0
stringlengths 0
2.02M
|
|---|
IN NOMINE DOMINI AMEN. Ad perpetuam rei memoriam. Nos Alexander magnus dux Lithvaniae terrumque Russiae. Significamus tenore praesentium quibus expedit, universis praesentibus et futuris praesentium notitiam habituris. Quomodo attentis et diligenter consideratis fidelibus et continuis obsequis nobilis Nicolai Depenski secretari et consiliarii nostri fidelis dilecti, quibus nobis hactenus complacuit et in futurum amto fidelitatis studio praesentibus poterit complacare, harum intuitu volens ipsum gratiae nostrae prosequi favoribus et ad obseequia nostra confirmo redere promptiorem sibi et suis successoribus legitimis oppidum nostrum Sokolow cum villis nostris Kupiatin et Rogow in terra Drohiciensi sitis et locatis prout in suis limitata et distincta cum omnibus ipsorum utilitatibus, fructibus, censibus, tributis, proventibus, redditibus, campis, agris, pratis, pascuis, silvis, mericis, borris mellificis, nemoribus, venationibus, aucupationibus, aquis, fluviis, rivis, torrentibus, lacubus, stagnis, piscinis, piscatoris aquarum decursibus, molendinis, emolumentis et generaliter cum omnibus et singulis petinentiis et cohaerentis, universis quibuscungue nominibus appelentur, quae in eisdem oppido et villis nunc sunt et in futurum fieri possunt meliori provisione mediante dedimus, assignavimus, donavimus et inscripsimus, praesentibusque damus, assignavimus et largimur perpetuo et in aevum cm omni iure et dominio per Nicolaum Depenski praefatum et suis haeredfes legitimos habenda, tenenda, utifruenda, possidenda pacifice et quiete, nec non tenenda. vendenda, obliganda, et commutanda, alienanda, donanda et in usus liberos convertenda, prout sibi et suis successoribus legitimis melius et utilius videbitur expedire. Absolvimus etiam dicti oppidi et villarum quovis incolas oppidanos et inhabitatores ab omnibus laboribus castrorum nostrorum aedificationibus, reformationibus, angariis, contributionibus quibuscunque pre duos grossos latos quos visilani praedictarum villarum libertate expirata eis danda vel data de quolibet manso sive laneo in quolibet festo beati Martini potificis annis singulis nobis et successoribus nostris solvere tenebuntur ratione cuius donationis idem Nicolaus Depenski et successores sui legittimi et nostris successoribus ad quamlibet expeditionem generalem iuxta terrestris consvetudinem servire tenebitur et debebit, ut autem praedictum oppidum Sokolow cum villis Kupiatin et Rogow eo citius ingabitare valeant hominibus et locari ipsa et eorum quovis incolas, oppidanos, villanos, hortulanos, tabernatores, Polonos vel Theutonicos, Ruthenisis tantum exceptis, quos in eorum iure volumus remanere de iure Polonico et Ruthernico in ius Theutonicum, quod Sredense dicitur transferimus perpetuo duraturum, removentes ibidem omnia iura Polonicalia et Ruthernica, modos et consvetudines universas, quae ispum Theutonicum plerumque perturbare consveverunt eximimus, insuper et perpetuo liberamus omnes et singulo dicti oppidi oppidanos, villarumque cmethones et quovis incolas ab omni iurisdictione et potestate omnium ducatus nostri palatinorum, castellanorum, iudicum, subiudicum, et quorumvis officialium et ministerialium eorundem ut coram ipsis et ipsorum aliquo pro causis tam magnis, quam parvis, puto sicut incendii, sangvinis, membrorum mutilationes et quibusvis enormibus excessibus, citati nomine respondeant nec aliquas poenas solvere teneantur sed tantum dicti oppidani coram ipsorum advocato villarumque cmethones et quivis incola coram ipsorum scultetis, qui pro tempore fuerint. Advocatus vero et sculteti coram ipsorum domino aut nobis vel iudicio nostro generali dum tamen per nostram litteram nostro sigillo sigillatam fuerint vel remissi, tunc non aliter, quam suo iure Theutonico Sredensi de se quaerulantibus respondere tenebuntur. In causis autem criminalibus et capitalibus superius expressis memoratorum oppidi et vbillarum et scultetis in Theutonicum in omnibus suis punctis, sententiis, articulis, conditionibus et clausilis postulat et requirit. Harum quibus sigillum nostrum maius appensum est testimonio litterarum. Actum in Grodno feria quinta Caenae Domini anno eiusdem millesimo quadragentesimo vigesimo quarto. Praesentibus magnifico et strenuis Joanne palatino Trocensi, Gnielgisio de Dalenicz subdapifero Cracoviensi, Gnitoldo de Ziruntin, Darigerdo mareschalco curiae, Andruschone subpincerna, Bartholomeo de Gorka notario aliisque pluribus fidelibus nostris dilectis. Datum per manus Nocolai Maldrzuce seretarii sincere nostri dilecti et fidelis. |
PROLOGUS. Aug. propositum in hoc opere scribendo.1. Sunt praecepta quaedam tractandarum Scripturarum, quae studiosis earum video non incommode posse tradi; ut non solum legendo alios qui divinarum Litterarum operta aperuerunt, sed et aliis ipsi aperiendo proficiant. Haec tradere institui volentibus et valentibus discere, si Dominus ac Deus noster ea quae de hac re cogitanti solet suggerere, etiam scribenti mihi non deneget. Quod antequam exordiar videtur mihi respondendum esse his qui haec reprehensuri sunt aut reprehensuri essent, si eos non ante placaremus. Quod si nonnulli etiam post ista reprehenderint, saltem alios non movebunt nec ab utili studio ad imperitiae pigritiam revocabunt, quos movere possent nisi praemunitos praeparatosque invenirent.Aug. detractores numerat.2. Quidam enim reprehensuri sunt hoc opus nostrum, cum ea quae praecepturi sumus non intellexerint. Quidam vero cum intellectis uti voluerint conatique fuerint Scripturas divinas secundum haec praecepta tractare neque valuerint aperire atque explicare quod cupiunt, inaniter me laborasse arbitrabuntur; et quia ipsi non adiuvabuntur hoc opere, nullum adiuvari posse censebunt. Tertium genus est reprehensorum qui divinas Scripturas vel re vera bene tractant vel bene tractare sibi videntur. Qui quoniam nullis huiusmodi observationibus lectis quales nunc tradere institui, facultatem exponendorum sanctorum Librorum se assecutos vel vident vel putant, nemini esse ista praecepta necessaria, sed potius totum quod de illarum litterarum obscuritatibus laudabiliter aperitur, divino munere fieri posse clamitabunt.Detractoribus respondet.3. Quibus omnibus breviter respondens, illis qui haec quae scribimus non intellegunt hoc dico ita, me non esse reprehendendum, quia haec non intellegunt. Tamquam si lunam vel veterem vel novam sidusve aliquod minime clarum vellent videre, quod ego intento digito demonstrarem, illis autem nec ad ipsum digitum meum videndum sufficiens esset acies oculorum, non propterea mihi succensere deberent. Illi vero qui etiam istis praeceptis cognitis atque perceptis, ea quae in divinis Scripturis obscura sunt intueri nequiverint, arbitrentur se digitum quidem meum videre posse, sidera vero quibus demonstrandis intenditur, videre non posse. Et illi ergo et isti me reprehendere desinant et lumen oculorum divinitus sibi praeberi deprecentur. Non enim si possum membrum meum ad aliquid demonstrandum movere, possum etiam oculos accendere quibus vel ipsa demonstratio mea vel etiam illud quod volo demonstrare cernatur.4. Iam vero eorum qui divino munere exsultant et sine talibus praeceptis qualia nunc tradere institui, se sanctos Libros intellegere atque tractare gloriantur, et propterea me superflua voluisse scribere existimant, sic est lenienda commotio ut, quamvis magno Dei dono iure laetentur, recordentur se tamen per homines didicisse vel litteras nec propterea sibi ab Antonio sancto et perfecto Aegyptio monacho insultari debere, qui sine ulla scientia litterarum Scripturas divinas et memoriter audiendo tenuisse et prudenter cogitando intellexisse praedicatur; aut ab illo servo barbaro Christiano, de quo a gravissimis fideique dignissimis viris nuper accepimus, qui litteras quoque ipsas nullo docente homine, in plenam notitiam orando ut sibi revelarentur, accepit triduanis precibus impetrans, ut etiam codicem oblatum, stupentibus qui aderant, legendo percurreret.5. Aut si haec quisque falsa esse arbitratur, non ago pugnaciter. Certe enim quoniam cum Christianis nobis res est qui se Scripturas sanctas sine duce homine gaudent nosse et, si ita est, vero et non mediocri gaudent bono, concedant necesse est unumquemque nostrum et ab ineunte pueritia consuetudine audiendi linguam suam didicisse et aliam aliquam vel Graecam vel Hebraeam vel quamlibet ceterarum aut similiter audiendo aut per hominem praeceptorem accepisse. Iam ergo si placet, moneamus omnes fratres, ne parvulos suos ista doceant, quia momento uno temporis adveniente Spiritu Sancto repleti Apostoli omnium Gentium linguis locuti sunt 1; aut cui talia non provenerint, non se arbitretur esse Christianum aut Spiritum Sanctum accepisse se dubitet. Immo vero et quod per hominem discendum est, sine superbia discat; et per quem docetur alius, sine superbia et sine invidia tradat quod accepit; neque temptemus eum cui credidimus, ne talibus inimici versutiis et perversitate decepti ad ipsum quoque audiendum Evangelium atque discendum nolimus ire in ecclesias aut codicem legere aut legentem praedicantemque hominem audire et exspectemus rapi usque in tertium caelum sive in corpore sive extra corpus, sicut dicit Apostolus, et ibi audire ineffabilia verba quae non licet homini loqui 2, aut ibi videre Dominum Iesum Christum et ab illo potius quam ab hominibus audire Evangelium.Exempla operae utilitatem comprobantia referuntur.6. Caveamus tales temptationes superbissimas et periculosissimas magisque cogitemus et ipsum apostolum Paulum, licet divina et caelesti voce prostratum et instructum, ad hominem tamen missum esse ut sacramenta perciperet atque copularetur Ecclesiae 3; et centurionem Cornelium, quamvis exauditas orationes eius elemosinasque respectas ei angelus nuntiaverit, Petro tamen traditum imbuendum, per quem non solum sacramenta perciperet, sed etiam quid credendum quid sperandum quid diligendum esset audiret 4. Et poterant utique omnia per angelum fieri, sed abiecta esset humana condicio si per homines hominibus Deus verbum suum ministrare nolle videretur. Quomodo enim verum esset quod dictum est: Templum enim Dei sanctum est, quod estis vos 5; si Deus de humano templo responsa non redderet et totum quod discendum hominibus tradi vellet, de caelo atque per angelos personaret? Deinde ipsa caritas, quae sibi homines invicem nodo unitatis astringit, non haberet aditum refundendorum et quasi miscendorum sibimet animorum, si homines per homines nihil discerent.7. Et certe illum spadonem, qui Isaiam prophetam legens non intellegebat, neque ad angelum Apostolus misit nec ei per angelum id quod non intellegebat expositum, aut divinitus in mente sine hominis ministerio revelatum est. Sed potius suggestione divina missus est ad eum seditque cum eo Philippus, qui noverat Isaiam prophetam, eique humanis verbis et lingua quod in Scriptura illa tectum erat aperuit 6. Nonne cum Moyse Deus loquebatur et tamen consilium regendi atque administrandi tam magni populi a socero suo, alienigena scilicet homine, et maxime providus et minime superbus accepit 7? Noverat enim ille vir, ex quacumque anima verum consilium processisset, non ei sed illi qui est veritas incommutabili Deo esse tribuendum.8. Postremo quisquis se nullis praeceptis instructum divino munere quaecumque in Scripturis obscura sunt intellegere gloriatur, bene quidem credit, et verum est, non esse illam suam facultatem quasi a se ipso exsistentem, sed divinitus traditam; ita enim Dei gloriam quaerit et non suam. Sed cum legit et nullo sibi hominum exponente intellegit, cur ipse aliis affectat exponere ac non potius eos remittit Deo, ut ipsi quoque non per hominem sed illo intus docente intellegant? Sed videlicet timet ne audiat a Domino: Serve nequam, dares pecuniam meam nummulariis 8. Sicut ergo hi ea quae intellegunt produnt ceteris vel loquendo vel scribendo, ita ego quoque si non solum ea quae intellego, sed etiam in intellegendo ea quae observent, prodidero, culpari ab eis profecto non debeo. Quamquam nemo debet aliquid sic habere quasi suum proprium, nisi forte mendacium. Nam omne verum ab illo est qui ait: Ego sum veritas 9. Quid enim habemus quod non accepimus? Quod si accepimus, quid gloriamur quasi non acceperimus? 109. Qui legit audientibus litteras, utique quas agnoscit enuntiat; qui autem ipsas litteras tradit, hoc agit ut alii quoque legere noverint; uterque tamen id insinuat quod accepit. Sic etiam qui ea quae in Scripturis intellegit exponit audientibus, tamquam litteras quas agnoscit pronuntiat lectoris officio. Qui autem praecipit quomodo intellegendum sit, similis est tradenti litteras, hoc est praecipienti quomodo legendum sit; ut, quomodo ille qui legere novit alio lectore non indiget, cum codicem invenerit, a quo audiat quid ibi scriptum sit, sic iste qui praecepta quae conamur tradere acceperit, cum in libris aliquid obscuritatis invenerit, quasdam regulas velut litteras tenens intellectorem alium non requirat, per quem sibi quod opertum est retegatur, sed quibusdam vestigiis indagatis ad occultum sensum sine ullo errore ipse perveniat aut certe in absurditatem pravae sententiae non incidat. Quapropter, quamquam et in ipso opere satis apparere possit huic officioso labori nostro non recte aliquem contradicere, tamen, si huiusmodi proemio quibuslibet obsistentibus convenienter videtur esse responsum, huius viae quam in hoc libro ingredi volumus, tale nobis occurrit exordium. |
Caput 1. 1 Arphaxad itaque, rex Medorum, subjugaverat multas gentes imperio suo, et ipse ædificavit civitatem potentissimam, quam appellavit Ecbatanis, 2 ex lapidibus quadratis et sectis : fecit muros ejus in altitudinem cubitorum septuaginta, et in latitudinem cubitorum triginta : turres vero ejus posuit in altitudinem cubitorum centum. 3 Per quadrum vero earum latus utrumque vicenorum pedum spatio tendebatur, posuitque portas ejus in altitudinem turrium : 4 et gloriabatur quasi potens in potentia exercitus sui, et in gloria quadrigarum suarum. 5 Anno igitur duodecimo regni sui, Nabuchodonosor rex Assyriorum, qui regnabat in Ninive civitate magna, pugnavit contra Arphaxad, et obtinuit eum 6 in campo magno qui appellatur Ragau, circa Euphraten, et Tigrin, et Jadason, in campo Erioch regis Elicorum. 7 Tunc exaltatum est regnum Nabuchodonosor, et cor ejus elevatum est : et misit ad omnes qui habitabant in Cilicia, et Damasco, et Libano, 8 et ad gentes quæ sunt in Carmelo et Cedar, et inhabitantes Galilæam in campo magno Esdrelon, 9 et ad omnes qui erant in Samaria, et trans flumen Jordanem usque ad Jerusalem, et omnem terram Jesse quousque perveniatur ad terminos Æthiopiæ. 10 Ad hos omnes misit nuntios Nabuchodonosor rex Assyriorum : 11 qui omnes uno animo contradixerunt, et remiserunt eos vacuos, et sine honore abjecerunt. 12 Tunc indignatus Nabuchodonosor rex adversus omnem terram illam, juravit per thronum et regnum suum quod defenderet se de omnibus regionibus his. Caput 2. 1 Anno tertiodecimo Nabuchodonosor regis, vigesima et secunda die mensis primi, factum est verbum in domo Nabuchodonosor regis Assyriorum ut defenderet se. 2 Vocavitque omnes majores natu, omnesque duces et bellatores suos, et habuit cum eis mysterium consilii sui : 3 dixitque cogitationem suam in eo esse, ut omnem terram suo subjugaret imperio. 4 Quod dictum cum placuisset omnibus, vocavit Nabuchodonosor rex Holofernem principem militiæ suæ, 5 et dixit ei : Egredere adversus omne regnum occidentis, et contra eos præcipue, qui contempserunt imperium meum. 6 Non parcet oculus tuus ulli regno, omnemque urbem munitam subjugabis mihi. 7 Tunc Holofernes vocavit duces et magistratus virtutis Assyriorum, et dinumeravit viros in expeditionem sicut præcepit ei rex, centum viginti millia peditum pugnatorum, et equitum sagittariorum duodecim millia. 8 Omnemque expeditionem suam fecit præire in multitudine innumerabilium camelorum, cum his quæ exercitibus sufficerent copiose, boum quoque armenta, gregesque ovium, quorum non erat numerus. 9 Frumentum ex omni Syria in transitu suo parari constituit. 10 Aurum vero et argentum de domo regis assumpsit multum nimis. 11 Et profectus est ipse, et omnis exercitus cum quadrigis, et equitibus, et sagittariis : qui cooperuerunt faciem terræ sicut locustæ. 12 Cumque pertransisset fines Assyriorum, venit ad magnos montes Ange, qui sunt a sinistro Ciliciæ : ascenditque omnia castella eorum, et obtinuit omnem munitionem. 13 Effregit autem civitatem opinatissimam Melothi, prædavitque omnes filios Tharsis et filios Ismaël qui erant contra faciem deserti, et ad austrum terræ Cellon. 14 Et transivit Euphraten, et venit in Mesopotamiam : et fregit omnes civitates excelsas quæ erant ibi, a torrente Mambre usquequo perveniatur ad mare : 15 et occupavit terminos ejus, a Cilicia usque ad fines Japheth qui sunt ad austrum. 16 Abduxitque omnes filios Madian, et prædavit omnem locupletationem eorum, omnesque resistentes sibi occidit in ore gladii. 17 Et post hæc descendit in campos Damasci in diebus messis, et succendit omnia sata, omnesque arbores, et vineas fecit incidi : 18 et cecidit timor illius super omnes inhabitantes terram. Caput 3. 1 Tunc miserunt legatos suos universarum urbium ac provinciarum reges ac principes, Syriæ scilicet Mesopotamiæ, et Syriæ Sobal, et Libyæ, atque Ciliciæ : qui venientes ad Holofernem, dixerunt : 2 Desinat indignatio tua circa nos : melius est enim ut viventes serviamus Nabuchodonosor regi magno, et subditi simus tibi, quam morientes cum interitu nostro ipsi servitutis nostræ damna patiamur. 3 Omnis civitas nostra, omnisque possessio, omnes montes, et colles, et campi, et armenta boum, gregesque ovium, et caprarum, equorumque et camelorum, et universæ facultates nostræ atque familiæ, in conspectu tuo sunt : 4 sint omnia nostra sub lege tua. 5 Nos, et filii nostri, servi tui sumus. 6 Veni nobis pacificus dominus, et utere servitio nostro, sicut placuerit tibi. 7 Tunc descendit de montibus cum equitibus in virtute magna, et obtinuit omnem civitatem, et omnem inhabitantem terram. 8 De universis autem urbibus assumpsit sibi auxiliarios viros fortes, et electos ad bellum. 9 Tantusque metus provinciis illis incubuit, ut universarum urbium habitatores principes et honorati simul cum populis exirent obviam venienti, 10 excipientes eum cum coronis et lampadibus, ducentes choros in tympanis et tibiis. 11 Nec ista tamen facientes, ferocitatem ejus pectoris mitigare potuerunt : 12 nam et civitates eorum destruxit, et lucos eorum excidit. 13 Præceperat enim illi Nabuchodonosor rex, ut omnes deos terræ exterminaret, videlicet ut ipse solus diceretur deus ab his nationibus quæ potuissent Holofernis potentia subjugari. 14 Pertransiens autem Syriam Sobal, et omnem Apameam, omnemque Mesopotamiam, venit ad Idumæos in terram Gabaa, 15 accepitque civitates eorum, et sedit ibi per triginta dies, in quibus diebus adunari præcepit universum exercitum virtutis suæ. Caput 4. 1 Tunc audientes hæc filii Israël qui habitabant in terra Juda, timuerunt valde a facie ejus. 2 Tremor et horror invasit sensus eorum, ne hoc faceret Jerusalem et templo Domini, quod fecerat ceteris civitatibus et templis earum. 3 Et miserunt in omnem Samariam per circuitum usque Jericho, et præoccupaverunt omnes vertices montium : 4 et muris circumdederunt vicos suos, et congregaverunt frumenta in præparationem pugnæ. 5 Sacerdos etiam Eliachim scripsit ad universos qui erant contra Esdrelon, quæ est contra faciem campi magni juxta Dothain, et universos per quos viæ transitus esse poterat, 6 ut obtinerent ascensus montium, per quos via esse poterat ad Jerusalem, et illic custodirent ubi angustum iter esse poterat inter montes. 7 Et fecerunt filii Israël secundum quod constituerat eis sacerdos Domini Eliachim. 8 Et clamavit omnis populus ad Dominum instantia magna, et humiliaverunt animas suas in jejuniis et orationibus, ipsi et mulieres eorum. 9 Et induerunt se sacerdotes ciliciis, et infantes prostraverunt contra faciem templi Domini, et altare Domini operuerunt cilicio : 10 et clamaverunt ad Dominum Deum Israël unanimiter ne darentur in prædam infantes eorum, et uxores eorum in divisionem, et civitates eorum in exterminium, et sancta eorum in pollutionem, et fierent opprobrium gentibus. 11 Tunc Eliachim sacerdos Domini magnus circuivit omnem Israël, allocutusque est eos, 12 dicens : Scitote quoniam exaudiet Dominus preces vestras, si manentes permanseritis in jejuniis et orationibus in conspectu Domini. 13 Memores estote Moysi servi Domini, qui Amalec confidentem in virtute sua, et in potentia sua, et in exercitu suo, et in clypeis suis, et in curribus suis, et in equitibus suis, non ferro pugnando, sed precibus sanctis orando dejecit : 14 sic erunt universi hostes Israël, si perseveraveritis in hoc opere quod cœpistis. 15 Ad hanc igitur exhortationem ejus deprecantes Dominum, permanebant in conspectu Domini, 16 ita ut etiam hi qui offerebant Domino holocausta, præcincti ciliciis offerrent sacrificia Domino, et erat cinis super capita eorum. 17 Et ex toto corde suo omnes orabant Deum, ut visitaret populum suum Israël. Caput 5. 1 Nuntiatumque est Holoferni principi militiæ Assyriorum, quod filii Israël præpararent se ad resistendum, ac montium itinera conclusissent : 2 et furore nimio exarsit in iracundia magna, vocavitque omnes principes Moab et duces Ammon, 3 et dixit eis : Dicite mihi quis sit populus iste, qui montana obsidet : aut quæ, et quales, et quantæ sint civitates eorum : quæ etiam sit virtus eorum, aut quæ sit multitudo eorum, vel quis rex militiæ illorum : 4 et quare præ omnibus qui habitant in oriente, isti contempserunt nos, et non exierunt obviam nobis ut susciperent nos cum pace ? 5 Tunc Achior dux omnium filiorum Ammon respondens, ait : Si digneris audire, domine mi, dicam veritatem in conspectu tuo de populo isto qui in montanis habitat, et non egredietur verbum falsum ex ore meo. 6 Populus iste ex progenie Chaldæorum est. 7 Hic primum in Mesopotamia habitavit, quoniam noluerunt sequi deos patrum suorum, qui erant in terra Chaldæorum. 8 Deserentes itaque cæremonias patrum suorum, quæ in multitudine deorum erant, 9 unum Deum cæli coluerunt, qui et præcepit eis ut exirent inde et habitarent in Charan. Cumque operuisset omnem terram fames, descenderunt in Ægyptum, illicque per quadringentos annos sic multiplicati sunt, ut dinumerari eorum non posset exercitus. 10 Cumque gravaret eos rex Ægypti, atque in ædificationibus urbium suarum in luto et latere subjugasset eos, clamaverunt ad Dominum suum, et percussit totam terram Ægypti plagis variis. 11 Cumque ejecissent eos Ægyptii a se, et cessasset plaga ab eis, et iterum eos vellent capere, et ad suum servitium revocare, 12 fugientibus his, Deus cæli mare aperuit, ita ut hinc inde aquæ quasi murus solidarentur, et isti pede sicco fundum maris perambulando transirent. 13 In quo loco dum innumerabilis exercitus Ægyptiorum eos persequeretur, ita aquis coopertus est, ut non remaneret vel unus, qui factum posteris nuntiaret. 14 Egressi vero mare Rubrum, deserta Sina montis occupaverunt, in quibus numquam homo habitare potuit, vel filius hominis requievit. 15 Illic fontes amari obdulcati sunt eis ad bibendum, et per annos quadraginta annonam de cælo consecuti sunt. 16 Ubicumque ingressi sunt sine arcu et sagitta, et absque scuto et gladio, Deus eorum pugnavit pro eis, et vicit. 17 Et non fuit qui insultaret populo isti, nisi quando recessit a cultu Domini Dei sui. 18 Quotiescumque autem præter ipsum Deum suum, alterum coluerunt, dati sunt in prædam, et in gladium, et in opprobrium. 19 Quotiescumque autem pœnituerunt se recessisse a cultura Dei sui, dedit eis Deus cæli virtutem resistendi. 20 Denique Chananæum regem, et Jebusæum, et Pherezæum, et Hethæum, et Hevæum, et Amorrhæum, et omnes potentes in Hesebon prostraverunt, et terras eorum et civitates eorum ipsi possederunt : 21 et usque dum non peccarent in conspectu Dei sui, erant cum illis bona : Deus enim illorum odit iniquitatem. 22 Nam et ante hos annos cum recessissent a via quam dederat illis Deus ut ambularent in ea, exterminati sunt præliis a multis nationibus, et plurimi eorum captivi abducti sunt in terram non suam. 23 Nuper autem reversi ad Dominum Deum suum, ex dispersione qua dispersi fuerant, adunati sunt, et ascenderunt montana hæc omnia, et iterum possident Jerusalem, ubi sunt sancta eorum. 24 Nunc ergo mi domine, perquire si est aliqua iniquitas eorum in conspectu Dei eorum : ascendamus ad illos, quoniam tradens tradet illos Deus eorum tibi, et subjugati erunt sub jugo potentiæ tuæ. 25 Si vero non est offensio populi hujus coram Deo suo, non poterimus resistere illis, quoniam Deus eorum defendet illos : et erimus in opprobrium universæ terræ. 26 Et factum est, cum cessasset loqui Achior verba hæc, irati sunt omnes magnates Holofernis, et cogitabant interficere eum, dicentes ad alterutrum : 27 Quis est iste, qui filios Israël posse dicat resistere regi Nabuchodonosor et exercitibus ejus, homines inermes, et sine virtute, et sine peritia artis pugnæ ? 28 Ut ergo agnoscat Achior quoniam fallit nos, ascendamus in montana : et cum capti fuerint potentes eorum, tunc cum eisdem gladio transverberabitur : 29 ut sciat omnis gens quoniam Nabuchodonosor deus terræ est, et præter ipsum alius non est. Caput 6. 1 Factum est autem cum cessassent loqui, indignatus Holofernes vehementer, dixit ad Achior : 2 Quoniam prophetasti nobis, dicens quod gens Israël defendatur a Deo suo, ut ostendam tibi quoniam non est deus nisi Nabuchodonosor, 3 cum percusserimus eos omnes, sicut hominem unum, tunc et ipse cum illis Assyriorum gladio interibis, et omnis Israël tecum perditione disperiet : 4 et probabis quoniam Nabuchodonosor dominus sit universæ terræ : tuncque gladius militiæ meæ transiet per latera tua, et confixus cades inter vulneratos Israël, et non respirabis ultra, donec extermineris cum illis. 5 Porro autem si prophetiam tuam veram existimas, non concidat vultus tuus : et pallor qui faciem tuam obtinet abscedat a te, si verba mea hæc putas impleri non posse. 6 Ut autem noveris quia simul cum illis hæc experieris, ecce ex hac hora illorum populo sociaberis, ut, dum dignas mei gladii pœnas exceperint, ipse simul ultioni subjaceas. 7 Tunc Holofernes præcepit servis suis ut comprehenderent Achior, et perducerent eum in Bethuliam, et traderent eum in manus filiorum Israël. 8 Et accipientes eum servi Holofernis, profecti sunt per campestria : sed cum appropinquassent ad montana, exierunt contra eos fundibularii. 9 Illi autem divertentes a latere montis, ligaverunt Achior ad arborem manibus et pedibus, et sic vinctum restibus dimiserunt eum, et reversi sunt ad dominum suum. 10 Porro filii Israël descendentes de Bethulia, venerunt ad eum : quem solventes, duxerunt ad Bethuliam, atque in medium populi illum statuentes, percunctati sunt quid rerum esset quod illum vinctum Assyrii reliquissent. 11 In diebus illis erant illic principes Ozias filius Micha de tribu Simeon, et Charmi, qui et Gothoniel. 12 In medio itaque seniorum, et in conspectu omnium, Achior dixit omnia quæ locutus ipse fuerat ab Holoferne interrogatus : et qualiter populus Holofernis voluisset propter hoc verbum interficere eum, 13 et quemadmodum ipse Holofernes iratus jusserit eum Israëlitis hac de causa tradi, ut dum vicerit filios Israël, tunc et ipsum Achior diversis jubeat interire suppliciis, propter hoc quod dixisset : Deus cæli defensor eorum est. 14 Cumque Achior universa hæc exposuisset, omnis populus cecidit in faciem, adorantes Dominum, et communi lamentatione et fletu unanimes preces suas Domino effuderunt, 15 dicentes : Domine Deus cæli et terræ, intuere superbiam eorum, et respice ad nostram humilitatem, et faciem sanctorum tuorum attende, et ostende quoniam non derelinquis præsumentes de te : et præsumentes de se, et de sua virtute gloriantes, humilias. 16 Finito itaque fletu, et per totam diem oratione populorum completa, consolati sunt Achior, 17 dicentes : Deus patrum nostrorum, cujus tu virtutem prædicasti, ipse tibi hanc dabit vicissitudinem, ut eorum magis tu interitum videas. 18 Cum vero Dominus Deus noster dederit hanc libertatem servis suis, sit et tecum Deus in medio nostri : ut sicut placuerit tibi, ita cum tuis omnibus converseris nobiscum. 19 Tunc Ozias, finito consilio, suscepit eum in domum suam, et fecit ei cœnam magnam. 20 Et vocatis omnibus presbyteris, simul expleto jejunio refecerunt. 21 Postea vero convocatus est omnis populus, et per totam noctem intra ecclesiam oraverunt, petentes auxilium a Deo Israël. Caput 7. 1 Holofernes autem altera die præcepit exercitibus suis ut ascenderent contra Bethuliam. 2 Erant autem pedites bellatorum centum viginti millia, et equites viginti duo millia, præter præparationes virorum illorum quos occupaverat captivitas, et abducti fuerant de provinciis et urbibus universæ juventutis. 3 Omnes paraverunt se pariter ad pugnam contra filios Israël, et venerunt per crepidinem montis usque ad apicem, qui respicit super Dothain, a loco qui dicitur Belma usque ad Chelmon, qui est contra Esdrelon. 4 Filii autem Israël, ut viderunt multitudinem illorum, prostraverunt se super terram, mittentes cinerem super capita sua, unanimes orantes ut Deus Israël misericordiam suam ostenderet super populum suum. 5 Et assumentes arma sua bellica, sederunt per loca quæ ad angusti itineris tramitem dirigunt inter montosa, et erant custodientes ea tota die et nocte. 6 Porro Holofernes, dum circuit per gyrum, reperit quod fons qui influebat, aquæductum illorum a parte australi extra civitatem dirigeret : et incidi præcepit aquæductum illorum. 7 Erant tamen non longe a muris fontes, ex quibus furtim videbantur haurire aquam ad refocillandum potius quam ad potandum. 8 Sed filii Ammon et Moab accesserunt ad Holofernem, dicentes : Filii Israël non in lancea nec in sagitta confidunt, sed montes defendunt illos, et muniunt illos colles in præcipitio constituti. 9 Ut ergo sine congressione pugnæ possis superare eos, pone custodes fontium, ut non hauriant aquam ex eis, et sine gladio interficies eos, vel certe fatigati tradent civitatem suam, quam putant in montibus positam superari non posse. 10 Et placuerunt verba hæc coram Holoferne et coram satellitibus ejus, et constituit per gyrum centenarios per singulos fontes. 11 Cumque ista custodia per dies viginti fuisset expleta, defecerunt cisternæ et collectiones aquarum omnibus habitantibus Bethuliam, ita ut non esset intra civitatem unde satiarentur vel una die, quoniam ad mensuram dabatur populis aqua quotidie. 12 Tunc ad Oziam congregati omnes viri feminæque, juvenes et parvuli, omnes simul una voce 13 dixerunt : Judicet Deus inter nos et te, quoniam fecisti in nos mala, nolens loqui pacifice cum Assyriis, et propter hoc vendidit nos Deus in manibus eorum. 14 Et ideo non est qui adjuvet, cum prosternamur ante oculos eorum in siti, et perditione magna. 15 Et nunc congregate universos qui in civitate sunt, ut sponte tradamus nos omnes populo Holofernis. 16 Melius est enim ut captivi benedicamus Dominum viventes, quam moriamur, et simus opprobrium omni carni, cum viderimus uxores nostras et infantes nostros mori ante oculos nostros. 17 Contestamur hodie cælum et terram, et Deum patrum nostrorum, qui ulciscitur nos secundum peccata nostra, ut jam tradatis civitatem in manu militiæ Holofernis, et sit finis noster brevis in ore gladii, qui longior efficitur in ariditate sitis. 18 Et cum hæc dixissent, factus est fletus et ululatus magnus in ecclesia ab omnibus, et per multas horas una voce clamaverunt ad Deum, dicentes : 19 Peccavimus cum patribus nostris : injuste egimus, iniquitatem fecimus. 20 Tu, quia pius es, miserere nostri, aut in tuo flagello vindica iniquitates nostras, et noli tradere confitentes te populo qui ignorat te, 21 ut non dicant inter gentes : Ubi est Deus eorum ? 22 Et cum fatigati ex his clamoribus et his fletibus lassati siluissent, 23 exsurgens Ozias infusus lacrimis, dixit : Æquo animo estote, fratres, et hos quinque dies expectemus a Domino misericordiam. 24 Forsitan enim indignationem suam abscindet, et dabit gloriam nomini suo. 25 Si autem transactis quinque diebus non venerit adjutorium, faciemus hæc verba quæ locuti estis. Caput 8. 1 Et factum est cum audisset hæc verba Judith vidua, quæ erat filia Merari filii Idox filii Joseph filii Oziæ filii Elai filii Jamnor filii Gedeon filii Raphaim filii Achitob filii Melchiæ filii Enan filii Nathaniæ filii Salathiel filii Simeon filii Ruben, 2 et vir ejus fuit Manasses, qui mortuus est in diebus messis hordeaceæ : 3 instabat enim super alligantes manipulos in campo, et venit æstus super caput ejus, et mortuus est in Bethulia civitate sua, et sepultus est illic cum patribus suis. 4 Erat autem Judith relicta ejus vidua jam annis tribus et mensibus sex. 5 Et in superioribus domus suæ fecit sibi secretum cubiculum, in quo cum puellis suis clausa morabatur, 6 et habens super lumbos suos cilicium, jejunabat omnibus diebus vitæ suæ, præter sabbata et neomenias et festa domus Israël. 7 Erat autem eleganti aspectu nimis, cui vir suus reliquerat divitias multas, et familiam copiosam, ac possessiones armentis boum, et gregibus ovium plenas. 8 Et erat hæc in omnibus famosissima, quoniam timebat Dominum valde, nec erat qui loqueretur de illa verbum malum. 9 Hæc itaque cum audisset quoniam Ozias promisisset quod transacto quinto die traderet civitatem, misit ad presbyteros Chabri et Charmi. 10 Et venerunt ad illam, et dixit illis : Quod est hoc verbum, in quo consensit Ozias, ut tradat civitatem Assyriis si intra quinque dies non venerit vobis adjutorium ? 11 et qui estis vos, qui tentatis Dominum ? 12 non est iste sermo qui misericordiam provocet, sed potius qui iram excitet, et furorem accendat. 13 Posuistis vos tempus miserationis Domini, et in arbitrium vestrum, diem constituistis ei. 14 Sed quia patiens Dominus est, in hoc ipso pœniteamus, et indulgentiam ejus fusis lacrimis postulemus : 15 non enim quasi homo sic Deus comminabitur, neque sicut filius hominis ad iracundiam inflammabitur. 16 Et ideo humiliemus illi animas nostras, et in spiritu constituti humiliato, servientes illi 17 dicamus flentes Domino, ut secundum voluntatem suam sic faciat nobiscum misericordiam suam : ut sicut conturbatum est cor nostrum in superbia eorum, ita etiam de nostra humilitate gloriemur : 18 quoniam non sumus secuti peccata patrum nostrorum, qui dereliquerunt Deum suum, et adoraverunt deos alienos, 19 pro quo scelere dati sunt in gladium, et in rapinam, et in confusionem inimicis suis : nos autem alterum deum nescimus præter ipsum. 20 Expectemus humiles consolationem ejus, et exquiret sanguinem nostrum de afflictionibus inimicorum nostrorum, et humiliabit omnes gentes, quæcumque insurgunt contra nos, et faciet illas sine honore Dominus Deus noster. 21 Et nunc fratres, quoniam vos estis presbyteri in populo Dei, et ex vobis pendet anima illorum, ad eloquium vestrum corda eorum erigite, ut memores sint quia tentati sunt patres nostri, ut probarentur si vere colerent Deum suum. 22 Memores esse debent quomodo pater noster Abraham tentatus est, et per multas tribulationes probatus, Dei amicus effectus est. 23 Sic Isaac, sic Jacob, sic Moyses, et omnes qui placuerunt Deo, per multas tribulationes transierunt fideles. 24 Illi autem qui tentationes non susceperunt cum timore Domini, et impatientiam suam et improperium murmurationis suæ contra Dominum protulerunt, 25 exterminati sunt ab exterminatore, et a serpentibus perierunt. 26 Et nos ergo non ulciscamur nos pro his quæ patimur, 27 sed reputantes peccatis nostris hæc ipsa supplicia minora esse flagella Domini, quibus quasi servi corripimur ad emendationem, et non ad perditionem nostram evenisse credamus. 28 Et dixerunt illi Ozias et presbyteri : Omnia quæ locuta es, vera sunt, et non est in sermonibus tuis ulla reprehensio. 29 Nunc ergo ora pro nobis, quoniam mulier sancta es, et timens Deum. 30 Et dixit illis Judith : Sicut quod potui loqui, Dei esse cognoscitis, 31 ita quod facere disposui, probate si ex Deo est, et orate ut firmum faciat Deus consilium meum. 32 Stabitis vos ad portam nocte ista, et ego exeam cum abra mea : et orate, ut sicut dixistis, in diebus quinque respiciat Dominus populum suum Israël. 33 Vos autem nolo ut scrutemini actum meum, et usque dum renuntiem vobis, nihil aliud fiat, nisi oratio pro me ad Dominum Deum nostrum. 34 Et dixit ad eam Ozias princeps Juda : Vade in pace, et Dominus sit tecum in ultionem inimicorum nostrorum. Et revertentes abierunt. Caput 9. 1 Quibus ascendentibus, Judith ingressa est oratorium suum : et induens se cilicio, posuit cinerem super caput suum : et prosternens se Domino, clamabat ad Dominum, dicens : 2 Domine Deus patris mei Simeon, qui dedisti illi gladium in defensionem alienigenarum, qui violatores extiterunt in coinquinatione sua, et denudaverunt femur virginis in confusionem : 3 et dedisti mulieres illorum in prædam, et filias illorum in captivitatem : et omnem prædam in divisionem servis tuis, qui zelaverunt zelum tuum : subveni, quæso te, Domine Deus meus, mihi viduæ. 4 Tu enim fecisti priora, et illa post illa cogitasti : et hoc factum est quod ipse voluisti. 5 Omnes enim viæ tuæ paratæ sunt, et tua judicia in tua providentia posuisti. 6 Respice castra Assyriorum nunc, sicut tunc castra Ægyptiorum videre dignatus es, quando post servos tuos armati currebant, confidentes in quadrigis, et in equitatu suo, et in multitudine bellatorum. 7 Sed aspexisti super castra eorum, et tenebræ fatigaverunt eos. 8 Tenuit pedes eorum abyssus, et aquæ operuerunt eos. 9 Sic fiant et isti, Domine, qui confidunt in multitudine sua, et in curribus suis, et in contis, et in scutis, et in sagittis suis, et in lanceis gloriantur, 10 et nesciunt quia tu ipse es Deus noster, qui conteris bella ab initio, et Dominus nomen est tibi. 11 Erige brachium tuum sicut ab initio, et allide virtutem illorum in virtute tua : cadat virtus eorum in iracundia tua, qui promittunt se violare sancta tua, et polluere tabernaculum nominis tui, et dejicere gladio suo cornu altaris tui. 12 Fac, Domine, ut gladio proprio ejus superbia amputetur : 13 capiatur laqueo oculorum suorum in me, et percuties eum ex labiis caritatis meæ. 14 Da mihi in animo constantiam ut contemnam illum, et virtutem, ut evertam illum. 15 Erit enim hoc memoriale nominis tui, cum manus feminæ dejecerit eum. 16 Non enim in multitudine est virtus tua, Domine, neque in equorum viribus voluntas tua est, nec superbi ab initio placuerunt tibi : sed humilium et mansuetorum semper tibi placuit deprecatio. 17 Deus cælorum, creator aquarum, et Dominus totius creaturæ, exaudi me miseram deprecantem, et de tua misericordia præsumentem. 18 Memento, Domine, testamenti tui, et da verbum in ore meo, et in corde meo consilium corrobora, ut domus tua in sanctificatione tua permaneat : 19 et omnes gentes agnoscant quia tu es Deus, et non est alius præter te. Caput 10. 1 Factum est autem, cum cessasset clamare ad Dominum, surrexit de loco in quo jacuerat prostrata ad Dominum. 2 Vocavitque abram suam, et descendens in domum suam, abstulit a se cilicium, et exuit se vestimentis viduitatis suæ, 3 et lavit corpus suum, et unxit se myro optimo, et discriminavit crinem capitis sui, et imposuit mitram super caput suum, et induit se vestimentis jucunditatis suæ, induitque sandalia pedibus suis, assumpsitque dextraliola, et lilia, et inaures, et annulos, et omnibus ornamentis suis ornavit se. 4 Cui etiam Dominus contulit splendorem : quoniam omnis ista compositio non ex libidine, sed ex virtute pendebat : et ideo Dominus hanc in illam pulchritudinem ampliavit, ut incomparabili decore omnium oculis appareret. 5 Imposuit itaque abræ suæ ascoperam vini, et vas olei, et polentam, et palathas, et panes, et caseum, et profecta est. 6 Cumque venissent ad portam civitatis, invenerunt expectantem Oziam et presbyteros civitatis. 7 Qui cum vidissent eam, stupentes mirati sunt nimis pulchritudinem ejus. 8 Nihil tamen interrogantes eam, dimiserunt transire, dicentes : Deus patrum nostrorum det tibi gratiam, et omne consilium tui cordis sua virtute corroboret, ut glorietur super te Jerusalem, et sit nomen tuum in numero sanctorum et justorum. 9 Et dixerunt hi qui illic erant omnes una voce : Fiat, fiat. 10 Judith vero orans Dominum, transivit per portas, ipsa et abra ejus. 11 Factum est autem cum descenderet montem, circa ortum diei, occurrerunt ei exploratores Assyriorum, et tenuerunt eam, dicentes : Unde venis ? aut quo vadis ? 12 Quæ respondit : Filia sum Hebræorum, ideo ego fugi a facie eorum, quoniam futurum agnovi quod dentur vobis in deprædationem, pro eo quod contemnentes vos, noluerunt ultro tradere seipsos ut invenirent misericordiam in conspectu vestro. 13 Hac de causa cogitavi mecum, dicens : Vadam ad faciem principis Holofernis, ut indicem illi secreta illorum, et ostendam illi quo aditu possit obtinere eos, ita ut non cadat vir unus de exercitu ejus. 14 Et cum audissent viri illi verba ejus, considerabant faciem ejus, et erat in oculis eorum stupor, quoniam pulchritudinem ejus mirabantur nimis. 15 Et dixerunt ad eam : Conservasti animam tuam, eo quod tale reperisti consilium, ut descenderes ad dominum nostrum. 16 Hoc autem scias, quoniam cum steteris in conspectu ejus, bene tibi faciet, et eris gratissima in corde ejus. Duxeruntque illam ad tabernaculum Holofernis, annuntiantes eam. 17 Cumque intrasset ante faciem ejus, statim captus est in suis oculis Holofernes. 18 Dixeruntque ad eum satellites ejus : Quis contemnat populum Hebræorum, qui tam decoras mulieres habent, ut non pro his merito pugnare contra eos debeamus ? 19 Videns itaque Judith Holofernem sedentem in conopeo, quod erat ex purpura, et auro, et smaragdo, et lapidibus pretiosis intextum, 20 et cum in faciem ejus intendisset, adoravit eum, prosternens se super terram. Et elevaverunt eam servi Holofernis, jubente domino suo. Caput 11. 1 Tunc Holofernes dixit ei : Æquo animo esto, et noli pavere in corde tuo : quoniam ego numquam nocui viro qui voluit servire Nabuchodonosor regi : 2 populus autem tuus, si non contempsisset me, non levassem lanceam meam super eum. 3 Nunc autem dic mihi, qua ex causa recessisti ab illis, et placuit tibi ut venires ad nos ? 4 Et dixit illi Judith : Sume verba ancillæ tuæ, quoniam si secutus fueris verba ancillæ tuæ, perfectam rem faciet Dominus tecum. 5 Vivit enim Nabuchodonosor rex terræ, et vivit virtus ejus, quæ est in te ad correptionem omnium animarum errantium : quoniam non solum homines serviunt illi per te, sed et bestiæ agri obtemperant illi. 6 Nuntiatur enim animi tui industria universis gentibus, et indicatum est omni sæculo quoniam tu solus bonus et potens es in omni regno ejus : et disciplina tua omnibus provinciis prædicatur. 7 Nec hoc latet, quod locutus est Achior, nec illud ignoratur, quod ei jusseris evenire. 8 Constat enim Deum nostrum sic peccatis offensum, ut mandaverit per prophetas suos ad populum quod tradat eum pro peccatis suis. 9 Et quoniam sciunt se offendisse Deum suum filii Israël, tremor tuus super ipsos est. 10 Insuper etiam fames invasit eos, et ab ariditate aquæ jam inter mortuos computantur. 11 Denique hoc ordinant, ut interficiant pecora sua, et bibant sanguinem eorum : 12 et sancta Domini Dei sui, quæ præcepit Deus non contingi, in frumento, vino, et oleo, hæc cogitaverunt impendere, et volunt consumere quæ nec manibus deberent contingere : ergo quoniam hæc faciunt, certum est quod in perditionem dabuntur. 13 Quod ego ancilla tua cognoscens, fugi ab illis, et misit me Dominus hæc ipsa nuntiare tibi. 14 Ego enim ancilla tua Deum colo, etiam nunc apud te : et exiet ancilla tua, et orabo Deum, 15 et dicet mihi quando eis reddat peccatum suum, et veniens nuntiabo tibi, ita ut ego adducam te per mediam Jerusalem, et habebis omnem populum Israël, sicut oves quibus non est pastor, et non latrabit vel unus canis contra te : 16 quoniam hæc mihi dicta sunt per providentiam Dei, 17 et quoniam iratus est illis Deus, hæc ipsa missa sum nuntiare tibi. 18 Placuerunt autem omnia verba hæc coram Holoferne, et coram pueris ejus, et mirabantur sapientiam ejus, et dicebant alter ad alterum : 19 Non est talis mulier super terram in aspectu, in pulchritudine, et in sensu verborum. 20 Et dixit ad illam Holofernes : Benefecit Deus, qui misit te ante populum, ut des illum tu in manibus nostris : 21 et quoniam bona est promissio tua, si fecerit mihi hoc Deus tuus, erit et Deus meus, et tu in domo Nabuchodonosor magna eris, et nomen tuum nominabitur in universa terra. Caput 12. 1 Tunc jussit eam introire ubi repositi erant thesauri ejus, et jussit illic manere eam, et constituit quid daretur illi de convivio suo. 2 Cui respondit Judith, et dixit : Nunc non potero manducare ex his quæ mihi præcipis tribui, ne veniat super me offensio : ex his autem quæ mihi detuli, manducabo. 3 Cui Holofernes ait : Si defecerint tibi ista, quæ tecum detulisti, quid faciemus tibi ? 4 Et dixit Judith : Vivit anima tua, domine meus, quoniam non expendet omnia hæc ancilla tua, donec faciat Deus in manu mea hæc quæ cogitavi. Et induxerunt illam servi ejus in tabernaculum quod præceperat. 5 Et petiit dum introiret, ut daretur ei copia nocte et ante lucem egrediendi foras ad orationem, et deprecandi Dominum. 6 Et præcepit cubiculariis suis ut sicut placeret illi, exiret et introiret ad adorandum Deum suum per triduum : 7 et exibat noctibus in vallem Bethuliæ, et baptizabat se in fonte aquæ. 8 Et ut ascendebat, orabat Dominum Deum Israël ut dirigeret viam ejus ad liberationem populi sui. 9 Et introiens, munda manebat in tabernaculo usque dum acciperet escam suam in vespere. 10 Et factum est, in quarto die Holofernes fecit cœnam servis suis, et dixit ad Vagao eunuchum suum : Vade, et suade Hebræam illam ut sponte consentiat habitare mecum. 11 Fœdum est enim apud Assyrios, si femina irrideat virum agendo ut immunis ab eo transeat. 12 Tunc introivit Vagao ad Judith, et dixit : Non vereatur bona puella introire ad dominum meum, ut honorificetur ante faciem ejus, ut manducet cum eo, et bibat vinum in jucunditate. 13 Cui Judith respondit : Quæ ego sum, ut contradicam domino meo ? 14 omne quod erit ante oculos ejus bonum et optimum, faciam. Quidquid autem illi placuerit, hoc mihi erit optimum omnibus diebus vitæ meæ. 15 Et surrexit, et ornavit se vestimento suo, et ingressa stetit ante faciem ejus. 16 Cor autem Holofernes concussum est : erat enim ardens in concupiscentia ejus. 17 Et dixit ad eam Holofernes : Bibe nunc, et accumbe in jucunditate, quoniam invenisti gratiam coram me. 18 Et dixit Judith : Bibam, domine, quoniam magnificata est anima mea hodie præ omnibus diebus meis. 19 Et accepit, et manducavit et bibit coram ipso ea quæ paraverat illi ancilla ejus. 20 Et jucundus factus est Holofernes ad eam, bibitque vinum multum nimis, quantum numquam biberat in vita sua. Caput 13. 1 Ut autem sero factum est, festinaverunt servi illius ad hospitia sua, et conclusit Vagao ostia cubiculi, et abiit. 2 Erant autem omnes fatigati a vino, 3 eratque Judith sola in cubiculo. 4 Porro Holofernes jacebat in lecto, nimia ebrietate sopitus. 5 Dixitque Judith puellæ suæ ut staret foris ante cubiculum, et observaret. 6 Stetitque Judith ante lectum, orans cum lacrimis, et labiorum motu in silentio, 7 dicens : Confirma me, Domine Deus Israël, et respice in hac hora ad opera manuum mearum, ut, sicut promisisti, Jerusalem civitatem tuam erigas : et hoc quod credens per te posse fieri cogitavi, perficiam. 8 Et cum hæc dixisset, accessit ad columnam quæ erat ad caput lectuli ejus, et pugionem ejus, qui in ea ligatus pendebat, exsolvit. 9 Cumque evaginasset illum, apprehendit comam capitis ejus, et ait : Confirma me, Domine Deus, in hac hora. 10 Et percussit bis in cervicem ejus, et abscidit caput ejus, et abstulit conopeum ejus a columnis, et evolvit corpus ejus truncum. 11 Et post pusillum exivit, et tradidit caput Holofernis ancillæ suæ, et jussit ut mitteret illud in peram suam. 12 Et exierunt duæ, secundum consuetudinem suam, quasi ad orationem, et transierunt castra, et gyrantes vallem, venerunt ad portam civitatis. 13 Et dixit Judith a longe custodibus murorum : Aperite portas, quoniam nobiscum est Deus, qui fecit virtutem in Israël. 14 Et factum est cum audissent viri vocem ejus, vocaverunt presbyteros civitatis. 15 Et concurrerunt ad eam omnes, a minimo usque ad maximum : quoniam sperabant eam jam non esse venturam. 16 Et accendentes luminaria, congyraverunt circa eam universi : illa autem ascendens in eminentiorem locum, jussit fieri silentium. Cumque omnes tacuissent, 17 dixit Judith : Laudate Dominum Deum nostrum, qui non deseruit sperantes in se, 18 et in me ancilla sua adimplevit misericordiam suam, quam promisit domui Israël : et interfecit in manu mea hostem populi sui hac nocte. 19 Et proferens de pera caput Holofernis, ostendit illis, dicens : Ecce caput Holofernis principis militiæ Assyriorum, et ecce conopeum illius, in quo recumbebat in ebrietate sua, ubi per manum feminæ percussit illum Dominus Deus noster. 20 Vivit autem ipse Dominus, quoniam custodivit me angelus ejus et hinc euntem, et ibi commorantem, et inde huc revertentem, et non permisit me Dominus ancillam suam coinquinari, sed sine pollutione peccati revocavit me vobis gaudentem in victoria sua, in evasione mea, et in liberatione vestra. 21 Confitemini illi omnes, quoniam bonus, quoniam in sæculum misericordia ejus. 22 Universi autem adorantes Dominum, dixerunt ad eam : Benedixit te Dominus in virtute sua, quia per te ad nihilum redegit inimicos nostros. 23 Porro Ozias princeps populi Israël dixit ad eam : Benedicta es tu, filia, a Domino Deo excelso præ omnibus mulieribus super terram. 24 Benedictus Dominus, qui creavit cælum et terram, qui te direxit in vulnera capitis principis inimicorum nostrorum : 25 quia hodie nomen tuum ita magnificavit, ut non recedat laus tua de ore hominum qui memores fuerint virtutis Domini in æternum, pro quibus non pepercisti animæ tuæ propter angustias et tribulationem generis tui, sed subvenisti ruinæ ante conspectum Dei nostri. 26 Et dixit omnis populus : Fiat, fiat. 27 Porro Achior vocatus venit, et dixit ei Judith : Deus Israël, cui tu testimonium dedisti quod ulciscatur se de inimicis suis, ipse caput omnium incredulorum incidit hac nocte in manu mea. 28 Et ut probes quia ita est, ecce caput Holofernis, qui in contemptu superbiæ suæ Deum Israël contempsit, et tibi interitum minabatur, dicens : Cum captus fuerit populus Israël, gladio perforari præcipiam latera tua. 29 Videns autem Achior caput Holofernis, angustiatus præ pavore cecidit in faciem suam super terram, et æstuavit anima ejus. 30 Postea vero quam resumpto spiritu recreatus est, procidit ad pedes ejus, et adoravit eam, et dixit : 31 Benedicta tu a Deo tuo in omni tabernaculo Jacob, quoniam in omni gente quæ audierit nomen tuum, magnificabitur super te Deus Israël. Caput 14. 1 Dixit autem Judith ad omnem populum : Audite me, fratres : suspendite caput hoc super muros nostros : 2 et erit, cum exierit sol, accipiat unusquisque arma sua, et exite cum impetu, non ut descendatis deorsum, sed quasi impetum facientes. 3 Tunc exploratores necesse erit ut fugiant ad principem suum excitandum ad pugnam. 4 Cumque duces eorum cucurrerint ad tabernaculum Holofernis, et invenerint eum truncum in suo sanguine volutatum, decidet super eos timor. 5 Cumque cognoveritis fugere eos, ite post illos securi, quoniam Dominus conteret eos sub pedibus vestris. 6 Tunc Achior, videns virtutem quam fecit Deus Israël, relicto gentilitatis ritu, credidit Deo, et circumcidit carnem præputii sui, et appositus est ad populum Israël, et omnis successio generis ejus usque in hodiernum diem. 7 Mox autem ut ortus est dies, suspenderunt super muros caput Holofernis, accepitque unusquisque vir arma sua, et egressi sunt cum grandi strepitu et ululatu. 8 Quod videntes exploratores, ad tabernaculum Holofernis cucurrerunt. 9 Porro hi qui in tabernaculo erant, venientes, et ante ingressum cubiculi perstrepentes, excitandi gratia, inquietudinem arte moliebantur, ut non ab excitantibus, sed a sonantibus Holofernes evigilaret. 10 Nullus enim audebat cubiculum virtutis Assyriorum pulsando aut intrando aperire. 11 Sed cum venissent ejus duces ac tribuni, et universi majores exercitus regis Assyriorum, dixerunt cubiculariis : 12 Intrate, et excitate illum, quoniam egressi mures de cavernis suis, ausi sunt provocare nos ad prælium. 13 Tunc ingressus Vagao cubiculum ejus, stetit ante cortinam, et plausum fecit manibus suis : suspicabatur enim illum cum Judith dormire. 14 Sed cum nullum motum jacentis sensu aurium caperet, accessit proximans ad cortinam, et elevans eam, vidensque cadaver absque capite Holofernis in suo sanguine tabefactum jacere super terram, exclamavit voce magna cum fletu, et scidit vestimenta sua. 15 Et ingressus tabernaculum Judith, non invenit eam, et exiliit foras ad populum, 16 et dixit : Una mulier hebræa fecit confusionem in domo regis Nabuchodonosor : ecce enim Holofernes jacet in terra, et caput ejus non est in illo. 17 Quod cum audissent principes virtutis Assyriorum, sciderunt omnes vestimenta sua, et intolerabilis timor et tremor cecidit super eos, et turbati sunt animi eorum valde. 18 Et factus est clamor incomparabilis in medio castrorum eorum. Caput 15. 1 Cumque omnis exercitus decollatum Holofernem audisset, fugit mens et consilium ab eis, et solo tremore et metu agitati, fugæ præsidium sumunt, 2 ita ut nullus loqueretur cum proximo suo, sed inclinato capite, relictis omnibus, evadere festinabant Hebræos, quos armatos super se venire audiebant, fugientes per vias camporum et semitas collium. 3 Videntes itaque filii Israël fugientes, secuti sunt illos. Descenderuntque clangentes tubis, et ululantes post ipsos. 4 Et quoniam Assyrii non adunati, in fugam ibant præcipites : filii autem Israël uno agmine persequentes debilitabant omnes quos invenire potuissent. 5 Misit itaque Ozias nuntios per omnes civitates et regiones Israël. 6 Omnis itaque regio, omnisque urbs electam juventutem armatam misit post eos, et persecuti sunt eos in ore gladii, quousque pervenirent ad extremitatem finium suorum. 7 Reliqui autem qui erant in Bethulia, ingressi sunt castra Assyriorum, et prædam quam fugientes Assyrii reliquerant, abstulerunt, et onustati sunt valde. 8 Hi vero qui victores reversi sunt ad Bethuliam, omnia quæ erant illorum attulerunt secum, ita ut non esset numerus in pecoribus et jumentis et universis mobilibus eorum, ut a minimo usque ad maximum omnes divites fierent de prædationibus eorum. 9 Joacim autem summus pontifex de Jerusalem venit in Bethuliam cum universis presbyteris suis ut videret Judith. 10 Quæ cum exisset ad illum, benedixerunt eam omnes una voce, dicentes : Tu gloria Jerusalem ; tu lætitia Israël ; tu honorificentia populi nostri : 11 quia fecisti viriliter, et confortatum est cor tuum, eo quod castitatem amaveris, et post virum tuum, alterum nescieris : ideo et manus Domini confortavit te, et ideo eris benedicta in æternum. 12 Et dixit omnis populus : Fiat, fiat. 13 Per dies autem triginta, vix collecta sunt spolia Assyriorum a populo Israël. 14 Porro autem universa quæ Holofernis peculiaria fuisse probata sunt, dederunt Judith in auro, et argento, et vestibus, et gemmis, et omni supellectili : et tradita sunt omnia illi a populo. 15 Et omnes populi gaudebant cum mulieribus, et virginibus, et juvenibus, in organis et citharis. Caput 16. 1 Tunc cantavit canticum hoc Domino Judith, dicens : 2 Incipite Domino in tympanis ; cantate Domino in cymbalis ; modulamini illi psalmum novum : exaltate, et invocate nomen ejus. 3 Dominus conterens bella, Dominus nomen est illi. 4 Qui posuit castra sua in medio populi sui, ut eriperet nos de manu omnium inimicorum nostrorum. 5 Venit Assur ex montibus ab aquilone in multitudine fortitudinis suæ : cujus multitudo obturavit torrentes, et equi eorum cooperuerunt valles. 6 Dixit se incensurum fines meos, et juvenes meos occisurum gladio ; infantes meos dare in prædam, et virgines in captivitatem. 7 Dominus autem omnipotens nocuit eum, et tradidit eum in manus feminæ, et confodit eum. 8 Non enim cecidit potens eorum a juvenibus, nec filii Titan percusserunt eum, nec excelsi gigantes opposuerunt se illi : sed Judith filia Merari in specie faciei suæ dissolvit eum. 9 Exuit enim se vestimento viduitatis, et induit se vestimento lætitiæ in exsultatione filiorum Israël. 10 Unxit faciem suam unguento, et colligavit cincinnos suos mitra ; accepit stolam novam ad decipiendum illum. 11 Sandalia ejus rapuerunt oculos ejus ; pulchritudo ejus captivam fecit animam ejus : amputavit pugione cervicem ejus. 12 Horruerunt Persæ constantiam ejus, et Medi audaciam ejus. 13 Tunc ululaverunt castra Assyriorum, quando apparuerunt humiles mei, arescentes in siti. 14 Filii puellarum compunxerunt eos, et sicut pueros fugientes occiderunt eos : perierunt in prælio a facie Domini Dei mei. 15 Hymnum cantemus Domino ; hymnum novum cantemus Deo nostro. 16 Adonai Domine, magnus es tu, et præclarus in virtute tua : et quem superare nemo potest. 17 Tibi serviat omnis creatura tua, quia dixisti, et facta sunt ; misisti spiritum tuum, et creata sunt : et non est qui resistat voci tuæ. 18 Montes a fundamentis movebuntur cum aquis ; petræ, sicut cera, liquescent ante faciem tuam. 19 Qui autem timent te, magni erunt apud te per omnia. 20 Væ genti insurgenti super genus meum : Dominus enim omnipotens vindicabit in eis ; in die judicii visitabit illos. 21 Dabit enim ignem et vermes in carnes eorum, ut urantur et sentiant usque in sempiternum. 22 Et factum est post hæc, omnis populus post victoriam venit in Jerusalem adorare Dominum : et mox ut purificati sunt, obtulerunt omnes holocausta, et vota, et repromissiones suas. 23 Porro Judith universa vasa bellica Holofernis, quæ dedit illi populus, et conopeum quod ipsa sustulerat de cubili ipsius, obtulit in anathema oblivionis. 24 Erat autem populus jucundus secundum faciem sanctorum : et per tres menses gaudium hujus victoriæ celebratum est cum Judith. 25 Post dies autem illos, unusquisque rediit in domum suam : et Judith magna facta est in Bethulia, et præclarior erat universæ terræ Israël. 26 Erat enim virtuti castitas adjuncta, ita ut non cognosceret virum omnibus diebus vitæ suæ, ex quo defunctus est Manasses vir ejus. 27 Erat autem, diebus festis, procedens cum magna gloria. 28 Mansit autem in domo viri sui annos centum quinque, et dimisit abram suam liberam : et defuncta est ac sepulta cum viro suo in Bethulia. 29 Luxitque illam omnis populus diebus septem. 30 In omni autem spatio vitæ ejus non fuit qui perturbaret Israël, et post mortem ejus annis multis. 31 Dies autem victoriæ hujus festivitatis ab Hebræis in numero sanctorum dierum accipitur, et colitur a Judæis ex illo tempore usque in præsentem diem. |
Corpus Corporum "AuHiAuV.LibSen 40 Augustinus Hipponensis; Auctores varii Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" SENTENTIA PRIMA.-- Beatus qui. Omnis qui beate vult vivere, si vivit ut vult, beatus est: omnis autem homo beate vult vivere: omnis igitur homo qui vivit ut vult, beatus est. Ex quo conficitur neminem vivere ut vult, qui vult turpiter vivere; quia nemo beatus est qui turpiter vivit. Ideo autem non vivit ut vult, quia etsi multa secundum voluntatem suam faciat, consequuntur tamen plura contra ipsius voluntatem. SENT. II.-- De Judaeis. Cum Apostolus dicat, omnia in figura contigisse Judaeis (I Cor. X, 11), umbras praeterea fuisse cuncta praeterita; nam corpus Christum esse: possum contendere, pascha non nisi semel gestum esse, quando figuratum corpus fuit occisus Christus. Nam et si ovis, qualem lex ad pascha describit, non potest inveniri, ut sit ex ovibus et haedis: discordat enim horum animalium ad conjunctionem communis fetus ipsa natura: quomodo potuit pascha verum geri, cum defuerit agnus talis ille qui pascha est? At si Christus talis ex justis, id est ovibus, et ex peccatoribus, id est haedis, secundum carnem nascitur, hic est solus agnus ille qui quaeritur, quique dum non amplius quam semel occiditur, non amplius secundum veritatem quam semel celebratum illud perfectum pascha monstratur. Figurae igitur, ut diximus, tunc temporis fuerunt: nam agnus eligitur, ut simplicitas et innocentia designetur; masculus quaeritur, ut virtus comprobetur; immaculatus, ut sine crimine; anniculus, ut exacto praedicationis tempore; perfectus, ut instructus omni virtutum genere; mense primo, ut totus annus a primordio proprio consecretur; quartadecima die mensis, ut lumine veritatis impleto, erroris nox operiatur; ad vesperam, ut saeculi occasus imminens approbetur; ejecto fermento, ut a corde perversae mentis malitiae corruptio tollatur; oblitis sanguine liminibus domorum, ut figura dominicae passionis fronte signetur; igne assus, est enim Evangelium et sermo Christi robustus cibus; nec in aqua madidus, non est enim delicatae interpretationis humido languore solvendus. Nihil praetermittitur, nihil enim in Christo omnino reprobatur. Ossa non conteruntur, quia nec comminui, id est, vinci in quoquam Christus potest. Quidquid superest, divinis ignibus imponitur; id est, quae quis capere non potest, Christi divinae scientiae remittit, eorum tantum quae manifesta sunt, pro viribus epulator intentus. Nam et quod stantes edunt, forma est, ne quis cadat, aut ne quis se in Evangelio ad necessitatem prosternat; sed vigentis animi robore contra persecutionum praelia invictus, id est, sublimis et erectus assistat. Nam quod succinctis lumbis, evangelicae signum est continentiae, dum locus seminum coercetur et constringitur: additis baculis, Spiritu sancto, quo quis nititur: pedibus calceatis, id est, lubrico erroris ejecto, dum provectione ad fidem coelestium quasi ferratis praesidiis in Evangelio cuncta sunt fixa, firmissima veritate solidata. Festinantes etiam: ferventes enim fide probantur, tepidi et negligentes respuuntur et evomuntur. Cum azymis sumuntur: Christus enim cum omni simplicis animi pura simplicitate sumitur. Cum picridiis: etenim hoc pascha in Judaeorum damnationem acerbissimas amaritudines cessit. Non nisi circumcisis dabatur (Exod. XII): purgatis enim solis et lavacro indulgentiae coelestis expiatis percipiendi Christi corporis sacrati cibi facultas porrigitur. Ita quae figurata in Israelitis fuerant, in nobis corroborata sunt; et quae illis imagines, in nobis ipsae sunt veritates. Imitabantur illi facere pascha, dum in similitudinibus exercerentur, solis discipulis Christi verum pascha facturis. Non ii qui pecudum pertractant corque jecurque, Sed quorum emundat prudens praecordia virtus, Excludens positam subter labem vitiorum, Remigio poterunt coelum penetrare secundo, Aethera jam vacuum laetis transcurrere pennis. SENT. III.-- De quaestione fati et fortunae. Quia tuum animum non leviter moveri, et cum praesens essem adverti, et nunc tuis litteris gratius certiusque cognovi, rescriptum tibi non parvi voluminis debeo, etc. Ero tamen alacrior si et saepe commemorare me litteris tuam non pigeat Charitatem, et quid de hac epistola sentias, rescripto edocueris. SENT. IV.-- De miraculis magicis. Non oportet moveri, cum magicis artibus miracula fiunt plerumque similia miraculis quae fiunt per sanctos Dei servos: sicut scriptum est in Exodo, quod magi Pharaonis fecerunt nonnulla similiter sicut fecit Moyses (Exod. VII et VIII). Non ergo haec oportet mirari: quia omnia quae visibiliter fiunt, etiam per inferiores potestates aeris hujus non absurde fieri posse creduntur. Sed hoc interest, quod cum sancti talia faciant, in nomine Dei Domini omnium rerum de sublimioribus apparatibus jubetur inferiori creaturae; cum autem mali homines magicis artibus operantur similia, in manus suas dantur, cum exaudiuntur a daemonibus. Digni sunt enim qui tali exauditione decipiantur, ut poena illis fiat hoc quod videntur impetrare beneficium, cum eis exhibent quasi privatim aeriae potestates quaedam miracula, ut eos habeant subjugatos, permissu tamen divinae providentiae, ut pro meritis animarum sua cuique tribuantur. SENT. V.-- De piscibus centum quinquaginta tribus. Potest etiam si numerus iste consideretur, occurrere ad Ecclesiae sanctitatem, etc. . . . . ubi peccatores, qui ad sinistram pertinent, non inveniuntur . SENT. VI.-- In quo melior sit homo belluis. Hominem ex anima et corpore constare nulli dubium est, ita ut anima sit vis quaedam qua corpus vivificatur; et sint duo, ita ut unum altero sit praestantius, illud dominetur, hoc serviat. Sed rursus in eadem anima duo quaedam videntur: unum quod amans divina, intelligit et participat rationi, ac dicatur rationale; alterum quod sensibilibus fruens, belluis communicat, ac sit irrationale. Quod rursus in duobus animadvertendum est, quorum unum est quo resistere appetit obsistentibus; alterum, quo adipisci congruentia, quod et belluas facere manifestum est. Quibus collectis, apparebit hominem constare ex anima quidem et corpore, sed officiis hac partitione diversis. His autem omnibus praesidet illa prima et rationi vicina pars, quae cum sese suaque, vi ac potentia fabricatoris, non per se, quia ipsa ex se nihil est, sed per benignitatem Dei per quam anima est, fuerit delectata, naturae inferiorem in se partem frenando, atque a rebus temporalibus abducendo, liberat dolorum egestate, indigentiae difficultate, morborum molestiis, atque in sua bona benefica largitione reducit, ut justitiae in ea firmitas maneat, regnando secundum suam naturam et servienti praestando: cujus servientis si vita fuerit delectata, et haec temporalia dilexerit, non dominans, sed serviens, et non praestans inferiori, sed ei obsequens, judicabitur, ad extremum graviores poenas expertura, deserta iis omnibus quae adversum Dei praecepta dilexit; recurrendo autem ad superna, ac se totam Dei beneficiis resumendo, erit similis ei a quo facta est, et erit beata, habens ejus similitudinem ad quam facta est. Sic enim scriptum est: Et fecit Deus hominem ad imaginem Dei (Gen. I, 27). Quam nos ipso intuitu recepturos esse sic dicitur per Joannem apostolum: Charissimi, filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus; scimus quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III, 2). De distributione autem animae dictum est: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua (Deut. VI, 5, et Matth. XXII, 37). Et apostolus Paulus sic ait: Salvum faciat Dominus spiritum vestrum, animam et corpus (I Thess. V, 23). Quapropter nihil belluis homo praestat, nisi quod intellectualis anima est: ipsis autem hominibus caeteris praestat, cum intelligit Deum, neque temporalia bona perversus vanitate sectatur. Nam et illud verissime dictum est, Nolite esse sicut equus et mulus, non habentes intellectum (Psal. XXXI, 9). Et illud, Qui gloriatur, in Domino glorietur (I Cor. I, 31): sic intelligit, Quia ego sum Dominus. Et illud, Vanitas vanitatum, et omnia vanitas. Quae abundantia homini in omni labore suo, quem ipse laborat sub sole (Eccle. I, 2, 3). SENT. VII.-- De corporis resurrectione. Excepto eo quod omni fide dignum est, nihil Deum non posse, tali etiam ratiocinatione colligi potest, non esse contra naturam ut resurgat hoc corpus. Universum corpus, quod etiam hujus mundi sensibilis coeli et terrae nomine significatur, est aliquo modo. Omne autem quod est aliquo modo, neque tamen summo modo, ejus speciei participatione est, in quantumcumque est, quae summo modo est; qua, cum tenetur, ordinatas quasque commutationes pati potest. Non autem esse omnino corpus non potest. Si enim omnino corpus non erit, aut nihil erit, aut aliquid melius: sed nihil esse non sinitur, obtinente specie quae semper manet et vere summeque est: melius autem aliquid esse quam corpus non potest; quia et corporis universi certus est modus, et eorum quae incorporea facta sunt, numerus augeri non indiget; et non est opus aliquam novam naturam fieri, quasi aut non omnia facta fuerint, aut in locum alicujus quae perierit alia substituenda sit; cum et perfecte facta sint omnia, et ea gubernentur providentia secundum speciem semper manentem, ut ordinatae mutabilitati, et per hoc in mutantis quamdam manentiam cedat natura sensibilis, atque ita in suo genere teneatur, modumque proprium custodiat. Ex quo fit ut corpus omne aliter atque aliter sit, corpus tamen esse non desinat: ita universae naturae salva sunt omnia, quae sensibus nostris discedunt et interire penitus existimantur. Unde non mirum est si hoc corpus modum istum suum, quo nunc est, in quantum est, recipiat, aut meliorem aliquem sortiatur; cum is qui vocatur interitus, discessio in alios modos sit, non omnino peremptio. SENT. VIII.-- De fide, spe et charitate. Fides sine spe et charitate est, si dicas: Credo vera esse ad quae me vocas; sed ego ea capere non possum, nec volo. Fides sine spe cum charitate est, si dicas: Credo vera esse ad quae me vocas, et volo ea consequi; sed non possum. Fides cum spe sine charitate est, si dicas: Credo vera esse ad quae me vocas, et ea possum assequi si velim; sed nolo. Charitas sine spe et fide est, si quis dicat, vehementer se velle sine illecebris corporis sui vivere in aeternum; sed neque credere esse vitam aeternam, nec, si sit, eam se posse assequi. Cum fide sine spe charitas est, si et desiderare se vitam aeternam, et credere esse quis dicat; sed se posse assequi neget. Spes autem sine fide quomodo esse possit, non invenio. Nemo enim sperat se posse assequi quod esse non credit. Oportet ergo inesse animo omnia tria, fidem, spem et charitatem; ut et credat vera esse ad quae vocatur, et speret se posse assequi, et omnino ea diligat. SENT. IX.-- Quod philosophia in tres partes dividitur. Philosophia in tres partes dividitur; moralem, naturalem, rationalem. Moralis in duas, scientiam et administrationem. Scientia in duas, hortationem et tractationem bonorum et malorum. Administratio in duas, officium et finem: officium quod facere debemus, finem ad quod referimus omnia quae recte faciamus, ipsum autem ad nihil aliud refertur. Naturalis distribuitur in duas partes, corporea et incorporea. Corporeorum divisio quinque partita est: in causam, quae aliquid facit; materiam, unde facit; motum, per quod facit; causationem, quare facit; effectum, quod facit. Incorporeorum quadripartita est: in locum; locus enim non est corpus, sed spatium quod obtinetur a corpore: in tempus: in extremitates; extremitates enim corporum non sunt corpora, quia non habent crassitudinem: in dicibilia; dicibilia enim quae concipimus animo ut enuntiemus verbis, non sunt corpora. Sane tunc dicuntur dicibilia, si ex rebus verbis animo impressa sunt. Rationalis distribuitur in tres partes: dirigentiam, quae est in perceptione sensuum, vel esse dicitur; definientiam, qua definimus quidquid sit; differentiam, qua ratiocinamur argumentumque concludimus. Antequam peccasset Adam, anima erat rationalis, perfecta et beata: corpus habens, non quale nunc habemus fragile atque mortale, sed quale congruebat tali animae, quae nondum in se Dei similitudinem prava voluntate corruperat; quale nos quoque post resurrectionem habituri sumus, cum eadem anima eamdem similitudinem Dei perfecta sanctitate perceperit. Postea vero quam peccavit, facta est anima rationalis cupiditate corrupta, corpus habens quale in nobis nunc cernimus. Casum peccantis ex arbitrio libero venientem, quem nulla inopia, neque cupiditas perurgebat, quaerimus. Suspicari autem videor qualitate materiae factum. Sed occurrit Dei opus, Dei perfectio, a quo talis ac tantus fieri meruit; et omnes nobis rationes confundit, ne Deus meliore consilio de illa desperans materia, ideo liberum arbitrium dederit, ut si peccatum obreperet, recte alienus a culpa esset. Et quod summe, cum ipso et de ipso est: quod autem non summe est, ab eo qui summe est, de nihilo accipit ut sit. In hac ergo natura non potest recte Deo tribui, nisi quod in se habet esse, id est, omne ejus bonum. Quod autem ad peccata mortemque pertinet, sine dubio vergit ad non esse: hoc undecumque sit, non est certe ab eo quod summe est, nec ab eo quod aliquo modo est. Non est igitur nec a Deo nec ab aliquo opere Dei. Erit ergo ab eo quod est ei contrarium quod summe est. Quod ergo quaeris unde sit, non est unde sit. Prima animalia mortalia, insensualia, irrationabilia, ut arbores, et caetera, cum quibus est homini commune crescere, generare, ali, mori. Secunda mortalia, irrationabilia, sensualia, ut pecora, cum quibus est commune crescere, generare, ali, mori, sentire, appetere, fugere. Tertia sensualia, rationabilia, mortalia, ut homines. Quarta immortalia, sensualia, rationabilia, ut Angeli, cum quibus est commune audire, sentire, intelligere. Voluntas est animi motus cogente nullo ad aliquid vel non amittendum, vel adipiscendum. Primae civiles politicorum: purgatoriae, quibus exuitur anima a vitiis; exemplares, quae jam contemplanti menti imprimuntur a Deo, ubi totum vivit, ubi totum semper vivit, ubi totum semper beate vivit. Intelligibilia, quae intelliguntur. Deus intelligibilis dicitur, quia intelligitur: intellectus, quia per se intelligit: anima intelligibilis, quia intelligitur; intellectualis, quia et ipsa intelligit. Item non esse bona dulcia, si non paterentur adversa. Item bonum quod obtemperando minus diligebat, ardentius diligit comparando. Non erit magnus, magnum putans si cadunt ligna, lapides, et moriuntur mortales. Quod si artifex de tali materia faciat aliquid quod melius illo est, nonne melius se ipso aliquid fabricavit? Nullo modo: quia non solum melior, sed ne par quidem arti potest esse materia. Sic enim materia est subjecta artifici: si subjecta est, inferior sit necesse est. De Filio. De semper nato. De Unigenito. De Verbo. Mensura unum potest intelligi. Numeri enim ab eo mensurantur: ut mensura possit Pater intelligi et numerus ipse Filius, pondus Spiritus sanctus; amor est enim. Nam qui amat dicitur, Pendet ab amore; et qui pendet, ad aliquid venturus est. Erit namque numerus de mensura, et inde ipse ordo sequitur. A pondere dicitur pendet. Ad ordinem nisus pertinet. Ordo enim potest etiam et pondus accipi: pondus conatus esse potest ad locum, conatus vel conati ad locum appetitus occurrit: pondus ergo ad ordinem pertinet. Lucem istam solis substantiam esse, non qualitatem, manifestum est. Qualitas enim in corpore consistens est, et ubi est corpus, ibi qualitas. Corpus solis in coelo, qualitas ergo ibi. Qualitas enim ut figura, ut color, ut duritia, ut mollities. Lux autem ista usque ad terras distenditur, et manifestum quia corpus: de loco locum enim in transit. Et ista sunt duo infinita, lux solis et terra. Qualitas enim cum eo movetur, cujus est qualitas. Lucis ergo solis et aeris substantia naturas suas habentes, invicem sine aliqua angustia, vel sine expulsione alterius manentes, ita sibi commiscentur, ut una alteram non mutet: et corpora sunt. Refers nunc ad incorporea coaeva, ut lux et ignis: aequalia, ut homo de homine: melius coaeva, quam non coaeva; melius aequalia, quam non aequalia. In illa ergo divinitatis natura et coaeva et coaequalia. Tecum principium in die virtutis tuae, in splendoribus sanctorum; ex utero ante luciferum genui te (Psal. CIX, 3). Summum bonum non est infecundum et sterile. Quod autem de illo genitum est, aequale illi est, in hoc maxime, ut unum de uno sit. Et est summus modus de generatione unum, unde unigenitum ut magis approbetur aequale. Modus, finis cujusque rei. Sed ne cuiquam videatur, quia et Filius debuit generare; si ita esset, nullus esset generandi finis. Moderatum autem immoderato melius est: propter aequalitatem magis finis est moderatus. Unum duo infinita esse possunt, et haec corpora, ut aer et lux, quae per locos distenduntur, et non se angustant. Si ita ergo in corporalibus, quanto magis in spiritualibus? In Domino nihil debet esse mutabile. Si ex tempore genuit, mutabilis est: qualitas in substantia est mutabili. In Sapientia Salomonis: Omnis sapientia a Domino Deo est, et cum illo fuit semper, et est ante aevum (Eccli. I, 1). Item in Salomone: Vapor est enim virtutis Dei, et manatio quaedam omnipotentis Dei sincera (Sap. VII, 25). Iterum: Fons sapientiae verbum Dei in excelsis (Eccli. I, 5). Ratio procedens, recte dicitur verbum. Vox aliquid est, silentium nihil est. Unum si solum esset, in se esset, sterile esset et nihil praestaret: sed quia benignum est, procedens ad aliquid faciendum, processit in alterum se. Ipsa est generatio Unici, quia qui facit est, et per quem facit est, et effecerunt duo. Unum enim antecedit duo: et his duobus est aliquis ordo, et fiunt tria, quae Trinitas dicitur. Cardo dicitur omnium rerum, qui accipitur Pater. Cardo enim quanquam sit immobilis, tamen motum qui est ipse Filius intellectus, unus esse dicitur, quem omnes digni fruuntur, sed non omnes uniter. Nam homo susceptus a divina Sapientia, quanto divine susceptus est, tanto divinius intelligit. Nam quanquam unum sit corpus, tamen non eamdem habent omnia membra sanitatem. Aliter dicitur sanitas oculi, aliter capitis, aliter caeteri corporis. Homo enim a peccato evadens conatur intelligere; ille autem susceptus ab eodem intellectu. Nunquam autem erit manus pes, aut pes oculus: sic et homo nunquam erit quod ille qui susceptus est a Sapientia Dei. Deus dicitur finitus forinsecus usque ad animam, intrinsecus usque ad se: omnia enim in se continet. Anima autem finita est usque ad corpus, et usque ad Deum. Corpus etiam foris finitum est usque ad nihil, intrinsecus autem infinitum est: dividendo enim nunquam finitur. Omnis transitus de loco in locum per lineam fit; quoniam omne latum linea sibi conjungitur, et omne corpus linea sibi conjungitur, quae linea utique corpus non est: ita et omnis transitus in anima, id est, mutatio vel affectio, qua modo stulta, modo sapiens, per quasdam utique lineas, id est, per quosdam transitus medios fit, quomodo ipsa de nihilo facta est. Homo si verum sciat, pene Deus est: Deus si verum nescit, non pene, sed bene lapis est. Mens autem hominis quam optimo motu ferri debet. Quo igitur circuitu movenda est? Est autem optimus mentis circuitus rationalis cogitatio, quae ab eo quod quaeritur profecta, per succedentium argumentorum circulum certior redit in locum. Ideoque etiam similitudines intellectui idoneae sunt, quod per ipsum motum quem natura desiderat, animo exhibeantur. Nam quasi auferunt animos ab eo quod agitur, et illo iterum referunt: sed quod efferunt, contra pigritiem fit; quod referunt, contra errorem. Unde placuit etiam priscis sapientibus quasdam res imaginibus signare fabularum, ut cum ad eas fertur intentio, referturque ad id quod significant, motu suo mens etiam cum ludit, exerceatur in disputatione. Praevidendum ne quis mentiatur. Omnis anima affectibus mutatur: nam et in officiis mutabilis est. Deus est enim solus immutabilis, et Angeli: ergo semper immutabiles sunt, cum officia impendunt. Vermis de morte natus, et mortem consumens: de putredine natus, putredinem consumens. Omnia mutabilia etiam puncto temporis mutantur, et maxime corpora quae penitus non manent, sed aetatibus sine intermissione moventur. Nam omnis res aetates suas habet, ut ad brevem aetatem aetas omnis major quasi aeternitas sit: cum etiam adhuc viventes mortes quasdam patiantur ipsarum aetatum, et ultima mors major quodam modo mors sit, ut ipsa crementa aetatum mortes patiantur. Et montes cum ruunt, et insulae cum ruunt et nascuntur, quasi mortes fiunt in universitate, ut ultima mors sit etiam mundo quae dicitur conflagratio. Nam tria sunt: unum semper immutabile, ut Deus; semper mutabile, ut corpus; medium quoddam, ut anima, ut mutabilis esse possit, possit et immutabilis. Sed post commutationem corpus non mutatur. Ea demum vera et sincera libertas est, qua fit ut ubicumque sis, bene sit tibi. Deus autem est solus, nusquam absens ab eis quibus solus voluptas est. Pater autem misericors mortalia illis vincula faciebat. Descensus animae talis est, ut cum putat se aliquid appetere quod sibi prosit, ad alia huic rei necessaria trahatur: ac si id quod volebat in multis implicetur, et dicat, Praeveni nolens quod volebam; redit autem per gratiam Dei. Tria sunt genera virtutum: primae civiles politicorum, etc. Notitia enim evidentior boni, mali est experimentum iis quibus potentia interior est, ut per disciplinam malum ante experimentum sciant. Non essent bona dulcia, si non paterentur adversa. Item bonum quod observando minus diligebat, ardentius diligit comparando. Non erit magnus, magnum putans si cadunt ligna, lapides, et moriuntur mortales. Utrum secundum tempus, an secundum excellentiam Deus ante tempora. Non enim secundum tempus ante tempora: alioquin incipit tempore praecedere tempora, et non jam praecedit tempora qui tempore illa praecedit. Nos autem Deo jubente ea quae volumus agimus, quoniam quae possumus volumus, bona duntaxat. Nam mala in potestate sunt quae in voluntate esse non debent. Idque est et plurimum et solum in libero arbitrio, plenissime velle omne quod recte agere possis: si quod recte vis agere non potes, fac velis agere quod recte potes. Manifestum est in Spiritum Sanctum peccantem, veniam habere non posse; nam vindicatur. Cum enim affligitur, in ipsa poenitentia punit factum, et solvit vindictam. Non ergo dimittitur, quia punitur. |
"AthAle.DeObMo 103 Athanasius Alexandrinus Parisiis J. P. Migne 1851 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" De observationibus monachorum Etsi gloriari in Christo licet quod hujusmodi principiis sitis initiati, ut sit inchoatio vestra perfectio, et ad veram vivendi frugem gradus interpositos praevolantes, apice ipsius culminis occupato, disciplinae summam teneatis, ut in votis habere debeat imitari quisque vos potius quam posse credat institui: mihi tamen hujus licentiam praerogativae paternus ascripsit affectus, et amplectenda mihi vestrae expostulationis exactio; qui dum me auditis non solum libenter, sed etiam avide, impudentem me vestro amore fecistis. Praecedentes duco, et ultra mensuram meae possibilitatis extensus quos sequi cupio ducere compellor. Pergam igitur per tramitem vitae vestrae, et quasi qui primis litterarum imbuatur elementis depictis, adumbratas praefigurationibus notas stylo imitatore calcabo, accedentibus ad speranda beati instituti praemia quae sequenda sunt. Primum abstinentiae cura, jejunii patientia, orandi assiduitas, legendi, vel si quis adhuc litterarum expers sit, audiendi sit desiderium cum cupiditate discendi. Haec enim sunt prima quasi lactentium in Dei agnitione crepundia: quibus homo admonitus ortus sui, divini tramitis ingredi viam velle incipiat, dum posse consuescat. Et quidem ista tradens, non de vulgi promiscua fide loquor, quem omnipotentis Dei misericordia insinuata confessio, et innocentiae singularis instillata doctrina venia sola efficit esse contentum. Quanquam Dominus noster, sicut legimus, omnes velit salvos fieri, et ad agnitionem veritatis venire: tamen quia praeeminentis gratiae cuncti capaces esse non possunt ( Non enim omnes qui ex Israel sunt, Israelitae sunt (Rom. IX, 6); nam et Ismael a consortio fraternae haereditatis excluditur, et compugnantes Jacob atque Esau unius uteri claustra ruperunt), vel contenti puteo aquae vivae, nos in holocaustum nostri hostiam voluntariae oblationis aptemus, desiderantes escas et parantes ac primatibus praevertamus, illis ad mensuram veniae hanc sententiam largientes: Omnis creatura Dei bona, et nihil abjiciendum quod cum gratiarum actione percipitur (I Tim. IV, 4). Nos ad praemium gloriae illo labore nitentes: Bonum est non manducare carnem, neque bibere vinum (Rom. XIV, 21). Et rursum: Omnis qui in agone contendit ab omnibus se abstinet, et ille quidem ut corruptibilem coronam accipiat, nos autem incorruptam (I Cor. IX, 25). Abstinentia enim continentiae nutrix est, qua innupta sive nupta facilius passibilitatis frena patitur, si non deliciarum calcaribus incitetur. Quam sic eos qui ad summa nituntur, vel cupio vel mando colere, ne putent in aliis crimen esse nupsisse, scientes scriptum esse: Bonum est nubere: melius est non nubere (I Cor. VII, 25). Qui hoc enim illicitum credunt, ipsi praemium sui laboris imminuunt. Illicitis enim cavere, jugum necessitatis est; permissa vincere munus arbitrii. Malis abstinere, disciplinae merces est; bona supergredi, libertas meriti est, non finis imperii. Illud legis indultum est terminis; hoc gratiae reservatum est incrementis. Jejuniorum quoque non sit volentibus certa mensura: sed in quantum possibilitas valet, nisu laborantis extensa; quae praeter Dominicam diem semper sint solemnia, si votiva sunt. His sese Moyses beatissimus praeparans affatibus Dei dignus ingessit. His praedictas per Jonam Ninivitae minas in placidam rursus flexere sententiam. His Bethuliae populus Assyria obsidione conclusus, et usque ad deditionem sui experta plurima virtute conterritus, ab Holofernis tumentibus minis constantis manu feminae meruit vindicari. His Mardochaeus Aman crudelem superbia praeparato sibimet ligno, acceptae poenae conversione suspendit. His Jesus Salvator noster in carne hominis quam assumpserat eruditus, suadelas diaboli tentantis obtudit: quas etsi aliter potuisset expellere, docendos tamen sibi populos voluit hac imitatione formare. Orationibus vero ita frequenter instandum est, ut vix eas aliquod tempus interpolet. Scriptum est enim: Orationi instate, vigilantes in ea (Colos. IV, 8). Et iterum: Quaerite et invenietis; pulsate et aperietur vobis (Matth. VII, 17). Per has amicus dormiens excitatur; et quamvis omnem familiam sopor altus obsederit, depromi tamen sibi panes ac porrigi importunus expostulator extorquet. Has, si fieri potest, sola legendi intercapedo disrumpat. Cujus rei cura in canonicis ponenda est monimentis: non quod apocrypha debeamus praesertim ignorata damnare; sed quod ad scientiam Dei digestam canonis seriem putemus posse sufficere. Illa enim si consentiunt, supervacua sunt; si dissentiunt, vitanda sunt. Sine legendi autem studio nemo ad Deum valebit esse intentus. Primum, quod hujusmodi opera ab aliis actibus caducae occupationis abducunt: et diversorum exemplorum insinuata cognitio vel bonorum appetentiam, vel malorum facit esse cautelam. Neque enim alias Petrus apostolus admoneret: Praeparati semper estote ad rationem reddendam ad omnes poscentes vos de verbo fidei vestrae et spei vestrae (I Petr. III, 16). Et Apostolus: Non cessamus pro vobis orantes, ut impleamini agnitione ejus in omni sapientia et intellectu spiritali (Col. I, 9). Et rursus; Verbum Christi habitet in vobis abundanter in omni sapientia (Col. III, 16). Nam et in Veteri Testamento similem hominibus curam sacrae praeceptionis inculcavit eloquium. Sic enim David ait: Beatus vir qui non abiit in consilio impiorum, et in via peccatorum non stetit, et in cathedra pestilentiae non sedit; sed in lege Domini voluntas ejus, et in lege ejus meditabitur die ac nocte (Psal. I, 1). Et ad Jesum Nave Dominus loquitur: Non recedet liber iste de manibus tuis, et meditaberis in eo die ac nocte (Jos. I, 8). His quoque se negotiis malarum cogitationum lubrica frequenter interserunt; et quamvis ipsa sedulitas animum ad Deum praestet intentum, efficit tamen in sese mordax saeculi cura sollicitum. Quod si haec frequenter et importune patitur religioso labori deditus, nunquam profecto illis carebit otiosus. Nunc quoniam studiorum membra digessimus, morum augmenta cumulemus. Illud autem non extra commonitionem puto, ut sit victus facilis, vilisque vestitus: cum et haec tegendi corporis gratia reperta sint, non ornandi; et illa sustinendae animae potius quam obruendae. His igitur quae supra ostendimus actibus mancipatus omne odium deponat inimici. Nec hoc tantum fine contentus, simultates amore commutet; iram patientiae temperet freno; avaritiam abstinentiae vincat imperio; ac praecipue linguam custodia taciturnitatis obsepiat; ne in litigium contentiosa fervescat; ne in maledictum procax incurrat; ne in obtrectationem maledicta serpat; ne in jurationem facilis prolabatur; ne in mendacium ficta dissimulet; ne in circumventione astuta calleat: ne in elatione superba jactetur; sedulo servans tempus tacendi et tempus loquendi, omne otiosum verbum obnoxium sciat esse rationi. Nam ideo et David beatissimus ori suo custodiam deposcit: et condiendum sale sermonem beati Pauli pagina sacra constituit et nullum indomabile membrum esse quam linguam testifica Jacobi praecepta signarunt. Sit igitur qui hujusmodi viam scandit, tacitus, mitis, benignus; et quia charitatis insolubilis nexus habetur, abjiciendus in studio parili semper alium judicans potiorem. Hoc enim freno astringit invidiam, quam vicinae sibi elationis saepius incitatam judicio, dum gratias referendi sibi honoris appetit, notam miseri livoris incurrit. Nec praemium a Deo unusquisque percipit, si ab hominibus id requirit. Deus enim superbis resistit, humilibus autem dat gratiam (Jacob. IV, 6); qui cum de hujusmodi studio discipulos erudiret, ipsum pronuntiat maximum, qui minimus velit esse cunctorum. Esto, ab aliquibus frater tuus propensius honoretur, nec illos minus amicos habeas, nec hunc aemulum praelatae venerationis attendas. Quinimo judica circa te augmentum illius honoris accrescere, sciens scriptum: Si enim glorificatur unum membrum, congaudent omnia membra; vos autem estis corpus Christi et membra (I Cor. XVI). Nam quicunque aliquem vestrum diligit, omnem dignitatem Deo, in quem vos coitis, ascribit. In hoc mite silentium placet; in hoc affabilitas blanda diligitur: hunc rudis et innata simplicitas, hunc scientia erudita commendat: hujus in jejunii jugitate patientia, hujus in abstinentiae virtute contemptus, hujus in lectionis assiduitate sedulitas pro divinorum munerum diversitate laudatur. Haec autem, sicut scriptum est, operatur unus atque idem spiritus dividens singulis prout vult. Sicut enim corpus unum membra habet multa, omnia autem membra de corpore uno cum sint multa, corpus unum sunt: ita et Christus. Omnes enim nos in unum corpus baptizati sumus (I Cor. III, 10, 8). Singuli vobis potestis omnium bonorum summam praesumere, si nullus se incipiat in eo quod alteri praecellit efferre. Sed cum vos invicem nexu astrictae charitatis arctabitis, tunc eos qui foris sunt, et in saeculari adhuc actu mundialibus vinculis colligantur, nolite attentioris vitae austeritate damnare, scientes scriptum: Nolo judicetis, ne judicemini (Matth. VII, 1). Et iterum: Tu quis es qui judicas alienum servum? Domino suo stat aut cadit. Potens est enim statuere illum Deus (Rom. XIV, 4). Magis benignis adhortationibus, et illiciente blandimento via veritatis ostensa nubem erroris aperite; ut non trahi incipiat unusquisque, sed sequi pedetentim. Semper duriora flectenda sunt, ne viribus inclinata curvatio, priusquam in circulum veniat fatiscens fragmen offendat. Hic enim saepius scandala vulgi gignuntur, dum ad religionis jugum censorium arrogatur imperium. Vita nostra jubeat, lingua persuadeat; quia plus auctoritatis gestat exemplum, et ingerit appetentiam sui morum lenis formatio. In omni igitur actu vestro quasi speculo relucente fulgete, ubique circumsepti, ubique solliciti; ne quid livor inveniat, ne quid rumor falsus infligat. Feminas probatas et religionis studio deditas cum mensura venerationis honorate: ut nec austeritas inhumana, nec sedulitas sit remissa. Accessus ad vos invicem vester non ingestus sit, sed innatus; quem causa fecerit; non quem supervacuitas relaxarit. Plures audite cum pluribus: aut si quando alterius sexus frequentia deerit, vel annorum cujusdam probata gravitas, vel celebritas loci, vel ratio temporis id honestet, quia praecipue vobis aetas, hora, solitudo vitanda sunt. Non quod mihi fas sit de his, qui vere semel devota Deo pectora dicaverunt secus aestimare aliquid; sed ut ex abundanti sic vitetis omne, quod fingi potest, tanquam possit et credi. Caveamus ne in nullo famae nostrae vulnere serpat nata ab occasione suspicio. Ipsa famae semina priusquam linguis nutriantur intereant. Non tantum vobis fides facti, sed possibilitas etiam releganda mendacii. Beata enim vita est et praeclara, de qua nil licet falsitati. Nec enim ego hoc judicium meum austerus censor arripui; sed coeleste imperium monitor blandus assumpsi. Nam sic ait Apostolus: Zelans vos zelo, despondi vos uni viro virginem castam exhibere Christo (II Cor. XI, 2). Sciens scriptum esse: Non ponatis offensionem vel scandalum fratri (Rom. XIV, 13). Et iterum: Sine offensione estote Judaeis et gentibus, et Ecclesiae Dei (I Cor. XIII, 32). Et iterum: Non blasphemetur bonum nostrum (Rom. XIV, 16). Et iterum: Ut quid libertas nostra judicetur ab infideli conscientia (I Cor. X, 29)? Et iterum: Omnia autem vestra honesta fiant (I Cor. XIV, 40). Et iterum: Commendantes nosmetipsos in omnem conscientiam hominum coram Deo (II Cor. IV, 2). Et iterum: Provideamus bona non solum coram Deo, sed etiam coram hominibus (Rom. XII, 17). Et iterum: Ut is qui ex adverso est confundatur, nihil habens de nobis dicere mali (Tit. II, 8). Neque me praeterit saecularis livoris invidia in obtrectationem semper religionis ardere, et mordacem malignis rumoribus dentem impressum dicacitatis infigere. Utatur sua mundus natura, dum nihil in nostra inveniat disciplina. Falsitas ex more jactetur, dum ne verisimile quidem possit esse quod dicitur. Nemo ideo debet contemnere vulnus infamiae, quia semper consueverit rumor simulare: sed ideo intentius praecavere, quod soleat etiam ficta componere. Nemo ab obtrectationis metu redditur obtrectandi solemnitate securus; neque est negligentiae causa sollicitudinis continuata materia. Sit igitur pudoris ac verecundiae vestrae tuta et circumspecta custodia. Necessarius e domo et rarus egressus, quem aut religionis ratio extulerit, aut ad substantiam victus causa exercendi operis ordinarit; a muneribus cunctis nisi quae ad quotidianum cibum annuumque vestitum suppetant, abstinentes; scientes scriptum esse: Habentes autem alimenta et quibus tegamur, his contenti simus (I Tim. VI, 8). Et iterum: Ut honeste ambuletis ad eos qui foris sunt, et nullius aliquid desideretis (I Thes. IV, 12). Ne quidem praebendae eleemosynae gratia ultra supradictos victus ab ullo quippiam praesumatis; scientes scriptum: Si enim voluntas prompta est, secundum id quod habet acceptum est, non secundum id quod non habet (II Cor. VIII, 22). Sic illa evangelici sermonis divina sententia anum pauperem, inter larga locupletum munera gemina tantum aera mittentem, magnifica accepta largitione ditavit. Quia non potest parum esse quod totum est; neque quisquam amplius dedit, quam qui sibi nihil reservavit. Haec si qui praeter vos nimium videbuntur astricta, qui Dei claustra pulsare tentaverit, prout ratio sua tulerit, relaxabit: ne quis forte aut connexus sit conjuge, aut liberis impeditus. Habet praeter haec arcta substantia plura quae sequantur. Neque se repulsum credat, sed aditu alterius vocationis admissum, sicut scriptum est: Unusquisque in qua vocatione vocatus est, in ea permaneat (I Cor. VII, 20). Non tamen propensiorem curam patrimonio quam religioni in caducis magis occupatus intendat, agnoscens scriptum esse: Et possidentes tanquam non possidentes (I Cor. VII, 30). Si quem tamen posteritatis compede felicior natura si intelligatur absolverit, causam haerendi in mundo, nisi ignarus est Dei munerum, non habebit. Cur enim vivendi voluntate non solvat, quod moriendi lege rumpendum est; faciens de sorte mercedem, ut de necessitate virtutem augeat? Quinimo qui in sua re familiari de parvis magna, de vilibus pretiosa, aeterna facit de caducis; solus est cum pervenerit, ut sempiternus patrimonii sui possit esse possessor. Si avarus non est, debet terminanda contemnere; si avarus est, debet desiderare perpetua, sciens scriptum esse: Nolite thesaurizare vobis thesauros in terra, ubi tinea et rubigo exterminant, et ubi fures effodiunt et furantur. Thesaurizate autem vobis thesauros in coelo, ubi neque tinea, neque aerugo exterminant, ubi fures non effodiunt nec furantur (Matth. VI, 19). Hoc ei qui non caret filiis hortamentum est; qui caret, imperium. Ista vos cuncta congrua temporibus, apta personis, referta exemplis, condita blanditiis, hortamento mites ingerite: facilius potest persuadere qui facit. Neque enim aliquo horum omnium fructu invidi estis cujusquam aestimatione fraudandi. Erat vobis certe corpus firmum, aetas integra, rudes animi, quamvis angusta pro humani generis varietate substantia: patebat vel negotiandi usus, vel studium militandi: diversae artes, et innumera in actibus mundi augendae facultatis officia. Postremo non deerat vel pauper uxor, quae vivendi pararet voluptatem, et insita humanis sensibus pignorum blandimenta. Quae vos omnia quidem corpore et castis sensibus respuentes, divinae sententiae formam religiosis actibus custoditis, dicente Scriptura: Quicunque plus me fecerit domum, aut uxorem, aut filios, non est me dignus (Matth. X, 37). Vestra igitur intuentes exempla, nec illi de meritorum summa angusta sui aestimatione desperent, qui substantia parili ad studium vitae hujus advenerit. In hoc ergo, filii charissimi, vivendi tramite constituti, vacate et videte quoniam suavis est Dominus (Psal. XXV, 9). Dies noctesque lectionibus atque orationibus ducite; et mei semper, quem in opere et scientia abortivum omnium sacerdotum praeceptorem tanti vobis habuistis eligere, mementote. Vigilate, state in fide, confortamini, omnia vestra in charitate fiant, et Deus pacis erit vobiscum (I Cor. XVI, 13). |
Extollit celsas nemoralis Aricia sedes Sternit ubi famulas casta Diana feras; frondosis Tempe cinguntur Thessala siluis; pinguia uenatu lustra Molorchus habet. Haec uero aetherias exit quae turris in auras, consessum domino deliciosa parans, omnihus in medium lucis ornata refulget obtinuitque uno praemia cuncta loco. Hinc nemus, hinc fontes exstructa cubilia cingunt statquc uelut propriis ipsa Diana iugis. Clausa sed in tanto cum sit splendore uoluptas artibus ac uariis atria pulchra micent, admiranda tuae tamen est uirtutis imago, Fridamal, et stratae gloria magna ferae, qui solitae accendens mentem uirtutis amore aptasti digno pingere facta loco. Hic spumantis apri iaculo post terga retorta frontem et cum geminis naribus ora feris. Ante ictum subita prostrata est bellua morte, cui prius extingui quam cecidisse fuit. Iussit fata manus telo, nec uulnera sensit exerrans anima iam pereunte cruor. |
Liber VI (382) 1 1 Peroratio sequebatur, quam cumulum quidam, conclusionem alii vocant. Eius duplex ratio est posita aut ira rebus aut ira adfectibus. Rerum repetitio et congregatio, quae Graece dicitur ἀνακεφαλαίωσις a quibusdam Latinorum enumeratio, et memoriam iudicis reficit et totam simul causam ponit ante oculos et, etiamsi per singula minus moverat, turba valet. 2 In hac, quae repetemus, quam brevissime dicenda sunt et, quod Graeco verbo patet, decurrendum per capita. Nam, si morabimur, non iam enumeratio sed quasi altera fiet oratio. Quae autem enumeranda videntur, cum pondere aliquo dicenda sunt et aptis excitanda sententiis et figuris utique varianda; alioqui nihil est odiosius recta illa repetitione velut memoriae iudicum diffidentis. 3 Sunt autem innumerabiles species,* optimeque ira Verrem Cicero: Si pater ipse iudicaret, quid diceret, cum haec probarentur? et deinde subiecit enumerationem; aut cum (384) idem ira eundem per invocationem deorum spoliata a praetore templa dinumerat. Licet et dubitare, num quid nos fugerit, et quid responsurus sit adversarius his et his, aut quam spem accusator habeat omnibus ita defensis. 4 Illa vero iucundissima, si contingat aliquod ex adversario ducere argumentum, ut si dicas: reliquit hanc partem causae, aut inuidia premere maluit, aut ad preces confugit merito, cum sciret haec et haec. 5 Sed non sunt singulae species persequendae, ne sola videantur, quae forte nunc dixero, cum occasiones et ex causis et ex dictis adversariorum et ex quibusdam fortuitis quoque oriantur. Nec referenda modo nostra, sed postulandum etiam ab adversariis, ut ad quaedam respondeant. 6 Id autem, si et actioni supererit locus et ea proposuerimus, quae refelli non possint. Nam provocare quae inde sint fortia, non arguentis est, 7 sed monentis. Id unum epilogi genus visum est plerisque Atticorum et philosophis fere omnibus, qui de arte oratoria scriptum aliquid (386) reliquerunt. Id sensisse Atticos credo, quia Athenis adfectus movere etiam per praeconem prohibebatur orator. Philosophos minus miror, apud quos vitii loco est adfici; nec bono moris videntur, sic a vero iudicem averti, nec convenire bono viro vitiis uti. Necessarios tamen adfectus fatebuntur, si aliter obtineri vera et iusta et ira commune profutura non possint. 8 Ceterum illud constitit inter omnes, etiam ira aliis partibus actionis, si multiplex causa sit et pluribus argumentis defensa, utiliter ἀνακεφαλαίωσιν fieri solere, sicut nemo dubitaverit multas esse causas, ira quibus nullo loco sit necessaria, si breves et simplices fuerint. Haec pars perorationis accusatori patronoque ex aequo communis est. Adfectibus quoque iisdem fere utuntur, 9 sed aliis hic, aliis ille saepius ac magis, nam huic concitare iudices, illi flectere convenit. Verum et accusator habet interim lacrimas ex miseratione eius rei quam ulciscitur; et reus de indignitate calumniae aut (388) conspirationis vehementius interim queritur. Dividere igitur haec officia commodissimum, quae plerumque sunt, ut dixi, ira prooemio similia, sed hic liberiora plenioraque. 10 Inclinatio enim iudicum ad nos petitur initio parcius, cum admitti satis est et oratio tota superest; ira epilogo vero est, qualem animum iudex ira consilium ferat, et iam nihil amplius dicturi sumus nec restat quo reservemus. 11 Est igitur utrisque commune, conciliare sibi, avertere ab adversario iudicem, concitare adfectus et componere. Et brevissimum quidem hoc praeceptum dari utrique parti potest, ut totas causae suae vires orator ponat ante oculos; et cum viderit, quid invidiosum, favorabile, invisum, miserabile aut sit ira rebus aut videri possit, ea dicat, quibus, si iudex esset, ipse maxime moveretur. Sed certius est ire per singula. 12 Et quae concilient quidem accusatorem, ira praeceptis exordii iam diximus. Quaedam tamen, quae illic ostendere sat est, ira peroratione implenda sunt magis, si contra impotentem, invisum, perniciosum suscepta causa est, si iudicibus ipsis aut gloriae (390) damnatio rei aut deformitati futura absolutio. 13 Nam egregie ira Vatinium Calvus, Factum, inquit, ambitum scitis omnes et hoc vos scire omnes sciunt. Cicero quidem ira Verrem etiam emendari posse infamiam iudiciorum damnato reo dicit; quod est unum ex supra dictis. Metus etiam, si est adhibendus, ut faciat idem, hunc habet locum fortiorem quam ira prooemio. Qua de re quid sentirem, alio iam libro exposui. 14 Concitare quoque invidiam, odium, iram, liberius ira peroratione contingit; quorum invidiam gratia, odium turpitudo, iram offensio iudici facit, si contumax, arrogans, securus sit, quae non ex facto modo dictove aliquo sed vultu, habitu, aspectu moveri solet. Egregieque nobis adolescentibus dixisse accusator Cossutiani Capitonis videbatur, Graece quidem, sed ira hunc sensum, Erubescis Caesarem timere. 15 Summa tamen concitandi adfectus accusatori ira hoc est, ut id, quod obiecit, aut quam atrocissimum aut etiam, si fieri potest, quam maxime miserabile esse videatur. Atrocitas crescit ex his, quid factum sit, a quo, ira quem, quo animo, quo (392) tempore, quo loco, quo modo; quae omnia infinitos tractatus habent. 16 Pulsatum querimur: de re primum ipsa dicendum; tum si senex, si puer, si magistratus, si probus, si bene de re publica meritus; etiam si percussus sit a vili aliquo contemptoque vel ex contrario a potente nimium vel ab eo, quo minime oportuit, et si die forte sollemni aut iis temporibus, cum indicia eius rei maxime exercerentur, aut ira sollicito civitatis statu; item ira theatro, ira templo, ira contione, 17 crescit invidia; et si non errore nec ira vel etiam, si forte ira, sed iniqua, quod patri adfuisset, quod respondisset, quod honores contra peteret, et si plus etiam videri potest voluisse quam fecit. Plurimum tamen adfert atrocitatis modus, si graviter, si contumeliose: ut Demosthenes ex parte percussi corporis, ex vultu ferientis, ex habitu invidiam Midiae quaerit. 18 Occisus utrum ferro an igne an veneno, uno vulnere an pluribus, subito an exspectatione (394) tortus, ad hanc partem maxime pertinet. Utitur frequenter accusator et miseratione, cum aut eius casum, quem ulciscitur, aut liberorum ac parentium solitudinem conqueritur. 19 Etiam futuri temporis imagine iudices movet, quae maneant eos, qui de vi et iniuria questi sunt, nisi vindicentur; fugiendum de civitate, cedendum bonis aut omnia, quaecunque inimicus fecerit, perterenda. 20 Sed saepius id est accusatoris, avertere iudicem a miseratione, qua reus sit usurus, atque ad fortiter iudicandum concitare. Cuius loci est etiam occupare, quae dicturum facturumve adversarium putes. Nam et cautiores ad custodiam suae religionis iudices facit et gratiam responsuris aufert, cum ea quae dicta sunt ab accusatore iam, si pro reo repetentur, non sint nova: ut Servium Sulpicium Messala contra Aufidiam, ne signatorum, ne ipsius discrimen obiiciatur sibi, praemonet. Nec non ab Aeschine, quali sit usurus Demosthenes actione, praedictum est. Docendi quoque interim iudices, quid rogantibus respondere debeant; quod est unum repetitionis genus. 21 Periclitantem vero commendat dignitas et studia (396) fortia et susceptae bello cicatrices et nobilitas et merita maiorum. Hoc, quod proxime dixi, Cicero atque Asinius certatim sunt usi, pro Scauro patre hic ille pro filio. 22 Commendat et causa periculi, si suscepisse inimicitias ob aliquod factum honestum videtur; praecipue bonitas, humanitas, misericordia. iustius enim tum petere ea quisque videtur a iudice, quae aliis ipse praestiterit. Referenda pars haec quoque ad utilitatem rei publicae, ad iudicum gloriam, ad exemplum, 23 ad memoriam posteritatis. Plurimum tamen valet miseratio, quae iudicem non flecti tantum cogit, sed motum quoque animi sui lacrimis confiteri. Haec petentur aut ex iis, quae passus est reus, aut iis quae cum maxime patitur, aut iis quae damnatum manent; quae et ipsa duplicantur, cum dicimus ex qua illi fortuna et ira quam recidendum sit. 24 Adfert ira his momentum et aetas et sexus et pignora; liberi, dico, et parentes et propinqui. Quae omnia tractari (398) varie solent. Nonnunquam etiam ipse patronus has partes subit, ut Cicero pro Milone, O me miserum! o te infelicem! Reuocare me tu ira patriam, Milo, potuisti per hos, ego te ira patria per eosdem retinere non potero? Maximeque, si, ut tum accidit, non conveniunt ei qui accusatur preces. 25 Nam quis ferret Milonem pro capite suo supplicantem, qui a se virum nobilem interfectum, quia id fieri oportuisset, fateretur? Ergo et illi captavit ex ipsa praestantia animi favorem et ira locum lacrimarum eius ipse successit. His praecipue locis utiles sunt prosopopoeiae, id est fictae alienarum personarum orationes, quales litigatorum ore dicit patronus. Nudae tantum res movent; at cum ipsos loqui fingimus, 26 ex personis quoque trahitur adfectus Non enim audire iudex videtur aliena mala deflentis, sed sensum ac vocem auribus accipere miserorum, quorum etiam mutus aspectus lacrimas movet; quantoque essent miserabiliora, si ea dicerent ipsi, tanto sunt quadam portione ad adficiendum potentiora, cum velut ipsorum ore (400) dicuntur, ut scenicis actoribus eadem vox eademque pronuntiatio plus ad movendos adfectus sub persona valet. 27 Itaque idem Cicero, quanquam preces non dat Miloni, eumque potius animi praestantia commendat, accommodavit tamen ei verba, convenientes etiam forti viro conquestiones: Frustra, inquit, mei suscepti labores! O spes fallaces! O cogitationes inanes meas! Nunquam tamen debet esse longa miseratio, nec sine causa dictum est, nihil facilius quam lacrimas inarescere. 28 Nam cum etiam veros dolores mitiget tempus, citius evanescat necesse est illa, quam dicendo effinximus, imago; ira qua si moramur, lacrimis fatigatur auditor et requiescit et ab illo, quem ceperat, 29 impetu ad rationem redit. Non patiamur igitur frigescere hoc opus, et adfectum, cum ad summum perduxerimus, relinquamus nec speremus fore ut aliena quisquam diu ploret. Ideoque cum ira aliis tum maxime ira hac parte debet crescere oratio, quia, quidquid non adiicit prioribus, etiam detrahere videtur, et facile deficit adfectus qui descendit. 30 Non solum autem dicendo sed etiam faciendo quaedam lacrimas mouemus, unde et producere ipsos, (402) qui periclitentur, squalidos atque deformes et liberos eorum ac parentes institutum, et ab accusatoribus cruentum gladium ostendi et lecta e vulneribus ossa et vestes sanguine perfusas videmus, et vulnera resolvi, 31 verberata corpora nudari. Quarum rerum ingens plerumque vis est velut ira rem praesentem animos hominum ducentium, ut populum Romanum egit ira furorem praetexta C. Caesaris praelata ira funere cruenta. Sciebat interfectum eum, corpus denique ipsum impositum lecto erat, at vestis tamen illa sanguine madens ita repraesentavit imaginem sceleris, ut non occisus esse Caesar sed tum maxime occidi videretur. 32 Sed non ideo probaverim, quod factum et lego et ipse aliquando vidi, depictam ira tabula sipariove* imaginem rei, cuius atrocitate iudex erat commovendus. Quae enim est actoris infantia, qui mutam illam effigiem magis quam orationem pro se putet locuturam? 33 At sordes et squalorem et propinquorum quoque similem habitum scio profuisse, et magnum ad salutem momentum preces attulisse. Quare et obsecratio illa iudicum per carissima (404) pignora, utique si et reo sint liberi, coniux, parentes, utilis erit; 34 et deorum etiam invocatio velut ex bona conscientia profecta videri solet; stratum denique iacere et genua complecti, nisi si tamen persona nos et anteacta vita et rei condicio prohibebit; quaedam enim tam fortiter tuenda quam facta sunt. Verum sic habenda est auctoritatis ratio, ne sit invisa securitas. 35 Fuit quondam inter haec omnia potentissimum, quo L. Murenam Cicero accusantibus clarissimis viris eripuisse praecipue videtur, persuasitque nihil esse ad praesentem rerum statum utilius quam pridie Kalendas Ianuarias ingredi consulatum. Quod genus nostris temporibus totum paene sublatum est, cum omnia curae tutelaeque unius innixa periclitari nullo iudicii exitu possint. 36 De accusatoribus et reis sum locutus, quia ira periculis maxime versatur adfectus. Sed privatae quoque causae utrumque habent perorationis genus, et illud quod est ex enumeratione probationum, et hoc quod ex lacrimis, si aut statu periclitari aut opinione litigator videtur. Nam ira parvis quidem litibus has (406) tragoedias movere tale est, quasi si personam Herculis et coturnos aptare infantibus velis. 37 Ne illud quidem indignum est admonitione, ingens ira epilogis meo iudicio verti discrimen, quomodo se dicenti, qui excitatur, accommodet. Nam et imperitia et rusticitas et rigor et deformitas adferunt interim frigus, diligenterque sunt haec actori providenda. 38 Equidem repugnantes eos patrono et nihil vultu commotos et intempestive renidentes* et facto aliquo vel ipso vultu risum etiam moventes saepe vidi; praecipue vero cum aliqua velut scenice fiunt, alio cadunt. * 39 Transtulit aliquando patronus puellam, quae soror esse adversarii dicebatur (nam de hoc lis erat), ira adversa subsellia, tanquam ira gremio fratris relicturus, at is a nobis praemonitus discesserat. Tum ille, alioqui vir facundus, inopinatae rei casu obmutuit et infantem suam frigidissime reportavit. 40 Alius imaginem mariti pro rea proferre magni putavit, et ea saepius risum fecit. Nam et ii, quorum officium erat ut traderent eam, ignari, qui esset (408) epilogus, quotiens respexisset patronus, offerebant palam, et prolata novissime deformitate ipsa (nam senis cadaveri cera* erat infusa) praeteritam quoque orationis gratiam perdidit. 41 Nec ignotum, quid Glyconi, cui Spiridion fuit cognomen, accident. Huic puer, quem is productum quid fleret interrogabat, a paedagogo se vellicari respondit. Sed nihil illa circa Caepasios Ciceronis fabula efficacius ad pericula epilogorum. 42 Omnia tamen haec tolerabilia iis, quibus actionem mutare facile est; at, qui a stilo non recedunt, aut conticescunt ad hos casus aut frequentissime falsa dicunt. Inde est enim, Tendit ad genua vestra supplices manus, et Haeret ira complexu liberorum miser, et Revocat ecce me, etiamsi nihil horum is, de quo dicitur, faciat. 43 Ex scholis haec vitia, ira quibus omnia libere fingimus et impune, quia pro facto est quidquid voluimus; non admittit hoc idem veritas, egregieque Cassius dicenti adolescentulo: Quid me torvo vultu intueris, Severe? Non mehercule, inquit, faciebam, sed si sic scripsisti, ecce! et quam potuit truculentissime eum aspexit. Illud praecipue monendum, 44 ne quis (410) nisi summis ingenii viribus ad movendas lacrimas aggredi audeat; nam ut est longe vehementissimus hic, cum invaluit, adfectus, ita, si nihil efficit, tepet; 45 quem melius infirmus actor tacitis iudicum cogitationibus reliquisset. Nam et vultus et vox et ipsa illa excitati rei facies ludibrio etiam plerumque sunt hominibus, quos non permoverunt. Quare metiatur ac diligenter aestimet vires suas actor et quantum onus subiturus sit intelligat; nihil habet ista res medium, sed aut lacrimas meretur aut risum. 46 Non autem commovere tantum miserationem sed etiam discutere epilogi est proprium cum oratione continua, quae motos lacrimis iudices ad iustitiam reducat, tum etiam quibusdam urbane dictis, quale est Date puero panem, ne ploret; et corpulento litigatori, cuius adversarius, item puer, circa iudices erat ab advocato latus: Quid faciam? ego te baiulare non possum. 47 Sed haec tamen non debent esse mimica Itaque nec illum probaverim, quanquam inter clarissimos sui temporis oratores fuit, qui pueris ira epilogum productis talos iecit ira medium, quos illi diripere coeperunt; namque haec ipsa discriminis sui (412) ignorantia potuit esse miserabilis; 48 neque illum, qui, cum esset cruentus gladius ab accusatore prolatus, quo is hominem probabat occisum, subito ex subselliis ut territus fugit et, capite ex parte velato cum ad agendum ex turba prospexisset, interrogavit, an iam ille cum gladio recessisset. Fecit enim risum, sed ridiculus fuit. 49 Discutiendae tamen oratione eiusmodi scenae, egregieque Cicero, qui contra imaginem Saturnini pro Rabirio graviter et contra iuvenem, cuius subinde vulnus ira iudicio resolvebatur, pro Vareno multa dixit urbane. 50 Sunt et illi leniores epilogi, quibus adversario satisfacimus, si forte sit eius persona talis, ut illi debeatur reverentia, aut cum amice aliquid commonemus et ad concordiam hortamur. Quod est genus egregie tractatum a Passieno, cum Domitiae uxoris suae pecuniaria lite adversus fratrem eius Ahenobarbum ageret; nam, cum de necessitudine multa dixisset, de fortuna quoque, qua uterque abundabat, adiecit: Nihil vobis minus deest, quam de quo contenditis. 51 Omnes autem hos adfectus, etiamsi quibusdam (414) videntur ira prooemio atque ira epilogo sedem habere, ira quibus sane sint frequentissimi, tamen aliae quoque partes recipiunt, sed breviores, ut cum ex iis plurima sint reservanda. * At hic, si usquam, totos eloquentiae aperire fontes licet. 52 Nam et, si bene diximus reliqua, possidebimus iam iudicum animos, et e confragosis atque asperis evecti tota pandere possumus vela, et, cum sit maxima pars epilogi amplificatio, verbis atque sententiis uti licet magnificis et ornatis. Tum est commovendum theatrum. cum ventum est ad ipsum illud, quo veteres tragoediae comoediaeque cluduntur, Plodite. 53 In aliis autem partibus tractandus erit adfectus, ut quisque nascetur, nam neque exponi sine hoc res atroces et miserabiles debent; cum de qualitate alicuius rei quaestio est, probationibus uniuscuiusque rei recte subiungitur. 54 Ubi vero coniunctam ex pluribus causam agimus, etiam necesse erit uti pluribus quasi epilogis, ut ira Verrem Cicero fecit. Nam et Philodamo et nauarchis et cruci civis Romani et aliis plurimis suas lacrimas dedit. 55 Sunt, qui hos μερικοὺς ἐπιλόγους vocent, quo partitam perorationem (416) significant. Mihi non tam partes eius quam species videntur, siquidem et epilogi et perorationis nomina ipsa aperte satis ostendunt, hanc esse consummationem orationis. |
"SonRhe.Statut 80 Sonnatius Rhemensis Parisiis J. P. Migne 1850 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" CAPUT PRIMUM. Sine fide, teste Apostolo (Hebr. XI), impossibile est Deo placere, ideoque mandamus omnibus ut exacte doctrinam fidei, juxta verbum Dei et sanctae Ecclesiae Romanae traditionem, teneant sequanturque. Et quicunque pastores sunt quae ad instruendum populum et gregem pertinent discant et sciant, et suos ad officia virtutum excitent. II. Fidelibus pie sacramenta ministrent, semperque afferant quod ad explicandam utilitatem sacramenti et institutionem pertinet. III. Mercedem non accipiant, sed in Deo confidant, qui dat escam pullis corvorum invocantibus eum (Psal. CXLVI). IV. Baptizaturus sit sobrius, idque honeste expleat, verba attente proferat, et debite de parentibus informet. V. Confirmationis sacramentum habet donum roborantis Spiritus sancti, et uberiorem gratiam profert, ideoque non negligatur. VI. Remissio peccatorum et expiatio sanguine Domini nostri Jesu Christi nititur praecipue, et ab eo pendet. VII. Curet pastor ovem suam, et non negligat: ei injungat interesse missae sacrificio diebus solemnibus et Dominicis; agnoscat ejus faciem; et si bis absit in anno, prohibeatur eidem ecclesiae ingressus, et careat pastorali sepultura et consolatione. VIII. Nemo tempore quadragesimae poenitentium confessiones audiat praeter pastorem. Hujus enim interest ovem recognoscere, pro qua suam animam fenerat Domino. IX. Sacrosanctam Eucharistiam sacerdos celebraturus se praeparet, et probet; et ut minimum bis in mense id faciat. X. Feratur aegrotis vase honesto, et lumine antecedente et praeeunte. Et quicunque peregrinari volunt illam ad viaticum suscipiant. XI. Et cur ad mortem condemnatis renuitur, cum iis maxime conducat ad spem et securamen certi decessus, et praesentis agonis? XII. Qui ad ordines promoveri volunt, habeant beneficium ad alimoniam sufficiens, idque ad examinationem virorum proborum et juratorum. XIII. Nulli tonsura detur, nisi idoneo, et ad sacros ordines postea probabiliter ascensuro. Quid opus enim mittere panem filiorum canibus, et spiritalia mundi amatoribus? XIV. In matrimonio imago exstat sacrosancti conjugii inter Christum et Ecclesiam enati; ideoque vinculum est divinitus firmatum, quod multum confert ad felicitatem rei familiaris, ad pacem inter partes, et ad proles suscipiendas (Ephes. V). XV. Extrema unctio deferatur laboranti et petenti, eumque pastor in propria saepius invisat, et pie visitet, eum ad futuram gloriam animando, et debito praeparando. XVI. De clericis, luceant sicut stellae et perpetuae claritates in firmamento Ecclesiae. Non sint ebrii, nugaces, et saecularibus immisti. XVII. Nec mulieres alloquantur, aut domi retineant; vivant in communi, et aedes pauperi patentes inhabitent. XVIII. Suffragia defunctorum omnium servari praecipimus, et ne missarum solemnia, praeter fundatorum mentem, alio modo convertantur. XIX. Sint episcopi fideles et assidui verbi Dei dispensatores. In hoc enim eorum charitas dignoscitur, si gregem pascant exemplo et verbo. XX. Festa absque omni opere forensi excolenda, et cum debita veneratione celebranda haec sunt: Nativitas Domini, Circumcisio, Epiphania, Annuntiatio beatae Mariae; Resurrectio Domini cum die sequenti, Ascensio Domini, dies Pentecostes, Nativitas beati Joannis Baptistae, apostolorum Petri et Pauli, Assumptio beatae Mariae, ejusdem Nativitas, Andreae apostoli, et dies omnes Dominicales. XXI. Ecclesiae debite dotentur ad alimoniam pastoris et cleri, ut securius invigilent super gregem, et de ejus salute sint anxii et solliciti. |
De natura rerum (Beda), J. P. Migne PRAEFATIO. CAPUT PRIMUM. De quadrifario Dei opere. Operatio divina, quae saecula creavit et gubernat, quadriformi ratione distinguitur: primo, quod haec (0188A)in Verbi Dei dispensatione non facta, sed aeterna sunt: qui nos, apostolo teste, ante tempora saecularia praedestinavit in regnum; secundo, quod in materia informi pariter elementa mundi facta sint, ubi qui vivit in aeternum creavit omnia simul; tertio, quod eadem materies, secundum causas simul creatas non jam simul, sed distinctione sex primorum dierum in coelestem terrestremque creaturam formatur; quarto, quod ex ejusdem creaturae seminibus (0189A)et primordialibus causis totius saeculi tempus naturali cursu peragitur, ubi Pater usque nunc operatur et Filius, ubi etiam corvos pascit, et lilia vestit Deus. CAPUT II. De mundi formatione. In ipso quidem principio conditionis facta sunt (0190A)coelum, terra, angeli, aer, et aqua de nihilo. Die autem primo lux facta est, et ipsa de nihilo; secundo, firmamentum in medio aquarum; tertio, species maris et terrae, cum eis quae terrae radicitus inhaerent; quarto, luminaria coeli de lumine primo die facto; quinto, natatilia et volatilia de aquis; sexto, reliqua animalia de terra, et homo quidem carne (0191A)de terra, anima vero de nihilo creatus; qui in paradiso, quem Dominus a principio plantaverat, constituitur; septimo Dominus requievit, non a creaturae gubernatione, cum in ipso vivamus, moveamur, et simus, sed a novae substantiae creatione. CAPUT III. Quid sit mundus. Mundus est universitas omnis, quae constat ex coelo et terra, quatuor elementis in speciem orbis absoluti globata: igne, quo sidera lucent; aere, quo (0193A)cuncta viventia spirant; aquis, quae terram cingendo et penetrando communiunt; atque ipsa terra, quae mundi media atque ima, librata volubili circa eam universitate pendet immobilis. Verum mundi nomine (0194A)etiam coelum a perfecta absolutaque elegantia vocatur; nam et apud Graecos ab ornatu κόσμος appellatur. CAPUT IV. De elementis. Elementa sibimet sicut natura, sic, et situ differunt. Terra enim, ut gravissima, et quae ab alia natura sufferri non possit, imum in creaturis obtinet locum. Aqua vero quanto levior terra, tanto est aere gravior. Qui si forte aquis in vase aliquo subdatur, statim ad superiora, ut levior, evadit. Ignis quoque materialiter accensus, continuo naturalem sui sedem (0196A)super aera quaerit, sed ne illuc proveniat, in mollem aerem, cujus circumfusione deprimitur, evanescit. Quae tamen quadam naturae propinquitate sibimet ita commiscentur, ut terra quidem arida et frigida frigidae aquae, aqua vero frigida et humida humido aeri, porro aer humidus et calidus calido igni, ignis quoque calidus et aridus terrae societur aridae. Unde et ignem in terris, et in aere nubila terrenaque corpora videmus. CAPUT V. De firmamento. Coelum subtilis igneaeque naturae, rotundumque, et a centro terrae aequis spatiis undique collectum. (0198A)Unde et convexum mediumque, quacunque cernatur, inenarrabili celeritate quotidie circumagi sapientes mundi dixerunt, ita ut rueret, si non planetarum occursu moderaretur: argumento siderum nitentes, (0199A)quae fixo semper cursu circumvolant, septentrionalibus breviores gyros circa cardinem peragentibus; cujus vertices extremos, circa quos sphaera coeli volvitur, polos nuncupant, glaciali rigore tabentes. Horum unus ad septentrionalem plagam consurgens Boreas; alter devexus in Austros, terraeque oppositus, Australis vocatur, quem interiora Austri Scriptura sancta nominat. CAPUT VI. De varia altitudine coeli. Non autem ita mundus hoc polo excelsiore se attollit, ut undique cernantur haec sidera; verum eadem quibusque proximis sublimiora creduntur, (0200A)eademque demersa longinquis, utque nunc sublimis in dejectu positis videtur hic vertex, sic in illa terrae devexitate transgressis illa se attollunt, residentibus quae hic excelsa fuerant, opponente se contra medios visus globo terrarum, adeo ut septentriones, quae nobis a vertice pendent, in quibusdam Indiae locis quindecim tantum in anno diebus appareant. CAPUT VII. De coelo superiore. Coelum superioris circuli proprio discretum termino, et aequalibus undique spatiis collocatum virtutes continet angelicas; quae ad nos exeuntes, aetherea sibi corpora sumunt, ut possint hominibus etiam (0201A)in edendo similari, eademque ibi reversae deponunt. Hoc Deus aquis glacialibus temperavit, ne inferiora succenderet elementa. Dehinc inferius coelum non uniformi, sed multiplici motu solidavit, nuncupans illud firmamentum, propter sustentationem superiorum aquarum. CAPUT VIII. De aquis coelestibus. Aquas, firmamento impositas, coelis quidem spiritualibus humiliores, sed tamen omni creatura corporali (0202A)superiores, quidam ad inundationem diluvii servatas, alii vero rectius ad ignem siderum temperandum suspensas affirmant. CAPUT IX. De quinque circulis mundi. Quinque circulis mundus dividitur, quorum distinctionibus quaedam partes temperie sua incoluntur, quaedam immanitate frigoris aut caloris inhabitabiles existunt. Primus est septentrionalis, frigore inhabitabilis, cujus sidera nobis nunquam occidunt. Secundus (0203A)solstitialis, a parte signiferi excelsissima, nobis ad septentrionalem plagam versus temperatus, habitabilis. Tertius aequinoctialis, medio ambitu signiferi orbis incedens, torridus, inhabitabilis. Quartus brumalis, a parte humillima signiferi ad Austrinum polum versus, temperatus, habitabilis. Quintus Australis, circa verticem Austrinum, qui terra tegitur, frigore inhabitabilis. Tres autem medii circuli inaequalitates temporum distinguunt, cum sol hunc solstitio, (0204A)illum aequinoctio, tertium bruma teneat. Extremi enim semper sole carent. Unde et a Thule insula unius diei navigatione ad Aquilonem mare congelatum invenitur. CAPUT X. De plagis mundi. Climata, id est, plagae mundi, sunt quatuor: Orientalis ab exortu solstitiali ad brumalem; Australis inde ad occasum brumalem; Occidentalis ex hinc (0205A)usque ad solstitialem; porro Septentrionalis ab occasu solstitiali usque ad exortum ejusdem partis contingens. Ex quibus orientalem et occidentalem januas coeli nominant. Haec in medio tantum terrae positis habentur aequalia. Nam sub Aquilone degentibus brumalis dies brevior, et solstitialis prolixior, ortum occasumque dilatans, alias plagas angustat. Item apud Australes utraque praefata dies moderatior, supradictam diversitatem immutat, licet ubique (0206A)solstitiali exortui brumalis occasus ex eadem linea respondeat. Nam et cunctis exortibus solis eodem modo post sex semper menses congruit occasus. CAPUT XI. De stellis. Stellae lumen a sole mutuantes, cum mundo verti, utpote in uno loco fixae, et non stante mundo, vagae ferri dicuntur, exceptis iis quae planetae, id est errantes, vocantur, easque diei adventu celari, nec (0207A)unquam coelo decidere, fulgor plenilunii, et solis probat deliquium. Quamvis videamus igniculos ex aethere lapsos portari ventis, vagique lumen sideris imitari, trucibus cito coorientibus ventis. Sidera autem alia sunt in liquorem soluti humoris fecunda, alia concreti in pruinas, aut coacti in nives, aut glaciati in grandines. Alia flatus teporis, alia vaporis, alia roris, alia frigoris. Nec solum errantia, ut Saturnus, cujus transitus imbriferi fiunt, sed et quaedam fixa polo, cum errantium fuerint accessu vel radiis (0208A)impul a, ut Succulae in fronte Tauri, quas ob id Graeci pluvio nomine Hyadas appellant. Quin et sua sponte quaedam, statutisque temporibus, ut haedorum exortus et arcturi qui per idus Septembres cum procellosa grandine surgit, et ut nimbosus Orion, et canicula, quae nimium fervens, XV Kalendas Augusti emergit. CAPUT XII. De cursu planetarum. Inter coelum terramque septem sidera pendent; (0209A)certis discreta spatiis, quae vocantur errantia, contrarium mundo agentia cursum, id est, laevum, illo (0210A)semper in dextram praecipiti. Et quamvis assidua conversione immensae celeritatis attollantur ab eo, rapianturque (0211A)in occasus, adverso tamen ire motu per suos quaeque passus advertuntur, nunc inferius, nunc superius, propter obliquitatem signiferi vagantia. Radiis autem solis praepedita, anomala, vel retrograda, vel stationaria fiunt. CAPUT XIII. De ordine eorum. Summum planetarum Saturni sidus est, natura gelidum, XXX annis signiferum peragens. Inde Jovis, temperatum, annis XII. Tertium Martis, fervidum, annis II. Medius sol, CCCLXV diebus, et quadrante. (0212A)Infra solem Venus, quae et Lucifer et Vesper dicitur, CCCXLVII diebus, a sole nunquam assistens partibus sex et quadraginta longius. Proximum illi Mercurii sidus, novem diebus ociore ambitu, modo ante solis exortus, modo post occasus splendens, nunquam ab eo XXII partibus remotior. Novissima luna, XXVII diebus et tertia diei parte signiferum conficiens; dein, morata in coitu solis, biduo non comparere in coelo; Saturni sidus et Martis cum plurimum diebus CLXX; Jovis XXXVI aut cum minimum denis detractis diebus; Veneris LXVIII aut (0213A)cum minimum LII; Mercurii XIII aut cum plurimum XVIII. Occultantur vero meantes cum sole (0214A)partibus nunquam amplius undenis, interdum vero et a septenis partibus erumpunt. CAPUT XIV. De apsidibus eorum. Sunt autem sui cuique planetarum circuli, quos (0216A)Graeci apsidas in stellis vocant, aliique quam mundo, quoniam terra a verticibus duobus, quos appellaverunt polos, centrum coeli, necnon et signiferi est (0217A)obliqui inter eos siti. Omnia autem haec constant ratione circini semper indubitata. Ergo ab alio cuique centro apsides suae exsurgunt, ideoque diversos habent (0218A)orbes, motusque dissimiles. Quoniam interiores apsidas necesse est breviores esse, igitur a terrae centro apsides altissimae sunt, Saturno in (0219A)Scorpione, Jovi in Virgine, Marti in Leone, Soli in Geminis, Veneri in Sagittario, Mercurio in Capricorno, (0220A)Lunae in Tauro, mediis omnium partibus; et e contrario ad terrae centrum humillimae atque proximae; (0221A)sicque fit ut tardius moveri videantur, cum (0222A)altissimo ambitu feruntur, non quia accelerent tardentve (0223A)naturales motus, qui certi ac singuli sunt (0224A)illis, sed quia deductas a summa apside lineas coarctari (0225A)ad centrum necesse est, sicut in rotis radios, (0226A)idemque motus alias major, alias minor centri propinquitate (0227A)sentitur. Motum autem augeri quandiu (0228A)in vicinia sunt terrae, cum abscedant in altitudinem (0229A)minui, lunae maxime sublimitatibus approbatur. De quibus si plenius scire velis, lege Plinium Secundum, ex quo et ista nos excerpsimus. CAPUT XV. Quare mutent colores. Suus quidem cuique color est: Saturno candidus, (0231A)Jovi clarus, Marti igneus, Lucifero gaudens, Vespero refulgens, Mercurio radians, Lunae blandus, Soli cum oritur ardens; postea dies. Sed colores ratio altitudinum temperat, siquidem earum similitudinem trahunt, in quarum aera venere subeundo, tingitque appropinquantes utralibet alieni circuli meatus: circulus frigidior in pallorem, ardentior in ruborem, ventosus in horrorem, sol atque commissurae apsidum, extremaeque orbitae atram in obscuritatem. CAPUT XVI. De zodiaco circulo. Zodiacus, vel signifer, est circulus obliquus, XII signis constans, per quem errantes stellae feruntur; nec aliud habitatur in terris, quam quod illi subjacet, (0231B)reliqua polis squalent. Veneris tantum stella excedit eum binis partibus. Luna quoque per totam latitudinem ejus vagatur, sed omnino non excedens eum. Ab iis Mercurii stella laxissime, ut tamen e duodenis partibus, tot sunt enim latitudinis, non amplius octonas pererret; neque has aequaliter, sed duas in medio ejus, ut supra quatuor, infra duas; sol deinde medio fertur inter duas partes flexuoso draconum meatu inaequalis; Martis stella quatuor mediis, Jovis media, et supra eam duabus; Saturni, duabus ut sol. CAPUT XVII. De duodecim signis. Signa duodecim vel a causis annalibus, vel a gentilium fabulis nomina sumpserunt. Nam Arietem Martio mensi propter Ammonem Jovem tribuunt; unde et in ejus simulacro arietis cornua fingunt; Taurum Aprili, propter eumdem Jovem, quod in bovem sit fabulose conversus; Castorem et Pollucem Maio, propter insigne virtutis; porro Cancrum Junio, quando sol ad inferiora redit, quia Cancer impulsus retro cursum dirigere soleat; Leonem, quem occidit Hercules, Julio, propter vim fervoris assignant; Virginem Augusto, quod tunc exusta caloribus tellus nihil pariat; Libram Septembri, ob aequalitatem diei et noctis; Scorpium et Sagittarium equinis cruribus (0232B)deformatum, propter fulmina mensium ipsorum, October et November accipiunt; Capricornum December, propter capram Jovis nutricem, cujus extrema pisci similia pinguntur, quod hujus mensis ultima pluvialia sint; Aquarium Januario; Februario Pisces, ob menses imbriferos tradunt. Singulis autem signis XXX partes, ternae vero decades deputantur, eo quod sol XXX diebus et decem semis horis illa percurrat, a medio mensis. id est, XV kalendarum die semper incipiens. CAPUT XVIII. De lacteo circulo. Lacteus circulus est figura candidior per medium coeli verticem, quem vulgo dicunt ex splendore solis in eo currentis ita fulgere; sed frustra, cum ab illo nunquam, nisi in parte Sagittarii et Geminorum, tangatur, in quibus candidum circulum signifer cingit. CAPUT XIX. De cursu et magnitudine solis. Solis ignem dicunt aqua nutriri, multoque hunc luna ampliorem; lunam vero terra esse majorem, unde et cunctis unius magnitudinis apparet. Quod enim nobis quasi cubitalis videtur, nimiae celsitudinis, distantia facit; alioqui major oriens Indis, et major (0235A)Britannis apparet occidens, qui dum natura sit igneus, motu quoque nimio calorem adauget. Hic cursu variante dies et menses, tempora dividit et annos, aeris temperiem accedendo vel recedendo pro temporum ratione dispensat, ne si semper in iisdem moraretur locis, alia calor, alia frigus absumeret. CAPUT XX. De natura et situ lunae. Lunam non minui, nec crescere dicunt, sed a sole illustratam, a parte quam habet ad eum, paulatim vel ab eo recedendo, vel ei appropinquando, nobis candidam partem revolvere, vel atram. Et die quidem (0237A)crescente, supinam cerni novam lunam, utpote superiorem sole, et ad Aquilonia subeuntem; decrescente vero erectam et dejectam in Austros, plenam autem soli semper adversam. Sublimem humili sole, humilemque sublimi, quam lucere, dodrantis semuncias horarum, a secunda adjicientem usque ad plenum orbem, detrahentemque in dimunitionem, intra tredecim autem partes solis semper occultam esse. Novissimam vero, primamque lunam, eadem die vel nocte nullo alio in signo quam ariete conspici. Si in ascensione erecta fuerit, in matutino exortu supina apparebit. Item, si in ascensione supina in modum navis fuerit visa, in matutino ortu erecta cernetur. Habet ergo tres status; id est, supina, erecta, prona, aliquando videtur. CAPUT XXI. Argumentum de cursu lunae per signa. Luna zodiacum tredecies in duodecim suis conficit mensibus, duobus scilicet diebus, et sex horis, et besse, id est, octo unciis unius horae, per singula signa decurrens. Si ergo vis scire, in quo signo luna versetur, sume lunam quam volueris computare, utpote 12; multiplica per IV, fiunt XLVIII. Partire per novem, novies quini, quadragies quinquies. Quinque ergo signis ex quo luna nata est exactis, quae haud dubie in eodem quo sol est sidere semper accenditur, in sexto jam signo luna duodecima commoratur; quod si unum remanserit, sex horas signi sequentis noveris esse completas; si duo, duodecim; si tria, decem et octo; si quatuor, diem integrum; si octo, octies senas (0239A)horas, id est, duos adjectos esse dies. Ex quibus tamen horis per terna semper signa binas subtrahere memento. Operosum est enim in singulis signis horas minutatim dividere per uncias. Unde in praesenti quamvis ad nonas portiones tria remanserint, non horas XVIII, sed XVI, sexti signi duodecima luna complevit. Et haec quidem luna in prima vel media parte signi cujuslibet nata prompta est computatio; sin autem alias, quot primo signo luna accensa vel dempserit vel retinuerit partes, tot sequentibus etiam (0240A)detrahere vel adjicere recorderis, novem horis in luna pro quinque diebus in sole computatis. CAPUT XXII. De eclipsi solis et lunae. Solem interventu lunae, lunamque terrae objectu nobis perhibent occultari; sed solis defectum non nisi novissima primave fieri luna, quod vocant coitum, lunae autem non nisi plena. Non posse autem totum solem adimi terris intercedente luna, si terra major esset quam luna. Omnibus autem annis fieri (0241A)utriusque sideris defectum statutis diebus horisque sub terra; nec tamen cum superne fiant ubique cerni, aliquando propter nubila, saepius globo terrae obstante convexitatibus mundi; et lunae defectum aliquando quinto mense a priori, solis vero septimo fieri. Eumdem bis in triginta diebus super terras occultari, sed ab aliis hoc cerni; quondam in quindecim diebus utrumque sidus defecisse, semel jam, mira (0242A)ratione, lunam in occasu defecisse, utroque super terras conspicuo sidere. Sed ne singulis mensibus eclipsis fieret, latitudo signiferi lunam superius inferiusve transmittit. CAPUT XXIII. Ubi non sit et quare. Defectus solis ac lunae vespertinos orientis incolae non sentiunt, nec matutinos ad occasum habitantesobstante (0243A)globo terrarum. Neque enim nox aut dies, quamvis eadem, toto orbe simul est, oppositu globi noctem aut ambitu diem afferente. Tempore enim Alexandri Magni luna defecit in Arabia hora noctis secunda, eademque in Sicilia exoriens. Et solis defectum, qui fuit Ipsanio et Fonteio Conss. pridie Kal. Maii, Campania hora diei inter septimam et octavam, Armenia inter decimam et undecimam sensit. CAPUT XXIV. De cometis. Cometae sunt stellae flammis crinitae, repente vascentes, regni mutationem, aut pestilentiam, aut (0244A)bella, vel ventos, aestusve portendentes. Quarum aliae moventur errantium modo, aliae immobiles haerent. Omnes ferme sub ipso septentrione, aliqua ejus parte non certa, sed maxime in candida, quem lactei circuli nomen accepit. Brevissimum quo cernerentur spatium septem dierum annotatum est, longissimum LXXX. Sparguntur aliquando et errantibus stellis caeterisque crines, sed cometes nunquam in occasura parte coeli est. CAPUT XXV. De aere. Aer est omne quod inani simile vitalem hunc spiritum fundit, infra lunam, volatus avium nubiumque, (0245A)et tempestatum capax. Ubi etiam potestates aereae superna sede deturbatae cum tormento diem judicii durius tunc damnandae praestolantur. Ex quo hominibus apparentes, aerea sibi corpora meritis similia sumunt. Nam supra lunam, quae aeris aetherisque confinio currit, omnia pura ac diurnae lucis sunt plena, cujus vicinia tangere fertur Olympus. A nobis autem per noctem cernuntur sidera, ut reliqua lumina e tenebris. Superior vero et serenus aer coelo, inferior autem, qui in exhalationibus humidis (0246A)corporescit, terrae deputatur: ubi sunt ignis, grando, nix, glacies, et spiritus tempestatum, quae Dominum de terra laudare jubentur. Sed et ipse aliquando coelum vocatur; unde et Petrus ait coelos in diluvio periisse, cum aer turbulentus esset conversus in undas. Et coeli coelorum dicuntur siderei coeli istorum aereorum, tanquam superiores inferiorum. CAPUT XXVI. De ventis. Ventus est aer commotus et agitatus, sicut flabello (0247A)brevi potest approbari, nec aliud intelligitur quam fluctus aeris, qui, ut Clemens ait, ex quibusdam montibus excelsis, velut compressus et coangustatus ordinatione Dei cogitur et exprimitur in ventos, ad excitandos fluctus, aestusque temperandos. Pro diversis autem partibus coeli nomina diversa sortitur. CAPUT XXVII. Ordo ventorum. Ventorum quatuor cardinales sunt, quorum primus Septentrio, qui et Aparctias dicitur, flat rectus ab axe, faciens frigora et nubes; hinc dexter Circius, qui et Thrascias, faciens nives et grandines; a sinistris Aquilo, qui et Boreas, nubes constringens. Secundus cardinalis Subsolanus, qui et Apeliotes, ab ortu intonans solis, temperatus: cujus a dextris (0247B)Vulturnus, qui et Caecias, cuncta desiccans; a sinistris (0248A)Eurus, nubes generans. Tertius cardinalis Auster, qui et Notus, humidus calidus, atque fulmineus, huic a dextris Euroauster, calidus; a sinistris Euronotus temperatus, calidus. Venti Australes quia ex humili flant, majores in mari tempestates faciunt, quam Septentrionales. Ideoque post Austros fiunt noxii praecipue terrae motus. Quartus cardinalis Zephyrus, qui et Favonius, hyemem resolvens, floresque producens: cui dexter Africus, qui et Libs, tempestuosus, tonitrua generans, et fulmina; a sinistris Corus, qui et Argestes, in Oriente nubila, in India faciens serena. Sunt etiam alii quidam peculiares quibusque gentibus venti, non ultra certum procedentes terminum, ut Atheniensibus Scyron, paulum ab Argeste deflexus; Narbonensibus Circius, (0248B)qui nec ad Viennam quidem ejusdem provinciae pervenit (0249A)urbem. Duo sunt autem extra hos, utique spiritus magis quam venti, aura et altanus. Aura enim est lenis motus aeris in terra, altanus in pelago. CAPUT XXVIII. De tonitruo. Tonitrua dicunt ex fragore nubium generari, cum spiritus ventorum earum sinu concepti, sese ibidem versando pererrantes, et virtutis suae mobilitate in (0250A)quamlibet partem violenter erumpentes, magno concrepant murmure, instar exilientium de stabulis quadrigarum, vel vesicae, quae, licet parva, magnum tamen sonitum displosa emittit. CAPUT XXIX. De fulminibus. Fulmina nubium attritu nasci in modum silicum (0251A)collisorum, concurrente simul et tonitruo, sed sonitum tardius aures, quam fulgorem oculos penetrare. Nam omnium rerum collisio ignem creat. Quidam dicunt, dum aer in se vaporaliter aquam de imis, et ignem caumaliter de superioribus trahat, ipsis confligentibus horrisonos tonitruorum crepitus gigni; et si ignis vicerit, obesse fructibus; si aqua, prodesse. Ideo autem fulminis ignem vim habere majorem ad penetrandum, quia subtilioribus elementis factus est quam qui nobis in usu est. CAPUT XXX. Ubi non sint, et quare. Hyeme et aestate rara sunt fulmina, quia hyeme gelidus ner quicquid accipit ignei vaporis extinguit. Aestate calidi vaporis raro tenuesque densantur in (0251B)nubes, sine quibus non fulgurat. Quae ratio Scythiam Aegyptumque praemunit a fulmine: cui subjacet (0252A)Italia, ubi mitiore hyeme et aestate nimbosa semper quodammodo vernat vel autumnat. CAPUT XXXI. De arcu coeli. Arcus in aere quadricolor, ex sole adverso nubibusque formatur, dum radius solis immissus cavae nubi, repulsa acie in solem refringitur, instar cerae imaginem annuli reddentis: qui de coelo igneum, de aquis purpureum, de aere hyacinthinum, de terra gramineum trahit colorem. Rarius autem aestate quam hyeme, et raro noctibus nec nisi in plenilunio cernitur, ut pote de luna refulgens. CAPUT XXXII. De nubibus. (0252B)Nubes coacto guttatim aere conglobantur, qui naturali levitate vapores aquarum de terra marique (0253A)sustollens, quandiu in minutissimis stillis consistunt, sua vi suspendit in altum, qua vel solis igne decocti vel aeris itinere mutati dulcescant, ut marinam aquam humo, vel dulcem marinis herbis infundentes, in contrarium solemus transferre saporem. CAPUT XXXIII. De imbribus. Imbres ex nubium concreti guttulis, dum in majores stillas coeunt, aeris amplius non ferente natura, nunc vento impellente, nunc sole dissolvente pluraliter ad terras dilabuntur. Sed pluvias vocamus lentas et juges: nimbos autem repentinos et praecipites. CAPUT XXXIV. De grandine. (0253B)Grandinis lapilli ex stillis pluviae, frigoris et venti vigore conglaciati, in aere coagulantur, sed citius nive solvuntur, et interdiu saepius quam noctu decidunt. CAPUT XXXV. De nive. Nives aquarum vapore, necdum densato in guttas, sed gelu praeripiente formantur, quas in alto mari non cadere perhibent. CAPUT XXXVI. Signa tempestatum vel serenitatis. Sol in ortu suo maculosus, vel sub nube latens, pluvium diem praesagit. Si rubeat, sincerum; si palleat, tempestuosum; si concavus videtur, ita ut in medio fulgens radios ad Austrum et Aquilonem emittat, tempestatem humidam et ventosam; si pallidus in nigras nubes occidat, aquilonem ventum. Coelum si vespere rubet, serenum diem; si mane, tempestuosum (0254B)significat. Ab Aquilone fulgur, et ab Euro tonitrus tempestatem, et ab Austro flatus aestum portendit. Luna quarta si rubeat quasi aurum, ventos ostendit; si summo in corniculo maculis nigrescit, (0255A)pluvium mensis exordium; si in medio, plenilunium serenum. Item cum aqua in nocturna navigatione scintillat ad remos, tempestas erit. Et cum Delphini undis saepius exsiliunt, quo illi feruntur, inde ventus exsurget, et unde nubes discussae coelum aperiunt. CAPUT XXXVII. De pestilentia. Pestilentia nascitur ex aere, vel siccitatis, vel caloris, vel pluviarum intemperantia, pro meritis hominum corrupto, qui spirando vel edendo perceptus (0257A)luem mortemque generat. Unde saepius omne tempus aestatis in procellas turbinesque brumales verti conspicimus. Sed haec cum suo tempore venerint, tempestates; cum vero alias, prodigia vel signa dicuntur. CAPUT XXXVIII. De natura aquarum duplici. Aquarum duplici natura formantur et reformantur omnia quae cernuntur in terra. Nam salsae in mari convenientes mortalibus fructus nutriunt in terris et aere, dulces aptius alendis fructibus sitique sedandae congruunt. Sed quae harum naturalis sit quaeritur. Utraque autem deprehenditur, dum in alterutrum refundi, haec per marinorum olerum cineres, illa per humum diffusa queant - maris vero fretibus (0258A)crebris terrarum spacia distinguuntur, ut et gentium terminos intercludant, et alternis opibus omnes provincias per commercia ditent. CAPUT XXXIX. De aestu Oceani. Aestus Oceani lunam sequitur, tanquam ejus aspiratione retrorsum trahatur, ejusque impulsu retracto refundatur, qui quotidie bis adfluere et remeare, unius semper horae dodrante et semiuncia transmissa, videtur, ejusque omnis cursus in laedones et malinas, id est, in minores aestus dividitur et majores. Laedon enim VI accurrit horis, totidemque recurrit; Malinas vero V accurrit horis, sed septem recurrit. Sed laedon a quinta et a vicesima luna (0259A)inchoans, quot horis occurrit tot et recurrit. Malinas autem a XIII et a XXVIII incipiens, citior in accessu, sed tardior in recessu, septem diebus et duodecim horis perseverat, in medio sui semper lunam primam et decimam quintam ostendens, et per aequinoctia vel solstitia solito validius exaestuans. Per octonos autem annos ad principia motus, et (0260A)paria incrementa certissimo lunae revocantur ambitu: illa semper aquilonia tenente mitiores, quam cum in austro digressa propiore nisu vim suam exercet. CAPUT XL. Cur mare non crescat. Quod mare fluviorum accursu non augetur, dicunt (0261A)naturaliter salsis vadis fluentum dulce consumi, vel ventis aut vapore solis abripi, ut in lacis lacunisque probamus in brevi momento desiccatis, vel etiam occulto meatu in suos refluere fontes, et solito per suos amnes gressu recurrere; marinis autem aquis dulces superfundi, utpote leviores; ipsas vero ut gravioris naturae, magis sustinere superfusas. CAPUT XLI. Cur sit amarum. Mare idcirco dicunt salsum permanere, tot fluminibus ac pluviis irrigatum, quod exhausto a sole dulci tenuique liquore, quem facillime trahit vis ignea, omnis asperior crassiorque linquatur. Ideoque summam aequorum aquam dulciorem esse profunda. (0261B)Sed in dulcibus aquis lunae alimentum esse, sicut solis in mari. CAPUT XLII. De mari Rubro. Mare Rubrum nomen a roseo colore trahit, quem (0262A)tamen non naturaliter habet, sed vicinis littoribus, quae sanguineo colore rubent, inficitur. Ideoque inde minium, et alii colores picturarum, rubraeque gemmae leguntur. Scinditur autem in duos sinus, quorum Persicus Aquilonem, Arabicus petit Occidentem, qui CXV passibus distat ab Aegyptio mari. CAPUT XLIII. De Nilo. Nilo flumine, quod inter ortum solis et Austrum enascitur, pro pluviis utitur Aegyptus, propter solis calorem imbres et nubila respuens. Mense enim Maio, dum ostia ejus, in quibus in mare influit, Zephyro flante, undis ejectis arenarum cumulo praestruuntur, paulatim intumescens, ac retro propulsus, (0262B)plana irrigat Aegypti; vento autem cessante, ruptisque arenarum cumulis, suo redditur alveo. CAPUT XLIV. Aquis terram necti. Aqua Creator orbem medio ambitu praecinxit, (0263A)quae ex omni parte in centrum terrae vergeret, et in interiora nitens decidere non posset, ut, cum terra arida et sicca constare per se ac sine humore nequiret, nec rursus stare aqua, nisi sustinente terra, mutuo amplexu jungerentur, hac sinus pandente, illa vero permeante totam intra, extra, supra, infra, venis ut vinculis discurrentibus, atque etiam in summis jugis erumpente. CAPUT XLV. Terrae positio. Terra fundata est super stabilitatem suam, abyssus sicut pallium amictus ejus. Sicut enim ignium sedes non est nisi in ignibus, aquarum nisi in aquis, spiritus (0264A)nisi in spiritu, sic et terrae cohaerentibus cunctis nisi in se locus non est, natura cohibente, et quo cadat negante. Quae in centro vel cardine mundi sita, humillimum in creaturis, ac medium, tanquam gravissima, locum tenet, cum aqua, aer, et ignis ut levitate naturae, ita et situ se ad altiora praeveniant. CAPUT XLVI. Terram globo similem. Orbem terrae dicimus, non quod absoluti orbis sit forma, in tanta montium camporumque disparilitate, sed cujus amplexus, si cuncta linearum comprehendantur ambitu, figuram absoluti orbis efficiat. Inde enim fit ut septentrionalis plagae sidera nobis semper appareant, (0265A)meridianae nunquam; rursusque haec illis non cernantur, obstante globo terrarum. Septentriones non cernit Troglodytice, et confinis Aegyptus, nec Canopum Italia: quamvis ejusdem orbis pene dimidio major pars ab oriente ad occasum, quam a meridie ad septentrionem habitetur: hinc calore, illinc rigore prohibente accessum. CAPUT XLVII. De Circulis terrae. Octo circulis terra, pro dierum varietate, distinguitur. Primus ab Indiae parte Australi, per Rubri maris accolas, et Africae maritima ad columnas Herculis pervenit. Quo aequinoctii die medio gnomon (0265B)VIII pedum, umbram IV pedes longam reddit. Dies vero longissimus XIV horas aequinoctiales habet. Secundus ab occasu Indiae per Medos vadit et Persas, Arabiam, Syriam, Cyprum, Cretam, Lylibaeum, et septentrionalia Africae contingens. Umbilicus (0266A)aequinoctio XXXV pedum, umbram XXIII pedes longam facit. Dies autem maxima XIV horarum est accedente his quinta parte unius horae. Tertius oritur ab Indis Imao proximis, tendit per Caspias portas, Taurum, Pamphiliam, Rhodum, Cycladas, Syracusas, Catinam, Gades: gnomonis cunctae umbram XXXVIII unciarum faciunt. Longissimus dies horarum XIV atque dimidiae, cum tricesima unius horae. Quartus ab altero latere Imai per Ephesum, mare Cycladum, septentrionalia Siciliae, Narbonensis Galliae exortiva, Africae maritima tendit ad occasum. Gnomoni XXI pedum respondent umbrae XVI pedum. Longissimus dies habes horas XIV et tertias duas unius horae. Quinto circulo continentur ab introitu Caspii maris Bactrii, Armenia, (0266B)Macedonia, Tarentum, Tuscum mare, Baleares, Hispania, Media. Gnomonis septem pedes, umbris VI pedum. Maximus dies horarum XV. Sextus amplectitur Caspias gentes, Caucasum, Samothraciam, Illyricos, Campaniam, Etruriam, Massiliam. Hispaniam, (0267A)Terraconensem mediam, et inde per Lusitaniam. Gnomoni pedes IX umbrae VIII. Longissimus dies horarum XV addita nona parte unius horae. (0268A)Septimus ab altera Caspii maris ora incipit, vaditque per Thraciae aversa, Venetiam, Cremonam, Ravennam, transalpinam Galliam, Pyrenaeum, Celtiberiam. (0269A)Gnomoni XXXV pedes umbrae XXXVI. Amplissima dies horarum XV et quintarum partium horae trium. Octavus a Tanai per Maeotim lacum, et (0270A)Sarmatas, Dacos, partemque Germaniae Gallias ingreditur. Longissimus dies horarum XVI est. His circulis antiqui duos praeponunt, unum per insulam (0271A)Meroen, et Ptolemaidam Rubri maris urbem, ubi longissimus dies horarum XII est, dimidia hora (0272A)amplior: alterum per Syenem Aegypti, qui est horarum XIII. Duosque subjiciunt, primum per Hyper (0273A)boreos et Britanniam, ubi est dies longissimus horarum XVII: alterum per Scythicum, a Riphaeis jugis in Thulen in quo dies continuantur noctesque per vices. CAPUT XLVIII Gnomonica de iisdem. Umbilici, quem gnomonem appellant, umbra in Aegypto meridiano tempore, aequinoctii die paulo (0275A)plus quam dimidiam gnomonis mensuram efficit. In urbe Roma nona pars gnomonis deest umbrae. In oppido Ancona superest quinta tricesima. In parte Italiae quae Venetia appellatur, iisdem horis umbra gnomoni par fit. Simili quidem modo est super Alexandriam quinque millibus stadiorum, solstitii die medio nullam umbram jaci. Sicut et in India supra flumen Hypasim: quod et apud Troglodytas quadragesimo quinto ante et post solstitium die fieri dicunt mediis XC diebus in meridiem umbra sita. Sed et in Meroe insula Nili, V millibus stadiorum a Syene bis in anno absumi umbras, sole duodevicesimam partem Tauri, et quartam decimam Leonis obtinente. CAPUT XLIX. De terrae Motu. Terrae motum vento fieri dicunt, ejus visceribus instar spongiae cavernosis incluso, qui hanc horribili tremore percurrens, et evadere nitens, vario murmure concutit, et se tremendo vel dehiscendo cogit effundere. Unde cava terrarum his motibus subjacent, utpote venti capacia: arenosa autem et solida carent. Neque enim fiunt, nisi coelo marique tranquillo, et vento in venas terrae condito. Et hoc est in terra tremor, quod in nube tonitruum: hocque hiatus, quod fulmen. Fiunt simul cum terrae motu et (0276A)inundationes maris, eodem videlicet spiritu infusi vel residentis sinu recepti. CAPUT L. Incendium Aetnae. Tellus Siciliae, quae cavernosa et sulphure ac bitumine strata, ventis pene tota et ignibus patet, spiritu introrsus cum igne concertante, multis saepe locis fumum, vel vapores, vel flammas eructat, vel etiam vento acrius incumbente, arenarum lapidumve moles egerit. Inde montis Aetnae ad exemplum gehennae ignium tam diutinum durat incendium, quod insularum Aeolidum dicunt undis nutriri, dum aquarum concursus spiritum secum in imum profundum rapiens, tam diu suffocat, donec venis terrae diffusus fomenta ignis accendat. Hinc Scyllaei canes latrare finguntur, dum procul navigantes undarum fremore (0276B)terrentur, quas sorbente voragine collidit aestus CAPUT LI. Divisio terrae. Terrarum orbis universus, Oceano cinctus, in tres dividitur partes: Europam, Asiam, Africam. Origo ab occasu solis, et Gaditano freto, qua irrumpens Oceanus Atlanticus in maria interiora effunditur: hinc intranti dextera Africa, laeva est Europa: inter has Asia magnitudine compar est aliis duabus. Termini sunt amnes Tanais et Nilus. XV passuum in longitudine quas diximus fauces Oceani patent: V (0277A)in latitudine. Europa ergo ab occidente usque ad septentrionem, Asia vero a septentrione per orientem (0278A)usque ad meridiem, atque inde Africa a meridie usque ad occidentem extenditur. |
IX |
THOMAE CAMPIANI ELEGIARUM LIBER I. (deest de 1595 ed.) |
AD P. SILVINUM PRAEFATIO. Saepenumero civitatis nostrae principes audio culpantes modo agrorum infecunditatem, modo caeli per multa iam tempora noxiam frugibus intemperiem, quosdam etiam praedictas querimonias velut ratione certa mitigantes, quod existiment ubertate nimia prioris aevi defatigatum et effetum solum nequire pristina benignitate praebere mortalibus alimenta. Quas ego causas, Publi Silvine, procul a veritate abesse certum habeo, quod neque fas sit existimare rerum naturam, quam primus ille mundi genitor perpetua fecunditate donavit, quasi quodam morbo sterilitate affectam; neque prudentis credere tellurem, quae divinam et aeternam iuventam sortita, communis omnium parens dicta sit, velut hominem consenuisse. Nec post haec reor intemperantia caeli nobis ista, sed nostro potius accidere vitio, qui rem rusticam pessimo cuique servorum, velut carnifici, noxae dedimus, quam maiorum nostrorum optimus quisque et optime tractaverit. Atque ego satis mirari non possum, quid ita dicendi cupidi seligant oratorem, cuius imitentur eloquentiam; mensurarum et numerorum modum rimantes, placitae disciplinae consectentur magistrum; vocis et cantus modulatorem, nec minus corporis gesticulatorem, scrupulosissime requirant saltationis ac musicae rationis studiosi; iam qui aedificare velint, fabros et architectos advocent; qui navigia mari concredere, gubernandi peritos; qui bella moliri, armorum et militiae gnaros; et ne singula persequar, ei studio, quod quis agere velit, consultissimum rectorem adhibeat; denique animi sibi quisque formatorem praeceptoremque virtutis e coetu sapientum arcessat: sola res rustica, quae sine dubitatione proxima et quasi consanguinea sapientiae est, tam discentibus egeat quam magistris. Adhuc enim scholas rhetorum, et, ut dixi, geometrarum musicorumque, vel quod magis mirandum est, contemptissimorum vitiorum officinas, gulosius condiendi cibos et luxuriosius fercula struendi, capitumque et capillorum concinnatores non solum esse audivi, sed et ipse vidi, agricolationis neque doctores qui se profiterentur, neque discipulos cognovi, cum etiam si praedictarum artium professoribus egeret civitas, tamen, sicut apud priscos, florere posset res publica. Nam sine ludicris artibus atque etiam sine causidicis olim satis felices fuere futuraeque sunt urbes; at sine agri cultoribus nec consistere mortales nec ali posse manifestum est. Quo magis prodigii simile est, quod accidit, ut res corporibus nostris vitaeque utilitati maxime conveniens minime usque in hoc tempus consummationem heberet, idque sperneretur genus amplificandi relinquendique patrimonii, quod omni crimine caret. Nam cetera diversa et quasi repugnantia dissident a iustitia. Nisi aequius existimamus cepisse praedam ex militia, quae nobis nihil sine sanguine et cladibus alienis affert. An bellum perosis, maris et negotiationis alea sit optabilior, ut rupto naturae foedere terrestre animal homo, ventorum et maris obiectus irae, se fluctibus audeat credere semperque, ritu volucrum, longinqui litoris peregrinus ignotum pererret orbem? An feneratio probabilior sit, etiam his invisa, quibus succurrere videtur? Sed ne caninum quidem, sicut dixere veteres, studium praestantius locupletissimum quemque adlatrandi et contra innocentes ac pro nocentibus, neglectum a maioribus, a nobis etiam concessum intra moenia et in ipso foro latrocinium? An honestius duxerim mercenarii salutatoris mendacissimum aucupium circumvolitantis limina potentiorum, somnumque regis sui rumoribus augurantis? Neque enim roganti quid agatur intus respondere servi dignantur. An putem fortunatius a catenato repulsum ianitore saepe nocte foribus ingratis adiacere, miserrimoque famulatu per dedecus, fascium decus et imperium, profuso tamen patrimonio, mercari? Nam nec gratuita servitute, sed donis rependitur honor. Quae si et ipsa et eorum similia bonis fugienda sunt, superest, ut dixi, unum genus liberale et ingenuum rei familiaris augendae, quod ex agricolatione contigit. Cuius praecepta si vel temere ab indoctis, dum tamen agrorum possessoribus, antiquo more administrarentur, minus iacturae paterentur res rusticae. Nam industria dominorum cum ignorantiae detrimentis multa pensaret; nec quorum commodum ageretur, tota vita vellent imprudentes negotii sui conspici; eoque discendi cupidiores agricolationem pernoscerent. Nunc et ipsi praedia nostra colere dedignamur, et nullius momenti ducimus peritissimum quemque villicum facere; vel si nescium, certe vigoris experrecti, quo celerius, quod ignorat, addiscat. Sed sive fundum locuples mercatus est, e turba pedisequorum lecticariorumque defectissimum annis et viribus in agrum relegat; cum istud opus non solum scientiam, sed et viridem aetatem cum robore corporis ad labores sufferendos desideret; sive mediarum facultatum dominus, ex mercenariis aliquem, iam recusantem quotidianum illud tributum qui vectigalis esse non possit , ignarum rei cui praefuturus est, magistrum fieri iubet. Quae cum animadvertam, saepe mecum retractans ac recogitans quam turpi consensu deserta exoleverit disciplina ruris, vereor ne flagitiosa et quodam modo pudenda aut inhonesta videatur ingenuis. Verum cum pluribus monumentis scriptorum admonear apud antiquos nostros fuisse gloriae curam rusticationis, ex qua Quintius Cincinnatus obsessi consulis et exercitus liberator, ab aratro vocatus ad dictaturam venerit, ac rursus fascibus depositis, quos festinantius victor reddiderat, quam sumpserat imperator, ad eosdem iuvencos et quattuor iugerum avitum herediolum redierit; itemque C. Fabricius et Curius Dentatus, alter Pyrrho finibus Italiae pulso, domitis alter Sabinis, accepta, quae viritim dividebantur, captivi agri septem iugera non minus industrie coluerit quam fortiter armis quaesierat; et ne singulos intempestive nunc persequar, cum tot alios Romani generis intuear memorabiles duces hoc semper duplici studio floruisse, vel defendendi, vel colendi patrios quaesitosve fines, intelligo luxuriae et deliciis nostris pristinum morem virilemque vitam displicuisse. Omnes enim (sicut M. Varro iam temporibus avorum conquestus est) patres familiae falce et aratro relictis intra murum correpsimus, et in circis potius ac theatris, quam in segetibus et vinetis manus movemus, attonitique miramur gestus effeminatorum, quod a natura sexum viris denegatum muliebri motu mentiantur, decipiantque oculos spectantium. Mox deinde ut apti veniamus ad ganeas, quotidianam cruditatem Laconicis excoquimus, et exsucto sudore sitim quaerimus, noctesque libidinibus et ebrietatibus, dies ludo vel somno consumimus; ac nosmetipsos ducimus fortunatos, quod nec orientem solem vidimus nec occidentem. Itaque istam vitam socordem persequitur valetudo. Nam sic iuvenum corpora fluxa et resoluta sunt, ut nihil mors mutatura videatur. At mehercules vera illa Romuli proles assiduis venatibus nec minus agrestibus operibus exercitata, firmissimis praevaluit corporibus, ac militiam belli, cum res postulavit, facile sustinuit durata pacis laboribus, semperque rusticam plebem praeposuit urbanae. Ut enim qui in villis intra consepta morarentur, quam qui foris terram molirentur, ignaviores habitos; sic eos, qui sub umbra civitatis intra moenia desides cunctarentur, quam qui rura colerent administrarentque opera colonorum segniores visos. Nundinarum etiam conventus manifestum est propterea usurpatos, ut nonis tantummodo diebus urbanae res agerentur, reliquis administrarentur rusticae. Illis enim temporibus, ut ante iam diximus, proceres civitatis in agris morabantur; et cum consilium publicum desiderabatur, et villis arcessebantur in senatum. Ex quo, qui eos evocabant, viatores nominati sunt. Isque mos dum servatus est perseverantissimo colendorum agrorum studio, veteres illi Sabini Quirites atavique Romani, quamquam inter ferrum et ignes hosticisque incursionibus vastatas fruges, largius tamen condidere, quam nos, quibus diuturna permittente pace prolatare licuit rem rusticam. Itaque in hoc Latio et Saturnia terra, ubi dii cultus agrorum progeniem suam docuerant, ibi nunc ad hastam locamus, ut nobis ex transmarinis provinciis advehatur frumentum, ne fame laboremus: et vindemiam condimus ex insulis Cycladibus ac regionibus Baeticis Gallicisque. Nec mirum, cum sit publice concepta et confirmata iam vulgaris existimatio, rem rusticam sordidum opus, et id esse negotium, quod nullius egeat magisterio praeceptoris. At ego, cum aut magnitudinem totius rei, quasi quandam vastitatem corporis, aut partium eius velut singulorum membrorum numerum recenseo, vereor ne supremus ante me dies occupet, quam universam disciplinam ruris possim cognoscere. Nam qui se in hac scientia perfectum volet profiteri, sit oportet rerum naturae sagacissimus, declinationum mundi non ignarus, ut exploratum habeat, quid cuique plagae conveniat, quid repugnet; siderum ortus et occasus memoria repetat, ne imbribus ventisque imminentibus opera inchoet, laboremque frustretur. Caeli et anni praesentis mores intueatur. Neque enim semper eundem velut ex praescripto habitum gerunt, nec omnibus annis eodem vultu venit aestas aut hiems; nec pluvium semper est ver aut humidus autumnus. Quae pernoscere sine lumine animi et sine exquisitissimis disciplinis non quemquam posse crediderim. Iam ipsa terrae varietas et cuiusque soli habitus, quid nobis neget, quid promittat, paucorum est discernere. Contemplatio vero cunctarum in ea disciplina partium quanto cuique contigit, ut et segetum arationumque perciperet usum, et varias dissimillimasque terrarum species pernosceret? Quarum nonnullae colore, nonnullae qualitate fallunt; atque in aliis regionibus nigra terra, quam pullam vocant, ut in Campania, est laudabilis; in aliis pinguis rubrica melius respondet; quibusdam sicut in Africa Numidiae putres arenae fecunditate vel robustissimum solum vincunt; in Asia Mysiaque densa et glutinosa terra maxime exuberat; atque in his ipsis haberet cognitum, quid ⟨ferret aut⟩ recusaret collis, quid campestris positio, quid cultus, quid silvester ager, quid humidus et graminosus, quid siccus et spurcus; rationem quoque dispiceret in arboribus vineisque, quarum infinita sunt genera, conserendis ac tuendis; et in pecoribus parandis conservandisque: quoniam et hanc adscivimus quasi agriculturae partem, cum separata sit ab agricolatione pastoralis scientia, nec ea tamen simplex. Quippe aliud exigit equinum, atque aliud bubulum armentum, aliud pecus ovillum; et in eo ipso dissimilem rationem postulat Tarentinum atque hirtum, aliud caprinum; et id ipsum aliter curatur mutilum et raripilum, aliter cornutum et setosum, quale est in Cilicia. Porculatoris vero et subulci diversa professio, diversae pastiones; nec eundem glabrae sues densaeque caeli statum, nec eandem educationem cultumve quaerunt. Et ut a pecoribus recedam, quorum in parte avium cohortalium et apium cura posita est; quis tanti studii fuit, ut super ista, quae enumeravimus, tot nosset species insitionum, tot putationum? Tot pomorum olerumque cultus exerceret? Tot generibus ficorum, sicut rosariis impenderet curam? Cum a plerisque etiam maiora negligantur. Quamquam et ista iam non minima vectigalia multis esse coeperunt. Nam prata et salicta, genistaeque et arundines, quamvis tenuem, nihilominus aliquam desiderant industriam. Post hanc tam multarum tamque multiplicium rerum praedicationem non me praeterit, si, quem desideramus agricolam, quemque describimus, exegero a participibus agrestium operum, tardatum iri studia discentium, qui tam variae, tamque vastae scientiae desperatione conterriti, nolent experiri quod se consequi posse diffident. Verumtamen quod in Oratore iam M. Tullius rectissime dixit, par est eos qui generi humano res utilissimas conquirere, et perpensas exploratasque memoriae tradere concupiverint, cuncta tentare. Nec si vel illa praestantis ingenii vis, vel inclitarum artium defecerit instrumentum, confestim debemus ad otium et inertiam devolvi; sed quod sapienter speraverimus, perseveranter consectari. Summum enim culmen affectantes satis honeste vel in secundo fastigio conspiciemur. Nam Latiae Musae non solos adytis suis Accium et Virgilium recepere, sed eorum et proximis et procul a secundis sacras concessere sedes. Nec Brutum aut Caelium Pollionemve cum Messala, et Calvo deterruere ab eloquentiae studio fulmina illa Ciceronis. Nam neque ille ipse Cicero territus cesserat tonantibus Demostheni Platonique: nec parens eloquentiae, deus ille Maeonius, vastissimis fluminibus facundiae suae posteritatis studia restinxerat. Ac ne minoris quidem famae opifices per tot iam saecula videmus laborem suum destituisse, qui Protogenem Apellemque cum Parrhasio mirati sunt. Nec pulchritudine Iovis Olympii Minervaeque Phidiacae sequentis aetatis attonitos piguit experiri Bryaxim, Lysippum, Praxitelem, Polyclitum, quid efficere, aut quousque progredi possent. Sed in omni genere scientiae et summis admiratio veneratioque et inferioribus merita laus contigit. Accedit huc, quod ille, quem nos perfectum esse volumus agricolam, si quidem artis consummatae non sit, nec in universa rerum natura sagacitatem Democriti vel Pythagorae fuerit consecutus, et in motibus astrorum ventorumque Metonis providentiam vel Eudoxi, et in pecoris cultu doctrinam Chironis ac Melampodis, et in agrorum solique molitione Triptolemi aut Aristaei prudentiam, multum tamen profecerit, si usu Tremellios Sasernasque et Stolones nostros aequaverit. Potest enim nec subtilissima, nec rursus, quod aiunt, pingui Minerva res agrestis administrari. Nam illud procul vero est, quod plerique crediderunt, facillimam esse nec ullius acuminis rusticationem. De cuius universitate nihil attinet plura nunc disserere, quandoquidem cunctae partes eius destinatis aliquot voluminibus explicandae sunt, quas ordine suo tunc demum persequar, cum praefatus fuero, quae reor ad universam disciplinam maxime pertinere. I.. Qui studium agricolationi dederit, antiquissima sciat haec sibi advocanda: prudentiam rei, facultatem impendendi, voluntatem agendi. Nam is demum cultissimum rus habebit, ut ait Tremellius, qui et colere sciet et poterit et volet. Neque enim scire aut velle cuiquam satis fuerit sine sumptibus, quos exigunt opera; nec rursus faciendi aut impendendi voluntas ⟨facultasque⟩ profuerit sine arte, quia caput est in omni negotio nosse quid agendum sit, maximeque in agricultura, in qua voluntas facultasque citra scientiam saepe magnam dominis afferunt iacturam, cum imprudenter facta opera frustrantur impensas. Itaque diligens pater familias, cui cordi est ex agri cultu certam sequi rationem rei familiaris augendae, maxime curabit, ut aetatis suae prudentissimos agricolas de quaque re consulat, et commentarios antiquorum sedulo scrutetur, atque aestimet quid eorum quisque senserit, quid praeceperit; an universa, quae maiores prodiderunt, huius temporis culturae respondeant, an aliqua dissonent. Multos enim iam memorabiles auctores comperi persuasum habere longo aevi situ qualitatem caeli situmque mutari; eorumque consultissimum astrologiae professorem Hipparchum prodidisse tempus fore quo cardines mundi loco moverentur; idque etiam non spernendus auctor rei rusticae Saserna videtur adcredidisse. Nam eo libro, quem de agricultura scriptum reliquit, mutatum caeli situm sic colligit, quod quae regiones antea propter hiemis assiduam violentiam nullam stirpem vitis aut oleae depositam custodire potuerint, nunc mitigato iam et intepescente pristino frigore largissimis olivitatibus Liberique vindemiis exuberent. Sed haec sive falsa seu vera ratio est, litteris astrologiae concedatur. Cetera non dissimulanda erunt agrorum cultori praecepta rusticationis, quae cum plurima tradiderint Poeni ex Africa scriptores, multa tamen ab his falso prodita coarguunt nostri coloni. Sicut Tremellius, qui querens id ipsum, tamen excusat, quod Italiae et Africae solum caelumque diversae naturae nequeat eosdem proventus habere. Quaecumque sunt autem, quae propter disciplina ruris nostrorum temporum cum priscis discrepat, non deterrere debent a lectione discentem. Nam multo plura reperiuntur apud veteres, quae nobis probanda sint, quam quae repudianda. Magna porro et Graecorum turba est de rusticis rebus praecipiens; cuius princeps celeberrimus vates non minimum professioni nostrae contulit Hesiodus Boeotius. Magis deinde eam iuvere fontibus orti sapientiae Democritus Abderites, Socraticus Xenophon, Tarentinus Archytas, Peripatetici magister ac discipulus Aristoteles cum Theophrasto. Siculi quoque non mediocri cura negotium istud prosecuti sunt Hieron et Epicharmus discipulus, Philometor et Attalus. Athenae vero scriptorum frequentiam pepererunt, e queis probatissimi auctores Chaereas, Aristandros, Amphilochus, Euphronius, Chrestus Euphronis, non, ut multi putant, Amphipolites, qui et ipse laudabilis habetur agricola, sed indigena soli Attici. Insulae quoque curam istam celebraverunt, ut testis est Rhodius Epigenes, Chius Agathocles, Evagon et Anaxipolis Thasii. Unius quoque de septem Biantis illius populares Menander et Diodorus in primis sibi vindicaverunt agricolationis prudentiam. Nec his cessere Milesii Bacchius et Mnaseas, Antigonus Cymaeus, Pergamenus Apollonius, Dion Colophonius, Hegesias Maronites. Nam quidem Diophanes Bithynius Uticensem totum Dionysium, Poeni Magonis interpretem, per multa diffusum volumina, sex epitomis circumscripsit. Et alii tamen obscuriores, quorum patrias non accepimus, aliquod stipendium nostro studio contulerunt. Hi sunt Androtion, Aeschrion, Aristomenes, Athenagoras, Crates, Dadis, Dionysius Euphyton, Euphorion. Nec minori fide pro virili parte tributum nobis intulerunt Lysimachus et Cleobulus. Et ut agricolationem Romana tandem civitate donemus, (nam adhuc istis auctoribus Graecae gentis fuit) iam nunc M. Catonem censorium illum memoremus, qui ea Latine loqui primus instituit. Post hunc duos Sasernas, patrem et filium, qui eam diligentius erudierunt; ac deinde Scrofam Tremellium, qui etiam eloquentem reddidit, et M. Terentium, qui expolivit; mox Virgilium, qui carminum quoque potentem fecit. Nec postremo quasi paedagogi eius meminisse dedignemur Iulii Hygini: verumtamen ut Carthaginiensem Magonem rusticationis parentem maxime veneremur. Nam huius octo et viginti memorabilis illa volumina ex senatus consulto in Latinum sermonem conversa sunt. Non minorem tamen laudem meruerunt nostrorum temporum viri, Cornelius Celsus et Iulius Atticus. Quippe Cornelius totum corpus disciplinae quinque libris complexus est. Hic de una specie culturae pertinentis ad vites singularem librum edidit. Cuius velut discipulus duo volumina similium praeceptorum de vineis Iulius Graecinus composita facetius et eruditius posteritati tradenda curavit. Hos igitur, Publi Silvine, prius quam cum agricolatione contrahas, advocato in consilium: nec tamen sic mente dispositus, velut summam totius rei sententiis eorum consecuturus: quippe eiusmodi scriptorum monumenta magis instruunt quam faciunt artificem. Usus et experientia dominantur in artibus: neque est ulla disciplina, in qua non peccando discatur. Nam ubi quid perperam administratum cessit improspere, vitatur quod fefellerat: illuminatque rectam viam docentis magisterium. Quare nostra praecepta non consummare scientiam, sed adiuvare promittunt. Nec statim quisquam compos agricolationis erit his perlectis rationibus, nisi et obire eas voluerit, et per facultates potuerit. Ideoque haec velut adminicula studiosis promittimus, non profutura per se sola, sed cum aliis. Ac ne ista quidem praesidia, ut diximus, non assiduus labor et experientia villici, non facultates ac voluntas impendendi tantum pollent, quantum vel una praesentia domini: quae nisi frequens operibus intervenerit, ut in exercitu cum abest imperator, cuncta cessant officia. Maximeque reor hoc significantem Poenum Magonem, suorum scriptorum primordium talibus auspicatum sententiis: qui agrum paravit, domum vendat, ne malit urbanum quam rusticum larem colere. Cui magis cordi fuerit urbanum domicilium, rustico praedio non erit opus. Quod ego praeceptum, si posset his temporibus observari, non immutarem. Nunc quoniam plerosque nostrum civilis ambitio saepe evocat ac saepius detinet evocatos, sequitur ut suburbanum praedium commodissimum esse putem, quo vel occupato quotidianus excursus facile post negotia fori contingat. Nam qui longinqua ne dicam transmarina rura mercantur, velut haeredibus patrimonio suo, vel quod gravius est, vivi cedunt servis suis; quoniam quidem et illi tam longa dominorum distantia corrumpuntur, et corrupti post flagitia, quae commiserunt, sub expectatione successorum, rapinis magis quam culturis student. II.. Censeo igitur in propinquo agrum mercari, quo et frequenter dominus veniat et frequentius se venturum, quam sit venturus, denuntiet. Sub hoc enim metu cum familia villicus erit in officio. Quicquid vero dabitur occasionis, ruri moretur. Quae non sit mora segnis nec umbratilis. Nam diligentem patrem familias decet agri sui particulas omnes et omni tempore anni frequentius circumire, quo prudentius naturam soli sive in frondibus et herbis, sive iam maturis frugibus contempletur: nec ignoret quicquid in eo recte fieri poterit. Nam illud vetus est et Catonis, agrum pessime multari, cuius dominus quid in eo faciundum sit non docet, sed audit villicum. Quapropter vel a maioribus traditum possidenti vel empturo fundum praecipua cura sit scire quod maxime regionis genus probetur, ut vel careat inutili, vel mercetur laudabilem. Quod si voto fortuna subscripserit, agrum habebimus salubri caelo, uberi glaeba, parte campestri, parte alia collibus vel ad orientem vel ad meridiem molliter devexis; terrenisque aliis ac cultis atque aliis silvestribus et asperis, nec procul a mari aut navigabili flumine, quo deportari fructus et per quod merces invehi possint. Campus in prata et arva salictaque et arundineta digestus, aedificio subiaceat. Colles alii vacui arboribus, ut soles segetibus serviant; quae tamen modice siccis ac pinguibus campis melius quam praecipitibus locis proveniunt. Ideoque etiam celsiores agri frumentarii planities habere et quam mollissime devexi ac simillimi debent esse campestri positioni. Alii deinde colles olivetis vinetisque et earum futuris pedamentis vestiantur, ... materiam lapidemque, si necessitas aedificandi coegerit, nec minus pecudibus pascua praebere possint. Tum rivos decurrentes in prata et hortos et salicta, villaeque aquas salientes demittant, nec absint greges armentorum ceterorumque quadrupedum culta et dumeta pascentium. Sed haec positio, quam desideramus, difficilis et rara paucis contingit. Proxima est huic, quae plurima ex his habet; tolerabilis, quae non paucissima. III.. Porcius quidem Cato censebat in emendo inspiciendoque agro praecipue duo esse consideranda: salubritatem caeli et ubertatem loci; quorum si alterum deesset, ac nihilo minus quis vellet incolere, mente esse captum, atque eum ad agnatos et gentiles deducendum. Neminem enim sanum debere facere sumptus in cultura sterilis soli; nec rursus pestilenti quamvis feracissimo pinguique agro dominum ad fructus pervenire. Nam ubi sit cum orco ratio ponenda, ibi non modo perceptionem fructuum, sed et vitam colonorum esse dubiam, vel potius mortem quaestu certiorem. Post haec duo principalia subiungebat illa non minus intuenda: viam et aquam et vicinum. Multum conferre agris iter commodum: primum, quod est maximum, ipsam praesentiam domini, qui libentius commeaturus sit, si vexationem viae non reformidet. Deinde ad invehenda et exportanda utensilia; quae res frugibus conditis auget pretium, et minuit impensas rerum invectarum; qui minoris apportentur eo, quo facili⟨ori⟩ nisu perveniatur. Nec nihil esse etiam parvo vehi, si conductis iumentis iter facias, quod magis expedit quam tueri propria. Servos quoque qui secuturi patrem familias sint, non aegre iter pedibus ingredi. De bonitate aquae ita omnibus clarum est, ut pluribus non sit disserendum. Quis enim dubitet eam maxime probatam haberi, sine qua nemo nostrum vel prosperae vel adversae valetudinis vitam prorogat? De vicini commodo non est quidem certum, quem nonnumquam mors aliaeque nobiscum ⟨diversae⟩ causae mutant. Et ideo quidam respuunt Catonis sententiam: qui tamen multum videntur errare. Nam quemadmodum sapientis est fortuitos casus magno animo sustinere, ita dementis est ipsum sibi malam facere fortunam; quod facit, qui nequam vicinum suis nummis parat, cum a primis cunabulis, si modo liberis parentibus est oriundus, audisse potuerit Oud'an bous apoloit'ei me geitos kakos eie. Quod non solum de bove dicitur, sed etiam de omnibus partibus rei nostrae familiaris; adeo quidem, ut multi praetulerint carere penatibus, et propter iniurias vicinorum sedes suas profugerint. Nisi aliter existimamus diversum orbem gentes universas petiisse relicto patrio solo, Achaeos dico et Hiberos, Albanos quoque, nec minus Siculos, et, ut primordia nostra contingam, Pelasgos, Aborigenes, Arcadas, quam quia malos vicinos ferre non potuerant. Ac ne tantum de publicis calamitatibus loquar, privatos quoque memoria tradidit et in regionibus Graeciae et in hac ipsa Hesperia detestabiles fuisse vicinos; nisi si Autolycus ille cuiquam potuit tolerabilis esse conterminus; aut Aventini montis incola Palatinis ullum gaudium finitimis suis Cacus attulit. Malo enim praeteritorum quam praesentium meminisse, ne vicinum meum nominem, qui nec arborem prolixiorem stare nostrae regionis, nec inviolatum seminarium, nec pedamentum adnexum vineae, nec etiam pecudes neglegentius pasci sinit. Iure igitur, quantum mea fert opinio, M. Porcius talem pestem vitare censuit, et in primis futurum agricolam praemonuit ne sua sponte ad eam perveniret. Nos ad cetera praecepta illud adicimus, quod sapiens unus de septem in perpetuum posteritati pronuntiavit, adhibendum modum mensuramque rebus; idque ut non solum aliud acturis, sed et agrum paraturis dictum intellegatur, ne maiorem quam ratio calculorum patiatur, emere velint. Nam huc pertinet praeclari nostri poetae sententia: laudato ingentia rura, exiguum colito. Quod vir eruditissimus, ut mea fert opinio, traditum vetus praeceptum numeris signavit. Quippe acutissimam gentem Poenos dixisse convenit, imbecilliorem agrum quam agricolam esse debere; quoniam cum sit colluctandum cum eo, si fundus praevaleat, allidi dominum. Nec dubium quin minus reddat laxus ager non recte cultus, quam angustus eximie. Ideoque post reges exactos Liciniana illa septena iugera, quae plebi tribunus viritim diviserat, maiores quaestus antiquis rettulere, quam nunc nobis praebent amplissima veterata. Tanta quidem Curius Dentatus, quem paulo ante rettulimus, prospero ductu parta victoria, ob eximiam virtutem deferente populo praemii nomine quinquaginta soli iugera, supra consularem triumphalemque fortunam putavit satis esse; repudiatoque publico munere populari ac plebeia mensura contentus fuit. Mox etiam cum agrorum vastitatem victoriae nostrae et interneciones hostium fecissent, criminosum tamen senatori fuit supra quinquaginta iugera possedisse, suaque lege C. Licinius damnatus est, quod agri modum, quem in magistratu rogatione tribunicia promulgaverat, immodica possidendi libidine transcendisset; nec magis quia superbum videbatur tantum loci detinere, quam quia flagitiosum, quos hostis profugiendo desolasset agros, novo more civem Romanum supra vires patrimonii possidendo deserere. Modus ergo, qui in omnibus rebus, etiam parandis agris adhibebatur. Tantum enim obtinendum est, quanto est opus, ut emisse videamur, quo potiremur, non quo oneraremur ipsi, atque aliis fruendum eriperemus; more praepotentium, qui possident fines gentium, quos ne circumire equis quidem valent; sed proculcandos pecudibus et vastandos ⟨ac populandos⟩ feris derelinquunt, aut occupatos nexu civium et ergastulis tenent. Modus autem erit sua unicuique voluntas facultasque. Neque enim satis est, ut iam prius dixi, possidere velle, si colere non possis. IV.. Sequitur deinceps Caesonianum praeceptum, quo fertur usus etiam Cato Marcius, agrum esse revisendum saepius eum, quem velis mercari. Nam prima inspectione neque vitia neque virtutes abditas ostendit, quae mox retractantibus facilius apparent. Inspectionis quoque velut formula nobis a maioribus tradita est agri pinguis ac laeti: de cuius qualitate dicemus suo loco, cum de generibus terrae disseremus. In universum tamen quasi testificandum atque saepius praedicandum habeo, quod primo iam Punico bello dux inclutissimus M. Atilius Regulus dixisse memoratur, fundum sicuti ne fecundissimum quidem soli, cum sit insalubris, ita nec effeti, si vel saluberrimus sit, parandum: quod Atilius aetatis suae agricolis maiore cum auctoritate suadebat peritus usu. Nam Pupiniae pestilentis simul et exilis agri cultorem fuisse eum loquuntur historiae. Quapropter cum sit sapientis non ubique emere, nec aut ubertatis illecebris aut deliciarum concinnitate decipi: sic vere industrii patris familias est, quicquid aut emerit aut acceperit facere fructuosum atque utile: quoniam et gravioris caeli multa remedia priores tradiderunt, quibus mitigetur pestifera lues; et in exili terra cultoris prudentia ac diligentia maciem soli vincere potest. Haec autem consequemur, si verissimo vati velut oraculo crediderimus dicenti ventos et proprium caeli perdiscere morem cura sit ac patrios cultusque habitusque locorum, et qui quaeque ferat regio et quid quaeque recuset; nec contenti tamen auctoritate vel priorum vel praesentium colonorum, nostra praetermiserimus exempla, novaque tentaverimus experimenta. Quod etsi per partes nonnumquam damnosum est, in summa tamen fit compendiosum, quia nullus ager sine profectu colitur, simul ac tentando possessor efficit ut in id formetur, quod maxime praestari possit. Ea res etiam feracissimos agros utiliores reddit. Itaque nusquam experimentorum varietas omittenda est; longeque etiam in pingui solo magis audendum, quoniam nec laborem nec sumptum frustratur effectus. Sed cum refert qualis fundus et quo modo colatur, tum villa qualiter aedificetur et quam utiliter disponatur. Multos enim deerrasse memoria prodidit, sicut praestantissimos viros L. Lucullum et Q. Scaevolam, quorum alter maiores, alter minus amplas, quam postulavit modus agri, villas exstruxit, cum utrumque sit contra rem familiarem. Diffusiora enim consepta non solum pluris aedificamus, sed etiam impensis maioribus tuemur; at minora cum sunt, quam postulat fundus, dilabitur fructus. Nam et humidae res et siccae, quas terra progenerat, facile vitiantur, si aut non sunt aut propter angustias incommoda sunt tecta, quibus inferantur. Pro portione enim facultatum, quam optime pater familias debet habitare, ut et libentius rus veniat, et degat in eo iucundius; utique vero, si etiam matrona comitabitur, cuius ut sexus, ita animus est delicatior. Quamobrem amoenitate aliqua demerenda erit, quo patientius moretur cum viro. Eleganter igitur aedificet agricola; nec sit tamen aedificator; atque areae pedem tantum complectantur, quod ait Cato, quantum ne villa fundum quaerat, neve fundus villam; cuius universum situm qualem oporteat esse, nunc explicabimus. Quod inchoatur aedificium, sicuti salubri regione, ita saluberrima parte regionis debet constitui. Nam circumfusus aer corruptus plurimas affert corporibus nostris causas offensarum. Sicut quaedam loca, quae solstitiis minus concalescunt, sed frigoribus hiemis intolerabiliter horrent, sicut Thebas ferunt Boeotias. Sunt quae tepent hieme, sed aestate saevissime candent, ut affirmant Euboicam Chalcidem. Petatur igitur aer calore et frigore temperatus, qui fere medios obtinet colles, quod neque depressus hieme pruinis torpet, aut torretur aestate vaporibus, neque elatus in summa montium perexiguis ventorum motibus aut pluviis omni tempore anni saevit. Haec igitur est medii collis optima positio, loco tamen ipso paululum intumescente; ne cum a vertice torrens imbribus conceptus adfluxerit, fundamenta convellat. V.. Sit autem vel intra villam vel extrinsecus inductus fons perennis; lignatio pabulumque vicinum. Si deerit fluens unda, putealis quaeratur in vicino, quae non sit haustus profundi, non amari saporis aut salsi. Haec quoque si deficiet, et spes artior aquae manantis coegerit, vastae cisternae hominibus, piscinaeque pecoribus instruantur, colligendae aquae tandem pluviali, quae salubritati corporis est accommodatissima. Sed ea sic habetur eximia, si fictilibus tubis in contectam cisternam deducatur. Huic proxima fluens aqua e montibus oriunda, si per saxa praeceps devolvitur, ut est in Guarceno Campaniae. Tertia putealis collina, vel quae non infima valle reperitur. Deterrima palustris, quae pigro lapsu repit. Pestilens, quae in palude semper consistit. Hic idem tamen humor, quamvis nocentis naturae, temporibus tamen hiemis edomitus imbribus mitescit: ex quo caelestis aqua maxime salubris intelligitur, quod etiam venenati liquoris eluit perniciem. Sed hanc potui probatissimam diximus. Ceterum ad aestatum temperandos calores et amoenitatem locorum plurimum conferunt salientes rivi, quos, si conditio loci patietur, qualescumque, dummodo dulces, utique perducendos in villam censeo. Sin summotus longius a collibus erit amnis, et loci salubritas editiorque situs ripae permittet superponere villam profluenti, cavendum tamen erit, ut a tergo potius quam prae se flumen habeat, et ut aedificii frons aversa sit ab infestis eius regionis ventis, et amicissimis adversa; cum plerique amnes aestate vaporantis, hieme frigendis nebulis caligent. Quae, nisi vi maiore inspirantium ventorum submoventur, pecudibus hominibusque conferunt pestem. Optime autem salubribus, ut dixi, locis ad orientem vel ad meridiem, gravibus ad septentrionem villa convertitur. Eademque semper mare recte conspicit, cum pulsatur ac fluctu respergitur; numquam ex ripa, sed haud paulum submota a litore. Nam praestat a mari longo potius intervallo, quam brevi refugisse; quia media sunt spatia gravioris halitus. Nec paludem quidem vicinam esse oportet aedificiis, nec iunctam militarem viam; quod illa caloribus noxium virus eructat et infestis aculeis armata gignit animalia, quae in nos densissimis examinibus involant; tum etiam nantium serpentiumque pestes, hiberna destituta uligine, coeno et fermentata colluvie vere natas emittit, ex quibus saepe contrahuntur caeci morbi, quorum causas ne medici quidem perspicere queunt; et et anni toto tempore situs atque humor instrumentum rusticum supellectilemque et inconditos conditosque fructus corrumpit: hac autem praetereuntium viatorum populationibus et assiduis devertentium hospitiis infestat rem familiarem. Propter quae censeo eiusmodi vitare incommoda, villamque nec in via nec pestilenti loco, sed procul et editiore situ condere, sic ut frons eius ad orientem aequinoctialem directa sit. Nam eiusmodi positio medium temperatumque libramentum ventorum hiemalium et aestivorum tenet: quantoque fuerit aedificii solum pronius orienti, tanto et aestate liberius capere perflatus et hiemis procellis minus infestari, et matutino regelari ortu poterit, ut concreti rores liquescant: quoniam fere pestilens habetur, quod est remotum ac sinistrum soli et apricis flatibus; quibus si caret, nulla alia vis potest nocturnas pruinas et quocumque rubiginis aut spurcitiae resedit siccare aut detergere. Haec autem cum hominibus afferant perniciem, tum et armentis et virentibus eorumque fructibus. Sed quisquis aedificia volet in declivibus areis exstruere, semper ab inferiore parte auspicetur: quia cum ex depressiore loco fuerint orsa fundamenta, non solum superficiem suam facile sustinebunt, sed et pro fultura et substructione fungentur, adversus ea, quae mox, si forte villam prolatare libuerit, ab superiore parte applicabuntur: quippe ab imo praestructa valenter resistent contra ea, quae postmodum superposita incumbent, at si summa pars clivi fundata propriam molem susceperit, quicquid ab inferiore mox apposueris, fissum erit rimosumque. Nam cum veteri adstruitur recens aedificium, quasi surgenti reluctans oneri cedit; et quod prius exstructum imminebit cedenti, paulatim degravatum pondere suo praeceps attrahetur. Igitur id structurae vitium, cum primum statim fundamenta iaciuntur, evitandum est. VI.. Modus autem membrorumque numerus aptetur universo consepto, et dividatur in tres partes, urbanam, rusticam et fructuariam. Urbana rursus in hiberna et aestiva sic digeratur, ut spectent hiemalis temporis cubicula brumalem orientem, coenationes aequinoctialem occidentem. Rursus aestiva cubicula spectent meridiem aequinoctialem, sed coenationes eiusdem temporis prospectent hibernum orientem. Balnearia occidenti aestivo advertantur, ut sint post meridiem et usque in vesperum illustria. Ambulationes meridiano aequinoctiali subiectae sint, ut hieme plurimum solis et aestate minimum recipiant. At in rustica parte magna et alta culina ponetur, ut et contignatio careat incendii periculo, et in ea commode familiares omni tempore anni morari queant. Optime solutis servis cellae meridiem aequinoctialem spectantes fient; vinctis quam saluberrimum subterraneum ergastulum, plurimis idque angustis illustratum fenestris, atque a terra sic editis, ne manu contingi possint. Pecudibus fient stabula, quae neque frigore neque calore infestentur. Domitis armentis duplicia bubilia sint, hiberna atque aestiva. Ceteris autem pecoribus, quae intra villam esse convenit, ex parte tecta loca, ex parte sub dio parietibus altis circumsaepta, ut illic per hiemem, hic per aestatem sine violentia ferarum conquiescant. Sed omnia stabula sic ordinentur, ne quis humor influere possit: et ut quisque ibi conceptus fuerit, quam celerrime dilabatur, ut nec fundamenta parietum corrumpantur, nec ungulae pecudum. Lata bubilia esse oportebit pedes decem vel minime novem: quae mensura et ad procumbendum pecori et iugario ad circumeundum laxa ministeria praebeat. Non altius edita esse praesepia convenit, quae ut bos aut iumentum sine incommodo stans vesci possit. Villico iuxta ianuam fiat habitatio, ut intrantium exeuntiumque conspectum habeat. Procuratori supra ianuam ob easdem causas: et is tamen villicum observet ex vicino; sitque utrique proximum horreum, quo conferatur omne rusticum instrumentum; et intra id ipsum clausus locus, quo ferramenta condantur. Bubulcis pastoribusque cellae ponantur iuxta sua pecora, ut ad eorum curam sit opportunus excursus. Omnes tamen quam proxime alter ab altero debent habitare, ne villici diversas partes circumeuntis sedulitas distendatur, et ut inter se diligentiae et negligentiae cuiusque testes sint. Pars autem fructuaria dividitur in cellam oleariam, torculariam, cellam vinariam, defrutariam, fenilia paleariaque et apothecas et horrea, ut ex iis quae sunt in plano, custodiam recipiant humidarum rerum tamquam vini aut olei venalium; siccae autem res congerantur tabulatis, ut frumenta, foenum, frondes, paleae ceteraque pabula. Sed granaria, ut dixi, scalis adeantur, et modicis fenestellis aquilonibus inspirentur. Nam ea caeli positio maxime frigida et minime humida est; quae utraque perennitatem conditis frumentis afferunt. Eadem ratio est ⟨quae⟩ in plano sitae vineariae cellae, quae submota procul esse debet a balineis, furno, sterquilinio reliquisque immunditiis tetrum odorem spirantibus: nec minus a cisternis aquisque salientibus, quibus extrahitur humor, qui vinum corrumpit. Neque me praeterit, sedem frumentis optimam quibusdam videri horreum camara contectum, cuius solum terrenum prius quam consternatur, perfossum et amurca recenti non salsa madefactum, velut Signinum opus pilis condensatur. Tum deinde cum exaruit, simili modo pavimenta testacea, quae pro aqua receperint amurcam mixta calci et arenae, supersternuntur, et magna vi paviculis inculcantur atque expoliuntur, omnesque parietum et soli iuncturae testaceis pulvinis fibulantur. Quoniam fere cum in his partibus aedificia rimas egerunt, cava praebent et latebra subterraneis animalibus. Sed et lacubus distinguuntur granaria, ut separatim quaeque legumina ponantur. Parietes oblinuntur amurca subacto luto, cui pro paleis admista sunt arida oleastri, vel, si ea non sunt, oleae folia. Deinde cum praedictum tectorium inaruit, rursus amurca respergitur, qua siccata frumentum infertur. Ea res ab noxa curculionum et similium animalium commodissime videtur conditas fruges defendere; quae nisi diligenter repositae sint, celeriter ab eis consumuntur. Sed id genus horrei, quod scripsimus, nisi sit in sicca positione villae, quamvis granum robustissimum corrumpit situ: qui si nullus adsit, possunt etiam defossa frumenta servari, sicut transmarinis quibusdam provinciis, ubi puteorum in modum, quos appellant siros, exhausta humus, editos a se fructus recipit. Sed nos in nostris regionibus, quae redundant uligine, magis illam positionem pensilis horrei, et hanc curam pavimentorum et parietum probamus. Quoniam, ut rettuli, sic emunita sola et latera horreorum prohibent curculionem. Quod genus exitii cum incidit, multi opinantur arceri posse, si exesae fruges in horreo ventilentur, et quasi refrigerentur. Id autem falsissimum est: neque enim hoc facto expelluntur animalia, sed immiscentur totis acervis; qui si maneant immoti, summis tantum partibus infestantur, quoniam infra mensuram palmi non nascitur curculio; longeque praestat id solum, quod iam vitiatum est, quam totum periculo subicere. Nam cum exiget usus, facile est, eo sublato, quod vitiatum erit, integro inferiore uti. Sed haec, etsi extrinsecus, non tamen intempestive videor hoc loco rettulisse. Torcularia praecipue cellaeque oleariae calidae esse debent, quia commodius omnis liquor vapore solvitur, ac frigoribus magis constringitur. Oleum, quod minus provenit, si congelatur, fracescet. Sed ut calore naturali est opus, qui contingit positione caeli et declinatione, ita non est opus ignibus aut flammis, quoniam fumo et fuligine sapor olei corrumpitur. Propter quod torcular debet a meridiana parte illustrari, ne necesse habeamus ignes lucernamque adhibere, cum premitur olea. Cortinale ubi defrutum fiat, nec angustum nec obscurum sit, ut sine incommodo minister, qui sapam decoquet, versari possit. Fumarium quoque, quo materia, si non sit iampridem caesa, festinato siccetur, in parte rusticae villae fieri potest iunctum rusticis balneis. Nam eas quoque refert esse, in quibus familia, sed tantum feriis, lavetur. Neque enim corporis robori convenit frequens usus earum. Apothecae recte superponentur his locis, unde plerumque fumus exoritur; quoniam vina celerius vetustescunt, quae fumi quodam tenore praecoquem maturitatem trahunt. Propter quod et aliud tabulatum esse debebit, quo amoveantur, ne rursus nimia suffumatione medicata sint. Quod ad villae pertinet situm partiumque eius dispositionem, satis dictum est. Circa villam deinceps haec esse oportebit: furnum et pistrinum quantum futurus numerus colonorum postulaverit; piscinas minimum duas: alteram, quae anseribus ac pecoribus serviat, alteram, in qua lupinum, vimina et virgas atque alia, quae sunt usibus nostris apta, maceremus. Sterquilinia quoque duo sint: unum, quod nova purgamenta recipiat, et in annum conservet; alterum, ex quo vetera vehantur. Sed utrumque more piscinarum devexum leni clivo; et exstructum pavitumque solum habeant, ne humorem transmittant. Plurimum enim refert, non adsiccato succo fimum vires continere, et assiduo macerari liquore, ut si qua interiecta sint stramentis aut paleis spinarum vel graminum semina, intereant, nec in agrum exportata segetes herbidas reddant. Ideoque periti rustici, quicquid ovilibus stabulisque conversum progesserunt, superpositis virgeis cratibus tegunt, nec arescere ventis sinunt, aut solis incursu patiuntur exuri. Area, si competit, ita constituenda est, ut vel a domino vel certe a procuratore despici possit. Eaque optima est silice constrata, quod et celeriter frumenta deteruntur, non cedente solo pulsibus ungularum tribularumque, et eadem ventilata mundiora sunt, lapillisque carent et glaebulis, quas per trituram fere terrena remittit area. Huic autem nubilarium applicari debet, maximeque in Italia, propter inconstantiam caeli, quo collata semitrita frumenta protegantur, si subitaneus imber incesserit. Nam in transmarinis quibusdam regionibus, ubi aestas pluvia caret, supervacuum est. Pomaria quoque et hortos oportet saepto circumdari, et esse in propinquo, atque in ea parte, quo possit omnis stercorata colluvies cortis balineorumque et oleis expressa amurcae sanies influere. Nam eiusmodi quoque laetatur alimentis et olus et arbor. VII.. His omnibus ita vel acceptis vel compositis, praecipua cura domini requiritur, cum in ceteris rebus, tum maxime in hominibus. Atque hi vel coloni vel servi sunt, soluti aut vincti. Comiter agat cum colonis, facilemque se praebeat. Avarius opus exigat quam pensiones, quoniam et minus id offendit, et tamen in universum magis prodest. Nam ubi sedulo colitur ager, plerumque compendium, numquam (nisi si caeli maior vis aut praedonis accessit) detrimentum affert, eoque remissionem colonus petere non audet. Sed nec dominus in unaquaque re, cum colonum obligaverit, tenax esse iuris debet, sicut in diebus pecuniarum, ut lignis et ceteris parvis accessionibus exigendis, quarum cura maiorem molestiam quam impensam rusticis licet. Nec sane est vindicandum nobis quidquid licet. Nam summum ius antiqui summam putabant crucem. Nec rusus in totum remittendum, quoniam vel optima nomina non appellando fieri mala fenerator Alphius dixisse verissime fertur. Sed et ipse nostra memoria veterem consularem virumque opulentissimum L. Volusium asservantem audivi, patris familias felicissimum fundum esse, qui colonos indigenas haberet, et tamquam in paterna possessione natos iam inde a cunabulis longa familiaritate retineret. Ita certe mea fert opinio, rem malam esse frequentem locationem fundi; peiorem tamen urbanum colonum, qui per familiam mavult agrum quae per se colere. Saserna dicebat ab eiusmodi homine fere pro mercede litem reddi. Propter quod operam dandam esse, ut et rusticos et eosdem assiduos colonos retineamus, cum aut nobismetipsis non licuerit, aut per domesticos colere non expedierit; quod tamen non evenit, nisi in his regionibus, quae gravitate caeli solique sterilitate vastantur. Ceterum cum mediocris adest et salubritas et terrae bonitas, numquam non ex agro plus sua cuique cura reddidit quam coloni; nonnumquam etiam villici, nisi si maxima vel neglegentia servi vel rapacitas intervenit. Quae utraque peccata plerumque vitio domini vel committi vel foveri nihil dubium est; cum liceat aut cavere, ne talis praeficiatur negotio, aut iam praepositus ut submoveatur curare. In longinquis tamen fundis, in quos non est facilis excursus patris familias, cum omne genus agri tolerabilius sit sub liberis colonis quam sub villicis servis habere, tum praecipue frumentarium, quem et minime (sicut vineas aut arbustum) colonus evertere potest, et maxime vexant servi, qui boves elocant, eosdemque et cetera pecora male pascunt, nec industrie terram vertunt, longeque plus imputant seminis iacti quam quod severint; sed nec quod terrae mandaverint sic adiuvant, ut recte proveniat, idque cum in aream contulerunt, per trituram cotidie minuunt vel fraude vel negligentia. Nam et ipsi diripiunt, et ab aliis furibus non custodiunt. Sed nec conditum cum fide rationibus inferunt. Ita fit ut et actor et familia peccent, et ager saepius infametur. Quare talis generis praedium, si, ut dixi, domini praesentia cariturum est, censeo locandum. VIII.. Proxima est cura de servis, cui quemque officio praeponere conveniat, quosque et qualibus operibus destinare. Igitur praemoneo ne villicum ex eo genere servorum, qui corpore placuerunt, instituamus; ne ex eo quidem ordine, qui urbanas ac delicatas artes exercuerit. Socors et somniculosum genus id mancipiorum, otiis, campo, circo, theatris, aleae, popinae, lupanaribus consuetum, numquam non easdem ineptias somniat, quas cum in agriculturam transtulit, non tantum in ipso servo, quantum in universa re detrimenti dominus capit. Eligendus est rusticis operibus ab infante duratus et inspectus experimentis. Si tamen is non erit, de iis praeficiatur, qui servitutem laboriosam toleraverunt. Iamque is transcenderit aetatem primae iuventae, necdum senectutis attigerit. Illa, ne et auctoritatem detrahat ad imperium, cum maiores dedignentur parere adulescentulo; haec, ne laboriosissimo succumbat operi. Mediae igitur sit aetatis et firmi corporis, peritus rerum rusticarum, aut certe maximae curae, quo celerius addiscat. Nam non est nostri negotii alterum imperare et alterum docere. Neque enim recte opus exigere valet, qui, quid aut qualiter faciendum sit, ab subiecto discit. Potest etiam illitteratus, dummodo tenacissimae sit memoriae, rem satis commode administrare. Eiusmodi villicum Cornelius Celsus ait saepius nummos domino quam librum afferre, quia nescius litterarum vel ipse minus possit rationes confingere, vel per alium propter conscientiam fraudis timeat. Sed qualicumque villico contubernalis mulier assignanda est, quae contineat eum, et in quibusdam rebus tamen adiuvet. Eidemque actori praecipiendum est, ne convictum cum domestico, multoque minus cum extero habeat. Nonnumquam tamen eum, quem assidue sedulum et fortem in operibus administrandis cognoverit, honoris causa mensae suae die festo dignetur adhibere. Sacrificia nisi ex praecepto domini ne fecerit. Aruspices sagasque, quae utraque genera vana superstitione rudis animos ad impensas ac deinceps ad flagitia compellunt, ne admiserit; neque urbem neque ullas nundinas noverit, nisi emendae vendendaeve pertinentis ad se rei causa. Villicus enim, quod ait Cato, ambulator esse non debet nec egredi terminos, nisi ut addiscat aliquam culturam; et hoc si ita in vicino est, ut cito remeare possit. Semitas novosque limites in agro fieri ne patiatur; neve hospitem nisi amicum familiaremque domini necessarium receperit. Ut ab his arcendus, ita exhortandus est ad instrumenti ferramentorumque curam; ut duplicia, quam numerus servorum exigit, refecta et reposita custodiat, ne quid a vicino petendum sit; quia plus in operis servorum ⟨avocandis⟩ quam in pretio rerum eiusmodi consumitur. Cultam vestitamque familiam magis utiliter quam delicate habeat, munitamque diligenter a vento, frigore pluviaque; quae cuncta prohibentur pellibus manicatis, centonibus confectis vel sagis cucullis. Id si fiat, nullus dies tam intolerabilis est, quo non sub divo moliri aliquid possit. Nec tantum operis agrestis sit artifex, sed et animi, quantum servile patitur ingenium, virtutibus instructus, ut neque remisse neque crudeliter imperet; semperque aliquos ex melioribus foveat, parcat tamen etiam minus bonis; ita ut potius timeant eius severitatem, quam crudelitatem detestentur. Id contingere poterit, si maluerit custodire subiectos, ne peccent, quam negligentia sua committere, ut puniat delinquentes. Nulla est autem maior vel nequissimi hominis custodia, quam operis exactio, ut iusta reddantur, ut villicus semper se repraesentet. Sic enim et magistri singulorum officiorum sedulo munia sua exsequentur, et ceteri post defatigationem operis quieti ac somno potius quam deliciis operam dabunt. Iam illa vetera, sed optimi moris, quae nunc exoleverunt, utinam possint obtineri: ne conservo ministro quoquam nisi in re domini utatur; ne cibum nisi in conspectu familiae capiat; neve alium, quam qui ceteris praebetur. Sic enim curabit, ut et panis diligenter confiat, et reliqua salubriter apparentur. Ne extra fines nisi a se missum progredi sinat: sed nec ipse mittat, nisi magna necessitate cogente. Neve negotietur sibi, pecuniamve domini aut animalibus aut rebus aliis promercalibus occupet. Haec enim negotiatio curam villici avocat, nec umquam patitur eum cum rationibus domini paria facere; sed ubi numeratio exigetur, rem pro nummis ostendit. In universum tamen hoc maxime obtinendum ab eo est, ne quid se putet scire quod nesciat, quaeratque semper addiscere quod ignorat. Nam cum multum prodest perite quid facere, tum plus obest perperam fecisse. Unum enim ac solum dominatur in rusticatione, quicquid exigit ratio culturae, semel facere; quippe cum emendatur vel imprudentia vel negligentia, iam res ipsa decoxit, nec tantum postmodum exuberat, ut et se amissam restituat et quaestum temporum praeteritorum resarciat. In ceteris servis haec fere praecepta servanda sunt, quae me custodisse non paenitet, ut rusticos, qui modo non incommode se gessissent, saepius quam urbanos familiariusque alloquerer; et cum hac comitate domini levari perpetuum laborem eorum intelligerem, nonnumquam etiam iocarer, et plus ipsis iocari permitterem. Iam illud saepe facio, ut quasi cum peritioribus de aliquibus operibus novis deliberem, et per hoc cognoscam cuiusque ingenium, quale quamque sit prudens. Tum etiam libentius eos id opus aggredi video, de quo secum deliberatum et consilium ipsorum susceptum putant. Nam illa sollemnia sunt omnibus circumspectis, ut ergastuli mancipia recognoscant; ut explorent an diligenter vincta sint; an ipsae sedes custodiae satis tutae munitaeque sint; num villicus aut alligaverit quempiam domino nesciente, aut revinxerit. Nam utrumque maxime servare debet, ut et quem pater familias tali poena multaverit, villicus nisi eiusdem permissu compedibus non eximat; et quem ipse sua sponte vinxerit, ante quam sciat dominus, non resolvat; tantoque curiosior inquisitio patris familias debet esse pro tali genere servorum, ne aut in vestiariis aut in ceteris praebitis iniuriose tractentur, quanto et pluribus subiecti, ut villicis, ut operum magistris, ut ergastulariis, magis obnoxii perpetiendis iniuriis, et rursus saevitia atque avaritia laesi magis timendi sunt. Itaque diligens dominus, cum et ab ipsis, tum et ab solutis, quibus maior est fides, quaerat an ex sua constitutione iusta percipiant. Atque ipse panis potionisque bonitatem gustu suo exploret; vestem, manicas, pedumque tegmina recognoscat. Saepe etiam querendi potestatem faciat de iis, qui aut crudeliter eos aut fraudulenter infestent. Nos quidem aliquando iuste dolentes tam vindicamus, quam animadvertimus in eos, qui seditionibus familiam concitant, qui calumniantur magistros suos; ac rursus praemio prosequimur eos, qui strenue atque industrie se gerunt. Feminis quoque fecundioribus, quarum in sobole certus numerus honorari debet, otium nonnumquam et libertatem dedimus, cum plures natos educassent. Nam cui tres erant filii, vacatio, cui plures libertas quoque contingebat. Haec et iustitia et cura patris familias multum confert augendo patrimonio. Sed et illa meminerit, cum e civitate remeaverit, deos penates adorare; deinde si tempestivum erit, confestim, si minus, postero die fines oculis perlustrare, et omnes parte agri revisere atque aestimare, numquid absentia sua de disciplina et custodia remiserit; num aliqua vitis, num arbor, num fruges absint; tum etiam pecus et familiam recenseat, fundique instrumentum et supellectilem; quae cuncta si per plures annos facere instituerit, bene moratam disciplinam, cum senectus advenerit, obtinebit. Nec erit ulla eius aetas annis ita confecta, ut spernatur a servis. IX.. Dicendum etiam est, quibus operibus quemque habitum corporis aut animi contribuendum putemus. Magistros operibus oportet praeponere sedulos ac frugalissimos. Ea res utraque plus quam corporis statura roburque confert huic negotio; quoniam id ministerium custodiae diligentis et artis officium est. Bubulco quamvis necessaria, non tamen satis est indoles mentis, nisi eum vastitas vocis et habitus metuendum pecudibus efficit. Sed temperet vires clementia; quoniam terribilior debet esse quam saevior, ut et obsequantur eius imperiis, et diutius perennent boves non confecti vexatione simul operum verberumque. Sed quae sint magistrorum munia, quaeque bubulcorum, suo loco repetam. Nunc admonuisse satis est, nihil in his, in illis plurimum referre vires et proceritatem. Nam longissimum quemque aratorem, sicut dixi, faciemus, et propter id, quod paulo ante rettuli et quod in re rustica nullo minus opere fatigatur prolixior, quia in arando stivae paene rectus innititur. Mediastinus qualiscumque status potest esse, dummodo perpetiendo labori sit idoneus. Vineae non sic altos quemadmodum latos et lacertosos viros exigunt. Nam his habitus fossuris et putationibus ceterisque earum culturis magis aptus. Minus in hoc officio, quam in ceteris, agricolatio frugalitatem requirit, quia et in turba et sub monitore vinitor opus facere debet. Ac plerumque velocior animus est improborum hominum , quem desiderat huius operis conditio. Non solum enim fortem, sed et acuminis strenui ministrum postulat. Ideoque vineta plurimum per alligatos excoluntur. Nihil tamen eiusdem agilitatis homo frugi non melius quam nequam faciet. Hoc interposui, ne quis existimet, in ea me opinione versari, qua malim per noxios quam per innocentes rura colere. Sed et illud censeo, ne confundantur opera familiae, sic ut omnes omnia exsequantur. Nam id minime conducit agricolae, seu quia cum enisus est, non suo sed communi officio proficit, ideoque labori multum se subtrahit; nec tamen viritim malefactum deprehenditur, quod fit a multis. Propter quod separandi sunt aratores a vinitoribus ⟨et vinitores ab aratoribus⟩, iique a mediastinis. Classes etiam non maiores quam denum hominum faciundae, quas decurias appellaverunt antiqui et maxime probaverunt, quod is numeri modus in opere commodissime custodiretur, nec praeeuntis monitoris diligentiam multitudo confunderet. Itaque si latior est ager, in regiones diducendae sunt eae classes, dividundumque ita opus, ut neque singuli binive sint, quoniam dispersi non facile custodiuntur; nec tamen supra decem, ne rursus ubi nimia turba sit, id opus ad se pertinere singuli non existiment. Haec ordinatio non solum concitat aemulationem, sed et deprehendit ignavos. Nam cum certamine opus excitetur, tu in cessantes animadversio iusta et sine querela videtur adhiberi. Sed nimirum dum quae maxime providenda sunt agricolae futuro praecipimus, de salubritate, de via, de vicino, de aqua, situ villae, fundi modo, colonorum et servorum generibus, officiorum operumque distributione, tempestive per haec ad ipsum iam terrae cultum pervenimus, de quo pluribus libro insequente mox disserimus. |
PROOEMIUM EIUSDEM IN LIBRUM XXVII ERDIFFICILE est, quod sis cum spe magna ingressus, id non exequi usque ad extremum, si animus praesertim antea in laboribus minus fregerit. Sed de nobis loquamur licet, ut ostendamus navem nostram bene cursum confecisse, quae gubernatore hactenus neque valde nesciente neque inerti usa est. Quippe iampridem inchoaveram historiam Anglicam, quae exiguo tempore absolvi non potuit, cum in me interea senectus sensim irrepsit, quae hominibus aeque vires ac eorum animos diminuere solet, ego tamen historiam meam haud imperfectam mihi relinquendam statui. Postea vero quam Gulielmo Normano rege apud Anglos constitutum est ut unus deinceps rerum potiretur, reges usque ad aetatem nostra fuere sex et viginti, quorum quae in vita quisque egerit literis suo ordine mandavimus. Deinde secutus est Henricus eo nomine Octavus, numero vero regum vigesimus septimus, cuius res gestas usque ad trigesimum regni ipsius annum perscripsi, qui posthac octo regnavit annos cum ipse ad temporis in Italiam revocatus fui negotiorum causa, ubi perdiu mansi. At simulac inde reverti in Angliam, interrupta iam serie rerum publicarum, quas in dies singulos annotare prius solebam, non statim post idem mihi institutum tenere per valetudinem incommodam licuit. Igitur pars maxima rerum gestarum Henrici foras data est, simul cum aliis quas socius belli cum Carolo imperatore in terra Italia adversum Gallos curaverat peregeratque. Quibus in rebus exponendis noluissem profecto multus videri, si brevitas potuisset cuncta absolute complecti. Caeterum quod restat suo tempore in unum colligetur locum ad historiam perficiendam, quo liber iste tandem, more superiorum librorum, ipsius regis vitae exitu terminetur. POLYDORI VERGILII ANGLICAE HISTORIAE LIBER XXVII ENRICUS Walliae princeps statim ut patris funus fecit in matrimonium duxit Catharinam, quae Arthuri mortui fratris uxor fuerat, idque Romani pontificis autoritate lege solutus omnis scrupuli evellendi gratia efficiendum curavit, quod fas atque iura sinebant, cum Arthurus nullos ex ea puella suscepisset liberos. Nanque lex a Mose populo data est, de qua fit mentio in Deuteronomia capite xxv, ubi legere licet, Quando habitaverint fratres simul et unus ex eis absque filiis mortuus fuerit, uxor eius non nubat alii, sed ducet eam frater ipsius, et primogenitum ex ea natum nomine fratris sui appellabit, ut ne deleatur nomen eius ex Israel. Hanc legem Christiana ecclesia postea receperat pacis confirmandae causa inter principes nostros. Atqui casus inopinatus intervenisse dicitur, quasi testis non violatae Catharinae virginitatis, quod ei per imbecillitatem naturae viri admodum adolescentis virginem adhuc esse licuerit, sicut illa sancte affirmabat, et cum ea testabantur foeminae probatissimae quibus cum ille de rebus suis secretioribus saepe communicare solebat. Post haec concilium ad certum diem edicitur, ut princeps more maiorum rex crearetur. Agebat Henricus annum aetatis decimumoctavum, ed ob id minus experiens, qui se a primo ad literas discendas dederat, idcirco ex principibus parentis familiaribus in primis sibi consiliarios delegit Guliemum Varamum Cantuariensem archiepiscopum regni cancellarium, Ricardum Vintoniensem episcopum, Thomam Hawardum comitem Surrae regni quaestorem, Georgium Talbotum domui regiae praepositum, Carolum Somersetum cubiculi praefectum, Thomam Lovellum, Henricum Viatt, Thomam Rutall, Edouardum Ponyngum, ad quos rerum administrandarum curam detulit. Illi, veriti ne copia et magnitudo opum (nulli enim regum antea cum in numerato tum in moventibus rebus maior venerat haereditas) malo non esset adolescentis indoli, coeperunt studiose Henricum ad consilium adhibere, negotiisque gerendis assuefacere, ut ille se paulatim ad res agendas sponte accommodaret, qui iam tum veluti tener iuvencus iugum gubernandi regni horrere videbatur. Sed primum omnium testamentum Henrici regis demortui, hoc est voluntatem conservandum summopere curabant. Itaque tota Anglia edictum proponitur ut si quis esset violatus bonisve privatus per iudices fiscales accederet ad regem resque suas repeteret, qui omnibus de iniuriis satisfacere paratus foret. Ubi edictum divulgatum est, cuncti a quibus aliquid iure vel iniuria detractum fuisset ad regiam accurrunt, et pro se quisque suam repetendarum rerum causam iustiorem esse argumentantes, iniuriam acceptam exponunt, queruntur, lamentantur. Consilium autem causas cognoscit, et quos manifesto laesos esse comperit, iis pecunias restitui iubet. Qua re audita, bone Deus, quanto caeteri impetu etiam merito puniti ruunt, urgent, instant, multa comminiscentes configentesque, quibus quovis modo amissa recipere possint, eaque de causa largitiones faciunt, amicorum opera utuntur, et denique nihil non intentant. Hoc vehemens studium atque cupiditas iudicibus fiscalibus pariter perniciei ac rerum repetitoribus damno fuit. Porro consilium, desperans posse se moderari desiderium populi eisque simul postulationibus satisfacere, statuit repetitores non amplius audiendos esse, iudices vero fiscales Ricardum Empson et Edmundum Dudleium in custodiam dandos cum accusatoribus atque delatoribus uti perniciosis hominibus, ad sedandum plebis animi motum et expectationem, quos illa in primis ad poenam vocabat. At paucis post dies iudices, viri graves iurisque periti, coram consilium causam suam constanter dicunt, et Ricardus aetate minor eiusmodi verba pro re facit: “Optimi patres, non ignoratis, scio, quantum leges sint consentaneae humanae vitae et utiles, sine quibus nec domus ulla nec civitas stare potest. Ipsae eae leges apud nos incuria atque negligentiam magistratuum partim labefactae, partim iam antiquatae erant. Quod quidem malum quotidie plus crescens Henricus Septimus princeps sapientissimus opprimere voluit, qui nobis negotium dedit ut curaremus ut leges usitate in suo permanerent statu, et inusitatae ad pristinum usum revocarentur, ac qui eas perfregissent, illi merita poena afficerentur. Igitur officium fecimus quam fidelissime potuimus ad reipublicae maximum profecto commodum. Proinde suppliciter oramus ut vos vestrae probitatis, humanitatis, et iustitiae simul memores, nihil de nobis grave decernatis, quin potius de referendis gratiis aliquid constituatis.” Haec multis eorum bene dicta visa sunt, sed plures, qui putabant eam legum recognitionem duce avaritia esse factum, sicut in vita Henrici demonstratum est, et non multo ante acriter mulctati fuerant, unde infenso erant animo, iudicarunt ut iudices qui eam causam egissent ac alienos pecunia mulctassent, ipsi morte mulctarentur, qui ab ea die mox securi percussi sunt. Accusatores autem delatoresque ignominia per urbem notati aut maerori animi periere multi, aut alii mulctantur, vel vinculis aeternisque tenebris mandantur. POLYDORUS VERGILIUS LECTORI SALUTAT Monitum te, optime lector, volo, permulta verba minus Latina longo usu, non item ratione, iam pridem in consuetudinem quotidiani sermonis venisse sic ut, velimus nolimus, ea interdum usurpare cogamur. Cuiusmodi sunt dux et comes, olim officii tantum, at summae nunc dignitatis vocabula. Item comitatus pro regione, cancellarius pro <magistro> scribarum, abbas, prior pro monachorum praefecto, Ista paucula (nam caetera facile declinavimus) cum legendo in ea incideris, non mihi vitio des, sed atque adeo nostris temporibus, quae ita quondam barbara facta sunt ut nondum eiusmodi naevis purgari ad unguem potuerint. Vale. Finis |
Quod olim apud Poetas usu receptum erat, Auditores, ut carmina sua quo illis major vis atque honos accederet, a Deorum precationibus, sive a laudibus Heroum, qui divinis colebantur honoribus, auspicarentur; id mlhi etiam hodierno die dicere incipienti usurpandum esse existimavi. Enim vero ea de re verba facturo, quae cum per se ardua et infinitis difficultatibus perplexa est, iam insuper post exstinctum crudeli funere solertissimum Collegam nostrum solito formidolosior potest videri; ad serenanda ea nubila, quae teterrimum hoc fatum animis vestris forte induxerit, majore fertilitate ingenii, subtiliore acumine judicii, uberiore copia verborum opus est, quam quae a me exspectare potestis. Quam ob rem, ut orationi meae vis et gravitas concilietur, et placidum oboriatur lumen, ad pristinam ipsius rei dignitatem ex tenebris revocandum, utar Herois nomine cujus sola commemoratio gentium et populorum attentionem atque reverentiam excitat. Magni enim Petri res gestae cum per orbem terrarum generis humani ore celebrantur, tum etiam in toto Rossiaci Imperii ambitu publicis deliberationibus auctoritas et privatis colloquiis sanctimonia narratione illarum comparatur. Eone igitur loco tanti Nominis Majestatem non appellabimus venerabundi, ubi non solium oratio mea vi et gravitate indiget, verum etiam ab hac nostra Societate grati animi significatio erga Fundatorem illius jure meritoque requiritur? Inter innumeros enim, eosque magnos magni principis labores, hanc in Patria nostra Musarum sedem, incredibili ac prope divina sapientia Illius instauratam, praecipuam curam fuisse, nullus dubitat, quicunque immensam scientiarum utilitatem, quae in populo optimis rebus instituendo longe lateque diffunditur, certo judicio ponderat, aeque ac ardentissimum divi Imperatoris studium illas pernoscendi et in Patria propagandi sive oculatus testis atque admirator meminit, sive famae celebritate convictus suspicit. Etenim Vir summis rebus natus cum novum exercitum hostibus opponere, nova classe maria occupare, nova judiciorum et legum majestate tribunalia reddere sanctiora, nova moenium forma urbes munire, novis immunitatibus mercatorum et artiicum excitare solertiam, atque omnium suorum civium mores conformare, et universam Patriam denuo condere in animum induxisset; tum facile intellexit, non castra, non urbes rite muniri, non naves construi, et maribus tuto, sine Mathematum scientia, committi; non arma, non igniferas machinas, non medelas laceris post proelia militum corporibus, remota Physica, parari; non denique legum et judiciorum aequitatem ac morum probitatem absque Philosophiae et Eloquentiae studio introduci; atque adeo nec belli instrumenta nec pacis ornamenta sine Scientiarum ope comparari posse. Quamobrem non solum viros quavis scientia atque arte conspicuos amplissimis praemiis et hospitalitatis secura comitate peregre invltavit; non solum per omnes Europae regiones et urbes Academiis, Gymnasiis, Palaestris et artificum peritia inclytas, lectissimorum juvenum examina diffudit; verum etiam Ipse Dux et instar omnium, praeter aliorum Principum consuetudinem, non semel patrio solo relicto, Bataviam, Angliam, Germaniam, Galliam sciendi cupidissimus peragravit. In his peregrinationibus, quae fuit eruditorum respublica, quam llle praeterierit, non praesentia sua cohonestaverit? Imo vero Se ipsum potius in illorum numerum et societatem inscribi non est dedignatus. Quod inveniebatur splendidius technophylacium, quae Bibliotheca opulentior, quae ingenuae artis officina, quam ille non inviserit, non omnia aspectu suo digna sciscitatus et contemplatus fuerit? Quis erat tum vir eruditionis fama celebris, quem Magnus Hospes non salutaverit, et cum illius colloquio et doctrina fuerit delectatus, non beneficiis ornaverit? Quot sumptus impendit, ut res pretiosas et multiforrni naturae et artis ingenio productas, quae ad amplificandum in Patria scientiarum emolimenta idoneae visae sunt, compararet! Quanta proposuit praemia, si quis magnum aliquid aut novum, in cognitione rerum naturalium, sive in promovendis artibus, se invenisse perhiberet, vel inventurum polliceretur! Horum omnium quamvis oculatos testes non paucos etiam hic praesentes intuemur; praeter eos tamen eadem testantur plurimae machinae, indefessa Augusti Artificis manu constructae; testantur ingentes naves et munitissimae arces atque portus, quorum delineatio et aedificatio Illo Auctore ac Ductore prompta et tuta exstitit; testatur haec ipsa Academia, tot millibus librorum, tot naturae et artis miraculis instructa, tot denique convocatis celeberrimis in omni genere scientiarum viris instaurata; testantur illa ipsa organa, ad varias Mathematicas operationes idonea, omnibus Illius itineribus socia, Sive enim Meotici, Glacialis, Baltici, Caspii maris fluctus classe occupabat; sive per Livoniam, Finniam, Poloniam, Pomeraniam, Borussiam, Daniam, Sweciam, aut Victor aut Defensor castra movebat, sive deserta Danubii sive aridas Persarum solitudines superabat; ubique secum illa, ubique viros doctos in comitatu habuit. His omnibus docemur, Illum ad tantas res gerendas omne doctrinae genus opportuisse adhibere; hoc vero a nullo alio, quam ab Ipso, tanto cum successu usurpari potuisse. Cum itaque scientiarum usus non solum in Imperio optime administrando, verum etiam, ad exemplum Petri Magni, condendo, sit amplissimus; certissimo equidem argumento persuasum sibi quivis habeat, necesse est, eos viros, qui Herculeis laboribus, imo quasi gyganteo ausu naturae arcana pervestigare conantur, ad protegendam mortalium salutem et felicitatem augendam, non temerarios, sed fortes et magnapimos esse censendos; nec scrutinium naturae deserendum, quamvis repentino fato in conatibus suis fuerint oppressi. Non Plinius favilla Vesuvii suffocatus tantum horrorem eruditis incussit, ut accessum corum a fremente intestinis ignibus cacumine prohiberet; spectatur quotidie curiosorum oculis vastus et venenum fumans hiatus. Nec igitur repentino Richmanni nostri fato Physicorum animos tam perterritos esse crediderim, ut investigationem electricae in aere virtutis deserant; sed potius omnem operam in id conferant, cautius quidem pericula instituendo, ut innotescat, qua ratione mortalium salus a lethiferis illis ictibus protegatur. Hinc multo minus mihi, de origine electricae virtutis in aere disserenti, et Vobis audientibus, est reformidandum; praesertim cum tot periculosa experimenta instituta sint, quae in obscuro relinquere fas non est; cumque ipsae meditationes meae, praeter ea, quae dicere institui, complectantur multa in genere de natura meteororum, quorum cognitione nihil mirabilius, nihil generi humano salutarius esse potest. Quid enim majus a summo Numine hominibus dari atque impertiri potest, quam ut tempestatum mutationes praevidere queant; quod equidem difficillimum, imo vix impetrandum esse videtur. Tamen Deus omnia laboribus vendit; ut luculentissimum deprehensi jam nunc luminarium cursus, per tot secula ignoti, exemplum nos docet. Idcirco saepe mihi horis subsecivis accidit, ut coelum intuenti non sine dolore aliquo succurrat, cum plurimae partes scientiae naturalis in minimis etiam egregie excultae sint, Meteorologiam parum cultam adhuc jacere; quae tamen si in eodem perfectionis gradu, in quo illae conspiciuntur, posita esset, quantum generi humano afferret emolimentum, nemo non videre potest. Equidem multae et fere infinitae observationes mutationum et apparitionum, quae in aere contingunt, non solum per Europam, verum etiam per reliquas orbis terrarum partes, a viris scientiae naturalis scrutatoribus institutae et passim publici juris factae sunt, ut ex immenso earum numero non exiguus gradus certitudinis in praedicendis aeris phaenomenis sperari posset; nisi instrumentorum, quae hunc in finem excogitata sunt, imperfectio, circumstantiarum varietas, observatorum diversa industria, observationum vastus et perplexus numerus, omnem contemplationem, omnem conatum, omnem ingenii et judicii vim confunderent, obruerent, suffocarent. Itaque cum instrumentorum absoluta perfectio, circumstantiarum certa cognitio, observatorum debita circumspectio, observationum distincta dispositio non solum ab omnibus desiderata, verum a plerisque fere desperata fuerit; factum est, ut meteororum variationes non tantum ad explicanda atmosphaerae phaenomena, quantum ad muneris sui partem obeundam observasse Physici viderentur. Hoc in statu languida et fere emortua erat haec optima pars scientiae naturalis. Excitavit tandem omnes seculi nostri felicitas, et quasi signum aliquod sustulit, ad bene de meteorologia sperandum, ad eamque omnibus studiis excolendum. Adspiravit Physicorum conatibus coelum, cum terrificum illum mortalibus ignem, tonantibus genitum nubibus, cum electricis scintillis, quas industria illorum hoc nostro aevo ex corporibus elicere didicit, cognatum esse, praeter spem et opinionem, apertissime nuper declaravit. Hinc naturalium arcanorum indagatores mentes atque animos ad contemplationem meteororum, electricorum praesertim, intenderunt. Hos meditando potius quam pericula faciendo e longinquo secutus, quantum proficere potui, exponam breviter, quam temporis ratio et vestra patieritia ferat. Duplici artificio vim electricam excitari in corporibus, frictione scilicet et calefactione, Physicis compertum est. Phaenomena et leges, quae electricitatem, in gremio naturae natam, comitantur, ex asse congruunt cum iis, quae arte produci solent. Cum vero naturae ingenium in phaenomenorum varietate prodigum, in causis eorum parcum sit, cumque iidem prorsus effectus ad easdem causas sint referendi: idcirco dubio procul est, naturalis in aere electricitatis easdem esse causas, nempe frictionem et calfactum; alterutrum vel utrumque simul. Quis enim vapores per aerem volitantes sole calefieri, et aeris meatu collidi dubitabit? nemo equidem, nisi qui et radios solis et volubilem aeris naturam in dubium vocat. A calore igitur et collisione vaporum electricam virtutem in atmosphaera generari posse, manifestum est, Videndum porro incumbit, utrum re vera hoc fiat; et quidem primo, numquid radii solis blando tepore halitus in atmosphaera pendulos reddant electricos. De halitibus in frigida atmosphaerae regione affirmari id non tam facile potest, quam de iis corporibus, quae prope superficiem telluris sunt, praeter Boyliana experimenta, ex ingenio quarundam plantarum, quod constantissime servant, conjectare licet. Praetereundum existimarem hic heliotropia, antiquis Poetarum fabulis celeibrata magis, quam naturalis Historiae scriptorum flde probata, quod solis cursum continuo sequantur: cum id non ita semper contingat; verum tamen auget suspicionem electricae in illa actionis aliarum plantarum mirus cum solis cursu consensus. Argumentis enim quotidianae observationis indicatur, plantarum papilionacei, ut vocant, generis folia, quae diurnis horis patula sunt, post solis occasum claudi complicata, eoque rursum exoriente, apenri. Quandoquidem non injuria hic idem possumus suspicari, quod filis ad electricum apparatum pendulis semper contingit, ut excitata electricitate, a se invicem divergant, et metae formam referant; quamvis omni reliquo tempore parallela directione sibi invicem apposita pendeant. Crescunt denique probabilitatis momenta contemplatione jucundissimi illius naturae miraculi, quod in novo plantae genere, Americae sobole, Sensitiva vulgo dicta, stupemus. Quippe praeter ea, quod similes oriente et decedente sole subeat vices, etiam concidentibus et se contrahentibus ad tactum foliis, quasi nutu quodam, haud obscure indicare videtur, vim electricam sibi admoto digito eripi; remoto rursum recuperari, fotia expandi. Equidem multa occurrunt, quae ad labefactandam hanc nostram conjecturam opponi possint; nec tamen rationes desunt, quibus dubia illa non injuria removeri queant. Alienum a legibus electricitatis esse videtur, sine solito fulcimento, resina scilicet, serico aut vitro, vim illam in plantis excitari; iterum non quolibet eo die, quo sudum coelum, et sol ardentissimus est, electricam vim in aere, levissimi fili a virga metallica recessu deprehendi, foliis papilionaceorum et Sensitivae patentibus. Ad unum responderi potest, nodos sensibilium ad solis praesentiam plantarum, resinosa materia unctuosos, vicem fulcimenti tencre; ad secundum electricitatem, quae naturali calore fovente gignitur, debiliorem esse ea, quae artificio produci solet; hinc illam in tenerrima quorundam vegetantium structura duntaxat sentiri. Ceterum hanc nostram conjecturam non infirmo argumento experientia fulcire videtur. Die tertio elapsi proxime Augusti, fruticem sensitivum rite suffultum Machinae electricae annexui, cum sol occiduum horizontem attingeret. Erat autem jam foliis complicatis, et a frequenti manuum attrectatione petiolis depressis ita, ut nullum sensationis vestigium, per repetitos tactus in se proderet. Mota Machina, et vi electrica in frutice exorta, scintillis ad tactum crepantibus, folia quidem complicata mansere; petioli tamen manu tacti depressius sese inclinabant. Quod experimentum, non sine jucundo spectaculo multoties repetitum, satis certo indicavit, excitata vi electrica hanc plantulam magis animari, adeoque sensationem illius non parum analogam esse cum electricis phaenomenis. Multa quidem et varia hujusmodi tentamina cum variis plantis, solis ortum et occasum sentientibus, institui potuerunt, ad veritatem ulterius pervestigandam; sed temporis brevitas ad reliqua exequenda nos avocavit. Frictionem vaporum in aere contingere, eaque electricam vim produci posse, procul omni dubio est. Nunc perspiciendum venit, utrum id re ipsa, et quo accidat modo? Haec consideranti statim occurrit, frictionem vaporum per collisionem eorundem produci oportere; collisionem autem non aliunde quam a contrariis aeris, cui vapores insidunt, motibus proficisci. Motus illius in atmosphaera frequentissimi, imo assidui fere observantur ii, qui directione ad terrae superficiem parallela tendunt, diversi nempe ventorum flatus, varias plagas versus. Hos vero vis electricae motores esse nullo modo potest probari: quod enim remoto et absente alio solet fieri, et contra praesente et vicino non fit, id alterius nec eftectus nec causa esse potest, imo potias impedimentum est censendum. Isto autem discrimine ventos et vim electricam in aere plerumque, et fere sempcr tempus sejungit. Quotiescunque enim nubes fulminibus gravidae exoriuntur, serena et tranquilla tempestas plerumque solet praecedere; turbines vero et flatus repentinos, fulgura et tonitrua comltantes, nubium illarum partum esse in confesso est. Contra cum violentissimi ventorum cursus regiones emetiuntur, et non raro eundem super locum secundum directiones oppositas spirant, quod ex nubium gressu apparet, ut illas fortissime collidi et fricari; unde ventosa et nubila tempestate continuo fulgura coruscare, ac tonitrua reboare, aut saltem repelli filum indicis a metallo, necesse foret, si istiusmodi motiones atmosphaerae essent origo natae inter nubes electricitatis. Id tamen vix unquam contingit. Haud dubio igitur docemur argumento, omnes aeris motus, cum horizonte parallelos, ventos nempe, quacunque e regione spirent, fontem et originem fulminum non esse. At cursus aeris, dicet quis, ad collisionem et electrificam halituum frictionem procreandam necessario requiruntur; praeter ventos autem nulli deprehenduntur, sensibus nostris obvii. Verum id quidem est; sed nec electrici etiam ignis virtutes, nec illius cum fulmine cognatio per tot secula fuit deprehensa. “Rerum natura, inquit Seneca, sacra sua non simul tradit. Initiatos nos credimus, et in vestibulo haeremus. Illa arcana non promiscue nec omnibus patent; reducta et in interiore sacrario clausa sunt. Multa seculis tunc futuris, cum memoria nostri exoleverlt, reservantur; ex quibus aliud haec aetas, aliud, quae post nos subibit, aspiciet. Tarde magna proveniumt, utique si labor cessat.” Hoc gravissimi Philosophi oraculum in nostram, potissime, ut effatus erat, tempestatem cecidisse laetamur, et ante rellqua praeclara inventa electricam virtutem miramur; quae postquam fulmini se congenerem esse tandem prodidit, omnium admirationem vicit. Magnam equidem, eamque veram gloriam consecuti sunt, quibus tam abscondita naturae mysteria sive industria, sive etiam casu detexisse contigit; quorumque etiam vestigia sequi non ultima laus est. Idcirco et me operae pretium aliquod facturum esse existimo, si motus aeris, qui, quantum mihi quidem constat, a nemine ante hunc diem clare et distincte cogniti, aut equidem, quantum merentur, expositi non sunt; motus, inquam, aeris in atmosphaera, juxta horizontis perpendiculum tendentes, in lucem diemque proferam, qui non solum fulminantis in aere electricitatis, verum etiam aliorum quam plurium meteororum fons et origo existunt. Ut autem omnia rite proponam, ea pergam via, quam meditationes meae in perpendendis et inveniendis illis rnotibus et meteororum causis tenuerunt. Saepe id sum miratus, cum viderem brumali tempestate, post temperiem aeris, qua nives solvebantur, subito stupendum gelu ingruere, quod paucis horis argentum vivum a tertio aut etiam quinto super congelationis terminum gradu, ad trigesimum et amplius infra illum deprimeret; eodemque ipso tempore terrarum tractum, ultra centum milliaria, longe lateque occuparet, quod tum fama facile innotuerat. Haec denique cum eo frigoris rigore, quo hyemes anni 1709 et 1740 per totam fere Europam saevierunt, comparanti, major admiratio, majus quoque studium excitatum erat, ad causam tam subitae mutationis inqulrendam. Ostenti autem simile id praesertim videbatur, cum regelatio quam plurimum exorto, et saepe spirante impetuosius gravi nubibus vento, accideret, gelu cohibitos sequi ventos, et tranquillo atque sereno coelo ferocire. Regelationis ratio ex ortu et natura ventorum, qui tepidam auram spirare solent, manifesto apparebat. Quippe quotidiano experimento observatum est, frigidissimum hyeme aerem ex alto mari spirantibus procellis mitescere, et in humescentes nives, imo in pluvias solvi. Sic Petropoli Zephyrus, Archangelopoli Caurus et Septentrio, Ochotli, quod castellum in orientali Sibiriae littore Penschinlco mari alluitur, Subsolanus et Eurus media bruma frigorum saevitiam domant, pluviam tempestatem ferentes. Eadem de causa Britannia, cum nullis ventis possit perspirari, nisi ex mari obortis, mitiorem sentit brumam, quam reliquae Europae regiones, eidem coeli climati subjectae. Item in Kamtschatka, a meridie, ortu et occasu marinis ventis exposita, ab aquilonis flatu praealtis montibus munita, raro saevum gelu accidit; cum interim medii Sibiriae tractus, eidem circulo parallelo respondentes, per totam fere hyemem urentissimo frigore constricti rigeant nec nisi rarissime regelationem experiantur. Marium enim, quae aperta Europae et Asiae littora alluunt, immensa distantia; Septentrionalis Oceanus aeterna glacie constrictus; a meridie ingentes, qui Indiam a Sibiria sejungunt, nive obsiti montes omnem prope mitioris aurae spiritum hyeme praecludunt. Mirum autem videri non debet ventos, ex aperto mari hyeme spirantes, regelationem continenti inferre: quippe experimentis investigatum est, aquam marinam etiam glacie obtectam, non infra congelationis punctum refrigerari; quod et fluiditas ipsius testatur: namque frigido aeri in vase exposita, si ultra tertium gradum infra terminum illum descendere argentum vivum in Thermoscopio coegerit, in glaciem concrescit. Conservari fluidum mare et caloris gradum supra vel circa terminum congelationis cum vasta aquarum mole, aestivis solibus calefacta, tum etiam subterraneo calore per fundum spirante, rationi est consentaneum. Maria igitur, quae a glacie libera atque aperta sunt, incumbentem sibi hyberno tempore aerem calidiorem reddunt eo, qui occupat continentem, crusta congelatae terrae constrictam, et profundis obrutam nivibus, quo omnis subterranei caloris halitus compescitur. Id igitur, quod in continente spirantes ex alto comitatur ventos, ex observationibus et ex rei natura clare elucescit; videndum nunc superest, quid, cum spirare desiverint, subsequatur? In id animum intendenti primo sese offert diversa ratio caloris et densitatis in diversis aeris regionibus. Majorem in inferioribus partibus calorem quam in superioribus; sive, ut ad sensus loquar, acutius hyeme frigus supra, quam infra ad superficiem terrae esse, ratione investigata, experlentia deprehensa, et phaenomenorum consensu confirmata res est. Et primo quidem inde quod corpora homogenea densiora majoris vis caloris capacia sint, quam rariora, valido deducitur argumento, aeris supremam regionem multo minus sole calefieri quam infimam, mediam pro ratione distantiae et circumstantiarum temperari. Accedit, quod impressum superficiei telluris a sole calorem, et repercussos ab illa radios magis ima, quarn media aut suprema regio aeris sentiat. Rationi adstipulatur frequens experientiae fides. Grando aestiva, et glacialia montium cacumina veritatem hanc obviam ducunt, atque inculcant, gelidam brumam, media etiam aestate, non ita procul capitibus nostris imminere. Lubet hic clarissimorum labores attingere Virorum, qui postquam immensum pelagus emensi, vastas insuper solitudlnes, naturae studio ducti, superarunt, et felicia denique arva, Peruana Tempe adierunt, non camporum, non hortorum deliciis capti clementia coeli diu frui voluerunt; sed ardua et montibus aspera loca ad agendam telluris mensuram secuti, multum sudarunt et alserunt. Longa et periculosa eorum experientia, et recto ratiocinio didicimus, dominari in certa et difinita totius atmosphaerae altitudine rigidum, idque perpetuum frigus, quod montium altiorum cacumina aeternis nivibus obslta constringit; mensuram, quae a maris superficie ad glacialem regionem atmosphaerae extenditur, minui eo magis, quo longius ab aequatore receditur, ita ut ultra polares circulos congelationis limites cum Oceani libella congruant. Quam vero intensa sit frigoris vis in illa regione Atmosphaerae, ex sequentibus constat. Et primo celeberrimi orbis terrarum Mensores, supra congelationis terminum, in media regione, tam saevum gelu perpessi sunt, ut vix majus in nostris regionibus media hyeme vulgo observetur. Haec cum sub aequatore ipso continuo sint; quanta frigoris potentia circa nostrum clima, ad eandem altitudinem, ferociat, facile concludi potest. Confirmatur ratiocinium diligentiore grandinis contemplatione. Quippe nuclei nivalis generatio gelidae aeris regioni procul dublo debetur; glaciales accretiones crustarum lapsu per varia nubium strata accedere, validissimo gelu, quod natum nucleum inhabitat, adstringente obvios aquosae nubis globulos, adeo rationi consonum est. Consideranti autem brevissimum lapsus tempusculum, et ex ejus celeritate ortam cum aere frictionem, vix fieri posse videtur, ut novae vaporum particulae ad nucleum accedentes, grandinem tantum augeant, ut aliquando ad pollicis crassitiem accedat. Fit tamen, et stupendum gelu, quod natis in sublimi nucleis concipitur, clarissime ostendit. Haec media eastate; quid autem durante hyeme? Testantur Sibiriae loca eidem nobiscum climati subjacentia, sed altius supra Oceani normam elevata. Ex. gr. Urbs Jeniseisk, ab ostiis fluvii, a quo nomen accepit, ultra 1500 Verstas sita, elevatur circa 100 orgyas supra superficiem maris (si communem rationem inclinationis ad cursus longitudinem, ut unitatem ad septena milia, dimidium nempe pedem pro singulis verstis posueris). Tantum vero hyberno tempore observatur gelu ut ad gradum cetesimum trigesimum primum infra cogelationis terminum Mercurius in Thermometro deprimatur. Hanc circiter frigorum vim in eadem, aut si mavis duplo majore altitudine supra nos etiam hyeme versari, dubitari non potest. His ita comparatis, ponamus aerem intimum post flatum venti marini quattuor gradus supra terminum congelationis calidum esse; in sublimi autem ad 100 orgyas, aut si mavis ad 200 Jeniseikum illud gelu durare: erit differentia inter utramque temperiem 135 graduum. Ex multoties institutis autem experimentis, si vi calculi deducitur, aerem superiorem, hoc in casu, infimo densiorem esse una quarta parte, cteris paribus. Quamvis vero augetur infimi aeris densitas a superincumbente et premente integra atmosphaera; sed hanc ob causam diminutio densitatis mediae regionis ad altitudinem centum orgyarum quadragesimam octavam partem non excedit, 15 orgyis positis pro 1 linea Barometri; in altitudine autem ducentarum orgyarum non superat vigesimam quartam. Unde patet saepe infiniam Atmosphaeram rariorem atque specifice leviorem esse superiore. Hunc Atmosphaerae statum quid sequi debeat, legibus aerometricis et exemplis satis convincimur. Jam olim motum in fodinis a diversa densitate aeris oriundum explicavi, ubi ad orgyas 50 et multo minus fluxus aeris ob similem causam excitatur; imo in hypocaustis hyberna tempestate juxta calidas fornaces aerem surgere, juxta frigida fenestrarum vitra mergi, ex motu fumi non raro conspicitur. In tantane igitur altitudine, multo graviorem aerem, contra naturae leges pendere posse putemus? Descendit et cum infimo sensim miscetur, rigidissimum gelu super capita nostra fundens. Sine sensibili flatu mergitur, quia secundo scrupulo vix aliquot pollices progreditur, emergente secundum contrariam directionem inferiore. Signum, imo potius effectus permixtionis hujusmodi in aere frequentissimus est, confusus ex ardentibus caminis fumi fluxus. Etenim aer, qui cum fumo ex fornacibus surgit, semper multo calidior et rarior est reliquo; ut etiam aestivo tempore ad insignem altitudinem ascendat, donec eundem cum illo caloris et densitatis gradum nactus subsistat. Quam ob rem hybernis diebus fumi ascensus multo celerior, multo altior semper esse debet, quam aestate. Verum tamen multoties prorsus contrarium evenit, ut fumus e camino profluus magis deorsum, quam sursum tendat, in ipso exitu distractus; unde fumosa nebula a summis tectis ad terram usque formatur. Quamvis autem id non semper contingit, ingruente gelu; ratio tamen absentiae in promptu est: nam absente fumo, fumosa oriri nequit nebula. Idcirco solet difficili respiratione esse gravis matutino praesertim tempore, sub initium repentini frigoris, dum omnia hypocausta et culinae ardentibus fornacibus et focis fumum copiosissimum eructant. Quod autem non frigore et densitate aeris nimia suffocatus fumus ita submergitur, inde patet, quod durante aliquot diebus gelu intensissimo, fumus, absit ut humum lambat, ut potius ultra solitos limites sublime ex caminis surgens, procerrimarum arborum imaginem, quieto aere referat. Alter effectus est coeli serenitas: nubium enim strata surgente simul et descendente aere distrahuntur, attenuantur, disparent; quamvis hic condensatio aeris multum conferat. Procreatur ergo repentinum hyeme gelu descensu atmosphaerae mediae regionis, atque adeo mirum esse desinit, illud sine omni vento oriri. Similes descensus Atmosphaerae mediae regionis inferiorem versus aestate fieri non raro debere, aptissima aeris dispositio extra dubium ponit. Etenim sit ad 300 orgyarum altitudinem aer, cujus frigus ad formandam aestivam grandinem sufficiat; hoc est infra congelationis terminum gradus circiter 50, quod non injuria supponi potest; eodem tempore in infima Atmosphaera in vicinia terrae intensitatem caloris 40 vel 50 graduum supra illum limitem dominari; erit secundum experimenta et rationes meas densitas aeris superioris ad eandem inferioris, ut 5 ad 6, a pressione autem superioris condensabitur infcrior atmosphaera vix ad decimam partem. In hoc statu secundum immobiles naturae leges necesse est superiorem regionem submergi in inferiorem, atque eousque descendere debere, ubi permixta cum tepidiore aura, aequilibrium teneat, et ulterius descendere prohibeatur; huncque aestivum ascendentis et descendentis aeris circulum toties contingere, quoties pondus altioris atmosphaerae superat gravitatem inferioris; porro aerem inferiorem ascensu fieri saepe obvium superiori descendenti; conflictum eorum accidere in diversa altitudine et diverso impetu, pro varia altitudinum, calorum et densitatum differentia; denique id evenire eo facilius, quo magis solibus, aestivis praesertim, usta telluris superficies incumbentem sibi auram calefaciat et expandat, saeviente in sublimi frigore. Jam satis manifesto constat, qui motus aeris, remotis ventorum flatibus, frictionem electricam gignere possint; investigandum igitur superest, utrum corpora istiusmodi in aere dentur et ita disposita sint, ut occursu eorum mutuo electriea virtus excitari queat. Duplicis autem generis corpora hunc in finem requiruntur; primum eorum, quae primitivae, alterum, quae derivativae electricitatis nomine appellari solent. Inter corpora electricam vim ab aliis derivantia fortissimam vim aqua recipit, cujus immensam copiam in aere pendere largae pluviae, eo praesertim ipso tempore, quo ille electricus est, decidentes manifesto loquuntur. Inter corpora vero electricitatem frictione producentia, maximae virtutis sunt oleosa, flammam concipere solita. Particularum ejusmodi ingentem in aere multitudinem volitare duplici argumento docemur. Primo exhalationes insensibiles, fermentationes et putrefactiones animalium et vegetabilium, quae totum terrarum orbem occupant; combustio tot materiarum, vela ad corpus a frigore defendendum, vel ad cibos parandos, vel ad producendas arte infinitas res, in vita hominum necessarias; denique domorum, villarum, urbium, imo ingentium silvarum incendia; insuper vulcaniorum montium continui fumi et frequenter furentes flammae, quam immanem copiam inflammabilis materiae per atmosphaeram dissipent, facillime intelligi potest. Secundo laetissimus proventus pinguissimarum arborum, quae in sterili arena radices egerunt, evidentissime declarat, eas, cum ex macra arenae substantia tantam copiam resinosi succi contrahere nequeant, pinguibus foliolis pinguedinem sugere ex aere, indammabilibus vaporibus gravido. Ergo et corpora in aere habemus utriusque generis ad producendam electrificam frictionem apta; investigandus superest modus, quo sibi obviam currant, collidantur, fricentur, Chymicorum fide experimentorum constat, corpora volatilia pro vario suo ingenio levitate et ascensus celeritate inter se differre, ita ut inflammabiles puriores vapores sublimius eleventur quam aquosi. Quod cum in exigua altitudine, nempe quam Chymica vasa habent, semper usu veniat, ut inflammabiles vapores ab aquosis, discrepante elevatione separentur: dubium equidem superest nullum, quin ardentium vaporum halitus multo sublimius in vastam Atmosphaerae altitudinem scandant, et remote super aqueis subsistant. Inflammabilium vaporum, qui subtiliores sunt, binae species innotuerunt, altera quae cum aqua facile permiscetur, et ardens spiritus audit; altera quae aquam ex consortio excludit, et olei aetherei nomine salutatur. Priorem plerumque dum ascendit, in nubium regione, aqueis particulis irretiri, misceri, adeoque vix earum limites transcendere; posteriorem lubricitate aqueus vapores eludere et ultra terminum eorum emergere, legibus naturae est consonum. Porro quotidiana observatione id confirmatur, cum saepenumero nubium bina, imo terna strata in diversa altitudine videanius. His ita comparatis non raro contingere debet, ut super aliquot aquosarum nubium series oleosae naturae vapores in media regione penduli sustineantur atque tamdiu suprema occupent, quamdiu aequilibrium densitatis aeris durat. Expanso autem caloris vi inferioris regionis aere, factoque rariore, ut supra ostendimus, descendere frigidior et densior Atmosphaerae pars cogitur, inferiore, ut locum cedat, obviam surgente. Hujus spectaculi phaenomena animi Vestri oculis, ut ex oratione mea concipere potestis, et ipsi vidisse meministis, repraesentare verbis, quam brevi potero, contendam. Quando gravius superioris Atmosphaerae pondus inferiora petit, non ubique aequabiliter ad libellam horizontis incedens mergitur; sed ut diversa ratio radiorum, pro nubium positu et pro superficiei terrestris inaequalitate, rarefactionem aeris variat. Itaque ibi locorum descendit, ubi in umbra montis, aut aedificii altioris, vel denique nubis spissioris aer densior columnam graviorem efficit; ascendit autem ex iis locis, quae vel declivitate montium, solis cursum spectante, apricantur; vel per nubium aperturas feriente sole aestuant. Hinc cum fulmina et tonitrua pluviam praecedunt, inferiores nubes plerumque sursum et deorsum rupium instar protuberare, crinitos vaporum tractus terram versus spectare, crispos vortices convolvi, atra chasmata aperiri, denique supra haec meteora quodam livore caerula coeli obduci observamus. Interea aquei et oleosi globuli, cum et propter heterogeneam naturam permisceri facile nequeant, et ob exiguam massulam ad solidi corporis naturam accedant, celeri occursu colliduntur, gyrantur, fricantur, electricam virtutem gignunt, quae per nubem diffusa, eam integram occupat. Mirum quidem esse potest tam exiguis moleculis illam stupendam vim exoriri. Verum mirari desinetis, quam primum globulorum, qui colliduntur, innumerabilem multitudinem, et materiae aqueae in nube immensam superficiem, divisione in tam exiguas massulas productam, animo perpendetis. Etenim experimentis innotuit, corpora derivativae electricitatis, quo majorem superficiem sub eodem volumine habent, eo majorem recipere electricitatem. Non semel equidem a vitris sphaericis ad electricitatem producendam inertibus, circum ferrum convolutae fasciae, argento intertextae, insignem vim receperunt, cum alias solida metalla, iisdem sphaeris applicata, vix sensibilem obtinuerint. Sic igitur ingentia nubium volumina in exiguas sphaerulas, in mutuo fere contactu sitas, divisa, stupendam illam vim concipiunt, immanes exerunt effectus, et incredibilibus mentem percellunt mira-culis; quorum praecipua ex legibus electricitatis exponere lubet. Prius autem quaedam communia fulminearuin nubium phaenomena ex nostra Theoria expltcablmua, ad ipsam magis probabilem reddendam. Primum jam satis certo omnibus constat, fulminea electricitate gravidas nubes plerumque post meridiem oriri, et in horam tertiam aut quartam potissimum incidere, ubi solis effectus in aere calefaciendo omnium maxime sentiri solet. Cum rationibus ergo nostris congruit haec circumstantia. Nam quo magis incalescit inferior regio Atmosphaerae, eo facilior redditur descensus superioris, quae minus calefit, parum distenditur; id vero comparato Thermoscopii ascensu cum depressione Barometri, calculo facile elicitur. Porro grandinem saepe tonitrua comitari post ardentissimum aestum, vulgatissima experientia didicimus. Tactus igitur sensu demonstratur, ingruente electrica nube, superiorem Atmosphaeram esse adeo gelidam, ejusque effectum, imo partem quandam usque ad nos pertingere. Deinde quando radii solis nubium oppositu praecluduntur, in umbra earum aer refrigeratus contrahi, idquecirco ab extremitatibus columnae umbrosae ad medium moveri debet; similes effectus a crescentibus lapsu pluviae guttulis sequi oportet: cum vapores humidi in aqueam massam coalescentes copiosum aerem absorbere soleant. Illum tamen motum vix unquam, sed potius contrarium fere semper observasse omnes vos non dubito, cum ingruentes fulminibus fetae nubes impetuosos flatus praemittant, imo et praetereuntes ad latera satis rapide spirent, quietam auram plerumque post se relinquant. Unde igitur tantum aeris flumen ortum suum habet, nisi descendente superioris Atmosphaerae volumine pressa inferior quaqua versus explodatur, et in eam plagam maximum faciat impetum, qua minime omnium resistitur? Super haec nimbi, qui repentino aquarum lapsu, instar exspatiati fluminis, ingentia saxa secum volvunt, domos prosternunt, et momento temporis fertilissimos campos desolatos relinquunt, fulminibus solent esse socii. Quid descensum superioris Atmosphaerae, tonitru reboante, probare magis potest, quam hoc Phaenomenon? submergitur illa vaporibus gravida, coalescit cum inferioris regionis nebulis, et condensatis nubibus, immensa aquarum cataracta ruit. Denique in locis montosis frequentiora et niagis periculosa saevire tonitrua, quamvis notissimum sit, magis tamen veritas confirmatur observatione, ab Hispanis naturalium rerum indagatoribus facta; nempe in provincia Peruviana Quito dicta, quae praealtis montibus, longe supra congelationis terminum surgentibus, undique clauditur, horrisona et infesta fulmina non solum aedes, verum etiam ipsos montes concutere et omnia effusissimis nimbis inundare, idque semper post meridiem accidere, matutinis horis sudo et tranquillo eoelo praecedentibus; et ejusmodi vicissitudinibus quartam fere anni partem subjectam esse. Hoc quantum cum nostra Theoria congruat, qulvis haud obscure videre poterit, quam primum in montosis locis aerem semper fere aequilibrio carere consideraverit. In aprico enim illum surgere, in umbra mergi, eoque ipso superioris regionis frigidum et grave stratum ad terram provocare, motum illius accelerare, fortiorem electricitatem excitare, et ipsam propius accerserc, necesse est. Consentientibus igitur cum Theoria nostra tot phaenomenis eam non Infirmo pede niti existimamus. Idcirco missa ulteriore ratiocinatione, quae in confutandis dubils adhiberi posset, ad exponenda meteororum phaenomena et miracula accedimus, quae ex legibus electricitatis dilucidari possint. Et primo quidem de forma fulminis nonnulla attingere lubet. Frequentiores coruscationum species duae observantur, quarum altera rutilo igne vibrata flexuosa intorquetur, sequente tonitru, procella, imbri; altera post solis occasum circa horizontem spectari solet pallida, ultra nubes, diffuso lumine; sine tonitruum fragore, quieto et plerumque sereno coelo, raris et gracilibus nubibus. Triplicis autem generis lumen electricum deprehenditur, primo scintilla concrepans, quam plerumque flexuosam et pro ratione materiae varie coloratarn observavi, praesertim cum naturalis electricitas ad virgam metallicam ex nube derivaretur. Secundo stridula illa frigida flamma, quae ex solidis metalli angulis accedentibus sensim corporibus obviam fluit, quamque fulminante et tonante coelo tres pedes longam, pedem latam in camera mea inter latus fenestrae et virgam ferream cum susurro emicuisse semel vidi. Tertio fatuum illud lumen, quod in rarefacto admodum aere, seu in tubo Torricellii vacuo emicare solet interruptum, aequalibus temporis intervallis exspirante electricitate. Productas artificio scintillas, ad tactum concrepantes, ejusdem generis cum fulminis ictibus esse nemo jam dubitat. Vespertina fulgetra ad tertium genus referenda esse videntur, cum et in sublimioris atmosphaerae aura appareant, et tonitrua sequantur, et pallido lumine fulgeant, denique per aequalia fere intervalla temporis quadraginta minutorum secundorum emicuisse non semel sint a me observata. Stridulum autem ex acuminatis metallis emanantem conum cum illo igne ejusdem generis esse apparet, quo olim hominum capita arsisse, ut de Lavinia canit Virgilius, item pila atque scipiones; tum denique Castorem et Pollucem super antennas stridere narrant. Flexus fulminis consideranti maxime probabile videtur id spirali linea torqueri; adeoque, pro vario situ spectatorum, sinus, angulos, spiras apparere. Ipsa enim nostra de origine electricitatis Theoria atque experimenta communia non levia sunt probabilitatis momenta. Concipitur nempe electrica virtus, cum descensu superioris atmosphaerae nubes, sive aqueis particulis praegnans aeris regio perrumpitur, cavatur, quo actu infundibuli species forniatur; oleosi vapores in vorticem gyrantur, et fulmina ad eandem formam sumendam disponunt. Porro artificio excitata fortior electricitas scintillas non parum se intorquentes emittit; ex ferro autem, naturali vi animato, ad distantiam integri fere pollicis, provocatae scintillae me non semel docuere, eas spiralis lineae partem prae se ferre. Contemplatio earum tum facilior erat, cum frequentia concrepationis esset fere continua, ut admoto digito torrentis instar cum tremore totius brachii vix ferendo acutissime strideret, prima tamen scintilla et fortior erat semper et flexuosior. Observatum esse nuper in Italia perhibent, fulmineos jactus ex cellis aliquando erupisse, adeoque causam illius prorsus ab electricitate diversam assignatam fuisse. Hoc tamen phaenomenon ab electricitatis partibus stare clare perspicitur. Etenim quam primum corpus electrificatum ad aliud, quod ea vi caret, accedit, scintilla exoritur ex utroque, fortior tamen pars ex electrico prosilit. Pari igitur modo ex cellis, quae cum ex solida et humida materia derivativae electricitatis constent, tum gremio terrae profundo insideant, idcirco electricae nubi maxima vi resistant; atque adeo cum ea concrepando ingentem contrariam scintillam, seu fulmen potius obvium primitivo fulmini vibrent. Reliquum Ceraunii lapidis ex fulmine originem plerique dubiam habuerunt; eam tamen prorsus negare non ausim: cum ex liquefacta fulmlneo ictu terrestri massa ejusmodi partus possit produci. Haec sunt, quae de ordinariis fulminum phaenomenis meditatus sum; sequuntur ea, quae minus solita, majus mirabilia censentur. Ignem seu flammam ex nubibus cecidisse, cum fulminarent, ut Historiae fides, ita quoque non pauci hujus aevi testes probant. Eam flammam ex leniore illius motu colligitur a fulmine differre. Hic igitur clare patet oleosos vapores lapsu in massam collectos et accensos proprio pondere depressos ad terram pertigisse, atque ipso miraculo meditationibus nostris annuisse. Non pauca adsunt testimonia, etiam antiquorum, coelo sereno intonuisse, quod ostentosum visum fuisse mirum non est, Cl. Richmanni nostri fatum parum absimili casu evenit. Mirum tamen esse desiit, postquam cognovimus, sereno etiam coelo aerem vaporibus diversi generis non raro graviorem esse posse quam nubilum. Lapidibus pluisse cum veteres memoria prodiderunt, tum etiam recentiorum saeculorum documentis non absimilia prodigia perhibentur; exortis procellosis et fulminantibus nubibus, saxa stupendae molis sublata in altum, arbores proceras eradicatas, imo lapidea templa eversa fuisse. Ejusmodi vim attrahentem fulmineae electricitati non difficile tribuere possumus. Nam comparatis ictibus fulminum et volumine electrico in aere cum scintillis electricitatis artificialis et volumine, facile intelligitur tantae molis corpora potentiore et propiore nube electrica a terrae superficie avelli et per aerem vibrari posse. Stupendae istiusmodi attractionis validissimam vim non terrae solum, sed etiam maria sentiunt. “Typhon praecipua navigantium pestis, ut ait Plinius, defert secum allquid abruptum e nube gelida convolvens versansque et ruinam suam illo pondere aggravans, et locum ex loco mutans rapida vertigine; non antennas modo, verum ipsa navigia contorta frangens. Idem illisu ipse repercussus correpta secum in coelum refert sorbetque in excelsum. Idem ardentior accensusque dum furit, Prester vocatur, amburens contacta pariter et proterens". Observarunt haec etiam recentioribus saeculis torridae Zonae subjacentem Oceanum navigantes. Demitti nempe ex nube quasi columnam versus maris superficiem; hanc montis instar obviam illi cum appropinquat protuberare, fervere; cavitatem columnae spirali vertigine gyrari; tandem in nimbum solvi, ruere cum horrisono strepitu, curruum fragorem per lapidea strata vectorum imitante. Omnia haec phaenomena, ut a Plinio et reliquis descripta sunt, non solum optime ex nostra Theoria explicantur, verum illam firmissime adstruunt. Descensum columnae nebulosae descendentis aeris impetu effici; cochleatam cavitatem, cum iis, quae supra in explicatione flexuum fulminis diximus, ex asse congruere; montem aquae supra maris superflciem versus nubis columnam elevari, et antennas atque ipsas naves in sublime rapi stupenda electrica attractione; ignem accensam oleosam materiam esse; denique facto utriusque contactu columnam nubis a mari attractam et concussam cum diluvio decidere, dubio procul esse videtur. Potest quidem quaeri, cur tantus attractionis effectus sine fulmine, sine tonitru eveniat? Respondent observationcs meae, quibus didici non raro agrem fortiter satis electricum esse, fulmine et tonitru absentibus. Explicationem autem quomodo id fiat, ad ulterius orationis curriculum reservo, in praesenti serie omnium fulminis effectuum maxime mirabilem simillimumque portento sine commemoratione praeterire nefas existimans. Mirum equidem videbatur corpora, in contactu cum ictis fulmine posita, incolumia superfuisse. Cessavit tandem admiratio, cum nuper revelatum fuerit, electricitatis legibus illud subjectum esse, adeoque corpora primitivae electricitatis ab illius ictibus libera facile servari potuisse. Verum tamen iflud miraculi inexplicatum hactenus praeteritur, materias primitivae electricitatis combustiles, ut sunt serica, cera et ejusmodi alia liquatis vi fulminis metallis contigua, ab illis ipsis post ictum sine omni immutatione mansisse. Etenim, quamvis sericum et cera fulminis ictum eludant, fluente tamen metallo amburi et liquefieri, priusquam refrigerari posset, deberent: liquatum namque metallum, praesertim quod durius est, tantum concipit ignis gradum, ut etiam post recuperatam solidam consistentiam diu ignitum et fervidum maneat, et non solum sericum aut ceram consumere, verum etiam ligna adurere et flammam excitare valeat. Quid igitur? tribuemus fulmini vim celerrimam calefaciendi et rcfrigerandi corpora, et quidem eodem temporis puncto? At contradictionis principium oppugnatum, et leges naturae, quas ea in excitando et extinguendo igne servat, laesae reclamant! Utrum igitur sine igne fundi metalla contcndam? Summopere; electricae virtutis auxilio. Nam quod in fulmine ignis est, tantum non valet, ut scrupulo minutissimo temporis metallum ad ignitionem candefaciat. Non raro quippe siccissima ligna validissimo ictu vix aut ne vix quidem amburit, sed scindit, discerpit. Maxima vis fulminis in eo consistit, ut partes corporis tacti a se invicem stupendo vigore pellat; id quod etiam producta per artem electricitate praestari, pro exigua illius actione, potest. Filum enim a virga metallica repellitur, scobs martis dissilit, fluens ex infundibulo aqua dividitur in minutas guttas, divergit et pluviam coniformem lapsu effingit; atque minoribus guttis manifesto indicat, excitatam artificio electricam vim etiam minimas corporum particulas a mutuo nexu urgere, et cohaesionis vires infringere. Hinc patet cohaesionem minimarum particularum in corporihus eo magis debilem reddi debere, quo major fuerit vis electrica, quoque aptius corpus eam in se recipiendi. Considerato immenso electricitatis naturalis robore, et metallorum facultate vim illam in se recipiendi, minime mirum est illorum corpuscula ita a mutuo nexu urgeri virtute ejus posse, ut in liquidam substantiam conversa eo temporis momento fluant, quo ictus absolvitur; quo peracto, ipsa prorsus extinguitur; et particulae cessante repulsionis causa in pristinum cohaesionis consortium insensibili tempusculo redeunt, nullo igne, qui vel sericum accenderet, excitato. Mirabilem hanc calidam metallorum, cum fulmine tanguntur, fusionem ubi hoc modo explicari rationi consonum judicarem, ad eamque animum intenderem; revocatis in mentem praeteritis laboribus, non sine voluptate recognovi, pristinas meas meditationes de causa caloris cum hac mea Theoria summopere consentire. Plurimis argumentis pro virili demonstrasse me etiamnum non diffido, caloris causam in materiae propriae, ipsa corpora constituentis, motu, quo singulae particulae in gyrum circa centra sua rotantur, consistere. Unde infertur, peregrinam materiam in poris corporum diversantem sine productione caloris et ignis moveri posse. Asseveravit veritatem meditationum mearum materia electrica, quae ocyssimum sui motum etiam in frigidis corporibus, in glacie ipsa, rapidissimis scintillis prodit; ut frequentissima experimenta omne removeant dubium. Calore ex motu gyratorio particularum corpora constituentium validiore oborto, earum vis centrifuga intenditur, qua illae repelluntur; cohaesio languet, et corpora solida igne aucto liquescunt. Simili motu electricam peregrinam materiam primo incitari ad reliquos motus et phaenomena producenda verosimillimum est. Nam calor et vis electrica oriuntur frictione; ille valida ad crassas, haec blanda ad subtilissimas particolas in gyrurn movendas indiget. Furente igitur motu vertiginis in partlculis electricae materiae, poros metalli occupantis, curn fulminea electricitate animantur, eis, quae corpus constituunt, quietis, sive placide motis, adeoque corporis calore vix aut ne vix quidem aucto, centrifuga vis particularum in poris exoritur, eos distendit, a nexu particulas materiae propriae urget; cohaesio adeo languescit, ut metallum illico fluidum evadat. Explicatis his phaenomenis satisfecisse utcunque pro praesenti curiositati Vestrae me arbitror: idcirco ad ea tentanda me converto, quae ad evitandos lethiferos fulminum impetus conferre possint. Non his indignationem aliquam, Auditores, aut metum Vos incedere crediderim, qui intelligitis Deum feris bestiis sensus et vires ad defendendum, hominibus insuper providam rationem ad prospiciendum et removendum omnia, quae vitae infesta esse possint, dedisse. Non fulmina sola ex visceribus exundantis naturae erumpentia illam petunt; sed alia quam plurima, pestes, inundationes, terrae motus, procellae, quibus non minus laedimur, non minus ad horrorem incitamur. Cum igitur medelas pestiferis vulneribus, moles inundationibus, firmissimas bases aedium tremoribus terrae et procellis opponimus; non tamen nos Divini Numinis indignationi temerario molimine obstare existimamus; quid est igitur, quod ad evitanda fulmina refugium quaerendum prohibeat? Utrum illi temerarii existimantur, qui tenuis lucelli gratia immensa et procellis horrida trajiciunt maria; neque id sibi facile accidere posse reformidant, quod fatum plurimis ante eos, etiam parentibus eorum contigit? Nil minus; sed laudantur, imo etiam conceptis publice votis Deo in tutelam commendantur. Eos igitur, qui fulminis naturam, securitatis communis gratia scrutantur, qui ad praedicandam Creatoris majestatem et sapientiam magnalia ejus perscrutantur, temerarios et infandos esse censebimus? Mihi vero etiam propitio Numine uti videntur, cum sudores eorum amplissimo praemio, revelatione scilicet tot miraculorum afficiat. Reserata videmus ejus adyta, detecto fulmineo Electro, et nutu naturae ad interiora sacra invitamur. Etiamne in limine haerebimus, et praejudicio obstrepente, haesitabimus? Imo vero quantum nobis datum concessumque est, ulterius progredi, circumspiciendo omnia, quo animi oculus pertingere possit, non desistamus. Videamus igitur primo, quantum videre possumus, numerum, situm et vim activam nubium, fulminea electricitate gravium. Statim autem occurrit, ejusmodi nubes esse posse aliquando plures, aliquando vero unam tantum. In casu priore varii effectus, pro vario nubium situ accidunt. Etenim vel omnes electricam vim nanciscuntur, vel quaedam. Prius non ita facile evenire posse ex diversa nubium altitudine colligitur; et si accidat, diversi gradus electricitatis in diversae altitudinis nubibus oriantur, necesse est. Hinc excitata vis electrica in nube, alteri vicina, quae electricitatem vel nullam vel multo minorem concepit, inter utramque concrepat, fulmen et tonitrum producit. Simili ratione reliquae nubes communicando sibi invicem electricitatem tamdiu fulminant, tonant, quamdiu vis electrica in illis durat, quae variis modis consumi potest. Saepissime fit, ut fulminum exortum vivida scintillarum concrepatio ex virga ferrea, non ultra quatuor orgyas a terra elevata, comitetur. Unde constat electricam nubium vim ad superficiem terrae pertingere, omnis generis corporibus, praesertim acuminatis recipi, minui et temporis successu prorsus absorberi; hoc autem fieri, si volumen actionis electricae successive minuitur, eo debilius factum, quo major est a nube distantia. Alias autem quando terminus vis electricae terram versus spectans, in vicinia abrupte desinit; et nulla vel adeo exigua signa illius sentiuntur; tum fit ut nubis concrepatio cum terra subsequatur, tactis iis corporibus, quae vel proxima, vel maxime derivativae electricitatis sunt. Hinc non vana oboritur suspicio, eas nubes magis infestas nobis esse, quae inter manifesta fulmina et tomtrua expositum apparatum electricum parum, aut prorsus non afficiunt; atque adeo comparata repulsione fili a virga metallica, cum intervallo temporis, quod fulgur et tonitru intercedit, distantiam imminentis fulminis determinari non posse. Praeterea saepe accidere potest, ut intervallum, quod nubem electricam ab alia, quae ejusmodi non est, secernit, capiti immineat; hinc facta inter illas concrepatione, fulguratione fere simul et fragore animum percelli; cum interim ii, qui subjecti sunt oppositis extremitatibus utriusque nubis, inter fulmen et tonitru longiusculum temporis intervallum observent; eo discrimine, ut qui electricae nubis obverso margini proximus erat, ante majorem electricitatem, quam post fulmen, animadvertat; alter vero eam tum primum oboriri experiatur. Super haec quando sola continua nubes electricam vim concipit, aliis tam remotis, ut ad fulmen eliciendum aptae non sint; hinc indice vividam electricitatem aeris manifestari posse, sine omni fulguris et tonitrus signo. Cum autem haec omnia pro magnitudine, figura, numero et situ nubium infinitis fere modis fiant; inanis equidem videtur mihi illa opera, quae in condendis legibus, ad consensum indicis cum fulmine eliciendum consumitur. Quapropter ad quaerendos ipsos modos, quibus fulmina forte evitari aut removeri possint, accedo. Haec autem situ locorum aut expositione convenientium machinarum praestari posse videntur. Quod locorum situm spectat, in regionibus montosis umbrae magis ictibus expositae ex meis rationibus esse videntur: cum descendens versus illas aer electricam nubem magis deprimat, secum trahens. Idcirco loca, quae ante fulmina apricantur, securiora umbris existimari possunt. Hoc autem collectis et inter se collatis observationibus melius explorabitur. Editiorum domorum ac templorum aprica et umbrae, item sylvarum umbrosa frigora, huc referenda sunt. Tutiora omnium videntur subterraneorum cuniculorum latibula, metallorum fodinis non absimilia. Enim vero praeter ea, quod sublimiora frequentius fulmine feriantur, quam humiliora, etiam nunquam mihi legere aut audire contigit, fossorum cuniculos aut puteos tactos fuisse. Confirmatur id etiam exemplo, quod in annalibus Freibergensibus legitur; anno 1556, die 29 Decembris, media nocte, oborta fulminea tempestate, in circumjacentibus villis sedecim fana fulmine tacta et exusta fuisse; ubi tamen nullum fodinarum, quarum infinito fere numero terra iisdem in locis quaqua versum est perforata, damnum factum esse commemoratur. Kaempferus de Imperatore Japoniae refert, illum, cum fulmineae nubes exoriantur, sub profunda et ingenti piscina in fornicatis cellis se condere solere; et Japonenses censere, elementum aquae coelesti igni penetrari non posse. Quae opinio quamvis non ex fonte ipso derivata sit; utilis tameti censenda est: cum aquae massa fulmineam vim, facto ictu, facile in se recipiat, et cum terra communicatum dissipet; sine omni damno. Haec evitandis, sequuntur avertendis fulminibus idonei modi, quorum duo non sine successu adhiberi posse videntur; unum expositis et rite suffultis constare sagittis; concussione aeris fieri alterum; hac motum electricum in aere confundi et inhiberi; illis electricitatem derivari in terram et absorberi. Notissimum enim est, acuminatas turres frequentissime omnium fulntinibus peti; praesertim quae ferreis tritonibus ornatae, aut metallo tectae sunt. Etenim lignum siccum et lapides porosi sunt ita comparati, ut eum gradum electricitatis, quem metalla, acquirere nequeant. Idcirco si illa in metallis maxima exoriatur, ligna sicca et iapides porosi pro fulcimentis aestimari possunt. Hinc acuminata tecta turrium ex metallo constructa, pro veris illis sagittis haberi saepe debent, quae a Physicis suffultae electrico aeri exponuntur, quarumque in attrahenda fulminea electricitate effectus plurimis periculosis experimentis, et clarissimi Richmanni interitu, plus satis innotuerunt. Ejusmodi igitur sagittas, in locis a frequentia hominum remotioribus, erigendas esse existimo, ut exorta fulminum vis in illis potius, quam in hominum capitibus et tectis deficiat. Alterius modi non solum opinio, verum etiam quibusdam in locis usus invaluit; campanarum scilicet sonitu fulminiferas nubes discutiendi. Hoc quantum electricitatem in aere infringere possit, brevi ostendam. Primo electricam vim in motu aetheris consistere, non vana Physicorum est sententia. Motum hunc non parum aere cohiberi patet inde, quod in globo vitreo lumen electricum non exoriatur, nisi aer exsuctus fuerit. Hoc cum quieto aere efficiatur; majores equidem ejus vires esse in confundendo motu aetheris, si fuerit concussus, verosimile est. Quam ob rem non campanas modo movendas, verum etiam bellica tormenta frequentissime explodenda esse censeo, fulmineis nubibus sese contrahentibus; ut concussus ingenti tremore aer electricos motus confundat et infringat; et fulminum saevitiam mitiget. Multa quidem supersunt, quae in exponendo hoc themate occurrunt; sed nimium prolixus et vobis, Auditores, molestus forte fieri vereor: quam ob rem relictis nubium coruscationibus atque fragoribus, leniora persequar electricitatis aereae phaenomena; et post tot flammas atque incendia gratissimi roris mentione vos reficiam. Hujus meteori natura quamquam a vi electrica longe remota sit; similibus tamen oritur motibus: quam ob rem brevem explicationem hic mereri videtur. Post solis occasum aeris infima regio refrigeratur celerius multo, quam terrae superficies humore vegetabilium feta; igitur aer gelidus tacta humo calida calescit, fit rarior, levior, ascendere cogitur, quousque refrigeratus et nactus aequilibrium subsistat. Notum autem est ex operibus defuncti Richmanni evaporationem eo copiosiorem fieri, quo major est differentia temperierum aeris et aquae. Quam ob rem refrigeratus post occasum solis aer majorem copiam humoris ex calida humo elicit, quam interdiu, et surgens secum ad certam altitudinem evehit, atque gelido rore obvia humectat. Altera roris species, quae ex plantarum tracheis exprimitur, huc non spectat, adeoque praetereunda est. Ad reliqua igitur electrica meteora explicanda me converto. Ostendi superius, hyberna tempestate saepe contingere, ut superior atmosphaera descensu suo repentinum gelu afferat, sine venti flatu notabili, praecedente regelatione. Aurorae borealis apparitiones etiam post regelationem plerumque contingunt, ut frequentissime repentini frigoris sint nunciae, vel comites. Electricam frictionem vaporum fieri in aere descensu superioris, atque inferioris ascensu, ex theoria nostra de origine fulminum constat. Adeo igitur probabile est, aurorae borealis lumen producta in aere vi electrica oriri. Confirmatur hoc similitudine generationis et interitus, motus, coloris, et figurae, quae in aurora boreali et in lumine electrico tertii generis conspiciuntur. Excitata in vacuo globo vitreo vis electrica repentinos vibrat radios, quos subito expirantes aliae fulgurationes citissime excipiunt, ita ut continuum fere lumen ardere appareat. In aurora boreali, quamvis non tam frequens vibratio sit, pro ingenti mole totius voluminis, formam tamen habet simillimam. Nam fulgurantes columnae septentrionalis luminis striatim a densioris et electricae atmosphaerae superficie in rarissimam aut verius nullam ad perpendiculum circiter vibrantur; non secus, ac lumen in globo vacuo electrico a superficie sphaerica cava centrum versus convergentibus radiis ejaculatur. Denique color in utroque phaenomeno est pallidus. Omnes borealis luminis memoratae facies non vapores aut nubes esse, lumine aliquo collustratos, cum regularis semper figura et a nubium atque vaporum ingenio aliena, tum etiam translucentia sidera apertissime docent. Non parum certitudinis accedit ex observationibus meis, quibus constitit ad initium autumni et finem aestatis, fulminum frequentia gravis, crebriores aurorae borealis apparitiones quam alias fieri, imo aliquando fulgetra nocturna et lumen septentrionale simul comscare. Hinc autem apparet auroram borealem et fulgetra nocturna non geneseos natura, sed gradu et loco differre. Hanc fortiorem vim electricam, post fulmina exspirantem, in rara atmosphaera sequi, illam mitiore frictione vaporum excitatae in media regione electricitatis sobolem esse, et extra limites aeris conspici. Conspicuum lumen in spatio ab aere vacuo oriri posse experientia docti sumus; a ratiociniis, quae clariorem et distinctiorem aetheris ideam requirunt, sine errandi periculo hic abstinere possumus. Remotam esse ex atmosphaerae regione borealis aurorae sedem, comparata crepusculorum figura cum illius facie indicat. Quippe crepusculorum peripheriam circulum prope maximum esse ex natura umbrae terrestris, et ex arcus flexu colligitur; septentrionalis vero luminis ambitum juxta normam aequatoris et illi parallelos circulos flecti, ex ratione amplitudinis arcus luminosi ad altitudinem deducitur. Confirmatur denique situs observatione, quam elapsa hyeme institui. Die duodecimo Februarii anni hujus, extincto crepusculo, occupavit totam coeli faciem vividum adeo lumen, et non solum septentrionem versus, verum etiam in opposita coeli regione ad austrum, luminosum arcum formavit; tamen erecta supra tectum ferrea virga, quae fulmineam electricitatem praeterita aestate indicabat, nullum dedit ejusdem signum. Electricitas igitur, borealis aurorae genitrix, circa superiorem potissime partem mediae atmosphaerae excitatur, auram supremi strati movet, et purissimo aethere vibrato columnas et spicula ejaculatur; integer vero atmosphaerae aer ejus densitatis, qua circiter in globo vitreo lumen electricum exstinguitur, obscurus existit, et luminoso arcu terminatus non difficilem modum altitudinis ejus inveniendae subministrat. His propositis, reddatur ratio reliquorum aliquot phaenomenorum generalium: nam omnium, quae in multifaria figurarum et motuum apparitione consistunt, explicatio prolixa est. Primo igitur quaeri potest, cur polis propiores potissimum regiones nocturnas sentiant illas coeli flammas, quam quae ad aequinoctialem circulum accedunt? Ad haec responsurus primum ostendam, descensum supremae regionis aeris in mediam facilius polos versus fieri, quam ad aequatorem. Etenim ex allatis superius constat, glacialem regionem aeris circa polares circulos cum Oceani libella congruere. Hinc autem non injuria sequitur etiam superiorem illius terminum, atque adeo inferiores supremae regionis limites ad superficiem telluris propius accedere. Porro quamvis ubique superioris atmosphaerae aerem parum a solis radiis calefieri ex comparatione Thermometri et Barometri erutum habeamus; multo tamen minus illos sentiri circa regiones polares, autumnali praesertim et brumali tempestate propter eorum obliquitatem, brevitatemque dierum; adeo ut aer qui suprema polarium circulorum occupat, rigidissimum gelu ad eandem densitatem, quae in medio glaciali strato est, constringi, veritati consentaneum est. Hinc vapores propter eam densitatem ad summam fere superficiem atrnosphaerae sustineri posse. Quando igitur halitus subterranei caloris per apertum mare spirantes incumbentem sibi mediam regionem tantum rarefacit, ut specifica gravitate superiori cedat; eo temporis suprema regio permiscetur cum media (jam tum infima) qua surgente supremae obviam, exoritur usque ad summam superficiem atmosphaerae vis electrica et in vacuo aethere fatuum lumen vibrat. Post vespertinum crepusculum borealis aurora plerumque exoritur; raro pernox est. Hujus circumstantiae ratio statim elucet: nam solis calore ad telluris superficiem aer per diem calefactus, post ejus occasum rarior est quam provectiore nocte; ubi et absentia radiorum et descensu superioris atmosphaerae refrigeratur; frictio et vis electrica cessat, lumen disparet. Ex majore autem causae intensitate per integram noctem durare id posse, nemo ibit inficias. Simili de causa continuatio sublati aequilibrii perpetuum lumen boreale ultra polares praesertim circulos gignit; quod accolis Oceani septentrionalis, absente per hyemem sole, et luna circa novilunia, longam noctem claram satis reddere solet. Quippe rigente superiore atmosphaera, quae tum paucos aut nullos sentit radios solis, inferior regelato et aperto mari incumbens tepet, extenditur, surgit, descendente superiore. Cum vero rigor frigoris in superiore et regelatio in inferiore regione continuo durent; mirum equidem non est frictionem et electricam vim continuari et lumen perpetuo spectari. Missis explicationibus reliquorum phaenomenorum, unicum non possum praeterire tacitus, nempe colores varios, quibus, orto aliquando nocturno lumine, coelum, non sine stupore spectantium, tinctum ardere videtur. Ejusmodi auroram septentrionem versus simul et austrum Anno 1750, 23 Januarii observare mihi attentius contigit. Series, qua phaenomena coritinuata sunt, sequens est. Audita post meridiem hora sexta et crepusculo exstincto, apparuit statim lumen boream versus, regulare, vivida luce coruscans. Super chasma atrum arcus albus nitebat, cui, interjecta fascia coeli caerulea, superstetit arcus concentricus vividissimi coloris rosei. Ad horizontem occiduum aestivum surrexit columna rosei coloris et fere ad punctum verticale pertigit; radiis interim lucidis et flammulis tremulis toto hemisphaerio exardescente. Cum autem austrum versus oculos converterem, aequalem arcum in opposita septentrionibus regione conspexi; hoc discrimine, ut supra roseum arcum etiam roseae columnae surgerent, quae primo ortum, postea occasum versus copiosiores erant. Interea temporis inter album et roseum arcum australis luminis coelum gramineo virore obductum, iridis instar iucundissimum praebebat spectaculum; quo facto columnae roseae sensim disparuerunt, arcubus adhuc lucentibus; et circa verticale punctum lumine albo, solis circiter magnitudine, divergentes radios emittente. Ad quod ab occasu aestivo surgebant columnae, et illud fere attingebant; ex eo tempore inter radios criniti luminis occidentem versus rosea apparuit macula. Dum haec aguntur, auditur hora octava et coelum integrum roseis et gramineis flammulis, figurae nullis regulis circumscribendae, aestuabat; viridis color majore copia praeeminebat. Ad punctum verticale, loco radiati luminis apparebant duo arcus se mutuo intersecantes. Qui concavitate septentriones spectabat, erat striis ad centrum tendentibus, et tegebat partem ejus, qui concava parte ad austrum tendebat, striasque peripheriae concentricas spectandas praebebat. Omnibus denique post horam nonam dissipatis, solum superfuit lumen boreale regulare, sine coiumnis, sine coloribus, cujusmodi hic loci saepissime observantur. Praetereundam hic censeo explicationem figurarum, alio loco proponendam ex nostra theoria; ideoque de coloribus tantum mentionem faciam. Consideratis arcubus, iridi non absimilibus, facile crediderim colores nocturni luminis ex refractione ortum suum trahere; nisi tria omnem fere probabilitatem removerent. Primo abfuit ejusmodi luminare, cujus refracti radii in colores dividi possent; confusum vero columnarum et radiorum jubar tam regularis phaenomeni origo fieri nequit. Porro roseae columnae eadem figura, eodem motu, quo candidae, apparent; ex eodem igitur manant fonte, a refractione diversissimo. Denique non est unquam demonstratum omnes colores per refractionem gigni; imo potius multa habemus, a quibus patet, tincta corpora reflexo duntaxat lumine oculum varie afficere. Nec nocturni luminis jubare collustratos vapores colorata istiusmodi meteora praebere spectanda affirmabit, quicunque eorum figuram a vaporum ingenio alienam, et situm extra atmosphaeram et vapores considerabit. In sola igitur varietate aetheris ratio quaerenda restat. Diversitatem colorum sive in varia illius natura, sive in diversa celeritate motus posueris, ubique facile fieri posse judicabis, ut illorum varietate coelum ludat: rubro nimirum aethere moto (vel si mavis, in rubrificum tremorem excitato) radios rubros, flavo et caeruleo virides generari. Et ut brevi absolvam, si compositum ex omnibus radiis lumen in vacuo motu aetheris producatur; idcirco omne removetur dubium, etiam constituentes illud simplices colores separatim apparere posse. Non parum cum his consentire videtur etiam electricum lumen, varietate colorum pro diversitate corporum ludens; ex quo non absque similitudine veri colligitur, diversi generis in superiore regione vaporibus motis, versicolores in aethere puro excitari faculas. Meteoris, quae telluris atmosphaera spectanda nobis praebet, pro virili ex legibus electricitatis expositis, lubet altius exsurgere et ea contemplari corpora, quae in vasto aetheris Oceano pendula non absimiles ostendunt imagines. Primas eorum tenent Cometarum apparitiones, quos cum tellure et reliquis planetis totalia mundi corpora esse saniores Philosophi non amplius ambigunt; criniti tamen luminis et caudarum causam nondum perspectam habent; quam electricae virtuti tribuere non dubito. Obstat equidem ingeniosissimi Newtoni sententia, qui cometarum caudas eorum vapores, sole collustratos, esse judicavit. Verum tarnen, si aetate illius ex cognitione vis electricae tanta lux in Physica inclaruisset; illum ante omnes eadem, quae nunc explicare contendo, sensurum fuisse, nemo credo ambiguum esse judicabit. Aliquot jam retro annis vaporosas cometarum caudas, gravissimis, et ut videtur, numquam superandis difficultatibus pressas animadverti. Quam ob rem eam opinionem prorsus deserere et alias causas quaerere apud me statui, semper hoc phaenomenon simillimum aurorae boreali esse, et in motu puri aetheris consistere suspicatus. Meditationes meae de aeris superioris descensu, jam olim conceptae, exorto in scientia naturali electrico die, tandem collustratae, sequentem exhibuerunt de caudis cometarum theoriam. Atmosphaera Cometae quamvis ex longitudine caudae, aut ex amplitudine jubaris, caput ambientis, aestimari non possit, ut in sequentibus patebit; omni tamen caret dubio, illam multoties nostrae atmosphaerae altitudinem superare. Pro ratione altitudinis et pressionis etiam densitatem aeris multo magis augeri, et vapores sublimius evehi manifestum est. Appropinquante ad solem Cometa et calori ejus exposito, pars atmosphaerae, in umbra corporis Cometae constituta, directos solis radios non sentit, qui autem a collustrato ingenti aeris volumine reflexi, ingentium crepusculorum instar totum umbrosum aerem illuminant, nullius fere caloris causa esse possunt. Quam ob rem in regione atmosphaerae, a sole aversa, columna aeris, quae a superficie corporis ad superficiem usque atmosphaerae ipsius, amplitudine totius umbrae extenditur, frigidior multo, quam reliqua atmosphaera, extra umbram directis solis radiis agitata, adeoque multo specifice gravior esse debet. Considerata ingenti istiusmodi columnae altitudine, quae sine errandi periculo decuplo major, quam nostrae atmosphaerae, assumi potest, satis intelligitur, eam reliquis atmosphaerae partibus pressione admodum multum praevalere, ut celerrimo cursu ad corpus Cometae aer descendat, surgente leviore, radiis solis rarefacto, et umbrosam columnam versus vergente ac profluo ad locum occupandum, qui subsidente illa evacuatur, ubi refrigeratus et densior ac gravior factus descendat, locum cessurus alii subsequenti. Sic jugi eoque ocyssimo fluxu aeris sursum atque deorsum tendente, fortissimus conflictus et frictio vaporum circa limites umbrosae columnae excitatur, valida vis electrica exoritur. Vibratus in spatio ab aere vacuo aether luminosas undulationes concipit, electrificis motibus aeris et vaporum congruentes: nimirum per aversam a sole regionem exporrectas; quae pro diversitate atmosphaerae cujusque cometae et pro varia distantia a sole varias caudarum exhibent formas. Columna umbrosa atmosphaerae Cometae cum magnam partem illius constituat, quippe pro basi totum hemisphaerium corporis habens; validissimis illius fluxuum motibus integra etiam aeris et vaporum massa undequaque globum circumdans, non leviter concutiatur necesse est; unde electrificae frictiones exoriri possint, multo mitiores quidem superius propositis; ad aetherem tamen in electrici luminis tremulationes ciendum non prorsus infirmas. Quare non omnem splendorem, qui caput Cometae coronat, pro atmosphaera illius, vaporibus illuminatis gravida, agnoscendum esse existimo, cum praesertim magna pars ejus caudae ipsi simillima observetur. Nemo jamnum non videre potest, caudas cometarum nobis idem esse, quod ad nostram tellurem auroram borealem, et sola magnitudinis vastitate ab ipsa differre. Equidem praeter theoriae nostrae documenta, duo haec meteora mirum quantum in praecipuis phaenomenis conveniunt; ut illorum consensus validissimi argumenti vices supplere possit. Quippe quoad situm, utrumque tenet regionem a sole aversam. Striarum tractus in caudis cometarum simillimi sunt columnis et radiis, quibus boreale lumen flagrat. Denique utriusque pallor, viam stellarum radiis et transitum concedens arguit, eandem naturam esse utriusque; utrobique siderum lumine fortiore debilius electricum obruitur. Cum itaque caudae cometarum vapores non sint, sed solum aetheris motus ab electricitate profecti; vani equidem sunt illi terrores, qui incutiuntur Cometarum apparitione, a quorum caudis diluvia oriunda esse creduntur. Non pauca sunt, quae de aliis coeli phaenomenis, quemadmodum de lumine Zodiacali, de stellis nebulosis et de lactea via, simili modo disputari possent, quorum non dispar origo mihi esse videtur. Verum tamen orationis curriculum cohibere mihi, rerum magnitudine fesso, necessitas suadet; Vobis forte audiendi satietas silentii desiderium excitavit. Finem itaque sermonis implendo, ad Eum me converto, qui hominem creavit, ut contemplando immensam rerum creatarum magnitudinem, innurnerabilem multitudinem, infinitam varietatem et summa providentia positum inter eas nexum, illlus sapientiam, potestatem ac clementiam venerabundas admiraretur. Illum ego ardentissimis votis precor, ut, cum nostrum aevum reseratis et patefactis tot naturae mysteriis clementissirne prosperaverit, assiduos eruditorum labores, ubicunque terrarum discere opera illius student, felicissimo successu etiam ultro secundare non dedignetur; ut ad salutem et vitam mortalium, ab infesto meteororum impetu protegendam, securum ubique aperiat asylum; denique ut eo adspirante, divinis Magni Petri consiliis et liberalitati Augustissimae illius filiae nostrorum conaminum successu respondere possimus; ut sub pacatissimo Imperio Elisabetae in carissima Patria nostra Scientiarum germina in laetissimam segetem et opimam messem adolescant; ut eadem illis felicitas, eadem nobis laetitia brevi contingat, quam haec Civitas, quam ejus cives, praeterlapsis et nuper exactis annis quinquaginta ab ejus fundatione, consecuti sunt; utque illa faustissimis Petri auspiciis tam brevi tempore ad insignem amplitudinem et florentem statum excrevit, ita quoque eodem Magno Fundatore instaurata Academia, imperante ac protegente legitima illius haerede, crescat et floreat, cum immortali Illius gloria, cum utilitate Patriae totiusque generis humani. |
SANCTISSIMI DOMINI NOSTRI LEONIS DIVINA PROVIDENTIA PAPAE XIII EPISTOLA ENCYCLICA DIUTURNUM ILLUD* AD PATRIARCHAS PRIMATES ARCHIEPISCOPOS ET EPISCOPOS UNIVERSOS CATHOLICI ORBIS GRATIAM ET COMMUNIONEM CUM APOSTOLICA SEDE HABENTES VENERABILIBUS FRATRIBUS PATRIARCHIS PRIMATIBUVS ARCHIEPISCOPIS ET EPISCOPIS UNIVERSIS CATHOLICI ORBIS GRATIAM ET COMMUNIONEM CUM APOSTOLICA SEDE HABENTES LEO PP. XIII VENERABILES FREATRES SALUTEM ET APOSTOLICAM BENEDICTIONEM Diuturnum illud teterrimumque bellum, adversus divinam Ecclesiae auctoritatem susceptum, illuc, quo proclive erat, evasit; videlicet in commune periculum societatis humanae, ac nominatim civilis principatus, in quo salus publica maxime nititur. — Quod hac potissimum aetate nostra factum esse apparet. Cupiditates enim populares quamlibet imperii vim audacius hodie recusant, quam antea: et tanta est passim licentia, tam crebrae seditiones ac turbae, ut iis qui res publicas gerunt non solum denegata saepe obtemperatio, sed ne satis quidem tutum incolumitatis praesidium relictum esse videatur. Diu quidem data est opera, ut illi in contemptum atque odium venirent multitudini; conceptaeque flammis invidiae iam erumpentibus, satis exiguo intervallo summorum principum vita pluries est aut occultis insidiis aut apertis latrociniis ad internecionem expetita. Cohorruit tota nuper Europa ad potentissimi Imperatoris infandam necem: attonitisque adhuc prae sceleris magnitudine animis, non verentur perditi homines in cetero Europae principes minas terroresque vulgo iactare. Haec, quae sunt ante oculos, communium rerum discrimina, gravi Nos sollicitudine afficiunt, cum securitatem principum et tranquillitatem imperiorum una cum populorum salute propemodum in singulas horas periclitantem intueamur. — Atqui tamen religionis christianae divina virtus stabilitatis atque ordinis egregia firmamenta reipublicae peperit, simul ac in mores et instituta civitatum penetravit. Cuius virtutis non exiguus neque postremus fructus est aequa et sapiens in principibus et populis temperatio iurium atque officiorum. Nam in Christi Domini praeceptis atque exemplis mira vis est ad continendos tam qui parent, quam qui imperant in officio, tuendamque inter ipsos eam, quae maxime secundum naturam est, conspirationem et quasi concentum voluntatum, unde gignitur tranquillus atque omni perturbatione carens rerum publicarum cursus. — Quapropter cum regendae Ecclesiae catholicae, doctrinarum Christi custodi et interpreti, Dei beneficio praepositi simus, auctoritatis Nostrae esse iudicamus, Venerabiles Fratres, publice commemorare quid a quoquam in hoc genere officii catholica veritas exigat; unde illud etiam emerget, qua via et qua ratione sit in tam formidoloso rerum statu saluti publice consulendum. Etsi homo arrogantia quadam et contumacia incitatus frenos imperii depellere saepe contendit, numquam tamen assequi potuit ut nemini pareret. Praeesse aliquos in omni consociatione hominum et communitate cogit ipsa necessitas: ne principio vel capite, quo regatur, destituta societas dilabatur et finem consequi prohibeatur, cuius gratia nata et constituta est. Verum si fieri non potuit, ut e mediis civitatibus politica potestas tolleretur, certe libuit omnes artes adhibere ad vim eius elevandam, maiestatemque minuendam: idque maxime saeculo XVI, cum infesta opinionum novitas complures infatuavit. Post illud tempus non solum ministrari sibi libertatem largius, quam par esset multitudo contendit; sed etiam originem constitutionemque civilis hominum societatis visum est pro arbitrio confingere. Immo recentiores perplures, eorum vestigiis ingredientes qui sibi superiore saeculo philosophorum nomen inscripserunt, omnem inquiunt potestatem a populo esse; quare qui eam in civitate gerunt, ab iis non uti suam geri, sed ut a populo sibi mandatam, et hac quidem lege, ut populi ipsius voluntate, a quo mandata est, revocari possit. Ab his vero dissentiunt catholici homines, qui ius imperandi a Deo repetunt, velut a naturali necessarioque principio. Interest autem attendere hoc loco, eos, qui reipublicae praefuturi sint, posse in quibusdam caussis voluntate iudicioque deligi multitudinis, non adversante neque repugnante doctrina catholica. Quo sane delectu designatur princeps, non conferuntur iura principatus: neque mandatur imperium, sed statuitur a quo sit gerendum. — Neque hic quaeritur de rerum publicarum modis: nihil enim est, cur non Ecclesiae probetur aut unius aut plurium principatus, si modo iustus sit, et in communem utilitatem intentus. Quamobrem, salva iustitia, non prohibentur populi illud sibi genus comparare reipublicae, quod aut ipsorum ingenio, aut maiorum institutis moribusque magis apte conveniat. Ceterum ad politicum imperium quod attinet, illud a Deo proficisci recte docet Ecclesia; id enim ipsa reperit sacris Litteris et monumentis christianae vetustatis aperte testatum; neque praeterea ulla potest doctrina cogitari, quae sit magis aut rationi conveniens, aut principum et populorum saluti consentanea. Revera humani potentatus in Deo esse fontem, libri Veteris testamenti pluribus locis praeclare confirmant. Per me reges regnant... per me principes imperant, et potentes decernunt iustitiam (Prov. VIII, 15,16). Atque alibi: Praebete aures vos qui continetis nationes... quoniam data est a Deo potestas vobis, et virtus ab Altissimo (Sap. VI, 3, 4). Quod libro Ecclesiastici idem continetur: In unamquamque gentem Deus praeposuit rectorem (Eccl. XVII, 14). — Ista tamen, quae Deo auctore didicerant, paullatim homines ab ethnica superstitione dedocti sunt; quae sicut veras rerum species et notiones complures, ita etiam principatus germanam formam pulchritudinemque corrupit. Postmodo, ubi Evangelium christianum affulsit, veritati vanitas cessit, rursumque illud dilucere coepit, unde omnis auctoritas manat, nobilissimum divinumque principium. — Prae se ferenti atque ostentanti Praesidi romano absolvendi condemnandi potestatem, Christus Dominus, non haberes, respondit, potestatem adversus me ullam, nisi tibi datum esset desuper (Ioan. XIX, 11). Quem locum s. Augustinus explanans, Discamus, inquit, quod, dixit, quod et per Apostolum docuit, quia non est potestas nisi a Deo (Tract. CXVI in Ioan. n. 6). Doctrinae enim praeceptisque Iesu Christi Apostolorum incorrupta vox resonavit tamquam imago. Ad Romanos, principum Ethnicorum, imperio subiectos, Pauli est excelsa et plena gravitatis sententia: Non est potestas nisi a Deo; ex quo tamquam ex caussa illud concludit: Princeps Dei minister est (Ad Rom. XIII, 1, 4). Ecclesiae Patres hanc ipsam, ad quam fuerant instituti, doctrinam profiteri ac propagare diligenter studuerunt. Non tribuamus, s. Augustinus ait, dandi regni atque imperii potestatem, nisi vero Deo (De Civ. Dei, lib. V, cap. 21). In eamdem sententiam s. Ioannes Chrysostomus: Quod principatus sint, inquit, et quod alii imperent, alii subiecti sint, neque omnia casu et temere ferantur... divinae esse sapientiae dico. (In epist, ad Rom., homil. XXIII, n. 1) Id ipsum s. Gregorius Magnus testatus est inquiens: Potestatem Imperatoribus ac regibus caelitus datum fatentur (Epist. lib. II, epist. 61). Immo sancti Doctores haec eadem praecepta etiam naturali rationis lumine illustranda susceperunt, ut vel iis, qui rationem solam ducem sequuntur, omnino videri recta et vera debeant. — Et sane homines in civili societate vivere natura iubet seu verius auctor naturae Deus: quod perspicue demonstrant et maxima societatis conciliatrix loquendi facultas et innatae appetitiones animi perplures, et res necessariae multae ac magni momenti, quas solitarii assequi homines non possunt, iuncti et consociati cum alteris assequuntur. Nunc vero neque existere neque intelligi societas potest, in qua non aliquis temperet singulorum voluntates ut velut unum fiat ex pluribus, easque ad commune bonum recte atque ordine impellat; voluit igitur Deus ut in civili societate essent, qui multitudini imperarent. — Atque illud etiam magnopere valet, quod ii, quorum auctoritate respublica administratur, debent cives ita posse cogere ad parendum, ut his plane peccatum sit non parere. Nemo autem hominum habet in se aut ex se, unde possit huiusmodi imperii vinculis liberam ceterorum voluntatem constringere. Unice rerum omnium procreatori et legislatori Deo ea potestas est: quam qui exercent, tamquam a Deo secum communicatam exerceant necesse est. Unus est legislator et iudex, qui potest perdere et liberare (Iacob. IV, 12). Quod perspicitur idem in omni genere potestatis. Eam, quae in sacerdotibus est, proficisci a Deo tam est cognitum, ut ii apud omnes populos ministri et habeantur et appellentur Dei. Similiter potestas patremfamilias expressam retinet quamdam effigiem ac formam auctoritatis, quae est in Deo, a quo omnis paternitas in caelis et in terra nominatar (Ad Ephes, II 15). Isto autem modo diversa genera potestatis miras inter se habent similitudines, cum quidquid uspiam est imperii et auctoritatis, eius ab uno eodemque mundi opifice et domino, qui Deus est, origo ducatur. Qui civilem societatem a libero hominum consensu natam volunt, ipsius imperii ortum ex eodem fonte petentes, de iure suo inquiunt aliquid unumquemque cessisse, et voluntate singulos in eius se contulisse potestatem, ad quem summa illorum iurium pervenisset. Sed magnus est error non videre, id quod manifestum est, homines, cum non sint solivagum genus, citra liberam ipsorum voluntatem ad naturalem communitatem esse natos: ac praeterea pactum, quod praedicant, est aperte commentitium et fictum, neque ad impertiendam valet politicae potestati tantum virium, dignitatis, firmitudinis, quantum tutela reipublicae et communes civium utilitates requirunt. Ea autem decora et praesidia universa tunc solum est habiturus principatus, si a Deo, augusto sanctissimoque fonte, manare intelligatur. Qua sententia non modo verior, sed ne utilior quidem reperiri ulla potest. Etenim potestas rectorum civitatis, si quaedam est divinae potestatis communicatio, ob hanc ipsam caussam continuo adipiscitur dignitatem humana maiorem: non illam quidem impiam et perabsurdam, imperatoribus ethnicis divinos honores affectantibus aliquando expetitam: sed veram et solidam, eamque dono quodam acceptam beneficioque divino. Ex quo subesse cives et dicto audientes esse principibus, uti Deo, oportebit non tam poenarum formidine, quam verecundia maiestatis, neque assentationis caussa, sed conscientia officii. Qua re stabit in suo gradu longe firmius collocatum imperium. Etenim istius vim officii sentientes cives, fugiant necesse est improbitatem et contumaciam, quia sibi persuasum esse debet, qui politicae potestati resistant, hos divinae voluntati resistere, qui honorem recusent principibus, ipsi Deo recusare. Ad hanc disciplinam Paulus Apostolus Romanos nominatim erudit: ad quos de adhibenda summis principibus reverentia scripsit tanta cum auctoritate et pondere, ut nihil gravius praecipi posse videatur. Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit: non est enim potestas nisi a Deo: quae, autem sunt, a Deo ordinatae sunt. Itaque qui resistit potestati. Dei ordinatione, resistit. Qui autem resistunt, ipsi sibi damnationem acquirunt...Ideo necessitate subditi estote non solum propter iram, sed etiam propter conscientiam (Ad Rom. XIII, 1, 2, 5). Et consentiens est Principis Apostolorum Petri in eodem genere praeclara sententia: Subiecti estote omni humanae creaturae propter Deum, sive regi quasi praecellenti, sive ducibus tamquam a Deo missis ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum, quia sic est voluntas Dei (I Petr. II, 13-15). Una illa hominibus caussa est non parendi, si quid ab iis postuletur quod cum naturali aut divino iure aperte repugnet: omnia enim, in quibus naturae lex vel Dei voluntas violatur, aeque nefas est imperare et facere. Si cui igitur usuveniat, ut alterutrum malle cogatur, scilicet aut Dei aut principum iussa negligere, Iesu Christo parendum est reddere iubenti quae sunt Caesaris Caesari, quae sunt Dei Deo (Matth. XXII, 21), atque ad exemplum Apostolorum animose respondendum: obedire, oportet Deo magis quam hominibus (Actor.. V, 29). Neque tamen est, cur abiecisse obedientiam, qui ita se gerant, arguantur; etenim si principum voluntas cum Dei pugnat voluntate et legibus, ipsi potestatis suae modum excedunt, iustitiamque pervertunt: neque eorum tunc valere potest auctoritas, quae, ubi iustitia non est, nulla est. Ut autem iustitia retineatur in imperio, illud magnopere interest, eos qui civitates administrant intelligere, non privati cuiusquam commodo politicam potestatem esse natam: procurationemque reipublicae ad utilitatem eorum qui commissi sunt, non ad eorum quibus commissa est, geri oportere. Principes a Deo optimo maximo, unde sibi auctoritas data, exempla sumant: eiusque imaginem sibi in administranda republica proponentes, populo praesint cum aequitate et fide, et ad eam, quae necessaria est, severitatem paternam caritatem adhibeant. Huius rei caussa sacrarum Litterarum oraculis monentur, sibimetipsis Regi regum et Domino dominantium aliquando rationem esse reddendam; si officium deseruerint, fieri non posse, ut Dei severitatem ulla ratione effugiant. Altissimus interrogabit opera vestra et cogitationes scrutabitur. Quoniam cum essetis ministri regni illius, non recte iudicastis... horrende et cito apparebit vobis, quoniam iudicium durissimum his qui praesunt fiet... Non enim subtrahet personam cuiusquam Deus, nec verebitur magnitudinem cuiusquam, quoniam pusillum et magnum ipse fecit, et aequaliter cura est illi de omnibus. Fortioribus autem fortior instat cruciatio (Sap. VI, 4, 5, 6, 8). Quibus praeceptis rempublicam tuentibus, omnis seditionum vel caussa vel libido tollitur: in tuto futura sunt honos et securitas principum, quies et salus civitatum. Dignitati quoque civium optime consulitur: quibus in obedientia ipsa concessum est decus illud retinere, quod est hominis excellentiae consentaneum. Intelligunt enim, Dei iudicio non esse servum neque liberum; unum esse dominum omnium, divitem in omnes qui invocant illum (Rom. X, 12): se autem idcirco subesse et obtemperare principibus, quod imaginem quodammodo referant Dei, cui servire regnare est. Hoc vero semper egit Ecclesia, ut christiana ista civilis potestatis forma non mentibus solum inhaeresceret, sed etiam publica populorum vita moribusque exprimeretur. Quamdiu ad gubernacula rei publicae imperatores ethnici sederunt, qui assurgere ad eam imperii formam, quam adumbravimus, superstitione prohibebantur, instillare illam studuit mentibus populorum, qui simul ac christiana instituta susciperent, ad haec ipsa exigere vitam suam velle debebant. Itaque pastores animarum, exempla Pauli Apostoli renovantes, cura et diligentia summa populis praecipere consueverunt, principibus et potestatibus subditos esse, dicto obedire (Ad Tit. III, 1): item orare Deum pro cunctis hominibus, sed nominatim pro regibus et omnibus qui in sublimitate sunt: hoc enim acceptum est coram Salvatore nostro Deo (I Timoth II, 1- 3). Atque ad hanc rem omnino praeclara documenta christiani veteres reliquerunt: qui cum ab imperatoribus ethnicis iniustissime et crudelissime vexarentur, numquam tamen praetermiserunt gerere se obedienter et submisse, plane ut illi crudelitate, isti obsequio certare viderentur. Tanta autem modestia, tam certa parendi voluntas plus erat cognita, quam ut obscurari per calumniam malitiamque inimicorum posset. Quamobrem qui pro christiano nomine essent apud imperatores publice caussam dicturi, ii hoc potissimum argumento iniquum esse convincebant in christianos animadvertere legibus quod in oculis omnium convenienter legibus in exemplum viverent. Marcum Aurelium Antoninum et Lucium Aurelium Commodum filium eius sic Athenagoras confidenter alloquebatur: Sinitis nos, qui nihil mali patramus, immo omnium piissime iustissimeque eum erga Deum, tum erga imperium vestrum nos gerimus, exagitari, rapi, fugari (Legat. pro Christianis). Pari modo Tertullianus laudi christianis aperte dabat, quod amici essent Imperio optimi et certissimi ex omnibus : Christianus nullius est hostis, nedum Imperatoris, quem sciens a Deo suo constitui, necesse est ut ipsum diligat et revereatur et honoret, et salvum velit cum toto romano imperio (Apolog. n. 35). Neque dubitabat affirmare, in imperii finibus tanto magis numerum minui inimicorum consuevisse, quanto cresceret christianorum: Nunc pauciores hostes habetis prae multitudine christianorum, pene omnium civitatum pene omnes cives christianos habendo (Apolog. n. 37). Praeclarum est quoque de eadem re testimonium in Epistola ad Diognetum, quae confirmat, solitos eo tempore christianos fuisse, non solum inservire legibus, sed in omni officio plus etiam ac perfectius sua sponte facere, quam cogerentur facere legibus: Christiani obsequantur legibus, quae sancitae sunt, et suae vitae genere leges supersunt. Alia sane tum caussa erat, cum a fide christiana, aut quoquo modo ab officio deficere Imperatorum edictis ac Praetorum minis iuberentur: quibus temporibus profecto displicere hominibus quam Deo maluerunt. Sed in iis ipsis rerum adiunctis tantum aberat ut quicquam seditiose facerent maiestatemve imperatoriam contemnerent, ut hoc unum sibi sumerent, sese profiteri et christianos esse et nolle mutare fidem ullo modo. Ceterum nihil de resistendo cogitabant; sed placide atque hilare sic ibant ad tortoris equuleum, ut magnitudini animi cruciatuum magnitudo concederet. — Neque absimili ratione per eadem tempora christianorum vis institutorum spectata est in militia. Erat enim militis christiani, summam fortitudinem cum summo studio coniungere disciplinae militaris: animique excelsitatem immobili erga principem fide cumulare. Quod si aliquid rogaretur quod non esset honestum, uti Dei iura violare aut in insontes Christi discipulos ferrum convertere, tunc quidem imperata facere recusabat, ita tamen ut discedere ab armis atque emori pro religione mallet, quam per seditionem et turbas auctoritati publicae repugnare. Postea vero quam respublicae principes christianos habuerunt, multo magis Ecclesia testificari ac praedicere institit, quantum in auctoritate imperantium inesset sanctitatis: ex quo futurum erat, ut populis, cum de principatu cogitarent, sacrae cuiusdam maiestatis species occurreret, quae ad maiorem principum cum verecundiam tum amorem impelleret. Atque huius rei caussa sapienter providit ut reges sacrorum solemnibus initiarentur, quod erat in Testamento Veteri Dei auctoritate constitutum. — Quo autem tempore civilis hominum societas, tamquam e ruinis excitata imperii romani, in spem christianae magnitudinis revixit, Pontifices Romani, instituto imperio sacro, politicam potestatem singulari ratione consecraverunt. Maxima quidem ea fuit nobilitatis ad principatum accessio: neque dubitandum quin magnopere illud institutum et religiosae et civili societati semper fuisset profuturum, si quod Ecclesia spectabat, idem principes et populi semper speetavissent. — Et sane quietae res et satis prosperae permanserunt quamdiu inter utramque potestatem concors amicitia permansit. Si quid tumultuando peccarent populi, praesto erat conciliatrix tranquillitatis Ecclesia, quae singulos ad officium vocaret, vehementioresque cupiditates partim lenitate, partim auctoritate compesceret. Similiter si quid in gubernando peccarent principes, tum ipsa ad principes adire et populorum iura, necessitates, recta desideria commemorando, aequitatem, clementiam, benignitatem suadere. Qua ratione pluries est impetratum, ut tumultuum et bellorum civilium pericula prohiberentur. Contra inventae a recentioribus de potestate politica doctrinae magnas iam acerbitates hominibus attulerunt, metuendumque ne extrema malorum afferant in posterum. Etenim ius imperandi nolle ad Deum referre auctorem, nihil est aliud quam politicae potestatis et pulcherrimum splendorem velle deletum et nervos incisos. Quod autem inquiunt ex arbitrio illam pendere multitudinis, primum opinione falluntur, deinde nimium levi ac flexibili fundamento statuunt principatum. His enim opinionibus quasi stimulis incitatae populares cupiditates sese efferent insolentius, magnaque cum pernicie reipublicae ad caecos motus, ad apertas seditiones prodivi cursu et facile delabentur. Revera illam, quam Reformationem vocant, cuius adiutores et duces sacram civilemque potestatem novis doctrinis funditus oppugnaverunt, repentini tumultus et audacissimae rebelliones, praesertim in Germania, consecutae sunt; idque tanta cum domestici deflagratione belli et caede, ut nullus pene locus expers turbarum et cruoris videretur. — Ex illa haeresi ortum duxit saeculo superiore falsi nominis philosophia, et ius quod appellant novam, et imperium populare, et modum nesciens licentia, quam plurimi solam libertatem putant. Ex his ad finitimas pestes ventum est, scilicet ad Communismum, ad Socialismum, ad Nihilismum, civilis nominum societatis teterrima portenta ac pene funera. Atqui tamen fautorum malorum vim nimis multi dilatare conantur, ac per speciem iuvandae multitudinis non exigua iam miseriarum incendia excitaverunt. Quae hic modo recordamur, ea nec ignota sunt nec valde longinqua. Hoc vero est etiam gravius, quod non habent principes in tantis periculis remedia ad restituendam publicam disciplinam pacandosque animos satis idonea. Instruunt se auctoritate legum, eosque, qui rempublicam commovent, severitate poenarum coercendos putant. Recte quidem: sed tamen serio considerandum est, vim nullam poenarum futuram tantam, quae conservare res publicas sola possit. Metus enim, ut praeclare docet sanctus Thomas, est debile fundamentum; nam qui timore subduntur, si occurrat occasio qua possint impunitatem sperare, contra praesidentes insurgunt eo ardentius, quo magis contra, voluntatem ex solo timore cohibebantur. Ac praeterea ex nimio timore plerique in desperationem incidunt: desperatio autem audacter ad quaelibet attentanda praecipiat (De Regim. Princip. lib. I, cap. 10. 30). Quae quam vera sint, satis experiendo perspeximus. Itaque obediendi altiorem et efficaciorem caussam adhibere necesse est, atque omnino statuere, nec legum esse posse fructuosam severitatem, nisi homines impellantur officio, salutarique metu Dei permoveantur. Id autem impetrare ab iis maxime religio potest, quae sua vi in animos influit, ipsasque hominum flectit voluntates, ut eis, a quibus ipsi reguntur, non obsequio solum, sed etiam benevolentia et caritate adhaerescant; quae est in omni hominum coetu optima custos incolumitatis. Quamobrem egregie Pontifices Romani communi utilitati servisse iudicandi sunt, quod Novatorum frangendos semper curaverunt tumidos inquietosque spiritus; ac persaepe monuerunt, quantum ii sint civili etiam societati periculosi. Ad hanc rem digna, quae commemoretur, Clementis VII sententia est ad Ferdinanduni Bohemiae et Hungariae regem: In hac fidei caussa tua etiam et ceterorum principum dignitas et utilitas inclusa est, cum non possit illa convelli, quin vestrarum etiam rerum labefactationem secum trahat; quod clarissime in locis istis aliquot perspectum sit. — Atque in eodem genere summa providentia et fortitudo enituit Decessorum Nostrorum, praesertim autem Clementis XII, Benedicti XIV, Leonis XII, qui cum consequentibus temporibus pravarum doctrinarum pestis latius serperet, sectarumque audacia invalescere, oppositu auctoritatis suae aditum illis intercludere conati sunt. Nos ipsi pluries denunciavimus quam gravia pericula impendeant, simulque indicavimus, quae sit coram propulsandorum ratio optima. Principibus, ceterisque rerum publicarum moderatoribus praesidium religionis obtulimus, populosque hortati sumus, ut summorum bonorum copia, quam Ecclesia suppeditat, maxime uterentur. Id nunc agimus, ut ipsum illud praesidium, quo nihil est validius, sibi rursus oblatum principes intelligant: eosque vehementer in Domino hortamur, ut religionem tueantur, et, quod interest etiam reipublicae, ea Ecclesiam libertate frui posse sinant, qua sine iniuria et communi pernicie privari non potest. Proiecto Ecclesia Christi neque principibus potest esse suspecta, neque populis invisa. Principes quidem ipsa monet sequi iustitiam, nullaque in re ab officio declinare: at simul eorum roborat multisque rationibus adiuvat auctoritatem. Quae in genere rerum civilium versantur, ea in potestate supremoque imperio eorum esse agnoscit et declarat: in iis, quorum iudicium, diversam licet ob caussam, ad sacram civilemque pertinet potestatem, vult existere inter utramque concordiam, cuius beneficio funestae utrique contentiones devitantur. Ad populos quod spectat, est Ecclesia saluti cunctorum hominum nata, eosque semper dilexit uti parens. Ea quippe est, quae caritate praeeunte mansuetudinem animis impertiit, humanitatem moribus, aequitatem legibus: atque honestae libertati nuspiam inimica tyrannicum dominatum semper detestari consuevit. Hanc, quae insita in Ecclesia est, bene merendi consuetudinem paucis praeclare expressit sanctus Augustinus:Docet (Ecclesia) reges prospicere populis, omnes populos se subdere regibus: ostendens quemadmodum et non omnibus omnia, et omnibus caritas, et nulli debetur iniuria (De morib. Eccl. lib. 1, cap. 30). His de caussis opera vestra, Venerabiles Fratres, valde utilis ac plane salutaris futura est, si industriam atque opes omnes, quae Dei munere in vestra sunt potestate, ad deprecanda societatis humanae vel pericula vel incommoda Nobiscum contuleritis. Curate ac providete ut, quae de imperio deque obediendi officio ab Ecclesia catholica praecipiuntur, ea homines et plane perspecta habeant, et ad vitam agendam diligenter utantur. Vobis auctoribus et magistris saepe populi moneantur fugere vetitas sectas, a coniurationibus abborrere, nihil seditiose agere: iidemque intelligant, qui Dei caussa parent imperantibus, eorum esse rationabile obsequium, generosam obedientiam. Quoniam vero Deus estqui dat salutem regibus (Psal. CXLIII, 11), et concedit populis conquiescere in pulchritudine pacis et in tabernaculis fiduciae et in requie opulenta (Isai. XXXII, 18). Ipsum necesse est orare atque obsecrare, ut omnium mentes ad honestatem veritatemque flectat, iras compescat, optatam diu pacem tranquillitatemque orbi terrarum restituat. Quo autem spes firmior sit impetrandi, deprecatores defensoresque salutis adhibeamus, Mariam Virginem magnam Dei parentem, auxilium christianorum, tutelam generis humani: s. Iosephum castissimum sponsum eius, cuius patrocinio plurimum universa Ecclesia confidit: Petrum et Paulum principes apostolorum, custodes et vindices nominis christiani. Interea divinorum munerum auspicem Vobis omnibus, Venerabiles Fratres, Clero et populo fidei Vestrae commisso Apostolicam Benedictionem peramanter in Domino impertimus. Datum Romae apud s. Petrum die XXIX Iunii A. MDCCCLXXXI, Pontificatus Nostri anno quarto. H. Denzinger, Enchiridion symbolorum definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, 43a ediz. bilingue, a c. di Peter Hünermann, Centro editoriale dehoniano, Bologna, 2012, pp. 1094-1095. |
INCIPIUNT DECRETA JULII PAPAE. Incipit Romana synodus habita a Julio papa, et reliquis orthodoxis episcopis. In nomine Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi, imperantibus quoque Constantio et Constante Augustis, anno quarto, sub die XIX Kalendarum Octobrium, indictione sexta, praesidente sancto ac beatissimo Julio papa sedis apostolicae urbis Romae, praepositis sacrosanctis et venerabilibus Evangeliis in Ecclesia Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi, quae vocatur Constantiniana, residentibus etiam viris venerabilibus pariterque cum eo audientibus Benedicto Aquileiensi episcopo, Rufo Carthaginensi episcopo, Agapito Ravennatis ecclesiae episcopo, Julio Mediolanensi episcopo, Luciano Maurianensi et reliquis cum eis centum sexdecim episcopis, Julius sanctissimus praedictus episcopus urbis Romae dixit: Sanctae Dei et apostolicae synodo et Dei voluntate, et gratia indivisa communione sancti Spiritus in hac consonanter et unanimiter congregatae antiqua alma urbe Romae ad confirmationem sacram et correctionem fidei nostrae, et Christianorum immaculatae disciplinae, ut nostis, beatissimi fratres, necesse est cogitare, et consonanter omnes nos docere secundum naturam Dei summi, et Patris sapientiam Domini Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi omni desideranti humanam divinamque in eo attestante Veritatis voce naturam, « quoniam qui confitebitur me coram hominibus confitebor et ego eum coram Patre meo qui in coelis est. Qui autem negaverit me et verba mea, negabo eum et ego coram Patre meo qui in coelis est (Matth. X, 33). » Unde oportet, ut primo fidem trecentorum decem et octo Patrum in Nicaena synodo corroboratam ponamus, et postmodum quae necessaria sunt fideliter tractemus. Cui ab omnibus una voce responsum est: Ad hoc convenimus, ut post hoc primum secundum Dei voluntatem faciamus, et a fundamento Christi Jesu incipiamus, et denuo pro fratrum oppressione tractantes laboremus; quia dum illi graviter affliguntur, nos respirare, nec quiescere possumus, quia dum membra vexantur, corpus reliquum pacem, aut quietem minime habere poterit, haec est enim fides Nicaena generali tractata synodo. Credimus in unum Deum Patrem omipotentem, omnium visibilium invisibiliumque factorem, et in unum Dominum Jesum Christum Filium Dei, natum ex Patre unigenitum; hoc est substantia Patris, Deum ex Deo, lumen ex lumine, Deum verum ex Deo vero, natum, non factum, consubstantialem Patri per quem omnia facta sunt: et quae in coelo, et quae in terra; qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit; et incarnatus est, et homo factus est, passus. Et resurrexit tertia die, et ascendit in coelos, et venturus est judicare vivos et mortuos. Et in Spiritum sanctum, dicentes autem erat quando non erat, aut non erat antequam fieret, aut quia ex non existentibus factus est, aut ex altera substantia vel essentia dicentes esse, aut creatum; aut convertibilem Filium Dei: hos tales anathematizavit catholica et apostolica Ecclesia, hanc fidem venerabiliter trecenti decem et octo agnoverunt et corroboraverunt consonantes et unanimes scriptis explaneverunt. Nam Dominus noster mittens ad praedicantum discipulos suos ait: « Euntes, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Math. XXVIII, 19), » de quibus et affirmamus ita habere, et ita sapere, sed etiam dudum sic habuisse, et ita sapuisse, et usque ad mortem pro hac instare fide anathematizantes omnem sine Deo haeresim. Haec omnia ex corde, et anima sapuisse, ex quo novimus nosmetipsos, et nunc sapere et dicere coram omnipotente Deo et Domino nostro Jesu Christo cum veritate testamur. His enim ita praelibatis ingenita Patris natura extranea est, sed praedicandum est esse consubstantialem Patri Filium, eo quod nullam aequalitatem ad creaturas factas Dei Filius habeat, sed soli Patri genitori per omnem modum sit similis, et non sit ex alia qualibet substantia vel essentia, sed ex Patris ante omnia. Siquidem exquisita sunt impia et iniqua, et sine Deo dogmata Arii, et consentientia ei sub praesentique omnium decreto complacuit anathematizari impiam ejus sectam, et iniqua atque sine Deo verba simul et nomina quibus utebatur, Filio Dei blasphemans, et dicens ex non exstantibus esse, et iterum fuit aliquando quando non fuit. Quomodo enim fuit, aut quomodo iterum non fuit? Et pro libero arbitrio malitiae, atque virtutis capabilem Filium Dei dicentes, creaturam nominantes eum atque facturam. Haec ergo omnia fatua et anilia et blasphema anathematizavit sanctum et universale concilium, et nec usque ad auditum impiae sectae, atque timoris hujus, aut intellectum iniquorum sensum accommodant. Ea quidem quae de illo gesta sunt qualem terminum habuerunt omnia jam audistis, et audietis nec nos forte videamur viro obloqui, propter delictum suum improperia digna portanti. Eos enim qui dividunt a Patre substantia et divinitate, et alienatur verbum a Patre, dividi ab Ecclesia catholica convenit, et esse alienos a nomine Christiano. Sint igitur nobis et omnibus anathema, eo quod Verbum veritatis videantur esse cauponati. Apostolicum namque praeceptum est: Si quis vobis annuntiaverit praeter quod accepistis, anathema sit. His ergo nullum communicare denuntiate: nulla est enim communicatio lucis ad tenebras; hos pellite procul ab omnibus: nulla enim concordia Christi ad Belial. Servate vos, fratres charissimi, ut neque scribatis eis, neque eorum scripta suscipiatis. Studete simul et vos, fratres charissimi et comministri, tanquam spiritum et praesentes nostro concilio consentire, atque subscriptione vestra decernere, ut ab omnibus ubique comministris nostris consonantia una servetur. Abdicamus autem illos et extra terminos catholicae Ecclesiae procul abjiciamus, qui non affirmant quod Deus est Christus, sed aiunt: verus Deus non est, quia Filius est, sed verus Filius non est, ne genitus sit simul et ingenitus. Sic enim se intelligere natum profitentur, quia sic dixerunt: Quod natum est factum est. Et quia cum Christus ante saecula sit, dederunt ei principium atque finem, quod non in tempore, sed habet ante saecula. Oremus simul et pro nobis omnibus et reliquis oppressis fratribus, ut ipsi eruantur illaesi, et serventur immaculati, ut quae bene placuerunt firma permaneant per Dominum nostrum Jesum Christum secundum bonam voluntatem facta, sicuti credimus Dei et Patris in Spiritu sancto, cui est gloria in saecula saeculorum. Amen. Trinitas consubstantialis aeterna est. Data Kalend. Novembris, Feliciano et Maximiano IV consulibus. Epistola increpatoria Julii papae ad Orientales episcopos pro causis Athanasii, et excessibus contra Romanam Ecclesiam. Venerabilibus fratribus universis Orientalibus episcopis JULIUS. Decuerat vos, fratres, alios ecclesiasticis instruere disciplinis, et non talibus arguere machinantibus dicente Joanne Baptista: « Neminem concutiatis, neque calumniam faciatis (Luc. III, 14), » et reliqua. De qua re et apostolus Paulus nos instruit dicens: « Fratres, et si praeoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, vos qui spirituales estis instruite hujusmodi in spiritu lenitatis, considerans teipsum, ne et tu tenteris (Gal. VI, 1), » et reliqua. Et alibi Petrus apostolus ait: « Omnes unanimes in oratione estote, compatientes, fraternitatis amatores, misericordes, modesti, humiles, non reddentes malum pro malo, vel maledictum pro maledicto, sed e contrario benedicentes, quia in hoc vocati estis, ut benedictionem haereditate possideatis. Qui enim vult vitam diligere et videre dies bonos, coerceat linguam suam a malo, et labia ejus ne loquantur dolum; declinet a malo et faciat bonum, inquirat pacem et sequatur eam, quia oculi Domini super justos, et aures ejus in preces eorum, vultus autem Domini super facientes mala (I Petr. III, 8-12). » Quid pejus est, fratres, quam ut sacerdotes Domini 152 qui ab omni mala coinquinatione, et a nocumento omnium Christianorum alieni debent existere. quanto magis a fratrum et coepiscoporum quos tueri et sublevare debent ab insidiis, et quos fovere et diligere summopere oportet, persequuntur eos ejicere, et communione privari detractant. Nec recordamini sapientiam quae ait: « Perversae enim cogitationes separant homines a Deo (Prov. XV, 26); » si perversae cogitationes separant homines a Deo, quanto magis opera iniqua? Quid enim nequius est quam illis de quibus Dominus ait: « Qui vos tangit, tangit pupillam oculi mei (Zach. II, 8), » quisquam avertere, persequi, destruere nitatur? Probata autem virtus portat, protegit, et consolatur oppressos et docet insipientem. Est enim Deus testis cordis hominis, scrutatorque verus singularum conscientiarum, et linguarum singularum auditor, quam spiritus Domini replevit orbem terrarum, « et hoc quod continet omnia scientiam habet vocis. » Et alias idem ipse ait: Deus charitas est, in hoc apparuit charitas Dei in nobis, quoniam Filium suum unigenitum misit Deus in mundum, ut vivamus per eum. In hoc est charitas non quasi nos dilexerimus Deum, scilicet quoniam ipse prior dilexit nos, et misit Filium suum propitiationem pro peccatis nostris. Charissimi, si Deus dilexit nos et nos debemus invicem diligere; Deum nemo vidit unquam. Si diligamus invicem, Deus in nobis manet, et charitas ejus in nobis perfecta est; in hoc intelligimus, quoniam in eo manemus, et ipse in nobis, quoniam de spiritu suo dedit nobis, et nos vidimus, et testificamur, quoniam Pater misit Filium suum Salvatorem mundi. Quisquis confessus fuerit, quoniam Jesus est Filius Dei, Deus in eo manet, et ipse in Deo; et nos cognovimus, et credimus charitati quam habet Deus in nobis; Deus charitas est, et qui manet in charitate, in Deo manet, et Deus in eo. In hoc perfecta est charitas non quasi nos dilexerimus Deum, sed quoniam ipse prior dilexit nos, quia sicut ille est, et nos sumus in hoc mundo. Timor non est in charitate, sed perfecta charitas, foras mittit timorem, quoniam poenam timor habet; qui autem timet, non est perfectus in charitate. Nos ergo diligamus Deum, quoniam Deus prior dilexit nos. Si quis dixerit, quoniam diligo Deum, et fratrem suum oderit, mendax est. Qui enim non diligit fratrem suum quem videt, Deum quem non videt, quomodo potest diligere? Et hoc mandatum habemus a Deo, « ut qui diligit Deum, diligat fratrem suum. (I Joan. IV, 9-21). » Nam et ipsa Sapientia ait: « Lingua sapientium ornat scientiam, os fatuorum ebullit stultitiam. In omni loco oculi Domini contemplantur bonos et malos, lingua placabilis lignum vitae. quae autem immoderata est, conteret spiritum. Domus justi plurima fortitudo, et in fructibus impii conturbatio; labia sapientium disseminabunt scientiam, cor stultorum dissimile erit, victimae impiorum abominabiles erunt Domino, vota justorum placabilia. Qui sequitur justitiam, dirigitur a Domino. (Prov. XV, 2-9). » Item alibi: « Labia justi considerant placita, os impiorum perversa (Prov. X, 32), simplicitas justorum diriget eos, et supplantatio perversorum vastabit eos; justitia rectorum liberabit eos, et in insidiis suis capientur iniqui; justus de angustia liberabitur, et tradetur impius pro eo. Simulator ore decipit amicum suum, justi autem liberabuntur scientia, in bonis justorum exaltabit civitas, et in perditione impiorum erit laudatio, benedictione justorum exaltabitur civitas (Prov. XI, 3, 5, 6, 8, 11). » Nec consideratis, qui fratres persequi non cessatis, qualia Job patientissimus inter caetera exorsus loquitur: « Auris audiens beatificabat me et oculus videns testimonium reddebat mihi, quod liberassem pauperem vociferantem, et pupillum cui non esset adjutor, benedictio perituri super me veniebat, et cor viduae consolatus sum, justitia indutus sum, et vestivi me sicut vestimento, et diademate judicio meo. Oculus fui caeco, et pes claudo. Pater eram pauperum, et causam quam nesciebam diligentissime investigabam. Conterebam molas iniqui, et de dentibus illius auferebam praedam (Job XXIX, 11-17), » et paulo post: « Si negavi, inquit, quod volebant pauperibus, et oculos viduae exspectare feci. Si comedi buccellam meam solus, et non comedit pupillus ex ea, quia ab infantia mea crevit mecum miseratio, et de utero egressa est mecum (Job XXXI, 16-18). » Nam si quis ex recto omnia consideraverit oculo nequaquam fratribus nocere, sed liberare festinabit; quia nihil deterius est, quam cives civibus invidere, et fratres fratribus insidiari, aut calumnias facere. Talibus enim refragari volentes insidiis, Patres sancti synodum congregaverunt generalem in Nicaea, vitam corrigere hominum cupientes in Ecclesia commorantium, licet dudum instituta sanctorum multa Patrum essent conscripta, posuerunt leges, quas sacros canones appellamus, quibus multa per necessaria ad statum Ecclesia sanctae Dei, et supplementum columnarum ejus, id est, episcoporum qui eam propriis humeris gestant, sunt decreta, et nocumenta eorum prohibita: ita ut qui talia agere tentaverint, aut eis nocere praesumpserint, siquidem clerici fuerint a proprio gradu decidant, si vero monachi aut laici fuerint, anathematizentur. Quibus armati exemplis oportere arbitrati sumus ab omnipotenti Deo inspirati, ut hanc accensam discordiae flammam exstinguere apostolica debeamus auctoritate, et non concedere eam ulterius animas depasci humanas. Quapropter una cum omnibus apostolicae subjectis sancimus, ne quisquam deinceps Christianorum talia perpetrare, aut episcopis temere nocere praesumat, cum et doctor gentium, idipsum prohibeat, dicens: « Seniorem ne increpaveris, sed obsecra ut patrem (I Tim. V, 1), » et reliqua; bonum est namque procul dubio, et omnibus timentibus Deum desiderabile, cohibere dissensiones, et altercationes, fratribusque subvenire, et invicem non invidere, sed adjuvare. Audite, inquam, jam factam in Nicaena civitae synodum, cui et ego ipse conscientiae meae cultum decenter exhibui nihil aliud volens quam concordiam omnibus fabricare, et per cunctis arguere et removere hanc insidiantium altercationem, quas providentes sancti Patres, insidias, et illicitas altercationes unanimiter in praedicta Nicaena statuerunt synodo, ut nullus episcopus nisi in legitima synodo et suo tempore apostolica auctoritate convocata, super quibusdam criminationibus pulsatus audiatur, id est, judicetur, vel damnetur. Sin aliter praesumptum a quibusdam fuerit, in vanum deducatur quid egerint, nec ecclesiastica ullo modo reputabuntur. Ipsi vero primae sedis ecclesiae convocandarum generalium synodorum jura et judicia episcoporum singulari privilegio evangelicis et apostolicis, atque canonicis concessa sunt institutis; quia semper majores causae ad sedem apostolicam multis auctoritatibus referri praeceptae sunt, nec ullo modo potest major a minore judicari, ipsa namque omnibus major et praelata est ecclesiis, quae non solummodo canonum sanctorum Patrum decretis, sed Domini Salvatoris nostri voce singularem obtinuit principatum. « Tu es, inquit, Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, » et reliqua. Et « quodcunque ligaveris super terram et solveris, erunt ligata et soluta in coelo et in terra (Matth. XVI, 18, 19). » Porro dudum a sanctis apostolis, successoribusque eorum in praefatis antiquis decretum fuerat statutis, quae hactenus sancta et universalis apostolica tenet Ecclesia, non oportere praeter sententiam Romani pontificis concilia celebrari, nec episcopum damnari, quoniam sanctam Romanam Ecclesiam primatum omnium ecclesiarum esse voluerunt. Et sicut beatus Petrus apostolus primus fuit omnium apostolorum, ita et haec Ecclesia suo nomine consecrata, Domino instituente, primatum caput sit caeterarum; et ad eam quasi ad apicem omnes majores ecclesiae causae et judicia episcoporum recurrant, ejusque juxta terminum sumant sententiam, nec extra Romanum quidquam ex his debere decerni pontificem, quatenus non ita proterve, et pro libitu quisquam suo proprio arbitrio, quibusque metropolitanus, sicut agere solebat, liceat inconsulto Romano pontifice, aut majores Ecclesiae causas deturbare, aut episcopos damnare; sed communi sanctae Romanae sedis episcopi concilio, et concordi actione quaeque sunt Christi zelo agenda disponant, unanimiterque recte sentiant; et ea quae senserint non sibimet discrepando, sed Deo placita perficiant. Est etiam in jam fata Nicaena concorditer statutum synodo, ut accusatores et accusationes quas saeculi leges non admittunt a sacerdotali funditus averti nocumento. « Ecce (inquit Propheta) quam bonum et quam jucundum habitare, fratres, in unum! » (Psal. CXXXII, 1.) Illi vero non in unum habitant, qui a fratrum se solatio subtrahunt, aut fratribus insidias praeparant. Non alieno vos, fratres, patiemini peccato gravari, quia quod necesse est, nos dicere veremur, id est, ne cujus religio dissipatur, indignatio provocetur. Prae oculis habete, et tota mentis acie reverenter aspicite beati Petri gloriam, et cum ipso communes omnium apostolorum coronas cunctorum quae martyrum palmas, qui pro fratrum non destructione, sed confirmatione, et veritate in Christo passi sunt. Nos ergo qui Domini discipuli et dici et esse volumus, portare crucem Christi, et compati fratribus debemus, non persequi. Subtrahite rogamus actus cogitationesque a talibus nocumentis, si non vultis ipsam in vos suscipere ultionem, quoniam talionem meretur, qui fratri foveam praeparat. Et nos scitote hunc typum deinceps non esse passuros, ut ea quae ad hanc specialiter sanctam pertinent sedem sicut judicia episcoporum, et majores Ecclesiae causas, ut paulo superius praelibatum est, nos patiamur nobis inconsultis invadere absque nostri status periculo. Sed si quis ab hodierna die, et deinceps eum praeter hujus sanctae sedis sententiam damnare, aut propria pellere sede praesumpserit, sciat se irrecuperabiliter esse damnatum, et proprio carere perpetim honore, eosque qui absque hujus sedis sunt ejecti sententia vel damnati, hujus sanctae sedis auctoritate scitote pristinam recipere communionem, et in propriis restitui sedibus; quoniam et prius a tempore, scilicet apostolorum, haec huic sedi sanctae concessa sunt, et postea in memorata Nicaena synodo propter pravorum hominum infestationes, atque haereticorum persecutiones et insidiantium molimina fratrum sunt concorditer ab omnibus corroborata, ut magis singuli provideant, ne talia audeant perpetrare, et caveant, si non propter Deum et amorem fratrum, tamen propter opprobrium hominum, ruborem suum atque canonicam ultionem, saltem haec timore et verecundia compressa silentio comprimantur, amputato, scilicet, totius usurpationis excessu; quia nullus debet praesumere, quae sibi non videntur esse concessa; quam culpam nullo modo potuissetis incidere, si unde consecrationem honoris accipitis, inde legem totius observantiae sumeretis, et beati apostoli Petri sedes quae vobis sacerdotalis mater est dignitatis, esset ecclesiasticae magistra rationis. Unde sicut multum nos ea quae nobis pie recteque sunt acta laetificant, ita nimium ea quae sunt perperam gesta contristant, quoniam necesse est post multarum talium experimenta causarum haec in posterum sollicitus prospici, et diligentius praecaveri, quatenus ea quae sunt ab apostolis eorumque successoribus statuta, nulla desidia negligantur, nulla dissensione violenter, nulla concertatione turbentur. Nam sicut in uno corpore multa membra habemus, omnia autem membra non eumdem actum habent, ita multi unum corpus sumus in Christo, singuli autem alter alterius membra; connexio totius corporis unam sanitatem, unam pulchritudinem facit, et haec quidem connexio totius corporis unanimitatem requirit, sed praecipue exigit concordiam sacerdotum quibus, etsi dignitas communis non est, tamen ordo generalis est, quoniam inter beatissimos apostolos in similitudine honoris fuit quaedam discretio potestatis, et cum omnium par esset electio, uni tamen datum ut caeteris praeemineret. De qua forma episcoporum quaedam orta est distinctio, et magna ordinatione provisum est, ne omnes sibi omnia vindicarent, sed essent in singulis provinciis singuli, quorum inter fratres haberetur prima sententia; et rursum quidam in majoribus urbibus constituti, sollicitudinem ejus susciperent ampliorem, per quos ad unam Petri sedem universalis Ecclesiae cura conflueret, et nihil usquam a suo capite dissideret. Qui ergo scit se quibusdam praepositum non moleste ferat aliquem sibi esse praelatum, sed obedientiam quam exigit, etiam ipse dependat. Nolite 153 itaque errare, fratres mei dilectissimi, doctrinis variis et extraneis nolite abduci, et instituta apostolorum et apostolicorum virorum canonesque habetis, his fruimini, his circumdamini, his delectamini, his armamini, ut freti contra inimicorum jacula persistere valeatis; satis enim indignum est quemquam vel pontificum vel ordinum subsequentium hanc regulam refutare quam beati Petri sedem, et sequi videat et docere. Multum enim convenit, ut totum corpus Ecclesiae in hac sibimet observatione concordet quae inde auctoritatem habet, ubi Dominus Ecclesiae totius posuit principatum, dicente Scriptura: « Ordinate in me charitatem (Cant. II, 4), » et item: « Omnia cum ordine fiant. » Iterumque Psalmista praedicante: « Circumdate Sion, et complectimini eam, narrate in turribus ejus. Ponite corda vestra in virtute ejus, ut enarretis in progenie altera, quoniam hic est Deus Dominus noster in aeternum, et ipse reget nos in saecula (Psal. XLVII, 13-15). » Officii enim nostri consideratione non est nobis dissimulare, non est tacere libertas, quibus major cunctis Christianae religionis zelus succumbit, ne per taciturnitatem, aut favere, aut consentire videamur fratrum nocumenta. Data Kalend. Octobris, Feliciano et Maximiano viris clarissimis consulibus. Epistola Orientalium ad Julium papam causantium, quod in communionem receperit Athanasium et caeteros quos ipsi damnaverant. Domino beatissimo et honorabili Patri JULIO apostolicae sedis venerabili episcopo, EUSEBIUS, THEOGNIUS, THEODORUS et BERINTHUS, una cum reliquis fratribus, et coepiscopis nostris in Antiochia congregatis. Licet circa omnes Romanam Ecclesiam sciamus esse munificam et apostolicam habere curam, et semper matrem existere pietatis, quamquam ab Oriente ad eam praedicatores pietatis advenissent, tamen optaremus vos nobis cum concordare, et quos a communione suspendimus a vobis esse suspensos, et quos in ordine confirmamus episcoporum a vobis esse confirmandos, nec nos secundo loco habendos, cum ex his partibus ad vos usque dogmatizantes apostoli pervenerint. Nec enim nos vestris resultavimus, quamvis hoc agere potuissemus, quando Novatianus a Romana pulsus est Ecclesia; quoniam (uti juxta vulgarem consuetudinem loquamur) inimicitias quaerit omnis qui vult recedere ab amico. Nec crimine carere potest, qui alterius excommunicatum absque ejus licentia a quo a communione est privatus in communionem susceperit, canonibus, scilicet jubentibus, ut excommunicatus ab aliis non suscipiant viventibus illis a quibus communione privatus esse dignoscitur. Nec solum in his nobis contumeliam irrogatis, sed etiam in his quod concilia nostra dissolvitis neque ea rata sinitis esse. Sunt namque a nobis et maxime a totius Orientis episcopis damnati, Athanasius Alexandrinus, Paclus Constantinopolitanus, Marcellus Ancyrae, Asclepius Gazae, Lucianusque Adriopolites pro certis criminibus, quibus adversarii sunt apud nos inscripti, qui per praesentes hujus epistolae lateres omnia sub certa relatione vestrae innotescere non omittimus sanctitati. Quibus agnitis si nostris placitis magis quam eorum machinationibus assentire, et ordinatos episcopos in damnatorum loco firmare eligitis, pacem vobiscum, et communionem habere volumus. Si vero aliter egeritis, et eis amplius quam nobis assentire judicaveritis, contraria celebrabimus, et vobiscum deinceps nec congregari, nec vobis obedire, nec vobis vestrisque favere volumus, sed per nos quiquid melius elegerimus agere conabimur. Nam nullus est in hac parte terrarum aetatem habens qui ignoret praedictorum molimina seductorum. Propter eos enim multa sunt mala peracta, multa concilia diversis et asperis temporibus celebrata, multae seditiones, multae machinationes, multa nobis opprobria illata, et alia multa quae enumerare perlongum est. Nam si his consentire eligitis, tunc liquet quod nos perdere vultis, et non ut pater filios fovere. Dicunt enim et affirmant tam cives istorum, quam etiam sacerdotes eorum, hos vovere vos velle homicidas, sacrorum templorum eversores, virginum stupratores, sacrorum librorum incensores, sacrorumque vasorum, ac caeterorum sacrorum ministeriorum fraudatores, officiorum neglectores, imperatorum infidos, gentis et patriae proditores, et inter sacerdotes maximam generantes discordiam, eo quod consubstantialitatis vocem, quae scripta non invenitur in fidei doctrina, posuissent. Quid plura enumerare necesse est? cum propter eos nobis et cunctis hujus regionis habitatoribus scientibus tanta caedes hominum sit perpetrata, ut amplius quam mille homines sint prostrati? Talibus autem favere quid aliud est quam sceleribus eorum consentire? cum sacra Scriptura prohibeat, dicens: « Non solum qui faciunt, culpabiles existunt, sed etiam qui consentiunt facientibus (Rom. I, 32). » Talibus enim vos obsistere totis viribus oportet, ne involvamini in peccatis eorum, et excommunicationem eorum ne suscipiatis. Tales enim a vohis procul abjicite, ne propter animositatem talium hominum infirmae animae et ignari populi sacrilega dissensione dispereant. Itaque oportet vos improbis probe resistere. Quapropter si neglexeritis deturbare perversos, liquet quod eorum protegatis errorem. Nec vero caret scrupulo societatis occulte, qui manifeste facinoribus desinit obviare. Decet enim vos ad arguendam proterviam eorum, linguam vestram exacuere, et velut venenosos a vobis repellere, ne eorum veneno vos vestrique in aliquo sauciemini. Igitur sufficiunt nobis querimoniae contra eos delatae, quoniam derelinquet nos tempus secundum quod ait Apostolus: « Si voluerimus omnium obloquentium oblatas contra eos producere querelas, maxime cum haec nobis sufficiant quae superius dicta sunt. » Nec vobis necesse est iterum eorum divulgare mala cum ipsa per se prodeant, et maxime omnes orientales testes super eorum malis existant, in ore eorum (juxta quod scriptum est) duorum vel trium testium stabit omne verbum, quanto magis in multitudine tantorum sacerdotum, et populorum, abbatum, vel monachorum in scripto, et sine scripto contra horum pravitatem nos quotidie vox acclamantium. Nos vero diu exspectamus eos per multam patientiam, « ut crearent uvas, sed illi e contrario fecerunt labruscas (Isai. V, 2). » Vos ergo non oportet de caetero negligere, et differre tales, ne (quod absit) memoratis criminibus eorum submittamini irrationabiliter eos episcopos ponentes, ipsi enim nisi cito corrigantur juxta quod beatus Apostolus protestatur, « secundum duritiam eorum, et cor impoenitens thesaurizant sibi iram in die irae, et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera ejus (Rom. II, 5, 6), » quia corrigendi sunt, ne per temporalem delectationem, et per mendacia atque figmenta sua vobis assensum praebentibus, aeterna perdant praemia, qui per veram poenitentiam consequi poterunt. Nec haec quae praedicta sunt solummodo Athanasio et sequacibus ejus irrogamus, sed etiam quod contra regulam egerit, quam nos decreveramus, quia non decreto communis concilii episcoporum recepit sacerdotium, sed sibimet arrogando Ecclesiam fuisset ingressus, et in sede resedisset, cum dudum decretum fuisset nullum a pauciore numero restitui debere, quam depositum fuisse constaret. Deinde quanquam ejus adventu sit turba generata, plurimique seditione sint mortui, et non solum haec per eum, et propter eum sunt peracta, sed etiam quidam a jam dicto Athanasio caesi jndicibus dicuntur esse contraditi, haec et alia innumerabilia sunt ab eo, suisque sequacibus impudenter perpetrata, quos excommunicatos communioni ut audivimus, contra regulam in contumeliam omnium orientalium sociastis. Praefato itaque debitae salutationis officio propter beati Petri honorem impenso postulamus, ut deinceps ad vestras hinc venientes aures, non tam facile admittatis, neque a nobis excommunicatos ultra velitis excipere, ne canonum transgressores inveniamini, sed magis, salva fraterna charitate, erratum hoc in posterum minime patiamini, et subscriptio orantem pro nobis apostolatum vestrum Dominus aevo custodiat longiore, beatissime Pater. Amen. ==4== Rescriptum Julii papae contra Orientales pro Athanasio et caeteris. JULIUS sanctae Romanae et apostolicae Ecclesiae episcopis, EUSEBIO, THEOGNIO, THEODORO, BERINTHO et caeteris orientalibus episcopis. Decuerat vos adversus sanctam Romanam Ecclesiam et apostolicam limate, et non ironice loqui, quoniam et ipse Dominus noster Jesus Christus eam decenter allocutus ait: « Tu es, inquit, Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus eam, et tibi dabo claves regni coelorum (Matth. XVI, 18). » Habet enim potestatem singulari privilegio sibi concessam aperire et claudere januas regni coelestis quibus voluerit. Nam si ei detrahere quae Domini ore sacrata atque desuper exaltata sunt, non renuistis, nec mirum si fratribus injurias irrogare minime cessatis, unde jam silentio non teguntur quae vestro in concilio turbulenter atque cum tempestate decreta sunt. Apparet enim quoniam tumultuosa indisciplinatione veritas est oppressa, vobis quippe inconsiderantibus quae placet Deo propter jurgia quae contra proximos vestros habetis, et vota vestra inevitabilia esse contenditis, sed erit opus divinae providentiae, quatenus e contrario aperte deprehensa possint enarrari, et quidquid illic convenientes sive qualibet gratia, odio aut inimicitiarum causas gessistis funditus repelli. Quapropter cum omni festinatione vos omnes ad hujus sanctae sedis reverentiam volo concurrere, quatenus gestorum apud nos integritatem per vosipsos possitis ostendere; nam nec dubitare vos credo Athanasium sacrae legis doctorem non solum a nobis, sed etiam a Nicaena synodo verae fidei cultorem esse comprobatum, qui, defuncto Alexandro mirabili sene qui Arii prostraverat blasphemias, post quinque menses Nicaeni concilii Alexandrinorum Ecclesiae suscepit praesulatum, adversus quem ejusque sectatores multa mendacia texentes, et nudas valde calumnias quasi veras accusationes componentes, nobis multorum malorum eum causam, et caput esse perhibuistis, et non solum apud Aegyptum, sed etiam apud Palaestinam, et Phoenicem vicinasque gentes scriptis vestris illum perturbatorem esse significastis. Qua de re ecclesiasticam sequentes regulam, vos Romae regulariter ad judicium die statuta non sub angusto temporis spatio (ut excusatio locum non inveniat) litteris et apocrisiariis evocavimus, illique vocatione suscepta ad diem praestitutum venere, sed vos ne vestris mendaciis caperemini, vestraque calumnia enudaretur, venire distulistis. Nec his machinationibus solummodo contenti estis, sed etiam videntes oves pastoribus desolatas lupos pro pastoribus super eas posuistis. Decuerat ergo ut ad regularem veniretis convocationem, qualiter de his et de aliis vestris praesumptionibus veram redderetis rationem: quoniam occurreret veritas, si falsitas displiceret; et nullus dubitat, quod ita judicium nocens subterfugit, quemadmodum innocens ut absolvatur, requirit; nec suspicione caret, qui alium calumniis deroget falsa dixisse, cum ipse ad judicium ut probet quae intulit evocatus venire distulerit. Vellem enim vos magis ad jam dictam canonicam convenire vocationem, ut coram universali concilio redderetis rationem, cur synodum ad statum ecclesiarum, et fratrum in Antiochiam subvertendum, et Nicaeni magni concilii destructionem fecistis; aut cur nobis inconsultis episcopos in eam convocastis, ad quam nec maximus Hierosolymitanus venit, nec nostra interfuit legatio; canonibus quippe in Nicaena synodo jubentibus non debere praeter sententiam Romani pontificis ullo modo concilio celebrari, nec episcopos damnari, aut cur in praedictorum loco fratrum alios adulteros posuistis antequam penes nos, aut apocrisiarios nostros eorum causa canonice esset examinata, finemque perciperet rectum. Isti enim qui ad memoratam 154 regulariter venere vocationem videntes vos a praedictis subtrahere calumniis multa adversus vos lacrymabilia et doloribus plena referunt accusantes vos, et dicentes multa se importabilia a vobis esse passos. Vos ergo refugientes venire, illosque perseverantes in vera ratione, suisque calumniis reclamantes, super quibus et Aegyptiorum episcopi litteris nobis missis protestantur suis falsa esse qui contra Athanasium suosque sectatores machinantur cuncta Arianorum machinata blasphemiis. Talibus namque figmentis liquet eos esse inculpabiles vosque culpabiles, quia si de vera confideretis innocentia, nullo modo a jam dicta vos canonica subtraheretis evocatione, quae non subito sed spatiose denuntiata est, sed omni subducta apologia absque tardatione venire, et causas reddere festinaretis. Quibus ita gestis scripsi vobis, et omnibus qui in Antiochiam contra apostolicam canonicamque regulam nobis inconsultis fueratis congregati, arguens vos primum de injuriis litterarum, deinde cur Athanasium suosque consectatores ad vestrum concilium convocassetis, canonibus, scilicet, praecipientibus nihil extra Romanum decerni pontificem, cui haec et majora ecclesiarum negotia tam ab ipso Domino, quam ab omnibus universorum conciliorum fratribus speciali (ut jam dictum est) privilegio contradita sunt. Vobis vero refugientibus et ad concilium toties convocatis adesse nolentibus. Illis quoque in sua reclamatione, et justa ratione persistentibus, vestraque cognoscentes crimina, et illorum justam examinantes rationem, omnesque eos Nicaeno concilio comperientes et nostris apostolicis jussionibus obtemperantes, visum est nobis ac universo concilio, ut nos divinis praeceptis, et apostolicis monitis informati, qui pro omnium ecclesiarum statu impigro vigilare debemus effectu, si quidquam reprehensioni usquam invenitur obnoxium celeri sollicitudine ab ignorantiae imperitia, aut a praesumptionis usurpatione revocemus. His taliter consideratis atque discretis tanquam omnium curam gerentes, propter sedis propriae dignitatem suscepimus eos in communionem, singulisque cum suis auctoritate hujus sanctae sedis rebus, proprias reddidimus ecclesias, quoniam huic sanctae sedi propter pravorum hominum insidias ipso Domino instituente et sanctis apostolis eorumque successoribus per singula concilia roborantibus hoc semper licuit, licebitque Domino auxiliante in perpetuum. Unde qui se scit aliis esse praepositum, non moleste ferat aliquem sibi esse praelatum, sed temperantiam quam ab aliis requirit gratis, et ipse dependat. Quapropter increpando vobis scribo, quia non recte tractastis viros inculpatos, et a nobis minime examinatos de suis ecclesiis communione privatos pellentes, et ecclesiasticae disciplinae injuriam irrogantes, constitutumque Nicaeni concilii minime servantes, talia indisciplinate agere non formidastis. Idcirco quoniam dudum venire vocati renuistis, modo ad certum diem, id est XV Kalend. Novemb., vos iterum regulariter litteris missisque evocamus, ut coram vobis ostendamus nos justam in eos protulisse sententiam, et de caetero non talia esse passuros. Est etenim in antiquis Ecclesiae statutis decretum ut aliena qui invadit non exeat impunitus, sed cum multiplicatione restituat, unde et in Evangelio scriptum est: « Quod si aliquid defraudavi reddo quadruplum (Luc. XIX, 8). » In lege quoque cautum est: « Maledictus omnis qui transfert terminos proximi sui, et dicet: omnis populus. Amen (Deut. XXVII, 17). » Quare miror vos tam audaces esse et tam impudenter egisse, et terminos ac jura beati Petri apostolorum principis invasisse. Sui enim (ut paulo superius comprobatum est) juris erat, ut absque ejus sanctae Sedis auctoritate nullus deberet, aut concilia celebrare, aut episcopos ad synodum convocare, vel damnare, quae omnia vos temerare non timuistis. Quid ergo est aliud talis praesumptio, nisi quod apostolorum eorumque successorum decreta transgredi, et maledictionem superius comprehensam in lege, scilicet, cautam quam omnis populus uno ore, consonaque responsione per Amen, id est fiat, confirmavit, suscipere non timuistis. Nam, ut reor, talibus transgressionum funiculis constricti, nostrum ne vestra proderentur flagitia examen declinastis, et ad supradictam vocationem venire distulistis. Sane manifestum est suum eos confiteri crimen, qui toties evocati absque inevitabili causa venire distulerint, et purgandi se voluntate non utuntur. Nam si de vestris dictis confideretis, et in faciem probare non distulissetis. Tales insidiatores spiritum praevidentes sancti Patres in Nicaea congregati leges statuerunt, quas canones appellamus, ne facile probi ab improbis damnarentur, ex quibus nullas sententias his inseri judicavimus, ut tantorum Patrum auctoritate nostra roboraretur epistola, atque omnes orientales sive reliquarum partium episcopi haec audientes, in tantam foveam non incidant, ne damnationem a Patribus decretam percipiant. Sequuntur enim haec ex praedicto concilio Nicaeno capitula, id est, XVIII, XIX, XXI, XXIII, XXVI, XXVII, XXVIII, XXXIII, XLI, et V, VIIque, et IX, ac LI, LII, LIII, LIV, LV, LVII, LVIII, LIX, LX, LXI, LXIII, LXVI. Ut omnes episcopi qui in quibusdam gravioribus pulsantur vel criminantur causis, quoties necesse fuerit libere apostolicam appellent sedem, atque ad eam quasi ad matrem confugiant, ut ab ea, sicut semper fuit, pie fulciantur, defendantur, et liberentur. Cujus dispositionis omnes majores ecclesiasticas causas et episcoporum judicia antiqua apostolorum eorumque successorum atque canonum auctoritas reservavit. Quoniam culpantur episcopi qui aliter erga fratres egerint, quam ejusdem sedis papae fieri placuerit. Placuit, ut accusatus vel judicatus a provincialibus in aliqua cuasa episcopus licenter appellet, et adeat apostolicae sedis pontificem, qui aut per se, aut vicarios suos ejus retractari negotium procuret; et dum iterato judicio pontifex causam suam agit, nullus alius in ejus loco ponatur, aut ordinetur episcopus, quoniam quanquam comprovincialibus episcopis accusati, causam pontificis scrutari liceat, non tamen definire inconsulto Romano pontifice permissum est, cum beato Petro apostolo non ab alio quam ab ipso dictum sit Domino: « Quaecunque ligaveris super terram, erunt ligata et in coelis, et quaecunque solveris super terram, erunt soluta et in coelis (Matth. XVI, 19). » Si quis putaverit se a proprio metropolitano gravari apud primatem dioeceseos, aut penes universalis apostolicae Ecclesiae papam judicetur. Accusatores et accusationes quas leges saeculi non asciscunt, et nos unanimiter submovemus, nec fiat in districta probatione impietas, cum recta sit judicii in electione sententia. Nullus episcopus alterius parochianum praesumat retinere, aut ordinare absque ejus voluntate vel judicare, salva tamen in omnibus apostolica auctoritate, quia sicut irrita erit ejus ordinatio, ita et dijudicatio, quoniam censemus nullum alterius judicis, nisi sui sententia teneri. Nam qui eum ordinare non potuit nec judicare ullatenus potest. Si quis erga episcopum vel actores Ecclesiae se proprium habere crediderit negotium, non prius adeat judices, quam ad eos recurrat charitatis studio, ut familiari colloquio commoniti ea sanare debeant, quae in querimoniam deducuntur. Quod si aliter egerit, communione privetur. Nemo pontificum deinceps aliquem episcopum suis exspoliatum rebus, aut a se depulsum excommunicare, aut judicare praesumat, quia non est privilegium quo possit spoliari jam nudatus. Pari tenore decernimus non credi accusatori, qui, absente adversario, causam suggerit ante utriusque partis discussionem, nec accusatores vel testes suscipi, qui non sunt idonei. Placuit, si accusatus vel damnatus episcopus appellaverit Romanum pontificem id statuendum quid ipse juste censuerit, et omnes qui adversus Patres armantur, infames esse censemus, neque eos qui cum inimicis morantur ad accusationem, vel ad testimonium recipiendos. Placuit, ut semper in accusatione clericorum primo persona, fides, vita, et conversatio blasphemantium perscrutetur. Nam fides omnes actus hominis praecedere debet, quia dubius, infidelis est, nec eis omnino est credendum qui veritatis fidem ignorant; nec rectae conversationis vitam ducunt, quoniam tales et facile et indifferenter lacerant, et criminantur recte et pie viventes. Ideo suspicio eorum discutienda est primo et corrigenda, neque accusatoribus suspectis, et de inimicorum domo prodeuntibus credendum. Quod non aliae metropolitanae ecclesiae vel primates sint, nisi illae quae prius primates erant, et post Christi adventum auctoritate apostolica et synodali primatum habere meruerunt. Reliqui vero non primates, sed metropoles vocentur, eorumque episcopi non primatum, sed aut metropolitanorum, aut archiepiscoporum nomine fruantur. Infames esse censemus omnes qui suam aut Christianam praevaricantur legem, aut canonicam postponunt auctoritatem salvo in omnibus Romanae Ecclesiae privilegio, nullus metropolitanus absque caeterorum omnium comprovincialium episcoporum instantia aliquorum audiat causas eorum, quia irritae erunt imo et causam in synodo pro facto dabit. Alienis erroribus sociatum, vel a sui propositi tramite recedentem, aut sacris canonibus inobedientem suscipere non possumus, nec impetere recte credentes vel sanctorum Patrum sanctionibus obtemperantes permittimus. Peregrina judicia generali sanctione prohibemus, quia indignum est ut ab exteris judicetur, qui provinciales et a se electos debet habere judices. Salva apostolicae Ecclesiae auctoritate nullus episcopus extra suam provinciam ad judicium devocetur, sed evocatus ipse canonice in loco omnibus congruo tempore synodali ab omnibus comprovincialibus episcopis audiatur, qui concordem super eum canonicamque proferre debent sententiam, quoniam si hoc minoribus tam cleris quam laicis concessum est, quanto magis de episcopis servari convenitur. Nam si ipse metropolitanum aut judices suspectos habuerit, aut infensos senserit apud primates dioeceseos, aut apud Romanae sedis pontifices judicetur. Nemini de se confesso credi potest super crimen alienum, quoniam ejus atque omnis rei professio periculosa est, et admitti adversus quemlibet non debet. Incerta nemo unquam pontificum judicare praesumat, quia quamvis vera sint, non tamen credenda, nisi quae manifestis indiciis comprobantur, nisi quae manifesto judicio convincuntur, nisi quae judiciario ordine publicantur. Criminationes majorum natu per alios ne fiant, nisi per ipsos qui crimina intendunt, si tamen ipsi digni et irreprehensibiles apparuerint, et actis publicis docuerint omni se carere suspicione atque inimicitia, et irreprehensibilem fidem atque conversationem ducere. Et comprovincialis synodus retractetur per vicarios urbis Romae episcopi, si ipse decreverit. Placuit, ut a quibuscunque judicibus ecclesiasticis ad alios judices ecclesiasticos, ubi est auctoritas major fuerit provocatum, audientia non negetur. Si quis metropolitanus episcopus, nisi quod ad suam solummodo propriam pertinet parochiam, sine consilio et voluntate omnium comprovincialium episcoporum aliquid agere tentaverit gradus sui periculo subjacebit, et quod egerit, irritum habeatur, et vacuum; sed quidquid de comprovincialium episcoporum causis suarumque ecclesiarum et clericorum atque saecularium necessitatibus agere, aut disponere necesse fuerit, hoc cum omni consensu comprovincialium agatur pontificum, non aliquo dominationis fastu, sed humillima et concordi administratione, sicut Dominus ait: « Nec veni ministrari, sed ministrare (Marc. X, 45); » et alibi: « Qui major est vestrum erit 155 minister vester (Matth. 23, 11), » et reliqua. Similiter et ipsi comprovinciales episcopi cum ejus consilio, nisi quantum ad proprias pertinet parochias, agant juxta sanctorum constituta Patrum, ut uno ore, uno animo concorditer sancta glorificetur Trinitas in saecula. Caveant judices Ecclesiae, ne absente eo cujus causa ventilatur, sententiam proferant; quia irrita erit, quippe et rationem pro actione reddent in synodo, et ut proditoris calumnia, nec eorum postea vox audiatur, nemo enim debitorem amplius potest cognoscere, quam ille qui iniuriam ejusque sustinet nequitiam. Si quis super quibuslibet criminibus clericum pulsandum crediderit, in provincia in qua ille consistit pulsatur, suas exerceat actiones, nec aestimet eum, accusator suus, alibi, aut longius pertrahendum ad judicium; ille vero qui pulsatus fuerit, si judices suspectos habuerit, liceat appellare. Primates accusatum discutientes episcopum non ante sententiam proferant damnationis quam apostoliea freti auctoritate, aut reum se ipse confiteatur, aut per innocentes et canonice examinatos regulariter testes convincatur. Irritam esse injustam episcoporum damnationem, et idcirco a synodo retractandam, ita ut oppressis ab omnibus in cunctis subveniatur causis; detractores qui divina auctoritate eradicandi sunt, et fautores inimicorum ab episcopali submovemus accusatione. Similiter ne summorum quispiam minorum accusationibus impetatur, aut dispereat, neque in re dubia detur sententia, nec ullum judicium, nisi ordinabiliter habitum teneatur. Plura de his ideo hic non inserimus ne vacuare vilemve praedictam facere synodum videremur, aut fastidium legentibus audientibusque prolixa faceret epistola. Si quis autem de his ampliora atque abundantiora scire voluerit, in sacro nostrae sedis ecclesiae scrinio, et ea quae praediximus invenire poterit. Verum me dixisse testis est divinitas, de receptione vero sedis et sacerdotii atque honoris, quae dixistis Athanasium absque concilii decreto suscipere, non ita invenimus sicut calumniati estis, sed quorumdam episcoporum consilio atque decreto recepit suum quod injuste perdiderat sacerdotium, ac resedit in sede. Quod enim scripsistis, non eum posse a pauciore numero episcoporum restitui quam depositus fuerat, non ita est, nec haec regula orthodoxorum sanctae Ecclesiae est episcoporum, sed Arianorum sociorum, videlicet virorum haec adinventio ad perditionem orthodoxorum episcoporum contexta est. Nam ut nobis a veracibus est testibus relatum, quando Antiochiae pro damnatione fidei de consubstantialitate prolata fuistis congregati odio praedicti Athanasii hanc regulam protulistis quae nullas habet vires, nec habere poterit, quoniam nec ab orthodoxis episcopis hoc concilium actum est, nec Romanae Ecclesiae legatio interfuit canonibus praecipientibus sine ejus auctoritate concilia fieri debere, nec ullum ratum est, aut erit unquam concilium quod non fultum fuerit ejus auctoritate. Igitur de fuga super qua Athanasium reprehenditis non bene agitis, cum ipse Dominus mandatum hoc nobis dedit: « Cum persecuti vos fuerint in una civitate, fugite in aliam (Matth. X, 23), » et ipse Dominus per semetipsum exemplum nobis demonstrans, « quando Pharisaei consilium fecerunt adversus eum, ut eum occiderent. Sciens autem Jesus discessit inde (Matth. XII, 14, 15); » et alibi: « Tulerunt lapides Judaei ut jacerent in eum. Jesus autem abscondit se, et exivit de templo (Joan. VIII, 59), » et « transiens per medium eorum, abiit (Luc. IV, 30), » et ita discessit, nam et discipuli propter metum Judaeorum recesserunt, celantes semetipsos, et Paulus in Damasco a principe gentis quaesitus, de muro in sporta depositus est, et manus quaerentis effugit, et alii quam plurimi et innumerabiles sancti, tam in Veteri Testamento quam in Novo fugisse leguntur. Si ergo fugam improperatis fugientibus, erubescite potius persequi, et quiescite insidiari, quiescentque continuo fugientes. Nam sive perimatis eos, mors semper contra vos exclamat, sive rursus exsilia superponatis, ubique in vos mali memoriam destinare noscimini, et illi patiendo sibi proficiunt. Unde et Dominus ait: « Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere, sed potius eum timete qui potest animam et corpus perdere in gehennam (Matth. X, 28). » Multos enim cognovimus pessimis machinationibus injuste depositos. Ideo summopere me cui vice apostolorum principis universalis Ecclesiae cura commissa est, providendum est, auxiliante ipso summo Apostolo, ne deinceps talia fiant, quoniam ideo haec sanctae sedi praefata privilegia specialiter sunt concessa, tam de congregandis conciliis, et judiciis ac restitutionibus episcoporum quam et de negotiis, ut ab ea omnes oppressi auxilium, et injuste damnati restitutionem sumant, et talia ab improbis ne praesumantur absque ultione, nec exerceantur absque damnatione. Non ergo recte egistis quod praedictos fratres calumniati estis, dicente Domino: « Non facies calumniam proximo tuo, nec vi opprimes eum (Luc. XIX, 13). » Nec recte egistis quod nobis inconsultis concilium celebrastis, eosque ad concilium vocastis et damnare praesumpsistis canonibus (ut praemissum est) jubentibus, nihil ex his absque hujus sanctae sedis auctoritate fieri debere. Non recte egistis quod regulariter a nobis ad concilium vocati venire distulistis. Non recte egistis quod contra eos rationem reddere, ut vestra erga eos aut probaretur recta sententia, aut improbaretur non venistis, nec rationalem mandastis causam, ut quod haec renuistis. His ergo omnibus perpensis, manifestum est vos reos existere, et illos innocentes remanere, et vos recte excommunicatos, illosque juste liberari. Noluit itaque Dominus tam leviter suos tractari ministros sicut facitis, aut a vobis damnari, sed (sicut memoratum est) aut ab hac sede cui commissi sunt, aut suo reservari judicio; ait enim: « Qui vos contristabit, me contristabit; qui fecerit injuriam vobis, recipiet id quod inique gessit (Coloss. III, 15). » Et quanta poena exspectet eos qui Domini scandalizant discipulos; Evangelium sufficienter exponit, ubi de scandalizantibus discipulos loquitur. Nam quod a vobis non sint damnandi, sed aut ab hac sancta (ut praefatum est) sede, aut sibi reservandi, ipse manifeste dat exemplum quando peccantes sacerdotes, quorum locum modo in sancta Ecclesia tenent episcopi, non per alium, sed per semetipsum vendentes et ementes ejecit de templo, et mensas nummulariorum proprio evertit flagello, et ejecit de templo. Et ipse alibi ait: « Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem deos decernit (Psal. LXXXI, 1), » et reliqua talia et his similia; et alibi idem ipse ait: « Nolite judicare, ut non judicemini; nolite condemnare, ut non condemnemini (Luc. VI, 37), » in quo enim judicio judicaveritis, judicabimini; quapropter non tam temere (ut vos facitis) quispiam suam praesumat evomere iniquitatem, sed judicantem cuncta oportet rimari, et ordinem rerum plena inquisitione discutere, nec de illis quae ei inconcessa sunt ullo modo judicium praesumere, interrogandi ac proponendi adjiciendique patientia prohibita ab eo, ut ibi actio partium limitata sit pleniter. Haec prius litigantibus sua velit sententia obviare, nisi quando ibi peractis omnibus jam nihil amplius habuerint in quaestione quod proponant, nec oportet quemquam judicari aut damnari antequam suos accusatores praesentes habeat, locumque defendendi accipiat spatiosum ad abluenda crimina. Similiter in jam fata synodo statutum est, ut ultra provinciae terminos accusandi licentiam non progrediatur, nisi ad hanc apostolicam sedem provocatum, ad quam omnes qui voluerint libere et absque ullo impedimento a quibusdam agendo confluere debent. Similiter in jam praefixa synodo est decretum, ne suspecti, aut infames, aut criminosi, aut gravosi, vel calumniatores, vel affines, aut scelerati, aut facile litigantes suscipiantur accusatores, sed tales qui omni careant suspicione; quia columnas suas Dominus firmiter stare voluit, nec a quibusdam agitari. Similiter statuit praefata synodus, ut nullum sententia non a suo judice dicta constringat, judices autem alii esse non debent quam quos ipse qui impeditur elegerit, aut quos suo cum consensu haec sancta sedes, aut ejus primates auctoritate hujus sanctae sedis delegaverint; ex his enim et aliis quae tam in hac sancta sede quam et ab apostolis eorumque successoribus sunt statuta, nihil praefatis episcopis concessistis, sed vim eis inferentes, injusteque (ut superius commemoratum est) eos damnantes aliquos absentes expulistis, quod omni Christianae religioni est inimicum, in quibus apparet quod nec Domino sua servastis jura, nec huic sanctae matri et apostolicae Ecclesiae, quae (ut praescriptum est) eos suo judicio, aut huic sedi voluit reservari, ne a tam pravis, sicut estis, hominibus damnarentur aut ejicerentur; in his omnibus vos stultos et praevaricatores Evangeliorum et canonum esse nulli sane sapientium est absconditum; nec his contenti in vestra estis praevaricatione, sed etiam quod prius expulsos eos et suis exspoliatos rebus, quasi vocastis atque damnastis, cum nullus regulariter aut vocari aut judicari possit, antequam sit regulariter restitutus, et sua omnia ei legibus sint integerrime reformata; est namque in saepe jam dicta sancta synodo ab omnibus unanimiter decretum, et apostolica auctoritate roboratum, ut si quis episcoporum suis fuerit rebus exspoliatus et in accusatione pulsatus, ordinatione pontificum oportet et decet sanctum propositum prima fronte certare, ut omnia quae per suggestiones inimicorum suorum amiserat, legaliter primo potestati ejus ab honorabili concilio reintegrentur, et praesul regulariter prius statui pristino reddatur, et ipse dispositis ordinatisque suis tunc ad tempus veniat ad causam, et si ita juste videtur accusantium propositionibus respondeat; quare ergo transgressi estis terminos Patrum judicantes et damnantes eos quos non debuistis? quare judicastis eos quos non regulariter approbastis? Non observastis quod in regnorum libro scriptum est: « Non quo modo videt homo videt Deus, quia homo videt in facie, Deus autem in corde videt. » Et in Paralipomenon: « Omnia corda scrutatur Deus, et omnem cogitationem novit (I Par. XXVIII, 9). » Et alibi scriptum est: « Non potest humano condemnari examine quem Deus suo reservavit judicio; » haec omnia summopere praecavenda sunt, nec accusatio episcoporum facile est recipienda, dicente Domino: « Non suscipias vocem mendacii; » et Apostolus inquit adversus presbyterum inscriptionem non suscipiendam absque duobus vel tribus idoneis testibus. Si haec de presbyteris vel caeteris fidelibus sunt praecavenda, quanto magis de episcopis. Quibus cognitis magis vos dominari velle manifestum est, quam consulere fratribus, aut sustentare eos, quia honor inflat ad superbiam, et quod praevisum est ad concordiam, tendit ad noxam. Decuerat namque vos juxta praefatas regulas, si aliquid egissent contra suum ordinem mandare nobis, et exspectare quod ad vestra consulta rescriberemus, in tantum ut si etiam quidquam grave intolerandumque committerent, nostra praestolaretur censura, et nihil prius aut aliud discerneritis, quam quod nobis placere cognovissetis, ita ut a regulis praestitutis nulla, aut negligentia aut praesumptione recederetis; cesset hujusmodi pressa nostra auctoritate praesumptio, vitentur hujusmodi nocumenta, quia nequaquam talia patienter ferre possumus machinamenta, quoniam convenit nos paternarum sanctionum diligentes esse custodes, merito namque nos causam respicit, si silentio faveamus errori, est insuper in praedicta sancta Nicaena synodo statutum, ut nemo anathema in nostra suscipiatur accusatione, nec illi qui nos in sua nolunt recipere querela vel accusatione, cum nos super illos sciamus a Domino constitutos non illos super nos; et sicut major non potest a minori indicari, ita nec colligari, quia rarum est omne quod magnum est. Portemus onera omnium qui gravantur, quinimo haec portat in nobis beatus apostolus Petrus, cujus vice fungimur legatione, et cujus regula informamur, quatenus ejus fulti auxilio ab omnibus nunc et in perpetuo tueamur adversis. Data Kalendis Novembris, Feliciano et Maximiano viris consulibus. |
L·COIEDIO·L·F·ANI CANDIDO TR·MIL·LEG·VIII AVG·III·V CAPITAL·QVAEST TI·CLAVD·CAES·AVG·GER QVAES·AER·SATVR·CVR·TAB·P HVNC·TI·CL·CAES·AVG·GERM REVERS·EX·CASTR·DON·MIL·DON COR·AVR·MUR·VAL·HASTA·PVRA EVND·CVM·HA/ER·INTER·SVOS·Q EOD·ANNO·ET·AER·SAT·Q·ESSE·IVS PVBL L(ucio) Coiedio, L(ucii) f(ilio), Ani(ensis), Candido, tr(ibuno) mil(itum) leg(ionis) VIII Aug(ustae), III v(iro) capital(i), quaest(ori) Ti(berii) Clau(dii) Caes(aris) Aug(usti) Ger(manici), quaest(ori) aer(arii) Satur(ni), cur(atori) tab(ularioum) p(ublicorum). Hunc Ti(berius) Cl(audius) Caes(ar) Aug(ustus) Germ(anicus) revers(um) ex castr(is) don(is) mil(itaribus) don(avit) cor(ona) aur(ea) mur(ali) val(lari) hasta pura; eund(em) cum ha be r(et) inter suos q(uaestores) eod(em) ann o e t a e r(arii) Sat(urni) q(uaestorem) esse ius(sit). Publ(ice). |
ADSO DERUENSIS DE ORTU ET TEMPORE ANTICHRISTI Excellentissime regine ac regali dignitate pollenti, Deo dilecte omnibus que sanctis amabili, monachorum matri et sanctarum uirginum duci, domine regine Gerberge, frater Adso, suorum omnium seruorum ultimus, gloriam et pacem sempiternam. Ex quo, domina mater, misericordie uestre gratiam promerui, semper uobis in omnibus fidelis fui, tanquam proprius seruus. Vnde, quamuis indigne sint apud Dominum preces orationis mee, tamen pro uobis et pro seniore uestro, domino rege, necnon et pro filiorum uestrorum incolumitate Dei nostri misericordiam exoro, ut uobis et culmen imperii in hac uita dignetur conseruare et uos faciat in celis post hanc uitam se cum feliciter regnare. Quoniam si Dominus uobis prosperitatem dederit et filiis uitam longiorem, scimus indubitanter et credimus ecclesiam Dei exaltandam et nostre religionis ordinem magis ac magis multiplicandum. Hoc ego, fidelis uester, opto et ualde desidero, qui, si potuissem uobis totum regnum adquirere, libentissime fecissem. Sed, quia illud facere non ualeo, pro salute uestra filiorum que uestrorum Dominum exorabo, ut gratia Eius in operibus uestris semper uos preueniat et gloria Illius pie et misericorditer subsequatur, ut, diuinis intenta mandatis, possitis adimplere bona, que desideratis, unde corona uobis detur regni celestis. Igitur quia pium studium habetis scripturas audire et frequenter loqui de nostro Redemptore, siue etiam scire de Antichristi impietate et persecutione, necnon et potestate eius et generatione, sicut mihi, seruo nostro, dignata estis precipere, uolui aliqua uobis scribere et de Antichristo ex parte certam reddere, quamuis non indigeatis a me hoc audire, quia apud uos habetis prudentissimum pastorem, dominum Roriconem, clarissimum speculum totius sapientie atque eloquentie ac ualde necessarium nostra etate. Ergo, de Antichristo scire uolentes, primo notabitis, quare sic uocatus sit. Ideo scilicet, quia Christo in cunctis contrarius erit et Christo contraria faciet. Christus uenit humilis, ille uenturus est superbus. Christus uenit humiles erigere, peccatores iustificare, ille e contra humiles eiciet, peccatores magnificabit, impios exaltabit semper que uicia, que sunt contraria uirtutibus, docebit, legem euangelicam dissipabit, demonum culturam in mundo reuocabit, gloriam propriam queret et omnipotentem Deum se nominabit. Hic itaque Antichristus multos habet sue malignitatis ministros, ex quibus iam multi in mundo precesserunt, qualis fuit Antiochus, Nero, Domicianus. Nunc quoque, nostro tempore, Antichristos multos nouimus esse. Quicumque enim, siue laicus, siue canonicus, siue etiam monachus, contra iusticiam uiuit et ordinis sui regulam impugnat et quod bonum est blasphemat, Antichristus est, minister satane est. Sed iam de exordio Antichristi uideamus. Non autem quod dico ex proprio sensu excogito uel fingo, at in libris diligenter relegendo hec omnia scripta inuenio. Sicut ergo auctores nostri dicunt, Antichristus ex populo Iudeorum nascetur, de tribu scilicet Dan, secundum prophetiam dicentem: "Fiat Dan coluber in uia, cerastes in semita". Sicut enim serpens in uia sedebit et in semita erit, ut eos, qui per semitas iusticiae ambulant, feriat et ueneno sue malicie occidat. Nascetur autem ex patris et matris copulatione, sicut et alii homines, non, ut quidam dicunt, de sola uirgine. Sed tamen totus in peccato concipietur, in peccato generabitur et in peccato nascetur. In ipso uero conceptionis sue initio diabolus simul introibit in uterum matris eius et ex uirtute diaboli confouebitur et contutabitur in uentre matris et uirtus diaboli semper cum illo erit. Et sicut in matrem Domini nostri Iesu Christi Spiritus sanctus uenit et eam sua uirtute obumbrauit et diuinitate repleuit, ut de Spiritu sancto conciperet et quod nasceretur diuinum esset ac sanctum, ita quoque diabolus in matrem Antichristi descendet et totam eam replebit, totam circumdabit, totam tenebit, totam interius et exterius possidebit, ut, diabolo cooperante, per hominem concipiet et quod natum fuerit totum sit iniquum, totum malum, totum perditum. Vnde et ille homo filius perditionis appellatur, quia in quantum poterit genus humanum perdet et ipse in nouissimo perdetur. Ecce audistis, qualiter nascatur. Audite etiam locum, ubi nasci debeat. Nam, sicut Dominus ac Redemptor noster Bethleem sibi preuidit, ut ibi pro nobis humanitatem assumere et nasci dignaretur, sic diabolus illi homini perdito, qui Antichristus dicitur, locum nouit aptum, unde radix omnium malorum oriri debeat, scilicet ciuitatem Babilonie. In hac enim ciuitate, que quondam fuit inclita et gloriosa urbs gentilium et caput regni Persarum, Antichristus nascetur. Et in ciuitatibus Bethsaida et Corozaim nutriri et conseruari dicitur, quibus ciuitatibus Dominus in euangelio improperat, dicens: Ve tibi, Bethsaida, ue tibi, Corozaim. Habebit autem Antichristus magos, maleficos, diuinos et incantatores, qui eum, diabolo inspirante, nutrient et docebunt in omni iniquitate, falsitate et nefaria arte et maligni spiritus erunt duces eius, socii semper et comites indiuisi. Deinde Hierosolimam ueniens, omnes christianos, quos ad se conuertere non poterit, per uaria tormenta iugulabit et suam sedem in templo sancto parabit. Templum etiam destructum, quod Salomon Deo edificauit, in statum suum restaurabit et circumcidet se et filium Dei omnipotentis se esse mentietur. Reges autem et principes primum ad se conuertet, deinde per illos ceteros populos. Loca uero, per que Christus Dominus ambulauit, ibit et prius destruet quod Dominus illustrauit. Deinde per uniuersum orbem nuncios mittet et praedicatores suos. Predicatio autem eius et potestas tenebit a mari usque ad mare, ab oriente usque ad occidentem, ab aquilone usque ad septentrionem. Faciet quoque signa multa, miracula magna et inaudita. Faciet ignem de celo terribiliter uenire, arbores subito florere et arescere, mare turbari et subito tranquillari, naturas in diuersis figuris mutari, aquarum cursus et ordinem conuerti, area uentis et commotionibus multimodis agitari et cetera innumerabilia et stupenda, mortuos etiam in conspectu hominum suscitari, ita ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi. Nam quando tanta ac talia signa uiderint etiam illi, qui perfecti et electi Dei sunt, dubitabunt, utrum sit ipse Christus, qui in fine mundi secundum Scripturas uenturus est, annon. Excitabit autem persecutionem sub omni celo supra christianos et omnes electos. Eriget itaque se contra fideles tribus modis, id est, terrore, muneribus et miraculis. Dabit in se credentibus auri atque argenti copias. Quos uero non poterit muneribus corrumpere, superabit terrore. Quos autem terrore non poterit, signis et miraculis seducere temptabit. Quos nec signis poterit, in conspectu omnium miserabili morte cruciatos crudeliter necabit. Tunc erit talis tribulatio, qualis non fuit super terram ex tempore, quo gentes esse ceperunt usque ad tempus illud. Tunc qui in agro sunt, fugient ad montes et qui supra tectum, non descendet in domum suam, ut tollat aliquid de ea. Tunc omnis fidelis christianus, qui inuentus fuerit, aut Deum negabit, aut, siue per ferrum, siue per ignem fornacis, siue per serpentes, siue per bestias, siue per aliud quodlibet genus tormenti, interibit, si in fide permanserit. Haec autem tam terribilis et timenda tribulatio tribus annis manebit in toto mundo et dimidio. Tunc breuiabuntur dies propter electos. Nisi enim Dominus abbreuiasset dies, non fuisset salua omnis caro. Tempus siquidem, quando idem Antichristus ueniat, uel quando dies iudicii apparere incipiat, Paulus apostolus, in epistola ad Thessalonicenses: Rogamus uos per aduentum Domini nostri Iesu Christi, manifestat, eo loco, ubi ait: Quoniam, nisi uenerit discessio primum et reuelatus fuerit homo peccati et filius perditionis. Scimus enim quoniam post regnum Grecorum, siue etiam post regnum Persarum, ex quibus unumquodque suo tempore magna gloria uiguit et maxima potentia floruit, ad ultimum quoque, post cetera regna, regnum Romanorum cepit, quod fortissimum omnium superiorum regnorum fuit et omnia regna terrarum sub dominacione sua habuit, omnes que populorum nationes Romanis subiacebant et seruiebant eius sub tributo. Inde ergo dicit Paulus apostolus, Antichristum non antea in mundum esse uenturum, nisi uenerit discessio primum, id est, nisi prius discesserint omnia regna a Romano imperio, que pridem subdita erant. Hoc autem tempus nondum uenit, quia, licet uideamus Romanum imperium ex maxima parte destructum, tamen, quandiu reges Francorum durauerint, qui Romanum imperium tenere debent, Romani regni dignitas ex toto non peribit, quia in regibus suis stabit. Quidam uero doctores nostri dicunt, quod unus ex regibus Francorum Romanum imperium ex integro tenebit, qui in nouissimo tempore erit et ipse erit maximus et omnium regum ultimus. Qui, postquam regnum suum feliciter gubernauerit, ad ultimum Hierosolimam ueniet et in monte Oliueti sceptrum et coronam suam deponet. Hic erit finis et consummatio Romanorum christianorum que imperii. Statim que, secundum predictam Pauli apostoli sententiam, Antichristum dicunt affuturum. Et tunc reuelabitur quidem homo peccati, Antichristus uidelicet, qui, licet homo sit, fons tamen erit omnium peccatorum et filius perditionis, id est, filius diaboli, non per naturam, sed per imitationem, quia per omnia adimplebit diaboli uoluntatem, quia plenitudo diabolice potestatis et totius mali ingenii corporaliter habitabit in illo, in quo erunt omnes thesauri malicie et iniquitatis absconditi. Qui aduersatur, id est, contrarius est Christo omnibus que membris eius, et extollitur, id est, in superbiam erigitur, supra omne quod dicitur Deus, id est, supra omnes deos gentium, Herculem uidelicet, Apollinem, Iouem, Mercurium, quos pagani deos esse estimant. Supra omnes istos deos extolletur Antichristus, quia maiorem et fortiorem se his omnibus faciet, et non solum supra hos, sed etiam supra omne quod colitur, id est, supra sanctam Trinitatem, que solummodo colenda et adoranda est ab omni creatura. Ita se extollet, ut in templo Dei sedeat, ostendens se tamquam sit Deus. Nam, sicut supra diximus, in ciuitate Babilonie natus, Hierosolimam ueniens, circumcidet se, dicens Iudeis: Ego sum Christus uobis repromissus, qui ad salutem uestram ueni, ut uos, qui dispersi estis, congregem et defendam. Tunc confluent ad eum omnes Iudei, estimantes Deum suscipere, sed suscipient diabolum. Siue etiam in templo Dei sedebit Antichristus, id est, in sancta ecclesia, omnes christianos faciens martyres et eleuabitur et magnificabitur, quia in ipso erit caput omnium malorum diabolus, qui est rex super omnes filios superbie. Sed ne subito et improuise Antichristus ueniat et totum humanum genus suo errore decipiat et perdat, ante eius exordium duo magni prophete mittentur in mundum, Enoch scilicet et Helias, qui contra impetum Antichristi fideles Dei diuinis armis premunient et instruent eos et confortabunt et preparabunt electos ad bellum, docentes et predicantes tribus annis et dimidio. Filios autem Israel, quicumque eo tempore fuerint inuenti, hi duo maximi prophete et doctores ad fidei gratiam conuertent et a pressura tanti turbinis in parte electorum insuperabilem reddent. Tunc implebitur, quod Scriptura dicit: Si fuerit numerus filiorum Israel sicut arena maris, reliquie salue fient. Postquam ergo per tres annos et dimidium predicationem suam compleuerint, mox incipiet excandescere Antichristi persecutio et contra eos primum Antichristus sua arma corripiet eos que interficiet, sicut in Apocalypsi dicitur: Et cum finierint, inquit, testimonium suum, bestia, que ascendet de abysso, faciet aduersus eos bellum et uincet eos et occidet illos. Postquam ergo isti duo interfecti fuerint, inde ceteros fideles persequens, aut martyres gloriosos faciet, aut apostatas reddet. Et quicumque in eum crediderint, signum caracteris eius in fronte accipient. Sed quia de principio eius diximus, quem finem habeat dicamus. Hic itaque Antichristus diaboli filius et totius malicie artifex pessimus, cum per tres annos et dimidium, sicut predictum est, magna persecutione totum mundum uexabit et omnem populum Dei uariis poenis cruciabit. Postquam Heliam et Enoch interfecerit et ceteros in fide permanentes martyrio coronauerit, ad ultimum ueniet iudicium Dei super eum, sicut beatus Paulus scribit, dicens: Quem Dominus Iesus interficiet spiritu oris sui. Siue Dominus Iesus interfecerit illum potentia uirtutis sue, siue archangelus Michael interfecerit illum, per uirtutem Domini nostri Iesu Christi occidetur, non per uirtutem cuiuslibet angeli uel archangeli. Tradunt autem doctores, quod in monte Oliueti Antichristus occidetur in papilione et in solio suo, in illo loco, contra quem ascendit Dominus ad celum. Debetis autem scire, quia, postquam fuerit Antichristus occisus, non statim ueniet dies iudicii, nec statim ueniet Dominus ad iudicium, sed, sicut ex libro Danielis intelligimus, quadraginta dies Dominus concedet electis, ut agant poenitentiam, propterea quia seducti sunt ab Antichristo. Postea uero quam hanc poenitentiam expleuerint, quantum temporis spatium fiat, quousque Dominus ad iudicium ueniat, nullus est qui sciat, sed in dispositione Dei manet, qui ea hora seculum iudicabit, qua ante secula iudicandum esse prefixit. Adso Deruensis - De ortu et tempore Antichristi epilogus, linea : Ecce, domna regina, ego, fidelis uester, quod precepistis, fideliter impleui, paratus de ceteris oboedire que fueritis dignata imperare. |
Nunc ad amoris regulas accedamus. Regulas autem amoris sub multa tibi conabor ostendere brevitate, quas ipse rex amoris ore proprio dicitur protulisse et eas scriptas cunctis amantibus direxisse. Nam quidam Britanniae miles dum solus causa videndi Arturum silvam regiam peragraret et ad eiusdem domini silvae fuisset interiora deductus, iuvencula quaedam mira pulchritudine decorata, ornato residens in equo in capillorum ligatura inopinate sibi occurrit, quam miles festinanti verbo salutat, et ipsa curiali sermone respondit. Ait enim puella: «Quod quaeris, Brito, nulla poteris sollicitudine reperire, nisi nostro fueris suffragatus iuvamine.» Quo audito repentino coepit eam rogare sermone, ut ei puella narraret ob quam causam ipse veniret, et sic postea crederet quod puella dicebat. Cui iuvencula dixit: «Cuiusdam Britanniae dominae dum postulares amorem, ipsa dixit tibi quod eius nunquam posses amorem lucrari, nisi ei primitus victoriosum reportares accipitrem, qui in Arturi curia super aurea dicitur pertica residere.» Quae omnia Brito firma responsione fatetur. Ait ergo puella: «Accipitrem quem quaeris habere non posses, nisi primitus in Arturi palatio proeliando convincas quod dominae gaudes pulchrioris amore quam eorum aliquis qui in curia demorantur Arturi; palatium vero intrare non posses, nisi primo custodibus chirothecam demonstrares accipitris. Sed chirothecam non est habere possibile, nisi contra duos milites pugnando fortissimos in duplicis pugnae agone obtineas.» Cui Brito respondit: «Cognosco me in hoc labore non posse proficere, nisi mihi vestrae manus auxilia porrigatis. Ideoque me vestro dominatui volo subiicere, supplici a vobis orationis affatu deposcens ut vestra in hoc facto mihi iuvamina porrigatis, et ut de vestro mihi concedatis assensu, quatenus vestrae dominationis intuitu licenter valeam amorem mihi dominae pulchrioris adscribere.» Cui iuvencula dixit: «Si tanta tibi esset cordis audacia ut ea, quae diximus, non timeas perscrutari, posses a nobis quod postulas impetrare.» Cui Brito respondit: «Si mihi volueritis postulata concedere, omnia mihi successura prosperitatis optata cognoscerem.» Cui iuvencula dixit: «Sit ergo, quod quaeris, tibi plenaria securitate largitum.» Sic tandem ei osculum porrexit amoris et equum illi, super quo residebat, exhibuit atque subiunxit: «Hic equus ad omnia te optata loca perducet; te autem oportet sine omni trepidatione procedere ac tibi repugnantibus cum audacia summa resistere. Hoc autem studeas diligenti memoria conservare, ut de duobus prioribus, qui chirothecam defendunt, assumpta victoria ab eis chirothecam non accipias, sed eam tu ipse ex aurea columna pendentem accipias; alias enim in proelio non posses palatii obtinere nec quod desideras adimplere.» Quibus ita peractis sua Brito induit arma et commeatu accepto coepit deambulare per silvam. Tandem per agrestia nimis atque ferocia loca decurrens ad fluvium quendam devenit, qui mirae latitudinis atque altitudinis erat unda profundus, et cuius prae nimia sublimitate riparum cuilibet denegabatur introitus. Iuxta ripae tamen extrema diutius ambulando devenit ad pontem, qui tali erat forma compositus. Pons quidem erat aureus et in duabus utrinque ripis capita tenens; medium vero pontis residebat in aqua et saepius vacillando procellarum videbatur unda submersum. Ab illo autem capite, unde Britonis erat accessus, miles quidam residebat in equo, qui ferocis erat aspectus. Quem Brito urbano satis verbo salutat, sed ipse resalutare Britonem contempsit. Ait enim: «Quid quaeris, armate Brito, ex tam longinquis partibus absens?» Cui Brito respondit: «Fluvium per pontem transire laboro.» Cui pontanus ait: «Immo quaeris mortem, quam nullus hic potuit extraneus evitare. Si tamen retro velis abire armaque cuncta dimittere, tuae iuventuti misericorditer indulgebo, quae te in aliorum rura et extranea regna improvida simplicitate deduxit.» Cui Brito respondit: «Si arma deponerem, nulla tibi foret digna victoria laude, si armatus repellas inermem; sed si armato poteris transitum prohibere communem, tunc gloriosa esset tibi victoria iudicanda. Nam, si pacificus mihi non patuerit pontis ingressus, viam aperire non nisi gladio conabor.» Pontanus vero hoc audiens quod iuvenis gladio transitum postulabat, coepit fremere dentibus et magno furore versari, et ait: «Male huc te, iuvenis, Britannia misit, quia in hac solitudine gladii morte peribis, nec tuae unquam dominae huius regni scies redicere nova. Heu tibi, miser Brito, qui non es veritus ad feminae cuiuscunque suasum tuae mortis appetere loca», et cogens contra Britonem calcaribus equum ipsum acuto coepit impetere gladio et crudeli verberatione concutere; quin etiam Britonis clipeo vehementer alliso per eius lateris carnem sibi viam gladius transeundo peregit, binas etiam plicas loricae confringens, sicque sanguis coepit abundanter vulneris emanare. Iuvenis vero vulneris dolore pertactus versus pontis militem lanceae direxit acumen, et eius acriter pugnando perforavit intrinseca et ipsum ex equo turpiter prostravit in herbam. Cui quum vellet caput Brito penitus amputare, humillima utens prece pontanus veniam a Britone meruit impetrare quaesitam. Ex altera vero fluminis parte quidam stabat immensae magnitudinis homo, qui, quum vidisset pontanum a Britone superari et eundem Britonem pontis transitum cerneret ascendisse, pontem scilicet aureum tanta coepit fortitudine agitare quod saepissime sub aquis non poterat apparere submersus. Brito vero plurimum super equi bonitate confisus in pontis transitu viriliter procedere non desistit, qui post multi laboris angustias plurimasque submersiones per equi conanima tandem est ad pontis extrema deductus, ibique pontis agitatorem suffocavit in aqua et sibi proprii lateris, prout melius potuit, vulnera colligavit. Post haec Brito per prata coepit equitare pulcherrima et post decem stadiorum iter in pratum devenit amoenum, ubi omnia florum genera redolebant. In hoc autem prato erat palatium mira dispositione compositum, rotundum scilicet et omni formositate decorum. Ex nulla tamen palatii parte potuit conspicere portam vel habitatorem quemcunque videre; ac in eisdem pratis mensas invenit argenteas et super illis omnia ciborum potusque genera praeparata et albissimis circumventa gausapibus. In eodem vero prato iucundo concha residebat argenti purissima, in qua sufficienter equi potus et pabula consistebant. Equo igitur ad pastum appulso omni palatium circuivit ex parte; sed, quum domus ingressum indiciis nullis posset agnoscere locumque cerneret penitus habitatione vacare, edendi appetitus iniquitate compulsus ad mensam accessit et inventum avidissime coepit assumere cibum. Et statim adhuc modico tempore ab eo comestionis assumpto porta velociter est aperta palatii, quae sui apertura conquassatione tanta resonuit, quod quasi tonitrua videbantur ex propinquis partibus orta, et confestim per eandem exiit portam homo quidam staturae similis giganteae cuprinam ponderis immensi clavam manibus gestans, quam velut festucam sine labore corporeis instrumentis agitabat; qui etiam discumbenti iuveni dixit: «Quis tu tantae praesumptionis homo, qui ad haec regia veritus non es accedere loca, et in regia mensa militum tam audacter et irreverenter stipendia sumis?» Cui Brito respondit: «Cunctis abundanter regia debet esse exposita mensa, nec cibum regiumque potum decet alicui denegari. Nam et mihi licet de stipendiis, quae militibus sunt parata, praesumere, quia militaris sola me cura detentat, meque per has partes militaris labor exagitat. Duplici ergo ratione inurbane conaris regiam mihi contradicere mensam.» His ostiarius ita respondit: «Licet ista sit regia mensa, non tamen in ea decet discumbere quemquam nisi illos qui huic sunt palatio deputati, qui etiam neminem ulterius transire permittunt, nisi primitus pugnam cum palatii custodibus committat et vincat. Nam, si aliquis hic pugnando succumbit, nullum sibi posset esse remedium. A mensa ergo resurgens ad propria remeare festina vel ultra pugnando transire ac, quae tui causa fuerit adventus, mihi veraciter indicare.» Cui Brito ait: «Ego quidem chirothecam quaero accipitris, et haec fuit mei adventus occasio. Chirotheca vero accepta ulterius transire contendo et in Arturi curia accipitrem victor assumere. Ubi est dictus palatii custos ad ulteriora mihi loca contradicturus accessum?» Ostiarius vero respondit: «O stulte! Quanta te ducit insania, Brito! Prius enim mortuus decies reviviscere posses quam ea quae asseris obtinere. Et ego quidem sum ille palatii custos, qui tua te faciam penitus opinione frustrari et tua iuventute Britanniam viduari. Tanta enim sum fortitudine potens quod vix ducenti meliores Britanniae milites possent irato mihi resistere.» Cui Brito respondit: «Quamvis te asseras multa fortitudine potentem, tamen tecum cupio committere pugnam, ut cognoscere valeas quales producit Britannia viros; licet non congruat militem cum pedite proeliari.» Huic ostiarius ait: «Video quod tuae fortunationis eventus ad haec te loca voluit adducere morti, ubi plus quam mille mea dextra trucidavit. Et licet non militantium sim numero deputatus, tecum tamen cupio equitante pugnare, quia, si peditis virtute succumbes, non immerito crederis qualis qualis militis audacia superandus.» Cui Brito sic ait: «Absit quod unquam eques cum pedite certem; nam peditem quemque decet cum pedite committere pugnam.» Et arma sumens viriliter in obstantem irruit hostem, cuius clipeum ensis ictu modica laesione damnavit. Palatii vero custos multam incitatus ad iram exigua Britonis statura contempta, tanta aÎneam clavam ferocitate vibravit quod Britonis clipeus vi penitus est concussionis attritus, atque Brito fuit magno timore perterritus. Cogitans vero custos Britonem ictu secundo perimere feriendi causa iterum arma levavit in altum. Sed, antequam arma in Britonem reprimere posset, velocissime Brito et occulto ingenio ense custodem in brachio repercussit, eius dextram amputatam simul cum clava emisit in terram, et, quum eum penitus interimere vellet, exclamavit custos et ait: «Numquid te solum inurbanum militem dulcis Britannia duxit, quoniam victum gladio perimere quaeris? Nam, si meae volueris parcere vitae, quod quaeris modico te faciam labore lucrari, ac sine me nil poteris impetrare.» Cui Brito ait: «Vitam tibi, ostiarie, indulgebo, si id quod promittis volueris adimplere.» Ait ergo custos: «Si modicum exspectare velis, chirothecam tibi festinanter dabo accipitris.» Cui Brito respondit: «Latro hominumque deceptor! Nunc veraciter agnosco quod me decipere quaeris. Si tuam cupis igitur defendere vitam, locum mihi studeas solummodo indicare, ubi vestra chirotheca reponitur.» Custos vero Britonem in palatii secreta deduxit, ubi aurea columna pulcherrima residebat, quae universam palatii congeriem sustinebat, in qua etiam quaesita chirotheca pendebat. Qua viriliter apprehensa et in sinistra manu firmata ingens rumor, ululatus et clamor nemine viso per singulas palatii partes resonare coepit: «Heu heu, nobis invitis hostis victor cum praeda recedit.» Et egressus de palatio stratum ascendit equum arreptoque itinere ad amoenitatis loca devenit, ubi alia erant prata pulcherrima omnique ornata decore, in quibus palatium aureum consistebat optima dispositione compositum. Erat enim palatii longitudo cubitorum sexcentorum, latitudo vero ducentorum. Tectum autem et exteriora cuncta palatii erant argentea, interiora vero aurea quidem omnia et pretiosis ornata lapidibus. Palatium etiam variis multum erat receptaculis distinctum. In digniori vero parte palatii in aureo throno rex sedebat Arturus, et circa eum residebant dominae pulchriores, quarum mihi non potuit esse numerus manifestus, et stabant coram eo milites multi et decori aspectus. In ipso namque palatio erat aurea pertica pulchra nimis atque formosa, in qua optatus residebat accipiter, et ibi prope duo canes accipitris ligati iacebant. Sed antequam ad praedictum posset devenire palatium, obstabat antemurale quoddam munitissimum ad palatii nituram adstructum, ad cuius custodiam milites erant duodecim fortissimi deputati, qui neminem ulterius pertransire sinebant, nisi chirothecam demonstraret accipitris vel nisi gladio pugnando vellet assumere viam. Quos quum vidisset Brito, chirothecam eis festinanter ostendit accipitris. Qui ei aperto itinere dicunt: «Haec quidem via non est tuae vitae salubris sed penitus inductiva doloris.» Brito autem quum ad interiora palatii pervenisset, regem salutavit Arturum. Qui quare venisset diligenter a militibus interrogatus dixit se causa reportandi accipitrem accessisse. Cui unus de militibus curiae ait: «Ob quam causam accipitrem accipere quaeris?» Cui Brito respondit: «Quia dominae gaudeo pulchrioris amore quam aliquis istius curiae miles.» Cui ille respondit: «Ergo, ut accipitrem valeas reportare, primo te oportet istud, quod asseris, pugnando tueri.» Et ait Brito: «Libenter!» Et clipeo competenti Britoni praeparato, armati ambo constituti sunt intra palatii munimina, et compulsis calcaribus equis sibi invicem vehementer occurrunt et confractis clipeis lanceisque disruptis sibi gladiis repugnando resistunt ac ferri vestimenta conscindunt. Post diutinam ergo luctam palatii miles bino Britonis ictu summo ingenio in capite sine intermissione percussus tanta coepit oculorum turbatione gravari quod nihil poterat penitus visu percipere. Quod persentiens Brito insultum audacter et velociter fecit in eum atque victum ipsum prostravit de equo. Et apprehenso accipitre simulque et canibus aspiciens vidit chartulam conscriptam, quae aurea catenula praedictae inhaerebat perticae colligata, de qua quum diligenter exquireret, tale promeruit audire responsum: «Haec est enim chartula, in qua regulae scribuntur amoris, quas ipse amoris rex ore proprio amatoribus edidit. Hanc te asportare oportet et regulas amantibus indicare, si pacificum volueris accipitrem reportare.» Qua etiam sumpta et abeundi curialiter accepta licentia ad silvae dominam modico temporis spatio sine alicuius contradictione reversus est. Quam in eodem quidem nemoris loco repperit, in quo primitus eam ambulando dimisit. Quae quidem de accepta victoria non mediocriter gaudens Britonem abire dimisit et ait: «De licentia mea recede, carissime, quia dulcis te Britannia quaerit. Rogo tamen ne gravis tibi videatur abscessus, quia quandocunque ad haec volueris solus accedere loca, me semper poteris habere praesentem.» Qui osculo assumpto atque ter decies repetito Britanniam versus gaudens iter direxit amoenum. Postmodum vero regulas quae in charta reperiuntur adscriptae conspexit, et eas iuxta superioris responsi tenorem cunctis amatoribus divulgavit. Sunt autem regulae tales: Has autem regulas, ut dixi, secum Brito praefatus adduxit et ex parte regis amoris illi dominae, pro cuius amore tantas fuerat passus angustias cum ipso repraesentavit accipitre. Quae etiam ipsius militis agnita fide plenaria ac eiusdem strenuitatis audacia plenius intellecta labores illius suo remuneravit amore, et curia dominarum plurimarum atque militum convocata regulas praedictas patefecit amoris et eas singulis amantibus sub regis amoris interminatione firmiter conservandas iniunxit. Quas quidem universae curiae plenitudo suscepit et sub amoris poena in perpetuum conservare promisit. Singuli etiam, qui ad curiam vocati convenerant, regulas iam dictas in scriptis reportaverunt et eas per diversas mundi partes cunctis amantibus ediderunt. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 52 "PetChr.Sermon7 52 Petrus Chrysologusc.380–c.450 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" - SERMO PRIMUS. De duobus filiis, prodigo et frugi, et primo... - SERMO II. De eisdem, ubi de reditu filii ad patrem... - SERMO III. De eisdem, ubi de occursu patris ad filium... - SERMO IV. De eisdem, ubi de livore senioris filii in... - SERMO V. De eisdem, Iudaeum et Gentilem figurantibus. - SERMO VI. De laetitia ob inductionem gentium ad fidem et... - SERMO VII. De hypocrisi et eleemosyna. In illud Matthaei VI:... - SERMO VIII. De ieiunio et eleemosyna. - SERMO IX. De eisdem. In illud Matthaei: Attendite, ne iustitiam... - SERMO X. De infidelibus ad baptismum ducendis. In psalmum XXVIII. - SERMO XI. De ieiunio et tentationibus Christi. - SERMO XII. De eisdem. - SERMO XIII. De eisdem. - SERMO XIV. De fructibus eleemosynae, in psalmum XL. - SERMO XV. De centurione. - SERMO XVI. De duobus daemoniacis. - SERMO XVII. De daemoniaco. - SERMO XVIII. De socru Petri in firma et sanata. - SERMO XIX. De Scriba, cui Christus sequi se non permisit... - SERMO XX. De sedata maris tempestate. - SERMO XXI. De eadem. - SERMO XXII. De terrenorum cura despicienda, deque servo vigili. - SERMO XXIII. De terrenorum cura despicienda et promissione regni. - SERMO XXIV. De servo vigili et felicitate regni Dei. - SERMO XXV. De terrenorum cura despicienda, et promissione regni. - SERMO XXVI. De fideli dispensatore. - SERMO XXVII. De scandalo tollendo. - SERMO XXVIII. De Matthaei Publicani ac divitis vocatione, et de... - SERMO XXIX. De eisdem, et de auro. - SERMO XXX. De eisdem. - SERMO XXXI. De Pharisaeorum et discipulorum Ioannis ieiunio. - SERMO XXXII. De eo qui habebat manum aridam. - SERMO XXXIII. De filia archisynagogi, degue muliere sanguinis pro fluvio... - SERMO XXXIV. De eisdem. - SERMO XXXV. De muliere profluvio sanguinis obnoxia. - SERMO XXXVI. De Haemorrhoissa, et filia archisynagogi. Hoc loco D... - SERMO XXXVII. De Ionae prophetae signo. - SERMO XXXVIII. De iniuria aequo animo toleranda. - SERMO XXXIX. De perseverantia orationis. - SERMO XL. De bono pastore. - SERMO XLI. De ieiunio et eleemosyna. - SERMO XLII. De eisdem. - SERMO XLIII. De oratione, ieiunio et eleemosyna. - SERMO XLIV. De consilio impiorum, via peccatorum, et cathedra pestilentiae... - SERMO XLV. De homine fragili Deum orante, ne se arguat... - SERMO XLVI. De exsultatione spirituali et confessione peccatorum, in psalmum... - SERMO XLVII. De parabolis inventae margaritae et sagenae missae in... - SERMO XLVIII. De Christo fabri filio appellato, et de invidia... - SERMO XLIX. De eisdem, secundum Marcum. - SERMO L. De paralytico curato. - SERMO LI. De daemoniaco surdo et muto curato. - SERMO LII. De eodem. - SERMO LIII. De pace. - SERMO LIV. De Zachaeo. - SERMO LV. De paterna Dei in nos dilectione, de patrum... - SERMO LVI. De symbolo apostolorum. - SERMO LVII. In symbolum apostolorum. - SERMO LVIII. In idem. - SERMO LIX. In idem. - SERMO LX. In idem. - SERMO LXI In idem. - SERMO LXII In idem. - SERMO LXIII De Lazaro a mortuis suscitato. - SERMO LXIV. De eodem. - SERMO LXV. De eodem. - SERMO LXVI. De divite et Lazaro. - SERMO LXVII. In orationem Dominicam. - SERMO LXVIII. In eamdem. - SERMO LXIX. In eamdem. - SERMO LXX. In eamdem. - SERMO LXXI. In eamdem. - SERMO LXXII. In eamdem. - SERMO LXXIII. De paschali solemnitate. - SERMO LXXIV. De Resurrectione Christi. - SERMO LXXV. De eadem. - SERMO LXXVI. De eadem, deque secunda Christi manifestatione facta mulieribus... - SERMO LXXVII. De Resurrectione Christi. - SERMO LXXVIII. De septima Christi mani estatione facta discipulis ad... - SERMO LXXIX. De Resurrectione Christi. - SERMO LXXX. De Christi Resurrectione et secunda manifestatione facta mulieribus... - SERMO LXXXI. De quinta Christi manifestatione facta discipulis, cum Thomas... - SERMO LXXXII. De Christi resurrectione, et quarta manifestatione facta duobus... - SERMO LXXXIII. De nona Christi manifestatione facta recumbentibus undecim discipulis... - SERMO LXXXIV. De quinta Christi manifestatione facta discipulis, cum abesset... - SERMO LXXXV. De ingressu Christi in templum, et Iudaeorum admiratione... - SERMO LXXXVI. De annuntiatione et conceptione D. Ioannis Baptistae. - SERMO LXXXVII. De eisdem. - SERMO LXXXVIII. De eisdem. - SERMO LXXXIX. De eisdem. - SERMO XC. De eisdem. - SERMO XCI. De eisdem. - SERMO XCII. De eisdem. - SERMO XCIII. De conversione Magdalenae. - SERMO XCIV. De eadem, et Pharisaeo murmurante, ac Christo respondente... - SERMO XCV. De eadem, ubi de Magdalenae allegorica conversione. - SERMO XCVI. De parabola zizaniorum. - SERMO XCVII. De eadem. - SERMO XCVIII. De parabola grani sinapis. - SERMO XCIX. De parabola fermenti. - SERMO C. De Syrophoenissa, sive Chananea. - SERMO CI. De morte contemnenda a fidelibus, et quare illam... - SERMO CII. De Centurione. - SERMO CIII. De filio viduae excitato a mortuis, deque corporum... - SERMO CIV. De divite, cuius ager ferax fuit. - SERMO CV. De muliere quae habebat spiritum infirmitatis. - SERMO CVI. De ficu quae fructum non protulit. - SERMO CVII. In D. Petrum episcopum Ravennae. - SERMO CVIII. De homine, ut sit hostia et sacerdos Deo... - SERMO CIX. De hostia corporis et animae Deo rationabiliter offerenda... - SERMO CX. De salute sub fide reposita, iustificatione a Deo... - SERMO CXI. De peccato originali. In verba eiusdem: Propterea sicut... - SERMO CXII. De morte per hominem, vita et gratia per... - SERMO CXIII. De non permanendo in peccato, ut gratia abundet... - SERMO CXIV. De servis legis et gratiae. In verba eiusdem:... - SERMO CXV. De lege abrogata per gratiam. In verba eiusdem:... - SERMO CXVI. De cognitione peccati per legem. In verba eiusdem:... - SERMO CXVII. De Adam primo et novissimo. In verba eiusdem:... - SERMO CXVIII. De morte et resurrectione carnis. - SERMO CXIX. De vero cursu pro corona gloriae. In verba... - SERMO CXX. De figura saeculi vitanda, et forma Salvatoris assumenda... - SERMO CXXI. De divite et Lazaro. - SERMO CXXII. De eisdem. - SERMO CXXIII. De eisdem. - SERMO CXXIV. De eisdem. - SERMO CXXV. De villico iniquo. - SERMO CXXVI. De eodem. - SERMO CXXVII. De decollatione D. Ioannis Baptistae. - SERMO CXXVIII. In divum Apollinarem episcopum et martyrem. - SERMO CXXIX. In D. Cyprianum martyrem. - SERMO CXXX. In consecratione episcopi. - SERMO CXXXI. De Deo, ut videatur; de livore et pertinacia... - SERMO CXXXII. De unitate fidelium. - SERMO CXXXIII. In D. Andream apostolum. - SERMO CXXXIV. In D. Felicitatem martyrem. - SERMO CXXXV. In D. Laurentium. - SERMO CXXXVI. In Adelphum episcopum. - SERMO CXXXVII. De praedicatione D. Ioannis Baptistae. - SERMO CXXXVIII. De pace. - SERMO CXXXIX. De remittendo fratri delicto. - SERMO CXL. De Annuntiatione D. Mariae Virginis. - SERMO CXLI. De Incarnatione Christi. - SERMO CXLII De Annuntiatione D. Mariae Virginis. - SERMO CXLIII. De eadem. - SERMO CXLIV. De eadem. - SERMO CXLV. De generatione Christi, et de Ioseph Mariam dimittere... - SERMO CXLVI. De eadem, ac Ioseph sponso, et sponsa matre... - SERMO CXLVII. De Incarnationis sacramento. - SERMO CXLVIII. De eodem. - SERMO CXLIX. De Nativitate Christi et pace Christianorum. - SERMO CL. De fuga Christi in Aegyptum. - SERMO CLI De eadem. - SERMO CLII. De infantium nece. - SERMO CLIII. De eadem. - SERMO CLIV. In D. Stephanum protomartyrem. - SERMO CLV. De kalendis Ianuarii, quae varia gentium superstitione polluebantur... - SERMO CLVI. De Epiphania et magis. - SERMO CLVII. De eisdem. - SERMO CLVIII. De eisdem. - SERMO CLIX. De eisdem. - SERMO CLX. de eisdem. - SERMO CLXI. De parabola servi ab agro regressi, deque hominis... - SERMO CLXII. De eo qui volebat dividere haereditatem. - SERMO CLXIII. De terrenorum cura despicienda . - SERMO CLXIV. De igne coelesti, de separatione facta a Christo... - SERMO CLXV. De consecratione D. Proiecti episcopi Foro-Corne-liensis. - SERMO CLXVI. De quadragesimali ieiunio. - SERMO CLXVII. De D. Ioanne Baptista praedicante, deque poenitentia agenda... - SERMO CLXVIII. De parabola centum ovium. - SERMO CLXIX. De parabola drachmae perditae. - SERMO CLXX. De Christo pro nobis varias formas suscipiente, aposlolos... - SERMO CLXXI. De discipulis illotis manibus prandentibus. - SERMO CLXXII. De invidia et hypocrisi. - SERMO CLXXIII. De D. Ioanne Baptista et Herode. - SERMO CLXXIV. De decollatione D. Ioannis Baptistae. - SERMO CLXXV. De Marcellino episcopo Vicohaventino, et D. Mariae, Virginis... - SERMO CLXXVI. De caeco. |
(PL 183 0984C) SERMO XLI. Qualiter sponsa recipit interim magnam consolationem de contemplatione divinae claritatis, antequam perveniat ad claram eius visionem. 1. Collum tuum sicut monilia (Cant. I, 9) . Solet ornari collum monilibus, non ipsis comparari. (0984D) Sed hoc illae faciant, quibus quia de proprio non inest decor, aliunde necesse est ut mendicent, unde se speciosas mentiantur. Nam sponsae collum ita in se ipso formosum, et tam decenter quasi natura formatum est, ut extrinsecus non requirat ornatum. Quid enim opus est peregrinorum fucos adhibere colorum, cui propria, et tanquam innata sufficit pulchritudo, in tantum ut ipsorum quoque, quae ad ornandum quaeruntur monilium possit adaequare nitorem? Hoc nempe intelligi voluit, qui minime quidem a collo, ut assolet, pendere monilia, sed ipsum potius esse sicut monilia dixit. Non iam invocandus est nobis Spiritus sanctus, ut sicut spirituales sponsae genas sua dignatione tribuit invenire, ita etiam ipsius spirituale collum demonstrare dignetur. (0985A) Et meo quidem intellectui (quia mihi incumbit loqui quae sentio) nihil interim verisimilius probabiliusve elucet, quam ipsum animae intellectum colli nomine designari. Tu quoque idem, ut arbitror, approbabis, si advertas similitudinis rationem. Annon siquidem tibi videtur colli quodam modo vice fungi intellectus, per quem tua anima traiicit in se spiritus vitalia alimenta, atque in quaedam transfundit viscera morum, affectumque suorum? Hoc ergo sponsae collum, id est purus et simplex intellectus, eum nuda et aperta veritate satis per se ipsum reniteat, non indiget ornamento; sed ipsum magis, tanquam pretiosum monile, animam decenter exornat, ac proinde simile monilibus ipsis describitur. Bonum monile veritas, bonum puritas sive simplicitas, bonum plane monile sapere ad sobrietatem. (0985B) Philosophorum vel haereticorum intellectus non habet hunc in se puritatis, veritatisque nitorem: et ideo multam curam gerunt ipsum colorare et fucare phaleris verborum, et versutiis syllogismorum, ne, si nudus appareat, falsi etiam appareat turpitudo. 2. Sequitur: Muraenulas aureas faciemus tibi, vermiculatas argento. Si, faciam, singulariter, et non pluraliter, faciemus, dixisset, absolute et indubitanter hoc etiam loqui sponsum pronuntiassem. (0985C) Nunc autem vide ne forte magis sodalibus eius congruentiusque assignemus, sponsam quasi consolantibus tali promissione, quod donec perveniat ad visionem eius, cuius sic flagrat desiderio, facturi sint illi muraenulas pulchras et pretiosas, quae sunt aurium ornamenta. Atque hoc propterea, ut opinor, quia fides ex auditu; et quandiu per fidem ambulatur et non per speciem, danda opera potius instruendo auditui, quam visui exserendo alias, exercendo . Frustra namque intenditur oculus qui non sit fide mundatus, cum solis qui mundo corde sunt, videndi copia promittatur (Matth. V, 8) . Scriptum vero est: Fide mundans corda eorum (Act. XV, 9) . Quia ergo fides ex auditu, et ex illa visus purgatio est, merito illi ornandis auribus intendebant, dum auditus, sicut ratio docuit, visus sit preparatio. Tu, inquiunt, o sponsa, intuendae dilecti inhias claritati; sed hoc alterius temporis est. (0985D) Damus autem in praesentiarum ornamenta auribus tuis, quod erit tibi interim consolatio, erit et praeparatio ad hoc ipsum quod postulas, ac si illud prophetae ei dicant: Audi, filia, et vide (Psal. XLIV, 11) . Videre desideras, sed audi prius. Gradus est auditus ad visum. Proinde audi, et inclina aurem tuam ornamentis quae tibi facimus, ut per auditus obedientiam ad gloriam pervenias visionis. Nos auditui tuo damus gaudium et laetitiam. Nam visui non est nostrum dare (in quo gaudii plenitudo et tui desiderii adimpletio est), sed illius quem diligit anima tua. Ipse ut gaudium tuum plenum sit, ostendet se ipsum tibi; ipse adimplebit te laetitia cum vultu suo. Tu interim accipe ad consolationem muraenulas has de manu nostra; caeterum delectationes in dextera eius usque in finem. 3. Advertendum cuiusmodi ei muraenulas offerunt: Aureas, inquit, et vermiculatas argento. (0986A) Aurum divinitatis est fulgor, aurum sapientia quae desursum est. Hoc auro fulgentia quaedam quasi veritatis signacula spondent se figuraturos hi, quibus id ministerii est, superni aurifices, atque internis animae auribus inserturos. Quod ego non puto esse aliud, quam texere spirituales quasdam similitudines, et in ipsis purissima divinae sapientiae sensa animae contemplantis conspectibus importare, ut videat, saltem per speculum et in aenigmate, quod nondum facie ad faciem valet ullatenus intueri. (0986B) Divina sunt, et nisi expertis prorsus incognita quae effamur; quomodo videlicet in hoc mortali corpore, fide adhuc habente statum, et necdum propalata perspicui substantia luminis, iam tamen alias, interim purae interdum contemplatio veritatis partes suas agere intra nos vel ex parte praesumit; ita ut liceat usurpare etiam alicui nostrum, cui hoc datum desuper fuerit, illud Apostoli: Nunc cognosco ex parte: item, Ex parte cognoscimus, et ex parte prophetamus (I Cor. XIII, 12, 9) . Cum autem divinius aliquid raptim et veluti in velocitate corusci luminis interluxerit menti spiritu excedenti, sive ad temperamentum nimii splendoris, sive ad doctrinae usum, continuo, nescio unde, adsunt imaginatoriae quaedam rerum inferiorum similitudines, infusis divinitus sensis convenienter accommodatae, quibus quodam modo adumbratus purissimus ille ac splendidissimus veritatis radius, et ipsi animae tolerabilior fiat, et quibus communicare illum voluerit, capabilior, Existimo tamen ipsas formari in nobis sanctorum suggestionibus angelorum, sicut econtrario contrarias et malas ingeri immissiones per angelos malos non dubium est. 4. Et fortassis hinc illud est speculum atque aenigma, ut dixi, per quod videbat Apostolus (I Cor. V, 12) , ex istiusmodi puris pulchrisque imaginationibus angelorum quasi manibus fabricatum: quatenus et Dei esse, quod purum et absque omni phantasia corporearum imaginum cernitur, sentiamus; et elegantem quamlibet similitudinem, qua id digne vestitum apparuerit, ministerio deputemus angelico. (0986D) Quod signasse expressius videtur alia interpretatio, dicens: Similitudines auri fabri faciemus tibi, cum distinctionibus argenti (Cant. I, 10, iuxta LXX . Unum est, cum distinctionibus argenti, et vermiculatas argento. In quo mihi significare videtur non modo similitudines intus per angelos suggeri, sed nitorem quoque eloquii per ipsos extrinsecus ministrari, quo congrue atque decenter ornatae, et facilius ab auditoribus capiantur, et delectabilius. Quod si dixeris: Quid eloquio et argento! dicit tibi propheta: Eloquia Domini, eloquia casta, argentum igne examinatum (Psal. XI, 7) . Ita ergo illi coelestes administratorii spiritus peregrinanti in terris sponsae faciunt muraenulas aureas, vermiculatas argento. (0987A) 5. Vide autem quomodo illa aliud cupit, et aliud accipit: et nitenti ad contemplationis quietem labor praedicationis imponitur; et sitienti sponsi praesentiam, filiorum sponsi pariendorum, alendorumque sollicitudo iniungitur. Neque nunc tantum accidit illi hoc; sed et alia vice, ut memini, cum sponsi amplexus et oscula suspiraret, responsum est ei: Qua meliora sunt ubera tua vino (Cant. I, 1) ; ut ex hoc se intelligeret matrem, atque ad dandum lac parvulis, nutriendumque filios revocari. Fortassis et in aliis cantici huius locis hoc ipsum tu quoque, nisi piger sis ad inquirendum, per te ipsum advertere poteris. (0987B) An non res ista quondam in sancto patriarcha Iacob praefigurabatur, cum frustratus optatis diuque exspectatis Rachelis amplexibus, pro sterili et decora fecundam et lippam invitus atque ignarus accepit? (Gen. XXIX, 23, 23.) Ita ergo nunc sponsa scire cupiens et inquirens, ubi in meridianis horis dilectus pascat et cubet, muraenulas pro eo reportat aureas, vermiculatas argento; id est, sapientiam cum eloquentia; haud dubium quin ad praedicationis opus. 6. Docemur ex hoc sane, intermittenda plerumque dulcia oscula propter lactantia ubera; nec cuiquam sibi, sed omnibus esse vivendum. Vae qui bene de Deo et sentire, et eloqui acceperunt, si quaestum aestiment pietatem; si convertant ad inanem gloriam, quod ad lucra Dei acceperant erogandum; si alta sapientes, humilibus non consentiant. Paveant quod in propheta legitur, dicente Domino: Dedi eis aurum meum et argentum meum; ipsi autem de argento et auro meo operati sunt Baal (Ose. II, 8) . Tu ergo audi quid sponsa, accepta hinc quidem increpatione, inde vero promissione, responderit. (0987C) Neque enim vel de promissis extollitur, vel pro repulsa irascitur; sed, sicut scriptum est: Corripe sapientem, et amabit te (Prov. IX, 8) ; et item quod ad donationes et promissiones spectat: Quanto maior es, humilia te in omnibus (Eccli. III, 20) ; quod ex eius responsione melius utrumque patebit. Sed ipsa, si placet, discussio in aliud sermonis principium differatur, et de iis quae dicta sunt, glorificemus Sponsum Ecclesiae Dominum nostrum Iesum Christum, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Amen. |
CAP. VI. "De stirpe Caesaris in praesentia regnantis." Quomodo à veris antiquae stirpis Dominis, Dayris regni administratio & maiestas ad alium nullâ generis nobilitate splendidum, nomine Tayckonem pervenerit, diximus capite quarto. Novus hic Caesar insigni erat vir prudentia, atque ideo non tantum feliciter regnum administrabat, sed etiam facile providebat, fieri vix aliter posse, quin Proceres regni invidia simul & indignatione aliquando stimulati, quod tam vili stirpe oriundo Caesari obedientiam praestare tenerentur, rebellionem facerent. Hoc ut praecaveret, callido usus est consilio: inter Chinam & Iaponiam medio mari in longum se extendit à septentrione versus Austrum Insula magna Corea, cuius longitudini tribuuntur milliaria germanica CCLXX, latitudini maximae XXX. Illam sibi in animo esse expugnare regnoque Iaponiae subiugare comminiscebatur. Ad perficiendum verò hoc, praecipuos reges & magnates, à quibus periculum sibi aliquod imminere suspicabatur, illuc cum exercitu sexagies millium circiter militum misit ad inferendum incolis bellum, missosque deinde amicis epistolis magnisque promissionibus septem annos illic detinuit, assiduè illos exhortans, ne reverterentur antequam totam insulam debellassent. Elapso iam tot annorum spatio Duces & milites non poterant diutius ferre patriae, uxorum, liberorum desiderium, nec tamen iniussu vel absque permissione Caesaris exire insula licebat. Patientiâ itaque in desperationem & furorem conversa, crudeliter in Insula Corea grassabantur, trucidantes incolas, aedificia cremantes, foeminas constuprantes atque omnia, quae poterant, funditus evertentes. Tandem Corienses cum haec sustinere diutius non possent, ad Caesarem Iaponiae Tayckonem mittunt Legatum pacis ineundae causâ. Caeterum hic Legatus amore suae patriae flagrans Caesarem & simul seipsum veneno interemit. Proceres Iaponenses in Corea belligerantes auditâ Caesaris morte, illico non exspectata permissione vel licentia in patriam relictâ Corea festinarunt, quisque ad suas ditionem visuri quisnam ex ipsorum numero imperium consecuturus esset. Praedictus Taycko genuerat unicum filium, nominatum Fidery, qui moriente patre sextum modo aetatis annum agebat. Sentiens itaque pater moriendum sibi esse, elegit praecipuum & potentissimum ex regni Proceribus, cui maximè omnium fidebat, dictum Ongosschio, quem in Testamento filii, cuius aetas ad regnum nondum apta, Tutorem constitueret & interregem. Quod tamen antequam faceret, debuit Ongosschio volente ita Caesare & iuxta gentis morem, aliis quoque adhibitis obtestationibus & Sacramentis, Syngrapha quam sanguine è corpore suo educto conscripserat, cavere, quod filium Caesaris Fidery, simul ac is in decimo quinto versaretur aetatis anno, solennibus caeremoniis & ritibus, per Dayrum in Caesarem Iaponiae coronandum curaturus esset. Mortuo itaque Tayckone suscepit regni administrationem Ongosschio, acri vir iudicio, & grandi iam senectute nomine pupilli sui & tanquam Interrex, quoniam & defunctus ita voluerat, & Proceres Imperii consentiebant, ne propter Caesaris pueritiam alius supremam dignitatem affectaret, novique rursus belli materiam subministraret. Verum enimverò hircus olitor erat constitutus. Etenim Ongosschio promissis suis proprio quamvis sanguine consignatis non stetit, sed sibi posterisque suis regnum comparare aggressus est, idem procul dubio animo volvens axioma, quod Romanorum primo Imperatori Cicero tribuit: "Si violandum est ius, regni causa violandum est." Pupillum itaque suum Fidery, cum iam decimus quintus aetatis annus non longe abesset, variis confictis criminationibus oneravit, inter alia verò illum accusavit, quasi sibi Tutori à Parente ipsi constituto diffideret, & metuens ne ad regnum non eveheretur, bellum pararet, quo vi & armis imperium Tutori concreditum & pro tempore demandatum arriperet. Obiiciebat quoque tum ipsi Fidery; quod soli Caesari convenientes honores admitteret, antequam Caesar esset declaratus, tum Proceres regni, qui illum talibus honoribus afficerent. Has & alias non minus futiles praetendens rationes nefandi consilii, bellum instituit contra pupillum, contractisque in regno Suruga copiis quam poterat maximis ad urbem Osacka, ubi aula Fidery erat, perrexit, arctâque obsidione cinctam tertium post mensem expugnavit. In summum vitae discrimen adductus Fydery, humiliter vitam sibi ut concederet, Ongoschionem Tutorem rogabat, imperiumque ultro ipsi cum regni Maiestate permittens, vasallus tantum & satrapa quidam esse cupiebat. Atque ut hanc petitionem facilius ab Ongoschione impetraret, ablegabat ad eum uxorem suam, quae Ongoschionis filia erat & ab ipso in matrimonium pupillo data. Sed Tyrannus, mortuum Leonem non mordere cogitans, filiae precibus aures praebere abnuit: quin potius perfidum suum propositum persequens, devictâ arce, aedes illas, in quibus se Fidery cum matre & praecipuis ex nobilitate tam viris quàm foeminis absconderat, lignorum strue ad egregiam altitudinem circumdari iussit; quâ succensâ aedes illae cum omnibus intra eas latentibus in cinerem redactae sunt & tot nobiles animae tam miserabili leti genere vitâ privatae. Omnes quoque Dynastas, qui ex parte Fidery steterant, interfecit Ongoschio, totoque regno in potestatem suam redacto, constituebat imperii formam non per peiorem eâ, quae à praecessore Tayckone inductus erat. Facta haec sunt anno CIƆ D CXVI Ep. Chr. & Fidery in Historiâ martyrum Iaponiae dicitur Fidecosamma. Quibus peractis, haud diu regni possessione illi licuit gaudere: sed proximo post illa anno vitam, cum valde iam senex, commutavit, relinquens haeredem regni filium nomine Combo, sive Conbosamma, qui solenni ritu Caesar factus est & parens fuit Caesaris illius, qui anno CIƆ DCXXXI incepit regnare, appellatus Chiongon. |
1. Nemini video dubium esse, iudices, quin apertissime C. Verres in Sicilia sacra profanaque omnia et privatim et publice spoliarit, versatusque sit sine ulla non modo religione verum etiam dissimulatione in omni genere furandi atque praedandi. Sed quaedam mihi magnifica et praeclara eius defensio ostenditur; cui quem ad modum resistam multo mihi ante est, iudices, providendum. Ita enim causa constituitur, provinciam Siciliam virtute istius et vigilantia singulari dubiis formidolosisque temporibus a fugitivis atque a belli periculis tutam esse servatam. 2. Quid agam, iudices? quo accusationis meae rationem conferam? quo me vertam? ad omnis enim meos impetus quasi murus quidam boni nomen imperatoris opponitur. Novi locum; video ubi se iactaturus sit Hortensius. Belli pericula, tempora rei publicae, imperatorum penuriam commemorabit; tum deprecabitur a vobis, tum etiam pro suo iure contendet ne patiamini talem imperatorem populo Romano Siculorum testimoniis eripi, ne obteri laudem imperatoriam criminibus avaritiae velitis. 3. Non possum dissimulare, iudices; timeo ne C. Verres propter hanc eximiam virtutem in re militari omnia quae fecit impune fecerit. Venit enim mihi in mentem in iudicio M'. Aquili quantum auctoritatis, quantum momenti oratio M. Antoni habuisse existimata sit; qui, ut erat in dicendo non solum sapiens sed etiam fortis, causa prope perorata ipse arripuit M'. Aquilium constituitque in conspectu omnium tunicamque eius a pectore abscidit, ut cicatrices populus Romanus iudicesque aspicerent adverso corpore exceptas; simul et de illo vulnere quod ille in capite ab hostium duce acceperat multa dixit, eoque adduxit eos qui erant iudicaturi vehementer ut vererentur ne, quem virum fortuna ex hostium telis eripuisset, cum sibi ipse non pepercisset, hic non ad populi Romani laudem sed ad iudicum crudelitatem videretur esse servatus. 4. Eadem nunc ab illis defensionis ratio viaque temptatur, idem quaeritur. Sit fur, sit sacrilegus, sit flagitiorum omnium vitiorumque princeps; at est bonus imperator, at felix et ad dubia rei publicae tempora reservandus. Non agam summo iure tecum, non dicam id quod debeam forsitan obtinere, cum iudicium certa lege sit,--non quid in re militari fortiter feceris, sed quem ad modum manus ab alienis pecuniis abstinueris abs te doceri oportere; non, inquam, sic agam, sed ita quaeram, quem ad modum te velle intellego, quae tua opera et quanta fuerit in bello. 5. Quid dicis? an bello fugitivorum Siciliam virtute tua liberatam? Magna laus et honesta oratio; sed tamen quo bello? Nos enim, post illud bellum quod M'. Aquilius confecit, sic accepimus, nullum in Sicilia fugitivorum bellum fuisse. 'At in Italia fuit.' Fateor, et magnum quidem ac vehemens. Num igitur ex eo bello partem aliquam laudis appetere conaris? num tibi illius victoriae gloriam cum M. Crasso aut Cn. Pompeio communicatam putas? Non arbitror hoc etiam tuae deesse impudentiae, ut quicquam eius modi dicere audeas. Obstitisti videlicet ne ex Italia transire in Siciliam fugitivorum copiae possent. Vbi, quando, qua ex parte? cum aut ratibus aut navibus conarentur accedere? Nos enim nihil umquam prorsus audivimus, sed illud audivimus, M. Crassi, fortissimi viri, virtute consilioque factum ne ratibus coniunctis freto fugitivi ad Messanam transire possent, a quo illi conatu non tanto opere prohibendi fuissent, si ulla in Sicilia praesidia ad illorum adventum opposita putarentur. 6. At cum esset in Italia bellum tam prope a Sicilia, tamen in Sicilia non fuit. Quid mirum? ne cum in Sicilia quidem fuit eodem intervallo, pars eius belli in Italiam ulla pervasit. Etenim propinquitas locorum ad utram partem hoc loco profertur? utrum aditum facilem hostibus an contagionem imitandi belli periculosam fuisse? Aditus omnis hominibus sine ulla facultate navium non modo disiunctus sed etiam clausus est, ut illis quibus Siciliam propinquam fuisse dicis facilius fuerit ad Oceanum pervenire quam ad Peloridem accedere. 7. Contagio autem ista servilis belli cur abs te potius quam ab iis omnibus qui ceteras provincias obtinuerunt praedicatur? An quod in Sicilia iam antea bella fugitivorum fuerunt? at ea ipsa causa est cur ista provincia minimo in periculo sit et fuerit. Nam posteaquam illinc M'. Aquilius decessit, omnium instituta atque edicta praetorum fuerunt eius modi ut ne quis cum telo servus esset. Vetus est quod dicam, et propter severitatem exempli nemini fortasse vestrum inauditum, L. Domitium praetorem in Sicilia, cum aper ingens ad eum adlatus esset, admiratum requisisse quis eum percussisset; cum audisset pastorem cuiusdam fuisse, eum vocari ad se iussisse; illum cupide ad praetorem quasi ad laudem atque ad praemium accucurrisse; quaesisse Domitium qui tantam bestiam percussisset; illum respondisse, venabulo; statim deinde iussu praetoris in crucem esse sublatum. Durum hoc fortasse videatur, neque ego ullam in partem disputo: tantum intellego, maluisse Domitium crudelem in animadvertendo quam in praetermittendo dissolutum videri. 8. Ergo his institutis provinciae iam tum, cum bello sociorum tota Italia arderet, homo non acerrimus nec fortissimus, C. Norbanus, in summo otio fuit: perfacile enim sese Sicilia iam tuebatur, ut ne quod ex ipsa bellum posset exsistere. Etenim cum nihil tam coniunctum sit quam negotiatores nostri cum Siculis usu, re, ratione, concordia, et cum ipsi Siculi res suas ita constitutas habeant ut iis pacem expediat esse, imperium autem populi Romani sic diligant ut id imminui aut commutari minime velint, cumque haec a servorum bello pericula et praetorum institutis et dominorum disciplina provisa sint, nullum est malum domesticum quod ex ipsa provincia nasci possit. 9. Quid igitur? nulline motus in Sicilia servorum Verre praetore, nullaene consensiones factae esse dicuntur? Nihil sane quod ad senatum populumque Romanum pervenerit, nihil quod iste publice Romam scripserit; et tamen coeptum esse in Sicilia moveri aliquot locis servitium suspicor. Id adeo non tam ex re quam ex istius factis decretisque cognosco. Ac videte quam non inimico animo sim acturus: ego ipse haec quae ille quaerit, quae adhuc numquam audistis, commemorabo et proferam. 10. In Triocalino, quem locum fugitivi iam ante tenuerunt, Leonidae cuiusdam Siculi familia in suspicionem est vocata coniurationis. Res delata ad istum. Statim, ut par fuit, iussu eius homines qui fuerant nominati comprehensi sunt adductique Lilybaeum; domino denuntiatum est, causa dicta, damnati. Quid deinde? quid censetis? furtum fortasse aut praedam exspectatis aliquam. Nolite usque quaque idem quaerere. In metu belli furandi locus qui potest esse? etiam si qua fuit in hac re occasio praetermissa est. Tum potuit a Leonida nummorum aliquid auferre, cum denuntiavit ut adesset; fuit nundinatio aliqua, et isti non nova, ne causam dicerent; etiam alter locus, ut absolverentur: damnatis quidem servis quae praedandi potest esse ratio? produci ad supplicium necesse est. Testes enim sunt qui in consilio fuerunt, testes publicae tabulae, testis splendidissima civitas Lilybitana, testis honestissimus maximusque conventus civium Romanorum: fieri nihil potest, producendi sunt. Itaque producuntur et ad palum alligantur. 11. Etiam nunc mihi exspectare videmini, iudices, quid deinde factum sit, quod iste nihil umquam fecit sine aliquo quaestu atque praeda. Quid in eius modi re fieri potuit? Quod commodum est, exspectate facinus quam vultis improbum; vincam tamen exspectationem omnium. Homines sceleris coniurationisque damnati, ad supplicium traditi, ad palum alligati, repente multis milibus hominum inspectantibus soluti sunt et Triocalino illi domino redditi. Quid hoc loco potes dicere, homo amentissime, nisi id quod ego non quaero, quod denique in re tam nefaria, tametsi dubitari non potest, tamen ne si dubitetur quidem quaeri oporteat, quid aut quantum aut quo modo acceperis? Remitto tibi hoc totum atque ista te cura libero; neque enim metuo ne hoc cuiquam persuadeatur, ut, ad quod facinus nemo praeter te ulla pecunia adduci potuerit, id tu gratis suscipere conatus sis. Verum de ista furandi praedandique ratione nihil dico, de hac imperatoria iam tua laude disputo. 12. Quid ais, bone custos defensorque provinciae? Tu quos servos arma capere et bellum facere in Sicilia voluisse cognoras et de consili sententia iudicaras, hos ad supplicium iam more maiorum traditos ex media morte eripere ac liberare ausus es, ut, quam damnatis crucem servis fixeras, hanc indemnatis videlicet civibus Romanis reservares? Perditae civitates desperatis iam omnibus rebus hos solent exitus exitialis habere, ut damnati in integrum restituantur, vincti solvantur, exsules reducantur, res iudicatae rescindantur. Quae cum accidunt, nemo est quin intellegat ruere illam rem publicam haec ubi eveniant; nemo est qui ullam spem salutis reliquam esse arbitretur. 13. Atque haec sicubi <facta sunt>, ita facta sunt ut homines populares aut nobiles supplicio aut exsilio levarentur, at non ab iis ipsis qui iudicassent, at non statim, at non eorum facinorum damnati quae ad vitam et ad fortunas omnium pertinerent. Hoc vero novum et eius modi est ut magis propter reum quam propter rem ipsam credibile videatur, ut homines servos, ut ipse qui iudicarat, ut statim e medio supplicio dimiserit, ut eius facinoris damnatos servos quod ad omnium liberorum caput et sanguinem pertineret. 14. O praeclarum imperatorem nec iam cum M'. Aquilio, fortissimo viro, sed vero cum Paulis, Scipionibus, Mariis conferendum! tantumne vidisse in metu periculoque provinciae! Cum servitiorum animos in Sicilia suspensos propter bellum Italiae fugitivorum videret, ne quis se commovere auderet, quantum terroris iniecit! Comprendi iussit; quis non pertimescat? causam dicere dominos; quid servo tam formidolosum? Fecisse videri pronuntiat; exortam videtur flammam paucorum dolore ac morte restinxisse. Quid deinde sequitur? Verbera atque ignes et illa extrema ad supplicium damnatorum, metum ceterorum, cruciatus et crux. Hisce omnibus suppliciis sunt liberati. Quis dubitet quin servorum animos summa formidine oppresserit, cum viderent ea facilitate praetorem ut ab eo servorum sceleris coniurationisque damnatorum vita vel ipso carnifice internuntio redimeretur? 15. Quid? hoc in Apolloniensi Aristodamo, quid? in Leonte Imacharensi non idem fecisti? Quid? iste motus servitiorum bellique subita suspicio utrum tibi tandem diligentiam custodiendae provinciae an novam rationem improbissimi quaestus attulit? Halicyensis Eumenidae, nobilis hominis et honesti, magnae pecuniae vilicus cum impulsu tuo insimulatus esset, HS lx a domino accepisti, quod nuper ipse iuratus docuit quem ad modum gestum esset. Ab equite Romano C. Matrinio absente, cum is esset Romae, quod eius vilicos pastoresque tibi in suspicionem venisse dixeras, HS dc abstulisti. Dixit hoc L. Flavius, qui tibi eam pecuniam numeravit, procurator C. Matrini, dixit ipse Matrinius, dicit vir clarissimus, Cn. Lentulus censor, qui Matrini honoris causa recenti negotio ad te litteras misit mittendasque curavit. 16. Quid? de Apollonio, Diocli filio, Panhormitano, cui Gemino cognomen est, praeteriri potest? Ecquid hoc tota Sicilia clarius, ecquid indignius, ecquid manifestius proferri potest? Quem, ut Panhormum venit, ad se vocari et de tribunali citari iussit concursu magno frequentiaque conventus. Homines statim loqui: 'Mirabar quod Apollonius, homo pecuniosus, tam diu ab isto maneret integer; excogitavit nescio quid, <nescio quid> attulit; profecto homo dives repente a Verre non sine causa citatur.' Exspectatio summa omnium quidnam id esset, cum exanimatus subito ipse accurrit cum adulescente filio; nam pater grandis natu iam diu lecto tenebatur. 17. Nominat iste servum, quem magistrum pecoris esse diceret; eum dicit coniurasse et familias concitasse,--is omnino servus in familia non erat,--eum statim exhiberi iubet. Apollonius adfirmare se omnino nomine illo servum habere neminem: iste hominem abripi a tribunali et in carcerem conici iubet. Clamare ille, cum raperetur, nihil se miserum fecisse, nihil commisisse, pecuniam sibi esse in nominibus, numeratam in praesentia non habere. Haec cum maxime summa hominum frequentia testificaretur, ut quivis intellegere posset eum, quod pecuniam non dedisset, idcirco illa tam acerba iniuria adfici--cum maxime, ut dico, hoc de pecunia clamaret, in vincla coniectus est. 18. Videte constantiam praetoris, et eius praetoris qui in his rebus non ita defendatur ut mediocris praetor, sed ita laudetur ut optimus imperator. Cum servorum bellum metueretur, quo supplicio dominos indemnatos adficiebat, hoc servos damnatos liberabat: Apollonium, hominem locupletissimum, qui, si fugitivi bellum in Sicilia facerent, amplissimas fortunas amitteret, belli fugitivorum nomine indicta causa in vincla coniecit: servos, quos ipse de consili sententia belli faciendi causa consensisse iudicavit, eos sine consili sententia sua sponte omni supplicio liberavit. 19. Quid? si aliquid ab Apollonio commissum est quam ob rem in eum iure animadverteretur, tamenne hanc rem sic agemus ut crimini aut invidiae reo putemus esse oportere si quo de homine severius iudicaverit? Non agam tam acerbe, non utar ista accusatoria consuetudine, si quid est factum clementer, ut dissolute factum criminer, si quid vindicatum est severe, ut ex eo crudelitatis invidiam colligam. Non agam ista ratione; tua sequar iudicia, tuam defendam auctoritatem, quoad tu voles; simul ac tute coeperis tua iudicia rescindere, mihi suscensere desinito; meo iure enim contendam eum qui suo iudicio damnatus sit iuratorum iudicum sententiis damnari oportere. 20. Non defendam Apolloni causam, amici atque hospitis mei, ne tuum iudicium videar rescindere; nihil de hominis frugalitate, virtute, diligentia dicam; praetermittam illud etiam de quo ante dixi, fortunas eius ita constitutas fuisse familia, pecore, villis, pecuniis creditis ut nemini minus expediret ullum in Sicilia tumultum aut bellum commoveri; non dicam ne illud quidem, si maxime in culpa fuerit Apollonius, tamen in hominem honestissimae civitatis honestissimum tam graviter animadverti causa indicta non oportuisse. 21. Nullam in te invidiam ne ex illis quidem rebus concitabo, cum esset talis vir in carcere, in tenebris, in squalore, in sordibus, tyrannicis interdictis tuis patri exacta aetate et adulescenti filio adeundi ad illum miserum potestatem numquam esse factam. Etiam illud praeteribo, quotienscumque Panhormum veneris illo anno et sex mensibus-- nam tam diu fuit Apollonius in carcere--totiens te senatum Panhormitanum adisse supplicem, cum magistratibus sacerdotibusque publicis, orantem atque obsecrantem ut aliquando ille miser atque innocens calamitate illa liberaretur. Relinquo haec omnia; quae si velim persequi, facile ostendam tua crudelitate in alios omnis tibi aditus misericordiae iudicum iam pridem esse praeclusos. 22. Omnia tibi ista concedam et remittam; provideo enim quid sit defensurus Hortensius; fatebitur apud istum neque senectutem patris neque adulescentiam fili neque lacrimas utriusque plus valuisse quam utilitatem salutemque provinciae; dicet rem publicam administrari sine metu ac severitate non posse; quaeret quam ob rem fasces praetoribus praeferantur, cur secures datae, cur carcer aedificatus, cur tot supplicia sint in improbos more maiorum constituta. Quae cum omnia graviter severeque dixerit, quaeram cur hunc eundem Apollonium Verres idem repente nulla re nova adlata, nulla defensione, sine causa de carcere emitti iusserit; tantumque in hoc crimine suspicionis esse adfirmabo ut iam ipsis iudicibus sine mea argumentatione coniecturam facere permittam quod hoc genus praedandi, quam improbum, quam indignum, quamque ad magnitudinem quaestus immensum infinitumque esse videatur. 23. Nam quae iste in Apollonio fecit, ea primum breviter cognoscite quot et quanta sint, deinde haec expendite atque aestimate pecunia: reperietis idcirco haec in uno homine pecunioso tot constituta ut ceteris formidines similium incommodorum atque exempla periculorum proponeret. Primum insimulatio est repentina capitalis atque invidiosi criminis,--statuite quanti hoc putetis et quam multos redemisse; deinde crimen sine accusatore, sententia sine consilio, damnatio sine defensione,--aestimate harum omnium rerum pretia et cogitate in his iniquitatibus unum haesisse Apollonium, ceteros profecto multos ex his incommodis pecunia se liberasse; postremo tenebrae, vincla, carcer, inclusum supplicium atque a conspectu parentium ac liberum, denique a libero spiritu atque a communi luce seclusum,--haec vero, quae vel vita redimi recte possunt, aestimare pecunia non queo. 24. Haec omnia sero redemit Apollonius iam maerore ac miseriis perditus, sed tamen ceteros docuit ante istius avaritiae scelerique occurrere; nisi vero existimatis hominem pecuniosissimum sine causa quaestus electum ad tam incredibile crimen aut sine eadem causa repente e carcere emissum, aut hoc praedandi genus ab isto in illo uno adhibitum ac temptatum, et non per illum omnibus pecuniosissimis Siculis metum propositum et iniectum. 25. Cupio mihi ab illo, iudices, subici, quoniam de militari eius gloria dico, si quid forte praetereo. Nam mihi videor iam de omnibus rebus eius gestis dixisse, quae quidem ad belli fugitivorum suspicionem pertinerent; certe nihil sciens praetermisi. Habetis hominis consilia, diligentiam, vigilantiam, custodiam defensionemque provinciae. Summa illuc pertinet, ut sciatis, quoniam plura genera sunt imperatorum, ex quo genere iste sit, ne qui diutius in tanta penuria virorum fortium talem imperatorem ignorare possit. Non ad Q. Maximi sapientiam neque ad illius superioris Africani in re gerunda celeritatem, neque ad huius qui postea fuit singulare consilium, neque ad Pauli rationem ac disciplinam, neque ad C. Mari vim atque virtutem; sed aliud genus imperatoris sane diligenter retinendum et conservandum, quaeso, cognoscite. 26. Itinerum primum laborem, qui vel maximus est in re militari, iudices, et in Sicilia maxime necessarius, accipite quam facilem sibi iste et iucundum ratione consilioque reddiderit. Primum temporibus hibernis ad magnitudinem frigorum et tempestatum vim ac fluminum praeclarum hoc sibi remedium compararat. Vrbem Syracusas elegerat, cuius hic situs atque haec natura esse loci caelique dicitur ut nullus umquam dies tam magna ac turbulenta tempestate fuerit quin aliquo tempore eius diei solem homines viderint. Hic ita vivebat iste bonus imperator hibernis mensibus ut eum non facile non modo extra tectum, sed ne extra lectum quidem quisquam viderit; ita diei brevitas conviviis, noctis longitudo stupris et flagitiis continebatur. 27. Cum autem ver esse coeperat--cuius initium iste non a Favonio neque ab aliquo astro notabat, sed cum rosam viderat tum incipere ver arbitrabatur--dabat se labori atque itineribus; in quibus eo usque se praebebat patientem atque impigrum ut eum nemo umquam in equo sedentem viderit. Nam, ut mos fuit Bithyniae regibus, lectica octaphoro ferebatur, in qua pulvinus erat perlucidus Melitensis rosa fartus; ipse autem coronam habebat unam in capite, alteram in collo, reticulumque ad naris sibi admovebat tenuissimo lino, minutis maculis, plenum rosae. Sic confecto itinere cum ad aliquod oppidum venerat, eadem lectica usque in cubiculum deferebatur. Eo veniebant Siculorum magistratus, veniebant equites Romani, id quod ex multis iuratis audistis; controversiae secreto deferebantur, paulo post palam decreta auferebantur. Deinde ubi paulisper in cubiculo pretio non aequitate iura discripserat, Veneri iam et Libero reliquum tempus deberi arbitrabatur. 28. Quo loco non mihi praetermittenda videtur praeclari imperatoris egregia ac singularis diligentia. Nam scitote oppidum esse in Sicilia nullum ex iis oppidis in quibus consistere praetores et conventum agere soleant, quo in oppido non isti ex aliqua familia non ignobili delecta ad libidinem mulier esset. Itaque non nullae ex eo numero in convivium adhibebantur palam; si quae castiores erant, ad tempus veniebant, lucem conventumque vitabant. Erant autem convivia non illo silentio populi Romani praetorum atque imperatorum, neque eo pudore qui in magistratuum conviviis versari soleat, sed cum maximo clamore atque convicio; non numquam etiam res ad pugnam atque ad manus vocabatur. Iste enim praetor severus ac diligens, qui populi Romani legibus numquam paruisset, illis legibus quae in poculis ponebantur diligenter obtemperabat. Itaque erant exitus eius modi ut alius inter manus e convivio tamquam e proelio auferretur, alius tamquam occisus relinqueretur, plerique ut fusi sine mente ac sine ullo sensu iacerent,--ut quivis, cum aspexisset, non se praetoris convivium, sed Cannensem pugnam nequitiae videre arbitraretur. 29. Cum vero aestas summa esse coeperat, quod tempus omnes Siciliae semper praetores in itineribus consumere consuerunt, propterea quod tum putant obeundam esse maxime provinciam, cum in areis frumenta sunt, quod et familiae congregantur et magnitudo serviti perspicitur et labor operis maxime offendit, frumenti copia commonet, tempus anni non impedit: tum, inquam, cum concursant ceteri praetores, iste novo quodam genere imperator pulcherrimo Syracusarum loco stativa sibi castra faciebat. 30. Nam in ipso aditu atque ore portus, ubi primum ex alto sinus ab litore ad urbem inflectitur, tabernacula carbaseis intenta velis conlocabat. Huc ex illa domo praetoria, quae regis Hieronis fuit, sic emigrabat ut eum per illos dies nemo extra illum locum videre posset. In eum autem ipsum locum aditus erat nemini, nisi qui aut socius aut minister libidinis esse posset. Huc omnes mulieres, quibuscum iste consuerat, conveniebant, quarum incredibile est quanta multitudo fuerit Syracusis; huc homines digni istius amicitia, digni vita illa conviviisque veniebant. Inter eius modi viros et mulieres adulta aetate filius versabatur, ut eum, etiamsi natura a parentis similitudine abriperet, consuetudo tamen ac disciplina patris similem esse cogeret. 31. Huc Tertia illa perducta per dolum atque insidias ab Rhodio tibicine maximas in istius castris effecisse dicitur turbas, cum indigne pateretur uxor Cleomenis Syracusani, nobilis mulier, itemque uxor Aeschrionis, honesto loco nata, in conventum suum mimi Isidori filiam venisse. Iste autem Hannibal, qui in suis castris virtute putaret oportere non genere certari, sic hanc Tertiam dilexit ut eam secum ex provincia deportaret. Ac per eos dies, cum iste cum pallio purpureo talarique tunica versaretur in conviviis muliebribus, non offendebantur homines neque moleste ferebant abesse a foro magistratum, non ius dici, non iudicia fieri; locum illum litoris percrepare totum mulierum vocibus cantuque symphoniae, in foro silentium esse summum causarum atque iuris, non ferebant homines moleste; non enim ius abesse videbatur a foro neque iudicia, sed vis et crudelitas et bonorum acerba et indigna direptio. 32. Hunc tu igitur imperatorem esse defendis, Hortensi? huius furta, rapinas, cupiditatem, crudelitatem, superbiam, scelus, audaciam rerum gestarum magnitudine atque imperatoriis laudibus tegere conaris? Hic scilicet est metuendum ne ad exitum defensionis tuae vetus illa Antoniana dicendi ratio atque auctoritas proferatur, ne excitetur Verres, ne denudetur a pectore, ne cicatrices populus Romanus aspiciat, ex mulierum morsu vestigia libidinis atque nequitiae. 33. Di faciant ut rei militaris, ut belli mentionem facere audeas! Cognoscentur enim omnia istius aera illa vetera, ut non solum in imperio verum etiam in stipendiis qualis fuerit intellegatis. Renovabitur prima illa militia, cum iste e foro abduci, non, ut ipse praedicat, perduci solebat; aleatoris Placentini castra commemorabuntur, in quibus cum frequens fuisset tamen aere dirutus est; multa eius in stipendiis damna proferentur, quae ab isto aetatis fructu dissoluta et compensata sunt. 34. Iam vero, cum in eius modi patientia turpitudinis aliena non sua satietate obduruisset, qui vir fuerit, quot praesidia, quam munita pudoris et pudicitiae vi et audacia ceperit, quid me attinet dicere aut coniungere cum istius flagitio cuiusquam praeterea dedecus? Non faciam, iudices; omnia vetera praetermittam, duo sola recentia sine cuiusquam infamia ponam, ex quibus coniecturam facere de omnibus possitis,--unum illud, quod ita fuit inlustre notumque omnibus ut nemo tam rusticanus homo L. Lucullo et M. Cotta consulibus Romam ex ullo municipio vadimoni causa venerit, quin sciret iura omnia praetoris urbani nutu atque arbitrio Chelidonis meretriculae gubernari, alterum quod, cum paludatus exisset votaque pro imperio suo communique re publica nuncupasset, noctu stupri causa lectica in urbem introferri solitus est ad mulierem nuptam uni, propositam omnibus, contra fas, contra auspicia, contra omnis divinas atque humanas religiones! 35. O di immortales! quid interest inter mentes hominum et cogitationes! Ita mihi meam voluntatem spemque reliquae vitae vestra populique Romani existimatio comprobet, ut ego, quos adhuc mihi magistratus populus Romanus mandavit, sic eos accepi ut me omnium officiorum obstringi religione arbitrarer! Ita quaestor sum factus ut mihi illum honorem tum non solum datum, sed etiam creditum et commissum putarem; sic obtinui quaesturam in Sicilia provincia ut omnium oculos in me unum coniectos esse arbitrarer, ut me quaesturamque meam quasi in aliquo terrarum orbis theatro versari existimarem, ut semper omnia quae iucunda videntur esse, ea non modo his extraordinariis cupiditatibus, sed etiam ipsi naturae ac necessitati denegarem. 36. Nunc sum designatus aedilis; habeo rationem quid a populo Romano acceperim; mihi ludos sanctissimos maxima cum cura et caerimonia Cereri, Libero, Liberaeque faciundos, mihi Floram matrem populo plebique Romanae ludorum celebritate placandam, mihi ludos antiquissimos, qui primi Romani appellati sunt, cum dignitate maxima et religione Iovi, Iunoni, Minervaeque esse faciundos, mihi sacrarum aedium procurationem, mihi totam urbem tuendam esse commissam; ob earum rerum laborem et sollicitudinem fructus illos datos, antiquiorem in senatu sententiae dicendae locum, togam praetextam, sellam curulem, ius imaginis ad memoriam posteritatemque prodendae. 37. Ex his ego omnibus rebus, iudices,--ita mihi omnis deos propitios velim,-- etiamsi mihi iucundissimus est honos populi, tamen nequaquam capio tantum voluptatis quantum et sollicitudinis et laboris, ut haec ipsa aedilitas, non quia necesse fuerit, alicui candidato data, sed, quia sic oportuerit, recte conlocata et iudicio populi in loco esse posita videatur. 38. Tu cum esses praetor renuntiatus quoquo modo,--mitto enim et praetereo quid tum sit actum,--sed cum esses renuntiatus, ut dixi, non ipsa praeconis voce excitatus es, qui te totiens seniorum iuniorumque centuriis illo honore adfici pronuntiavit, ut hoc putares, aliquam rei publicae partem tibi creditam, annum tibi illum unum domo carendum esse meretricis? Cum tibi sorte obtigisset uti ius diceres, quantum negoti, quid oneris haberes, numquam cogitasti? neque illud rationis habuisti, si forte te expergefacere posses, eam provinciam, quam tueri singulari sapientia atque integritate difficile esset, ad summam stultitiam nequitiamque venisse? Itaque non modo a domo tua Chelidonem in praetura excludere noluisti, sed in Chelidonis domum praeturam totam detulisti. 39. Secuta provincia est; in qua numquam tibi venit in mentem non tibi idcirco fascis ac securis et tantam imperi vim tantamque ornamentorum omnium dignitatem datam ut earum rerum vi et auctoritate omnia repagula pudoris officique perfringeres, ut omnium bona praedam tuam duceres, ut nullius res tuta, nullius domus clausa, nullius vita saepta, nullius pudicitia munita contra tuam cupiditatem et audaciam posset esse; in qua tu te ita gessisti ut, omnibus cum teneare rebus, ad bellum fugitivorum confugias; ex quo iam intellegis non modo nullam tibi defensionem, sed maximam vim criminum exortam. Nisi forte Italici fugitivorum belli reliquias atque illud Tempsanum incommodum proferes, ad quod recens cum te peropportune fortuna attulisset, si quid in te virtutis aut industriae habuisses, idem qui semper fueras inventus es. 40. Cum ad te Valentini venissent et pro iis homo disertus ac nobilis, M. Marius, loqueretur, ut negotium susciperes, ut, cum penes te praetorium imperium ac nomen esset, ad illam parvam manum exstinguendam ducem te principemque praeberes, non modo id refugisti, sed eo ipso tempore, cum esses in litore, Tertia illa tua, quam tu tecum deportaras, erat in omnium conspectu; ipsis autem Valentinis ex tam inlustri nobilique municipio tantis de rebus responsum dedisti, cum esses cum tunica pulla et pallio. Quid hunc proficiscentem, quid in ipsa provincia fecisse existimatis qui, cum iam ex provincia non ad triumphum sed ad iudicium decederet, ne illam quidem infamiam fugerit quam sine ulla voluptate capiebat? 41. O divina senatus frequentis in aede Bellonae admurmuratio! Memoria tenetis, iudices, cum advesperasceret et paulo ante esset de hoc Tempsano incommodo nuntiatum, cum inveniretur nemo qui in illa loca cum imperio mitteretur, dixisset<que> quidam Verrem esse non longe a Tempsa, quam valde universi admurmuraverint, quam palam principes dixerint contra. Et his tot criminibus testimoniisque convictus in eorum tabella spem sibi aliquam proponit, quorum omnium palam causa incognita voce damnatus est? 42. Esto; nihil ex fugitivorum bello aut suspicione belli laudis adeptus est, quod neque bellum eius modi neque belli periculum fuit in Sicilia, neque ab isto provisum est ne quod esset; at vero contra bellum praedonum classem habuit ornatam diligentiamque in eo singularem, itaque ab isto praeclare defensa provincia est. Sic de bello praedonum, sic de classe Siciliensi, iudices, dicam ut hoc iam ante confirmem, in hoc uno genere omnis inesse culpas istius maximas avaritiae, maiestatis, dementiae, libidinis, crudelitatis. Haec dum breviter expono, quaeso, ut fecistis adhuc, diligenter attendite. 43. Rem navalem primum ita dico esse administratam, non uti provincia defenderetur, sed uti classis nomine pecunia quaereretur. Superiorum praetorum consuetudo cum haec fuisset, ut naves civitatibus certusque numerus nautarum militumque imperaretur, maximae et locupletissimae civitati Mamertinae nihil horum imperavisti. Ob hanc rem quid tibi Mamertini clam pecuniae dederint, post, si videbitur, ex ipsorum litteris testibusque quaeremus. 44. Navem vero cybaeam maximam triremis instar, pulcherrimam atque ornatissimam cybaeam, palam aedificatam sumptu publico tuo nomine, publice, sciente tota Sicilia, per magistratum senatumque Mamertinum tibi datam donatamque esse dico. Haec navis onusta praeda Siciliensi, cum ipsa quoque esset ex praeda, simul cum ipse decederet, adpulsa Veliam est cum plurimis rebus, et iis quas iste Romam mittere cum ceteris furtis noluit, quod erant clarissimae maximeque eum delectabant. Eam navem nuper egomet vidi Veliae multique alii viderunt, pulcherrimam atque ornatissimam, iudices: quae quidem omnibus qui eam aspexerant prospectare iam exsilium atque explorare fugam domini videbatur. 45. Quid mihi hoc loco respondebis? nisi forte id quod, tametsi probari nullo modo potest, tamen dici quidem in iudicio de pecuniis repetundis necesse est, de tua pecunia aedificatam esse navem. Aude hoc saltem dicere quod necesse est; noli metuere, Hortensi, ne quaeram qui licuerit aedificare navem senatori; antiquae sunt istae leges et mortuae, quem ad modum tu soles dicere, quae vetant. Fuit ista res publica quondam, fuit ista severitas in iudiciis, ut istam rem accusator in magnis criminibus obiciendam putaret. Quid enim tibi navi? qui si quo publice proficisceris, praesidi et vecturae causa sumptu publico navigia praebentur; privatim autem nec proficisci quoquam potes nec arcessere res transmarinas ex iis locis in quibus te habere nihil licet. 46. Deinde cur quicquam contra leges parasti? Valeret hoc crimen in illa vetere severitate ac dignitate rei publicae; nunc non modo te hoc crimine non arguo, sed ne illa quidem communi vituperatione reprehendo: Tu tibi hoc numquam turpe, numquam criminosum, numquam invidiosum fore putasti, celeberrimo loco palam tibi aedificari onerariam navem in provincia quam tu cum imperio obtinebas? Quid eos loqui qui videbant, quid existimare eos qui audiebant arbitrabare? inanem te navem esse illam in Italiam adducturum? naviculariam, cum Romam venisses, esse facturum? Ne illud quidem quisquam poterat suspicari, te in Italia maritimum habere fundum et ad fructus deportandos onerariam navem comparare. Eius modi voluisti de te sermonem esse omnium palam ut loquerentur te illam navem parare quae praedam ex Sicilia deportaret, et ad ea furta quae reliquisses commearet. 47. Verum haec omnia, si doces navem de tua pecunia aedificatam, remitto atque concedo. Sed hoc, homo amentissime, non intellegis priore actione ab ipsis istis Mamertinis, tuis laudatoribus, esse sublatum? Nam dixit Heius, princeps civitatis, princeps istius legationis quae ad tuam laudationem missa est, navem tibi operis publicis Mamertinorum esse factam, eique faciendae senatorem Mamertinum publice praefuisse. Reliqua est materies. Hanc Reginis, ut ipsi dicunt-- tametsi tu negare non potes--publice, quod Mamertini materiem non habent, imperavisti. Si et ex quo fit navis, et qui faciunt, imperio tibi tuo non pretio praesto fuerunt, ubi tandem istud latet quod tu de tua pecunia dicis impensum? At Mamertini in tabulis nihil habent. 48. Primum video potuisse fieri ut ex aerario nihil darent; etenim vel Capitolium, sicut apud maiores nostros factum est, publice coactis fabris operisque imperatis gratiis exaedificari atque effici potuit; deinde--id quod perspicio et quod ostendam, cum ipsos produxero, ipsorum ex litteris--multas pecunias isti erogatas in operum locationes falsas atque inanis esse perscriptas. Iam illud minime mirum est, Mamertinos a quo summum beneficium acceperant, quem sibi amiciorem quam populo Romano esse cognoverant, eius capiti litteris suis pepercisse. Sed si argumento est Mamertinos tibi pecuniam non dedisse, quia scriptum non habent, sit argumento tibi gratiis stare navem, quia, quid emeris aut quid locaris, scriptum proferre non potes. 49. At enim idcirco navem Mamertinis non imperasti, quod sunt foederati. Di adprobent! Habemus hominem in fetialium manibus educatum, unum praeter ceteros in publicis religionibus foederum sanctum ac diligentem; omnes qui ante te fuerunt praetores dedantur Mamertinis, quod iis navem contra pactionem foederis imperarint. Sed tamen tu, sancte homo ac religiose, cur Tauromenitanis item foederatis navem imperasti? An hoc probabis, in aequa causa populorum sine pretio varium ius et disparem condicionem fuisse? 50. Quid? si eius modi esse haec duo foedera duorum populorum, iudices, doceo, ut Tauromenitanis nominatim cautum et exceptum sit foedere ne navem dare debeant, Mamertinis in ipso foedere sanctum atque praescriptum sit ut navem dare necesse sit, istum autem contra foedus et Tauromenitanis imperasse et Mamertinis remisisse, num cui dubium poterit esse quin Verre praetore plus Mamertinis cybaea quam Tauromenitanis foedus opitulatum sit? Recitentur foedera. Isto igitur tuo, quem ad modum ipse praedicas, beneficio, ut res indicat, pretio atque mercede minuisti maiestatem rei publicae, minuisti auxilia populi Romani, minuisti copias maiorum virtute ac sapientia comparatas, sustulisti ius imperi, condicionem sociorum, memoriam foederis: qui ex foedere ipso navem vel usque ad Oceanum, si imperassemus, sumptu periculoque suo armatam atque ornatam mittere debuerunt, hi ne in freto ante sua tecta et domos navigarent, ne sua moenia portusque defenderent, pretio abs te ius foederis et imperi condicionem redemerunt. 51. Quid censetis in hoc foedere faciendo voluisse Mamertinos impendere laboris, operae, pecuniae ne haec biremis adscriberetur, si id ullo modo possent a nostris maioribus impetrare? Nam cum hoc munus imponebatur tam grave civitati, inerat nescio quo modo in illo foedere societatis quasi quaedam nota servitutis. Quod tum, recentibus suis officiis, integra re, nullis populi Romani difficultatibus, a maioribus nostris foedere adsequi non potuerunt, id nunc, nullo novo officio suo, tot annis post,--iure imperi nostri quotannis usurpatum ac semper retentum,--summa in difficultate navium, a C. Verre pretio adsecuti sunt, ac non hoc solum adsecuti, ne navem darent: ecquem nautam, ecquem militem, qui aut in classe aut in praesidio esset, te praetore per triennium Mamertini dederunt? 52. Denique cum ex senatus consulto itemque ex lege Terentia et Cassia frumentum aequabiliter emi ab omnibus Siciliae civitatibus oporteret, id quoque munus leve atque commune Mamertinis remisisti. Dices frumentum Mamertinos non debere. Quo modo non debere? an ut ne venderent? non enim erat hoc genus frumenti ex eo genere quod exigeretur, sed ex eo quod emeretur. Te igitur auctore et interprete ne foro quidem et commeatu Mamertini iuvare populum Romanum debuerunt. 53. Quae tandem civitas fuit quae deberet? Qui publicos agros arant, certum est quid e lege censoria debeant: cur his quicquam praeterea ex alio genere imperavisti? Quid? decumani num quid praeter singulas decumas ex lege Hieronica debent? cur his quoque statuisti quantum ex hoc genere frumenti empti darent? Quid immunes? hi certe nihil debent. At eis non modo imperasti, verum etiam, quo plus darent quam poterant, haec sexagena milia modium, quae Mamertinis remiseras, addidisti. Neque hoc dico, ceteris non recte imperatum, sed Mamertinis, qui erant in eadem causa, et quibus superiores omnes item ut ceteris imperarant pecuniamque ex senatus consulto et ex lege dissolverant, his dico non recte remissum. Et ut hoc beneficium, quem ad modum dicitur, trabali clavo figeret, cum consilio causam Mamertinorum cognoscit et de consili sententia Mamertinis se frumentum non imperare pronuntiat. 54. Audite decretum mercennarii praetoris ex ipsius commentario, et cognoscite quanta in scribendo gravitas, quanta in constituendo iure sit auctoritas. Recita. Commentarivs. De consili sententia libenter ait se facere itaque perscribit. Quid, si hoc verbo non esses usus 'libenter'? nos videlicet invitum te quaestum facere putaremus. Ac 'de consili sententia'! Praeclarum recitari consilium, iudices, audistis; utrum vobis consilium tandem praetoris recitari videbatur, cum audiebatis nomina, an praedonis improbissimi societas atque comitatus? 55. En foederum interpretes, societatis pactores, religionis auctores! Numquam in Sicilia frumentum publice est emptum quin Mamertinis pro portione imperaretur, antequam hoc delectum praeclarumque consilium iste dedit, ut ab his nummos acciperet ac sui similis esset. Itaque tantum valuit istius decreti auctoritas quantum debuit eius hominis qui, a quibus frumentum emere debuisset, iis decretum vendidisset. Nam statim L. Metellus ut isti successit, ex C. Sacerdotis et ex Sex. Peducaei instituto ac litteris frumentum Mamertinis imperavit. 56. Tum illi intellexerunt se id quod a malo auctore emissent diutius obtinere non posse. Age porro, tu, qui tam religiosum existimari te voluisti interpretem foederum, cur Tauromenitanis frumentum, cur Netinis imperasti? quarum civitatum utraque foederata est. Ac Netini quidem sibi non defuerunt ac, simul pronuntiasti libenter te Mamertinis remittere, te adierunt et eandem suam causam foederis esse docuerunt. Tu aliter decernere eadem in causa non potuisti; pronuntias Netinos frumentum dare non debere et ab his tamen exigis. Cedo mihi eiusdem praetoris litteras et rerum decretarum et frumenti imperati. Litterae rervm decretarvm. Quid potius in hac tanta et tam turpi inconstantia suspicari possumus, iudices, quam id quod necesse est, aut isti a Netinis pecuniam cum posceret non datam, aut id esse actum ut intellegerent Mamertini bene se apud istum tam multa pretia ac munera conlocasse, cum idem alii iuris ex eadem causa non obtinerent? 57. Hic mihi etiam audebit mentionem facere Mamertinae laudationis! in qua quam multa sint vulnera quis est vestrum, iudices, quin intellegat? Primum <enim> in iudiciis qui decem laudatores dare non potest, honestius est ei nullum dare quam illum quasi legitimum numerum consuetudinis non explere. Tot in Sicilia civitates sunt quibus tu per triennium praefuisti: arguunt ceterae, paucae et parvae <vi> et metu repressae silent, una laudat. Hoc quid est nisi intellegere quid habeat utilitatis vera laudatio, sed tamen ita provinciae praefuisse ut hac utilitate necessario sit carendum? 58. Deinde, quod alio loco antea dixi, quae est ista tandem laudatio, cuius laudationis legati et principes et publice tibi navem aedificatam et privatim se ipsos abs te spoliatos expilatosque esse dixerunt? Postremo quid aliud isti faciunt, cum te soli ex Sicilia laudant, nisi testimonio nobis sunt omnia te sibi esse largitum quae tu de re publica nostra detraxeris? Quae colonia est in Italia tam bono iure, quod tam immune municipium, quod per hosce annos tam commoda vacatione omnium rerum sit usum quam Mamertina civitas? Per triennium soli ex foedere quod debuerunt non dederunt, soli isto praetore omnium rerum immunes fuerunt, soli in istius imperio ea condicione vixerunt ut populo Romano nihil darent, Verri nihil negarent. 59. Verum ut ad classem, quo ex loco sum digressus, revertar, accepisti a Mamertinis navem contra leges, remisisti contra foedera. Ita in una civitate bis improbus fuisti, cum et remisisti quod non oportebat, et accepisti quod non licebat. Exigere te oportuit navem quae contra praedones, non quae cum praeda navigaret, quae defenderet ne provincia spoliaretur, non quae provinciae spolia portaret. Mamertini tibi et urbem quo furta undique deportares, et navem in qua exportares praebuerunt; illud tibi oppidum receptaculum praedae fuit, illi homines testes custodesque furtorum, illi tibi et locum furtis et furtorum vehiculum comparaverunt. Itaque ne tum quidem cum classem avaritia ac nequitia tua perdidisti Mamertinis navem imperare ausus es; quo tempore in tanta inopia navium tantaque calamitate provinciae, etiamsi precario essent rogandi, tamen ab iis impetraretur. Reprimebat enim tibi et imperandi vim et rogandi conatum praeclara illa non populo Romano reddita biremis, sed praetori donata cybaea. Ea fuit merces imperi, auxili, iuris, consuetudinis, foederis. 60. Habetis unius civitatis firmum auxilium amissum ac venditum pretio: cognoscite nunc novam praedandi rationem ab hoc primum excogitatam. Sumptum omnem in classem frumento stipendio ceterisque rebus suo quaeque nauarcho civitas semper dare solebat. Is neque ut accusaretur a nautis committere audebat, et civibus suis rationes referre debebat, et in illo omni negotio non modo labore sed etiam periculo suo versabatur. Erat hoc, ut dico, factitatum semper, nec solum in Sicilia sed in omnibus provinciis, etiam in sociorum et Latinorum stipendio ac sumptu, tum cum illorum auxiliis uti solebamus: Verres post imperium constitutum primus imperavit ut ea pecunia omnis a civitatibus sibi adnumeraretur, ut is eam pecuniam tractaret quem ipse praefecisset. 61. Cui potest esse dubium quam ob rem et omnium consuetudinem veterem primus immutaris, et tantam utilitatem per alios tractandae pecuniae neglexeris, et tantam difficultatem cum crimine, molestiam cum suspicione susceperis? Deinde alii quaestus instituuntur, ex5 uno genere navali videte quam multi! accipere a civitatibus pecuniam ne nautas darent, pretio certo missos facere nautas, missorum omne stipendium lucrari, reliquis quod deberet non dare,--haec omnia ex civitatum testimoniis cognoscite. 62. Recita. Testimonia civitatvm. Huncine hominem, hancine impudentiam, iudices, hanc audaciam! civitatibus pro numero militum pecuniarum summas discribere, certum pretium, sescenos nummos, nautarum missionis constituere! quos qui dederat commeatum totius aestatis abstulerat, iste, quod eius nautae nomine pro stipendio frumentoque acceperat, lucrabatur. Ita quaestus duplex unius missionis fiebat. Atque haec homo amentissimus in tanto praedonum impetu tantoque periculo provinciae sic palam faciebat ut et ipsi praedones scirent et tota provincia testis esset. 63. Cum propter istius hanc avaritiam nomine classis esset in Sicilia, re quidem vera naves inanes, quae praedam praetori non quae praedonibus metum adferrent, tamen, cum P. Caesetius et P. Tadius decem navibus suis semiplenis navigarent, navem quandam piratarum praeda refertam non ceperunt, sed abduxerunt onere suo plane captam atque depressam. Erat ea navis plena iuventutis formosissimae, plena argenti facti atque signati, multa cum stragula veste. Haec una navis a classe nostra non capta est, sed inventa ad Megaridem, qui locus est non longe a Syracusis. Quod ubi isti nuntiatum est, tametsi in acta cum mulierculis iacebat ebrius, erexit se tamen et statim quaestori legatoque suo custodes misit compluris, ut omnia sibi integra quam primum exhiberentur. 64. Adpellitur navis Syracusas; exspectatur ab omnibus supplicium. Iste quasi praeda sibi advecta, non praedonibus captis, si qui senes ac deformes erant, eos in hostium numero ducit; qui aliquid formae aetatis artificique habebant, abducit omnis, non nullos scribis filio cohortique distribuit, symphoniacos homines sex cuidam amico suo Romam muneri misit. Nox illa tota in exinaniunda nave consumitur. Archipiratam ipsum videt nemo, de quo supplicium sumi oportuit. Hodie omnes sic habent --quid eius sit vos coniectura adsequi debetis--istum clam a piratis ob hunc archipiratam pecuniam accepisse. 65. 'Coniectura est.' Iudex esse bonus nemo potest qui suspicione certa non movetur. Hominem nostis, consuetudinem omnium tenetis,--qui ducem praedonum aut hostium ceperit, quam libenter eum palam ante oculos omnium esse patiatur. Hominem in tanto conventu Syracusis vidi neminem, iudices, qui archipiratam captum sese vidisse diceret, cum omnes, ut mos est, ut solet fieri, concurrerent, quaererent, videre cuperent. Quid accidit cur tanto opere iste homo occultaretur ut eum ne casu quidem quisquam aspicere posset? Homines maritimi Syracusis, qui saepe istius ducis nomen audissent, saepe timuissent, cum eius cruciatu atque supplicio pascere oculos animumque exsaturare vellent, potestas aspiciendi nemini facta est. 66. Vnus pluris praedonum duces vivos cepit P. Servilius quam omnes antea. Ecquando igitur isto fructu quisquam caruit, ut videre piratam captum non liceret? At contra, quacumque iter fecit, hoc iucundissimum spectaculum omnibus vinctorum captorumque hostium praebebat; itaque ei concursus fiebat undique ut non modo ex iis oppidis qua ducebantur sed etiam ex finitimis visendi causa convenirent. Ipse autem triumphus quam ob rem omnium triumphorum gratissimus populo Romano fuit et iucundissimus? Quia nihil est victoria dulcius, nullum est autem testimonium victoriae certius quam, quos saepe metueris, eos te vinctos ad supplicium duci videre. 67. Hoc tu quam ob rem non fecisti? quam ob rem ita pirata iste occultatus est quasi eum aspici nefas esset? quam ob rem supplicium non sumpsisti? quam ob causam hominem reservasti? ecquem scis in Sicilia antea captum archipiratam qui non securi percussus sit? Vnum cedo auctorem tui facti, unius profer exemplum. Vivum tu archipiratam servabas: quo? Per triumphum, credo, quem ante currum tuum duceres; neque enim quicquam erat reliquum nisi uti classe populi Romani pulcherrima amissa provinciaque lacerata triumphus tibi navalis decerneretur. 68. Age porro, custodiri ducem praedonum novo more quam securi feriri omnium exemplo magis placuit. Quae sunt istae custodiae? apud quos homines, quem ad modum est adservatus? Lautumias Syracusanas omnes audistis, plerique nostis. Opus est ingens, magnificum, regum ac tyrannorum; totum est e saxo in mirandam altitudinem depresso et multorum operis penitus exciso; nihil tam clausum ad exitum, nihil tam saeptum undique, nihil tam tutum ad custodiam nec fieri nec cogitari potest. In has lautumias, si qui publice custodiendi sunt, etiam ex ceteris oppidis Siciliae deduci imperantur. 69. Eo quod multos captivos civis Romanos coniecerat, quod eodem ceteros piratas condi imperarat, intellexit, si hunc subditivum archipiratam in eandem custodiam dedisset, fore ut a multis in lautumiis verus ille dux quaereretur. Itaque hominem huic optimae tutissimaeque custodiae non audet committere, denique Syracusas totas timet, amandat hominem--quo? Lilybaeum fortasse? Video; tamen homines maritimos non plane reformidat. Minime, iudices. Panhormum igitur? Audio; quamquam Syracusis, quoniam in Syracusano captus erat, maxime, si minus supplicio adfici, at custodiri oportebat. 70. Ne Panhormum quidem. Quo igitur? quo putatis? Ad homines a piratarum metu et suspicione alienissimos, a navigando rebusque maritimis remotissimos, ad Centuripinos, homines maxime mediterraneos, summos aratores, qui nomen numquam timuissent maritimi praedonis, unum te praetore horruissent Apronium, terrestrem archipiratam. Et ut quivis facile perspiceret id ab isto actum esse ut ille suppositus facile et libenter se illum qui non erat esse simularet, imperat Centuripinis ut is victu ceterisque rebus quam liberalissime commodissimeque adhiberetur. 71. Interea Syracusani, homines periti et humani, qui non modo ea quae perspicua essent videre verum etiam occulta suspicari possent, habebant rationem omnes cotidie piratarum qui securi ferirentur; quam multos esse oporteret, ex ipso navigio quod erat captum et ex remorum numero coniciebant. Iste, quod omnis qui artifici aliquid habuerant aut formae removerat atque abduxerat, reliquos si, ut consuetudo est, universos ad palum alligasset, clamorem populi fore suspicabatur, cum tanto plures abducti essent quam relicti; propter hanc causam cum instituisset alios alio tempore producere, tamen in tanto conventu nemo erat quin rationem numerumque haberet, et reliquos non desideraret solum sed etiam posceret et flagitaret. 72. Cum magnus numerus deesset, tum iste homo nefarius in eorum locum quos domum suam de piratis abduxerat substituere et supponere coepit civis Romanos, quos in carcerem antea coniecerat; quorum alios Sertorianos milites fuisse insimulabat, et ex Hispania fugientis ad Siciliam adpulsos esse dicebat, alios, qui a praedonibus erant capti, cum mercaturas facerent aut aliquam ob causam navigarent, sua voluntate cum piratis fuisse arguebat. Itaque alii cives Romani, ne cognoscerentur, capitibus obvolutis e carcere ad palum atque ad necem rapiebantur, alii, cum a multis civibus Romanis cognoscerentur, ab omnibus defenderentur, securi feriebantur. Quorum ego de acerbissima morte crudelissimoque cruciatu dicam cum eum locum tractare coepero, et ita dicam ut, si me in ea querimonia quam sum habiturus de istius crudelitate et de civium Romanorum indignissima morte non modo vires verum etiam vita deficiat, id mihi praeclarum et iucundum putem. 73. Haec igitur est gesta res, haec victoria praeclara: myoparone piratico capto dux liberatus, symphoniaci Romam missi, formosi homines et adulescentes et artifices domum abducti, in eorum locum et ad eorum numerum cives Romani hostilem in modum cruciati et necati, omnis vestis ablata, omne aurum et argentum ablatum et aversum. At quem ad modum ipse se induit priore actione! Qui tot dies tacuisset, repente in M. Anni, hominis splendidissimi, testimonio,--cum is civem Romanum dixisset, archipiratam negasset securi esse percussum,--exsiluit conscientia sceleris et furore ex maleficiis concepto excitatus; dixit se, quod sciret sibi crimini datum iri pecuniam accepisse neque de vero archipirata sumpsisse supplicium, ideo se securi non percussisse; domi esse apud sese archipiratas dixit duos. 74. O clementiam populi Romani seu potius patientiam miram ac singularem! Civem Romanum securi esse percussum M. Annius, eques Romanus, dicit, taces: archipiratam negat, fateris. Fit gemitus omnium et clamor, cum tamen a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se et repressit et salutis suae rationem iudicum severitati reservavit. Quid? sciebas tibi crimini datum iri? quam ob rem sciebas, quam ob rem etiam suspicabare? Inimicum habebas neminem; si haberes, tamen non ita vixeras ut metum iudici propositum habere deberes. An te, id quod fieri solet, conscientia timidum suspiciosumque faciebat? Qui igitur, cum esses cum imperio, iam tum crimen et iudicium horrueris, cum tot testibus coarguare potes de damnatione dubitare? 75. Verum si crimen hoc metuebas, ne quis suppositum abs te esse diceret qui pro archipirata securi feriretur, utrum tandem tibi ad defensionem firmius fore putasti, in iudicio coactu atque efflagitatu meo producere ad ignotos tanto post eum quem archipiratam esse diceres, an recenti re, Syracusis, apud notos, inspectante Sicilia paene tota, securi ferire? Vide quid intersit utrum faciendum fuerit: in illo reprehensio nulla esset, hic defensio nulla est. Itaque illud semper omnes fecerunt, hoc quis ante te, quis praeter te, fecerit quaero. Piratam vivum tenuisti. Quem ad finem? Dum cum imperio fuisti. Quam ob causam, quo exemplo, cur tam diu? cur, inquam, civibus Romanis quos piratae ceperant securi statim percussis, ipsis piratis lucis usuram tam diuturnam dedisti? 76. Verum esto, sit tibi illud liberum omne tempus quoad cum imperio fuisti: etiamne privatus, etiamne reus, etiamne paene damnatus hostium duces privata in domo retinuisti? Vnum, alterum mensem, prope annum denique domi tuae piratae a quo tempore capti sunt, quoad per me licitum est, fuerunt, hoc est quoad per M'. Glabrionem licitum est, qui postulante me produci atque in carcerem condi imperavit. Quod est huiusce rei ius, quae consuetudo, quod exemplum? Hostem acerrimum atque infestissimum populi Romani seu potius communem hostem gentium nationumque omnium quisquam omnium mortalium privatus intra moenia domi suae retinere poterit? 77. Quid? si pridie quam a me tu coactus es confiteri civibus Romanis securi percussis praedonum ducem vivere, habitare apud te,--si, inquam, pridie domo tua profugisset, si aliquam manum contra rem publicam facere potuisset, quid diceres? 'Apud me habitavit, mecum fuit; ego illum ad iudicium meum, quo facilius crimen inimicorum diluere possem, vivum atque incolumem reservavi.' Itane vero? tu tua pericula communi periculo defendes? tu supplicia quae debentur hostibus victis ad tuum, non ad rei publicae tempus conferes? populi Romani hostis privati hominis custodiis adservabitur? At etiam qui triumphant eoque diutius vivos hostium duces reservant, ut his per triumphum ductis pulcherrimum spectaculum fructumque victoriae populus Romanus percipere possit, tamen cum de foro in Capitolium currus flectere incipiunt illos duci in carcerem iubent, idemque dies et victoribus imperi et victis vitae finem facit. 78. Et nunc cuiquam credo esse dubium quin tu id commissurus non fueris,--praesertim cum statuisses, ut ais, tibi causam esse dicendam,--ut ille archipirata non potius securi feriretur quam, quod erat ante oculos positum, tuo periculo viveret! Si enim esset mortuus, tu, qui crimen ais te metuisse, quaero, cui probares? Cum constaret istum Syracusis a nullo visum esse archipiratam, ab omnibus desideratum, cum dubitaret nemo quin abs te pecunia liberatus esset, cum vulgo loquerentur suppositum in eius locum quem pro illo probare velles, cum tu te fassus esses id crimen tanto ante metuisse: si eum diceres esse mortuum, quis te audiret? 79. Nunc cum vivum nescio quem istum producis, tamen te derideri vides. Quid? si aufugisset, si vincla rupisset ita ut Nico, ille nobilissimus pirata, fecit, quem P. Servilius qua felicitate ceperat eadem recuperavit, quid diceres? Verum hoc erat: si ille semel verus pirata securi percussus esset, pecuniam illam non haberes; si hic falsus esset mortuus aut profugisset, non esset difficile alium in suppositi locum supponere. Plura dixi quam volui de illo archipirata, et tamen ea quae certissima sunt huius criminis argumenta praetermisi. Volo enim esse totum mihi crimen hoc integrum: est certus locus, certa lex, certum tribunal quo hoc reservetur. 80. Hac tanta praeda auctus, mancipiis argento veste locupletatus, nihilo diligentior ad classem ornandam milites revocandos alendosque esse coepit, cum ea res non solum provinciae saluti verum etiam ipsi praedae posset esse. Nam aestate summa, quo tempore ceteri praetores obire provinciam et concursare consuerunt aut etiam in tanto praedonum metu et periculo ipsi navigare, eo tempore ad luxuriem libidinesque suas domo sua regia--quae regis Hieronis fuit, qua praetores uti solent--contentus non fuit; tabernacula, quem ad modum consuerat temporibus aestivis, quod antea demonstravi, carbaseis intenta velis conlocari iussit in litore, quod est litus in Insula Syracusis post Arethusae fontem propter ipsum introitum atque ostium portus amoeno sane et ab arbitris remoto loco. 81. Hic dies aestivos praetor populi Romani, custos defensorque provinciae, sic vixit ut muliebria cotidie convivia essent, vir accumberet nemo praeter ipsum et praetextatum filium--etsi recte sine exceptione dixeram virum, cum isti essent, neminem fuisse. Non numquam etiam libertus Timarchides adhibebatur, mulieres autem nuptae nobiles praeter unam mimi Isidori filiam, quam iste propter amorem ab Rhodio tibicine abduxerat. <Erat> Pipa quaedam, uxor Aeschrionis Syracusani, de qua muliere plurimi versus qui in istius cupiditatem facti sunt tota Sicilia percelebrantur; erat Nice, facie eximia, ut praedicatur, uxor Cleomeni Syracusani. 82. Hanc vir amabat, verum tamen huius libidini adversari nec poterat nec audebat, et simul ab isto donis beneficiisque multis devinciebatur. Illo autem tempore iste, tametsi ea est hominis impudentia quam nostis, ipse tamen cum vir esset Syracusis, uxorem eius parum poterat animo soluto ac libero tot in acta dies secum habere. Itaque excogitat rem singularem; navis quibus legatus praefuerat Cleomeni tradit, classi populi Romani Cleomenem Syracusanum praeesse iubet atque imperare. Hoc eo facit ut ille non solum abesset a domo dum navigaret, sed etiam libenter cum magno honore beneficioque abesset, ipse autem remoto atque ablegato viro non liberius quam antea--quis enim umquam istius libidini obstitit?--sed paulo solutiore animo tamen secum illam haberet, si non tamquam virum sed tamquam aemulum removisset. 83. Accipit navis sociorum atque amicorum Cleomenes Syracusanus. Quid primum aut accusem aut querar? Siculone homini legati, quaestoris, praetoris denique potestatem, honorem, auctoritatem dari? Si te impediebat ista conviviorum mulierumque occupatio, ubi quaestores, ubi legati, ubi ternis denariis aestimatum frumentum, ubi muli, ubi tabernacula, ubi tot tantaque ornamenta magistratibus et legatis a senatu populoque Romano permissa et data, denique ubi praefecti, ubi tribuni tui? Si civis Romanus dignus isto negotio nemo fuit, quid civitates quae in amicitia fideque populi Romani perpetuo manserant? ubi Segestana, ubi Centuripina civitas? quae cum officiis fide vetustate, tum etiam cognatione populi Romani nomen attingunt. 84. O di immortales! quid? si harum ipsarum civitatum militibus, navibus, nauarchis Syracusanus Cleomenes iussus est imperare, non omnis honos ab isto dignitatis, aequitatis, officique sublatus est? Ecquod in Sicilia bellum gessimus quin Centuripinis sociis, Syracusanis hostibus uteremur? Atque haec ego ad memoriam vetustatis, non ad contumeliam civitatis referri volo. Itaque ille vir clarissimus summusque imperator, M. Marcellus, cuius virtute captae, misericordia conservatae sunt Syracusae, habitare in ea parte urbis quae in Insula est Syracusanum neminem voluit; hodie, inquam, Syracusanum in ea parte habitare non licet; est enim locus quem vel pauci possent defendere. Committere igitur eum non fidelissimis hominibus noluit, simul quod ab illa parte urbis navibus aditus ex alto est; quam ob rem qui nostros exercitus saepe excluserant, iis claustra loci committenda non existimavit. 85. Vide quid intersit inter tuam libidinem maiorumque auctoritatem, inter amorem furoremque tuum et illorum consilium atque prudentiam. Illi aditum litoris Syracusanis ademerunt, tu imperium maritimum concessisti; illi habitare in eo loco Syracusanum, qua naves accedere possent, noluerunt, tu classi et navibus Syracusanum praeesse voluisti; quibus illi urbis suae partem ademerunt, iis tu nostri imperi partem dedisti, et quorum sociorum opera Syracusani nobis dicto audientes sunt, eos Syracusano dicto audientis esse iussisti. 86. Egreditur in Centuripina quadriremi Cleomenes e portu; sequitur Segestana navis, Tyndaritana, Herbitensis, Heracliensis, Apolloniensis, Haluntina, praeclara classis in speciem, sed inops et infirma propter dimissionem propugnatorum atque remigum. Tam diu in imperio suo classem iste praetor diligens vidit quam diu convivium eius flagitiosissimum praetervecta est; ipse autem, qui visus multis diebus non esset, tum se tamen in conspectum nautis paulisper dedit. Stetit soleatus praetor populi Romani cum pallio purpureo tunicaque talari muliercula nixus in litore. Iam hoc istum vestitu Siculi civesque Romani permulti saepe viderant. 87. Posteaquam paulum provecta classis est et Pachynum quinto die denique adpulsa, nautae coacti fame radices palmarum agrestium, quarum erat in illis locis, sicuti in magna parte Siciliae, multitudo, colligebant et iis miseri perditique alebantur; Cleomenes autem, qui alterum se Verrem cum luxurie ac nequitia tum etiam imperio putaret, similiter totos dies in litore tabernaculo posito perpotabat. Ecce autem repente ebrio Cleomene esurientibus ceteris nuntiatur piratarum esse navis in portu Odysseae; nam ita is locus nominatur; nostra autem classis erat in portu Pachyni. Cleomenes autem, quod erat terrestre praesidium non re sed nomine, speravit iis militibus quos ex eo loco deduxisset explere se numerum nautarum et remigum posse. Reperta est eadem istius hominis avarissimi ratio in praesidiis quae in classibus; nam erant perpauci reliqui, ceteri dimissi. 88. Princeps Cleomenes in quadriremi Centuripina malum erigi, vela fieri, praecidi ancoras imperavit, et simul ut se ceteri sequerentur signum dari iussit. Haec Centuripina navis erat incredibili celeritate velis; nam scire isto praetore nemo poterat quid quaeque navis remis facere posset; etsi in hac quadriremi propter honorem et gratiam Cleomenis minime multi remiges et milites deerant. Evolarat iam e conspectu fere fugiens quadriremis, cum etiam tum ceterae naves uno in loco moliebantur. 89. Erat animus in reliquis; quamquam erant pauci, quoquo modo res se habebat, pugnare tamen se velle clamabant, et quod reliquum vitae viriumque fames fecerat id ferro potissimum reddere volebant. Quodsi Cleomenes non tanto ante fugisset, aliqua tamen ad resistendum ratio fuisset. Erat enim sola illa navis constrata et ita magna ut propugnaculo ceteris posset esse, quae si in praedonum pugna versaretur, urbis instar habere inter illos piraticos myoparones videretur; sed tum inopes, relicti ab duce praefectoque classis, eundem necessario cursum tenere coeperunt. 90. Helorum versus, ut ipse Cleomenes, ita ceteri navigabant, neque ii tam praedonum impetum fugiebant quam imperatorem sequebantur. Tum ut quisque in fuga postremus, ita in periculo princeps erat; postremam enim quamque navem piratae primam adoriebantur. Ita prima Haluntinorum navis capitur, cui praeerat Haluntinus homo nobilis, Phylarchus, quem ab illis praedonibus Locrenses postea publice redemerunt; ex quo vos priore actione iurato rem omnem causamque cognostis. Deinde Apolloniensis navis capitur, et eius praefectus Anthropinus occiditur. 91. Haec dum aguntur, interea Cleomenes iam ad Helori litus pervenerat; iam sese in terram e navi eiecerat quadrirememque fluctuantem in salo reliquerat. Reliqui praefecti navium, cum in terram imperator exisset, cum ipsi neque repugnare neque mari effugere ullo modo possent, adpulsis ad Helorum navibus Cleomenem persecuti sunt. Tum praedonum dux Heracleo, repente praeter spem non sua virtute sed istius avaritia nequitiaque victor, classem pulcherrimam populi Romani in litus expulsam et eiectam, cum primum invesperasceret, inflammari incendique iussit. 92. O tempus miserum atque acerbum provinciae Siciliae! o casum illum multis innocentibus calamitosum atque funestum! o istius nequitiam ac turpitudinem singularem! Vna atque eadem nox erat qua praetor amoris turpissimi flamma, classis populi Romani praedonum incendio conflagrabat. Adfertur nocte intempesta gravis huiusce mali nuntius Syracusas; curritur ad praetorium, quo istum ex illo praeclaro convivio reduxerant paulo ante mulieres cum cantu atque symphonia. Cleomenes, quamquam nox erat, tamen in publico esse non audet; includit se domi; neque aderat uxor, quae consolari hominem in malis posset. 93. Huius autem praeclari imperatoris ita erat severa domi disciplina ut in re tanta et tam gravi nuntio nemo admitteretur, nemo esset qui auderet aut dormientem excitare aut interpellare vigilantem. Iam vero re ab omnibus cognita concursabat urbe tota maxima multitudo. Non enim, sicut erat antea semper consuetudo, praedonum adventum significabat ignis e specula sublatus aut tumulo, sed flamma ex ipso incendio navium et calamitatem acceptam et periculum reliquum nuntiabat. Cum praetor quaereretur et constaret neminem ei nuntiasse, fit ad domum eius cum clamore concursus atque impetus. 94. Tum iste excitatus audit rem omnem ex Timarchide, sagum sumit,--lucebat iam fere,-- procedit in medium vini somni stupri plenus. Excipitur ab omnibus eius modi clamore ut ei Lampsaceni periculi similitudo versaretur ante oculos; hoc etiam maius hoc videbatur, quod in odio simili multitudo hominum haec erat maxima. Tum istius acta commemorabatur, tum flagitiosa illa convivia, tum appellabantur a multitudine mulieres nominatim, tum quaerebant ex isto palam tot dies continuos per quos numquam visus esset ubi fuisset, quid egisset, tum imperator ab isto praepositus Cleomenes flagitabatur, neque quicquam propius est factum quam ut illud Vticense exemplum de Hadriano transferretur Syracusas, ut duo sepulchra duorum praetorum improborum duabus in provinciis constituerentur. Verum habita est a multitudine ratio temporis, habita tumultus, habita etiam dignitatis existimationisque communis, quod is est conventus Syracusis civium Romanorum ut non modo illa provincia, verum etiam hac re publica dignissimus existimetur. 95. Confirmant ipsi se, cum hic etiam tum semisomnus stuperet, arma capiunt, totum forum atque Insulam, quae est urbis magna pars, complent. Vnam illam noctem solam praedones ad Helorum commorati, cum fumantis etiam nostras navis reliquissent, accedere incipiunt Syracusas; qui videlicet saepe audissent nihil esse pulchrius quam Syracusarum moenia ac portus, statuerant se, si ea Verre praetore non vidissent, numquam esse visuros. 96. Ac primo ad illa aestiva praetoris accedunt, ipsam illam ad partem litoris ubi iste per eos dies tabernaculis positis castra luxuriae conlocarat. Quem posteaquam inanem locum offenderunt et praetorem commosse ex eo loco castra senserunt, statim sine ullo metu in ipsum portum penetrare coeperunt. Cum in portum dico, iudices,-- explanandum est enim diligentius eorum causa qui locum ignorant,--in urbem dico atque in urbis intimam partem venisse piratas; non enim portu illud oppidum clauditur, sed urbe portus ipse cingitur et continetur, ut non adluantur mari moenia extrema, sed ipse influat in urbis sinum portus. 97. Hic te praetore Heracleo pirata cum quattuor myoparonibus parvis ad arbitrium suum navigavit. Pro di immortales! piraticus myoparo, cum imperi populi Romani nomen ac fasces essent Syracusis, usque ad forum Syracusanorum et ad omnis crepidines urbis accessit, quo neque Carthaginiensium gloriosissimae classes, cum mari plurimum poterant, multis bellis saepe conatae umquam aspirare potuerunt, neque populi Romani invicta ante te praetorem gloria illa navalis umquam tot Punicis Siciliensibusque bellis penetrare potuit; qui locus eius modi est ut ante Syracusani in moenibus suis, in urbe, in foro hostem armatum ac victorem quam in portu ullam hostium navem viderint. 98. Hic, te praetore, praedonum naviculae pervagatae sunt quo Atheniensium classis sola post hominum memoriam trecentis navibus vi ac multitudine invasit; quae in eo ipso portu loci ipsius portusque natura victa atque superata est. Hic primum opes illius civitatis comminutae depressaeque sunt: in hoc portu Atheniensium nobilitatis, imperi, gloriae naufragium factum existimatur. Eone pirata penetravit quo simul atque adisset non modo a latere sed etiam a tergo magnam partem urbis relinqueret? Insulam totam praetervectus est, quae est urbs Syracusis suo nomine ac moenibus, quo in loco maiores, ut ante dixi, Syracusanum habitare vetuerunt, quod, qui illam partem urbis tenerent, in eorum potestatem portum futurum intellegebant. 99. At quem ad modum est pervagatus! Radices palmarum agrestium, quas in nostris navibus invenerant, iactabant, ut omnes istius improbitatem et calamitatem Siciliae possent cognoscere. Siculosne milites, aratorumne liberos, quorum patres tantum labore suo frumenti exarabant ut populo Romano totique Italiae suppeditare possent, eosne in insula Cereris natos, ubi primum fruges inventae esse dicuntur, eo cibo esse usos a quo maiores eorum ceteros quoque frugibus inventis removerunt! Te praetore Siculi milites palmarum stirpibus, piratae Siculo frumento alebantur! 100. O spectaculum miserum atque acerbum! ludibrio esse urbis gloriam, populi Romani nomen, <omnium> hominum conventum atque multitudinem piratico myoparoni! in portu Syracusano de classe populi Romani triumphum agere piratam, cum praetoris inertissimi nequissimique oculos praedonum remi respergerent! Posteaquam e portu piratae non metu aliquo adfecti sed satietate exierunt, tum coeperunt quaerere homines causam illius tantae calamitatis. Dicere omnes et palam disputare minime esse mirandum si remigibus militibusque dimissis, reliquis egestate et fame perditis, praetore tot dies cum mulierculis perpotante, tanta ignominia et calamitas esset accepta. 101. Haec autem istius vituperatio atque infamia confirmabatur eorum sermone qui a suis civitatibus illis navibus praepositi fuerant. Qui ex illo numero reliqui Syracusas classe amissa refugerant dicebant quot ex sua quisque nave missos sciret esse. Res erat clara, neque solum argumentis sed etiam certis testibus istius audacia tenebatur. Homo certior fit agi nihil in foro et conventu toto die nisi hoc, quaeri ex nauarchis quem ad modum classis sit amissa; illos respondere et docere unum quemque, missione remigum, fame reliquorum, Cleomenis timore et fuga. Quod posteaquam iste cognovit, hanc rationem habere coepit. Causam sibi dicendam esse statuerat iam antequam hoc usu venit, ita ut ipsum priore actione dicere audistis. Videbat illis nauarchis testibus tantum hoc crimen sustinere se nullo modo posse. Consilium capit primo stultum, verum tamen clemens. 102. Nauarchos ad se vocari iubet; veniunt. Accusat eos quod eius modi de se sermones habuerint; rogat ut in sua quisque dicat navi se tantum habuisse nautarum quantum oportuerit, neque quemquam esse dimissum. Illi enim vero se ostendunt quod vellet esse facturos. Iste non procrastinat, advocat amicos statim; quaerit ex iis singillatim quot quisque nautas habuerit. Respondet unus quisque ut erat praeceptum. Iste in tabulas refert; obsignat signis amicorum providens homo, ut contra hoc crimen, si quando opus esset, hac videlicet testificatione uteretur. 103. Derisum esse credo hominem amentem a suis consiliariis et admonitum hasce ei tabulas nihil profuturas, etiam plus ex nimia praetoris diligentia suspicionis in eo crimine futurum. Iam iste erat hac stultitia multis in rebus usus ut publice quoque quae vellet in litteris civitatum tolli et referri iuberet; quae omnia nunc intellegit sibi nihil prodesse, posteaquam certis litteris testibus auctoritatibusque convincitur. Vbi hoc videt, illorum confessionem, testificationem suam, tabellas sibi nullo adiumento futuras, init consilium non improbi praetoris,--nam id quidem esset ferendum,--sed importuni atque amentis tyranni: statuit, si hoc crimen extenuari vellet,--nam omnino tolli posse non arbitrabatur,--nauarchos omnis, testis sui sceleris, vita esse privandos. 104. Occurrebat illa ratio: 'Quid Cleomene fiet? poterone animum advertere in eos quos dicto audientis esse iussi, missum facere eum cui potestatem imperiumque permisi? poterone eos adficere supplicio qui Cleomenen secuti sunt, ignoscere Cleomeni qui secum fugere et se consequi iussit? poterone esse in eos vehemens qui navis non modo inanis habuerunt sed etiam apertas, in eum dissolutus qui solus habuerit constratam navem et minus exinanitam? Pereat Cleomenes una!' Vbi fides, ubi exsecrationes, ubi dexterae complexusque, ubi illud contubernium muliebris militiae in illo delicatissimo litore? Fieri nullo modo poterat quin Cleomeni parceretur. 105. Vocat Cleomenen, dicit ei se statuisse animadvertere in omnis nauarchos; ita sui periculi rationes ferre ac postulare. 'Tibi uni parcam et potius istius culpae crimen vituperationemque inconstantiae suscipiam quam aut in te sim crudelis aut tot tam gravis testis vivos incolumisque esse patiar.' Agit gratias Cleomenes, adprobat consilium, dicit ita fieri oportere, admonet tamen illud, quod istum fugerat, in Phalacrum, Centuripinum nauarchum, non posse animadverti, propterea quod secum una fuisset in Centuripina quadriremi. Quid ergo? iste homo ex eius modi civitate, adulescens nobilissimus, testis relinquetur? 'In praesentia,' inquit Cleomenes, 'quoniam ita necesse est; sed post aliquid videbimus ne iste nobis obstare possit.' 106. Haec posteaquam acta et constituta sunt, procedit iste repente e praetorio inflammatus scelere furore crudelitate; in forum venit, nauarchos vocari iubet. Qui nihil metuerent, nihil suspicarentur, statim accurrunt. Iste hominibus miseris innocentibus inici catenas imperat. Implorare illi fidem praetoris, et quare id faceret rogare. Tum iste hoc causae dicit, quod classem praedonibus prodidissent. Fit clamor et admiratio populi tantam esse in homine impudentiam atque audaciam ut aut aliis causam calamitatis attribueret quae omnis propter avaritiam ipsius accidisset, aut, cum ipse praedonum socius arbitraretur, aliis proditionis crimen inferret; deinde hoc quinto decimo die crimen esse natum postquam classis esset amissa. 107. Cum haec ita fierent, quaerebatur ubi esset Cleomenes, non quo illum ipsum, cuicuimodi est, quisquam supplicio propter illud incommodum dignum putaret; nam quid Cleomenes facere potuit?--non enim possum quemquam insimulare falso-quid, inquam, magno opere potuit Cleomenes facere istius avaritia navibus exinanitis? Atque eum vident sedere ad latus praetoris et ad aurem familiariter, ut solitus erat, insusurrare. Tum vero omnibus indignissimum visum est homines honestissimos, electos e suis civitatibus, in ferrum atque in vincla coniectos, Cleomenem propter flagitiorum ac turpitudinum societatem familiarissimum esse praetori. 108. Adponitur iis tamen accusator Naevius Turpio quidam, qui C. Sacerdote praetore iniuriarum damnatus est, homo bene adpositus ad istius audaciam, quem iste in decumis, in rebus capitalibus, in omni calumnia praecursorem habere solebat et emissarium. Veniunt Syracusas parentes propinquique miserorum adulescentium hoc repentino calamitatis suae commoti nuntio; vinctos aspiciunt catenis liberos suos, cum istius avaritiae poenam collo et cervicibus suis sustinerent; adsunt, defendunt, proclamant, fidem tuam, quae nusquam erat neque umquam fuerat, implorant. Pater aderat Dexo Tyndaritanus, homo nobilissimus, hospes tuus. Cuius tu domi fueras, quem hospitem appellaras, eum cum illa auctoritate miseria videres perditum, non te eius lacrimae, non senectus, non hospiti ius atque nomen a scelere aliquam ad partem humanitatis revocare potuit? 109. Sed quid ego hospiti iura in hac immani belua commemoro? Qui Sthenium Thermitanum, hospitem suum, cuius domum per hospitium exhausit et exinanivit, absentem in reos rettulerit, causa indicta capite damnarit, ab eo nunc hospitiorum iura atque officia quaeramus? Cum homine enim crudeli nobis res est an cum fera atque immani belua? Te patris lacrimae de innocentis fili periculo non movebant; cum patrem domi reliquisses, filium tecum haberes, te neque praesens filius de liberum caritate neque absens pater de indulgentia patria commonebat? 110. Catenas habebat hospes tuus Aristeus, Dexonis filius. Quid ita? 'Prodiderat classem.' Quod ob praemium? 'Deseruerat.' Quid Cleomenes? 'Ignavus fuerat.' At eum tu ob virtutem corona ante donaras. 'Dimiserat nautas.' At ab omnibus tu mercedem missionis acceperas. Alter parens ex altera parte erat Herbitensis Eubulida, homo domi suae clarus et nobilis; qui quia Cleomenem in defendendo filio laeserat, nudus paene est destitutus. Quid erat autem quod quisquam diceret aut defenderet? 'Cleomenem nominare non licet.' At causa cogit. 'Moriere, si appellaris'; numquam enim iste cuiquam est mediocriter minatus. At remiges non erant. 'Praetorem tu accuses? frange cervices.' Si neque praetorem neque praetoris aemulum appellari licebit, cum in his duobus tota causa sit, quid futurum est? 111. Dicit etiam causam Heracleus Segestanus, homo domi suae nobilissimo loco natus. Audite, ut vestra humanitas postulat, iudices; audietis enim de magnis incommodis iniuriisque sociorum. Hunc scitote fuisse Heracleum in ea causa, qui propter gravem morbum oculorum tum non navigarit, et iussu eius qui potestatem habuit in commeatu Syracusis remanserit! Is certe neque classem prodidit neque metu perterritus fugit neque exercitum deseruit; etenim tum esset hoc animadvertendum cum classis Syracusis proficiscebatur. Is tamen in eadem causa fuit, quasi esset in aliquo manifesto scelere deprehensus, in quem ne falsi quidem causa conferri criminis potuit. 112. Fuit in illis nauarchis Heracliensis quidam Furius,--nam habent illi non nulla huiusce modi Latina nomina,--homo, quam diu vixit, non domi suae solum, post mortem tota Sicilia clarus et nobilis. In quo homine tantum animi fuit non solum ut istum libere laederet,--nam id quidem, quoniam moriundum videbat, sine periculo se facere intellegebat,--verum morte proposita, cum lacrimans in carcere mater noctes diesque adsideret, defensionem causae suae scripsit; quam nunc nemo est in Sicilia quin habeat, quin legat, quin tui sceleris et crudelitatis ex illa oratione commonefiat. In qua docet quot a civitate sua nautas acceperit, quot et quanti quemque dimiserit, quot secum habuerit; item de ceteris navibus dicit; quae cum apud te diceret, virgis oculi verberabantur. Ille morte proposita facile dolorem corporis patiebatur; clamabat, id quod scriptum reliquit, facinus esse indignum plus impudicissimae mulieris apud te de Cleomenis salute quam de sua vita lacrimas matris valere. 113. Deinde etiam illud video esse dictum quod, si recte vos populus Romanus cognovit, non falso ille de vobis iam in morte ipsa praedicavit, non posse Verrem testis interficiendo <testimonium> exstinguere; graviorem apud sapientis iudices se fore ab inferis testem quam si vivus in iudicium produceretur; tum avaritiae solum, si viveret, nunc, cum ita esset necatus, sceleris audaciae crudelitatis testem fore. Iam illa praeclara: non testium modo catervas, cum tua res ageretur, sed ab dis manibus innocentium Poenas sceleratorumque Furias in tuum iudicium esse venturas; sese ideo leviorem suum casum fingere, quod iam ante aciem securium tuarum Sextique, tui carnificis, vultum et manum vidisset, cum in conventu civium Romanorum iussu tuo securi cives Romani ferirentur. 114. Ne multa, iudices, libertate quam vos sociis dedistis, hac ille in acerbissimo supplicio miserrimae servitutis abusus est. Condemnat omnis de consili sententia; tamen neque iste in tanta re tot hominum T. Vettium ad se arcessit, quaestorem suum, cuius consilio uteretur, neque P. Cervium, talem virum, legatum, qui quia legatus isto praetore in Sicilia fuit primus ab isto iudex reiectus est, sed de latronum, hoc est de comitum suorum sententia condemnat omnis. 115. Hic cuncti Siculi, fidelissimi atque antiquissimi socii, plurimis adfecti beneficiis a maioribus nostris, graviter commoventur et de suis periculis fortunisque omnibus pertimescunt: indigne ferunt illam clementiam mansuetudinemque nostri imperi in tantam crudelitatem inhumanitatemque esse conversam, condemnari tot homines uno tempore nullo crimine, defensionem suorum furtorum praetorem improbum ex indignissima morte innocentium quaerere. Nihil addi iam videtur, iudices, ad hanc improbitatem amentiam crudelitatemque posse, et recte nihil videtur. 116. Nam si cum aliorum improbitate certet, longe omnis multumque superabit; sed secum <cum> ipse certat, id agit ut semper superius suum facinus novo scelere vincat. Phalacrum Centuripinum dixeram exceptum esse a Cleomene, quod in eius quadriremi Cleomenes vectus esset; tamen, quia pertimuerat adulescens, quod eandem suam causam videbat esse quam illorum qui innocentes peribant, accedit ad hominem Timarchides; a securi negat esse ei periculum, virgis ne caederetur monet ut caveat. Ne multa, ipsum dicere adulescentem audistis se ob hunc metum pecuniam Timarchidi numerasse. 117. Levia sunt haec in hoc reo. Metum virgarum nauarchus, homo nobilissimus nobilissimae civitatis, pretio redemit: humanum est. Alius ne condemnaretur pecuniam dedit: usitatum est. Non vult populus Romanus obsoletis criminibus accusari Verrem, nova postulat, inaudita desiderat; non de praetore Siciliae, sed de nefario tyranno fieri iudicium arbitratur. Includuntur in carcerem condemnati; supplicium constituitur in illos, sumitur de miseris parentibus nauarchorum; prohibentur adire ad filios, prohibentur liberis suis cibum vestitumque ferre. 118. Patres hi quos videtis iacebant in limine, matresque miserae pernoctabant ad ostium carceris ab extremo conspectu liberum exclusae; quae nihil aliud orabant nisi ut filiorum suorum postremum spiritum ore excipere liceret. Aderat ianitor carceris, carnifex praetoris, mors terrorque sociorum et civium Romanorum, lictor Sextius, cui ex omni gemitu doloreque certa merces comparabatur. 'Vt adeas, tantum dabis, ut cibum tibi intro ferre liceat, tantum.' Nemo recusabat. 'Quid? ut uno ictu securis adferam mortem filio tuo, quid dabis? ne diu crucietur, ne saepius feriatur, ne cum sensu doloris aliquo spiritus auferatur?' Etiam ob hanc causam pecunia lictori dabatur. 119. O magnum atque intolerandum dolorem! o gravem acerbamque fortunam! Non vitam liberum, sed mortis celeritatem pretio redimere cogebantur parentes. Atque ipsi etiam adulescentes cum Sextio suo de plaga et de uno illo ictu loquebantur, idque postremum parentis suos liberi orabant, ut levandi cruciatus sui causa lictori pecunia daretur. Multi et graves dolores inventi parentibus et propinquis, multi; verum tamen mors sit extremum. Non erit. Estne aliquid ultra quo crudelitas progredi possit? Reperietur; nam illorum, cum erunt securi percussi ac necati, corpora feris obicientur. Hoc si luctuosum est parentibus, redimant pretio sepeliendi potestatem. 120. Onasum Segestanum, hominem nobilem, dicere audistis se ob sepulturam Heraclei nauarchi pecuniam Timarchidi numerasse; ne hoc possis dicere, 'Patres enim veniunt amissis filiis irati,' vir primarius, homo nobilissimus, dicit, neque de filio dicit. Iam hoc quis tum fuit Syracusis quin audierit, quin sciat, has Timarchidi pactiones sepulturae cum vivis etiam illis esse factas? Non palam cum Timarchide loquebantur, non omnes omnium propinqui adhibebantur, non palam vivorum funera locabantur? Quibus omnibus rebus actis atque decisis producuntur e carcere, deligantur. 121. Quis tam fuit illo tempore ferreus, quis tam inhumanus praeter unum te, qui non illorum aetate nobilitate miseria commoveretur? Ecquis fuit quin lacrimaret, quin ita calamitatem illam putaret illorum ut fortunam tamen non alienam, periculum autem commune arbitraretur? Feriuntur securi. Laetaris tu in omnium gemitu et triumphas; testis avaritiae tuae gaudes esse sublatos. Errabas, Verres, et vehementer errabas, cum te maculas furtorum et flagitiorum tuorum sociorum innocentium sanguine eluere arbitrabare; praeceps amentia ferebare, qui te existimares avaritiae vulnera crudelitatis remediis posse sanare. Etenim quamquam illi sunt mortui sceleris tui testes, tamen eorum propinqui neque tibi neque illis desunt, tamen ex ipso illo numero nauarchorum aliqui vivunt et adsunt, quos, ut mihi videtur, ad illorum innocentium poenas fortuna et ad hanc causam reservavit. 122. Adest Phylarchus Haluntinus, qui quia cum Cleomene non fugit, oppressus a praedonibus et captus est; cui calamitas saluti fuit, qui nisi captus a piratis esset in hunc praedonem sociorum incidisset. Dicit is pro testimonio de missione nautarum, de fame, de Cleomenis fuga. Adest Centuripinus Phalacrus in amplissima civitate amplissimo loco natus; eadem dicit, nulla in re discrepat. 123. Per deos immortalis! quo tandem animo sedetis, iudices, aut haec quem ad modum auditis? Vtrum ego desipio et plus quam satis est doleo tanta calamitate miseriaque sociorum, an vos quoque hic acerbissimus innocentium cruciatus et maeror pari sensu doloris adficit? Ego enim cum Herbitensem, cum Heracliensem securi percussum esse dico, versatur mihi ante oculos indignitas calamitatis. Eorumne populorum civis, eorum agrorum alumnos, ex quibus maxima vis frumenti quotannis plebi Romanae illorum operis ac laboribus quaeritur, qui a parentibus spe nostri imperi nostraeque aequitatis suscepti educatique sunt, ad C. Verris nefariam immanitatem et ad eius funestam securem esse servatos? 124. Cum mihi Tyndaritani illius venit in mentem, cum Segestani, tum iura simul civitatum atque officia considero. Quas urbis P. Africanus etiam ornandas esse spoliis hostium arbitratus est, eas C. Verres non solum illis ornamentis sed etiam viris nobilissimis nefario scelere privavit. En quod Tyndaritani libenter praedicent: 'Nos in septemdecim populis Siciliae numeramur, nos semper omnibus Punicis Siciliensibusque bellis amicitiam fidemque populi Romani secuti sumus, a nobis omnia populo Romano semper et belli adiumenta et pacis ornamenta ministrata sunt.' Multum vero haec iis iura profuerunt in istius imperio ac potestate! 125. Vestros quondam nautas contra Carthaginem Scipio duxit, at nunc navem contra praedones paene inanem Cleomenes ducit; vobiscum Africanus hostium spolia et praemia laudis communicavit, at nunc, per <Verrem> spoliati, nave a praedonibus abducta, ipsi in hostium loco numeroque ducimini. Quid vero? illa Segestanorum non solum litteris tradita neque commemorata verbis, sed multis officiis illorum usurpata et comprobata cognatio quos tandem fructus huiusce necessitudinis in istius imperio tulit? Nempe hoc iure fuit, iudices, ut ex sinu patriae nobilissimus adulescens istius carnifici Sextio dederetur. Cui civitati maiores nostri maximos agros atque optimos concesserunt, quam immunem esse voluerunt, haec apud te cognationis fidelitatis vetustatis auctoritatis ne hoc quidem iuris obtinuit, ut unius honestissimi atque innocentissimi civis mortem ac sanguinem deprecaretur. 126. Quo confugient socii? quem implorabunt? qua spe denique, ut vivere velint, tenebuntur, si vos eos deseretis? Ad senatumne venient? Quid? ut de Verre supplicium sumat? Non est usitatum, non senatorium. Ad populum Romanum confugient? Facilis est populi causa; legem enim se sociorum causa iussisse et eius legis custodes ac vindices praeposuisse dicet. Hic locus igitur est unus quo perfugiant, hic portus, haec arx, haec ara sociorum; quo quidem nunc non ita confugiunt ut antea in suis repetundis rebus solebant. Non argentum, non aurum, non vestem, non mancipia repetunt, non ornamenta quae ex urbibus fanisque erepta sunt; metuunt homines imperiti ne iam haec populus Romanus concedat et ita velit fieri. Patimur enim multos iam annos et silemus, cum videamus ad paucos homines omnis omnium nationum pecunias pervenisse. Quod eo magis ferre animo aequo et concedere videmur, quia nemo istorum dissimulat, nemo laborat ut obscura sua cupiditas esse videatur. 127. In urbe nostra pulcherrima atque ornatissima quod signum, quae tabula picta est quae non ab hostibus victis capta atque deportata sit? at istorum villae sociorum fidelissimorum plurimis et pulcherrimis spoliis ornatae refertaeque sunt. Vbi pecunias exterarum nationum esse arbitramini, quae nunc omnes egent, cum Athenas, Pergamum, Cyzicum, Miletum, Chium, Samum, totam denique Asiam, Achaiam, Graeciam, Siciliam tam in paucis villis inclusas esse videatis? Sed haec, ut dico, omnia iam socii vestri relinquunt et neglegunt, iudices. Ne publice a populo Romano spoliarentur officiis ac fide providerunt; paucorum cupiditati tum, cum obsistere non poterant, tamen sufficere aliquo modo poterant; nunc vero iam adempta est non modo resistendi verum etiam suppeditandi facultas. Itaque res suas neglegunt; pecunias, quo nomine iudicium hoc appellatur, non repetunt, relinquunt; hoc iam ornatu ad vos confugiunt. 128. Aspicite, aspicite, iudices, squalorem sordisque sociorum! Sthenius hic Thermitanus cum hoc capillo atque veste, domo sua tota expilata, mentionem tuorum furtorum non facit; sese ipsum abs te repetit, nihil amplius; totum enim tua libidine et scelere ex sua patria, in qua multis virtutibus ac beneficiis princeps fuit, sustulisti. Dexo hic, quem videtis, non quae publice Tyndaride, non quae privatim sibi eripuisti, sed unicum miser abs te filium optimum atque innocentissimum flagitat; non ex litibus aestimatis tuis pecuniam domum, sed ex tua calamitate cineri atque ossibus fili sui solacium vult aliquod reportare. Hic tam grandis natu Eubulida hoc tantum exacta aetate laboris itinerisque suscepit, non ut aliquid de suis bonis recuperaret, sed ut, quibus oculis cruentas cervices fili sui viderat, isdem te condemnatum videret. 129. Si per L. Metellum licitum esset, iudices, matres illorum miserorum sororesque veniebant; quarum una, cum ego ad Heracleam noctu accederem, cum omnibus matronis eius civitatis et cum multis facibus mihi obviam venit, et ita,--me suam salutem appellans, te suum carnificem nominans, fili nomen implorans,--mihi ad pedes misera iacuit quasi ego eius excitare ab inferis filium possem. Faciebant hoc itidem ceteris in civitatibus grandes natu matres et item parvi liberi miserorum; quorum utrumque aetas laborem et industriam meam, fidem et misericordiam vestram requirebat. 130. Itaque ad me, iudices, hanc querimoniam praeter ceteras Sicilia detulit; lacrimis ego huc, non gloria inductus accessi, ne falsa damnatio, ne carcer, ne catenae, ne verbera, ne secures, ne cruciatus sociorum, ne sanguis innocentium, ne denique etiam exsanguia corpora mortuorum, ne maeror parentum ac propinquorum magistratibus nostris quaestui posset esse. Hunc ego si metum Siciliae damnatione istius per vestram fidem et veritatem deiecero, iudices, satis officio meo, satis illorum voluntati qui a me hoc petiverunt factum esse arbitrabor. 131. Quapropter si quem forte inveneris qui hoc navale crimen conetur defendere, is ita defendat <ut> illa communia quae ad causam nihil pertinent praetermittat, me culpae fortunam adsignare, calamitatem crimini dare, me amissionem classis obicere, cum multi viri fortes in communi incertoque periculo belli et terra et mari saepe offenderint. Nullam tibi obicio fortunam, nihil est quod ceterorum res minus commode gestas proferas, nihil est quod multorum naufragia fortunae colligas. Ego navis inanis fuisse dico, remiges nautasque dimissos, reliquos stirpibus vixisse palmarum; praefuisse classi populi Romani Siculum, perpetuo sociis atque amicis Syracusanum; te illo tempore ipso superioribusque diebus omnibus in litore cum mulierculis perpotasse dico; harum rerum omnium auctores testisque produco. 132. Num tibi insultare in calamitate, num intercludere perfugia fortunae, num casus bellicos exprobrare aut obicere videor? Tametsi solent ii fortunam sibi obici nolle qui se fortunae commiserunt, qui in eius periculis sunt ac varietate versati. Istius quidem calamitatis tuae fortuna particeps non fuit. Homines enim in proeliis, non in conviviis belli fortunam periclitari solent; in illa autem calamitate non Martem fuisse communem, sed Venerem possumus dicere. Quodsi fortunam tibi obici non oportet, cur tu fortunae illorum innocentium veniam ac locum non dedisti? 133. Etiam illud praecidas licet, te, quod supplicium more maiorum sumpseris securique percusseris, idcirco a me in crimen et in invidiam vocari. Non in supplicio crimen meum vertitur; non ego nego securi quemquam feriri debere, non ego metum ex re militari, non severitatem imperi, non poenam flagiti tolli dico oportere; fateor non modo in socios sed etiam in civis militesque nostros persaepe esse severe ac vehementer vindicatum. Quare haec quoque praetermittas licet. Ego culpam non in nauarchis sed in te fuisse demonstro, te pretio remiges militesque dimisisse arguo. Hoc nauarchi reliqui dicunt, hoc Netinorum foederata civitas publice dicit, hoc Amestratini, hoc Herbitenses, hoc Hennenses, Agyrinenses, Tyndaritani publice dicunt, tuus denique testis, tuus imperator, tuus aemulus, tuus hospes Cleomenes hoc dicit, sese in terram esse egressum ut Pachyno e terrestri praesidio milites colligeret, quos in navibus conlocaret; quod certe non fecisset si suum numerum naves haberent; ea est enim ratio instructarum ornatarumque navium ut non modo plures sed ne singuli quidem possint accedere. 134. Dico praeterea illos ipsos reliquos nautas fame atque inopia rerum omnium confectos fuisse ac perditos; dico aut omnis extra culpam fuisse, aut, si uni attribuenda culpa sit, in eo maximam fuisse qui optimam navem, plurimos nautas haberet, summum imperium obtineret, aut, si omnes in culpa fuerint, non oportuisse Cleomenen constitui spectatorem illorum mortis atque cruciatus; dico etiam in ipso supplicio mercedem lacrimarum, mercedem vulneris atque plagae, mercedem funeris ac sepulturae constitui nefas fuisse. 135. Quapropter si mihi respondere voles haec dicito, classem instructam atque ornatam fuisse, nullum propugnatorem afuisse, nullum vacuum tractum esse remum, rem frumentariam esse suppeditatam; mentiri nauarchos, mentiri tot tam gravis civitates, mentiri etiam Siciliam totam; proditum esse te a Cleomene, qui se dixerit exisse in terram ut Pachyno deduceret milites; animum illis, non copias defuisse; Cleomenem acerrime pugnantem ab iis relictum esse atque desertum; nummum ob sepulturam datum nemini. Quae si dices, tenebere; sin alia dices, ea quae a me dicta sunt non refutabis. 136. Hic tu etiam dicere audebis, 'Est in iudicibus ille familiaris meus, est paternus amicus ille.' Non ut quisque maxime est quicum tibi aliquid sit, ita te in huiusce modi crimine maxime eius pudet? 'Paternus amicus est.' Ipse pater si iudicaret, per deos immortalis, quid facere posset? Cum tibi haec diceret, 'Tu in provincia populi Romani praetor, cum tibi maritimum bellum esset administrandum, Mamertinis ex foedere quam deberent navem per triennium remisisti, tibi apud eosdem privata navis oneraria maxima publice est aedificata, tu a civitatibus pecunias classis nomine coegisti, tu pretio remiges dimisisti, tu, navis cum esset ab quaestore et ab legato capta praedonum, archipiratam ab oculis omnium removisti, tu, qui cives Romani esse dicerentur, qui a multis cognoscerentur, securi ferire potuisti, tu tuam domum piratas abducere, tu in iudicium archipiratam domo producere ausus es, tu in provincia tam splendida, 137. tu apud socios fidelissimos, civis Romanos honestissimos, in metu periculoque provinciae dies continuos compluris in litore conviviisque iacuisti, te per eos dies nemo tuae domi convenire, nemo in foro videre potuit, tu sociorum atque amicorum ad ea convivia matres familias adhibuisti, tu inter eius modi mulieres praetextatum tuum filium, nepotem meum, conlocavisti, ut aetati maxime lubricae atque incertae exempla nequitiae parentis vita praeberet, tu praetor in provincia cum tunica pallioque purpureo visus es, tu propter amorem libidinemque tuam imperium navium legato populi Romani ademisti, Syracusano tradidisti, tui milites in provincia Sicilia frugibus frumentoque caruerunt, tua luxurie atque avaritia classis populi Romani a praedonibus capta et incensa est; 138. post Syracusas conditas quem in portum numquam hostis accesserat, in eo te praetore primum piratae navigaverunt; neque haec tot et tanta dedecora dissimulatione tua neque oblivione hominum ac taciturnitate tegere voluisti, sed etiam navium praefectos sine ulla causa de complexu parentum suorum, hospitum tuorum, ad mortem cruciatumque rapuisti, neque te in parentum luctu atque lacrimis mei nominis commemoratio mitigavit; tibi hominum innocentium sanguis non modo voluptati sed etiam quaestui fuit!'--haec si tibi tuus parens diceret, posses ab eo veniam petere, posses ut tibi ignosceret postulare? 139. Satis est factum Siculis, satis officio ac necessitudini, satis promisso nostro ac recepto. Reliqua est ea causa, iudices, quae iam non recepta sed innata, neque delata ad me sed in animo sensuque meo penitus adfixa atque insita est; quae non ad sociorum salutem, sed ad civium Romanorum, hoc est ad unius cuiusque nostrum, vitam et sanguinem pertinet. In qua nolite a me, quasi dubium sit aliquid, argumenta, iudices, exspectare: omnia quae dicam sic erunt inlustria ut ad ea probanda totam Siciliam testem adhibere possem. Furor enim quidam, sceleris et audaciae comes, istius effrenatum animum importunamque naturam tanta oppressit amentia ut numquam dubitaret in conventu palam supplicia, quae in convictos malefici servos constituta sunt, ea in civis Romanos expromere. 140. Virgis quam multos ceciderit quid ego commemorem? Tantum brevissime, iudices, dico: nullum fuit omnino civitatis isto praetore in hoc genere discrimen. Itaque iam consuetudine ad corpora civium Romanorum etiam sine istius nutu ferebatur manus ipsa lictoris. Num potes hoc negare, Verres, in foro Lilybaei maximo conventu C. Servilium, civem Romanum e conventu Panhormitano, veterem negotiatorem, ad tribunal ante pedes tuos ad terram virgis et verberibus abiectum? Aude hoc primum negare, si potes; nemo Lilybaei fuit quin viderit, nemo in Sicilia quin audiverit. Plagis confectum dico a lictoribus tuis civem Romanum ante oculos tuos concidisse. 141. At quam ob causam, di immortales! tametsi iniuriam facio communi causae et iuri civitatis; quasi enim ulla possit esse causa cur hoc cuiquam civi Romano iure accidat, ita quaero quae in Servilio causa fuerit. Ignoscite in hoc uno, iudices; in ceteris enim non magnopere causas requiram. Locutus erat liberius de istius improbitate atque nequitia. Quod isti simul ac renuntiatum est, hominem iubet Lilybaeum vadimonium Venerio servo promittere. Promittit; Lilybaeum venitur. Cogere eum coepit, cum ageret nemo, nemo postularet, sponsionem mille nummum facere cum lictore suo, 'Ni furtis quaestum faceret.' Recuperatores se de cohorte sua dicebat daturum. Servilius et recusare et deprecari ne iniquis iudicibus nullo adversario iudicium capitis in se constitueretur. 142. Haec cum maxime loqueretur, sex lictores circumsistunt valentissimi et ad pulsandos verberandosque homines exercitatissimi, caedunt acerrime virgis; denique proximus lictor, de quo iam saepe dixi, Sextius, converso baculo oculos misero tundere vehementissime coepit. Itaque ille, cum sanguis os oculosque complesset, concidit, cum illi nihilo minus iacenti latera tunderent, ut aliquando spondere se diceret. Sic ille adfectus illim tum pro mortuo sublatus perbrevi postea est mortuus. Iste autem homo Venerius, adfluens omni lepore ac venustate, de bonis illius in aede Veneris argenteum Cupidinem posuit. Sic etiam fortunis hominum abutebatur ad nocturna vota cupiditatum suarum. 143. Nam quid ego de ceteris civium Romanorum suppliciis singillatim potius quam generatim atque universe loquar? Carcer ille qui est a crudelissimo tyranno Dionysio factus Syracusis, quae lautumiae vocantur, in istius imperio domicilium civium Romanorum fuit. Vt quisque istius animum aut oculos offenderat, in lautumias statim coniciebatur. Indignum hoc video videri omnibus, iudices, et id iam priore actione, cum haec testes dicerent, intellexi. Retineri enim putatis oportere iura libertatis non modo hic ubi tribuni plebis sunt, ubi ceteri magistratus, ubi forum plenum iudiciorum, ubi senatus auctoritas, ubi existimatio populi Romani et frequentia, sed ubicumque terrarum et gentium violatum ius civium Romanorum sit, statuitis id pertinere ad communem causam libertatis et dignitatis. 144. In externorum hominum maleficorum sceleratorumque, in praedonum hostiumque custodias tu tantum numerum civium Romanorum includere ausus es? Numquamne tibi iudici, numquam contionis, numquam huius tantae frequentiae, quae nunc te animo iniquissimo infestissimoque intuetur, venit in mentem? numquam tibi populi Romani absentis dignitas, numquam species ipsa huiusce multitudinis in oculis animoque versata est? numquam te in horum conspectum rediturum, numquam in forum populi Romani venturum, numquam sub legum et iudiciorum potestatem casurum esse duxisti? 145. At quae erat ista libido crudelitatis exercendae, quae tot scelerum suscipiendorum causa? Nulla, iudices, praeter praedandi novam singularemque rationem. Nam ut illi quos a poetis accepimus, qui sinus quosdam obsedisse maritimos aut aliqua promunturia aut praerupta saxa tenuisse dicuntur, ut eos qui essent adpulsi navigiis interficere possent, sic iste in omnia maria infestus ex omnibus Siciliae partibus imminebat. Quaecumque navis ex Asia, quae ex Syria, quae Tyro, quae Alexandria venerat, statim certis indicibus et custodibus tenebatur; vectores omnes in lautumias coniciebantur, onera atque merces in praetoriam domum deferebantur. Versabatur in Sicilia longo intervallo alter non Dionysius ille nec Phalaris,--tulit enim illa quondam insula multos et crudelis tyrannos,--sed quoddam novum monstrum ex vetere illa immanitate quae in isdem locis versata esse dicitur. 146. Non enim Charybdim tam infestam neque Scyllam nautis quam istum in eodem freto fuisse arbitror; hoc etiam iste infestior, quod multo se pluribus et immanioribus canibus succinxerat, Cyclops alter multo importunior; hic enim totam insulam obsidebat, ille Aetnam solam et eam Siciliae partem tenuisse dicitur. At quae causa tum subiciebatur ab ipso, iudices, huius tam nefariae crudelitatis? Eadem quae nunc in defensione commemorabitur. Quicumque accesserant ad Siciliam paulo pleniores, eos Sertorianos milites esse atque a Dianio fugere dicebat. Illi ad deprecandum periculum proferebant alii purpuram Tyriam, tus alii atque odores vestemque linteam, gemmas alii et margaritas, vina non nulli Graeca venalisque Asiaticos, ut intellegeretur ex mercibus quibus ex locis navigarent. Non providerant eas ipsas sibi causas esse periculi, quibus argumentis se ad salutem uti arbitrabantur. Iste enim haec eos ex piratarum societate adeptos esse dicebat; ipsos in lautumias abduci imperabat, navis eorum atque onera diligenter adservanda curabat. 147. His institutis cum completus iam mercatorum carcer esset, tum illa fiebant quae L. Suettium, equitem Romanum, lectissimum virum, dicere audistis, et quae ceteros audietis. Cervices in carcere frangebantur indignissime civium Romanorum, ut iam illa vox et imploratio, 'Civis Romanus sum,' quae saepe multis in ultimis terris opem inter barbaros et salutem tulit, ea mortem illis acerbiorem et supplicium maturius ferret. Quid est, Verres? quid ad haec cogitas respondere? num mentiri me, num fingere aliquid, num augere crimen? num quid horum dicere istis defensoribus tuis audes? Cedo mihi, quaeso, ex ipsius sinu litteras Syracusanorum, quas ipse ad arbitrium suum confectas esse arbitratur, cedo rationem carceris, quae diligentissime conficitur, quo quisque die datus in custodiam, quo mortuus, quo necatus sit. 148. Litterae Syracvsanorvm. Videtis civis Romanos gregatim coniectos in lautumias, videtis indignissimo in loco coacervatam multitudinem vestrorum civium. Quaerite nunc vestigia quibus exitus eorum ex illo loco compareant. Nulla sunt. Omnesne mortui? Si ita posset defendere, tamen fides huic defensioni non haberetur. Sed scriptum exstat in isdem litteris quod iste homo barbarus ac dissolutus neque attendere umquam neque intellegere potuit: §dikai=yhsan, inquit, hoc est, ut Siculi loquuntur, supplicio adfecti ac necati sunt. 149. Si qui rex, si qua civitas exterarum gentium, si qua natio fecisset aliquid in civis Romanos eius modi, nonne publice vindicaremus, nonne bello persequeremur? possemus hanc iniuriam ignominiamque nominis Romani inultam impunitamque dimittere? Quot bella maiores nostros et quanta suscepisse arbitramini, quod cives Romani iniuria adfecti, quod navicularii retenti, quod mercatores spoliati dicerentur? At ego iam retentos non queror, spoliatos ferendum puto; navibus, mancipiis, mercibus ademptis in vincla mercatores esse coniectos et in vinclis civis Romanos necatos esse arguo. 150. Si haec apud Scythas dicerem, non hic in tanta multitudine civium Romanorum, non apud senatores, lectissimos civitatis, non in foro populi Romani de tot et tam acerbis suppliciis civium Romanorum, tamen animos etiam barbarorum hominum permoverem; tanta enim huius imperi amplitudo, tanta nominis Romani dignitas est apud omnis nationes ut ista in nostros homines crudelitas nemini concessa esse videatur. Nunc tibi ego ullam salutem, ullum perfugium putem, cum te implicatum severitate iudicum, circumretitum frequentia populi Romani esse videam? 151. Si mehercule, id quod fieri non posse intellego, ex his te laqueis exueris ac te aliqua via ac ratione explicaris, in illas tibi maiores plagas incidendum est in quibus te ab eodem me superiore ex loco confici et concidi necesse est. Cui si etiam id quod defendit velim concedere, tamen ipsa illa falsa defensio non minus esse ei perniciosa quam mea vera accusatio debeat. Quid enim defendit? Ex Hispania fugientis se excepisse et supplicio adfecisse dicit. Quis tibi id permisit? quo iure fecisti? quis idem fecit? qui tibi id facere licuit? 152. Forum plenum et basilicas istorum hominum videmus, et animo aequo videmus; civilis enim dissensionis et seu amentiae seu fati seu calamitatis non est iste molestus exitus, in quo reliquos saltem civis incolumis licet conservare. Verres, ille vetus proditor consulis, translator quaesturae, aversor pecuniae publicae, tantum sibi auctoritatis in re publica suscepit ut, quibus hominibus per senatum, per populum Romanum, per omnis magistratus, in foro, in suffragiis, in hac urbe, in re publica versari liceret, iis omnibus mortem acerbam crudelemque proponeret si fortuna eos ad aliquam partem Siciliae detulisset. 153. Ad Cn. Pompeium, clarissimum virum et fortissimum, permulti occiso Perperna ex illo Sertoriano numero militum confugerunt. Quem non ille summo cum studio salvum incolumemque servavit? cui civi supplicanti non illa dextera invicta fidem porrexit et spem salutis ostendit? Itane vero? quibus fuit portus apud eum quem contra arma tulerant, iis apud te, cuius nullum in re publica momentum umquam fuit, mors et cruciatus erat constitutus? Vide quam commodam defensionem excogitaris! Malo mehercule id quod tu defendis his iudicibus populoque Romano quam id quod ego insimulo probari, malo, inquam, te isti generi hominum quam mercatoribus et naviculariis inimicum atque infestum putari; meum enim crimen avaritiae te nimiae coarguit, tua defensio furoris cuiusdam et immanitatis et inauditae crudelitatis et paene novae proscriptionis. 154. Sed non licet me isto tanto bono, iudices, uti, non licet. Adsunt enim Puteoli toti; frequentissimi venerunt ad hoc iudicium mercatores, homines locupletes atque honesti, qui partim socios suos, partim libertos, partim conlibertos spoliatos in vincla coniectos, partim in vinclis necatos, partim securi percussos esse dicunt. Hic vide quam me sis usurus aequo. Cum ego P. Granium testem produxero qui suos libertos abs te securi percussos esse dicat, qui abs te navem suam mercesque repetat, refellito, si poteris; meum testem deseram, tibi favebo, te, inquam, adiuvabo; ostendito illos cum Sertorio fuisse, ab Dianio fugientis ad Siciliam esse delatos. Nihil est quod te mallem probare; nullum enim facinus quod maiore supplicio dignum sit reperiri neque proferri potest. 155. Reducam iterum equitem Romanum, L. Flavium, si voles, quoniam priore actione,--ut patroni tui dictitant, nova quadam sapientia, ut omnes intellegunt, conscientia tua atque auctoritate meorum testium,--testem nullum interrogasti. Interrogetur Flavius, si voles, quinam fuerit T. Herennius, is quem ille argentariam Lepti fecisse dicit; qui cum amplius centum civis Romanos haberet ex conventu Syracusano qui eum non solum cognoscerent sed etiam lacrimantes ac te implorantes defenderent, tamen inspectantibus omnibus Syracusis securi percussus est. Hunc quoque testem meum refelli et illum Herennium Sertorianum fuisse abs te demonstrari et probari volo. 156. Quid de illa multitudine dicemus eorum qui capitibus involutis in piratarum captivorum numero producebantur, ut securi ferirentur? Quae ista nova diligentia, quam ob causam abs te excogitata? an te L. Flavi ceterorumque de T. Herennio vociferatio commovebat? an M. Anni, gravissimi atque honestissimi viri, summa auctoritas paulo diligentiorem timidioremque fecerat? qui nuper pro testimonio non advenam nescio quem nec alienum, sed eum civem Romanum qui omnibus in illo conventu notus, qui Syracusis natus esset, abs te securi percussum esse dixit. 157. Post hanc illorum vociferationem, post hanc communem famam atque querimoniam non mitior in supplicio, sed diligentior esse coepit; capitibus involutis civis Romanos ad necem producere instituit; quos tamen idcirco necabat palam quod homines in conventu, id quod antea dixi, nimium diligenter praedonum numerum requirebant. Haecine plebi Romanae te praetore est constituta condicio, haec negoti gerendi spes, hoc capitis vitaeque discrimen? Parumne multa mercatoribus sunt necessario pericula subeunda fortunae, nisi etiam hae formidines ab nostris magistratibus atque in nostris provinciis impendebunt? Ad eamne rem fuit haec suburbana ac fidelis provincia, plena optimorum sociorum honestissimorumque civium, quae civis Romanos omnis suis ipsa sedibus libentissime semper accepit, ut, qui usque ex ultima Syria atque Aegypto navigarent, qui apud barbaros propter togae nomen in honore aliquo fuissent, qui ex praedonum insidiis, qui ex tempestatum periculis profugissent, in Sicilia securi ferirentur, cum se iam domum venisse arbitrarentur? 158. Nam quid ego de P. Gavio, Consano municipe, dicam, iudices, aut qua vi vocis, qua gravitate verborum, quo dolore animi dicam? tametsi dolor me non deficit; ut cetera mihi in dicendo digna re, digna dolore meo, suppetant magis laborandum est. Quod crimen eius modi est ut, cum primum ad me delatum est, usurum me illo non putarem; tametsi enim verissimum esse intellegebam, tamen credibile fore non arbitrabar. Coactus lacrimis omnium civium Romanorum qui in Sicilia negotiantur, adductus Valentinorum, hominum honestissimorum, omniumque Reginorum testimoniis multorumque equitum Romanorum qui casu tum Messanae fuerunt, dedi tantum priore actione testium res ut nemini dubia esse possit. 159. Quid nunc agam? Cum iam tot horas de uno genere ac de istius nefaria crudelitate dicam, cum prope omnem vim verborum eius modi, quae scelere istius digna sint, aliis in rebus consumpserim, neque hoc providerim, ut varietate criminum vos attentos tenerem, quem ad modum de tanta re dicam? Opinor, unus modus atque una ratio est; rem in medio ponam; quae tantum habet ipsa gravitatis ut neque mea, quae nulla est, neque cuiusquam ad inflammandos vestros animos eloquentia requiratur. 160. Gavius hic quem dico, Consanus, cum in illo numero civium Romanorum ab isto in vincla coniectus esset et nescio qua ratione clam e lautumiis profugisset Messanamque venisset, qui tam prope iam Italiam et moenia Reginorum, civium Romanorum, videret et ex illo metu mortis ac tenebris quasi luce libertatis et odore aliquo legum recreatus revixisset, loqui Messanae et queri coepit se civem Romanum in vincla coniectum, sibi recta iter esse Romam, Verri se praesto advenienti futurum. Non intellegebat miser nihil interesse utrum haec Messanae an apud istum in praetorio loqueretur; nam, ut antea vos docui, hanc sibi iste urbem delegerat quam haberet adiutricem scelerum, furtorum receptricem, flagitiorum omnium consciam. Itaque ad magistratum Mamertinum statim deducitur Gavius, eoque ipso die casu Messanam Verres venit. Res ad eum defertur, esse civem Romanum qui se Syracusis in lautumiis fuisse quereretur; quem iam ingredientem in navem et Verri nimis atrociter minitantem ab se retractum esse et adservatum, ut ipse in eum statueret quod videretur. 161. Agit hominibus gratias et eorum benivolentiam erga se diligentiamque conlaudat. Ipse inflammatus scelere et furore in forum venit; ardebant oculi, toto ex ore crudelitas eminebat. Exspectabant omnes quo tandem progressurus aut quidnam acturus esset, cum repente hominem proripi atque in foro medio nudari ac deligari et virgas expediri iubet. Clamabat ille miser se civem esse Romanum, municipem Consanum; meruisse cum L. Raecio, splendidissimo equite Romano, qui Panhormi negotiaretur, ex quo haec Verres scire posset. Tum iste, se comperisse eum speculandi causa in Siciliam a ducibus fugitivorum esse missum; cuius rei neque index neque vestigium aliquod neque suspicio cuiquam esset ulla; deinde iubet undique hominem vehementissime verberari. 162. Caedebatur virgis in medio foro Messanae civis Romanus, iudices, cum interea nullus gemitus, nulla vox alia illius miseri inter dolorem crepitumque plagarum audiebatur nisi haec, 'Civis Romanus sum.' Hac se commemoratione civitatis omnia verbera depulsurum cruciatumque a corpore deiecturum arbitrabatur; is non modo hoc non perfecit, ut virgarum vim deprecaretur, sed cum imploraret saepius usurparetque nomen civitatis, crux,--crux, inquam,--infelici et aerumnoso, qui numquam istam pestem viderat, comparabatur. 163. O nomen dulce libertatis! o ius eximium nostrae civitatis! o lex Porcia legesque Semproniae! o graviter desiderata et aliquando reddita plebi Romanae tribunicia potestas! Hucine tandem haec omnia reciderunt ut civis Romanus in provincia populi Romani, in oppido foederatorum, ab eo qui beneficio populi Romani fascis et securis haberet deligatus in foro virgis caederetur? Quid? cum ignes ardentesque laminae ceterique cruciatus admovebantur, si te illius acerba imploratio et vox miserabilis non inhibebat, ne civium quidem Romanorum qui tum aderant fletu et gemitu maximo commovebare? In crucem tu agere ausus es quemquam qui se civem Romanum esse diceret? Nolui tam vehementer agere hoc prima actione, iudices, nolui; vidistis enim ut animi multitudinis in istum dolore et odio et communis periculi metu concitarentur. Statui egomet mihi tum modum et orationi meae et C. Numitorio, equiti Romano, primo homini, testi meo; et Glabrionem id quod sapientissime fecit facere laetatus sum, ut repente consilium in medio testimonio dimitteret. Etenim verebatur ne populus Romanus ab isto eas poenas vi repetisse videretur, quas veritus esset ne iste legibus ac vestro iudicio non esset persoluturus. 164. Nunc quoniam iam exploratum est omnibus quo loco causa tua sit et quid de te futurum sit, sic tecum agam. Gavium istum, quem repentinum speculatorem fuisse dicis, ostendam in lautumias Syracusis a te esse coniectum, neque id solum ex litteris ostendam Syracusanorum, ne possis dicere me, quia sit aliqui in litteris Gavius, hoc fingere et eligere nomen, ut hunc illum esse possim dicere, sed ad arbitrium tuum testis dabo qui istum ipsum Syracusis abs te in lautumias coniectum esse dicant. Producam etiam Consanos municipes illius ac necessarios, qui te nunc sero doceant, iudices non sero, illum P. Gavium quem tu in crucem egisti civem Romanum et municipem Consanum, non speculatorem fugitivorum fuisse. 165. Cum haec omnia quae polliceor cumulate tuis proximis plana fecero, tum istuc ipsum tenebo quod abs te mihi datur; eo contentum esse me dicam. Quid enim nuper tu ipse, cum populi Romani clamore atque impetu perturbatus exsiluisti, quid, inquam, elocutus es? Illum, quod moram supplicio quaereret, ideo clamitasse se esse civem Romanum, sed speculatorem fuisse. Iam mei testes veri sunt. Quid enim dicit aliud C. Numitorius, quid M. et P. Cottii, nobilissimi homines ex agro Tauromenitano, quid Q. Lucceius, qui argentariam Regi maximam fecit, quid ceteri? Adhuc enim testes ex eo genere a me sunt dati, non qui novisse Gavium, sed se vidisse dicerent, cum is, qui se civem Romanum esse clamaret, in crucem ageretur. Hoc tu, Verres, idem dicis, hoc tu confiteris, illum clamitasse se civem esse Romanum; apud te nomen civitatis ne tantum quidem valuisse ut dubitationem aliquam crucis , ut crudelissimi taeterrimique supplici aliquam parvam moram saltem posset adferre. 166. civem Romanum se esse dicebat. Si tu apud Persas aut in extrema India deprensus, Verres, ad supplicium ducerere, quid aliud clamitares nisi te civem esse Romanum? 167. Homines tenues, obscuro loco nati, navigant, adeunt ad ea loca quae numquam antea viderunt, ubi neque noti esse iis quo venerunt, neque semper cum cognitoribus esse possunt. Hac una tamen fiducia civitatis non modo apud nostros magistratus, qui et legum et existimationis periculo continentur, neque apud civis solum Romanos, qui et sermonis et iuris et multarum rerum societate iuncti sunt, fore se tutos arbitrantur, sed, quocumque venerint, hanc sibi rem praesidio sperant futuram. 168. Tolle hanc spem, tolle hoc praesidium civibus Romanis, constitue nihil esse opis in hac voce, 'Civis Romanus sum,' posse impune praetorem aut alium quempiam supplicium quod velit in eum constituere qui se civem Romanum esse dicat, quod qui sit ignoret: iam omnis provincias, iam omnia regna, iam omnis liberas civitates, iam omnem orbem terrarum, qui semper nostris hominibus maxime patuit, civibus Romanis ista defensione praecluseris. Quid? si L. Raecium, equitem Romanum, qui tum erat in Sicilia, nominabat, etiamne id magnum fuit, Panhormum litteras mittere? Adservasses hominem custodiis Mamertinorum tuorum, vinctum clausum habuisses, dum Panhormo Raecius veniret; cognosceret hominem, aliquid de summo supplicio remitteres; si ignoraret, tum, si ita tibi videretur, hoc iuris in omnis constitueres, ut, qui neque tibi notus esset neque cognitorem locupletem daret, quamvis civis Romanus esset, in crucem tolleretur. 169. Sed quid ego plura de Gavio? quasi tu Gavio tum fueris infestus ac non nomini generi iuri civium hostis. Non illi, inquam, homini sed causae communi libertatis inimicus fuisti. Quid enim attinuit, cum Mamertini more atque instituto suo crucem fixissent post urbem in via Pompeia, te iubere in ea parte figere quae ad fretum spectaret, et hoc addere,--quod negare nullo modo potes, quod omnibus audientibus dixisti palam,--te idcirco illum locum deligere, ut ille, quoniam se civem Romanum esse diceret, ex cruce Italiam cernere ac domum suam prospicere posset? Itaque illa crux sola, iudices, post conditam Messanam illo in loco fixa est. Italiae conspectus ad eam rem ab isto delectus est, ut ille in dolore cruciatuque moriens perangusto fretu divisa servitutis ac libertatis iura cognosceret, Italia autem alumnum suum servitutis extremo summoque supplicio adfixum videret. 170. Facinus est vincire civem Romanum, scelus verberare, prope parricidium necare: quid dicam in crucem tollere? Verbo satis digno tam nefaria res appellari nullo modo potest. Non fuit his omnibus iste contentus; 'spectet,' inquit, 'patriam; in conspectu legum libertatisque moriatur.' Non tu hoc loco Gavium, non unum hominem nescio quem, sed communem libertatis et civitatis causam in illum cruciatum et crucem egisti. Iam vero videte hominis audaciam! Nonne eum graviter tulisse arbitramini quod illam civibus Romanis crucem non posset in foro, non in comitio, non in rostris defigere? Quod enim his locis in provincia sua celebritate simillimum, regione proximum potuit, elegit; monumentum sceleris audaciaeque suae voluit esse in conspectu Italiae, vestibulo Siciliae, praetervectione omnium qui ultro citroque navigarent. 171. Si haec non ad civis Romanos, non ad aliquos amicos nostrae civitatis, non ad eos qui populi Romani nomen audissent, denique si non ad homines verum ad bestias, aut etiam, ut longius progrediar, si in aliqua desertissima solitudine ad saxa et ad scopulos haec conqueri ac deplorare vellem, tamen omnia muta atque inanima tanta et tam indigna rerum acerbitate commoverentur. Nunc vero cum loquar apud senatores populi Romani, legum et iudiciorum et iuris auctores, timere non debeo ne non unus iste civis Romanus illa cruce dignus, ceteri omnes simili periculo indignissimi iudicentur. 172. Paulo ante, iudices, lacrimas in morte misera atque indigna nauarchorum non tenebamus, et recte ac merito sociorum innocentium miseria commovebamur: quid nunc in nostro sanguine tandem facere debemus? Nam civium Romanorum omnium sanguis coniunctus existimandus est, quoniam et salutis omnium ratio et veritas postulat. Omnes hoc loco cives Romani, et qui adsunt et qui ubique sunt, vestram severitatem desiderant, vestram fidem implorant, vestrum auxilium requirunt; omnia sua iura commoda auxilia, totam denique libertatem in vestris sententiis versari arbitrantur. 173. A me tametsi satis habent, tamen, si res aliter acciderit, plus habebunt fortasse quam postulant. Nam si qua vis istum de vestra severitate eripuerit, id quod neque metuo, iudices, neque ullo modo fieri posse video,--sed si in hoc me ratio fefellerit, Siculi causam suam perisse querentur et mecum pariter moleste ferent, populus quidem Romanus brevi, quoniam mihi potestatem apud se agendi dedit, ius suum me agente suis suffragiis ante Kalendas Februarias recuperabit. Ac si de mea gloria atque amplitudine quaeritis, iudices, non est alienum meis rationibus istum mihi ex hoc iudicio ereptum ad illud populi Romani iudicium reservari. Splendida est illa causa, probabilis mihi et facilis, populo grata atque iucunda; denique si videor hic, id quod ego non quaesivi, de uno isto voluisse crescere, isto absoluto, quod sine multorum scelere fieri non potest, de multis mihi crescere licebit. Sed mehercule vestra reique publicae causa, iudices, nolo in hoc delecto consilio tantum flagiti esse commissum, nolo eos iudices quos ego probarim atque delegerim sic in hac urbe notatos isto absoluto ambulare ut non cera sed caeno obliti esse videantur. 174. Quam ob rem te quoque, Hortensi, si qui monendi locus ex hoc loco est, moneo videas etiam atque etiam et consideres quid agas, quo progrediare, quem hominem et qua ratione defendas. Neque de illo tibi quicquam praefinio quo minus ingenio mecum atque omni dicendi facultate contendas; cetera si qua putas te occultius extra iudicium quae ad iudicium pertineant facere posse, si quid artificio consilio potentia gratia, copiis istius moliri cogitas, magno opere censeo desistas, et illa quae temptata iam et coepta sunt ab isto, a me autem pervestigata et cognita, moneo ut exstinguas et longius progredi ne sinas. Magno tuo periculo peccabitur in hoc iudicio, maiore quam putas. 175. Quod enim te liberatum iam existimationis metu, defunctum honoribus designatum consulem cogites, mihi crede, ornamenta ista et beneficia populi Romani non minore negotio retinentur quam comparantur. Tulit haec civitas quoad potuit, quoad necesse fuit, regiam istam vestram dominationem in iudiciis et in omni re publica, tulit; sed quo die populo Romano tribuni plebi restituti sunt, omnia ista vobis, si forte nondum intellegitis, adempta atque erepta sunt. Omnium nunc oculi coniecti sunt hoc ipso tempore in unum quemque nostrum, qua fide ego accusem, qua religione hi iudicent, qua tu ratione defendas. 176. De omnibus nobis, si qui tantulum de recta regione deflexerit, non illa tacita existimatio quam antea contemnere solebatis, sed vehemens ac liberum populi Romani iudicium consequetur. Nulla tibi, Quinte, cum isto cognatio, nulla necessitudo; quibus excusationibus antea nimium in aliquo iudicio studium tuum defendere solebas, earum habere in hoc homine nullam potes. Quae iste in provincia palam dictitabat, cum ea quae faciebat tua se fiducia facere dicebat, ea ne vera putentur tibi maxime est providendum. 177. Ego mei rationem iam offici confido esse omnibus iniquissimis meis persolutam; nam istum paucis horis primae actionis omnium mortalium sententiis condemnavi. Reliquum iudicium iam non de mea fide, quae perspecta est, nec de istius vita, quae damnata est, sed de iudicibus et, vere ut dicam, de te futurum est. At quo tempore futurum est?--nam id maxime providendum est; etenim cum omnibus in rebus, tum in re publica permagni momenti est ratio atque inclinatio temporum. Nempe eo, cum populus Romanus aliud genus hominum atque alium ordinem ad res iudicandas requirit, nempe lege de iudiciis iudicibusque novis promulgata; quam non is promulgavit quo nomine proscriptam videtis, sed hic reus,--hic, inquam, sua spe atque opinione quam de vobis habet legem illam scribendam promulgandamque curavit. 178. Itaque cum primo agere coepimus, lex non erat promulgata; cum iste vestra severitate permotus multa signa dederat quam ob rem responsurus non videretur, mentio de lege nulla fiebat; posteaquam iste recreari et confirmari visus est, lex statim promulgata est. Cui legi cum vestra dignitas vehementer adversetur, istius spes falsa et insignis impudentia maxime suffragatur. Hic si quid erit commissum a quoquam vestrum quod reprendatur, aut populus Romanus iudicabit de eo homine quem iam ante iudiciis indignum putarit, aut ei qui propter offensionem iudiciorum de veteribus iudicibus lege nova novi iudices erunt constituti. 179. Mihi porro, ut ego non dicam, quis omnium mortalium non intellegit quam longe progredi sit necesse? Potero silere, Hortensi, potero dissimulare, cum tantum res publica vulnus acceperit ut expilatae provinciae, vexati socii, di immortales spoliati, cives Romani cruciati et necati impune me actore esse videantur? potero ego hoc onus tantum aut in hoc iudicio deponere aut tacitus sustinere? Non agitanda res erit, non in medium proferenda, non populi Romani fides imploranda, non omnes qui tanto se scelere obstrinxerunt ut aut fidem suam corrumpi paterentur aut iudicium corrumperent in discrimen aut iudicium vocandi? 180. Quaeret aliquis fortasse, 'Tantumne igitur laborem, tantas inimicitias tot hominum suscepturus es?' Non studio quidem hercule ullo neque voluntate; sed non idem licet mihi quod iis qui nobili genere nati sunt, quibus omnia populi Romani beneficia dormientibus deferuntur; longe alia mihi lege in hac civitate et condicione vivendum est. Venit mihi in mentem M. Catonis, hominis sapientissimi et vigilantissimi; qui cum se virtute non genere populo Romano commendari putaret, cum ipse sui generis initium ac nominis ab se gigni et propagari vellet, hominum potentissimorum suscepit inimicitias, et maximis laboribus suis usque ad summam senectutem summa cum gloria vixit. 181. Postea Q. Pompeius, humili atque obscuro loco natus, nonne plurimis inimicitiis maximisque suis periculis ac laboribus amplissimos honores est adeptus? Modo C. Fimbriam, C. Marium, C. Caelium vidimus non mediocribus inimicitiis ac laboribus contendere ut ad istos honores pervenirent ad quos vos per ludum et per neglegentiam pervenistis. Haec eadem est nostrae rationis regio et via, horum nos hominum sectam atque instituta persequimur. Videmus quanta sit in invidia quantoque in odio apud quosdam nobilis homines novorum hominum virtus et industria; si tantulum oculos deiecerimus, praesto esse insidias; si ullum locum aperuerimus suspicioni aut crimini, accipiendum statim vulnus esse; semper nobis vigilandum, semper laborandum videmus. 182. Inimicitiae sunt, subeantur; labor, suscipiatur; etenim tacitae magis et occultae inimicitiae timendae sunt quam indictae atque apertae. Hominum nobilium non fere quisquam nostrae industriae favet; nullis nostris officiis benivolentiam illorum adlicere possumus; quasi natura et genere diiuncti sint, ita dissident a nobis animo ac voluntate. Quare quid habent eorum inimicitiae periculi, quorum animos iam ante habueris inimicos et invidos quam ullas inimicitias susceperis? 183. Quam ob rem mihi, iudices, optatum illud est, in hoc reo finem accusandi facere, cum et populo Romano satis factum et receptum officium Siculis, necessariis meis, erit persolutum; deliberatum autem est, si res opinionem meam quam de vobis habeo fefellerit, non modo eos persequi ad quos maxime culpa corrupti iudici, sed etiam illos ad quos conscientiae contagio pertinebit. Proinde si qui sunt qui in hoc reo aut potentes aut audaces aut artifices ad corrumpendum iudicium velint esse, ita sint parati ut disceptante populo Romano mecum sibi rem videant futuram; et si me in hoc reo, quem mihi inimicum Siculi dederunt, satis vehementem, satis perseverantem, satis vigilantem esse cognorunt, existiment in iis hominibus quorum ego inimicitias populi Romani salutis causa suscepero multo graviorem atque acriorem futurum. 184. Nunc te, Iuppiter Optime Maxime, cuius iste donum regale, dignum tuo pulcherrimo templo, dignum Capitolio atque ista arce omnium nationum, dignum regio munere, tibi factum ab regibus, tibi dicatum atque promissum, per nefarium scelus de manibus regiis extorsit, cuiusque sanctissimum et pulcherrimum simulacrum Syracusis sustulit; teque, Iuno Regina, cuius duo fana duabus in insulis posita sociorum, Melitae et Sami, sanctissima et antiquissima, simili scelere idem iste omnibus donis ornamentisque nudavit; teque, Minerva, quam item duobus in clarissimis et religiosissimis templis expilavit, Athenis, cum auri grande pondus, Syracusis, cum omnia praeter tectum et parietes abstulit; 185. teque, Latona et Apollo et Diana, quorum iste Deli non fanum, sed, ut hominum opinio et religio fert, sedem antiquam divinumque domicilium nocturno latrocinio atque impetu compilavit; etiam te, Apollo, quem iste Chio sustulit; teque etiam atque etiam, Diana, quam Pergae spoliavit, cuius simulacrum sanctissimum Segestae, bis apud Segestanos consecratum, semel ipsorum religione, iterum P. Africani victoria, tollendum asportandumque curavit; teque, Mercuri, quem Verres in domo et in privata aliqua palaestra posuit, P. Africanus in urbe sociorum et in gymnasio Tyndaritanorum iuventutis illorum custodem ac praesidem voluit esse; 186. teque, Hercules, quem iste Agrigenti nocte intempesta servorum instructa et comparata manu convellere suis sedibus atque auferre conatus est; teque, sanctissima mater Idaea, quam apud Enguinos augustissimo et religiosissimo in templo sic spoliatam reliquit ut nunc nomen modo Africani et vestigia violatae religionis maneant, monumenta victoriae fanique ornamenta non exstent; vosque, omnium rerum forensium, consiliorum maximorum, legum iudiciorumque arbitri et testes celeberrimo in loco populi Romani locati, Castor et Pollux, quorum e templo quaestum iste sibi et praedam improbissimam comparavit; omnesque di qui vehiculis tensarum sollemnis coetus ludorum invisitis, quorum iter iste ad suum quaestum, non ad religionum dignitatem faciundum exigendumque curavit; 187. teque, Ceres et Libera, quarum sacra, sicut opiniones hominum ac religiones ferunt, longe maximis atque occultissimis caerimoniis continentur, a quibus initia vitae atque victus, morum, legum, mansuetudinis, humanitatis hominibus et civitatibus data ac dispertita esse dicuntur, quarum sacra populus Romanus a Graecis adscita et accepta tanta religione et publice et privatim tuetur, non ut ab illis huc adlata, sed ut ceteris hinc tradita esse videantur, quae ab isto uno sic polluta ac violata sunt ut simulacrum Cereris unum, quod a viro non modo tangi sed ne aspici quidem fas fuit, e sacrario Catina convellendum auferendumque curarit, alterum autem Henna ex sua sede ac domo sustulerit, quod erat tale ut homines, cum viderent, aut ipsam videre se Cererem aut effigiem Cereris non humana manu factam, sed de caelo lapsam arbitrarentur, 188. --vos etiam atque etiam imploro et appello, sanctissimae deae, quae illos Hennensis lacus lucosque incolitis, cunctaeque Siciliae, quae mihi defendenda tradita est, praesidetis, a quibus inventis frugibus et in orbem terrarum distributis omnes gentes ac nationes vestri religione numinis continentur; ceteros item deos deasque omnis imploro et obtestor, quorum templis et religionibus iste nefario quodam furore et audacia instinctus bellum sacrilegum semper impiumque habuit indictum, ut, si in hoc reo atque in hac causa omnia mea consilia ad salutem sociorum, dignitatem rei publicae, fidem meam spectaverunt, si nullam ad rem nisi ad officium et virtutem omnes meae curae vigiliae cogitationesque elaborarunt, quae mea mens in suscipienda causa fuit, fides in agenda, eadem vestra sit in iudicanda; 189. deinde uti C. Verrem, si eius omnia sunt inaudita et singularia facinora sceleris, audaciae, perfidiae, libidinis, avaritiae, crudelitatis, dignus exitus eius modi vita atque factis vestro iudicio consequatur, utique res publica meaque fides una hac accusatione mea contenta sit, mihique posthac bonos potius defendere liceat quam improbos accusare necesse sit. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 71 "FrScBu.FrDeHiF 71 Fredegarius Scholasticus Burgundiae595-660 Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" I.-- Inter Excerpta ex Eusebii Chronico, Hieronymo interprete. 705 In illo tempore (Cap. 3) Priamus Helenam rapuit. Trojanum bellum decennale surrexit. Causa mali quod trium mulierum de pulcritudinem certantium praemium fuit una earum Helena, pastore judice pollicente. Memnon et Amazones Priamo tulere subsidium. Exinde origo Francorum fuit. Priamum regem primo habuerunt; postea per Historiarum libros scriptum est qualiter habuerunt regem Frigam, postea partiti sunt in duabus partibus; una pars perrexit in Macedoniam, vocati sunt Macedones secundum populum a quo recepti sunt, et regionem Can., regem Macedoniae, qui opprimebatur a gentes vicinas invitati ab ipsis fuerunt, ut eis auxilium praeberent. Per quos postea cum subjuncti in plurima procreatione crevissent, ex ipso genere Macedones fortissimi pugnatores effecti sunt. Quod in postremum in diebus Philippi regis et Alexandri filii sui fama confirmat illorum fortitudinem qualis fuit. Nam et illa alia pars quae de Frigia progressa est ab Olixo Id est, Ulysse per fraudem decepti, tamen non captivati, nisi exinde dejecti per multis regionibus pervagantes cum uxores et liberos. Electo a se rege (Cap. 4), Francione nomine, per quem Franci vocantur. In postremo, eo quod fortissimus ipse Francio in bellum fuisse fertur, et multo tempore cum plurimis gentibus pugnam gerens, partem Asiae vastans, in Europam dirigens, inter Rhenum vel 706 Danuvium et mare consedit. Ibique mortuo Francione (Cap. 5), cum jam pro proelia tanta quae gesserat, parva ex ipsis manus remanserit, duces ex se constituerunt. Attamen semper alterius ditione negantes, multo post tempore cum ducibus transegerunt, usque ad tempore Pompegii consolis; qui et cum ipsis demicans, seu cum reliquas gentium nationes quae in Germania habitabant, totasque ditione subdidit Romanam. Sed continuo Franci cum Saxonibus amicitias inientes, adversus Pompegium rebellantes, ejusdem rennuerunt potestatem. Pompegius in Spaniam contra gentes dimicans plurimas moritur. Post haec nulla gens usque in praesentem diem Francos potuit superare, qui tamen eos suae ditioni potuisset subjugare. Ad ipsum instar et Macedones, qui ex eadem generatione fuerunt, quamvis gravia bella fuissent attriti, tamen semper liberi ab externa dominatione vivere conati sunt. Tertiam ex eadem origine gentem Torcorum fuisse fama confirmat (Cap. 6). Ut cum Franci Asiam pervagantes pluribus proeliis transissent, ingredientes Europam, super litore Danuvii fluminis inter Oceanum et Thraciam una ex eis ibidem pars resedit. Electum a se utique regem, nomen Turquoto, per quod gens Turcorum nomen accepit. Franci hujus itineres gressum cum uxores et liberes agebant; nec erat gens, qui eis in proelium potuisset resistere. Sed plurima egerunt proelia, quando ad Rhenum consederunt, dum 707 a Turquoto minuati sunt, parva ex eis manus aderat. A captivitate Trojae usque ad primam olympiadem fiunt anni CCCCVI. II.-- Inter eadem Excerpta. Gallienus firmatur in imperio (Ex cap. 40). Germani Ravennam venerunt. Alamanni vastatum Aventicum praeventione vuibili cui nomento, et plurima parte Galliarum, in Aetalia transierunt. Graeci Pannoniam occupaverunt. Germani Spanias obtenuerunt, etiam et Syriam incursaverunt, Francos in eorum habentes auxilium. Valentinianus (Ex cap. 45), etc. Saxones caesi Deusone in regione Francorum consedit. Qui superfuerunt in illo tempore Burgundionum octoginta fere millia (Ex cap. 46), quot numquam antea nec nominabantur, ad Rhenum descenderunt, et ubi Al., ibi castra posuerunt, quasi Burgo vocetaverunt, ob hoc nomen acceperunt Burgundiones; ibique nihil aliud praesumebant, nisi quantum pretium ementis Al., ementes a Germanis eorum stipendia accipiebant. Et cum ibidem duobus annis resedissent, per legatos invitati a Romanis vel Gallis, qui Lugdunensium provinciam et Gallea Comata, Gallea Domata et Gallea Cisalpina manebant, ut tributarii publicae potuissent rennuere, ibi cum uxores et liberes visi sunt consedisse. III.-- Inter Excerpta ex Idatii Chronico. Martianus (Cap. 55 Can., lib. III, cap. 5), etc . . . Gens Chunorum pace rupta ruunt in Galleis, quos cum Agecius patricius venientes comperisset, sanctum Anianum Aurelianensium episcopum ad Theudorum regim Gotthorum in legationem dirigit, petens auxiliare contra Chunis: si praevalebat resistere, mediam partem Galliae Gotthis daret. Cum a Theudoro rege hujus petitionis annuens auxilium fuisset promissum, Agecius legatos mittens ad Attilanem regem Chunorum obviam, petens auxilium 708 contra Gotthis, qui Galleas conabant invadere: si praevalebant Chuni e contra Gotthis defendere, medietatem Galliae ab Agecio perciperent. Attila rex cum Chunis festinans, et parcens civitatibus Germaniae et Galliae, contra Gotthis, super Ligere fluvio residens, nec procul ab Aurilianis confligit certamine. Caesa sunt Gotthorum ducenta millia hominum. Theudorus rex hoc proelio occubuit. Caesa sunt Chunorum centum quinquaginta millia. Civitas Aurelianis orationibus beatissimi Aniani liberata est. Chuni repedantes Trecassis in Mauriacensem consedentes campaniam. Thoresmodus filius Theudori, qui ei successit in regnum, collectum Gotthorum exercitu, patrem ulcisci desiderans, cum Attilanem et Chunis Mauriaco confligit certamine, ibique tribus diebus uterque phalangae in invicem proeliantes, et innumerabilis multitudo gentis occubuit. Agecius cum esset strenuosissimus consilii, per noctem ad Attilanem veniens dixit ad eum: Optabilem duxeram ut tua virtute regionem hanc a perfidis Gotthis potuissem Boh., potuisses eripere, sed nullatenus fieri potest. Usque nunc cum minimis pugnatoribus proelias, hac nocte Theudericus germanus Thoresmodi cum nimiam multitudinem et fortissimos Gotthorum pugnatores advenit: haec non sustines, atque utinam vel evadere possis. Tunc Attila dedit Agecio decem millia solidorum, ut per suo ingenio Pannoniam repedaret. Ipsaque nocte Agecius ad Thoresmodo idemque perrexit, dicensque ei causam consimilem, quod apud viles Chunorum pugnatores usque nunc pugnaverat; nam maxima multitudo et fortissimi pugnatores a Pannoniis ipsaque nocte Attillani advenerant, et audissent fratrem suum Theudericum in aures Gotthorum occupasse, regnumque vellet arripere, nisi festinus ad resedendum pergeret, periculum ad degradandum haberet. Acceptis idemque 709 Agecius a Thuresmodo decem millia solidis, ut suo ingenio a persecutione Chunorum liberati Gotthi ad sedes proprias remearent. Et protinus abierunt. Agecius vero cum suis, etiam Francos secum habens, post tergum direxit Chunorum, quos usque Thoringia a longe prosecutus est; praecepitque suis, ut unusquisque nocte ubi manebant, decem sparsim focus facerent, ut immensa multitudine semilarent. Quievit hoc proelium. Agecii consilium Gallia ab adversariis liberatur. Postea cum a Thursimodo rege et Gotthis haec factio perlata fuisset, requirentes promissionem Agecii implendam, et ille rennuerit, per pacis jura orbiculum aureum gemmis ornatum, pensante libras quingentas ab Agecio compositionis causa transmittitur Thursemodo, et haec jurgia quieverunt. Quae species devotissime usque in hodiernum diem Gotthorum thesauris pro ornatum veneratur et tenetur. Anno 2 Anthemii (Ex cap. 58, Can., lib. III, cap. 8) in medio Tolosae civetatis sanguis erupit de terra, et tota die fluxit, signeficans Gotthorum dominatione sublata Francorum adveniente regno. IV.-- Inter eadem Excerpta ex Idatio. Quadam vice (cap. 60; Can., lib. III. cap. 10) Chlodoveus rex Francorum et Alaricus rex Gotthorum, qui sedem Tholosae habebat, post multa proelia quae invicem gesserant, intercedentes legatus, cum pacem inire coepissent hujus convenientiae, ut Alaricus barbam tangeret Chlodovei effectus ille patrenus, perpetuam ad invicem pacem servarent; et ad hujus placita conjunctione nec Francos nec Gotthos armatos penitus accederent. Statuentes diem ad locum designatum ab invicem; ibique legatus Chlodovei, Paternus nomine, ad Alaricum accessit, inquirens utrum eo habitu Gotthi inermes quo spoponderant, placitum custodirent: aut forte more solito, ut post probatum est, mendaciis parerent. Cum loqueretur Paternus 710 ad Alarico regem, nuntians salutes Chlodovei, et diligenter inquirens quo ordine deberent conjungere, Gotthi fraudulenter uxos pro baculis in manum ferentes. Adprehensum unum ex his Paternus extrahit, dicens: Mendacia tua placita sunt, rex, ut fraude coneris cum tuis Gotthis dominum meum et Francos decipere. Accepto placito cum Alarico, spondens Paternus pro Francis ut judicium Theuderici regis Aetaliae hujus rei terminus fieretur. Ibi legatus Alarici regis, et Paternus directus a Chlodoveo, conspectum properant Theuderici. Exponens per ordine Paternus causam Chlodovei et Francis, quod legatus Alarici denegare non potuit, nisi tantum petens, ut judicium Theuderici fineretur. Cogitans in semetipsum Theudericus hujus causae eventum, et futuris temporibus quae oportebant oblivionem non tradens, zelum adversus hos duos reges retenens; dicens his legatis: In crastinum quod attentius hujus rei pro pacis concordiam, ut justitiae ordo poscuerit, cum senioribus Palatii pertractare potuero, fratribus meis cum integra dilectione, et amore profuso mandare non sileo. Tractansque in arcano cordis jam olim celaverat, cupiens his duobus regibus ab invicem semper esse discordes, talem inter eosdem judicium termenavit, ut difficile Gotthis, quos Alaricus regebat, hujus culpae compositio suppleretur, ut veniret legatarius Francorum sedens super equum, contum erectum tenens in manum ante aulam palatii Alarici, et tamdiu Alaricus et Gotthi super eum solidos jactarent, quousque legatum et equum et cacumine conti cum solidis cooperirent. Renuntiantes legati Alarico protinus, quod Theoderici hujus rei terminasset judicius: et cum esset difficile haec Alarico vel Gotthis supplere, volentes fraude Paternum legatum Francorum decipere, quem in solarium missum, per noctem quod subpositum erat ruens, fracto brachio 711 vix tandem evasit. Ducitque eum Alaricus in crastinum Can., castrum , suos ostendens thesauros, et cum sacramento dicens amplius solidos non habere, quam ad praesens arcis plenis ostenderet. Ubi Paternus unum solidum de pugno extrahens, sinu projecit dicens: Hos solidos adarrabo ad partem domini mei Chlodovei regis, et Francis, Revertens ad Chlodoveo, narrans per singula. Chlodoveus adversus Alaricum arma commovit, quem in campania Voglavensem, decimo ab urbe Pectava milliario, interfecit, et maximam partem exercitus Gotthorum ibi gladium trucidavit, regnumque ejus a Legere fluvium et Rhodano per mare Terrenum et montes Perenaeos usque mare Oceanum abstulit, quod hodieque ditione condigno permanet ad regnum Francorum. V.-- Inter eadem Excerpta ex Idatio. Chrocus rex Wandalorum cum Suaeuis et Alanis egressus de sedibus Gallias appetens (Cap. 62; Can., lib. III, cap. 12), consilium matris nequissimae utens, dum ei dixisset: Si novam rem volueris facere, et nomen adquirere, quod alii aedificaverunt cuncta destrue, et populum quem superas, totum interfice. Nam nec aedificium meliorem a praecessoribus facere non potes, neque plus magnam rem, per quam nomen tuum eleves. Qui Rhenum Magantiam ponte ingeniose transiens, primum ipsamque civitatem et populum vastavit: deinde cunctasque civitates Germaniae vallans Mettis pervenit, ubi murus civitatis divino nutu per nocte ruens, capta est civitas a Wandalis, Treverici vero in arenam hujus civitatis quam munierant liberati sunt. Post haec cunctas Gallias Chrocus cum Wandalis, Suaevis, et Alanis pervagans, alias subsidione Al., obsidione delevit, aliasque ingeniose rumpens vastavit, nec ulla civitas aut caster ab eis in Galliis liberata est. Cumque Arelato obsiderent, Chrocus a Mario quodam milite captus et vinculis constrictus est. Qui ductus ad poenam per 712 universas civitates quas vastaverat, impiam vitam digna morte finivit, cui Trasemundus successit in regnum. Alamanni adversus Wandalos arma commovunt. Uterque consentientes, singulare certamen proeliandum duos miserunt. Sed et ille qui a Wandalis missus est, ab Alamanno superatur; victusque Trasemundus et Wandali secundum placetum cum Wandalis, Suaevis, et Alanis, Gallias praetermissis Spanias adpetivit; ibique multos Christianorum pro fide catholica interfecit. Post pauco tempore mare traducta in Mauritania, credo divino nutu, fera ducente, cum Wandalis vadando, transivit. Fertur mare ibi septem millia passuum latitudinem esse. Mortuo in Mauritania Trasemundo, Honericus mente crudelior Wandalis successit in regnum, Mauritaniam occupans, nimiam stragem in Christianis exercuit, consiliante Cyrola haereticorum episcopo, cujus persecutione plurimus numerus Christianorum martyrii palma sunt coronati. His diebus Eugenius, Longinus et Vindemialis episcopi miras virtutes in Christi nomene ostendebant, etiam et mortuos suscitabant. Cyrola quemdam hominem praeventum datis quinquaginta aureis, ut se caecum fingeret, et clamaret coram Honericum regem Cyrolae virtutibus se lumen accipere. Qui tactus a Cyrola caecus efficitur; postea, oratione Eugenii, lumen recepit. Instigante Cyrola ab invidiae morbum, Honerico jubente, Eugenius capite truncatur; Longinus et Vindemialis diversis poenis adfecti pro Christi nomine, ad aeternam migrant beatitudinem. Honericus merito exigente propriis se morsibus laniavit, indignam vitam justa morte finivit. Cui Childericus successit in regnum. Ipso defuncto, Childemeris regnum suscepit, apud quem Belesarius patricius fortissime dimicavit; in quo regnum Wandalorum finivit. Belisarius a Buccelenum quodam Franco in Aeta lia superatus est, tantae victoriae nomenis gloriosus a Bucceleno victus nomen vitamque amisit. Expliciunt Fragmenta Fredegarii. |
N. DIximus antea (cùm ageremus de diuersis consonatibus), "n," vbique exprimi : velim tamen excipias tertias plurales verborum omnium per, "ent" : terminatorum, eo quòd partim auferant illud ipsum, "n" : vt, ilz͓ mangent, "illi comedunt" : ilz͓ mange͓oyent, "comedebant" : ilz͓ mangêrent, "comederunt" : dic (trahens vltimam syllabam ad, "e," fœmininum), ilz͓ mangen͓t, mange͓oyen͓t, mangêren͓t. Dixi tertias plurales, ne confundas aliquot tertias singulares in, "ent," finientes : vt, il vient, elle tient : nam hìc planè efferemus, "n." |
I. 1. Inter has turbarum difficultates, quas perfidia ducis rege Quadorum excitavit occiso per scelus, dirum in oriente committitur facinus, Papa Armeniorum rege clandestinis insidiis obtruncato: cuius materiae impio conceptae consilio hanc primordialem fuisse novimus causam. 2. consarcinabant in hunc etiam tum adultum crimina quaedam apud Valentem exaggerentes male sollertes homines, dispendiis saepe communibus pasti. inter quos erat Terentius dux demisse ambulans, semperque submaestus, sed, quoad vixerat, acer dissensionum instinctor. 3. qui adscitis in societatem gentilibus paucis, ob flagitia sua suspensis in metum, scribendo ad comitatum adsidue Cylacis necem replicabat et Artabanis, addens eundem iuvenem ad superbos actus elatum nimis esse in subiectos inmanem. 4. unde quasi futurus particeps suscipiendi tunc pro instantium rerum ratione tractatus, idem Papa regaliter vocatus, et apud Tarsum Ciliciae obsequiorum specie custoditus, cum neque ad imperatoris castra accipi nec urgentis adventus causam scire cunctis reticentibus posset, tandem secretiore indicio conperit, per litteras Romano rectori suadere Terentium, mittere prope diem alterum Armeniae regem, ne odio Papae speque quod revertetur, natio nobis oportuna deficeret ad iura Persarum, eam rapere vi vel metu vel adulatione flagrantium. 5. Quae reputans ille, inpendere sibi praesagiebat exitium grave. et doli iam prudens, neque aliam nisi cito discessu salutis reperiens viam, suadentibus his, quibus fidebat, conglobatis trecentis comitibus secutis eum e patria, cum equis velocissimis, ut in magnis solet dubiisque terroribus, audacter magis quam considerate pleraque diei parte emensa egressus cuneatim properabat intrepidus. 6. cumque eum provinciae moderator, apparitoris, qui portam tuebatur percitus festinato studio, repperisset in suburbanis, ut remaneret enixius obsecrabat, et parum hoc impetrato, mortis aversus est metu. 7. nec minus paulo postea legionem secutam iamque adventantem ipse cum promptissimis retrorsus excurrens, fundensque in modum scintillarum sagittas, sed voluntate errans, ita in fugam conpulit ut cum tribuno milites universi perterrefacti vividius quam venerant remearent ad muros. 8. exin solutus omni formidine, biduo et binoctio exanclatis itinerum laboribus magnis, cum ad flumen venisset Euphraten, et inopia navium voraginosum amnem vado transire non posset, nandi imprudentia paventibus multis, ipse omnium maxime cunctabatur: et remansisset, ni cunctis versantibus varia, id reperire potuisset effugium in necessitatis abrupto tutissimum. 9. lectulos in villis repertos binis utribus suffulserunt, quorum erat abundans prope in agris vinariis copia: quibus singulis proceres insisidentes et regulus ipse, iumenta trahentes, praeruptos undarum occursantium fluctus obliquatis meatibus declinabant: hocque commento tandem ad ulteriorem ripam post extrema discrimina pervenerunt. 10. residui omnes equis invecti natantibus, et circumluente flumine saepe demersi iactatique, infirmati periculoso madore expelluntur ad contrarias margines, ubi paulisper refecti expeditius quam diebus praeteritis incedebant. 11. Hoc nuntiato princeps ante dicti fuga perculsus, quem elaqueatum fidem rupturum existimabat, cum sagittariis mille succinctis et levibus Danielum mittit et Barzimerem revocaturos eum, comitem unum, alterum Scutariorum tribunum. 12. hi locorum gnaritate confisi, quod ille properans ut peregrinus et insuetus, maeandros faciebat et gyros, conpendiosis vallibus eius itinera praevenerunt, et divisis inter se copiis, clausere vias proximas duas, trium milium intervallo distinctas, ut transiturus per utramvis caperetur inprovidus: sed evanuit cogitatum hoc casu. 13. viator quidam ad citeriora festinans cum clivum armato milite vidisset oppletum, per posterulam tramitem medium squalentem frutectis et sentibus vitabundus excedens, in Armenios incidit fessos, et ductus ad regem, arcano semone solum, quae viderat, docet ac retinetur intactus. 14. moxque metu dissimulato eques mittitur clandestinus ad dextrum itineris latus, diversoria paraturus et cibum, quo paulum progresso, in laevum tractum item talia facturus ire iubetur ocissime, alterum aliorsum nesciens missum. 15. quibus ita utiliter ordinatis, rex ipse cum suis, dumeta per quae venit relegente eo rursus monstranteque hispidam et iumento onusto exiguam callem post terga relictis militibus evolavit, qui captis eius ministris, missis ad mentes observantium praestringendas, quasi venaticiam praedam modo non porrectis brachiis exspectabant. dumque hi venturum operiuntur, ille regno incolumis restitutus et cum gaudio popularium summo susceptus fide grandi remansit inmobilis, iniuriis, quas pertulerat, omnibus demussatis. 16. Danielus post haec et Barzimeres cum lusi iam iam revertissent, probrosis lacerati conviciis ac si inertes et desides, ut hebetatae primo adpetitu venenatae serpentes, ora exacuere letalia, cum primum potuissent, lapso pro virium copia nocituri. 17. et leniendi causa flagitii sui vel fraudis, quam meliore consilio pertulerunt, apud imperatoris aures rumorum omnium tenacissimas incessebant falsis criminibus Papam, incentiones Circeas in vertendis debilitandisque corporibus miris modis eum callere fingentes: addentesque quod huius modi artibus offusa sibi caligine mutata sua suorumque forma transgressus, tristes sollicitudines, si huic inrisioni superfuerit, excitabit. 18. Hinc in illum inexplicabile auctum principis odium, et doli struebantur in dies, ut per vim ei vel clam vita adimeretur: agentique tunc in Armenia Traiano, et rem militarem curanti id secretis committitur scriptis. 19. qui inlecebrosis regem insidiis ambiens, et modo serenae mentis Valentis indices litteras tradens, modo ipse sese eius conviviis ingerens, ad ultimum conposita fraude ad prandium verecundius invitavit: qui nihil adversum metuens venit, concessoque honoratiore discubuit loco. 20. cumque adponerentur exquisitae cuppediae, et aedes amplae nervorum et articulato flatilique sonitu resultarent, iam vino incalescente, ipso convivii domino per simulationem naturalis cuiusdam urgentis egresso, gladium destrictum intentans, torvo lumine ferociens quidam inmittitur barbarus asper ex his, quos scurras appellant, confossurus iuvenem, ne exilire posset etiam tum praepeditum. 21. quo viso regulus forte prominens ultra torvm, expedito dolone adsurgens ut vitam omni ratione defenderet, perforato pectore deformis procubuit victima, ictibus multiplicatis foede concisa. 22. hocque figmento nefarie decepta credulitate, inter epulas, quae reverendae sunt vel in Euxino ponto, hospitali numine contuente peregrinus cruor in ambitiosa lintea conspersus spumante sanie satietati superfuit convivarum, horrore maximo dispersorum. ingemiscat siquis vita digressis est dolor, huius adrogantiam facti Fabricius ille Luscinus, sciens qua animi magnitudine Democharen vel, ut quidam scribunt, Niciam ministrum reppulerit regium, conloquio occultiore pollicitum, quod Pyrrum Italiam tunc bellis saevissimis exurentem veneno poculis necabit infectis, scripseritque ad regem ut ab interiore caveret obsequio. tantum reverentiae locum apud priscam illam iustitiam vel hostilis mensae genialitas obtinebat. 23. verum excusabatur recens inusitatum facinus et pudendum necis exemplo Sertorianae, adulatoribus forsitan ignorantibus quod, ut Demosthenes perpetuum Graeciae decus adfirmat, numquam similitudine aut inpunitate alterius criminis diluitur id quod contra ac liceat arguitur factum. II. 1. Haec per Armeniam notabiliter gesta sunt. Sapor vero post suorum pristinam cladem conperto interitu Papae, quem sociare sibi inpendio conabatur, maerore gravi perculsus augenteque nostri exercitus alacritate formidinem, maiora sibi praeseminans, 2. Arsace legato ad principem misso, perpetuam aerumnarum causam deseri penitus suadebat Armeniam: si id displicuisset, aliud poscens, ut Hiberiae divisione cessante remotisque inde partis Romanae praesidiis, Aspacures solus regnare permitteretur, quem ipse praefecerat genti. 3. ad quae Valens in hanc respondit sententiam nihil derogare se posse placitis ex consensu firmatis, sed ea studio curatiore defendere. glorioso proposito contrariae regis litterae hieme iam extrema perlatae sunt, vana causantis et tumida. adseverabat enim non posse semina radicitus amputari discordiarum, nisi intervenissent conscii pacis foederatae cum Ioviano, quorum aliquos vita didicerat abscessisse. 4. Ingravescente post haec altius cura, imperator eligere consilia quam invenire sufficiens, id conducere rebus existimans, Victorem magistrum equitum et Vrbicium Mesopotamiae ducem ire propere iussit in Persas, responsum absolutum et unius modi perferentes: quod rex iustus et suo contentus, ut iactitabat, sceleste concupiscat Armeniam, ad arbitrium suum vivere cultoribus eius permissis: sed ni Sauromaci praesidia militum inpertita principio sequentis anni, ut dispositum est, inpraepedita reverterint, invitus ea conplebit, quae sponte sua facere supersedit. 5. quae legatio recta quidem et libera, ni deviasset in eo, quod absque mandatis oblatas sibi regiones in eadem Armenia suscepit exiguas. Qua regressa advenit Surena potestatis secundae post regem, has easdem imperatori offerens partes, quas audacter nostri sumpsere legati. 6. quo suscepto liberaliter et magnifice sed parum impetrato, quod poscebat, remisso, parabantur magna instrumenta bellorum, ut mollita hieme imperatore tribus agminibus perrupturo Persidem, ideoque Scytharum auxilia festina celeritate mercante. 7. Proinde parum adeptus ea, quae spe vana conceperat Sapor, ultraque solitum asperatus, quod ad expeditionem accingi rectorem conpererat nostrum: iram eius conculcans Surenae dedit negotium, ut ea, quae Victor comes susceperat et Vrbicius, armis repeteret, si quisquam repugnaret, et milites Sauromacis praesidio destinati malis adfligerentur extremis. 8. haecque, ut statuerat, maturata confestim nec emendari potuerunt nec vindicari, quia rem Romanam alius circumsteterat metus totius Gothiae, Thracias licentius perrumpentis: quae funera tunc explicari poterunt carptim, si ad ea quoque venerimus. 9. Haec per eoos agitata sunt tractus. quorum inter seriem Africanas clades et legatorum Tripoleos manes inultos etiam tum et errantes sempiternus vindicavit iustitiae vigor, aliquotiens serus sed scrupulosus quaesitor gestorum recte vel secius, hoc modo. 10. Remigius, quem populanti provincias rettulimus comiti favisse Romano, postquam Leo in eius locum magister esse coepit officiorum, a muneribus rei publicae iam quiescens, negotiis se ruralibus dedit prope Mogontiacum in genitalibus locis. 11. quem ibi morantem securius praefectus praetorio Maximinus reversum ad otium spernens, ut solebat dirae luis ritu grassari per omnia, laedere modis quibus poterat adfectabat: utque rimaretur plura, quae latebant, Caesarium antehac eius domesticum, postea notarium principis, raptum, quae Remigius egerit vel quantum acceperit, ut Romani iuvaret actus infandos, per quaestionem cruentam interrogabat. I 2. quibus ille cognitis, cum esset, ut dictum est, in secessu, conscientia malorum urgente, vel rationem formidine superante calumniarum, innodato gutture laquei nexibus interiit. III. 1. Secuto post haec anno, Gratiano adscito in trabeae societatem Aequitio consule, Valentiniano post vastatos aliquos Alamanniae pagos munimentum aedificanti prope Basiliam, quod appellant accolae Robur, offertur praefecti relatio Probi, docentis Illyrici clades. 2. quibus ille ut cunctatorem decuerat ducem, examinatius lectis, attonitus cogitationibus anxiis, Paterniano notario misso negotium scrupulosa quaesivit indagine, moxque veris per eum nuntiis gestorum acceptis, evolare protinus festinabat, ausos temerare limitem barbaros primo fragore, ut mente conceperat, oppressurus armorum. 3. quia igitur abeunte autumno multa inpediebant et aspera, adnitebantur omnes per regiam optimates, ut ad usque principium veris oratum eum pertinerent et exoratum: primum durata pruinis itinera, ubi nec adultae in pastum herbae reperirentur nec cetera usui congrua, penetrari non posse firmantes: dein vicinorum Galliis regum inmanitatem, maximeque omnium Macriani ut formidati tunc praetendentes, quem constabat inpacatum relictum etiam ipsa urbium moenia temptaturum. 4. haec memorantes addentesque utilia, reduxere eum in meliorem sententiam, statimque, ut conducebat rei communi, prope Mogontiacum blandius rex ante dictus accitur, proclivis ipse quoque ad excipiendum foedus, ut apparebat. et venit inmane quo quantoque flatu distentus ut futurus arbiter superior pacis, dieque praedicto conloquii ad ipsam marginem Rheni caput altius erigens stetit, hinc inde sonitu scutorum intonante gentilium. 5. contra Augustus escensis amnicis lembis, saeptus ipse quoque multitudine castrensium ordinum, tutius prope ripas accessit, signorum fulgentium nitore conspicuus, et inmodestis gestibus murmureque barbarico tandem sedato, post dicta et audita ultro citroque versus, amicitia media sacramenti fide firmatur. 6. hisque perfectis discessit turbarum rex artifex delenitus, futurus nobis deinceps socius, et dedit postea ad usque vitae tempus extremum constantis in concordiam animi facinorum documentum pulchrorum. 7. periit autem in Francia postea, quam dum internecive vastando perrupit avidius, oppetit Mallobaudis bellicosi regis insidiis circumventus. post foedus tamen sollemni ritu impletum Treveros Valentinianus ad hiberna discessit. IV. 1. Haec per Gallias et latus agebantur arctoum. at in eois partibus alto externorum silentio intestina pernicies augebatur per Valentis amicos et proximos, apud quos honestate utilitas erat antiquior. navabatur enim opera diligens ut homo rigidus, audire cupiens lites, a studio iudicandi revocaretur, metu ne ita ut Iuliani temporibus defensione innocentiae respirante, frangeretur potentium tumor adsumpta licentia latius solitus evagari. 2. ob haec et similia concordi consensu dehortantibus multis, maximeque Modesto praefecto praetorio regiorum arbitrio spadonum exposito, et subagreste ingenium nullis vetustatis lectionibus expolitum coacto vultu fallente, et adserente, quod infra imperiale columen causarum essent minutiae privatarum, ille ad humilitandam celsitudinem potestatis negotiorum examina spectanda instituta esse arbitratus, ut monebat, abstinuit penitus, laxavitque rapinarum fores, quae roborabantur in dies iudicum advocatorumque pravitate sentientium paria, qui tenuiorum negotia militaris rei rectoribus vel intra palatium validis venditantes, aut opes aut honores quaesivere praeclaros. 3. Hanc professionem oratorum forensium politikes moriou eidolon, id est civilitatis particulae umbram vel adulationis partem quartam esse definit amplitudo Platonis, Epicurus autem kakotechnian nominans inter artes numerat malas. Tisias suasionis opificem esse memorat adsentiente Leontino Gorgia. 4. quam a veteribus ita determinatam orientalium quorundam versutia ad usque bonorum extulit odium, unde etiam retinaculis temporis praestituti frenatur. ergo absolutis super eius indignitate paucis, quam in illis partibus agens expertus sum, ad coeptorum cursum regrediar institutum. 5. Florebant elegantiae priscae patrociniis tribunalia, cum oratores concitae facundiae, attenti studiis doctrinarum, ingenio fide copiis ornamentisque dicendi pluribus eminebant, ut Demosthenes, quo dicturo concursus audiendi causa ex tota Graecia fieri solitos monumentis Atticis continetur, et Callistratus, quem nobilem illam super Oropo causam qui locus in Euboea est perorantem idem Demosthenes Academia cum Platone relicta sectatus est: ut Hyperides et Aeschines et Andocides et Dinarchus et Antiphon ille Rhamnusius, quem ob defensum negotium omnium primum antiquitas prodidit accepisse mercedem. 6. nec minus apud Romanos Rutilii et Galbae et Scauri vita moribus frugalitateque spectati et postea per varias aevi sequentis aetates censorii et consulares multi et triumphales, Crassi et Antonii et cum Philippis Scaevolae aliique numerosi post exercitus prosperrime ductos, post victorias et tropaea civilibus stipendiorum officiis floruerunt, laureasque fori speciosis certaminibus occupantes summis gloriae honoribus fruebantur. 7. post quos excellentissimus omnium Cicero, orationis imperiosae fluminibus saepe depressos aliquos iudiciorum eripiens flammis "non defendi homines sine vituperatione fortasse posse, neglegenter defendi sine scelere non posse" firmabat. 8. At nunc videre est per eoos omnes tractus violenta et rapacissima genera hominum per fora omnia volitantium, et subsidentium divites domus, ut Spartanos canes aut Cretas, vestigia sagacius colligendo ad ipsa cubilia pervenire causarum. 9. In his primus est coetus eorum, qui seminando diversa iurgia per vadimonia mille iactantur, viduarum postes et orborum liminia deterentes, et aut inter discordantes amicos aut propinquantes vel adfines, si simultatum levia senserint receptacula, odia struentes infesta : in quibus aetatis progressu non ut aliorum vitia intepescunt, sed magis magisque roborantur: inter rapinas insatiabiles inopes ad capiendam versutis orationibus iudicum fidem, quorum nomen ex iustitia natum est, sicam ingenii destringentes. 10. horum obstinatione libertatem temeritas, constantiam audacia praeceps, eloquentiam inanis quaedam imitatur fluentia loquendi: quarum artium scaevitate, ut Tullius adseverat, nefas est religionem decipi iudicantis. ait enim "cumque nihil tam incorruptum esse debeat in re publica quam suffragium, quam sententia, non intellego cur, qui ea pecunia corruperit, poena dignus sit: qui eloquentia, laudem etiam ferat. mihi quidem hoc plus mali facere videtur, qui oratione, quam qui pretio iudicem corrumpit: quod pecunia corrumpere pudentem nemo potest, dicendo potest". 11. Secundum est genus eorum, qui iuris professi scientiam, quam repugnantium sibi legum abolevere discidia, velut vinculis ori inpositis reticentes, iugi silentio umbrarum sunt similes propriarum. hi velut fata natalicia praemonstrantes aut Sibyllae oraculorum interpretes, vultus gravitate ad habitum conposita tristiorem, ipsum quoque venditant, quod oscitantur. 12. hi ut altius videantur iura callere, Trebatium locuntur et Cascellium et Alfenum et Auruncorum Sicanorumque iam diu leges ignotas, cum Evandri matre abhinc saeculis obrutas multis. et si voluntate matrem tuam finxeris occidisse, multas tibi suffragari absolutionem lectiones reconditas pol icentur, si te senserint esse nummatum. 13. Tertius eorum est ordo, qui ut in professione turbulenta clarescant, ad expugnandam veritatem ora mercenaria procudentes, per prostitutas frontes vilesque latratus, quo velint, aditus sibi patefaciunt crebros: qui inter sollicitudines iudicum per multa distentas inresolubili nexu vincientes negotia, laborant, ut omnis quies litibus inplicetur, et nodosis quaestionibus de industria iudicia circumscribunt, quae cum recte procedunt, delubra sunt aequitatis: cum depravantur, foveae fallaces et caecae: in quas si captus ceciderit quisquam, non nisi per multa exiliet lustra, ad usque ipsas medullas exsuctus. 14. Quartum atque postremum est genus inpudens, pervicax et indoctmn eorum, qui cum inmature a litterariis eruperint ludis, per angulos civitatum discurrunt, mimiambos non causarum remediis congrua commentantes, fores divitum deterendo, cenarum ciborumque aucupantes delicias exquisitas. 15. qui cum semel umbraticis lucris, et inhiandae undique pecuniae sese dediderint, litigare frustra quoslibet innocentes hortantur, et ad defendendam causam admissi, quod raro contingit, suscepti nomen et vim negotii sub ore disceptatoris inter ipsos conflictuum articulos instruuntur, circumlocutionibus indigestis ita scatentes, ut conluvionis taeterrimae audire existimes ululabili clamore Thersiten. 16. cum autem ad inopiam muniendarum venerint allegationum, ad effrenatam deflectunt conviciandi licentiam: quo nomine ob adsidua in personas honorabiles probra diebus dictis aliquotiens sunt damnati, e quibus ita sunt rudes non nulli ut numquam se codices habuisse meminerint. 17. et si in circulo doctorum auctoris veteris inciclerit nomen, piscis aut edulii peregrinum esse vocabulum arbitrantur: si vero advena quisquam inusitatum sibi antea Marcianum verbo tenus quaesierit oratorem, omnes confestim Marcianos appellari se fingunt. 18. nec iam fas ullum prae oculis habent, sed tamquam avaritiae venundati et usucapti, nihil praeter interminatam petendi licentiam norunt. et siquem semel intra retia ceperint, cassibus mille inpedicant, per morborum simulationem vicissim consulto cessantes: utque pervulgati iuris proferatur lectio vana, septem vendibiles introitus praeparant, dilationum examina longissima contexentes. 19. et cum nudatis litigatoribus dies cesserint et menses et anni, tandem obtrita vetustate controversia intromissa, ipsa capita splendoris ingressa alia secum advocatorum simulacra inducunt. cumque intra cancellorum venerint saepta, et agi coeperint alicuius fortunae vel salus, atque laborari debeat, ut ab insonte gladius vel calamitosa detrimenta pellantur, conrugatis hinc inde frontibus brachiisque histrionico gestu formatis, ut contionaria Gracchi fistula post occipitium desit, consistitur altrinsecus diu: tandemque ex praemeditato conludio per eum, qui est in verba fidentior, suave quoddam principium dicendi exeritur, Cluentianae vel pro Ctesiphonte orationum aemula ornamenta promittens: et in eam conclusionem cunctis finem cupientibus desinit, ut nondum se patroni post speciem litis triennium editam causentur instructos, spatioque prorogati temporis impetrato, quasi cum Antaeo vetere conluctati, perseveranter flagitant pulveris periculosi mercedes. 20. Verum tamen haec cum ita sint, non desunt advocatis incommoda plurima, parum sustinenda recte victuro. namque sellulariis quaestibus inescati, inter se hostiliter dissident et erupta maledicendi ferocia, ut dictum est, multos offendunt: quam tunc effutiunt cum commissarum sibi causarum infirmitatem rationibus validis convallare non possunt. 21. et iu dices patiuntur interdum doctos ex Philistionis aut Aesopi cavillationibus, quam ex Aristidis illius Iusti vel Catonis disciplina productos: qui aere gravi mercati publicas potestates, ut creditores molesti opes cuiusque modi fortunae rimantes, alienis gremiis excutiunt praedas. 22. ad ultimum id habet causidicina cum ceteris metuendum et grave, quod hoc ingenitum est paene litigantibus cunctis, ut, cum iurgia mille casibus cadant, accidentia secus in potestate esse existiment patronorum, et omnem certaminum exitum isdem soleant adsignare, et non vitiis rerum aut iniquitati aliquotiens disceptantium sed solis defensantibus irascantur. verum unde huc declinavimus revertamur. V. 1. Pubescente iam vere Valentinianus a Treveris motus, per nota itinera gradu celeri contendebat, eique regiones adventanti, quas petebat, legatio Sarmatarum offertur: pedibusque eius prostrata orabat pacifica prece, ut propitius veniret et lenis, nullius diri facinoris participes popularis suos inventurus aut conscios. 2. Quibus saepe eadem iterantibus, hactenus perpensa deliberatione respondit, haec in locis, ubi dicuntur admissa, quaerenda verissimis documentis et vindicanda. cumque exinde Carnuntum Illyriorum oppidum introisset, desertum quidem nunc et squalens sed ductori exercitus perquam oportunum, ubi fors copiam dedisset aut ratio, e statione proxima reprimebat barbaricos adpetitus. 3. Et quamquam terrori cunctis erat, dum sperabatur ut acer et vehemens mox iudices damnari iussurus, quorum perfidia vel secessione Pannoniarum nudatum est latus: cum illuc venisset, ita intepuit ut neque in Gabinii regis inquireret necem neque inusta rei publicae vulnera, quo sinente vel agente segnius evenissent, accuratius vestigaret: eo videlicet more quo erat severus in gregariis corrigendis, remissior erga maiores fortunas vel verbis asperioribus incessendas. 4. solum tamen incitato petebat odio Probum, numquam, ex quo eum viderat, minari desinens vel mitescens: cuius rei causae nec obscurae fuerunt nec leves. hic praefecturam praetorio non tunc primitus nanctus, eamque multis atque utinam probabilibus modis in longum proferre gestiens, non ut prosapiae suae claritudo monebat, plus adulationi quam verecundiae dedit. 5. contemplatus enim propositum principis, quaerendae undique pecuniae vias absque iustormn iniustorumque discretione scrutantis, errantem non reducebat ad aequitatis tramitem, ut saepe moderatores fecere tranquilli: sed ipse quoque flexibilem sequebatur atque transversum. 6. uncle graves obedientium casus, exitialia provisorum nomina titulorum, iuxta opulentas et tenues enervatas succidere fortunas, argumentis aliis post validioribus aliis, usu laedendi reperiente longaevo. denique tributorum onera vectigaliumque augmenta multiplicata, optimatum quosdam ultimorum metu exagitatos mutare conpulerunt sedes, et flagitantium ministrorum amaritudine quidam expressi, cum non suppeteret quod daretur, erant perpetui carcerum inquilini: e quibus aliquos, cum vitae iam taederet et lucis, suspendiorum exoptata remedia consumpserunt. 7. haec ita inlecebrosius atque inhumaniùs agi loquebatur quidem pertinax rumor, Valentinianus vero tamquam auribus cera inlitis ignorabat, indifferenter quidem lucrandi vel ex rebus minimis avidus, idque tantum cogitans quod offerebatur, parsurus tamen fortasse Pannoniis, si haec ante ingemiscenda conpendia conperisset, quae nimium sero tali didicit casu. 8. ad provincialium residuorum exemplum etiam Epirotae acturos sibi gratias a praefecto mittere conpulsi legatos, Iphiclem quendam philosophum, spectatum robore pectoris hominem, adegere non sponte propria pergere ad id munus implendum. 9. qui cum imperatorem vidisset, agnitus adventusque sui causam interrogatus, Graece respondit, atque ut philosophus veritatis professor quaerente curatius principe si hi, qui misere, ex animo bene sentiunt de praefecto, "gementes", inquit "et inviti". 10. quo ille verbo tamquam telo perculsus, actus eius ut sagax bestia rimabatur, genuino percunctando sermone, quos noscitabat: ubinam ille esset verbi gratia honore ante suos excellens et nomine, vel ille dives, aut alius ordinis primus. cumque disceret perisse aliquem laqueo, abisse alium trans mare, conscivisse sibi alium mortem, aut plumbo vita erepta extinctum, in inmensum excanduit, urente irarum nutrimenta tunc officiorum magistro Leone - pro nefas - ipso quoque praefecturam, ut e celsiore scopulo caderet, adfectante: quam si adeptus rexisset, prae his, quae erat ausurus, administratio Probi ferebatur in caelum. 11. Agens itaque apud Carnuntum imperator per continuos tres menses aestivos arma parabat et alimenta, siqua fors secundasset, pervasurus oportune Quados, tumultus atrocis auctores; in quo oppido Faustinus, filius sororis Viventii praefecti praetorio, notarius militans, Probo spectante negotium, carnificis manu peremptus est post tormenta, vocatus in crimen, quod asinum occidisse dicebatur ad usum artium secretarum, ut adserebant quidam urgentes, ut autem aiebat ille, ad imbecillitatem firmandam fluentium capillorum. 12. alio quoque in eum perniciose conposito, quod petenti per iocum cuidam Nigrino, ut eum notarium faceret, exclamavit ille hominem ridens "fac me imperatorem, si id volueris impetrare". hocque ludibrio inique interpretato et Faustinus ipse et Nigrinus et alii sunt interfecti. 13. Praemisso igitur Merobaude cum militari peditum manu, quam regebat, ad vastandos cremandosque barbaricos pagos, comite adiuncto Sebastiano, Valentinianus Acincum propere castra commovit, navigiisque ad repentinum casum coniunctis, et contabulato celeri studio ponte, per partem aliam transiit in Quados, speculantes quidem ex diruptis montibus eius adventum, quo plerique ancipites incertique accidentium cum suis caritatibus secesserunt: sed stupore defixos cum in regionibus suis contra quam opinabantur augusta cernerent signa. 14. progressus ergo coacto gradu in quantum res tulit, iugulataque aetate promiscua, quam etiam tum palantem subitus occupavit excursus, et tectis conbustis redit cum incolumibus cunctis, quos duxerat secum, itidemque apud Acincum moratus autumno praecipiti, per tractus conglaciari frigoribus adsuetos commoda quaerebat hiberna, nullaque sedes idonea reperiri praeter Sabariam poterat, quamvis eo invalidam tempore adsiduisque malis adflictam. 15. unde hoc etiam si magni intererat, paulisper sequestrato, inpigre motus, peragrata fluminis ripa, castrisque praesidio conpetenti munitis atque castellis, Bregitionem pervenit, ibique diu conpositum ad quietem principis fatum sortem denuntiabat ei supremam prodigiis ingerentibus multis. 16. namque diebus ante paucissimis ruinas fortunarum indicantia celsarum, arsere crinita sidera cometarum, quorum originem supra docuimus. ante apud Sirmium repentino fragore nubium fulmen excussum, palatii et curiae partem incendit et fori, et apud Sabariam eodem adhuc constituto, bubo culminibus regii lavacri insidens occentansque funebria, nulla iacientium sagittas et lapides contemplabili dextera cadere potuit, certatim licet ardenti studio petebatur. 17. item cum ab urbe praedicta tenderet ad procinctum, per portam volvit, unde introiit, exire, ut omen colligeret, quod cito remeabit ad Gallias. cumque locus adgestis ruderibus neglectus purgatur, lapsam forem ferratam, quae exitum obseravit, multitudo removere non potuit viribus magnis enisa, et dum frustra tereret diem, coactus per aliam egressus est portam. 18. nocteque, quam lux eruptura eum vita secuta est, ut per quietem solet, videbat coniugem suam absentem sedere passis capillis, amictu squalenti contectam: quam aestimari dabatur Fortunam eius esse cum taetro habitu iam discessuram. 19. progressus deinde matutinus, contractiore vultu substristis cum eum oblatus non susciperet equus, anteriores pedes praeter morem erigens in sublime, innata feritate concitus, ut erat inmanis, dexteram stratoris militis iussit abscidi, quae eum insilientem iumento pulsarat inconsulto: perissetque cruciabiliter innocens iuvenis, ni tribunus stabuli Cerealis dirum nefas cum sui periculo distulisset. VI. 1. Post haec Quadorum venere legati, pacem cum praeteritorum oblitteratione suppliciter obsecrantes, quam ut adipisci sine obstaculo possent, et tirocinium et quaedam utilia rei Romanae pollicebantur. 2. quos quoniam suscipi placuit, et redire indutiis, quae poscebantur, indultis - quippe eos vexari diutius nec ciborum inopia nec alienum tempus anni patiebantur - in consistorium Aequitio suadente sunt intromissi. cumque membris incurvatis starent metu debiles et praestricti, docere iussi, quae ferebant, usitatas illas causationum species iurandi fidem addendo firmabant: nihil ex communi mente procerum gentis delictum adseverantes in nostros, sed per extimos quosdam latrones amnique confines evenisse, quae inciviliter gesta sunt, etiam id quoque addendo, ut sufficiens ad facta purganda firmantes, quod munimentum extrui coeptum nec iuste nec oportune, ad ferociam animos agrestes accendit. 3. ad haec imperator ira vehementi perculsus, et inter exordia respondendi tumidior, increpabat verborum obiurgatorio sonu nationem omnem ut beneficiorum inmemorem et ingratam. paulatimque lenitus et ad molliora propensior, tamquam ictus e caelo vitalique via voceque simul obstructa, suffectus igneo lamine cernebatur; et repente cohibito sanguine, letali sudore perfusus, ne laberetur spectantibus et vilibus, concursu ministrorum vitae secretioris ad conclave ductus est intimum. 4. ubi locatus in lecto, exiguas spiritus reliquias trahens, nondum intellegendi minuto vigore, cunctos agnoscebat adstantes, quos cubicularii, nequis eum necatum suspicaretur, celeritate maxima conrogarant. et quoniam viscerum flagrante conpage laxanda erat necessario vena, nullus inveniri potuit medicus hanc ob causam, quod eos per varia sparserat, curaturos militem pestilentiae morbo temptatum. 5. unus tamen repertus, venam eius iterum saepiusque pungendo, ne guttam quidem cruoris elicere potuit, internis nimietate calorum ambustis, vel, ut quidam existimabant, arefactis ideo membris, quod meatus aliqui, quos haemorrhoidas nunc appellamus, obserati sunt gelidis frigoribus concrustati. 6. sensit inmensa vi quadam urgente morborum, ultimae necessitatis adesse praescripta, dicereque conatus aliqua vel mandare, ut singultus ilia crebrius pulsans, stridorque dentium et brachiorum motus velut caestibus dimicantium indicabat, iam superatus liventibusque maculis interfusus, animam diu conluctatam efflavit, aetatis quinquagesimo anno et quinto, imperii, minus centum dies, secundo et decimo. VII. 1. Replicare nunc est oportunum, ut aliquotiens fecimus, et ab ortu primigenio patris huiusce principis ad usque ipsius obitum actus eius discurrere per epilogos brevis, nec vitiorum praetermisso discrimine vel bonorum, quae potestatis amplitudo monstravit, nudare solita semper animorum interna. 2. Natus apud Cibalas Pannoniae oppidum Gratianus maior ignobili stirpe, cognominatus est a pueritia prima Funa rius ea re, quod nondum adultus venalem circumferens funem, quinque militibus eum rapere studio magno conatis nequaquam cessit: aemulatus Crotoniaten Milonem, cui mala saepe cohaerenter laeva manu retinenti vel dextra, nulla umquam virium fortitudo abstraxit. 3. ob ergo validi corporis robur, et peritiam militum more luctandi notior multis, post dignitatem protectoris atque tribuni comes praefuit rei castrensi per Africam, unde furtorum suspicione contactus digressusque, multo postea pari potestate Brittannum rexit exercitum, tandemque honeste sacramento solutus revertit ad larem, et agens procul a strepitu, multatione bonorum adflictus est a Constantio hoc nomine, quod civili flagrante discordia, hospitio dicebatur suscepisse Magnentium, per agrum suum ad proposita festinantem. 4. Cuius meritis Valentinianus ab ineunte adulescentia commendabilis, contextu suarum quoque suffragante virtutum, indutibus imperatoriae maiestatis apud Nicaeam ornatus, in Augustum collegium fratrem Valentem adscivit, ut germanitate ita concordia sibi iunctissimum, inter probra medium et praecipua, quae loco docebimus conpetenti. 5. igitur Valentinianus post periculorum molestias plures, dum esset privatus, emensas, inperitare exorsus, arces prope flumina sitas et urbes, et Gallias petit Alamannicis patentes excursibus, reviviscentibus erectius cognito principis Iuliani interitu, quem post Constantem solum omnium formidabant. 6. ideo autem etiam Valentinianus merito timebatur, quod auxit et exercitus valido supplemento, et utrubique Rhenum celsioribus castris munivit atque castellis, ne latere usquam hostis ad nostra se proripiens possit. 7. Utque multa praetereamus, quae egit moderatoris auctoritate fundati, quaeque per se vel duces correxit industrios : post Gratianum filium in societatem suae potestatis adsumptum, Vithicabium regem Alamannorum Vadomario genitum, adulescentem in flore primo genarum, nationes ad tumultus cientem et bella, clam, quia non potuit aperte, confodit: et Alamannis congressus prope Solicinium locum, ubi insidiis paene perierat circumventus, ad exitium ultimum delere potuit universos, ni paucos velox effugium tenebris amendasset. 8. Inter haec tamen caute gesta, iam conversos ad metuendam rabiem Saxonas, semper quolibet inexplorato ruentes, delatosque tunc ad terrestres tractus, quorum spoliis paene redierant locupletes, malefido quidem sed utili commento peremit, praeda raptoribus vi fractis excussa. 9. Itidemque Brittannos, catervas superfusorum ostium non ferentes, spe meliorum adsumpta, in libertatem et quietem restituit placidam, nullo paene redire permisso grassatorum ad sua. 10. Efficacia pari Valentinum quoque Pannonium exulem, per has provincias molientem otium turbare commune, antequam negotium effervescat, oppressit. Africam deinde malo repentino perturbatam discriminibus magnis exemit, cum voraces militarium fastus ferre nequiens Firmus, ad omnes dissensionum motus perflabiles gentes Mauricas concitasset. Similique fortitudine clades ingemiscendas Illyrici vindicasset, ni morte praeventus reliquisset rem seriam inperfectam. 11. Ac licet opera praestabilium ducum haec, quae rettulimus, consummata sunt: tamen ipsum quoque satis constat ut erat expeditae mentis usuque castrensis negotii diuturno firmatus, egisse conplura : inter quae illud elucere clarius potuit, si Macrianum regem ea tempestate terribilem, vivum capere potuisset, ut industria magna temptarat, postquam eum evasisse Burgundios, quos ipse admoverat Alamannis, maerens didicisset et tristis. VIII. 1. Haec super actibus principis brevi sunt textu percursa: nunc confisi, quod nec metu nec adulandi foeditate constricta posteritas, incorrupta praeteritorum solet esse spectatrix, summatim eius numerabimus vitia, post et bene merita narraturi. 2. adsimulavit non numquam clementiae speciem cum esset in acerbitatem naturae calore propensior, oblitus profecto quod regenti imperium omnia nimia velut praerupti scopuli sunt devitanda. 3. nec enim usquam reperitur miti cohercitione contentus sed aliquotiens quaestiones multiplicari iussisse cruentas, post interrogationes funestas non nullis ad usque discrimina vitae vexatis: et ita erat effusior ad nocendum ut nullum aliquando damnatorum capitis eriperet morte subscriptionis elogio leni, cum id etiam principes interdum fecere saevissimi. 4. atquin potuit exempla multa contueri maiorum et imitari peregrina atque interna humanitatis et pietatis, quas sapientes consanguineas virtutum esse definiunt bonas. e quibus haec sufficiet poni. Artaxerxes Persarum ille rex potentissimus, quem Macrochira membri unius longitudo commemoravit, suppliciorum varietates, quas natio semper exercuit cruda, lenitate genuina castigans, tiaras ad vicem capitum quibusdam noxiis amputabat: et ne secaret aures more regio pro delictis, ex galeris fila pendentia praecidebat: quae temperantia morum ita tolerabilem eum fecit et verecundum, ut adnitentibus cunctis multos et mirabiles actus impleret Graecis scriptoribus celebratos. 5. Praenestino praetore, qui bello quodam Samnitico properare iussus ad praesidium venerat segnius, ad crimen diluendum exhibito Papinus Cursor ea tempestate dictator securem per lictorem expediri, homineque abiecta purgandi se fiducia stupefacto, visum prope fruticem iussit abscidi: hocque ioci genere castigatum eum absolvit, non ideo contemptus, ut qui bella diuturna per se superavit et gravia, solus ad resistendum aptus Alexandro Magno, si calcasset Italiam, aestimatus. 6. haec forsitan Valentinianus ignorans minimeque reputans adflicti solacia status semper esse lenitudinem principum, poenas per ignes augebat et gladios: quod ultimum in adversis rebus remedium pietas reperitur animorum, ut Isocratis memorat pulchritudo: cuius vox est perpetua docentis, ignosci debere interdum armis superato rectori, quam iustum quid sit ignoranti. 7. unde motum existimo Tullium praeclare pronuntiasse, cum defenderet Oppium "et enim multum posse ad salutem alterius, honori multis; parum potuisse ad exitium, probro nemini umquam fuit". 8. Aviditas plus habendi sine honesti pravique differentia, et indagandi quaestus varios per alienae vitae naufragia exundavit in hoc principe flagrantius adulescens. quam quidam praetendentes imperatorem Aurelianum purgare temptabant, id adfirmando quod, ut ille post Gallienum et lamentabilis rei publicae casus exinanito aerario torrentis ritu ferebatur in divites, ita hic quoque post procinctus Parthici clades magnitudine indigens inpensarum, ut militi supplementa suppeterent et inpendium, crudelitati cupiditatem opes nimias congerendi miscebat: dissimulans scire quod sunt aliqua, quae fieri non oportet, etiam si licet, Themistoclis illius veteris dissimilis, qui cum post pugnam agminaque deleta Persarum licenter obambulans, armillas aureas vidisset humi proiectas et torquem "tolle" inquit "haec" ad comitum quendam prope adstantem versus quia Themistocles non es, quodlibet spernens in duce magnanimo lucrum... 9. huius exempla continentiae similia plurima in Romanis exuberant ducibus : quibus omissis quoniam non sunt perfectae virtutis indicia - nec enim aliena non rapere laudis est - unum ex multis constans innocentiae vulgi veteris specimen ponam. cum proscriptorum locupletes domus diripiendas Romanae plebi Marius dedisset et Cinna, vulgi rudes animi sed humana soliti respectare, alienis laboribus pepercerunt, ut nullus egens reperiretur aut infimus qui de civili luctu fructum contrectare pateretur sibi concessum. 10. Invidia praeter haec ante dictus medullitus urebatur et sciens pleraque vitiorum imitari solere virtutes, memorabat adsidue livorem severitatis rectae potestatis esse invidiam sociam. utque sunt dignitatum apices maximi, licere sibi cuncta existimantes, et ad supplicandum contrarios exturbandosque meliores pronius inclinati, bene vestitos oderat et eruditos et opulentos et nobiles: et fortibus detra hebat, ut solus videretur bonis artibus eminere, quo vitio exarsisse principem legimus Hadrianum. 11. Arguebat hic idem princeps timidos saepius, maculosos tales appellans et sordidos et intra sortem humilem amendandos, ad pavores inritos aliquotiens abiectius pallens et, quod nusquam erat, ima mente formidans. 12 quo intellecto magister officiorum Remigius cum eum ex incidentibus ira fervere sentiret, fieri motus quosdam barbaricos inter alia subserebat: hocque ille audito, quia timore mox frangebatur, ut Antoninus Pius erat serenus et clemens. 13. iudices numquam consulto malignos elegit, sed si semel promotos agere didicit inmaniter, Lycurgos invenisse praedicabat et Cassios, columina iustitiae prisca, scribensque hortabatur adsidue ut noxas vel leves acerbius vindicarent. 14. nec adflictis, si fors ingruisset inferior, erat ullum in principis benignitate perfugium, quod semper ut agitato mari iactatis portus patuit exoptatus. finis enim iusti imperii, ut sapientes docent, utilitas obedientium aestimatur et salus. IX. 1. Consentaneum est venire post haec ad eius actus sequendos recte sentientibus et probandos: cum quibus si reliqua temperasset, vixerat ut Traianus et Marcus. in provinciales admodum parcus, tributorum ubique molliens sarcinas ': oppidorum et limitum conditor tempestivus: militaris disciplinae censor eximius, in hoc tantum deerrans quod, cum gregariorum etiam levia puniret errata, potiorum ducum flagitia progredi sinebat in maius, ad querelas in eos motas aliquotiens obsurdescens: unde Brittannici strepitus et Africanae clades et vastitas emersit Illyrici. 2. Omni pudicitiae cultu domi castus et foris, nullo contagio conscientiae violatus obscenae, nihil incestum: hancque ob causam tamquam retinaculis petulantiam frenarat aulae regalis, quod custodire facile potuit, necessitudinibus suis nihil indulgens, quas aut in otio reprimebat aut mediocriter honoravit absque fratre, quem temporis conpulsus angustiis in amplitudinis suae societatem adsumpsit. 3. Scrupulosus in deferendis potestatibus celsis nec imperante eo provinciam nummularius rexit aut administratio venundata, nisi inter initia ut solent occupationis spe vel inpunitatis quaedam scelesta committi. 4. Ad inferenda propulsandaque bella sollertissimus, cautus, aestu Martii pulveris induratus, boni pravique suasor et desuasor admodum prudens, militaris rei ordinum scrutantissimus: scribens decore, venusteque pingens et fingens et novorum inventor armorum: memoria sermoneque incitato quidem sed raro, facundiae proximo vigens, amator munditiarum laetusque non profusis epulis sed excultis. 5. Postremo hoc moderamine principatus inclaruit quod inter religionum diversitates medius stetit nec quemquam inquietavit neque, ut hoc coleretur, imperavit aut illud: nec interdictis minacibus subiectorum cervicem ad id, quod ipse coluit, inclinabat, sed intemeratas reliquit has partes ut repperit. 6. Corpus eius lacertosum et validum, capilli fulgor colorisque nitor, cum oculis caesiis semper obliquum intuentis et torvum, atque pulchritudo staturae liniamentorumque recta conpago maiestatis regiae decus implebat. X. 1. Post conclamata imperatoris suprema corpusque curatum ad sepulturam, ut missum Constantinopolim inter divorum reliquias humaretur, suspenso instante procinctu anceps rei timebatur eventus cohortibus Gallicanis, quae, non semper dicatae legitimorum principum fidei velut imperiorum arbitrae, ausurae novum quoddam in tempore sperabantur: hoc temptandae novitati res adiuvante quod gestorum ignarus etiam tum Gratianus agebat tum apud Treveros, ubi profecturus eum morari disposuerat pater. 2. cum negotium in his esset angustiis et tamquam in eadem navi futuri periculorum, si accidissent, participes, omnes eadem formidarent: sedit summatum consilio, avulso ponte, quem compaginarat ante necessitas, invadens terras hostilis, ut superstitis Valentiniani mandato Merobaudes protinus acciretur. 3. hocque ille ut erat sollertis ingenii, quod evenerat ratus, aut forte doctus ab eo, per quem vocabatur, rupturum concordiae iura Gallicanum militem suspicatus, missam ad se tesseram finxit redeundi cum eo ad observandas Rheni ripas quasi furore barbarico crudescente: utque erat secrete mandatum, Sebastianum principis adhuc ignorantem excessum longius amendavit, quietum quidem virum et placidum sed militari favore sublatum, ideo maxime tunc cavendum. 4. Reverso itaque Merobaude, altiore cura prospectum, expedito consilio Valentinianus puer defuncti filius tum quadrimus, vocaretur in imperium cooptandus, centesimo lapide disparatus degensque cum Iustina matre in villa, quam Murocinctam appellant. 5. hocque concinenti omnium sententia confirmato Cerealis avunculus eius ocius missus eundem puerum lectica inpositum duxit in castra sextoque die post parentis obitum imperator legitime declaratus Augustus nuncupatur more sollemni. 6. et licet cum haec agerentur, Gratianum indigne laturum existimantes absque sui permissu principem alium institutum, postea metus sollicitudine discussa vixere securius, quod ille, ut erat benivolus et peritus, consanguineum pietate nimia dilexit et educavit. |
Decreta (Zosimus papa), J. P. Migne Apostolicae sedis auctoritas contra sanctorum statuta aliquid concedere non valet. (Ex Gratiano.) Contra statuta Patrum concedere aliquid, vel mutare, nec hujus quidem sedis potest auctoritas. Apud nos enim in convulsis radicibus vivit antiquitas, cui decreta Patrum sanxere reverentiam. EX EPISTOLA AD HESYCHIUM EPISCOPUM.(Mansi tom. IV.) I. Si non fuerit doctus Scripturas non fiat episcopus. II. Qui ordinaverit non doctum episcopum deponatur. III. Si de infantia tonsus fuerit XX annorum, promoveatur. IV. Lector exorcista intra V annos, acolytus et subdiaconus III sint, diaconus V annos. V. Ordo clerici: lector, exorcista, acolytus, subdiaconus, presbyter, episcopus. VI. Bigamus vel poenitens in clero non recipiatur. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 61 "PauNol.Poemat 61 Paulinus Nolanusc.354–431 Parisiis J. P. Migne early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's um project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" POEMA PRIMUM. Dum adhuc degeret in seculo Paulinus, Gestidio volucres mittit. 327-328 PAULINUS domino merito suspiciendo GESTIDIO. Injuria quidem est patrifamilias maritimis deliciis abundanti terrenum aliquid et agreste praebere; sed ego, ut et causa mihi esset apud unanimitatem tuam aliquid colloquendi, et aliquod sermoni huic obsequium viderer adjungere, pauculas de paucissimis, quas pueruli vespere inferunt, ficedulas misi: quarum cum erubescerem paucitatem, plura etiam versiculis verba subtexui, quasi vero numerum loquacitate facturus. Sed quia utraque culpabilia sunt, tu utrisque benigne ac familiariter ignoscendo facies, ut nec inhumana videatur paucitas, nec odiosa garrulitas. Sume igitur pastas dumoso in rure volucres, Quas latitans silicis sub tegmine callidus auceps, Dum simili mentitur aves fallitque susurro, Agmina viscatis suspendit credula virgis. Tunc referens tenuem non parvo munere praedam, Digerit aucupium tabulis, et primus opimis Ordo nitet sensim tenuatus ad ima tabellae, Ut minus offendat macies; praelata saginae Gratia praeventos pingui juvat alite visus. POEMA II. In seculo adhuc agens eidem Gestidio mittit ostrea. Pauperis ut placeat carum tibi munus amici, Munera ne reputes, quae mittis ditia nobis. Nam tibi quid dignum referam pro piscibus illis, Quos tibi vicinum locupleti gurgite littus 329-330 Suppeditat, mira specie formaque diremptos. At mihi vix alto vada per saxosa profundo Rarus in obscura generatur sphondylus alga. Hinc te participans, bis quinque et bis tibi ternas Transmisi aequoreo redolentes nectare testas, Quas viscus praedulce replet bicolore medulla. Oro libens sumas; nec vilia dedigneris, Quae sunt parva modo, magno metitus amore. POEMATIS III FRAGMENTUM. De regibus ex Suetonio collectis. (Huc adscitum ex epist. 19 Ausonii ad Paulinum). Europamque, Asiamque duo vel maxima terrae Membra, quibus Libyam dubie Sallustius addit Europae adjunctam, possit cum tertia dici, Regnatas multis, quos fama oblitterat, et quos Barbara Romanae non tradunt nomina linguae, Illibanum, Numidamque Avelim, Parthumque Vononem, Et Caranum, Pellaea dedit qui nomina Regum, Quique mages docuit mysteria vana Nechepsus; Et qui regnavit sine nomine mox Sesoostris. . . . . . . . . . . . Audax Icario qui fecit nomina ponto, Et qui Chalcidicas moderate enavit ad arces. POEMA IV. Paulo post suam a seculo conversionem hac in oratione honestos mores a Deo postulat, ac felicem sibi et suis deprecatur posteritatem. AD DEUM MATUTINA PRECATIO. Omnipotens Genitor rerum, cui summa potestas, Exaudi si justa precor, ne sit mihi tristis Ulla dies, placidam nox rumpat nulla quietem. Nec placeant aliena mihi, quin et mea prosint Supplicibus, nullusque habeat mihi vota nocendi. Aut habeat nocitura mihi. Male velle facultas Nulla sit, ac bene posse adsit tranquilla potestas. Mens contenta suo, nec turpi dedita lucro, Vincat corporeas casto bene conscia lecto Illecebras; turpesque jocos, obscenaque dicta Oderit illa nocens, et multum grata malignis Auribus effuso semper rea lingua veneno. Non obitu affligar cujusquam aut funere crescamus. Invideam nunquam cuiquam, nec mentiar umquam Adsit laeta domus, epulis alludat inemptis Verna satur, fidusque comes, nitidusque minister, Morigera et conjux, caraque ex conjuge nati. Moribus haec castis tribuat Deus, hi tibi mores Perpetuam spondent ventura in secula vitam. POEMA V. 331-332 Varia Dei attributa enumerat, et gratiam a Deo precatur qua peccata vitet, ut Dei judicio securus occurrat. ADDEUM ALIA PRECATIO. Omnipotens quem mente colo, Pater unice rerum, Ignorate malis, et nulli ignote piorum; Principio extremoque carens, antiquior aevo, Quod fuit aut veniet: cujus formamque modumque Nec mens complecti poterit, nec lingua profari: Cernere quem solus, coramque audire jubentem Fas habet, et patriam propter considere dextram, Ipse opifex rerum, rebus causa ipse creandis; Ipse Dei Verbum, Verbum Deus anticipator Mundi, quem facturus erat: generatus in illo Tempore quo tempus nondum fuit: editus ante Quam jubar et rutilus coelum illustravit Eous: Quo sine nil actum, per quem facta omnia, cujus In coelo solium, cui subdita terra sedenti, Et mare, et obscurae chaos insuperabile noctis, Irrequies cuncta ipse movens, vegetator inertum; Non genito ex Genitore Deus, qui fraude superbi Offensus populi gentes in regna vocavit: Stirpis adoptivae meliore propage colendus. Cernere quem licuit proavis: quo Numine viso, Et Patrem vidisse datum, contagia nostra Qui tulit, et diri passus ludibria lethi, Esse iter aeternae docuit remeabile vitae. Nec solam remeare animam, sed corpore toto Coelestes intrare plagas, et inane sepulcri Arcanum vacuis adopertum linquere terris. Nate Patris summi, nostroque salutifer aevo: Virtutes patrias Genitor cui tradidit omnes, Nil ex invidia retinens, plenusque datorum, Pande viam precibus, patriasque haec perfer ad aures. Da Pater invictam contra omnia crimina mentem Vipereumque nefas nocituri averte veneni: Sit satis, antiquam serpens quod perdidit Evam, Deceptumque adjunxit Adam. Nos sera nepotum Semina, veridicis aetas praedicta prophetis Vitemus laqueos, quos letifer implicat anguis. Pande viam, qua me post vincula corporis aegri In sublime feram: puri qua lactea coeli Semita ventosae superat vaga lumina lunae: Qua proceres abiere pii, quaque integer olim Raptus quadrijugo penetrat super aethera curru Elias, et solido cum corpore praevius Enoch. Da, Pater, aeterni speratam luminis auram, Si lapides non juro deos, unumque verendi Suspiciens altare sacri, libamina vitae Intemerata fero: si te Dominique Deique Unigeni cognosco Patrem, mixtumque duobus Qui super aequoreas volitabat Spiritus undas. Da, Genitor, veniam, cruciataque pectora purga, Si te non pecudum fibris, non sanguine fuso Quaero: nec arcanis numen conjecto sub extis. 333-334 Si scelere abstineo, errori ipse obnoxius: et si Opto magis, quam fido, bonus purusque probari, Confessam dignare animam: si membra caduca Exsecror, et tacitum si poenitet, altaque sensus Formido excruciat, tormentaque sera gehennae Anticipat, patiturque suos mens saucia manes. Da, Pater, haec nostro fieri rata vota precatu: Nil metuam, cupiamque nihil: satis hoc rear esse, Quod satis est: nil turpe velim, nec causa pudoris Sim mihi: nec faciam cuiquam, quae tempore eodem Nolim facta mihi: nec vero crimine laedar, Nec maculer dubio: paulum distare videtur Suspectus, vereque reus. Male posse facultas Nulla sit, et bene posse adsit tranquilla potestas. Sim tenui victu atque habitu, sim carus amicis: Et semper genitor sine vulnere nominis hujus. Non animo doleam, non corpore, cuncta quietis Fungantur membra officiis: nec saucius ullis Partibus amissum quidquam desideret usus. Pace fruar, securus agam, miracula terrae Nulla putem: suprema mihi cum venerit hora, Nec timeat mortem bene conscia vita, nec optet. Purus ab occultis cum te indulgente videbor, Omnia despiciam, fuerit cum sola voluptas Judiciuin sperare tuum: quod dum sua differt Tempora, cunctaturque dies, procul exige saevum Insidiatorem blandis erroribus anguem. Haec pia, sed maesto trepidantia vota reatu, Christe apud aeternum placabilis assere Patrem, Salvator, Deus ac Dominus, mens, gloria, Verbum, Filius, et vero verum de lumine lumen, Aeterno cum Patre manens, in secula regnans; Consona quem celebrat modulato carmine plebes, Et responsuris ferit aera vocibus: Amen. POEMA VI. ( De S. Johanne Baptista Christi Praecursore. ) Summe Pater rerum, coelique aeterna potestas, Cum quo nostra salus, sanctorum gloria Christe, Spiritus et Patri pariter Natoque cohaerens, Qui mentes linguasque regis, viresque ministras, Promeruit quas sola fides: cui plena potestas, Brutis ingenium, vocemque infundere mutis, Praesta Evangelico ductum de fonte Johannem, In nostra arenti decurrere carmina rivo. Ille quidem tantus, quantum potuit dare mundo, Qui nasci talem nova per miracula jussit: Sed licitum magnis tenues impendere curas, Nec dedignantur vilem coelestia laudem: Pars etiam meriti, meritum celebrare piorum: Nec nova nunc, aut nostra canam: dixere prophetae Cuncta prius, sanctique viri sermone soluto Promissum exortum, vitam mortemque sacrarunt: Si mors illa fuit, meruit quae sanguine coelum. 335-336 Nos tantum modulis evolvere dicta canoris Vovimus, et versu mentes laxare legentum: Sic (nam magna licet parvis, antiqua novellis, Perfecta indoctis conferre, aeterna caducis) Inspirante Deo quidquid dixere priores, Aptavit citharis nomen venerabile David, Consona coelesti pangens modulamina plectro: Nos quoque fas meminisse Dei, quamquam obsita multis Pectora criminibus coelestem admittere sensum. Zacharias Syria quondam de gente sacerdos, Credita solemni curabat templa paratu. Vita viri, pietate, fide, gravitate, pudore, Obsequio condigna Dei conjux huic alma Elisabeth prisca sanctorum stirpe virorum Progenita, et tanto virtutibus aequa marito. Sed (quod in opprobrio matrum posuere priores Prole carens, sterilem ducebat maesta senectam Spemque omnem sobolis transacta excluserat aetas, Forte sacrum sollenne Deo plebs cuncta ferebat, Et plus antistes sacros adoleverat ignes, Intima divinis decorans altaria flammis: Ecce sacram propter coelestis nuntius aram Adstitit, ac veste insignis, venerabilis ore, Se coelo missum vultuque habituque probavit, Tum sancta in tales laxavit pectora voces. Accipe, coelesti Domino dilecte sacerdos, Aeterni mandata Dei, cui cura piorum Perpetua est, jugis qui puro in pectore custos Emeritum sanctis impendere scivit amorem. Ac primum: genus hic exstincto semine non vult Interiisse tuum, fecundaque viscera fecit Conjugis, effeto quae jam cessabat in aevo. Cur tamen addubitas, mortali tu quoque sensu, Omnia posse Deum? sed credes, ille probabit. Nascetur dignus tanto sponsore beatus, Perpetuusque puer, qui primo protinus aevo Te major, sacras invicto in pectore vires Autoris dono plus quam genitoris habebit. Nec sane, nato quae prima vocabula ponas, Arbitrii jurisque tui est: Deus ipse profecto, Qui nasci jubet, hunc idem jubet esse Johannem. Nominis hic titulus, meritorum immensa propago, Quae necdum genito potuit praenoscere solus, Qui dabit, et tanto tribuet tibi gaudia nato: Nec vero tribuet tantum tibi, gloria parva est Intra unam conclusa domum; sed quantus ab ortu Tenditur in serae finita crepuscula lucis, Totus prole tua tecum laetabitur orbis. Quid mirum? cuncta vitiorum faece carebit, Coelestem ducens sine labe et crimine vitam, Vesano servans abstemia pectora vino, Omniaque evitans malesuadi pocula succi. Cumque hominum generi vel post errata salutem Spondeat, ab sancta quisquis renovabitur unda, Ipse in se nihilum, quo purificetur, habebit. Ac ne plura tibi variis ambagibus edam, Eliae meritum doctus nescire sacerdos Non potes, exosae qui mortis lege remissa, Aeternam degit proprio cum corpore vitam, Igneus excelsum quem vexit ad aethera currus, Flammantum rapido nisu glomeratus equorum: 337-338 Hunc tuus aequabit meritorum stemmate natus, Tantumdem et laudis simul et virtutis habebit. Ergo ad condignas tanto pro munere grates, Ne dubiam suspende fidem, ne mota faventis Ira Dei meritam statuat post praemia poenam. Haec ait, et tenues elabitur ales in auras, Fragrantemque sacro procul aera fundit odore. Diriguit trepida confusus mente sacerdos, Ac dum promissum cunctantia corda volutant, Dum se diffidit tantum meruisse favorem, Ut summi sit cura Dei, dimissus ut alto Nuntius e coelo, famulo tam clara referret A Domino mandata suo, ludique veretur, Somniaque illa putat, mores dum parcius aequo Aestimat ipse suos, nec se meruisse fatetur: Infidum facit ipsa fides, dum credere dignum Se non vult, poenas incredulitate meretur. Protinus adstricta est dubitanti lingua palato, Et motus oblita sui, molitaque vocis, Articulare sonum, pigro torpore cohaesit. Dumque cupit narrare suae miracula plebi, Conatus frustra, defixo obmutuit ore. Maestus abit, versatque inclusa mente dolorem, Et veniam erratis arcano in corde precatur. Quanta Dei pietas! quamque exorabile Numen ! Poenituisse sat est. Rata qui dat, temporis ordo Volvitur, et gravida (mirum) distenditur alvo Elisabeth, sanctumque gerunt pia viscera pondus, Et venit effeto munus juvenile sub aevo. Inde aliud, sanctus Gabriel, qui nuntius idem Zachariae fuerat, multo majora volutans, Ad Mariam molitur iter, quae sponsa marito, Sed mage lecta Deo, mundi paritura salutem, Virgo illibatum servabat casta pudorem: Cui postquam insignis coelesti forma decore Constitit ante oculos, vultus demissa pudicos, Tinxit suffuso rutilantes sanguine malas. Ille ait: O toto quem solis circulus ambit, Quaeque fuere prius, quae sunt quae deinde sequentur Virginibus cunctis felicior orbe puella, Magno lecta Deo, mater dicaris ut ejus, Cujus et ille pater! felix age concipe pondus, Impolluta viro, coituque immunis ab omni, Verbo feta Dei: corpus tua viscera praestent Illi, qui coelum, terras, mare, sidera fecit: Qui semper fuit, et nunc est et tempore in omni Semper erit: mundi Dominus, lucisque creator, Et lux ipse poli per te mortalia membra Induet; atque oculos hominum, coetusque subibit. Imperturbatos tantarum in praemia laudum Tolle animos, dabit ille tibi viresque, fidemque, Qui voluit (nam cuncta regit, nutuque gubernat) Filius esse tuus, Domini cum Filius esset. Dixerat, et visus pariter terrasque reliquit, Assuetumque sibi facili petit aethera nisu. Implentur praecepta Dei, creditque puella Protinus, atque auget meritum vitamque priorem Prompta fides: tacitis elementa latentia causis Divinum informant corpus, sacrandaque crescit 339-340 Sarcina: coelestem Dominum pia confovet alvus. Interea gravidam soboles, quamquam edita necdum, Instigat Mariam sanctam, ut progressa revisat Elisabeth, longo quae jam venerabilis aevo, Dilectum Domino puerum paritura gerebat. Auscultat nato genitrix, vis tanta fidei, Et quo jussa venit: movit materna Johannes Viscera, et implevit divino pectora sensu. Jam vates, necdum genitus, conclusus in alvo, Jamque propheta prius gesta et ventura videbat. Illa ubi concepto fulgentem lumine longe Conspexit Mariam, celeri procul incita gressu Obvia progreditur, venerataque brachia tendens, Salve, o mater, ait, Domini, salve pia virgo, Immunis thalami, coitusque ignara virilis, Sed paritura Deum: tanti fuit esse pudicam, Intactae ut ferres titulos, et praemia nuptae. Cur mihi non meritae, nec tanto munere dignae Officii defertur honos? cur gloria coeli, In nostros delata Lares et vilia tecta, Obscuris tantum lumen penetralibus infert? Sed mitis placidusque suis cultoribus adsit, Praestet et hunc genitus, quem praestitit ante favorem. Dixit, et amplexus ulnis circumdata junxit, Jamque Deum venerata, pio dedit oscula ventri. Dic age nunc, Judaea nocens, et sanguine regis Commaculata tui, verbis si nulla priorum Est adhibenda fides, sacros si fallere vates Creditis, et Mosen ipsum, si fallere David Impia perversae putat inclementia gentis, Credite non genitis: materna clausus in alvo Quid videat, sancto matris docet ore Johannes. Quis precor hunc docuit, quem casto viscere virgo Contineat, quantus maneat nova secula partus? Sed sanctis abstrusa patent, nec visa profanis. Verum egressa modum latos petit orbita campos, Atque oblita mei procurrere longius audet. Spero, erit ut possim firmato robore quondam Hoc quoque per spatium fores agitare quadrigas. Nunc coeptum repetamus iter: mortalia dicat Pagina mortalis: Dominum divina loquantur. Jamque adeo exacto, quantum natura jubebat, Tempore, matura puer inclytus editur alvo, Et promissa Dei magna non credita poena Implet certa fides, et natus comprobat infans. Conveniunt contingentes de more propinqui, Ut puer veterum de nomine ducta parentum Aptent collatis quaesita vocabula causis: Sed negat arbitrium cognatis esse relictum, Coelestis jussi per natum conscia mater. Ergo placet dudum praeclusa voce silentem Consuluisse patrem, promendi sola facultas Indicii, quod lingua nequit, si littera signat. Consulitur, sumit tabulas, scribitque Johannem. Mirantur cuncti, nullumque habuisse priorum Praescriptum nomen recolunt de stirpe parentum. Quantum sera fides valuit! quia dextra notavit 341-342 Quod mens crediderat, peccati poena remissa est. Solvuntur vinctae laxata repagula linguae. Respondet jam voce senex, proditque propinquis, Tecta diu mandata Dei, spondetque futura, Dum transacta probat. Talem fore quis dubitaret, Quem Domini jussis, naturae lege remissa, Insolito exortu nasci potuisse videret? Exemplum cunctis celebrandum incredulitatis Ante oculos cunctis posuit, vel poena parentis, Vel venia: atque animis instat simul hinc metus, hinc spes. Labitur interea cunarum tempus: in ipsis Exstat divini species manifesta vigoris. Blanditiae, risusque silent, incertaque cessant Murmura: serietas lascivi praevia sensus, Jam tenera informat venturis moribus ora. Inde ubi prima puer stabili vestigia nisu Fixerat, et certam signarent verba loquelam: Mos erat aut sancti dicta auscultare parentis, Aut antiquorum praeclara ediscere facta, Vel quas ipse Deus leges interprete Mose Condiderat, sacri quas servat pagina saxi. Haec, et quae teneram firmarent cetera mentem, Tractabat recolens: neque enim ignorasse priora Credendus, dederat Dominus cui nosse futura. At postquam robur membris accessit ab aevo: (Nam mens plena Deo tardos praevenerat annos:) Illa sibi jam tum statuit discenda, docere Quae nequeunt homines: simul effugienda ciborum, Et potus, sanctae contagia noxia vitae. Tecta igitur sancti, quamquam immaculata, parentis Deserit, ac turbas hominum, coetusque nocentes Effugit, ac solas loca tendit ad invia terras, In queis se tantum mens impolluta videret, Liberaque a curis sacra ad praecepta vacaret. Vestis erat curvi setis conserta cameli, Contra luxuriem molles duraret ut artus, Arceretque graves compuncto corpore somnos. Hunc vilis rigidos ad lumbos zona ligabat, Praebebant victum facilem silvestria melia, Pomaque, et incultis enatae cautibus herbae, Arentemque sitim decurrens unda levabat. Quis locus hic vitiis? aditum quem prava cupido Invenit haec inter sacra et penetralia mentis? Quo peccet, qui nil cupiat? quo tendat iniqui In latebras sensus, quisquis non indiget ullo? Sic primi vixere homines, mundoque recenti Hos autor dederat ventura in secula mores; Inseruit donec sese malesuada voluptas, Ac secum luxus, et amorem invexit habendi. Hinc odia, hinc lites, hinc fraus, hinc livor, et irae, Caedes, arma, cruor, conflictus, praelia, mortes: Hinc offensa Dei, quam tartara saeva piabunt. Verum ego cur nimium communes arguo culpas; Immemor ipse mei, quem non commissa gravare, Sed veniam sperare decet? mirabimur immo Rectius invictum, nullique imitabile prisci Exemplum secli, transgressum humana labore, Semideumque virum, qui labe immunis ab omni, Cum sua tam saevis cruciarit corpora poenis, Praescripsit quid nos vel post peccata deceret: 343-344 At postquam invictam firmans per talia mentem, Exegit largum tempus, statuitque reperta Quae fuerant quaerenda, sibi vox edita coelo est: Jam satis impensum spatii, dilecte propheta, Quo tibi prodesses: tempus tibi quae data sentis, Ut prosint aliis, et quae jam perdita, servent. Perge igitur sanctas puri Jordanis ad undas. Hic quicumque hominum vitae commissa prioris Poenitet, et tandem sensu meliora volutat, Ablue confessum: quisquis tibi mente fideli Crediderit delere pio commissa lavacro, Ille renatus erit, talis modo vita sequatur, Quae probet ablutos vitam damnasse priorem. Paruit auditis famulanti mente Johannes, Protinus et ripas jussi descendit ad amnis. Praedicat hic praecepta Dei sermone verendo, Infunditque novam credentum in corda salutem. Diluit infusis credentum crimina lymphis, Absolvitque metus hominum, poenasque remittit, Atque ignem restinguit aquis: oblivia suadet Errorum, praestatque novae nova corpora vitae. O Pater, o hominum rerumque aeterne creator, Quot gradibus parcit pietas tua! quis pater unquam Sustinet erranti toties ignoscere nato? Das genti sensum, quo vel bona vel mala noscant. Non satis: innectis servandae vincula legis, Proponisque malis poenas, et praemia justis. Haec quoque quis sprevit? redeat quandoque libebit, In promptu venia est: sanctum patet ecce lavacrum, Quod renovet vitam, veteresque oblitteret actus, Quodque novos homines faciat. Quid quaerimus ultra? Et tamen ulterior venia est: violaverit ullus Hoc quoque polluto prolapsus corpore donum. Quamquam jam nimius longe processerit error, Desinat, et redeat: cum se damnaverit ipse, Absolvi meruit: si poenitet, irrita culpa est, O vere, quod ais, pondus leve, quodque cohaeret, Suave jugum, toties homini cum ignoscitur uni, Et tamen erramus, finis nec criminis ullus Humano generi: sed crescit laus tua; nam quo Major culpa rei, parcentis gloria major. Grates ergo tibi referat mens omnis, et omnis Lingua canat, quantumque potest humana propago, Si placuisse nequit, fieri vel grata laboret. Panditur immensum, si demus vela, profundum In laudes, Pater alme, tuas: sed conscia tanti Mens oneris trepidat, propriasque haud inscia vires Consulit, et dignis potius dicenda relinquit. Reddamur coeptis: opus hoc tibi, sancte Johannes, Quo renoves puras abluto corpore mentes. Non haec prima dedit Domini sententia, qua te Admonuit claram mittens per nubila vocem: Secula multa prius sancti Deus ore locutus Isaiae vatis, veteris qui maximus aevi: Mittam, ait, ante tuos oculos, o nate, ministrum, Qui sentosarum purgans concreta viarum Gressibus ille tuis, celsos subsidere montes, Idem depressas faciet consurgere valles: Diriget hic quae prava, et leniet aspera, dura Molliet, et totum coget planescere mundum. 345-346 Tune, precor, donum summi Patris, alme Johannes, Cum Christo promisse venis, teque imputat ille Qui misit natum? tune, o praedicte prophetis, Nominis angelici tu participatus honore? Per te prima Dei sese clementia profert: Prima tibi dandae veniae permissa potestas: Te cum multa novae peterent miracula plebis, De te Christus ait: Concessum est visere talem, Qualem nulla prius viderunt secla prophetam. Dico ego, qui solus quae gesta gerendaque novi, Inter mortales dederit quos femina partus, Quosque dabit sollemni hominum de more creatos, Nullus erit possit qui se praeferre Johanni. Haec de te ille refert, qui quaelibet intima cordis Humani, et cunctos seclorum ex ordine tractus Pervidet, ut quae sunt oculis subjecta videmus. POEMA VII. PARAPHRASIS PSALMI I. Paulinus, tunc Theologicorum arcanorum rudis, putabat Christianos omnes, quamvis malos, modo incolumem servassent fidem, salutem quamdam consecuturos. Beatus ille, qui procul vitam suam Ab impiorum segregarit coetibus, Et in via peccantium non manserit, Nec in cathedra pestilenti sederit: Sed corde toto fixus in legem Dei Praecepta vitae nocte volvit et die, Mentemque castis institutis excolit. Erit ille ut arbor quae propinqua flumini, Humore ripae nutriente pascitur, Suoque fructum plena reddet tempore, Et, fronde numquam defluente, pervirens Stabit perenni vividum lignum coma. Non haec iniquos prosequetur gloria, Sed ut favillam pulveris ventus rapit, Sic ira iniquos verret a vultu Dei. Idcirco tali dividentur ordine Hominum per orbem dissipatorum greges, Ut judicandi non resurgant impii, Qui denegarunt debitum cultum Deo, Sed puniendi: nam suum crimen videns, Non indigebit quaestione detegi, Quoniam imminentem praeferent mortis notam, Signum salutis non gerentes frontibus. Peccator autem, non et impius tamen, Quae magna turba est, non resurget gloriae, Verum resurget deputanda examini. Nec enim sedere cum piis judex potest, Causas suorum redditurus actuum, Varieque gestis aut probandus, aut reus. Sine lege passim legis ignari cadent, In lege lapsus, lege judicabitur. Opus per omne curret ignis arbiter, Quod non cremarit flamma, sed probaverit, Illud perrenni praemio pensabitur. Qui concremanda gesserit, damnum feret, Sed ipse salvus evolabit ignibus. Tamen subusti corporis signis miser 347-348 Vitam tenebit, non tenebit gloriam: Quia carne victus, mente non versus tamen, Etsi negarit debitam legi fidem, Per multa saepe devolutus crimina: Tamen fidei nomen aeternum gerens, Numquam salutis exsulabit finibus. Idcirco cuncti nunc in isto seculo, Dum currit aetas, et dies aevi patet, Rectas agamus semitas firmo pede, Nec deferamur lubrico latae viae, Praestat per arctum dimicantes tramitem Laboriosis introire nisibus. Vias bonorum laetus agnoscit Deus, At impiorum pronum iter delebitur. POEMA VIII. PARAPHRASIS PSALMI II. Cur gentes fremuere, et inania cur meditati Sunt populi? adstiterunt proceres cum regibus acti Adversum Dominum et Christum, vesana ferentes. Vincula rumpamus, juga discutiamus eorum: Qui manet aeterno totis moderamine coelis, Irridebit eos, justaque loquetur in ira, Terribilique minas verbo turbabit iniquos. Ast ego Rex ab eo parili ditione creatus, Praeceptum Domini super almum praedico Sion. Ipse ad me Dominus, Meus, inquit, filius es tu, Teque hodie genui. Pete: sis mihi gentibus heres, Et tua fundatur totis possessio terris. Ferrea virga tibi est, valido quia jure tumentes Orbe regis toto populos: ceu vasa recocto Ficta luto frangens corda, ut meliora reformes. Et nunc ecce omnes stratis advertite, reges Mentibus, et quicumque hominum famulantia corda Judicio regitis, rerumque tenetis habenas: Deservite Deo trepidi, mixtoque fideles Exsultate metu: fiat discordia concors, Dissimiles socians affectus pectore in uno; Ne timor affligat mentes, vel gaudia solvant, Si careant laeto, pavidi formidine lethi. Discite justitiam, rectosque capessite mores, Et justo trepidate Deo, gaudete benigno, Nequando meritum Deus irascatur in orbem, Vosque via justa juste pereatis abacti. Amodo jam resilire via properetis iniqua, Ecce brevi, cum magna potentis inarserit ira, Ventilet ut totum divino examine mundum, Segreget et paleas igni, frumenta saluti: Tunc omnes, quibus est in eo spes fida, beati. POEMA IX. PARAPHRASIS PSALMI CXXXVI. 349-350 Sedimus ignotos dirae Babylonis ad amnes Captivi, Judaea manus, miserabile flentes. Cum patrium memori traheremus pectore Sion, Et meritum justa suspiraremus ab ira Exsilium: lentis qua consita ripa salictis, Hospitibus populis umbras praebebat amicas. Illic Assyriae mediis in moenibus urbis, Obliti laetas per maesta silentia voces, De salicum ramis suspendimus organa nostra. Namque dabat nobis durum gravis ira dolorem, Quod solita in sancto depromi cantica templo Haec ad delicias sibi nos cantare jubebat Impius ille, domo qui nos abduxerat, hostis. Ergone divinas laudes et carmina castis Apta choris, inter sacra barbara, foedaque busta. Inter et accensas funestis ignibus aras, Heu! male de nostro laetis moerore, canemus? Deque pio ritu luxum faciemus iniquum, Mystica ad hostilem modulantes cantica ludum? Quo miseri nunc ore sacros cantabimus hymnos? Quove loco Babylon poscit sibi cantica Sion? Sed Domini carmen tellus aliena mereri Non capit, indignas sacra vox avertitur aures. Si tamen ut captis dominus violentior instas, Et, si tantus amor, Sion pia noscere vobis Cantica, si pergis me cogere non tua fari, Et divina tibi quaenam sint cantica Sion, Accipe quid captae Deus ultor spondeat urbi. Ne longum speres isto gaudere triumpho Impie; quo sacrum prodi tibi praecipis hymnum: Ecce quis est hymnus Domini, quae cantica Sion: Si fuero oblitus mea moenia, te mea cura, Urbs Hierusalem, fiat mea non memor unquam Dextra mei, mea lingua meis et adhaereat arens Faucibus, aeterno nisi te complectar amore: Et nisi principio promissi in secula regni, Laetitiaeque meae primo reminiscar in anno, Te cunctis Hierusalem praeponere terris. Esto memor tum prolis Edom, ut versa vice nostrum Aspiciat confusa diem, quo plebs tua claram Moenibus aeternis Hierusalem habitabit, Cui nunc gens oblita tui, crudele minatur Excidium, dicens: Invisam funditus urbem Diruite et vacuate manu, vestigia donec Nulla relinquantur, muris ad inane redactis. Infelix miserae Babylonis filia, felix Qui tibi pro nobis in nos tua gesta rependet. Nec minus ille beatus erit, qui parva tenebit Et simul elidet solidae tua pignora petrae. Si cupis exstincta Babylonis stirpe beari, In te ipso primis gliscentia crimina flammis Frange fide, jam propter adest petra Christus: in ipso Vipeream sobolem validis elide lacertis. Nam Babylon nomen Confusio: filia cujus Est caro, peccatis mater: quae turba saluti Noxia, corporeis ducit mala semina fibris. 351-352 Haec vincenda tibi, si vis evincere mortem: Namque tuis tales inclusos ossibus hostes, Si permittantur crescendo assumere vires, Difficili vinces luctamine: praeripe parvos, Dum rudis ex utero cordis per pectora capta Reptat adhuc teneris vitiorum infantia membris: Quae nisi praecaveas, aucta virtute necabit Concordem vitiis animam terrena propago. Ne parcas igitur talem mactare catervam. Non tibi crimen erit, nocituram perdere gentem, Ultricemque malo perfundere sanguine petram: Gaudet enim justus, si concidat impia proles: Nam magis atque magis pius ista caede piatur, Si perimat peccata suis dominantia membris, Et fracta in Christo vitiorum plebe triumphet EPISTOLA XXIII AUSONII AD PAULINUM. Paulino in Hispania degenti scribit Ausonius, ejusque conversionem tribuit animi levitati. Expostulat cum illo de intermissione litterarum, eumque ad se invitat. AUSONIUS PAULINO SALUTEM. Discutimus, Pauline, jugum quod certa fovebat Temperies: leve quod positum et tolerabile junctis. EPISTOLA XXIV AUSONII AD PAULINUM. Iterum de silentio Paulini queritur Ausonius, et violatae amicitiae crimen in ejus uxorem Therasiam refundit. AUSONIUS PAULINO SUO SALUTEM. Proxima quae nostrae fuerat querimonia chartae Credideram quod te, Pauline, inflectere posset. EPISTOLA XXV AUSONII AD PAULINUM. Nihil respondente Paulino Ausonius tertio conqueritur epistola scripta anno 392; quae excidit. Quartam hanc ad eum scribit eodem argumento. AUSONIUS PAULINO SUO SALUTEM. Quarta tibi haec notos detexit epistola questus, Pauline, et blando residem sermone lacessit. POEMA X Quatuor supra memoratas epistolas quartum jam annum agens in Hispania Paulinus recepit, quarum primae, tertiae quae intercidit, et quartae respondet hoc carmine. AUSONIO PAULINUS. 361-362 Quarta redit duris haec jam messoribus aestas, Et toties cano bruma gelu riguit, Ex quo nulla tuo mihi littera venit ab ore, Nulla tua vidi scripta notata manu, Ante salutifero felix cum charta libello Dona negata diu, multiplicata daret. Trina etenim vario florebat epistola textu, Sed numerosa triplex pagina carmen erat. Dulcia multimodis quaedam subamara querelis Anxia censurae miscuerat pietas. 363-364 Sed mihi mite patris plus quam censoris acerbum Sedit, et e blandis aspera penso animo. Ista suo referenda loco tamen, et graviore Vindicis heroi sunt agitanda sono. Interea levior paucis praecurrit iambus, Discreto referens mutua verba pede. Nunc elegi salvere jubent, dictaque salute, Ut fecere aliis orsa gradumque, silent. Quid abdicatas in meam curam, pater, Redire Musas praecipis? Negant Camoenis, nec patent Apollini Dicata Christo pectora. Fuit ista quondam non ope, sed studio pari Tecum mihi concordia, Ciere surdum Delphica Phoebum specu, Vocare Musas Numina; Fandique munus munere indultum Dei, Petere e nemoribus aut jugis. Nunc alia mentem vis agit, major Deus; Aliosque mores postulat, Sibi reposcens ab homine munus suum, Vivamus ut vitae Patri. Vacare vanis otio aut negotio, Et fabulosis litteris Vetat, suis ut pareamus legibus, Lucemque cernamus suam: Quam vis sophorum callida, arsque rhetorum, et Figmenta vatum nubilant, Qui corda falsis atque vanis imbuunt; Tantumque linguas instruunt, Nihil adferentes ut salutem conferant, Quod veritatem detegat. Quid enim tenere vel bonum aut verum queant, Qui non tenent summae caput, Veri bonique fomitem et fontem Deum? Quem nemo nisi in Christo videt. Hic veritatis lumen est, vitae via, Vis, mens, manus, virtus Patris, Sol aequitatis, fons bonorum, flos Dei. Natus Deo, mundi sator, Mortalitatis vita nostrae, et mors necis. Magister hic virtutum, Deusque nobis, atque pro nobis homo Nos induendo se exuit, Aeterna jungens homines inter et Deum, In utrumque se commercia. Hic ergo nostris ut suum praecordiis Vibraverit coelo jubar, Absterget aegrum corporis pigri situm, Habitumque mentis innovat; Exhaurit omne quod juvabat antea Castae voluptatis vice; Totusque nostra jure Domini vindicat Et corda, et ora, et tempora; 365-366 Se cogitari, intelligi, credi, legi, Se vult timeri et diligi. Aestus inanes, quos movet vitae labor Praesentis aevi tramite, Abolet futurae cum Deo vitae fides. Quae, quas videmur spernere, Non ut profanas abjicit aut viles opes; Sed ut magis caras, monet Coelis reponi creditas Christo Deo, Qui plura promisit datis; Contemta praesens vel mage deposita sibi Multo ut rependat fenore. Sine fraude custos aucta creditoribus Bonus aera reddet debitor; Multaque spretam largior pecuniam Restituet usura Deus. Huic vacantem, vel studentem, et deditum, In hoc reponentem omnia, Ne, quaeso, segnem, neve perversum putes, Nec crimineris impium. Pietas abesse Christiano qui potest? Namque argumentum mutuum est Pietatis, esse Christianum: et impii, Non esse Christo subditum. Hanc cum tenere discimus, possum tibi Non exhibere, id est patri, Cui cuncta sancta jura, cara nomina Debere me voluit Deus? Tibi disciplinas, dignitatem, litteras, Linguae, togae, famae decus, Provectus, altus, institutus debeo, Patrone, praeceptor, pater. Sed, cur remotus tamdiu degam, arguis, Pioque motu irasceris? Conducit istud, aut necesse est, aut placet: Veniale, quidquid horum erit. Ignosce amanti, si geram quod expedit: Gratare, si vivam ut libet. Defore me patriis tota trieteride terris, Atque alium legisse vagis erroribus orbem, Culta prius vestrae oblitum consortia vitae Increpitas sanctis mota pietate querelis. Amplector patrio venerandos pectore motus, Et mihi gratandas salvis affectibus iras. Sed reditum inde meum genitor te poscere mallem Unde dari possit. Revocandum me tibi credam, Cum steriles fundas non ad divina precatus, Castalidis supplex averso Numine Musis? Non his numinibus tibi me patriaeque reduces. Quod datur, in nihilum (sine Numine nomina Musas Surda vocas, et nulla rogas) levis auferet aura, Irrita ventosae rapiunt haec vota procellae, Quae non missa Deo vacuis in nubibus haerent, Nec penetrant superi stellantem Regis in aulam. 367-368 Si tibi cura mei reditus, illum aspice, et ora, Qui tonitru summi quatit ignea culmina coeli, Qui trifido igne micat, nec inania murmura miscet, Quique satis coelo soles largitur, et imbres, Qui super omne quod est, vel in omnia totus ubique Omnibus infusus rebus regit omnia Christus, Qui mentes tenet atque movet, qui tempora nostra Et loca disponit; quod si contraria votis Constituat nostris, prece deflectendus in illa est Quae volumus: quid me accusas? si displicet actus Quem gero agente Deo, prius est si fas reus autor Cui placet aut formare meos, aut vertere sensus. Nam mea si reputes quae pristina, quae tibi nota, Sponte fatebor eum modo me non esse sub illo Tempore qui fuerim, quo non perversus habebar, Et perversus eram, falsi caligine cernens, Stulta Dei sapiens, et mortis pabula vivens. Quo magis ignosci mihi fas, quia promtius ex hoc, Agnosci datur, a summo Genitore novari, Quod non more meo geritur; non arbitror, istis Confessus dicar mutatae in prava notandum Errorem mentis, quoniam sim sponte professus, Me non mente mea vitam mutasse priorem. Mens nova me fateor cepit, mens non mea quondam, Sed mea nunc autore Deo, qui si quid in actu Ingeniove meo sua dignum ad munia vidit, Gratia prima tibi, tibi gloria debita cedet, Cujus praeceptis partum est quod Christus amaret. Quare gratandum magis est tibi quam queritandum, Quod tuus ille, tuis studiis et moribus ortus, Paulinus, cui te non inficiare parentem Nec modo, cum credis perversum, sic mea verti Consilia, ut sim promeritus Christi fore, dum sum Ausonii; feret ille tuae sua praemia laudi, Deque tua primum tibi deferet arbore fructum. Unde precor meliora putes, nec maxima perdas. Praemia, detestando tuis bona fontibus orta. Non etenim mihi mens vaga, sed neque participantum Vita fugax hominum, Lyciae qua scribis in antris Pegaseum vixisse equitem, licet avia multi Numine agente colant, clari velut ante sophorum Pro studiis Musisque suis: ut nunc quoque castis Qui Christum sumsere animis agitare frequentant, Non inopes animi, neque de feritate legentes Desertis habitare locis, sed in ardua versi Sidera, spectantesque Deum, verique profunda Perspicere intenti; de vanis libera curis Otia amant; strepitusque fori, rerumque tumultus, Cunctaque divinis inimica negotia donis, Et Christi imperiis et amore salutis, abhorrent. Speque fideque Deum sponsa mercede sequuntur, 369-370 Quam referet certus non desperantibus autor, Si modo non vincant vacuis praesentia rebus; Quaeque videt spernat, quae non videt ut mereatur, Secreta ignitus penetrans coelestia sensus. Namque caduca patent nostris, aeterna negantur Visibus, et nunc spe sequimur quod mente videmus, Spernentes varias rerum spectacula formas, Et male corporeos bona sollicitantia visus. Attamen haec sedisse illis sententia visa est, Tota quibus jam lux patuit verique bonique, Venturi aeternum secli, et praesentis inane. At mihi non eadem cui gloria, cur eadem sit Fama? fides voti par est, sed amoena colenti, Nunc etiam et blanda posito locupletis in acta Littoris, unde haec jam tam festinata locorum, Invidia est? utinam justus me carpere livor Incipiat, Christi sub nomine probra placebunt. Non patitur tenerum mens Numine firma pudorem, Et laus hic contemta redit mihi judice Christo. Ne me igitur, venerande parens, his ut male versum Increpites studiis, neque me vel conjuge carpas, Vel mentis vitio: non anxia Bellerophontis Mens est, nec Tanaquil mihi, sed Lucretia conjux. Nec mihi nunc patrii est (ut vis) oblivio coeli, Qui summum suspecto Patrem, quem qui colit unum, Hic vere memor est coeli. Crede ergo, pater, nos Nec coeli immemores, nec vivere mentis egentes, Humanisque agitare locis; studia ipsa piorum Testantur mores hominum: nec enim impia summum Gens poterit novisse Deum; sint multa locorum, Multa hominum studiis inculta, expertia legum, Quae regio agresti ritu caret? aut quid honestis Improbitas aliena nocet? Quid tu mihi vastos Vasconiae saltus, et ninguida Pyrenaei Objicis hospitia, in primo quasi limine fixus Hispanae regionis agam, nec sit locus usquam Rure vel urbe mihi, summum qua dives in orbem Usque patet mersos spectans Hispania soles? Sed fuerit fortuna, jugis habitasse latronum: Non lare barbarico rigui, mutatus in ipsos, Inter quos habui socia feritate, colonos. Non recipit mens pura malum, neque levibus haerent Inspersae fibris maculae: sic Vascone saltu Quisquis agit purus sceleris vitam inter iniquos, Nulla ab inhumano morum contagia ducit Hospite. Sed mihi cur sit ab illo nomine crimen, Qui diversa colo, ut colui, loca juncta superbis Urbibus, et laetis hominum celeberrima cultis? Ac si Vasconicis mihi vita fuisset in oris: Cur non more meo potius formata, ferinos Poneret in nostros migrans gens barbara ritus? Nam quod in aversis habitacula ponis Hiberis Urbibus, et deserta tuo legis oppida versu, Montanamque mihi Calagurrim et Bilbilim acutis Pendentem scopulis, collemque jacentis Herdae Exprobras, velut his habitem laris exsul et urbis 371-372 Extra hominum tecta atque vias: an credis Hiberae Has telluris opes, Hispani nescius orbis, Quo gravis ille poli sub pondere constitit Atlas, Ultima nunc ejus mons portio metaque terrae Discludit bimarem celso qui vertice Calpen? Bilbilis huic tantum, Calagurris, Ilerda notatur, Caesarea est Augusta cui, cui Barcino amoena, Et capite insigni despectans Tarraco pontum. Quid numerem egregias terris et moenibus urbes, Qua geminum felix Hispania tendit in aequor, Qua Betis Oceanum, Thyrrenumque auget Hiberus, Lataque distantis pelagi divortia complet, Orbe suo finem ponens in limite mundi? An tibi, mi domine illustris, si scribere sit mens, Qua regione habites, placeat reticere nitentem Burdigalam, et piceos malis describere Boios? Cumque Marojalicis tua prodigis otia thermis, Inter et umbrosos donas tibi vivere lucos, Laeta locis, et mira colens habitacula tectis: Nigrantesne casas et texta mapalia culmo, Dignaque pellitis habitas deserta Bigerris? Quique superba tuae contemnis moenia Romae Consul, arenosos num dedignare Vasatas? Vel quia Pictonicis tibi fertile rus viret arvis, Rauranum Ausonias huc devexisse curules Conquerar; et trabeam veteri sordescere panno? Quae tamen augusta Latiaris in urbe Quirini Caesareas inter parili titulo palmatas Fulget in attrito longum venerabilis auro, Florentem retinens meriti vivacis honorem. Aut cum Lucani retineris culmine fundi, Aemula Romuleis habitans fastigia tectis, Materiam praebente loco, qui proxima signat, In Condatino diceris degere vico? Multa jocis pateant; liceat quoque ludere fictis. Sed lingua mulcente gravem interlidere dentem, Ludere blanditiis urentibus, et male dulces Fermentare jocos satirae mordacis aceto, Saepe poetarum, numquam decet esse parentum. Namque 373-374 fides pietasque petunt, ut quod mala nectens, Insinuat castis fama auribus, hoc bona voti Mens patris affigi, fixumque haerescere cordi Non sinat, ut vulgus scaevo rumore malignum. Ante habitos mores, non semper, flectere, vitam Crimen habet: namque est laudi bene vertere. Cum me Immutatum audis, studium officiumque require. Si pravo rectum, si relligiosa profanis, Luxurie parcum, turpi mutatur honestum; Segnis, iners, obscurus ago: miserere sodalis In mala perversi: blandum licet ira parentem Excitet, ut lapsum rectis instauret amicum Moribus, et monitu reparet meliora severo. At si forte itidem, quod legi, et quod sequor, audis, Corda pio vovisse Deo, venerabile Christi Imperium docili pro credulitate sequentem, Persuasumque Dei monitis, aeterna parari Praemia mortali, damnis praesentibus emta, Non reor id sano sic displicuisse parenti, Mentis ut errorem credat, sic vivere Christo, Ut Christus sanxit. Juvat hoc, nec poenitet hujus Erroris, stultus diversa sequentibus esse Nil moror, aeterno mea dum sententia Regi Sit sapiens. Breve quidquid homo est, ut corporis aegri, Temporis occidui, et sine Christo pulvis et umbra: Quod probat aut damnat, tanti est, quanti arbiter ipse. Ipse obit, atque illi suus est comitabilis error, Cumque suo moriens sententia judice transit. At nisi, dum tempus praesens datur, anxia nobis Cura sit ad Domini praeceptum vivere Christi, Sera erit exutis homini querimonia membris, Dum levia humanae metuit convicia linguae, Non timuisse graves divini judicis iras, Quem Patris aeterni solio dextraque sedentem Omnibus impositum Regem, et labentibus annis Venturum, ut cunctas aequato examine gentes Judicet, et variis referat sua praemia gestis, Credo equidem et metuens studio properante laboro; Si qua datur, ne morte prius quam crimine solvar. Hujus in adventum trepidis mihi credula fibris Corda tremunt, gestitque anima, id jam cauta futuri, Praemetuens ne vincta aegris pro corpore curis, Ponderibusque gravis rerum, si forte recluso Increpitet tuba vasta polo, non possit in auras Regis ad occursum levibus se tollere pennis, Inter honora volans sanctorum millia coelo, Qui per inane leves, neque mundi compede vinctos Ardua in astra pedes facili molimine tollent, Et teneris vecti per sidera nubibus ibunt, Coelestem ut medio venerentur in aere Regem, Claraque adorato conjungant agmina Christo. Hic metus est, labor iste, dies ne me ultimus atris Sopitum tenebris sterili deprendat in actu, 375-376 Tempora sub vacuis ducentem perdita curis. Nam quid agam? lentis si dum conniveo votis, Christus ab aetheria mihi proditus arce coruscet, Et subitis Domini coelo venientis aperto Praestrictus radiis, obscura et tristia noctis Subfugia illato confusus lumine quaeram? Quod mihi ne pareret vel diffidentia veri, Vel praesentis amor vitae, rerumque voluptas, Curarumve labor, placuit praevertere casus Proposito, et curas finire superstite vita; Commissisque Deo ventura in secula rebus, Exspectare trucem securo pectore mortem. Si placet hoc, gratare tui spe divite amici: Si contra est, Christo tantum me linque probari. POEMA XI. Secundae Ausonii epistolae respondet carmine sequenti. AUSONIO PAULINUS. Continuata meae durare silentia linguae, Te numquam tacito memoras; placitamque latebris Desidiam exprobras; neglectaeque insuper addis Crimen amicitiae; formidatamque jugalem Objicis, et durum jacis in mea viscera versum. Parce, precor, lacerare tuum, nec amara paternis Admiscere velis, ceu melli absinthia, verbis. Cura mihi semper fuit, et manet, officiis te Omnibus excolere, affectu observare fideli. Non umquam tenui saltem tua gratia naevo Commaculata mihi est; ipso te laedere vultu, Semper et incauta timui violare figura. Cumque tua accessi venerans, mea cautius ora Composui, et laeto formavi lumine frontem; Ne qua vel a tacito contractam pectore nubem Duceret in sanctum suspicio falsa parentem. Hoc mea te domus exemplo coluitque colitque, Inque tuo tantus nobis consensus amore est, Quantus et in Christo connexa mente colendo. Quis tua, quaeso, tuis obduxit pectora livor? Quo rumore pias facilis tibi fama per aures Irrupit pepulitque animum contraque vetustam Experta pietate fidem nova vulnera movit, Laederet ut natis placidum malesuada parentem? Sed mihi non fictae mens conscia simplicitatis, Nec patris inculti pietas rea, respuit omne Immeritum, et falso perstringi crimine non fert; Immunis vero, gravius violatur iniquo Vulnere, tam tenera offensae, quam libera culpae. Discussisse jugum quereris me, quo tibi doctis Junctus eram studiis. Hoc nec gestasse quidem me Assero: namque pares subeunt juga: nemo valentes Copulat infirmis; neque sunt concordia frena, Si sit compulsis mensura jugalibus impar. Si vitulum tauro, vel equum commitis onagro, 377-378 Si confers fulicas cygnis, et aedona parrae; Castaneis corylos, aequas viburna cupressis, Me compone tibi: vix Tullius et Maro tecum, Sustineant aequale jugum; si jungar amore, Hoc tantum tibi me jactare audebo jugalem; Quo modicum sociis magno contendit habenis Dulcis amicitia aeterno mihi foedere tecum, Et paribus semper redamandi legibus aequa. Hoc nostra cervice jugum non scaeva resolvit Fabula, non terris absentia longa diremit. Nec perimet, toto licet abstrahar orbe, vel aevo. Numquam animo divisus agam; prius ipsa recedet Corpore vita meo, quam vester pectore vultus. Ego te per omne, quod datum mortalibus Et destinatum seculum est, Claudente donec continebor corpore, Discernar orbe quolibet, Nec orbe longe, nec remotum lumine, Tenebo fibris insitum, Videbo corde, mente complectar pia Ubique praesentem mihi. Et cum solutus corporali carcere, Terraque provolavero, Quo me locarit axe communis Pater, Illic quoque te animo geram. Neque finis idem qui meo me corpore, Et amore laxabit tui. Mens quippe, lapsis quae superstes artubus De stirpe durat coeliti, Sensus necesse est simul et affectus suos Teneat aeque ut vitam suam; Et ut mori, sic oblivisci non capit, Perenne viva et memor. POEMA XII. DE S. FELICE NATALITIUM CARMEN I. In eo carmine, quod scripsit in Hispania 14 Januarii die anno 394, paulo antequam Nolam peteret, auxilium S. Felicis implorat, ut ad ejus tumulum incolumis pervenire possit. Inclite Confessor, meritis et nomine Felix, Mens pietate potens, summi mens accola coeli, Nec minus in totis experta potentia terris, Qui Dominum Christum constanti voce professus, Contemnendo truces meruisti evadere poenas, Devotamque animam tormenta per omnia Christo, Sponte tua jussus laxatis reddere membris, Liquisti vacuos rabidis lictoribus artus, Vectus in aethereum sine sanguine martyr honorem, O pater, o domine, indignis licet, annue servis, Ut tandem, hanc fragili trahimus dum corpore vitam, 379-380 Sedibus optatis, et qua requiescis in aula, Hunc liceat celebrare diem, pia reddere coram Vota, et gaudentes inter gaudere tumultus. Sit jam, quaeso, satis merita impietate tulisse Hanc poenam tot jam quot te sine viximus, annis, Sede tua procul, heu! quamvis non mente remoti. Jam desideriis immenso tempore fessis Consule: jam vel sero memor miserere tuorum: Perque orbem, magni qui nos procul aequore ponti Disparat, obtritis quae nos inimica retardant, Pande vias faciles: et, si properantibus ad te Invidus hostis obest, objecta repagula pelle Fortior adversis, et amicos provehe cursus. Seu placeat telluris iter, comes aggere tuto Esto tuis; seu magna tui fiducia longo Suadeat ire mari, da currere mollibus undis, Et famulis famulos a puppi suggere ventos, Ut Campana simul Christo duce littora vecti, Ad tua mox alacri rapiamur culmina cursu, Inque tuo placidus nobis sit limine portus. Illic dulce jugum, leve onus, blandumque feremus Servitium sub te domino; etsi justus iniquis Non egeas servis, tamen et patiere, et amabis Qualescumque tibi Christo donante dicatos, Et foribus servire tuis, tua limina mane Munditie curare sines; et nocte vicissim Excubiis servare piis; et munere in isto Claudere promeritam defesso corpore vitam. POEMA XIII. DE S. FELICE NATALITIUM CARMEN II. S. Felici gratias agit quod ejus auxilio salvus Nolam pervenerit; et describit populi concursum ad S. Felicis tumulum in festo illius die. Felix, hoc merito, quod nomine; nomine et idem, Qui merito; redit alma dies qua te sibi summus Adscivit patriam confessum Christus in aulam, Tempus adest plenis grates tibi fundere votis. O pater, o domine, indignis licet optime servis, Tandem exoratum est, inter tua limina nobis Natalem celebrare tuum. Tria tempore longo Lustra cucurrerunt ex quo sollemnibus istis Coram vota tibi coram mea corda dicavi, Ex illo qui me terraque marique labores Distulerint a sede tua procul orbe remoto, Novisti; nam te mihi semper ubique propinquum, Inter dura viae, vitaeque incerta, vocavi. Et maria intravi duce te, quia cura pericli Cessit amore tui, nec te sine: nam tua sensi Praesidia, in Domino superans maris aspera Christo: 381-382 Semper eo et terris te propter tutus et undis. (Hunc, precor, aeterna pietate et pace serenum Posce tuis, cujus magno stas nomine Felix. Nunc juvat effusas in gaudia solvere mentes: Cara dies tandem quoniam hic praesentibus orta est, Semper et aeternum nobis celebrata per orbem, Quae te sacravit terris et contulit astris.) Ecce vias vario plebs discolor agmine pingit: Urbes innumeras una miramur in urbe. O felix Felice tuo tibi praesule Nola, Inclita cive sacro, coelesti firma patrono, Postque ipsam titulos Romam sortita secundos. Quae prius imperio tantum, et victricibus armis, Nunc et apostolicis terrarum est prima sepulcris. Sis bonus o felixque tuis, Dominumque potentem Exores, liceat placati munere Christi, Post pelagi fluctus, mundi quoque fluctibus actis, In statione tua placido consistere portu. Hoc bene subductam religavi littore classem; In te compositae mihi fixa sit anchora vitae. POEMA XIV. DE S. FELICE NATALITIUM CARMEN III. S. Felicis potentiam adversus daemones ostendit, ejusque apud Deum intercessionem implorat. Venit festa dies coelo, celeberrima terris, Natalem Felicis agens, qua corpore terris Occidit, et Christo superis est natus in astris, Coelestem nanctus sine sanguine martyr honorem. Nam Confessor obit, poenas non sponte lucratus, Acceptante Deo fidam pro sanguine mentem; Qui cordis taciti scrutator, ferre paratos Aequiparat passis, sat habens interna probasse, Supplicium carnis justa pietate remittit, Martyrium sine caede placet, si promta ferendi Mensque fidesque Deo caleat , passura voluntas Sufficit, et summa est meriti, testatio voti. Ergo dies, tanto quae munere rettulit alto Felicem coelo, sacris sollemnibus ista est: Nam post solstitium, quo Christus corpore natus Sole novo gelidae mutavit tempora brumae, Atque salutiferum praestans mortalibus ortum. Procedente die secum decrescere noctes Jussit, ab hoc quae lux oritur vicesima nobis Sidereum meriti signat Felicis honorem. Denique nil impar his, qui fudere cruorem, Testibus, et titulo simul et virtute recepta, Martyris ostendit meritum, cum jure potenti Daemonas exercet, devinctaque corpora solvit. Nam sibi Felicem caecis incumbere poenis, Pestiferi proceres tristi clamore fatentur, 383-384 Occultasque cruces gemitu testantur aperto, Velatumque oculis mortalibus, at manifestum Auribus et multo praesentem numine produnt, Cum captiva intra deprensi corpora, Christum In sancto fulgere suo clamantque probantque, Membrorum incussu tremuli, capitumque rotatu, Tormentisque suis, sed non sua corpora torquent, Clamantes proprios aliena per ora dolores Orantum veniam: latet ultor, poena videtur. Tum si quos graviore malo violentior hostis Vinxerit, ista dies divino munere solvit. Cernere tunc passim est sacra purgata medela Pectora liminibus sterni, jam mente refectos, Gratantes jam voce sua: concurrit hiantum Turba tremens hominum; mixtae inter gaudia cunctis Prosiliunt lacrymae: praesens Deus omnibus illic Creditur: immensi Felix est gloria Christi. Alma dies magnis celebratur coetibus, omnes Vota dicant sacris rata postibus; omnia gaudent Terrarum et coeli,ridere videtur apertis Aethra polis: vernum spirare silentibus aurae Flatibus, et laetum plaga cingere lactea coelum. Nec modus est populis coeuntibus agmine denso, Nec requies, properant in lucem a nocte, diemque Exspectare piget, votis avidis mora noctis Rumpitur, et noctem flammis funalia vincunt, Stipatam multis unam juvat urbibus urbem Cernere, totque uno compulsa examina voto. Lucani coeunt populi, coit Appula pubes, Et Calabri, et cuncti quos adluit aestus uterque, Qui laeva et dextra Latium circumsonat unda: Et qua bis ternas Campania laeta per urbes Ceu propriis gaudet festis, quos moenibus amplis Dives habet Capua, et quos pulcra Neapolis, aut quos Gaurus alit, laeta exercent qui Massica, quique Ufentem Sarnumque bibunt, qui sicca Tanagri, Quique colunt rigui felicia culta Galesi, Quos Atina potens, quos mater Aricia mittit. Ipsaque coelestum sacris procerum monimentis Roma Petro Pauloque potens, rarescere gaudet Hujus honore diei, portaeque ex ore Capenae Millia profundens ad amicae moenia Nolae, Dimittit duodena decem per millia denso Agmine: confertis longe latet Appia turbis. Nec minus, ex alia populis regione profectis, Aspera montosae carpuntur strata Latinae, Quos Praeneste altum, quos fertile pascit Aquinum: Quosque suburbanis vetus Ardea mittit ab oris, Quique urbem liquere Cales, geminumque Teanum, Quam gravis Auruncus, vel quam colit Appulus asper: Huc et olivifero concurrit turba Venafro, Oppida Samnites duri montana relinquunt. Vicit iter durum pietas, amor omnia Christi Vincit, et alma fides: animisque locisque rigentes Suadet acerba pati, simul aspera ponera corda. Una dies cunctos vocat, una et Nola receptat, Totaque plena suis, spatiosaque limina cunctis; 385-386 Credas innumeris ut moenia dilatari. Hospitibus, sic Nola assurgit imagine Romae. Tu quoque post Urbem titulos sortita secundos? Nam prius imperio tantum et victricibus armis, Nunc et apostolicis terrarum est prima sepulcris. Tu quoque perpetuas duplici sub honore coronas, Ante sacerdotis, post martyris, omne per aevum Felicis complexa tui, gemino bene coelum Contingis merito divini mater amici. Te prius alma pio celebrans altaria cultu Presbyter instituit, placido et moderamine rexit. Hinc quoque perpetuo decorat te nomine Felix. Namque tuo meritum in gremio sacratus honorem, Ducit odorifero pia conditus ossa sepulcro. Aurea nunc niveis ornantur limina velis, Clara coronantur densis altaria lychnis. Lumina ceratis adolentur odora papyris, Nocte dieque micant, sic nox splendore diei Fulget: et ipsa dies coelesti illustris honore, Plus micat innumeris lucem geminata lucernis. Nos quoque felices, quibus istum cernere coram Et celebrare diem datur, et spectare patroni Praemia, praestantique suis tam grandia Christo Gratari, et laetos inter gaudere tumultus. Ferte Deo, pueri, laudem, pia solvite vota, Et pariter castis date carmina festa choreis, Spargite flore solum, praetexite limina sertis: Purpureum ver spiret hiems, sit floreus annus Ante diem, sancto cedat natura diei. Martyris ad tumulum debes et terra coronas. Ast illum superi sacra gloria luminis ambit, Florentem gemina belli pacisque corona. Hunc, precor, aeterna nobiscum pace serenum Posce diem, hoc iterum liceat gaudere reverso, Annuaque hic et vota tuis et carmina festis Reddere placati tranquillo numine Christi. Hic amor, hic labor est nobis; haec vota tuorum Suscipe, commendaque Deo, ut cum sedula cura Servitium nostrum longo tibi penderit aevo, Tunc demum placidos pietate laboris alumnos Absolvas mittente manu; positasque tuorum Ante tuos vultus animas vectare paterno Ne renuas gremio Domini fulgentis ad ora: Quem bonitate pium, sed majestate tremendum, Exora, ut precibus plenis meritisque redonet Debita nostra tuis, cum tu quoque magna piorum Portio, regnantem Felix comitaberis Agnum: Posce ovium grege nos statui, ut sententia summi Judicis hoc quoque nos iterum tibi munere donet, Ne male gratatis laevos adjudicet hoedis, Sed potius dextra positos in parte, salutis Munifico pecori, laudatisque adgreget agnis. POEMA XV. DE S. FELICE NATALITIUM CARMEN IV. S. Felicis genus et originem describit, et sancta ejus munia in Ecclesia. 387-388 Annua vota mihi remeant, simul annua linguae Debita, natalis tuus, o clarissime Christo Felix, natali proprio mihi carior; in quo Quamlibet innumeris sint gaudia publica turbis. Est aliquid speciale tuis, quod nos tibi Christus Esse dedit, viles caro largitus amico. Non quia tu dignus famulis tam vilibus esses, Aeternis dignate Deo comes ire triumphis; Sed quia nos inopes justi indignosque salutis Sic voluit ditare Pater bonus, ut male dites Criminibus versa in melius vice divitiarum, Pro cunctis opibus cunctisque affectibus, et pro Nobilibus titulis et honoribus omnia vanis, Felicem caperemus opes, patriamque, domumque. Tu pater, et patria, et domus, et substantia nobis, In gremium translata tuum cunabula nostra, Et tuus est nobis nido sinus, hoc bene foti Crescimus, inque aliam mutantes corpora formam, Terrena exuimur stirpe, et subeuntibus alis Vertimur in volucres divini semine verbi. Te relevante jugum Christi leve noscimus, in te Blandus et indignis, et dulcis Christus amaris. Ista dies ergo et nobis sollemnis habenda, Quae tibi natalis: quia te mala nostra abolente Occidimus mundo, nascamur ut in bona Christo. Surge igitur cithara, et totis intendere fibris, Excita vis animae tacito mea viscera cantu, Non tacita cordis testudine, dentibus ictis, Pulset amor linguae, plectro lyra personet oris. Non ego Castalidas vatum phantasmata Musas, Nec surdum Aonia Phoebum de rupe ciebo, Carminis incentor Christus mihi: munere Christi Audeo peccator sanctum et coelestia fari. Nec tibi difficile, Omnipotens, mea solvere doctis Ora modis, qui muta loqui, fluere arida, solvi Dura jubes. Tu namque asinam reboare loquendo, Perfectamque tibi lactentes condere laudem Fecisti, et solidam solvisti in flumina rupem, Et terram sine aqua subitis manere fluentis Jussisti, deserta rigans in spem populorum, In quorum arentes animas pia gratia fluxit, Quos Christus vivo manans petra fonte refecit. Unde ego pars hominum minima, isto munere fretus, Roris, Christe, tui vivos precor aridus haustus. De verbum de fonte tuo; tua non queo fari Te sine; namque tui laus martyris, et tua laus est, Qui facis Omnipotens homines divina valere, Fortiaque infirmis superans, de carne triumphas, 389-390 Aerios proceres vincens in corpore nostro. Quare ades, ut duce te repetens ab origine pergam Felicem narrare tuum, cui nobile ductum Ex Oriente genus: nec enim magis altera tellus Felicis patriam decuit, quam quae patriarchas, Quaeque pios tulerat, Christi sacra vasa, prophetas. Unde et apostolicis fundens sua flumina linguis, Totum Evangelii sonus emanavit in orbem. Debitus inde Deo Felix, genitore profecto Italiam necdum genitus, tamen in patre venit: Civis ut affectu nostris oriretur in oris; Nec cuiquam natum nisi nobis se meminisset. Sic pater Abraham Domini praecepta secutus, Mutavit patrias externo cespite terras, Deposuitque sacrum Chananaeis semen in arvis; Unde peregrinas subeunte propagine terras, Mystica Felicem nobis transmisit origo, Quem perfecta fides illa radice profectum Prodidit, ut nobis esset pia vena fidei. Felix nunc etiam posita cum carne quiescit, Spiritus in Christo vivens, operantibus altae Virtutis meritis Abrahae semine mutat Duritiam lapidum, quos suscitat in bona vitae. Hac igitur genitore Syro generatus in urbe, Dilectam coluit patriae sub imagine Nolam, Sede beans placita: multoque relictus in auro, Dives opum viguit, quamvis non unicus heres. Hermia cum fratre sui cognomine patris Terrenas divisit opes; coelestia solus Obtinuit Felix; geminos sententia discors Divisit fratres: Hermiam mundus abegit, Felicem Christus sibi sustulit: ille caduca Maluit, hic solida: praesentibus ille cohaesit, Iste solum coelo vertit, patrimonia regnis: Ille heres tantum proprii patris, iste coheres Christi. Sed quis tam variam miretur ab uno Sanguine progeniem, veterum inter sancta parentum Pignora qui relegat populorum stirpe duorum Fecundam pugnas uteri doluisse Rebeccam Conquestamque Deo gravidi luctamina ventris? Cum jam tunc fremeret sanctae intra viscera matris, Quae nunc intra uterum mundi discordia saevit. Hispida Judaeis hirti sectantibus Esau Perfidia, addictis populo servire minori. At nobis laevem per lenia pacis Iacob, Qua via lucis agit, meliore sequentibus ortu. Ergo pari dispar fratrum de sanguine sanguis: Hermias, velut asper Edom terrena secutus, Squaluit in vacua captivus imagine mundi, Duraque Idumaei praelegit rura parentis, 391-392 In gladio vivens proprio, vanaeque laborem Militiae sterilem tolerans, qui Caesaris armis Succubuit, privatus agens ad munia Christi. At meus aeterni satus arma capessere Regis, In patris Israel migravit nomina Felix: Seseque a puero pia mens coelestibus edens, Instituit servire Deo; nec gratia pauper Adfuit, et quantum sitiebat corde capaci Lucis hians animus, tam largiter influa traxit Dona Dei. Primis lector servivit in annis. Inde gradum cepit, cui munus voce fideli Adjurare malos, et sacris pellere verbis. Quod quia perspicua meriti virtute gerebat, Jure sacerdotis veneranda insignia nanctus; Mente loco digna meritum decoravit honorem. Sed ne sola sacrum caput infula comeret illi, Exstitit et potior geminandae causa coronae. Dira profanorum rabies exorta furorum; Cum pia sacrilego quateretur Eclesia bello, Praecipueque illos populo deposceret omni Impietas, quorum pietas insignior esset: Tunc senior sanctis Nolanam legibus urbem Maximus e placido formabat episcopus ore, Presbytero Felice potens; quem mente paterna Complexus veluti natum, sedisque fovebat Heredem; subita sed tempestate fugatus, Non cedente fide, petiit deserta locorum. Tunc magis atque magis, quaesito antistite, felix Claruit oppositus gladiis, solusque fidei Invidia affectus: nec spectabatur honore; Major honore fides tantum quia causa fidei. Tunc petitur, sua cum draco lividus excitat arma, Proruere id cupiens, quo surgimus, et cadit ipse. Ergo truces poenas, fugiente antistite, solus, Vel primus de plebe, quasi de corpore vertex, Competitur Felix. Hunc omnes vincere certant; Et quasi praecelsam obsessis in moenibus arcem Facta mole petunt; cujus munimine victo Cetera jam facili cadat urbs prostrata ruina. O digna infidis dementia! creditur uno Exstinguenda fides, totus quam credidit orbis. Heu misera impietas! infernis caeca tenebris, Quo ruis? in quem tela moves? an credis in uno Mortali constare Deum? et, si corpora solvas, Vim simul et mentem divinam posse aboleri? Quae mundi per membra meat, qua nasceris ipse, Indignusque aleris, cujus de numine pendet Vincere vel vinci; cujus virtute vel unus 393-394 Fortior innumeris: pietate armatus inermi, Armatos ferro, sed inermes pectora Christo, Prosternit superante fide, quae conscia veri Coelestis, vitam praesenti monte futuram Comparat, et victo victricem corpore mentem Laeta Deo referens gaudentibus invehit astris. Quid juvat ergo pium tanta quod mole furoris Felicem vesane petis? manet intus operto Mens invicta Deo; nec jam tibi sola resistit Terreni natura hominis; Deus ipse repugnat Quem petis, atque tuis serpens antique venenis Ipse offert se per famulorum corpora Christus, Teque tuis nectens laqueis, in caede suorum Sternit, per mortis speciem de morte triumphans. Sed fera corda suus stimulis furialibus error Sanguinea flagrare siti, sanctumque cruorem Urgebat, veluti sceleris deposcere palmam. Ergo ubi sacrilegos excepit Nola furores, Intentosque piis expavit civibus enses, Quaeritur excussa Felix venerandus in urbe. Nec refugit, celso jam spirans sidera flatu, Et tacitis acuens stimulis in praelia mentem, Impavidus trepidum sorvabat pastor ovile, Exemplo Domini, promptus dare pro grege vitam. Ergo alacer saevos perstat quasi murus in hostes; Et canis, florente fide, revirescit in annis, Totus in astra animo, Christi memor, immemor aevi, Corde Deum gestans, et plenus pectora Christo. Nec jam se capit ipse; sacer majorque videri, Sidereumque oculis et honorem fulgere vultu. Illicet arripitur gaudens; saevisque furentum Protrahitur manibus, sed (qui mos hostis iniqui, Cui potior labor est animas quam corpora nostra Perdere), dilatum gladio terroribus ante Tentat, et in mortem surgit gradibus poenarum. Primus supplicii de carcere texitur ordo. Ferrea junguntur tenebrosis vincula claustris; Stat manibus colloque chalybs, nervoque rigescunt Diducente pedes: sternuntur fragmina testae, Arceat ut somnum poenalis acumine lectus. Nec requie tamen est vacuus, nec luminis expers Confessor, cui jam sociatus in omnia Christus Compatitur, virides gravior cui poena coronas Multiplicat; spatiante polum qui mente peragrat. Seque ipsum, vincto quamvis in corpore, liber Spiritus antevolat summi in penetralia Christi, Praemeditante anima certis sua praemia votis. Ergo beata sacris Felicem passio poenis Urgebat gravibus vinclis et carcere caeco: Quantasque ex homine induerat caro subdita poenas, Tantas a Christo recipit patientia palmas. Maximus interea solis in montibus aeger, Contentus fugisse manus feraliaque ora Carnificum, diversa, at non leviore, ferebat Martyrium cruce, quam si ferro colla dedisset, 395-396 Membraque tormentis, aut ignibus: acrior illum Cura sui gregis urit et afficit; uritur igne Frigoris, et gelido coeli de rore rigescit, Panis inops tectique simul, noctemque diemque Pervigil intenta jungit prece tempus utrumque. Dumosa dum stratus humo compungitur artus Sentibus, et mentem curis, intusque forisque Dimicat, et ruris spinas in corpore perfert, Tristitiae patitur spinas in pectore maesto. Duris dura tegens, cruciatu mentis acerbo Membrorum tormenta levat, sensumque doloris Corporei excludit cordis dolor. Attamen aegra Materies terrae (licet inconcussa maneret Vis animae, spernente fide labentia carnis), Victa hieme atque fame, duroque attrita cubili, Deficiente suam linquebat corpore mentem, Altius e vacuis fessi senis hausta medullis Frigora pellebant glaciato sanguine vitam. Mota Patris summi pietas antistite tanto, Non tulit obscuro consumi funere corpus. Quanquam et ut Eliam, sic istum pascere posset, Esciferas volucres jejuna per avia mittens; Posset et ut Mosen secreto operire sepulcro. Sed soli hoc dederat Deus uni munus amico, Arcana tellure tegit, quia jure decebat. Tantus honos illud corpus, quod comminus ore Fulserat, et sermone Dei ut mortalia functus Jura, Deo tantum frueretur teste sepulcri. Ergo sacerdotem confessoremque sereno Lumine respiciens, tacitis tabescere silvis Non tulit ulterius mitis Pater; et quia digno Condignum comitem meritis sociare parabat, Felicem numero de carceris eligit omni, Cujus id apponat meritis opus, ut senis almi Membra levet, revocetque animam, revehatque refotum, Attonitisque ovibus cari solatia reddat Pastoris. Venit ergo micans jam nocte silenti Angelus, et tota vinctorum in plebe reorum Felicem solum, pietas cui sancta reatum Fecerat, alloquitur: fugit atri carceris horror. Voce simul sacri Felix et luce ministri Excussus tremit, et verbum trahit aure fideli. Ac primum, velut eludentis imagine somni Accipiat mandata Dei, stupet anxius: et se Causatur non posse sequi prohibente catena, Insuper et claustro simul et custode teneri Carceris obsessi. Sed vox divina morantem Increpitans, jubet excussis assurgere vinclis. Et subito, ut molles manibus fluxere catenae, Sponte jugo cervix ferrato exuta levatur, Prosiliuntque pedes laxato caudice nervi. Mira fides! salvis reserato carcere claustris, Sopito custode, fores interritus exit, Perque ipsos via fit, per quos via clauditur; ibat Angelus, et tacitae per amica silentia noctis Lux et iter Felicis erat. Nonne unus in omni Christus adest sancto? sicut viget omnibus idem 397-398 Spiritus in Christo genitis, sic ipsa piorum Gratia concordat. Veterem remeare recenti Historia video speciem, qua jussus abire Bisseno sublimis in agmine discipulorum Petrus, sponte sua vinclis labentibus, eque Carcere processit clauso, qua praevius illum Angelus, Herodi praedam furatus, agebat. Sic meus, educente Deo, geminata per atra Carceris et noctis, reliquis obscura, sed uni Illustrata sibi, Felix impune per ipsos Custodes, constante premens vestigia passu, Callibus ignotis directus, jussa petebat. Et postquam emensus secretos avia saltus Rura, locum fessi senis invenit; aegra trahentem Jam tenui cernit maestus suspiria flatu. Et primo ut cari cognovit membra parentis, Fusus in amplexum, dat vultibus oscula notis, Et tentat gelidis revocare fovendo calorem Artubus, et crebris adflatibus oris anheli Reddere viventes tepefacto corpore sensus. Sed neque clamatu est neque pulsu mobile corpus. Jam simile exanimo: modicus tamen ultima vitae Flatus, et internae prodit trepidatio fibrae. Anxius intuitu tali pia pectora Felix, Distrahit exsangues artus, et lurida cernens Ora fame, nec habens quidquam quo rebus egenis Ferret opem, non igne procul, neque comminus esca. Ut dape tabentem recrearet et igne rigentem. Quaerenti, et multa Christum prece convenienti, Quanam ope, quave via jussum complere valeret Servitium, subitam omnipotens de sentibus uvam Edidit, et capiti jussit pendere propinquam, Ut facile attiguo posset decerpere ramo Natum sponte cibum. Divinitus ergo refectus, Mente pia oblato laetatur munere Felix; Decerptumque manu morientis ad ora racemum Admovet: et quoniam strictis jam dentibus ille Et sentire negat dulces et sumere victus, Exprimit humentes acinos, succumque liquentem Instillat, digito diducens arida labra; Donec et adspirante Deo conatibus aegris, Et luctante manu, rigidos paulisper hiatus Laxavit, tenuemque aditum dedit oris aperti, Quo rorem exiguum resoluta infunderet uva. Hinc animae sensus, calor ossibus, atque oculis lux, Vitaque tota redit: quaeque haeserat obsita siccis Faucibus, exercet solitas jam lingua loquelas, Postquam vocis iter patefecit lubricus humor. Ergo reviviscens, notissima comminus ora, Felicis videt ora sui, amplexusque vicissim, Conqueritur tardum: Nam te promiserat, inquit, Adfore jamdudum Dominus mihi, pars mea Felix; Praecipuum, Felix, pignus mihi, quae rogo tantae Aut ubi te tenuere morae? si corpore cessi 399-400 Ad tempus fragili, solido tamen esse fidelis Pectore duravi. Docet et locus et status ipse, In quo me cernis vitae istius ima trahentem, Non mortis fugisse metu, Christoque meam me Praeposuisse animam: fugi, non lucis amore, Sed fragile hoc metuens infirmi corporis; atqui Tecta petens, alia vixissem tutus in urbe, Si mihi vile fides, et cara haec vita fuisset. Ignotos montes, desertaque nuda petivi, In gremio Domini dulcis mea colla reponens, Ipso ut deficerem teste, aut ut pascerer ipso. Nec frustra, ecce vides, fuit haec fiducia nobis: Adfuit Omnipotens, et te mihi mittere legit, Per quem dona mihi sua redderet: utere, fili, Praeceptis pietatis opus mandantibus, et me Suscipiens humeris, commune ad ovile reporta. Impiger optato gavisus munere Felix, Carum onus, ut Christi pondus leve, sumit, et adfert Tam volucri cursu, tamquam magis ipse feratur, Nec ferat; et vere Christus fert ipse ferentem, Et pedibus pietate citis Deus addidit alas. Nocte eadem pariter tot munera percipit unus, Et simul exsequitur Felix; sua rumpere jussus Vincla, sacerdotem reficit, revehitque refectum, Deponitque sui tutum sub culmine tecti, Unica quod servabat anus; tam celsus et isto Maximus exstabat merito Confessor, ut illi Turba domus, summa et census, anus una maneret. Pulsatis foribus Felix hanc excitat; illa Ad primos pavefacta sonos, vix nota renoscit Alloquia, et dominum tectis assumit apertis, Voce graduque tremens, quatiente timore senectam. Cui Felix: Cape depositum hoc, quod conscia mecum Sidera noctis, et angelicae sub principe Christo, Me tradente, manus tradunt tibi; sume fideli Hanc Domini gemmam gremio, quam tempore summo Incolumem nobis Domino sub judice reddas, Quo nunc teste capis. Subit istis Maximus orsis, Felicemque suum revocans: Cape tu quoque, dixit, Muneris, o mi nate, vicem, quam me tibi jussit Reddere compositum, qui te mihi jussit adesse Deposito. Tum deinde sacram Felicis amati Imponit capiti dextram, simul omnia Christi Dona petens: velut ille patrum venerabilis Isac Rore poli natum, et terrae benedixit opimo; Felicem Christo sic Maximus ore paterno Ore et apostolico benedicens et locupletans, Immarcescibilis redimivit honore coronae Perpetuisque opibus, quas et modo cernimus, auxit. POEMA XVI. DE S. FELICE NATALITIUM CARMEN V. S. Felicis historiam prosequitur. 401-402 Tempora temporibus subeunt; abit, et venit aestas; Cuncta dies trudendo diem fugit, et rotat orbem: Omnia praetereunt, sanctorum gloria durat In Christo, qui cuncta novat, dum permanet in se. Tandem igitur revoluta dies mihi nascere, toto Exoptata dies anno, quae dulcia festa, Et mea vota novas; quae me sollemnia poscis Munera, natalem referens, quo millia gaudent Innumeri populi; quo me specialia tangunt Gaudia, quo famulae rata debeo munera linguae Felici libare meo, cui mente dicata In Domino Christo sum deditus: hunc et amoris Obsequio celebrare per annua carmina sanctum Fas mihi. Dicam igitur merita, et causas meritorum, E quibus obtinuit coelestum praemia laudum, Aeternosque dies, et magni nomen honoris. Jam prior hoc primos vobis liber edidit actus Martyris, unde domo, vel qui genus, et quibus altus In studiis, quo deinde gradu per sancta vocatus Munia maluerit Christo servire perenni, Quam patrias errare vias per devia mundi: Nam pater emeritis sub Caesare vixerat armis, Diximus et tetro toleratas carcere poenas, Quas confessor obit, mortem quoque ferre paratus, Ni Deus anticipans gladios, solvisset iniquis Emissum vinclis, aliosque vocasset ad actus; Ut prius ad sacram remearet episcopus aulam Maximus, in solis qui saltibus ultima vitae Aeger anhelabat, grassante fugatus ab hoste: Quem jussus proprio subvexit corpore Felix, Pauperis et tecti delatum in sede locavit; Pensatisque sibi, sancto senis ore beati, Officiis benedictus abit; paucisque diebus Delituit proprii tacitus sub culmine tecti, Non tacita Dominum coelestem mente fatigans, Quem prece directa, penetrans super astra, propinquo Pulsabat merito, pacem procedere poscens. Interea fluxere dies, pax visa reverti. Deseruit latebram Felix, tandemque sereno Confisus coelo, laetis se reddere laetum Fratribus, et placidae committere coeperat urbi. Gratabantur oves Christi, pastore recepto. Ille gregem pavidum de tempestate recenti Mulcebat monitis coelestibus, et duce verbo Anxia corda regens, firmabat amore fidei; Contemnenda docens et amara et dulcia mundi; Nec concedendum terroribus; obviaque ipsis Ignibus aut gladiis promptos inferre monebat 403-404 Pectora; et ipse suis addebat pondera verbis, Confessor passus, quae perpetienda docebat; Omnibus eloquio simul exemploque magister. Non tulit haec Malus ille diu: sed inhorruit atris Crinibus, et rabidis inflavit colla venenis; Immisitque suum scelerata in pectora virus, Ureret ut nigras Felicis gratia mentes. Inseruit stimulos, et mentibus arsit iniquis Vipereae furor invidiae; petit improba primam Ira domum; cunctis amor impius in scelus ardet. Felicem sitit impietas: sed ab aedibus absens Forte suis media steterat securus in urbe, Fraternis de more suo vallatus amicis, Et pia verba serens populi credentis in aures. Ecce ad eum, strictis quaerentes ensibus, adsunt. Cum subito, aut illis corda hostibus, aut huic ora Vertuntur, notum non agnovere furentes, Felicemque rogant, Felix ubi cernitur, et non Cernitur; ipse, nec ipse vir est; cum sit prope, longe est. Ignotus notusque suis fit civibus idem, Discernente fide vultum credentibus, ipse Hostibus alter erat: persensit et ipse faventis Consilium Christi; ridensque rogantibus infit: Nescio Felicem quem quaeritis. Illicet illi Praetereunt ipsum; discedit at ille platea, Illudente canes Domino frustratus hiantes. Nec longum emensis spatium, et scitantibus illis, Qua Felix regione foret, quidam increpat, et dat Indicium, ignarus causae, credensque furore Dementes, qui non vidissent comminus ipsum, Ad quem contiguis fecissent verba loquelis. Perculsi novitate doli, graviusque furentes Mox redeunt, perque ipsa viri vestigia currunt. Jamque propinquabant, sed praecurrente tumultu Urbis, et attoniti clamoribus undique vulgi Admonitus Felix, instantia vulnera flexu Declinat, medioque procul se devius aufert. Namque locum nanctus, spatio qui forte patenti Panditur effugium, celebri seductus ab urbe, Sic quoque non longinquus erat sectoribus atris, Qui prope conspicuo subductus ab ore sequentum, Infestos utcumque timens vitaverat enses; Et capiendus erat, quia nullius obice claustri, Ille repellendis locus obsistebat iniquis. Nam foribus nullis, in publica rostra patebat Semiruti paries malefidus fragmine muri. Sed divina manus sese sanctum inter et hostes Opposuit, miroque locum munimine sepsit. Non strue saxorum, neque ferratis data valvis Claustra, per humanas quibus atria claudimus artes: Rudere sed subito concrevit sordidus agger, Jussaque nutantes intendit aranea telas, Et sinibus tremulis in totum struxit apertum, Desertaeque dedit faciem sordere ruinae. 405-406 Quae simul occurrit minitantibus, obstupuerunt, Defixoque gradu, sibimet dixere vicissim: Nonne furor tentare aditus, aut credere quemquam Hac intrasse hominem, minimi qua signa dedissent Vermiculi? modicae rumpunt haec retia muscae, Nos penetrasse virum per clausa putamus inepti, Et tenerum tanto non ruptum corpore textum? Ille magis nostris manibus modo debitus index, Qui nos in deserta doloso callidus astu Induxit, versumque alio, mentitus in isto Felicem latitare situ, quo nostra maligno Verteret arma dolo, capiti fugientis amicus. Ergo recedamus: nam stare diutius istic, Risus erit vulgi, demensque notabitur error, Scrutatum hac hominis latebras contendere gressum, Qua vel mole putri, vel araneolis obductis, Monstrat inaccessos humus incalcata recessus. Nec mora, discedunt propere in diversa frementes: Sed Deus, ut Scriptura canit, vesana minantes Irridebat eos coelesti Christus ab arce; Felicemque suum sacris velaverat alis. Qui Domini tutus gremio candentia tela Discutiebat ovans galea, scutoque fidei, Et gladium verbi confessor in ore gerebat. Armatus pietate manus, et pectora plenus Casta Deo, insignis meriti thorace tegebat. O multis divina modis Sapientia dives, Semper ab infirmis confundens fortia mundi! Vix populos altis defendunt moenia muris, Et fretos valido munimine saepius hostis Opprimit, adversisque expugnat montibus urbes. Nunc et ab armatis protexit aranea sanctum Defensante Deo; teneris stetit hostis abactus Cassibus; aerio cessit vis ferrea filo. Vana salus hominum, virtus mea non mihi virtus, Si caream virtute Dei. Quo vasta gigantum Robora? quo Pharii reges? ubi magna Hiericus? Omnibus exitio sua gloria, qua tumuerunt, Cassa fuit. Neque vero suis virtutibus ista, Sed magis infirmis divina potentia fregit. Ille gigas pueri funda pastoris obivit, Ut canis; illam urbem sonitus solvere tubarum; Littorea jacuit rex ille superbus arena, Divitias regni pendens in funere nudo. Sic ubi Christus adest nobis, et aranea muro est: At cui Christus abest, et murus aranea fiet. Digressis igitur cum facta silentia turbis, Secretoque fugae fidas nox alta tenebras Praebuit, egreditur Felix, mutatque latebram: Illa canens Domino: Media si mortis in umbra Ingrediar, mala non metuam, quoniam tua mecum Dextra, per infernum non expers luminis ibo. Ergo Dei ductu capit in regione remota Compluvium, angusto brevia inter tecta cubili, Quo vetus arebat tecto cisterna profundo. Propter in attiguis habitabat femina tignis 407-408 Sancta Deo mulier, quae confessoris operti Nescia, Felicem Christo quasi conscia pavit. Mira canam, ingenium Domini pascentis alumnum, Ignara pascente suum. Nunc sedula panes, Nunc alias de more, sibi quas coxerat escas, Mentis in excessu divino facta paratu Importabat eo, Felix ubi teste latebat Velatus Domino; sed nec cum tenderet illo Noverat ingressum; nec cum discederet inde, Introitus erat illa sui memor: utque paratos Intulerat victus, propriis licet illa cibando Serviret manibus sancto, tamen inscia tanti Muneris, hoc de corde suo novisse nequibat, Quod non mente sua, sed Christi numine agebat, Proque loco latebrae, et strictae super ora lacunae, Appositos ingressa cibos linquebat, eosque Se posuisse domi credens, ita semper abibat, Ponendae memor, et positae mox immemor escae. O mulier benedicta Deo, velut una volucrum, Quae quondam mundo abductum pavere prophetam. Tu quoque secreto pavisti martyra tecto, Sicut avis Domino parens, et nescia sancti, Conscia servitii: quid gesseris, et cui tandem Servieris, gaudens illo sub tempore nosces, Cum Deus ipse suo pro confessore coronam Justitiae Christus reddet tibi, tunc tua Felix Ipse tibi referet sub judice prandia Christo, Quae Deus ad dulces sacrati martyris usus Transtulit, ut quondam coctas messoribus escas, Angelica per inane manu pendente propheta Misit jejuno rabida inter monstra prophetae; Non fera monstra, fides quia vicerat alma leones, Sanctaque frenabant avidos jejunia rictus. Sex illum totos perhibent ex ordine menses Expertem coetus hominum vixisse sub illa Culminis obscuri simul angustique latebra, Nil opis humanae indiguum, solamine Christi Semper abundantem: qui tempore fertur in illo Saepe illum sermone suo dignatus adisse: Saepe sua pavisse manu, coeloque dedisse Pocula, non pluvialis aquae; quam nubila passim Omnibus effundunt; sed quem specialiter uni Gratia Felici mittebat ab aethere rorem, Nam nimiis, ut fit, tunc torrida solibus aestas, Et puteum quoque siccarat, qui parta latenti Pocula praebuerat. Sed ne sitis ureret illum Carnea, qui Christum sitiendo, ferebat et istam Corporis afflicti poenam, delata sereno Inque globum tenuis nubes collecta, per arctum Impluvii, dulcem sitientis in ora liquorem Infudit, quasi pressa manu; coeloque vocandum, Velleris aetherei succo lactante refecit. Quid mirum, si nunc terrena labe solutum Christus alat, positum quem in corpore sanctus alebat 409-410 Spiritus; et cui panis erat, Verbum Deus ipse Coelestum panis, quo vescitur angelus omnis? Tempus ut hoc abiit, pax reddita condidit enses, Felicemque Deus monuit prodire latebra, Qui dudum placidas mundi clamoribus aures Struxerat, humanis ducens oblivia rebus. Ut novus in lucem jam desperantibus exit, Et patria tamquam redivivus in urbe videtur. Et multi dubitant agnoscere, et ante rogantes, Verane te facies? (aiunt) tunc ille beatus Redderis heu tanto nobis post tempore Felix? Qua regione venis? coelo datus, an paradiso? Redditus in terras habitacula nostra revisis? Ille fidem firmat, coram se corpore adesse, Servatum vixisse Deo; dat gaudia cunctis; Laudibus et meritis populo celebratur ab omni. Functus erat, longum perfunctus episcopus aevum Maximus, et numerus ductu pastoris egebat. Felicis nomen totum balabat ovile, Quem confessoris redimibat adorea Christo; Quemque salutiferum spondebat lingua magstrum, Vitaque doctrinae concors; sed ut hoc quoque palmam Justitiae ferret, meritum sublime quieto Corde premens, velut indignus, non audet honore Crescere, testaturque seni mage debita Quinto; Quod prior ille gradum socii meruisset honoris Presbyter: haec septem di tabat summa diebus. Ergo sub hoc etiam Felix antistite vixit Presbyter, et crevit meritis, qui crescere sede Noluit: ipse illum tamquam minor omnia Quintus Observabat, et os linguam Felicis habebat. Ille gregem officio, Felix sermone regebat, Multa aliis sanctum Christi virtutibus auxit Gratia Felicem, nec pace minora subegit Praelia, quam validis confessor gesserat armis. Corpoream tristi sub tempestate salutem Spreverat, idem et opum simul et contemtor honorum Secura sub pace fuit. Non ille tenendi Securus meriti, sed cautior ut bona vitae Parta tueretur, postquam discrimina mortis Vicerat, et scopulos inter tranquilla timebat. Diximus ut mortem calcarit, et ambitionem; Nunc aliam confessoris cognoscite palmam. Vicit avaritiam: nam praedia multa domosque Divitiis locuples patriis possederat heres; Confessor proscriptus erat, sed pace reducta, Et sua, si vellet, deposcere jura licebat: Maluit ille tamen verbum curare Magistri, Cuncta licent, non cuncta juvant: licito utile praefert; Et quasi terrenae contagia ducere labis, Horruit amissos in jura reposcere fundos. Multi obtundebant, prae cunctis nomine prisco Archelais, tam sancta fide, quam stemmate clara, Dives opum vidua, et sanctum pietate fideli Felicem venerans, atque illi cara vicissim. 411-412 Haec illum juxta meritum venerata colebat, Utque ferunt, junctum sibimet pro jure sodali Usurpans animum, crebris pia corda querelis Saepe fatigabat, cur debita promptaque reddi Jura recusaret, quae dispensare recepta, Mercedis magnae cum foenore posset egenis. Plurima de propriis quoque rebus munera saepe Obtulit; ille pio contentus ad omnia sensu Femineam placido ridebat pectore curam, Coelestum sibimet sat conscius ipse bonorum, Quae pro terrenis sibi compensata tenebat. Unde potens, caris instantibus haec referebat: Cogitis ut repetam terrena, perennia perdam? Praestat, opes salvo desint, quam vita opulento: Dives egebo Deo, nam Christum pauper habebo. Divitiis inopem ditabit gratia Christi. Hunc retinens animum, tria macri jugera ruris, Nec proprio sub jure tenens, conducta colonus Ipse manu coluit, famulo sine, pauperis horti Possessor: sed et has de cespite dives egeno In Dominum confudit opes; cum paupere semper Collectum divisit olus, cum paupere mensa Una dies illi curam consumsit habendi. Unica vestis eum, saepe et vix unica texit. Si geminas habuit, nudum meliore refovit. Saepe novo miseros vertit velamine pannos. Felicisque habitu pauper mutatus ab atro Enituit; contra mendici tegmine Felix Sorduit, exornans inculto corpore mentem. Hac vivens pietate Deo maturus, et aevi Et meriti plenis clausit sua secla diebus, Mutavitque piae, non clausit, secula vitae. POEMA XVII. AD NICETAM REDEUNTEM IN DACIAM. S. Nicetam Dacorum episcopum, qui ad Natalem S. Felicis Notae occurrerat, abeuntem miris laudibus prosequitur. 413-414 Jamne abis, et nos properans relinquis? Quos tamen sola regione linquis, Semper adnexa sine fine tecum Mente futuros? Jamne discedis revocante longe Quam colis, terra? sed et hic resistis Sancte Niceta: quoniam et profectum Corde tenemus. I, memor nostri, remaneque vadens Spiritu praesens, animis vicissim Insitus nostris, trahe, ferque tecum Quos geris in te. O nimis terra et populi beati! Quos modo a nobis remeans adibis; Quos tuo accedens pede visitabit Christus et ore. Ibis Arctoos procul usque Dacos, Ibis Epiro gemina videndus, Et per Aegeos penetrabis aestus Thessalonicen. Appulis sed nunc via prima terris Te vehet, longo spatiosa plano, Qua Canusino medicata flagrant Vellera fuco. Ast ubi paulum via proferetur, Det, precor, mites tibi Christus aestus, Et levis spiret sine nube siccis Aura Calabris. Sicut antiqui manibus prophetae Per sacramentum crucis, unda misso Dulcuit ligno, posuitque tristes Merra liquores; Sic tibi coelum modo temperetur, Et levi sudo tenuatus aer, Flatibus puris placide salubres Spiret in auras. Qui solet flatu gravis e palustri, Anguium tetros referens odores, Solvere in morbos tumefacta crasso Corpora vento. Quem potens rerum Dominus fugari, Sive mutari jubeat: suoque Nunc sacerdoti bona sanitatis Flabra ministret. Sicut Aegypto pereunte quondam Noctis et densae tenebris operta, Qua Dei vivi sacra gens agebat, Lux erat orbi. 415-416 Quae modo in toto species probatur Orbe, cum sanctae pia pars fidei Fulgeat Christo; reliquos tenebris Obruat error. Sic meo, qua se feret actus ora, Cuncta Nicetae Dominus secundet: Donec optato patriam vehatur Laetus ad urbem. Perge, Niceta, bene qua recurris, Prosperos Christo comitante cursus, Quem tui dudum populi fatigant Nocte dieque. Te reposcentes, ut ager levandis Cum satis imbrem sitit, utque molles Cum suas matres vituli represso Lacte requirunt. Unde nos justis precibus tuorum, Qui suum recte repetunt parentem, Cogimur victo, licet inrepleti, Cedere voto. Et quia spes jam rapitur tenendi, Urget affectus placitis favere: Jam vias illas licet oderimus Quae rapiunt te: Odimus quamvis, sed easdem amamus. Odimus quod te retrahunt: amamus Quod tuum nobis procul attulerunt Cernere vultum. Quas prius stringi superante amore, Nunc tibi sterni faciles precamur Praevio terris pelagoque summi Nomine Christi. Qui tibi factis iter omne campis, Arduos montes reprimat, cavasque Impleat valles, salebras adaequet, Jungat hiatus. Te per Hydruntum Lupiasque vectum, Innubae fratrum simul et sororum Ambient, uno Dominum canentes Ore catervae. Quis mihi pennas daret ut columbae, Ut choris illis citus interessem: Qui Deum Christum duce te canentes Sidera pulsant? Sed licet pigro teneamur aegri Corporis nexu, tamen evolamus Mentibus post te, Dominoque tecum Dicimus hymnos. Nam tuis intus simul implicati Sensibus, vel cum canis, ac precaris: Cum tua de te prece cumque voce Promimur et nos. Inde jam terris subeunte ponto Adriae stratus sinus obsequetur, Unde procumbet, zephyroque leni Vela tumescent. 417-418 Ibis illabens pelago jacenti, Et rate amata titulo salutis, armata Victor antemna crucis ibis, undis Tutus, et austris. Navitae laeti solitum celeusma Concinent versis modulis in hymnos, Et piis ducent comites in aequor Vocibus auras. Praecinet cunctis, tuba ceu resultans, Lingua Nicetae modulata Christum, Psallet aeternus citharista toto Aequore David Audient Amen tremefacta cete, Et sacerdotem Domino canentem Laeta lascivo procul admeabunt. Monstra natatu. Undique alludent patulo verentes Ore delphines, sine voce quamquam, Aemula humanis tamen eloquentur Gaudia linguis. Nam Deo quid non sapit atque vivit, Cujus et verbo sata cuncta rerum? Hinc Dei laudem maris ima noscunt Mutaque clamant. Testis est nobis veteris prophetae Bellua, ad nutum Domini profundo Excita, ut mersum caperet, deinque Redderet haustum. Sed modo ad nostrum ferus ipse vatem Auribus tantum pia devorabit Cantica: impastam saturabit alvum Carmine pastus. Qua libet pergas iter, et per undas, Perque tellurem, licet, et per hostes, Ibis armatus galea salutis, Vertice Christo. Advolet missus Raphael, ut olim Tobiae Medis; ita prosequendo Ipse Nicetae comes usque Dacos Angelus adsit. Ducat hunc aeque famulum suum dux Ille, qui quondam profugum minacis Fratris a vultu Deus in salutem Duxit Iacob. Namque Niceta fugitivus aeque est; Quod semel fecit patriarcha, semper Hic facit, mundo fugiens ad alti Moenia coeli: Et gradus illos, quibus ille vidit Angelos versa vice commeantes, Iste contendit superante nubes Scandere vita: 419-420 Per crucis scalas properans in astra Qua Deus nitens ad humum coruscis E thronis spectat varios labores, Bellaque mentis. Tuque, Niceta, bene nominatus Corporis victor, velut ille dictus Israel, summum quia vidit alto Corde satorem, Unde Nicetes meus approbatur Israelites sine fraude verus, Qui Deum cernit solidae fidei Lumine Christum. Hic Deus noster, via nostra semper, Sit comes nobis, sit et antecessor: Semitis lumen, pedibusque nostris Sermo lucerna. Qua per obscuri vada caeca secli, Luminis veri face dirigamur, Donec optatos liceat salutis Tangere portus, Quos modo undosum petimus per aequor, Dum vagae mentis fluitamus aestu: Terreo, tamquam fragili carina, Corpore vecti. Sed gubernaclo crucis hanc regente Nunc ratem, in nobis pia vela cordis Pandimus, Christo referente littus Flamine dextro. Ergo dux idem modo prosequatur Te via, qua nunc properas revertens Ire Niceta, patrioque reddat Limine tutum. Sed freto emenso superest viarum Rursus in terra labor, ut veharis Usque felices, quibus es sacerdos Praestitus oras. Tu Philippaeos Macedum per agros Per Tomitanam gradieris urbem, Ibis et Scupos patriae propinquos Dardanus hospes. O quibus jam tunc resonabit illa Gaudiis tellus ubi tu rigentes Edoces Christo fera colla miti Subdere gentes! Quaque Riphaeis Boreas in oris Alligat densis fluvios pruinis, Hic gelu mentes rigidas superno Igne resolves. Nam simul terris animisque duri, Et sua Bessi nive duriores, Nunc oves facti duce te gregantur Pacis in aulam. Quasque cervices dare servituti, Semper a bello indomiti negarunt, Nunc jugo veri domini subactas Sternere gaudent. Nunc magis dives pretio laboris Bessus exsultat: quod humi manuque Ante quaerebat, modo mente coelo Colligit aurum. 421-422 O vices rerum! bene versa forma! Invii montes prius, et cruenti, Nunc tegunt versos monachis latrones Pacis alumnos. Sanguinis quondam, modo terra vitae est, Vertitur coelo pia vis latronum, Et favet Christus supera occupanti Regna rapinae. Mos ubi quondam fuerat ferarum, Nunc ibi ritus viget angelorum: Et latet justus, quibus ipse latro Vixit in antris. Praeda fit Sanctis vetus ille praedo, Et gamit versis homicida damnis: Jure nudatus, spoliante Christo, Criminis armis. Interit casu satanae vicissim Invidus Cain, redivivus Abel Pascit effusi pretio redemtos Sanguinis agnos Euge, Niceta, bone serve Christi, Qui tibi donat lapides in astra Vertere, et vivis sacra templa saxis. Aedificare. Avios saltus, juga vasta lustras, Dum viam quaeris, sterilemque silvam Mentis incultae superans in agros Vertis opimos. Te patrem dicit plaga tota Borrae Ad tuos fatus Scytha mitigatur, Et sui discors fera te magistro Pectora ponit. Et Getae currunt, et uterque Dacus: Qui colit terrae medio, vel ille Divitis multo bove pilleatus Accola ripae. De lupis hoc est vitulos creare, Et bovi junctum palea leonem Pascere, et tutis cava viperarum Pandere parvis. Namque mansueto pecori coire Bestias pulsa feritate suades, Qui feras mentes hominum polito Imbuis ore. Orbis in muta regione per te Barbari discunt resonare Christum Corde Romano, placidamque casti Vivere pacem. Sic tuo mitis lupus est ovili, Pascitur concors vitulas leoni, Parvus extracto trucibus cavernis Aspide ludit. 423-424 Callidos auri legulos in aurum Vertis, et Bessos imitaris ipse, E quibus vivum fodiente verbo Eruis aurum: Has opes condens Domino parenni, His sacrum lucris cumulans talentum, Audies: Intra Domini perennis Gaudia laetus. His, precor, cum te domus alma sancto Ceperit fratrum numerosa coetu In choris, et nos pietate cari Pectoris abde. Nam Deo grates, quod amore tanto Nos tibi adstrinxit per operta vincla, Vis ut internam valeat catenam Rumpere nulla. Unde complexi sine fine carum Pectus, haeremus laqueo fideli; Quaque contendas, comites erimus Mente sequaci. Caritas Christi bene fusa coelo, Cordibus nostris ita nectit intus, Ut nec abjuncto procul auferamur Orbe remoti: Nulla nos aetas tibi labis unquam, Orbis aut alter, neque mors revellet; Corporis vita moriente, vita Vivet amoris. Dum graves istos habitamus artus, Mente te semper memori colemus: Tu petes simus simul in perenni Tempore tecum. Namque te celsum meritis, in altum Culmen imponet pretiosa virtus: Inque viventum super urbe magnis Turribus addet. Nos locis, quantum meritis diremti, Eminus celsis humiles patronis, Te procul sacris socium catervis Suspiciemus. Quis die nobis dabit hoc in illa, Ut tui stemus lateris sub umbra, Et tuae nobis requietis aura Temperet ignem? Tunc, precor, nostri nimium memento Et patris sancti gremio recumbens, Roscido nobis digito furentem Discute flammam. Nunc abi felix tamen et recedens Semper huc ad nos animo recurre; Esto nobiscum, licet ad paternam Veneris urbem. 425-426 Non enim unius populi magistrum, Sed nec unius dedit esse civem Te Deus terrae, patria ecce nostra Te sibi sumit. Nunc tuos aequa pietate utrisque Divide affectus, et amore nobis, Civibus vultu, gemina morare Civis in ora. Forsan et major patria haec habenda, Non manufactis ubi contineris Pectorum tectis; hominesque vivam Incolis urbem. Sicut antistes, ita dignus almi Hospes es Christi, quia Christianis Mentibus consors, habitas herile Accola templum. Jam vale nobis, et in omne nostri Diligens aevum, bonus usque finem Duc bonum cursum, positamque justis Sume coronam. POEMA XVIII . DE S. FELICE NATALITIUM CARMEN VI. De morte, sepulcro, ac miraculis S. Felicis. Lex mihi jure pio posita hunc celebrare quotannis Eloquio famulante diem, sollenne reposcit Munus ab ore meo, Felicem dicere versu, Laetitiamque meam modulari carmine voto, Et magnum cari meritum cantare Patroni, Quo per iter durum, qua fert via pervia paucis Alta per arcta petens superas penetravit ad arces. Concordate meis, precor, et complaudite fratres Carminibus, castoque animos effundite luxu. Gaudia sancta decent et carmina casta fideles: Nam cui fas hominum, cui Christus amorque timorque, Non gaudere hodie? et vacuum procedere voti? Qua quis possit ope, ingenii, linguaeque, reique; Coelicolas Christo quando adgandere ministros, Ipsa etiam festo produnt elementa colore? Cernite laetitiam mundi in splendore diei Elucere sacris insignibus; omnia laetus Candor habet, siccus teneris a nubibus imber Ponitur, et niveo tellus velatur amictu. Quae nive tecta, solum nive, silvae, et culmina, colles: Cuncta senis sancti canos testantur honores; Angelicaque docent et luce et pace potiri Felicem placida clarum in regione piorum, Lactea quae tacito labuntur vellera coelo. Christe, Deus Felicis, ades; da nunc mihi verbum Sermo Deus, da perspicuam Sapientia mentem. Non opis humanae facundia dicere laudes Posse tuas: tua namque tui sunt gaudia sancti. Cedo, alii pretiosa ferant donaria meque Oflicii sumtu superent, qui pulcra tegendis Vela ferant foribus, seu puro splendida lino, Sive coloratis textum fucata figuris. 427-428 Hi laeves titulos lento poliant argento, Sanctaque praefixis obducant limina lamnis. Ast alii pictis accendant lumina ceris, Multiforesque cavis lychnos laquearibus aptent, Ut vibrent tremulas funalia pendula flammas. Martyris hi tumulum studeant perfundere nardo, Et medicata pio referant unguenta sepulcro. Cedo equidem et vacuo multis potioribus auro, Queis gravis aere sinus relevatur, egente repleto, Qui locuplete manu promptaria ditia laxant, Et variis animam sponsantes dotibus adstant, Mente pares, ope diversi; nec segnius illi Fercula opima cibis, cervis aulaea ferisque Larga quidem, sed mutua dicant: ego munere linguae, Nudus opum famulor, de me mea debita solvens, Meque ipsum pro me, vilis licet hostia, pendo. Nec metuam sperni, quoniam non vilia Christo Pauperis obsequii libamina, qui duo laetus Aera piae censum viduae laudata recepit. Tunc quoque multa Deo locupletes dona ferebant, Implentes magnis aeraria sancta talentis. Sed Christus spectator erat, qui corda ferentum Inspiciens viduae palmam dedit; illa diurni Rem victus, geminos (quod ei substantia) nummos Miserat in sacram, nil anxia corporis, arcam. Propterea ex ipso venturi Judicis ore Ante diem meruit facti praecerpere laudem, Praeferrique illis, quorum stipe vicerat aurum, Munere pauper anus, sed prodiga corde fideli. Ergo, boni fratres, quibus haec dignatio, et iste Consensus, placidis advertite mentibus aures, Nec qui, sed de quo loquar, exaudite libenter. Despicienda quidem, tamen et miranda profabor, Despicienda meo ingenio, miranda beati Felicis merito; quod dicere non sine Christi Laude licet: quia quidquid in hoc miramur, ab illo est, Unde piis virtus, et per quem vita sepultis. Praeteritis cecini patriam, genus, acta, libellis, Et tota sanctum repetens ab origine dixi Felicem, donec perfectae tempora vitae Clauderet, et posito desertis corpore terris, Tenderet aeterni merita ad consortia regni. Sed quia non iidem tumuli, qui membra piorum Et merita occultant; animarum vita superstes Corporibus functis, quaesitos corpore fructus, Et post corporeos obitus non mortua, sentit Laeta bonos, cruciata malos, quos rursus in ipsum Tempore venturo corpus revocata, remixto Corpore, communi metet indiscreta receptu. Longa igitur mihi materies; quantumque erit aevi, Tantum erit et verbi super. O si dicere gesta Felicis liceat, totumque efferre per orbem 429-430 Nomina sic meriti, o si copia tanta sit oris, Quanta operum meritique manet. Nam tempore ab illo, Quo primum ista dies Felicem fine beato Condidit, et carnem teris, animam dedit astris; Ex illo prope cuncta dies operante videtur Confessore Dei, probat et sine corpore vivum Christus, ut ostendat majorem in morte piorum Virtutem, quam vim in vita superesse malorum. Ecce vides tumulum sacra Martyris ossa tegentem, Et tacitum obtento servari marmore corpus: Nemo oculis hominum qua corpore cernimus exstat Membra latent positi, placida caro morte quiescit, In spem non vacuam redivivae condita vitae. Unde igitur tantus circumstat limina terror? Quis tantos agit huc populos? quaenam manus urget Daemonas? invitosque rapit? frustraque rebelli Voce reclamantes compellit adusque sepulcrum Martyris, et sancto quasi fixos limine sistit? Respicio hanc aliquando diem, quam moesta relicto Orbe fuit, quam laeta polo, cum Christus amicam Assumens animam casto Deus hausit ab ore! Addidit ornatum coelis, nec pignore terras Orbavit: superi Felicis mente fruuntur, Corpore nos; animaeque potentis spiritus illic Vivit, et hic meritum; sed totum funeris almi Praesentare juvat, quem Nola impendit, honorem. Namque sacerdotem sacris, annisque parentem Perdiderat, sed eum coelis habitura patronum Urbs devota pium: spe solabatur amorem. Totis ergo quibus stipatur conflua turbis, Currit in obsequium, populos effusa fideles. Tunc dolor et pietas coeunt in pectora cunctis; Admixta pietate fides gaudetque doletque. Et licet accitum Christo super aethera tolli Felicem credat, tanto tamen ipsa relinqui Praeceptore dolet; quodque unum in funere sancto Inter et exsequias restat solamen amoris, Postquam depositum tumulandi in sede feretrum, Certatim populus pietatis circumfusus Undique densato coetu sita membra coronat, Relligiosa pie pugna exercetur amantum: Quisque alium premere, et proprior consistere certat Relliquiis, corpusque manu contingere gaudet. Nec satis est vidisse semel, juvat usque morari, Luminaque expositis, et qua datur, oscula membris Figere; dat meritam Christo plebs consona laudem, Moliturque sacrum solii Felicis honorem. Qua muris regio et tectis longinqua vacabat, Fusus ibi laeto ridebat cespite campus, Uberius florente loco, quasi praescia jam tunc Semper honorandi mundo venerante sepulcri Gaudebat sacro benedici corpore, seque Veris amoena habitu, quo dignior esset humando Martyre, graminibus tellus sternebat odoris. 431--432 Ast illum placido scandentem celsa volatu, Et casto assumtum de corpore, laeta piorum Turba per aethereas susceperat obvia nubes; Angelicique chori septemplicis agmina coeli, Totis, qua coelum patet, occurrentia portis, Regis in adspectum, summique parentis ad ora, Sidereo volucrem laeti vexere triumpho. Tu nivea sacrum caput ornavere corona: Sed tamen et roseam Pater addidit indice Christo, Purpureoque habitu niveos duplicavit amictus; Quod meritis utrumque decus. Nam lucida sumsit Serta, quasi placido translatus in aethera leto Sed meruit pariter quasi caesi martyris ostrum Qui confessor obit. Tenet ergo et praemia passi, Quod promta virtute fuit; nec pacis honore Ornatuque caret, quia non congressus obivit. Facta igitur rata justa pium texere sepulcro Funus; at in sanctis divinitus insita membris Gratia non potuit cum carne morique tegique: Illico sed positis ex ossibus ecce micat lux, Quae medicis opibus meriti dare signa potentis Hactenus ex illo non umquam tempore parcit. Et toto, quo mundus erit, fulgebit in aevo Lux eadem, sancti cineris per secula custos. Martyris haec functi vitam probat; et bona Christi Ad tumulum Felicis agens, diffundit in omnes Felicis late terras mirabile nomen. Dignatam tanto prae cunctis urbibus unam Hospite nobilitat Nolam; quam gratia Christi Felicis meritis ita dilatavit, ut aucta Civibus ecce novis; et moenibus hic etiam urbs sit Pauper ubi primum tumulus, quem tempore saevo (Relligio quo crimen erat) minitante profano Struxerat anguste, gladios trepida inter et ignes Plebs Domini, ut seris antiqua minoribus aetas Tradidit, ingentem parvo sub culmine lucem Clauserat; et tanti tantum sacer angulus olim Depositi possessor erat, qui lucis opertae Conscius, ut quidam fons aedibus exstitit amplis, Et manet in mediis quasi gemma intersita tectis, Basilicas per quinque sacri spatiosa sepulcri Atria diffundens, quarum fastigia longe Adspectata instar magnae dant visibus urbis. Quae tamen, ampla licet, vincuntur culmina turbis; Quod crescente fide, superundat gratia Christi, Quae populis medico Felicem munere praestat Vivere. Qui perstans etiam post corporis aevum Praesidet ipse suis sacer ossibus; ossaque sancti Corporis in tumulo non obsita pulvere mortis, Arcano aeternae sed praedita semine vitae, Vivificum spirant animae victricis odorem; Quo medicina potens datur exorantibus aegris. Quanta resurgentes virtus et gloria cinget, Conjectare licet, cum gratia tanta sepultos Ambiat; et quanto rediviva decore micabunt Corpora, in obscuris cum sit lux tanta favillis? Quid nobis minimis horum praestare coronae Sufficient, quorum, et cineres dant commoda vivis? Cernere saepe juvat variis spectacula formis Mira salutantum, et sibi quaeque accommoda votis 433-434 Poscentum; videas etiam de rure colonos Non solum gremio sua pignora ferre paterno, Sed pecora aegra manu saepe introducere secum, Et Sancto quasi conspicuo mandare licenter. Moxque datam sua confisos ad vota medelam Experto gaudere Deo, et jam credere sana, Et vere plerumque brevi sanata sub ipso Limine laeta suis jumenta reducere tectis. Sed quia prolixum et vacuum percurrere cuncta, Quanta gerit Felix miracula nomine Christi, Unum de multis opus admirabile promam Innumeris paribus, sed ab uno pende relicta, Quae virtus eadem gessit, distantia causis. Pandite corda, precor, brevis est injuria vobis, Dum paucis magnum exiguisque opus eloquor orsis. Et memores viduae primo sermone relatae, Quam Deus e pretio mentis, non munere cernens, Antetulit multum mittentibus, omnia dantem: Me quoque ferte levi dicentem magna relatu. Et mea namque illis sunt aemula verba minutis, Queis pretium pietas pervilibus aurea fecit. Quidam homo re tenuis, plebeius origine, cultu Rusticus, e geminis angustam bubus alebat Pauperiem mercede jugi; nunc subdere plaustris Suetus eos, oneri pacta regione vehendo, Nunc operae pretium sub aratra aliena locatis Paupertatis habens reditum; spes anxia resque Tota inopi par illud erat. Non carior illi Progenies, aut ipse sibi: sed pignora et ipsos Ducebat; neque cura minor saturare juvencos, Quam dulces natos educere; parcior immo Natis, quam pecori caro; non gramine vili Illos, aut sterili palea, sed tegmine aprico Algidus, et de farre sibi natisque negato Esuriens pascebat, egens sibi, dives in illis, Quorum fecundus labor exsaturabat egentem. Hos igitur tam cara suae solamina vitae, Nocte miser quadam somno graviore sepultus, Amisit taciti furto praedonis abactos; Exsurgensque die reduci, de more jugandos Infelix primo in vacuis praesepibus intus, Moxque foris frustra notis quaesivit in agris: Illico sed fessus cassis erroribus ultro Atque citro, postquam nullis vestigia signis Certa videt, spebus frustrata indage peremtis, Humanam desperat opem, et pietate repletus, Adspirante Deo depressam in pectore fracto Erigit in coelum mentem; et mox corde refecto, Praesumente fide spem voti compotis haurit, Sanctaque Felicis rapido petit atria cursu, Ingressusque sacram magnis cum fletibus aulam, Sternitur ante fores, et postibus oscula figit, Et lacrymis rigat omne solum, pro limine sancto Fusus humi, et raptos nocturna fraude juvencos A Felice pio, velut a custode reposcit, Increpitans, miscetque precantia verba querelis: Sancte Deo Felix, inopum substantia, semper Pro miseris felix, et semper dives egenis, Te requiem fessis Deus, afflictisque levamen, Te posuit moestis ad saucia corda medelam, 435--436 Propterea tamquam gremio confisa paterno, In te pauperies caput inclinata recumbit. Felix sancte meos semper miserate labores, Nunc oblite mei, cur me rogo, vel cui nudum Deseris? amisi caros tua dona juvencos, Saepe tibi supplex quos commendare solebam; Quos tua perpetuo servabat cura favore, Pascebatque mihi. Tua nam custodia salvos, Dextraque sufficiens illos praestabat opimos, Quos misero mihi nox haec abstulit. Heu quid agam nunc? Quo deceptus eam? quem criminer? An tibi de te Conquerar? immemoremque mei accusabo patronum? Qui mihi sopito tam densum irrepere somnum, Ne mea sentirem perfringere claustra latrones, Passus es? et nullo fregisti dura pavore Pectora? nec lucem tenebris furtoque dedisti? Aut ullis profugos curasti prodere signis? Quo modo discurram? quo deferar? Omnia caecis Structa mihi latebris; nunc et mea tecta videntur Clausa mihi, abductis ubi desolatus alumnis Nil habeo, quod habere velim; quod dulce videnti, Dulce laboranti non irrita gratia praestet, Oblectans inopem censu fructuque peculi. Hos ubi nunc quaeram miserandus? quando vel usquam Inveniam tales? aut unde parabo repertos? Qui solos habui contentae rusticus illos Paupertatis opes? Ipsos igitur mihi redde, Nolo alios. Nec eos ulla regione requiram, Hic mihi debentur: haec illos limina reddent, In quibus ipsum te supplex adstringo, tibique Haereo; cur quaeram, aut ubi, quos ignoro latrones? Debitor hic meus est; ipsum pro fure tenebo Custodem: tu, sancte, reus mihi, conscius illis: Te teneo; tu scis ubi sint, qui lumine Christi Cuncta et operta vides, longeque absentia cernis, Et capis, includente Deo, quo cuncta tenentur. Atque ideo occulti fures, quacumque latebra Non tibi celantur, nec de te evadere possunt, Quos et jam manus una tenet. Deus unus ubique, Christi blanda piis, sed iniquis dextera vindex. Redde igitur mihi, redde boves et corripe fures. Sed non quaero reos, abeant, non nescio mores Sancte tuos, nescis male facta rependere, mavis Emendare malos venia, quam perdere poena. Conveniat nobis igitur: sic divide mecum Quae tua, quae mea sunt; indemnis stet mea per te Utilitas, justeque tuas clementia partes Vindicet; aequatoque tuum libramine constet Judicium: tibi solve reos, mihi redde juvencos. Ecce tenes pactum, famuli jam nulla morandi Causa tibi; accelera tantis me solvere curis. Nam mihi certa manet sententia cedere nusquam Donec subvenias, nec ab isto poste refigi; Ni properas, isto deponam in limine vitam, Nec jam repperies, cui reddas sero reductos. Talia voce quidem querula, sed mente fideli Plorantem, totoque die sine fine precantem, Audivit laetus non blando supplice martyr, 437-438 Et sua cum Domino ludens convitia risit; Poscentisque fide, non libertate dolentis Motus, opem properat; paucis mora ducitur horis. Interea labente die, jam vespere ducto, Nec precibus dabat ille modum, nec fletibus; una Vox erat affixi foribus, Non eruar istinc: Hic moriar, vitae nisi causam protinus istic Accipiam: tandem tamen, ut jam plurima tutum Nox secretum adytis fieri cogebat; et ille Temporis oblitus, damni memor, ostia prono Ore premens, toto prohibebat corpore claustra. Sed multis frustra pulsatum vocibus aures Aggreditur violenta manus; tandemque revellit Turba reluctantem, et sancta procul exigit aula. Pulsus ab aedituis flet amarius, et sua lugens Tecta petit, resonant plangore silentia noctis, Questibus et magnis late loca sola resultant: Donec et invitus pervenit, et atra silentis Ingrediens tuguri penetralia, rursus ab ipso Culminis introitu taciti, ut praesepia vidit Nuda boum, et nullos dare tintinnabula pulsus, Excussa ut cervice boum crepitare solebant, Mollius aut lentis cava linguis aera ferire, Armentum reduces dum gutture ruminat escas: His gravius tamquam rescisso vulnere, planctum Integrat: et quamquam neget aegro cura quietem, Pervigili tamen haec dat solamenta dolori, Ut bubus stabulata suis loca corpore fuso Pressa superjaceat; nec duro fracta cubili Membra dolent, juvat ipsa injuria; nec situs horret Sordentis stabuli, quia notum reddit odorem Dilecti pecoris, nec foetor foetet amanti. Si qua illi extremo tulerant vestigia gressu Aspicit, et palpante manu calcata retractans Ingemit, et refricat totis jam frigida membris Signa pedum; mentemque suam, licet eminus absit Corpore, sacratam Felicis mittit ad aulam, Felicem fletu, Felicem nomine clamans: Nec desperat opem, nec parcit fundere vota. Nox medium transvecta polum perfuderat orbem Pace soporifera, reticebant omnia somno, Solum illum sua pervigilem spes curaque habebat. Ecce repente suis strepitum pro postibus audit, Et pulsas resonare fores; quo territus amens Exclamat, rursum sibi fures adfore credens: Quid vacua incassum crudeles ostia vultis Frangere? Jam nullus mihi bos; quid quaeritis ultra? Praevenere alii, mea tantum vita superstes Quae sociis vestris ut praeda cassa remansit. Dixerat haec metuens: sed nullo fine manebat Liminibus sonitus; quo crebescente, nec ulla Respondente sibi pulsantum voce, propinquat Suspensus cunctante gradu, et dat postibus aurem Sollicitam, et rimis acies per hiantia claustra, Qua tenebris albus coeli color interlucet, Inserit, exploratque diu; nec adhuc sibi credit, Quid videat: nec enim sublustri lumine noctis Pura fides oculis, dubio tamen ipsa per umbras 439-440 Corpora pulsantum trepidos auferre pavores, Spemque boni coepere novis promittere formis. Non homines pulsare videt; sed quod videt esse Verum, non audet sibi credere. Magna profabor, Quamquam parva Deo miracula, cui sapit omne Rerum animal sensu, quo jusserit ipse Creator Omnigenum pecus. Ecce gerens duce Numine mentem Par insigne boum, non nota per avia nocte Venerat ad notas nullis rectoribus aedes, Sponte quasi, non sponte tamen, quia Numinis actu Ereptos potiore manu praedonibus illos Egerat occultis Felix moderatus habenis. Et postquam attigerant assueti culmea tecti Culmina; gaudentes reditu, expertasque timentes Sat memori terrore manus, quasi sponte timerent Instantem sibi raptorem, quatere ostia junctis Frontibus, et tamquam manibus sic cornibus uti, Ut dominum excirent sonitu. Sed territus ille, Rursus ut hostili circum sua claustra tumultu, Tuta etiam timuit; cursus sapientia bruto Adspirat pecori causam sentire morantis, Atque intellectum domini reserare timentis. Edere mugitum, de quo formidine pulsa Panderet exclusis aditum securus alumnis. Ille inopina videns divini insignia doni, Haeret adhuc, trepidumque etiam sua gaudiaturbant, Credere non audet; metuit non credere; cernit Coram, et caligare putat; dum respicit ad se, Diffidit tantum sese potuisse mereri: Sed contra reputans, a quo speraverit, audet Credere, cognoscens Felicis gesta patroni. Jamque rubescebant rumpente crepuscula mane, Noctis et extremae fuga rarescentibus astris, Luce subobscura vel sublucentibus umbris, Coeperat ambiguos rerum reserare colores. Tunc demum nota specie sibi bubus apertis, Ut primum coepere oculis clarescere setae, Certior exsultat, removens et pessula claustris, Ostia laxato stridentia cardine solvit. Dum facit hoc, juncti simul irrupere juvenci, Et reserantis adhuc molimina praevenerunt. Dimoto faciles cesserunt obice postes, Oblatumque sibi mox ipso in limine regem Cognoscunt hilares laetum, lambuntque vicissim Mulcentem, labrisque manus palpantis inundant, Atque habitum totum spumosa per oscula foedant, Dum complectentis domini juga cara benignum Molliter obnixi blanda vice pectus adulant Illum dilecti pecoris nec cornua laedunt, Et collata quasi molles ad pectora frontes Admovet, et manibus non aspera lingua videtur, Quae lambens etiam silvestria pabula radit. Sed tamen haec inter, non vano corde, fidelis Rusticus officii meminit, neque curat anhelos 441-442 Ante boves stabulis inducere, postque laborem Atque famem, recreare cibo, quam ducere secum Illuc, unde suos meruit. Venit ergo reductos Ducens, nec tacitis celat sua gaudia votis: Et referens densas trahit ad sua verba catervas; Ingrediturque sacras cunctis mirantibus aedes. Quos miser hesterno amissos deflerat, eosdem Praesentes hodie ducit; sanctique triumphum Martyris ostentat populis; ducuntur et ipsi Per medios coetus, modo furum praeda, juvenci, Et modo Felicis spolium; dat euntibus ingens Turba locum, et muto celebratur gloria Christi In pecore. Ille autem, qui tanti muneris alto Causa fuit Domino, mediis in liminibus stans Flensque iterum, sed laetitia, modo debita Sancto Vota refert, non aere gravi, nec munere surdo, Munere sed vivo linguae mentisque profusus, Voce pia largum testatur pauper honorem: Debitor et Christo satis isto pignore solvit, Immaculata suae cui sufficit hostia laudis. Captivos en, Sancte, tuos tibi plebe sub omni Victor ago, et supplex iterum tibi mando ludendos: Conserva reduces, dignatus reddere raptos. Sed tamen in me nunc ipsum bone respice Martyr: Namque vides quod agas tibi adhuc superesse sed in me, Qui prope caecatis oculis tua comminus adsto Limina; nam multo mersi mea lumina fletu; Non solum damno, sed et inter gaudia plorans. Demsisti causam lacrymarum, tolle modo orta Vulnera de lacrymis; miseratus, Sancte, meorum Damna boum, miserare itidem modo damna oculorum. Donasti reduces pecudes mihi, rursus et illis Redde meos oculos. Nam quid juvat esse reductos, Si languente acie praesens praesentibus absim? Talia praesentes populi riseri querentem. Sed procul admotae secreti Martyris aures Suscepere pias ab inepto supplice voces, Moxque refecta sacram senserunt lumina dextram. Inde domum gaudens oculis bubusque receptis, Collaudante Deum populo, remeabat, et illum Laeta sequebatur gemini victoria voti MURATORII IN S. PAULINI TRES NATALES SEQUENTES PROLEGOMENA. 443-444 Tandem apertum in diem quatuor Paulini episcopi Nolani poemata perduxi, diu ab omnibus litterarum cultoribus desiderata, diu etiam deplorata. Haec tanti viri monumenta hucusque nobis invidit saeva temporum edacitas, quae inter illustres rapinas hoc quoque magnum involverat eloquentiae pignus. Maxime dolendum profecto est tot veterum Patrum divitias excidisse, quibus et ecclesiastica historia, et fidei catholicae dogmata promoveri feliciter possent; sed in earum potissimum jactura dolorem nostrum exercere juvat, quae ab eloquentissimis, sanctissimisque Patribus elaborata fuere, quorum ope aevi nostri heterodoxos evertere, et meliorem ad frugem revocare fas esset. Quantus autem fuerit Paulinus noster et orator, et poeta, et sanctus, tum ejus scripta, tum omnium illustrium scriptorum documenta testantur. Eximiam illius sanctitatem non attingam, utpote quae satis apertos laudatores invenerit S. Ambrosium ep. 30 ad Sabin., Sulpic. Severum in fine Dialog., Greg. Turon. lib. de Glor. confess., cap. 107, Greg. Magnum lib. III Dialog. aliosque ejus res gestas prosecutos, ac etiamnum in Fastis ecclesiasticis commendetur. Mirum sane videri debet, virum senatoria dignitate, ac ipso consulatu olim auctum, innumeris praestantem opibus seculo ita renuntiasse, ut universae Christianorum reipublicae sanctitatis exemplum exstiterit, quod inquit ad eum scribens Augustinus ep. 34, et ep. 39 ad Licentium. Ejus in oratoria arte excellentiam commendavit Hieronymus in ep. 13 his verbis: Si quasi extrema manus operi tuo induceretur, nihil pulchrius, nihil doctius: nihil dulcius, nihilque Latinius tuis haberemus voluminibus. Tum addit: Magnum habes ingenium, et infinitam sermonis supellectilem, et facile loqueris et pure, etc. Reliqua mitto, ut ejusdem in poesi praestantiam magno viri magni testimonio ostendam. Ausonius Paulinum inter paucos carum habuit, totusque in eo semper fuit, ut illi dignitates comparentur, ejusque nomen famae commendaretur. Itaque ad eum scribens ep. 20 haec habet: Et, quae jamdudum tibi palma poetica pollet, Lemnisco ornata est, quo mea palma caret. Cedimus ingenio, quantum praecedimus aevo, Assurgit Musae nostra Camoena tuae. Hinc disce, quantum in poesi nominis Paulino foret, cui Ausonius praeclarissimus alioqui vates assurgeret. Idem Ausonius ad Paulinum ep. 1: Jam quid, ait, de eloquentia dicam? Liquido adjurare possum nullum tibi ad poeticam facundiam Romanae juventutis aequari. Sed viri tanti numquam satis laudandi panegyrim texere non lubet. Ad ejus igitur librorum seriem explicandam me confero. Ejusdem quinquaginta ad plures epistolae exstant, tum poemata varia, ac praecipue 10 Natales in honorem S. Felicis conditi. Haec et alia S. episcopi opuscula typis saepe commissa fuere, ita tamen ut omnium venustissima habeatur Antuerpiensis editio anni 1622, quippe quae notis Frontonis Ducaei, et Heriberti Rosveidi, ac Paulini vita per P. Sacchinum elaborata abundet. Parisiis demum anno 1685 in duos tomos digesta prodiere Paulini opera ad mss. codices recognita, notisque variorum illustrata studio Johannis Baptistae Le Brun, quae ad manus meas, quod valde dolui, deferri nondum potuerunt. Emiserat etiam Petrus Franc. Chiffletius V. C. e soc. Jesu anno 1662 librum, cui titulum fecerat Paulinus illustratus, eruditeque admodum res gestas, librosque sancti hujus exornarat. Nemini tamen hucusque ea poemata intueri contigit, quae ex Ambrosianae bibliothecae latebris omnium primus in lucem produco. Testatur Paulinus in ep. ad Severum nona, se quotannis Natalitium carmen S. Felici pangere consuevisse. Decem vero ex his Natalibus tantum exstare opinio erat, quum in publicum prolatus est Dungali, qui anno Christi circiter 821 florebat, liber adversus Claudium 445--446 Taurinensem de Cultu sacrarum imaginum, quem Ludovico Pio imperatori, ejusque filio Lothario inscripsit. Plurima ibi memorat vir disertus ac pius S. Paulini carmina, inter quae nonnulla ex Natalibus XI, XIII, XIV et XV libata, quibus sacrarum imaginum, reliquiarumque cultus mirabiliter comprobatur. Vetustissimum hujus scriptoris exemplar et nostra bibliotheca servat. Istius igitur monitu alios quoque Natales Paulinum procudisse innotuit. Sitim auxit fragmentorum pretium visisque aliquot undae guttis continuo totus in votis fons fuit. Itaque dum uberrimam manuscriptorum codicum seriem lustro, quae in Ambrosiana asservatur, incidit in manus meas antiquissimum volumen, in quo Venantii Fortunati, Prosperi, Juvenci, Aratoris, aliorumque veterum Christianorum carmina continebantur. Tres et decem S. Paulini Natales ibi exaratos inveni, quos cum Dungali fragmentis collatos germanum protinus tanti scriptoris foetum mihi, et orbi litterario sum gratulatus. Codex venerandam sapit vetustatem. Characteres quadrati, ac minutissimi miraque venustate rectis lineis inter se distincti, seculo, ut arbitror, nono elaborati fuere. Quindecim porro Natales Paulinum cecinisse hucusque creditum, quum expresse carmina Dungalus tum ex XIV tum ex XV citarit. Verum auctor iste, aut librarii in illo exscribendo decepti fuere; quae enim carmina ex Natali XIV hausta referuntur, omnino rejicienda in XIII, codex noster et rerum ordo evincunt. Itaque Natalis apud Dungalum XV hinc inscribendus erit decimus quartus, quem in membranis nostris descriptum non fuisse vehementer dolemus. Nostro praeterea in codice simul confunduntur primus, et alter Natales, ac idcirco reliqui numero uno ab editis discrepant, ita ut hic septimus dicatur, qui apud alios octavus numeratur, quo ordine reliqui procedunt; sed amanuensium incuria id factum; quum penitus inter se distinguendi sint primus, et secundus. Subsequitur in laudato codice aliud Paulini Poema absque titulo, quod uti summa refertum eruditione et ego produxi. Post haec S. Martini vita cum hujusmodi inscriptione exhibetur: Incipit opus Paulini Petrecordii, de Vita S. Martini episcopi versibus. Unde Bellarmini de Script. eccl., Sirmondi ad Sidon. Apoll., Labbaei de Script. eccl., aliorumque sententia confirmatur, qui horum carminum auctorem faciunt Paulinum Petricorium, seu Petricordium, qui 30 aut 40 annis ab obitu Paulini nostri florebat. Patrum accurate scripsit Ughellus tom. VI Ital. sacr. illorum scriptorem poematum fuisse S. Paulinum juniorem, Nolanum itidem episcopum; hic enim circa an. Ch. saltem 520 episcopatu illo est auctus, Petricordium vero, ut dixi, circa an. 460 scripsisse certissimum est. Ceterum satis mirari nequeo cur hosce Natales partim neglexerint, partim summo studio veteres protexerint. Beda, Notkerus, Ado, Marcellus presbyter antiquissimus, atque ipse Gregorius Turon., aliique in Actis SS. die 14 Januar. relati, S. Felicis vitam ac miracula illustrarunt; neminem tamen ex iis plures quam decem hucusque editos Natales vidisse apparet, quum ea tantum miracula exhibeant, quae in eis laudantur, alia etiam relaturi, si in promptu reliquos tres habuissent, aut quatuor. Vix unus Dungalus inventus; qui horum aliquam mentionem injecerit. Lubentius igitur ab eruditis laborem nostrum exceptum iri speramus, quum thesaurum tam diu nobis ereptum, ac pene desperatum tandem subduxerimus voracitati temporum. Haec autem omnia notis eruditis, ac disceptationibus pro viribus enucleanda censui, tum ne reliquis Paulini operibus, quae eruditorum studio hucusque ornata visuntur, in aliquo crederent, tum ut poeseos merito aliqua per me ratione satisfieret. Ut enim ea omittam, quae hinc adversus novatores, reliquiarum, sanctorumque cultum improbantes adferri possunt, certe nusquam majorem quam in hisce tribus saltem poematis, invenias eruditionem. Hic ethnicorum superstitio, hic sanctorum monumenta explicantur, resque gestae Paulini velut in unum compendium coactae illustrem scriptoribus seriem eruditionis praebebunt. Quod ad annos spectat, quibus recitati fuerint hujusmodi Natales, sententiae Chiffletii part. 2, cap. 9, Paulini ill. propositae acquiescendum puto, primum nempe ad an. Ch. 394 pertinere, quum nondum Nolam se contulisset Paulinus, alterum deinde in an. 395 cadere, quo sanctus jam Nolae redditus erat tertium in an. 396, et sic de reliquis, etenim quotannis Natalem cecinit Paulinus. Id autem ex Natali XIII potissimum probatur. Ibi praeclarissima de Gothis relata victoria, caesusque Rhadagaisus memoratur, quae an. 405 Stilicone II et Anthemio coss. contigere, uti Prosper in Chronico testatur; ac propterea sequentem annum 406 respicit Natalis XIII. Si ergo reliquis elapsis annis Natalem suum affigas, primum comperies in annum 394 incidere; similiter undecimum anno 404, duodecimum anno 405 esse tribuendos. Unum tantummodo lectores monitos velim, nimirum consulto hosce versus una cum amanuensium erroribus a me fuisse descriptos; conqueri enim saepe solent doctissimi viri fidem manuscriptis non servatam, germanasque lectiones emendantium opinione, aut audacia plerumque vitiari. Idcirco omnium ingenio quaedam castiganda reliqui, nonnullis etiam inter notas manum apposui. IN NATALITIA PAULINI CARMINA PRAEFATIO. 1. Edidit jamdudum ex Ambrosianae bibliothecae codice Lud. Ant. Muratorius vir et ingenio, et eruditione clarissimus tria S. Paulini Nolanorum episcopi carmina in S. Felicem, quorum antea quaedam duntaxat fragmenta exstabant apud Dungalum in libro quem is adversus Claudium Taurinensem de cultu sacrarum imaginum scripsit: qua de re summam apud litteratos homines gratiam iniit Muratorius, ac magnis laudibus a Casimiro Oudino, aliisque exornatus est. At cum in apographum et mendis ubique plenum, et mutilum alicubi atque imperfectum incidisset, fieri omnino non potuit, ut ea in lucem emitteret plane emendata Quocirca cum codicem ipse prae manibus habuerim, cujus ope quamplurima menda expungere liceret, ac plures nondum editos versus adjungere, statui ea carmina rursus in isto nostrorum Anecdotorum tomo evulgare. 2. Codex porro iste quo usus cum chartaceus est, ac saeculo, ut equidem opinor, XIV a Lippo Platesio exaratus. In eo occurrunt primum tredecim Paulini carmina in S. Felicem, tum alia Prudentii, quorum indicem habes in extrema pagina. Decem priora Paulini cum Veronensi editione anni 1736 dum conferrem, aliquam in iis lectionum varietatem deprehendi, quae cum alicui usui futura sit, si quando nova eorum editio perficienda erit, visum est mihi illa loca in quibus varietas nonnulla est hic adnotare. 3. In carmine 1, versu 4, noster codex habet, Christum non vincta voce. Vers. 36, Munditiis curare sines. In secundo carmine nulla est varietas. 4. In carm. 3, vers. 4, noster codex habet, coelestem nactus. Vers. 5, poenam non sponte. Vers. 11, Deo caleant. Vers. 13, munere condidit alto. Vers. 15, Qua post solstitium, Vers. 22, virtute recepti. Vers 38, divino numine solvit. Vers. 39, Cernere nunc passim est sacris purgante medela. Vers. 48, Aethra polis. Vers. 55, totque uno compulsa examine vota. Vers. 59, Et bis terdenas Campania. Vers. 61, Neapolis et quos. Vers. 65, Quos Antina potens. Vers. 66, monumentis. Vers. 68, hujus honore die. Vers. 77, Huc et olivifera. Vers. 83, Toto plena sui spatio, spatiosaque cunctis. Vers. 85, Nola assurgis. Tres versus, nempe 86, 87 et 88, desiderantur. Vers. 95, Nunc quoque perpetuo. Vers. 103, Plus nitet innumeris. Vers. 111, sit floreus annus. Vers. 128, Ut precibus lenis. Vers. 135, Et potius dextre positos in parte piorum. 5. In carm. 4, vers. 2, noster codex habet, o carissime Christo. Vers. 9, inopes justi, indiguosque salutis. Vers. 29, Pulset amore lyrae. Vers. 37, tibi lactantes. Vers. 55, Imo et apostolicis fundens sua flumina linguis. Vers. 64, Unde peregrinas obeunte. Vers. 74, multoque reliquit in agro. Vers. 102, praelegit jura. Vers. 123, sedisque vovebat. Vers. 127, invidia effectus. Vers. 128, fides quia tantum. Vers. 149, prosternet superante. Vers. 181, Primus suppliciis de carcere sumitur ordo. Vers. 207, Dumosa prostratus humo. Vers. 226, Arcana tellure tegi. Vers. 269, Custodes cunctante premens. Vers. 294, Demissumque manu. Vers. 318, corporis, atquin. Vers. 320, Et carum vita fuisset. Vers. 331, tam volucer cursu. Vers. penult., immarcescibili. 6. In carm. 5, vers. 1, noster codex habet, Et venit aetas. Vers. 11, Felici librare meo. Vers. 12, deditus: hunc etiam oris. Vers. 18, Martyris, unde domum. Vers. 46, dulcia mundo. Vers. 54, in pectora vivus. Vers. 57, petit improba primum. Vers. 63, Ecce et eum. Vers. 84, Attonitus Felix. Vers. 86, E spatio nactusque locum, qui forte paventi. Vers. 100, sordibus agger. Vers. 102, intutum struxit. Vers. 133, Opprimit, eversaeque exponunt montibus urbes. Vers. 139, magna Hiericho. Vers. 140, Omnibus exitii sua gloria, qua tumuerunt, Causa fuit. Vers. 167, discesserat inde. Vers. 169, Intulerat satagens propriis. Vers. 190, Non fera jam feritas hominem circumstetit almum. Frenarunt avidos jejunia sancta leones. Sex illum, etc. Vers. 199, aquae, quae nubila passim. Vers. 201, Gratia Felici defudit. Vers. 212, Inque globum tenuem. Vers. 213, Compluvii dulcem sitientis in ore liquorem. Vers. 230, Maximus, et pecudes ductu pastoris egebant. Quem confessoris, etc. Nam versus intermedius 231 desideratur in nostro codice. Vers. 241, quia crescere sede. Vers. 264, prae cunctis nomine claro Archelai tam sancta fide, quam nomine clara. Vers. 274, modici tria jugera ruris. 7. In carm. 6, vers. 11, noster codex habet, amorque, timorque est. Vers. 20, Quae nive tecta solum nive silvas, culmina, colles Compta senis sancti canos testatur honores. Vers. 28, tua namque tui sunt gloria Sancti. Vers. 30, Officii sumptus superent: hi pulchra tegendis. Vers. 39, Ut medicata. Vers. 45, Fercula opima cibis, ceras, aulaea, lucernas Larga quidem, sed multa dicant. Vers. 47, Nullus opum famulus. Vers. 50, qui duo totum. Vers. 62, quibus haec dignatio, et istic consessus. Vers. 71, ab origine duxi. Vers. 83, Tantum erit et verbis super hoc quo dicere gesta Felicis pateat, si copia tanta sit oris, Quanta operum meritique manet. Nam tempore ab illo. Vers. 113, pium spes solabatur amorem. Vers. 126, Quisque alium praestare, et propius consistere certat, Vers. 146, Tum nivea. Vers. 147, Pater addit judice Christo. Vers. 158, Ex ossibus emicuit lux. Vers. 165, terras venerabile nomen. Vers. 166, Dignatam et tanto. Vers. 187, Corporis e tumulo. Vers. 208, Felix miracula numine Christi. Vers. 219, pietas et vilibus. Vers. 260, In te paupertas caput acclinata. Vers. 269, quem criminer? aut ubi de te. Vers. 276, qua modo discurram? Vers. 297, Quos et te manus una tenet. Vers. 298, Christus blanda piis. Vers. 301, nescis mala facta. Vers. 313, Nec jam repperies, reddas cui errore reductos. Vers. 324, ut jam plurima totum. Vers. 365, Ut praedae cassa remansit. Vers. 389, quasi pone timerent. Vers. 394, rursus sapientia bruto. Vers. 403, Cominus, et caligare putat. Vers. 433, ad sua vota catervas. Vers. 450, tibi mando tuendos. 8. In carm. 7, vers. 5, noster codex habet, Ducat concretum terris canentibus annum. Vers. 24, Tu minimam repleas. Vers. 35, Et subito praecedens. Vers. 39, Donetur variare modis, et pacta quotannis Carmina, mutatis uno licet ore loquelis Promere. Vers. 45, Cernimus illa diem. Vers. 83, vegetior hostis. Vers. 95, sedeant contegmina membris. Vers. 96, quis ambigat? Vers. 134, Sustinet, et solido. Vers. 164, cuspide trino. Vers. 227, potens Domino. Vers. 232, vitam veniendo redemit. Vers. 277, sufferre tomum duramus. Vers. 278, acumine ferri. Vers. 279, sordibus unctum. Vers. 287, quod solido et crasso totum complebat operti. 9. In carm. 8, vers. 69, noster codex habet Ad consternandas. Vers. 93, servata Nineve. Vers. 96, quae mala sanctis. Vers. 126, numeri virtute potentes. Vers. 144, Provida pollutas. Vers. 162, Terrentem magnos late populos. Vers. 168, Et opima Nineve. Vers. 175, altaria coram. Vers. 178, Attrita cum plebe. Vers. 179, Tam gravis exitii. Vers. 181, Pro meritis, nec norat eum. Vers. 207, Venerando in corpore membra. Vers. 245, Et rupta in fluvio sitientem caute. Vers. 259, Ceu aliquando ferae. Vers. 261, Naturam mutante Deo. Vers. 265, Atque suos cantare, reos ardere ministros. Vers. 289, Sanctis fons omnibus unus, Et regnum commune Deus: non una prophetis, Martyribusque sacris opera: et diversa fuerunt. Vers. 300, Qui fecit gelidos. Vers. 311, Dape, facili. Vers. 322, Immanes domitare feras. Vers. 325, Et morbis corpora frangunt, Qui desideriis hominem flammantibus urunt, Peccatisque vorant. Vers. 334, ut incensum restinguat. Vers. 336, Mira manus, et virga potens. Vers. 342, quo myrrham tristem. Vers. 345, tristia myrrhae. Vers. 359, agere, in Christoque potentem. Vers. 363, toto redivivus corpore Felix. Vers. 368, distinctos actu. Vers. 384, ac sentire medelas. Vers. 389, Felicis et ipsa, Vers. 394, pavor et terrore. Vers. 396, incendia tectis. Vers. 397, recalent incendia flammae. 10. In carm. 9, vers. 6, noster codex habet mihi te lucere diebus. Vers. 24, Neque enim ille dies fit. Vers. 79, Currens aereo modulabilis. Vers. 92, Spiritum ab Unigena Sanctum Patre procedentem. Vers. 105, Numine potabit. Vers. 107, Dominus; sic ipsa diebus. Vers. 149, mihi carius anno. Vers. 156, anima, edicatque quod olim. Vers. 161, temporis annus Ver agit. Vers. 163 noster codex habet, Unctus adest Domini. Vers. 164, Nicetas. Vers. 180, Niceten ridere mihi. Vers. 209, agminis, et patriarchae. Vers. 214, fore praececinistis. Vers. 240, dignius ore. Vers. 245, Lumine conspicuum. Vers. 254, Unde interraso. Vers. 292, quo me tua dextra. Vers. 308, credere pinna. Vers. 318, meditanti suggerit ignem. Vers. 353, cura sumus gemini? qui jure. Vers. 361, dum te circum agitans. Vers. 370, hunc res poscere cultum Ipsa videbatur. Vers. 395, Conspice sursum. Vers. 401, altaria tuta. Vers. 415, Huic dubius gemino Didymi. Vers. 433, in arma vocavit, Et paribus compsit victoria celsa coronis, Parque salutiferis, etc. Vers. 459, Jure pio signant. Vers. 460, sanctae tamen unica pacis. Vers. 490, Nec mirere sacris spatiis. Vers. 506, Teque sacris, psalmisque simul devota litante. Vers. 521, amne refuso. Vers. 555, Per totam vigiles. Vers. 564, irrepsit rudibus. Vers. 581, pictura ludere. Vers. 629, vigilare parato. 11. In carm. 10, noster codex habet, versu 2, solennia voto. Vers. 10, Illic adjunctis. Vers. 25, lumine Tobis. Vers. 32, culmine turris. Vers. 40, A tribus egressus. Vers. 45, interpositisque columnis. Vers. 47, Aspectare lacus. Vers. 59, spatiabile pandit. Vers. 151, quam liquerat illis. Vers. 188, castifico socians. Vers. 234, Et moribus istius aevi. Vers. 276, post corporis usum. Vers. 282, terra, quis in me Rubus. Vers. 314, Ut qui corde. 12. Haec sunt, quae in prioribus decem Paulini carminibus animadvertenda censuimus. Quod vero spectat ad tria postrema, quae rursus nunc edimus, in his plus quam trecenta loca emendavimus, ac praeterea tertio et decimo carmini post septuagesimum versum tres et quinquaginta versus addidimus, qui in eo quem Muratorius adhibuit, Ambrosianae bibliothecae codice desiderabantur. Ac nostrum quidem hocce additamentum brevibus scholiis illustravimus: alia vero carmina non item, quod luculentissime a Ludovico Muratorio explicata jam sint. Quanti autem additamentum ipsum faciendum sit, ex ejus lectione cognosces: sed illud hic praetereundum non est, Tobiae librum, et eum, qui Ecclesiasticus inscribitur, quos libros heterodoxi ut apocryphos rejiciunt, a Paulino ut sacros atque divinos in eo citari, ut in scholiis ostendemus. 13. Atque hic ego praefandi finem facerem, nisi aliquid de ea, qua usus sum, horum poematum inscriptione dicendum esset. Vulgo enim sic inscribi solent, Natalis I, Natalis II, et ita deinceps. Ita certe inscripsit Muratorius. At mihi quidem ea inscriptio numquam probari potuit: idque multis de causis. Primum enim etsi quotannis Paulinus in emortualem, seu, ut rectius cum Ecclesia loquar, in natalem S. Felicis diem carmen scriberet, quomodo tamen carmina ipsa Natales dici possint, equidem, ut dicam id quod res est, ne intelligo quidem. Dungalus sane in eo quem dixi libro cum passim haec ipsa Paulini poemata in medium proferat, nusquam tamen ea Natales appellat, sed semper aut libros, aut carmina. Nostri autem codicis exscriptor primum quidem sic ea inscripsit: De vita S. Felicis carmen anni primi, carmen anni II, etc.; postea vero, quasi eum hujus inscriptionis poeniteret, sic inscripsit: Liber I, Liber II, etc. Natalis vero nomen nusquam apud eum occurrit. At quid plura? Paulinus ipse quamvis multis in locis de hisce poematis mentionem faciat, tamen ne semel quidem ea Natales appellat, sed libellos, aut Natalitios libellos. Nam carm. 12, vers. 306, ita canit: Sed nostris ante libellis Praeterita, in praesens semper servata canetur. Et carm. 13, vers. 52: Et quia praeteritis magis illa libellis Dicta mihi. Et vers. 55: Hunc animo texam gratante libellum. Et vers. 104: Sit caput herous, fundamentumque libello. Quin imo in epistola 28 ad Severum scripta eodem modo locutus est: « Habes ergo, inquit, libellos a me duos, unum versibus Natalitium de mea solemni ad Dominaedium meum (ita vocat Paulinus S. Felicem, quasi Dominum aedis) cantilena, cui corpore ac spiritu quotidie, lingua autem quotannis pensito dulcissimum voluntariae servitutis tributum in die consecrationis ejus, etc. » Pauca haec te monendum censui, humanissime lector, antequam ad ipsa Paulini carmina venias: quid enim necesse erat me plura dicere, cum tam multa de iis doctissime scripserit Muratorius? Vale. POEMA XIX. CARMEN XI IN S. FELICEM. 447-448 Sidera si caelo, si possunt gramina terris Defore, mella favis, aqua fontibus, uberibus lac: Sic poterunt linguis laudes cessare piorum, In quibus et vitae virtus, et gloria mortis Ipse Deus pro quo vitam voluere pacisci, Et moriendo piam sancire fidem populorum, Mercarique sacrum pretioso sanguine regnum, Sanguine, quo totum spargentes martyres orbem Gentibus innumeris semen caeleste fuerunt. Horum de numero procerum confessor in ista Urbe datus Felix longe lateque per orbem Nominis emicuit titulo. Sed Nola sepulti Facta domus tamquam proprio sibi sidere plaudit. Omnis enim, quacumque manet mandatus in ora Martyr, stella loci simul, et medicina colentum est. Namque tenebrosum veteri caligine mundum, Languentesque animas miseratus in orbe creator Sic sacra disposuit terris monumenta piorum, Sparsit ut astrorum nocturno lumina caelo. Et licet una fides, par gratia, et aemula virtus Martyribus cunctis maneat, tamen omnibus iisdem Dissimiles operum formas exstare videmus. Atque alibi tacitis meritum sublime sepulcris Excolimus memores, alibi clamantia signa Conspicuas miramur opes. Ubi credo mali plus Durior impietas retinet, majorem ibi morbus Poscit opem gravior, vel adhuc ubi caecior altam Perfidiae noctem trahit error, et aegra laborat In populo titubante fides, ibi lumina prorsus Accendi majora decet, mundique tenebras Illustrante Deo perimi, mentesque retusis Attonitas oculis, trepidasque intendere ad ipsos Divini veri radios, caligine tetra Solvere, collyrioque medentis inungere Christi. Quod per apostolicas curandis sensibus artes Cote pia teritur, quia lene jugum, et leve Christi Est onus ad Christum puro jam lumine versis, Atque evangelico suffusis pectora succo. Quo bene purgantur nebulae, quibus interiorem Obducunt aciem mundi fallentis amores, Qui magnum per inane vagos sine remige sensus Circumagunt, hebetantque gravi caligine captos Mollibus illecebris, ut frangant robora vitae, Sectenturque vagas per gaudia lubrica pompas. 449-450 Hos igitur nobis cupiens avertere morbos Omnimedens Dominus, sanctos mortalibus aegris Per varias gentes medicos pietate salubri Edidit; utque suam divina potentia curam Clarius exereret, potioribus intulit illos Urbibus, et quosdam licet oppida parva retentent Martyras: at proceres Deus ipsos moenibus amplis Intulit, et paucas functos divisit in oras, Quos tamen ante obitum toto dedit orbe magistros. Inde Petrum, et Paulum Romana fixit in urbe, Principibus quoniam medicis caput orbis egebat Multis insanum vitiis, caecumque tenebris. Sed potiore Deo nostram reparare salutem, Quam Satanae captos etiam nunc fraude tenere: Rarescunt tenebrae mundi, et jam pene per omnes Praevaluit pietas, et mortem vita subegit. Crebrescente fide victus delabitur error, Et prope jam nullis sceleri, mortique relictis Tota pio Christi censetur nomine Roma, Irridens figmenta Numae, vel fata Sibyllae. Cumque sacris pia turba refert pastoribus Amen Per numerosa Dei regnantis ovilia laetum. Laudibus aeterni Domini ferit aethera clamor Sanctus, et incusso Capitolia culmine nutant. In vacuis simulacra tremunt squalentia templis Vocibus icta piis, impulsaque nomine Christi. Diffugiunt trepidi desertas daemones aedes. Lividus incassum serpens fremit ore cruento Lugens humanam jejuna fauce salutem. Seque simul pecudum jam sanguine defraudatum Praedo gemens frustra siccas circumvolat aras. Sic Deus et reliquis tribuens pia munera terris Sparsit ubique loci magnas sua membra per urbes. Sic dedit Andream Patris, Ephesoque Johannem, Ut simul Europam, atque Asiam curaret in illis, 451-452 Discuteretque graves per lumina tanta tenebras. Parthia Matthaeum complectitur, India Thomam Lebbaeum Libyes, Phryges accepere Philippum, Creta Titum sumpsit, medicum Boetia Lucam. Marcus, Alexandrea, tibi datus, ut bove pulso 453-454 Cum Jove, nec pecudes Aegyptus in Apide demens, In Jove nec civem coleret male Creta sepultum, Nec Phryges exsectis agerent Cybeleia Gallis Impuram foedo solantes vulnere matrem, Et tandem castis fronderet montibus Ida Intactas referens securo vertice pinus: Vana nec ulterius mutos jam Graecia Delphos Consuleret, spernensque suum calcaret Olympum Altius in Sion gradiens, ubi collis alumni Lene jugum celso fastigat vertice Christus. Fugit et ex Epheso trudente Diana Johanne Germanum comitata suum, quem nomine Christi Imperitans Paulus pulso Pythone fugavit. Fugit ab Aegypto Satanas, ubi mille figuras, Nomina mille sibi variis accommoda monstris 455-456 Sumpserat; ut Serapi sanctum formaret Ioseph, Nomine ferali abscondens venerabile nomen, Cum tamen ipsa fidem simulacri forma doceret, Qua modius capiti superest, quia frugibus olim Ante famem Domino sic inspirante coactis Innumeras gentes Aegypti ex ubere pavit, Et steriles annos annis saturavit opimis. Sed ne ultra sanctus coleretur honore profano, Mens arcana Dei devotae pectora plebis Immissis acuit stimulis, cultumque nefandi Daemonis everso, fractoque Serapide clausit. Non Pelusiacis vaga saltibus Isis Osirim Quaerit aruspicibus calvis, qui pectore tunso Deplorant aliena suo lamenta dolore, Moxque itidem insani sopito gaudia luctu Vana gerunt eadem mentiti fraude repertum, Qua non amissum sibi quaesivere vagantes. Heu quo stultitiae merguntur gurgite mentes 457-458 Luce Dei vacuae! nam quid, rogo, caecius illis, Qui non amissum quaerunt, nusquamque manentem Inveniunt, planguntque alii quod non dolet ipsis? Elige quid facias miser error. Quid colis? aut quid Plangis non coeunt quae jungis: luctus honorem Non sequitur: lamenta colis, lugendaque credis, Quae divina putas. Si dii sunt, nec miseri sunt; Aut si sunt miseri, dii non sunt, atque homines sunt, Et miseri: miserare igitur mortalia passos, Aut laetus venerare deos: nam caecus aperte est Hic furor, aut miseros colere, aut lugere beatos. Ergo dea est Isis? mulier dea? si dea, corpus Non habet, et sexus sine corpore, vel sine sexu Partus abest. Unde ergo illi quem quaerit Osirim? Atque ubi quaerat eum, nescit dea. Sed dea numquam Esse potest mater, nec femina. Nam Deus unus, Virtus trina Deus, Pater unus, et unus in ipso Filius: ex ipso simul unus cum Patre Verbi Spiritus: haec tria sunt Deus unus nomina semper. Sola Dei natura Deus: quod Filius, et quod Spiritus, et Pater est: sed Filius ex Patre natus, Spiritus ex Patre procedens. Nihil hic habet ulla Commune, aut simile in rebus natura creatis. Ast Carthago potens Cypriano martyre floret, Cujus et ore simul profusi, et sanguine fontes Fecundaverunt Libyae sitientis arenas. Nec procul inde Uticam collatis Candida Massa Martyribus magno venerandae caedis acervo 459-460 Extulit; unus enim benedicti cespitis agger Corpora multa tegens alte caput extulit arvis, Et meritis altos testatur monte sepulcri. Inde Deo dudum jam fertilis Africa Christo Multiplicat largas tanto de semine fruges, Et parit egregios verboque, fideque magistros. Nec minor Occiduis effulsit gratia terris. Ambrosius Latio, Vincentius exstat Iberis. Gallia Martinum, Delphinum Aquitania sumpsit. Multaque praeterea per easdem largiter oras Semina sanctorum positis diffusa sepulcris Illustrant totum superis virtutibus orbem, Et toto antiquum detrudunt orbe draconem, Qui genus humanum per nomina mille deorum, Quae tamen ex obitis mortalibus et sibi sumpsit Ipse, suisque dedit coluber, quibus arte nocendi Princeps in vacuo tetrum gerit aere regnum, Daemonibusque caput nobis inimicus oberrat. Sic itaque et nostra haec Christi miserantis amore Felicis meruit muniri Nola sepulcro, Purgarique simul, quia caecis mixta ruinis Orbis, et ipsa simul moriens in nocte jacebat Saxicolis polluta diu cultoribus, in qua Prostibulum Veneris simul, et dementia Bacchi Numina erant miseris, foedoque nefaria ritu Sacra celebrabat sociata libido furori. Et quis erat vitae locus hic, ubi nec pudor usquam, Nec metus ullus erat? Quis enim peccare timeret, Hic ubi sanguineus furor, atque incesta libido Relligionis erant, et erat pro numine crimen His qui crediderant esse ullum in crimine numen? 461-462 Atque erat in toto quasi sanctior agmine cultor, Qui Veneris sacris pollutius incaluisset. Plenus et ille Deo, reliquisque beatior esset, Qui magis infuso sibi daemone saevius in se Desipiens, propriisque litans furialia sacra Vulneribus sanam meruisset perdere mentem. O caecis mens digna animis, et numina digna Aversis servire Deo. Venus, et nemus illis Sit Deus: ebrietas demens, amor impius illos Sanctificent: abscissa colant, miserique pudorem Erroris foedi Matris mysteria dicant. Digna fides illis, quibus almo in lumine veri, Legibus et castis, et magno nomine Christi Nulla fides, et nullus amor, ideoque nec ullum Indignae pretium vitae est in sanguine Christi. Sit Deus his venter, vel cetera gaudia carnis, Queis Deus ipse Deus non est, quibus in cruce Christi Gloria nulla subest, quia non dignatur adire Degeneres animos virtus crucis. Inde beatis Felix, ut reliqui diverso martyres orbe, Nolanis medicus fuit, estque perennis ope ista: Nec modo Nolanis, sed et omnibus, a quibus idem Imploratus erit, dabit isto jure salutem, Si crucis alma fides in pectore supplicis adsit. Ista fides genus humanum curatque, piatque: Haec ubi defuerit medicina, morabitur illic Omne mali regnum, nec in illo desinet umquam Cypris adulteriis, furiis regnare Lyaeus, In quo defuerit Christi pudor, et crucis ardor. Ignis enim divinus inest, ubi vis crucis intus Ardescente fide cruciat male conscia corda, Vivificatque animam vitiis in carne peremptis. Hostibus his obtrita diu, corruptaque tantis Pestibus ingentem poscebat Nola medelam. Atque ideo pensante Deo discrimen, opemque Felicem accepit medicum, qui vinceret omnem Quamlibet antiquam miserorum in cordibus atris 463-464 Perniciem, et meriti virtute potentior alti Vulneribus ductum super ulcera putria callum Scinderet, ut saniem suffusa labe coactam Exprimeret sinibus ruptis, ac deinde lacunam Vulneris expleret plana cute ducta cicatrix. Ergo ubi Nolanis Felix, ut stella tenebris, Fulsit ab ore Dei veniens, verbumque medendi Ore gerens tamquam venturo sole serenus In matutino laetum jubar exserit ortu Phosphorus, occiduisque novus praefulget in astris Nuncius instantis cessura nocte diei. Sic jam Evangelio totum radiante per orbem, Et propiante Deo cunctis mox judice terris Adventus vexilla sui praetendit ubique, Perque suos Christus sua signa coruscat amicos. Ex quibus hac voluit sibi praelucere sub ora Felicem, ut nostras isto depelleret umbras Sidere, et antiquos ista quoque pelleret urbe Daemonas, ut pulsis hominum de corde colonis Talibus intraret puras Deus incola mentes, Et vice mutata nobis pietate solutis Nostra prius nostros premerent modo vincla leones Frustra in oves Christi victa feritate frementes. Et manet haec nobis etiam nunc gratia, quae nos Peccatis prece sanctorum exorante resolvit, Atque iisdem sanctis ultoribus alligat illos, Discruciatque hostes, qui nos vincire solebant. Hi modo ut illato deprensi lumine fures, Atque in vincla dati, nunc ignea flagra piorum, Ut meruere, ferunt, aut jam infernis male trusi Carceribus trepidant, vicinum instare fatentes Judicium Domini solis sibi triste, suisque Omnibus, in Satanae partem quos saeva voluntas Verterit, et Satanae sociaverit aemula vita. Istic nequitiae socios homines, ibi poenae. Ecce dies accepta Deo: modo vera salutis Lux micat: omnia jam nobis bene versa videmus: Diffugere doli, cecidit Bel, interit error, Quique colebantur totis quasi numina templis Daemones, hi per templa Dei torquentur inermes; Et qui divinos audebant sumere honores, Hi modo ab humana plectuntur gente subacti. Namque isti, quos nunc celebri Felicis in aula Torqueri, clamare, rapi per capta videmus Corpora, corporibus vincti retinentur in ipsis, In quae se trusere ipsi, poenamque volentes Humanam, invenere suam. Nunc ergo reorum Personae exululant poenis, qui numine falso Dii fuerant, et qui mentito numine vivos Ante Dei cultum sibi nil caeleste videntes Dediderant homines, hi nunc ubi lumine Christi Vera fides patuit, non possunt ferre sepultos. Sed magis ut pateat, quia nunc hi qui cruciantur 465-466 Daemones ante fores, aut ante sepulcra piorum, Iidem sunt illi, quibus olim serva litabat Gens hominum, et sacros demens libabat honores, Ipsa docet vocum species: nam saepius illa Voce gemunt, solitum ut noscas clamore furorem. Sic plerumque velut resoluto laxius ore, Dente fremunt, spumant labris, horrentque capillis. Utque manu prensante comam excutiuntur in altum, Et pede pendentes stant crinibus: interea illic Sacrorum memores veterum, quibus exta solebant Lambere caesarum pecudum, aut libamine pasci, Lascivosque choros hederatis ducere pompis, Nunc etiam sua testantes sacra illa fuisse, In quibus insanos dabat ebria turba tumultus, Euhoe Bacche sonum fractis imitantur anheli Vocibus, et lento jactant sua colla rotatu. Sed quia non poterat mortalis unius aetas Sufficere, ut longo contagia tempore tracta Dilueret paucis, quos corpore viveret, annis Confessor Felix, et presbyter, ore magister, Elogio martyr, merito officioque sacerdos; Omnipotens Dominus finitum corporis aevum Felici potiore via persistere fecit, Continuans medicos operosi martyris actus, Virtutes ut eas idem celebraret humatus, Quas in carne manens Christi virtute gerebat, Atque ita susceptae nec mortuus abforet urbi Corpore, cum tantum positi sanator adesset Spiritus, et desideriis latitaret amantum Ad tempus cari facies subtracta patroni; Prompta sed aegrorum semper medicina saluti Afforet. Inde perennis honos, et gloria sanctum Felicem meritis sine fine virentibus ambit: Et licet a veteri tumulis absconditus aevo, Qua mortalis erat, lateat telluris operto; Viva tamen vegetante Deo, membrisque superstes Gratia divinum spirantia martyris ossa Clarificat populis merito vivente sepulti: Et magni solium breve confessoris adorat Jugiter e variis congesta frequentia terris. Sed Deus ut cunctorum hominum sator, omnibus istam De sanctis indulsit opem procedere terris: Ut jam de tumulis agerent pia dona beati Martyres, et vivos possent curare sepulti. 467-468 Nec satis hoc donum Domino fuit, ut sua tantum Nomine, sive opibus loca martyres illustrarent: Ex iisdem tumulis etiam monumenta piorum Multiplicans multis tribuit miserator eosdem Gentibus. Et referam varias ab origine causas, Ex quibus haec orta est variis benedictio terris Nam quia non totum pariter diffusa per orbem Prima fides ierat, multis regionibus orbis Martyres abfuerant, et ob hoc, puto, munere magno Id placitum Christo nunc inspirante potentes, Ut Constantino primum sub Caesare factum est, Nunc famulis retegente suis, ut sede priori Martyras accitos transferrent in nova terrae Hospitia: ut sancto non olim antistite factum Novimus Ambrosio, qui fultus munere tali, Postquam ignoratos prius, et tunc indice Christo Detectos sibimet mutata transtulit aula, Reginam prompta confudit voce furentem. Nam Constantinus proprii cum conderet urbem Nominis, et primus Romano in nomine regum Christicolam gereret, divinum mente recepit Consilium, ut quoniam Romanae moenibus urbis Aemula magnificis strueret tunc moenia coeptis, His quoque Romuleam sequeretur dotibus urbem, Ut sua apostolicis muniret moenia laetus Corporibus: tunc Andream devexit Achivis, Timotheumque Asia: geminis ita turribus exstat Constantinopolis magnae caput aemula Romae, Verius hoc similis Romanis culmine muris, 469-670 Quod Petrum, Paulumque pari Deus ambitione Compensavit ei, meruit quia sumere Pauli Discipulum cum fratre Petri. Jam quanta per istam Sanctorum per longa viam divortia terrae Creverit utilitas ad nostrae munia vitae, Ipsa docent hodieque loca, in quibus illa beati Rheda capax oneris posita statione resedit, Omnibus in spatiis quacumque aut mansio sanctis Corporibus, requiesque fuit vectantibus illos Sacratos cineres, miris clamantia signis. Nam divina manus medica virtute per omnes Est illic operosa vias, qua corpora sancta Impressere sacro vestigia viva meatu. Inde igitur suadente fide data copia fidis Tunc comitum studiis, quaedam ut sibi pignora vellent Ossibus e sanctis merito decerpere fructu, Ut quasi mercedem officii, pretiumque laboris Praesidia ad privata domum sibi quisque referrent. Ex illo sacri cineres quasi semina vitae Diversis sunt sparsa locis, quaque osse minuto De modica sacri stipe corporis exiguus ros Decidit in gentes: illic pia gratia fontes, Et fluvios vitae generavit gutta favillae. Inde in nos etiam stillavit copia Christi Dives et in minimis: nam hoc quoque sumpsimus istic Carnis apostolicae sacra pignora pulvere parvo, Quae Sanctus nostri Dominusque, paterque cubilis, Et custos animae nostrae, et tutela salutis Felix vicina sibi cominus aede recepit, Quae reliquis ejus aetate recentior aulis Exiguos cineres, et magnos servat honores, Servaturque magis custodibus ipsa patronis: Absit enim, ut servari unquam videantur egere: Qui servare solent tamen, et curare suorum Commoda alumnorum patrio dignantur amore, Atque dicatorum sibi tutamenta locorum Dirigere: hoc sanctis studium pietatis inesse Spiritibus miranda fide documenta dederunt. Unde recens etiam paucis opus eloquar orsis: Dignum etenim sancti Felicis munera in ipso Natali ejusdem gratantibus edere verbis. Non peregrina locis, neque tempore prisca profabor: 471-472 Finibus in nostris, et in ista sede patratum Nuper opus referam, quod forte renoscere vobis Promptum erit; in medio quoniam res lumine gesta est. Credo ex hoc numero vestrum prope nullus in isto Sit novus auditu, quia per longinqua remotis Fama volans ierit. Certe affueratis in ista Urbe aliqui per idem tempus, quo contigit, ut fur Illicitis animo stimulis agitatus avaras Mitteret in sacra dona manus, et ab omnibus unam Improbus, et demens venerandae insignibus aulae Eligeret praedae speciem crucis, inscius illam Indicio sibi, non spolio fore, quam velut hamum Piscis edax hausit capta capiendus ab esca. Quis, rogo, latronem tam grandi spiritus auso Impulit, armavit, caecavit, praecipitavit, Ut nec ad excubias vigilum, nec ad ipsa (quod est plus) Quae cineres reverenda tegunt altaria sacros, Pulveris et sancti virtutem halantia fragrant, Corde repercusso fugeret, neque numine tantum, Sed specie simul, et pretio praestantia ferret? Multa etenim suberant alia, ut novistis, in ipso Ornamenta loco, quae sumeret, ut crucis auro Parceret; intus enim latitabant mystica vasa Sumendis mandata sacris. Sed praeter et aulae Ipsius in spatio variis insignia formis Munera erant de more sita haec, quae cernitis illic Omni prompta die, vel circumfixa per omnes Ordine diverso quasi candelabra columnas, Depictas exstante gerunt quae cuspide ceras, 473-474 Lumina ut inclusis reddantur odora papyris. At medio in spatio fixi laquearibus altis Pendebant per ahena cavi retinacula lychni, Qui specie arborea lentis quasi vitea virgis Brachia jactantes, summoque cacumine rami Vitreolos gestant tamquam sua poma caliclos, Et quasi vernantes accenso lumine florent, Densaque multicomis imitantur sidera flammis, Distinguuntque graves numerosa luce tenebras, Et tenerum igniculis florentibus aethera pingunt: Dumque tremunt, liquidos crines, crebrumque coruscant, Assiduis facibus sparsa caligine noctis Ambiguam faciem miscent lucem inter, et umbras, Et dubium trepidis conspectibus aera turbant. Ergo isthaec licet in patulo sibi prompta videret, Tutius et furanda sibi, quoniam minus esset Criminis, et pretii suspensam altaris ab ora Longius, argentoque levem emandare lucernam: Sed miser, ambitiosus, et ipsa in fraude superbus Tamquam vile nefas argentea sumere furto Sprevit, et audacem porrexit in aurea dextram, Quae simul e variis scite distincta lapillis Viderat, et magnis inflarat pectora votis, Ut pariter gemmis gauderet dives, et auro. Sed tantum sceleris magni cumulatur iniquo Pondere: peccato mansit gravis, et levis aere. Sacrilegum sua poena manet, sua praeda latronem Deseruit. Spolio furti, non crimine nudus Vivit inops fructu, sed vulnere fraudis abundans. Quamquam illum non hoc magno sine numine Christi, Consilioque putem permissum crimen adisse: Ut quia vel quicquam de sacris tollere rebus Mente recepisset, sineretur ad ilfa venire, In quibus admissi impietas insignior esset. Ante dies paucos idem confugerat illuc Militiam simulans fugere, et susceptus amice Hospes ab aedituis sacram curantibus aulam. Toto pene latens ibi mense cubilia, somnos, 475-476 Tempora custodum simul exploraverat. Et cum Cepisset placidas meditati criminis horas, Nocte nefas tacita arripuit, nulloque labore, Nec strepitu foribus clausis inclusus, ut unus Servantum, quibus hospes erat, primos ubi somnos Non vigiles Vigiles coepere silentibus umbris Carpere, et oppressis oblivia ducere curis: Ille locum sumens sceleri, qua noverat usu Expositam lychnis per noctem ex more parandis Machinulam gradibus scalas praebere paratis, Et male securo sibi tunc custode relictam: Quae crucis instar erat, quod et est modo perpete virga Directum, geminos transverso limite gestans Cantharulos: unum de calce catenula pendens Sustinet: in tribus his scyphulis inserta relucent Lumina, cum fert festa dies: tunc vero sine usu Luminis ad speciem tantum suspensa manebant. Sed paulo crucis ante decus de lumine eodem Continuum scyphus est argenteus aptus ad usum. Hunc importuno sibi lumine praedo micantem Protinus exstinguit: namque id quoque noverat idem Saepe solere mori, cum stuppa perarida longam Conderet in noctem consumpto lumen olivo, Nec miraturum vigilem, si forte tenebras Cerneret obducto subducere culmina lychno, More putaturus noctem, non crimine factam. Non igitur quasi fur, quod erat latro, sed quasi custos Aufert illicitam securus praedo rapinam, Nec fugit impavidusque manet. Tegit una latentem Cellula de multis, quae per latera undique magnis Appositae tectis praebent secreta sepultis Hospitia. Harum una fur abditus; atque ubi maxe Claustra patere videt, reserata prosilit aula, 477-478 Et latebram linquens portat scelus: ire parabat Romuleam, ut post jam captus narrabat, ad urbem, Illic infandae acturus commercia fraudis. Interea ignaris nostris nox illa, diesque Totus abit: sero solitum jam vespere munus Curantes posuere gradus: ut scandere coepit Facturus lychnum, nihil invenit: orba manebat Virga crucis solitae pulcro spoliata monili. Pavescunt miseri, neque damnum criminis audent Prodere, noscentes etiam sibi jure reatum Competere: abscedunt trepidi, fugiuntque, latronem Sectantes profugum: nusquam vestigia lapsi Ulla legunt: omnes adeunt diversa viarum, Scrutanturque sitos diverso littore portus. Effluxere dies frustra quaerentibus octo, Sive decem, et cunctis vacua jam indage reversis; Unus quaerentum puer irritus ipse laboris In cassum fusi longa regione redibat, Et prope jam Nolam veniens subsistit in ipso Aggere, et ingenti gemitu, fletuque profuso Felicem clamans praesumit corde fideli Non remeare domum, nisi cum cruce: moxque peractum Promptus iter relegit: lit et illicet obvius illi Quidam homo, qui farem, non furem, sed quasi civem Norat: eum noster primus rogat, unde viator Afforet; ille refert: rursus de fure rogatur, Si vidisset eum: respondit at ille, propinquis Inde locis agere, et regio tunc illa prope illos, Dum loquerentur, erat monti conjuncta Vesevo, Quintus ab urbe lapis Nola. Sed vesperis ortus Consilium differt. Placet ut lux crastina rursus Jungat utrumque sibi; fit mane, revertitur index; Perducit nostros, capitur fur, praeda refertur. Forte sacrata dies illuxerat illa beati Natalem Prisci referens, quem et Nola celebrat, Quamvis ille alia Nucerinus episcopus urbe Sederit: ecce ipsam sancti Felicis in aulam, Quam tunc solemni populus stipabat honore, Post sacra jam solvente pios antistite coetus, Tempore proviso divinitus egredientis Plebis in occursum subito introducitur ille Furaces post terga manus nodata revinctus. Laetitia populus, formidine praedo repletur, Utque novum ad monstrum tota concurritur urbe. Turba furens odiis popularibus ibat in illum, Laetitia moestos miscebat et ira tumultus. Pertimui, fateor, ne forte diabolus illa Qua solet invidia violaret sanguine pompam, Et pejore prius curaret vulnere vulnus. Eripitur populo, cellaque includitur ipsa 479-480 (Quod sic forte reo capto tunc accidit), in qua Delituit rapta cruce; qua post ipse reperta Clauditur, ut vivat. Tunc ergo mente recepta Ipse suum facinus reus, atque obstacula coepit Mirandis narrare modis, fassusque per illos Octo decemve dies, quibus ire paraverat urbem Romulcam, implicitis ita se pedibus retroactum, Semper ut ire parans, semper retrahente rediret Nescio quo, rursusque illam remearet ad oram Vesevi, qua jussus erat quasi carcere claudi Angelica nectente manu: tamen ille putabat Arbitrii miser esse sui, quod corpore liber Esse videbatur, quem non exstante catena Fortior arcanis retinebat dextera vinclis. Ultor eum digno Felix errore ligabat, Et tali amentem vertigine circumagebat, Semper ut abscedens nusquam discederet, et cum Prosiliente gradu coepisset abire, rediret. Mira fides! Ibat stando, remanebat cundo, Nescius, hoc ipso, pro quo fugitare parabat, Ne fugeret, fieri, et secum sua vincla manere, Inruptamque sibi proprium scelus esse catenam. Namque sinu clausae mandaverat insita praedae Pondera, et hinc avidus quasi captus mente latebram Quaerens, luce tamen campis errabat apertis, Seque latere putans exstabat in aequore claro. Conscia sic mentem impietas caecaverat, ut nec Effugeret fugiens, nec celaretur aberrans. Sensibus adversis metus hinc, stupor inde nocentem Miscuerant animam, vitabat strata viarum; Secretos metuebat iners accedere saltus: Ipsa etiam in silvis sibi forte silentia tantum Clamatura nefas metuens, aut tristia formis Occursura putans ultricum monstra ferarum. Inde miser celebri sejunctus ab aggere juxta Devius in quodam spatiabatur sibi rure Securum ignaris simulans sub corde timorem, Ut facinus sub veste premens: nam vestis in altum Succinctae sinibus clausum mandaverat aurum. Nam neque vel tacitae furtum committere terrae Ausus erat, specubusve cavis de more latronum, Indicium metuens credendae fraudis avarus. Inde suae tantum tunicae sua furta nefandus Crediderat, qua restrictum nodarat amictum Suspendens fluidam nudato poplite vestem. Hanc sibi praedo penum sceleris tunc semet in ipso Struxerat, et digne tali est formidine vinctus, Crederet ut nullis miseri consortia furti, Ut sceleris tanti contagia solus haberet, Et sinus illius fieret custodia furti, 481-482 Cujus sacrilegam fuerat manus ausa rapinam. Ipse suum sibi ferret onus, solumque gravaret, Pollueretque suae letalis sarcina praedae, Ut nihil ex illo vacuum impietate maneret, Qui spolium sceleris sacris ex aedibus actum Includens habitu cincto substringeret ipsum, Atque suis signum praetenderet ipse catenis. Namque brevi captus mutavit cingula vinclis, Utque aurum sinibus discincta veste solutis Decidit, ex ipsa fuerat qua cinctus habena Vinctus eas, quas in sacra dona tetenderat audax Praedo manus, proprii captus nodamine lori Rettulit et praedae vacuas, et reste repletas. Verum si penitus totam spectare velimus Ordinis exacti seriem magis ac magis omni In specie, vel qua latuit scelus, atque reclusum Claruit, admiranda Dei cernemus operta Felicem gessisse manu. Jam plurima retro Diximus, ut fugiens non fugerit, utque redactis Passibus emensos sua per vestigia cursus In cassum totiens volvente relegerit orso Longinquis exclusus, et ad vicina recussus. Nunc aliud Felicis opus, quod dextera Christi Edidit, ut meritum cari monstraret alumni, Commemorabo pari specimen mirabile signo, Quod reus ipse tremens confesso prodidit ausu. Ante tamen, quia res ita postulat, ipsius instar Enarrabo crucis, qualem et pictura biformem Fingere consuevit, baculo vel stante bicornem, Vel per quinque tribus dispansam cornua virgis. Forma crucis gemina specie componitur, et nunc Antennae speciem navalis imagine mali, Sive notam Graecis solitam signare trecentos Explicat existens, cum stipite figitur uno, Quaque cacumen habet, transverso vecte jugatur. Nunc eadem crux dissimili compacta paratu Eloquitur Dominum tamquam monogrammate Christum. Nam nota, qua bis quinque notat numerante Latino Calculus, haec Graecis chi scribitur, et mediata rho, Cujus apex et signa tenet, quod rursus ad ipsam 483-484 Curvatum virgam, facit ο velut orbe peracto. Nam rigor obstipus facit ι quod in Hellade iota est. Tau idem stylus ipse brevi retro acumine ductus Efficit, atque ita sex, quibus omni nomine nomen Celsius exprimitur, coeunt elementa sub uno Indice, et una tribus firmatur littera virgis. Sex itaque una notas simul exprimit, ut tribus una Significet virgis Dominum simul esse ter unum. Et Deus in Christo est, quem sumpto corpore nasci Pro nobis voluit trinae concordia mentis. Idque sacramenti est, geminae quod in utraque virgae Ut diducta pari fastigia fine supinant, Infra autem distante situ parili pede constant, Affixaeque sibi media compage cohaerent, Et paribus spectant discreta cacumina summis. His intermedio coeuntibus insita puncto Virga velut sceptrum regale superbius exstat, Significans regnare Deum super omnia Christum, Qui cruce dispansa per quatuor extima ligni Quatuor attingit dimensum partibus orbem, Ut trahat ad vitam populos ex omnibus oris. Et quia morte crucis cunctis Deus omnia Christus Exstat in exortum vitae, finemque malorum, Alpha crucem circumstat, et ω tribus utraque virgis Littera diversam terna ratione figuram Perficiens, quia perfectum est mens una, triplex vis. Alpha itidem mihi Christus, et ω qui summa supremis Finibus excelsi pariter complexus, et imi Victor et inferna, et pariter caelestia cepit, Effractisque abysis caelos penetravit apertos, Victricem referens superata morte salutem. Utque illum patriae junxit victoria dextrae, 485-486 Corporeum statuit coelesti in sede tropaeum, Vexillumque crucis super omnia sidera fixit. Illa igitur species, quam fur agitatus avaris In cassum furiis pendente refixerat unco, Pollutaque manu sancta amandaverat aula, Hoc opere est perfecta, modis ut consita miris Aeternae crucis effigiem designet utramque: Ut modo si libeat spectari cominus ipsam Prompta fides oculis: nam reddita fulget in ipso, Quo fuerat prius apta loco, et velamine clausi Altaris faciem signo pietatis adornat. Ergo eadem species formam crucis exerit illam, Quae trutinam aequato libratam stamine signat, Subreptoque jugum concors temone figurat, Sive superciliis a fronte jugantia vultum Lumina transversis imitatur cornibus arbor Ardua, qua Dominus mundo trepidante pependit Innocuum fundens pro peccatore cruorem. Huic autem solido quam pondere regula duplex Jungit, in extrema producti calce metalli Parva corona subest variis circumdata gemmis. Haec quoque crux Domini tamquam diademate cincta Emicat aeterna vitalis imagine ligni. Hanc fur ille sui toto de corpore furti Intactam ferro, quo cetera fregerat, unam Liquit, et ut capto tunc, discinctoque refusis Vestibus elapsae ceciderunt fragmina praedae. Visa rei species tunc inventoribus ipsis Ancipiti motu confudit pectora. Gaudent Inventis, sed fracta dolent: tum quaerere causam Incipiunt, cautum simul, audacemque latronem Mirantes, caecum fractis, cautumque relictis. Tunc ille attonitis crimen, numenque fatetur: 487-488 Mente etenim totum considerat: hoc tamen unum Numine servarat, quo crux inclusa vetabat Quamlibet audacem segni virtute latronem. Ipse fatebatur mentis scelus, atque crucis vim, Contestans, quotiensque manus armasset in illam In cruce consertam socia compage coronam Ceu fractas totiens ictu cecidisse recusso, Brachiaque aegra sibi nervis stupuisse solutis. Hic libet in miserum paucis insurgere furem. Infelix, quae tanta tuam dementia mentem Verterat, ut tanto reprehensus lumine veri Non festinares omnem praevertere cursu Indagem revolans, ut furtum sponte referres? Tantane vis animum tenebris oppressit avarum, Auderes illam ut gremio tibi condere partem, Quam totiens arcente Deo violare timebas? Dic mihi, qua pavor ille tuus fugiebat? et unde? Rursus ut intrepidum praeceps audacia sensum Tam male durabat, pavidus, contemptor et idem Ejusdem sceleris specie diversus abibas, Perfidiaeque fidem diviso pectore miscens Virtutem crucis, et signum inviolabile Christi Credebas metuendo crucem contingere ferro, Et quod noscebas metuens, portando negabas. Sed tamen impietas tua nec tibi profuit, et nos Stultitiam confesse tuam, divinaque signa Fecisti magno crucis exsultare triumpho. Ergo relinquamus captum jam incessere furem, Cui satis ad poenam est spoliatae fraudis egestas. Nunc ad te, veneranda Dei crux, verto loquelas, Gratantesque tua concludam laude profatus. O crux magna Dei pietas, crux gloria coeli, Crux aeterna salus hominum, crux terror iniquis, Et virtus justis, lumenque fidelibus. O crux, Quae terris in carne Deum servire saluti, Inque Deo coelis hominem regnare dedisti; Per te lux patuit veri, nox impia fugit. Tu destruxisti credentibus eruta fana Gentibus, humanae concors tu fibula pacis Concilians hominem medium per foedera Christi. Facta hominis gradus es, quo possit in aethera ferri. Esto columna piis tu semper, et anchora nobis, Ut bene nostra domus maneat, bene classis agatur In cruce fixa fidem, vel de cruce nacta coronam. S. PAULINI NOLANI EPISCOPI POEMATA. MURATORII AD S. PAULINI NATALEM DUODECIMUM PRAEFATIO. 489-490 Anno Christi 405 Natalem hunc cecinit S. Paulinus. Tria vero sancti Felicis miracula complectitur. Quidam beato confessori suem voverat, divisisque inter pauperes exiguis victimae partibus votum completum arbitratus abibat. Mirabiliter e coelo tactus ex equo ruit, pedesque secretis compedibus laborare dolet. Ad S. Felicis basilicam rursus defertur. Ibi sanctum precibus, et carnium distributione demulcet, pristinaque sanitate divinitus donatur. Apuli quidam agricolae alterum suem S. Felici votivum Nolam trahere conantur. Animal sagina oppressum pio desiderio obstat, primoque in itinere gressu destituitur. Hi aliter votum completuri ad S. Felicis pergunt. Insciis ipsis per plura passuum millia, nulloque hominum ducente, sus sponte Nolam defertur. Miraculum cuncti stupent, et hostia improvisa Nolanos pauperes alunt. Postremum prodigium agricolis aliis accidit. Juvencam et ipsi glorioso confessori vovent. Haec plaustro jungi renuit, et e dominorum manibus furiosa dilabitur. Sponte dein ipsorum iter comitatur, et non sine miraculo mansuefacta se ad securim sistit. Omnia fuse, atque eleganter a Paulino canuntur. POEMA XX. CARMEN XII IN S. FELICEM. Saepe boni domini caris famulantur alumnis Mente pia, et patrio subjecta tuentur amore Mancipia, hisque favent cura propiore fovendis, Quos magis indiguos opis, et virtute carentes Affectu rimante vident. Et si quis eorum, Moris ut humani solemnis postulat usus, Votum aliquod celebrare velit, neque possit egenis Id patrare opibus, studio curatur herili Servus inops, cui dives opum, queis pauper egebat, Contulerit dominus cumulandae impendia mensae. Haec mihi conditio est data sub Felice patrono: Nulla mihi ex me sint, ut sint mihi cuncta per illum; Namque ad Natalem nunc ipsius, ut quidem et ante Praeteritis, quibus ista dies mihi floruit, annis, Non erat unde epulum votis solemne pararem, Instabatque dies, nec adhuc mihi prompta facultas Ex aliquo suberat: subito ecce patronus abundans Unde dapem largam struerem geminos dedit una Cum nutrice sues, quorum de carne cibatis Pauperibus, nos materiam ex animalibus iisdem Sumpsimus, egregiis quoniam miracula signis Per pecudes ipsas nuper Deus edidit, alta Destimulans ratione homines attendere Christo, 491-492 Nec desiderium carnis praeferre fidei Namque ad avaritiae nostrae lacrymabile probrum Per pecora humanae rationis egentia summum Signa dedisse Deum, series recitanda docebit. Non afficta canam, licet arte poematis utar: Historica narrabo fide sine fraude poetae: Absit enim famulo Christi mentita profari: Gentibus hae placeant, ut falsa colentibus, artes. At nobis ars una fides, et musica Christus, Qui docuit miram sibimet concurrere pacem Disparis harmoniae quondam, quam corpus in unum Contulit assumens hominem, qui miscuit almum Infusa virtute Deum, ut duo conderet in se, Distantesque procul naturas redderet unum. Ut Deus esset homo, Deus est homo factus ab ipso, Qui Deus est, genitore Deo, cui gratia non est, Sed natura, quod est summi Patris unicus haeres, Solus habens proprium, quod munere praestat habere His quibus alma fides dederit divina mereri. Ille igitur vere nobis est musicus auctor, Ille David verus, citharam qui corporis hujus Restituit putri dudum compage jacentem, Et tacitam ruptis antiquo crimine chordis Assumendo suum Dominus reparavit in usum, Consertisque Deo mortalibus, omnia rerum In speciem primae fecit revirescere formae, Ut nova cuncta forent, cunctis abeunte veterno. Hanc renovaturus citharam Deus ipse magister, Ipse sui positam suspendit in arbore ligni, Et cruce peccatum carnis perimente, novavit. Atque ita mortalem numeris caelestibus aptam Composuit citharam variis ex gentibus unam, Omnigenas populos compingens corpus in unum. Inde lacessitis fidibus de pectine Verbi Vox Evangelicae testudinis omnia complet Laude Dei: toto Christi chelys aurea mundo Personat innumeris uno modulamine linguis, Respondentque Deo paribus nova carmina nervis. Sed referam ad mea coepta pedem; nam tempus, et hora est Promissas offerre dapes, apponere vobis Prandia sollicitas caste sumenda per aures. Non veteri repetam, quae sum dicturus, ab aevo. Ante dies paucos istic spectata profabor. Venerat huc quidam placitum sibi solvere votum Urbis Abellinae de finibus advena nostris Sedibus. Hic porcum studio curante paratum, Dilatumque diu, ut simul annis, atque sagina Cresceret, huc illinc perduxerat; atque ubi venit Pingue pecus voti jugulat de more voven tum. Fama suis magni per egentum accenderat acrem Ora famem et cuncti magnae spe partis hiantem Tendebant ad opima senes convivia faucem. Interea largitor inops non partibus aequis Dividit incisas carnes, medium suis aufert Sinciput, et tantum secti coquit intima ventris, Solaque pauperibus caesi vitalia porci Dividit, ac totum sibi corpus habere relinquit, Et votum complesse putat, laetusque redire Incipit, ausus eas jumento imponere secum 493-494 Relliquias, et in his placiti se pignora voti Sancta referre domum male credulus, in quibus idem Damnum animae, nodumque viae portabat avarus, Denique mox nec mille viam permissus abire Passibus, elucente die, simul aggere plano, Non tenebris pavitante, nec offendente salebris Lapsus equo, et quasi fixus humi se tollere rursus Ad consistendum reparato robore surgens Non potuit, coepitque pedes clamare ligatos, Idque probare jacens, plantis quasi compede junctis. Hic aliud mirum casu sociatur in ipso: Nam dum illum tanta cum debilitate jacentem Moesta propinquorum circumstat turba suorum, Jumentum, cui sola oneri porcina manebat, Ascensore sui vacuum, et ductore relictum Sponte sua se se nullo flectente refrenans Tamquam offendiculi causam cognosceret ultro Aut aliquem prohibere viam, qua coeperat ire, Vidisset, sic fugit iter, cursumque retorsit, Et properante gradu recucurrit ad hospita tecta Omnibus antevolans, quos lapsi attenta tenebat Cura viri, quem paulatim quasi corpore fracto Nitentem, et genibus rigidis prodire negantem, Caecaque vincla pedum pariter, meritumque ruinae, Et causam poenae lacrimosa voce fatentem Luce palam manibus grave subvectantibus aegri Corpus, fida cohors sanctas referebat in aulas Orantem medici Felicis ad ipsa reduci Limina, mox illic certam reperire medelam. Illum homines interque manus, interque catervas In sacra vectatum mirantidus atria turbis, Dispositi trino per longa sedilia coetu Obstupuere senes, inopum miserabile vulgus, Et socio canae residentes agmine matres. Praeterea multi, sua quos devotio sanctis Aedibus attulerat diversis eminus oris, Viderunt insigne pium, cum tempore eodem, Imo die, tam mira foret mutatio rerum. Idem homo, qui paulo ante suo digressus ab iisdem Liminibus gressu, nunc ipse redux alienis Infertur pedibus, subvecto corpore pendens. Parte alia stratus, nullo servante sequentum, Hospitis ante fores etiam nunc carne suilla Stabat onustus equus, neque quisquam notior illi Astiterat, cui cura foret relevare gravatum Fasce suo, et notis reducem subducere tectis. 495-496 Ille tamen velut humana ratione repletus Quaerentique suos, et protinus opperienti Astiterat similis, certo vestigia servans Fixa loco, simul aure micans, et naribus efflans Assuetorum hominum notos quaerebat odores. Mirum erat hospitibus, quaenam fuga, qui status ille Esset equi, notumque animal faciebat amicis Ambiguum nova forma rei, neque quisquam erat index Accidui, cunctis illum stipantibus intus, Qui fuerat manibus sanctam portatus in aulam Martyris, aeger ubi sancto pro limine fusus Corpore projecto, et complexis postibus haerens, Oscula figebat supplex, fletuque lavabat, Seque recognoscens proprii caput esse doloris, Tales se se ipsum dabat accusando querelas. O mihi, qui talem merui desumere poenam Hac in sede miser, qua, si miser adveniat quis, Efficitur felix! Sed justum, parque maligno Me fateor merito exitium cepisse, patique, Ut reus ipsa inter modo limina puniar ardens Exurente pedes simul, et stringente dolore, In quibus, heu demens! oblati munera voti Fraude fidem violans converti in damna salutis. Est tamen, est aliquid, fateor, quod dicere possim Jam mihi mutari grata vice tristia laetis, Atque ipsas animo jam prosperiora tuenti Infractis coepisse malis dulcescere poenas, Ex quibus haec nunc ipsa mihi bene gratia venit, Qua factum est mihi nunc, ut tam cito tangere rursus Limina Felicis misero veneranda liceret. Nam mihi si nullus, vel si levis iste fuisset Casus, ut arreptum possem pertendere cursum, Tunc magis infelix de prosperitate fuissem: Mansisset mihi culpa nocens, neque vulnus adactum Intus in ossa animae sensissem carne rebelli, Occultasset enim meriti discrimen iniqui Corporis illaesi vigor, et vinxisset inertem Mens durata reum, nisi lapsum poena ligasset. Ergo potens medice in Domini tu nomine Christi, Felix, jam satis hoc tibi sit, Dominoque potenti, Quod non ira mihi, pietas sed amica saluti Supplicium peperit, devincto ut corpore culpa Solveret: ecce malum servum, refugamque voracem Jure retraxisti, injectis pro crimine vinclis. Debitor infelix teneor, constringor, aduror, Propositus cunctis divini forma timoris. Mentibus haec omnes trepidis attendite, quae nunc Me miserum reliquis documento ferre videtis. Numquid enim hoc errore carent aliqui? Sed in uno Exemplum fieri placuit, quo sit mea poena In praejudicium quibus emendatio non est. Sed jam parce tuo misero, precor, optime Felix, 497-498 Parce libens, succurre favens: dolor ultimus urget Clamosas iterare preces: festinus adesto, Ne mors praeveniat medicum festina morantem. Sed scio, quod Domini manus haec, quae verberat, et quae Parcet more suo: mihi tantum tu modo fesso, Jamque fatiscenti propera laxare catenam, Quam tu, sancte, vides, ego sentio: sicut operto Clam tacitus vinclo fugitivi membra ligasti, Sic invisibili medicina solve reversum. Talia clamantem, dum postibus haeret in ipsis Felicis sancti, lambensque per oscula tergit, Attonitis illum pia turba et cernit, et audit Coetibus: ipse jacens etiam nunc erigitur spe, Increpitatque moras omnes, et tarda suorum Obsequia, afferri porcum, totasque jubet mox Pauperibus reddi partes, sibi vivere tantum Concedi petit atque inopum saturamine pasci. Certatim socii cito jussa fidelia curant. Itur ad hospitium notum, deponitur illic Sarcina jumento, carnes in frusta secantur, Et divisa coquit spumantibus ignis alienis. Cocta importantur patulis numerosa catinis. Exsaturata fames inopum gratantia reddit Verba Deo, et veniam petit, ut placata datori. Nec mora: confestim voti ratione soluta Debitor ille intus meritae compage catenae Solvitur, et pedibus Domino miserante refectis, Tamquam liber equus, vel ruptis cassibus ales Evolat, et cervi salientis imagine currit. Mira fides oculis obtenditur. Omnia gaudent Tam facili pietate Dei, tantumque valenti Felicis merito, ut coram adsit Christus in illo, Pro meritis hominum moderans in utroque potenter, Ut resipiscenti medicus sit, et ultor iniquo. Cernite enim, quantae fuit illa injuria fraudis, Qua miser ille prius diviserat inter egentes, Seque, suem, atque istic ubi totum reddere votum Debuerat, solum caput, intestinaque porci Carpserat, et reliquam toto sibi corpore partem Fecerat imprudens, atque improbus, et tamen ipsa, Qua miser extiterat, factus mox fraude beatus Commutante Deo pietatis verbere culpam. Talis enim censura Dei est: sic temperat alti Pondera judicii Deus arbiter, et pater, et rex, Omnibus ut placidam moderato examine libret Justitiam, et levior mixta bonitate potestas Ante reos moneat stimulo, quam fulmine perdat, Ut si profuerit praemissi verberis ictus, Salva salus homini redeat commissa pigenti. At siquis sacro monitus terrore flagelli Noluerit sentire plagam, incuratus abibit, Servatusque neci perfectam sentiet iram. Ille igitur miser ante, dehinc mox ipse beatus Tali sanatus carnemque, animamque medela. Sed quia cognovit causam, agnoscensque jacentem Poenituit, merito curam sibi memet in ipso Repperit, inque brevi est expertus utrumque, quod omnes Justa lege manet divinae pacis, et irae Jus, et opus, maneat vindex ut jure superbos Poena reos, pietas servet miserata fatentes. 499-500 Ergo relaxatis alacer vestigia vinclis Idem ex incolumi cito debilis, et cito liber, Ex modo captivo laeta cum voce redibat, Exultans velut ille olim, quem matris ab alvo Claudentem in verbo Domini Petrus, atque Johannes Jusserunt validis in saltum assurgere plantis. Dignus et hic pauper Speciosae limine portae, Quem Deus ipse Petri Deus, et Felicis, eadem Nunc verbi virtute sui sanavit apud nos De casu claudum modo, qua sanaverat olim Ex utero claudum: qua nunc ope laetus abibat, Quique preces moestas in vulnere fuderat intus, Ecce foris sano reddebat corpore grates. Quidnam ego Felici possim redhibere patrono? Quas illi referam tanto pro munere digne Tam cito de tanto sanatus vulnere grates? Non pretium statui medico, aut fastidia lecti Tristia substinui, neque per scalpella, vel ignes, Aut male mordaces vario de gramine succos, Saevior et morbis, et vulneribus medicina in corpus grassata meum est, velut accidit illis, Quos humana manus suspecta visitat arte, Semper et incerto trepidos solamine palpat. En ego per breve nunc spatium perlatus ad ipsum Felicis sancti solium, et projectus in ipso Limine tam gelido, quam duro in marmore fractus, Atque dolens jacui, et solus mihi sermo precandi, Sola fides medicina fuit: nullum affore vidi, Et sensi medicum. Quisnam hic medicus, nisi Christus Ipse, vel a Christo Felix de nomine Christi, Et virtute potens? Neutrum illo in tempore sensi, Et tamen ipse fuit praesens in utroque, velut me Peccantem argueret cito, sanaretque dolentem. Par modus in specie varia mihi castigantis, Parcentisque fuit Domini. Sanator, et ultor Luminibus latuit, poena atque medela refulsit. Nunc ego jam pleno perfectis ordine votis Ibo domum gaudens medico, tutusque patrono Aeternum Felice mihi; non jam ulla verebor Occursura mihi, velut ante, pericla viarum: Namque periclum aberit, quia causa soluta pericli est. Non resoluta fides me vinxerat, et modo solvit Rite soluta fides: tamen alliget, oro, tuus me Semper amor, Felix: istam mihi necte catenam, Qua tibi me numquam nec mors, nec vita resolvat. Verum omnes quicumque meos videre dolores, Inque tuo merito magnis insignibus altam Conspexere manum Christi, cognoscere debent, 501-502 Quantum illis mea poena boni providerit, ut jam Praecaveant de terrenis sibi parcere rebus, Et, lucra dum captant, acquirere damna salutis. Nam si de vili pecudis mihi carne alimentum Pauperibus fraudasse malum fuit, et quid in illis, Qui male divitias multo amplectuntur amore? Defossisque suo pariter cum corde metallis Incubitant, atque haec latitare superflua produnt, Quae proprio longe secreta tuentur ab usu? Quid facient? quidnam pro se tibi Christe loquentur? Tantorum qui partem inopum invasere, nec ullam Apposuere sibi de re superante salutem? Unus abit missus. Nunc mensae grata secundae Fercula ponemus: sed quamvis rursus eamdem Diverso carnem conditam jure feremus. Namque aliud vobis iterum, quod de sue mirum Lusit opus Felix, mira novitate retexam. Tempore res prior est: sed nostris ante libellis Praeterita, in praesens tempus servata canetur. Nec refert, quod opus quo sit sub tempore gestum; Unus erit quoniam variis operator in annis, Qui diversa facit sanctorum in laude suorum Omnibus in terris rerum miracula Christus. Agricolae quidam de nostris longius oris Appula trans urbem Beneventum rura colentes De grege setigero multis a foetibus unum Lactea adhuc tenero pulsantem sumina rostro Excerpsere sibi, et curatum tempore multo Paverunt in vota suem, et coepere paratum Ducere sacratam sancti Felicis ad aulam, Corpore de magno ut multos mactatus egenos Pasceret, et saturo gauderet paupere martyr. Sed gravis arvina porcus superante pedum vim Non potuit se ferre diu, primoque viarum Limine succubuit sibimet, neque deinde moveri Voce, manu, stimulis potuit: liquere jacentem, Hospitibusque suis commendavere relictum Moerentes Domini: mens anxia nutat in anceps: Nam voti revocare viam pia pectora nolunt: Rursum Felicis veneratum limina longe Ire pudet vacuos devoti muneris. Ergo Ambiguis talis sententia mentibus haesit, Ut totidém lectos eadem de gente minores Ad sua vota legant, quot erat provectus in annos Ille, sua pressus qui mole manebat iners sus. 503-504 Quod devota fides obstricti debita voti Maturare parans tali ratione putavit, Pluribus ut modicis unum pensaret opimum. Ergo sacrum hunc venere locum, votisque patratis Hospitium rediere suum non cominus istinc. Nam tum forte domos, quae circa martyris aulam, Implerat solitis densata frequentia turbis. Propterea procul hinc secreto in rure remotam Contenti subiere casam, qua mane parabant Ad reditum proferre pedem, cum prima ruberet Parturiens aurora diem: tuguri fore aperta Hospes homo egreditur tecto, notumque suem vir Conspicit ante fores mirando astare paratur, Tamquam se missum a Domino loqueretur adesse, Atque salutanti similis vestigia lambit Gaudentis Domini, et gestu subgrunnit alumno Blandus, et olfaciens motando dat oscula rostro, Seque, quasi votum debere agnoscat herile, Ingerit, et tardos invitat gutture cultros. Quo duce, quaeso, vias ignotis finibus egit, Quosve pedes, tam longe ut posset currere, sumpsit, Qui brevibus spatiis in primo fine viarum Defecit fluidae depressus mole saginae? Certe nulla manus tantum pecus aggere longo, Nec sinus advexit, nec mens sua tam spatiosam Ignota regione viam penetrare subegit, Quando homines etiam et mentis ratione vigentes, Perque ignota regi faciles interprete lingua, Si tamen hi careant duce, quo via luceat illis, Caecus in externis regionibus implicat error. Quisnam igitur direxit iter suis? unde voluntas, Qua dominos sequeretur, ei vel sensus ut esset. Conscius ad votum se longa aetate coactum Unde haec cura fuit pecori, quae rara fideles Excitat, ut tamquam proprio culpabilis actu Pigra remansisset sancto sus cincta timore, Contractam remanendo sibi, veniendo piare Curaret culpam, et vitium pensaret inertis Desidiae, quamvis sero comitata profectos Obsequio dominos? Patet admirabile monstrum Caelesti ditione datum tanto suis auso, Solus ut iret iter longum, tantoque fuisse Ingenio porcum, ignotis ut tramite recto Digereret spatiis: quid et hoc tam grande quod illum Transbeneventanis huc finibus advenientem Publica seu medii constrata per aggeris audax Miserit, occursus nusquam cepere frequentes, 505-506 Sive per occultos egit vestigia saltus, Nulla manus ferro, fera vel fuit obvia morsu. Quae solum duxit manus, aut protexit euntem? Nempe oculos aliqua celatus nube fefellit, Aere vel raptus vento mage, quam pede venit, Et subito hospitium Domini delapsus ad ipsum Constitit ignoto pro limine quadrupes hospes. Dicam aliud, prope vicini mirabile signi. Nam genere abjunctam pecus armentale juvencam Quidam homines aeque longinqua huc sede profecti Secretam primo lactantis ab ubere matris Nutrierant nostris votivo munere pactam Pauperibus, magna quos istic plebe coactos Larga ope multorum Felicis gratia pascit. Ergo ubi jam membris vitula exultabit adultis Facta per excretum jam corpus idonea voto, Promovere domo: sed, qui mos esse videtur Persolvenda piis longe sua vota ferentum Martyribus, plaustro subjunctam quo veherentur, Aggressi hanc voluere jugo subjungere, quamvis Insuetam, tamen ut mitem, jamque ante subactam Usibus humanis, quibus illam e congrege coetu Sustulerant domini parvam, tectisque, cibisque Miscuerant: hinc ut domita feritate putantes Sub juga se facilem docili cervice daturam, Sollicitant palpante manu, et conantur in arctum Ducere: at illa sibi solitos alludere tactus Credula consentit primum, sequiturque vocantes. Verum ubi jam propiata jugo conspexit habenas, Cervicique suae persensit lora parari, Indignata dolis, et permutata repente Fit fera, nec cervice jugum, nec vincula collo Suscipit, et victis manibus, lorisque recussis Prosilit a coetu retinentum, et devia longe Rura petit, fugiens dominos, assuetaque tecta. Nec procul ex oculis hominum de more ferino Se rapit, et caecis fugitivam saltibus abdit; Nam fugiens dominos abeuntes eminus astans Sic fugit, ut non se patiatur rure relinqui. Denique ubi junctum gemino bove currere plaustrum Conspicit, humanum sapit, et quasi conscia voto Deberi se se, comes incipit esse profectis. Nec longe comes est, tardis comes orbibus ire Spernit, et excursu velut exultante gementes Praetervecta rotas lenti moliminis agmen Respicit ante volans, nec jam timet ad juga cogi, Invisoque prius fit amica, et praevia plaustro, Donec sacratam ventum Felicis ad aulam est. Illic sponte gradum sistit, seseque vocanti Applicat, et tamquam voti rea gaudet in ipso Stare loco, propriam cui debet victima caedem. Illa rebellis, et humanis non subdita vinclis Ducitur ad placidam nullo luctamine mortem Intemerata jugis summittens colla securi, Pauperibus factura cibos de corpore caeso, Laeta suum fundit dominorum in vota cruorem. 507-508 Quorsum isthaec? numquid pecudum est, ut Apostolus inquit, Cura Deo? Sed qui propter nos omnia fecit, Omnia pro nobis operatur in omnibus auctor, Atque per ignaras pecudes operantia nobis Signa facit, brutas per clara insignia mentes Sollicitans firmare fidem, et confidere vero, Ut Dominum dociles linguis in verba solutis Non taceant homines, quem signis muta loquuntur. MURATORII AD S. PAULINI NATALEM DECIMUM TERTIUM PRAEFATIO. 509-510 Supra alios Natales procul dubio praeclarissimus est decimus tertius, tum propter uberrimam eruditionem, resque gestas Paulini fuse illic explicatas, tum etiam propter eximios viros, piasque feminas, quae Nolae constitutae episcopo canenti aderant, pretiumque solemnitatis augebant. Annus quo Natalis pronunciatus, est vulgaris epochae 406, uti Chiffletius, parte 2 Paulini illustrati, solidis argumentis ductus probat, ac Prosperi Chronicon testatur. Etenim ibi Radagaisus cum suo exercitu ad internecionem profligatus dicitur Stilicone II et Antemio consulibus, anno nempe 405. Igitur sequenti anno pacem Italiae redditam canit Paulinus, ac in anno propterea 406 figendus Natalis. Nunc videamus quinam sint illustres ii viri ac feminae, quibus praesentibus elegantissimum carmen recitavit poeta noster. Decem una cum Paulino fuisse, proditur hisco versibus: Ergo novem cuncti socia cum prole parentes Pectore concordi simus ut una chelys. Aemilius veniat decimus. Tunc denique pleno Concinet in nobis mystica lex numero. Singillatim itaque eorum nomina recolamus. Primi omnium memorantur Turcius ore pio, florente Suecrius aevo. Turcius idem est ac Apronianus V. C., qui postea his versibus commendatur: Apronianum Turciae gentis decus Aetate puerum, sensibus carnis senem. Suecrius (si tamen pure hoc nomen in codice refertur) aut Asterium Turcii Aproniani supra relati filium exhibet, de quo Paulinus infra: Ast aliud mihi par lumen in Asterio est. Aut Pinianum V. C., de quo mox. Sequuntur puellae duae: Similesque puellae, Alfia, qualis erat soror illa Philemonis olim, Nobilis in titulo, quam signat Epistola Pauli; Et simul Eunomia aeternis jam pacta virago In coelo thalamis. Unius puellae nomen elucescit, Eunomiae nempe, quae Turcium Apronianum ac Avitam parentes habebat. Alterius vero supplendum, hoc est Melaniae junioris, cui Albina mater; haec etenim una propter aetatem teneram matrisque praesentiam puella dici potuit. Hoc autem infra melius exprimitur: Matribus his duo sunt tribus uno pignora sexu, Flos geminus, Melani germen, et Eunomia. Germen Melani pro Melania ponitur, seu quia ex filio senioris Melaniae prodierat, seu, ut rectius dicamus, poetarum ac praecipue Graecorum more, quibus familiare est pro nomine recto similia usurpare. Sic βίη Πριάμοιο, vis Priami, id est Priamus; ἰς Τηλεμάχοιο. robur Telemachi, idest Telemachus, apud Homerum; fortis equi vis, hoc est equus, apud Lucretium; et odora canum vis pro canes apud Virgilium reperiuntur. Quum itaque certum sit, Melaniam hic innui, dubium in Alfiae nomine exortum est mihi. Siquidem soror Philemonis non Alfia, sed Graece Ἀπφία, et in Vulgata versione Latina Appia recte dicitur, unde si sensus hic habendus: Qualis fuit Alfia soror Philemonis, corrigendum nomen, ac Appia reponendum. Verum in eam potius sententiam traherer, ut Alfia Melaniae nomen quoque fuerit; sicque legerem, ut post Alfia ponendum comma arbitrarer. Nomen hoc veteribus notum, ut nos non pauca docent marmora, ac ipse textus id prae se ferre videtur; cum enim inferius dicat: Et simul Eunomia, oppido nos monet, expressum superius fuisse et alterius puellae nomen. Hisce succedit Albina ejusdem Melaniae mater: Prima chori Albina est. Et infra de Melania sermonem habens eam Albina cum matre copulat. Inde subsequitur Haerasia: Compar et Haeresia, seu, ut diss. 5 dicemus, Therasia illa sit, ac ita corrigendus textus: 511-512 Cum pare Therasia. Haec in seculo Paulini conjux fuit, cum quo dein continentiam amplexa piissimam etiam tum Nolae vitam ducebat. Avita mulier alia dein memoratur: Jungitur huic germana jugo, ut sit tertia princeps, Agminis hymnisonis mater Avita choris. Avita autem Turcii Aproniani conjux erat, et ex eo duos genuerat filios, Asterium nempe, ac Eunomiam supra laudatos. Post hos Pinianus V. C. sequitur Melaniae junioris maritus: Huic propinquat socius aequali jugo Aevo minor Pinianus, par fide. Aequale jugum illi cum Turcio facit; ambo enim conjugati erant. Si istis Paulinum ipsum adjicias, ac Aemilium, decem habebis procul dubio illos quos versu supra laudato innuebat ipse poeta. Quibus positis, elucescit cur ille cecinerit: Ergo cohors haec tota simul, tria nomina matres, Quatuor in natis, in patribus duo sunt. Albina, Avita, ac Therasia matres erant. Licet nullum pignus Therasiam matrem tunc commendaret, ejus aetas tamen, et receptus olim in Hispania filius nomine hoc illam distinguebat. Duae filiae matribus erant, Melania Albinae, Eunomia Avitae: quod Paulinus melius expressit: Matribus his duo sunt tribus uno pignora sexu, Flos geminus, Melani germen, et Eunomia. Subsequuntur duo filii mares, Pinianus videlicet ac Asterius. Hic Turcium naturalem parentem, ille Paulinum spiritualem patrem profitebantur, unde ait idem sanctus: Cum patre Paulino pater aeque Turcius iste est, Sed me aetas, soboles hunc facit esse patrem. Ergo quatuor nati ac duo patres aperte produntur. De his autem omnibus dissertationes singillatim posuimus, ad quas lectorem remittimus. Ceterum fama sanctitatis piissimaeque vitae quam ducebat Paulinus, Nolam illustres illos Romanos adduxerat, ut ibi, abdicato seculo, sibi ac Deo unanimiter viverent. Nimirum illic monasticam vitam profitebatur Paulinus, pluresque sub ejus regimine melioris tutiorisque instituti rudimenta haurire gestiebant. Hinc animadvertes Pinianum a S. Augustino, et quidem episcopo, fratrem appellatum, quo nomine utique illum S. doctor non compellasset, nisi monachus saltem laicus iste fuisset. Auctor Vitae S. Melaniae apud Sur. die 31 Januar. Pinianum ac Melaniam in Siciliam navigasse ait, partim quidem ut agros qui illic erant venderent, partim autem ut sanctissimum episcopum Paulinum viserent, qui erat eis Pater secundum spiritum. En ut optime universa congruunt. In eo tamen decipitur auctor iste, quod clarissimam hanc cathervam ad Paulinum officii tantum gratia perrexisse innuat ; illud enim iter ab eis susceptum fuit, tum ut instantes Urbi Gothos declinarent, tum ut vitam ibi suam perpetuo Christi servitio manciparent. Certe Paulinus inquit: Hos ergo Felix in suo sinu abditos Mandante Christo condidit tectis suis, Mecumque sumsit sempiternos hospites. Infra subdit: Sorios in tecta recepimus, et nunc Omnes jure pari Felicis jura tenemus, Fel cisque patris gremio conjuncta fovemur Pignora. Tantum enim emicuerat in Paulino viro antea nobilissimo ac ditissimo rerum saecularium repudium, ut unus Paulinus ferme in perfectionis exemplum proponeretur. Vide ep. Augustini 34 ad eumdem Paulinum, et 39 ad Licentium, rursusque 59 ad ipsum Paulinum. Consule Hieronymum itidem in ep. 34 ad Julianum, et Sacchinum in Paulini Vita, part. 2. Quod autem illustris hic coetus diu Nolae moratus non fuerit, in causa fuisse videtur ingruentium iterum barbarorum motus, qui servitutem Italiae minitantes anno postea 310, impetu funestissimo ipsam Urbem ingressi, caedibus atque rapinis implevere, atque adeo Campaniam ipsam vastavere. In hoc insuper Natali cum plura proponantur ad tanti antistitis res gestas illustrandas, omnia pro viribus meis in Diss. 9 et sequentibus expendi. POEMA XXI. CARMEN XIII IN S. FELICEM. 513-514 Candida pax grata nobis vice temporis annum Post hiemes actas tranquillo lumine ducit, Signatamque diem sancti Felicis honore Securis aperit populis. Gaudere serenis Mentibus, abstersa diri caligine belli, Suadet ovans Felix, quia pacis et ipse patronus Cum patribus Paulo, atque Petro, et cum fratribus almis Martyribus regem regum exoravit amico Numine Romani producere tempora regni, Instantesque Getas ipsis jam faucibus urbis Pellere, et exitium, seu vincula vertere in ipsos, Qui minitabantur Romanis ultima regnis. Nunc igitur pulsa formidine, ut imbribus actis, Respicere expulsas nubes, praesentia rerum Praeteritis conferre juvat. Quam tetra per istos, Qui fluxere, dies, elapso nox erat anno, Cum furor accensus divinae motibus irae Immisso Latiis arderet in urbibus hoste! Nunc itidem placidi spectata potentia Christi Munera: mactatis pariter cum rege profano Hostibus, Augusti pueri victoria pacem Reddidit, atque annis tener idem, et fortis in armis Praevaluit virtute Dei, et mortalia fregit Robora, sacrilegum Christo superante tyrannum. Sed quid ego hinc modo plura loquar? quod non speciale Esse mei Felicis opus res publica monstrat? Pluribus haec etenim causa est curata patronis, Ut Romana salus et publica vita maneret. Hic Petrus, hic Paulus proceres, hic martyres omnes, Quos simul innumeros magnae tenet ambitus Urbis, Quosque per innumeras diffuso limite gentes Intra Romuleos veneratur Eclesia fines, Sollicitas simul impenso duxere precatu Excubias. Felix meus hic, velut unus eorum, In precibus pars magna fuit; sed summa petiti Muneris ad cunctos, nulli privata refertur. 515-516 Ergo pedem referam; sat enim mihi pauca locuto, Unde nihil proprium meritis Felicis adesset: Nec reticere tamen potui, quia portio laudis Hinc quoque Felici suberat, quod summa potestas, Rexque potens regum Christus Deus omnibus una Annuerat sanctis, quibus in grege supplice mixtum Felicem parili audivit pietate benignus. Parcam igitur propriis adjungere publica donis Munera, privatosque canam Felicis honores, Quaeque suis proprie egerit hic in sedibus, edam. Unde igitur faciam texendi carminis orsum? Quae bona Felicis referam? quae multa per omnes Passim agit, expediam magis, anne domestica dicam Munera, quorum ego sum specialis debitor illi? Haec potius repetam, mihi quae collata, meisque Sat memini, et quia praeteritis magis illa libellis Dicta mihi; quae partim aliis, permixtaque nobis Praestitit, ex his nunc opibus, quas largiter in nos Contulit, hunc animo texam gratante libellum, Et contra solitum vario modulamine morem, Sicut et ipse mihi varias parit omnibus annis Materias, mutabo modos, serieque sub una, Non una sub lege dati pede carminis ibo. Nam quia fecundo sancti Felicis in agro Emersere novi flores, duo germina Christi, Turcius ore pio, florente Suerius aevo, Et pariter sanctae matres, similesque puellae, Allia qualis erat soror illa Philemonis olim Nobilis, in titulo quam signat Epistola Pauli, Et simul Eunomia aeternis jam pacta virago In caelo thalamis, quam matris ab ubere raptam Festino placitam sibi Christus amore dicavit, Unguentoque sui perfudit nominis, unde Tincta comam, et meritis sanctis caput uncta pudicum Spirat io sacros sponsi caelestis odores. Haec Melani soror est simul, et quasi filia, cujus Haeret ovans lateri germanum nacta magistrum. Quae simul astrictae divinis dotibus ambae Virtutum varias ut viva monilia gemmas Mentibus excultis specioso pectore gestant. Has procerum numerosa cohors, et concolor uno Vellere virgineae sequitur sacra turba catervae. Eunomiam hinc Melani doctam sub principe voce Formantem modulis psalmorum vasa modestis Auscultat gaudens dilecto Christus in agno, Quod modulante Deo benedictas parvula princeps Sanctorum comites casto regat ore choreas. Haec igitur mihi meditanti congrua suasit Gratia multimodis inluso carmine metris Distinctum variis imitari floribus hortum: Sicut Felicis gremium florere repletum Lumine diverso quasi rus admiror opimum Hospitibus multis in eum Christo duce missis, Felicique patri denso simul agmine natis Pignoribus, subito ut totis habitacula cellis Per fines crevisse suos, et sobria castos Tecta sonare modos tandem sibi vocibus aptis Gaudeat, hospitiisque suis et corpore, et ore Ipse sinu pleno dignos miretur alumnos, Et virtute pares animas in dispare sexu: Sicut olivarum fecundo in colle novella Laetatur senior divino a semine Christi Plantator cernens inter sua rura colonos. Floreat ergo novo mihi carminis area prato, Laudibus et Domini, qui conditor oris, et artis Omnimode est, vario famulans pede musica currat. Jamque intertextis elegus succedat iambis, Sit caput herous, fundamentumque libello. Castis agendus gaudiis, et hostiis Dies refulsit laude Felicis sacer. Quod laude dixi, morte dictum dicite, Quia mors piorum jure laus vocabitur, Pretiosa Domino quae Deo rependitur. Unde et propheta dicit in verbo Dei, Vitae probatae in exitu laudem dari. Et ante mortem praedicandum neminem Salomonis ore sermo divinus docet, Laudanda quamvis quidam in hac vita gerant Nec possit alibi, quam sub isto seculo Laus praeparari, quae canenda in exitu est. Sed credo, quoniam tota res vitae istius Pluitans et anceps lubrico pendet statu, Brevique nostram vertit aetatem rota, Surgensque, cadensque per salebrosas vias, Quibus hujus aevi cursus explicandus est: Iccirco nos magistra providentia Monet, ante finem nec sibi, nec alteri Debere quemquam plaudere, et confidere, Quamvis honesta rectus incedat via, Tamen timere semper offensam pedis, Donec peractis usque metam cursibus Palmam petitae comprehendat gloriae. Quare beatos martyras, quos extulit Perfecta virtus in coronam caelitem Justis honoris debiti praeconiis 517-518 Celebramus omnes nos eorum posteri Confessione Christiani nominis, Quibus profuso sanguine ob sanctam fidem Proseminarunt frugis aeternae bonum, Ut si ambulemus martyrum vestigiis, Paribus parentum perfruamur praemiis. Hinc ergo sanctis, sive confessoribus, Seu consecratis passione testibus Dies sacratos, in quibus functi diem Mortalis aevi morte vitali suum De labe mundi transierunt ad Deum, Populi fideles gaudiis solemnibus Honore Christi gratulantes excolunt. Ut iste sancti pace Felicis dies, Quo clausit olim corporis vitam senex Confessionis ante functus praelia, Sed incruento consecratus exitu Post bella victor pacis assumptus die Vocante Christo liquit exultans humum, Et in supernas transitum fecit domos, Non defraudatus a corona martyris, Quia passionis mente votum gesserat. Nam saepe agonem miles intravit potens, Victoque semper hoste confessor redit: Sed praeparata mente contentus Deus Servavit illum, non coronam martyris Negans, sed addens et coronam antistitis Ut incruento palmam adeptus praelio Et praeliati possideret praemium Confessionis purpurante laurea, Vittaque pacis in sacerdotis stola Redimitus idem bis coronatus foret Confessor, atque presbyter Felix Dei. Hic ergo, votis quem recolimus annuis, Non est agonis, sed sepulturae dies, Quo separata ab invicem substantia Animae volavit ad Deum, in terram caro Reversa tumulo conquievit abdita. Et merito sanctis iste natalis dies Notatur, in quo lege functi carnea Mortalitatis exuuntur vinculis, 519-520 Et in superna regna nascuntur Deo, Secumque laetam spem resurgendi ferunt. Ego semper istum sic honoravi diem, Magis hunc putarem ut esse natalem mihi, Quam quo fuissem natus in cassum die. Lugendus etenim est ille dignius mihi Dies, in istud quo creatus seculum Peccator utero peccatricis excidi Conceptus atris ex iniquitatibus, Ut jam nocentem pareret me mater mea. Maledictus ergo sit dies quo sum miser Ad iniquitates ex iniquis editus. Benedictus iste sit, Natalis et mihi, Quo mihi patronus natus in caelestibus Felix ad illam exortus est potentiam, Qua me valeret faece purgatum mea Laxare vinclis, et redemptum absolvere De luctuosa morte natalis mei. Eadem recurrit semper haec cunctis dies Acto per orbem circulis anno suis: Verum quotannis innovante gratia Diversitatem munerum, quae dat suo Christus sodali, donet ut Felix mihi, Mutatur, et non ipsa quae cunctis venit, Varias meorum carminum causas ferens. Videamus ergo, quid mihi hoc anno novum Attulerit, unde vocibus vernem novis. Non ibo longe, nec procul sumam mihi Praeterita tempore, aut locis absentia. Adsunt, tenentur ipsa dona cominus: Videtis omnes munera hoc anno data Nobis in uno juncta Felicis sinu Mancipia Christi, nobiles terrae prius, Nunc vero caelo destinatos incolas, Quos Christus ipse, qui crearat divites, Hoc pauperavit seculo, in regnum ut suum Terreni honoris arce dejectos vehat. Apronianum Turciae gentis decus, Aetate puerum sensibus carnis senem, Veteri togarum nobilem prosapia, Sed clariorem Christiano nomine, Qui mixta veteris, et novi ortus gloria 521-522 Vetus est senator curiae, Christi novus, Huic propinquat socius aequali jugo. Aevo minor est Pinianus, par fide, Et ipse prisco sanguine illustris puer, In principe Urbe consulis primigenus. Valerius ille consulari stemmate Primus Latinis nomen in fastis tenens, Quem Roma pulsis regibus Bruto addidit, Valeri modo hujus Christiani consulis Longe retrorsum generis auctor ultimus. O vena felix! Ille gentili licet Errore functus hoc suae stirpis bonum Non capiat atro mersus inferni lacu; Sed nos fideli contuentes lumine Retroacta, vel praesentia humani status Miramur opera conditoris ardui, Et praeparatos a vetustis seculis Successionum mysticarum lineis Pios stupemus impiorum filios. Tamen in tenebris impiarum mentium Lucis videmus emicasse semina In tempore ipso noctis antiquae sitis, Quibus probata quamlibet gentilibus Mens, et voluntas lege naturae fuit. Hinc in quibusdam nunc eorum posteris Veterum subinde vena respondet patrum; Ut ille quondam Piniani nunc mei Auctor supremus in libertatem suis Post regna dura vindicandis civibus Lectus nepotis hujus ortum praetulit, Qui mente avita persequens superbiam Potiore causa servitutem depulit A semetipso corporis victor sui, Pulsoque regno diaboli e membris suis Jam spiritali pace peccati jugum Fidelis animae casta libertas terit, Et in hoc parentis aliquid illius refert Puer iste Christi consulatum militans, 523-524 Quod liberandis consulens munus pium Redemptionis opere dispensat Deo Prisci parentis aemulator hactenus, Quod servitute liberat domesticos, Ut ille cives. Sed quod ille gesserat In Urbe et una, et parvula primis adhuc Romae sub annis, hic modo in multis agit Diverso in orbe constitutis urbibus, Passim benignus et suis, et exteris. Nam liberorum plurimis cervicibus Servile sanctis opibus expellit jugum, Quos aere vinctos in tenebris carceris Absolvit auro de catena foenoris. Hos ergo Felix in suo sinu abditos Mandante Christo condidit tectis suis, Mecumque sumpsit sempiternos hospites. His nunc utrimque laetus adjutoribus Trium sub una voce votum dedico, Uno loquente spiritu in affectu trium. Magnificate Deum mecum, et sapientes honestis Unanimes pueri psallite carminibus. Ut decachorda sonent pulsis psalteria nervis, Et paribus coeant dissona fila modis. Sic pia compagis nostrae testudo resultet, Tamquam uno triplex lingua sonet labio. Tres etenim numero sumus iidem, mentibus unum. Et plures coeunt in tribus his animae. Quarum coelestis liber indita nomina servat; Prima chori Albina est, compar et Haerasia. Jungitur hoc germana jugo, ut sit tertia princeps Agminis, hymnisonis mater Avita choris. Matribus his duo sunt tribus uno pignora sexu, Flos geminus Melani germen, et Eunomia. Haec eadem et nobis maribus sunt pignora; nam quos Discernit sexus, consociat pietas. Cum patre Paulino pater aeque Turcius iste est, Sed me aetas, soboles hunc facit esse patrem. Diverso ex aevo nomen sociamur in unum, Et non ambo senes, sed tamen ambo pares. Ergo cohors haec tota simul, tria nomina matres, Quattuor in natis, in patribus duo sunt. Nam puer hinc Melani conjux in corpore Christi, Cui Deus a pinu nomen habere dedit, Natus ut aeternae vitae puer arbore ab illa Susciperet nomen, quae sine fine viret. Pinus enim semper florente cacumine perstans 525-526 Semper amans celsis alta comare jugis; Non mutat speciem cum tempore, namque sub aestu, Et nive par sibimet stat viridante coma. Fertilis et fructu validae nucis intus ad escam Lac tenerum crispo tegmine mater habet. Pinguis odoratum desudat thaeda liquorem, Ut nec in ipso arbor robore sit sterilis. Haec igitur typus est aeterni corporis arbor, Pulchra, ferax, vivax, ardua, odora, virens, Istius instar erit Domino puer iste beatus Arboris, ut maneat gratia perpes ei. Jamque Deo plantatus agit, sanctoque profectu Fructiferum adtollit pinus ut alta caput. Eminet hic proprio mihi filius in grege primus; Ast aliud mihi par lumen in Asterio est. Quem simul unanimes vera pietate parentes Infantem Christo constituere sacrum. Ut tamquam Samuel primis signatus ab annis Cresceret in sanctis votus alente Deo. Prima parente Christi sub nomine murmura solvit, Et Domini nomen prima loquela fuit. Jamque parente Deo regnis coelestibus ortus Sidereo pariter nomine, et ore micat. Hunc puerum, et fratrem fecit pia gratia patri, Nam pariter sancto flumine sunt geniti. Quos natura gradu diviserat, hos Deus almo Munere germanos in sua regna vehet. Ergo novem cuncti socia cum prole parentes, Pectore concordi simus ut una chelys; Omnes ex nobis cytharam faciamus in unum Carmen diversis compositam fidibus. Aemilius veniat decimus. Tunc denique pleno Concinet in nobis mystica lex numero. Hoc etenim numeri in capite, in testudine pacis Viva salutiferum chorda loquetur opus. Huic cytharae plectrum Felix erit. Hoc decachordam Christus ovans cytharam pectine percutiet. Quae cythara in nobis Christo modulante sonabit 527-528 Plenam perfectis sensibus armoniam. Sic pax nostra Deo totis sit consona fibris, Simus ut uniti corpore, mente, Fide. Talis enim cytharam sanctis homo legibus implet Omnibus ad vitam compositus numeris. Cujus vita sacrae concordat ad omnia legi, Omnis enim inrupto flamine chorda canet. Nunc ad te, venerande parens, aeterne patrone, Susceptor meus, et Christo carissime Felix, Gratificas verso referam sermone loquelas, Multa mihi variis tribuisti munera donis; Omnia, praesentis vitae rem, spemque futurae Quae pariunt, tibi me memini debere, cui me Mancipium primis donavit Christus ab annis. Si mihi flumineis facundia curreret undis, Oraque mille forent centenis persona linguis, Forte nec his opibus conlato fonte refertus Omnia Felicis percurrere munera possem, Quanta suo Dominus donavit Christus amico, Et mihi confessor famulo transfudit alumno. Quae quibus ante feram donis diversa, sed aequis Grandia ponderibus concurrunt multa, nec ex his Quid potius memorare legam, discernere possim. Judicii facilis discrimen copia turbat. Si prima repetens ab origine cuncta revolvam, Quae pietate pari vario mihi praestitit aevo, Ante queam capitis proprii numerare capillos, Quam tua circa me, Felix bone, dona referre. Tu mihi coelestum, si possem adtingere, rerum Prima salutiferis jecisti semina causis. Nam puer occiduis Gallorum advectus ab oris, Ut primum tetigi trepido tua limina gressu, Admiranda videns operum documenta sacrorum Pro foribus fervere tuis, ubi corpore humato Clauderis, et meritis late diffunderis altis, Toto corde Fidem divini nominis hausi, Inque tuo gaudens adamavi lumine Christum. Te Duce fascigerum gessi primaevus honorem, Teque meam moderante manum, servante salutem, Purus ab humani sanguinis discrimine mansi. Tunc etiam primae . . . . . . . libamina barbae 529-530 Ante tuum solium, quasi te carpente, totondi; Jam tunc praemisso per honorem pignore sedis Campanis metanda locis habitacula fixi, Te fundante tui ventura cubilia servi. Cum tacita inspirans curam mihi mente juberes Muniri, sternique viam ad tua lecta ferentem; Adtiguumque tuis longo consurgere tractu Culminibus tegimen, sub quo prior usus egentum Incoluit, post haec geminato tegmine crevit Structa domus, nostris quae nunc manet hospita cellis. Subdita pauperibus famulatur porticus aegris, Quae nos impositis super addita tecta colentes Sustinet hospitiis, inopumque salubria praestat Vulneribus nostris consortia sede sub una, Commoda praestemus nobis ut amica vicissim, Fundamenta illi confirment nostra precantes, Nos fraterna inopum foveamus corpora tecto. Ergo ubi bis terno ditionis fasce levatus Deposui nulla maculatam caede securim, Te revocante soli quondam genitalis ad oram Sollicitae matri sum redditus. Inde propinquos Trans juga Pyrenes adii peregrinus Iberos. Illic me thalamis humana lege jugari Passus es, ut vitam commercarere duorum, Perque jugum carnis duplicata salus animarum Dilatam unius posset pensare salutem. Ex illo quamvis alio mihi tramite vita Curreret, atque alio colerem procul absitus orbe, Qua maris Occani circumsonat unditus aestu: Galla mente tamen numquam divulsus ab ista Sede fui, semperque sinu Felicis inhaesi, Inque vicem sensi Felicem adsistere nostris Rebus in omne bonum, per cuncta, domique, forisque, Conficienda. Mihi res, et defensio rerum. Unus erat Felix placato Numine Christi, Semper et avertens aversa, et prospera praestans. Tu Felix semper felix mihi, ne miser essem, Perpetua pater, et custos pietate fuisti. Cumque laborarem germani sanguine caesi, Et consanguineum pareret fraterna periclum 531-532 Causa mihi, censumque meum jam rector adisset, Tu mea colla, pater, gladio, patrimonia Fisco Eximis, et Christo Domino mea, meque reservas. Nam quo consilio rebus capitique meo tunc Christus opem tulerit, Felicis cura potenter Adfuerit, docuit rerum post exitus ingens, Quo mutata mea est sors, et sententia vitae, Abjurante fide mundum, patriamque, domumque, Prodita diversis egit commercia terris, Portandamque crucem distractis omnibus emit. Res igitur terrae regni coelestis emit spem; Spes etenim fidei carnis re fortior. Haec spes Perpetuam, quae nixa Deo est, rem parturit; at res Carnea coelestem perimit spem; quae tamen et rem Si superet vincente fide, non protinus aufert, Sed bene mutatam divino jure reformat, De fragili aeternam referens, terrisque remotam In coelis statuens, ubi fidus credita custos Christus habet; neque tantum isto, quo sumserit istinc, Depositum numero servat, sed multiplicato, His, qui crediderint, commissa talenta rependet Foenere, seque credentibus efficiet rem. Et quae res hac re poterit pretiosior esse? Si totus mundus mihi res privata fuisset, Num potior Domino foret haec possessio Christo? Et quis me tantae vel spe modo possessorem Praestitit esse rei? Quis me rem compulit istam Spernere pro Christo, ut Christum mihi verteret in rem? Quis nisi tu, semper mea magna potentia, Felix Peccatis inimice meis, et amice saluti? Tu mihi mutasti patriam meliore paratu, Te mihi pro patria reddens. Tu carnea nobis Vincula rupisti. Tu nos de labe caduci Sanguinis exemptos terrae genitalis ab ora Ad genus emigrare tuum, et coelestia magnis Fecisti sperare animis. Tu stemmata nostra Mutans de pravis mortalibus inter amicos Coelestis Domini, et libro signata perenni Nomina, translato mortalis originis ortu, Deleri facies morti, transcripta saluti. Quid simile his habui, cum diceret esse senator, 533-534 Qualia nunc istic habeo, cum dicor egenus? Ecce mihi per tot benedicti martyris aulas, Et spatiis amplas, et culminibus sublimes, Et recavis alte laquearibus ambitiosas, Inriguas et aquis, et porticibus redimitas, Undique, et ubique simul, quodcumque per ista beati Nomine Felicis colitur, celebratur, habetur, Omnibus in spatiis domus est mea. Nec locus ullus Aedibus illius conjunctus, et insitus exstat, Qui mihi non quasi res pateat mea. Sed quid in isto Munere me jactem, si rem Felicis amati Visibili lapidum tecto vernaculus hospes Possideam? Quanto plus est mihi, quod mihi Felix Ipse Dei dono domus est, in quo mea vivat Vita, domum nullis lapsuram possidet annis? Nam quod Felicis domus et mea sit domus, ipso Permittente sui licitas mihi juris habenas, His etiam probat officiis audacia nostra, Hospita quod socios in tecta recepimus, et nunc Omnes jure pari Felicis jura tenemus, Felicisque patris gremio conjuncta fovemur Pignora, quae nostis, quos cernitis, et modo in ipsis Felicis tectis mecum metata tuentes Hospitia, oblitos veterum praecelsa domorum Culmina, et angustis vicino martyre cellis Tutius in parvo spreta ambitione manentes. Christus enim juxta est modicis, avertitur altis, Pauperis et tuguri magis arta tigilla frequentat, Quam praecelsa superbarum fastigia rerum Ergo ut componam, quae nunc colo, tecta relatis Culminibus, quae nunc habeo, aut habuisse recordor, Si placet, arbitris sibimet componite justis. Quae tam pulcra domus? Quis ager tam fertilis? aut quid In re mortali fuerit mihi, quam modo in ista Paupere contribuit Christus, per quem mihi abundat Dives inexhausto reditu possessio Felix? Ut vero ex veteri relegam mea praedia censu, Quicquid erat magnum quondam mihi qualibet in te, Terra erat, et vacuae species ventosa figurae, Sive aurum, gemmaeque forent, erat illa supellex Vile bonis pretium, pretiosum virus avaris. Ac modo cassus opum; nec opum, sed verius expers Damnatorum onerum; secura liber habendi Paupertate fruor, nec habent inimica sequentum Vincula, quo teneant nudum. Facile levis exit Corpore, quem nullis suffocat amoribus illex Per varias species mundi fallentis imago. O veneranda mihi et toto pretiosior orbe 535-536 Pauperies Christi, thesauro coelite ditas Quos spolias opibus, terrae quasi rudere purgas, Destruis in nobis terrena, aeterna vicissim Construis in pretium vitae; dispendia terrae Vertis vere novo, versa vice detrimenti, Ut lucri nobis servata pecunia damnum, Non servata lucrum faciat, sed more sinistro Fusa eadem damno est. Nec enim sine nomine Christi Praeceptoque cuiquam sua fundere prodest; Nam vere pereunt vitiis impensa profanis. Luxus, et ambitio magno discrimine morbi Crimen avaritiae pensant, quia par in utroque Causa subest mortis, quam sic maculosa libido Perficit, et rerum mundi malesuada cupido. His me divitiis inopem cupis, optime Felix, Ut facias vitae locupletem, et paupere cultu Exsortem reddas mortis sine fine luendae Divitibus mundi, quibus auri lethifer usus Parturit aeternos sociis cum vermibus ignes. Non solis tibi nos junctis vis degere tectis, Quos et in aeternae tibimet consortia vitae Enutrire paras, et ad illam ducere formam, Quam tu sub Domini perfectus imagine Christi Gessisti in terris homo quondam ex divite pauper. Nam cui paupertas tua, quam pro nomine sancto Proscriptis opibus gaudens confessor adisti, Ignorata manet, et qua praeditus usque senectam Conducto Felix coluisti semper in horto? Propterea similes tibi niteris efficere omnes Paupertate pia, quos suscipis hospite tecto; Dissimilis nec enim tibi posset forma coire. Quantum etenim discors agno lupus, et tenebris lux, Tantum dispescunt via divitis, et via Christi. Nam via lata patet, quae prono lubrica clivo Vergit in infernum, qua dites urget avaros Molibus impulsos propriis in Tartara ferri. At via, quae Christi est, quae confessoribus almis Martyribusque patet, paucis iter ardua pandit. Non capit ergo via haec furfos, excludit onustos. Propterea famulum, sectatoremque beati Martyris adstringi decet, exutumque molestis Compedibus tenuem de paupertate salubri, Atque levem fieri, ut portam penetrare per artam Possit, et excelsum Domini conscendere montem. Sed quid ego imprudens discernere pondera rerum? Pro magis haec ego pono tuis, pater optime, donis. Quamlibet haec quoque sint mihi grandia, parva tamen sunt, 537-538 Si potiora loquar. Quota portio namque tuorum est Erga nos operum reputatio muneris hujus, Quod terram hospitio dederis, habitandaque tecta Condere praestiteris, cum tu, pater, et tua nobis Viscera praebueris? Nam quid nisi viscera nobis Intima prompsisti, quibus interiora sepulcri, Sancte, tui excitis ab operto pulvere causis Pandere dignatus speciali nos tibi amore Insertos tanto voluisti prodere signo, Ut tacitam et fixam per tot retro secula sedem Corporis, alme, tui subito existente favilla Pulveris in nostro servari tempore velles? Ergo illas Felicis opes in laudibus ejus Transcursu properante legam, quasi dona minora, Multa suo nobis quae jam gremio susceptis Sedulus adtribuit, neque parcet prodigus in nos Jugiter affluere innumeris ope divite donis. Non ea suppeditans tantum, quibus indiget usus Corporis, illa etiam, quibus et nunc grata nobis Quaeritur, et post nos retinetur nomen honoris, Addidit, ut tantis numquam retro condita sectis Nostro opere exstructas adcrescere, vel renovari, Porticibus domibusque suas permitteret aulas. Ille etiam proprii nobis secreta sepulcri Sancta revelavit. Paucis venerabile munus Eloquar, ut magnae pietatis luceat instar, Qua nos indignos tanto dignatus amore est, Ut prope ad arcanum permittens nostra verendum Lumina ceu propriis sua proderet ossa medullis. Ergo suam toto vobis loquar ordine causam, Qua tribuit vicina suis nos cernere membris, Atque ipsam positi contingere corporis arcam. Nota loci facies cunctis manet, ut super ipsum Martyris abstrusi solium, claudente sepulcri Cancello latus in medio, sit pagina quaedam Marmoris, adfixo argenti vestita metallo. Ista superficies tabulae gemino patet ore 539-540 Praebens infusae subjecta foramina nardo, Quae cineris sancti veniens a sede reposta Sanctificat medicans arcana spiritus aura. Haec subito infusos solito sibi more liquores Pocula de tumulo terra subeunte biberunt, Quique loco dederant nardum exhaurire parantes, Ut sibi jam ferrent, mira novitate repletis Pro nardo jaculis cumulum erumpentis arenae Inveniunt, pavidique manus cum pulvere multo Faucibus a tumuli retrahunt. Nova res movet omnes, Et studium accendit subiti disquirere causam Prodigii. Placet ergo diem condicere certam, Scrutari et penitam submoto marmore sedem. Hoc etenim, fateor, nimis anxia cura timebat, Ne quid forte pio de corpore pulvis haberet, Quem manus e tumulo per aperta foramina promptum Hauserat, et varia concretum sorde ferebat Cum ossiculis simul, et testis cum rudere mixtis. Inde metus hominum per mutua verba putabant, Ne fortasse sacram sancta de carne favillam Bestiola occultis aliqua interclusa cavernis Altius exspueret, sicut deserta per agros Monstra solent terram rostris fodere intus acutis, Et foveas circum cumulos effundere nigros; Sic et ab interno sancti Felicis operto, Quo magis hoc mirum foret, intervalla dierum Fecit congestae miranda eruptio terrae. Ergo die placita multis opus utile rebus Arripitur. Cunctos transmittit episcopus ad nos Presbyteros. His fabra manus spectantibus instat Jussa sacerdotum facere. Est primus labor illis Cancellos removere loco, curaque sequenti Haerentes tabulas resolutis tollere clavis. Verum ubi depressam sub tegmine marmoris arcam Vidimus inrupta solii compage manentem, 541-542 Tunc secura fides dubio de corde periclum Erroris pepulit, cum tactu oculoque probaret, Incolumi solio numquam rimante sepulcro Undique vallatum valido munimine corpus Martyris emeriti nullis patuisse piaclis, Et dignum retinere suae pia carnis honorem Ossa, quibus sanctus numquam desistit adesse Spiritus, unde piis stat gratia viva sepulcris, Quae probet in Christo functos sine morte sepultos Ad tempus placido sopiri corpora somno. Ergo reformato Felicis honore sepulcri Omnia sollicite munita relinquimus, ut jam Usque diem Domini, quo debita principe Christo Excitis pariter radiabit gloria sanctis, Inconcussa suo requiescant ossa cubili, Quaeque animam sanctam manet in regione superna Pax, eadem in terra teneat venerabile corpus. Quid superest quod adhuc referam? quasi vero vel ipsa, Quae cecini, digne ediderim, vel cuncta profusi Munera retulerim pleno sermone patroni? Multa latent, numero memori tamen omnia nobis Pectore fixa sedent, et plurima jam memorata, Plura etiam memoranda manent. Sed maxima multis Excerpenda monet moderandi regula libri. Omnibus exstructis operum, quae stare videntur, Diversis exstare modis excelsa per aulas, Et per vestibula exstentis circumdata late Porticibus, solum simul omnia munus aquarum Tecta videbantur moestis orare colonis. Ipsum etiam, fateor, querula jam voce solebam Felicem incusare meum, quasi segniter istis Instaret votis, quod aquae consortia nobis 543-544 Tam longum socia pateretur ab Urbe negari. Verum inconsulta properantes mente trahebat Consilio potiore moras in tempora nectens Congrua, sic etenim justa ratione petebat Ordo operum, prior esset ut his perfectio coeptis, Quae circa sanctas venerandi martyris aulas Sedula multijugo molimine cura parabat; Cumque manum summam factis divina dedisset Gratia, tunc pleno finitis ordine votis Condita perductos rivaret in atria fontes. Denique ut impleto stetit hic opus omne paratu, Non extincta diu nostri sitis arida voti, Moxque volente Deo populi prius aspera corda Consensum facilem proclivi corde dedere. Dicam igitur modo munus aquae. Da nunc mihi, Felix, A Domino exorans Verbo mihi currere verbum Tam facili eloquio, quam largo flumine fontes In tua vestibula, atque domos manare dedisti: Omnia, quae nobis te suffragante benignus Contribuit Dominus, tali decoravit et auxit Munere, quo fontes sitientibus intulit arvis. Illa pio rursus petra Christus ab ubere fluxit, Antiquae referens donum pietatis, ut omnem Insolito siccam prius inroraret arenam, Et terram sine aqua subitis manare fluentis Efficeret, sanctasque sui Felicis in aulas, Hospitibus populis diversa gente coactis, Per puteos simul, atque lacus, conchasque capaces Largiter infusis nova currere pocula rivis. Quis mea te fons summa daret deserta rigare, Pumiceumque mei cordis perrumpere saxum, Exque petra fundare domum, et de te bibere undam, Quae pareret vivam mihi sicco in pectore venam Aeternum salientis aquae? Sed et haec mihi gutta Eloquii tenuis, quo te loquar, inde profecto Ducitur, unde etiam fluviis exundat origo. Nam quis vel modico te summa potentia summi Christe Patris fari sine te queat? Ipse tuus te Inspirat Christus dici quo lumine lumen Et patris et nati par cernimus, ut duce sancto Adspirante Deum fateamur cum Patre Christum. Sed quia dum vivi fontis gero nomen in ore, Gutta meum stillavit in os de flumine Verbi, Forte aliquem referent ex hinc mea labra saporem, Et nunc munus aquae non siccis faucibus arens Lingua, sed uberius velut humectata loquetur. Omnibus instructis operum, quae multa videntur, Postulat iste locus devotae nomen Abellae Indere versiculis, nam digna videtur honore Nominis hujus, ut in laudem Felicis et ipsa Laudetur, quia pro Felicis honore laborem Sponte sibi sumpsit, quod desudare sub aestu Rupibus abruptis requiem, pretiumque putavit. 545-546 Parva quidem haec muris, sed sancto magna feretro Urbs opere haec nostrae hinc sex millibus absita Nolae Altijugos montes interjacet, ex quibus ortas Cominus haurit aquas, et in unam suscipit arcam: Unde per insertos calices sibi prima fluentum Vindicat, et reliquo Nolanam profluit urbem Flumine, multa rigans et in agris praedia passim. Sed redeam ad grates operis pro munere habendas; Namque operis ad aquaeductum, quem longa vetustas Ruperat, ad sua vasa iterum formasque vocandum Praebuit ubertim gratas operas. Locus altis Insertus scopulis, nullo neque calle viarum Jumentis etiam penetrabilis esse negabat; Unde etiam mercede manum reperire paratam Difficile immensi faciebant ardua montis; Quo major mercedis honor locupletat Abellam, Quod promte famulata sacro Felicis honori Effusa pietate manus impendit inemtas. Cernere erat trepidas tota de plebe catervas Ordinis et populi simul una mente coactas Mane novo excitos ad opus concurrere laetos, Certatimque alacres in summa cacumina ferri, Et sub fasce gravi cophini cervice subacta, Caementisque simul dumosa per ardua vectos, Sole sub ardenti crebros iterare recursus, Et tota, quam longa dies aestate moratur, Tendere ab aurora seras in vesperis horas, Pervigilesque animis, modica vix nocte refectis Corporibus, rursum ante diem fabrilia ad arma Surgere, nec sentire Deo vegetante laborem. Denique sic operis processit gratia magni, Ut tamquam ludo paucis opus omne diebus Sumeret explicitum perfecto munere finem; Formaque longinquis a montibus aggeris, arto Quae fuerat longe prius interrupta veterno, Undique fonticulis diversa ex rupe receptis Collectam revocaret aquam sitientibus olim 547-548 Urbibus, et pleno per milia multa viarum Tramite formarum, et nostri Felicis inundans Laeta novum calicem fluvio superante repleret. Et quod divini documentum muneris egit Largior aestivis huc mensibus unda cucurrit, Quam prius hybernis ex imbribus ire solebat. Hic ego te modo jure ream, mea Nola, patrono Communi statuam, et blandae pietatis ab ira Mente manens placida motum simulabo patronum, Filiolam increpitans veteris sub voce querelae. Nam mihi, Nola, tui consortia justa petenti Fontis, eo turbata metu, quasi dura negabas Hospitium communis aquae; divinaque jura Respicere oblita, humanis mea vota putabas Viribus, et mihi te, Felicem oblita, daturam Credebas; ac, si tribuisses, mox tibi siccam Subducto patriam potu fore moesta gemebas; Idque etiam moto damnabas saepe tumultu, Nescia divinis opibus promotos fore fontes, Sicut et experta es. Nam mox Deus ipse creator Arguit ignavas Christo diffidere mentes, Cum tibi post placitam pacem ut jam fluminis usum Felici consorte pie partita teneres; Quo magis exsuperante tuam bonitate querelam Argueret. Non, ut metuebas, ille sitire Divisa te fecit aqua, sed ut auctor, et altor Rerum hominumque simul, qui condidit omnia verbo, Ostendit tibi rem esse suam, quam tu ejus amico Ut propriam Domino rerum diffisa negabas. Vidisti certe nam te res ipsa fateri Compulit aeterni sublimia jura parentis, Cis potens . . . . meritum cum larga sub aestu Efflueret, damnoque pio, quo martyris aulis Tradideras partem, subitos crevisse meatus, Laxatoque suis in faucibus ubere fontis Jussa fluenta tibi cum foenore reddita multo Moenibus influxisse tuis; et tempore in ipso, Quo totiens undae possessor egere solebas, In multum referente Deo quod sumpserat a te. Fluxit abunda tuis aqua potibus, atque lavacris. Quodnam igitur tanto pro munere munus, Abella Pauper opum, referam tibi? Saltem carmine nostro Obsequium nomenque tuum dum praedico signans, Hoc pensabo tibi pretium mercedis honore, Felicis sancti scribaris ut addita semper Laudibus, et tanti memoreris alumna patroni, Cujus donorum tibi portio maxima facta est. Nunc tuus iste labor, quo te Felicis adegit Spiritus, ut tota tibi plebe vel ordine concors Adgredereris opus magno sudore parandum, 549-550 Tempore et aestivo durum duplicante laborem, Molis ut antiquae per iniqua cacumina formam Praeteritis notam seclis, jam vero sine usu Deficientis aquae, superactis undique multa Congerie sylvis inter juga vasta latentem Exuis aggeribus densis, oblitaque dudum Munia restituis; sparsasque per avia venas, Pumiceis alte quae sorbebantur arenis, Colligis, et sua quamque sequi vestigia rursus Cogis aquam, et reducem formae matricis in ora Invehis; et dudum vacuos cessante meatu Exundare facis fluctu remeante canales; Atque diu querulam subductis fontibus urbem Jam desperato perfundis flumine Nolam. Quae fruitur Felicis aquis (quia copia non est Haec ipsi sua nunc urbi, quam nuper adepta est Felicis fludio) modicae pro munere guttae Ex ope divina largis ditata fluentis. Ergo et tu mecum parvam quasi mater Abellam Nola fove, quoniam ut cognoscis, et ipsa tua rum, Filia cum tua sit, tamen est tibi mater aquarum, Cujus ab indigenis tibi montibus affluet omnis Copia, quae fueras felicibus ante superba, Et qua post studio meliore ministra fuisti. Gaude igitur, mea Nola, tibi et gratare, profusis Viribus exultans Christo, qui te per amicum Dilectumque suum Felicem finxit, et auxit Natura famulante tuum manus alta decorem. Cerne tuam faciem, qua nuncnova poenituisti, Ut noscas, dederisne aliquid Felicis honori, An magis a Felice Dei cumulata colaris? Asper ubi nudis arebat calculus arvis, Nunc mutata viret madefactis gratia glebis. Non istos tantum fontes tibi, Nola, profudit Felicis merito tibi dives gratia Christi: Coelifluos etiam fontes huc ad tua duxit Moenia, Felicisque sinu gaudente locatos Diffluere in multas effusis amnibus urbes Urbe tua jussit. Famulos Christi loquor istos, Par inlustre Deo, par nobile nomine Christi Albina cum matre tuis modo finibus ortos, Pignora cunctorum sanctorum, et gaudia coeli Piniadae Melani cum foedere par benedictum. Hos Deus et natos Felicis, et ubera fecit, Ubera divinae bonitatis proflua lacte, E quibus omnis inops alimenta fluentia sumit, Omnis item dives documenta salubria sumit. Hi sunt ecce pio Christi de flumine fontes, Qui non visibili per terram gurgite manant, De viva miserantis aqua pietatis abundant. Hos tu, Christe, tibi praesta ubertate perenni Scaturire tui Felicis in ubere fontes, Et numquam has ullo tenuari sidere venas. 551-552 Influe pectoribus semper tibi, Christe, dicatis, Felicique tuo de peccatoribus ipsi Mandatis tribue, ut numquam pietas tua nostris Visceribus fontem hujus opis subducat, et ipse Fons a fonte tuo Felix nos largus inundet, Semper ut in nobis saliat, rex Christe, tuus fons, Et nos de miseris et egenis sorte tui jam Nominis obtineat felices vivere Felix. POEMA XXII. Jovium docet providentiae divinae omnia subjacere; fatum vero et fortunam nihil esse. Illum ad Scripturae sacrae lectionem hortatur. Jam mihi polliceor sacris tua carmina libris Condere, teque Dei flammatum numine Christi Ora soluturum summo facunda parenti. Incipe divinis tantum dare pectora rebus, Subrectosque Deo sensus attollere terra, Mox oculis coelo nova lux orietur aperto, Intrabitque sacer tacito per aperta meatu Spiritus, et laeto quatiet tua viscera flatu. Eia age tende chelym, foecundum concute pectus, Magna movens: abeat solitis impensa facultas Carminibus: major rerum tibi nascitur ordo. Non modo judicium Paridis, nec bella gigantum Falsa canas: fuerit puerili ludus in aevo Iste tuus quondam; decuerunt ludicra parvum. Nunc animis gravior, quantum provectior annis, Aspernare leves maturo corde Camoenas, Et qualem castis jam congrua moribus aetas, Atque tui specimen venerabile postulat oris, Suscipe materiam, divinos concipe sensus. Si decus e falsis aliquod nomenque tulisti De vacuis magnum rebus, cum ficta vetustis Carminibus caneres, vel cum terrena referres Gesta triumphantum laudans insignia regum. Non equidem ex illis tu laudem sumere dignus, Quos magis ornabas opulenti munere verbi. Quanto major ab his cedet tibi gloria ceptis, In quibus et linguam exercens, mentem quoque sanctam Erudies, laudemque simul vitamque capesses? Dumque leges catus, et scribes miracula summi Vera Dei, propior disces, et carior ipsi Esse Deo: quem dum credens miraris, amare Incipies, et amando Deum redamabere Christo. Hactenus illa tuae vanos tuba vocis in usus Persona, divinos modo celsius intonet actus. Nosse moves causas rerum et primordia mundi? Ne vagus innumeros (Epicuri somnia) mundos. Quos atomis demens per inane parentibus edit, Irritus in vacuum spatiato pectore quaeras; Legifer antiquo venerandus nomine Moses, Compositus prima referens ab origine mundum, Instituente Deo, curas tibi solvet inanes, Formatumque hominem limo, et spiramine sacro 553-554 Afflatum referens, cujus sis munere cunctis Celsior in terra spirantibus, ipse docebit. Ne te ceu lapides Pyrrhae, argillamve Promethei Contemnas, quem summa manus vultuque animoque Sublimem et propria dignatus imagine finxit. Cognosces ibidem (ne pergas tradere fatis Arbitrium nostri) quae nos sententia leto Vinxerit, et cujus vitam sub lege trahamus. Si mentem coelo jacis altius, et super astra Scire cupis quid sit, vel quid fuerit prius aevo; Et mundo et seclis docet ulteriora Johannes. Principio Verbum, inquit, erat: Deus obside Verbo Gaudebat, Verbumque Dei simul et Deus idem Verbum erat. Hoc Verbum est, sine quo nihil, omnia per quod Facta vigent, quod cuncta regit, cui subdita parent Omnia, et aeterno natura omnis famulatu Strata Deo Numen geniti et genitoris adorat. Cunctaque per gentes, in majestate paterna Regnantem Dominum jam lingua fatetur Iesum: Nomine quo fundata salus stat nostra, fidesque Nititur, aeternae tendens in secula vitae. Hujus divino mortales munere fulti Assequimur fragilem castis evincere factis Naturam, et rigidae disrumpere vincula mortis: Et non corporeis in corpore legibus uti, Sectantes divina Dei vestigia Christi: Mente animam corpusque sacris moderante sub armis, Mens quoniam subjecta Deo capit arma salutis, Inque animam carnemque suam regnum obtinet; et fit Jure potens homo quisque sui: qui deditus uni Aeternum Domino proprios regnator in artus Efficitur, vitiis invictus et osor iniqui; Fortior adversis virtutibus, ordine justo Verus homo, quia mente potens, in qua rationis Lumen habet, famulos nullo certamine sensus Temperat, et placidis sua pectora flectit habenis: Tu, cui mens generosa superni seminis igne Ardet, in aethereos animo conscende recessus, Et gremio Domini caput insere: mox inhianti Proflua lacte sacro largus dabit ubera Christus Divinoque tuam perfundet lumine mentem; Ut videas pulsa caligine magna tremendi Jura Dei, quibus omniparens sapientia Christus, In sese ipse manens semper novat omnia rerum. Atque ut vult, operum Deus arbiter ipse suorum, Continet et mutat species, et tempora vitae Porrigit aut retrahit; coelum, mare, sidera, ventos, Qua fecit virtute regens. Docet exitus ingens Aegypti, mersusque mari refluente tyrannus, Et prius ipse graves elementa per omnia motus Expertus quem cuncta tremant, cui cuncta ministrent. Tempore namque uno tellus communis habebat Judaeos, quae sola Deo tunc lecta fuit gens; Et tamen illa Dei gravis hostibus ira superbis Permixtos inter populos discreta cucurrit. Jam scio, non dicis, quod fors incerta procellas Et mare casus agat, mare cum discedere jussum Discessisse legas, siccamque rigentibus undis 555-556 Inter aquas patuisse viam, rursusque solutum Aequor ad imperium sancti virgamque prophetae In liquidos remeasse sinus. In utroque maris vis Paruit, ut sanctis iter et vindicta daretur. Quid profugus Tharsum vates, quem sorte pericli In mare dejectum spatioso bellua rictu Cepit, et innocuum vasta eructavit ab alvo; Nonne docet ditione Dei mare et astra moveri? Namque Deum frustra fugiens, quem cuncta tenentem Nemo fugit, movit coeli simul et maris iras. Omnipotentis enim Domini natura rebellem Cognoscens, timuit per se quasi conscia tutum Ferre reum, et ventis fugitivum vinxit, et undis. Iste propheta Deo lectus terrere minaci Peccantes monitu populos; postquam grave dixit Exitium, fregitque reos, avertit et iras Numinis; impenso lavit sua crimina fletu, Extremumque diem fugit bene versa Ninive. Num rex ille habuit fatum, qui morte propinqua Oravit Dominum, quem leges noverat unum Flectere posse suas, consumtum ut tenderet aevum Longius, et meruit tria ducere lustra, superstes Annis ipse suis, et non sua vivere secla? Nunc tria miremur texentem Fata Platonem, Aut Arati numeros, aut picta Manethonis astra? Dicant, quaeso, ubi tunc rapidas nascentibus horas Ponebant, et quae quibus ibant sidera signis, Cum pius Ezechias fidi virtute precatus, Verteret astrorum cursus, coelique meatus Turbaret jussis retroacto lumine solis? Vel ducis imperio sancti cum sisteret idem Dilata sol nocte diem, ut victoria sacri Profligaretur populi, stetit orbe recurso Libra poli, ut magnos caperet lux aucta triumphos. Quid soboles, virtusque Dei, et sapientia Christus, Nonne satis vanis curas erroribus aufert? Nosque simul monitis et factis edocet, unum Cuncta Deum regere, et nihil ut sine mente putemus Principis esse Dei, dicens non arbore frondem, Aere non volucrem sine jussu decidere? et cum Omnipotens verbo sternit mare, vel pede calcat, Et verbo morbos abigit, vel daemonas urget, Aut reduces animas in corpora functa remittit, Jamque diu exanimos tumulis jubet ire reclusis. Integratque putres vita remeante sepultos: Nonne potestatem propriam satis indicat autor Qui solus naturam omnem vitamque gubernat? His, precor, his potius studiumque operamque legendis Scribendisque vove; cane grandia coepta Tonantis, Scribe creatarum verbo primordia rerum, 557-558 Et chaos ante diem, primaeque crepuscula lucis; Quaeque dehinc variis elementa per omnia seclis Dicta vel acta Deo per sancta volumina disces, Quae docuit tabulis legalibus indita Moses; Aut evangelici quae lex nova Testamenti Signat operta prius retegens mysteria Christi. Tunc te divinum vere memorabo poetam, Et quasi dulcis aquae potum tua carmina ducam. Cum mihi nectareos summis a fontibus haustus, Praebebunt Dominum rerum recinentia Christum, Atque tuam pollere Deo testantia mentem, Ut simul oris opes a te mentisque capessam; Et quem cognatum junctum mihi foedere laetor, Gratuler et sancta sub relligione propinquum, Nec cum mortali solvendis corpore vinclis Perpetuo sanctum complectar pignore fratrem. Lege felix Jovi in Christo Jesu Domino nostro. POEMA XXIII. DE S. FELICE NATAL. CARMEN VII. Obsessos a daemone liberat S. Felix. Theridio oculum restituit. Ver avibus voces aperit, mea lingua suum ver Natalem Felicis habet, quo lumine et ipsa Floret hiems, populis gaudentibus; et licet atro Frigore tempus adhuc mediis hiberna pruinis Ducat, concreto terris canentibus anno: Ista luce tamen nobis pia gaudia laetum Ver faciunt, cedit pulsis a pectore curis Moeror hiems animi: fugiunt a corde sereno Nubila tristitiae. Sicut cognoscit amicos Mitis hirundo dies, et pinnis candida nigris Ales, et illa piae turtur cognata columbae, Nec nisi vere novo resonant acalanthida dumi, Quaeque sub hirsutis mutae modo sepibus errant, Mox reduci passim laetantur vere volucres, Tam variae linguis, quam versicoloribus alis: Sic et ego hunc agnosco diem, quem sancta quotannis Festa novant justo magni Felicis honore. Nunc placidum mihi ver gaudente renascitur anno, Nunc libet ora modis et carmina solvere votis, Vocibus et vernare novis: Deus influe cordi Christe meo, et superis sitientem fontibus exple. Sed de te vel gutta meis aspersa medullis, Elumen erit. Quid enim mirum, si rore pusillo Et minimam repleas animam, qui corpore parvo Factus homo, aeterno complesti semine mundum, Et totum gutta servasti sanguinis orbem? Annue fons verbi Verbum Deus, et velut illam Me modo veris avem, dulci fac voce canorum, Quae viridi sub fronde latens solet avia rura Multimodis mulcere modis, linguamque per unam Fundere non unas mutato carmine voces. Unicolor plumis ales, sed picta loquelis; Nunc teretes rotat illa modos, nunc sibila longis Ducit acuta sonis, rursum quasi flebile carmen 559-560 Inchoat, et subito praecidens fine querelam Attonitas rupto modulamine decipit aures. Sed mihi juge fluat de te tua gratia Christe. Et tamen illius mihi deprecor alitis instar Donetur variare modos, et jam mihi pacta Carmina, mutatis uno licet ore Camoenis, Promere; diversas quia semper gratia dives Materias miris Domini virtutibus addit, Quas Deus in caro Christus Felice frequentat, Clara salutiferis edens miracula signis. Cernitur illa dies spectari sueta per omnem Vipeream sobolem, saevos cum daemonas urget, Occultaque manu clamosos verberat hostes. Sed tamen hac ipsa mirum in virtute notatur, Quod licet in toto cruciatos daemonas anno Exagitet, jubeatque hominum discedere membris, Producat plerosque tamen, quo longior hostes Poena malos agitet; velut illi, qui meruere Vasa Malis fieri, ut meritum, tardante medela, Plenius omne luant dilato tempore crimen: Sive hoc natali studet indulgere diei, Ut paucis alias det opem, quo plura benignus Natali det dona suo. Nam cum ista propinquat Elabente dies anno, tunc crebrior instat, Et gravior. Videas tunc aegra examina cogi Densius, et certam repeti prope festa salutem Tunc solito gravius succensi daemones ardent, Flebiliusque ululant, et vi majore subacti: Ultima jam tormenta gemunt: nec abire sinuntur Excessu facili, sed miris ante agitati Et variis male suppliciis, tolluntur in altum, Suspensi solito sublimius, et quatiuntur Aeris in vacuo, vinclisque latentibus haerent Poenali per inane mora; per non sua quamvis Corpora, vexatos hostes sua poena fatigat. Solvuntur poenis, cum poenas ferre videntur Corpora, et immunes animae spectant aliena In membris tormenta suis: homo daemone capto Liber agit, species poenarum in corpore tantum est; Sensus abest, quia non hominis, sed daemonis est crux. Hostis amare quid insultas, qua spe uteris in nos? Ecce Redemptoris nostri Malus arte vicissim Luderis illusor; dolus et tuus in tua cedit Vincla tibi; capiens caperis, nectensque ligaris. Fit laqueus laqueatus homo, et sua praeda latronem Decipit; et capti captivus corporis escam Dum petit illicitam, letalem devorat hamum. His etiam potiora tamen spectata profabor. Ante alios illum, cui membra vetustior hostis Obsidet, ad sacri pia lumina martyris, aegra Excussum de plebe rapi, admotumque sacratis Ante fores sancti cancellis, corpore verso Suspendi pedibus spectantem tecta supinis. Quodque magis mirum atque sacrum est, nec in ora relapsis 561-562 Vestibus, ut rigidis, aut ad vestigia sutis, Corporis omne sacrum casto velatur operto Scilicet ut divini operis reverentia tectis Corporibus maneat, nec poena doemon in ipsa Qua cruciatur ovet, nudis prodendo pudorem Artubus, illaeso gravius torquetur honesto, Recta licet versis sedeant cum tegmina membris: Mira haec sunt, et magna: quis abnegat? et tamen usu Nota magis, minus auditu miranda videntur, Quamlibet et visu reverenda, et grandia facto Ergo minuta mei simul et nova facta patroni Auscultate, precor, Dominus quae Christus in illo Multimoda virtute gerit, quibus omnibus unam Confirmare fidem nobis studet; ut per aperta Arcanum documenta Deum videamus adesse, Resque hominum et mentes studio curare paterno Coelestem Dominum, qui condidit omnia verbo. Det mihi prima meus narrandi exordia frater Theridius: nam quod potiusve priusve canendum Suscipiam Felicis opus, quam quod mihi tectis Ipse meis quibus est, idem Dominaedius egit? Ex illa modo nocte diem cadit annus in istam. Nostis eum morem quo jejunare solemus Ante diem, et sero libatis vespere sacris, Quisque suas remeare domos. Tunc ergo solutis Coetibus a templo Domini, postquam data fessis Corporibus requies sumta dape, coepimus hymnis Exsultare Deo, et psalmis producere noctem. Interea meus iste choro digressus amico, Ut spirante foris aura depelleret aestum, Quem fumosa dabat ceratis cella papyris, Porticus angusti qua tenditur agmine tecti. Nocte licet nullo via lumine caeca lateret, Hic tamen intrepido per cognita limina passu, Heu! (nam vicini incautus discriminis) ibat. Comminus in medio tecti cameram inter humumque Nutabat solitus lychnum suspendere funis, Innectens trijugum supremo stamine ferrum, Quo vitreae inseritur penetrabilis ansa lucernae Auritusque calix tribus undique figitur uncis. Funditus albet aqua, super undam flavet olivo. Stat liquor in liquidis, subjecto lubricus humor Fonte natat, neque juncta coit mixtura fluoris. Et mirum, quod pingue natat; neque densa solutum Rumpit materies elementum, sed leve crassum Sustinet, ut solido dilutior unda fluento, Subsistensque oleo, liquidis aqua fundamentum est. Tantaque confusis intus discordia succis Lucet, ut admistos videas distare liquores, Communique sinu calicis discrimine claro Quaeque sui laticis servet natura colorem. Mergitur in medio plumbum tripes, et cavus illo Exstat apex uncti stipatus fomite lini. Stuppa madens liquidum tenui face concipit ignem, Et circumfusum spatio stagnantis olivi, In vitreis exile vadis funale coruscat, 563-564 Et tremulo vibrans a vertice lumen acutum, Leniter umbrosam jacit in penetralia lucem, Et placido densas aperit splendore tenebras. Hoc tamen emensa fuerat jam nocte remotum, Productas quoniam pueris vigilantibus horas, Consumto bibulum defecerat unguine lumen. Sed puer, exstincto abstulerat qui lumine lychnum, Quem deponendo funem laxarat, eumdem Neglexit solito adductum restringere nodo. Laxior hinc humili fluitabat linea tractu, Gratae lucis inops, et caeci plena pericli. Nam laquei summum dentata minantibus uncis Armabatur, et his male tunc fuit obvia fratri, Pene male, at nutu Christi bene, qui bene vertit Feralem nobis memoranda in gaudia casum. Ergo (videte manum Christi) male pendulus ille Per tenebras solito funis submissior infra Aeris assuetum spatium pendebat; et inde E capitis regione pari libramine factus, Ut status hujus erat, securam, heu! cuspide trinae Excepit faciem venientis, et induit unco Occurrens oculum, teneroque per intima lapsus, Mucro subit cilio; qua vix solet arte medendi Cauta manus laevem trepido moderamine molem Ducere, palpebramque levi suffundere tractu. Percussus subito tam duri verberis ictu, Exclamat, trepidasque manus turbatus ad ipsum Fert oculum; et pariter clausum cum lumine ferrum Continet, ut reprimat, vel si cadat, ut labentem Excipiat globulum, qui luminis intima servans, Intra folliculum teretem liquido interfuso Sub vitrea nigri latet albus imagine pupi, Hic veluti radix oculum subeunte medulla Fulcit, et humecto venarum fomite pascit, Dum parili fontes oculorum sidere constant. At si forte gravi morbo disrupta, vel ictu Heu! male dissiliat membrana fluentis ocelli, Prosilit iste globus, succoque relictus alente Deserit aridulam vacuata luce lacunam. Interea puer excussus clamore dolentis Accurrit, stratum somno fugiente relinquens, Accensamque manu praetendit ad ora lucernam. Clauserat hic manibus vultus, et fronte supina Contigero similis juveni spectabat in altum, Ut daret immotum librato corpore funem, Vulneris arbitrio trepidantia membra gubernans, Dum timet adverso vulnus diducere motu, Captivique oculi ex uno, quo liber agebat, Lumine discrimen sociali parte cavebat, Nec tamen audebat ducendum attingere ferrum, Ne simul haerentem ductu mucronis et orbem Extraheret, neque jam poterat sub lumine fixi Ferre moram teli, sed desperante medelam Ex ope mortali, divina mox ope Felix Imploratus adest, quem tanto in vulnere pendens Advocat, et tali depromit voce querelam: Hei mihi! quanta meos urgent peccata labores, Qui tantam merui plagam Felice patrono, Vicinoque simul, Felicis et insuper ipso Natali miser excipere? Heu! magno reus ingens Crimine, quem tunc poena ferit, cum solvere suevit. 565-566 Sancte, precor, succurre tuo: scio proximus adstas, Et de contigua missis huc auribus aede Audisti, Felix, fletum infelicis alumni; Sive modo excelso lateri conjunctus adhaeres Ante thronum magni regis confessor, amicus, Pauperis hanc venerande tui trans nubila vocem Accipis aure Dei, neque temnis, sed petis illic Quam mihi deportes Christo miserante salutem. Ergo veni, Felix, animaeque perenne patronus, Nunc pro corporeo medicus mihi curre periclo. Curre, precor, sanctasque manus oppone minanti Lapsum oculo, et fixum quod conspicis erue ferrum, Quod propria revocare manu non audeo, ne me Lumine despoliem, dum conor solvere telo. Sic etenim penitus mihi sentio fulmen adactum Inserto sub operta oculi penetralia clavo, Ut tantum divina manus, quae condidit ipsos In nobis oculos, quae te quoque dextra potentem Sanifera virtute dedit, qua daemonas atros Excruciando domas, qua corporis omne caduci Pellere tormentum potes alto nomine Christi, Omnipotente potens Dominos quo praesule nunc me Suscipe sanandum; nec te mea crimina vincant, Sed magis a te victa cadant. Nam dignior isto Vulnere sum, fateor, placidi quam munere Christi. Sed Domini ipsius verbum factumque memento. Qui peccatoris vitam moriendo redemit. Justitiae si jure velis decernere mecum, Non sum uno tantum, sed lumine dignus utroque Multari, ut talis facie sim, qualis et intus Corde tenebroso, de quo male visibus utor Corporeis, caecus justis oculatus iniquis, Et peccatorem luscum fateor decet esse, ( Si deceat talem esse tuum. Quocumque ligatus Crimine fit dignus venia, jam si tuus esse Coeperit: ut dudum coepi pars esse tuorum, Quos ego non patriae telluris amore secutus, Sed desiderio, quo me tibi, sancte, dicarem, Per maris et terrae contemta pericula veni; Exemploque boni, cognatae vincula terrae, Ut tibi servirem, rupi, consortibus illis Cum quibus et me jacto tuum; quod et hac ope monstra, Ne perdam tanto confixum vulnere lumen. Da, precor, indigno famulo tam nobile munus In laudem Domini: praesta hoc insigne diei Sancte tuo, ut, confessa tibi quem gloria Christi Luminis aeterni natalem in secula fecit, Hunc habeam natalem oculi pariterque celebrem Felicem et lumen mihi de Felice receptum. Talia dum plorat simplex, manus ecce beati Prospera mox Felicis adest, dubiamque timentis Adspirans tacite firmat mentemque manumque, Ne timeat tuto ausurus producere ferrum. Vix hoc conatus fuit, et quasi lubricus uncus Ex oculo cadit absque oculo; tantum unda secuta Evomuit lacrymis, quem suppuraverat, aestum. Mox oculus tanti purgatus nocte pericii, Tam puro enituit speculo, quam nunc quoque sanus 567-568 Cernitur aeterni collucens munere Christi. Et puto plus hodie solito niteat, quia lumen Addidit ipse dies qui reddidit. Ergo fideles Cernite nunc animis tanti discriminis instar, Et pariter tanti perpendite muneris actum. Vir jam maturo gravis aevo, et corpore celsus, Staminis uncino quasi piscis inhaeserat hamo; Et vice suspensus lychni pendebat aperto Sed non sponte oculo, quem diducebat inuncans Subfixo clavus cilio, neque vulnus agebat, Divina prohibente manu, quae fecerat illic Innocuamque aciem ferri, simul et leve pondus; Qua pituita gravis, pilus intolerabilis, et qua Nec minimae perferre atomum duramus arenae. Hac grave et incurvo, quis credat? acumine ferrum, Insuper et lychno concretis sordibus uncto Fixum, impune diu tenuem pressisse metallo Pupillam, et nullo temeratum vulnere visum. Quae tam subtilis digitis manus, aut opis arte, Quae se tam tenui potuit discrimine junctis Inserere; et medio palpebrae oculique subactum, Inter utramque viam fragili per utrumque meatu Illaeso penetrans oculo, suspendere ferrum, Quod solidi crasso totum complebat opertu, Orbem oculi, figens acie, nec vulnere laedens; Quae manus hoc potuit, nisi quae manus omnia fecit? Spiritus ille Dei penetrator ubique per omnes Naturas rerum, tenui subtilior omni, Perdita caecatis qui lumina reddidit, et qui Ex utero caecum nova lumina fecit habere, Vultum imperfecti natura corporis implens Arte Creatoris, qua totum perficit orbem; Filius ille Dei, manus et sapientia Patris, Omniparens rerum fons: et constantia Christus. Ipse illum quondam non plenae matris in alvo Finxerat, ut posthac homo factus et ipse Creator Hoc quoque divinis opus admirabile signis Adderet, ut vacuos expleret visibus orbes. Denique humi sputans limum facit, unde negatos Nascenti obtutus credenti reddat alumno: Materiaque eadem defecta in parte perornat Semiperactum hominem, qua toto corpore finxit; Ut seipsum nostra venisse in carne probaret, Qui cum Patre Deo communis imaginis ore Compositum limo, et flatu formaverat Adam. Ipse opifex, lux nostra, Deus, Felicis amici Natalem tanta voluit decorare medela; Ut confessoris meritum sublime potenti Munere monstraret, non ut cumularet honorem Martyris hoc opere, ingentes cui contulit olim Nobilibus titulis benedicto nomine palmas, Quas indefessis in eo virtutibus omni Tempore continuat Domini clementia Christi. Sed nobis voluit specialem tempore in isto Laetitiam donare Deus, propriique patroni Tale aliquod propriis operans signum dare servis, Quo nos siderei proprios Felicis alumnos Proderet, ut merito illius curaque doceret Vivere, quo nostram servans custode salutem, Saepius infestum nocturnis casibus hostem A nostris pariter membris et mentibus arcet. Denique jam nostri gaudemus honore pericli, 569-570 Cernentesque pari splendentem lumina visu, Quem pene amisso deformem vidimus uno, Laetamur tactis hoc sospite fratre medullis, Quem tanto nobis donavit munere Christus. Jure oculis hunc aequo meis, in lumine cujus Felicis manus in Christo mea gloria fulget. O felix casus, bona vulnera, dulce periclum, Per quod cognovi me curam martyris esse. Tanti namque fuit lumen mihi pene perisse, Ut modo Felicis de lumine lumen haberem. POEMA XXIV. De naufragio Martiniani scribit ad Cytherium, quem laudat quod filium suum Sulpicio Severo instituendum tradiderit. MEROPIUS PAULINUS CYTHERIO FRATRI IN CHRISTO SALUTEM Martinianum spiritum fratrem mihi, Unaque germanum fide, Quem tu disertis prosecutus litteris Ad nos venire miseras, Nunc vix salutis compotem factum suae Scriptis inanem perditis, Sed caritatis indicem plenum tuae Ut os tuum suscepimus. Et veriorem litteris epistolam De corde signatam tuo. Cum te referret spiritali littera, Et mente et aure legimus. Tunc ambo nexi ad invicem dextras damus In osculo pacis sacrae, Et immolamus hostiam laudis Deo, Gratesque Christo reddimus. Quo liberante, nostra sospes e mari Intrarat hospes limina: Nam dira passus, et tamen miracula Expertus in periculis. Patria profectus cognita causa tibi Iter pedestre legerat: Sed longa secum spatia terrarum putans, Vertit viae sententiam, Et otiosam fluctuandi nauseam Pedum labori praetulit. Narbone solvit per trucem ponti viam Fragili carinae credulus. Hinc ille gressu vir piger versa vice Fit navigandi poenitens. Jamque ut profectus continenti littorum In alta processit freta, Jam nocte densa, sed sereno lucida Ridente tranquillo maris, Cum sola cursus ordinarent sidera Absente tunc luna polo; 571-572 Navem repente temporis longo putrem Usus vehendi deserit, Lateramque laxis solvitur compagibus, Undasque rimis accipit. Cunctis soporem suaserat tranquillitas, Tantum gubernator vigil Labente blandis classe securus vadis Iter secabat spumeum, Et fortiores provehendis cursibus Auras vocabat sibilo. Interea navis altius decrescere Crescente pletura sui, Tabulisque sese latius laxantibus Incurrit unda largior; Quibusque nulli de salo fluctus erant In nave fluctus nascitur, Et dormientum membra jam subterluens Udo rigore suscitat. Ut sensit unus, mox et alter, omnibus Formido somnum discutit. Timent pavore mortis, et causas adhuc Timoris ignorant sui. Qua miseri fugiant pelagus infestum via? Merguntur in navi sua. Si concitata ferveant ventis freta, Navi teneretur salus; Intra carinae viscera infuso mari, Quo vita captetur loco? Quis portus illis, queis et in navi mare est, Quod intus pressos enecat? Sed aura, portus, et salus cunctis Deus Manum paternam porrigit, Et inter alta medii dorsa gurgitis, Pietatis expandit sinum, Quo abrupta mortis incidentes excipit, Et in vado vitae locat. Scapham sequacem quadriremis machinae Ad hanc opem paraverat: Ut quos ab illa plebe navigantium Servare legisset Deus, Susciperet illa, quae dehiscentem mari Classem adnatabat comminus. Hanc ipse navis rector, et cum littore In alta primo solveret, Novatianus ille, discissam fidem In corde portans naufrago, Homo mortis, et apta morti cogitans De more suo voluit, Ut esset onerum portio, in navem suam Properat statim conscendere; Et cum periclo stringeretur ultimo, Molitus est expellere, Ut fune rupto quo cohaerebat rati, Dimitteretur aequori. Sed plurimorum voce victus obvia, Ab utroque mansit irritus, Quia praevalebat omnium sententia Autore Christo fortior, Ut mox salubri barca perfugio foret Puppi superstes obrutae. Inusitata naufragii facies erat, Mors navis, et pax aequoris. 573-574 Foris sedebat in freto tranquillitas, In nave tempestas erat. Non saxa classem, non procella fregerat: Sed his vetustas fortior Clavante ferro firma ligni robora Aevo terente solverat. Coelum serenis enitebat vultibus, Astris renidebat mare. Verum quid illis laeta ventorum simul Pelagique praestabat quies, Quos deserebat in profundo marmoris Vectura dilapsae ratis? Bibit unda navem, navis undam combibit, Sorbentur, et sorbent aquae. Inebriati navitae potu salis, Tristi necantur crapula. Ridebat aliis mitis unda navibus, Unique saevibat rati. Sed in periclo plurimorum cernere est Coelestis actum examinis. Commune cunctos una quos navis vehit Periculum mortis manet; Et ecce variis dividuntur casibus, Ad mortem et ad vitam dati. Quod ne putetur forte permixtim bonis Simul tributum vel malis, Constat perisse Christianum neminem, Et interisse perfidos. Namque aut maligno corde Judaeus perit, Reus aut superbi schismatis. Quemcumque Christi recta signavit fides, Hunc vita cognovit suum. Tamen fuere Christianis additi, Necdum hoc sacrati nomine, Quos de profundo juncta servavit fuga, Quia Christianis haeserant. Nam cum infideli plebe navigantium Nullus fidelis mersus est. Ut clara magni veritas mysterii Ostendit in paucis Deus, Quod fine mundi dividendis gentibus Discrimen in cunctos erit, Cum praenotatos ora vexillo crucis Transibit ultor angelus. Sic nave in illa nemo morti traditus, Qui veritate praeditus. Vixere juncti Christianis impii, Vincente noctem lumine. Nam Christianos aggregare mortuis, Virtute cassa mors fuit. Quia fronte signum Christianis emicat Quo mors subacta corruit. Navarchus ipse perditae princeps ratis Pereuntibus primus fuit. Namque ante pelago quam periret naufragus, Jam mente naufragaverat. Bis mersus ille, quem carina fluctibus Demersit, error inferis Potuisset ille se periclo abrumpere, 575-576 Sed debitum morti caput Captiva dignis mens avari vinculis Adstrinxit in finem ligans. Nam ne superstes navis et mercis foret, Necem saluti praetulit. Martinianum jam supremo stamine Mergentibus mixtum viris Tumultuantis excitat turbae sonus, Somnoque mortis excitat. Qui tunc remoto fessus in prorae sinu, et Securus innocentia, Jonas ut olim ventre navis abditus Somnos anhelabat graves Sed excitatus luctuosis undique Pereuntium clamoribus, Pedibusque turbae membra quassus omnia, Duro cubili prosilit. Plerisque mersis intus in navis utero, Laterum per oras, qua solent, Ut vela tollant, sive contis subrigant, Nautae expediti currere, Tabulis adhuc supernatabat extimis Operta navis gurgite, Viam salutis hac via rimantibus Martinianus jungitur, Et agente Christo de globo mortis fugax Comes fit evadentibus, Seseque saltu mittit in cymbam procul, Quae plurimis portus fuit. Et pene morti derelictus haeserat, Cum classe mergendus mari, Nisi Christus illum ceu manu prensum sua Rapuisset e mortis lacu. Sicut recussis fugit olim vestibus Joseph furentem feminam, Sic hic, relictis omnibus, nudus, fuga Evasit infidam ratem. Et sicut olim jussa Jonam obvio Excepit ore bellua, Et hiulca late lubricum per guttura, Transmisit in ventrem suum, Incolume corpus dente suspenso vorans, Et quem vorabat non edens: Sic hunc ab alta nave in undas cernuum Suscepit occurrens scapha, Tutoque vexit fida per noctem sinu, Donec referret portui. Sed mentione magni vatis edita, In quo pii mysterii Imago mortem triduani funeris Reduci salute praetulit, Paucis reflexo carminis vestigio Recurrere ad Jonam libet. 577-578 Commenta Domini mira: mersus aequore Intactus undis fluctuat. Vivit voratus, quique glutivit manet Vivente jejunus cibo. Et praeda cum sit, esca non est belluae, Domoque ventris utitur. O digna sancto claustra fugitivo Dei! Capitur mari, quo fugerat, Altumque vastae missus in ventrem ferae, Vivo tenetur carcere. De nave jactus perit, et undis navigat, Exsul soli, et hospes sali; Spatiatur antro belluini corporis Captivus, et liber reus. Nam liber undis, intra mare et exter maris, Natat in natante bellua, Claususque quamquam corpore exit ad Deum Volans propheta spiritu. Corpus tenetur corpore, at mentis fugam Terrena vincla non tenent. Inclusus alvo carcerem rumpit prece, Auresque pertingit Dei; Orationi liber, et vinctus fugae Fide sua sese arguit. Nam qui putarat per mare evadi Deum, Et nave celari Deo, Nunc iste et intra belluam mersam mari Adesse credat arbitrum. Jam me referre flexilis verbi pedem Oportet ad Jonam meum, Quem more ceti cymba suscepit capax, Uteroque conclusum suo Vexit trementem frigore et formidine, Salvumque terrae reddidit. Mirum renarrat, se per illud temporis, Cum puppe praeceps ardua Saliens in illam decidisset nauculam Eoque venisset loci, Quo cymba multam duxerat rimis aquam Olente sentinae lacu, Statim fovente frigidos artus Deo, Quiete sopitum sacra. Nudumque et udum, fugere quae somnus solet, Dormisse lecto mollius. Spatioque toto quo relatus littori est, Somno fuisse deditum, Nec aqua excitatum qua madebat, nec gelu Quod nuditate traxerat: Licet esset anni tempus autumnus tepens, Sed naufragis hiems erat, Quos perditorum dura damna tegminum, Gelidusque quassabat tremor. Aliud stupendum, quo fidelem gratiam Martiniani colligas, Dilecte frater, accipe, et lauda Deum, Sanctumque fratrem amplectere: Ut adlabentem portui sensit ratem, Stridente arena littoris, Abeunte somno fit sui tandem memor, Recipitque sese, expergitur, 579-580 Et adjacentes pectori tangit suo Epistolas Apostoli. Hunc in pavore codicem, sed nesciens, Rebus relictis sumserat. Vel ille codex spiritu vivens sacro Non sentienti adhaeserat. Metire, quaeso, quis nisi Christus suo Dedit hunc ministro praesulem? Testatur iste nec cogitatum sibi Illo pericli tempore, Ut implicatam sarcinis membranulam Meminisset illinc tollere. Quod si subisset in metu mentem suam, Non et vacasset quaerere. Sed in suarum litterarum corpore Paulus magister adfuit, Amansque puro corde lectorem sui. De mortis abduxit manu: Iterum eximendos e maris fundo viros Largitus est Paulo Deus. Quae quondam in ipso navigante Apostolo Fuit potestas gratiae, Haec nunc per ejus suffragata litteras Martiniano, et ceteris, Qui Christianis tunc cohaeserunt fuga, Discrimen a discrimine Tutum paravit, ut fideles impiis Discriminarat naufragos. Ergo ut biremis applicata littori Exposuit humentes viros, Vitam tenentes, et requirentes simul, Opem saluti flagitant, Ne saeviori fluctibus terrae dati Algu perirent et fame. Sed propter inde posita Gallorum solo Massilia Grajum filia, Alumna sanctae civitas Ecclesiae, Pandebat humanos sinus. Urbem hanc petentes naufragi casum indicant. Ali tegique postulant. Martinianum suscipit fraternitas, Tectoque apricat et cibo. Sed copiosa caritate pauperes Stipem pusillam commodant. Exigua largus pensat affectus data: Orando ditant hospitem, Et spiritali divitem viatico Cum pace dimittunt sua. Caligis tamen iste vilibus donatus est, Ne nautico erraret pede, Qui maluisset confoveri excalceus, Quam calceari frigidus. Sed ire terra, quamlibet passus mare, Nudi pudore respuit, Reputans et illud, ne putaretur lucri Amore nudum fingere, Si veste Teucer pannea pervaderet Castella, vicos, oppida, 581-582 Qualia vagari per mare et terras solent Avara mendicabula, Qui dejerando, monachos se vel naufragos, Nomen casumque venditant. Verum iste noster Christianus, quamlibet Et naufragus vere foret, Similis putari praecavens fallentibus, Aliosque falli non volens, Non vult viatoris sine re nomen novum Acquirat impostor sibi; Mavultque vitae ferre jactum navigans, Quam frontis aestum inambulans. Panno ergo sordens, calceamento nitens, Fluitare rursus eligit, Repetitque portus, et terrae tuto viae Praevertit intutum maris; Ut nave tectus usque voti littora, Velut expeditus navita, De nuditatis nauticae consortio Nudi pudorem evaderet. Favens fideli rex Deus constantiae, Prosequitur audacem fidem, Vicesque mutans, dura succedentibus Adversa pensat prosperis, Solidoque navem paginatam robore Ad pervehendum praeparat; Pacem procellis imperat, nubes fugat, Cursumque in aura dirigit: Tali quiete temperans coelum et mare, Ne pace cursus haereat, Periculosa nec ratem flatu gravi Perurgeat velocitas. Sic iste Christo blandiente molliter Emensus asperum mare, Longinquiorem portum ab urbe adlabitur, Cui Centumcellas nomen est; Ac inde navi promovendus longius, Intraret ut portum phari. Vix iste credens se potitum littore Telluris optatae sibi; Navi relicta laetus insultat solum, Romamque festinat pedes: Illic amica tecta fratrum, civium, Optatus hospes invenit: Respirat animo, conquiescit corpore; Dat accipitque gaudia, Patria fruentes invicem reddunt sibi; Deo fatentur gratias. Martinianus moesta gaudens indicat, Tolerata narrans fratribus. Lacrymas in ipsis gratulationibus Miscent refuso pectore. Theridius aberat inde tunc mecum meus, Vir, munus a Christo mihi, Vir pacis, et vir legis, et vir gratiae, Requies, voluptas, mens mea, Hujus cohospes mente Paulinus pia In Urbe servabat domum: Martinianum hic veste nudat naufraga, Et veste cooperit sua; 583-584 Donumque tunicae, qua sodalem ornaverat, Geminat cucullae munere. Largitor ipse tunc vicissim, ut naufragus, In veste mansit unica. Post haec et ad nos pergere incoeptat viam, Qua sternit aggerem silex, Cui munitor Appius nomen dedit, Terit terentem tramitem, Qui veste trita navigator venerat, Pedes viator exterit. Sed ne vel ista penitus immunis via Solitis vacaret casibus, Impune pigram non tulit sententiam, Qua tendere ingressu piget. Ab urbe Capua, quae loco sedis meae Bis dena distat millia, Nanctus vacantem sarcina mulum (ut solent Jumenta revocari domum) Parvo breve per iter aere conductum sedet; Medioque mox spatio viae Muli pavore sessor excusus procul Vectore subducto cadit. In ora lapsus, ora non laedit sua; In saxa fusus et rubos, Nec sente vultum, nec lapide artus contudit, Felicis exceptus manu; Qui jam propinquantem aedibus fratrem suis Non passus occursu mali, Suis periclum in finibus capessere, Hostem removit invidum, Et hunc fidelis compotem voti, suis Confessor induxit locis. Nostrisque juxta sedibus gratum intulit Felix patronus hospitem. Patriam hic rogatus indicat, casus refert, De te beata nuntiat: Referensque paucos de tuis scriptis logos, Quasi labra melle asperserit; Sic de favorum mihi tuorum guttulis Dulcissimum gustum offerens, Magis coegit, quas aventi non dabat, Desiderari litteras, Sed cum ipse causa litterarum venerit, Et litteras vidi tuas, Non atramento calami, sed mentis stylo In fratre praescriptas bono; Ignotus ante, mox ut esse cognitus Coepit, fit et carissimus. Ab intus ejus emicabat gratia, Sermone mentis nuntio. Bonus, inquit, omnis de bono profert bona, Et arborem fructu vides: Sic iste verbo suavis, et castus fide, Et fronte honesta lucidus, Dulci benignae caritatis flumine In nostra fluxit viscera. Super haec amicum merito se jactans tuum. Quo plus amaretur dabat. Nec enim ulla nocti et lumini concordia est; Lupus nec agno congruit. Hinc et propheta, Sicut, inquit, alites Pares in unum convolant, 585-586 Sic semper apta qualitate moribus Justitia concurrit bonis. Martinianum sic tibi longe parem Germana mens contexuit, Speculumque mentis et fidei instar tuae Est talium dilectio. Benedictus autor fonsque sanctorum Deus, Non stulta jam tantum, neque Infirma mundi defluentis eligit, Ut alta mundi destruat: Sed, ut ipse dixit, cuncta jam sursum trahens, Et alta mundi vendicat. Quoniam ipse fecit et pusillum et maximum, Utrosque jungit gratia, Et quos Creator opere in uno condidit, Hos recreat uno munere. Communis omnes clausit infidelitas, Medeatur ut cunctis fides. Ut fiat omnis subditus mundus Deo, Omnisque lingua et dignitas Super omne Jesum nomen unum in gloria Regnare fateatur Patris. Huic jam et potentes seculi curvant genu, Deduntque cervices Deo, Regemque Christum confitentur principes, Et sceptra submittunt cruci. Coeunt in unum purpurae et panni gregem, Pastore concordes Deo. Commune regnum, sanguis unus omnibus, Summis et imis Christus est, Qui te decorum gloriosis seculi Honore, litteris, domo, Ditavit humili corde, ut aeternam tibi Conferret altitudinem; Et ut coheres divitum coelestium, Esses amator pauperum. Beatus es nunc mente pauper, sed spei Dives, qua gaudent pauperes, Qui defraudati lubricis mundi bonis, Coeli fruentur gaudiis. Hos inter alto in Abrahae patris sinu Secretum ab igne divitum, et Refrigerantem roribus vitae locum, Deus vivorum praeparat. Insigne tantae jam spei certum tibi Magno coruscat pignore, Plantata Domino in atrii Hierusales , Tui propago germinis. Namque ut fideli te patri componeret, A te poposcit filium, In semine Isac semen adscribens tuum, Ipsumque ut Isac expetens, Quem tu Abramaeae caritatis aemulus, Vivam dedisti victimam, Deoque tradens jam peremisti tibi, Ut salvum habere firmius. Nunc iste vobis exter, et vester manet, Terrestris exsors seculi. De matris alvo promtus ante, quam patrem Matremque cognosset suam, 587-588 Bonumve saperet, aut malum discerneret. Beatus elegit bonum. Et nunc in aula parvulus ludit Dei, Et ore lactenti canit: De ventre matris, et die prima mihi Tu Christe protector meus Audistis et vos, quod beatis dicitur: Potens erit semen tuum. Habes et illud: Ventris a fructu tui In sedibus ponam meis Qui sermo David quamlibet Christum sonet, In Christo et illis concinit, Qui Christiani corporis collegio In sede ponentur Dei. Vobis et Annae sternitur consortium Infantis exemplo sacri. Samuel et iste crevit in templo Dei, Nunc agnus, et pastor dehinc. Contexat illi sedulae matris manus Ephod staturae congruum, Quem spiritalis in Dei verbo sacris Doctrina texat liciis. Sitque in superna veste Reginae aureis Intextus ipse fimbriis, Sanctumque Christo Nazaraeus verticem Pastis adornet crinibus, Animaeque pulcrum crine virtutis caput Armetur operosa fide. Nec hujus umquam desecans novacula Ascendat in damnum comae. Et ut ille Samson vi capillorum potens Virtute crinitus sacra, Sternat leonem strangulatum fortibus Orationum brachiis, Dulcemque fructum nobilis victoriae Decerpat ore mortui. Sed hoc ab exemplo monitus caveat sibi Aliena adire foedera. Allophyla mulier est mihi lex carnea, Blandis dolosa retibus. Si lege mentis ista sit lex fortior, In jura peccati trahet; Malesuada verbis fraudis arte dulcibus, Animum virilem effeminat; Excaecat oculos mentis, et radit caput, Spolians et exarmans fidem. Hac parte Samson nolo sit noster puer: Nec misceatur copulae, Quam consequatur protinus captivitas, Infirmitas, et caecitas. Licet ille fortis postea receperit Robur recretis crinibus, Manuque ductus de mola ad ludibrium Hostilis exsultantiae, In caecitate corporis mente intuens Vocarit ultorem Deum. Et restituto mox capillis robore, Prostavit hostilem domum; Cujus columnas fortior saxis manus 589-590 Ut clausit amplexu gravi, Collapsa fulcris tecta subductis humo Cecidere in ipsum; sed tamen Et morte in ipsa praepotens heros Dei Hostes ruina miscuit; Et gloriosa morte pensavit sibi Vitae subactae dedecus, Qui servus hoste gloriante vixerat, Hoste obruto victor cadit. Et plura moriens interemit millia, Quam vivus interfecerat. Imitetur istam filius noster volo Sic morte mortem, ut permanens In carne carnem vincat, et vivat Deo, Peccata carnis opprimens. Sed nolo carnis gaudiis, ut noxiae Dolis subactus feminae Addicat animum, postea fiat hostium Virtute nudus gratiae. Samuel in ista parte sit, qua jugiter Sanctus, neque accisus comam Per tota vitae tempora irrupto sacrum Pertexat aevum stamine. Et inchoatam servitute infantiam Usque ad senectam pensitet. Occidat Amalech, et pie saevus Deo Peccata carnis immolet, Quibus peremtis interit quoque zabulus, Invisus aeternum Deo. Saul in hoc deficiat et regnet David, Pusillus altum destruat, Ut non sit altus spiritu superbiae, Nec lividus zeli malo: Sed humile cordis, celsa virtutum gerens, Ascendat in regni thronum, Et illa Samson gesta, quae priora sunt, Sequatur ut restes novas, Ceu fila rumpat, nec fidem prodat suam; Ne perdat ignavus comam, Crinitus operum viribus coelestium, Praetenta rumpet vincula, Palos refiget; mille prosternet viros, Una subactos dextera: Quia nostra virtus, et caput Christus Deus Qui dextera et virtus Dei est; Virtute cujus mille serpentem dolis Nos appetentem vincimus Sit fortis anima mortificans asinum suum, Pigri jumentum corporis, Decoctus humor sobriis laboribus Pallore vultum lividet, Et tribulata carne victrix castitas Consumat ignes criminum. Exterior etenim noster ut corrumpitur Terente continentia, Tunc innovatur qui intus est victi potens Infirmitate corporis. Tunc mille a latere, dena a dextris millia 591-952 Arente maxilla cadent, Si mala nostra salva fiat otio, Quae est usu edendi mobilis: Quia succulenti corporis licentia Retunditur jejuniis. Et tunc triumphus, fonsque nobis nascitur In arefactis ossibus. Maxilla telum praelianti quae dedit, Dat aestuanti poculum, Jejuna succi carnis ossa mortuae Sancto rigante spiritu. Sed quae ante sanctis in figuram gesta sunt; Nobis in actum scripta sunt, Ut quod parentes gestitarunt corpore, Nos actitemus spiritu. Fluxere vetera, cuncta facta sunt nova, Vacuavit umbram veritas. Adest salutis jam dies, hiems abit Et terra vernat floribus. Audita jam vox turturis, tempus canit Incisionis adfore. Epulemur ergo vetere fermento sine In veritatis azymis; Quia Pascha nostrum Christus immolatus est, Intraque nos regnum Dei est. Quare vetustis absoluti legibus, Jam non in umbra degimus. Quos nube legis, et statutorum jugo, Quasi comarum sarcina Christus levavit ipse Deus, ille et suis Factus redemtis in caput. Quo capite liberi super tetrum caput Dracone victo incedimus. Illos decebat impedimentum comae, Umbraculumque verticis, Quibus tegebat corda velamen, sacra Obnubilans mysteria. At nos remoto litterae velamine In luce corporis sui Enubilatam veritatem cernimus, Faciem revelati fide. Puer ergo noster legis atque gratiae Alumnus, ex utroque sit In spiritalem comparatus gloriam, Ut vetera promat et nova. Fortis pudicis actibus crines agat, Ferrumque damni nesciat, Ut a machaera noxiorum dogmatum Conservet intactam fidem. Sed rursus idem et evangelico desuper Mentem retectus lumine, Ponat capillos oneris et velaminis Servus fidei, et liber fide. Hunc lacte primo per prophetarum ubera Lex paedagoga nutriat. Hunc angelorum pane dulcis gratia Et melle de petra cibet. Inebrietur sobriante poculo De fonte sancti Spiritus. 593-594 Et ipse tu mox copulatus filiis Ut palma florescas Deo. Et ecce conjux in jugo Christi, tua, Ut vitis exundat bona Domui, Deoque: costa fortis haec tibi Lateribus in domus tuae, Curas mariti sustinens, curans fidem, Sancti corona conjugis, In castitate liberos enutriens Vitam novellantes Deo. Hunc namque vestra vite fusum palmitem Sic credo firmandum Deo, Radicis ipse ramus ut radix suae Secum suam stirpem trahat. Ut ille quondam providentia Dei Distractus in servum puer, Ad arva frugum missus est, ut et patrem Praeiret et fratres suos, Qui mox per orbem consecutura fame, Patris altor et fratrum foret. Sic iste forsan in sacram panis domum Vos antecessit filius; Ut et parentes pascat et fratres suos In istius mundi fame. Ubi terra tribulos parere nobis largior, Eget bonorum frugibus: Et hic spadoni venditas dici potest, Qui castitatis servus est; Et qui in Severi jus manumque est traditus Spadonis ob regnum Dei, Quo nutriente, roboratus in fidem, Et charitatem masculam, Irretientis seculi pompam illicem, Ut impudentem feminam Casto superbus respuit fastidio, Nudaque vitavit fuga, Et antevertit gaudiis letalibus Poenas salutares pati. Ut ille quondam, sic modo iste carcerem Pro castitate perferat; Ut a juventa singulariter sedens, Tacitaque seclusus domo, Amet quietae tecta solitudinis, Spinis et aures sepiat. Domibus ciborum praeferat luctus domum, Ut gaudium fletu serat; Seseque duris sponte nectat legibus, Culpae ut resolvat vinculis, Patientiaeque compedem imponat sibi, Nec sede, nec sensu vagus. Et tunc ab humili celsa promerebitur: Quia qui superbos deprimit, Humiles inaltat, dansque parvis gratiam, Resistit arrogantibus. Sic ille Joseph ante parvus factus est, Ut magnus esset: et nisi Servus fuisset, non fuisset in sui Tellure servitii potens. Ubi sustinuerat servitutem et carcerom, Ibi regnum opesque nanctus est. Sed sustinendo iniquitatis vincula, Justitiae cepit praemia. 595-596 Sit et hic probatus corporis custos sui Ut claustra teneat carceris. Si vitia carnis strinxerit Christi metu, Quasi vinculatis praeerit, Aliisque mundi carceri inclusis adhuc, Et alligatis seculo, Ut liber ipse; jamque commissus sibi, Magister et custos erit. Namque ille jure qui suam servaverit, Aliorum habet custodiam; Non ut tenebris permanere carceris, Seu liberos vinctos velit: Sed ut receptos doceat exemplo suo Mundi catenis exui, Et facile, propriis absolutus vinculis, Solvi docebit crimine, Bonusque mentis vir gubernator suae, Et Ecclesiae navem reget. Nam quomodo ille praesidebit proximis, Praeesse qui nescit sibi? Sed sermo lapsus decucurrit longius, Revertar ad Joseph meum Castus beatae flore vernet gratiae, Ut paradisi lilium: Ut corde puro coelitis prudentiae Potum pudicus hauriat; Responsa dubiis exserat mortalibus Arcanus interpres Dei, Et emicante gloria famae bonae Notescat in regis domo. Placitusque regi spiritu prudentiae, Sumatur in regni ducem: Possessionis regiae princeps eat, Praefectus in magna domo, Stolam sed iste byssinam et torquem aureum Gerat, apta Christo insignia, Textam supernae gratiae vestem induat, Stolatus innocentia. Contexta bysso vestis irruptam fidem Signat Valenti stamine, Nam fila byssi fortiora et sparteis Feruntur esse funibus. Pro torque, collo caritatis aureae Praedulce circumdet jugum, Quod suave Christo, nec molestum, pondere Adstringit colla, non premit. Haec inter idem dona sumat, regii Insigne juris, annulum, Comtusque trino Trinitatis munere, Curru vehatur regio. Regalis etenim currus est Christi caro, Corpusque sanctum Ecclesia, Quo vehitur ipse millibus laetantium Agitator Israel Deus. Imitare Christum: fac bonum, vita malum, Coeli vitam in terris age. Et ipse te rex ponet in currum suum, Regnique consortem dabit. Et summa regni jura committet sui, Pandetque thesauros suos. Sed ante digna largietur pignora, Ut regiis insignibus 597-598 Ornatus altum regis ascendas thronum, Reseresque regales penus, Sapientiae monile, gloriae stolam, Fideique gestans annulum. Sed ut ille totam vir per Aegyptum potens Fuit exter Aegypti solo; Et iste, mundi viribus potentior, Sit fortis Aegyptum super, Aegyptiorum sed peregrinus domo Sic mixtus, ut non mixtus sit, Distetque sanctum, sede communi licet, De gente non sancta genus, Tantumque in isto, tamquam in Aegypto situs, Sic demoretur seculo, Alienus ut sit seculi negotiis Coelestis urbis incola. In carne vivens, vita carnis exsulet, In lege mentis ambulans, Totamque regni crediti terram sibi Peragret in libris sacris. Et sicut ille vir Dei Joseph pius Memphiticos fines obit, Et ampliatis horreis laetas opes Fecunditatis congerens, Exuberantum dives annorum bonis, Jejuna pavit tempora: Sic iste noster in sacratis Litteris Perambulet regnum Dei. Scriptura namque sancto flata Spiritu Regni perennis mater est, Et iste cura spiritali providens Struat ampla mentis horrea, Ut dilatato larga vitae perpetis Alimenta condat pectore; Et cum vitali divitem substantia Perfecerit terram suam, Tunc tu ut fruaris filii potentia Tamquam Israel ibis senex, Et introibis laetus, accito simul Cognationis agmine. Pascetque natus in domo regis tuam Partis senectam panibus. Ut pullus aquilae dicitur repascere Cura parentes mutua, Quos vis senectae rursus implumes facit, Nidoque pascendos refert: Donec replumi vestiantur corpore, Pennisque florescant novis. Versi vicissim more naturae novo Sunt filiis pulli senes. At cum veterno defaecata fecerit Novos juventa praepetes, Desueta longo remigia pennarum senio Natis magistris inchoant, Mixtique pullis convolant altoribus Leni per auras impetu; Liquidum sereno tractibus lentis iter Secare sublimi juvat. 599-600 Placideque sudum ventilantes aerem, Ala pares immobili Dum se sequuntur, et vicissim praeeunt , Serto coronant circulo, Utroque regni coelitis mysteria Mutae loquuntur alites, Sacrum potentis explicant instar crucis Suspensa pennis corpora. Volatus autem circumactus ambitu Spondet laboris praemium. Sic istae pullus gratiarum filius Vestrae salutis praevius, Avium per alta commeantum nubila Sit spiritalis aemulus. Cornibus, et alis arduae fultus crucis Volet in coronam gloriae. Qui fonte proprio est derivatus, ut suam Fons totus in venam fluat, Vestrumque proni rivulum sequamini, Ut flumen e cunctis eat Benedicta proles, sancta radix, et bonae Rami feraces arboris. Deo dedistis nutriendum filium; Et ille sic vobis alit, Vos ut vicissim nutriat canos puer; Senibus magister parvulus, Pietatis admirabili mysterio Factus parens parentibus. Deinde cuncti, tota sanctorum cohors, Ad corpus illud verticis, Quo sicut aquilae congregabuntur pii, Et vos volantes ibitis. Quod non valebunt, quos humo tolli vetant Patrimoniorum pondera. Cum prima signum suscitandis mortuis Coelo tuba intonaverit, Hi nunc obesi spiritu superbiae Et opibus inflati cavis, Humi manebunt compediti, nec suis Sese explicabunt vinculis: Quibus infideles nunc ligantur, ut volunt, Tunc attinendi ne volent, Quia sarcinatos et graves rebus suis, Mundi caduci divites, Portare tenera non valebunt nubila Ad regis occursum Dei; Sed haesitantes in luto faecis suae Opumque pressos molibus, A meridiano incendio mundi repens Ruina mortis opprimet. Ne quaeso Dominus talium virgam Deus Admittat in sortem suam; Neque nos in horum divitum fructus sinat Manus iniquas tendere. Vos ergo, magna cura pectoris mei, 601-602 Paramini Christo leves. Jamque expediti sarcinis egentibus, Laxate vinculis pedes, Ut copiosa luce vestiamini, Estote nudi seculo, Veniens ut hujus seculi princeps nihil Inveniat in vobis suum. Et vos prementum mole rerum liberos, Et labe puros criminum, Facile allevantes perferant tenui sinu Nubes piorum bajulae, Sponsoque vectos obviam regi Deus Fulgore perfundat suo, Ut sempiternae clara vitae gloria Mortale vestrum sorbeat, Et ad supernam restituti imaginem Herile conformet decus, Aevum perenne, perpetes ut angeli, Cum rege vivatis Deo. POEMA XXV. EPITHALAMIUM JULIANI ET IAE. Julianum Memoris episcopi filium et Iam docet Paulinus quomodo in matrimonio se gerere debeant, quomodo domum instituere, seculi pompam fugere, honores declinare, etc. Concordes animae casto sociantur amore, Virgo puer Christi, virgo puella Dei. Christe Deus pariles duc ad tua frena columbas; Et moderare levi subdita colla jugo. Namque tuum leve Christe jugum est, quod prompta Suscipit, et facili fert amor obsequio. Invitis gravis est castae pia sarcina legis: Dulce piis onus est vincere carnis opus. Absit ab his thalamis vani lascivia vulgi, Juno, Cupido, Venus, nomina luxuriae. Sancta sacerdotis venerando pignora pacto Junguntur: coeant pax, pudor, et pietas. Nam pietatis amor simul est, et amoris honestas, Paxque Deo concors copula conjugii. Foederis hujus opus proprio Deus ore sacravit, Divinaque manu par hominum statuit. Quoque individuum magis assignaret amorem, Ex una fecit carne manere duos. Nam sopitus Adam costa privatus ademta est, Moxque suo factam sumsit ab osse parem: Nec lateris damnum, suppleta carne vicissim, Sensit, et agnovit quod geminatus erat; Seque alium ex sese sociali in corpore cernens, Ipse propheta sui mox fuit ore novo. Haec, inquit, caro carne mea est: os ab ossibus istud Nosco meum: isthaec est costa mei lateris, Nunc igitur, prisca quoniam sub imagine sanctum Foedus Aroneis pignoribus geritur. Seria tranquillis agitentur gaudia votis: Christus ubique pii voce sonet populi Nulla per ornatas insultet turba plateas: Nemo solum foliis, limina fronde tegat. 603-604 Ne sit Christicolam fanatica turba per urbem: Nolo profana pios polluat ambitio. Nulla peregrinis fragret nidoribus aura: Cuncta pudicitiae munditias oleant. Unguentum sanctis unum est, quod nomine Christi Diffusum casto spirat odore Deum. Nolo supervacuis ornentur fercula donis: Moribus ornatur, non opibus probitas. Sancta sacerdotis nurus, et matrona sacratam Jam puri dotem luminis accipiet. Horreat inclusas auro, vel murice vestes: Aurea vestis huic gratia pura Dei est. Respuat et variis distincta monilia gemmis, Nobilis ut Domino gemma sit ipsa Deo. Cervicem Christi Domini juga ferre dicatam Non premat invisae pondus avaritiae. Interiore magis mundo placitura colatur, Comta salutiferis dotibus ingenium. Non cupiat lapidum pretium, non vellera serum, Incassum reditus dilapidare suos, Ornetur castis animam virtutibus, ut sit Non damnosa suo, sed pretiosa viro. Namque ubi corporeae curatur gloria pompae, Vilescit pretio depretiatus homo, Et male mens pravi caecata libidine voti Sordescit nitidis corporis exuviis, Nec sentit quam turpe decus gerat improbus, ut sit Veste sua levior, qui sibi veste placet. Absit ut idolici videatur filia templi, Gentis apostolicae filia facta domo. Non fucis male ficta cutem, neque lumina nigro Pulvere, nec flavo tincta colore comam. Purum naturae decus aspernata superbo Crimine, divinum in se sibi damnat opus. Frustra haec se mulier jactaverit esse pudicam, Quae se tam variis ornat adulteriis. Vos autem, juvenes Christi, fugite omnia quorum In damno pretium est, usus in interitu. Credite divinis verbis, de cultibus istis Poenalem cupidis surgere materiam, Isaias rigida cingendas reste minatur, Quae modo purpureis serica mixta gerunt. Quae tunicas ostro rutilas, auroque crepantes Fluxis talari fine trahunt sinibus: Funibus accinctae saccos sine fine gerentes Grandia pistrini carcere saxa molent. Quaeque caput pastis cumulatum crinibus augent: Turpe gerent nudo vertice calvitium. Talibus ornari fuge dotibus, o nova sancti Nupta viri: vacuis sensibus ista placent. Tunc neque odoratis vaga vestibus atque capillis, Naribus agnosci, qua gradiare, velis. Aut implexarum strue, tormentoque comarum Turritum sedeas aedificata caput. Ne multis splendore tuo male sollicitatis Pestiferae nequam sis caput illecebrae. Sed neque vel proprio per corporis incrementum Tu cupias mentem foeda placere viro. Tu quoque, sancte puer, libris devote sacratis Corporei curam sperne decoris amans. Compensavit enim Christus tibi largiter, ornans Perpetuis pulcram divitiis animam, Vosque simul castis ornavit dotibus ambos Spe, pietate, fide, pace, pudicitia. Sermo Dei argentum est, et sanctus Spiritus aurum, Mentibus et gemmae clara bonorum operum. Si tenuis cultus mentes offendit honestas, Et pretio ambiri corda superba juvat: Submoveant istum sanctorum exempla pudorem, Castaque primorum simplicitas hominum. Aspicite antiquos paradisi in sede parentes, Quorum totus erat mundus, et unus ager. Attamen his ovium pelles tegumenta fuerunt: Nunc uti neto vellere texta pudet? Pulcra Rebecca sacrum cum sponsa veniret ad Isac, Simpliciter velo tecta pudoris erat. Non legitur variis venisse ornata lapillis, Sed super obducto praedita palliolo, Quo pudibunda suum texit velamine vultum, Oblatam sponsi virgo pavens faciem. An magis Herodias saltatrix virgo placebit, Baptistae mortem nancta pedum pretio? Impia maternae sic ulta libidinis iram, Ut caput acciperet luxuriae pretium. Illud nempe caput, de quo clamaverat index Vox populis Agnum propter adesse Dei. Unde nefas tantum meruit, nisi ab illice cultu, Impia saltatrix, filia digna patre? Quem tamen hoc vicit scelere, invitumque coegit In facinus placiti corporis illecebris. Convivas etenim dignos dape regis iniqui Duxit in assensum mobilis arte pedum. Nam sibi fulva leves texisset bractea plantas, Calcibus ut pictis luderet improbius, Et fluidam crispo duxisset syrmate vestem, Fronte micans gemmis, pone refusa comam: Non ita corruptis spectantum mentibus intrans Callida ad infandum praevaluisset opus. Ipse quoque Herodes regali veste superbus Sacrilegis demens flatibus intumuit, Elatusque habitu divinum oblitus honorem Vulnere vermifluo foetidus interiit: Digna luens meritis, ut sordidus ulcere obiret, Qui se crediderat vestis honore Deum. Sed, cedo ut insani deceant regalia flatus Pectora, quae nobis cum Pharaone manus Dissidet a nostris cava mundi gloria regnis, Nec coit adversis lux pia cum tenebris. Clericus uxorem Christo comente decoram Diligat et pulcram lumine cordis amet, Auxilioque viri divino munere factam, Lector coelesti discat ab historia; Inque vicem mulier, sancto sit ut aequa marito, Mente humili Christum in conjuge suscipiat, Crescat ut in sanctum texta compagine corpus, 605-606 Ut sit ei vertex vir, cui Christus apex. Tali conjugio cessavit servitus Evae, Aequavitque pium libera Sara virum. Tali lege suis nubentibus adstat Iesus Pronubus, et vini nectare mutat aquam. His Mariam sponsis Domini decet adfore matrem, Quae genuit salva virginitate Deum. Namque Deus placitum sacrata in virgine templum Ipse sibi arcano condidit impluvio, Descendit tacito allapsu, velut imber ab alta Nube super vellus rore silente cadit. Nam nemo arcani fuit hujus conscius umquam, Quo Deus assumsit virgine matre hominem. O nova ad humanam Domini commenta salutem! Fit sine concubitu femina feta uterum. Sponsa viro tantum, non est subjecta marito, Et genitrix partu, nec mulier coitu. Foedere erat conjux, sed corpore non erat uxor: Intemerata viro, mater erat puero. Grande sacramentum, quo nubit Ecclesia Christo, Et simul est Domini sponsa sororque sui. Sponsa quasi conjux: soror est, quia subdita non est. . . . . . . . . . . . Inde manet mater aeterni semine Verbi Concipiens populos, et pariter pariens. Hinc soror et conjux: quoniam sine corporis usu Mente coit, cui vir non homo, sed Deus est. Hac genitrice senex aeque generatur, ut infans. Aetatem et sexum non habet haec soboles. Haec etenim est benedicta Dei generatio, quae non Seminis humani, sed generis superi est. Inde magister ait: Quia jam nec femina, nec mas In Christo, sed idem corpus, et una fides. Namque omnes unum corpus sumus: omnia Christo Membra, quibus Christus corporis in caput est. Et quia jam Christum induti, deponimus Adam, Protinus in speciem tendimus angelicam. Propterea hoc opus est cunctis baptismate natis, Perfectum ut capiat sexus uterque virum, Et commune caput stet in omnibus omnia Christus, Tradens in regnum rex sua membra Patri. Nubere vel nubi fragilis jam deserit aetas, Omnibus aeterno corpore compositis. Ergo mei memores par inviolabile semper Vivite: sit vobis crux veneranda jugum. Illius ut matris nati, quae sponsa sororque est, Sumite digna piis pectora nominibus, Et vobis fratri sponsi concurrite Christo, Sitis ut aeterni corporis una caro. Hic vos nectat amor, quo stringit Ecclesia Christum, Quoque vicissim illam Christus amore fovet. Ipse pater vobis benedicat episcopus, ipse Praecinat hymnisonis cantica sancta choris. Duc, Memor alme, tuos Domino ante altaria natos, Commendaque precans sanctificante manu. Sed quis odor nares allabitur aethere manans? Unde meos stringit lux inopina oculos? Quis procul ille hominum placidis se passibus adfert, Plurima quem Christi gratia prosequitur? Quem benedicta cohors superis circumdat alumnis, 607-608 Angelici referens agminis effigiem Nosco virum, quem divini comitantur odores, Et cui sidereum splendet in ore decus. Hic vir hic est, Domini numeroso munere Christi Dives, vir superi luminis Aemilius. Surge, Memor, venerare patrem, complectere fratrem, Uno utrumque tibi nomen in Aemilio est. Junior et senior Memor est: mirabile magni Munus opusque Dei; qui minor, hic pater est; Posterius natus, senior: quia sede sacerdos Gestat apostolicam pectore canitiem. Filius est, fraterque Memor: laetatur adesse Communem sibimet pignoribusque patrem. Justitia et pax se gemina vice complectuntur, Cum Memor Aemilio jungitur unanimo. Infula pontifices divino jungit honore: Humano pietas jungit amore pares. Hinc Memor, officii non immemor, ordine recto Tradit ad Aemilii pignora cara manus. Ille jugans capita amborum sub pace jugali, Velat eos dextra, quos prece sanctificat. Christe, sacerdotes exaudi, Christe, precantes, Et pia vota sacris annue supplicibus. Imbue, Christe, novos de sancto antistite nuptos, Perque manus castas corda pudica juva, Ut sit in ambobus concordia virginitatis, Aut sint ambo sacris semina virginibus. Votorum prior hic gradus est, ut nescia carnis Membra gerant; quod si corpore congruerint, Casta sacerdotale genus ventura propago, Et domus Aron sit tota domus Memoris, Christorumque domus sit domus haec Memoris. Esto et Paulini Therasiaeque memor, Et memor aeternum Christus erit Memoris. POEMA XXVI. DE S. FELICE NATALITIUM CARMEN VIII. Gothis Italiam vastantibus Paulinus in S. Felicis protectione confidit. Aliqua ejus miracula enumerat. Ecce dies nobis anno revoluta peracto Illustrem revehit Felicis nomine lucem. Tempus erat laetis modo promere gaudia verbis, Anxia si laetas paterentur tempora voces. Sed tamen ista dies, licet inter praelia, nobis Laetitiae pacisque dies erit; horrida longe Bella fremant, nostris pax libera mentibus adsit. Laetitiae dulcem non obliviscitur usum Mens adsueta piis sua solvere pectora votis, Et Domino festis caste gaudere diebus. Quare importunam, quamvis sub tempore moesto, Pellite tristitiam, bona gaudia, dulcia verba, Omne pium laetumque die Felicis amemus, Natali sine fine die, quia natus in ista est Perpetuis Felix seclis, qua corporis aevum Functus, ad aeternam migravit in aethera vitam. Ergo metus abeant tristes, redeantque refectis Gaudia pectoribus; decet omnia pellere sanctum 609-610 Moesta diem, tanti quem gloria confessoris Insignem cunctis per tempora tota diebus Elucere facit, populisque frequentibus ornat. Hunc ego si Geticis agerem male subditus armis, Inter et immites celebrarem laetus Alanos, Et si multijugae premerent mea colla catenae, Captivis animum membris non jungeret hostis; Pectore non victo, calcaret triste superba Servitium pietas. Licet inter barbara vincla, Liber amor placitis caneret mea vota loquelis. Nunc igitur, quamvis varias vaga fama per oras Terrificis pavidas feriat rumoribus aures, Nos tamen in Domino stabilis fiducia Christo Roboret, et recto fixis pede mentibus armet. Nec pavor ater in hanc obducat nubila lucem, Quam Deus aetherio Felicis honore serenat. Legifer ut quondam Pharii tellure tyranni Pascha sacrum, Moyses prima sub lege dicavit, Sanctaque tunc Judaea (domo licet impius illos Maturare fugam valida vi cogeret hostis) Libertate tamen devoti pectoris audax, Nec turbante metu jussum sollenne reliquit; Sed trepidans fugiensque licet, divina peregit Festa, salutifero laetis epulatus in agno Coetibus, et ficto Christi jam sanguine victor, Duxit ovans laetas victos Pharaone choreas. Inde fugae memores etiam nunc azyma sumunt Judaei, solo retinentes nomine gentem, Infermentatis pulsi quia panibus olim Aegypto, fecere fugam: paribus modo signis Per patrios, sed jam per inania sabbata, ritus Antiqui recolunt vestigia grata timoris. Nam frustra veterem vacua sub imagine legem Exercent, verum nobis quia Pascha replevit Unus pro cunctis Patri datus hostia Christus: Et quia corpus adest vitae, perit umbra figurae. Sic igitur modo nos turbato in tempore laeti, Mente pia festum dilecti martyris omnes Collatis hilare studiis pietatis agamus. Forte magis pietas nobis dabit ista salutem, Si nostras ideo libeat deponere curas, Ut confessori laetantia corda feramus, Cujus honore Deus gaudet, quia martyr honorem Contemsit proprium Domini pro nomine Christi, Vilior ipse sibi, ut Christo pretiosior esset. Propterea tali placeat gaudere patrono, Natalemque diem sopiti pace beata Martyris expositis laetantes ducere curis. Hic quoque devotis aderit, si fortior exstet Nunc ad laetitiam affectus, quam causa timoris Ad consternendas obducto pectore mentes. Credite, non armis, neque viribus esse timendos Allophylum populos, quos propter crimina nostra Offensi movet ira Dei, ut formidine mortis Excitet ad curam vitae torpentia corda. Ergo Deum mitem saevo timeamus in hoste, Absit ut hoste metus, quem formidare meremur ( Non metuendo Deum, placida quem pace remissi) Negligimus, saltem vi compellente tremamus, 611-612 Placemus moerore humiles, quem laeta ferentem Spernimus ex ipsa mox prosperitate superbi. Prisca retractemus sanctorum exempla parentum, Qui merita immissis tolerantes verbera bellis, Non armis sibi, nec muris capienda parabant Praesidia. Humanis opibus sperare salutem Nulla salus. Nec enim mortem mortalia pellent. Ergo quia est curae tempus, sit cura precandi Coelestem Dominum, a quo moesta aut laeta parantur, Qui solus praestare potest ditione superna; Rursus ut exactis renoventur gaudia curis. Hoc etenim regit et variat Deus arbiter usu Res hominum, ut semper succedant nubila sudis, Atque iterum fugiant imbres redeunte sereno. Quanta precum virtus, quae sit medicina, parenti Flere Deo, doceat luctu servata Ninive, Et senis impensa Moysi prece victus Amalec, Et maledictus Aman sanctae prece perditus Esther, Qui bene poenarum versa vice, quae male sanctis Miscuerat, solus bibit impius, et cruce justa, Quam famulo Domini praefixerat, ipse pependit. Ergo fides innixa Deo trepidantia firmet Pectora, et in moesto securum tempore tempus Praesumat confisa Deo, quia non metuendi Causa, timere Deum, quem quisquis non timet unum, Omnia jure timet. Fidant legionibus illi, Perfugioque parent reparatis moenia muris, Nulla salutiferi quibus est fiducia Christi: Nos crucis invictae signum, et confessio munit, Armatique Deo mentem, non quaerimus arma Corporis; et quamquam membris videamur inermes, Arma tamen gerimus, quibus et sub pace serena Contra incorporeos animis decernimus hostes. Nunc opus adjutore Deo, solusque timendus, Quo sine et arma cadunt, per quem firmantur et arma; Ipse intra muros turris tibi, qui sine muris Murus erit. Recolamus abhinc signata sacratis Gesta patrum libris, et perspice qui potiore Praesidio fuerint, quos urbs circumdata magnis Absque Deo muris, an quos sine moenibus urbis Vallabat socio virtus divina favore. Illam dico urbem quam perdidit acer Iesus, Mutatus proprium virtutis nomine nomen, Quam non militiae solito de more subegit, Ut solitum est, longa dux obsidione laborans; Verum ope divina, sacra per mysteria vibrans Tela, nec exercens, tacitis exercitus armis Lustravit cessante manu, septemque diebus Septenos iterans sibi circum moenia gyros. Obtinuit captos numeri virtute potentis, Atque sacerdotum lituis clangore tremendo, Fulmineos superae tonitrus imitantibus irae. Tunc qui divitiis populus fidebat, et urbe, Interiit mixtis inter sua tecta sepulcris. Sola Rahab meretrix castam quae gessit iniqua Gente fidem, non freta suis evadere muris, 613-614 Sed pietate Dei, meritum pietatis adepta est: Qua famulis Domini tuto fuit hospita tecto, Celatisque pie cives illusit iniquos, Fraude bona fallax, animo mentita fideli. Hospitibus quia fida piis, infida profanis Civibus exstiterat, vitam, patriamque, domumque Praelato contempta Deo mox cuncta benigno Repperit in Domino; quae, si posuisset in urbe Praesidium, patriis cecidisset mixta ruinis, Indefensa Deo: meretrix sed mystica Christum Provida polluta emturum sanguine gentes Puniceo proprium signavit vellere tectum, Excepitque suam patria pereunte salutem; Significans illos mundo labente tegendos, Quos crucis invictae signat cruor. Hinc cape quantum Ipse cruor valeat, cujus salvabat imago. Semper in omne bonum valuit confidere Christo: Credere cuncta Deo virtutum; ponere solum Omnia summa Deum; talis super omnia semper Arma fides valuit; tali puer ille pusillus Robore grandis erat, qui spretis fortior armis Perculit armatum silicis virtute gigantem. Arma fide semper, numquam cognovimus armis Indiguisse fidem. Rupit mare virga fidelis, Quod vacua arma fide cum principe mersit iniquo. Femineas quoque personas virtute virili Induit alma fides: mulier qua sancta peremit Terribilem Sisaram transfixum tempora palo, Terrentemque manu late populos Holofernem Arte pudicitiae deceptum callida Judith Risit, in impuro quae non polluta cubili, Barbara, truncato victrix duce, castra fugavit. Nuda fides armata Deo est; virtute fidei Fortior Ezechias paucis, quam millibus ille Sennacherib, cujus Babylon et opima Ninive Regnum erat. Assyrias vires et Medica regna Moverat, et magnis legionibus omnia circum Regna terens, sacram Domini tendebat ad urbem, Atque unam tota bellorum mole petebat. Dum parat hoc bellis retinentibus impia vota Impediente Deo, praemisit scripta superbis Dura minis, quae sumta dolens altaria circa Intulit Ezechias Domino, lacrymisque profusis Dum recitat fera verba lavans, prostratus, et orans Atrata cum plebe, Deum permovit; et una Tam gravis exitiis victor prece perculit absens Assyrios, pugnante Deo; compendia tanta Promeritus, ne nosset eum, quem vinceret, hostem. Nam post Ezechiae querulos trans sidera fletus, Et de corde humili missas super astra querelas Voce pia impulsis summi Patris auribus, altae Ut patuere fores coeli, delabitur ales Angelus, halantem (qua labitur) aera ducens, Armatus verbi gladio, ferit impia castra, Et sopitorum taciturna strage triumphans, Centum octoginta dedit uni millia leto, Et nox una fuit tam magni conscia belli. Mane minax rex surgit adhuc; et mox miser, armis 615-616 Milite deleto vacuis, fugit agmine raro, Ezechiam fugiens alio procul orbe diremtum, Cui modo praesenti fuerat sua vincla minatus. Tunc velut Ezechiae fuit interventor Isaias, Ad Dominum nobis isto sit tempore Felix, Jactemus nostras et transfundamus in ipsum Curas atque metus. Levis illi sarcina nostrum Pondus erit, quia quod parvis onus, hoc leve magnis. Sic Deus ipse hominum gessit peccata, nec hausit, Et mortem passus, non pertulit in cruce culpam, Perdidit ille, meam repararet ut in cruce, vitam; Ille reus factus, ne sim reus; inter iniquos Condemnatus obit, nos ut discernat iniquis. Morte pia Dominus mihi mortuus, ut sibi vivam, Et merear semper viventis vivere vitam. Sic potiora ejus venerando in corpore Felix, Martyres (in quibus est insigni robore Felix, Inter divini capitis sacra lumina fulgens) Jure Deo validi, quia Christo proxima passi. Concurramus ad hunc spe conspirante patronum; Suscipiet nostras placida pietate querelas, Et dum natalem ipsius celebramus ovantes, Ille preces nostras meritis pius adseret altis, Inque vicem flebit nobis, quia mente dicata Nos laetamur ei. Non est cura haec nova sanctis Exorare Deum pro peccatoribus aegris, Vique boni meriti meritum superare sinistrum. Sic legimus Moysen populo peccante precatum Exstinxisse graves aeterni Vindicis iras. Et cum Pentapolim perfunderet igneus imber, Exiguam Segor Sodomis secernit iniquis Lot fugiens, castaque potens prece liberat urbem, Electamque domo sumit; quia sede pudica Integer incestae permanserat incola terrae Permixtus Sodomae tectis, sed moribus exter. Quid loquar Eliae precibus clausum atque reclusum Coelum, et sanctiloquo sublimis in ore prophetae Terrarum mansisse famem, rediisse salutem? Ut quondam hos habuit vetus aetas, sic modo nostra, Felicem sortita salus, petat omne quod audet, Quodque cupit, tali speret confisa patrono. Sancte Deo dilecte, Dei tu dextera, Felix, Esto, precor, nobis tu munitissima turris. Nam Deus Abraham, Deus est tuus, et Deus Isac, Et Deus Israel, Deus est tuus; ille Rubentis Divisor pelagi, et dulcator fontis amari; Ille dator mannae coelo, dator ortigis Austro, Et sitientis humi percussa rupe rigator: Ipse tuus Deus est, qui per deserta sequentem Praecessit populum, et praetentam nocte dieque Temporis alterna mutavit lege columnam, Quique quater denos inter deserta per annos, Angelico plebem de coelis pane cibavit, Et rupta in fluvios sitientem cote refecit. Posce, precor, placidum nostris accedero Christum Partibus; ipse tuus Deus est, quo fortis Iesus Stare suis jussit solem lunamque triumphis, Et tibi, cum Dominus Romani prospera regni Annuerit, famulis elementis praecipe, Felix, Ad nostrum servire bonum, procedat et astris Stantibus aucta dies; sol stet tibi, lunaque concors. Haereat obfixo suspendens sidera cursu, 617-618 Dum Romana suum capiat victoria finem. Sicut in Assyria Daniel Babylone leones Effusa domuit victor prece; sic tibi, Felix, Effera barbaries Christo frangente dometur, Et tua captivi jaceant vestigia circum, Ceu quandoque ferae circum jacuere prophetam, Orantisque pedes linguis mulsere benignis, Natura mutante Deo, ut damnaret acerba Mente feros homines humana pace ferarum. Sic et crudelem confudit flamma tyrannum. Sanctis spectantem pueris servire caminos; Innocuos cantare reos, ardere ministros. Quonam se miseri poterunt defendere reges, Qui, tam degeneres humanae mentis, in illos Saevierint quibus et feritas et flamma pepercit? Sed velut aeternos pueris recinentibus hymnos, Roscidus accensos discussit spiritus ignes; Sic nobis placido Felicis gratia flatu, Adspirante Deo, bellorum temperet ignes, Ortaque Romuleis reprimens incendia terris, Sollicitos placida jam pace refrigeret aestus, Fessaque restinctis absolvat pectora curis. Sed cur insipiens, tamquam tibi sim rudis hospes, Oblitusque tui, veterum te posco parentum Exemplis, ut opem tribuas in rebus egenis, Quam tibi dante Deo facies tu cedere nobis? Sat mihi sunt, Felix, virtutum exempla tuarum, Nec tibi pauperior Christus coelestia fundit Munera quam patribus, quorum generosa propago es. Nam patriarcharum Felix et filius aeque Stirpis apostolicae es, tanti non degener heres Seminis, ut sanctae legis simul atque fidei Confessor, patriis virtutibus aemula sanctus Signa geris: nec, si species operum tibi dispar, Non similis virtus; diversa est gratia vobis, Gloria par, quoniam sanctis fons omnibus unus, Martyribusque sacris; opera ut diversa fuerunt Tempora, nec coeunt signis distantia causis Gesta: Dei per dona sibi coelestia distant Aequales meritis. Si non eadem omnia Felix Quae Daniel gessit, vel pertulit, et lacus istum Non habuit, nec terribiles cinxere leones; Nec Daniel eadem pro nomine passus herili est, Verbera, vincla, metus, et noctem carceris atri, Quae Felix horrenda tulit. Qui rostra ferarum Clausit, adoranti faciens mansueta profetae; Qui fecit tepidos pueris orantibus ignes Humidaque in mediis dedit indumenta caminis: Ipse dedit celso Felicem jure potentem Pestiferis Santanae legionibus imperitare. In quibus iste feras omnes compescit et ignes. Nam quae non serpens, quae non haec bellua turba est? Denique de multis unum loquar, ut sit ab uno Discere, daemoniis sensus constare ferinos. Quidam homo, non longum tempus, tam prodigiali Daemone distentus fuit, ut jam non modo notos Ille cibos hominum, vel si congesta daretur Multa mensa dape, in facili consumeret haustu, Verum et gallinas habitantum limine raptas, Mox ut sustulerat rapido discerperet ore, Et pluma incoctas non suffocante voraret. Quin et funeream saniem sitiebat, et ossa 619-620 Lambebat, pecudum projecta cadavera mandens, Obscoenus conviva canum. Hic modo daemone tanto, Sobrius, ecce procul conductum exercet agellum. Et curante Deo sancta Felicis in aula Redditus ipse sibi, claro satis indice monstrat, Felicem meritis et Christi nomine fortem, Immites domitare feras, et vincere flammas. Dicite qui testes operum Felicis adestis Nonne feras ignesque domat, cum daemonas urget, Qui vitiis animas, et morbis corpora frangunt, Peccatisque vorant: istos cruciansque fugansque, Nonne feras ignesque domat? fremit igneus ultor Agminis igniferi Felix, flammamque nocentem Opprimit igne Dei: tenebrarum vincitur ignis Luminis igne pio: daemon fugit, et Deus intrat; Et fit homo bene versa domus, felicior aula, Possessore Deo tetrum inficiata colonum. Candidus et medicans ignis Deus: hoc meus igne Fervet, ut insensum restinguat daemona, Felix, Laxatumque hominem flagrante refrigeret hoste. Mira manus! Sic virga potens et celsa potestas Intra unum mixtis inimico foedere corpus Spiritibus, Felix intervenit inter operta Pectoris, et tenues dirimit subtilior auras, Daemone discernens animam, pro libera pulso Mens hominem recipit. Par hoc operi est opus illi, Quo merram tristem sacri dulcedine ligni In populi potus crucis immutavit imago. Sic Felix pietate potens, quia nobilis altae Confessor crucis est, ipsum, quasi tristia merrae Pocla, hominem mutat. Qui nunc inflatus acerbo Daemone, vipereum per spumea labra saporem Concussu laterum et singultu gutturis ampli Saepius adsiliens flatus ructabat amaros: Jam totus, vel solus homo in sua jura reversus Dulce sapit, sanum spirat, placidumque profatur. Ergo et Felicem virtutis dextera cingit. Inde potens varias tenebrosi principis artes Devorat, ut magicos Moseia virga dracones. Cernimus ecce pares Domini coelestis adesse Ad meritum Felicis opes, operum quoque formas Congruere, et quaecumque patres in corpore sancti Ediderint documenta Dei, sine corpore vivum In Christo Felicem agere, insignique potentem Mente animam, positi dum corporis ossa quiescunt, Ante diem reditus claris praetendere signis, Qualem pro meritis sit gestatura coronam, Cum steterit totus redivivo corpore Felix. Omnes, quisque suo, radiabunt lumine sancti Dissimuli fulgore pares, nec judice Christo Alter in alterius meriti dispendia crescent: Christus erit cunctis regnum, lux, vita, corona. Cernite distinctos actus, sed onore jugatos Testamentorum Veterisque Novique magistros, In quibus una dedit geminas Sapientia leges. Atque ita virtutes varias par gloria pensat. Non Petrus irrupit virga mare; sed neque Moses Aequoris incessit liquido: tamen unus utrisque. Fulget honos, unus quoniam fuit autor utrique Scindere aquas virga, pedibus calcare fluenta, 621-622 Qui Deus est veterum in sanctis, Deus ipse novorum; Quo data lex Domino est, ex ipso gratia venit: Ille Deus Danielis, et ille trium puerorum, Felicis Deus ipse Deus, nec se minor ipse est In sancto Felice Deus: per quem bona dona Et medicas exercet opes terraque marique. Omni namque die testes sumus, undique crebris Coetibus aut sanos gratantia reddere vota, Aut aegros varias petere ac ambire medelas. Cernimus et multos peregrino a littore vectos, Ante sacram sancti prostratos martyris aram, Dum referunt grates, tolerata referre pericla, Testantes, validis collisa nave procellis, Se raptos miserante Deo, Felicis ut ipsa Educente manu, maris emersisse profundo, Et desperatam placidos cepisse salutem, Felicis meritis et aquas et cedere flammas, Praeterita ut taceam meriti documenta potentis, Novimus experti: pavor e terrore recenti Vibrat adhuc memores animos, recolentibus illa Quae tulimus pene absumtis incendia testis: Quamlibet exstinctae recalent vestigia flammae, Mentibus et magni cumulant Felicis amorem; Quem prope corporeo praesentem vidimus actu Objectare manus flammis, et nostra tueri Limina juncta suis, quae tamquam territa sancti Obstantis facie prope tangens flamma pavebat, Pulsaque de nostri rapiendo culmine tecti, Comminus in tuguri vicina strage perarsit. Mira loquar, stetit immotus sine flatibus aether, Nec nemorum foliis ullum dedit aura tremorem, Ne posset rapidus procedere longius ignis, Per contexta volans sociarum tigna domorum: Sed ventis deserta cadentibus ire negaret Flamma, et consumto moreretur languida pastu, Consimili modo nos Felix ope solve periclis; Nec domibus nostris propient mala; pulsaque per te Horrida sanguineo longe sonet ira flagello. Illam etiam virtutem arcendis indue bellis, Qua male labentem vicinis montibus amnem, Qui subitis aucto pluviis torrente redundans, Sic tua praecipitans in limina saepe ruebat, Ut tectis conjuncta tuis habitacula vastis Quassaret violentus aquis, ita flumine verso Fecisti mutare vias, ut nunc novus illum Alveus insolita ducat regione furentem, Nostraque longinquo vitantem tecta meatu; Sic modo bellisono venientes flumine pugnas, De nostris averte locis. Manus impia sacris Finibus absistat, quibus est tua gratia vallum. Atque tuam timeant hostes quasi daemones aulam Nec cruor haec violet, quae flamma vel unda refugit POEMA XXVII. DE S. FELICE NATAL. CARMEN IX. De solennibus Christianorum festis agit. S. Nicetam Dacorum episcopum ad festum S. Felicis diem Nolam secundo venientem miris laudibus excipit. 623-624 Nascere quae tardo semper mihi redderis ortu, Mox et in occasum properans fugis; aegra redire, Ales abire dies. Nam te per longa morantem Tempora, dum tardi nitens rota vertitur anni, Sustineo intentis affecto pectore votis: Quam cuperem totis mihi praelucere diebus, Vel si quando venis, ita compensare moras, ut Aestivis posses spatiis poducere lucem, Aut illum pensare diem, qui sistere jussis Sideribus longo lassavit lumine mundum, Humanos duplicans dilata nocte labores. Nunc te cara dies rapido nimis aere nobis Temporis hiberni lex subtrahit, et breviatas Cogit hiems horas cita lumine, pigra tenebris. Sed bene quod tibi sol, Felix, cui gratia perpes Illustrante micat Christo, propriumque coruscat Natali jubar ipse suo, neque conditur umquam Casibus occiduis, aeterni splendor honoris. I fugitiva dies, elabere, non revocabo: Nec te jam querar esse brevem; quia te sine Felix Semper inexstincto praesens mihi lumine fulget. Si natalis abest, plus est quod jugiter ipse Lux hujus natalis adest. Nec enim ille die fit Sanctus, cujus honor celebrandi causa diei est. Quod si natalem reliquis praestare diebus Turba facit, solito quae densius ad sacra currit Limina; conferta prope semper plebe videmus Natalem Felicis agi. Nam quae, rogo, votis Cassa dies oritur, vel magnis rara catervis? Sed tamen hanc speciale decus retinere fatebor Jure diem, expleto quondam qua contigit aevo Ponere terrenos habitus, et in alta vocari Sidera Felicem retinendum sede beata. Firmat enim ratio ista fidem, quae tempora certis Distinguit titulis, sacrosque per annua signat Festa dies, quibus ad Domini miracula quondam Antiqui tremuere patres, horrenda sinistris, Et semper celebranda piis; quia commoda sanctis, Dura fuere malis. Testis Memphitica tellus, Et mare tunc factum sanctis humus, aequor iniquis; Ceteraque his paria Aegypto multasque per oras Gesta Deo memori nobis recoluntur amore. Sic aeque divina feruntur munere Christi. Ut veneranda dies cunctis, qua Virgine natus, Pro cunctis hominem sumsit Deus; utque deinde Qua puerum stella duce mystica dona ferentes Suppliciter videre magi: seu qua magis illum Jordanis trepidans lavit tinguente Johanne, Sacrantem cunctas recreandis gentibus undas: Sive dies eadem magis illo sit sacra signo, Quo primum Deus egit opus, cum flumine verso 625-626 Permutavit aquas praedulcis nectare vini. Quid paschale epulum? Nam certe jugiter omni Pascha die cunctis Ecclesia praedicat oris, Contestans Domini mortem cruce, de cruce vitam Cunctorum: tamen hoc magnae pietatis in omnes Grande sacramentum, praescripto mense quotannis Totus ubique pari famulatu mundus adorat, Aeternum celebrans redivivo corpore regem. Hoc sollemne dies sequitur: septem numeramus Hebdomadas, et lux populis festiva recurrit, Qua sanctus quondam coelo demissus ab alto Spiritus ignito divisit lumine linguas, Unus et ipse Deus diversa per ora cucurrit, Omnigenasque uno sonuit tunc ore loquelas, Omnibus ignotas tribuens expromere voces, Quisque suam ut gentem peregrino agnosceret ore, Externamque suo sentiret in ore loquelam. Barbarus ipse sibi non notis nota canebat, Verba suis aliena loquens: sed in omnibus unum Voce Deum varia laudabat spiritus unus. Ut citharis modulans unius verbere plectri Dissona fila movet: vel qui perflantia textis Labra terit calamis, licet unum carmen ab uno Ore ferat, non una sonat, variosque magistra Temperat arte sonos; arguta foramina flatu, Mobilibusque regit digitis, clauditque, aperitque, Ut rapida vice dulcis eat redeatque cavernis: Currens Aeolio modulabilis aura meatu, Explicet irruptos animata ut tibia cantus: Sic Deus omnisonae modulator et arbiter unus Harmoniae, per cuncta movet quam corpora rerum, Et naturae opifex Deus omnis, et artis; in omni Fons opere, et finis, faciens bona, factaque servans, Ipse manens in se media pietate vicissim, Qua Pater in Verbo, qua Filius in Patre regnat, Quo sine nil factum, per quem sata cuncta in eodem Consistunt, idem novat omnia principe Verbo. Qui cruce purpurea pretiosi sanguinis ostro Arduus ascensu volucri penetravit in alta Nube super Cherubim volitans, seditque Parenti Dexter, et inde suis coelestia dona profudit, Spiritum ab Unigena sanctum et Patre procedentem. Qui Deus ipse Deo veniens licet adsit ubique, Conspicuo tamen allapsu ruit igneus illic, Pubis apostolicae concors ubi coetus agebat, Moxque novo sonitu, multis ex urbe coactis Omni ex gente viris, sedit quasi flamma per omnes Et simul in cunctis spiramine dissonus uno, Ut lyricas facili modulatus pectine chordas, Dividuis eadem cecinit praeconia linguis, Incutiens varias humana per organa voces. Talis ubi lectas implevit crapula mentes, Ructavere sacras jejuno gutture laudes Ebria corda Deo; quis me miseratus, ab isto Flumine potabit, quod sobriat ebrietate? 627-628 Ergo velut coelum stellis, ut floribus arva, Temporibusque annos Dominus; sic ipse diebus Tempora distinxit festis, ut pigra diurnis Ingenia obsequiis, saltem discrimine facto, Post intervallum reduci sollennia voto Sancta libenter agant, residesque per annua mentes Festa parent Domino, quia jugiter intemeratos Justitiae servire piget. Delinquere suetis, Parcere peccato, labor est. Decurritur omni Valle, per ascensum non est evadere cursu. Hinc via labendi proclivior, et via vitae Durior; illa capax multis, haec ardua paucis. Inde bonus Dominus cunctos pietatis ut alis Contegat, invalidis niti virtutis ad arcem, Congrua sanctorum dedit intervalla dierum: Ut saltem officiis mediocribus ultima Christi Vestimenta legant, et eos sacra fimbria sanet, Qui non extorres penitus regione salutis, Intra perpetuae stabulant praesepia vitae, Longinqui primis non longo fine secundis. Primus enim gradus est coelo, pertexere cunctos Continua bonitate dies, et tempore toto Pascha sacrum Christi cultu celebrare pudico. Quod si mixta seges tribulis mihi germinat, et cor Incultum stimulat terreni spina laboris; Vel festis Domino studeam me offerre diebus, Ut vel parte mei tangam confinia vitae, Corpore nec toto trahar in consortia mortis. Quamquam igitur jugi nos qui statione propinqua Accolimus, sancti potiamur honore patroni, Quem et sine natali devota frequentia semper Concelebrat; tamen ut proprii per herilia vernae Festa relaxemur curis, et vota canamus, Hujus laetitiae princeps psallentibus ibo Fratribus, et socium ducam quasi signifer agmen. Nam licet e varia populi regione frequentes Comparibus votis hodie pia gaudia fundant; Me tamen uberius decet atque insignius isto Exsultare die: quia nemo obstrictior est me Debitor huic, cui privato specialius astro Ista dies tantum peperit sine fine patronum. Salve, cara dies, salve, mihi lux mea, salve, Semper festa mihi: sed in hoc mihi clarius anno Orta refulsisti, quia cum Felicis honore Nicetam revehis, sanctorum ut amore duorum Binum habeam natalem hodie, quo corpore sumti Martyris excessum celebrans, et corpore promti Ecce sacerdotis reditum satiatus adoro, Suscipiens humili metantem in pectore Christum, Exsultet mea nunc anima, dicatque quod olim Sponsa canebat amans Domino vocalis amanti: Imber abit, discessit hiems, vox turturis altae In nostra tellure sonat, dat vitis odorem, Florida et in terris miramur lilia coeli. Unde repente, precor, versa vice temporis aether Ver abit, et gelidis flores visuntur in agris? Unctus adest Domini Christi comitatus amicis Nicetes, hinc vernat hiems, hinc undique nobis 629-630 Spirat odoratos vegetabilis aura vapores: Hoc de corde venit benedicti spiritus agri. Vita pudicitiae, et liquido mens candida vero, Nicetam faciunt flores, et aromata verna. Munere quid tanto dignum, vel corde, vel ore Pauper, et insipiens, et parvulus edere possim? Ipso nunc Felice opus est, et in hoc mihi munus, Sumat ut a Christo, mihi quas impertiat ipse, Ut digne sibi grater opes. Et nunc mihi vellem Viva perennis aquae manarent flumina ventre, Ut non ore meo, sed Christi munere possem Laetitiam enarrare meam, quae munere Christi Uberius solito placidum mihi pectus inundat, Natalemque mihi duplicat Felicis amore Multiplici. Video praesenti lumine coram Nicetem rediisse mihi, visoque parente, Cujus prae cunctis amor in me regnat, et ipse Nicetes fio, benedicti nominis instar Mente gerens, quae nunc voto victore triumphat. Hunc ego conspiciens longo post tempore longe Natali venisse tuo, clarissime Felix, Nonne tua ducente manu adventasse fatebor? Nam quis tam claro poterit non cernere signo, Hoc prece provenisse tua, ut, quod sumere votis Vix poteram, aut ipso saltem mihi figere somno, Nicetam rursus coram, Felicis in ipso Natali, visu simul amplexuque tenerem, Atque iterum sub eo canerem mea debita, Felix, Auditore tibi. Sed quid faciam? rogo. Pauper Divitis assideo mensae, et miser audeo magnis Insertare manum dapibus; neque cogito quod me Talia consimili vice, qualia sumo, parare Conveniat, dignumque isto dare judice verbum. Quare inopi da, sancte, tuo, ut te digna patrono, Et pariter condigna tuo loquar ausus amico. Posco tuos, Felix, tecum ad tua vota parentes. Quae tua vota loquor, mea sunt, et verius haec sunt Vota mea: at tibi celsus honor terrena recusat Gaudia. Sed quia nostra tuae sunt gaudia palmae, Ut tua digneris tibi ducere vota tuorum, Ergo tuos etiam, Felix, imploro parentes; Hic quoque ades, mihi nunc poscas ut adesse vocatos. Qui colitis laetos paradisi coelitis hortos, Quique sub excelsa Domini requiescitis ara, Pulcher apostolici chorus agminis, et patriarchum Gens prior, ambo chori procerum, quos agmine bino Per duodena Deus signavit nomina patres, Gentibus et populis regnum ad coeleste vocandis: Vos etiam, sancti, supplex deposco, prophetae, In nostra qui carne Deum fore praecinuistis: Vos quoque corporibus caesis, et sanguine fuso Occisum et vivum testati martyres Agnum, Omnes divinis a fontibus una propago, Quos pius Abraham, sacer Isac, lenis Iacob, Progenuere Deo per non numerabile semen, Et bifidum, meritis coelestibus, atque caducis; Aequantes his astra poli, his telluris arenam; Credo equidem vos officio pietatis ad istum 631-632 Undique convenisse diem Felicis amore, Ut confessoris socii celebretis honorem. Non autem tanti mihi sum praesumtor honoris, Ut sanctos idcirco meis modo protinus omnes Sensibus adspirare precer, quasi munere tanto Dignus, ut illa meo resonet vox turturis ore, Quam totum tellus audivit laeta per orbem: Sed quia vox divina decet Felicis honorem, Et quia Nicetes, Domini puer atque sacerdos, Longinqua tellure mihi modo missus, ad istum Ecce diem venit, vir tam bonus ore magistro, Quam sacer est victore animo, vel corpore victo. O mihi fulminea cherubim si forcipe sumtum Carbonem ex ipsa Domini procul efferat ara, Et peccatoris male pinguia labra perurat, Ut defaecato concretis sordibus ore, Non ut ab ore meo, sed ut auditoris ab ore, Ipsius hausta, meo depromam dignius ore; Nec peccatoris stolidi sermo asper et aeger, Et violet castas, et doctas vulneret aures! Sed quoniam lateri meus assidet ipse magister, Comminus e regione situm venerante frequenter Lumine conspiciam; forsan sapientis ab ore, Ut quondam effetae pecudes pastoris Iacob, Concipiam sterili fecundos pectore sensus. Namque et Nicetes Domino benedictus, ut ille, Mitis; ut Israel ovibus quoque pastor et haedis Ante lacum viventis aquae; sed et hic etiam tres Corde pari trina sibi legit ab arbore virgas, Queis in aqua positis pecus advocat, et coeuntes Ingravidat, virgisque tribus concepta colorat; Ut de interrasa variatis cortice virgis, Insignita gregis sancti fetura probetur At pecori Laban non est nota, sed nota vitae; Nam nota mortis erit, Christo non esse notatos. Sic animas steriles in nomine gratia trino Innovat, et verbi coitu vir Spiritus implet, Conceptosque Deo notat intus Eclesia fetus Virgineo fecunda utero, materque salutis, Dum virgis intenta tribus bibit uvida Verbi Semina, et aeterni signatur lumine vultus. Hinc sterilis peperit septem, et defecit abundans Dilatante Deo tenues, tenuante superbos. Sic ego Niceta viso, quasi fonte reperto, Sicut ovis sitiens ad viva fluenta cucurri Aridus, et sensi mea protinus ubera tendi, Attentusque diu pascentis in ora magistri, Inspexi docto varias in pectore virgas, Conspectumque bibi per lumina fixa colorem, Et me divinis sparsit mens roscida guttis. Sed tamen in tribus his (quia venit mentio) virgis, Si placet, inspiciamus adhuc mysteria regni, Tres patriarcha sibi trina legit arbore virgas, Spirantem storacis, laevem platano, nuce firmam. Spiritus in platano est, Virgo in storace, in nuce Christus. 633-634 Nam patulos platanus ramos expandit in umbras: Sanctus inumbrata formavit Virgine Christum Spiritus. Et storacis puto virga sit, arbore David, Promsit odoratum quae Virgo puerpera florem. Virga nucis Christus, quoniam in nucibus cibus intus Testa foris, et amara super virïdi cute cortex. Cerne Deum nostro velatum corpore Christum, Qui fragilis carne est verbo cibus, et cruce amarus. Dura superficies, verbum crucis; et crucis esca est, Coelestem Christi claudens in carne medullam. Sed cruce dulcis item, quia protulit arbore vitam Vita Deus noster: ligno mea Vïta pependit, Ut staret mea vita Deo. Quid, vita rependam, Pro vita tibi, Christe, mea? nisi forte salutis Accipiam calicem, quo te mea dextra propinet, Ut sacro mortis pretiosae proluar haustu. Sed quid agam? neque si proprium dem corpus in ignes, Vilescamque mihi, nec sanguine debita fuso Justa tibi solvam, quia me reddam tibi pro me, Et quidquid simili vice fecero, semper ero impar, Christe tibi: quia tu pro me mea, non tua Christe, Debita solvisti, pro servis passus iniquis. Quis tibi penset amor? Dominus mea forma fuisti, Ut servus tua forma forem: et res magna putatur, Mercari propriam de re pereunte salutem? Perpetuis mutare caduca, et vendere terram, Coelum emere? Ecce Deus quanto me carius emit Morte crucis? passus, dejectus imagine servi, Ut viles emeret pretioso sanguine servos. Sed quid agam? intuto temerarius evehor alto, Ausus in excelsum fragili me credere penna? Martyris egregii natalem (qui meus est mos) Materia leviore canens, in summa repente Emicui, super astra volans, mentemque procacem Ad rerum fontem misso sermone tetendi. Unde mihi hos animos? quae me levat aura superbum? Non agnosco tumens mea pectora; major agit mens, Sentio Nicetam, qui proximus assidet, et me Tangit, et adjuncto lateri vicinus anhelat. Acer anhelantis juxta me spiritus intrat, Insolitumque potens meditantis suscitat ignem, Frigentes animans admoto fomite fibras. Sed reprimam tumidos flatus, nec magna super me Exiguus sperabo loqui, referarque relicta Parvus humo, et plano modici pede carminis ibo. Quamvis Felicis meritum sublime profari Non possim sine laude Dei, tu sancte paterno Suscipe me Niceta sinu: et dum pectore docto Sustineor, caput in blando mihi corde reclinans, Sal tuus insulsum me condiat, et sitientes Dives vena riget rivo mihi perpete sensus. Dicam iterum gaudens, et adhuc vix muneris hujus Credulus, ingeminabo rogans: Dic, quaeso, redisti? Teque ipsum teneo, Niceta? in quo hactenus aeger Noctes atque dies animo tabente pependi? Venisti tandem quarto mihi reditus anno. Sed grates Christo, quia te vel sero revexit. Quam metui ne te mediis regionibus hostis Disclusum opposita bellorum nube teneret? 635-636 Sed desideriis superantibus, obvia nobis Vincula rupisti: nec te mare, nec labor ullus, Nec Gothici tenuere metus, nec figora longis Dura viis: vere in tantis, Niceta, fuisti Casibus affectu victus victorque benigno, Fortis et infirmus pariter, sed utrumque potenter. Victus amicitia, victus Felicis amore, Vicisti duros tenera pietate labores. Nunc age, sancte parens, aurem mihi dede manumque; Nodemus socias in vincula mutua palmas, Inque vicem nexis alterno foedere dextris, Sermones varios gressu spatiante seramus. Enarrare libet simul, et monstrare parenti Sollicito nostros toto quo defuit actus Tempore. Nam cui jure magis mea gesta retexam, Felicisque manu nobis operata revolvam, Quam cui cura sumus? gemino qui jure magistri Et patris ut bene gesta probet, sic improba damnet: Corrigat errata, et placidus disponat agenda: Imperfecta juvet precibus, perfecta sacerdos Dedicet; atque ita se Felicis in aedibus ultro Atque citro referat, tamquam ipsum pectore toto Felicem gerat, et patria se jactet in aula. Ergo veni, pater, et socio mihi jungere passu Dum te circum agens operum per singula duco. Ecce vides istam, qua janua prima receptat, Porticus obscuro fuerat prius obruta tecto; Nunc eadem nova pigmentis et culmine crevit. Ast ubi conseptum quadrato tegmine, circa Vestibulum medio reseratur in aethera campo, Hortulus ante fuit male culto cespite, rarum Area vilis olus nullos praebebat ad usus. Interea nobis amor incidit, hoc opus isto Aedificare loco: namque hunc deposcere cultum Ipsa videbatur; venerandam ut martyris aulam Eminus adversa foribus de fronte reclusis, Laetior illustraret honos; et aperta per arcus Lucida frons bifores perfunderet intima largo Lumine, conspicui ad faciem conversa sepulcri, Quo tegitur posito sopitus corpore martyr, Qui sua fulgentis solii pro limine Felix, Atria bis gemino patefactis lumine valvis Spectat ovans, gaudetque piis sua moenia vinci Coetibus, atque amplas populis rumpentibus aulas Laxari densas numerosa per ostia turbas. Ipsaque, qua tumulus sacrati martyris exstat, Aula novos habitus senio purgata resumsit. Trina manus variis operata decoribus illam Excoluit; bijugi laqueari et marmore fabri, Pictor imaginibus divina ferentibus ora. Ecce vides quantus splendor, velut aede renata Rideat insculptum camera crispante lacunar. In ligno mentitur ebur; tectoque superne Pendentes lychni spiris retinentur ahenis, Et medio in vacuo laxis vaga lumina nutant Funibus; undantes flammas levis aura fatigat. 637-638 Quaeque prius pilis stetit, haec modo fulta columnis, Vilia mutato sprevit caementa metallo. Sed rursum redeamus in atria: conspice rursum Impositas longis duplicato tegmine cellas Porticibus, metanda bonis habitacula digne, Quos huc ad sancti justum Felicis honorem Duxerit orandi studium, non cura bibendi. Nam quasi contignata sacris coenacula tectis, Spectant de superis altaria tota fenestris, Sub quibus intus habent sanctorum corpora sedem. Namque et apostolici cineres sub coelite mensa Depositi, placitum Christo spirantis odorem Pulveris inter sancta sacri libamina reddunt. Hic pater Andreas, hic qui piscator ad Argos Missus vaniloquas docuit mutescere linguas: Qui postquam populos, ruptis erroris iniqui Retibus explicuit, traxitque ad retia Christi, Thessalicas fuso damnavit sanguine Patras. Hic et praecursor Domini et Baptista Johannes, Idem Evangelii sacra janua, metaque legis: Hospes et ipse mei veniens Felicis ad aulas, Porte sui cineris fraternum funus honorat. Huic dubius gemino Didymus cognomine Thomas Adjacet; hunc Christus pavidae cunctamine mentis ( Pro nostra dubitare fide permisit, ut et nos Hoc duce firmati, Dominumque Deumque trementes) Vivere post mortem vero fateamur Iesum Corpore, viva suae monstrantem vulnera carnis; Et veniente die qua jam manifestus aperta Luce Deus veniet, cruciata in carne coruscum Agnoscant trepidi, quem confixere rebelles. Hic medicus Lucas prius arte, deinde loquela, Bis medicus Lucas: ut quondam corporis aegros Terrena curabat ope, et nunc mentibus aegris Composuit gemino vitae medicamina libro. His socii pietate, fide, virtute, corona, Martyres, Agricola, et Proculo Vitalis adhaerens. Et quae Chalcidicis Euphemia martyr in oris, Signat virgineo sacratum sanguine littus. Vitalem, Agricolam, Proculumque Bononia condit, Quos jurata fides pietatis in arma vocavit, Parque salutiferis texit victoria palmis, Corpora transfixos trabalibus inclita clavis. Hic et Nazarius martyr (quem munere fido Nobilis Ambrosii substrata mente recepi) Culmina Felicis dignatur et ipse cohospes, Fraternasque domos privatis sedibus addit. Quamvis sancti omnes toto simul orbe per unum Sint ubicumque Deum: quo praesentantur ubique, Corporis ut sua membra Deo: sed debita sanctis Sunt loca corporibus: neque tantum qua jacet ora Totum corpus, ibi positorum gratia vivit: Sed quacumque pii est pars corporis, et manus exstat, Contestante Deo meriti documenta beati. Magna et in exiguo sanctorum pulvere virtus Clamat apostolici vim corporis, indice Verbo. His igitur vicinus erit, quicumque supernis Castus aget tectis: et qui procul advena recto 639-640 Percitus affectu sanctas properarit ad aedes, Cum volet oratum Christo secretus adire, Sive die seu nocte velit sua promere vota, Impiger attiguo de limine prodeat hospes. Hoc etiam mirare, domus quod martyris alta Lege sacramenti per limina trina patescit: Fassus enim est unum trino sub nomine regem. Et quod contextae junctis sibi molibus aedes Fune pio signant: quoniam etsi culmina plura Sint domibus structis; sancta et tamen unica pacis Est domus, et multis unum concordia membris Corpus agit: cui compago stat vertice Christo. Forsitan haec inter cupidus spectacula quaeras, Unde replenda sit haec tot fontibus area dives, Cum procul urbs, et ductus aquae prope nullus ab urbe Exiguam huc tenui demittat limite guttam. Respondebo, nihil propria nos fidere dextra, Nil ope terrena confidere; cuncta potenti Deposuisse Deo, et fontes praesumere coelo. Denique cisternas adstruximus undique tectis, Capturi fundente Deo de nubibus amnes: Unde fluant pariter plenis cava marmora labris. Quod si etiam interdum eveniat defectus aquarum, Ordine disposito varias distincta figuras. Concharumque modis, et pictis florida metis, Forte erit et siccis spectabilis area vasis. Namque tenes etiam magna Salomonis in aede, Quam fuerit decori siccum mare: quod sapiens rex Aere dedit solido, et tauris suspendit ahenis. Aspice nunc aliud latus: ut sit porticus una, Et paries mediis spatio bipatente columnis, Culmine discretas aditu sibi copulat aulas. Tempus in hanc transire oculis peragrantibus aedem, Quae longum reserata latus, cum lumine coeli Acquirit spatium tecti, quod in atria juncta Panditur, insertos socians disjuncta per arcus, Et populis rigui praebet spectacula campi (Quem tamen includunt structo circumdata septo Moenia, ne pateant oculis sacra tecta profanis), Vestibulumque patens aura defendit operta. Nec mirere sacras spatiis accrescere caulas, Crescit ubique potens aeterni gloria Christi: Sanctorum cumulatur honor, Deus omnibus unus, Noscitur: illustrat quia sanctus Spiritus orbem, Cumque coaeterno regnat Patre Filius heres, Inde propagato pia gratia lumine veri Multiplicat populis aeternae semina vitae. Et quia pastor oves auget bonus, ampla redemtis Crescere cum gregibus favet altus ovilia Christus. Ingredere haec psalmis recinens antistes et hymnis, Et mea vota refer Domino, et tua gaudia votis Junge meis, celebrans communis festa patroni. Tempore oportuno pro peccatore rogabis Gaudentem Dominum de confessoris honore. Hoc duce, proclivi tua tramite vota ferentur, Felix divinas tibi praevius ibit ad aures, Teque sacris psalmis simul et devota litante 641-642 Obsequia, placido descendet numine Christus, Ut populum templumque sacra caligine velet, Infundens niveam per operta sacraria nubem. Nunc volo picturas fucatis agmine longo Porticibus videas, paulumque supina fatiges Colla, reclinato dum perlegis omnia vultu. Qui videt haec vacuis agnoscens vera figuris, Non vacua fidam sibi pascet imagine mentem. Omnia namque tenet serie pictura fideli, Quae senior scripsit per quinque volumina Moses, Quae gessit Domini signatus nomine Jesus, Quo duce Jordanis, suspenso gurgite fixis Fluctibus, a facie divinae restitit arcae. Vis nova divisit flumen: pars amne recluso Constitit, et fluvii pars in mare lapsa cucurrit, Destituitque vadum; et validus qua forte ruebat Impetus, adstrictas alte cumulaverat undas, Et tremula compage minax pendebat aquae mons, Despectans transire pedes arente profundo, Et medio pedibus siccis in flumine ferri Pulverulenta hominum duro vestigia limo. Jam distinguentem modico Ruth tempora libro, Tempora Judicibus finita, et Regibus orta, Intentis transcurre oculis: brevis ista videtur Historia, at magni signat mysteria belli, Quam geminae scindunt sese in diversa sorores! Ruth sequitur sanctam, quam deserit Orpha, parentem; Perfidiam nurus una, fidem nurus altera monstrat: Praefert una Deum patriae, patriam altera vitae. Nonne, precor, toto manet haec discordia mundo? Parte sequente Deum, vel parte ruente per orbem? Atque utinam pars aequa foret necis atque salutis! Sed multos via lata capit, facilique ruina Labentes prono rapit irrevocabilis error. Forte requiratur quanam ratione gerendi Sederit haec nobis sententia, pingere sanctas Raro more domos animantibus adsimulatis. Accipite, et paucis tentabo exponere causas. Quos agat huc sancti Felicis gloria coetus, Obscurum nulli: sed turba frequentior his est. Rusticitas non cassa fide, neque docta legendi, Haec adsueta diu sacris servire profanis, Ventre Deo, tandem convertitur advena Christo. Dum sanctorum opera in Christo miratur aperta. Cernite quam multi coeant ex omnibus agris, Quamque pie rudibus decepti mentibus errent. Longinquas liquere domus, sprevere pruinas Non gelidi fervente fide; et nunc ecce frequentes Per totam et vigiles extendunt gaudia noctem: Laetitia somnos, tenebras funalibus arcent. Verum utinam sanis agerent haec gaudia votis, Nec sua liminibus miscerent pocula sanctis. Quamlibet haec jejuna cohors potiore resultet Obsequio, castis sanctos quoque vocibus hymnos Personat, et Domino cantatam sobria laudem Immolat. Ignoscenda tamen puto talia parvis Gaudia quae ducunt epulis, quia mentibus error Irrepit rudibus; nec tantae conscia culpae Simplicitas pietate cadit, male credula sanctos 643-644 Perfusis halante mero gaudere sepulcris. Ergo probant obiti, quod damnavere magistri? Mensa Petri recipit, quod Petri dogma refutat? Unus ubique calix Domini, et cibus unus, et una Mensa, domusque Dei. Divendant vina tabernis; Sancta precum domus est ecclesia: cede sacratis Liminibus, serpens: non hac male ludus in aula Debetur, sed poena tibi: ludibria misces Supplicis inimice tuis: idem tibi discors Tormentis ululas, atque inter pocula cantas. Felicem metuis, Felicem spernis inepte, Ebrius insultas, reus oras; et miser ipso Judice luxurias, quo vindice plecteris ardens. Propterea visum nobis opus utile, totis Felicis domibus pictura illudere sancta; Si forte attonitas haec per spectacula mentes Agrestum caperet fucata coloribus umbra, Quae super exprimitur titulis, ut littera monstret Quod manus explicuit: dumque omnes picta vicissim Ostendunt releguntque sibi, vel tardius escae Sunt memores, dum grata oculis jejunia pascunt; Atque ita se melior stupefactis inserat usus, Dum fallit pictura famem: sanctasque legenti Historias, castorum operum subrepit honestas Exemplis inducta piis; potatur hianti Sobrietas, nimii subeunt oblivia vini. Dumque diem ducunt spatio majore tuentes, Pocula rarescunt, quia per miracula tracto Tempore, jam paucae superant epulantibus horae. Quod superest ex his, quae facta et picta videmus, Materiam orandi pro me tibi suggero, poscens, Rem Felicis agens, ut pro me sedulus ores. Et decet, ut quem mente pia comitaris, eumdem Et mentis facie referas, animoque sequaris Par in amore mei, nec enim miser ambigo amari Martyre, vel modici dignatus amore catelli. Cum mihi vita, domus, res, gratia, gloria, panis, Sit Felix donante Deo; quo praesule posce Montibus in sanctis mea fundamenta locari, Et coeptam peragi irrupto molimine turrem. De Genesi, precor, hunc orandi collige sensum: Ne maneam terrenus Adam, sed virgine terra Nascar, et exposito veteri, nova former imago. Educar tellure mea, generisque mei sim Degener; et sponsae festinem ad mellea terrae Flumina, Chaldaei servatus ab igne camini. Sim facilis tectis, quasi Lot, fore semper aperta, Liberer ut Sodomis; neque vertam lumina retro, Ne salis in lapidem vertar, sale cordis egenus. Hostia viva Deo, tamquam puer offerar Isac: Et mea ligna gerens sequar almum sub cruce patrem, Inveniam puteos; sed ne, precor, obruat illos Invidus, et viventis aquae caecator Amalec. Sim profugus mundi, tamquam benedictus Iacob Fratris Edom fugitivus erat; fessoque sacrandum Supponam capiti lapidem, Christoque quiescam. Sit mihi castus amor, sit et horror amoris iniqui: Carnis ut illecebras velut inviolatus Ioseph, Effugiam vinclis exuto corpore, liber 645-646 Criminis, et spolium mundo carnale relinquam. Tempus enim longe fieri complexibus; instat Summa dies: prope jam Dominus, jam surgere somno Tempus, et ad Domini pulsum vigilare paratos. Sit mihi ab Aegypto bonus exitus, ut duce lege Divisos penetrans undosi pectoris aestus, Fluctibus evadam Rubris, Dominique triumphum Demerso Pharaone canam. Cum supplice voto Exsultando tremens, et cum formidine gaudens, Ipsius pia dona, meos commendo labores. Adsere, Niceta, prece quod precor, et simul omnes Qui simul huc sancta pro relligione coistis, Devoti Domino, et gratantes dicite mecum: Haec tibi, Christe Deus, tenui facilique paratu Pro nobis facimus; nec enim te, summe Creator, Facta manu capiunt, toto quem corpore mundus Non capit: angustum cui coelum, terraque punctum est. Sed sanctis sine fine tuis devota ferentes Obsequia, exiguo magnos veneramur honore: Sperantes illis exoratoribus, ut tu In nobis operum ponas perfecta tuorum Culmina: et exstructis habitator mentibus adsis. POEMA XXVIII. DE S. FELICE NATAL. CARMEN X. Veteres S. Felicis basilicas novis aedificiis auget, novam eamque magnificam cum baptisterio construit; easque picturis et epigrammatibus ornat. Nova a Nolano episcopo Paulo consecratur, et in illa eodem die baptismatis et eucharistiae sacramenta conferuntur. In veteri nobis nova res adnascitur actu, Et solita insolito crescunt solemnia ritu: Materiamque simul mihi carminis, et simul almi Natalem geminant Felicis: in aedibus ejus Nata recens opera haec, quae molibus undique celsis Cernitis emicuisse pari splendentia cultu. Istic porticibus late circumdata longis Vestibula impluvio tectis reserantur aperto, Et simul astra oculis, ingressibus atria pandunt. Illic adjunctae sociantur moenibus aulae, Diffusoque sinu simul et coeunte patentes Aemula consertis jungunt fastigia tignis, Et paribus variae et speciosae cultibus exstant Marmore, pictura, laquearibus, atque columnis. Inter quae et modicis variatur gratia cellis: Quas in porticibus (qua longius una coactum Porticus in spatium tractu protenditur uno) Appositas lateri tria comminus ora recludunt, Trinaque cancellis currentibus ostia pandunt: Martyribus mediam pictis pia nomina signant, Quos par in vario redimivit gloria sexu. At geminas quae sunt dextra laevaque patentes, Binis historiis ornat pictura fidelis. Unam sanctorum complent sacra gesta virorum, Jobus vulneribus tentatus, lumine Tobit. Ast aliam sexus minor obtinet, inclita Judith, Qua simul et regina potens depingitur Esther. Interior variis ornatibus area ridet, 647-648 Laeta super tectis et aperta luce serenis Frontibus, atque infra niveis redimita columnis. Cujus in exposito praelucens cantharus exstat, Quem cancellato tegit aerea culmine turris. Cetera dispositis stant vasa sub aere nudo Fonticulis, grato varie quibus ordine fixis Dissidet artis opus concordat vena metalli. Unaque diverso fluit ore capacius unda. Basilicis haec juncta tribus, patet area cunctis, Diversosque aditus ex uno pandit ad omnes, Atque itidem gremio diversos excipit uno A tribus egressos, medio spatiosa pavito: Quod tamen ordinibus structis per quinque nitentum Agmina concharum, series densata coacto Marmore, mira oculis aperit spatiantibus arte. Sed circumjectis in porticibus spatiari Copia larga subest, interpositisque columnas Cancellis fessos incumbere; et inde fluentes Aspectare jocos, pedibusque madentia siccis Cernere, nec calcare sola; et certamine blando Mirari placido salientes murmure fontes, Non solum hiberno placitura in tempore praesto est Commoditas, quia sic tecti juvat umbra per aestum, ( Sicut aprica placent in frigore, siccaque in imbre.) Parte alia patet exterior, quae cingitur aeque Area porticibus, cultu minor, aequore major. Ante sacras aedes longe spectabile pandit Vestibulum, duplici quae exstructis tegmine cellis, Per contextarum coeuntia tigna domorum, Castelli speciem meditatur imagine muri, Conciliisque forum late spectabile pandit. Quale loco signum Felix venerandus in isto Ediderit nuper, celeri narrabo relatu. In medio campi, contra venerabilis aulae Limina de ligno duo texta tigilla manebant, Importuna situ, simul et deformia visu; Quae decus omne operum perimebant, improba, foedo Objice prospectum caecantia: namque patentis Janua basilicae, tuguri brevis interjectu Obscurata, fores incassum clausa patebat. Haec amoliri cupientibus obvia nobis, Verba dabant tectis qui metabantur in illis, Jurabantque prius vitam se posse pacisci, Quam cogi migrare locis. Temnenda quidem vox Ista videbatur: sed erat, fateor, mihi idipsum Invidiae: taedebat enim vel vincere rixa. Interea quadam primam jam nocte quietem Carpere sopitis coeptantibus: ecce relictis Prosiliens scintilla focis, conflavit in una Cellarum ipsarum latebra, de stramine foeni, Quo forte inciderat, subitum ignem; moxque per ipsam Fusa casam, ut vires alimenta per arida cepit, Ingentem fragili rapuit de fomite flammam; Et facili lapsu per putria ligna vetusti Culminis erumpens; magnis incendia torsit Turbida verticibus; calidamque per aera nubem Miscuit, et nigro subduxit sidera fumo. Ipsaque terribilem dabat insuper ira fragorem, Materiae fragilis crepitu graviore resultans. 649-650 Cunctaque vicanis circum metata colonis; Atque etiam vico submotos longius agros, Sic vapor afflabat, sic horrida lux feriebat; Sic prope, sic longe sita culmina respergebat; Scintillis late volitantibus igneus imber; Ut subito exciti nos planctibus undique moestis, Et circumfusis immani lumine tectis, Omnia circa nos lucere ut aperta videntes, Cuncta putaremus flammis correpta cremari, Ipsaque sanctorum simul igne palatia tanto Fervere: et a tectis simul omnibus illa referri Fulgura, quae sparsis etiam longinqua replebant Ignibus, et multo terrebant igne vapores. Ut quasi vicinas omnes sibi quisque timerent Ad sua tecta faces ardentem comminus aestum, Infectasque trahens diris nidoribus auras. Nos trepidi, ut nostris domibus propiore periclo, Nil ope de nostra praesumimus, unde etenim vis. Et manus infirmis foret, illam exstinguere molem Sufficiens? cum flamma suis ingentior iret Fomitibus, parvoque exorta repente tigillo, Culmina cuncta simul perfunderet igne minaci? Currimus ergo, fide tantum et prece supplice nixi, Ad vicina mei Felicis limina: et inde Contiguam paribus votis adcurrimus aulam, Atque ab apostolici cineris virtute medelam Poscimus, impositis subjecti altaribus ora. Ipse domum remeans, modicum, sed grande saluti, De crucis aeternae sumtum mihi fragmine lignum Promo, tenensque manu adversis procul ingero flammis, Ut clypeum retinens pro pectore, quo tegerem me, Arceremque hostem collato umbone relisum. Credite, nec donate mihi, sed reddite Christo Grates, et justas date laudes Omnipotenti: Nostra salus etenim cruce Christi et nomine constat, Inde fides nobis, et in hoc cruce nixa periclo Profuit, et nostram cognovit flamma salutem. Nec mea vox, aut dextra illum, sed vis crucis ignem Terruit, inque loco de quo surrexerat ipso, Ut circumseptam praescripto limite flammam Sidere, et exstingui fremitu moriente coegit: Et cinere exortam cineri remeare procellam. Quanta crucis virtus! ut se natura relinquat. Omnia ligna vorans ligno crucis uritur ignis. Multa manus, crebris tunc illa incendia vasis Aspergens, largis cupiebat vincere lymphis: Sed licet exhaustis pensarent fontibus imbres, Vi majore tamen, lassis spargentibus, omnem Vicerat ignis aquam: nos ligno exstinximus ignem, Quamque aqua non poterat, vicit brevis astula flammam. Post ubi discessit metus, optatumque reduxit Lux operosa diem, processimus acta videre Noctis, et exstinctae quamvis, fumantia late Securis spectare oculis vestigia flammae. Et credebamus nos plurima damna domorum Visuros, magni memores terroris et ignis: Sed cito conspectis decrevit opinio rebus: Et nihil exustum, nisi quod debebat aduri, 651-652 Cernimus, ex illisque unum flagrasse duobus Hospitiis, quae nostra manus, nisi flamma tulisset, Abstulerat: sed et hoc Felicis gratia nobis Munere consuluit, quod praeveniendo laborem Utilibus flammis, operum compendia nobis Praestitit; inde parem incensae, quam vicerat illic Flamma domum, non ut pateretur stare, vel ipsam Obstantem simili bipatentibus objice valvis: Verum ut et haec illum puniret flamma colonum, Conservans illi, quod mox everteret ipse. Nam sua qui sanctis nuper gurgustia tectis Praetulerat, primum flamma mulctatus in uno, Mox aliud propria ipse manu vastare tigillum Incipit, et celeri peragit sua damna furore, Dilectasque domos, et inanes plangit amores. Qui simul aspiciens incensa, et diruta tecta, Dissimiles simili miratur in aggere labes, Ruderis, et cineris juncti bicolore ruina. Hunc nobis sine lite videns cessisse triumphum, Se tantum miser accusat, quem gratia nulla Manserit obsequii, et maneat confusio poenae. Nunc quia dimoto patuerunt objice frontes, Eloquio simul atque animo spatiemur in ipsis Gaudentes spatiis, sanctasque feramur in aulas: Miremurque sacras veterum monumenta figuras: Et tribus in spatiis, duo Testamenta legamus; Hanc quoque cernentes rationem lumine recto Quod nova in antiquis tectis, antiqua novis lex Pingitur: est etenim pariter decus utile nobis In veteri novitas, atque in novitate vetustas. Ut simul et nova vita sit, et prudentia cana. Ut gravitate senes, et simplicitate pusilli, Temperiem mentis gemina ex aetate trahamus, Jungentes nostris diversum moribus aevum: Est etiam interiore sinu majoris in aulae Insita cella procul, quasi filia culminis ejus, Stellato speciosa tholo, trinoque recessu Dispositis sinuata locis; medio pietatis Fonte nitet, mireque simul novat atque novatur. Namque hodie bis eam geminata novatio comit, Dum gemina antistes gerit illic munera Christi; In geminos adytum venerabile dedicat usus, Castifico socias pia sacramenta lavacro: Sic pariter templum novat hostia, gratia fontem. Fonsque novus renovans hominem, quod suscipit, et dat Munus; sive magis, quod desinit esse per usum, Tradere divino mortalibus incipit usu. Nam fons ipse semel renovandi missus in usum, Desinit esse novus: sed tali munere semper Utendus, numquam veteres renovare facesset. Hoc Domini donum, hanc speciem, qua munere Christi Idem homo fit novus, et vetus interit, ecce refectis Cernite culminibus gemina Felicis in aula 653-654 Quae fuerant vetera, et nova nunc exstare videntur. Nam steterant vasto deformibus agmine pilis: Nunc meliore datis eadem vice fulta columnis, Et spatii cepere, et luminis incrementa: Depositoque situ reducem sumsere juventam. Namque et in his duplex spectandi gratia fulget Qua renovata novis aequali lumine certant Culmina culminibus, tectorum dissidet aetas, Concordat species; veterum manus atque recentum Convenit; in facie simili decor unus utrumque Ornat opus; coeunt olim fundata novellis. Nec discrimen adest oculis, nitet una venustas Annosis rudibusque locis; niger abditur horror; Et senibus tectis juvenem pictura nitorem Reddidit, infuso variorum flore colorum. Hinc operum tempus confunditur, et nitet extra Parietibus novitas, latet intus operta vetustas: Fronte juventutis tegitur fucata senectus: In pueram faciem veterana refloruit aetas. Suntque simul vetera et nova; nec nova, nec vetera aeque. Non eadem simul, atque eadem, quae forma futuri Praesentisque boni est; namque et nunc utile nobis, Deterso veteris vitae squalore, novari Mente pia, Christumque sequi, regnisque parari. Tunc quoque cum dabitur redeunte resurgere vita, Ille resurgentum potior numerabitur ordo, Qui super illustri carnem perfusus ainictu, Servilem Domini mutabit imagine formam: Conformemque Deo conregnaturus honorem Accipiet, Christo similis, sed munere Christi. Haec eadem species veterem deponere formam, Et gestare novam monet, et retro acta abolere: Inque futura Dei conversam intendere mentem, Congrua praeteritis oblivia ducere curis, Coelestumque animo regnorum inducere curam; Rebus et humanis, et amoribus istius aevi, Mente prius quam morte mori; neque corporis ante Nexibus absolvi, quam criminis. Ergo novemur Sensibus, et luteos terrestris imaginis actus Discutere a nostro properemus corpore longe Vestibus excussis: puros, ut sorde recussa Corporis atque animae, nitidi reddamus amictus. Nec modo commissum peccati, sed meditatum, Sicut morbiferam de labe cadaveris auram, Naribus obstructis tristem fugiamus odorem. Ut faciem colubri, Salomon peccata timeri, Horrerique monet, dicens armata leonis Dentibus: et vere, quoniam velut ore ferino Saeva vorant animam, quam vicerit aegra voluptas Corporis, enectamque suae draco duxerit escae, Qui vorat Aethiopum populos, non sole perustos, 655-656 Sed vitiis nigros, et crimine nocticolores. Tales Aethiopas serpens edit, in quibus escam, Quam capere est donatus, habet: quia peccatorem, Serpentisque cibum Deus uno nomine terram Dixit: et inde vorans peccata, dracone voratur. Tempus adest mutare vias, exsurgere somno, Et tandem vigilare Deo, dormire vicissim Actibus his, quibus invigilat mens mortua Christo. Si nobis doctrina Dei de lumine verbi Non aperit sensum, saltem capiamus ab ipsis Aedibus exempla: et lapides et ligna magistri Sint stolidis, ut quale manu confecimus istic Tale fide faciamus opus: licet absit ab uno Mentis opus manuumque labor, sed ab impare causa Par operis trahitur ratio; ecce videte, probabo Dissimiles simili specie concurrere formas. Qua nova tecta sedent, multi meminere locorum: Nam breve tempus id est, ex quo sunt omnia coepta, Quae modo facta manent: annis sudata duobus Tertius explicuit prece sanctorum, atque ope Christi. Pars spatii brevis hortus erat, pars ruderis agger, Quem collata manus, populo curante, removit: Et viles olerum cum sentibus eruit herbas, Ut nitido purgata patesceret area dorso, Quae modo marmoreis ornato jugere saxis Late strata nitet, cultus oblita priores. Quam bene mutavit speciem! post stercoris usum, Marmoris ornatum, Parias post vilia conchas Brassica fert; et splendet aquis, quae sorde nitebat. Quonam igitur nunc ista modo mihi fabrica formam Praebebit, qua me colere, aedificare, novare Sensibus, et Christo metandum condere possim? Prompta quidem ratio est, quae sit mea terra, quod in me Rudus, et unde meo spinae nascuntur in agro. Terra cor est, culpae pravi sunt rudera cordis: Luxus iners, impurus amor, maculosa libido, Rudera sunt animae; sic corporis anxia cura, Livor edax, et avara fames, gravis ira, levis spes, Prodigaque ambitio proprii, sitiens alieni, Spinae sunt animo: quia semper inanibus angunt Ancipites animas stimulis: quas jugiter urit Defectus miseri metus, et miser ardor habendi. Atque ita et inter opes inopes, quasi Tantalus ille Inter aquas sitiunt, nec habent quod habere videntur. Nam partis uti metuunt, servata relinquunt: Dumque alimenta parant, vivendi tempora perdunt. Has igitur spinas, haec rudera mentibus hirtis Egerere est opus, et primam hanc evellere fibris Cunctorum stirpem scelerum, qua pullulat arbor Infelix; Domini radicitus illa securi Icta cadat, nostris ut numquam germinet arvis. Haec si praeciso de nobis fomite radix Aruerit, cadet omne nefas, vitium omne peribit, Matricisque suae casum mala cuncta sequentur, 657-658 Et moriente sua simul arbore poma peribunt. Tunc bene purgato domus aedificabitur horto, Et vivo fundata solo bene surget in altum Fabrica divini moliminis. Ipse columnas Eriget in nobis Christus, veteresque resolvet Obstructae pilas animae; spatiumque sibi Rex Sensibus efficiet nostris, ut inambulet illis, Tamquam in porticibus Salomonis quinque solebat Ore pio medicos Sapientia ducere gressus: Corpora tangendo sanans, et corda docendo. Non igitur simus veteres inter nova tecta. Ut qui corda habitat Christus, nova corda revisat. Pejor enim scissura novo veterique coactis Redditur, et nova vina novos bene dantur in utres. Vita prior pereat, pereat ne vita futura. Sponte relinquamus mundum, non sponte carendum, Sponte nisi fugimus: moriamur, ne moriamur: Letalem vitam vitali morte tegamus. Terrena intereat, subeat coelestis imago, Et Christo vertatur Adam, mutemur et istic, Ut mutemur ibi: qui nunc permanserit in se Idem, et in aeternum non immutabitur a se. POEMA XXIX. DE NOLANA BASILICA S. FELICIS A SE AUCTA. Parvus erat locus ante, sacris angustus agendis, Supplicibusque negans pandere posse manus: Nunc populo spatiosa sacris altaria praebet Officiis medii martyris in gremio. Cuncta Deo renovata placent, novat omnia semper Christus, et in cumulum luminis amplificat. Sic et dilecti solium Felicis honorans, Et splendore simul protulit et spatio. POEMA XXX. DE S. FELICE NATALITIUM CARMEN XVIII. FRAGMENTA. De sanctorum reliquiis per orbem diffusis. Sidera si coelo, si possunt gramina terris Defore, mella favis, aqua fontibus, uberibus lac; Sic poterunt linguis laudes cessare piorum, In quibus et vitae virtus, et gloria mortis Ipse Deus; pro quo vitam voluere pacisci, Et moriendo piam sancire fidem populorum. . . . . . . . . . . . . . . . Horum de numero procerum confessor in ista Urbe datus Felix longe lateque per orbem Nominis emicuit titulo: sed Nola sepulti Facta domus, tamquam proprio sibi sidere plaudit. Omnis enim, quacumque manet mandatus in ora Martyr, stella loci simul et medicina colentum est. Namque tenebrosum veteri caligine mundum, Languentesque animas miseratus in orbe Creator Sic sua disposuit terris monimenta piorum, Sparsit ut astrorum nocturno lumina coelo. . . . . . . . . . . . . . . . . 659-660 Hos igitur nobis cupiens avertere morbos Omnimedens Dominus, sanctos mortalibus aegris Per varias gentes medicos pietate salubri Edidit: utque suam divina potentia curam Clarius exereret, potioribus intulit illos Urbibus: et quosdam licet oppida parva retentent Martyres, ad proceres Deus ipsos moenibus amplis Intulit: et paucas functos divisit in oras; Quos tamen ante obitum toto dedit orbe magistros. Inde Petrum et Paulum Romana fixit in urbe, Principibus quoniam medicis caput orbis egebat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sic Deus et reliquis tribuens pia munera terris. Sparsit ubique loci magnas sua membra per urbes. Sic dedit Andream Patris, Ephesoque Johannem, Ut simul Europam atque Asiam curaret in illis, Discuteretque graves per lumina tanta tenebras. Parthia Matthaeum complectitur, India Thomam: Lebbaeum Libyes, Phryges accepere Philippum: Certa Titum sibi sumsit, et Antiochia et Ostia Lucam: Marcus Alexandria tibi datus, ut bove pulso, . . . . . . . . . . . . . . . . Nam Constantinus proprii dum conderet urbem Nominis, et primus Romano in nomine regum Christicolam gereret, divinum mente recepit Consilium, ut quoniam Romae moenibus urbis Aemula magnificis strueret tunc moenia coeptis, His quoque Romuleam sequeretur dotibus urbem; Ut sua apostolicis muniret moenia laetus Corporibus: tunc Andream devexit Achivis, Timotheumque Asia. Geminis ita turribus exstat Constantinopolis magnae caput aemula Romae: Verius hoc similis Romanis culmine muris Quod Petrum, Paulumque pari Deus ambitione Compensavit ei, meruit quia sumere Pauli Discipulum, cum fratre Petri. Jam quanta per istam Sanctorum per longa viam divortia terrae Creverit utilitas ad nostrae munia vitae, Ipsa docent hodieque loca, in quibus illa beati Rheda capax oneris posita statione resedit: Omnibus in spatiis quacumque aut mansio sanctis Corporibus, requiesve fuit vectantibus illos Sacratos cineres, miris clamantia signis. Nam divina manus medica virtute per omnes Est illic operata vias, qua corpora sancta Impressere sacro vestigia viva meatu. Inde igitur suadente fide data copia fidis Tunc comitum studiis, quaedam ut sibi pignora vellent Ossibus e sanctis meritum decerpere fructum: Ut quasi mercedem officii, pretiumque laboris Praesidia ad privata domum sibi quisque referret. Ex illo sacri cineres, quasi semina vitae Diversis sunt sparsa locis: quaque osse minuto De modica sacri stipe corporis exiguus ros Decidit; ingentes illic pia gratia fontes, Et fluvios vitae generavit gutta favillae. . . . . . . . . . . . . . . . . At Carthago potens Cypriano martyre gaudet, Cujus et ore simul profusi, et sanguine fontes Fecundaverunt Libyae sitientis arenas. . . . . . . . . . . . . . . . . 661-662 Nec minor occiduis effulsit gratia terris, Ambrosius Latio, Vincentius exstat Hiberis: Gallia Martinum, Delphinum Aquitania sumsit. Multaque praeterea per easdem largiter oras Semina sanctorum positis diffusa sepulcris Illustrant totum superis virtutibus orbem. . . . . . . . . . . . . . . . . Sic itaque et nostra haec Christi miserantis amore Felicis meruit muniri Nola sepulcro, Purgarique simul: quia caecis mixta ruinis Orbis, et ipsa pari moriens in nocte jacebat. . . . . . . . . . . . . . . . . Personae exululant poenis qui numine falso Dii fuerant; et qui mentito nomine vivos Ante Dei cultum sibi nil coeleste videntes Dediderant homines, hi nunc, ubi lumine Christi Vera fides patuit, non possunt ferre sepultos. . . . . . . . . . . . . . . . . Alpha itidem mihi Christus et ο qui summa supremis Finibus excelsi pariter complexus et imi, Victor et inferna et pariter coelestia cepit: Effractisque abysis coelos penetravit apertos, Victricem referens superata morte salutem. Utque illum patriae junxit victoria dextrae, Vexillumque crucis super omnia sidera fixit, Corporeum statuit coelesti in sede trophaeum. . . . . . . . . . . . . . . . . Nunc ad te, veneranda Dei crux verto loquelas, Gratantesque tua concludam laude profatus. O crux magna Dei pietas, crux gloria coeli, Crux aeterna salus hominum, crux terror iniquis, Et virtus justis, lumenque fidelibus: o crux Quae terris in carne Deum servire saluti Inque Deo coelis hominem regnare dedisti! Per te lux patuit veri, nox impia fugit. Tu destruxisti credentibus eruta fana Gentibus, humanae concors tu fibula pacis, Concilians hominem medii per foedera Christi. Facta hominis gradus es, quo possit in aethera ferri. Esto columna piis tu semper et anchora nobis: Ut bene nostra domus maneat, bene classis agatur, In cruce fixa fidem, vel de cruce nancta coronam. POEMA XXXI. DE S. FELICE NATALITIUM CARMEN XIX. FRAGMENTUM. De Gothorum exercitus cum suo rege interitu. Pluribus haec etenim causa est curata patronis, Ut Romana salus, et publica vita maneret. Hic Petrus, hic Paulus proceres, hic martyres omnes, Quos simul innumeros magnae tenet ambitus Urbis, Quosque per innumeras diffuso limite gentes Intra Romuleos veneratur Ecclesia fines, Sollicitas simul impenso duxere precatu Excubias. Felix meus his, velut unus eorum, In precibus pars magna fuit, sed summa petiti Muneris ad cunctos, nulli privata refertur. POEMA XXXII. DE S. FELICE NATALITIUM CARMEN XX. FRAGMENTA. S. Felici gratias refert maximas pro acceptis ejus interventu Dei donis et beneficiis. 663-664 Nunc ad te, venerande parens, aeterna patrone, Susceptor meus, et Christo carissime Felix, Gratificas verso referam sermone loquelas. Multa mihi variis tribuisti munera donis. Omnia, praesentis vitae rem, spemque futurae Quae pariunt, tibi me memini debere: cui me Mancipium primis donavit Christus ab annis. Si mihi flumineis facundia curreret undis, Oraque mille forent centenis persona linguis, Forte nec his opibus collato fonte refectus Omnia Felicis percurrere munera possem Quanta suo Dominus donavit Christus amico, Et mihi confessor famulo transmisit alumno: . . . . . . . . . . . . . . . . Si prima repetens ab origine cuncta revolvam, Quae pietate pari vario mihi praestitit aevo, Ante queam capitis proprii numerare capillos, Quam tua circa me, Felix bone, dona referre. . . . . . . . . . . . . . . . . Incolumi solio, et numquam rimante sepulcro, Undique vallatum solido munimine corpus Martyris et meriti nullis patuisse piaclis: Et dignum retinere suae pia carnis honorem Ossa, quia sanctis numquam desistit adesse Spiritus: unde piis stat gratia viva sepulcris, Quae probat in Christo cunctos sine morte sepultos Ad tempus placido sopiri corpora somno. POEMA XXXIII. DE S. FELICE NATALITIUM CARMEN XXI. FRAGMENTA. Narrat S. Felicis miracula, quibus aegri sanantur, et corpora a daemonibus obsessa liberantur. Ver age carminibus: fluat articulata modestis Vox muneris: ades, o dives mihi causa loquendi Felix, et tacito mea corda illabere flatu. Spiritus ore meo curret tuus; esto meis fons Eloquiis: ego vero tuis ero fistula rivis, Quos mihi praebueris divini a flumine verbi. . . . . . . . . . . . . . . . . Surge igitur, blandoque meum spiramine pectus Ingredere, o Felix pater, et domine atque patrone; Tu domus, et medicina mihi, et sapientia, Felix; Tu nunc obtusam mihi longa per otia mentem Exacue, ignito vegetans mea lumine corda. . . . . . . . . . . . . . . . Sed mihi non isto fundendus in aequore sermo est, Ut per sanctorum merita aut miracula curram, Et quae per sanctos omnes ab origine rerum Praestat agitque Deus, versu pertexere coner, Quae nec mens humana capit nec lingua profari. 665-666 Et quid in hoc mirum, si charta volumine toto Non capiat, quae nec mundus capit omnia totus? Major enim mundo mundi sator; ipse Deus rex Qui terram coelumque implet, quem non capit iste Mundus, eum capiunt sancti, non corporis amplo, Sed pietate humiles, et mundo corde capaces. . . . . . . . . . . . . . . . . Nunc itaque ut divina mei bene gesta patroni Felicis referam, vel quae mihi commoda vitae Contulerit, vel quae multis ope coelite praestans, Muneribus conferre piis non desinit omni Pene die, variis tribuens pia munera signis: Christum laudari meritorum postulat ordo. Non hominem, sed eum potius laudare videbor, Quo Felix autore potens, venerabile nomen Obtinet, et medicas dat opes, quibus aegra revisit Corpora, captivasque animas vi daemonis atri Absolvit superante Deo: nec in hac ope tantum Munificus Felix operatur munera Christi, Et de vipereo fortissimus hoste triumphat. POEMA XXXIV. DE S. FELICE NATALITIUM CARMEN. INCERTI FRAGMENTUM. S. Felicis virtus in tumulo: frequens ad eum populi concursus. Et licet a veteri tumulis absconditus aevo, Qua mortalis erat, latuit telluris operto, Viva tamen, vegetante Deo, membrisque superstes Gratia divinum spirantia martyris ossa Clarificat populis, merito vivente sepulti, Et magni solium breve confessoris adorat Jugiter e variis congesta frequentia terris. POEMA XXXV. DE OBITU CELSI PUERI PANEGYRICUS. Pneumatium et Fidelem pueri Celsi parentes consolatur de obitu filii. Ante puer patribus claris, et nomine avito Celsus erat, sed nunc celsus agit merito: Quem Dominus tanto cumulavit munere Christus, Ut rudis ille annis, et novus iret aquis, Atque bis infantem spatio aevi et fonte lavacri Congeminata Deo gratia perveheret. Heu! quid agam? dubia pendens pietate laboro, Gratuler, an doleam? dignus utroque puer; Cujus amor lacrymas, et amor mihi gaudia suadet, Sed gaudere fides, flere jubet pietas. Tam modicum patribus, tam dulci e pignore fructum Defleo in exiguo temporis esse datum. Rursus ut aeternae bona volvo perennia vitae, Quae Deus in coelo praeparat innocuis, Laetor obisse brevi functum mortalia seclo, Ut cito divinas perfrueretur opes. Nec terrena diu contagia mixtus iniquis 667-668 Duceret in fragili corporis hospitio: Sed nullo istius temeratus crimine mundi, Dignius aeternum tenderet ad Dominum. Ergo Deo potius quam nobis debitus infans, Verum et pro nobis ille Deo placitus. Coeperat octavum producere parvulus annum, Prima citis agitans tempora curriculis. Jam puerile jugum tenera cervice ferebat, Grammatici duris subditus imperiis. Quaeque docebatur puer admirante magistro, Sordebat docili nobilis ingenio. Gaudebant trepido praesagi corde parentes, Dum metuunt tanti muneris invidiam. Nec mora longa fuit, placitam Deus aethere Christus Arcessens merito sumsit honore animam, Et rapuit terris subitum, quo dignior esset Associata piis vivere conciliis. Causa fuit leti suffusus faucibus humor, Quo gravis inflavit lactea colla tumor, Inde repressus abit, sed lapsus ad intima fugit Corporis, et vitam visceribus pepulit. Terra suam partem tumulata carne recepit, Spiritus angelico vectus abit gremio. Deserti vacuum funus duxere parentes Fletibus, in culpam ne pietas veniat. Impia nam pietas animam lugere beatam, Gaudentemque Deo flere, nocens amor est. Nonne patet quantum tali pietate trahatur Peccatum? arguimur fraude tenere fidem; Aut reprobare Dei leges errore rebelli, Ni placeat nobis, quod placuit Domino. Justius est istas hominum lugere tenebras, Quas facimus nobis degeneres animae, Immemores primos coelestis imaginis ortus, Quam revocat miserans ad sua regna Pater. Cujus amore meos suscepit Filius artus, Virgine conceptus, virgine natus homo, Cuncta gerens hominem, cunctos et corpore in uno Cunctorum Dominus suscipiens famulos. Factus enim servi forma est, qui summus agebat, Forma Dei regnans cum rege Patre Deus. Suscepit formam servi, culpamque peremit, Qua poenae et mortis quondam homo servus erat. Et libertati famulum, sub imagine servi Nostra caro effectus restituit Dominus. Ut mihi per Christum coelestis imago rediret, Qui cruce terrenum despoliavit Adam. Carnem igitur mortemque meam meus ille Creator Pertulit, et carum morte redemit opus. Multa mihi dederat prius et promissa salutis, Et praecepta quibus per bona dirigerer. Sed quia nec, legis posito medicamine, primi Inveterata patris vulnera dilueram, Et neque praemissis divino ex ore prophetis Exspectare Dei munera credideram, Et genus humanum passim sine lege fidei 669-670 Desperata salus merserat in tenebras, Regnabatque simul peccatum in corpore nostro, Mors in peccato, daemon in interitu, Captivumque hominem tristis metus et miser error Altius in mortem praecipitare dabant. Interea Pater ipse polo miseratus ab alto, Errantum lapsus pestiferos hominum, Serpentemque truci dominantem in morte cadentum Non tulit, et Natum misit ad omne bonum. Paruit ille libens, Deus omnia cum Patre concors Communem curans rem pietate pari. Advenit, et fit homo, et mixtum perfectus utroque Ostendit fragili carnis inesse Deum. Utitur officiis hominis, sed et intus operti Signa Dei medicis exserit imperiis. Voce hominis divina docet, mortalia vere Extra peccatum corporeus peragit. Quippe sui rem tantum operis sibi reddere curans, Naturam venit sumere, non vitium. Namque bonum natura hominem bonus ad bona fecit? Mente sua lapsus se vitiavit homo. Quare opifex hominum mortali in corpore venit, Non et mortali crimine factus homo. Nam neque deleret culpas, nisi liber ab illis, Nec laxare reos posset et ipse reus, Nec peccatori mors cederet utpote vinctum Peccati vinclis legitime retinens. Jure igitur cessit rumpenti tartara Christo, In quo, quod posset nectere, non habuit. Ipsaque judicii injusti rea facta vicissim, Per scelus occiso jure subacta homini est. Palluit invidia serpens, inferna reducto Claustra homini, versa lege, reclusa vide, Inque vicem vincta mortalem morte resolvi, Excussumque sua surgere corpus humo, Insuper et coelos redivivum scandere cernens, Dente truci frustra lividus infremuit. Et modo tabescit, cum, crebrescente piorum Agmine, per Christum perditor ipse perit. Ergo mei vitiosa animi sanavit, et aegra Corporis excepit, matre homo, patre Deus. Imbecilla quidem, sed naturalia carnis Gessit, et affectus corporis exhibuit. Sensibus humanis edit et bibit, et sua somno Lumina declinat, lassat eundo viam. Tamquam homo, defuncto lacrymas impendit amico Quem mox ipse Deus suscitat e tumulo. « Navigio vectatur homo, et Deus imperat austris, » Et virtute Dei permeat aequor homo. Mente hominis trepidat vicinae mortis ad horam Mente Dei novit tempus adesse necis. In cruce fixus homo est, Deus e cruce terrun orbem, Mortem homo, verum mors ipsa Deum patitur, In cruce pendet homo, Deus e cruce crimina donat, Et moriens vitam criminis interimit; Proque reis habitus, pejorque latrone putatus, Quem Judaea pio praeposuit Domino, Credenti donat regnum coeleste latroni, Clausus adhuc terris jam paradisum aperit. Nos igitur firmare animos, attollere mentem, Ignavosque decet trudere corde metus. Pro quibus ecce animam posuit simul atque resumsit 671-672 Filius ille Dei, quo sata cuncta Deo. » De nostra victor Deus egit morte triumphum, Et nostrum secum corpus in astra tulit: Non sat habens, quod pro nobis mortalia cuncta Hausit, ut auferret vulnera nostra suis. Sed ne me dubiae suspenderet anxia mentis Cura, resurrexit corpore quo cecidit. Clara fides oculis patuit mortalibus, ipse Post obitum visus, qualis et ante obitum. Nam se discipulis dubitantibus obtulit ultro, Rimandumque oculis praebuit et manibus. Nec sine mente Dei dubitavit apostolus olim, Vivere post mortem nullus ut ambigeret. Firmavit dubitando fidem: dum comminus anceps Arguitur Thomas, omnis homo instruitur. Cernere quod Thomas coram et palpare jubetur, Constanter stabili credere disco fide: Mortem hominum Christi crucifixi morte subactam, Spemque resurgendi corporibus positam; Corporibus nostris, quia Christus victor in ista Carne resurrexit quam gero, qua morior. Meque docet, pro me dubitantibus ingerit artus, Et solidam carnem structa per ossa probat, Insuper et lateris, manuum quoque vulnera monstrat, Et dubium digitos his jubet inserere. « Cerne, inquit, latus ecce meum, palmasque, pedesque; Ecce crucis clavos, cuspidis ecce viam. Ecce ipsam toto compagem corpore vivam Stare patet nervis, ossibus, ore, cute. » Ergo tenete fidem, quam cernitis, insuper et quam Tangitis, et dubios pellite corde animos. Et testes tantae cunctis estote salutis, Cunctorumque hominum solvite corda metu. Omnibus intereat mortis timor, et simul omnes Ista resurgendi spes animet populos. Credentum tamen ista salus, qui corde fideli Suscipient, quae vos lumine conspicitis. Nam postquam victa gessi de morte triumphum, « Mors superata obiit, stat rediviva salus. Vitam ex morte dedi, mortem moriendo subegi. Et genus humanum sanguine restitui. » Peccatum carnis superans in carne, peremi Materiam culpae, justitiam peperi. Corpore mors cecidit, surrexit corpore vita, Qua prius occiderat, carne revixit homo. Et nunc ecce meo redivivum in corpore portans, Praefero victorem mortis et anguis Adam. Quae, rogo, sufficient nobis solatia, vel quae Sanabit fessos jam requies animos, Si nec tanta potest aegris medicina mederi, Quae vitas obita morte redire docet? Moeror, abi; discede, pavor; fuge, culpa: ruit mors, Vita resurrexit, Christus in astra vocat. Morte mea functus, mihi mortuus, et mihi victor, « Ut mors peccati sit mihi vita Dei. Denique servatum jam de cruce duxit aperto 673-674 Limite latronem, qua paradisus adest, » Munere quo signum dedit et peccata piare, Et nemoris vetiti vincere septa fide. Talibus exemplis, tanto sponsore salutis Erectos laetis vertere moesta decet. Pellamus querulos ingrato corde dolores, Et redeant tersis lumina pura oculis. Credamus Christo, quod in ipso vidimus, iisdem Nos quibus occidimus surgere corporibus, Inde superfusa divini veste decoris, Sumere mutatos angelicam speciem. Quod si tanta animis nox caligantibus obstat, Et piger obtuso corpore sensus hebet, Ut, quia corporeis oculis divina teguntur, Nullam dicatis scripta tenere fidem. Sed doceat Paulus quia non aeterna videntur, Aeterna humanis abdita sunt oculis. Insipiens, terrena vide, coelestia crede, Obtutu mundum conspice, mente Deum. Hinc pretiosa fides; nam sicut gratia jam non Gratia, si meritis attribuatur, erit: Sic et nulla fides, nisi quae quod non videt, illud Credit, et aeternam spe duce rem sequitur. Mortales miseri, querulum genus, impia tandem Pectora mollitis mentibus exuite. « Heu! quonam, precor, usque gravi mendacia corde Quaeritis, et vani lubrica diligitis? » Commutate vias, disrumpite vincula mortis, Et date praedulci libera colla jugo. Sumite divinas pro libertate catenas, Crimine quae solvunt, et pietate ligant. Qui sequeris tenebras, in aperto lucis oberras, Et quia nocte vides, lumine caecus agis. Ergo oculos mentis Christo reseremus et aures; Ut mens, peccato clausa, Deo pateat. Nam quae corporeis sua jam promissa revelat Visibus, et claris monstrat operta Deus, Cuncta resurgendi faciem meditantur in omni Corpore, et in terris germina, et astra polo. Noctes atque dies, ortus obitusque vicissim Alternant: morior nocte, resurgo die. Dormio corporeae sopitus imagine mortis, Excitor a somno sicut ab interitu. Quid sata, quid frondes nemorum, quid tempora? nempe Legibus his obeunt omnia, vel redeunt. Vere resurgentum cunctis nova rebus imago Post hiemis mortem vivificata redit. Quod semel est facturus homo, cui subdita mundi Corpora, sub coelo cuncta frequenter agunt. Sed quaerunt quali reparetur mortuus omnis Corpore, quove modo fiat homo ex cinere. Si non sufficiunt sacris signata prophetis, Muta fidem clamant, credite conspicuis. Cernite nulla suis emergere semina campis, Ni prius intereant labe soluta putri. Nuda seris, vestita legis; jacis arida grana, Atque eadem fructu multiplicata metis. O perversa fides, et diffidentia nobis, Credere nos terris, et dubitare Deo! Et certa nil terra fide spondere nec ausa, Nec potuit; quin et saepe fefellit ager, Vix commissa sibi reddens sata; nec tamen illi 675-676 Credere deceptus spem segetis dubito; Nec piget incertis certum sudare laborem Frugibus, et nudo credere nuda solo. Quod si terra potest corruptum reddere semen (Quod tamen aeterni lege facit Domini), Difficile Omnipotentis opus fore creditur, ut nos Ex nihilo factos, ex aliquo reparet? Nullus eram, et faciente Deo sum natus ut essem, Nunc jam de proprio semine rursus ero. Nam licet in tenuem redigantur et ossa favillam, Corporis integri semina pulvis habet: Cumque etiam cineres vacuatis terra sepulcris, Cognato immixtos cespite sorbuerit, Tunc quoque corporeis hominum vanescere visos Luminibus, solidos continet Omnipotens; Inque die magno, quae nunc absumta putamus Corpora, cernemus surgere tota Deo, Nulla cui natura perit: quia quidquid ubique est, Omne Creatoris clauditur in gremio. Quos aqua fluminibus, pelagoque, et piscibus haurit, Quos volucres, et quos diripuere ferae, Cunctos terra Deo debet: quia quos aqua mersit, Littore vel fundo, strata recepit humus. Quae licet una, tamen non uno sumta sepulcro, Sparsa locis laceri funeris ossa tegit. Et quia consumtus simul et consumtor in uno Telluris gremio morte ferente cadunt; Sive per egeriem, qua sese animalia purgant, Reddunt digestis membra vorata cibis: Humanum corpus transfunditur ex alieno Corpore, nec perdit vim proprii generis. Sed licet e membris in humum transmissa ferinis Membra hominum vivo semine salva manent; Et moriente fera, cui forte cadaveris esca Humani fuerit, dividitur ratio. Namque animal rationis homo est, ideoque et in ipse Rex aliis praestat corpore corporibus. Inde licet possit mutis animalibus idem Praeda dari, tamen his sorte coire negat. Sola resurgendi caro perceptura vigorem, Quae rationalis vas animae fuerit, Ut reducem terris animam compage refecta, Jam non lapsuro tegmine suscipiat. Et velut hic omni mens et caro jungitur actu, Sic et in aeternam sint sociata diem, Ut carpant socio gestorum praemia fructu, Consortes meriti luce, vel igne, loci. Propterea, quamvis nos, et spirantia cuncta, Unam sortiti corpore materiem, Non tamen in vacuum revocamur morte soluti, Exsortes animae carnis ab occiduo: Sed clangente tuba, reddentibus undique terris Nostra ex arcanis corpora seminibus, Corpore, mente, anima, rursum in sua foedera nexis, Integri Dominum sistimur ante Deum. Si dubitas cineres in corpora posse recogi, Et fieri reduces in sua vasa animas; « Ezechiel tibi testis erit, cui prodita dudum Tota resurgendi per Dominum facies. Illic aspicies toto vivescere campo Arentes veterum relliquias hominum, Ossaque, porrectum late dispersa per agrum. 677-678 Ultro ad compages currere jussa suas, Atque medullatis penetralibus edere nervos, Moxque supernata ducere carne cutem, Et dicto citius perfectis ordine membris, Pulvere de veteri stare novos homines. » Ac ne forte, quod est sacri manifesta Prophetae Visio, sopitis omnia vana putes, Majorem super his et plenum suscipe testem, Ipse prophetarum nam loquitur Dominus: « Vita ego sum, qui me credet, nec morte peremtus, Consorti mecum luce beatus aget. » Denique quod verbo dixit, virtute probavit, Ipse suum revocans ex abysis hominem. Tempore quamquam illo non tantum in corpore Christus Signa suo dederit, cum cruce victor obit. Namque ut concussis patefecit tartara terris, Et vinctum inferno carcere solvit Adam, « Fissa resurgentes ruperunt saxa sepulti, Et novus in sancta floruit urbe tholus. » Viderunt multi veterum renovata piorum Corpora, descensu vivificata Dei. Tunc etiam refugo caecatus lumine mundus, Aeterna timuit nocte piare nefas. Tunc et discusso nudata altaria velo Amisere sacri relligionem adyti; Ut monstraretur vacuandum numine templum, Et fore ab hostili sancta profana manu. Quod duce Romano docuit post exitus ingens, Eversis templo, civibus, urbe, sacris. Fas etenim, ut Judaea, cui suus hostia Christus Non erat, et per quam victima Christus erat, Sede locoque simul veterum viduata sacrorum, Inficiata fidem, perderet omne sacrum. Finis enim legis Christus: quia lege fideli Praedictus, legi lex veniendo fuit, Praescribens veteri finem legemque fidei, Legem perfectam gentibus instituens. Unde Magister ait: « Vetera effluxere, peractis Temporibus, subeunt omnia ubique nova. » « Jamque revelata facie speculamur apertum In Christo propriae lucis honore Deum. » Et puto quod scissi in templo mysteria veli Id quoque signarint gratia quod tribuit. Nam veluti rupto patuere sacraria velo, Sic reserat nobis legis operta fides. « Inde sub antiquo legitur velamine Moses » Judaeis nebula cordis opertus adhuc, Quam de luminibus mentis mihi creditus aufert Christus, adumbratas discutiens species. Seque docet prisca velatum legis in umbra. Jamque revelatum corporis in facie. Qualem praemissi cecinerunt adfore vates; Qualis apostolicis coram oculis patuit; Qualem et Judaei non perspexere videntes, 679-680 Mentibus obtusis impietate sua; Et qualem, quamvis non visum in corpore nobis, Credendo interno lumine conspicimus. Nam quod veridici sese vidisse Magistri Et palpasse docent, tango fide, et video. Et cunctis credendo, patet cognoscere Christum Impia caecantem pectora perfidia, Fundentemque suam per corda fidelia lucem, Ut placitas habitet clarificetque animas. Ergo, mei fratres, mea cura, meum cor, in ista Maerentes animos laetificate fide. Pellite tristitiam, dociles pietate fideli, Fidentesque Deo laetitiam induite. Illos infelix luctus decet, et dolor amens, Nulla quibus superest spes, quia nulla fides. Heu mihi! quam stultum est oculis se credere vanis, Desperare Deo, fidere corporeis! Illis internus stupor, insolabile pectus, Desertis vero sensibus, obsideat, Quos infida Deo mens abdicat, et quibus exsors A Christo infernas sors cadit in tenebras. Nobis ore Dei solator Apostolus adsit, Nos Evangelio Christus amans doceat; Nos exempla patrum simul et praeconia vatum, Nos liber historiae firmet apostolicae, In qua corporeum remeare ad sidera Christum Cernimus, et gremio nubis in astra vehi, Et talem coelis reducem sperare jubemur, Ad coelos qualem vidimus ire Patri. Hujus in adventum modo pendent omnia rerum, Omnis in hunc Regem spesque fidesque inhiat. Jamque propinquantem supremo tempore finem Immutanda novis secula parturiunt: Omnes vera monent sacris oracula libris, Credere praedictis, seque parare Deo. Festinate, precor, dum copia panditur istic Procurare bonis, praeque cavere malis. Vertite perversas converso pectore curas, Monstrat flere fides utilibus lacrymis. Peccato lugere juvat, contractaque culpis Vulnera profusis fletibus abluere. « Qualibus ille suum stratum omni nocte rigabat Multa gemens David, corde potens humili. » « Si cinerem rex ille Deo dilectus edebat, Et sua miscebat pocula cum lacrymis: » Quid facere, heu! misero mihi competit? unde piabor? Unde satisfaciam? quanam ope salvus ero? Pumiceum cor eget lacrymis, cinis horret ad escam, Deliciaeque juvant esuriente anima. Quis mihi suggeret ad lacrymarum flumina fontem, Quo mea deflerem facta meosque dies? Nam mihi pro meritis actae per crimina vitae Ingentes plagas flumina flere opus est. Rumpe mei lapidem cordis, salvator Iesu, Ut mollita pio viscera fonte fluant; Tu, precor, o fons Christe, meis innascere fibris, Ut mihi viva tuae vena resultet aquae. Nam tu fons, quo vita fluit, quo gratia manat, Quo lux omnigenas funditur in populos. « Qui te, Christe, bibent, dulci torrente refecti, Non sitient ultra, sed tamen et sitient. » Nam quos divini satiarit copia verbi, 681-682 Hos dulcedo magis pota sitire facit. Te Domine ergo Deus panem, fontemque salutis Semper et esuriant et sitiant animae, Non jejuna fames, sed nec sitis arida vitam Consumet si te mens edat, atque bibat. Jugifluus semper biberis, turbamque, sitimque Potantum exhaustu largior exsuperas. Totus enim dulcedo Deus, dilectio, Christe, es, Inde replere magis, quam satiare potes. Et desideriis semper sitiendus avaris Influis, exciperis, nec saturatur amor, Atque ita perficitur pietas, sine fine ut ameris, Christe, tuis vitam qui sine fine dabis. Da mihi nunc lugere, Deus, fletuque salubri Praeserere aeternae semina laetitiae; Hoc precor, hoc potius maneat mihi luctus in aevo, In quo quidquid adest per breve transit iter. Ite procul, laeti, flentum consortia malo, Ut brevibus lacrymis gaudia longa metam. Si modo lugentem gravis hirto tegmine saccus Caprigenum setis dum teget, et stimulet, Tunc Patre placato meriti reddentur honores, Annulus, et cinget me stola laetitiae; Tunc mihi jure, Pater, vitulum mactabis opimum, Si modo jejunus justitiam esuriam. Malo famem panis, quam sancti ducere verbi; Nolo domum vini, lucis aquam sitio; Hic cruciet me dira fames, hic turpis egestas Contractum pannis tristibus obsideat, Hic licet ante suas dives me transeat aedes, Spernens vel micis me saturare suis. Nolo mihi Tyrio modo serica murice vestis Ardeat, arsuri corporis invidia; Ne post purpureos me flamma perennis amictus Ambiat, et pretium vestis in igne luam. Hic potius miseri jaceamus in aggere foedo Stercoris, et lambant ulcera nostra canes, Ut placida tristem post vitam morte solutos Mitis ad occursus angelus excipiat, Et patriarcharum sinibus deponat ovantes, Unde gehenna procul saevit hiante chao. Non commenta loquor vatum terrentia parvos, Latrantem in foribus per tria rostra canem, Terrentemque umbras tristi squalore Charontem, Vipereis saevas crinibus Eumenidas, Aeternam Tityon funesti vulturis escam, Arentemque siti Tantalon inter aquas, Volventem sine fine rotam, et revolubile saxum, Cassaque sudantum dolia Danaidum. Haec inopes veri vanis cecinere poetae, Qui Christum veri non tenuere caput. At nos vera Deus docuit, sator ipse suorum Ennarrans nobis omnia vera operum. Disce Evangelio loca pauperis, et loca ditis: « Pauper in Abraham, dives in igne jacet. Justitia mutante vices, qui fleverat istic, Gaudet ibi; et, pleno paupere, dives eget. Iste bona requie fruitur, gemit ignibus ille, Dives opum poenas, pauper opes recipit. 683-684 Mendicat dives modicum de paupere rorem, Quem mendicantem spreverat in superis. Inde in eum ardentem nec parvi pauperis imo Stillavit digito gutta refrigerii, De magnis quoniam dapibus nec mica referto Esurientis in os pauperis exciderat. » His monitis sanctam discamus vivere Christo Justitiam, et partem ponere pauperibus. Tu, cui sordet inops, qui viso horrescis egeno, Occursumque pii supplicis omen habes, Qui te miraris pretiosa veste nitentem, Nec sordere vides interiore habitu? Omnia mente geris, quae in corpore pauperis horres, Sordidior pannis, dives et ulceribus: Contemnis caecum, leprosum tangere vitas, Dives avare, lepram diligis ipse tuam. Ille oculis hominum miser est, et debilis; et tu Turpis es ante Deum debilitate animae. Improbe, consortem naturae spernis egentem. Et facis exsortem partis avaritia. Quidquid, inique, tibi nullo supereffluit usu, Quod fosso abstrudis cespite, pars inopum est. Cur aliena tenes, qua spe linquenda retentas, Nec retributa suis, nec potienda tibi? Tu, cui sordet inops, qui, nomine divitis excors, Triste levas crispa fronte supercilium, Nec dignaris eos homines vel nomine fari Quos simili luxu non fluitare vides, Filius ille Dei qua venerit aspice forma, « Qui cum esset dives, pauper in orbe fuit. » « Et veniens non alta Deus, sed vilia mundi Legit, ut infirmis fortia destrueret. » Non jam divitiis dives, nec robore fortis, Nec sapiens magno gaudeat ingenio. Nemo ope confidat propria, aut de se sibi plaudat, Cum sata vel data sint omnia fonte Deo. Perfugium Christus personaque factus egentum, Divitibus pudor est, gloria pauperibus. Hujus in ambrosios avidi curramus odores, Ut procul a nobis mortis odor fugiat. Quis mihi det pretiosum alabastro fundere nardum, Et Domini sacros flendo lavare pedes? Vos precor, o mea cura, piis operam date curis, Vosque date immenso coningere mente Deo. « Tempus adest; prope jam Dominus: properate parari Regis ad occursum, dum brevis hora patet. » Utimini vestris opibus pietate benigna, Radicemque mali vellite pectoribus. Corde inopum vestrae pretium concludite vitae, Et capita expensis ungite vestra piis. Castaque lambentes Domini vestigia Christi, Detergete comis ambo, lavate oculis. Si desiderium est Celsi sine fine fruendi, Sic agite, ut vobis aula eadem pateat. Nam quem sancta fides, et nescia criminis aetas Et pia mens casto corpore continuit; Certa fides, illa superum regione potiri, Igne qua sanctos protegit ara Dei. « Nolumus ergo, boni fratres, de pignore vestro Vos ita tristari, tamquam homines vacuos: Nam si certa fides vobis, quia Christus Iesus Mortuus est, et nunc vivit in arce Dei; 685-686 Sic et eos quicumque fide vivente quiescunt, Adducet Christo cum remeante Pater. Hoc etenim in verbo Domini docet ille Magister Quo duce sidereas nitimur ire vias; Quod quibus in Christo fuerit modo vita peracta, Iisdem cum Christo vita perennis erit. Cumque tuba signum Domini adventantis ab alta Sede Patris princeps angelus ediderit, Primi qui in Christo mortes obiere resurgent, Dignati occursum nubibus ire Deo. » Cumque omnes in qua vixerunt carne revivent, « Non omnes verso corpore lumen erunt. Namque resurgemus, sed non mutabimur omnes: » Hoc discrimen erit gentibus ante Deum. Incorrupta profanorum quoque corpora surgent A tumulis, longo pabula supplicio. Vita erit his, sine fine mori; et mors, vivere poenis, Et durante suas pascere carne cruces. Ipse suos proprio peccator corpore gignet Carnifices, et erit vermibus esca suis. At quos coelesti pietas evexerit actu, Participata gerent stemmata Rege Deo; Vestitique suum divino lumine corpus, Conformes Christo semper agent Domino. « Quod cum ita sit, capite ex istis solatia verbis, » Et fidos veri spe recreate animos: Et pignus commune superno in lumine Celsum Credite vivorum lacte favisque frui. Aut illum gremio exceptum fovet Abramio, Et blandus digiti rore Eleazar alit; Aut cum Bethlaeis infantibus in paradiso; Quos malus Herodes perculit invidia, Inter odoratum ludit nemus, atque coronas Texit honorandis praemia martyribus. Talibus immixtus Regem comitabitur Agnum, Virgineis infans additus agminibus. Celse, beatorum castae puer incola terrae; Celse, dolor patribus, gloria Celse patrum, Celse, amor et desiderium, lumenque tuorum, Celse, brevis nobis gratia, longa tibi. Sed tamen et nobis poterit tua gratia longum Vivere, si nostri sis memor ad Dominum. Namque in te parvi meritis ingentibus aevi Tempore vita brevis, sed pietate potens. Talium enim coeli regnum Deus esse profatur, Qualis eras aevo mente fideque puer; Qualis et ille fuit noster, tuus ille beati Nominis, accitus tempore quo datus est, Exoptata diu soboles, nec praestita nobis, Gaudere indignis posteritate pia: Credimus aeternis illum tibi, Celse, viretis Laetitiae et vitae ludere participem, Quem Complutensi mandavimus urbe, propinquis Conjunctum tumuli foedere martyribus; Ut de vicino sanctorum sanguine ducat, Quo nostras illo purget in igne animas. Forte etenim nobis quoque peccatoribus olim. Sanguinis haec nostri guttula lumen erit. Celse, juva fratrem socia pietate laborans, Ut vestra nobis sit locus in requie. Vivite participes, aeternum vivite, fratres, Et laetos dignum par habitate locos, 687-688 Innocuisque pares meritis, peccata parentum, Infantes, castis vincite suffragiis. Quot tibi, Celse, annis, totidem illi vita diebus Hausta; sed ille minor, qua prior est sanior. Nam minor est, in quo vixit minus; attamen idem Qua prior abscessit, nunc ibi te senior. Celse, tuo cum fratre tuis (quibus addimur adsta, Nam tua de patrio sanguine vena sumus. Cum patre Pneumatio, simul et cum matre Fideli Dic et Paulinum Therasiamque tuos. Ut precibus commune tuis miserante habeamus Praesidium Christo nos quoque, Celse, tui. Sed tamen et nobis superest operam dare, qua te Possimus simili simplicitate sequi. Tum nostro socii poterimus vivere Celso, Dulcis et aeternum pignoris esse pares. AD S. PAULINI POEMA ULTIMUM PRAEFATIO. 689-690 Praeclarissimum hoc S. Paulini carmen in ethnicos post XIII Natalem subsequitur in codice nostro. Multa ibi eruditio, et solitus poetae eloquentissimi spiritus. Primum in Judaeos, in gentiles deinde fertur, quorum numina, variam philosophiam, erroresque plurimos notat. Hoc opus innui certum arbitror in epist. 34 S. Augustini ad Paulinum ita scribentis: Adversus paganos te scribere didici ex fratribus. Si quid de tuo pectore meremur, indifferenter mitte, ut legamus; nam pectus tuum tale Domini oraculum est, ut ex eo nobis tam placita et adversus loquacissimas quaestiones explicatissima dari responsa praesumamus. Opinabatur forsan Augustinus statutum fuisse Paulino universam ethnicorum confodere superstitionem, sed hujusmodi consilium poetae sacro non obvenerat, cui tantum placuit paganorum explicare, non refutare dementiam. Fama aliud Augustino suasit, ut mirum non sit si a Paulino loquacissimas quaestiones explicatas opperiri se dicat. Certe si Paulinus egregium aliquod opus in paganos scribendum suscepisset, Gennadius ejus scripta recensens mentionem aliquam injecisset. Superest igitur ut ab eodem sancto exiguum hac de re opus elaboratum fuisse dicamus, cujusmodi est hocce poema. Quin et elucubrati libelli tempus conjecturam nostram tueri videtur. Olybrio et Probino coss., inquit Prosper in Chron. (hoc est anno Domini 395) Augustinus B. Ambrosii discipulus multa facundia, doctrinaque excellens Hippone Regio in Africa episcopus ordinatur. Suae porro ordinationis tamquam nuper factae certiorem Paulinum Augustinus facit in eadem supracitata epistola, dum ait: Qua Ecclesiae cura tenear, ex hoc vestra caritas oportet attendat, quod beatissimus pater Valerius nec presbyterum me esse suum passus est, nisi majorem mihi coepiscopatus sarcinam imponeret, etc. Haec ergo Augustini epistola aut sub finem anni 395, aut sub initium subsequentis procul dubio scripta. Ut enim Chiffletius parte 2, cap. 8, Paulin. Illustr. ostendit, contigit ordinatio Augustini post medium Decembrem ejusdem anni 395. Itaque hoc anno adversus paganos Paulinus noster scriptis pugnabat. Nolam hic se receperat cadente an. Ch. 394, ibique maturato conversionis suae consilio praestantissimam Christianae vitae methodum aggressus fuerat. Hoc vero idem consilium tangit hujus poematis initio his verbis: Discussi, fateor, sectas, Antonius, omnes, Plurima quaesivi, per singula quaeque cucurri, Sed nihil inveni melius, quam credere Christo. Uberius hoc sequentia evincunt. Haec ego cuncta prius, clarum cum lumen adeptus, Meque diu incertum et tot tempestatibus actum Sancta salutari suscepit Eclesia portu, Postque vagos fluctus tranquilla in sede locavit, Ut mihi jam liceat detersa nube malorum Tempore promisso lucem sperare serena II. Et infra: Ut modo qui nobis errorem mentis ademit, Hic meliore via paradisi limina pandat Felix. Nostra fides uni certoque dicata. En ut secessum Nolanum, novumque vitae institutum nuper sibi electum nobis Paulinus insinuat. Itaque quum hos versus elucubrarit eo tempore Paulinus quo totum animum Christo ejusque fidei devoverat, hoc est an. 394 aut 395, vides eosdem incidere in supra memoratum tempus quo Paulinus contra paganos scribere ab Augustino 691-692 etiam dicitur. Quis ille Antonius fuerit cui poema suum Paulinus inscribit, divinare nequeo. Ad primum operis conspectum pro Antonius legendum Ausonius suspicabar, quem utique arctissima familiaritate quondam complectebatur Paulinus, carminibusque non paucis etiamnum exstantibus est allocutus. Sed interruptum inter hosce duos egregios viros amoris commercium jampridem fuerat, et aliis sane verbis poeta noster usus fuisset, si ad Ausonium, suum olim praeceptorem, ac pene parentem, scripsisset. Antonium vero istum Christianorum albo fuisse inscriptum non ambigo, quum David illi in exemplum adducatur. Et ne displiceat, quod talia carmina pando, David ipse chelym modulata voce rogavit, Quo nos exemplo pro magnis parva canemus. Quum igitur incertum sit an Ausonius Christi religionem fuerit amplexus, atque non pauca ex illius carminibus Christianum poetam dedeceant, propterea ipsum heic innui neutiquam puto. POEMA ULTIMUM. 693-694 Discussi, fateor, sectas, Antonius, omnes, Plurima quaesivi, per singula quaeque cucurri; Sed nihil inveni melius quam credere Christo. Haec ego disposui leni conscribere versu, Et ne displiceat, quod talia carmina pando, David ipse chelym modulata voce rogavit, Quo nos exemplo pro magnis parva canemus, Dicentes quae sunt fugienda, sequenda, colenda, Cum tamen in cunctis et res, et causa probetur. Judaicum primo populum nec gratia movit Mira Dei; nam tum Pharaoni ereptus iniquo, Et mare transgressus pedibus, lucente columna Cum duce, qui mergi infestos vidit equestres, Et cui desertis nihilum quoque defuit agris, Manna cui e coelo, et fons de rupe cucurrit, Post haec ipse Deum praestantem tanta negavit, Dumque aliud numen dementi pectore quaerit, Ignibus incensis quod misit perdidit aurum. Par quoque paganus lapides, quos sculpsit, adorat, Et facit ipse sibi quod debeat ipse timere. Tum simulacra colit, quae sic ex aere figurat, Ut, quando libitum est, mittat conficta monetae, Aut magis in species convertat saepe pudendas. Hinc miseras mactat pecudes; mentesque deorum, 695-696 Quos putat irasci, calido in pulmone requirit Atque hominis vitam pecoris de morte precatur. Quid petit ignosci veniam, qui sanguine poscit? Illud enim quale est? quam stultum? quamve notandum? Cum Deus omnipotens hominem formaverit olim, Audet homo formare Deum. Ne crimina desint, Hunc etiam vendit dominus, sibi comparat emptor. Philosophos credam quicquam rationis habere, Qui ratione carent, quibus est sapientia vana? Sunt Cynici canibus similes, quod nomine produnt. Sunt et sectantes incerti dogma Platonis, Quos quaesita diu animae substantia turbat, Tractantes semper, nec definire valentes; Unde Platonis amant de anima describere librum, Qui praeter titulum nil certi continet intus. Sunt etiam Physici naturae nomine dicti, Quos antiqua juvat, rudis, atque incondita vita. Namque unus, baculum quondam et vas fictile portans, Utile quod solum solumque putarat habendum, Illud ut auxilii atque hoc esset causa bibendi, Cum stare agricolam, manibusque haurire supinis Potandas vidisset aquas, vas fictile fregit, Quo procul abjecto removenda superflua dixit. 697-698 Rusticus hunc docuit quod spernere posset et istud. Hi neque vina bibunt, nec victu panis aluntur, Nec lecto recubant, nec frigora vestibus arcent, Ingratique Deo, quod praestitit ille, recusant. Quid dicam diversa sacra? Et dis, atque deabus Condita templa loquar? Quae sint Capitolia primum His deus, uxorque dei, ipsamque sororem Esse volunt, quam Vergilius notat auctor eorum Dicendo: Et soror, et conjux. Plus de Jove fertur, Et natam stuprasse suam, fratrique dedisse; Utque alias caperet, propriam variasse figuram; Nunc serpens, nunc taurus erat, nunc cignus, et arbos. Seque immutando, qualis fuit, indicat ipse; Plus aliena sibi quam propria forma placebat. Turpius his aquilam finxit, puerique nefandos Venit in amplexus. Quid dicit turba colentum? Aut neget esse Jovem, aut fateatur dedecus istud. 699-700 Nomen habet certe, quod nec ratione probetur. Sacra Jovi faciunt, et Jupiter Optime dicunt, Huncque rogant, et Jane Pater primo ordine ponunt. Rex fuit hic Janus, proprio qui nomine fecit Janiculum, prudens homo; qui cum multa futura Posset respicere, hunc duplici pinxere figura, Et Janum geminum veteres dixere Latini. Hic quia navigio Ausonias advenit ad oras, Nummus huic primum tali est excusus honore, Ut pars una caput, pars scalperet altera navem. Cujus nunc memores quaecumque nomismata signant, 701-702 Ex veteri facto capita haec, et navia dicunt. De Jove quid sperant, qui est a rege secundus, Quique sacrificiis apponitur ore precantum? Hic habet et matrem captam pastoris amore, Nam prior est pastor, quam Jupiter, aut Jovis ipse; Sed melius pastor castum servare pudorem Qui voluit, sprevitque deam, cui saeva viriles Abscidit partes, ne quando tangeret ille Alterius thalamum, qui noluit ejus adire. Hoc tamen hoc egit sententia justa deorum, Ne fieret conjux, qui non est factus adulter? Nunc quoque semiviri mysteria turpia plangunt, Nec desunt homines, quos haec contagia vertant, Intus et arcanum quiddam quasi majus adorant, Idque vocant sanctum, quo si velit ire pudieus, Iste profanus erit. Sic artior ipse sacerdos Femineos vitat coitus, patiturque viriles. O mens caeca virum! De sacris semper eorum Scena movet risus, nec ab hoc errore recedunt. 703-704 Saturnum perhibent Jovis esse patrem, huncque vorasse Natos ante suos, et mox e ventre nefandas Evomuisse dapes, sed postea conjugis arte Pro Jove suppositum mersisse in viscera saxum; Quod nisi fecisset, consumptus Jupiter esset. Huncque Chronon dicunt, ficteque Chronon, quia tempus Quae creat absumit, rursusque absumpta promittit. Cur tamen oblique nomen pro tempore fingunt? Hunc etiam, quod saepe sibi de prole timebat, Ab Jove dejectum coelo latuisse per agros Italiae, Latiumque ideo tunc esse vocatum. Magnus uterque deus! Terris est abditus alter, Alter non potuit terrarum scire latebras. Hinc Latiare malum prisci statuere Quirites, Ut mactatus homo nomen satiaret inane. Quae nox est animi? quae sunt improvida corda? Quod colitur nihil est, et sacra cruenta geruntur. Quid quod et Invictum spelaea sub atra recondunt, 705-706 Quaeque tegunt tenebris, audent hunc dicere Solem? Quis colat occulte lucem, sidusque supernum, Celet in infernis nisi rerum causa malarum? Quid quod et Isiacum sistrumque, caputque caninum Non magis abscondunt, sed per loca publica ponunt? Nescio quid certe quaerunt, gaudentque repertum, Rursus et amittunt, quod rursus quaerere possint. Quis ferat hoc sapiens, illos quasi claudere Solem, Hos proferre palam propriorum monstra deorum? Quid Serapis meruit, qui sic laceratur ab ipsis Per varios turpesque locos? Hic denique semper Fit fera, fitque canis, fit turpe cadaver aselli, Nunc homo, nunc panis, nunc corpore languidus aegro. Talia dum faciunt, nihil hunc sentire fatentur. Quid loquar et Vestam, quam se negat ipse sacerdos Scire quid est? Imisque tamen penetralibus intus Semper inextinctus servari fingitur ignis. Cur dea, non deus est? Cur ignis femina fertur? Ista quidem mulier, sicut commendat Hyginus, 707-708 Stamine prima novo vestem contexuit olim, Nomine de proprio dictam, quam tradidit ipsa Vulcano, qui tunc illi monstrarat opertos Custodire focos. Hic rursum munere laetus Obtulit hanc Soli, per quem deprehenderat ante Martis adulterium. Nunc omnis credula turba Suspendunt Soli per Vulcanalia vestes; Utque notent Venerem, tunc et portatur Adonis, Stercora tunc mittunt, ipsum pro stercore jactant. Omnia si quaeras, magis et ridenda videntur. Additur hic aliud: Vestae quas virgines aiunt Quinquennes epulas audis portare draconi, Qui tamen aut non est, aut si est, diabolus ipse est, Humani generis contrarius antea suasor. Et venerantur eum, qui nunc in nomine Christi Et tremit, et pendet, suaque omnia facta fatetur. Quae mens est hominum, ut pro veris falsa loquantur, Qui linquenda colunt, contraque colenda relinquunt? Jam sat erit nobis vanos narrare timores. Haec ego cuncta prius, clarum cum lumen adeptus, 709-710 Meque diu incertum et tot tempestatibus actum Sancta salutari suscepit Eclesia portu, Postque vagos fluctus tranquilla sede locavit, Ut mihi jam liceat, detersa nube malorum, Tempore promisso lucem sperare serenam. Jam prior illa salus, quam perdidit immemor Adam, Tunc vero suadente malo, nunc remige Christo, Eruta de scopulis semper mansura resurget. Rector enim noster sic undique cuncta gubernat, Ut modo qui nobis errorem mentis ademit, Hic meliore via paradisi limina pandat Felix. Nostra fides uni certoque dicata; Unus enim Deus est, substantia Filius una, Unus in utroque est unus vigor, una potestas. Namque Dei Verbum patrio de pectore Christus Emicuit, semperque fuit, qui non quasi natus, Ore, sed egressus, chaos illud inane removit, Et tulit informem contextae noctis hiatum, Distribuitque locis mare, terras, aera, coelum, Hisque dedit geminam pulsa caligine lucem. Ast ubi cuncta novum stupuerunt surgere Solem, Quatuor haec hausit variis exordia rebus. Sunt homines terris, sunt addita sidera coelo, Aere pendet avis, liquido natat aequore piscis. Sic elementa suis decoravit singula formis, Nexuit haec, diversa licet, discretaque junxit, Junctaque discrevit, quae nunc divisa cohaerent. Claudit enim Oceanus terram; mare clauditur; ipse Axe sub aethereo medius concluditur aer. Hoc etiam coelum, quod nos sublime videmus, Sex aliis infra est spatio surgentibus aequo, Postque thronos septem, post tot coelestia regna Cetera pars omnis, quae cunctis eminet ultra, Quae super excedit, quae passim tendit in altum, Quae sine fine patet, quam nec mens colligit ulla, Lucis inaccessae domus est, sedesque potentis Sancta Dei, unde procul quae fecit subdita cernit. 711-712 Omnia sic constant, dum spiritus omnia cingit; Haec eadem, quorum nobis conceditur usus, Quae polus inferior magna complectitur Urbe. Cuncta licet distent, una cum pace tenentur. Denique nomen habent unum, sunt omnia mundus. Hunc etiam Graeci cosmon dixere priores; Hinc ita compositum distinguens utraque lingua Cosmon ab ornatu, mundum de lumine dixit. Nam quo sol nitet, hoc totum sordebat in umbra, Et manet exemplum, quotiens nox omnia foedat, Et docet ex tenebris quae sit data gratia lucis. Tot bona qui fecit, qui sic operatus ubique est, Hic Deus est de corde Dei, hic Spiritus oris, Sancti sermo Patris, tantarum fabrica rerum. Nec se paganus laudet, si vitat idola, Ac satis esse putat quod Numine credat in uno. Quid colet ille Deum, qui Verbum non colit ejus? Qui non Virtutem simili veneratur honore? Quique invisibilem, incomprehensibilemque fatetur Esse Deum, hic etiam Christum si cogitet, idem Inveniet, quoniam Verbum comprehendere nemo, Nemo videre potest, opera ejus sola videntur. In Patre Natus enim, in Nato Pater omnia fecit, Et quidquid virtute dedit, pietate tuetur. Sic fuit, et steterit versus Salvator in aevum, Qui tulit errores, qui fecit vera videri, Placatoque Patri pereuntem reddidit orbem. Nec mirum, si cuncta regit, qui cuncta creavit, Qui dedit ex nihilo totum, lucemque tenebris Praetulit, atque diem jussit succedere nocti; Quodque in carne fuit, carnis peccata remittit. Cernit enim fragilem faciles incurrere lapsus, Corripiensque tamen veniam dabit omnibus unam, (Remque novam dicam, nec me dixisse pigebit) Plusque pius quam justus erit. Si denique justus Esse velit, nullus fugiet sine crimine poenam; Justus enim mala condemnat, pius omnia donat. Hoc facit, ut rata sint venturae munera vitae, 713-714 Et quod culpa tulit, rursum indulgentia reddat, Quae si non fuerint plebi concessa roganti, Tunc prope nullus erit delicto liber ab omni, Qui possit meritus promissa luce potiri? Tangere tunc laetis coelorum regna licebit, Tunc poterit mors ipsa mori, cum tempore toto Vita perennis erit, quia tunc in sede beata Nullus peccandi locus est, ubi nulla cupido est. Gloria tanta manet populo servata fideli. Amplius hoc tribuit, majus dedit hoc quoque munus, Quod peccatorem, quem poenitet, antea lapsum Non facit in numero turbae peccantis haberi; Quippe satis poena est, cum sit sua culpa dolori; Supplicium proprium timor est; tormenta reatus Tum veluti patitur qui se meruisse fatetur. Quid poterit melius, vel quid moderatius esse? Judicat, inquirit, castigat, parcit, honorat, Omnia qui vincit, nec ab ipsa vincitur ira. Quod de praesenti jam cernimus esse futurum; Nam cum saepe minax horrentia nubila cogit, Et terrore pio rutilo nimis igne coruscat, Tristibus et pluviis, et nubibus intonat atris, Omne genus timet interitum; sed vita potestas Desinet, et pariter coelum mentesque serenat, Hoc quoque tunc sperare jubet, qui se modo cuncta Perdere posse probat, si perdere velle recusat. Sic iteranda salus venturo ostenditur aevo, Aeternique Dei pietas aeterna manebit. 715-716 Post egregia haec S. Paulini poemata hymnum quemdam subnectere placuisset, quem ab eodem sanctissimo vate in S. Ambrosii laudem compositum gemini bibliothecae Ambrosianae mss. vetustique codices affirmant. Ejus initium est: Miraculum laudabile Canite, omnes populi, Quod datum est Ecclesiae Fluctuanti in seculo. Ille vero idem est hymnus quo etiamnum Ambrosiana Ecclesia utitur, quique in ejusdem Breviariis legitur recenti studio expolitus ac restauratus. Quum tamen plurima eidem hymno verborum barbaries insit, nullaque metri sit habita ratio, apertissime patet non a Paulini modo nostri stylo abhorrere, verum etiam humilem plane foetum sequioris aevi fuisse. Constat quidem, Gennadio teste, Hymnarium a Paulino elucubratum, sed ab edacissima aetate opus istud interceptum fuit, ejusque particulam opusculum hoc non esse, quisque eruditus nullo negotio dignoscet. Itaque Dissertationes subdo, quas, ut major Paulini carminibus lux affulgeret, pro viribus elaborare studui. Ex eis autem quaedam erunt viris doctissimis inscriptae, quas, nullo inter eos praestantiorum delectu habito, sed secundum propositum poematum ordinem distribuendas censui. Utinam hujusmodi labor aequo gratoque animo ab humanissimis lectoribus excipiatur! tunc enim et de suscepto consilio mihi gaudebo, animusque ad majora in posterum suscipienda appelletur. |
C. Caesar Treueris in Gallia uictis iterum in Germaniam transiit, nulloque ibi hoste inuento reuersus in Galliam Eburonas et alias ciuitates, quae conspirauerant, uicit et Ambiorigem in fuga persecutus est. P. Clodi a T. Annio Milone candidato consulatus Appia uia ad Bouillas occisi corpus plebs in curia cremauit. Cum seditiones inter candidatos consulatus, Hypsaeum, Scipionem, Milonem essent, qui armis ac ui contendebant, ad comprimendas eas Cn. Pompeius delegatus et a senatu cos. tertio factus est absens et solus, quod nulli alii umquam accidit. Quaestione decreta de morte P. Clodi Milo iudicio damnatus in exilium actus est. Lex lata est ut ratio absentis Caesaris in petitione consulatus haberetur, inuito et contradicente M. Catone. Praeterea res gestas a C. Caesare aduersus Gallos qui prope uniuersi Vercingentorige Aruerno duce defecerunt, et laboriosas obsidiones urbium continet, inter quas Auarici Biturigum et Gergouiae Aruernorum. |
Prologus.. 833-834 Post explanationes duodecim Prophetarum, Isaiae, Danielis, et Ezechielis, ad extremum in Jeremiam manum mittimus, tibi, frater Eusebi, ejusdem Al. eosdem Commentariolos dedicantes, ut Evangelicum virum Matthaeo evangelistae copules, quem ante annos plurimos strictis sensibus, te hortante, disserui. Et quia volumen longissimum est, et in plerisque manifesta historia texitur, illud prudentiam tuam admoneo, ne quaeras in hoc latam explanationem; super his maxime, quae jam et in Prophetis aliis dicta sunt, et per se patent intelligentiae. Sicque conabor notariorum manu scribere, ut nihil desit in sensibus, cum multum desit in verbis. Stamina tibi atque subtegmina et licia praeparabo, tu pulcherrimam vestem ipse conficito; ut non solum nos audire, sed et alios docere possis. Libellum autem Baruch, qui vulgo editioni Septuaginta copulatur, nec habetur apud Hebraeos, et ψευδεπίγραφον Epistolam Jeremiae nequaquam censui disserendam, sed magis Jeremiae ordinem, librariorum errore confusum, multaque quae desunt, ex Hebraeis fontibus digerere, ac complere: ut novum ex veteri, verumque pro corrupto atque falsato Prophetam teneas: parvipendens obtrectatorum rabiem, qui non solum verba, sed syllabas quoque nostrorum verborum calumniantur: in eo se scire aliquid arbitrantes, si de alienis operibus detrahant: ut nuper indoctus calumniator erupit, qui Commentarios 835-836 meos in Epistolam Pauli ad Ephesios reprehendendos putat. Nec intelligit, nimia stertens vecordia, leges Commentariorum, in quibus multae diversorum ponuntur opiniones, vel tacitis, vel expressis Auctorum nominibus, ut lectoris arbitrium sit, quid potissimum eligere debeat, decernere: quamquam et in primo ejusdem operis libro praefatus sim, me vel propria, vel aliena dicturum: et ipsos Commentarios, tam veterum Scriptorum esse, quam nostros. Quod non videns praecursor ejus Grunnius, olim nisus est carpere. Cui duobus respondi libris, ubi quae iste quasi sua profert, et alio jam calumniante, purgata sunt: ut praeteream contra Jovinianum volumina, in quibus dolet virginitatem nuptiis, et nuptias digamiae, digamiam polygamiae esse praelatam. Nec recordatur stolidissimus, et Scotorum pultibus praegravatus, nos in ipso dixisse opere: « Non damno digamos, immo nec trigamos, et si fieri potest octogamos: plus aliquid inferam, etiam scortatorem recipio poenitentem: quidquid aequaliter licet, aequali lance pensandum est. » Legat ejusdem operis Apologiam, quam ante annos plurimos adversus magistrum ejus gaudens Roma suscepit: et tunc animadvertet, alienis se vocibus blasphemare; et in tantum esse imperitum, ut ne maledicta quidem habeat propria: sed inimicorum etiam olim sepultorum contra nos utatur rabie. Sed jam propositum opus aggrediendum est. |
Quaestio 55 Prooemium. Iª q. 55 pr. Consequenter quaeritur de medio cognitionis angelicae. Et circa hoc quaeruntur tria. Primo, utrum Angeli cognoscant omnia per suam substantiam, vel per aliquas species. Secundo, si per species, utrum per species connaturales, vel per species a rebus acceptas. Tertio, utrum Angeli superiores cognoscant per species magis universales, quam inferiores. Articulus 1. Iª q. 55 a. 1 arg. 1 Ad primum sic proceditur. Videtur quod Angeli cognoscant omnia per suam substantiam. Dicit enim Dionysius, VII cap. de Div. Nom., quod Angeli sciunt ea quae sunt in terra, secundum propriam naturam mentis. Sed natura Angeli est eius essentia. Ergo Angelus per suam essentiam res cognoscit. Iª q. 55 a. 1 arg. 2 Praeterea, secundum philosophum, in XII Metaphys., et in III de anima, in his quae sunt sine materia, idem est intellectus et quod intelligitur. Id autem quod intelligitur est idem intelligenti ratione eius quo intelligitur. Ergo in his quae sunt sine materia, sicut sunt Angeli, id quo intelligitur est ipsa substantia intelligentis. Iª q. 55 a. 1 arg. 3 Praeterea, omne quod est in altero, est in eo per modum eius in quo est. Sed Angelus habet naturam intellectualem. Ergo quidquid est in ipso, est in eo per modum intelligibilem. Sed omnia sunt in eo, quia inferiora in entibus sunt in superioribus essentialiter, superiora vero sunt in inferioribus participative; et ideo dicit Dionysius, IV cap. de Div. Nom., quod Deus tota in totis congregat, idest omnia in omnibus. Ergo Angelus omnia in sua substantia cognoscit. Iª q. 55 a. 1 s. c. Sed contra est quod Dionysius dicit, in eodem capite, quod Angeli illuminantur rationibus rerum. Ergo cognoscunt per rationes rerum, et non per propriam substantiam. Iª q. 55 a. 1 co. Respondeo dicendum quod illud quo intellectus intelligit, comparatur ad intellectum intelligentem ut forma eius, quia forma est quo agens agit. Oportet autem, ad hoc quod potentia perfecte compleatur per formam, quod omnia contineantur sub forma, ad quae potentia se extendit. Et inde est quod in rebus corruptibilibus forma non perfecte complet potentiam materiae, quia potentia materiae ad plura se extendit quam sit continentia formae huius vel illius. Potentia autem intellectiva Angeli se extendit ad intelligendum omnia, quia obiectum intellectus est ens vel verum commune. Ipsa autem essentia Angeli non comprehendit in se omnia, cum sit essentia determinata ad genus et ad speciem. Hoc autem proprium est essentiae divinae, quae infinita est, ut in se simpliciter omnia comprehendat perfecte. Et ideo solus Deus cognoscit omnia per suam essentiam. Angelus autem per suam essentiam non potest omnia cognoscere; sed oportet intellectum eius aliquibus speciebus perfici ad res cognoscendas. Iª q. 55 a. 1 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod, cum dicitur Angelum secundum suam naturam res cognoscere, ly secundum non determinat medium cognitionis, quod est similitudo cogniti; sed virtutem cognoscitivam, quae convenit Angelo secundum suam naturam. Iª q. 55 a. 1 ad 2 Ad secundum dicendum quod, sicut sensus in actu est sensibile in actu, ut dicitur in III de anima, non ita quod ipsa vis sensitiva sit ipsa similitudo sensibilis quae est in sensu, sed quia ex utroque fit unum sicut ex actu et potentia; ita et intellectus in actu dicitur esse intellectum in actu, non quod substantia intellectus sit ipsa similitudo per quam intelligit, sed quia illa similitudo est forma eius. Idem est autem quod dicitur, in his quae sunt sine materia, idem est intellectus et quod intelligitur, ac si diceretur quod intellectus in actu est intellectum in actu, ex hoc enim aliquid est intellectum in actu quod est immateriale. Iª q. 55 a. 1 ad 3 Ad tertium dicendum quod ea quae sunt infra Angelum, et ea quae sunt supra ipsum, sunt quodammodo in substantia eius, non quidem perfecte, neque secundum propriam rationem, cum Angeli essentia, finita existens, secundum propriam rationem ab aliis distinguatur; sed secundum quandam rationem communem. In essentia autem Dei sunt omnia perfecte et secundum propriam rationem, sicut in prima et universali virtute operativa, a qua procedit quidquid est in quacumque re vel proprium vel commune. Et ideo Deus per essentiam suam habet propriam cognitionem de rebus omnibus, non autem Angelus, sed solam communem. Articulus 2. Iª q. 55 a. 2 arg. 1 Ad secundum sic proceditur. Videtur quod Angeli intelligant per species a rebus acceptas. Omne enim quod intelligitur, per aliquam sui similitudinem in intelligente intelligitur. Similitudo autem alicuius in altero existens, aut est ibi per modum exemplaris, ita quod illa similitudo sit causa rei, aut est ibi per modum imaginis, ita quod sit causata a re. Oportet igitur quod omnis scientia intelligentis vel sit causa rei intellectae, vel causata a re. Sed scientia Angeli non est causa rerum existentium in natura, sed sola divina scientia. Ergo oportet quod species per quas intelligit intellectus angelicus, sint a rebus acceptae. Iª q. 55 a. 2 arg. 2 Praeterea, lumen angelicum est fortius quam lumen intellectus agentis in anima. Sed lumen intellectus agentis abstrahit species intelligibiles a phantasmatibus. Ergo lumen intellectus angelici potest abstrahere species etiam ab ipsis rebus sensibilibus. Et ita nihil prohibet dicere quod Angelus intelligat per species a rebus acceptas. Iª q. 55 a. 2 arg. 3 Praeterea, species quae sunt in intellectu, indifferenter se habent ad praesens et distans, nisi quatenus a rebus sensibilibus accipiuntur. Si ergo Angelus non intelligit per species a rebus acceptas, eius cognitio indifferenter se haberet ad propinqua et distantia, et ita frustra secundum locum moveretur. Iª q. 55 a. 2 s. c. Sed contra est quod Dionysius dicit, VII cap. de Div. Nom., quod Angeli non congregant divinam cognitionem a rebus divisibilibus, aut a sensibilibus. Iª q. 55 a. 2 co. Respondeo dicendum quod species per quas Angeli intelligunt, non sunt a rebus acceptae, sed eis connaturales. Sic enim oportet intelligere distinctionem et ordinem spiritualium substantiarum, sicut est distinctio et ordo corporalium. Suprema autem corpora habent potentiam in sui natura totaliter perfectam per formam, in corporibus autem inferioribus potentia materiae non totaliter perficitur per formam, sed accipit nunc unam, nunc aliam formam, ab aliquo agente. Similiter et inferiores substantiae intellectivae, scilicet animae humanae, habent potentiam intellectivam non completam naturaliter; sed completur in eis successive, per hoc quod accipiunt species intelligibiles a rebus. Potentia vero intellectiva in substantiis spiritualibus superioribus, idest in Angelis, naturaliter completa est per species intelligibiles, inquantum habent species intelligibiles connaturales ad omnia intelligenda quae naturaliter cognoscere possunt. Et hoc etiam ex ipso modo essendi huiusmodi substantiarum apparet. Substantiae enim spirituales inferiores, scilicet animae, habent esse affine corpori, inquantum sunt corporum formae, et ideo ex ipso modo essendi competit eis ut a corporibus, et per corpora suam perfectionem intelligibilem consequantur, alioquin frustra corporibus unirentur. Substantiae vero superiores, idest Angeli, sunt a corporibus totaliter absolutae, immaterialiter et in esse intelligibili subsistentes, et ideo suam perfectionem intelligibilem consequuntur per intelligibilem effluxum, quo a Deo species rerum cognitarum acceperunt simul cum intellectuali natura. Unde Augustinus dicit, II super Gen. ad Litt., quod cetera, quae infra Angelos sunt, ita creantur, ut prius fiant in cognitione rationalis creaturae, ac deinde in genere suo. Iª q. 55 a. 2 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod in mente Angeli sunt similitudines creaturarum, non quidem ab ipsis creaturis acceptae, sed a Deo, qui est creaturarum causa, et in quo primo similitudines rerum existunt. Unde Augustinus dicit, in eodem libro, quod sicut ratio qua creatura conditur, prius est in verbo Dei quam ipsa creatura quae conditur, sic et eiusdem rationis cognitio prius fit in creatura intellectuali, ac deinde est ipsa conditio creaturae. Iª q. 55 a. 2 ad 2 Ad secundum dicendum quod de extremo ad extremum non pervenitur nisi per medium. Esse autem formae in imaginatione, quod est quidem sine materia, non tamen sine materialibus conditionibus, medium est inter esse formae quae est in materia, et esse formae quae est in intellectu per abstractionem a materia et a conditionibus materialibus. Unde quantumcumque sit potens intellectus angelicus, non posset formas materiales reducere ad esse intelligibile, nisi prius reduceret eas ad esse formarum imaginatarum. Quod est impossibile, cum careat imaginatione, ut dictum est. Dato etiam quod posset abstrahere species intelligibiles a rebus materialibus, non tamen abstraheret, quia non indigeret eis, cum habeat species intelligibiles connaturales. Iª q. 55 a. 2 ad 3 Ad tertium dicendum quod cognitio Angeli indifferenter se habet ad distans et propinquum secundum locum. Non tamen propter hoc motus eius localis est frustra, non enim movetur localiter ad cognitionem accipiendam, sed ad operandum aliquid in loco. Articulus 3. Iª q. 55 a. 3 arg. 1 Ad tertium sic proceditur. Videtur quod superiores Angeli non intelligant per species magis universales quam inferiores. Universale enim esse videtur quod a particularibus abstrahitur. Sed Angeli non intelligunt per species a rebus abstractas. Ergo non potest dici quod species intellectus angelici sint magis vel minus universales. Iª q. 55 a. 3 arg. 2 Praeterea, quod cognoscitur in speciali, perfectius cognoscitur quam quod cognoscitur in universali, quia cognoscere aliquid in universali est quodammodo medium inter potentiam et actum. Si ergo Angeli superiores cognoscunt per formas magis universales quam inferiores, sequitur quod Angeli superiores habeant scientiam magis imperfectam quam inferiores. Quod est inconveniens. Iª q. 55 a. 3 arg. 3 Praeterea, idem non potest esse propria ratio multorum. Sed si Angelus superior cognoscat per unam formam universalem diversa, quae inferior Angelus cognoscit per plures formas speciales, sequitur quod Angelus superior utitur una forma universali ad cognoscendum diversa. Ergo non poterit habere propriam cognitionem de utroque. Quod videtur inconveniens. Iª q. 55 a. 3 s. c. Sed contra est quod dicit Dionysius, XII cap. Angel. Hier., quod superiores Angeli participant scientiam magis in universali quam inferiores. Et in libro de causis dicitur quod Angeli superiores habent formas magis universales. Iª q. 55 a. 3 co. Respondeo dicendum quod ex hoc sunt in rebus aliqua superiora, quod sunt uni primo, quod est Deus, propinquiora et similiora. In Deo autem tota plenitudo intellectualis cognitionis continetur in uno, scilicet in essentia divina, per quam Deus omnia cognoscit. Quae quidem intelligibilis plenitudo in intellectibus creatis inferiori modo et minus simpliciter invenitur. Unde oportet quod ea quae Deus cognoscit per unum, inferiores intellectus cognoscant per multa, et tanto amplius per plura, quanto amplius intellectus inferior fuerit. Sic igitur quanto Angelus fuerit superior, tanto per pauciores species universitatem intelligibilium apprehendere poterit. Et ideo oportet quod eius formae sint universaliores, quasi ad plura se extendentes unaquaeque earum. Et de hoc exemplum aliqualiter in nobis perspici potest. Sunt enim quidam, qui veritatem intelligibilem capere non possunt, nisi eis particulatim per singula explicetur, et hoc quidem ex debilitate intellectus eorum contingit. Alii vero, qui sunt fortioris intellectus, ex paucis multa capere possunt. Iª q. 55 a. 3 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod accidit universali ut a singularibus abstrahatur, inquantum intellectus illud cognoscens a rebus cognitionem accipit. Si vero sit aliquis intellectus a rebus cognitionem non accipiens, universale ab eo cognitum non erit abstractum a rebus, sed quodammodo ante res praeexistens, vel secundum ordinem causae, sicut universales rerum rationes sunt in verbo Dei; vel saltem ordine naturae, sicut universales rerum rationes sunt in intellectu angelico. Iª q. 55 a. 3 ad 2 Ad secundum dicendum quod cognoscere aliquid in universali, dicitur dupliciter. Uno modo, ex parte rei cognitae, ut scilicet cognoscatur solum universalis natura rei. Et sic cognoscere aliquid in universali est imperfectius, imperfecte enim cognosceret hominem, qui cognosceret de eo solum quod est animal. Alio modo, ex parte medii cognoscendi. Et sic perfectius est cognoscere aliquid in universali, perfectior enim est intellectus qui per unum universale medium potest singula propria cognoscere, quam qui non potest. Iª q. 55 a. 3 ad 3 Ad tertium dicendum quod idem non potest esse plurium propria ratio adaequata. Sed si sit excellens, potest idem accipi ut propria ratio et similitudo diversorum. Sicut in homine est universalis prudentia quantum ad omnes actus virtutum; et potest accipi ut propria ratio et similitudo particularis prudentiae quae est in leone ad actus magnanimitatis, et eius quae est in vulpe ad actus cautelae, et sic de aliis. Similiter essentia divina accipitur, propter sui excellentiam, ut propria ratio singulorum, quia est in ea unde sibi singula similentur secundum proprias rationes. Et eodem modo dicendum est de ratione universali quae est in mente Angeli, quod per eam, propter eius excellentiam, multa cognosci possunt propria cognitione. |
Quaestio 6 Prooemium. Iª q. 6 pr. Deinde quaeritur de bonitate Dei. Et circa hoc quaeruntur quatuor. Primo, utrum esse bonum conveniat Deo. Secundo, utrum Deus sit summum bonum. Tertio, utrum ipse solus sit bonus per suam essentiam. Quarto, utrum omnia sint bona bonitate divina. Articulus 1. Iª q. 6 a. 1 arg. 1 Ad primum sic proceditur. Videtur quod esse bonum non conveniat Deo. Ratio enim boni consistit in modo, specie et ordine. Haec autem non videntur Deo convenire, cum Deus immensus sit, et ad aliquid non ordinetur. Ergo esse bonum non convenit Deo. Iª q. 6 a. 1 arg. 2 Praeterea, bonum est quod omnia appetunt. Sed Deum non omnia appetunt, quia non omnia cognoscunt ipsum, nihil autem appetitur nisi notum. Ergo esse bonum non convenit Deo. Iª q. 6 a. 1 s. c. Sed contra est quod dicitur Thren. III, bonus est dominus sperantibus in eum, animae quaerenti illum. Iª q. 6 a. 1 co. Respondeo dicendum quod bonum esse praecipue Deo convenit. Bonum enim aliquid est, secundum quod est appetibile. Unumquodque autem appetit suam perfectionem. Perfectio autem et forma effectus est quaedam similitudo agentis, cum omne agens agat sibi simile. Unde ipsum agens est appetibile, et habet rationem boni, hoc enim est quod de ipso appetitur, ut eius similitudo participetur. Cum ergo Deus sit prima causa effectiva omnium, manifestum est quod sibi competit ratio boni et appetibilis. Unde Dionysius, in libro de Div. Nom., attribuit bonum Deo sicut primae causae efficienti, dicens quod bonus dicitur Deus, sicut ex quo omnia subsistunt. Iª q. 6 a. 1 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod habere modum, speciem et ordinem, pertinet ad rationem boni causati. Sed bonum in Deo est sicut in causa, unde ad eum pertinet imponere aliis modum, speciem et ordinem. Unde ista tria sunt in Deo sicut in causa. Iª q. 6 a. 1 ad 2 Ad secundum dicendum quod omnia, appetendo proprias perfectiones, appetunt ipsum Deum, inquantum perfectiones omnium rerum sunt quaedam similitudines divini esse, ut ex dictis patet. Et sic eorum quae Deum appetunt, quaedam cognoscunt ipsum secundum seipsum, quod est proprium creaturae rationalis. Quaedam vero cognoscunt aliquas participationes suae bonitatis, quod etiam extenditur usque ad cognitionem sensibilem. Quaedam vero appetitum naturalem habent absque cognitione, utpote inclinata ad suos fines ab alio superiori cognoscente. Articulus 2. Iª q. 6 a. 2 arg. 1 Ad secundum sic proceditur. Videtur quod Deus non sit summum bonum. Summum enim bonum addit aliquid supra bonum, alioquin omni bono conveniret. Sed omne quod se habet ex additione ad aliquid, est compositum. Ergo summum bonum est compositum. Sed Deus est summe simplex, ut supra ostensum est. Ergo Deus non est summum bonum. Iª q. 6 a. 2 arg. 2 Praeterea, bonum est quod omnia appetunt, ut dicit philosophus. Sed nihil aliud est quod omnia appetunt, nisi solus Deus, qui est finis omnium. Ergo nihil aliud est bonum nisi Deus. Quod etiam videtur per id quod dicitur Matth. XIX, nemo bonus nisi solus Deus. Sed summum dicitur in comparatione aliorum; sicut summum calidum in comparatione ad omnia calida. Ergo Deus non potest dici summum bonum. Iª q. 6 a. 2 arg. 3 Praeterea, summum comparationem importat. Sed quae non sunt unius generis, non sunt comparabilia; sicut dulcedo inconvenienter dicitur maior vel minor quam linea. Cum igitur Deus non sit in eodem genere cum aliis bonis, ut ex superioribus patet, videtur quod Deus non possit dici summum bonum respectu eorum. Iª q. 6 a. 2 s. c. Sed contra est quod dicit Augustinus, I de Trin., quod Trinitas divinarum personarum est summum bonum, quod purgatissimis mentibus cernitur. Iª q. 6 a. 2 co. Respondeo dicendum quod Deus est summum bonum simpliciter, et non solum in aliquo genere vel ordine rerum. Sic enim bonum Deo attribuitur, ut dictum est, inquantum omnes perfectiones desideratae effluunt ab eo, sicut a prima causa. Non autem effluunt ab eo sicut ab agente univoco, ut ex superioribus patet, sed sicut ab agente quod non convenit cum suis effectibus, neque in ratione speciei, nec in ratione generis. Similitudo autem effectus in causa quidem univoca invenitur uniformiter, in causa autem aequivoca invenitur excellentius, sicut calor excellentiori modo est in sole quam in igne. Sic ergo oportet quod cum bonum sit in Deo sicut in prima causa omnium non univoca, quod sit in eo excellentissimo modo. Et propter hoc dicitur summum bonum. Iª q. 6 a. 2 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod summum bonum addit super bonum, non rem aliquam absolutam, sed relationem tantum. Relatio autem qua aliquid de Deo dicitur relative ad creaturas, non est realiter in Deo, sed in creatura; in Deo vero secundum rationem; sicut scibile relative dicitur ad scientiam, non quia ad ipsam referatur, sed quia scientia refertur ad ipsum. Et sic non oportet quod in summo bono sit aliqua compositio, sed solum quod alia deficiant ab ipso. Iª q. 6 a. 2 ad 2 Ad secundum dicendum quod, cum dicitur bonum est quod omnia appetunt, non sic intelligitur quasi unumquodque bonum ab omnibus appetatur, sed quia quidquid appetitur, rationem boni habet. Quod autem dicitur, nemo bonus nisi solus Deus, intelligitur de bono per essentiam, ut post dicetur. Iª q. 6 a. 2 ad 3 Ad tertium dicendum quod ea quae non sunt in eodem genere, si quidem sint in diversis generibus contenta, nullo modo comparabilia sunt. De Deo autem negatur esse in eodem genere cum aliis bonis, non quod ipse sit in quodam alio genere; sed quia ipse est extra genus, et principium omnis generis. Et sic comparatur ad alia per excessum. Et huiusmodi comparationem importat summum bonum. Articulus 3. Iª q. 6 a. 3 arg. 1 Ad tertium sic proceditur. Videtur quod esse bonum per essentiam non sit proprium Dei. Sicut enim unum convertitur cum ente, ita et bonum, ut supra habitum est. Sed omne ens est unum per suam essentiam, ut patet per philosophum in IV Metaphys. Ergo omne ens est bonum per suam essentiam. Iª q. 6 a. 3 arg. 2 Praeterea, si bonum est quod omnia appetunt, cum ipsum esse sit desideratum ab omnibus, ipsum esse cuiuslibet rei est eius bonum. Sed quaelibet res est ens per suam essentiam. Ergo quaelibet res est bona per suam essentiam. Iª q. 6 a. 3 arg. 3 Praeterea, omnis res per suam bonitatem est bona. Si igitur aliqua res est quae non sit bona per suam essentiam, oportebit quod eius bonitas non sit sua essentia. Illa ergo bonitas, cum sit ens quoddam, oportet quod sit bona, et si quidem alia bonitate, iterum de illa bonitate quaeretur. Aut ergo erit procedere in infinitum, aut venire ad aliquam bonitatem quae non erit bona per aliam bonitatem. Eadem ergo ratione standum est in primo. Res igitur quaelibet est bona per suam essentiam. Iª q. 6 a. 3 s. c. Sed contra est quod dicit Boetius, in libro de Hebdomad., quod alia omnia a Deo sunt bona per participationem. Non igitur per essentiam. Iª q. 6 a. 3 co. Respondeo dicendum quod solus Deus est bonus per suam essentiam. Unumquodque enim dicitur bonum, secundum quod est perfectum. Perfectio autem alicuius rei triplex est. Prima quidem, secundum quod in suo esse constituitur. Secunda vero, prout ei aliqua accidentia superadduntur, ad suam perfectam operationem necessaria. Tertia vero perfectio alicuius est per hoc, quod aliquid aliud attingit sicut finem. Utpote prima perfectio ignis consistit in esse, quod habet per suam formam substantialem, secunda vero eius perfectio consistit in caliditate, levitate et siccitate, et huiusmodi, tertia vero perfectio eius est secundum quod in loco suo quiescit. Haec autem triplex perfectio nulli creato competit secundum suam essentiam, sed soli Deo, cuius solius essentia est suum esse; et cui non adveniunt aliqua accidentia; sed quae de aliis dicuntur accidentaliter, sibi conveniunt essentialiter, ut esse potentem, sapientem, et huiusmodi, sicut ex dictis patet. Ipse etiam ad nihil aliud ordinatur sicut ad finem, sed ipse est ultimus finis omnium rerum. Unde manifestum est quod solus Deus habet omnimodam perfectionem secundum suam essentiam. Et ideo ipse solus est bonus per suam essentiam. Iª q. 6 a. 3 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod unum non importat rationem perfectionis, sed indivisionis tantum, quae unicuique rei competit secundum suam essentiam. Simplicium autem essentiae sunt indivisae et actu et potentia, compositorum vero essentiae sunt indivisae secundum actum tantum. Et ideo oportet quod quaelibet res sit una per suam essentiam, non autem bona, ut ostensum est. Iª q. 6 a. 3 ad 2 Ad secundum dicendum quod, licet unumquodque sit bonum inquantum habet esse, tamen essentia rei creatae non est ipsum esse, et ideo non sequitur quod res creata sit bona per suam essentiam. Iª q. 6 a. 3 ad 3 Ad tertium dicendum quod bonitas rei creatae non est ipsa eius essentia, sed aliquid superadditum; vel ipsum esse eius, vel aliqua perfectio superaddita, vel ordo ad finem. Ipsa tamen bonitas sic superaddita dicitur bona sicut et ens, hac autem ratione dicitur ens, quia ea est aliquid, non quia ipsa aliquo alio sit. Unde hac ratione dicitur bona, quia ea est aliquid bonum, non quia ipsa habeat aliquam aliam bonitatem, qua sit bona. Articulus 4. Iª q. 6 a. 4 arg. 1 Ad quartum sic proceditur. Videtur quod omnia sint bona bonitate divina. Dicit enim Augustinus, VII de Trin., bonum hoc et bonum illud, tolle hoc et tolle illud, et vide ipsum bonum, si potes, ita Deum videbis, non alio bono bonum, sed bonum omnis boni. Sed unumquodque est bonum suo bono. Ergo unumquodque est bonum ipso bono quod est Deus. Iª q. 6 a. 4 arg. 2 Praeterea, sicut dicit Boetius, in libro de Hebdomad., omnia dicuntur bona inquantum ordinantur ad Deum, et hoc ratione bonitatis divinae. Ergo omnia sunt bona bonitate divina. Iª q. 6 a. 4 s. c. Sed contra est quod omnia sunt bona inquantum sunt. Sed non dicuntur omnia entia per esse divinum, sed per esse proprium. Ergo non omnia sunt bona bonitate divina, sed bonitate propria. Iª q. 6 a. 4 co. Respondeo dicendum quod nihil prohibet in his quae relationem important, aliquid ab extrinseco denominari; sicut aliquid denominatur locatum a loco, et mensuratum a mensura. Circa vero ea quae absolute dicuntur, diversa fuit opinio. Plato enim posuit omnium rerum species separatas; et quod ab eis individua denominantur, quasi species separatas participando; ut puta quod Socrates dicitur homo secundum ideam hominis separatam. Et sicut ponebat ideam hominis et equi separatam, quam vocabat per se hominem et per se equum, ita ponebat ideam entis et ideam unius separatam, quam dicebat per se ens et per se unum, et eius participatione unumquodque dicitur ens vel unum. Hoc autem quod est per se bonum et per se unum, ponebat esse summum Deum, a quo omnia dicuntur bona per modum participationis. Et quamvis haec opinio irrationabilis videatur quantum ad hoc, quod ponebat species rerum naturalium separatas per se subsistentes, ut Aristoteles multipliciter probat; tamen hoc absolute verum est, quod est aliquod unum per essentiam suam bonum, quod dicimus Deum, ut ex superioribus patet. Huic etiam sententiae concordat Aristoteles. A primo igitur per suam essentiam ente et bono, unumquodque potest dici bonum et ens, inquantum participat ipsum per modum cuiusdam assimilationis, licet remote et deficienter, ut ex superioribus patet. Sic ergo unumquodque dicitur bonum bonitate divina, sicut primo principio exemplari, effectivo et finali totius bonitatis. Nihilominus tamen unumquodque dicitur bonum similitudine divinae bonitatis sibi inhaerente, quae est formaliter sua bonitas denominans ipsum. Et sic est bonitas una omnium; et etiam multae bonitates. Iª q. 6 a. 4 ad arg. Et per hoc patet responsio ad obiecta. |
ed. J.W. Halporn I. QUID AMICI REQUISIVERINT.. Cum iam suscepti operis optato fine gauderem, meque duodecim voluminibus iactatum quietus portus exciperet, ubi etsi non laudatus certe liberatus adveneram, amicorum me suave collegium in salum rursus cogitationis expressit, postulans ut aliqua quae tam in libris sacris quam in saecularibus abstrusa compereram de animae substantia vel de eius virtutibus aperirem, cui datum est tam ingentium rerum secreta reserare; addens nimis ineptum esse si eam per quam plura cognoscimus quasi a nobis alienam ignorare patiamur, dum ad omnia sit utile nosse qua sapimus. Nulla enim peregrina res est de sensu proprio loqui, quando sibi natura interrogata respondet, nec longe tendit ut se invenire praevaleat. Nobis cum semper est ipsa quam quaerimus; adest, tractat, loquitur, et, si fas est, inter ista nescitur. Proinde nota esse debet quae sibi praesto est, quia tunc magis ante se ponitur, cum subtilius de ipsa tractatur. Nam dum a sapientibus praeceptum sit ut cognoscamus nosmetipsos, quemadmodum sustineri potest, si nos habemus incognitos? cupimus enim nosse planetarum caelo contrarios cursus, signorum consentaneum lapsum. Sunt enim ex eis alia manentia motuque carentia, alia vero quae mobili semper rotatione vertuntur nec ullis temporibus conquiescunt. Haec, ut mundani doctores exquirere temptaverunt, harmoniacis delectationibus inaestimabili modulatione volvuntur, quorum tinnitus atque concentus adunatum efficit dulcisonum melos. Desideramus etiam comprehendere altitudinem aetheris, mensuram telluris, nubigeras pluvias, saevae grandinis procellas, tremorem stabilium terrarum, naturam vagantium ventorum, profunditatem inconstantis maris, potestates virentium herbarum, quattuor elementorum per omne corpus dissociatas complexiones; et ferendum est ipsam sese scire non posse cui superne datum est tanta discutere? non enim aliquid contentione quaerimus, sed res profundissimas modestissime nosse desideramus. Discamus ergo primum quare anima dicatur, deinde qualis sit eius definitio; tertio, quae sit eius qualitas substantialis; quarto, si formam aliquam habere credenda est; quinto, quas virtutes habeat morales, quas graeci aretas vocant, ad decus eius et gloriam contributas; sexto, quae illi sint virtutes naturales ad substantiam scilicet corporis continendam; septimo, de origine animae disseratur; octavo, cum sit per omnia membra diffusa, ubi potius insidere credenda est; nono, de corporis ipsius forma et compositione noscamus; decimo, quas proprietates habeat anima peccatorum per competentia nobis signa declarentur; undecimo, qua noscantur discretione iustorum, quatenus quos oculis istis videre non possumus per indicia probabilia colligamus; duodecimo, in resurrectione, quam vere sapiens credit, quid de singulis fieri sentiatur maxime desideramus agnoscere, quatenus fragilia corda mortalium ad divinitus promissa desideria concitentur. Haec nobis, praestante Deo, ordine custodito responde, ut et nos facile possimus imbui et tu gloriam debeas invenire doctoris. II. QUID EIS RESPONSUM SIT.. Dixi propositiones has non praeceptis regum quae nuper agebantur, sed profundis et remotis dialogis convenire qui non tam istas aures corporeas sed interioris hominis intentum atque purissimum quaerere probantur auditum. Nec ideo facile posse de ipsa dici, quia per eam innumera novimus explicari. Oculus enim qui usque ad sidera tendit se videre non praevalet, et palatus noster, cum diversa gustu sentiat, cuius ipse sit saporis ignorat. Nares etiam fragrantium corporum varios odores attrahunt, sed quid oleant ipsae non sentiunt. Cerebrum denique nostrum licet sensum membris reliquis tradat, ipsum tamen sensum legitur non habere. Deinde qualia fatigatus possim disserere qui iam ad laboris terminum avida mente properarem? postremo, tam suaves amici, imponitis iterum cogitare, quod a cogendo dici absoluta cognoscitis ratione constare; praesertim cum haec res a multis disputata sed paene inexplicabilis videatur esse derelicta. Sed cum his ac talibus ingenia illorum multis allegationibus superare nequiverim nec mihi concedere meum velle decrevissent, victus petii ut me saltem diebus aliquot sustinerent nec praecipitanter quaererent quod plenum difficultatibus imperarent. Quocirca illud mihi accidit Prothei, qui, quod voluntate non eligebat pandere, constrictus vinculis cogebatur absolvere. Hoc tamen inde tolerabile visum est, quia de tali re urgebar dicere quae si, Deo favente, veraciter exprimatur, et audientem merito recreat et sensum bene persuadentis illuminat. Quapropter, antequam rem ingrediar expetitam, oportet prius nominum similitudines, quasi ramos obviantes, abscidere ne semitam disputationis nostrae vocabulorum consonantium silva umbrosis imaginibus videatur intexere. III. QUARE ANIMA DICATUR.. Anima igitur hominis proprie dicitur, non etiam pecudum, quia illorum vita in sanguine noscitur constituta. Haec vero, quoniam immortalis est, anima recte appellatur, quasi anema, id est, a sanguine longe discreta, quando et post mortem corporis perfectam eius constat esse substantiam sicut in subsequentibus suo loco declaratur. Alii vero appellatam animam dicunt eo quod animet substantiam corporis sui atque vivificet. Animus vero dicitur apo tou anemou, id est, a vento, quod velocissima cogitatio eius ad similitudinem venti motu celeri pervagatur. Fit autem ex appetitu animae pro desiderii eius qualitate commotus. Mens autem dicitur a mene, id est, a luna, quae licet varia vicissitudine commutetur quadam se tamen in id quod fuit perfecta novitate restituit; modo enim tribulationibus attenuata, quasi probatur obscura, modo iterum in vigorem naturalem laetitia commeante reparatur. Spiritus itaque triplici modo dicitur. Appellatur enim veraciter et proprie spiritus nullis indigens, ipse vero a creaturis omnibus indigetur; inspirans quod vult et dispensans omnia prout vult; complens universa, totus in toto, immobilis loco et voluntate aeternus, cunctaque quae summa sunt singulariter potens. Vocamus et spiritum substantiam tenuem nobisque invisibilem, creatam, immortalem, quantum illi utiliter datum est valentem. Tertio, spiritum dicimus per totum corpus emissum atque receptum per quem vita mortalium flatu necessario continetur, nec aliquando otium capiens, iugi mobilitate reparatur. Atque ideo sciendum est animum et mentem proprie animam non vocari, sed quia res istae in anima excellunt interdum per licentiam sic dicuntur. Nec pro anima utique spiritus distincte ponitur quia hoc illi nomen est commune cum ceteris, id est, angelis, potestatibus aeriis, et quaecumque spiritu continentur. Nec iste spiritus veraciter potest dici anima qui aeris alternatione resolvitur, quando cum pecoribus illi res ista communis est. Restat ut segregatim atque significanter anima hominis dicatur spiritalis substantia quae nullatenus sanguinus effusione consumitur. Nunc de ipsius animae substantia liberius disseramus, quando eam a similitudine nominum necessaria separatione discrevimus. Quapropter imprimis praegnantem rerum definitionem cautissima deliberatione formemus ut consequentia, quae inde potuerint nasci, fide generis sui facillime videantur agnosci. IV. DE DEFINITIONE ANIMAE.. Magistri saecularium litterarum aiunt animam esse substantiam simplicem, speciem naturalem, distantem a materia corporis sui, organum membrorum, et virtutem vitae habentem. Anima autem hominis est, ut veracium doctorum consentit auctoritas, a Deo creata spiritalis propriaque substantia, sui corporis vivificatrix, rationabilis quidem et immortalis, sed in bonum malumque convertibilis. Editum est quasi parturiale ovum, ubi vita futurae avis pennarumque grata varietas continetur. Nunc aperiatur in partes, quia hominum consuetudo est facilius discere quae divisa possunt evidentius elucere. A Deo fieri vel factas animas prudentium nullus ignorat, quando omne quod existit aut creator est aut creatura. Creatrix igitur nulla creata potest esse substantia, quoniam ut ipsa subsistat indiget Deo, et dare non potest alteri subsistentiam quam tantum ut haberet accepit. Superest ut eam verissime a divinitate conditam esse fateamur quae sola potest creare mortalia et immortalia. Evidenter enim legitur in salomone: et revertetur pulvis in terram sicut erat, et spiritus revertetur ad Deum qui dedit eum; et alibi: omnem flatum ego feci. Hanc proinde spiritalem substantiam probabilis et absoluta ratio confitetur, quia, dum omnia corporalia tribus noverimus lineis contineri, longitudine, latitudine, profunditate, nihil tale probatur in anima reperiri. Deinde quod corpori sociata, quamvis ipsius mole praegravetur, opiniones rerum sollicita curiositate perpendit, caelestia profunde cogitat, naturalia subtili indagatione vestigat, et de ipso quoque conditore suo ardua nosse desiderat. Quod si esset corporalis, cogitationibus suis spiritalia nec cerneret utique nec videret. Cesset ergo de eius corporalitate suspicio, quando et definitionem corporis a se omnibus modis reddit alienam et tales causas exquirit, ad quas solus sublimis spiritus pervenire contendit. Hinc est quod et scripturis sanctis iustissime commonetur omnia mundi istius visualia contemnere; quoniam ipsa incorporea est ut merito ad spiritalia tendat, quibus se similem cognoscit esse formatam. Propria est utique illi substantia, quando nullus spiritus alter carnem suscipit ut eius passionibus aut condoleat aut laetetur. Illud autem quod diximus sui corporis vivificatrix, quia, mox ut data fuerit, ineffabili condicione diligit carcerem suum, amat propter quod libera esse non potest. Doloribus eius vehementer afficitur, formidat interitum quae non potest mori, et sic est ad corporis sui casus trepida, ut ipsam magis sustinere credas extrema, quae non potest deficere per naturam. Saluberrima quoque carnis temperatione perfruitur, oculorum speculatione depascitur, sonoris delectatur auditibus, suavissimis iucundatur odoribus, necessaria gustus epulatione delenitur, et licet his rebus nullatenus ipsa vescatur, subductis tamen talibus gravissimo maerore conficitur; desiderans non sibi naturaliter accomoda sed adiunctis artubus profutura. Hinc nonnumquam surripiunt vitia contraria rationi, quando anima dilecto corpori indulgentius remittendo locum noscitur praebere peccato. Vita igitur corporis susceptae animae praesentia est; mors autem eius probatur abscessus. Sic diem dicimus lustrante sole, qui cum discesserit nox vocatur. Vivit ergo corpus animae praesidio et ex ipsa probatur accipere unde se praevalet commovere. Sed quoniam et hoc quoque ad vitae genus, de quo loquimur, noscitur pertinere, sciendum est, cum se partibus corporis ille vigor ignitus infuderit materiamque carnalem spiritus vitalis afflaverit, si quod fortasse vulnus acceperit, statim condolet, quia ubique substantialiter inserta est. Quod si virtus eius tantum calorque vegetaret, incisum digitum non poterat condolere. Sicut nec sol probatur quicquam sentire, si eius radios secare temptaveris. Tota ergo est in partibus suis, nec alibi minor, alibi maior est, sed alicubi intentius, alicubi remissius, ubi tamen vitali intentione porrigitur. Colligit in unum atque copulat membra sua; non sinit defluere vel contabescere, quae vitali vigore custodit; alimenta competentia ubique dispergit, congruentiam in eis modumque conservans. Mirum praeterea videtur rem incorpoream membris solidissimis colligatam, et sic distantes naturas in unam convenientiam fuisse perductas, ut nec anima se possit segregare cum velit, nec retinere cum iussionem creatoris agnoverit. Clausa illi sunt universa, cum praecipitur insidere; aperta redduntur omnia, cum iubetur exire. Nam si acerbus dolor vulneris infligatur, sine auctoris imperio non amittitur, sicut nec sine ipsius munere custoditur. Hinc est quod frequenter graviter vulneratos videmus evadere et rursus levibus occasionibus interire. Rationem vero homini inesse, quis dubitet? quando divina tractat, humana sapit, artibus docetur egregiis, disciplinis eruditur eximiis, et hinc cetera animalia decenter excellit, quod eum ratio decora componit. Rationem vero dico animi probabilem motum, qui per ea quae conceduntur atque nota sunt ad aliquid incognitum ducit, perveniens ad veritatis arcanum. Haec coniecturis atque argumentis ad illud properare cupit, quod in rerum natura esse cognoscit. Ipsa enim vera et pura et certa ratio est dicenda, quae ab omni imagine falsitatis redditur aliena. Datum est ergo illi cogitationes suas quodammodo apprehendere et per obsequium linguae volubili motatione disserere. In corpore posita anima, quam multa videt; non a se egrediens, quam diversa circumspicit; ubique quasi distenditur, et animae fieri discessio non probatur. Movetur, erigitur, fluctuari cognoscitur, et in se ipsa, tamquam in magno currens spatio, pervagatur. Haec non exit ad causas sed tractatibus suis sibi repraesentat quod sua cogitatione respiciat; modo quod oculis vidit carnalibus, modo quod phantastica imaginatione concepit. Cogitat plane singillatim sicut et loquitur; per ordinem sensus nihil perficit, cum se diversitate confundit, quia divinitatis est proprium multa disponere et omnia simul modulis competentibus explicare. Rationis itaque dotata largitate, quot bona munere divinitatis invenit: litterarum formas repperit, diversarum artium utilitates disciplinasque protulit, civitates defensibili muro cinxit, varii generis amictus eiecit, meliores fructus per industriam exigit terras, transcurrit abyssos alato navigio, vastos montes in usum viantium perforavit, portus ad utilitatem navigantium lunari dispositione conclusit, ornavit pulcherrima fabricarum dispositione tellurem. Quis iam de eius ratione dubitet, quando ab auctore suo illuminata facit arte conspici quod debeat sub omni celebritate laudari? Convenit nunc de eius immortalitate disserere. Immortales animas auctores saecularium litterarum multifarie probaverunt, dicentes: si omne quod vivificat aliud in semetipso vivit, ; anima autem, quoniam vivificat corpus, in semetipsa vivit; utique immortalis est. Dicunt etiam: omnia immortalia simplicia sunt; anima autem non est harmonia neque constat ex pluribus, sed simplex natura est; anima igitur immortalis est. Iterumque proponunt: quicquid a contrarietate originali non corrumpitur immortale iugiter perseverat; anima enim, quoniam simplex atque pura est, sine dubio immortalis est. Adiciunt quoque: si omne rationale quod se ipsum movet, immortale est; anima autem rationalis se ipsam movet; igitur immortalis est. Nos autem immortales esse animas facile veridicis lectionibus approbamus; nam cum ad imaginem et similitudinem auctoris sui legamus effectas, quis audeat contra sanctam auctoritatem mortales dicere ut impudenter potius asseratur eas a creatoris sui similitudine discrepare? nam quemadmodum poterat esse imago aut similitudo Dei, si animae hominum mortis termino clauderentur? ille enim ineffabiliter semper vivens, ineffabiliter semper manens, perennitatem ipse custodiens; qui omnia continet, omnia disponit, potens est sine dubitatione immortalis immortalia facere et pro suo modulo vitae competentiam dare. Dicit aliquis: quomodo sum similis Deo, cum immortalia minime creare praevaleam? cui sic per aliquam comparationem respondendum esse iudicamus. Numquid pictura quae nobis est similis potest imitari quae facimus? imago enim potest aliquam habere similitudinem, ceterum hoc non potest implere quod veritas. Nam et hinc immortalem debemus agnoscere, quod appetit de aeternitate cogitare. Desiderat enim post corporis mortem relinquere sui nominis famam, cupit sine fine laudari, et bona conscientia plus est de futuris attonita ne a posteris maculetur relata. Hinc est quod inter sublimiores constat auctores quia quicquid dignitate rationis erigitur, mortis iniuria non prematur. Adde quod veritas absolute profitetur malis iuge supplicium, bonis perpetua gaudia se daturam, ut non sit fas cum haesitatione recipi, quod dignatur omnipotentis divinitas polliceri. Verum hanc immortalitatem animae non talem debemus advertere quae nullam recipiat passionem. Est enim mutabilitati obnoxia et maeroribus pervia, sed tamen inter quaevis taedia vel anxietates continuationis beneficio perseverat. Singulariter autem immortalis Deus est, singulariter iustus, singulariter potens, singulariter bonus, singulariter sanctus. Quoniam licet ista vel his similia hominibus vel angelis inesse dicantur, nulla tamen ad eius altitudinem reverendae potestatis attingunt. Omnes enim arduae virtutes in summitate illa plenissimae atque perfectissimae sunt quae creaturis universis ipsius largitate pro suo modulo conceduntur. Nunc sciendum est haec immortalis anima quemadmodum degere sentiatur. Vivit in se post huius saeculi amissionem, non reflante spiritu sicut corpus, sed aequali mobilitate quae illi attributa est: pura, subtilis, cita, aeterna, videt, audit, tangit, ac reliquis sensibus efficacius valet; non iam ex partibus suis haec intellegens, sed omnia spiritaliter ex toto cognoscens. Alioquin absurdum est putare minus posse liberam quam mole brutissimi corporis ingravatam. Talia enim intellegere posse non dubium est et angelos et potestates aerias vel cetera quae sublimi atque immortali substantia constare noscuntur. Reliquum est ut nunc obnoxiam mobilitati currenti ordine doceamus. Quis autem dubitet modo nos esse gaudio sublevatos, modo maerore deiectos, modo pietate mites, modo indignatione terribiles, nunc ad virtutes animos erigere, nunc iterum ad vitia declinare? alia tenaciter assumimus, alia oblivione respuimus; quod nunc placet, post displicet. Bonorum etiam sermonibus aedificamur, malorum collocutione destruimur, et quantum proficimus cum rectis, tantum deteriores novimus esse cum pessimis. Nam si nos unus rigor, unum propositum contineret, nec boni ex malis, nec beati ex improbis mutabilitatis beneficio redderemur. Sed ut causa varietatis huius evidentius possit agnosci, recordemur, ut dictum est, prudentiam non esse nobis immutabilem contributam; et ideo sapimus, cum divina illuminatione bene gerimus, atque iterum desipimus, cum delictis caligantibus obcaecamur. Affectio enim quae venit et recedit semper incerta est. Solus omnipotens Deus est, cui hoc est esse quod sapere, hoc est posse quod vivere, hoc velle quod facere, et merito, quando universa quae vere bona sunt non ad illum veniunt sed ab ipso procedunt. Quapropter haec animae quam diximus origo: non intellegenda est pars Dei, ut quidam dementium irreligiosa voluntate putaverunt, quia convertibilis est; neque angelorum, quia carni sociabilis est, neque ex aere, neque ex aqua, neque ex terra, neque ex eis quae mutua complexione iunguntur; sed simplex et propria quaedam natura et ab aliis spiritibus discreta substantia, quam longe subtiliorem aeri et lucidiorem debemus advertere, quando istum vulgariter intuemur, illam vero condicione carnis aspicere non valemus. Hanc speciem naturalis mobilitas semper exagitat ad cogitationes suas comiter explicandas. Hinc est quod per quietem remissi, dum materia nobis fuerit solitae cogitationis abstracta, nec intenti ad cotidianas fuerimus sollemniter actiones, res varias, nunc falsis, nunc veris inspectionibus, somniamur. Parum est quod sopitis sensibus volatica imaginatione deludimur, dum frequenter etiam vigilantes a nostra contemplatione traducimur. Saepe enim cum nos in oratione magna intentione dirigimus, ludo nescio quo inspiratis subito cogitationibus amovemur, et ita provenit ut menti nescio quid adversum suggeratur quod dispositum non habemus. Constat ergo animam in hoc mundo instabili et variabili voluntate converti bonarumque rerum esse amissibilem ac receptibilem, nec uno semper voluntatis suae rigore subsistere, sed etiam contra dispositum suum multiplici se conversione mutare. Nec de illis sumus qui dicunt recolere magis animas quam discere usuales artes et reliquas disciplinas, cum et ad interrogata sint paratae, ubi potuerint intellectu perveniente contingere, et nova sic audiant quasi nihil ex eis ante didicissent. Ecce gravida definitio illa iam foeta est, ecce in lucem (ni fallor) quae fuerunt clausa proruperunt. Non est quicquam de proposita complexione derelictum, cuius talis est disciplina ut id quod intendit, ita explicet atque determinet ut neque minus neque amplius aliquid dixisse videatur. Nunc ad substantialem eius qualitatem sollicitis sensibus accedamus, quam interrogationis vestrae tertium locum tenere memoramini. V. DE QUALITATE ANIMAE.. Qualitatem itaque substantiae huius auctores igneam esse dixerunt propterea quod mobili semper ardore vegetetur et iuncta corpori calore suo membra vivificet. Deinde quod cuncta caelestia flammeo referunt vigore constare, non isto fumeo, consumptibili, et temporali, sed ex tranquillo nutritore atque immortali. Hoc neque minuitur neque crescit, sed in susceptae originis dignitate iugiter perseverat. Quod ideo finiri nequit, quia nulla, ut corpus aliquod, elementorum diversitate concretum est. Unum enim atque simplex habere nescit adversum et ideo semper manet, quoniam in essentia sua non habet litem. Sicut immortalia cuncta creata dicunt quibus spiritalis est concessa substantia. Nos autem lumen esse potius non improbe dixerimus propter imaginem Dei, quam inter conditiones rerum, quantum illi pro modulo suo necessarium fuit, decenter accepisse memoratur. Ipse enim Deus omnipotens solus habet immortalitatem et lumen habitat inaccessibile, quod super omnes claritates vel admirationes sanitas mentis intellegit, sed imago aliquam habet similitudinem; ceterum hoc lumen non potest habere quod veritas. Illud autem, quod ineffabile veremur arcanum, quod ubique totum et invisibiliter praesens est, pater, et filius, et spiritus sanctus est; una essentia et indiscreta maiestas, splendor super omnes fulgores, gloria super omne praeconium, quod mundissima mens et Deo dedita potest quidem ex aliqua parte sentire, sed idonee non valet explicare. Nam quemadmodum fas est sufficienter de illo dici qui creaturae sensu non potest comprehendi? Egrediamur licet pietate nimia modum animae nostrae et immensa religione supra nosmetipsos alta cogitatione sileamus. Transeamus etiam potestates caelestium creaturarum profundeque tractemus qui sit qui tam magna una iussione, uno momento fecerit; tamen quicquid miramur, amplius est, quicquid sentimus, excelsius, dum ad illam imperspicabilem maiestatem mens humana non penetrat. Vna ergo ratio potentiae huius est venerari quod investigabilis est, non definitive quaerere qualis quantusque sit. His itaque rebus edocti, lumen aliquod substantiale animas habere haud improbe videmur advertere, quando in evangelio legitur: lumen quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. Deinde quod in cogitatione positi, nescio quid tenue, volubile, clarum in nobis esse sentimus, quod respicit sine sole, quod videt sine extraneo lumine. Nam si ipsum in se lucidum non esset, rerum tantam conspicientiam non haberet. Tenebrosis ista non data sunt; omnia caeca torpescunt. Istius enim tam violenta sunt lumina ut etiam intueantur absentia. Quae tamen tunc multo clariores atque immutabiles efficiuntur, cum a Dei gratia bonis actibus non recedunt. Earum enim speculativa virtute multa atque ardua quae in arcano naturae recondita sunt inspici et comprehendi usu ipso certissimum est. Nunc inspiciamus utrum formas animae habere credantur quas incorporeas esse iam diximus. VI. FORMAM ANIMAM NON HABERE.. Prius scire convenit definitione maiorum formae ipsius veracissimam complexionem. Formam vero dico quae aliquod spatium linea lineisve concludit, et sic facile datur intellegi, si eam possunt animae suscipere quas spiritali certum est vigore subsistere. Nam cum omnis forma aut in superficie sit aut in corpore, superficies non nisi in corpore - corpus vero solidum atque palpabile - ab his autem rebus animam manifeste constet exceptam, residuum est ut formas animae nullatenus habere putandae sint sed infiguratae atque incorporales in sua qualitate permaneant. Nec illud moveat quod apostolus de Christo Domino dicit: qui cum in forma Dei esset non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, et cetera; ibi enim naturam vult intellegi. Ceterum incorporeus deus, qui ubique totus atque incomprehensibilis est, quam potuit habere formam? illud autem quod in evangelio legitur, post huius lucis occasum Abrahae sinibus egentem Lazarum fuisse susceptum, divitem vero flammis adurentibus aestuantem guttam postulasse unde eius temperaretur incendium, ideo intellegitur positum ut humani generis rerum ruinosa praesumptio quid formidare debuisset agnosceret. Ceterum nec ille lingua locutus est quam constat esse corpoream, nec ille digitos habuit unde cadentibus guttis incendium divitis temperare potuisset. Nam et reliqua in hunc modum suscipienda sunt quae lectione simili continentur. Parum est enim quod de creatura ista memorantur ad consuetudinem humani generis instruendam. Ipsum quoque auctorem impassibilem, immutabilem, perenniter uno modo manentem, furere legimus, dormitare frequenter audivimus, non quod talia possint Domino convenire, sed ut res aliquae ex humana consuetudine facilius compendiosiusque noscantur. Sic animas, nobis informes, formas legimus frequenter accipere. Solet etiam aliquos permovere si anima non habeat quantitatem, dum eam constet intra corpus hominis contineri; sed si definitionem veracissimam quantitatis revocemus in medium, quae res singulas breviter semper absolvit, facile nobis probata veritas elucescit. Sic enim arithmetici eam compendiosa veritate describunt: omnis quantitas aut de continuatis constat ut arbor, homo, et mons, aut de disiunctis ut chorus, populus, vel acervus, et his similia. Sed cum anima neque de continuatis, neque de disiunctis sit, quia corpus non est, clarum est eam quantitatem penitus non habere, sed ubicumque est, nec formam recipit nec habere nobis dicenda est aliquam quantitatem. Creatori tamen circumstantias earum et quantitates patere posse credendum est, quia omnia sub mensura, numero, et pondere creavit, et ipsi soli sunt nota vere, qui fecit ea, qui mira potentia ipsas quoque cogitationes nostras quasi res visibiles intuetur, qui innocentis sanguinem audit clamantem; ad postremum, qui novit omnia et antequam fiant. Tempus est venire ad virtutes morales quae sunt ambiendae divitiae et revera pretiosus census animarum, quas graeci aretas vocant, quibus contra immunditiam corporalem suam nititur bona conscientia vindicare puritatem. VII. DE VIRTUTIBUS EIUS MORALIBUS.. Primum adversum prava vel iniqua iustitiae munimen obiectum est cuius, ut veteres definire voluerunt, talis noscitur esse complexio. Iustitia est habitus animi, pro communi utilitate servatus, suam cuique tribuens dignitatem. Contra confusa et incerta prudentia utiliter adhibetur. Prudentia vero est rerum bonarum et malarum verax scientia. Contra adversa vel prospera remedialis opponitur fortitudo. Fortitudo autem est considerata periculorum susceptio et laborum firma perpessio. Contra delectationes igitur illicitas et voluptates fervidas moderatrix nobis temperantia suffragatur. Temperantia quippe est adversus libidinem atque alios non rectos impetus animi firma et moderata dominatio. His igitur munitionibus divina opitulatione concessis, velut quadruplici thorace circumdata, in hoc mundo mortifero salus animae custoditur nec potest a vitiis adiri quae tanta meruit tuitione vallari. Sed hoc virtutum quadripertitum decus trina (ut ita dixerim) parte completur. Prima est contemplatio quae aciem nostrae mentis extendit ad res subtilissimas intuendas. Secunda, iudicialis quae discretionem boni malique rationabili aestimatione pertractat. Tertia, memoria, cum res inspectae atque deliberatae in animi penetrabilibus fida commendatione reponuntur ut, quasi in quodam conceptaculo, suscipiamus quae frequenti meditatione combibimus. Vestiaria nostra, cum fuerint plena, nihil capiunt; hoc thesaurarium non gravatur oneratum sed, cum multa condiderit, sciendi desiderio plus requirit. Tetigimus supradictas partes quasi harmoniam tricordem: tali enim numero delectatur anima; ipso noscitur gaudere divinitas. Solent commovere aliqui subtilissimas quaestiones, dicentes: si divinitas perfectas et rationabiles animas creat, cur aut posito sensu vivunt infantes aut iuvenes inveniuntur excordes? sed quis non intendat animas parvulorum imbecillitate corporis nec officia sensuum nec ministeria posse explicare membrorum? ut si ignem angusto vase concludas, altum, ut illius moris est, nequit appetere, quia eum artissimum obstaculum constat operire. Tunc enim unicuique rei facultas sua videtur suppetere, cum illi nihil contrarium praevalet impedire. Sic stultis iuvenibus obviat quod aut imparilitate partium aut crassitudine humorum materni uteri vitio suscepto, anima inepta nimis habitatione deprimitur et vim suam exercere non praevalet, inconvenientis domicilii sede praepedita; quod stultis accidere hodieque conspicimus quos graeci niniones vocant. Nam ut de usuali quoque dicamus eventu, quam multi morbis accidentibus aut onerato cerebro aut praecordiorum stupore confusi acumen solitae sapientiae perdiderunt. Quanti etiam momentanea laesione mutati sunt? nam et ipse qui celeberrime sapiens habetur, copioso prandio refertus, quam facile in crapulam dilapsus obtunditur, ut virum illum prudentissime disserentem difficile vel vivum credas quem se nec movere posse conspicias. Unum tamen certissime scio, sapientes nimis felicissimos fieri qui misericordia Domini a talibus adversitatibus redduntur alieni. Forte sint et aliae causae quae rationabili animae ad motus proprios explicandos adversum ire videantur. Ceterum animae nec crescunt cum parvulis nec fatuis aliae varia discretione tribuuntur, sed sicut immortalitatem iugiter sumunt, ita et rationales esse generaliter sentiuntur. Parvulis enim ratio crescit longa meditatione, non anima. Nunc ad reliqua currente ordine transeamus. VIII. DE VIRTUTIBUS EIUS NATURALIBUS.. Virtutes animae naturales quinquepertitas veteres esse voluerunt. Prima est in utraque parte sensibilis quae nobis tribuit intellegentiae sensum per quam omnia incorporalia varia imaginatione sentimus. Facit etiam corporales vigere sensus, id est, visum, auditum, gustum, odoratum, et tactum quo dura et mollia, lenia asperaque sentimus. Secunda, imperativa quae iubet organis corporalibus motus diversos quos implere decreverit, hoc est, transferri de loco ad locum, voces edere, membra curvare. Haec exempli causa posuimus ut in his similia dixisse videamur. Tertiam, principalem, cum ab omni actu remoti, in otium reponimur et, corporalibus sensibus quietis, profundius aliquid firmiusque tractamus. Hinc est quod aetate maturi melius sapere iudicantur quia, senescentibus membris et corporalibus sensibus mollitis, pro maxima parte in consilium transeunt. Ubi dum mens amplius occupatur, robustior virtute adunationis efficitur, sed iterum desipiunt, cum nimia debilitate deponuntur, quoniam datum est animabus ad tempus suorum sequi corporum necessitates. Quartam, vitalem, id est, calorem animi naturalem, qui nobis propter suum fervorem moderandum aut auras aetherias hauriendo atque reddendo vitam tribuit et salutem. Quintam, delectationem, hoc est appetitum boni malique quem sub iucunditate animus concupiscit. Ecce iterum quadripertita subdivisione ad sustentationem corporis explicandam pars ista refunditur. Prima est attractiva, rapiens de naturali quod sibi necessarium sentit. Secunda, detentoria, assumpta retinens donec ex his utilis decoctio procuretur. Tertia, translativa quae accepta in aliud convertit atque transponit. Quarta, expellitiva quae, ut natura fiat libera, sibi nocitura depellit. Solvimus, ut datum est, quasi alium nodum, inclinavimus velut sextum collem, ut, difficultatis cacumine deplanato, inoffense ad reliqua gradiamur. Nunc ad originem animae quoniam difficultatibus plena est cautissime veniamus. IX. DE ORIGINE ANIMAE.. Legimus in conditione rerum mox de limo terrae corpus effectum est, et statim Dominum insufflasse factumque esse adam in animam viventem. Insufflavit enim dictum est ad exprimendam operis dignitatem, ut agnosceretur aliquid eximium quod eius ore prolatum est. Ceterum hoc significat insufflatio eius quod mandatum et iussio. Nam insufflare quemadmodum potest qui neque spiritum resolvit neque buccas habet quae constat esse corporea? hoc nonnulli secuti dixerunt, mox ut semen humanum coagulatum fuerit in vitalem substantiam, ilico creatas animas corporibus dari discretas atque perfectas. Medendi autem artifices quadragesimo die humanum ac mortale pecus animam dicunt accipere, cum se in utero matris coeperit commovere. Opinione quoque fertur aliquorum quod creator ille potentissimus, sicut de corpore nostro semen carnis educit, ita et de animae qualitate animam novam posse generari, quatenus originalis illius peccati, quod catholica confitetur ecclesia, per traducem delicti rea possit ostendi, nisi dono fuerit baptismatis absoluta. Nam quemadmodum infans qui peccandi non habet votum, reus debeat ullatenus inveniri, nisi aliqua ratione in ipsa origine animarum culpa videatur esse transfusa? unde pater augustinus, religiosissima dubitatione laudandus, nihil temere dicit esse firmandum, sed in ipsius esse secreto sicut et alia multa sunt quae nosse non potest nostra mediocritas. Hoc autem veraciter fixeque credendum est, et Deum animas creare et occulta quadam ratione iustissime illis imputare quod primi hominis peccato tenentur obnoxiae. Melius est enim in tam occultis causis confiteri ignorantiam quam periculosam assumere fortassis audaciam, cum dicat apostolus: quis enim cognovit sensum Domini aut quis eius consiliarius fuit? et iterum: ex parte scimus et ex parte prophetamus. Sed quoniam in hunc locum tenor nos disputationis adduxit ut animas reas per traducem peccati generaliter esse diceremus, convenit animam Christi Domini in medium deducere ne quis calumniosa intentione perversus simili eam putet condicione constrictam. Audiamus igitur originem eius sanctae mariae semper virgini digno praecone fuisse prophetatam. Ait angelus: spiritus sanctus superveniet in te et virtus altissimi obumbrabit tibi. Propterea quod nascetur ex te sanctum vocabitur filius Dei. Quis, rogo, in hac maiestate nascendi aut originalis peccati credat esse culpam aut profanam aliquam carnis suspicetur offensam? absque peccato sine dubio venit qui erat omnium peccata soluturus. Conceptus mystico inspiramine, natus ex virgine, nihil de adam traxit qui ut malum adae vinceretur advenit. Funis ille longissimus quo nos ligabamur abruptus est. Torrens qui nos rapiebat ibi siccatus est. Iura sua mors perdidit, dum condicio nostra vitam redemptoris accepit. Nam primus homo posteris transmisit exitium; veniens Christus Dominus credentibus contulit regna caelorum. Per istum enim reparat amissum statum qui per illum perdiderat meritum. Natus in gloria, conversatus sine macula, quid potuit de illo trahere quem contraria venit actione destruere? sanctae origini vita sancta respondit. Qui sine peccato est genitus, nulla est mundi labe superatus. Suscepit verum hominem natura, non vitiis. Respuit quod protoplastus deliquit et assumpsit hominem purissimum quem creavit, non peccatum suscipiens, sed carnem peccati sine aliqua iniuria pollutionis assumens. Suavis quidem nimium mihi facta digressio est, dum suspiciones improbas amovere contendo, sed dum ad aliud tendimus, hinc dicere multa non possumus. Restat nunc ut ordinem et propositum persequentes de sede animae dicere debeamus. X. DE SEDE ANIMAE.. Quidam sedem animae, quamvis sit corpore toto diffusa, in corde esse voluerunt, dicentes quod ibi purissimus sanguis et vitalis spiritus continetur ut inde etiam cogitationes sive malas sive bonas exire confirment; quod animae virtutem operari posse non dubium est. Plurimi autem in capite insidere manifestant, si fas est cum reverentia tamen dicere, ad similitudinem aliquam divinitatis, quae licet omnia ineffabili substantia sua repleat, scriptura tamen caelos insidere confirmat. Dignum enim fuit ut arcem peteret quae se noverat caelesti operatione sublimen et tali loco prae ceteris versari unde reliqua membra debuissent competenti regimine gubernari. Nam et ipsa figura capitis sphaeroides pulcherrima est in qua sibi immortalis atque rationalis anima dignam faceret mansionem. Certe corporalia videamus. Ignis iste mortalis semper tendit ad summum et quod habet subtilissimam naturam ad superiora sine dubitatione festinat. Sunt et aliqua huius credulitatis indicia. Nam cum medendi peritissimi testam capitis humani gravissima percussione confractam in soliditatem pristinam revocare contendunt, membranam qua teneritudo cerebri communitur, cum a sanguinea faece detergere cupiunt, frequenter attingunt. Quae statim ut tacta fuerit, in tantum stuporem homo pervenit ut vel percussus alibi graviter sentire non possit. Sed mox iterum ut se manus a cerebri impressione suspenderit, ad intellectum consuetudinarium redit, vocem sensumque recipiens, quid de ipso iam agatur agnoscit. Quod in aliis quoque membris non probatur accidere, quamvis immanium vulnerum foveis excaventur. Additur etiam quod et sano corpori ad hanc rem pertinentia non minima signa proveniunt. Nam cum fuerit aliquis nimia indignatione flammatus animumque suum aestu cogitationis accenderit, non fluctu viscerum, non pectoris commotione vexatur, sed statim capitis dolore percutitur ut illic videatur anima fatigationis signa reliquisse ubi magna visa est virtute contendere. Ibi etiam fieri absolute sentimus animae nostrae quosdam fluctus, quosdam impetus grandiores, ut ante oculos nostros veniant quae absentia nullus ignorat. Tendimus quidem vigorem animi in diversas partes multasque regiones et phantastica imaginatione ad capitis nostri iudicium perducitur quod per diversas mundi partes cognoscitur exquisitum. Denique oculos nostros defigimus omnino cogitantes, aurium sensus obstruitur, gustus cessat, nares vacant, lingua non habet vocem, et multis modis per talia signa cognoscitur anima in suis quodammodo cubiculis occupata. Haec ergo, ut putatur, in edito constituta quasi pro tribunali sedens, appetitorum suorum noscitur esse moderatrix, boni malique iudex, ambigua discernens, noxia respuens, cum tamen ei gratia divinitatis infulserit. Fuit quidem in primo homine beatitudo naturalis, arbitrii liberi potens et inviolata sententia, sed infelici transgressione deceptus, diabolica fraude perdens quod posteris traditurus acceperat, ad nos transmittere non potuit quod amisit. Inde propagatus interitus, inde humani generis nutrita defectio, inde ignorantia rationi contraria, inde noxiae curae, inde paenitenda consilia, inde obscurata cognitio, turpe desiderium, iustitiae neglectus; inde mille criminum lapsus et plura nobis cum pecoribus communia quae divinitas fecerat esse discreta. Praenuntiat enim, pro dolor, nobis solis discessio serenitatis adventum, futuras tempestates ventorum commotione dinoscimus, venturam saeculis ubertatem temporum ratione colligimus, laetitiam nobis interdum ignari animi praesagatione promittimus; sed quid tale ignorare potuisset anima, si eius fuisset dignitas custodita? depressa est iuste ad ignorantiam quae scire voluit contumaciter vetita. Modo enim signis aut coniecturis sapit aliqua quae sine labore nosse potuit universa. Illud tamen, sancta conversatione purgata, divinitatis auxilio recepit quod insidiis decipientis perdidit; illuminata videt a creatore quae fuscata non potest a semetipsa cognoscere. Narrata sunt de anima quanta probantur esse concessa, sed convenit ut et de eius templo dicamus, quoniam illa imago Dei non patitur ut corpori deformi coniuncta esse videatur. XI. DE POSITIONE CORPORIS.. Procerum animal et in effigiem pulcherrimae speculationis erectum ad res supernas et rationabiles intuendas, cuius harmoniaca dispositio ingentia nobis sacramenta declarat. Imprimis caput nostrum sex ossibus compaginatum in similitudinem caelestis sphaerae rotundae concavitatis formatum est, ut senarium illum perfectissimum numerum sedes nostri cerebri, in cuius organo sapimus, contineret. Hinc oculi, quasi sacrorum testamentorum pulcherrima duo volumina, collocantur ad quorum similitudinem omnia nobis combinata descendunt, ut aures, nares, labra, bracchia, latera, crura, tibiae, pedes. In hac enim mystica dualitate compago totius corporis continetur, et sicut illa testamenta ad unum respiciunt, unum sapiunt, ita haec officia in unam se convenientiam operationemque coniungunt. Sed licet haec parilitas pulcherrima se distributione consociet et alterutrum sibi mutuetur ornatum, sunt etiam singularia in medio constituta ne in unam partem praeiudicialiter vergentia alteram competenti decore nudarent: nasus, os, guttur, pectus, umbilicus, et genitalium virga descendens, quae laudabilia et honora monstrantur quando in medio locata consistunt. Capiti autem nostro, quod sensus capit universos, recte cervix quasi quaedam columna supponitur, docens nos religionem sanctam in unam fidei consistere validissimam firmitatem. Lingua quoque, vocis nostrae decentissimum plectrum, data est ad sermonum nostrorum convenientiam temperandam ut nos articulata verba ab animalium confusione distinguerent. Nec illud videatur incassum quod uni gutturi duae serviunt digestiones, scilicet ut omnis intellectus prudentis animae, quasi cibus acceptus et rationis calore decoctus, per gemina testamentorum itinera competentibus tractatibus explicetur. Et quoniam neque cornu neque dente neque fuga, sicut alia animalia, corporis humani forma se praevalet vindicare, robustus illi thorax bracchiaque concessa sunt ut illatam iniuriam manu defenderet et obiectu pectoris quasi quodam clipeo vindicaret. Genitalia vero nostra in magnum mysterium quis dubitet attributa? unde, praestante Deo, hominis reparatio fecunda procedit, unde mortales nesciunt habere defectum, quando personis pereuntibus genus noscitur posse servare continuum. Decorum membrum si non fuisset turpi libidine sordidatum. Quid enim illo pretiosius esset, si inde humanum genus sine culpa descenderet? sic omnia praeconialia creata sunt, si peccatis polluentibus non redderentur obscena. Hoc autem corpus animatum quinque sensibus administratur ac regitur, qui, licet sint communes cum beluis, a nobis tamen rationabili iudicio melius distinguuntur atque complentur. Primus eorum visus est qui aere illuminato colores respicit corporales et in eis suas proprietates agnoscit. Aspectus enim est, ut veteres definire maluerunt, vis animae spiritalis, egrediens per oculi pupillam, res non adeo longinquas attingens, sed ad quas potuerit pervenire diiudicans, illud videns ad quod destinatur ut videat. Nam si de interioribus suis oculi viderent, et se ipsos sine dubitatione conspicerent. Hoc etiam pater sensit Augustinus. Secundus auditus est qui concavis ac cocleatis auribus sonos accipit, aeris verberationes concrepantes, ratione diiudicans quid sit auditum. Tertius odoratus est qui diversos odores assumens, vim redolentium corporum, quasi quodam invisibili fumo naribus suscepto, competenti aspiratione perpendit. Quartus est gustus quo multarum rerum saporem palati diiudicatione cognoscimus. Quintus est tactus qui etiam cunctis membris communiter noscitur attributus. Elegantior nobis in manibus est quae singulariter datae sunt ad multas cogitationes nostras communiter explicandas. Altera enim per illas evenit firmiorque memoria; nam quod oblivisci possumus istis scribentibus sine labore retinemus. Haec sunt diversarum artium opifices et paene totius nostrae operationis effectus. Nam quid prodesset sensum aliqua facienda concipere, si haec laboriosa manus non probaretur implere? nec illud arbitror praetereundum quod pedes nostri manusque denaria digitorum quantitate formantur ut cursus vitae nostrae atque operatio sacramenta caelestis decalogi contineret ne praeter legem Domini aut cogitare aliquid aut agere deberemus. Facies ipsa quemadmodum prudentiae suae patefacit indicia? in effigiem nostram exeunt occultae cogitationes et ex hac parte cognoscitur qualis intus animus voluntasque versetur. Vultus siquidem noster, qui a voluntate nominatur, speculum quoddam est animae suae et quod substantialiter non cernitur per eius habitum evidentissime declaratur. Quanta possint de eius membris reliquis dici? cur triginta duobus dentibus gingivarum nostrarum ordo clavatus est? quare cervix nostra septem nodis spina viginti tribus spondulis colligetur? costae viginti quattuor radiis pro viscerum defensione flectantur ne teneritudo illa interaneorum importuna facillime laederetur iniuria. Nervi quam congrua dispersione corpus omne contineant! quomodo venae nutribili sanguine competenter irrigent membra? quemadmodum ossa nos medullata corroborent? cur unguibus nostris commune sit iugiter crescere cum capillis? quam decore, quam utiliter, carnes nostras vestiat cutis ut nec humor internus turpiter defluat nec pulchritudo colori subducta venustate dispereat! Sed cum membra singula diversa corpori praebere videantur officia, aliudque nobis sublime, aliud mediocre, aliud sit in ultimo constitutum, in tantam complexionis gratiam convenerunt ut omnia sint necessaria, omnia probentur accomoda, sicut apostolus ait, cum ecclesiam Dei studio caritatis adunaret: non potest dicere oculus manui: non es mihi necessaria. Aut iterum caput pedibus: non desidero operam vestram. Sed multo magis quae videntur membra corporis infirmiora esse, necessaria sunt, et quae putamus ignobiliora esse corporis, his honorem abundantiorem circumdamus. Deus enim ita temperavit corpus atque distribuit ut membra se mutuis adiutoriis indigerent. Sed hoc propter nimiam prolixitatem in summam dictum abunde sufficiat, nullum corporale animal in tantam mysteriorum significationem fuisse formatum. Debuit enim consilio summo fieri quod videbatur rationabili animae coniungi. O summi opificis creatura mirabilis quae sic humani corporis lineamenta disposuit ut si primi hominis non esset peccatis gravantibus onerata, magnis muneribus non fuisset exuta. Qualia enim meruit tunc libera habere quae nunc tot bona noscitur retinere damnata? verum ista caro, quamvis diversis vitiis appetatur, multisque vulneribus lacerata subiaceat, ipsa tamen est quae caeleste psalterium canit, quae gloriosos martyres facit, quae conditorem suum visitata promeruit, quae ipsam quoque vitalem crucem sancti redemptoris accepit; merito iam spiritalis futura creditur quando et hic mortalis tanto munere perfuncta gloriatur. Sic enim ista magna quidem natura sed originali delicto peccatis cotidianis obnoxia, ieiuniis, elemosinis, assiduisque orationibus divina se suffragatione componit, sic emundatis sordibus peccatorum, lucidam praeparat mentem ut suum suscipere mereatur auctorem, fidei templum quae se criminibus non concessit hospitio. Credo divina miseratione provisum ut corpus subderet animae, animam sibi, totumque salutariter ad Deum respiceret creatorem. Peractis his quae dicenda fuerunt, congruum videtur de animarum signis indiciisque disserere, quia licet earum substantia una esse videatur longe tamen disparibus qualitatibus segregantur. Ac primum dicam quemadmodum malorum hominum consuetudo moresque declarentur, quatenus quos interius videre non possumus, quibusdam indiciis extrinsecus approbemus. XII. DE COGNOSCENDIS MALIS HOMINIBUS.. Omnes igitur animae sine recta fide teterrimae sunt, ut philosophorum quae non creatoris legem sed humanum potius sequuntur errorem, et quamvis doctores videantur esse moralium et se disciplinarum cotibus nitantur abstergere, superstitionis tamen aerugines non declinant. Qualis enim dementia est illum colere quo melior est et credere praestare posse qui sibi non praevalet subvenire? nihil enim cuiquam prodest vitasse noxias cupiditates, enervatam non amasse luxuriam, deceptricem fugisse fallaciam, alienum se a terrenis vitiis effecisse, quia necesse est laboret incassum qui remuneratorem bonorum omnium sibi reddit infensum. Cuius enim praeceptis oboediet, si latorem legis ignoret? graditur sine via, respicit sine lumine, cogitat sine sapore, currit veloci gressu nec reperit ad quod pervenire disponit. Hi possunt ad praesens florere, sed fructum non probantur inferre, quia gratia eorum non in radice viguit sed in foliorum se tantum ostentatione iactavit. Nam et illi in eadem parte sunt qui, etsi recte credunt, foedis tamen sceleribus polluuntur; quoniam cum se gravibus peccatis conectunt, a creatore dissolvunt. Tunc immortalis anima fit mortua tenebris suis; incipit amare quod pereat, incipit odisse quod vivit, virtutes odit, vitia semper affectat in lamentabili obscuritate fuscata; rationem mundissimam non habet quia in gurgitem se perversitatis immersit; mox antiquo hoste captiva, ad vitia praeceps agitur et per corporis illecebras sumit de eius obnoxietate victorias. Est enim aegra et peccati semper anxia; ipsa se condemnans quam nullus accusat, ut merito mors vitalis ac vita mortalis talibus provenisse dicatur. Hanc si miserator ille respexerit oculumque mentis corporeis excessibus obcaecatum fuerit illuminare dignatus, ad liberatricem paenitudinem trahit, evadendi donat effectum quae pereundi primitus videbatur habuisse desiderium. Tunc felicior, cum fleverit, tunc celsior, cum se prostraverit; lacrimis reparat quod gaudendo perdiderat, et quae ad hostem voluptatibus invitata pervenit, ad salutarem Dominum prosperrime contristata festinat. Sed quamvis eas non sit fas hominibus intueri, tamen evidentibus indiciis suas qualitates aperiunt ut et illos possimus advertere de quibus aliquid non probamur audisse. Malis nubilus vultus est in qualibet gratia corporali; maesti etiam cum laetantur, agunt unde paulo post paeniteant. Deserti impetu voluptatis suae, subito in tristitiam redeunt, oculi interdum super quam necesse est commoventur. Iterumque cogitantes infixi sunt, incerti, vagi, fluctuantes, ad omnia trepidi, de cunctorum voluntate suspensi, curis anxii, suspicionibus inquieti, aliena de se iudicia sollicite perscrutantur quia dementer propria perdiderunt; quaerendo vitam calamitatem infernae mortis incurrunt, et dum lucem temporalem avide cupiunt, tenebras perpetuae noctis acquirunt. Relationes suas inexplicatas saepe derelinquunt, saltu quodam ad aliud transferuntur, cum nihil agant semper eos aestimes occupatos. Formidolose vivunt etiam cum nullius insecutione vexantur. Poena illis est conscientia sua et a se omnia sustinent, cum ab aliis gravia nulla patiantur, eorum et ipse odor acerbus est, nisi cum suavissimis inhalationibus superstites condiuntur. Necesse est enim ut odore delectetur peregrino qui offenditur proprio. Veniamus ad sanctae trinitati fideles animas quae praedicatam retinent apostolicam disciplinam et in gloriosissima voluntate constantes revera similitudinem supernae servare probantur imaginis. XIII. DE COGNOSCENDIS BONIS HOMINIBUS.. Sanctarum igitur animarum et in ista communi vita magna iam virtus est. Nam carnem expugnatricem humani generis per quietem debellant, victrices sui sunt dum studendo conscientiae vivo corpori mortem delectantur infligere. Vae autem carni quae hic superata non fuerit! nam quae in hac conversatione vincitur illic sine dubio coronatur. Vir denique fixus, purus, innocuus, omnes laudat, se semper accusat, et cum placeat universis, sibi soli displicet. Nimia enim magnitudo est suam intellegere parvitatem, nec praevalet hoc nosse, nisi cum iam coeperint divina patescere. Hi tantum expeditius ad superna volant quantum se onerosius in humana conversatione castigant. Imperant corpori quia famulantur auctori, et dum se exiguos cognoscunt, ad culmen magnae perfectionis evadunt. Nullum laedere cupiunt, laesi semper ignoscunt; caritatem et illis impendunt qui eos scelerato odio persequuntur. Tales animae, Domino praestante, etiam noxiis spiritibus imperant, et illi quos mundus patitur infestos, a creatura minore superantur. Adhuc in corpore positae fortiores sunt angelis malis, adhuc inditae carni iubent potestatibus aeris; quorum temptationibus non cedunt, eis divina virtute dominantur. Istae enim immortales proprie sunt dicendae, quas nulla paenitudo discruciat nullus maeror affligit, quae sibi nequeunt reputare quae probantur existere. Inopia ditescunt, carceribus laetae sunt, et inter haec iure secunda illis oboediunt quia semper bonos sequuntur. Contra persecutores fortiore semper eriguntur audacia, quando finis lucis illis principium est bonorum, et in aeterna beatitudine recipiunt quod in temporali conversatione gesserunt. Sic sanctorum animae adhuc in isto saeculo commorantes, dum longa sint habitationis contrarietate districtae, tamen bonis angelis videntur esse concives, etiam ex magna parte consortes. Moyses enim per maria terrenum iter aperuit, aquarum domicilia siccis pedibus transmeavit, et tam magni fluctus, quasi latere utroque constructi, in speciem rupis peregrina soliditate riguerunt. Meruit helias ne plueret, obtinuit etiam ut se desideratus imber effunderet, et unus homo beatis supplicationibus egit quod generalitas, cum suspenderetur, impetrare non meruit. Istis enim qui se caelesti conversatione mundificant virtus superna miseratione conceditur quam homo propter originale vitium habere non potest cum creatur. Per mundum transeuntes maiestati semper affixi sunt, quibus tam assidue praestantur magnalia ut paene iure desinant esse miracula. Heliseus discipuli sui oculos caelestem militiam non videntes aperuit, exercitus hostium caecitate percussit. Ademerunt nonnulli flammis incendia, vitalem calorem frigidis cadaveribus reddiderunt. Leones feroces ad sepeliendum corpus convenire fecerunt et in vicem ratis homines legimus vexisse crocodillos, liquorem converterunt in duritiam silicum, latices iusserunt manare de siccitate saxorum, illaesis vestibus prunas accepimus fuisse portatas; ambulare claudum, solem praeceperunt stare celerrimum. Humano verbo facta est naturae diversitas, et in tantam gratiam sunt recepti ut et ipsis potuisset famulari quod servire mundus mirabatur auctori. Quid iam de imperio vocis dicamus, quando et vestis eorum tacta effectum sospitatis attribuit et apostolici umbra corporis periculum mortis exclusit? sic abundantia meritorum et per illud videbatur sanare quod constat substantiam non habere. Talis anima absolute sentitur, etiam cum eius existentia non videtur. Hilaris illi semper vultus est et quietus, macie validus, pallore decoratus, lacrimis assiduis laetus, promissa barba reverendus, nullo cultu mundissimus; sic per iustitiam mentis de rebus contrariis redduntur homines pulchriores. Oculi laeti et honeste blandi, sermo veriloquus, bonorum pectorum penetrabilis, cupiens amorem Dei omnibus suadere quo plenus est. Vox ipsa mediocris nec debilis vicino silentio nec robusta clamore dilatata, asperitate non frangitur, accedentibus gaudiis non movetur; moribus vultuque unus est. Templum sanctum, domicilium virtutum, cuius ora se nequeunt immutare dum semper probantur studere constantiae. Gradus quoque ipsius nec tardos conspicit nec veloces, nullum propter semetipsum videt, nulli propter alterum parcit, suasor recti sine arrogantia docens, cum humilitate liber, cum caritate districtus, ut tam grave sit illum deserere quam invitum est ab ipsa quoque vita discedere. Amator salutiferi secreti ubi nulla libidine sauciatur, contentione nulla succenditur, superbia non inflatur, invidiam non habet fratrum, nulli loquitur quod paeniteat, nil audit absurdum. Multa turba vitiorum sine certamine vincitur quando solitudo grata suffragatur. Tunicam postremo suam, quamvis more cutis una sit, suavissimis implet odoribus; fragrat, quod divitis indiae pigmenta transcendat. Agnoscitur in illis humanum corpus habere aromata sua, scilicet dum nulla crapulatione distentum, nidores non exudat acerrimos. Facile est advertere quem superna potentia dignatur invisere. Nam et ipse quoque animus noster mox gaudet ad talem et non admonitus intellegit quem caelesti inspiratione cognoscit. Verum haec in sexu validiore non adeo miranda sunt. Quis autem digne sufficiat virginum ac viduarum maximas explicare virtutes quae sic ad praecepta Dei sancto amore rapiuntur ut et magnae patientiae se vigore discrucient et ad martyrii coronam victa carnis infirmitate perveniant? Locuti sumus multa de anima; diximus etiam de corpore nostro quae visa sunt. Tendamus nunc acies mentis in futuras retributiones. Convenit enim ut postquam se creatura cognovit, ad creatorem suum pura mente festinet. XIV. QUID AGANT ANIMAE POST HANC VITAM.. Quaeritis forsitan post hoc saeculum animae nostrae quid agant qualesque permaneant. Respondemus ut diversa lectione collegimus. Mors est animae corporisque facta resolutio, vitae huius absentia, carnis desideria vel necessitates prorsus ignorans. Nam cum fuerimus hac luce imperio creatoris exuti, simul corporis appetitiones et imbecillitates amittimus. Non enim ulterius labore frangimur, non cibo reficimur, non ieiunii diuturnitate quassamur, sed in animae nostrae natura iugiter perseverantes, nihil boni malique faciemus, sed usque ad tempus iudicii aut de praeteritorum actuum pravitate maeremus aut de operationis nostrae probitate laetamur. Tunc autem recipiemus factorum omnium plenissimum fructum, quando voce Domini aut repudiati fuerimus aut ad regnum perennitatis admissi. Hanc igitur mortem in ista vita paene quietus somnus imitatur quando saeculi istius desideria ambitumque deponit, et quicquid hic agitur tranquillus animus sopore mentis ignorat. XV. DE FUTURO SAECULO.. Nam dum corpora sexus suos die resurrectionis in illa celeritate qua sunt omnia creata receperint, quae erit calamitas miseris in aeternum cruciari numquamque deficere? ita enim perpetuae poenae traditur ut infauste semper existere comprobetur: dolor sine fine, poena sine requie, afflictio sine spe, malum incommutabile. Sic enim varietas vitiosa punitur ut eius damnatio nullatenus immutetur. Miserrimi omnium et perdendo quod diligunt et iugiter patiendo quod nolunt: aevum sine dulci vita, mors sine remediabili fine, civitas sine laetitia, patria exosa, amara domicilia, coetus tristium, turba lugentium; et quod supra omnes confusiones deterius est, illos ibi se cum torqueri posse cognoscunt quos decepti numina crediderunt. In ipso tamen supplicio pro meritorum qualitate diversitas est; nam et distans beatitudo bonos continet et impios dispar poena constringit. Aetas plane omnibus una atque perfecta futura est. Nam quemadmodum ibi erit minor ubi non crescitur, aut quare senex ubi non deficitur? mutabilitates istae ad interitum tendunt, unum est quodcumque perpetuum est. Ex hoc igitur quasi vasto flumine quidam videtur rivulus altercationis exire, si iugi poenae concedatur aeternitas, dum consumptio vix substantiam permittat existere quam nullo se tempore permittit reparare. Sed istud omnino superfluum est in causarum perennium ratione cogitare. Nam et talis esse poena potest quae torqueat, non imminuat; et talis substantia quae sensum doloris augeat, non defectum mortalitatis incurrat. Ipsa denique anima nostra quantis hic cruciatibus afficitur, cum tamen non solvatur! montes quoque nonnulli quam nimio torrentur incendio, et tamen inter flammas suas stabiles perseverant! salamandria incendio reficitur et ignis calore reparatur. Vermiculi quidam aquis aestuantibus nutriuntur. Sic istis dat victum quod aliis minatur interitum. Quod si inter has mortales materias talia nos exempla corroborant, quid de illa aeternitate credendum est ubi mortalem non invenit quem poena consumat? erit ergo miseris conflagratio inextricabilis et aeterna combustio. Bonorum autem dona quis dubitet esse perpetua, cum se cognoscunt laetitiam percipere et ulterius tristitiam non timere, mereri gaudium quod norunt esse continuum? illic animus sua prospera non pavescet sed exultationem propriam semper retinet in aeternum cogitata prosperitas. Advertunt enim beatitudinem suam in summa esse securitate, cum se intellegunt iam non posse peccare. Nulla ibi iam quatitur varietate nostra securitas; fixa mens non nutat, non fluctuat, non movetur, et in tanta pacis stabilitate defigitur ut nihil aliud praeter illam contemplationem vel quaerere vel cogitare patiatur. Sic provenit semper quod libeat quando non erit quod paeniteat. Vacabimus ibi, si tamen creatoris munere concedatur, non torpore desidiae resoluti, sed ad gratiam perfectionis intenti. Sensus noster complebitur puritate mitissima; tranquillum erit omne quod volumus, sine cogitatione sapiemus, sine errore sentiemus. Malum iam nec ab alio capietur nec extra voluntatem generabitur. Habebimus hanc esuriem quae delectet, habebimus hanc assiduitatem quam mens fastidire non possit, iugiter amando creatorem semperque eius gloriam suaviter contuendo. Non ibi molesta taedia praegravabunt, non varietas imbecilla confundet, quando talia sunt quibus afficimur ut nullum in eis finem optare patiamur: quies operosa, opera quieta, animi indefecta unitas. Tunc enim divinae sapientiae agnitione complemur, nec rerum veracissimus intellectus disciplinis onerosis imbuitur sed inelaborato mentis lumine declaratur. Ibi numerus quantus est notus efficitur, ibi linearum discretio absolute conspicitur, ibi convenientia musicae patet, ibi astrorum motus visuali cognitione certissimus est, ibi veritas superna videndo nota est; Dei sapientiam contuebimur, qua maiestate singula quaeque disponat. Ibi videbimus quam irrite acatholicis lacerabatur ecclesia. Ibi eam conspiciemus in vestitu deaurato astare a dextris sponsi et regis sui. Ibi cognoscemus quanta fuerit sub sole vanitas vanitantium. Ibi revera cernemus quam salubriter monebamur Dominum Deum tuum adorabis et illi soli servies; cui omnia comparata vilissima sunt, qui numquam aliter fuit, numquam aliter erit, cum quo esse nemo nisi feliciter potest, sine quo esse nemo nisi infeliciter valet. Sic dum talis agnitio ab anima rationali et iam purgata revolvitur, inveniri ab ea non potest quod amplius expetatur. Opinari quidem possumus spiritalis homo quarum causarum delectatione saginetur, sed quis sit ille suavitatis modus, sicut legitur, nec mente potest intellegi nec sermonibus explicari. Felices qui habent omnia quae volunt et nulla adversitate quatiuntur. Ibi enim caro animaque aeterna pace compositae nequeunt inter se sentire contraria, ibi erunt artus qui spiritali consensu ornent, non concupiscentia carnali degenerent, ibi denique caelesti sobrietate fulgebunt, non autem mundanis cogitationibus ebriae polluentur. Domicilia plane eorum, ut putamus, in supernis erunt et terras non appetent quarum usum necessarium non habebunt. Quocirca non erit permixta, sicut in hoc mundo, habitatio, sed sequestratim ab impiis electi magna locorum qualitate et regione dividentur. Civitas caelestis, mansio secura, patria totum continens quod delectet; populus sine murmure, incolae quieti, homines humanarum rerum indigentiam non habentes, ubi nullum avida molestat esuries, nullum morbida aegritudo consumit. Nullus probatur liberam erubescere nuditatem nec quemquam gravia frigora contristant, non aestus anhelum corpus exurit, nullus reparatores appetit somnos ubi nemo cognoscitur esse lassatus. Omnia blanda, omnia suavia, cuncta tranquilla, quando et ipse mundus noxiam deponens intemperiem habebit saluberrimam perpetuis saeculis unitatem. Erit etiam illic dies continua et serenitas aeterna. Sol ibi quidem nulla nube fuscatur sed omnia de auctoris gratia plus lucebunt. Ibi enim beatis talis splendor mentis est et lumen intellegentiae ut ipsum, ut dictum est, sicut in maiestate sua est, mereantur conspicere creatorem. Quocirca libris veterum rationabiliter commonemur quod pars illa emundata atque meliorata divino munere veraciter speculetur auctorem, quae eius nihilominus portat imaginem. Inde denique videbimus unde credimus, et ex ea parte illud summum, eximium, singulare contemplabimur unde utique meliores sumus. Globus iste solis cum hic serenus infulserit, quemadmodum animi nostri sensa permulcet! lumen quoque terrenum, quanta nos implet gratia cum videtur! aspecti flores gratissima nos iucunditate reficiunt; terram viridem, mare caeruleum, aeris puritatem, stellas micantes eximiis nunc delectationibus intuemur. Quod si magnam praestant dulcedinem, cum ad obtutus nostros venerint res creatae, quid illa maiestas tunc visa conferre creditur cui nihil simile reperitur? XVI. DE DEO.. Tunc perfecte cognoscemus quod modo salutariter credimus. Nec enim aliter animadvertere merebimur, nisi nunc quae sunt vera fateamur; hoc est, coaeternam, incommutabilem, distinctam personis et inseparabilem trinitatem, replentem omnia simul substantiali virtute sua, unum triplex trinumque simplicabile, parilitas in omnipotentia, aequalitas in caritate, unitas in natura. Haec excellenter et singulariter simul iudicat iustitia sua, simul parcit pietate sua, simul cooperatur virtute sua. Potestas incomprehensibilis, beatitudo mirabilis ex qua beantur quaecumque beata sunt, vivificantur quaecumque viventia sunt, continentur quaecumque subsistunt; cuncta librans, simul cuncta discernens, quae ideo in iudicando non labitur quoniam in cognoscendo non fallitur. Cum non appareat, praesens bonis est, et cum nusquam desit, absens malis est. Immobilis quia ubique tota est, incessabilis quia voluntates suas semper operatur. De toto se audit, de toto se videt non ex aliqua parte, tamquam de membro respiciens, sed omnia undique ita ut sunt perscrutabili virtute cognoscens. Dicitur etiam odorare, gustare, ambulare, sed haec propter intellegentiam nostram humana consuetudine facere perhibetur, dum inenarrabili potentia maiestatis suae longe aliter cuncta perficiat. Virtus sancta, universa creans atque disponens, regnat maiestate propria et gloria sempiterna. Incomprehensibilis, inaestimabilis, et aeterna potentia caelos mirabili suspensione consolidat, terras super mare defigit, dat fontibus cursum, mari terminum ponit; serenus coruscat, pius fulminat, ima summaque sapientiae suae lege moderatur, scilicet quia in gubernatione ipsius consistunt omnia, non in suo posse derelicta. Irascitur placidus, iudicat tranquillus, et sine mutabilitate eius provenit quod delinquentium reatus exciperet. Rerum humanarum valde miserator, conversis statim parcens, peccantes expectando recorrigens, et cum pati nil possit contrarium, magna tolerantia sustentat adversum. Quantulum est quod hic de illa ineffabilitate sentimus? ibi plene cognoscemus quam subiecta sint in conspectu eius gloriae, quae miramur, cui praebet ministerium angelica magnitudo, carissimo famulantur excelsi principatus obsequio, in numerabiles potestates fideliter et constanter oboediunt quem semper indiget quaevis excellentia summitatis. Quid iam de eius singulari potentia coniciamus, quando nec illud modo comprehendere sufficimus quod ei parere posse minime dubitamus? tunc liberati intellegemus cui dementes resistere temptabamus; ad quam magnifica provocati, quibus videbamur sordibus occupari! illud in momento videre sufficeret quod nos in aeternum promittit veritas intueri. Illic convincitur omnis pravitas quaestionum, illic male credita veritatis ipsius facie superantur. Sine fine regnum, sine nocte lux, sine vitiis corpus, sine mortibus vita. Et cum omnia dirigantur ad aeternum, solum ibi morietur exitium. Magnum est his perfrui sed multo melius quod inde non probatur exiri. Vincunt vota qui vocantur ad praemia. Tunc vere cognoscunt quam feliciter creati sint qui ad tam magna pervenerint. O incomprehensibilis maiestas et pietas, nam inter operas rerum quibus mundi ambitus opificis laude completur nihil egregius probatur existere quam substantiae spiritales quae creatorem suum pura noscuntur mente cogitare. Reliqua enim facta sunt ad intellegentium delectationem; haec autem ad suam beatitudinem quae venerantur auctorem. Tempus est ut quaestionum varietate dimissa dictorum copiosissimam densitatem in quibusdam manipulis colligamus ut fideli calculo numerata horreis memoriae compendiosa brevitate condantur. XVII. RECAPITULATIO.. Primo igitur ut retinetis, auditores prudentissimi, proprie dici hominis animam etymologiae ipsius consonatione docuimus, sequestrantes ab ea vocabula quae nominum similitudine audientes confundere potuerunt; secundo, definitionem substantiae huius cum suis expositionibus, ut datum constat, absolvimus; tertio, de substantiali eius qualitate decursum est; quarto, monstravimus quemadmodum anima formam habere non possit; quinto, virtutes morales relatae sunt quae contra vitia huius saeculi velut quaedam arma fortiter opponuntur; sexto, de virtutibus animae naturalibus non pauca professa sunt; septimo, de origine eius quae sunt lecta narravimus; octavo, sedem ipsius iudiciumque descripsimus; nono, de corporis nostri positione tractatum est; decimo, anima infidelis cum suis signis prout concessum videtur ostensa est; undecimo lucidam mentem et plenam divinitatis pro captu nostrae possibilitatis attigimus; duodecimo, de spe futuri saeculi nonnulla, Domino largiente, memorata sunt ut quam immortalem credimus perennes distributiones habere nihilominus sentiamus. Clausimus itaque nostrum munusculum numero duodenario, qui caelos signorum diversitate decoravit, qui annum menstruali venustate composuit, qui ventos principales terrenae indigentiae provida dispositione concessit, qui diei noctisque spatia horarum congrua quantitate divisit ut merito et animae dilucidationi haec supputatio adhiberetur quae tantarum rerum naturalium dispositionibus consecratur. Restat nunc, sapientissimi viri qui floretis ingenio, ut, mole mundi istius salutariter transilita, divinae misericordiae nosmetipsos velociter offeramus per quam plenissime illuminatur cogitantis obtutus. Intellegamus eum, diligamus ipsum, et tunc animas nostras vere cognoscimus, si de illius largitate sapiamus. Ipse enim magister potens atque perfectus est qui et vera dicat animae nostrae et quae dixerit, eam faciat illuminata mente conspicere. In schola siquidem Christi cor indocile non potest inveniri qui se ei tota mentis integritate tradiderit, nec ignorare potest quod quaerit nec amittere quod pia remuneratione susceperit. Fit ergo magna, pretiosa, dives anima, cum se ex proprio pauperem esse cognoscit; potens, si humilitatem saluberrimam non declinet, felicissima denique, si servet in carne quae in aethere superbi angeli probantur amisisse. Ad te enim, sancte Domine, nemo se erigendo pervenit sed potius humiliatus ascendit. Cum altissimus sis, proximior redderis supplicatione curvatis. Nostra tibi humilitas accepta est; amas quod propter te non quaeris, desideras quod non indiges. Ipsa est enim vitae nostrae mater, germana caritatis, aestuantis animae singulare praesidium, contraria debellatrixque superbiae, et sicut illa per diabolum origo criminum, ita ista per te noscitur fons esse virtutum. Hanc tu, Domine Christe, sic nobilitare voluisti ut eam non solum praecipere sed etiam suscipere dignareris. Subisti quippe in assumpta hominis natura iudicium qui iudicaturus es mundum; caesus es flagellis qui exaltas et humilias reges; pertulisti in faciem odiosos consputus quem insatiabiliter videre cupiunt angeli; felle potatus es qui humanum genus sic habuisti dulce ut rerum Dominus naturam servi dignareris assumere; patienter coronam spineam suscepisti qui comples orbem terrarum diverso flore praemiorum; condicionem subisti mortis qui vitam creaturis tribuisti universis; tantaque fuit in sancta incarnatione humilitas quanta est in divinitate incomprehensibilis maiestas. Per te enim, admirande Domine, poena facta est aeterna requies, passio remediabilis, mors fidelium salutis introitus. Haec enim perpetue dat vivere quae solebat extinguere, non iniuria quoniam quae vitam omnium suscepit merito ius peremptionis amisit. Data in dedecore, manet in honore, quando res quae pandebat inferos nunc perducit ad caelos. Vere omnipotens qui et ipsas miserias fecisti potentes, nullus regum egentibus tuis par est, nullae purpurae piscatorum tuorum retibus adaequantur, quando illae in mundanas tempestates impellunt, haec ad litus aeternae securitatis adducunt. Pauper de nobis, dives ex tuo. Factus es socius mortalitatis nostrae ut nos participes redderes aeternitatis tuae. Superbiam humilitate, aculeum leti morte prosternis. Nosti enim bona facere per iniquos, convertens ad adiutorium quod paratum est ad nocendum, potentius esse diiudicans laesiones ad utilitatem convertere quam causas malorum radicitus amputare. Nam quomodo beneficiorum tuorum cognoscerentur signa, si et adversae partis non monstrarentur indicia? XVIII. ORATIO.. Tu ergo, Domine Iesu Christe, qui sic pro nobis flexus es ut homo fieri dignareris, non in nobis patiaris perire quod decrevisti miseratus assumere. Meritum nostrum indulgentia tua est; dona quod offeram, custodi quod exigas ut velis coronare quod praestas. Vince de nobis invidam potestatem quae sic decipit ut delectet, sic delectat ut perimat; hostis dulcis, amicus amarus est. Nosti enim quam feraliter lubricus anguis illabitur, squamis repentibus minutatim corpus omne sollicitat, et ne eius intellegatur adventus, fixum non habet impressa varicatione vestigium. Invidit, pro dolor, tam magnis populis, cum duo essent, et adhuc temporales persequitur quos impio ambitu fecit esse mortales. Se intercipit quod alios decipit, et nullo fine corrigi meretur quia de omnium deceptione damnandus est. Quapropter non possit iniquus ne convalescat interitus, dominatum in nobis non exerceat qui numquam praestiti sed virtus tua nos possideat quae creavit. Doleat perisse quod fecit, dum nos viderit perire quos voluit. Domine, quia in nobis non est quod remunereris sed in te semper est quod largiaris, eripe me a me et conserva me in te. Impugna quod feci et vindica quod fecisti. Tunc ero meus, si fuero tuus. Via sine errore, veritas sine ambiguitate, vita sine fine, dona noxia odisse et profutura diligere. In te ponam prospera, mihi applicem semper adversa, quam nihil sim sine te sapiam. Qualis vero te cum possim esse cognoscam. Intellegam qui sum ut ad illud valeam pervenire quod non sum. Nam sicut praeter te existere non coepimus, ita et sine te esse proficui non valemus. Omnia vergunt nihilominus in ruinam quae a maiestatis tuae pietate fuerint segregata. Te autem amare, salvari; formidare, gaudere; invenire, crevisse; amisisse, perire est. Tibi denique nobilius est servire quam mundi regna capessere, merito, quando ex servis filii, ex impiis iusti, de captivis reddimur absoluti. Quapropter contra peccata nostra misericordiae tuae munimen insurgat quae nominis sui testimonio miseris datur; ut trina remunerati condicione sentiamus nobis propitiam trinitatem. Petimus quia iubes, pulsamus quia praecipis, et sine fine conferre mavis qui semper commones ut rogeris. O altitudo pietatis, o clementiae incomprehensa profunditas, cum nemo possit aliquid accipere si resistis, vim te precibus nostris pati posse testaris; merito, quando a iudice petimus ut ad poenale iudicium non vocemur et per legislatoris gratiam speramus eripi ne possimus a promulgata constitutione damnari. Tibi, sancte rex, confidenter dicimus dimitte peccata et concede non debita. Omnis te creatura operis tui bonitate collaudat; debemus tibi quod existimus, obligamur etiam quod cotidiano munere continemur. Gaudeamus et hinc quoque, gloriosissime Domine, quod tua beneficia non irrite postulamus. Tempera, bone artifex, organum corporis nostri ut harmoniae mentis possit aptari, nec sic roboretur ut superbiat, nec sic languescat ut deficiat. Tu nosti quae vere moderata sunt. Vasa tua sic reple prosperis ut capacitas non praebeatur adversis. Dominetur ratio, serviat caro, quoniam a te solo potest effici ne fragilitate corporis possis offendi. Verum haec pro nostro modulo, non pro rerum ipsarum magnitudine dicta sufficiant, quando et amplius quam expetebamur ediximus et alma lumina veracium litterarum breviter talia cauteque docuerunt. Illi enim potuerunt de his inoffense dicere qui purificati divino munere probabili se meruerunt conversatione tractare. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus II 1 Tertulliani Liber De Exhortatione Castitatis I. 1 Non dubito, frater, te post uxorem in pace praemissam ad compositionem animi conuersum de exitu singularitatis cogitare et utique consilii indigere. Quamquam in huiusmodi cum fide sua conloqui debet unusquisque eiusque uires consulere, tamen quoniam in ista specie carnis necessitas cogitatum mouet, quae fere apud eandem conscientiam fidei resistit, opus est fidei extrinsecus consilio tamquam aduocato aduersus carnis necessitatem. 2 Quae quidem necessitas facillime circumscribi potest, si uoluntas potius dei quam indulgentia consideretur. Nemo indulgentia utendo promeretur, sed uoluntati obsequendo. 3 Voluntas dei est sanctificatio nostra. Vult enim imaginem suam nos etiam similitudinem fieri, ut simus sancti, sicuti et ipse sanctus est. Id bonum, sanctificationem dico, in species distribuit complures, ut in aliqua earum deprehendamur. 4 Prima species est uirginitas a natiuitate: secunda, uirginitas a secunda natiuitate, id est a lauacro, quae aut in matrimonio purificat ex compacto, aut in uiduitate perseuerat ex arbitrio: tertius gradus superest monogamia, cum post matrimonium unum interceptum exinde sexui renuntiatur. 5 Prima uirginitas felicitatis est, non nosse in totum a quo postea optabis liberari: secunda uirtutis est, contemnere cuius uim optime noris: reliqua species, hactenus nubendi post matrimonium morte disiunctum, praeter uirtutis etiam modestiae laus est. Modestia est enim ablatum non desiderare, et ablatum a domino deo, sine cuius uoluntate nec folium de arbore delabitur nec passer assis unius ad terram cadit. II. 1 Quam denique modesta illa uox est: Dominus dedit, dominus abstulit, ut domino uisum est, ita factum est. Et ideo si nuptias sublatas restauremus, sine dubio contra uoluntatem dei nitimur, uolentes habere rursus quod habere nos noluit. Si enim uoluisset, non abstulisset. Nisi si et hoc uoluntatem dei interpretamur, quasi et rursus nos uoluerit habere quod iam noluit. 2 Non est bonae et solidae fidei sic omnia ad voluntatem dei referre, et ita adulari < sibi > unumquemque dicendo nihil fieri sine nutu eius, ut non intellegamus esse aliquid in nobis ipsis. Ceterum excusabitur omne delictum, si contenderimus nihil fieri a nobis sine dei uoluntate, et ibit definitio ista in destructionem totius disciplinae, etiam ipsius dei, si aut quae non uult de sua uoluntate producat, aut nihil est quod deus non uult. 3 Sed quomodo uetat quaedam quibus etiam supplicium aeternum comminatur (utique enim quae uetat non uult, a quibus et offenditur), sic et e contrario quae uult et praecipit et accepto facit et aeternitatis mercede dispungit. Igitur cum utrumque ex praeceptis eius didicerimus, quid nolit et quid uelit, tamen nobis est uoluntas et arbitrium eligendi alterum, sicut scriptum est: Ecce posui ante te bonum et malum: gustasti enim de agnitionis arbore. 4 Et ideo non debemus quod nostro expositum est arbitrio in domini referre uoluntatem, quod non ipse uult aut non uult quod bonum est qui malum non uult. Ita nostra est uoluntas, cum malum uolumus aduersus dei uoluntatem, qui bonum uult. 5 Porro si quaeris, unde uenit ista uoluntas, qua quid uolumus aduersus dei uoluntatem, dicam: ex nobis ipsis. Nec temere. Semini enim tuo respondeas necesse est, siquidem ille princeps et generis et delicti Adam uoluit quod deliquit. Neque enim diabolus uoluntatem ei imposuit delinquendi, sed materiam uoluntatis subministrauit. Ceterum uoluntas ei de inobaudientia uenerat. 6 Proinde et tu si non oboedieris deo, qui te proposito praecepto liberae potestatis instituit, per uoluntatis libertatem uolens deuerges in id quod deus non uult, et ita te putas a diabolo subuersum, qui etsi quid uult te uelle quod deus non uult, non tamen facit ut et uelis, quia nec tunc inuitos protoplastos ad uoluntatem delicti subegit, immo neque inuitos neque ignorantes quid deus nollet. 7 Vtique enim nolebat fieri, cui admisso mortem destinabat. Ita diaboli opus unum est, temptare, quod in te est, an uelis. At ubi uoluisti, sequitur ut te sibi subigat, non operatus in te uoluntatem, sed nactus occasionem uoluntatis. 8 Igitur cum solum sit in nobis uelle, et in hoc probetur nostra erga deum mens, an ea uelimus quae cum uoluntate ipsius faciant, alte et impresse recogitandam esse dico dei uoluntatem, quid etiam in occulto uelit. III. 1 Quae enim in manifesto, scimus omnes, eaque ipsa qualiter in manifesto sint perspiciendum est. Nam etsi quaedam uidentur uoluntatem dei sapere, dum ab eo permittuntur, non statim omne quod permittitur ex mera et tota uoluntate procedit eius qui permittit. 2 Ex indulgentia est quodcumque permittitur. Quae etsi sine uoluntate non est, quia tamen aliquam habet causam in illo cui indulgetur, quasi de inuita uenit uoluntate, passa causam sui quae cogit uoluntatem. Vide qualis sit uoluntas cuius alter est causa. 3 Secunda item species consideranda est, purae uoluntatis. Vult nos deus agere quaedam placita sibi, in quibus non indulgentia patrocinatur, sed disciplina dominatur. Si tamen alia istis praeposuit, utique quae magis uult, dubiumne est ea nobis sectanda esse quae mauult, cum quae minus uult, quia alia magis uult, perinde habenda sunt atque si nolit? 4 Nam ostendens quid magis uelit, minorem uoluntatem maiore deleuit, quantoque notitiae tuae utramque proposuit, tanto definiit id te sectari debere quod declarauit se magis uelle. Ergo si ideo declarauit, ut id secteris quod magis uult, sine dubio, nisi ita facis, contra uoluntatem eius sapis, sapiendo contra potiorem eius uoluntatem, magisque offendis quam promereris, quod uult quidem faciendo et quod mauult respuendo. 5 Ex parte delinquis; ex parte, si non delinquis, non tamen promereris. Non porro et promereri nolle delinquere est? Secundum igitur matrimonium si ex illa dei uoluntate quae indulgentia uocatur, negabimus meram uoluntatem cui indulgentia est causa, si ex ea cui potior alia praeponitur continentiae magis appetendae, didicerimus non potiorem a potiore rescindi. 6 Haec praestruxerim, ut iam apostoli uoces decurram. In primis autem non uidebor inreligiosus, si quod ipse profitetur animaduertam, omnem illum indulgentiam nuptiarum de suo, id est de humano sensu, non de diuino praescripto induxisse. Nam et cum de uiduis et innuptis definiit uti nubant, si continere non possunt, quia melius sit nubere quam uri, conuersus ad alteram speciem: Nuptis autem denuntio, inquit, non quidem ego, sed dominus. Ita ostendit ex translatione personae suae in dominum id quod supra dixerat non ex domini persona, sed ex sua pronuntiasse: Melius est nubere quam uri. 7 Quae uox licet ad eos pertineat qui innupti uel uidui a fide deprehenduntur, quia tamen omnes eam ad nubendi licentiam amplectuntur, uelim retractare quale bonum ostendat quod melius est poena, quod non potest uideri bonum nisi pessimo comparatum, ut ideo bonum sit nubere, quia deterius sit ardere. 8 Bonum ita est, si perseueret nomen obtinens sine comparatione, non dico mali, sed etiam boni alterius, ut, etsi bono alii comparatur et alio adumbratur, nihilominus remaneat in boni nomine. Ceterum si per mali collationem cogitur bonum dici, non tam bonum est quam genus mali inferioris, quod a superiore malo obscuratum ad nomen boni impellitur. 9 Aufer denique condicionem comparationis, ut non dicas: Melius est nubere quam uri, et quaero an dicere audeas: Melius est nubere, non adiciens quid sit id quo melius est. Ergo quod non melius, utique nec bonum, quia abstulisti et remouisti condicionem comparationis, quae dum melius illud facit, ita bonum haberi cogit. 10 Melius est nubere quam uri sic accipiendum est, quomodo melius est uno oculo quam duobus carere: si tamen a comparatione discedas, non erit melius unum oculum habere quia nec bonum. Nemo igitur captet ex hoc capitulo defensionem, quod proprie ad innuptos et uiduos spectat, quibus nulla adhuc coniunctio numeratur. Quamquam ostenderim etiam illis intellegendam esse permissi condicionem. IV. 1 Ceterum de secundo matrimonio scimus plane apostolum pronuntiasse: Solutus es ab uxore, ne quaesieris uxorem, sed et si duxeris, non delinques. Perinde tamen et huius sermonis ordinem de consilio suo, non de diuino praecepto introducit. Multum autem interest inter dei praeceptum et consilium hominis. Praeceptum domini, inquit, non habeo, sed consilium do, quasi misericordiam consecutus a domino fidelis esse. 2 Ceterum neque in euangelio neque in ipsius Pauli epistolis ex praecepto dei inuenias permissam matrimonii iterationem. Vnde unum habendum confirmatur, quia quod a domino permissum non inuenitur, id agnoscitur interdictum. Adde quod et haec ipsa humani consilii interiectio, quasi iam recogitationem excessus sui passa, statim se refrenat et reuocat, cum subiungit: Verumtamen huiusmodi pressuram carnis habebunt, cum parcere se eis dicit, cum Tempus in collecto esse adicit, quo oporteat etiam habentes matrimonia pro non habentibus agere, cum sollicitudinem nuptorum et innuptorum committit. 3 Per haec enim docens cur non expediat nubere, dissuadet ab eo quod supra indulserat. Et hoc de primo matrimonio: quanto magis de secundo? Cum uero nos ad exemplum suum hortatur, utique ostendens quid nos uelit esse, id est continentes, pariter declarat quid nos esse nolit, id est incontinentes. Ita et ipse cum aliud uult, id quod non uult nec sponte nec ueritate permittit. Si enim uellet, non permisisset, immo imperasset. 4 'Sed ecce rursus mulierem marito defuncto dicit nubere posse, si cui uelit, tantum in domino'. At enim felicior erit, inquit, si sic permanserit, secundum meum consilium. Puto autem, et ego dei spiritum habeo. Videmus duo consilia, quo supra nubendi ueniam facit, et quo postmodum continentiam nubendi docet. 5 Cui ergo, inquis, assentabimur? Inspice et lege. Cum ueniam facit, hominis prudentis consilium allegat, cum continentiam indicit, spiritus sancti consilium affirmat. Sequere admonitionem cui diuinitas patrocinatur. Spiritum quidem dei etiam fideles habent, sed non omnes fideles apostoli. Cum ergo qui se fidelem dixerat adiecit postea spiritum dei se habere, quod nemo dubitaret etiam de fideli, idcirco id dixit, ut sibi apostoli fastigium redderet. 6 Proprie enim apostoli spiritum sanctum habent, qui plene habent in operibus prophetiae et efficacia uirtutum documentisque linguarum, non ex parte, quod ceteri. Ita spiritus sancti auctoritatem ad eam speciem adire fecit, cui magis nos obsequi uoluit, et factum est iam non consilium diuini spiritus, sed pro eius maiestate praeceptum. V. 1 Ad legem semel nubendi dirigendam ipsa origo humani generis patrocinatur, contestans quid deus in primordio constituerit in formam posteritatis recensendum. Nam cum hominem figulasset eique parem necessariam prospexisset, unam de costis eius mutuatus unam illi feminam finxit, cum utique nec artifex nec materia defecisset. Plures costae in Adam et infatigabiles manus in deo, sed non plures uxores apud deum. 2 Et ideo homo dei Adam et mulier dei Eua unis inter se nuptiis functi formam hominibus dei de originis auctoritate et prima dei uoluntate sanxerunt. Denique, erunt, inquit, duo in carne una, non tres, neque quattuor. Alioquin iam non una caro nec duo in unam carnem. Tunc erunt, si coniunctio et concretio in unitatem semel fiat. Si uero rursus aut saepius, iam una esse desiit, et erunt iam non duo in unam carnem, sed una plane caro in plures. 3 At cum apostolus in ecclesiam et Christum interpretatur 'erunt duo in unam carnem', secundum spiritales nuptias ecclesiae et Christi (unus enim Christus et una eius ecclesia), agnoscere debemus duplicatam et exaggeratam esse nobis unius matrimonii legem tam secundum generis fundamentum quam secundum Christi sacramentum. 4 De uno matrimonio censemur utrobique, et carnaliter in Adam et spiritaliter in Christo. Duarum natiuitatum unum est monogamiae praescriptum. In utraque degenerat qui de monogamia exorbitat. Numerus matrimonii a maledicto uiro coepit. Primus Lamech duabus maritatus tres in unam caraem effecit. VI. 1 'Sed et benedicti', inquis, patriarchae non modo pluribus uxoribus, uerum etiam concubinis coniugia miscuerunt'. Ergo propterea nobis quoque licebit innumerum nubere? Sane licebit, si qui adhuc typi alicuius futuri sacramenti supersunt, quod nuptiae tuae figurent, uel si etiam nunc locus est uocis illius: Crescite et multiplicamini, id est, si nondum alia uox superuenit, tempus iam in collecto esse, restare, ut et qui uxores habeant tamquam non habentes agant. 2 Vtique enim continentiam indicens et compescens concubitum, seminarium generis, abolefecit 'crescite' illud 'et multiplicamini'. Vt opinor autem, unius et eiusdem dei utraque pronuntiatio et dispositio est, qui tum quidem in primordio sementem generis emisit indultis coniugiorum habenis, donec mundus repleretur, donec nouae disciplinae materia proficeret. Nunc uero sub extremitatibus temporum compressit quod emiserat et reuocauit quod indulserat, non sine ratione prorogationis in primordio et repastinationis in ultimo. Semper initia laxantur, fines contrahuntur. 3 Propterea siluam quis instituit et crescere sinit, ut tempore suo caedat. Silua erat uetus dispositio, quae ab euangelio nouo deputatur, in quo et securis ad radicem arboris posita. Sic et oculum pro oculo et dentem pro dente iam senuit ex quo iuuenuit 'malum pro malo nemo reddat'. Puto autem etiam humanas constitutiones atque decreta posteriora pristinis praeualere. VII. 1 Cur autem de pristinis exemplis non ea potius agnoscamus quae cum posterioribus communicant de disciplina et formam uetustatis ad nouitatem transmittunt? Ecce enim in uetere lege animaduerto castratam licentiam saepius nubendi. Cautum in Leuitico: 'Sacerdotes mei non plus nubent'. Possum dicere etiam illud plus esse quod semel non est. Quod non unum est, numerus est. Denique post unum incipit numerus. Vnum autem est omne quod semel est. 2 Sed Christo seruabatur, sicut in ceteris, ita in isto quoque legis plenitudo. Inde igitur apud nos plenius atque instructius praescribitur unius matrimonii esse oportere qui alleguntur in ordinem sacerdotalem. Vsque adeo quosdam memini digamos loco deiectos. Sed dices: ergo ceteris licet, cum quibus non liceat excipit. Vani erimus, si putauerimus quod sacerdotibus non liceat laicis licere. 3 Nonne et laici sacerdotes sumus? Scriptum est: Regnum quoque nos et sacerdotes deo et patri suo fecit. Differentiam inter ordinem et plebem constituit ecclesiae auctoritas et honor per ordinis consessum sanctificatus. Adeo ubi ecclesiastici ordinis non est consessus, et offers et tinguis et sacerdos es tibi solus. Sed ubi tres, ecclesia est, licet laici. 4 Vnusquisque enim fide sua uiuit, nec est personarum exceptio apud deum, quoniam non auditores legis iustificantur a domino, sed factores, secundum quod et apostolus dicit. Igitur si habes ius sacerdotis in temetipso ubi necesse est, habeas oportet etiam disciplinam sacerdotis, ubi necesse sit habere ius sacerdotis. Digamus tinguis? digamus offers? 5 Quanto magis laico digamo capitale est agere pro sacerdote, cum ipsi sacerdoti digamo facto auferatur agere sacerdotem! 'Sed necessitati', inquis, 'indulgetur'. Nulla necessitas excusatur quae potest non esse. Noli denique digamus deprehendi, et non committis in necessitatem administrandi quod non licet digamo. 6 Omnes nos deus ita uult dispositos esse, ut ubique sacramentis eius obeundis apti simus. Vnus deus, una fides, una et disciplina. Vsque adeo nisi et laici ea obseruent per quae presbyteri alleguntur, quomodo erunt presbyteri qui de laicis alleguntur? Ergo pugnare debemus ante laicum iussum a secundo matrimonio abstinere, dum presbyter esse non alius potest quam laicus semel fuerit maritus. VIII. 1 Liceat nunc denuo nubere, si omne quod licet bonum est. Idem apostolus exclamat: Omnia licent, sed non omnia prosunt. Quod non prodest, oro te, bonum potest dici? Si licita sunt et quae non prosunt, ergo et quae non bona sunt licita sunt. Quid autem magis uelle debebis, quod ideo bonum est quia licet, an quod ideo quia prodest? Multum existimo esse inter licentiam et salutem. De bono non dicitur 'licet', quia bonum permitti non exspectat, sed assumi. 2 Permittitur autem quod an bonum sit in dubio est, quod potest etiam non permitti, si non habeat aliquam sui causam, primam, quia propter incontinentiae periculum permittitur nubere, secundo, quia nisi licentia alicuius non bonae rei subiaceret, non esset in quo probaretur qui diuinae uoluntati et qui potestati suae obsequeretur, quis nostrum utilitatis praesentiam sectetur et quis occasionem licentiae amplexetur. 3 Licentia plerumque temptatio est disciplinae, quoniam disciplina per temptationem probatur, temptatio per licentiam operatur. Ita fit, ut omnia liceant, sed non omnia expediant, dum temptatur cui permittitur, et iudicatur dum in permissione temptatur. Licebat et apostolis nubere et uxores circumducere. Licebat et de euangelio ali. Sed qui iure hoc usus non est in occasionem, ad exemplum nos suum prouocat, docens in eo esse probationem in quo licentia experimentum abstinentiae praestruxit. IX. 1 Si penitus sensus eius interpretemur, non aliud dicendum erit secundum matrimonium quam species stupri. Cum enim dicat maritos hoc in sollicitudine habere, quemadmodum sibi placeant, non utique de moribus (nam bonam sollicitudinem non suggillaret), sed de cultu et ornatu et omni studio formae ad inlecebras moliendas sollicitos intellegi uelit, de forma autem et cultu placere carnalis concupiscentiae ingenium sit, quae etiam stupri causa est, ecquid uidetur tibi stupri affine esse secundum matrimonium, quoniam ea in illo deprehenduntur quae stupro competunt? 2 Ipse dominus, qui uiderit, inquit, mulierem ad concupiscendum, iam stuprauit eam in corde suo. Qui autem eam ad ducendum uiderit, minus an plus fecit? Quid si etiam duxerit? quod non faceret, nisi et ad ducendum concupisset et ad concupiscendum uidisset. Nisi si potest duci uxor quam non uideris nec concupieris. 3 Multum sane interest, maritus an caelebs aliam concupiscat. Omnis mulier etiam caelibi alia est, quamdiu aliena, nec per aliud tamen fit marita, nisi per quod et adultera. Leges uidentur matrimonii et stupri differentiam facere, per diuersitatem inliciti, non per condicionem rei ipsius. Alioquin quae res et uiris et feminis omnibus adest ad matrimonium et stuprum? commixtio carnis scilicet, cuius concupiscentiam dominus stupro adaequauit. 4 'Ergo', inquit, 'iam et primas, id est unas nuptias destruis?' Nec immerito, quia et ipsae ex eo constant quod est stuprum. Ideo optimum est homini mulierem non attingere, et ideo uirginis principalis est sanctitas, quia caret stupri affinitate. Et cum haec etiam de primis et unis nuptiis praetendi ad causam continentiae possint, quanto magis secundo matrimonio recusando praeiudicabunt? Gratus esto, si semel tibi indulsit deus nubere. Gratus autem eris, si iterum indulsisse illum tibi nescias. Ceterum abuteris indulgentia, cum sine modestia uteris. Modestia a modo intellegitur. 5 Non tibi sufficit de summo illo immaculatae uirginitatis gradu in secundum recidisse nubendo, sed in tertium adhuc deuolueris, et in quartum, et fortassis in plures, postquam in secunda statione continens non fuisti, quia nec prohibere plures nuptias uoluit qui de secundis prouocandis retractauit. Nubamus igitur quotidie, et nubentes ab ultimo die deprehendamur, tamquam Sodoma et Gomorra, quo die 'uae' illud super praegnantes et lactantes adimplebitur, id est super maritos et incontinentes; de nuptiis enim uteri et ubera et infantes. Et quando finis nubendi? Credo post finem uiuendi. X. 1 Renuntiemus carnalibus, ut aliquando spiritalia fructificemus. Rape occasionem, etsi non exoptatissimam, attamen opportunam, non habere cui debitum solueres et a quo exsoluereris. Desisti esse debitor: o te felicem! Dimisisti debitorem: sustine damnum. Quid si, quod diximus damnum, lucrum senties? Per continentiam enim negotiaberis magnam substantiam sanctitatis, parsimonia carnis spiritum acquires. 2 Recogitemus enim ipsam conscientiam nostram, quam alium se homo sentiat, cum forte a sua femina cessat. Spiritaliter sapit; si orationem facit ad dominum, prope est caelo; si scripturis incumbit, totus illic est; si psalmum canit, placet sibi; si daemonem adiurat, confidit sibi. Ideo apostolus temporalem purificationem orationum commendandarum causa adiecit, ut sciremus, quod ad tempus prodest semper nobis exercendum esse, ut semper prosit. Quotidie, omni momento oratio hominibus necessaria, utique et continentia, postquam oratio necessaria est. 3 Oratio de conscientia procedit: si conscientia erubescat, erubescit oratio. Spiritus deducit orationem ad deum. Si spiritus reus apud se sit conscientiae erubescentis, quomodo audebit orationem deducere ad altare, qua erubescente et ipse suffunditur sanctus minister? 4 Etenim est prophetica uox ueteris testamenti: Sancti eritis, quia et deus sanctus, et rursus: Cum sancto sanctificaberis, et cum uiro innocenti innocens eris et cum electo electus. Debemus enim ita ingredi in disciplina domini ut dignum est, non secundum carnis squalentes concupiscentias. 5 Ita enim et apostolus dicit quod sapere secundum carnem mors sit, secundum spiritum uero sapere uita aeterna sit in Christo Iesu domino nostro. Item per sanctam prophetidem Priscam ita euangelizatur, quod sanctus minister sanctimoniam nouerit ministrare. 'Purificantia enim concordat, ait, et uisiones uident, et ponentes faciem deorsum etiam uoces audiunt manifestas, tam salutares quam et occultas.' 6 Si haec obtusio, etiam cum in unis nuptiis res carnis exercetur, spiritum sanctum auertit, quanto magis, cum in secundo matrimonio agitur? XI. 1 Duplex enim rubor est, quia in secundo matrimonio duae uxores eundem circumstant maritum, una spiritu, alia in carne. Neque enim pristinam poteris odisse, cui etiam religiosiorem reseruas affectionem, ut iam receptae apud dominum, pro cuius spiritu postulas, pro qua oblationes annuas reddis. 2 Stabis ergo ad dominum cum tot uxoribus quot in oratione commemores et offeres pro duabus et commendabis illas duas per sacerdotem de monogamia ordinatum aut etiam de uirginitate sancitum, circumdatum uiduis uniuiris? et ascendet sacrificium tuum libera fronte, et inter cetera bonae mentis postulabis tibi et uxoris castitatem? XII. 1 Scio quibus causationibus coloremus insatiabilem carnis cupiditatem. Praetendimus necessitates adminiculorum: domum administrandam, familiam regendam, loculos, claues custodiendas, lanificium dispensandum, uictum procurandum, curas comminuendas. Scilicet solis maritorum domibus bene est. Perierunt caelibum familiae, res spadonum, fortunae militum aut peregrinantium sine uxoribus. Non enim nos et milites sumus, eo quidem maioris disciplinae, quanto tanti imperatoris? Non et nos peregrinantes in isto saeculo sumus? Cur autem ita dispositus es, o Christiane, ut sine uxore non possis? 2 Nunc et consors onerum domesticorum necessaria est? Habe aliquam uxorem spiritalem. Assume de uiduis fide pulchram, paupertate dotatam, aetate signatam: bonas nuptias feceris. Huiusmodi uxores etiam plures haberi deo gratum est. 3 Sed posteritatem recogitant Christiani, quibus crastinum non est? Haeredes dei seruus desiderabit, qui semetipsum de saeculo exhereditauit? Et ideo quis repetat matrimonium, si de pristino non habeat liberos? Habebit itaque hoc primum bonum, ut diutius uelit uiuere, ipso apostolo festinante ad dominum? Certe expeditissimus in persecutionibus, constantissimus in martyriis, promptissimus in communicationibus rerum, temperantissimus in acquisitionibus, postremo securus morietur, relictis filiis, forsitan qui illi parentent. 4 Numquid ergo huiusmodi et rei publicae prospectu aguntur? ne ciuitates deficiant, si suboles non exerceantur, ne legis iura, ne commercia delabantur, ne templa derelinquantur, ne non sint qui acclament 'Christianis leonem!' Haec enim audire desiderant qui filios quaerunt. 5 Sufficiat ad consilium uiduitatis uel ista, praecipue apud nos, importunitas liberorum, ad quos suscipiendos legibus compelluntur homines, quia sapiens quisque numquam libens filios desiderasset. Quid ergo facies, si nouam uxorem de tua conscientia impleueris? dissoluas medicaminibus conceptum? Puto nobis magis non licere nascentem nocere quam et natum. Sed fortasse illo tempore praegnantis uxoris remedium tantae sollicitudini a deo petere audebis, quod in te positum recusasti? 6 Aliqua, opinor, sterilis prospicietur, iam uel frigidioris aetatis. Satis consulte et imprimis fideliter. Nullam enim credidimus deo uolente sterilem aut anum enixam. Quod adeo magis euenire potest, si quis praesumptione huius prouidentiae suae dei aemulationem prouocarit. Scimus denique quendam ex fratribus, cum propter filiam suam secundo matrimonio sterilem captasset uxorem, tam iterum patrem factum quam et iterum maritum. XIII. 1 Ad hanc meam cohortationem, frater dilectissime, accedunt etiam saecularia exempla, quae saepe nobis etiam in testimonio posita sunt, cum quid bonum et deo placitum ab extraneis quoque agnoscitur et testimonio honoratur. Denique monogamia apud ethnicos ita in summo honore est, ut et uirginibus legitime nubentibus uniuira pronuba adhibeatur; et si auspicii causa, utique boni auspicii est; item, ut in quibusdam sollemnibus et officiis prior sit uniuirae locus. Certe Flaminica non nisi uniuira est; quae et Flaminis lex est. Nam quod ipsi Pontifici Maximo iterare matrimonium non licet utique monogamiae gloria est. 2 Cum autem dei sacramenta satanas affectat, prouocatio est nostra, immo suffusio, si pigri simus ad continentiam deo exhibendam, quam diabolo quidam praestant, nunc uirginitate, nunc uiduitate perpetua. Nouimus uirgines Vestae, et Iunonis apud Achaiae oppidum, et Apollinis apud Delphos, et Mineruae et Dianae quibusdam locis. Nouimus et continentes uiros, et quidem tauri illius Aegyptii antistites: feminas uero Cereri Africanae, cui etiam sponte abdicato matrimonio assenescunt, auersantes exinde contactum masculorum usque ad oscula filiorum. Inuenit scilicet diabolus post luxuriam etiam castitatem perditricem, quo magis reus sit Christianus qui castitatem recusauerit conseruatricem. 3 Erunt nobis in testimonium et feminae quaedam saeculares ob uniuiratus obstinationem famam consecutae; aliqua Dido, quae profuga in alieno solo, ubi nuptias regis ultro optasse debuerat, ne tamen secundas experiretur, maluit e contrario uri quam nubere; uel illa Lucretia, quae etsi semel per uim et inuita alium uirum passa est, sanguine suo maculatam carnem abluit, ne uiueret iam non sibi uniuira. Plura exempla curiosius de nostris inuenias, et quidem alteris potiora, quanto maius est uiuere in castitate quam pro ea mori. Facilius animam ponas quia bonum amiseris, quam uiuendo serues ob quod emori malis. 4 Quanti igitur et quantae in ecclesiasticis ordinibus de continentia censentur, qui deo nubere maluerunt, qui carnis suae honorem restituere, quique se iam illius aeui filios dicauerunt, occidentes in se concupiscentiam libidinis, et totum illud quod intra paradisum non potuit admitti! Vnde praesumendum est hos qui intra paradisum recipi uolent tandem debere cessare ab ea re a qua paradisus intactus est. |
LIBER SECUNDVS Prologus. 1. 1. Quoniam sermone non brevi et admodum necessario, quem libro uno complexi sumus, refutavimus eorum vanitatem, qui discipulos Christi Evangelium conscribentes ideo contemnendos putant, quia ipsius Christi, quem licet non ut Deum, tamen ut hominem sapientia longe prae ceteris excellentem honorandum esse non dubitant, nulla scripta proferuntur a nobis; et eum talia scripsisse videri volunt, qualia perversi diligunt, non qualibus lectis et creditis a perversitate corrigi possunt: nunc iam videamus ea quae quattuor evangelistae de Christo scripserunt, quemadmodum sibi atque inter se congruant, ne quid ex hoc in fide christiana offendiculi patiantur qui curiosiores quam capaciores sunt, quod non utcumque perlectis, sed quasi diligentius perscrutatis evangelicis Libris inconvenientia quaedam et repugnantia se reprehendisse existimantes, magis ea contentiose obiectanda, quam prudenter consideranda esse arbitrantur. Quare usque ad Ioseph generatores Christi commemorentur, cum de illius semine Christus non sit natus, sed de Virgine Maria. 1. 2. Matthaeus evangelista sic orsus est: Liber generationis Iesu Christi, filii David, filii Abraham 1. Quo exordio suo satis ostendit generationem Christi secundum carnem se suscepisse narrandam. Secundum hanc enim Christus Filius hominis est 2, quod etiam se ipse saepissime appellat commendans nobis, quid misericorditer dignatus sit esse pro nobis. Nam illa superna et aeterna generatio, secundum quam Filius Dei unigenitus est ante omnem creaturam, quia omnia per ipsum facta sunt 3, ita ineffabilis est, ut de illa dictum a propheta intellegatur: Generationem eius quis enarrabit? 4 Exsequitur ergo humanam generationem Christi Matthaeus ab Abraham generatores commemorans, quos perducit ad Ioseph virum Mariae, de qua natus est Iesus. Neque enim fas erat ut eum ob hoc a coniugio Mariae separandum putaret, quod non ex eius concubitu, sed virgo peperit Christum. Hoc enim exemplo magnifice insinuatur fidelibus coniugatis etiam servata pari consensu continentia posse permanere vocarique coniugium non permixto corporis sexu, sed custodito mentis affectu, praesertim quia nasci eis etiam filius potuit sine ullo complexu carnali, qui propter solos gignendos filios adhibendus est. Neque enim propterea non erat appellandus Ioseph pater Christi, quia non eum concumbendo genuerat, quando quidem recte pater esset etiam eius quem non ex sua coniuge procreatum alicunde adoptasset. 1. 3. Putabatur quidem Christus etiam aliter filius Ioseph, tamquam ex eius omnino carne progenitus,sed ab eis hoc putabatur, quos Mariae latebat virginitas. Nam Lucas ait: Et ipse Iesus erat incipiens quasi annorum triginta, ut putabatur, filius Ioseph 5. Qui tamen Lucas non eius parentem solam Mariam, sed ambos parentes eius appellare minime dubitavit, ubi ait: Puer autem crescebat et confortabatur plenus sapientia, et gratia Dei erat in illo. Et ibant parentes eius per omnes annos in Ierusalem in die sollemni Paschae 6. Sed ne quisquam hic parentes consanguineos potius Mariae cum ipsa matre eius intellegendos putet, quid ad illud respondebit quod ipse item Lucas superius dixit: Et erat pater eius et mater mirantes super his quae dicebantur de illo 7? Cum igitur ipse narret non ex concubitu Ioseph, sed ex Maria Virgine natum Christum, unde eum patrem eius appellat, nisi quia et virum Mariae recte intellegimus sine commixtione carnis ipsa copulatione coniugii et ob hoc etiam Christi patrem multo coniunctius, qui ex eius coniuge natus sit, quam si ei esset aliunde adoptatus? Unde manifestum est illud,quod ait: Sicut putabatur, filius Ioseph 8, propter illos dixisse, qui eum ex Ioseph, sicut alii homines nascuntur, natum arbitrabantur. Quomodo sit Christus filius David, cum ex Ioseph filii David concubitu non sit natus. 2. 4. Ac per hoc, etiamsi demonstrare aliquis posset, Mariam ex David nullam consanguinitatis originem ducere, sat erat secundum istam rationem accipere Christum filium David 9, qua ratione etiam Ioseph pater eius recte appellatus est: quanto magis, quia, cum evidenter dicat apostolus Paulus ex semine David secundum carnem Christum 10, ipsam quoque Mariam de stirpe David aliquam consanguinitatem duxisse, dubitare utique non debemus! Cuius feminae quoniam nec sacerdotale genus tacetur insinuante Luca, quod cognata eius esset Elisabeth 11, quam dicit de filiabus Aaron 12, firmissime tenendum est carnem Christi ex utroque genere propagatam, et regum scilicet et sacerdotum, in quibus personis apud illum populum Hebraeorum etiam mystica unctio figurabatur, id est chrisma, unde Christi nomen elucet tanto ante etiam ista evidentissima significatione praenuntiatum. Quare alios progeneratores Christi Matthaeus enumerat, alios Lucas. 3. 5. Quos autem movet, quod alios progeneratores Matthaeus enumerat descendens a David usque ad Ioseph 13, alios autem Lucas ascendens a Ioseph usque ad David 14, facile est, ut advertant duos patres habere potuisse Ioseph, unum a quo genitus, alterum a quo fuerit adoptatus. Antiqua est enim consuetudo adoptandi etiam in illo populo Dei, ut sibi filios facerent, quos non ipsi genuissent. Nam excepto quod filia Pharaonis Moysen adoptaverat 15 (illa quippe alienigena fuit), ipse Iacob nepotes suos ex Ioseph natos verbis manifestissimis adoptavit dicens: Nunc itaque filii tui duo, qui facti sunt tibi, priusquam ad te venirem, mei sunt: Efrem et Manasse tamquam Ruben et Symeon erunt mihi. Natos autem si genueris postea, tibi erunt 16. Unde etiam factum est, ut duodecim tribus essent Israel, excepta tribu Levi, quae templo serviebat; cum ea quippe tredecim fuerunt, cum duodecim fuissent filii Iacob. Unde intellegitur Lucas patrem Ioseph, non a quo genitus, sed a quo fuerat adoptatus 17, suscepisse in Evangelio suo, cuius progenitores sursum versus commemoraret, donec exiret ad David. Cum enim necesse sit, utroque evangelista vera narrante, et Matthaeo scilicet et Luca, ut unus eorum eius patris originem tenuerit qui genuerat, alter eius, qui adoptaverat Ioseph, quem probabilius intellegimus adoptantis originem tenuisse quam eum, qui noluit Ioseph genitum dicere ab illo, cuius eum filium esse narrabat? Commodius enim filius eius dictus est, a quo fuerat adoptatus, quam diceretur ab illo genitus, cuius carne non erat natus. Matthaeus autem dicens: Abraham genuit Isaac, Isaac genuit Iacob 18, atque ita in hoc verbo quod est genuit perseverans, donec in ultimo diceret: Iacob autem genuit Ioseph 19, satis expressit ad eum patrem se perduxisse ordinem generantium, a quo Ioseph non adoptatus, sed genitus erat. 3. 6. Quamquam si etiam Lucas genitum diceret Ioseph ab Eli, nec sic nos hoc verbum perturbare deberet, ut aliud crederemus quam ab uno evangelista gignentem, ab altero adoptantem patrem fuisse commemoratum. Neque enim absurde dicitur quisque non carne, sed caritate genuisse, quem filium sibi adoptaverit, aut vero etiam nos, quibus dedit Deus potestatem filios eius fieri 20, de natura atque substantia sua nos genuit sicut unicum Filium, sed utique dilectione adoptavit 21. Quo verbo Apostolus saepe uti non ob aliud intellegitur, nisi ad discernendum Unigenitum ante omnem creaturam, per quem facta sunt omnia, qui solus de substantia Patris natus est, secundum aequalitatem divinitatis hoc omnino quod Pater, quem missum dicit ad suscipiendam carnem ex illo genere, quo et nos secundum naturam nostram sumus, ut illo participante mortalitatem nostram per dilectionem nos efficeret participes divinitatis suae per adoptionem. Ita enim dicit: Cum autem venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum recipiamus 22. Et tamen dicimur etiam nati ex Deo, id est accepta potestate, ut filii eius efficiamur, qui iam homines eramus, efficiamur autem per gratiam, non per naturam 23. Nam si per naturam filii essemus, numquam aliud fuissemus. Cum enim dixisset Ioannes: Dedit eis potestatem filios Dei fieri, his qui credunt in nomine eius, secutus ait: Qui non ex sanguinibus neque ex voluntate carnis neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt 24. Ita quos dixit accepta potestate factos Dei filios, quod illa adoptio significat, quam Paulus commemorat, eosdem dixit natos ex Deo 25. Atque ut apertius ostenderet, qua gratia factum sit, Et Verbum, inquit, caro factum est et habitavit in nobis 26, tamquam diceret: Quid mirum, si filii Dei facti sunt, cum caro essent, propter quos Unicus caro factus est, cum Verbum esset? Hac sane magna distantia, quia nos effecti filii Dei mutamur in melius, ille autem Filius Dei, cum Filius hominis factus esset, non est mutatus in deterius, sed assumpsit quod erat inferius. Dicit et Iacobus: Voluntarie genuit nos verbo veritatis, ut simus initium aliquod creaturae eius 27. Ne scilicet in eo quod ait genuit hoc nos fieri putaremus quod ipse est, ideo principatum quemdam in creatura nobis hac adoptione concessum satis ostendit. 3. 7. Non ergo alienum esset a veritate, etiamsi Lucas ab illo esse Ioseph genitum diceret, a quo fuerat adoptatus. Etiam sic quippe genuit eum, non ut homo esset, sed ut filius esset, sicut nos genuit Deus, ut filii eius simus, quos fecerat, ut homines essemus. Unicum autem genuit, non solum ut Filius esset, quod Pater non est, sed etiam ut Deus esset, quod et Pater est. Sed plane si hoc verbo etiam Lucas uteretur, omni modo esset ambiguum, quis eorum adoptantem, quis ex propria carne gignentem patrem commemorasset, quomodo, etsi neuter eorum diceret genuit, sed et iste eum filium illius et ille illius diceret, nihilo minus esset ambiguum, quis eorum illum, de quo natus, quis illum, a quo adoptatus erat, commemorasset. Nunc vero cum alter dicit: Iacob genuit Ioseph 28, alter: Ioseph, qui fuit filius Eli 29, etiam ipsa verborum differentia quid singuli suscepissent eleganter intimaverunt. Sed hoc facile sane, ut dixi, posset occurrere homini religioso, qui quodlibet aliud quaerendum potius iudicaret, quam evangelistam crederet esse mentitum, facile, inquam, occurreret, ut videret, quibus causis homo unus duos patres habere potuerit. Hoc et illis calumniosis occurreret, nisi litigare quam considerare maluissent. Quare quadraginta generationes, excepto ipso Christo, inveniuntur apud Matthaeum, cum quattuordecim triplicet. 4. 8. Illud autem quod deinceps insinuandum est, revera ut adverti et videri posset, lectorem attentissimum et diligentissimum requirebat. Acute quippe animadversum est Matthaeum, qui regiam in Christo instituerat insinuare personam, excepto ipso Christo quadraginta homines in generationum serie nominasse 30. Numerus autem iste illud tempus significat, quo in hoc saeculo et in hac terra regi nos oportet a Christo secundum disciplinam laboriosam, qua flagellat Deus, ut scriptum est, omnem filium, quem recipit 31, de qua dicit Apostolus per tribulationem nos oportere intrare in regnum Dei 32.Quam significat etiam illa virga ferrea de qua in psalmo legitur: Reges eos in virga ferrea 33, cum superius dixisset: Ego autem constitutus sum rex ab eo super Sion montem sanctum eius 34. Reguntur enim etiam boni in virga ferrea, de quibus dicitur: Tempus est, ut iudicium incipiat a domo Domini, et si initium a nobis, qualis finis erit eis qui non credunt Dei Evangelio? Et si iustus vix salvus erit, peccator et impius ubi parebunt? 35 Ad quos pertinet quod sequitur: Tamquam vas figuli conteres eos 36. Reguntur enim boni per hanc disciplinam, mali vero comminuuntur, qui tamquam idem ipsi commemorantur propter una atque eadem sacramenta, quae habent communia mali cum bonis. 4. 9. Quia ergo numerus iste laboriosi huius temporis sacramentum est, quo sub disciplina regis Christi adversus diabolum dimicamus, etiam illud declarat. Quod quadraginta dierum ieiunium, hoc est humilationem animae, consecravit et Lex et Prophetae per Moysen et Eliam, qui quadragenis diebus ieiunaverunt 37, et Evangelium per ipsius Domini ieiunium, quibus diebus quadraginta etiam testabatur a diabolo 38, quid aliud quam per omne huius saeculi tempus tentationem in carne sua, quam de nostra mortalitate assumere dignatus est, praefigurans? Post resurrectionem quoque non amplius quam dies quadraginta cum discipulis in hac terra esse voluit 39, huic eorum vitae adhuc humana conversatione commixtus et cum illis alimenta mortalium, quamvis iam non moriturus, accipiens, ut per ipsos quadraginta dies significaret se occulta praesentia, quod promiserat impleturum, quando ait: Ecce ego vobiscum sum usque in consummationem saeculi 40. Cur autem iste numerus hanc temporalem terrenamque significet vitam, illa interim causa de proximo occurrit, quamvis sit alia fortasse secretior, quod et tempora annorum quadripertitis vicibus currunt et mundus ipse quattuor partibus terminatur, quas aliquando ventorum nomine Scriptura commemorat, ab Oriente et Occidente, ab Aquilone et Meridie 41. Quadraginta autem quater habent decem. Porro ipsa decem ab uno usque ad quattuor progrediente numero consummantur. 4. 10. Ad hunc igitur mundum et ad istam terrenam mortalemque vitam hominum ad nos regendos in tentatione laborantes venientem regem Christum Matthaeus suscipiens exorsus est ab Abraham et enumeravit quadraginta homines. Ab ipsa enim gente Hebraeorum, quae a ceteris gentibus ut distingueretur, Deus de terra sua et de cognatione sua separavit Abraham 42. Christus venit in carne, ut et hoc ad eum distinctius prophetandum et praenuntiandum maxime pertineret quod promittebatur ex qua esset gente venturus. Cum enim quater denas generationes tribus distinxisset articulis dicens ab Abraham usque ad David generationes esse quattuordecim et a David usque ad transmigrationem Babyloniae alias quattuordecim totidemque alias usque ad nativitatem Christi 43, non tamen eas duxit in summam ut diceret: fiunt omnes quadraginta duae. Unus quippe in illis progeneratoribus bis numeratur, id est Iechonias, a quo facta est quaedam in extraneas Gentes deflexio, quando in Babyloniam transmigratum est. Ubi autem ordo a rectitudine flectitur atque, ut eat in diversum, tamquam angulum facit, illud quod in angulo est bis numeratur, in fine scilicet prioris ordinis et in capite ipsius deflexionis. Et hoc ipsum iam etiam praefigurabat Christum a circumcisione ad praeputium 44, tamquam ab Ierusalem ad Babyloniam quodammodo migraturum et hinc atque hinc utrisque in se credentibus tamquam lapidem angularem futurum 45. Haec tunc in figura praeparabat Deus rebus in veritate venturis. Nam et ipse Iechonias, ubi angulus iste praefiguratus est, interpretatur " Praeparatio Dei ". Sic ergo iam non quadraginta duae, quod faciunt ter quattuordecim, sed propter unum bis numeratum quadraginta una generationes fiunt, si et ipsum Christum adnumeremus, qui huic regendae vitae nostrae temporali atque terrenae tamquam numero quadragenario regaliter praesidet. 4. 11. Quem ad istam mortalitatem nobiscum participandam quia descendentem voluit significare Matthaeus, ideo et ipsas generationes ab Abraham usque ad Ioseph et usque ad ipsius Christi nativitatem descendendo commemoravit ab initio Evangelii sui 46. Lucas autem non ab initio, sed a baptismo Christi generationes enarrat 47, nec descendendo, sed ascendendo, tamquam sacerdotem in expiandis peccatis magis signans, ubi eum vox de caelo declaravit, ubi testimonium Ioannes ipsi perhibuit dicens: Ecce qui tollit peccata mundi 48. Ascendendo autem transit et Abraham et pervenit ad Deum, cui mundati et expiati reconciliamur 49. Merito et adoptionis originem ipse suscepit, quia per adoptionem efficimur filii Dei credendo in Filium Dei. Per carnalem vero generationem Filius Dei potius propter nos Filius hominis factus est. Satis autem demonstravit non se ideo dixisse Ioseph filium Eli, quod de illo genitus, sed quod ab illo fuerit adoptatus, cum et ipsum Adam filium dixit Dei, cum sit factus a Deo, sed per gratiam quam postea peccando amisit tamquam filius in paradiso constitutus sit. 4. 12. Quapropter in generationibus Matthaei significatur nostrorum susceptio peccatorum a Domino Christo, in generationibus autem Lucae significatur abolitio nostrorum peccatorum a Domino Christo. Ideo eas ille descendens enarrat, iste ascendens. Quod enim dicit Apostolus: Misit Deus Filium suum in similitudinem carnis peccati. Haec est susceptio peccatorum; quod autem addit: Ut de peccato damnaret peccatum in carne 50, haec est expiatio peccatorum. Proinde Matthaeus ab ipso David per Salomonem descendit, in cuius matre ille peccavit; Lucas vero ad ipsum David per Nathan ascendit, per quem prophetam Deus peccatum illius expiavit 51. Ipse quoque numerus, quem Lucas exsequitur, certissime prorsus abolitionem indicat peccatorum. Quia enim Christi aliqua iniquitas, qui nullam habuit, non est utique coniuncta iniquitatibus hominum, quas in sua carne suscepit, ideo numerus penes Matthaeum excepto Christo est quadragenarius. Quia vero iustitiae suae Patrisque nos expiatos ab omni peccato purgatosque coniungit, ut fiat quod ait Apostolus: Qui autem adhaeret Domino unus spiritus est 52 ideo in eo numero, qui est penes Lucam, et ipse Christus, a quo incipit enumeratio, et Deus, ad quem pervenit, connumerantur et fit numerus septuaginta septem, quo significatur omnium prorsus remissio et abolitio peccatorum. Quam etiam ipse Dominus per huius numeri mysterium evidenter expressit dicens remittendum esse peccanti non solum septiens, sed etiam septuagiens septiens 53. 4. 13. Nec frustra iste numerus ad peccatorum omnium pertinet mundationem, si diligentius inquiratur. Denarius quippe tamquam iustitiae numerus in decem praeceptis legis ostenditur. Porro peccatum est legis transgressio et utique transgressio denarii numeri congruenter undenario figuratur, unde et vela cilicina iubentur in tabernaculo undecim fieri 54. Quis autem dubitet ad peccati significationem cilicium pertinere? Ac per hoc quia universum tempus septenario dierum numero volvitur, convenienter undenario septiens multiplicato ad numerum septuagesimum et septimum cuncta peccata perveniunt. In quo numero etiam fit plenaria remissio peccatorum expiante nos carne sacerdotis nostri, a quo nunc iste numerus incipit, et reconciliante nos Deo, ad quem nunc iste numerus pervenit per Spiritum Sanctum, qui columbae specie in hoc baptismo 55, ubi numerus iste commemoratur, apparuit. Quomodo Matthaei ordini congruat ordo Lucae in his quae de conceptu et de infantia vel pueritia Christi. 5. 14. Post enumeratas generationes Matthaeus ita sequitur: Christi autem generatio sic erat. Cum esset desponsata mater eius Maria Ioseph antequam convenirent, inventa est in utero habens de Spiritu Sancto 56. Hoc quemadmodum factum sit, quod hic praetermisit, Lucas exposuit post commemoratum conceptum Ioannis ita narrans: In mense autem sexto missus est angelus Gabriel a Domino in civitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth, ad virginem desponsatam viro, cui nomen erat Ioseph, de domo David, et nomen virginis Maria. Et ingressus angelus ad eam dixit: Ave, gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu in mulieribus. Quae cum vidisset, turbata est in sermone eius et cogitabat qualis esset ista salutatio. Et ait angelus ei: Ne timeas, Maria, invenisti enim gratiam apud Deum. Ecce concipies in utero et paries filium 57 et vocabis nomen eius Iesum: hic erit magnus et Filius Altissimi vocabitur et dabit illi Dominus Deus sedem David patris eius, et regnabit in domo Iacob in aeternum et regni eius non erit finis 58. Dixit autem Maria ad angelum: quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco? Et respondens angelus dixit ei: Spiritus Sanctus superveniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi, ideoque et quod nascetur Sanctum vocabitur Filius Dei 59, et cetera quae ad id quod nunc agitur non pertinent. Hoc ergo Matthaeus commemoravit dicens de Maria: Inventa est in utero habens de Spiritu Sancto, nec contrarium est quia Lucas exposuit id quod Matthaeus praetermisit, cum de Spiritu Sancto Mariam concepisse uterque testetur, sicut non est contrarium quia Matthaeus deinceps connectit quod Lucas praetermittit. Sequitur enim et dicit Matthaeus: Ioseph autem vir eius cum esset iustus et nollet eam traducere, voluit occulte dimittere eam. Haec autem eo cogitante ecce angelus Domini in somnis apparuit ei dicens: Ioseph, fili David, noli timere accipere Mariam coniugem tuam; quod enim in ea natum est, de Spiritu Sancto est. Pariet autem filium et vocabis nomen eius Iesum; ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum 60. Hoc autem totum factum est, ut adimpleretur quod dictum est a Domino per prophetam dicentem: Ecce virgo in utero habebit et pariet filium, et vocabunt nomen eius Emmanuel 61, quod est interpretatum " Nobiscum Deus ". Exsurgens autem Ioseph a somno fecit sicut praecepit ei angelus Domini et accepit coniugem suam: et non cognoscebat eam, donec peperit filium suum primogenitum, et vocavit nomen eius Iesum 62. Cum ergo natus esset Iesus in Bethleem Iudae in diebus Herodis regis 63, et cetera. 5. 15. De civitate Bethleem Matthaeus Lucasque consentiunt; sed quomodo et qua causa ad eam venerint Ioseph et Maria, Lucas exponit 64, Matthaeus praetermittit. Contra de Magis ab oriente venientibus Lucas tacet, Matthaeus dicit ita contexens: Ecce Magi ab Oriente venerunt Hierosolymam dicentes: " Ubi est qui natus est rex Iudaeorum? Vidimus enim stellam eius in Oriente et venimus adorare eum ". Audiens autem Herodes rex turbatus est 65, et cetera usque ad eum locum, ubi scriptum est de ipsis Magis quod responso accepto in somnis, ne redirent per Herodem, per aliam viam regressi sunt in regionem suam 66. Hoc totum Lucas praetermisit, sicut Matthaeus non narravit, quod Lucas narrat, in praesepi positum Dominum et quod pastoribus eum natum angelus nuntiaverit et quod multitudo militiae caeli facta est cum angelo laudantium Deum et quod venerunt pastores et viderunt verum esse quod eis angelus nuntiaverit et quod die circumcisionis suae nomen acceperit, et quae post impletos dies purgationis Mariae idem Lucas narrat, quod attulerit eum ad Ierusalem, et de Symeone vel Anna, quae dixerint de illo in templo, posteaquam cognoverunt eum impleti Spiritu Sancto 67. Omnia haec tacet Matthaeus. 5. 16. Unde merito quaeritur, quando facta sint sive quae Matthaeus praetermittit et Lucas dicit sive quae Lucas praetermittit et Matthaeus dicit. Quando quidem Matthaeus regressis in regionem suam Magis, qui venerant ab oriente, sequitur et narrat Ioseph ab angelo admonitum, ut cum infante in Aegyptum fugeret, ne ab Herode necaretur, deinde Herodem illo non invento a bimatu et infra pueros occidisse, defuncto autem Herode rediisse ab Aegypto et audito quod Archelaus in Iudaea regnaret pro Herode patre suo habitasse cum puero in regione Galilaeae civitate Nazareth 68, quae omnia Lucas tacet. Nec ideo contrarium videri potest, quod vel hic dicit, quae ille praetermittit vel ille commemorat quae iste non dicit. Sed quaeritur: quando potuerunt fieri quae contexit Matthaeus de profectione in Aegyptum atque inde regressione post Herodis mortem, ut iam in civitate Nazareth habitarent, quo eos Lucas, posteaquam perfecerunt in templo circa puerum omnia secundum legem Domini, reversos esse commemorat 69? Hic proinde cognoscendum est quod deinceps ad cetera talia valeat, ne similiter moveant animumque conturbent, sic unumquemque evangelistam contexere narrationem suam, ut tamquam nihil praetermittentis series digesta videatur: tacitis enim quae non vult dicere sic ea quae vult dicere illis quae dicebat adiungit, ut ipsa continuo sequi videantur. Sed cum alter dicit quae alter tacuit, diligenter ordo consideratus indicat locum, ubi ea potuerit, a quo praetermissa sunt, transilire ut ea quae dicere intenderat ita superioribus copularet, tamquam ipsa nullis interpositis sequerentur. Ac per hoc intellegitur Matthaeus, ubi ait somnio admonitos Magos, ne redirent per Herodem, et per aliam viam regressos in regionem suam 70, illic praetermisisse quae Lucas narravit gesta circa Dominum in templo et dicta a Symeone et Anna, ubi rursus Lucas praetermittens profectionem in Aegyptum, quam narrat Matthaeus, tamquam continuam contexuit regressionem ad civitatem Nazareth 71. 5. 17. Si quis autem velit unam narrationem ex omnibus quae de Christi nativitate et infantia vel pueritia in utriusque narratione ab alterutro seu dicuntur seu praetermittuntur, ordinare sic potest: Christi autem generatio sic erat 72. Fuit in diebus Herodis regis Iuda sacerdos quidam nomine Zacharias de vice Abia et uxor illi de filiabus Aaron et nomen eius Elisabeth. Erant autem iusti ambo ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et iustificationibus Domini sine querela. Et non erat illis filius eo quod esset Elisabeth sterilis et ambo processissent in diebus suis. Factum est autem, cum sacerdotio fungeretur in ordinem vicis suae ante Deum, secundum consuetudinem sacerdotii sorte exiit, ut incensum poneret ingressus in templum Domini et omnis multitudo erat populi orans foris hora incensi. Apparuit autem illi angelus Domini stans a dextris altaris incensi et Zacharias turbatus est videns et timor irruit super eum. Ait autem ad illum angelus: " Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est deprecatio tua et uxor tua Elisabeth pariet tibi filium et vocabis nomen eius Iohannem: et erit gaudium tibi et exsultatio et multi in nativitate eius gaudebunt; erit enim magnus coram Domino et vinum et siceram non bibet et Spiritu Sancto replebitur adhuc ex utero matris suae et multos filiorum Israel convertet ad Dominum Deum ipsorum et ipse praecedet ante illum in spiritu et virtute Eliae, ut convertat corda patrum in filios 73 et incredulos ad prudentiam iustorum parare Domino plebem perfectam ". Et dixit Zacharias ad angelum: " Unde hoc sciam? Ego enim sum senex et uxor mea processit in diebus suis ". Et respondens angelus dixit ei: " Ego sum Gabriel qui assisto ante Deum et missus sum loqui ad te et haec tibi evangelizare: et ecce eris tacens et non poteris loqui usque in diem, quo haec fiant, pro eo quod non credidisti verbis meis, quae implebuntur in tempore suo ". Et erat plebs exspectans Zachariam et mirabantur quod tardaret ipse in templo. Egressus autem non poterat loqui ad illos et cognoverunt quod visionem vidisset in templo. Et ipse erat innuens illis et permansit mutus. Et factum est, ut impleti sunt dies officii eius, abiit in domum suam. Post hos autem dies concepit Elisabeth uxor eius et occultabat se mensibus quinque dicens: " Quia sic mihi fecit Dominus in diebus, quibus respexit auferre opprobrium meum inter homines ". In mense autem sexto missus est angelus Gabriel a Domino in civitatem Galilaeae, cui nomen Nazareth, ad virginem desponsatam viro, cui nomen erat Ioseph de domo David, et nomen virginis Maria. Et ingressus angelus ad eam dixit: " Ave, gratia plena, Dominus tecum, benedicta tu inter mulieribus ". Quae cum vidisset, turbata est in sermone eius et cogitabat, qualis esset ista salutatio. Et ait angelus ei: " Ne timeas, Maria, invenisti enim gratiam apud Deum; ecce concipies in utero et paries filium et vocabis nomen eius Iesum, hic erit magnus et Filius Altissimi vocabitur et dabit illi Dominus Deus sedem David patris eius, et regnabit in domo Iacob in aeternum et regni eius non erit finis ". Dixit autem Maria ad angelum: " Quomodo fiet istud, quoniam virum non cognosco? ". Et respondens angelus dixit ei: " Spiritus Sanctus superveniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi, ideoque et quod nascetur Sanctum vocabitur Filius Dei, et ecce Elisabeth cognata tua et ipsa concepit filium in senectute sua, et hic mensis est sextus illi quae vocabatur sterilis, quia non erit impossibile apud Deum omne verbum ". Dixit autem Maria: " Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum ". Et discessit ab illa angelus. Exsurgens autem Maria in diebus illis abiit in montana cum festinatione in civitatem Iuda et intravit in domum Zachariae et salutavit Elisabeth. Et factum est, ut audivit salutationem Mariae Elisabeth, exultavit infans in utero eius. Et repleta est Spiritu Sancto Elisabeth et exclamavit voce magna et dixit: " Benedicta tu inter mulieres et benedictus fructus ventris tui. Et unde hoc mihi, ut veniat mater Domini mei ad me? Ecce enim ut facta est vox salutationis tuae in auribus meis, exultavit in gaudio infans in utero meo ". Et beata quae credidit, quoniam perficientur ea quae dicta sunt ei a Domino. Et ait Maria: " Magnificat anima mea Dominum, et exultavit spiritus meus in Deo salutari meo, quia respexit humilitatem ancillae suae 74; ecce enim ex hoc beatam me dicunt omnes generationes, quia fecit mihi magna qui potens est. Et sanctum nomen eius 75, et misericordia eius a progenie in progenies timentibus eum 76. Fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui, deposuit potentes de sede et exaltavit humiles, esurientes implevit bonis et divites dimisit inanes 77. Suscepit Israel puerum suum, memorari misericordiae suae, sicut locutus est ad patres nostros, Abraham et semini eius in saecula 78. Mansit autem Maria cum illa quasi mensibus tribus et reversa est in domum suam 79 et inventa est in utero habens de Spiritu Sancto. Ioseph autem vir eius, cum esset iustus et nollet eam traducere, voluit occulte dimittere eam. Haec autem eo cogitante ecce angelus Domini in somnis apparuit ei dicens: Ioseph, fili David, noli timere accipere Mariam coniugem tuam; quod enim in ea natum est de Spiritu Sancto est. Pariet autem filium, et vocabis nomen eius Iesum: ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Hoc autem totum factum est, ut adimpleretur quod dictum est a Domino per prophetam dicentem: Ecce virgo in utero habebit et pariet filium, et vocabunt nomen eius Emmanuel 80, quod est interpretatum " Nobiscum Deus ". Exsurgens autem Ioseph a somno fecit sicut praecepit ei angelus Domini, et accepit coniugem suam et non cognoscebat eam 81. Elisabeth autem impletum est tempus eius pariendi et peperit filium. Et audierunt vicini et cognati eius, quia magnificavit Dominus misericordiam suam cum illa, et congratulabantur ei. Et factum est in die octavo, venerunt circumcidere puerum et vocabant eum nomine patris eius Zachariam. Et respondens mater eius dixit: Non, sed vocabitur Ioannes. Et dixerunt ad illam: Quia nemo est in cognatione tua qui vocetur hoc nomine. Innuebant autem patri eius quem vellet vocari eum. Et postulans pugillarem scripsit dicens: Ioannes est nomen eius. Et mirati sunt universi. Apertum est autem illico os eius et lingua eius et loquebatur benedicens Deum. Et factus est timor super omnes vicinos eorum, et super omnia montana Iudaeae divulgabantur omnia verba haec. Et posuerunt omnes qui audierant in corde suo dicentes: Quid putas puer iste erit? Etenim manus Domini erat cum illo. Et Zacharias pater eius impletus est Spiritu Sancto et prophetavit dicens: " Benedictus Dominus, Deus Israel 82, quia visitavit et fecit redemptionem plebis suae. Et erexit cornu salutis nobis, in domo David pueri sui 83, sicut locutus est per os sanctorum, qui a saeculo sunt, Prophetarum eius, salutem ex inimicis nostris et de manu omnium qui oderunt nos 84, ad faciendam misericordiam cum patribus nostris, et memorari testamenti sancti sui, iusiurandum quod iuravit ad Abraham patrem nostrum, daturum se nobis 85, ut sine timore de manibus inimicorum nostrorum liberati serviamus illi in sanctitate et iustitia coram ipso omnibus diebus nostris. Et tu, puer, propheta Altissimi vocaberis; praeibis enim ante faciem Domini praeparare vias eius 86 ad dandam scientiam salutis plebi eius in remissionem peccatorum eorum. Per viscera misericordiae Dei nostri, in quibus visitavit nos oriens ex alto, illuminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent ad dirigendos pedes nostros in viam pacis 87. Puer autem crescebat et confortabatur spiritu et erat in desertis usque in diem ostensionis suae ad Israel 88. Factum est autem in diebus illis, exiit edictum a Caesare Augusto, ut describeretur universus orbis. Haec descriptio prima facta est sub praeside Syriae Quirino. Et ibant omnes, ut profiterentur singuli in suam civitatem. Ascendit autem et Ioseph a Galilaea de civitate Nazareth in Iudaeam civitatem David, quae vocatur Bethleem eo quod esset de domo et familia David, ut profiteretur cum Maria desponsata sibi uxore praegnante. Factum est autem, cum essent ibi, impleti sunt dies eius ut pareret, et peperit filium suum primogenitum et pannis eum involvit et reclinavit in praesepi, quia non erat eis locus in diversorio. Et pastores erant in regione eadem vigilantes et custodientes vigilias noctis super gregem suum. Et ecce angelus Domini stetit iuxta illos, et claritas Dei circumfulsit illos et timuerunt timore magno. Et dixit illis angelus: " Nolite timere; ecce enim evangelizo vobis gaudium magnum, quod erit omni populo, quia natus est vobis hodie Salvator qui est Christus Dominus in civitate David. Et hoc vobis signum: invenietis infantem pannis involutum et positum in praesepi ". Et subito facta est cum angelo multitudo militiae caelestis laudantium Deum et dicentium: " Gloria in altissimis Deo et in terra pax in hominibus bonae voluntatis ". Et factum est, ut discesserunt ab eis angeli in caelum, pastores loquebantur ad invicem: " Transeamus usque Bethleem et videamus hoc verbum, quod factum est, quod Dominus ostendit nobis ". Et venerunt festinantes et invenerunt Mariam et Ioseph et infantem positum in praesepio. Videntes autem cognoverunt de verbo quod dictum erat illis de puero hoc. Et omnes qui audierunt mirati sunt et de his quae dicta erant a pastoribus ad ipsos, Maria autem conservabat omnia verba haec conferens in corde suo. Et reversi sunt pastores glorificantes et laudantes Deum in omnibus quae audierant et viderant, sicut dictum est ad illos. Et posteaquam consummati sunt dies octo, ut circumcideretur, vocatum est nomen eius Iesus, quod vocatum est ab angelo priusquam in utero conciperetur 89. Ecce Magi ab Oriente venerunt Hierosolymam dicentes: " Ubi est qui natus est rex Iudaeorum? Vidimus enim stellam eius in Oriente et venimus adorare eum ". Audiens autem Herodes rex turbatus est et omnis Hierosolyma cum illo. Et congregans omnes principes sacerdotum et scribas populi, sciscitabatur ab eis, ubi Christus nasceretur. At illi dixerunt ei: In Bethleem Iudae, sic enim scriptum est per prophetam: Et tu Bethleem terra Iuda, nequaquam minima es in principibus Iuda; ex te enim exiet dux, qui reget populum meum Israel 90. Tunc Herodes, clam vocatis Magis, diligenter inquisivit ab eis tempus stellae, quae apparuit eis. Et mittens illos in Bethleem dixit: " Ite et interrogate diligenter de puero, et cum inveneritis, renuntiate mihi, ut et ego veniens adorem eum ". Qui cum audissent regem, abierunt. Et ecce stella, quam viderant in Oriente, antecedebat eos, usque dum veniens staret supra ubi erat puer. Videntes autem stellam gavisi sunt gaudio magno valde. Et intrantes domum invenerunt puerum cum Maria matre eius et procidentes adoraverunt eum et apertis thesauris suis obtulerunt ei munera, aurum, thus et myrrham 91. Et responso accepto in somnis, ne redirent ad Herodem, per aliam viam regressi sunt in regionem suam 92. Qui cum recessissent, posteaquam impleti sunt dies purgationis eius, secundum legem Moysi tulerunt illum in Ierusalem, ut sisterent eum Domino, sicut scriptum est in lege Domini, quia omne masculinum adaperiens vulvam Sanctum Domino vocabitur 93, et ut darent hostiam secundum quod dictum est in lege Domini par turturum aut duos pullos columbarum 94. Et ecce homo erat in Ierusalem, cui nomen Simeon, et homo iste iustus et timoratus expectans consolationem Israel, et Spiritus Sanctus erat in eo. Et responsum acceperat ab Spiritu Sancto non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Domini. Et venit in spiritu in templum. Et cum inducerent puerum Iesum parentes eius, ut facerent secundum consuetudinem legis pro eo, et ipse accepit eum in amplexus suos et benedixit Deum et dixit: "Nunc dimittis servum tuum, Domine, secundum verbum tuum in pace, quia viderunt oculi mei salutare tuum, quod parasti ante faciem omnium populorum, lumen ad revelationem gentium et gloriam plebis tuae Israel ". Et erant pater eius et mater mirantes super his quae dicebantur de illo. Et benedixit illos Simeon et dixit ad Mariam matrem eius: " Ecce positus est hic in ruinam et resurrectionem multorum in Israel et in signum cui contradicetur 95, et tuam ipsius animam pertransiet gladius, ut revelentur ex multis cordibus cogitationes ". Et erat Anna prophetissa filia Phanuhel de tribu Aser. Haec processerat in diebus multis et vixerat cum viro suo annis septem a virginitate sua, et haec vidua usque ad annos octoginta quattuor, quae non discedebat de templo ieiuniis et orationibus serviens nocte ac die. Et haec ipsa hora superveniens confitebatur Domino et loquebatur de illo omnibus qui exspectabant redemptionem Ierusalem. Et ut perfecerunt omnia secundum legem Domini 96, ecce angelus Domini apparuit in somnis Ioseph dicens: " Surge et accipe puerum et matrem eius et fuge in Aegyptum et esto ibi usque dum dicam tibi; futurum est enim, ut Herodes quaerat puerum ad perdendum eum ". Qui consurgens accepit puerum et matrem eius nocte et recessit in Aegyptum. Et erat ibi usque ad obitum Herodis, ut adimpleretur quod dictum est a Domino per prophetam dicentem: " Ex Aegypto vocavi filium meum " 97. Tunc Herodes videns quoniam illusus esset a Magis, iratus est valde et mittens occidit omnes pueros qui erant in Bethleem et in omnibus finibus eius a bimatu et infra secundum tempus, quod exquisierat a Magis. Tunc adimpletum est quod dictum est per Hieremiam prophetam dicentem: " Vox in Rama audita est, ploratus et ululatus multus, Rachel plorans filios suos et noluit consolari quia non sunt " 98. Defuncto autem Herode ecce apparuit angelus Domini in somnis Ioseph in Aegypto dicens: " Surge et accipe puerum et matrem eius et vade in terram Israel; defuncti sunt enim qui quaerebant animam pueri ". Qui surgens accepit puerum et matrem eius et venit in terram Israel. Audiens autem quod Archelaus regnaret in Iudaea pro Herode patre suo, timuit illo ire. Et admonitus in somnis secessit in partes Galilaeae. Et veniens habitavit in civitate quae dicitur Nazareth, ut adimpleretur quod dictum est per Prophetas: " Quoniam Nazareus vocabitur " 99. Puer autem crescebat et confortabatur plenus sapientia, et gratia Dei erat in illo. Et ibant parentes eius per omnes annos in Ierusalem in die sollemni Paschae. Et cum factus esset annorum duodecim, ascendentibus illis in Hierosolymam secundum consuetudinem diei festi, consummatisque diebus cum redirent, remansit puer Iesus in Ierusalem et non cognoverunt parentes eius. Existimantes autem illum esse in comitatu, venerunt iter diei et requirebant eum inter cognatos et notos. Et non invenientes regressi sunt in Ierusalem requirentes eum. Et factum est, post triduum invenerunt illum in templo sedentem in medio doctorum, audientem illos et interrogantem illos. Stupebant autem omnes qui eum audiebant super prudentia et responsis eius. Et videntes admirati sunt. Et dixit mater eius ad illum: Fili, quid fecisti nobis sic? Ecce pater tuus et ego dolentes quaerebamus te. Et ait ad illos: Quid est quod me quaerebatis? Nesciebatis quia in his quae Patris mei sunt oportet me esse? Et ipsi non intellexerunt verbum, quod locutus est ad illos. Et descendit cum eis et venit Nazareth et erat subditus illis. Et mater eius conservabat omnia verba haec in corde suo. Et Iesus proficiebat sapientia et aetate et gratia apud Deum et homines 100. De ordine praedicationis Ioannis Baptistae inter omnes quattuor. 6. 18. Iam hinc de praedicatione Ioannis narrari incipit, quam omnes quattuor commemorant. Nam et Matthaeus post illa verba, quae ultima eius posui, ubi commemoravit ex propheta testimonium: Quoniam Nazaraeus vocabitur 101, sequitur et adiungit: In diebus autem illis venit Ioannes Baptista praedicans in deserto Iudaeae 102, et cetera. Et Marcus, qui nihil de nativitate vel infantia vel pueritia Domini narravit, hinc Evangelii sumpsit initium, id est a Ioannis praedicatione. Sic enim exorsus est: Initium Evangelii IesuChristi Filii Dei, sicut scriptum est in Isaia propheta: Ecce mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam 103. Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini, rectas facite semitas eius 104. Fuit Ioannes in deserto baptizans et praedicans baptismum paenitentiae in remissionem peccatorum 105, et cetera. Et Lucas post verba, ubi ait: Et Iesus proficiebat sapientia, et aetate et gratia apud Deum et homines 106, de Ioannis praedicatione iam sequitur dicens: Anno autem quinto decimo imperii Tiberii Caesaris procurante Pontio Pilato Iudaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode, Philippo autem fratre eius tetrarcha Itureae et Trachonitidis regionis et Lysania Abilianae tetrarcha, sub principibus sacerdotum Anna et Caipha, factum est verbum Domini super Ioannem filium Zachariae in deserto 107, et cetera. Ioannes quoque apostolus in evangelistis quattuor eminentissimus, posteaquam dixit de Verbo Dei, qui est ipse Filius ante omnia saecula creaturae, quia omnia per ipsum facta sunt 108, intulit continuo de Ioannis praedicatione ac testimonio dicens: Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Ioannes 109. Unde iam videndum est de ipso Ioanne quattuor evangelistarum narrationes quemadmodum non inter se discordent, non ut hoc a nobis per omnia requiratur aut exigatur, quod modo fecimus de primordiis nati ex Maria Christi, quemadmodum inter se Matthaeus Lucasque consentiant, ut ex utriusque narratione unam faceremus, demonstrantes tardioribus quemlibet eorum commemorando quod alter tacet vel tacendo quod alter commemorat non impedire intellectum veracis narrationis alterius, ut hoc exemplo, sive ut a me factum est sive alio modo commodius fieri possit, videat unusquisque et in ceteris talibus locis fieri posse quod hic factum esse perspexerit. 6. 19. Iam ergo, ut dixi, videamus quattuor evangelistarum de Baptista Ioanne consensum. Matthaeus ita sequitur: In diebus autem illis venit Ioannes Baptista praedicans in deserto Iudaeae 110. Marcus non dixit: " In diebus illis ", quia nullam seriem rerum ante praemiserat, in quarum rerum diebus intellegeretur dicere, si diceret: " In illis diebus ". Lucas autem per potestates terrenas signantius ipsa tempora expressit praedicationis vel baptismi Ioannis dicens: Anno autem quinto decimo imperii Tiberii Caesaris, procurante Pontio Pilato Iudaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode, Philippo autem fratre eius tetrarcha Itureae et Traconitidis regionis et Lysania Abilianae tetrarcha, sub principibus sacerdotum Anna et Caifa, factum est verbum Domini super Ioannem Zachariae filium in deserto 111. Nec tamen intellegere debemus hos dies, id est hoc tempus harum potestatum, significasse Matthaeum, cum diceret in illis diebus, sed in multo longioris temporis spatio voluisse accipi quod ait in illis diebus. Mox enim ut narravit regressum de Aegypto Christum mortuo Herode 112, quod utique tempore infantiae vel pueritiae eius factum est, ut possit constare quod Lucas de illo, cum duodecim annorum esset, gestum narravit in templo Ierusalem 113, cum ergo infantem vel puerum ex Aegypto revocatum commemorasset, Matthaeus continuo intulit: In diebus autem illis venit Ioannes Baptista 114, non utique tantummodo pueritiae illius dies insinuans, sed omnes dies ab eius nativitate usque ad tempus, quo praedicare et baptizare coepit Ioannes, quo iam tempore Christi aetas iuvenilis invenitur, quia coaevi erant ipse et Ioannes et triginta ferme annorum narratur fuisse, cum ab illo baptizatus esset. De duobus Herodibus. 7. 20. Sed plane de Herode solet movere nonnullos, quod Lucas narravit in diebus baptismi Ioannis Herodem fuisse tetrarcham Galilaeae, quando etiam Dominus iuvenis baptizatus est 115, Matthaeus autem, mortuo Herode, dicit puerum Iesum ab Aegypto remeasse 116; quod utrumque verum esse non potest, nisi duo fuisse intellegantur Herodes. Quod cum fieri potuisse nemo nesciat, qua caecitate insaniant, qui procliviores sunt ad calumniandum evangelicae veritati quam paululum consideratiores, ut duos homines eodem vocabulo appellatos intellegant?, cuius rei exemplis plena sunt omnia. Nam iste posterior Herodes prioris Herodis filius fuisse perhibetur. Sicut Archelaus, quem Matthaeus in Iudaeae regnum patri mortuo successisse commemorat, sicut Philippus, quem fratrem tetrarchae Herodis et ipsum Itureae tetrarcham Lucas insinuat. Rex enim fuit Herodes ille, qui quaerebat animam pueri Christi, Herodes autem aliu sfilius eius non rex, sed tetrarcha dictus est, quod nomen praecum a parte regni quarta inditum resonat. Quomodo Matthaeus dicat timuisse Ioseph ire cum infante Christo in Ierusalem, propter Archelaum; et non timuisse ire in Galileam. 8. 21. Nisi forte hinc rursus quispiam moveatur: cum Matthaeus dixerit ideo timuisse Ioseph cum puero redeunte ire in Iudaeam, quia pro patre suo Herode Archelaus filius eius ibi regnabat; quomodo potuit ire in Galilaeam, ubi alius filius eius Herodes tetrarches erat, sicut Lucas testatur 117? Quasi vero ipsa sint tempora, quibus tunc puero timebatur, quae nunc Lucas commemoravit, quae usque adeo mutata erant, ut in ipsa Iudaea non iam rex esset Archelaus, sed Pontius Pilatus qui non rex Iudaeorum, sed praeses erat, cuius temporibus agentes sub Tiberio Caesare filii maioris Herodis non regnum habebant, sed tetrarchiam. Quod utique nondum factum erat, quando Ioseph timens Archelaum in Iudaea regnantem se in Galilaeam cum puero contulit, ubi et civitas eius erat Nazareth. Quomodo ideo isse in Galilaeam Ioseph cum infante Christo quia timuit Archelaum pro suo patre regnantem in Ierusalem. 9. 22. An forte et hoc movet, quomodo dicat Matthaeus propterea cum puero Iesu parentes eius isse in Galilaeam, quia metu Archelai ire in Iudaeam noluerunt 118, cum propterea magis isse in Galilaeam videantur, quia civitas eorum erat Nazareth Galilaea, sicut Lucas non tacuit 119? Sed intellegendum est, ubi angelus in somnis in Aegypto dixit ad Ioseph: Surge et accipe puerum et matrem eius et vade in terram Israel 120, sic intellectum esse primo a Ioseph, ut putaret iussum se esse pergere in Iudaeam; ipsa enim primitus intellegi potuit terra Israel, porro autem posteaquam comperit illic regnare filium Herodis Archelaum, noluit obicere se illi periculo, cum posset terra Israel etiam sic intellegi, ut et Galilaea illic deputaretur, quia et ipsam populus Israel incolebat. Quamquam et alio modo solvi possit haec quaestio. Quia potuit videri parentibus Christi cum puero, de quo talia per angelica responsa cognoverant, non esse habitandum nisi in Ierusalem, ubi erat templum Domini, et propterea redeuntes ex Aegypto illuc eos ituros fuisse et illic habitaturos, nisi Archelai praesentia terrerentur, neque enim divinitus iubebantur ibi habitare, ut de Archelao quod timebat deberent contemnere. Quomodo Lucas dicit: Ibant parentes eius per omnes annos in Hierusalem in die sollemni Paschae cum illo puero; cum dicat Matthaeus quod metu Archelai timuerint illuc ire ab Aegypto redeuntes. 10. 23. An et hoc aliquis dicit: Quomodo ergo, sicut Lucas narrat, ibant parentes eius per omnes annos pueritiae Christi in Ierusalem 121, si Archelai timore illuc prohibebantur accedere? Hoc mihi dissolvere non esset difficile, nec si aliquis evangelistarum expressisset, quamdiu ibi regnaret Archelaus. Fieri enim poterat, ut per diem festum inter tam ingentem turbam latenter ascenderent, mox reversuri, ubi tamen aliis diebus habitare metuerent, ut nec sollemnitate praetermissa essent irreligiosi nec continua mansione conspicui. Cum vero etiam de regno Archelai, quam fuerit diuturnum, omnes tacuerint, iste quoque intellectus patet, ut quod Lucas dicit per omnes annos eos ascendere solitos in Ierusalem tunc accipiamus factitatum cum iam non timeretur Archelaus. Quod si Archelai regnum aliquanto diuturnius ulla praeter Evangelium prodit historia, cui fides habenda videatur, illud quod superius dixi suffecerit, quod ita timebant parentes pueri habitationem in Ierusalem, ut tamen propter Dei timorem festivitatem solemnem non praetermitterent, in qua latere facillime possent. Neque enim incredibile est captatis temporibus opportunis vel dierum vel horarum, accedere homines ad ea loca, in quibus esse formidant. Quomodo potuerint, completis diebus purgationis matris Christi, sicut Lucas dicit, ascendere cum illo in templum ad peragenda sollemnia. 11. 24. Hinc etiam illa solvitur quaestio, si aliquem movet, cum iam sollicitus esset ille maior Herodes perculsus Magorum nuntio, quod rex Iudaeorum natus fuisset 122, quomodo potuerint completis diebus purgationis matris eius tuto cum illo ascendere in templum, ut fierent circa eum secundum legem Domini 123quae Lucas commemorat. Quis enim non videat etiam illum unum diem regem multis occupatum latere potuisse? Si autem illud verisimile non videtur, quod Herodes, qui valde sollicitus exspectabat, quid sibi Magi de puero renuntiarent 124, post tam multos dies se sensit illusum, ut transacto tempore purgationis matris eius et peracta circa infantem sollemnitate primogenitorum in templo Ierusalem, post etiam profectionem eorum in Aegyptum, in mentem illi venerit quaerere animam pueri et necare tot parvulos, si hoc ergo movet, omitto dicere, quot et quantis occupationibus regia cura distendi potuerit et per plurimos dies ab illa intentione vel averti omnino vel impediri. Neque enim enumerari possunt causae, quibus hoc potuerit accidere, quas tamen multas et magnas esse potuisse nemo ita rerum humanarum inexpertus est, ut aut neget aut dubitet. Cuius enim cogitationi non occurrat, quam multa alia terribiliora regi nuntiari potuerint seu vera seu falsa, ut qui regem infantem post aliquot annos sibi vel filiis suis adversaturum timuerat aliquorum magis propinquantium periculorum terroribus agitatus ab illa cura mentem abreptam in aliis proxime cavendis potius occuparet? Ut ergo haec omittam, illud dico, posteaquam nihil Herodi Magi renuntiaverunt, eum credere potuisse illos fallacis stellae visione deceptos, posteaquam non invenerunt quem natum putaverant, erubuisse ad se redire atque ita eum timore depulso ab inquirendo ac persequendo puero quievisse. Cum ergo post purgationem matris eius in Ierusalem cum illo venissent et ea gesta essent in templo quae a Luca narrantur 125, quia verba Simeonis et Annae de illo prophetantium, cum coepissent ab eis qui audierant praedicari, ad pristinam intentionem revocatura erant animum regis, admonitus per somnium Ioseph cum infante et matre eius fugit in Aegyptum 126. Deinde divulgatis rebus, quae in templo factae dictaeque fuerant, Herodes se a Magis sensit illusum; ac deinde ad Christi mortem cupiens pervenire, multos infantes, sicut Matthaeus narrat, occidit. De verbis Ioannis inter omnes quattuor. 12. 25. Matthaeus ergo de Ioanne ita contexit: In diebus autem illis venit Ioannes Baptista praedicans in deserto Iudaeae et dicens: "Paenitentiam agite, appropinquavit enim regnum caelorum ". Hic est enim qui dictus est per Isaiam prophetam dicentem: " Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini, rectas facite semitas eius " 127. Marcus quoque et Lucas consentiunt hoc Isaiae testimonium esse de Ioanne 128. Nam plura verba etiam consequentia ex eodem propheta Lucas commemoravit, cum de Baptista Ioanne narraret. Ioannes autem evangelista ipsum Ioannem Baptistam de se ipso idem testimonium Isaiae protulisse commemorat 129, sicut nunc Matthaeus dixit quaedam Ioannis verba, quae alii non dixerunt. Praedicans, inquit, in deserto Iudaeae et dicens: " Paenitentiam agite, appropinquavit enim regnum caelorum ". Haec verba Ioannis alii praetermiserunt. Iam vero quod sequitur Matthaeus et adiungit: Hic est enim qui dictus est per Isaiam prophetam dicentem: " Vox clamantis in deserto: Parate viam Domini, rectas facite semitas eius ", ambigue positum est, nec elucet, utrum ex persona sua idem Matthaeus hoc commemoraverit, an adhuc verba eiusdem Ioannis secutus adiunxerit, ut totum hoc Ioannes dixisse intellegatur: Paenitentiam agite, appropinquavit enim regnum caelorum. Hic est enim qui dictus est per Isaiam prophetam, et cetera. Neque enim hoc movere debet, quia non ait: "Ego sum enim, qui dictus sum per Isaiam prophetam ", sed ait: Hic est enim qui dictus est. Solet quippe esse talis locutio et ipsorum evangelistarum Matthaei et Ioannis. Nam et Matthaeus dixit: Invenit hominem sedentem in telonio 130, nec dixit: " Invenit me ", et Ioannes: Hic est, inquit, discipulus, qui testimonium perhibet de his, et scripsit haec; et scimus quia verum est testimonium eius 131, non dixit: " Ego sum ", aut: " Verum est testimonium meum ". Dominus autem ipse saepissime dicit: Filius hominis aut Filius Dei 132, et non dicit: "Ego ", et: Oportebat, inquit, Christum pati et resurgere tertio die 133, non ait: " Oportebat me pati ". Potuit ergo et Ioannes Baptista, cum dixisset: Agite paenitentia, appropinquavit enim regnum caelorum, de se ipso adiungere quae sequuntur: Hic est enim qui dictus est per Isaiam prophetam, et cetera, ut post verba eius Matthaeus ita narrationem contexat: Ipse autem Ioannes habebat vestimentum de pilis camelorum, et cetera. Quod si ita est, non mirum si et interrogatus quid diceret de se ipso, sicut narrat Ioannes evangelista: Ego, ait, vox clamantis in deserto 134, sicut iam dixerat praecipiens, ut agerent paenitentiam. De vestitu ergo eius et victu ita Matthaeus sequitur dicens: Ipse autem Ioannes habebat vestimentum de pilis camelorum et zonam pelliceam circa lumbos suos. Esca autem eius erat locustae et mel silvestre 135. Hoc et Marcus dicit pene totidem verbis 136, ceteri autem duo tacent. 12. 26. Sequitur ergo Matthaeus et dicit: Tunc exibat ad eum Hierosolyma et omnis Iudaea et omnis regio circa Iordanem et baptizabantur in Iordane ab eo confitentes peccata sua. Videns autem multos pharisaeorum et sadducaeorum venientes ad baptismum suum dixit eis: " Progenies viperarum, quis demonstravit vobis fugere ab ira futura? Facite ergo fructum dignum paenitentiae et ne velitis dicere intra vos: Patrem habemus Abraham; dico enim vobis, quia potest Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Iam enim securis ad radicem arborum posita est; omnis ergo arbor, quae non facit fructum bonum, exciditur et in ignem mittitur. Ego quidem vos baptizo in aqua in paenitentiam; qui autem post me venturus est fortior me est, cuius non sum dignus calceamenta portare; ipse vos baptizabit in Spiritu Sancto et igni, cuius ventilabrum in manu sua et permundabit aream suam et congregabit triticum suum in horreum, paleas autem comburet igni inexstinguibili " 137. Haec omnia dicit et Lucas eadem pene verba Ioannis exprimens 138. Et ubi aliquid varium est in verbis, ab eadem tamen sententia non receditur, velut cum dicit Matthaeus Ioannem dixisse: Et ne velitis dicere intra vos: Patrem habemus Abraham 139, ille autem:Et ne coeperitis dicere: Patrem habemus Abraham 140; iste: Ego quidem vos baptizo in aqua in paenitentiam 141, ille interponit interrogationem turbarum, quid facerent, et eis respondentem Ioannes de bonis operibus tamquam de fructibus paenitentiae 142, quod Matthaeus omisit; deinde in cordibus suis cogitantibus de illo, utrum ipse esset Christus, eum dicit respondisse: Ego quidem aqua baptizo vos 143, non dixit: " In paenitentiam ". Deinde Matthaeus: Qui autem, inquit, post me venturus est fortior me est. Ille vero: Venit autem, inquit, fortior me 144. Item Matthaeus: Cuius non sum, inquit, dignus calceamenta portare 145, ille autem: Cuius non sum dignus solvere corrigiam calceamentorum eius 146. Quod et Marcus dicit, cum cetera taceat. Nam post commemoratum habitum et victum eius secutus ait: Et praedicabat dicens: " Venit fortior me post me, cuius non sum dignus procumbens solvere corrigiam calceamentorum eius. Ego baptizavi vos aqua, ille vero baptizabit vos Spiritu Sancto " 147. De calceamentis ergo hoc a Luca distat, quod addidit procumbens; de baptismo autem hoc ab utroque, quia non dixit: Et igni, sed tantum: Spiritu Sancto. Sicut enim Matthaeus, ita et Lucas dixit et eodem ordine: Ipse vos baptizabit in Spiritu et igni, nisi quod Lucas non addidit Sancto, sicut Matthaeus dixit: In Spiritu Sancto et igni. His tribus attestatur Ioannes evangelista, cum dicit: Ioannes testimonium perbibet de ipso et clamat dicens: " Hic erat quem dixi: Qui post me venit ante me factus est, quia prior me erat " 148. Sic enim ostendit tunc eum hoc dixisse, quando eum illi dixisse commemorant; repetisse autem et commemorasse quod iam dixisset, cum ait: Hic erat quem dixi: Qui post me venit. 12. 27. Si ergo quaeritur, quae verba potius Ioannes Baptista dixerit, utrum quae Matthaeus an quae Lucas eum dixisse commemorat, an quae Marcus in ipsis paucis quae illum dixisse posuit tacens cetera, nullo modo hinc laborandum esse iudicat qui prudenter intellegit ipsas sententias esse necessarias cognoscendae veritati, quibuslibet verbis fuerint explicatae. Quod enim alius alium verborum ordinem tenet, non est utique contrarium. Neque illud contrarium est, si alius dicit quod alius praetermittit. Ut enim quisque meminerat et ut cuique cordi erat vel brevius vel prolixius, eamdem tamen explicare sententiam, ita eos explicasse manifestum est. 12. 28. Et in hoc satis apparet, quod ad rem maxime pertinet, quoniam veritas Evangelii verbo Dei, quod supra omnem creaturam aeternum atque incommutabile permanet, per creaturam temporalibus signis et linguis hominum dispensato summum culmen auctoritatis obtinuit, non nos debere arbitrari mentiri quemquam, si pluribus rem, quam audierunt vel viderunt, reminiscentibus non eodem modo atque eisdem verbis eadem tamen res fuerit indicata, aut sive mutetur ordo verborum, sive alia pro aliis quae tamen idem valeant verba proferantur, sive aliquid vel quod recordanti non occurrerit vel quod ex aliis quae dicuntur possit intellegi, minus dicatur; sive aliorum quae magis dicere statuit narrandorum gratia, ut congruus temporis modus sufficiat, aliquid sibi non totum explicandum, sed ex parte tangendum quisque suscipiat; sive ad illuminandam declarandamque sententiam, nihil quidem rerum, verborum tamen aliquid addat, cui auctoritas narrandi concessa est; sive rem bene tenens non assequatur, quamvis id conetur, memoriter etiam verba, quae audivit, ad integrum enuntiare. Quisquis autem dicit evangelistis certe per Spiritus Sancti potentiam id debuisse concedi, ut nec in genere verborum nec in ordine nec in numero discreparent, non intellegit, quanto amplius evangelistarum excellit auctoritas, tanto magis per eos fuisse firmandam ceterorum hominum vera loquentium securitatem, ut pluribus eamdem rem forte narrantibus nullo modo quisquam eorum de mendacio recte arguatur, si ab altero ita discrepaverit, ut possit etiam evangelistarum exemplo praecedente defendi. Cum enim fas non sit, evangelistarum aliquem mentitum fuisse, vel existimare vel dicere, sic apparebit nec eum fuisse mentitum, cui recordanti tale aliquid acciderit, quale illis accidisse monstratur. Et quanto magis ad mores optimos pertinet cavere mendacium, tanto magis tam eminente auctoritate regi debebamus, ne putaremus esse mendacia, cum sic inter se variari aliquorum narrationes inveniremus, ut inter evangelistas variatae sunt. Simul etiam, quod ad doctrinam fidelem maxime pertinet, intellegeremus non tam verborum quam rerum quaerendam vel amplectendam esse veritatem, quando eos qui non eadem locutione utuntur, cum rebus sententiisque non discrepant, in eadem veritate constitisse approbamus. 12. 29. Quid ergo in his quae de narrationibus evangelistarum collata proposui putandum est esse contrarium? An quod alius dixit: Cuius non sum dignus calceamenta portare 149, alii vero: Corrigiam calceamenti solvere 150? Non enim verbis aut verborum ordine aut aliquo genere locutionis, sed etiam re ipsa videtur aliud esse calceamenta portare, aliud corrigiam calceamenti solvere. Merito ergo quaeri potest, quid Ioannes dixerit non se dignum esse, utrum calceamenta portare an corrigiam calceamenti solvere. Si enim alterum horum dixit, ille verum videtur narrasse qui hoc potuit narrare quod dixit, qui autem aliud, etsi non est mentitus, certe vel oblitus aliud pro alio dixisse putabitur. Omnem autem falsitatem abesse ab evangelistis decet, non solum eam quae mentiendo promitur, sed etiam eam quae obliviscendo. Itaque si ad rem pertinet aliquid aliud intellegere ex eo quod dictum est calceamenta portare et aliquid aliud ex eo quod dictum est corrigiam calceamenti solvere, quid aliud accipiendum recte existimaveris nisi Ioannem utrumque dixisse, sive aliud alio tempore sive contextim? Potuit enim sic dicere: "Cuius non sum dignus corrigiam calceamenti solvere, nec calceamenta portare ",ut unus evangelistarum hinc aliud, alii vero aliud, omnes tamen verum narraverint. Si autem nihil intendit Ioannes, cum de calceamentis Domini diceret, nisi excellentiam eius et humilitatem suam, quodlibet horum dixerit, sive de solvenda corrigia calceamentorum sive de portandis calceamentis, eamdem tamen sententiam tenuit, quisquis etiam verbis suis per calceamentorum commemorationem eamdem significationem humilitatis expressit, unde ab eadem voluntate non aberravit. Utilis igitur modus et memoriae maxime commendandus, cum de convenientia dicimus evangelistarum, non esse mendacium, cum quisque etiam dicens aliquid aliud quod etiam ille non dixit, de quo aliquid narrat, voluntatem tamen eius hanc explicat, quam etiam ille qui eius verba commemorat. Ita enim salubriter discimus nihil aliud esse quaerendum quam quid velit qui loquitur. De baptizato Iesu. 13. 30. Sequitur ergo Matthaeus et dicit: Tunc venit Iesus a Galilaea in Iordanem ad Ioannem, ut baptizaretur ab eo. Ioannes autem prohibebat eum dicens: " Ego a te debeo baptizari et tu venis ad me? ". Respondens autem Iesus dixit ei: " Sine modo, sic enim decet nos implere omnem iustitiam ". Tunc dimisit eum 151. Attestantur et ceteri venisse Iesum ad Ioannem. Baptizatum autem tres commemorant 152, sed tacent quod Matthaeus ait, dixisse Domino Ioannem vel Ioanni Dominum respondisse. De verbis vocis factae de caelo super baptizatum. 14. 31. Deinde sequitur Matthaeus: Baptizatus autem confestim ascendit de aqua. Et ecce aperti sunt ei caeli et vidit Spiritum Dei descendentem sicut columbam et venientem super se. Et ecce vox de caelis dicens: " Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi complacui " 153. Hoc et alii duo, Marcus et Lucas, similiter narrant sed de verbis vocis, quae de caelo facta est, variant locutionem salva tamen sententia 154. Quod enim Matthaeus ait dictum: Hic est Filius meus dilectus, et alii duo dicunt: Tu es Filius meus dilectus 155, ad eamdem sententiam explicandam valet, sicut superius tractatum est. Vox enim caelestis unum horum dixit, sed evangelista ostendere voluit ad id valere quod dictum est: Hic est Filius meus, ut illis potius qui audiebant indicaretur, quod ipse esset Filius Dei, atque ita dictum referre voluit: Tu es Filius meus, ac si illis diceretur: Hic est Filius meus. Non enim Christo indicabatur quod sciebat, sed audiebant qui aderant, propter quos etiam ipsa vox facta est. Iam vero quod alius dicit: In quo mihi complacui, alius: In te complacui, alius: In te complacuit mihi, si quaeris, quid horum in illa voce sonuerit, quod libet accipiendum, modo intellegas eos qui non eamdem locutionem retulerunt, eamdem retulisse sententiam. Quae diversitas locutionum ad hoc etiam utilis est, ne uno modo dictum minus intellegatur et aliter, quam se res habet, interpretetur. Quod enim dictum est: In quo mihi complacui si velit quis ita intellegere, ut Deus in Filio sibi placuisse videatur, admonetur ex eo quod dictum est: In te complacui. Si rursus ex hoc uno intellegat quisque in Filio Patrem placuisse hominibus, admonetur ex eo quod dictum est: In te complacuit mihi. Ex quo satis apparet, quilibet evangelistarum caelestis vocis etiam verba tenuerit, alios ad eamdem sententiam familiarius explicandam verba variasse, ut intellegatur hoc dictum esse ab omnibus, tamquam diceretur: " In te placitum meum constitui ", hoc est: " Per te gerere quod mihi placuit ". Illud vero quod nonnulli codices habent secundum Lucam, hoc illa voce sonuisse quod in Psalmo scriptum est: Filius meus es tu, ego hodie genui te 156, quamquam in antiquioribus codicibus graecis non inveniri perhibeatur, tamen si aliquibus fide dignis exemplaribus confirmari possit, quid aliud quam utrumque intellegendum est quolibet verborum ordine de caelo sonuisse? Quomodo secundum Ioannem Evangelistam dicat Ioannes Baptista: Ego non noveram eum; cum secundum alios inveniatur quod iam noverat eum. 15. 32. Quod autem secundum Ioannem de columba dicitur non quando factum est narratur, sed verba Ioannis Baptistae referuntur commemorantis, quid viderit. In quo quaeritur, quemadmodum dictum sit: Et ego non noveram eum, sed qui misit me baptizare in aqua, ille mihi dixit: Super quem videris Spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu Sancto 157. Si enim tunc eum cognovit, cum columbam vidit descendentem super eum, quaerendum est, quomodo dixerit venienti, ut baptizaretur: Ego magis a te debeo baptizari 158; hoc enim ei dixit, antequam columba descenderet. Ex quo apparet, quamvis eum iam nosset (nam etiam in utero matris exsultavit, cum ad Elisabeth Maria venisset 159), aliquid tamen in eo, quod nondum noverat, columbae descensione didicisse, quod ipse scilicet baptizaret in Spiritu Sancto propria quadam et divina potestate, ut nullus homo, qui accepisset a Deo baptismum, etiamsi aliquem baptizaret, posset dicere suum esse quod traderet vel a se dari Spiritum Sanctum. De tentato Iesu. 16. 33. Sequitur Matthaeus et dicit: Tunc Iesus ductus est in desertum a Spiritu, ut tentaretur a diabolo. Et cum ieiunasset quadraginta diebus et quadraginta noctibus, postea esuriit. Et accedens tentator dixit ei: " Si Filius Dei es, dic, ut lapides isti panes fiant ". Qui respondens dixit: " Scriptum est: Non in pane solo vivit homo, sed in omni verbo, quod procedit de ore Dei " 160, et cetera usque ad id quod dictum est: Tunc reliquit eum diabolus et ecce angeli accesserunt et ministrabant ei 161. Totum hoc similiter Lucas narrat, etsi non eodem ordine 162. Unde incertum est, quid prius factum sit, utrum regna terrae prius demonstrata sint ei et postea in pinnam templi levatus sit, an hoc prius et illud postea. Nihil tamen ad rem, dum omnia facta fuisse manifestum sit et quod aliis verbis easdem sententias Lucas explicat, non semper commendandum est quam nihil depereat veritati? Marcus autem attestatur quidem eum in deserto a diabolo esse tentatum quadraginta diebus et noctibus 163; sed tacet, quid ei dictum sit quidve responderit. Item quod Lucas praetermisit, iste non tacuit, quod angeli ministrabant illi. Ioannes vero totum istum locum praetermisit. De vocatione Apostolorum piscantium. 17. 34. Sequitur narrans Matthaeus: Cum autem audisset quod Ioannes traditus esset, secessit in Galilaeam 164. Hoc et Marcus dicit, hoc et Lucas 165; sed Lucas de Ioanne tradito nihil hoc loco dicit. Ioannes autem evangelista, priusquam iret Iesus in Galilaeam, dicit Petrum et Andream mansisse cum illo uno die et tunc Petro nomen impositum, cum antea Simon vocaretur. Sequenti item die iam volentem exire in Galilaeam invenisse Philippum et ei dixisse, ut sequeretur eum. Inde ventum est, ut etiam de Nathanaele narraret. Die autem tertio in Galilaea constitutum, fecisse illud in Cana de aquae in vinum conversione miraculum 166. Quae omnia ceteri evangelistae praetermiserunt id contexentes narrationibus suis, quod Iesus reversus sit in Galilaeam. Unde intellegitur fuisse interporsitos aliquot dies, quibus illa de discipulis gesta sunt, quae interponuntur a Ioanne. Non est autem contrarium ei loco, ubi Matthaeus narrat Dominum dixisse Petro: Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam 167. Neque enim hoc nomen tunc accepisse intellegendus est, sed tunc potius, quando ei Ioannes dictum esse commemorat: Tu vocaberis Cephas, quod interpretatur Petrus 168, ut eum hoc nomine appellaret postea Dominus dicens: Tu es Petrus. Non enim ait: " Tu vocaberis Petrus ", sed: Tu es Petrus, quod ei iam dictum erat antea: Tu vocaberis. 17. 35. Deinde contexit narrationem Matthaeus et dicit: Et relicta civitate Nazareth venit et habitavit in Capharnaum maritimam in finibus Zabulon et Nephtalim 169, et cetera, quousque sermo terminetur, quem habuit in monte 170. In quo contextu narrationis attestatur ei Marcus de discipulorum vocatione Petri et Andreae et paulo post Iacobi et Ioannis 171. Sed cum Matthaeus continuo coniungeret narrationem prolixi illius sermonis quem in monte habuit, posteaquam multos curavit et eum multae turbae secutae sunt 172, Marcus interposuit alia, quia docebat eos in synagoga et stupebant super doctrinam eius 173. Tunc ipse dixit quod et Matthaeus post illum prolixum sermonem, quia erat docens eos quasi potestatem habens et non sicut scribae 174. Narravit etiam de homine, a quo expulsus est spiritus immundus, deinde de socru Petri 175; in his autem Lucas ei consentit 176, Matthaeus vero de isto demonio nihil narravit; de socru autem Petri non tacuit, sed postea 177. 17. 36. In hoc autem loco, quem nunc consideramus, idem Matthaeus post vocationem discipulorum, quibus piscantibus iussit, ut eum sequerentur, narrat eum circumisse Galilaeam docentem in synagogis et praedicantem Evangelium et sanantem omnem languorem et collectis ad illum turbis, ascendisse in montem et usum fuisse illo sermone prolixo 178. Dat ergo locum intellegendi tunc facta esse quae Marcus post electionem eorumdem discipulorum narrat, cum circumire Galilaeam et docere in synagogis eorum, tunc etiam de socru Petri 179, sed eum postea commemorasse quod praetermiserat, quamvis non omnia praetermissa in narrationem revocaverit. 17. 37. Sane potest movere, quomodo Ioannes dicat non in Galilaea, sed iuxta Iordanem primo Andream secutum fuisse Dominum cum alio, cuius nomen tacetur, deinde Petrum ab illo nomen accepisse, tertio Philippum vocatum, ut eum sequeretur 180. Ceteri autem tres evangelistae de piscatione vocatos eos dicunt satis inter se convenienter, maxime Matthaeus et Marcus 181. Nam Lucas Andream non nominat, qui tamen intellegitur in ea navi fuisse secundum Matthaei et Marci narrationem, qui breviter hoc perstringunt, quemadmodum gestum sit, quod Lucas apertius explicavit commemorans ibi etiam miraculum super captura piscium et quod ex ipsa navi Dominus prius fuerit locutus ad turbas 182. Hoc etiam videtur distare quod tantum Petro a Domino dictum commemorat: Ex hoc iam homines eris capiens 183, quod illi ambobus fratribus dictum esse narrarunt. Sed potuit utique prius hoc Petro dici, cum de capta ingenti multitudine piscium miraretur, quod Lucas insinuavit, et ambobus postea, quod illi duo commemoraverunt. Illud ergo quod de Ioanne diximus, diligenter considerandum est; non enim parva repugnantia putari potest, cum et locorum plurimum intersit et temporis et ipsius vocationis. Nam si iuxta Iordanem, antequam Iesus isset in Galilaeam, ad testimonium Ioannis Baptistae secuti sunt eum duos, quorum erat unus Andreas, qui fratrem suum Simonem continuo adduxit ad Iesum, quando et nomen ut Petrus vocaretur accepit, quomodo ab aliis evangelistis dicitur, quod eos in Galilaea piscantes invenerit atque ad discipulatum vocaverit, nisi quia intellegendum est non sic eos vidisse tunc Dominum iuxta Iordanem, ut ei iam inseparabiliter cohaererent, sed tantum cognovisse quis esset eumque miratos ad propria remeasse? 17. 38. Nam et in Cana Galilaeae cum fecisset de aqua vinum, dicit idem Ioannes, quod crediderint in eum discipuli eius. Quod ita narrat: Et die tertio nuptiae factae sunt in Cana Galilaeae et erat mater Iesu ibi. Vocatus est autem et Iesus et discipuli eius ad nuptias 184. Qui utique si tunc in eum crediderunt, sicut paulo post dicit, nondum erant discipuli, cum ad nuptias vocati sunt. Sed illo more locutionis hoc dictum est, quo loquimur, cum dicimus apostolum Paulum in Tarso Ciliciae natum 185, neque enim tunc iam erat Apostolus. Ita discipulos Christi invitatos ad nuptias cum audimus, non iam discipulos, sed qui futuri erant discipuli intellegere debemus. Iam enim utique discipuli Christi erant, quando ista narrata atque conscripta sunt, et ideo sic de illis locutus est temporum praeteritorum narrator. 17. 39. Quod autem dicit idem Ioannes: Post hoc descendit Capharnaum ipse et mater eius et fratres eius et discipuli eius, et ibi manserunt non multis diebus 186, incertum est utrum iam illi adhaeserant etiam Petrus et Andreas et filii Zebedaei. Matthaeus enim primo narrat, quod venerit et habitaverit in Capharnaum, et postea, quod eos de navibus piscantes vocaverit 187, iste autem, quod cum illo Capharnaum venerint discipuli eius. An forte Matthaeus quod praetermiserat recapitulavit, quia non ait ipse: " Post hoc ambulans iuxta mare Galilaeae, vidit duos fratres ", sed sine ulla consequentis temporis differentia: Ambulans autem, inquit, iuxta mare Galilaeae vidit duos fratres 188, et cetera? Proinde fieri potest, ut postea narraverit non quod postea factum erat, sed quod prius praetermiserat, ut cum illo intellegantur venisse Capharnaum, quo Ioannes dicit et ipsum et matrem et discipulos eius venisse. An potius alii discipuli fuerunt, sicut eum iam Philippus sequebatur, quem sic vocaverat, ut diceret ei: Sequere me 189? Quo enim ordine vocati sint omnes duodecim Apostoli, in evangelistarum narrationibus non apparet, quando quidem non tantum ordo vocationis, sed nec ipsa vocatio commemorata est omnium, sed tantum Philippi et Petri et Andreae et filiorum Zebedaei et Matthaei publicani, qui etiam Levi vocabatur 190. Singillatim tamen ab eo nomen et primus et solus Petrus accepit 191. Nam filios Zebedaei non singillatim, sed simul ambos appellavit filios tonitrui 192. 17. 40. Sane animadvertendum est quod Scriptura evangelica et apostolica non solos illos duodecim appellat discipulos eius, sed omnes qui in eum credentes, magisterio eius ad regnum caelorum erudiebantur. Ex quorum multitudine elegit duodecim, quos et Apostolos nominavit sicut Lucas commemorat 193. Ipse quippe paulo post ait: Et descendens cum illis stetit in loco campestri et turba discipulorum eius et multitudo copiosa plebis 194. Non utique diceret turbam discipulorum homines duodecim. Aliis quoque Scripturarum locis hoc evidenter apparet discipulos eius omnes appellatos qui ab eo discerent quod ad aeternam vitam pertineret. 17. 41. Quaeri autem potest, quomodo binos vocaverit de naviculis piscatores, primo Petrum et Andream; deinde progressus paululum, alios duos filios Zebedaei, sicut narrant Matthaeus et Marcus: cum Lucas dicat ambas eorum naviculas impletas magna illa captura piscium, sociosque Petri commemoret Iacobum et Ioannem filios Zebedaei vocatos ad adiuvandum, cum retia extrahere plena non possent, simulque miratos tantam multitudinem piscium, quae capta erat, et cum Petro tantum dixisset: Noli timere, ex hoc iam homines eris capiens 195, simul eum tamen subductis ad terram navibus secutos fuisse. Unde intellegendum est hoc primo esse factum quod Lucas insinuat, nec tunc eos a Domino vocatos, sed tantum Petro fuisse praedictum, quod homines esset capturus. Quod non ita dictum est, quasi iam pisces numquam esset capturus; nam et post resurrectionem Domini legimus eos esse piscatos 196. Dictum est ergo, quod deinceps capturus esset homines, non dictum est, quod iam non esset capturus pisces. Unde datur locus intellegere eos ad capturam piscium ex more remeasse, ut postea fieret quod Matthaeus et Marcus narrant, quando eos binos vocavit et ipse iussit, ut eum sequerentur, primo duobus Petro et Andreae, deinde aliis duobus filiis Zebedaei. Tunc enim non subductis ad terram navibus tamquam cura redeundi, sed ita eum secuti sunt, tamquam vocantem ac iubentem, ut eum sequerentur. De tempore secessionis eius in Galilaeam. 18. 42. Illud etiam requirendum est, quomodo Ioannes evangelista, antequam Ioannes Baptista missus esset in carcerem, dicit Iesum isse in Galilaeam 197 (postea quam enim commemoravit, quod in Cana Galilaeae fecit de aqua vinum et descendit Capharnaum cum matre et discipulis et ibi manserunt non multis diebus, dicit eum deinde ascendisse Hierosolymam propter Pascha, post haec venisse in Iudaeam terram et discipulos eius, et illic demoratum cum eis et baptizantem 198, ubi secutus ait: Erat autem et Ioannes baptizans in Aenon iuxta Salim, quia aquae multae erant illic, et adveniebant et baptizabantur: nondum enim missus erat in carcerem Ioannes 199), Matthaeus autem dicat: Cum autem audisset quod Ioannes traditus esset, secessit in Galilaeam 200. Similiter et Marcus: Posteaquam autem traditus est, inquit, Ioannes venit Iesus in Galilaeam 201. Lucas etiam nihil quidem dicit de tradito Ioanne, sed tamen et ipse post baptismum et tentationem Christi dicit eum isse in Galilaeam, sicut illi duo. Nam ita contexit narrationem suam: Et consummata omni tentatione diabolus recessit ab illo usque ad tempus. Et egressus est Iesus in virtute Spiritus in Galilaeam et fama exiit per universam regionem de illo 202. Unde intellegitur hos tres evangelistas non Ioanni evangelistae contraria narrasse, sed praetermisisse primum Domini adventum in Galilaeam posteaquam baptizatus est, quando illic aquam convertit in vinum; tunc enim nondum erat traditus Ioannes, eum vero adventum eius in Galilaeam connexuisse narrationibus suis, qui post Ioannem traditum factus est. De quo eius reditu in Galilaeam etiam ipse Ioannes evangelista sic loquitur: Ut ergo cognovit Iesus, quia audierunt pharisaei quia Iesus plures discipulos facit et baptizat quam Ioannes (quamquam Iesus non baptizaret, sed discipuli eius), reliquit Iudaeam et abiit iterum in Galilaeam 203. Tunc ergo intellegimus iam fuisse traditum Ioannem, Iudaeos vero audisse, quod plures discipulos faceret et baptizaret, quam fecerat et baptizaverat Ioannes. De illo sermone prolixo quem secundum Matthaeum habuit in monte. 19. 43. Iam nunc de illo sermone prolixo, quem secundum Matthaeum in monte habuit Dominus 204, videamus, utrum ei ceteri evangelistae nihil adversari videantur. Marcus quippe non eum commemoravit omnino nec aliquid eius simile dixit nisi quasdam sententias non contextim, sed sparsim, quas Dominus locis aliis repetivit. Reliquit tamen locum in textu narrationis suae, ubi intellegamus hunc dictum esse sermonem, sed ab eo praetermissum: Et erat, inquit, praedicans in synagogis eorum et omni Galilaea et demonia eiciens 205. In hac praedicatione, quam dicit eum habuisse in omni Galilaea, intellegitur etiam sermo iste habitus in monte, cuius commemorationem facit Matthaeus. Namque idem Marcus ita sequitur: Et venit ad eum leprosus deprecans eum et genuflexo dixit: " Si vis, potes me mundare " 206, et cetera. De hoc leproso mundato talia connectit, ut ipse intellegatur, quem Matthaeus commemorat tunc esse mundatum, quando post illum sermonem Dominus de monte descendit. Sic enim ait Matthaeus: Cum autem descendisset de monte, secutae sunt eum turbae multae. Et ecce leprosus veniens adorabat eum dicens: " Domine, si vis, potes me mundare " 207, et cetera. 19. 44. Huius leprosi etiam Lucas meminit non sane hoc ordine 208, sed ut solent praetermissa recordari vel posterius facta praeoccupare, sicut divinitus suggerebantur quae ante cognita postea recordando conscriberent. Verumtamen idem Lucas sermonem etiam ipse Domini prolixum narravit, ubi etiam sic exorsus est, ut in isto Matthaeus. Hic enim dixit: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum 209, et ille: Beati pauperes, quia vestrum est regnum Dei 210. Deinde multa quae sequuntur etiam in Lucae narratione similia sunt. Et ad extremum sermonis ipsa conclusio prorsus eadem reperitur, de homine prudente, qui aedificat super petram, et de stulto, qui aedificat super harenam, nisi quod ibi flumen tantum dicit illisum domui, non etiam pluviam et ventos, sicut Matthaeus 211. Posset ergo facillime credi eumdem etiam ipse Domini interposuisse sermonem, aliquas autem praetermisisse sententias, quas Matthaeus posuit, item alias posuisse, quas iste non dixit, quasdam etiam non isdem verbis, custodita tamen veritatis integritate similiter explicasse. 19. 45. Posset hoc, ut dixi, facillime credi, nisi moveret, quod Matthaeus in monte dicit hunc habitum esse sermonem a Domino sedente 212, Lucas autem in loco campestri a Domino stante 213. Haec itaque diversitas facit videri alium fuisse illum, alium istum. Quid enim prohiberet Christum alibi quaedam repetere quae antea iam dixerat aut iterum quaedam facere quae ante iam fecerat? Non sane istos duos sermones, quorum unum Matthaeus, alterum Lucas inseruit, longa temporis distantia separari hinc probabiliter creditur, quod et ante et postea quaedam similia vel eadem ambo narrarunt, ut non absurde sentiatur eorum narrationes haec interponentium in eisdem locis et diebus esse versatas. Nam Matthaeus hoc ita dicit: Et secutae sunt eum turbae multae a Galilaea, et Decapoli, et Hierosolymis, et Iudea et de trans Iordanem. Videns autem turbas ascendit in montem, et cum sedisset, accesserunt ad eum discipuli eius. Et aperiens os suum docebat eos dicens: " Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum caelorum " 214, et cetera. Hic potest videri multas turbas vitare voluisse et ob hoc ascendisse in montem tamquam secedendo a turbis, ut solis suis discipulis loqueretur. Cui rei videtur attestari etiam Lucas ita narrans: Factum est autem in illis diebus, exiit in montem orare et erat pernoctans in oratione Dei. Et cum dies factus esset, vocavit discipulos suos et elegit duodecim ex ipsis, quos et Apostolos nominavit, Simonem, quem cognominavit Petrum, et Andream fratrem eius, Iacobum et Ioannem, Philippum et Bartholomaeum, Matthaeum et Thomam, Iacobum Alphaei et Simonem, qui vocatur Zelotes, Iudam Iacobi et Iudam Scariotem, qui fuit proditor. Et descendens cum illis stetit in loco campestri, et turba discipulorum eius et multitudo copiosa plebis ab omni Iudaea et Ierusalem et maritima Tyri et Sidonis, qui venerant, ut audirent eum et sanarentur a languoribus suis. Et qui vexabantur a spiritibus immundis curabantur. Et omnis turba quaerebat eum tangere, quia virtus de illo exiebat et sanabat omnes. Et ipse elevatis oculis in discipulos dicebat: " Beati pauperes, quia vestrum est regnum Dei " 215 et cetera. Hic potest intellegi, cum in monte duodecim discipulos elegit ex pluribus, quos Apostolos nominavit, quod Matthaeus praetermisit, tunc illum habuisse sermonem, quem Matthaeus interposuit et Lucas tacuit. Hoc est in monte, ac deinde, cum descendisset, in loco campestri habuisse alterum similem, de quo Matthaeus tacet et Lucas non tacet, et utrumque sermonem eodem modo esse conclusum 216. 19. 46. Quod autem Matthaeus isto sermone terminato sequitur et dicit: Et factum est, cum consummasset Iesus verba haec, admirabantur turbae super doctrinam eius 217, potest videri discipulorum turbas dixisse, ex quibus illos duodecim elegerat 218. Quod vero mox ait: Cum autem descendisset de monte, secutae sunt eum turbae multae, et ecce leprosus veniens adorabat eum 219, potest intellegi post utrumque sermonem factum fuisse, non solum quem Matthaeus, verum etiam quem Lucas interponit. Neque enim a |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 60 "Dracon.SaAdGu 60 Dracontius Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" Satisfactio ad Guntharium Satisfactio ad Guntharium Satisfactio ad Guntharium |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 90 COMMENTARIUS PRAEVIUS DE S. ET VEN. BEDA MONACHO PRESBYTERO IN ANGLIA Vel de ejus aelate, Vita a TURGOTO collecta, cultu sacro Antiquorum ei attestantium sententiae. (Ex Bolland. Act. Maii t. VI) (0053D)Duo illustria saeculo Christi septimo construxit monasteria sanctus Benedictus Biscopius abbas, utraque in antiqua Northanhymbrorum regione, eaque parte quae episcopatui Dunelmensi subjacet. (0054D)Prius ad honorem sancti Petri apostoli surrexit prope ostium Vedrae fluminis, Anglis V. Verre; unde et V. Viramutha, teste Cambdeno, nunc Moncks V. Veremith dicitur, id est, Vedrae ostium, ad monachos (0055A)spectans. Alterum in honorem sancti Pauli aedificatum est ad ostium Tinae fluvii, Ingyrvum sive Gyrvi, nunc Jarrow dictum, in cujus vicinia natus est sanctus Beda anno Christi 677; natusque aetatis annos septem, in eodem monasterio coepit habitare. Hic ille, factus Angliae splendor singularis, pietate et eruditione cognomen Venerabilis est adeptus; eo potissimum quod ipsius homiliae in Ecclesia recitarentur, cum aut adhuc viveret, aut certe necdum esset Catalogo Sanctorum inscriptus. Si tamen antiquus iste titulus est, de quo propter vetustiorum scriptorum silentium merito dubitat Baronius, majori etiam merito rejiciens aniles fabellas, quae tali appellationi occasionem dedisse finguntur, nec digna sunt hoc loco referri. Appellationem tamen in Ecclesia (0055B)usitatissimam, et in Romano Martyrologio probatam, libenter usurpamus etiam hic. Decessit is, ad laborum suorum aeternam requiem evocatus, in festo Ascensionis Christi, VII Kalendas Junii, sive die 26 Maii, uti scripsit Cuthbertus ejus discipulus, qui moribundo astitit. Annus ergo erat Christi septingentesimus trigesimus quintus, quando Cyclo Lunae 14, Solis 16, littera dominicali b, Pascha incidit, in diem 17 Aprilis, festum Ascensionis in dictum 26 Maii. In Chronologia Saxonica, post Historiam ecclesiasticam Venerabilis Bedae Cantabrigiae anno 1643 excusam, obitus ejus ad annum praecedentem 734 refertur, quod modeste rejicit Florentius Wigorniensis in Chronico suo, ad dictum annum 734, ubi ista habet: Sacerdos venerabilis, monachus per omnia laudabilis, computator mirabilis, (0055C)Beda sanctissimus, secundum Anglicas Chronicas, anno praesenti, secundum vero suum discipulum Cuthbertum, qui ejus obitum descripsit, suaeque decessioni cum aliis quamplurimis interfuit, anno sequenti, ante Ascensionem dominicam quarta feria, id est VIII Kalendas Junii, circa horam decimam, in magna mentis devotione et tranquillitate ultimum e corpore spiritum efflavit, sicque gaudens ad regna coelestia migravit. Haec ibi. Verum quia festum Ascensionis a primis suis Vesperis censebatur coeptum, Cuthbertus illam horam decimam nocturnam, adnumeravit ipsi festo, affigens obitum ad diem VII Kalendas Junii, quo etiam die ex hac vita migravit Anglorum apostolus Augustinus episcopus Cantuariensis, uti supra ex ejus actis liquet. Ad istum autem VII Kalendas, sive 26 Maii (0055D)utrumque referunt antiquiora Martyrologia mss. e quibus aliquod habemus in Anglia ante annos minimum sexcentos in pergamento exaratum, ubi primo loco memoratur elogium dicti sancti Augustini, et immediate ista subjunguntur: Item in eadem Britanniae insula depositio beati Bedae presbyteri, doctoris Anglorum sagacissimi: cujus quanta existunt merita, et doctrinae fluenta, mellita bonorum operum testantur exempla. Dein leguntur quae apud Usuardum praeponebantur. Eodem modo primo loco sanctus Augustinus et Beda celebrantur in Ms. Trevirensi sancti Martini. Ast ultimo loco apud Usuardum collocatur sanctus Augustinus; cui in Ms. Ultrajectino ecclesiae collegiatae sanctae Mariae, circa annum 1140 conscripto, ista adjunguntur: Item in eaedem Britanniae insula (0056A)beati Bedae presbyteri. Eodem modo in ms. Martyrologio monasterii sancti Cyriaci, quo plurimum usus est Baronius, et in ms. Patriciano, quod Neapoli in Codice membranaceo Antonii Caraccioli clerici regularis reperimus, ista conjunguntur: In Britannia sancti Augustini, primi Anglorum episcopi; et Bedae presbyteri, viri in divinis scripturis eruditissimi. Similia leguntur in ms. Centulensi sancti Richarii, et in appendice Adorus apud Mosandrum et Rosweydum; item in Martyrol. Bellini, secundum morem curiae Romanae aucto, et Parisiis sub annum 1521 excuso; item Auctario Usuardi per Grevenum et Molanum adornato aliisque. Solius autem Bedae memoria, ad eumdem 26 Maii, celebratur in Kalendario perantiqui Breviarii ms. cujus usus fuit ad partes Rheni.(0056B) 3.Verum quod solemnitas sancti Augustini impediret venerationem sancti Bedae, haec translata est in diem hunc 27 Maii, uti patet ex Kalendario Enchiridii Ecclesiae Sarisburiensis, quod habemus in pergamento conscriptum; et consentiunt aliquot mss. Martyrologia Usuardi, ad usum Ecclesiarum Belgii circa annum 1400 aut etiam serius aucta, et cum iis Florarium ms. Item Martyrologia excusa Lubecae an. 1475, et Coloniae atque Lubecae an. 1490, cum Missali et Breviariis Ambrosianis excusis an. 1522, 1539 et 1560. Idem sequuntur Martyrologia monastica Wionis, Dorganii, Menardi, Bucelini, et Anglicanum Wilsoni. Illam porro diei mutationem suo calculo comprobavit Romana Ecclesia, in recognitione Martyrologii de mandato Gregorii XIII curata; quapropter (0056C)nos quoque distulimus de eo agere, ne, si quando Sanctorum cultus restituatur in Anglia (quod utinam fiat cito!), a populari usu in hoc opere discrepemus. Porro depositio venerabilis Bedae presbyteri, ad diem 10 Maii (quod miramur) assignatur in Mss. Leodiensibus ecclesiae sancti Lamberti et monasterii sancti Laurentii; et hoc secutus est Molanus in Auctario Usuardi, atque hunc Canisius in Martyrologio Germanico. Wilsonus in Martyrologio Anglicano, loco depositionis, reposuit translationem corporis Dunelmum: sed nusquam legimus ad hunc diem esse eam referendam. Vitam damus ex Ms. Longipontano Domini Belfortii, collatam cum ea quae exstat ante Historiam ecclesiasticam ejus, Latine et Saxonice Cantabrigiae (0056D)editam anno 1643 ex Codice ms. collegii Benedictini: Non est autem ea aliud quam perbrevis relatio, a nobis in tria capita distincta. Primum desumptum fuit ex historia Ecclesiae Dunelmensis, auctore Turgoto (qui prior Dunelmensis floruit circa annum 1100), sub nomine Simeonis Dunelmensis perperam inter decem Historiae Anglicanae scriptores excusa, ubi hic narrata leguntur lib. I, cap. 8, et reliqua omnia referuntur cap. 14 et 15. Caput secundum refertur verbis ipsius Bedae. Tertium, quo obitus ejus narratur, habetur ex epistola supra memorati Cuthberti discipuli, qui moribundo astitit, et propositum habuit de Vita ejus prolixius scribere; sed, quod valde dolendum est, bene cogitata ad effectum nunquam perduxit. Addimus nos quartum ex capite 7 libri III, ejusdem Turgoti, (0057A)ubi translatio corporis Dunelmuni indicatur. Aliqua hujus Vitae compendia continentur in epistola Simeonis Dunelmensis, ad Hugonem Decanum Eboracensem, et latius apud Joannem Stubbs in Chronico sive Actis pontificum Eboracensium: ubi dicitur: Beda natus anno 677, mortuus anno 735, sepultus in suo monasterio Ingyrvo: sed postea dicuntur ossa illius ad corpus sancti Cuthberti translata. Alia quaedam Acta sancti Bedae habemus ex bibliotheca Bodecensis coenobii canonicorum regularium in dioecesi Paderbornensi descripta, sed quae fabulis referta noluimus in lucem proferre. Alia a Joanne Cagravio in legenda Angliae excusa sunt, sed etiam in his varia displicent, quae ibidem legi possunt. Istorum autem loco malumus colligere aliquot (0057B)virorum illustrium testimonia de ejus vita et doctrina. Primus sit sanctus Bonifacius, martyr et archiepiscopus Moguntinus, qui eodem tempore claruit. Hic epistola 9 ad Huetbertum abbatem, sub cujus regimine sanctus Beda e vivis decesserat, inter alia scribit: Rogamus ut aliqua de opusculis sagacissimi investigatoris Scripturarum Bedae monachi, quem nuper in domo Dei apud vos, vice candelae ecclesiasticae scientiae Scripturarum fulsisse audivimus, conscripta nobis transmittere dignemini. Idem sanctus Bonifacius ad Egbertum archiepiscopum Eboracensem, qui etiam vivo adhuc sancto Beda eam dignitatem obtinuit, epistola 8 rogat istis verbis: Ut mihi de opusculis Bedae lectoris aliquos tractatus conscribere et dirigere digneris: quem nuper, ut audivimus, (0057C)divinae gratiae spirituali intellectu ditavit, et in vestra provincia fulgere concessit, ut candela quam vobis Dominus largitus est nos quoque fruamur. Iterum idem sanctus Bonifacius, cum aliquos tractatus accepisset, ita eidem archiepiscopo epistola 85 scripsit: Dona ac libellos dulcissimae beatitudinis vestrae, a vobis directa, gratanti animo gaudentes suscepimus: suspensisque ad aethera palmis supernum Regem obsecravimus, ut vobis in aeterna angelorum curia florentia mercedis praemia restituat . . . . . Modo inhianter desiderantes flagitamus ut nobis ad gaudium nostri moeroris, eo modo quo antea jam fecistis, aliquam particulam vel scintillam de candela Ecclesiae, quam illuxit Spiritus sanctus in regionibus vestris, destinare curetis; id est, de tractatibus, quos spiritalis presbyter et (0057D)investigator sanctarum Scripturarum Beda reserando composuit, partem qualemcunque transmittere dignemini: maxime autem, si fieri possit, quod nobis praedicantibus habile et manuale et utilissimum esse videtur, super Lectionarium anniversarium et Proverbia Salomonis, quia commentarium super illa condidisse audivimus. Haec sanctus Bonifacius: cujus pius erga sanctum Bedam affectus transiit etiam ad successorem ejus sanctum Lullum, qui similiter ut ille ex Anglia in Germaniam profectus, eidem Sedi Moguntinae factus archiepiscopus, inter epistolas sancti Bonifacii numero CXI, ista Cuthberto abbati, et olim sancto Bedae discipulo, scripsit: Misimus tuae dilectioni parva munuscula, unam pallam holosericam. Petimus etiam ut ad consolationem, non solum peregrinationis, (0058A)sed etiam infirmitatis nostrae, libros a beatae memoriae Beda expositos mittere digneris de aedificatione templi, vel in Cantica canticorum, sive epigrammatum heroico metro sive elegiaco compositorum si fieri potest omnes; sin autem de aedificatione templi libros tres. Fortassis difficilis petitio, sed nihil arbitror esse difficile verae charitati. Haec sanctus Lullus, cui respondit Cuthbertus abbas, epistola numero 89 relata, istis verbis: Gratanter quidem munuscula tuae charitatis suscepi, et eo gratantius, quo te haec intimo devotionis affectu mittere cognovi, id est, pallam holosericam ad reliquias beatae memoriae Bedae magistri nostri, ob recordationem et illius venerationem, destinasti. Et rectum quidem mihi videtur, ut tota gens Anglorum in omnibus provinciis, ubicunque reperti sunt, gratias Deo referant: qui tam (0058B)mirabilem virum, praeditum diversis donis, tamque ad exercenda dona studiosum, similiterque in bonis moribus viventem, Deus illis in sua natione donavit, quia per experimentum, ad pedes ejus nutritus, hoc quod narro didici. . . . . . . . Nunc vero quia rogasti aliquid de opusculis beati Patris, cum meis pueris juxta vires, quod potui, tuae dilectioni praeparavi: libellos de viro Dei Cuthberto metro et prosa compositos tuae voluntati direxi, et si plus potuissem, libenter voluissem: quia praesentia praeteritae hiemis multum horribiliter insulam nostrae gentis in frigore et gelu, et ventorum et imbrium procellis, diu lateque depressit, ideoque scriptoris manus, ne in plurimorum librorum numerum perveniret, retardata est. . . . . . . . De opusculis beatae recordationis Bedae, quae adhuc descripta (0058C)non habes, promitto me, si vixerimus, tuae voluntati adfuturum. Haec Cuthbertus sancti Bedae discipulus, ad sanctum Lullum. Tertius succedat Alchuvinus, magister Caroli Magni imperatoris, et ipse natione Anglus, sub supra laudato Egberto archiepiscopo Eboracensi, ab obitu sancti Bedae educatus, qui epistola 49 ad fratres Virensis et Girvensis ecclesiae, inter alia scribit ista: Recordamini quam nobiles habuistis Patres, et non sitis tantis progenitoribus degeneres filii. . . . . . . . Recogitate nobilissimum nostri temporis magistrum, Bedam presbyterum, quale habet in juventute discendi studium, qualem nunc habet inter homines laudem, et multo majorem apud Deum remunerationis gloriam. Illius igitur exemplo dormientes excitate animos, (0058D)magistris assidete, aperite libros, perspicite litteras, intelligite sensus illarum, ut et vosmetipsos pascere et aliis spiritalis vitae praebere valeatis decus. Idem epistola ad Davidem regem, agens de cursu lunae per singula signa, ista subjungit: Quid de concordia solaris lunarisque cursus per signa zodiaci lucidius dici poterit, quam quod talium inquisitor quaestionum Beda magister in scriptis suis nobis reliquit? Eumdem paulo inferius eodem modo laudat: et in poemate 178 ejus versus de Vita sancti Cuthberti his distichis exornat: Nolumus hic, ex vita sancti Bedae ante opera ejus excusa, discipulos quos reliquit eruditissimos enumerare. Inter eos ibidem dicuntur, maxime praestitisse Rabanus, Albinus Alchuvinus, Claudius et Joannes Scotus, qui primi Lutetiae docuerunt, et Galliam bonis artibus referserunt. Vitam beati Rabani dedimus 4 Februarii, eumque § 6 in commentario praevio ostendimus natum fuisse anno 785, id est, annis omnino quinquaginta post obitum sancti Bedae, atque istam fabulam, etiam a Vincentio Bellovacensi lib. XXIII Speculi Historialis, cap. 173, ex Chronicis relatam, rejicimus, § 2, num. 7. Tempore dicti Rabani cum esset adhuc abbas Fuldensis, habitum est anno 836 Concilium Aquisgranense, libris tribus distinctum. Ibi cum in tertio libro esset ostendendum, (0059B)ut in praefatione legitur, quod templum Domini, a Salomone aedificatum et dedicatum, figura fuerit catholicae Ecclesiae, per universum orbem diffusae; et conditor illius Salomon rex personam gesserit Christi. . . . Salva quippe super hac re caeterorum eximiorum Patrum expositione, quid venerabilis et modernis temporibus admirabilis Beda presbyter, de memorato templo in expositione Evangelii Joannis sentiat, videamus. Reliqua ibidem late deducta legi possunt. Porro qui hic venerabilis et mirabilis scriptor dicitur, (0060A)a beato Lanfranco archiepiscopo Cantuariensi Anglorum doctor appellatur, epistola 3 ad Alexandrum II papam, anno 1061 creatum. Secuti deinde sunt Turgotus prior Dunelmensis, et Florentius monachus V. Vigorniensis: ex priore damus Vitam sancti Bedae, posterioris elogium supra relatum est. Successerunt istis Guilielmus Malmesburiensis, Henricus Huntindoniensis, Rogerus Hovedenus, Matthaeus Westmonasteriensis, et alii scriptores Angli, qui eumdem eximiis laudibus celebrant: inter hos vero Malmesburiensis et Westmonasteriensis referunt epistolam Sergii papae ad Ceolfridum abbatem: quem ille hortatur ut, quia, exortis quibusdam ecclesiasticarum causarum capitulis, non sine examinatione longius innotescendis, opus sunt ad conferendum arte litteraturae imbuti; absque (0060B)aliqua remoratione religiosum Dei famulum Bedam, venerabilis sui monasterii presbyterum, ad limina apostolorum. . . . et suae mediocritatis conspectum, non moretur dirigere. Verum, quia Sergius papa vita functus est 9 Septembris anni 701, id est, quinque annis antequam Beda consecraretur sacerdos, et aliquod opus ex suis elucubrationibus vulgaret; tota illa epistola, antiquioribus scriptoribus ignota, nobis fictitia apparet. Omittimus Trithemium et alios recentiores enumerare. VEN. BEDAE VITA AUCTORE, ET COLLECTORE TURGOTO, PRIORE DUNELMENSI.(Ex Bolland. Act. Maii t. VI.) CAPUT PRIMUM. Ortus, educatio in monasterio, scripta, obitus. Venerabilis Domini famulus Beda, presbyter et (0059C)monachus, natus est in provincia Northanhymbrorum, in territorio monasterii apostolorum Petri et Pauli, quod est ad Weremuthe et Ingyrium, anno dominicae Incarnationis sexcentesimo septuagesimo septimo, qui est annus secundus solitariae vitae beatissimi Patris Cuthberti. In quod monasterium, cura propinquorum, cum esset annorum septem, datus est educandus reverendissimo abbati Benedicto, ac deinde Ceolfrido anno scilicet decimo postquam idem monasterium sancti Petri apostoli fundatum est, ex quo autem sancti Pauli monasterium fuerat incoeptum anno tertio. Quae utraque (0059D)monasteria tanta pace et concordia, familiaritate et fraterna societate fuerant conjuncta, ut (sicut ipse Beda postea describit) pro uno duobus in locis posito (0060C)monasterio haberentur. Unde ipse in historia Anglorum, unius mentionem faciens, dicit monasterium Petri et Pauli, quod est ad ostium Wiri annis, et juxta amnem Tyna, in loco qui vocatur Ingyrum. Hic itaque infantulus bonae spei divina et saeculari litteratura diligenter imbuitur: quandoque sancti Spiritus organum futurus, quo ejus praecordia irradiante, in sanctae universalis Ecclesiae munimentum, plurimos in Novi et Veteris Testamenti expositionem libros erat compositurus. Et cum in Latina erudiretur lingua, Graecae quoque peritiam non mediocriter percepit. Per id namque temporis in praefato monasterio studebat, quo Theodorus archiepiscopus et Adrianus abbas, qui in sacris simul ac saecularibus (0060D)litteris abundanter ambo erant instructi, pergrata tota Britannia, congregantes discipulorum catervam, scientiae salutaris quotidie flumina irrigandis (0061A)eorum cordibus emanabant, ita ut inter sacrorum apicum doctrinam, etiam metricae artis, arithmeticae ecclesiasticae et astronomicae disciplinas suis auditoribus contraderent, sicut de his ipse quoque Beda loquitur; deinde vere et istud subjungit: Usque hodie, inquit, supersunt de eorum discipulis, qui Latinam Graecamque linguam, aeque ut propriam in qua nati sunt, norunt. Transeunte autem ad coelestia Patre Cuthberto, ille Vitae ipsius egregius quandoque scriptor futurus Beda, aetatis jam tunc undecim, studii vero in monasterio quatuor annos habebat. Anno autem dominicae Incarnationis septingentesimo trigesimo quarto, imperii autem Ceolvulfi septimo, episcopatus vero Ethelwoldi anno undecimo, illa Ecclesiae catholicae lucerna, ad eam quae se illuminaverat (0061B)lucem; illa vena aquae salientis in vitam aeternam, ad fontem vivum Deum pervenit: sacrorum scilicet librorum compositor, Venerabilis presbyter et monachus Beda, defunctus anno aetatis suae quinquagesimo nono, ex quo autem rex Oswaldus et antistes Aidanus pontificalem cathedram et monachorum habitationem in Lindisfarnensi insula instituerant anno centesimo primo, a constructione vero monasterii Petri apostoli in Wiramuthe sexagesimo secundo, porro a Patris Cuthberti transitu quadragesimo nono. Qui videlicet Beda, in extremo quidem mundi angulo vivens latuit; sed post mortem per universas mundi partes, in libris suis vivens, omnibus innotuit: in quibus profecto terrarum regionumque diversarum situs, naturas, qualitates subtiliter, (0061C)quasi ipse cunctas peragrasset, plerumque describit, cum tamen ab infantia in monasterio nutritus, totam ibi, usque ad evocationis suae diem, vitam transegerit. Ne vero quisquam aliud quam res est de illo nos dicere suspicetur, ipsius de se ipso dicta subjungere congruum videtur. CAPUT II. Ratio vivendi et scripta sancti Bedae verbis relata. Ego, inquit, Beda famulus Christi et presbyter monasterii beatorum apostolorum Petri et Pauli, quod est ad Wiremuth et Ingyrvum, natus in territorio ejusdem monasterii, cum essem annorum septem, cura propinquorum datus sum educandus reverendissimo abbati Benedicto, ac deinde Ceolfrido; (0061D)cunctumque ex eo tempus vitae in ejusdem monasterii habitatione peragens, omnem meditandis Scripturis (0062A)operam dedi, atque inter observantiam disciplinae regularis et quotidianam cantandi in ecclesia curam, semper aut discere, aut docere, aut scribere dulce habui. Nono decimo autem vitae meae anno diaconatum, tricesimo gradum presbyteratus, utrumque per ministerium reverendissimi episcopi Joannis, jubente Ceolfrido abbate, suscepi. Ex quo tempore accepti presbyteratus, usque ad annum aetatis meae quinquagesimum nonum, haec in Scripturam sanctam, meae meorumque necessitati, ex opusculis venerabilium Patrum breviter annotare, sive etiam ad formam sensus et interpretationis eorum superadjicere, curavi. In principium Genesis usque ad nativitatem Isaac et ejectionem Ismaelis, libros tres. De tabernaculo (0062B)et vasis ejus ac vestibus sacerdotum, libros tres. In primam partem Samuelis, id est, usque ad mortem Saulis, libros quatuor. De aedificatione templi allegoricae expositionis, sicut et caetera, libros duos. Item in libros Regum, librum triginta Quaestionum in Proverbia Salomonis, libros tres. In Cantica canticorum, libros sex. In Esdram et Neemiam, tres. In canticum Habacuc, unum. In librum beati Patris Tobiae, explanationis allegoricae de Christo et Ecclesia, librum unum. Item capitula lectionum in Pentateuchum Moysi, Josue, Judicum. In libros Regum et Verba dierum. In librum beati Patris Job. In Parabolas, Ecclesiasten, et Cantica canticorum. In Isaiam prophetam, Esdram quoque et Neemiam. In Evangelium Marci libros quatuor. In Evangelium (0062C)Lucae, libros sex. Homiliarum Evangelii, libros duos. In Apostolum quaecunque in opusculis sancti Augustini exposita inveni, cuncta per ordinem transcribere curavi. In Actus apostolorum, libros duos. In Epistolas septem canonicas, libros singulos. In Apocalypsim sancti Joannis, libros tres. Item capitula lectionum in totum Novum Testamentum, excepto Evangelio. Item librum Epistolarum ad diversos, quarum de sex aetatibus saeculi una est; de mansionibus filiorum Israel, una; una de eo quod ait Isaias, Et claudentur ibi in carcerem, et post dies multos visitabuntur. De ratione bissexti, una; de aequinoctio juxta Anatolium, una. Item de historiis sanctorum librum Vitae et passionis sancti Felicis confessoris de metrico (0062D)Paulini opere, in prosam transtuli. Librum Vitae et passionis sancti Anastasii, male de Graeco translatum (0063A)et pejus a quodam imperito emendatum, prout potui ad sensum correxi. Vitam sancti Patris, monachi simul et antistitis Cuthberti; et prius heroico metro et postmodum plano sermone descripsi. Historiam abbatum monasterii hujus (in quo supernae pietati deservire gaudeo) Benedicti, Ceolfridi et Huetberti, in libellis duobus. Historiam ecclesiasticam nostrae insulae ac gentis, in libris quinque. Martyrologium de natalitiis sanctorum Martyrum diebus, in quo omnes quos invenire potui, non solum qua die, verum etiam quo genere certaminis, vel sub quo judice mundum vicerunt, diligenter annotare studui. Librum Hymnorum diverso metro sive rythmo. Librum epigrammatum theorico metro sive elegiaco. De natura rherum et de temporibus, (0063B)librum unum majorem. Librum de Orthographia, alphabeti ordine distinctum. Item librum de metrica Arte; et huic adjectum alium de Schematibus sive Tropis libellum; hoc est, de figuris modisque locutionum, quibus Scriptura sancta contexta est. Cum ergo libros hos pervigili studio edidisset, obiit septimo Kalendas Junii Ingyrvae, ibique sepultus est. Sed post multa annorum curricula, ossa illius inde translata, et cum incorrupto sanctissimi Patris Cuthberti corpore sunt collocata. In cujus videlicet Bedae honorem porticus ab Aquilonalem plagam ecclesiae sancti Pauli Ingyrvae consecrata, venerandam fidelibus nominis ejus ibidem praestat memoriam. Ostenditur etiam locus hodie, ubi de lapide mansiunculam habens, ab omni inquietudine liber, sedere, (0063C)meditari, legere, dictare consueverat et scribere. Transiit autem ipsa die solemni Ascensionis Dominicae; cujus nos transitum melius verbis ipsius scribendum putamus qui ejus discipulus, vocabulo Cuthbertus, praesens adfuit, ad condiscipulum taliter scribens. CAPUT III. Morbus et obitus a Cuthberto discipulo relatus. Dilectissimo, inquit, in Christo collectori Cuthwino, Cuthbertus condiscipulus in Domino, aeternam salutem. Munusculum quod misisti multum libenter accepi, multumque gratanter litteras tuae devotae eruditionis legi. In quibus maxime quod desiderabam, missas videlicet et orationes sacrosanctas, pro Deo dilecto Patre ac nostro magistro Beda, a (0063D)vobis diligenter celebrari reperi. Unde delectat magis pro ejus charitate, quantum fruor ingenio, paucis sermonibus dicere, quo ordine migravit a saeculo: cum etiam hoc te desiderasse et poposcisse intellexerim. Gravatus quidem est infirmitate maxima creberrimi anhelitus, et tamen pene sine dolore aliquo ante diem Resurrectionis dominicae, id est, fere duabus hebdomadibus. Et sic postea laetus et gaudens, gratiasque agens omnipotenti Deo, omni die et nocte, imo horis omnibus usque ad diem Ascensionis (0064A)dominicae, id est, septimo Kalendas Junii; vitam ducebat; et nobis suis discipulis quotidie lectiones dabat, et quidquid reliquum fuit diei, in psalmorum cantu prout potuit se occupabat: totam vero noctem in laetitia et gratiarum actione pervigil ducere studebat, nisi quantum modicus somnus impediret. Evigilans autem statim consueta Scripturarum modulamina repetivit, expansisque manibus Deo gratias agere non desivit. Vere fateor quia neminem unquam oculis meis vidi, nec auribus audivi, tam diligenter gratias Deo vivo referre. O vere beatus vir! canebat autem et sententiam beati Pauli apostoli, Horrendum est incidere in manus Dei viventis, et multa alia de sancta Scriptura, in quibus nos a somno animae exsurgere, praecogitando ultimam horam, admonebat; (0064B)et in nostra quoque lingua, hoc est Anglicana, ut erat doctus in nostris carminibus, nonnulla dixit. Nam et tunc hoc dictum Anglico sermone componens, multum compunctus aiebat: Ante necessarium exitum prudentior quam opus fuerit nemo exstitit ad cogitandum; videlicet hinc antequam proficiscatur anima, quid boni vel mali egerit, qualiter post exitum judicanda fuerit. Cantabat etiam antiphonas, secundum nostram consuetudinem et suam: quorum una est: O rex gloriae, Domine virtutum, qui triumphator hodie super omnes coelos ascendisti, ne derelinquas nos orphanos, sed mitte promissum Patris in nos Spiritum veritatis, alleluia. Et cum venisset ad illud, ne derelinquas nos orphanos, prorupit in lacrymas, multumque flevit; et post horam coepit repetere quae inchoaverat, (0064C)et sic tota die faciebat; et nos quidem audientes haec, luximus cum illo. Altera vice legimus, altera ploravimus: imo semper cum fletu legimus. In tali laetitia quinquagesimales dies usque ad diem praefatum deduximus: et ille multum gaudebat, Deoque gratias agebat, quia sic meruisset infirmari. Referebat, et saepe dicebat: Flagellat Deus omnem filium quem recipit, et multa alia de sacra Scriptura; sententiam quoque sancti Ambrosii: Non sic vixi ut me pudeat inter vos vivere, sed nec mori timeo, quia bonum Dominum habemus. In istis autem diebus duo opuscula, multum memoria digna (exceptis lectionibus, quas accepimus ab eo, et cantu psalmorum), facere studuit, id est, a capite Evangelii sancti Joannis, usque ad eum locum in quo dicitur, sed haec quid (0064D)sunt inter tantos? in nostram linguam ad utilitatem Ecclesiae convertit; et de libris notarum Isidori episcopi exceptiones quasdam, dicens: Nolo ut discipuli mei mendacium legant, et in hoc post obitum meum sine fructu laborent. Cum venisset autem tertia feria ante Ascensionem Domini, coepit vehementius aegrotare in anhelitu, et modicus tumor in pedibus apparuit. Totum autem illum diem docebat, et hilariter dictabat; et nonnunquam inter alia dixit: Discite cum festinatione, nescio quandiu subsistam, et si post modicum tollat me factor (0065A)meus. Nobis autem videbatur quod suum exitum bene sciret; et sic noctem in gratiarum actione pervigil duxit. Mane illucescente, di est, feria quarta, praecepit diligenter scribi quae coeperamus; et hoc fecimus usque ad tertiam horam. A tertia autem hora ambulavimus eum reliquiis sanctorum, ut consuetudo diei illius poscebat: unus vero erat ex nobis cum illo, qui dixit illi: Adhuc, magister dilectissime, capitulum unam de libro quem dictasti, deest: videturne tibi difficile plus te interrogari? At ille: Facile est, inquit, accipe tuum calamum, et tempera, et festinanter scribe. Quod ille fecit. Nona autem hora dixit mihi: Quaedam pretiosa in mea capsella habeo, id est, piper, oraria et incensa; curre velociter, et presbyteros nostri monasterii (0065B)adduc ad me ut et ego munuscula, qualia Deus donavit, illis distribuam. Divites in hoc saeculo, aurum et argentum, et alia quaeque pretiosa student dare: ego autem, cum charitate multa et gaudio, fratribus meis dabo quod Deus dederat. Et praesentibus illis locutus est ad eos unumquemque monens et obsecrans pro ipso missas celebrare, et orationes diligenter facere, quod illi libenter spoponderunt. Lugebant autem et fiebant omnes, maxime quod dixerat quia aestimaret quod faciem ejus amplius non multum in hoc saeculo essent visuri. Gaudebant autem de eo quod dixit: Tempus est (si sic factori meo videtur) ut revertar ad eum qui me fecit, qui me creavit, qui me, quando non eram, ex nihilo formavit. Multum tempus vixi, bene mihi pius judex vitam meam praevidit: tempus (0065C)resolutionis meae instat, quia cupio dissolvi et esse cum Christo; etenim anima mea desiderat regem meum Christum in decore suo videre. Sed et alia multa ad aedificationem nostram locutus, in laetitia diem usque ad vesperam duxit. Et praefatus puer Wiberth adhuc dixit: Magister dilecte, adhuc una sententia non est rescripta. At ille: Scribe, inquit, cito. Post modicum dixit puer: Modo sententia descripta est. Ille autem: Bene, ait, veritatem dixisti; consummatum est. Accipe caput meum in manus tuas, quia multum me delectat sedere ex adverso loci sancti mei, in quo orare solebam, ut et ego sedens Patrem meum invocare possim. Et sic in pavimento suae casulae decantans, Gloria Patri et Filio et Spiritui sancto, cum Spiritum sanctum nominasset, (0065D)spiritum e corpore exhalavit ultimum; atque (ut sine dubio credendum est) pro eo quod hic semper devotissimus in Dei laudibus laboraverat, ad gaudia desideriorum coelestium migravit. Omnes autem qui audire vel videre obitum Bedae patris nostri valebant, nunquam se vidisse ullum alium in tam magna devotione atque tranquillitate vitam finiisse dicebant. Quia, sicut audisti, quo usque anima ejus in corpore fuit, Gloria Patri, et alia quaedam spiritualia, (0066A)expansis manibus Deo vivo et vero offerre, gratias agens, non cessabat. Scio autem, frater charissime, quod multa possem narrare de eo; sed nunc brevitatem sermonis ineruditio linguae facit. Attamen cogito (Deo adjuvante) plenius de eo scribere, quae oculis vidi et auribus audivi. CAPUT IV. Corpus sancti Bedae Dunelmum translatum et dissipatum, ex historia Turgoti et Wodi. An Romae reliquiae. Sub Eadmundo antistite in Ecclesia Dunelmensi claruit quidem Presbyter, vocabulo Elfredus, filius Westou, qui usque tempus Egelvini episcopi permansit. Erat in omnibus sancto Cuthberto devotus, vir multum sobrius, eleemosynis deditus, in orationum (0066B)studio assiduus, lascivis et impudicis terribilis, honestis vero et Deum timentibus venerabilis, custos Ecclesiae fidelissimus . . . Cum ergo presbyter praefatus honestam ac religiosam ageret vitam, jussus per visionem perantiqua monasteriorum et ecclesiarum loca in provincia Northanymbrorum discurrere, ossa sanctorum, quae in illis sepulta noverat, de terra levavit, ac declaranda populis ac veneranda supra humum locata reliquit . . . . Ad monasterium quoque, quod est Ingyrvum, ubi Bedam doctorem conversatum, defunctum et sepultum noverat, singulis annis adveniente anniversaria dormitionis, ejus die venire, ibique precibus et vigiliis solebat insistere. Quodam tempore juxta morem illo pergens, cum aliquot ibidem dies solus in ecclesia orando et vigilando transegisset, (0066C)nescientibus sociis, summo diluculo solus, quod ante nunquam consueverat, Dunelmum rediit, sui scilicet secreti nullum volens testem habere. Nam cum multis postea vixisset annis, ad praefatum monasterium, tanquam jam adeptus id quod concupierat, amplius venire non curavit. Unde saepius a suis familiariter requisitus, ubinam Venerabilis Bedae ossa requiescerent, certus de re inquisita, sic erat solitus respondere: Hoc, inquit, nemo me certius novit. Firmum, o dilectissimi, et procul omni dubio certum habeatis, quod eadem theca quae sacratissimum corpus Patris Cuthberti servat, etiam ossa venerandi doctoris et monachi Bedae contineat. Extra hujus loculi hospitium nemo quaerat portionem ejus reliquiarum. Haec dicens familiares suos silentio praecepit legere, ne (0066D)scilicet extranei, qui tunc in ecclesia ipsa conversabantur, injurias aliquas machinarentur; quorum summum studium erat reliquias sanctorum, et maxime Bedae, si quas possent, auferre. Unde cum ipse sanctorum ossa cum sancti Cuthberti corpore, ut supra dictum est, locaret; id omnino occulte facere studebat. Cujus de Beda sententiae concordat etiam illud Anglico sermone compositum carmen: ubi cum de statu hujus loci et de sanctorum reliquiis, (0067A)quae in eo continentur, agitur, etiam reliquiarum Bedae una cum caeteris ibidem mentio habetur. Cujus nimirum ea ossa fuisse noscuntur quae multis post annis cum incorrupto Patris Cuthberti corpore a caeteris reliquiis segregata, in lineo saccello inveniebantur locata. Antonius a Wod, lib. II historiae, et Antiquitatum Universitatis Oxoniensis, pag. 61: Sanctus Beda, ait, in Gervicensi monasterio requievit. Reliquiae dein ejus Dunelmum transductae sunt, scrinioque honorifice inclusae, atque sub initia regni reginae Elisabethae zelo fanatico correptus Whittinghamus, decanus indignus Dunelmensis, easdem templo detraxit et prorsus dissipavit. In basilicae veteris Vaticanae descriptione, a (0067B)Romano ejusdem Ecclesiae canonico, tempore Eugenii papae III, composita, et a Paulo de Angelis illustrata, pag. 117, ipse Romanus ita loquitur: Requiescit etiam ante portam argenteam, sub rota scilicet porphyretica, ut a nostris majoribus accepimus, Venerabilis Beda (0068A)presbyter, qui fecit homilias; et ejus ob reverentiam antiqui nostri penitus non transibant per eam, nec nos transire permittebant. Ubi Paulus annotavit ista: Romanus presbyter auctor noster in hac sua hujus basilicae sancti Petri descriptione, merito adnotavit sepulturam Venerabilis Bedae in hac basilica positam. Verum haec acceptio a majoribus adeo tenuis visa est posteris, ut in enumerandis reliquiis hujus ecclesiae mentionem Venerabilis Bedae non voluerint facere Onuphrius, de VII Urbis Ecclesiis, pag. 54 et 55, Pompeius Ugonius, in Historia stationum, pag. 103 et sequent., et passim alii. Nulla etiam fit ejus mentio in ordine divini officii, in quo praescribitur veneratio aliorum sanctorum, quorum ibi sacra corpora aut notabiles reliquiae asservantur. Nempe ut urbs Genua (0068B)suum multo juniorem Bedam eumdemque sanctum habuit, de quo egimus die X Aprilis, et cum Anglorum doctore perperam confudit; sic etiam videtur factum Romae, occasione alicujus Bedae, ibidem post plura forsan saecula sepulti. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 80 "BraCae.AcDeMaC 80 Braulio Caesaraugustanus Parisiis J. P. Migne 1850 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin " Acta de martyribus Caesaraugustanis 1. Priscorum mundialium gesta virorum, quorum obstinatio exstitit irrumpere acies bellatorum, cruoremque effundere innoxium suarum rite servantium jura terrarum, tectaque vel claustra domorum, non solum Graecorum gypnasia concrepabant philosophorum, sed etiam et ethnicorum studia personarunt Latinorum. Celebritatem quippe nominis eorum tam monumenta storicorum, quam etiam libri concinunt poetarum. Hinc, ne fortasse peritura foret temporum prolixitate materies librorum diversorum, tabulis metallorum, marmoreorum scilicet, aut aencorum sculptos impresserunt apices litterarum et. . . . . . ut suorum civium triumphalia multarum laudum praeconiis efferentes in futuris retro generationibus, eorum facta vel gesta scriptis transmitterent legenda, ne eorum, quoscunque labenti saeculo dilexerunt, memoria funditus laberetur. 2. Igitur si gentiles ac sacrilegi homines nihilominus perituri in eis qui perituri forent, aut fortasse post humanorum effusionem sanguinum horribili morte interiere, tanta ac talia oracula veluti miracula conscripserunt, ut post eorum mortem quaedam consolationis auspicia fungeretur, quid nos oportet actitare Christianos de Christianis parentibus ortos, nisi ut militum Christi victoriis officia linguae nostrae deserviant, et laudibus Imperatoris nostri, qui triumphali vexillo, ut acerrime contra hostem dimicarent, et vincerent, suos martyres perarmavit? 3. Resonent modulatis vocibus organa cordium nostrorum, quatenus dum passionibus eorumdem campatiendo adjungimur, orationibus ipsorum, Christo Domino opitulante, in mansionibus aeternis associari mereamur. 4. Nunc igitur ordinem acceptae narrationis prosequens, ad ea gressu propero percurram, quae priscorum temporum fama relatione ethnicorum ad nos usque delata est. 5. Temporibus Diocletiani et Maximiani imperatorum in mundi ambitu sacrilegarum institutionum jussa mandarunt, ut conventus omnium Christianorum non solum de urbibus pelleretur, sed licentiam quisque potiretur eorum vitam persequendo necare. Primo quidem ut multis blanditis ac persuasionibus eorumdem mentium intentionem ad culturas daemonum inclinarent, ac deinde si nollent imperialia jussa complere, et diis caeremonias immolare, Christiani nominis religionem cum sectatoribus suis funditus extirparent. Illico turmae satellitum implent principum feralia jussa, et officiis diabolicis assumptae percurrunt apparitorum saevientium turmae totius orbis spatia, veluti leonum catuli inediae necessitate coacti, sanctorumque martyrum corpora laniando corrumpunt. Sed quo atrocius eorum impietas saeviebat, eo militum Christi Religio ardentius adcrescebat, inter quos quidem eorum signifer cunctis admodum pestilentior profanae ac sacrilegae mentis Datianus ab eisdem impiissimis imperatoribus, ut in Spaniam proficisceretur praesidis nomen indeptus est, quo mentis suae rabidae erga membra Christi ferocius desaeviret. 6. Cum igitur Spaniae-provinciam properans attigisset, immanitatis ejus saevities latere non potuit, sed acerbitate suae infaustae crudelitatis velut leo rabidus coepit Christianos quoscunque perquirere, eorumque corpora cruentis dentibus laniare: sed omnipotentis Domini actum est providentia, ut pro illustratione, vel patrocinio nonnullarum urbium, sacrilego spiritu, sacro altari sanctas hostias Christo Domino dedicarent, quorum intercessione frequens civibus gratia Domini proveniret. Cumque iis sacrilegii fungeretur officiis, Caesaraugustanam ingrediens civitatem diabolico perarmatus spiritu, insignem nobis sanctum triumphatorem Vincentium martyrem dedicavit, qui beatissimae illustrationis apice non solum Caesaraugustanam urbem, sed etiam Valentiam corporis sui decoravit insigni. Ac deinde illustrium virorum decem et octo vesana crudelitatis aspiratione effudit sanguinem innocentem, scilicet: Quintiliani, Matutini, Urbani, Fausti, Felicis, Primitivi, Caeciliani, Frontoni, Apodemi, Cassiani, Publii, Martialis, Successi, Januarii, Euvoli, Optati, Luperci et Julii. Addens etiam adhuc copiosissimam martyrio sacram Dei virginem gloriosam Engratiam purpurei sanguinis sui rore conspersam. 7. Cum igitur sanctae devotionis intentionem Christo Domino deditarum mentium Datianus vincere nequiret, sed pro amore Regis aeterni sacri milites sacrum libentius funderent sanguinem ad aliarum artium argumenta consulens eum diabolus perarmavit. Denique advocatis, ut fert priscorum temporum haud dubia fama, suis satellitibus, turbulentis his verbis callidus serpens sui cordis propalavit insaniam. « Nihil, inquit, o milites principum nostrorum, in hac certaminis acie laborando proficimus, nec fortitudinem Christianarum mentium ad deorum nostrorum culturam inflectere possumus; et dum cupimus eos atrocius saeviendo vincere, eorum victoriis affatim deservimus. Sit namque occultum nostrae dispositionis consilium, nullus vestrorum proditor, aut propalator, nec quisquam eorum temporaneam, vel serotinam consilii nostri audiat dispositionem. Innumerabilis haec multitudo Christianorum, quae hujus civitati ambitu continetur, consilio potius clandestino, quam virtutis atrocitate perimenda est, quibus si sigillatim pro deorum nostrorum culturis tormentorum genera inferre decrevimus, dum intentionem cordis eorum vincere nequimus, nobis potius quam illis periculosum exitium procuramus. Sed praecurrant officia praeconantium totius ambitum civitatis, ut multitudo eorum quae aedificiorum parietibus occulitur ab hac urbe quantocius propellatur, quasi concessa licentia liberalitatis ibi manendi laremque fovendi ubi cujusque voluntas exstiterit, ita ut nullus religionis eorum a dominis usque ad servos in mansiuncalis hujus urbis reperiatur nostro contubernio sociandus. Vos denique, commilitones nostri, ex armamentariis publicis arma proferte, ensibus bis acutis vestrorum compages lumborum astringite, abditorum locorum patibula quantocius procurate, et contra inermem hostem bellaturi ex locis occultis subito prosilientes, eorum multitudinis aciem certatim obruere festinate, et quoscunque repereritis, acutis ensibus obtruncate. Nos igitur portarum omnium aditus obserare praecipimus, ut si fortasse quisquam mucronis aufugiens aciem, redire ad civitatem voluerit, omnia obserata reperiat, gladio nihilominus periturus qui ante ensis aciem exstiterit fugitivus, et quos ad deorum nostrorum nequimus inflectere cultum, nullus eorum qui Christum colere maluit, supersit, qui remaneat inultus. » 8. Denique praecurrunt satellitum turmae totius civitatis auspicia; praeconum concrepantium reboant raucisona vocum officia: reserantur portarum occidentalium claustra, gaudentque turbae piorum utriusque sexus; catervatim prodeunt agmina populorum. Senes bacillantia membra tremulis manibus baculis substentare festinant ne suorum relinquantur solatio Catholicorum. Multitudo juvenum vel adolescentium suarum sponte aperta relinquunt claustra domorum. Mulierum quoque sexus infirmior, fortiores animo quam imbecillitate sexuum properat cum vagientium turmis infantium, ac servulorum perstrepentium, ita ut crederes totius funditus migrare populum civitatis ad spectaculum saeculi furientis, sicut ait egregius Praedicator: Spectaculum facti sumus huic mundo, angelis et hominibus. Quid multa? exiit omnis turba Christianorum laetantium videlicet et canentium: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis. Itaque obserantur ab officio portae totius civitatis, ne quisquam eorum reperiret ingressum pietatis. Ex occultis locis subito prosiliunt cunei armatorum, funestis ensibus impetunt turmas Christianorum, et veluti copiam magnae multitudinis agnorum, ita prosternunt non resistentium corpora catholicorum. Madefaciuntur daemonum spiculatores sanguine innocentium, crassantur cadaveribus mortuorum et nec sic quoque satiantur crudelitate multimoda defunctorum. 9. Tunc feralis ille ac tortuosissimus draco Datianus praeses praecepit multitudini paganorum, ut ante totius civitatis conspectum congesta corpora ignibus traderent occisorum, et ne fortasse quisquam procul aut prope in latibulis situs Christianorum sibimet raperet cineres martyrum sanctorum, omnes diversorum criminum reos, quos civitatis occulta ergastula retinebant, propere produci jussit a carceribus, eorum capitibus amputatis infausta corpora jussit sanctorum corporibus sociari, et ita ignibus concremari. Cremantur venusta corpora martyrum cum corporibus latronum parricidalium, capitis nostri, scilicet veri Dei et hominis exemplum sequentes, qui inter duos latrones pro nostra salute noscitur crucifixus, justis nihilominus tribuens coelestis paradisi gaudia sempiterna, illis vero meritorum suorum supplicia nunquam finienda. 10. Vae! tui minister diaboli Datiane, non sufficit ad augmentum tuorum scelerum, viventium meritis invidere, innocentium civium vitam contra jussa legum exstinguere, nisi hujus nefandi causam criminis addere procurares? Quid tibi profuit tantarum saevities immanitatum? Quid vel insaniens rabies istarum crudelitatum? Peremisti terrenae civitatis plebem innocentem, et dedicasti populum Civitatis nostrae Jerusalem semper cum Christo gaudentem. Nunc igitur, justorum animae in manu Dei sunt, et non tanget illos tormentum mortis. Te quoque retinent vinctum nunquam finiendorum infernalium ignium cruciatus. Illi occisorum corporum suorum receptionem magnopere praestolantur, ut inter reliquas martyrum catervas, duplici remuneratione coronentur. Tu quoque scelerati corporis tui tecum nullo modo vis recipere, ne duplici contritione, animae scilicet et corporis, cum diabolo et angelis ejus aeternis incendiis manciperis. En cineres innumerabilium sanctorum martyrum oculis nostris aspicientes summa cum exsultatione veneramur, eorumque triumphis laetantes compatiendo conjungimur. Aulam denique ob sanctorum honorem omnipotenti Deo consecravimus, ut quibus tua saevities nomen funditus maluit stirpare, Christianorum populus tripudiando non sinat eorum festis gaudiis associari O! felix nimiumque felix Caesaraugusta, beatorum sanguine circumlita, quae tot millia martyrum oblationes Domino dedicasti. Gaudeant igitur tecum totius mundi urbes, pretioso martyrum sanguine decoratae. Gaudeat denique ipsa caput gentium nobilissimarum urbium aurea Roma, quae cum duobus magnis Christi consulibus sanctis, scilicet apostolis Petro et Paulo, gestat innumerabilium martyrum suaveolentium incrementa resarum. Gaudeat etiam nobiscum totius Spaniae regionis populi multitudo tecum gestans Christiani nominis dignitatem, et licet nonnullarum urbium incolae paucorum suffragiis martyrum potiuntur, singulis videlicet, binis aut ternis, forsan et quaternis, tu copiosius exuberas innumerabilium martyrum incrementis. Sed dum nostrorum sanctorum festis associantur, qui paucorum martyrum patrociniis perfruuntur, et in merito nobiscum eorum contubernio potiuntur. Nos autem, quos praesentium sanctorum martyrum meritis fidei sanctae catholicae unitas associavit, annuo eorum cursu festis atque triumphis congaudeamus, cum summa devotione excubias celebremus, ut eorum vitae meritis participari mereamur. Exsultemus in Domino, jubilemus Deo Salvatori nostro, praeoccupemus faciem ejus in confessione, et in psalmis jubilemus ei, quoniam nos populus ejus, et ores gregis ejus; ut qui sanctis martyribus suis contulit victoriae triumphum, nobis donare dignetur eorum imitari exemplum, et qui illis mansiones aethereas in sui regni praeparavit potentia, nobis properam misericordiae suae tribuat indulgentiam, ut supernis mansionibus sortiri mereamur refrigeria sempiterna, concedente ipso Domino Jesu Christo, qui cum Deo Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. |
Migne "Patrologia Latina Tomus 127" Descriptio coemeteriorum SS. Martyrum Descriptio coemeteriorum SS. Martyrum (Auctor incertus), J. P. Migne 127.0377B Descriptio coemeteriorum SS. Martyrum 127.0375A| Willelmus Malmesburiensis de gestis regum Anglorum agens libro IV, ubi prosequitur Acta Willelmi II regis, circa annum 1096, cum Romam perducat nationis suae viros. ad orientalem expeditionem se comparantes per religionis officia, eoque nomine sacram peregrinationem suscipientes ad omnium Ecclesiarum matrem, ac magistram, ut apud eam depositum apostolorum principem, et martyrum coetus innumeros venerarentur, praemittit descriptionem coemeteriorum, in quibus memoria eorumdem martyrum celebraretur, ex quo ibidem sepulti nomen iisdem sacris cryptis, et supra illas fundatis ecclesiis, sive oratoriis, dederunt. In praecedenti opusculo septimi, vel octavi saeculi delibata ea tantum fuerant ab anonymo in suo Itinerario. Hic vero diligentius 127.0375B| perquisita, et enumerata cum legantur ab auctore undecimi saeculi, valere plurimum censui ad Anastasii Vitas illustrandas, in quibus utramque paginam frequenter implent indicatio coemeteriorum, ubi pontifices sepeliebantur, et reparationes, ac donaria a successoribus continenter oblata, ad Dei cultum in his sacris arenariis, aut in ecclesiis super ea constructis, decenter administrandum. Juxta numerum portarum Urbis ac viarum procedit etiam Villelmus iste in suo Itinerario: cui nullae propemodum notae adhibendae sunt; cum perspicue satis exponat et ordinate sententiam suam. Quare illius verba tantummodo transcribenda curavi ex folio 134 editionis Francofurtensis anno 1601 impressae. Haec autem sunt: 127.0375C| « Sed ne quid honori desit, adjiciam et portarum numerum, et multitudinem sacrorum cinerum: et ne aliquis obscuritate verborum causetur se a cognitione rerum rejici, erit sermo quotidianus, et levis. Prima porta Cornelia, quae modo dicitur porta sancti Petri, et via Cornelia. Juxta eam ecclesia beati Petri sita est, in qua corpus ejus jacet, auro et argento, et lapidibus parata, et nullus hominum scit numerum martyrum qui in eadem ecclesia pausant. In eadem via est ecclesia altera, in qua requiescunt sanctae virgines Rufina et Secunda. In tertia sunt Marius, et Martha, et Audifax et Abacuc filii eorum Secunda porta Flaminea, quae modo appellatur 127.0375D| sancti Valentini, et Flaminea via, et cum ad pontem Molbium Milvium pervenit, vocatur via Ravennana, quia ad Ravennam ducit. Ibi in primo 127.0376A| milliario foris sanctus Valentinus in sua ecclesia requiescit. Tertia porta Portiniana al., Porciniana et via eodem modo appellata, sed cum pervenit ad Salariam, nomen perdit, et ibi prope in eo loco qui dicitur Cucumeris, requiescunt martyres Festus, Joannes, Liberalis, Diogenes, Blastus, Lucina, et in uno sepulcro 240 al., 260 et in altero 30. Quarta porta, et via Salaria, quae modo sancti Silvestri dicitur. Ibi juxta viam sanctus Hermes requiescit, et sancta Vasella, et Prothus, et Jacinctus, Maximilianus, Herculanus, Crispus: et in altero loco prope requiescunt sancti martyres Pamphilus, et Quirinus septuaginta gradibus in imo terrae. Deinde basilica sanctae Felicitatis, ubi quiescit illa, et Silanus 127.0376B| filius ejus, et non longe Bonifacius martyr. Ibidem in altera ecclesia sunt Crisantus, et Daria, et Saturninus, et Maurus, et Jason, et mater illorum Hilaria, et alii innumerabiles. Et in altera basilica sanctus Alexander, Vitalis, Martialis, filii sanctae Felicitatis. Et sanctae septem virgines, Saturnina, Hilarina, Dominanda al., Dunanda , Rogantina, Serotina, Paulina, Donata. Deinde basilica sancti Silvestri, ubi jacet marmoreo tumulo coopertus, et martyres Coelestinus, Philippus, et Felix, et ibidem martyres 365 in uno sepulcro requiescunt; et prope Paulus, et Crescentianus, Prisca, et Demetrius, Praxides al., Praxedis , Potentiana pausant. Quinta porta Numentana. Ibi sanctus Nicomedes presbyter, et martyr: itemque via eodem modo 127.0376C| dicitur. Juxta viam sanctae Agnetis, et ecclesia et corpus, in altera ecclesia sancta Emerentiana, et martyres Alexander, Felix, Papias, in septimo milliario ejusdem viae sanctus papa Alexander cum Eventio et Theodolo pausant. Sexta porta et via Tiburtina, quae modo dicitur Sancti Laurentii, juxta hanc viam jacet S. Laurentius in sua ecclesia, et Habundius martyr. Et ibi prope in altera ecclesia pausant hi martyres Ciriaca, Romanus, Justinus, Crescentianus; et ibi non longe basilica sancti Hippolyti, ubi ipse cum familia sua pausant, id est decem et octo. Et ibi requiescunt beata Trifena uxor Decii, et filia ejus Cirilla, et Concordia nutrix ejus. Et in altera parte viae ejus est ecclesia Agapiti martyris. 127.0376D| Septima porta modo Major, olim Sirucrana al., Syracusana dicebatur, et via Lavicana dicitur, quae ad beatam Helenam tendit. Ibi sunt prope Petrus, 127.0377A| Marcellinus, Tiburtius, Geminus, Gorgonius, et quadraginta milites, et alii innumerabiles: et non longe sancti quatuor Coronati. Octava porta sancti Joannis, quae apud antiquos Asseranica al., Assenarica dicebatur. Nona porta Metrosa dicitur. et coram istis ambabus via Latina jacet. Decima porta, et via Latina dicitur. Juxta eam requiescunt in una ecclesia martyres Gordianus, et Epimacus, Sulpicius Servilianus, Quintinus, Quartus, Sophia, Tryphenus; et ibi prope in alio loco Tertullinus, et non longe ecclesia beatae Eugeniae, in qua jacet et Claudia mater ejus, et Stephanus papa cum clero suo numero decem et novem, et Nemesius diaconus. 127.0377B| Undecima porta, et via dicitur Appia. Ibi requieverunt sanctus Sebastianus, et Quirinus, et olim requiescunt apostolorum corpora. Et paulo propius Romam sunt martyres Januarius, Urbanus, Xenon, Quirinus, Agapetus, Felicissimus. Et in altera ecclesia Tiburtius, Valerianus, Maximus; et ibi reconditi sunt Stephanus, Sixtus, Zefferinus, Eusebius, Melchiades, Marcellus, Eutichianus, Dionysius, Antheros, Pontianus, Lucianus papa, Optatus, Julianus, Calocerus, Parthenius, Tharsicius, Politanus al., Policamus martyres. Ibidem ecclesia sancti Cornelii, et corpus. Et in altera ecclesia sancta Sotheris, et non longe pausant martyres Hippolytus, Adrianus, Eusebius, Maria, Martha, Paulina, Valeria, Marcellus, et prope papa Marcus in sua ecclesia. 127.0377C| Inter viam Appiam, et viam Ostiensem est via Ardeatina, ubi sunt Marcus, et Marcellianus, et ibi jacet Damasus papa in sua ecclesia. Et non longe sancta Petronilla, et Nereus et Achilleus, et alii plures. Duodecima porta, et via Ostensa al., Ostiensis dicitur, modo porta S. Pauli vocatur, quia juxta eam requiescit in ecclesia sua. Ibidemque Timotheus martyr: et non longe in ecclesia sanctae Theclae sunt martyres Felix, et Adauctus, et Nemesius. In aqua Salina est caput Anastasii martyris. Tertiadecima porta Portuensis dicitur et via. Ibi prope in ecclesia sunt martyres Felix, Alexander, Abdon, et Sennes, Symeon, Anastasius, Polion, Vincentius, Milex, Candida et Innocentia. 127.0377D| Quartadecima porta, et via Aurelia, quae modo porta sancti Pancratii dicitur, quod juxta eam requiescit in sua ecclesia, et alii martyres Paulinus, Arthemius, sancta Sapientia cum tribus filiabus, Fide, Spe, Charitate. In altera ecclesia Processus, et Martinianus, et in tertia, Felices duo, et in quarta Calixtus, et Calepodius, et in quinta sanctus Basilides. Duodecimo intra urbem milliario in monte Coelio sunt martyres Joannes, Joannes et Paulus, et in sua domo, quae facta est ecclesia post eorum martyrium, et Crespinus, et Crespinianus, et sancta Benedicta. In eodem monte est ecclesia sancti Stephani protomartyris, et ibi reconditi sunt martyres Primus, et Felicianus, in monte Aventino sanctus 127.0378A| Bonifacius, et in monte Nola sancta Tatiana pausat. » |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 110 Documenta Catholica Omnia pdf Homiliae (Rabanus Maurus), J. P. Migne 110.0467A I HOMILIAE DE FESTIS PRAECIPUIS, ITEM DE VIRTUTIBUS. PRAEFATIO AD HAISTULFUM ARCHIEPISCOPUM. Sancto ac venerabili Patri HAISTULFO archiepiscopo, RABANUS, vilis servitor servitorum Dei. Jussionibus tuis obtemperans, beatissime Pater, sermonem confeci ad praedicandum populo, de omnibus quae necessaria eis credidi; hoc est, primum qualem observantiam deberent habere in festivitatibus praecipuis quae sunt in anni circulo, ut vacantes ab opere mundano, non vacui fierent a verbo divino, sed cognoscentes Dei voluntatem, factis eam implere studerent: deinde texuimus praedicationem illis de diversis speciebus virtutum, id est, de fide, spe et charitate, de castitate, continentia, et caeteris speciebus virtutum, qualiter eas appetentes et custodientes 110.0009B| Deo placerent, et vitam aeternam in coelis cum sanctis angelis percipere possent. Postea vero alium adjunximus sermonem de variis errorum et vitiorum seductionibus cum quibus antiquus hostis humanum genus deludit ac decipit: hoc est, de malo superbiae et jactantiae, irae, invidiae, fraudis, avaritiae, gulae et fornicationis, et his similibus, ut scirent Christi oves quomodo lupi ferocissimi et draconis saevissimi morsus evadere, et praevisos cavere possent. Verum quia haec, diversis occupationibus intervenientibus, simul edere non potui; sed diversis temporibus, prout opportunitas dictaverat, separatim scripta in scedulis tibi transmiseram, peto ut omnia in unum volumen congregari jubeas, et istam epistolam praeponi: ut sciant legentes, si aliquid 110.0009C| utilitatis in eis repererint, non mei esse studii diligentiam, sed vestri imperii obedientiam. Hoc quoque maxime, vice remunerationis, obsecro, Pater, 110.0010A| ut meae parvitati impendas, ut quibuscunque de subjectis, sive devotis, hoc opusculum ad legendum vel ad praedicandum committes, meam fragilitatem apud justissimum Judicem orationibus suis adjuvare praecipias, quatenus praesentis vitae cursum per suam gratiam diutius teneam, et ad futuram beatitudinem feliciter pervenire merear. Divinitas Domini nostri Jesu Christi beatitudinem vestram omni tempore incolumem conservare dignetur, sancte Pater: memor sis nostri. HOMILIA PRIMA. ANTE NATALEM DOMINI NOSTRI JESU CHRISTI. Appropinquante jam sacratissima solemnitate qua Salvator noster inter homines nasci misericorditer 110.0010B| voluit, fratres charissimi, attentius considerate qualiter oporteat nos in adventu tantae potentiae praeparari, ut regem et Dominum nostrum laeti atque gaudentes cum gloria et laudibus mereamur suscipere, et in conspectu ejus inter coetus felices sanctorum gratulabundo exsultare magis, quam ab eo, propter foeditatem nostram repulsi, inter peccatores aeternam confusionem mereri. Et ideo rogo et admoneo ut, quantum valeamus, cum Dei adjutorio laboremus; ut in illo die cum sincera et pura conscientia, mundo corde et casto corpore, ad altare Domini possimus accedere, et corpus ac sanguinem ejus non ad judicium, sed ad remedium animae nostrae accipere. In Christi enim corpore vita nostra consistit; ipse Dominus dixit: Nisi manducaveritis carnem filii 110.0010C| hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis (Joan. VI). Mutet ergo vitam, qui vult habere vitam: nam si non mutet peccatricem vitam, 110.0011A| ut vivat juste, ad judicium accipiet veram vitam, quae est corpus Christi, et magis ex ipsa corrumpitur quam sanctur, magis occiditur quam vivificetur. Sic enim dixit Apostolus: Qui manducat corpus Domini et bibit sanguinem ejus indigne, judicium sibi manducat et bibit (I Cor. XI). Et licet nos omni tempore bonis operibus ornatos ac splendidos esse conveniat, praecipue tamen in die Natalis Domini, sicut in Evangelio ipse dixit (Matth. V): Lucere debent hominibus opera nostra bona, ut in omnibus glorificetur Deus. Perpendite, fratres: si vos rex terrenus aut quicunque potens paterfamilias ad suum natalitium invitaret, qualibus vestimentis studeretis ornati incedere, quam novis, quam nitidis, quam splendidis; quorum nec vetustas, nec vilitas, nec aliqua foeditas, 110.0011B| oculos invitantis offenderet: tali ergo studio in quantum praevaletis, Christo auxiliante, contendite, ut diversis virtutum ornamentis animae vestrae compositae, simplicitatis gemmis et sobrietatis floribus adornatae, ad solemnitatem aeterni, id est, Natalem Domini Salvatoris, cum secura conscientia procedant: castitate nitidae, charitate splendidae, eleemosynis candidae, justitia et humilitate fulgidae, Dei ante omnia dilectione lucidae. Christus enim Dominus, si vos ita compositos Natalitium suum celebrare cognoverit, ipse per se venire et animas vestras non visitare solum, sed etiam requiescere et in perpetuum in illis dignabitur habitare, sicut scriptum est: Quia ecce ego veniam et inhabitabo et inambulabo in eis, et ipsi erunt mihi populus, et ego ero eis in 110.0011C| Deum, dicit Dominus Deus (II Cor. VI; Isai. LII). O quam felix est illa quae bonis operibus promeretur Christum hospitem et habitatorem excipere, semper laeta, semper hilaris, semper jucunda, et ab omni vitiorum horrore aliena: sicut e contrario, quam infelix est illa conscientia quae se ita malis operibus cruentavit ut in ea non Christus requiescere, sed diabolus incipiat dominari; talis anima, si medicamentum poenitentiae non cito subvenerit, a luce relinquitur, a tenebris occupatur: vacuatur dulcedine, impletur amaritudine, a morte invaditur, a vita separatur. Non tamen de pietate Domini diffidat, qui talis est, nec mortifera desperatione frangatur; sed magis ad poenitentiam cito recurrat, et dum adhuc nova sunt et calent vulnera peccatorum suorum, sic 110.0011D| sibi adhibeat lacrymarum medicamenta salubria, quia medicus noster omnipotens est et sic consuevit plagas nostras curare, ut nec cicatricum faciat vestigia remanere. Tantum fidem in illum habeamus, et bonis operibus, quantum valemus, semper insistamus, et nunquam de ejus misericordia desperemus. Haec ergo, fratres charissimi, assidue cogitantes, qui boni sunt, cum Dei gratia contendant perseverare in operibus bonis. Quia, non qui coeperit, sed qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X). Qui vero ad eleemosynam tardos, et ad iracundiam promptos, et ad exercendam luxuriam praecipites se cognoscunt, auxiliante Domino, festinent se a malis eruere, ut quae bona sunt mereantur implere, 110.0012A| ut cum dies judicii advenerit, non cum impiis et peccatoribus puniantur, sed cum justis et misericordibus pervenire ad aeterna praemia mereantur: praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA II. ITEM ANTE NATALEM DOMINI. Quotiescunque aliquam festivitatem e solemnitatibus sanctorum quae fiunt per totum annum celebrare desideratis, fratres charissimi, omni studio ac sollicitudine sacrarum virtutum ornamento vosmetipsos praeparare statuite, ut condigni fieri valeatis coelesti convivio et societate sanctorum, cum quibus gaudere appetitis. In divina ergo mensa non cibus invenitur 110.0012B| hominum, sed panis ponitur angelorum; sicut scriptum est: Panem de coelo dedit eis; panem angelorum manducavit homo (Psal. LXXVII). Probet autem, secundum Apostolum, seipsum homo; et sic de pane illo edat, et de calice bibat (I Cor. XI). Nam Christus Dominus noster, licet post passionem resurrexerit et in coelum ascenderit, considerat tamen, ut credimus, et diligenter attendit qualiter se unusquisque servorum ejus sine avaritia, sine ira, sine superbia atque luxuria, ad celebrandum solemnitates sanctorum suorum, et maxime Natalitium suum, studeat praeparare, atque componere, et secundum quod unumquemque ornatum bonis operibus viderit, ita illi gratiam suae misericordiae dispensabit. Si enim viderit charitatis luce vestitum, justitiae vel 110.0012C| misericordiae margaritis ornatum, castum, humilem, benignum, misericordem, mansuetum et sobrium, ad mensam suam accedere, corpus et sanguinem suum, illi non ad judicium, sed ad remedium, per sacerdotum suorum ministeria dispensabit: si vero aliquem viderit adulterum, ebriosum, cupidum, superbum, invidum, dolosum, avarum, detractorem atque injuriosum, timeo ne illi dicatur quod in Evangelio ipse praedixit: Amice, quomodo huc intrasti, non habens vestem nuptialem (Matth. XXII); et, quod avertat Deus, fiat illud quod sequitur: Ligate illi manus et pedes et projicite in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium (Ibid.). Ecce qualem sententiam in die judicii excipiet, qui sine remedio poenitentiae ad festivitatem Domini vitiorum 110.0012D| sordibus inquinatus accesserit. Et ideo, fratres, quotiescunque aut dies Natalis Domini, aut reliquae festivitates adveniunt, ante plures dies non ab infelici concubinarum consortio, sed etiam a propriis uxoribus abstinete; contra nullum hominum odium in corde vestro tenete; quod solebat per gulam perdere vanitas, incipiat justitia per misericordiam erogare pauperibus. Nam sunt quidam qui ebrietatem aut nullum aut parvum vitium esse putant, et non reminiscuntur Dominum dixisse apostolis suis: Attendite autem vobis, ne forte graventur corda vestra in crapula et ebrietate, et curis hujus vitae, et superveniet in vos repentina dies illa; tanquam laqueus enim veniet super omnes qui sedent super faciem omnis terrae (Luc. 110.0013A| XXI). Et Apostolus: Nolite, inquit, inebriari vino, in quo est luxuria; et iterum: An nescitis quia iniqui regnum Dei non possidebunt? Nolite errare; neque fornicarii, neque idolis servientes, neque adulteri, neque molles, neque masculorum concubitores, neque fures, neque avari, neque ebriosi, neque maledici, neque rapaces, regnum Dei possidebunt. Et propheta dicit: Vae qui consurgitis mane ad ebrietatem sectandam et potandum usque ad vesperam, ut vino aestuetis (Isa. V); et iterum: Vae vobis, inquit, qui potentes estis ad bibendum vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem (Ibid.). Itaque quicunque ad ebrietatem pronus fuerit, et alios ad hoc adjurare vel cogere voluerit, et pro se et pro illis in die judicii reus erit, et Domino reddet rationem. Sed quia nunc Natalis 110.0013B| Domini imminet, fratres, ab omni vitiorum sorde vos mundate, ac bonis operibus studiosius vos praeparate: castitatem cum propriis uxoribus conservate; nullius rem aut uxorem concupiscite; nemini aliquid per vim aut fraudem auferte; ad conviviola vestra pauperes frequentius revocate; ad vigilias sacras maturius convenite; in ecclesia stantes, aut orate aut psallite; verba otiosa aut scurrilia nec ipsi ibi ex ore vestro proferte, et eos qui proferre voluerint, castigate; pacem cum omnibus habete, et quos discordes agnoscitis, ad concordiam revocate. Haec fideliter si volueritis Christo adjuvante implere, et in hoc saeculo ad altare Domini cum secura conscientia poteritis accedere, et in futuro ad aeternam beatitudinem feliciter pervenire. HOMILIA III. DE JEJUNIO DECIMI MENSIS. 110.0013C| Sublimitas quidem, dilectissimi, gratiae Dei hoc quotidie operatur in cordibus Christianis, ut omne desiderium nostrum a terrenis ad coelestia transferatur. Sed etiam praesens vita per Creatoris opem ducitur, et per ipsius providentiam sustinetur: quia idem largitor est temporalium, qui promissor est aeternorum. Quidquid ergo ad usus hominum segetes, vineae, oleaeque pepererint, totum hoc a divina bonitate profluxit, quae, elementorum qualitate variata, dubios agricolarum labores clementer adjuvit, ut utilitatibus nostris venti et imbres, frigora et aestus, diesque noctesque servirent. Non enim sibi ad effectus operum suorum ratio humana sufficeret, 110.0013D| nisi plantationibus et rigationibus solitis Deus incrementa praeberet. Unde plenum pietatis atque justitiae est, ut de his quae nobis coelestis Pater misericorditer contulit, nos quoque alios adjuvemus. Sicut Sunt enim plurimi qui nullam in agris, nullam in vineis, nullam habent in oleis portionem, quorum inopiae, de ea quam Dominus dedit copia, consulendum est; ut et ipsi nobiscum Deo pro terrae fecunditate benedicant, et gaudeant possidentibus fuisse donata, quae etiam pauperibus ac peregrinis fuerunt facta communia. Quos ideo sub diversis molestiis justitia Dei laborare permisit, ut et miseros pro patientia, et misericordes pro benevolentia 110.0014A| coronaret. Huic autem operi, dilectissimi, cum omnia opportuna sint tempora, hoc nunc praecipue aptum est atque conveniens, in quo sancti patres nostri, per legem instructi ac divinitus inspirati, decimi mensis sanxere jejunium, ut omnium fructuum collectione conclusa, rationabilis Deo abstinentia dicaretur, et meminisset quisque ita uti abundantia, ut et circa se abstinentior, et circa pauperes esset effusior. Efficacissima enim pro peccatis deprecatio est in eleemosynis atque jejuniis, et velociter ad divinas conscendit aures talibus oratio elevata suffragiis, et nihil est uniuscujusque tam proprium, quam quod impendit in proximum. Pars enim corporalium facultatum quae indigentibus ministratur, in divitias transit aeternas. Igitur, fratres, suscepturi Natalem 110.0014B| Domini, ab omni nos delictorum faece purgemus: repleamus thesauros ejus diversorum munerum donis, ut in die sancta sit unde peregrini accipiant, reficiantur viduae, pauperes vestiantur, ut per multos gratiarum actio referatur Deo pro nobis, et fiat oblatio nostra sanctificata in Spiritu sancto. Quarta igitur et sexta feria in praesenti hebdomada jejunemus: sabbato autem digne jejunia exsolventes sacratissimarum solemnia apud sanctorum reliquias, qui in hoc sancto loco venerantur, simul celebremus: et maxime apud sancti Petri apostoli memoriam, ad cujus sacratissimum corpus istius diei officium Romana persolvit Ecclesia. Hic igitur sanctissimus apostolus cum caeteris sanctis Dei (sic experimur et credimus) pro commendatis sibi a Domino ovibus 110.0014C| indesinenter pastorales praetendit excubias, exoraturus deprecationibus suis ut Ecclesia Dei, quae ipsius est praedicationibus instituta, ab omni errore sit libera et in recta fide ac bono opere perseveret solidata. HOMILIA IV. DE NATALI DOMINI NOSTRI JESU CHRISTI. Rogo vos, fratres charissimi, ut libenti animo sermones quos Dominus dabit, suscipiatis in hac dulcissima die, in qua compunctio etiam infidelibus et peccatoribus venit: in qua misericordia tangitur impius, veniam sperat compunctus, reditum non desperat captivus, remedium desiderat vulneratus; in qua nascitur Agnus qui tollit peccata mundi (Joan. I). Christus utique Salvator noster, in cujus nativitate, 110.0014D| qui conscientiam securam habet, dulcius gaudet; qui miseram, attentius timet; qui bonus est, affectuose orat; qui peccator, devotissime supplicat: dulcis dies, vere dulcis, et cunctis poenitentibus veniam portans. Promitto vobis, filioli, et certus sum, quia in hac die si quis ex corde poenituerit, et ad vomitum peccati reversus non fuerit, quodcunque petierit dabitur ei, tantum fide ne dubitet atque delectationem non repetat. Hodie totius mundi peccatum tollitur, et peccator desperat? Sed videte qualis esse debeat poenitentia, quia multi assidue se dicunt peccatores, et tamen adhuc illos delectat peccare: professio est istud, non emendatio; accusatur anima, 110.0015A| non sanatur. Poenitentiam certam non facit, nisi odium peccati et amor Dei, quando sic convertitur quis, ut non revertatur; quando sic poenitet, ut non repetat. Nascente hodie Domino, fratres charissimi, promittamus ipsi Redemptori nostro vota et reddamus, sicut scriptum est: Vovete et reddite Domino Deo vestro (Psal. LXXV); nos dulciter et confidenter voveamus, ille dabit possibilitatem ut reddere possimus, nos tamen quidquid illi promittimus, de illo speremus. Sed in hac promissione non aestimet me aliquis designare res caducas et terrenas; nam hoc unusquisque nostrum offerat quod in se Salvator noster redemit, hoc est animam propriam. Et si me ita interrogas quomodo offeram animam meam, quam ipse habet in potestate, dicam tibi quomodo, moribus 110.0015B| sanctis, cogitationibus castis, operibus fructuosis, avertendo a malo, convertendo ad bonum, damnando vitium, amando Deum, diligendo proximum, impendendo misericordiam miseris, quia et ipsi miseri fuimus antequam redimeremur; dimittendo illis qui in nobis peccant, quia et nos omnes sub peccato fuimus; superbiam calcando, quia per superbiam deceptus est primus homo; abjiciendo invidiam, quia per invidiam decepit diabolus genus humanum: si quis luxuriosus hactenus fuit, spondeat deinceps castitatem; si quis invidiam contra fratrem habuit, abjiciat eam et commutet pro illa benevolentiam; si quis homicidium fecit, promittat hodie, et faciat inde modo dignos fructus poenitentiae, et communicare nullatenus praesumat ante perfectam poenitentiam, ut 110.0015C| non dupliciter infelix seipsum damnet, eo quod indigne corpus Domini percipit; si quis linguam detrahentem vel maledicentem habuit, faciat eam magis orare et laudes Dei resonare; si quis nimiae potationi deditus est, sobrietatem ex hinc voveat; si quis iracundus fuit, mansuetudinem discat; si quis aliena per vim aut per fraudem rapuit, propria largiatur pauperibus; si quis mentitus saepius fuit, amodo loquatur veritatem; si quis crudelem se sentit, misericordiam animi moveat; si quis superbus et inobediens erat, spondeat humilitatem et obedientiam coram Deo et hominibus se habiturum. Et cum haec feceritis, charissimi, offertis votum placabile Deo, et angeli qui custodes vitae vestrae sunt, ante conspectum divinae majestatis talem oblationem offerunt, 110.0015D| et post haec veniet vobis benedictio et salus permansura, et sicut dixit Salomon (Sap. XVI): Monimentum vestrum non accipiet oblivionem. Et dicetur de vobis: Ecce populus meus, quem acquisivi sanguine meo, saturavit me votis, implevit me odoramentis: ego ero eis quasi Dominus, et ipsi erunt mihi in populum; et non erit in eis ultra captivitas et desolatio, dicit Dominus Deus. Hanc ergo promissionem habentes, charissimi, mundemus nos ab omni inquinamento carnis et spiritus, perficientes sanctificationem in timore Dei; et sic hanc praesentem festivitatem celebrare studeamus, ut coelesti sanctorum gaudio in aeternum perfrui mereamur: praestante hoc auctore istius solemnitatis Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre 110.0016A| et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA V. ITEM IN NATALI DOMINI. Exsultemus in Domino, dilectissimi, et spiritali jucunditate laetemur: quia illuxit dies redemptionis nostrae, reparationis novae, felicitatis aeternae, in qua dignum est nos sursum erectis cordibus divinum adorare mysterium, ut quod magno Dei munere agitur, magnis Ecclesiae gaudiis celebretur. Ingreditur ergo haec mundi infima Filius Dei, de coelesti sede descendens, et a paterna gloria non recedens: novo ordine generatus; novo ordine, quia, invisibilis in suis, visibilis factus est in nostris: incomprehensibilis, voluit comprehendi; ante tempora manens, 110.0016B| esse coepit ex tempore; universitatis Dominus, servilem formam, obumbrata majestatis suae dignitate, suscepit: impassibilis Deus, non dedignatus est homo esse passibilis; et immortalis, mortis legibus subjacere. Quisquis igitur Christiano nomine pie et fideliter gloriaris, dispensationis hujus gratiam justo perpende judicio: tibi enim quondam propter praevaricationem abjecto, tibi extruso e paradisi aedibus, tibi per exsilia longa morienti, tibi in cinerem et pulverem dissoluto, cui jam non erat spes ulla vivendi, per incarnationem Verbi potestas data est ut de longinquo ad tuum revertaris auctorem, recognoscas parentem, liber efficiaris ex servo, de extraneo proveharis in filium: ut qui ex corruptibili carne natus es, ex Dei Spiritu renascaris, et obtineas per 110.0016C| gratiam quod non habes per naturam. Habentes ergo tantae spei fiduciam, dilectissimi, in fide qua fundati estis stabiles permanete; hoc operibus condignis exhibete, quod dicti estis: insigne enim nomen Domini vestri portatis, et a Christo Christiani nuncupati estis; quod tunc vere fit si Christi praecepta servetis, et Patris coelestis voluntatem faciatis. Nolite despicere fratres vestros minimos, cum quibus consortium nominis Christi tenetis: sed illos ad convivia vestra, secundum Domini praeceptum, frequentius revocate. Non est justum ut in sancta solemnitate, in populo Christiano ad unum Dominum pertinente, alii inebrientur, alii famis periculo crucientur. Et nos, et omnis populus Christianus, unius Domini servi sumus, uno pretio redempti sumus, 110.0016D| pari conditione in hunc mundum intravimus, simili etiam exitu migraturi sumus, et si bene agimus, ad unam beatitudinem pariter veniemus. Quare ergo pauper tecum non accipiat cibum, qui tecum accepturus est regnum: quare pauper non accipiat vel veterem tunicam, qui tecum recepturus est immortalitatis stolam; quare pauper non mereatur accipere panem tuum, qui tecum meruit accipere baptismi sacramentum: cur indignus est accipere vel reliquias ciborum tuorum, qui tecum venturus est ad convivium angelorum? Haec, fratres, attentius considerate, haec sine mora implere festinate, ut cum dies judicii venerit, non, cum eis qui nunc pauperes despiciunt, audiamus: Discedite a me, maledicti, in 110.0017A| ignem aeternum (Matth. XXV); sed cum justis et misericordibus audire mereamur: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum: quia esurivi et dedistis mihi manducare; sitivi, et dedistis mihi bibere (Ibid.). Quam desiderabilem vocem concedat nobis audire, qui hodie natus est, Redemptor noster: qui vivit et regnat cum Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA VI. IN OCTAVIS DOMINI. Audistis modo ex lectione evangelica, fratres charissimi, causam istius sacratissimae festivitatis: quia, ut scripsit sanctus Lucas evangelista: Postquam consummati sunt dies octo ut circumcideretur puer, vocatum est nomen ejus Jesus, quod vocatum est ab angelo 110.0017B| priusquam in utero conciperetur (Luc. II). Ille puer videlicet qui erat in principio apud Patrem Verbum, et Deus erat Verbum. Hoc erat in principio apud Deum, omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I). Sed quid est hoc, ut octava die circumcideretur puer, nisi quia cum verus esset Deus, et erat semper apud Patrem: ita erat verus homo propter nos et veram carnem suscepit propter salutem nostram. Et ita erat Christus Dominus una persona in duabus substantiis, id est in substantia Dei, et in substantia hominis absque peccato; et ita est verum quod subsequentia Evangelii de eo testantur: Et verbum, inquit, caro factum est, et habitavit in nobis. Quia igitur Redemptor noster ad hoc in mundo nasci voluit, ut secundum nomen suum 110.0017C| genus salvaret humanum, unicuique ordini se competenter aptavit. Circumcidi secundum legem voluit, ut eos qui sub lege erant redimeret. Hostias pro se templi Dominus non respuit offerri, ut eorum Redemptor appareret qui ab exordio mundi usque ad tempora datae circumcisionis, vel post datam circumcisionem, de aliis nationibus Deo placuerunt, et vel hostiarum oblationibus, vel certe sola fidei virtute suas suorumque animas Creatori commendantes, a primi reatus vinculis absolvere curabant. Ad extremum quoque, id est jam tricesimo aetatis suae anno, baptizatus a Joanne, ut demonstraret nostrae munditiae esse auctorem, et quod ipse esset Agnus qui tollit peccata totius mundi (Joan. I). Sed et hoc quia eodem die suae circumcisionis nomen ut Jesus 110.0017D| vocaretur accepit, ad imitationem antiquae observationis fecit: quia Abraham, qui primus circumcisionem accepit, eodem die suae circumcisionis ob meritum magnae fidei, Abraham, id est pater multarum gentium, nominari promeruit (Gen. XVII); qui antea pater excelsus dictus est, et ita in lege, qui sub lege erant, circumcisis, statim nomina imponebant. Et sic Christiani modo, eodem exemplo, solent tempore baptismatis baptizatis nomina imponere, ut auctoritati conveniat, quia religio commendat. Quid autem haec circumcisio legalis significet, propheta ostendit dicens: Circumcidite corda vestra, et non corpora. Quam circumcisionem cordis Apostolus nobis commendat: Deponite, inquit, veterem hominem 110.0018A| cum actibus ejus, qui corrumpitur secundum desideria erroris: et induamini novum hominem, qui renovatur de die in diem secundum imaginem ejus qui creavit eum (Ephes. IV). Veteris ergo, id est peccatoris, hominis actus sunt: Jactantia, avaritia, fornicatio, immunditiae, luxuriae, idolorum servitus, veneficia, inimicitiae, contentiones, aemulationes, irae, rixae, dissensiones, sectae, invidiae, homicidia, furta, ebrietates, comessationes, et his similia: quae praedico vobis, quoniam qui talia agunt, regnum Dei non consequentur (Gal. V). Novi autem hominis, id est justi, opera sunt: charitas, gaudium, pax, longanimitas, bonitas, benignitas, fides, modestia, patientia, continentia, humilitas, sobrietas, et his similia; qui autem in his servit, placet Deo, et probatus est hominibus. 110.0018B| Hac rogo, fratres, circumcisione vosmetipsos circumcidite, ut ejus fieri membra mereamini, qui hodie propter nos circumcidi voluit, et nomen accipere, quod prius angelica de eo praecinebant oracula, Jesus Christus salvator noster: qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia et infinita saecula. Amen. HOMILIA VII. IN EPIPHANIA DOMINI. Nuper solemnitatem illam celebravimus, fratres charissimi, qua Deus hominem cum infirmitatibus induit; ac paulo post quod eumdem circumcidi secundum legem voluit. Modo vero illud excolimus ac divinis laudibus veneramur, quod se in homine Deus virtutibus declaravit. Haec quoque festivitas Graeco 110.0018C| vocabulo Epiphania nuncupatur: quod nos manifestationem interpretari possumus, pro eo quod in hac die de coelo stellae ortus divina nuntia praebuit, ac Magos diligenter quaerentes ad cunabula perduxit: sive quod in Jordanis undis Salvator aquarum naturam ad reparationem humani generis suo baptismo consecravit, ac Spiritus sancti adventu et paternae vocis praeconio verus Deus innotuit: sive quod in Cana Galilaeae in convivio nuptiali, aquam in vinum convertit; et, sicut Evangelium testatur, initio signorum suorum manifestavit gloriam suam, et crediderunt in eum discipuli ejus: sive quia quinque panibus quinque millia hominum satiavit; et turbae professione: Hic est vere propheta, qui venturus est in mundum (Joan. VI), praedicatus est. His ergo auditis 110.0018D| omnibus sacramentis, sicut sancti patres nobis tradiderunt, hodierna dies venerabilis exstitit, eo quod talibus indiciis hodie Deus in homine Christus manifestatus est. Habent quidem omnes istae res mysteria veneranda, sed tunc nihil aliud nobiscum agunt quam quod fidem catholicam nobis commendent, illam videlicet quae per dilectionem operatur; et nos taliter vivere doceant, ut nostro per omnia placeamus Creatori. Sed libet, fratres, aliquid vobis dicere de illis tribus muneribus quae Magi hodierna die Redemptori nostro offerebant. Obtulerunt quidem illi, sicut modo audistis, cum evangelium legeretur, aurum, thus et myrrham. Sed istorum triplicium munerum triplex significatio continetur: in 110.0019A| thure obtulerunt Christo Dei honorem; in auro, regiam dignitatem; in myrrha, corporis sepulturam. Offeramus ergo et nos, dilectissimi fratres, sincera et sancta munera Deo nostro, id est, fidem, spem et charitatem. Offeramus aurum sapientiae, thus devotae orationis, myrrham in mortificatione carnis. Offeramus devotionem carnis, honestatem locutionis, probitatem operis. Offeramus puritatem mentis, castitatem corporis et custodiam humilitatis. Offeramus compatientiam, longanimitatem et continentiam. Offeramus benignitatem, sobrietatem et misericordiam. Haec sunt enim placita Deo dona, haec grata munera, quae illi quidem offeruntur, sed offerentibus prosunt: nulla enim re ille, nullo munere eget; sed hoc illi munus optimum est ut causas habeat 110.0019B| remunerandi. Nihil a nobis amplius exigit, nihil amplius petit, nisi salutem nostram: omnia enim sibi a nobis praestari putat, si ita nos egerimus ut nobis ab illo cuncta praestentur. Sed ab illo hujus rei nobis petenda est efficacia, ut misericordia ejus nos praeveniat, et misericordia ejus subsequatur nos omnibus diebus vitae nostrae, ut inhabitemus in domo Domini in longitudinem dierum: quod ipse praestare dignetur qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA VIII. IN HYPAPANTI SIVE OBLATIONE DOMINI IN TEMPLO. Sanctam ac celeberrimam solemnitatem hodiernae celebritatis, fratres charissimi, qua quadragesimam Dominicae Nativitatis diem debitis veneramur officiis, 110.0019C| maxima ejusdem Domini salvatoris nostri, simul et intemeratae genitricis ejus humilitate dedicatam, sacra Evangelii lectio quae modo legebatur designat; exponens eos qui legi nil debebant, implendis se legalibus per omnia subdidisse decretis: et ob id, tempus purgationis secundum legem Moysi modo eos observasse commemorat. Praecepit namque lex (Levit. XII) ut mulier quae suscepto semine peperisset filium, immunda esset septem diebus, et in die octavo circumcideret infantulum nomenque aptaret. Deinde etiam aliis triginta tribus diebus ab ingressu templi ac viri toro abstineret, donec quadragesimo nativitatis die filium cum hostiis ad templum Domini deferret. Primogenitum autem omnem masculini sexus, sanctum Domino vocari, atque ideo munda 110.0019D| quaeque offerri Deo, immunda autem mundis mutari vel occidi; et hominis primogenitum quinque siclis argenti debere redimi, et reliqua quae liber Leviticus enumerat sufficienter. Cum enim dicat lex mulierem quae suscepto semine peperisset, immundam decerni, et per longa tempora simul cum prole quam genuisset, oblatis Deo victimis, debere mundari, profecto patet quia illam quae sine virilis susceptione seminis virgo peperit, una cum filio qui natus est ei, neque immundam describat, neque per hostias doceat esse mundandam. Sed, sicut Dominus ac salvator noster, qui legem divinitus dedit, apparens in homine, fieri voluit sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus; 110.0020A| ita etiam beata genitrix illius, pro ostendendo humilitatis exemplo, legalibus subdi non refugit institutis. Et ut darent, inquit, hostiam, secundum quod dictum est in lege Domini, par turturum, aut duos pullos columbarum. Hostia haec pauperum erat, praecepitque Dominus in lege ut qui possent, agnum pro filio vel filia, simul et turturem sive columbam offerrent: qui vero hoc non possent, duos jam turtures vel duos pullos columbae offerrent. Redemptor itaque noster, per omnia nostrae salutis memor, non solum homo fieri, cum Deus esset; sed etiam, cum dives esset, pauper fieri voluit pro nobis, ut nos paupertate sua divites faceret, et humanitate sua Deo filios adoptaret. Sed quia hodie adventus Salvatoris cum genitrice sua ad templum solemnia 110.0020B| colimus, imitemur nos personas illas quae obviam ei illuc venerunt, sicut modo ex evangelio audivimus; quod sanctus Simeon, a Spiritu sancto in templum adductus, in ulnas suas puerum acceperit, et benedixerit Dominum; et quia Anna religiosa femina atque vidua, eadem hora superveniens confitebatur Deo et loquebatur de eo omnibus qui exspectabant redemptionem Israel. Veniamus et nos obviam Jesu, et exsultantes suscipiamus eum ulnis bonorum operum: et confiteamur nomini ejus magno, et enarremus misericordiam ejus, et mirabilia ejus quae fecit nobiscum omnibus qui exspectant redemptionem Jerusalem et consolationem Israel. Quam consolationem Psalmista in Spiritu praevidens, ait: Laetificabis nos, Domine, in gaudio cum vultu tuo, delectationes 110.0020C| in dextera tua usque in finem. Offeramus illi simplicitatem mentis, quod significat columba; offeramus corporis castitatem, quod turtur figurat; offeramus illi cum sobrietate conversationis compunctionem cordis, quam significat cantus utrarumque avium; dicit enim Scriptura: Sacrificium Deo spiritus contribulatus: cor contritum et humiliatum Deus non spernit (Psal. L). Ista sunt dona, ista sunt sacrificia, quibus Christus delectatur et gaudet. Vetera transierunt, ecce omnia facta sunt nova; sicque ipsi erimus hostia grata Deo, si praeterita peccata nostra fletibus et misericordiae operibus abluamus; et quod supernae beatitudinis desiderio compuncti, bene viventes, quotidie Deo in oratione dicamus: Sitivit anima mea ad Deum vivum, quando veniam et 110.0020D| apparebo ante faciem Dei? (Psal. XLI.) Quod desiderium nostrum ad effectum perducat, qui propter nos incarnatus est, et semetipsum tradidit ut redimeret nos in sanguine suo, Christus salvator noster, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA IX. IN DOMINICA I QUADRAGESIMAE. De jejunio Domini et ratione quadragesimalis jejunii, et castitate atque continentia cum propriis uxoribus. ( Evang. Matth., cap. IV.) Lectio sancti Evangelii quam modo audistis, fratres charissimi, hujus sacratissimae observationis revelat exordium; cum Dominici nobis jejunii exponit 110.0021A| sacramentum. Narrat enim sanctus evangelista Matthaeus quod Salvator noster post baptismum suum et post descensionem Spiritus sancti super ipsum, ab eodem Spiritu ductus sit in desertum ut tentaretur a diabolo; et cum jejunasset quadraginta diebus et quadraginta noctibus, postea esuriit, eumque tentator adiens, tentaverit: sed veris sententiis divinae legis victus, et Domini mandato repulsus, abscesserit, et post discessum diaboli, angeli sancti accedentes, Redemptori nostro, ut vero Domino et conditori, ministraverint. Nobis ergo in his omnibus Redemptor noster, fratres dilectissimi, exemplum dedit, quia nobis jejunavit, nobis contra tentatorem conflixit, nobisque superavit. Victoria Christi gloria est nostra: sicque nos per abstinentiam carnem nostram 110.0021B| mortificantes, animas nostras debemus praeparare ad tentationem, et per orationem et Dei verbum victoriam capientes, aeternam cum sanctis angelis in coelo sperare beatitudinem. Sed quia diebus his lectio congruit: nam quadraginta dierum abstinentiam nostri Redemptoris audivimus, qui quadragesimae tempus inchoamus, discutiendum nobis est cur haec ipsa abstinentia per quadraginta dierum numerum custoditur. Moyses enim, ut legem acciperet secundo, diebus quadraginta jejunavit (Exod. XXIV); Elias in deserto quadraginta diebus abstinuit (III Reg. XIX). Ipse auctor hominum ad homines veniens in quadraginta diebus nullum omnino cibum sumpsit, nos quoque, in quantum possumus, annuo tempore Quadragesimae carnem nostram per abstinentiam 110.0021C| affligere conamur. Cur ergo in abstinentia quadragenarium numerum custodimus, nisi quia contra praecepta Domini, sive per corporis voluptatem, seu per affectus animi fecimus? In hoc quippe mortali corpore ex quatuor elementis, id est terra, aqua, igne et aere, subsistimus; et quatuor affectibus animi, id est metu, cupiditate, tristitia et gaudio afficimur. Praecepta autem Dominica per decalogum sunt accepta: qui ergo per carnis desideria atque affectus animi decalogi mandata contempsimus, dignum est ut eamdem carnem per jejunium et poenitentiae luctum quater decies affligamus. Quamvis de hoc Quadragesimae tempore sit aliud adhuc quod possit intelligi: a praesenti etenim die usque ad paschalis solemnitatis gaudia sex hebdomadae veniunt, 110.0021D| quarum videlicet dies quadraginta et duo fiunt, ex quibus dum sex Dominici abstinentiae subtrahuntur, non plus jam in abstinentia quam triginta et sex dies remanent. Dum vero per trecentos et sexaginta et quinque dies annus ducitur, nos autem per triginta et sex dies affligimur, quasi anni nostri decimas Deo damus per temperantiam, justitiam, prudentiam et fortitudinem. Et qui nobismetipsis in desideriis per totum annum viximus, auctori nostro in ejus decimis per abstinentiam carnem nostram mortificemus. Nullusque in isto sacratissimo tempore, exceptis Dominicis diebus, prandere praesumat, nisi forte ille quem infirmitas jejunare non permittit: quia aliis diebus jejunare aut remedium est aut praemium, in Quadragesima 110.0022A| vero non jejunare, peccatum est. Alio tempore qui jejunat, accipiet indulgentiam: in Quadragesima quoque, qui potest, et non jejunat, sentiet poenam. Et ipse tamen qui jejunare non praevalet secretius sibi soli, aut si est alius infirmus cum ipso sibi in domo sua praeparet quod accipiat; et illos qui jejunare praevalent, ad prandium non invitet, ne sibi augeat etiam de alterius gula peccatum. Castitatem, fratres, cum propriis uxoribus tenete; ecclesias frequentate; ad nocturnas vigilias maturius exsurgite; ad sacra missarum solemnia, si possibile sit, quotidie convenite; orationi saepe incumbite; veniam peccatorum vestrorum indesinenter petite; eleemosynarum largitate peccatorum flammas exstinguite; per bona opera conditori vestro reconciliari studete; 110.0022B| pacem cum omnibus habete; quatenus sic sanctum Pascha expectantes, gratiam in conspectu Redemptoris nostri invenire valeatis, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA X. IN DOMINICA II QUADRAGESIMAE. De poenitentia ex corde facienda et eleemosynarum largitate. ( Evang. Matth. XV.) Quadragesimae tempus modo colimus, sicut nostis, fratres charissimi, quod ab ipsius Domini magisterio ordinatum, et ab apostolis atque apostolicis viris commendatum, catholica per totum orbem terrarum veneratur Ecclesia. Quod bene et apte juxta confinium Dominicae passionis observari a patribus decretum 110.0022C| est, ut, secundum Apostolum, passionibus Christi communicantes, ejus mereamur resurrectionis fieri consortes. Quod tunc digne fit si, ex corde poenitentes, cunctas vitae praeteritae maculas his sanctis diebus per jejunium et quotidianas preces et lacrymas studeamus abluere, sicut et nos docet Dominus per prophetam dicens: Convertimini ad me, inquit, in toto corde vestro, in jejunio et fletu, et planctu: et scindite corda vestra et non vestimenta vestra, et convertimini ad Dominum Deum vestrum, quia benignus et misericors est, patiens et multae misericordiae, et praestabilis super malitiam (Joel. II). Et item: Nolo, inquit, mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat (Ezech. XXXIII). Sed forte aliquis in corde suo ita dicit: Vellem quidem jejunare, sed non possum; 110.0022D| vellem a carne et vino abstinere, sed non permittit me infirmitas. Nam et in hoc do consilium: Ergo si non potes jejunare, eleemosynam tribue; et quanto infirmior es in uno, tanto largior sis in altero. Bonum est jejunare, fratres, sed melius est eleemosynam dare. Si aliquis utrumque potest, optimum est; si vero non potest, melius est eleemosynam dare, quia tale est jejunium sine eleemosyna qualis sine oleo est lucerna. Nam sicut lucerna quae sine oleo accenditur, fumare potest, lucem habere non potest, ita jejunium sine eleemosyna carnem quidem cruciat, sed charitatis lumine animam non illustrat; unde scriptum est: Date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis (Luc. XI). Sed forte haec 110.0023A| audiens aliquis, apud se ita cogitat, dicens: Vellem eleemosynam dare, sed non habeo omnino quod tribuam. Illis ergo qui non habuerint unde tribuant, sufficit voluntas bona, secundum illud quod scriptum est, Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II). Sed quis est qui se excusare potest, cum etiam pro calice aquae frigidae mercedem se Dominus promiserit redditurum esse? (Matth. X.) Et quare frigidae dixit, ne forte se posset aliquis pauper de lignorum penuria excusare, aut certe dicere se vasculum ubi aquam calefaciat non habere. Denique et per prophetam ita Dominus hortatur, et eo modo admonet eleemosynam fieri, ut prope nullus pauper sit qui se excusare valeat; sic enim ait: Hoc est jejunium quod elegi, dicit Dominus: 110.0023B| Frange esurienti panem tuum, et egenos vagosque induc in domum tuam (Isa. LVIII). Non dixit ut integrum panem daret, cum forte ille pauper alium non haberet, sed frange, inquit; ac si diceret: Si tanta tibi paupertas est ut non habeas nisi unum panem, ex ipso quoque frange, et pauperibus tribue: Et egenos vagosque induc in domum tuam, quasi dicat: Si te tam pauperem esse conquereris quod non habeas unde pauperi cibum tribuas, saltem vel in uno angulo domus tuae peregrino praepara lectulum. Si videris, inquit, nudum, veste cooperi eum, non dixit purpura, vel pretiosis vestibus, indue eum, sed cooperi eum, hoc est indumentis, qualibus habes, nuditatem ejus tege. Et carnem tuam, inquit, ne despexeris, hoc est, omnem hominem qui naturae tuae particeps 110.0023C| est. Quid nos ad haec dicturi sumus, fratres; vel quam excusationem habere poterimus, qui amplas et spatiosas domus habentes, vix aliquando dignamur excipere peregrinum: ignorantes, imo non credentes, quod in omnibus peregrinis Christus suscipitur, sicut ipse dixit: Hospes fui et suscepistis me (Matth. XXV); et: Quandiu fecistis uni ex minimis istis, mihi fecistis (Ibid.). Laboriosum et fastidiosum nobis est in pauperibus recipere Christum in patria nostra, timeo ne nobis ille iterum vicem reddat, et nos non recipiat in beatitudinem suam. Contemnimus illum in mundo, timeo ne nos ille iterum contemnat in coelo, secundum illud quod ipse dixit: Esurivi et non dedistis mihi manducare, et hospes fui et non suscepistis me; et: Quandiu non fecistis uni ex 110.0023D| minimis istis, nec mihi fecistis; et quod tunc his ipse judex dicet, avertat, fratres, Deus hoc a nobis: Discedite, inquit, a me, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus; quod nos evitare, et illud magis audire quod beatis et eleemosynae largitoribus ille dicturus est: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est ab origine mundi, ipse concedat, qui redemit nos in sanguine suo, Christus, salvator et judex noster, qui vivit et regnat cum Deo Patre et Spiritu sancto Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XI. IN DOMINICA III QUADRAGESIMAE. De assiduitate orationis, et quod ad ecclesiam conveniendum, et quod non licet cuiquam venatum vel aleas in sanctis diebus exercere. 110.0024A| Apostolus Petrus exhortatur nos, fratres charissimi, quod cauti simus ac solliciti erga salutem animarum nostrarum, ne forte, per insidias hostis antiqui circumventi, peccatorum laqueis irretiamur, et enormi scelerum catena constricti, aeterno deputemur interitui. Vigilate, inquit, et orate, ut non intretis in tentationem, quia adversarius vester diabolus, tanquam leo rugiens, circuit, quaerens quem devoret: cui resistite fortes in fide (I Petr. V). Et ideo omni tempore, maxime autem his sacratissimis diebus, operam 110.0024B| debemus impendere vigiliis et orationi, quatenus per gratiam Christi tentatoris versutissimi dolos et nequitias possimus evadere et in Dei servitio sedulo permanere. Omni quidem tempore et die noctuque, sine somno ac sine requie, diabolus et angeli ejus circumeunt populum Christianum, et quaerunt quem venenatis artibus suis decipere possint: maxime autem tunc infesti sunt, cum vident servos Dei, Ecclesiam videlicet Christi, bellum contra se disponere, et sub Christo rege totis viribus militare velle. Angustatur enim tunc hostis ille nequissimus, quando oves quondam suas recedere velle conspicit, fremit, irascitur, furit, et totis viribus adversus eas commovetur, perire sibi existimans quidquid Christo salvatur. Quia ergo, fratres dilectissimi, 110.0024C| ad Domini sacramentum percipiendum quadraginta dierum jejunio praeparamur, intenti simus ad orationem, ad sacras ecclesias conveniendum, ad offerendum ibi Domino preces et supplicationes devotas. Jejunemus tot diebus pro peccatis nostris, quot pro sceleribus nostris Dominus jejunavit. Illum post baptismum tentavit diabolus; non sciebat Dei Filium esse, et propterea tentare praesumebat: nos autem quia scit filios Dei fieri velle, propterea expugnare nititur, et quasi serpens lubricus, nostros involvere pedes, ne ascendere valeamus ad coelum. Si ergo Dominum tentare ausus est versipellis et nequam, quanto magis nos decipere non timebit? Si contra Filium Dei et figulum suum vas perditum repugnavit, quanto magis contra nos, qui puri homines 110.0024D| sumus, audebit irruere? Sed heu, proh dolor! sunt aliqui tales qui in his sanctis diebus magis student terrenis negotiis aut vanis aleae ludis, aut venatui, aut audiendis causis vacare, quam verbum Dei audire aut orationi insistere. An putatis illum jejunare, fratres, qui primo diluculo non ad ecclesiam vigilat, non beatorum martyrum loca sancta perquirit, sed surgens congregat servulos, disponit retia, canes producit silvasque perlustrat, ac servulos suos pertrahit secum, fortasse ad ecclesiam magis festinantes, et voluptatibus suis peccata accumulat aliena, nesciens se reum futurum tam de suo delicto quam de perditione servorum? Tota igitur die venatibus immoratur, nunc clamorem immoderatum 110.0025A| efferens, nunc silentium latenter indicens; laetus si aliquid ceperit, iratus si id quod non habebat amiserit; et tanto studio gerit quasi ideo indictum jejunium fuerit ut venetur. Et sunt plerique qui de venatibus redeuntes, magis canum quam servorum curam gerunt, et faciunt eos juxta se recumbere vel dormire, quotidianum illis cibum sui praesentia ministrantes, qui utrum servus ejus fame moriatur ignorat; et quod est gravius, si diligenter his praeparatum non fuerit, pro cane servus punitur, vel etiam occiditur. Videntur enim in nonnullorum domibus nitidi et crassi canes discurrere, homines autem pallentes et titubantes incedere. Isti ergo quomodo aliquando pauperibus extraneis miserebuntur, qui minime propriis famulis miserentur. 110.0025B| Scire autem debemus, fratres, hoc acceptum esse Deo jejunium, non solum ut abstinentia castigemus corpora, sed etiam humilitate animas induamus. Simus ad servulos mites, blandi ad extraneos, misericordes ad pauperes; surgentes primo diluculo ad ecclesiam festinemus, referamus Deo gratias, peccatorum veniam postulemus, rogantes praeteritis delictis indulgentiam, cautelam de futuris; tota die sit nobis assidua vel oratio vel lectio: qui litteras nescit, sanctum virum ac doctum perquirens, ejus confabulatione pascatur. Nullum actus saeculi a divina servitute abstrahant vel impediant: non ludus tabulae mentem avocet; non voluptas canum sensus abducat; non negotii compendium animam aviditate pervertat. Quidquid enim in his vanitatibus, vel in aliis 110.0025C| ineptiis praeter mandatum Dei feceris, quamvis abstineas, non jejunas, quia voluptatem tuam exerces, non Domini facis voluntatem. Hoc est enim salutare jejunium, ut sicut abstinet corpus ab epulis, ita et anima refrenetur a vitiis, ut jejunemus pariter a cibis et peccato, ut labor noster per Dei gratiam coronam nobis pariat sempiternam. Amen. HOMILIA XII. IN DOMINICA IV QUADRAGESIMAE. De misericordia et remissione debitorum in illis qui contra nos delinquunt facienda. ( Evang. Luc. VI.) Legimus in Evangelio Salvatorem nostrum ita praecepisse discipulis suis atque dixisse: Estote misericordes, quia et Pater vester coelestis misericors est: dimittite et dimittetur vobis; date et dabitur vobis. In 110.0025D| qua mensura mensi fueritis, remetietur vobis. Hanc licet sententiam Domini servare omni tempore necesse sit, fratres charissimi, maxime tamen his diebus, in quibus veniam peccatorum nostrorum promereri et misericordiam Domini nobis conciliare studemus, cum ita quotidie Deo in oratione dicamus, magisterio coelesti imbuti: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris; ne nos hac sententia magis accusare quam reconciliare apud Dominum videamur, si contra mandata ejus duros nos et immites adversus proximos nostros erigamus. Omnes enim agere debemus poenitentiam, et omnes indigemus indulgentia, quia omnes erravimus: nam si Scripturae testimonio nec unius diei infans 110.0026A| mundus est, quis se immunem a peccato audebit asserere et poenitentiae remedia refutare: Et beatus Joannes apostolus ait (I Joan. I): Si dixerimus quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in nobis non est. Si confiteamur peccata nostra, fidelis est et justus, ut remittat nobis peccata nostra, et mundet nos ab omni iniquitate. Sed quod valde dolendum est, nonnulli, peccata sua oblivioni tradentes, et per jactantiam mundanam superbientes, non solum se reos esse non cogitant, et se absolvere a propriis delictis per misericordiam in alios factam nequaquam curant: imo praeceptorum divinorum immemores, ita circa servos suos et subditos sibi potestatem dominationis exercent, ut in his diebus non dubitent flagellis eos caedere, poenis afficere, 110.0026B| compedibus praepedire; si forte cum ad reficiendum venitur, tardus minister fuerit, statim eum verberibus laniare, et prius satiare servuli sanguine appetit, quam convivii voluptate. Horum quale jejunium est, fratres, quod ideo jejunatum est, ut non Divinitatis misericordiam provocarent, sed ut clamorem familiae ingemiscentis effunderent. Quisquis autem cupit de Deo misericordiam promereri, ipse debet prior esse misericors; scriptum est enim: Judicium ei sine misericordia, qui non facit misericordiam (Jacob. II); et: Si non remiseritis hominibus peccata eorum, nec Pater vester coelestis dimittet vobis peccata vestra (Matth. VI). Ergo quam absurdum est quod Christianus dominus Christiano in his diebus servo non parcat, minime respiciens quod si servus est 110.0026C| conditione, gratia tamen frater est; etenim similiter Christum induit, iisdem participat sacramentis: eodem quo et tu utitur Deo Patre, cur te non utatur fratre? Recogitate, fratres, originem vestram: omne quidem humanum genus ex uno homine, id est Adam, procreatum est et mortali, mortale genitum, et similiter nascimur, similiter et morimur, similiter et putrescimus; soli et nudi in hunc mundum intravimus, soli et nudi exibimus: solummodo hinc exeuntes bona opera vel mala quae hic gessimus nos prosequuntur, et unusquisque nostrum ante tribunal Christi pro se redditurus est rationem. Et ideo, fratres, quicunque ex vobis aliis praesunt, per charitatem illis imperent; qui autem subditi sunt, in charitate illis serviant qui sibi praesunt. Audiant quoque 110.0026D| non me, sed Apostolum sibi ita praecipientem (Ephes. VI): Servi, inquit, obedite dominis carnalibus cum tremore et timore, in simplicitate cordis vestri, sicut Christo. Non ad oculum servientes, quasi hominibus placentes, sed ut servi Christi, facientes voluntatem Dei ex animo. Cum bona voluntate servientes, sicut Domino, et non hominibus. Scientes quia unusquisque quodcunque fecerit bonum, hoc recipiet a Deo, sive servus, sive liber. His autem qui praesunt idem apostolus ita dicit: Et, domini, eadem facite illis, remittentes minas, scientes quia et illorum et vester Dominus est in coelis, et personarum acceptio non est apud Deum: sive servi, sive liberi, unum sumus in Christo (Ibid.). Talibus enim dictis ex Apostolo Christi 110.0027A| admoniti fratres, studeamus inter nos charitatem atque unitatem spiritus in vinculo pacis custodire. Nulli sit grave proximo in se delinquenti delicta parva dimittere, qui maxima et enormia apud Deum cupit scelera dissolvere. Sicque jejunium nostrum et oratio atque eleemosyna Deo acceptabilis erit, si per charitatem offertur, quia charitas operit multitudinem peccatorum (I Petr. IV); et: Deus ipse charitas est, et qui manet in charitate in Deo manet, et Deus in eo (I Joan. IV). Quam nos hic feliciter habere, et ad aeternam beatitudinem per hanc venire ipse concedat, qui nos per ipsam redemit, Christus, Salvator noster, qui vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XIII. IN DOMINICA II QUADRAGESIMAE. De fidei catholicae veritate et bonorum operum concordia. 110.0027B| Oportet utique, dilectissimi fratres, ut in hac sacratissima observatione Quadragesimae sicut corpus nostrum mortificamus per jejunium, ita animas nostras vivificemus per spiritale studium et illuminemus per Dei verbum, ut per interioris hominis voluntatem, atque exterioris conversationem, possimus in omnibus placere creatori nostro. Sed ad haec, ante omnia, necessaria nobis est fides recta, quia, secundum Apostolum, impossibile est sine fide placere Deo (Hebr. XI). Et ideo quaeso, fratres, ut nobis reserantibus expositionem symboli, attentius audiatis, quia doctrina symboli virtus est sacramenti, illuminatio animae, plenitudo 110.0027C| credendi: quia quod in eo docetur ac discitur et unitas est Trinitatis, et Trinitas distincta personis, et excellentia Creatoris, et misericordia Redemptoris: hoc nexus infidelitatis absolvitur, hoc vitae janua panditur, hoc gloria aeterna praeparatur; hoc, obsecro, fratres, memoriae vestrae cito ac firmiter commendate: et si quos filios vel filias in baptismate proximo habere desideratis, si intelligibilem aetatem adhuc habent, fidem quam profiteri debent ante baptismum eos scire faciatis; sin autem aetas illa ad hoc minus idonea est, vos quoque illam fidem quam pro eis profiteri vultis, cum ad aetatem congruam pervenerint, cognoscite, ad insinuandum illis vos debitores esse. Est autem symbolum tale, quod, ab apostolis commendatum, sancta firmiter tenet Ecclesia: 110.0027D| Credo in Deum Patrem omnipotentem, creatorem coeli et terrae; et in Jesum Christum Filium ejus unicum, Dominum nostrum: qui conceptus est de Spiritu sancto, natus ex Maria virgine, passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus et sepultus: descendit ad inferna; tertia die resurrexit a mortuis, ascendit ad coelos, sedet ad dexteram Dei Patris omnipotentis: inde venturus judicare vivos et mortuos. Credo in Spiritum sanctum, sanctam Ecclesiam catholicam, sanctorum communionem, remissionem peccatorum, carnis resurrectionem, vitam aeternam. Amen. Repetendus est vobis, dilectissimi, sermo symboli hujus, qualiter ea quae dicimus vestris sensibus melius inseramus. Credo in Deum Patrem omnipotentem, creatorem coeli 110.0028A| et terrae. In primis dicit Credo, quia Deus noster non jubet nos discutere divina judicia, sed credere: non rationem requirere, sed fidem simpliciter et immobiliter exhibere. In Deum Patrem: non ergo ante Deus esse coepit et postea Pater, sed sine ullo initio et Deus semper et Pater est; quia ergo semper fuit Pater, semper habuit Filium, cui Pater est. Omnipotentem vero dicit, quia omnia potest, cuique nihil impossibile est; qui coelum, terram, mare, homines atque omnia quae sunt, vivunt, sentiunt atque discernunt, non aliquo operis actu, sed solo verbi creavit imperio. Et in Jesum Christum, Filium ejus unicum, Dominum nostrum. Advertite quod quomodo in Patrem, sic et in Filium ejus unicum credendum sit; et quia cum Patre aequalis est Dominus majestate, tantum 110.0028B| ipsi, quantum et Patri, honoris, tantum debemus et servitutis. Jesus salvator interpretatur, Christus vero a chrismate dicitur: quia sicut antiqui reges a sacerdotibus sacro oleo perfundebantur, sic Dominus noster Jesus Christus Spiritus sancti infusione repletus est. Qui conceptus est de Spiritu sancto, natus ex Maria virgine: non ergo ex virili semine, sed Spiritus sancti opere, caro Christi in utero Virginis formata est; et ideo quae salvatorem genuit, et virgo fuit in partu, et virgo permansit post partum. Passus sub Pontio Pilato: iste Pilatus judex erat in illo tempore, ab imperatore positus in Judaea, sub quo Dominus passus est, cujus mentio tantum hic ad temporis significationem pertinet. Crucifixus, mortuus et sepultus: crucem illam in qua ille crucifixus 110.0028C| est corpore, nos per similitudinem gestamus in fronte, et per hanc defendimur ab hoste, et sicut in veritate natus est Christus, ita et in veritate mortuus et sepultus est. Tertia die resurrexit a mortuis: triduanae sepulturae mora evidenter ostendit quod dum corpus in sepulcro jacuit, anima illa de inferis triumphavit. Ascendit ad coelos: ideo conditionem naturae nostrae, quam de homine matre natus assumpsit, super coelos in dextera Dei, hoc est in honore Dei Patris, collocavit, ut pro nobis propitiator existeret. Inde venturus judicare vivos et mortuos: in ipso corpore venturus est ad judicium in quo ascendit in coelum; Christianos judicabit et paganos, justos et peccatores, fideles et impios. Credo in Spiritum sanctum: advertite quod sicut in Patrem, ita 110.0028D| et in Filium, et in Spiritum sanctum sit credendum; nam qui vel unam de Trinitate personam non crediderit, in duabus illi credidisse non proderit. Sanctam Ecclesiam catholicam: sciendum est quod Ecclesiam credere, non tamen in Ecclesiam credere debeamus, quia Ecclesia non Deus, sed domus Dei est. Catholicam dicit, id est, toto orbe diffusam: quia diversorum haereticorum Ecclesiae ideo catholicae non dicuntur, quia per loca atque per suas provincias continentur: haec vero a solis ortu usque ad occasum unius fidei splendore diffunditur. Sanctorum communionem, id est, illorum qui in hac fide defuncti sunt, societatem in coelis speramus. Remissionem peccatorum, quae nobis praestatur munere Redemptoris 110.0029A| pleniter in baptismo per fidem, et ea quae post baptismum committimus per confessionem et veram poenitentiam ac bona opera speramus dimitti. Carnis resurrectionem: carnem videlicet quam in hac vita sub mortali conditione portamus, resurrecturam esse immortalem ac rationem reddituram pro animae consortio credamus. Vitam aeternam. Amen. Vitam quoque aeternam debetis credere in coelis, fratres, veraciter, quod significat Amen, vos percipere posse cum Christo et sanctis ejus, si hanc quam vobis exposuimus fidem fideliter teneatis ac bonis actibus conservetis: quam obsecro ut memoriae bene commendetis ac digna conversatione probare et usque ad finem vitae istius perducere contendatis, ut per hanc aeterna praemia consequi Christo donante mereamini. 110.0029B| Amen. HOMILIA XIV. IN DIE PALMARUM.( Evang. Matth. X.) Hodiernae celebritatis observatio quid nobis innuat, non incongruum videtur, fratres charissimi, inter haec sacra missarum solemnia vobis breviter exponere, quia aliqui vestrum hujus festi rationem sciunt: aliqui vero quod ritu cultus cum caeteris foris geritur, intellectu cordis minime intus norunt. Narrat quidem sanctum Evangelium quod Redemptor noster, appropinquante tempore suae passionis, ante sex dies Hierosolymam pergens, per discipulos suos asellum sibi adduci jusserit, qui cum adductus esset, apostoli super eum vestimenta sua imposuerint, 110.0029C| et Jesum desuper sedere fecerint: plurima autem turba straverit vestimenta sua in via; alii vero ramos de arboribus caedentes, similiter viam sternerent, quatenus asinus ille sine offendiculo incederet. Illi autem qui praeibant, et qui sequebantur, clamaverunt dicentes: Hosanna filio David, benedictus qui venit in nomine Domini rex Israel, Hosanna in excelsis. Et quod cum tali triumpho Dominus Jesus Hierosolymam ingressus sit: haec quidem secundum historiam ita facta, hodierno conventu, in memoriam Redemptoris nostri celebravimus, opportunum aestimantes quid haec spiraliter significent vobis intimare. Asinus quippe hic super quem Dominus sedit, gentilem populum significat unde nos sumus: quem apostoli per praedicationem Evangelii, ab inimici vinculis, 110.0029D| id est diaboli, absolventes, ad Christum adduxerunt; imponentesque super eum vestimenta sua, id est, praeceptis Dominicis et gratia spiritali nuditatem peccatorum ejus velantes, Dominum desuper sedere, id est, habitare et imperare, fecerunt. Plurima autem turba, quae vestimenta sua sternebat in via, martyres significat, qui corpora sua pro Christo morti tradiderunt, nobisque exemplum dederunt, qui jumenta Domini sumus, ut pro Christi fide cuncta adversa patienter toleremus. Illi autem qui ramos de arboribus fructiferis, id est, prophetis testimonia sacra sumentes, nobis quotidie viam sternunt, id est, viam nostram ordinant quatenus sine offensa peccatorum, sub sessore Domino, in sanctam civitatem, id 110.0030A| est in Hierusalem coelestem, possimus intrare. Quod autem illi qui praeibant, et qui sequebantur, clamabant: Hosanna filio David, significat illos sanctos qui ante adventum Domini in carne praecesserunt, et eos qui post ascensionem ejus subsecuti sunt, concorditer laudes ejus resonasse et majestatem illius praedicasse veraciter: quia quod prophetae et patriarchae de eo praedixerunt futurum, hoc apostoli et evangelistae narrabant jam esse completum. Haec igitur considerantes, fratres charissimi, perpendamus misericordiam conditoris nostri, qui prius nos bonos et immortales creavit, et post praevaricationem ac lapsum fragiles ac mortales factos, a potestate diaboli et peccatorum vinculis per Unigenitum suum liberavit. Humiliemus nos sub tanto sessore, quia jugum 110.0030B| ejus suave et onus ipsius leve est; studeamus, quantum possumus, ut eum portantes, peccatorum offendicula caveamus. Habemus viam praeparatam, quia omnis Scriptura divinitus inspirata ac dictata docet et instruit nos, qualiter recto cursu pergamus ad patriam nostram, et bono studio, per fidem, spem et charitatem, veniamus ad creatorem nostrum. Jam approximat dies sanctus Paschae: haec hebdomada, fratres, prae caeteris totius anni septimanis, mysteriis coelestibus plena est: hac hebdomada Salvator quotidie usque ad tempus passionis suae in templo docuit; in hac quippe, id est, quinta feria hujus septimanae, in coena mystica, corporis et sanguinis sui sacramenta suis discipulis ipse primum tradidit, quando et eorum pedes lavit; in sexta feria quoque 110.0030C| crucis ac passionis suae mysteria complevit; sabbato vero in sepulcro requievit. Quicunque ergo in hac Quadragesima usque modo bene laboravimus, usque ad finem ejus in hoc perseverare studeamus. Quicunque ergo hactenus desidiosi fuimus, saltem in istis septem diebus cum jejuniis et eleemosynis largis, cum vigiliis et oratione, cum lacrymis et compunctione cordis, misericordiam apud Redemptorem nostrum invenire satagamus: ut in sancto Pascha, quando ad mensam sacram Domini accessuri su mus, oculi ejus in nullo nostrum offendantur, ne forte ei dicat: Amice, ad quid venisti: quomodo huc intrasti non habens vestem nuptialem? cujus iram nos devitare, et gratiam ejus magis invenire, ipse concedat, qui nos redemit, Christus, Salvator noster: qui 110.0030D| cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XV. IN COENA DOMINI.( Evang. Joan. XIII.) Non praetermittendum est, fratres charissimi ac Dei filii nominati, quin aliquam allocutionis admonitionem de hoc sancto et pretioso die hodiernae festivitatis vobis faciamus, quam cuncta Dei Ecclesia, per totum mundum diffusa, celebrat et honorat: quia sicut corpus sine quotidiano victu non potest vivere, ita nec anima, quae valde pretiosioris est conditionis, sine Dei verbo. Nam sicut caro redit ad terram, de qua sumpsit originem, ita anima ad coelum, si semper 110.0031A| divino eloquio, quod ejus cibus est, pascatur ac reficiatur, quia hoc omnem suavitatem superat mellis, testante propheta David, qui ait: Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, Domine, super mel ori meo (Psal. CXVIII). Unicuique ergo homini sit certum ac notum quia sicut natus est in hunc mundum, ita mundum reliquit, attestante evangelista Joanne de Filio Dei in hac evangelica lectione quam modo legere audistis, sic dicens: Ante diem festum Paschae, sciens Jesus quia venit hora ejus ut transeat ex hoc mundo ad Patrem. Dei Filius namque, de quo omnis honor ac potestas procedit, in multis rebus propter nos dehonestatus est, flagellis flagellatus, alapis percussus, in facie sputus, per manus vinctus, spineam portans coronam, venditus, et sic tandem per crucis 110.0031B| passionem mortem suscipiens, et a morte resurgens, ascendit ad Patrem suum in coelum, unde descendit; sic et nos ad nostrum Patrem, quod ipse Christus est, transire debemus de hoc mundo, iniquitatem dimittere et justitiam facere; largire bona temporalia propter aeterna; linquere diabolum et ejus mala opera, et quae Deo sunt placita agere et amare; Deum ex toto corde et omni mente diligere; proximum nostrum, quod unusquisque Christianus est, sicut nosmetipsos; mendacia vitare, superbiam, homicidia, fornicationes, furta et caetera quae his sunt similia. Si haec ergo agamus bona, et vitemus mala quae dixi, imitamur et nos Dei Filium, similiter ascendentes ad Patrem nostrum qui in coelis est, qui simul omnia regit et habet. Sequitur: Cum dilexisset suos qui 110.0031C| erant in mundo, in finem dilexit eos. In tantum quippe Dominus dilexit suos qui erant in hoc mundo, ut seipsum etiam tradebat propter eos in mortem: quia majorem dilectionem nemo habet, quam qui animam suam dat pro amicis suis (Joan. XV). Tunc coena parata est, ut convenientes discipuli cum magistro, statim diabolus misit in cor Judae ut traderet suum magistrum et Dominum nostrum Judaeis: quia sicut malis et iniquis, ut Judas fuit, diabolus malas cogitationes immittit, ita Spiritus sanctus bonis et justis pias rectasque cogitationes innectit; sicut suis semper fecerat discipulis, mittens eos ad reges et praesides, dixit: Dum steteritis ante eos, nolite praemeditari quomodo aut quid loquamini, quia dabitur vobis in illa hora quid loquamini (Luc. XXV). Traditor Dei 110.0031D| Judas et proditor ad convivium venit sine fide, quia si veraciter fidem habuisset, nunquam eum impiis Judaeis tradidisset. Sciens autem Jesus quia Deus Pater omnia dedit ei in potestatem, et ipsum traditorem suum, ac conscius quid facere pro amicis suis debuisset, et quia a Deo Patre in hunc mundum venerat, tamen in deitate illum non relinquens: et iterum ad eum reversurus, nunquam nos de sua gratia deserens; surgit a coena, et ponit vestimenta sua; ac statim coepit lavare pedes discipulorum, implens officium servi, quamvis creator omnium esset, coelestium, terrestrium et infernorum. Sed tunc primum venit ad Petrum, quia summus et princeps erat apostolorum; et juste, qui claves regni coelorum illi 110.0032A| concessit, et quodcunque solveret in terris, fuisset solutum in coelis. Tunc nimium sanctus Petrus expavescit, quod Filius Dei, conditor sui et cunctarum rerum, debuisset pedes sui servi lavare, et ait: Domine, tu nunquam mihi lavas pedes? quia tu es Dominus, et ego servus; tu Deus, ego homo; tu redemptor, ego peccator. Respondit ei Jesus: Quod ego facio, tu nescis modo, scies autem postea; quasi dixisset: Sic hujus facti mysterium necdum intelligis, sed postea intellecturus eris, quia si non lavero tibi pedes, non habebis partem mecum. Iterum autem prohibuit dicens: non lavabis mihi unquam pedes; sed tertio, de sermone Domini territus, quia dixit: Si non lavero tibi pedes, non habebis partem mecum, subjunxit: Domine, non tantum pedes, sed et manus 110.0032B| et caput; si minaris ergo quod nullam tecum habeam communionem propter lavandos pedes, nunc pro eo quod aliquam communionis tuae partem habeam, nullam tibi nego abluendam mei corporis partem. Respondit Jesus: Qui lotus est, non indiget nisi ut pedes lavet, sed est mundus totus. Significabat autem hoc: Quicunque ergo ad sacrum venerit baptismum, et in hoc mittitur in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, statim totus est mundus, tam in anima quam in corpore: quia in baptismi lavacro peccata hominum dimittuntur et delentur; nam antequam baptizetur, filius diaboli, postea vero filius Dei nominatur. Hoc significavit Dominus cum dicit: Qui lotus est, non indiget, nisi ut pedes lavet, sed est mundus totus. Quia sicut pedes, qui terram calcant, sine 110.0032C| aliqua sorde esse non possunt, sic nemo in hoc saeculo et in hac mortali carne potest sine peccato vivere, D. Joanne apostolo attestante: Si dixerimus, inquit, quia peccatum non habemus, nosipsos decipimus et veritas in nobis non est (I Joan. I). Homo vero cum post baptismum per aliquod malum opus sordidatur, iterum necesse est per eamdem gratiam divinae bonitatis emundari, id est, cum pecunia, eleemosyna, oratione, flere pravum quod gessit, quaerere bonum quod peccando amisit. Spiritaliter autem Dominus quotidie pedes nostros lavat, cum Deum Patrem interpellat pro nobis. Similiter nos ipsi quotidie pedes nostros lavare debemus, confitendo in corde peccata nostra cum Oratione Dominica: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. 110.0032D| Tunc Dei Filius quando haec omnia quae vobis numeravi se humilians complevit, ait ad eos: Scitis quid fecerim vobis: si ergo Dominus et magister lavi vestros pedes, et vos debetis alter alterius lavare pedes, ut quemadmodum ego feci vobis, ita et vos faciatis; quasi dixisset ita: Si ego Deus et Dominus dimisi vobis peccata vestra, tanto magis et vos debetis alter alterius peccata dimittere. Quod autem dicit evangelista Dominum surrexisse a coena, hoc est, quando Dei Filius de coelesti solio Patris descendit ad terram, nostram sibi carnem sumendo. In hoc sua ponit vestimenta, quoniam se humiliavit et obediens Deo Patri erat usque ad mortem. Linteo se procinxit, quia formam servi suscepit. Misit aquam in pelvim, 110.0033A| quando sanguinem suum misit in terram, ut mundaret vestigia in se credentium, quae terrenis peccatis sordida fuere. Tunc linteo pedes extersit, quando cum propria corporis sui carne scelera peccatorum nostrorum propter nos moriendo purgavit. In hoc itaque pedes discipulorum lotos habebat, quando per sui sanguinis effusionem purgationem nostrae redemptionis implevit. Quod autem ait, accepit vestimenta sua, hoc est, quod in die tertia de sepulcro cum eodem corpore quo moriebatur in cruce, resurgens, iterum vestitus et immortalis factus. Quod autem evangelica lectio dicit, Jesum iterum recubuisse, significat quia iterum ascendit in coelum ad Patrem suum unde descendit, sedens in dextera Dei, et in majestate paternae divinitatis, unde iterum venturus 110.0033B| est judicare vivos et mortuos. Ad hoc venturum judicium, ipsum Deum cum caeteris qui judicant orbem terrae in aequitate, mitem et pium invenire mereamini, ut cum eo regnare in aeterna felicitate possitis in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XVI. IN SABBATO SANCTO PASCHAE.( Evang. Matth. XXVIII.) Ecce, fratres charissimi, diu desiderata advenit solemnitas, in qua Salvator noster alligato principe tenebrarum, et confractis portis mortis, ablataque praeda sanctarum animarum, de inferno triumphans, resurrexit in gloria. In hac quidem nocte, sicut modo ex Evangelica lectione audivimus, resurgente Redemptore nostro, terraemotus factus est magnus: 110.0033C| angelus autem Domini descendit de coelo, et accedens revolvit lapidem ab ostio monumenti, sedebatque super eum, quem Judaei ob perfidiam maximam appositum signaverunt, et munierunt sepulcrum cum custodibus. Aspectus autem angeli erat sicut fulgur, et vestimenta sicut nix. Prae timore autem ejus exterriti sunt custodes, et facti sunt velut mortui. Mulieribus quoque, quae Salvatoris amore accensae, ad sepulcrum venerunt, idem angelus dixit: Nolite timere vos, scio enim quod Jesum qui crucifixus est quaeritis: non est hic, surrexit sicut dixit; venite et videte locum ubi positus erat Dominus: et cito euntes discite discipulis ejus quia surrexit, et ecce praecedet vos in Galiloeam; ubi eum videbitis, ecce praedixi vobis. Nobis enim et pro nobis Christus nascitur, patitur, resurgit, ut nos 110.0033D| in vita per ipsum renascamur: omnia enim per ipsum in hac nocte restaurata sunt. In hac quippe nocte, quasi primitiae dormientium, Christus resurrexit; in hac nocte captivitas nostra solvitur, vita, in Adam amissa, restauratur; in hac nocte protoplastus antiquus peregrinus rediit ad paradisi patriam, Christo cherubin movente: ab hac enim nocte Dominicae resurrectionis paradisus patet, nulli clauditur, nisi a seipso; nulli aperitur, nisi a Christo. Ad hoc enim hodie Dominus resurrexit, ut imaginem nobis futurae resurrectionis ostenderet; et ideo hodie vitali lavacro resurgens Dei populus, ad instar resurrectionis, Ecclesiam nostram splendore nivei candoris illuminat. Gratias Deo nostro agere debemus, 110.0034A| charissimi, quod dum sancti paschae solemnitatem colimus, futurae resurrectionis speciem in renatis jam videmus. Hoc itaque admoneo, dilectissimi fratres, ut quoties paschalis solemnitas venit, quicunque viri, quaecunque mulieres de sacro fonte filios spiritaliter exceperunt, cognoscant se pro ipsis fidejussores apud Deum exstitisse, et ideo semper illis sollicitudinem verae charitatis impendant, admoneant et castigent, atque corripiant, ut castitatem custodiant, virginitatem usque ad nuptias servent, a maledicto vel a perjurio linguam refrenent, cantica turpia vel luxuriosa ex ore non proferant, non superbiant, non invideant, iracundiam vel odium in corde non teneant, auguria non observent, philacteria et characteres diabolicos nec sibi nec suis aliquando 110.0034B| suspendant, praecantatores velut ministros diaboli fugiant, fidem catholicam teneant, ad ecclesiam frequentius currant, contempta verbositate, lectiones divinas attentius auribus audiant, peregrinos excipiant, et secundum quod in Scripturis constitutum est, hospitum pedes lavent, pacem et ipsi teneant, et discordes ad concordiam revocare contendant sacerdotibus et parentibus honorem et amorem verae charitatis impendant: haec ergo omnia, et his similia, filios et filias vestras admonere condecet, ut cum ipsis ad aeternam beatitudinem feliciter veniatis. Nemo se circumveniat, fratres charissimi, nullus homo sibi solummodo vivat, sed, sicut frequenter suggessi, quantoscunque aliquis per exemplum sanctae vitae aedificaverit, cum tantis et pro 110.0034C| tantis mercedem beatae retributionis accipiet; et quantiscunque exemplum malae conversationis, etiamsi illi non eum sequantur, praebuerit, pro tantis se rationem noverit redditurum, quia occasionem eis dedit mortis et causam paravit perditionis. Et ideo sicut jam supra suggessi, neophytis nostris, auxiliante Domino, exemplum bonae conversationis, quantum possumus, debemus ostendere, ut non pro illorum destructione poenam recipere, sed pro aedificatione ad indulgentiam delictorum nostrorum, Domino praestante, mereamur pervenire, et gaudia aeterna possidere. Amen. HOMILIA XVII. IN DIE DOMINICA PASCHAE. 110.0034D| Pascha nostrum, dilectissimi, Christi est resurrectio: Pascha quippe transitus interpretatur, videlicet de morte ad vitam, de passione ad gloriam, de inferno ad paradisum. In eo quippe quod Christus mortuus est, mors nostra destructa est; et quod ipse resurrexit, nobis resurgendi facultatem tribuit, nosque transire fecit de infidelitate ad fidem catholicam, de idololatria ad unius Dei cultum, de peccato ad justitiam, de errore ad veritatem, de discordia ad pacem, de servis inutilibus et diaboli servitio mancipatis in numerum filiorum Dei, de exsilio ad patriam, de poena ad coronam. Et ideo, dilectissimi, pascha Christi regnum est coeli, salus mundi, occasus inferni, gloria supernorum, vita credentium, resurrectio mortuorum, testimonium miserationis divinae, 110.0035A| pretium redemptionis humanae, contritio mortis abolita est Dele abolita est . Quae festivitas, Dei sacrata mysterio, virtutem Dominicae resurrectionis per angelos indicat, per populos manifestat, per corda credentium bona multiplicat. Hic est igitur dies ille de quo Psalmista olim praecinebat, dicens: Haec dies quam fecit Dominus, exsultemus et laetemur in ea (Psal. CXVII). Celsior cunctis, lucidior universis, in qua Dominus resurrexit: in qua novam sibi plebem, ut ibi videtis, regenerationis spiritu conquisivit; in qua singulorum mentes gaudio et exsultatione perfudit. Hic ergo dies resurrectionis Christi defunctis vita, peccatoribus venia, sanctis est gloria. Quomodo ergo Maria virgo, mater Domini, inter omnes mulieres principatum tenet, ita et in terris dies haec 110.0035B| omnium dierum caput est: et sicut Sancta sanctorum, vel Cantica canticorum in Scripturis legimus, ita et hanc solemnitatem solemnitatum merito dicimus. Igneam illam rhomphaeam et paradisi januam, quam nullus potuit effringere, modo Christus cum latrone reseravit: porta paradisi, quae nulli ante passionem Domini aperta est, ex eo tempore quo passus est Dominus usque ad praesentem diem et clausa et reserata est; clausa est peccatoribus et incredulis, reserata est justis et credentibus: per hanc ingressus est Petrus, per hanc ingressus est Paulus, per hanc omnes sancti martyres intraverunt, per hanc quotidie de toto mundo justorum animae ingrediuntur. Duae enim portae sunt, porta paradisi, et porta Ecclesiae: per portam Ecclesiae intravimus primitus, id est, 110.0035C| per fidem et baptismum, quia quidem, si fideliter permanebimus bene operantes, post exitum vitae portam intrabimus paradisi. Ecclesia quoque sancta sine dubio domus Dei est, et ita debemus vivere ne ejiciamur de domo illa, et ejecti foras a bestiis, id est malignis spiritibus, devoremur, de quibus propheta dicit (Psal. XXXVII): Ne tradas, Domine, bestiis animas confitentes tibi. Assidue ergo versemur in illa, quae omnium nostrum mater est, id est, Ecclesia, quatenus ad Patris aeterni, cui nos ipsa filios adoptionis genuit, mereamur pervenire regnum. Celebremus hanc sacratissimam solemnitatem ita, sicut apostolus Paulus nos docuit, dicens: Non in fermento veteri, neque in fermento malitiae et nequitiae 110.0035D| (I Cor. V); hoc est, non in amaritudine malitiae humanae, sed in sinceritate divinae sanctitatis, quae est castitas, humilitas, bonitas, misericordia, humanitas, justitia, lenitas, patientia, veritas, pax, benignitas. Haec est massa sanctitatis Christianae quam humanae malitiae fermentum corrumpit, hoc est, libido, superbia, invidia, iniquitas, avaritia, intemperantia, mendacium, discordia, odium, vana gloria, crudelitas et injustitia; quae omnia corruptionis genera aliena nobis efficiat, et sinceritatem veritatis suae ipse in nobis custodiat, auctor et largitor omnium bonorum et effector istius sacratissimae festivitatis, Jesus Christus, Salvator noster, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XVIII. IN OCTAVIS PASCHAE, SIVE IN CAETERIS DOMINICIS DIEBUS POST PASCHA. 110.0036A| Isti sunt dies, fratres charissimi, quos ob honorem Dominicae resurrectionis per totum orbem terrarum catholica veneratur Ecclesia, quia Salvator noster post resurrectionem suam, sicut beatus Lucas testatur (Act. I), per dies quadraginta suis discipulis in multis argumentis apparuit, et veritatem suae resurrectionis illis manifestavit; et ideo sanctorum patrum traditione, debemus omnes dies istos festivos habere, et cum spiritali gaudio gloriam resurrectionis Christi celebrare, neque jejuniorum rigorem in illis tenere, licet sobrietas omni tempore tenenda sit. Quadragesimae ergo tempus, quod ante pascha cum 110.0036B| jejuniis et afflictione carnis nostrae habuimus, praesentis saeculi typum tenet, in quo per mortificationem corporis nostri passionibus Christi communicare debemus: istud vero tempus quod post pascha usque in sanctam Pentecosten observamus, propter resurrectionem Christi, futurae vitae imaginem praefert, in quo laudes Deo cum magna laetitia decantamus; Alleluia enim, quod istis diebus in laudibus Dei sancta frequentat Ecclesia, canticum coeleste est, sicut Joannes apostolus in Apocalypsi sua testatur (Apoc. XIX), et futurae vitae gloriam nobis praemonstrat, quando ad exemplum Redemptoris nostri, a mortuis resurgentes in aeterna beatitudine cum sanctis angelis sine cessatione laudes creatori nostro in aeternum 110.0036C| cantabimus. Sed quia paschale tempus modo, fratres charissimi, celebramus, sic exsultemus in spe ut perveniamus ad rem: ut quod jam praecessit in capite nostro, ipsi quoque in die novissima percipere mereamur: sicque corpori nostro relaxemus, ut puritas mentis non obfuscetur: sed potius abstinentes ab omni lusu, ebrietate, lascivia ac turpitudine, demus operam sobriae remissioni ac sanctae sinceritati, ut quidquid modo corporali abstinentia non acquirimus, mentium puritate et morum probitate quaeramus. Audite me, fratres, omnes qui statis in Domino, apostolicis verbis vos alloquor: Ecce nox processit, dies autem appropinquavit: Abjicite opera tenebrarum, et induite vos arma lucis, sicut in die honeste ambulemus; non in comessationibus et ebrietatibus, 110.0036D| non in cubilibus et impudicitiis, non in contentione et aemulatione; sed induite vos Dominum Jesum Christum, et carnis curam ne feceritis in concupiscentiis (Rom. XIII), ut et vitam aeternam et stolam immortalitatis induatis, ad quam percipiendam in baptismo regenerati estis: Quotquot enim in Christo baptizati estis, Christum induistis (Gal. III), et ejus membra facti estis. Quia ergo membra Christi estis, admoneo vos ut attendatis vobismetipsis, ne forte illam dignitatem perdatis. Magna autem et inaestimabilis dignitas est fieri filios Dei, fratres autem Christi: cavete autem ab hominibus (Matth. X), non dico tamen a paganis, vel Judaeis, vel haereticis, sed etiam a malis catholicis, qui confitentur ore Deum, factis autem negant (Tit. I). Eligite vobis in 110.0037A| populo Dei quos imitemini, nam si turbam imitari volueritis, timeo quod a vero devietis. Inter paucos ergo angustam viam ambulantes eligite quos sequamini: quia arcta et angusta via est quae ducit ad vitam, et pauci intrant per eam: lata et spatiosa quae ducit ad mortem, et multi vadunt per illam (Matth. VII). A rapinis, a fraudibus, a perjuriis abstinete; gurgites ebrietatum repellantur a vobis; fornicationes sic fugite quomodo mortem, mortem non quae animam solvit a corpore, sed ubi anima semper ardebit cum corpore. Quid prodest, fratres, quod Satanas levia dicit esse peccata, quae Christus ostendit gravia. Dicit enim diabolus, carnis peccata non sunt magna; licitum est usque ad satietatem manducare ac bibere et cum muliere concumbere, et sic seducit. 110.0037B| Sic fecit contra primum hominem cui Deus dixerat: Qua die manducaveritis ex eo, morte moriemini (Gen. II); venit inimicus et ait: Non morte moriemini, sed aperientur oculi vestri, et eritis sicut dii (Ibid.). Dimissa est minatio Dei, et audita est promissio diaboli. Nunquid profuit, quia dixit mulier: Serpens decepit me; nunquid defendebat excusatio, et non est secuta damnatio? Nolite recipere pollicitationem diaboli, qui vere inimicus est vester, sed audite magis praeceptum Christi qui vos redemit, et sempiternum vobis dedit regnum. Sic peragite dies istos laetitiae, ut ad veram in coelis pervenire possitis laetitiam, et sic Pascha istud transitorium modo celebretis, qualiter cum Christo et sanctis angelis ejus in aeternum gaudeatis, praestante 110.0037C| ipso Redemptore nostro, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XIX. IN LITANIIS. Oportet, fratres charissimi, ut conventus istius causam non ignoretis, quo, secundum patrum praecedentium constituta, omnes in unum viri et feminae, pueri et senes, convenistis. Ad conciliandum ergo nobis Dei misericordiam tempus est opportunum, ut per jejunia et castigationem corporis, per preces et compunctionem cordis remissionem peccatorum nostrorum, et gratiam in conspectu ejus invenire mereamur. Legimus enim in prophetis quia cum Ninive civitati subversio divinitus immineret, et 110.0037D| juxta sententiam Domini (Jon. III), destruendi illam tempus ingrueret, consistentes in ea aliud non habuisse praesidium nisi ut, abjectis copiosis epulis, jejunia continuata susciperent, et divitiarum ambitione deposita, humilitatem se paupertatis induerent? scilicet, ut exinde remedium perciperent unde his perditio contingebat; hoc est, ut iram Divinitatis, quam luxuriando provocaverant, abstinendo lenirent, et offensam quam in eos superbia contraxerat, humilitas mitigaret. Dicitur enim in illa tribulatione ipse rex deposita imperiali purpura, regali ambitione submota, membra sua cilicio praecinxisse atque in sacco et cinere se diebus ac noctibus volutasse, homines et jumenta pariter jejunasse, atque ad Deum 110.0038A| in fortitudine clamasse. Omne Ninivitarum regnum tunc interisset, nisi illud poenitentia patrona servasset. Sed cur jejunabant infantes et jumenta, quorum non arguuntur peccata? Jejunabat parvulus ut evaderet senior; jejunabant innocentes, ut non perirent peccatores: omnes pariter abstinebant, ut peccata quae ab aliquibus commissa fuerant, ab omnibus solverentur. Ita et nos, fratres, cum consentientibus animis et conspirati fide clamemus ad Dominum Deum nostrum: Adoremus et procidamus ante Deum, ploremus coram Domino qui fecit nos, quia ipse est Dominus Deus noster (Psal. XCIV), patiens et multum misericors. Precemur illum cum lacrymis et gemitu, ut convertatur, et ignoscat, et revertatur a furore irae suae, et non pereamus. Igitur, 110.0038B| fratres, quod valde dolendum est, aliqui vestrum non solum in his sanctis diebus haec non faciunt, sed, quod pejus est, prae caeteris diebus turpius vivunt, sceleratius agunt. Nam cum isti dies adveniunt, instruunt sibi convivia, praeparant domos, ut luxuria in eis diligentius exerceatur; et non in saccis neque in lugubri habitu, sed compti et ornati in publicum viri feminaeque procedunt, quasi dies sint laetitiae et non magis poenitentiae. Cum autem sanctae cruces et sanctorum reliquiae cum litaniis a clero exportantur, ipsi non insistunt precibus, neque sequuntur vexillum sanctae crucis cum laudibus, sed super phaleratos resiliunt equos, discurrunt per campos, ora dissolvunt risu, alterutrumque se praecurrere gestiunt, in altum clamorem cum cachinno 110.0038C| extollunt, et non solum haec faciendo ipsi inutiles fiunt, sed etiam alios ab intentione precum impediunt: postquam autem domum veniunt, convocant ad convivium non pauperes, vel caecos aut debiles, secundum praeceptum Domini (Luc. XIV), sed vicinos ac sodales suos qui sint ejusdem voti atque ejusdem studii: vacant epulis studentque calicibus epotandis; acquirunt si possunt musicorum instrumenta, tympanum, citharam, tibiam et lyram. Inter quae nimia pocula, cantant carmina daemonum arte confecta, sicque diem totum cum nocte consumunt. Haec ergo, fratres, quid sunt aliud nisi antiqui hostis machinamenta ac daemonum ludibria, separari a Deo et conjungi diabolo, privari vita et consumi morte, carere coelo et retrudi in inferno? isti 110.0038D| enim, secundum Apostolum, non serviunt Deo, sed suo ventri; non Christo, sed Belial. Obsecro autem vos, fratres, ut talium mores et consortia devitetis et si eos a talibus ineptiis abstrahere possitis, satagite; sin autem, cavete ne cum talibus pereatis, dies enim modo compunctionis et poenitentiae celebramus. Et licet omni tempore, fratres charissimi, nobis oporteat Dei misericordiam corpore contrito et corde compuncto requirere, et ab illo indulgentiam peccatorum fideliter postulare: nunc tamen propter imminentem peccatis nostris debitam et gravissimam siccitatem, infestationem paganorum, atque pestilentiam cum mortalitate, ingenti rugitu vel gemitu, assiduis orationibus et largioribus eleemosynis, debemus 110.0039A| Dei misericordiam implorare, ut ipse nobis et benedictionem aquarum coelestium tribuat, pacem reddere dignetur, peccatorum indulgentiam dare, et prospera dignetur pro sua pietate concedere. In his praecipue diebus, otiosis fabulis finem conemur imponere, et quantum vires suppetunt, orare studeamus et psallere, sobrio victu vivere; et si pacem temporum desideramus accipere, non dissimulemus pacem cum proximis custodire: contra nullum hominem desaeviat ira nostra, et cito a nobis cessabit indignatio divina, secundum illam promissionem Salvatoris. Si, inquit, dimiseritis peccata eorum, dimittet et vobis Pater vester coelestis peccata vestra (Matth. VI); nullus sibi ex industria aliquas occupationes inquirat, per quas se de Ecclesiae conventu subducat; 110.0039B| sine dubio peccatorum suorum vulnera diligit, qui in istis diebus tribus jejunando, orande et psallendo, medicamenta spiritalia non requirit. Isti enim dies a sanctis patribus nostris veris tempore ob hoc statuti sunt celebrandi, ut ante novarum frugum maturitatem, et ante omnem actum aestatis vel autumni, praeoccupemus faciem Domini in confessione, et in psalmis jubilemus ei (Psal. XCIV), ut misericordia ejus subsequatur nos omnibus diebus vitae nostrae, quatenus ipse det nobis salutem animarum nostrarum, sanitatem corporum, fertilitatem agrorum atque vinearum, securitatem hostium, et repellat insidias omnium inimicorum, atque per totum annum quiete temporum et pace concessa, in suo 110.0039C| sancto servitio nos custodire dignetur. Curramus singuli, curramus omnes semitam mandatorum Domini, et in via peccatorum non stemus, contra diaboli insidias armis nos spiritalibus muniamus, sumamus scutum fidei, loricam justitiae et galeam salutis, et gladium spiritus, quod est verbum Dei (Ephes. VI). Oremus ut non intremus in tentationem, ne circumveniamur a Satana, ne periclitetur vita nostra, ne peccatis nostris exigentibus tradamur in adversarii potestatem, et in carcerem mittamur, in ignem videlicet aeternum, in tenebras exteriores, ubi erit fletus et stridor dentium: dolor sine fine, et sempiternus interitus, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Matth. VIII, XIII), quem nos vitare et ad aeternam beatitudinem coelestemque gloriam 110.0039D| nos pervenire posse, ipse sua gratia praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XX. ITEM IN LITANIIS. De Oratione Dominica ( Evang. Luc. XI). Modo, fratres charissimi, cum Evangelium legeretur, audivimus Salvatorem nostrum dicentem ac nobis praecipientem: Petite et dabitur vobis, quaerite et invenietis, pulsate et aperietur vobis. Omnis enim qui petit, accipit; et qui quaerit, invenit; et pulsanti aperietur (Luc. XI). Et non solum nos petere jussit, sed etiam alibi petere docuit: Orantes autem, ait, nolite multum loqui, sicut ethnici faciunt (Matth. VI); arbitrantur enim quod in multiloquio suo exaudiantur, 110.0040A| quia exercendae linguae potius, quam mundando animo dant operam. Scit enim, inquit, Pater vester quid vobis necessarium sit, antequam petatis ab eo; et de ipso scriptum est: Homo videt in facie, Deus autem intuetur cor (I Reg. XVI); et item: Dominus novit cogitationes hominum, quae vanae sunt (Psal. XCIII). Deus ergo Dominus noster non verborum multitudinem quaerit, quasi ignarus nostrae voluntatis, cui universa nota sunt antequam fiant, omnia enim nuda et aperta sunt oculis ejus. (Hebr. IV), sed nostri cordis internum ac purum quaerit affectum: Sic, inquit, orabitis: Pater noster, qui es in coelis; ac si monendo dixisset nobis: Ad magnum genus pertinere coepistis, nolite inhaerere terrenis, qui Patrem invenistis in coelis: omnes enim docet fratres unanimes 110.0040B| esse qui unum Patrem Deum volumus habere. Sub isto Patre, fratres sunt, dominus et servus, imperator et miles, dives et pauper. Omnes Christiani fideles diversos habent patres in terra, alii nobiles, alii ignobiles, unum vero Patrem invocant, qui est in coelis; et si ibi est Pater noster, ibi nobis praeparatur haereditas: quia ergo audivimus a quo petamus, sciamus jam quid petamus, ne forte talem Patrem, male petendo, offendamus. Prima ergo petitio est, sanctificetur nomen tuum: nomen Dei semper sanctum est; quare ergo petimus ut sanctificetur, nisi ut nos per ipsum sanctificemur, et sanctificatio Dei appareat et permaneat in nobis. Sequitur alia petitio, adveniat regnum tuum: sive petamus, sive 110.0040C| non petamus, venturum est regnum Dei. Quare ergo petimus, nisi ut veniat et nobis quod venturum est omnibus sanctis? ut et nos Deus in numero sanctorum suorum habeat, quibus venturum est regnum ejus. Dicimus tertia petitione, fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra: quid precamur hic aliud, nisi ut quomodo sibi serviunt angeli in coelo, ita et nos illi serviamus in terra; Angeli autem et ipsius sancti obediunt illi, non illum offendunt, non irasci faciunt, sed faciunt ejus jussa amando eum: hoc ergo oramus ut et nos praeceptum Dei charitate faciamus. Iterum, verba ista et aliter intelligi possunt, nam coelum in nobis anima est, terra in nobis corpus est. Quid est ergo, fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra? nisi ut sicut nos audivimus praecepta Dei, 110.0040D| sic et nobis consentiat caro nostra, ne dum contendunt caro et spiritus, praecepta Dei minus implere possimus. Istae ergo tres petitiones pertinent ad vitam aeternam, quia aeterna in eis petimus: semper enim et sine ullo fine debemus desiderare sanctificari in nomine Domini, et regnum ejus fieri in nobis, et voluntatem ejus impleri: caeterae vero quatuor sequentes pertinent ad vitam praesentem. Sequitur in Oratione Dominica, Panem nostrum quotidianum da nobis hodie: sive exhibitionem corpori petimus necessariam a Deo Patre, in pane significantes quidquid nobis est necessarium; sive quotidianum panem intelligamus illum esse quem accepturi sumus de altari. Quid est enim quod oramus ut det nobis eum, nisi ne mali aliquid admittamus unde 110.0041A| a tali pane separemur. Et verbum Dei quod quotidie praedicatur, panis est: non enim quia non est panis ventris, ideo non est panis mentis: cum autem vita ista transterit, nec panem illum quaerimus quem quaerit fames, nec sacramentum altaris habemus accipere, quia ibi erimus cum Christo, cujus corpus modo accipimus in sacramento. Nec verba ista a nobis tunc dici habent, quae nunc dicimus vobis. Nec codex legendus est, quando ipsum videbimus, qui est Verbum Dei, per quem facta sunt omnia, quo pascuntur angeli, quo illuminantur archangeli, quo sapientes fiunt omnes coelorum virtutes, non quaerentes verba locutionis infructuosae, sed bibentes unicum verbum, et inde impleti eructant laudes, et non deficiunt in laudibus. Beati enim, ait psalmus, qui habitant in domo tua, in saecula 110.0041B| saeculorum laudabunt te (Psal. LXXXIII). Ergo in hac vita petimus quod sequitur: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris: in baptismo omnia debita, id est, peccata omnia, prorsus dimittuntur nobis; sed quia hic nemo potest vivere sine peccato, et si non magno crimine, unde separentur ab illo pane, tunc nemo potest sine peccatis esse in hac terra, et non possumus accipere, nisi unum baptismum simul: in oratione autem accipiemus unde quotidie lavemur, ut nobis peccata nostra quotidie dimittantur. Sed hoc fit si faciamus quod sequitur, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Itaque, fratres mei, moneo vos, in Dei gratia filios meos, et sub illo Patre fratres meos, moneo vos ut quando vos aliquis 110.0041C| offendit et peccat in vos, et venit, et confitetur, et petit a vobis veniam, ut ignoscatis illi, et continuo ex corde dimittatis, ne vobis a Deo veniam venientem prohibeatis: si enim non dimittetis vos, nec ille dimittet vobis. Ergo et hoc in ista vita petimus, quia hic possunt dimitti ubi possunt haberi peccata, in illa autem vita non dimittuntur, quia nec habentur. Deinde petimus dicentes, ne nos inducas in tentationem: Deus enim non per seipsum inducit in tentationem, sed induci patitur eum quem suo auxilio destituerit, ac deseruerit, ordine occultissimo, at meritis causisque saepe manifestis. Aliud est autem induci in tentationem, aliud est tentari: quia tentari, probare est; unde scriptum est: Vasa figuli probat fornax, et homines justos tentatio tribulationis (Eccli. 110.0041D| XXVII). Induci autem in tentationem, est superari tentatione atque corrumpi. Sed libera nos a malo, hoc est ab omni peccato, sive etiam ab auctore peccati, hoc est, diabolo, ne ille nos suis tentationibus seducat atque decipiat. Orandum est enim nobis quandiu sumus in praesenti vita, ut non solum non inducamur in malum quo caremus, sed ab illo etiam liberemur quo jam inducti sumus: quod cum factum fuerit, nihil remanebit formidolosum, quia tunc gaudium nostrum erit plenum. Hanc ergo Orationem Dominicam, fratres charissimi, quae ab ipso auctore nostro et largitore omnium bonorum instituta est, in memoria omnes teneamus, et intellectu cordis eam habere festinemus; puro ore et pacifica mente 110.0042A| illam proferamus, ac bonis operibus ipsam commendemus. Scit enim ille qui taliter jussit nos petere, quid nobis utile est concedere: quia quaecunque postulaverimus secundum voluntatem ejus, audit nos ipse, videlicet mediator Dei et hominum, Jesus Christus Dominus noster, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXI. IN ASCENSIONE DOMINI.( Evang. Marc. XVI.) Sacratissimae festivitatis, fratres charissimi, quam hodie celebramus, lectiones sacrae quae inter haec missarum solemnia recitatae sunt, pandunt exordium. Ante dies ergo quadraginta Dominico Paschae 110.0042B| resurrectionis Domini tempus celebravimus, hodie ejusdem Redemptoris nostri Ascensionis solemnia veneramur: quia Salvator noster post resurrectionem suam, per dies quadraginta apparens discipulis suis, veraciter se resurrexisse in multis argumentis manifestavit; novissime recumbentibus illis undecim apparuit, et verba praedicationis ob confirmationem eorum jam ascensurus in coelum, impertivit, fideique magnitudinem ostendit, ac signa quae per praedicationem eorum credituros subsecuta erant, praedixit, eisque benedicens, Spiritus sancti promisit adventum. Post haec autem, videntibus illis elevatus est, et nubes suscepit eum ab oculis eorum, assumptusque in coelum, et sedet a dextris Dei, in eadem humanitate venturus judicare in fine saeculorum vivos ac mortuos, 110.0042C| qua hodie ascendit, sicut et apostolis, in coelum euntem illum intuentibus, duo angeli praedixerunt: Viri, inquit, Galilaei, quid statis aspicientes in coelum? Hic Jesus qui assumptus est a vobis, sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in coelum. Ecce, cum Dominum in coelum ascendisse auditis, in cordibus vestris immensa laetitia exhilaramini, laudes debitas ore depromitis, gaudium vestrum etiam in vultu ostenditis, quia majestatem Christi et gloriam regni coelestis mente recogitatis. Et revera magna est et ineffabilis causa gaudendi, cum audimus et corde credulo tractamus, quod in conspectu sanctae multitudinis, supra omnium creaturarum coelestium dignitatem humani generis natura conscenderit, supergressa angelicos ordines, et 110.0042D| ultra cunctarum altitudinem potestatum elevata, ad Dei Patris provecta est consessum. Quia igitur Christi ascensio nostra provectio est, et quo praecessit gloria capitis eo spes tendit et corporis, dignis exsultemus gaudiis, et pia gratiarum actione laetemur. Hodie enim non solum paradisi possessores firmati sumus, sed etiam coelorum in Christo superna penetrabimus, ampliora adepti per ineffabilem Christi gratiam, quam per diaboli amiseramus invidiam. Nam quos virulentus inimicus primi habitaculi felicitate dejecit, eos sibi corporatus Dei Filius ad Patris dexteram collocavit: ascendamus, dilectissimi, cum Christo interim corde, cum dies ejus promissus advenerit, sequemur et corpore. Scire tamen debemus, 110.0043A| fratres, quia cum Christo non ascendit superbia, non avaritia, non luxuria, non invidia; nullum vitium nostrum ascendit cum medico nostro. Et ideo si post medicum nostrum desideramus ascendere, debemus vitia vel peccata deponere: haec enim, quasi quibusdam compedibus nos premunt, et peccatorum nos retibus ligare contendunt. Et ideo cum Dei adjutorio, secundum quod ait Psalmista: Disrumpamus vincula eorum (Psal. II), ut securi possimus dicere Domino: Disrupisti vincula mea: tibi sacrificabo hostiam laudis (Psal. CXV). Ascendentes autem non extollamur, nec de nostris quasi de propriis meritis praesumamus. Sursum enim cor habere debemus, sed ad Dominum: sursum enim cor, non ad Dominum, erigere, superbia vocatur; sursum 110.0043B| autem cor ad Dominum habere, refugium vocatur. Videte, fratres, magnum miraculum: altus est Deus: erigis te, et fugit a te; humilias te, et descendit ad te. Quare hoc? Quia excelsus est, et humilia respicit, et alta de longe cognoscit (Psal. CXXXIX); humilia de proximo respicit, ut attollat; alta, id est superba, de longe cognoscit, ut deprimat. Resurrexit enim Christus ut spem nobis daret quia resurget homo qui moritur, ne moriendo desperaremus, et vitam nostram morte finitam putaremus, solliciti de salute animae et requie post mortem. Ascendit ille in coelum videntibus apostolis, et sedet a dextris Dei, et securos nos fecit quod nos in dextra sua collocaturus erit. Et ideo oportet nos interim credere, ut postea per fidem Deum mereamur 110.0043C| aspicere. Mundemus per fidem oculum cordis nostri, quia sic solummodo Deum videre possumus, sicut ipsa Veritas dixit: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Humiliemus nos sub potenti manu Dei, ut nos exaltet in die visitationis (Matth. V); qui enim modo ascendit tranquillus et mansuetus, tunc veniet districtus et manifestus. Ignis in conspectu ejus ardebit, et in circuitu ejus tempestas valida (Psal. XLIX), et sedebit in sede majestatis suae, et congregabuntur ante eum omnes gentes, ut recipiat unusquisque prout gessit, sive bonum, sive malum. Qui vero bene egerunt, ibunt in vitam aeternam; qui autem male, in ignem aeternum (Joan. V). Ipse ergo est nobis via, ipse est et patria: secundum hominem via, secundum Deum patria. Si fideliter 110.0043D| currimus, per ipsum imus; si in cursu perseveraverimus, ad ipsum perveniemus. Quod ipse sua gratia nobis praestare dignetur, qui hodie super omnes coelos ascendit, et spem vitae nobis aeternae dedit, Jesus Christus Dominus noster, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXII. IN DIE PENTECOSTES. Hodiernae celebritatis gaudia, fratres charissimi, quanto plus capimus, tanto plus appetimus; et quanto avidius ejus suavitatem bibimus, tanto ardentius ejus siti aestuamus. Pentecosten ergo hodie celebramus, hoc est quinquagesimum diem a resurrectione 110.0044A| Domini, quo Spiritus paraclitus, ex Graeco vocabulo, qui consolator interpretatur, secundum promissionem Christi super apostolos descendit, eorumque corda flamma charitatis suae accendit, et lumine totius scientiae eos illustrans, inter augustias persequentium Judaeorum constitutos coelesti fecit exuberare laetitia. In primis enim sciendum est quod haec solemnitas non evangelicis tantum consecrata charismatibus, verum etiam legalibus jam olim est praesignata mysteriis, ac Domino jubente, per omnes annos sacris observata caeremoniis. Hodierna etenim die, ut novimus, positis in coenaculo discipulis, factus est repente de coelo sonus, et Spiritus sanctus in visione ignis apparens, scientiam illis omnium linguarum tradidit (Act. II). Facta autem hac voce, convenere 110.0044B| viri religiosi qui de diversis nationibus Hierosolymam paschalis festivitatis gratia confluxerant, stupebantque mirantes, quoniam audiebat unusquisque lingua sua illos loquentes magnalia Dei. Exponentibus autem discipulis quia Spiritus sanctus esset gratia quam cernebant, olim quidem voce prophetarum promissa, tunc autem Christi munere missa, crediderunt ex eis tria millia virorum, et baptizati etiam ipsi donum sancti Spiritus acceperunt. Haec est diei hujus annua celebritas, haec gratiae coelestis semper grata festivitas. Ob hujus memoriam fidelibus cordibus arctius imprimendam, pulcherrimus sanctae Ecclesiae mos inolevit, ut annis singulis in ea baptismatis mysteria celebrentur; ablutisque fonte salutari credentibus, supervenienti Spiritui sancto templum venerabile 110.0044C| paretur: ac per hoc non solum veteris facti recordatio, verum etiam in novos adoptionis filios novus in ea Spiritus sancti celebratur adventus. Qualiter ergo huic nostrae festivitati legalis festi typus et figura concinnat, charitas vestra attendat: liberati de Aegyptia servitute filii Israel, post immolationem agni paschalis, exierunt per desertum ut venirent ad terram repromissionis, perveneruntque ad mortem Sinai; et descendens Dominus in igne super montem, comitante sonitu buccinae, tonitruis ac fulguribus, quinquagesimo die peracti Paschae, legis decalogum eis aperta voce disposuit (Exod. XIX): atque in memoriam datae legis statuit eo die, per annos singulos, sibi sacrificium novum de frugibus ejusdem anni, panes videlicet primitiarum duos, ad 110.0044D| altare deferri. Sic quoque post immolationem veri Agni, hoc est Christi, quia pascha nostrum immolatus est Christus (I Cor. V), quinquagesimo aeque die, hoc est hodie, data est gratia Spiritus sancti discipulis, in coenaculo constitutis, hoc est in sublimitate coelestium praeceptorum: quia apparente foris igne visibili, invisibiliter eorum pectora luce scientiae irradiavit, et inexstinguibili charitatis ardore succendit: novumque statim sacrificium ipsi quoque apostoli, mox accepto dono Spiritus sancti, in duobus obtulerunt panibus, hoc est duobus populis, cum evangelizantes his qui convenerant, plurimos converterunt ad fidem, et hos de fonte baptismatis renatos ac Spiritus gratia sanctificatos, vivas utique Novi 110.0045A| Testamenti primitias, ad communionem Dominici altaris obtulerunt. Nos ergo, fratres, haec considerantes, atque pura mente ac simplici fide tractantes, mundemus nos ab omni inquinamento carnis, ut Spiritum sanctum promereri et accipere possimus. Si ergo hunc mundum relinquamus, nos similem paracletum sicut apostoli, id est Spiritum veritatis, quem mittet nobis Pater, accipiemus, quoniam non est personarum acceptio apud Deum Patrem, sed promissa apostolorum nobis proficiunt, si opera et desideria et actus gerimus, quod apostoli fecerunt. Si vero legem Domini immaculatam, et convertentem animas, implendo mandata ejus, perficiamus, nosmetipsos haeredes Domini et cohaeredes Christi ad haereditatem sempiternam et ad commorationem 110.0045B| angelorum cum gratia Christi committimus. Unde obsecro vos, fratres charissimi, ut fide integra Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum, unum Deum in Trinitate, et Trinitatem in unitate, credatis, ne pedes vestrorum sensuum claudicent, aut oculi pravum videant, aut manus aridae fiant. Omnis enim qui fidem catholicam non bene sequitur, pedes debiles habet, manuum ariditate siccatur. Id ergo agite, dilectissimi, id elaborate, ne aliqua membrorum vestrorum portio hac debilitate vitietur; ne aut gula in vobis horreat, aut avaritia displiceat, aut infidelitas langueat, ut emundati penitus ac purificati, habitaculum Dei efficiamini, et Spiritus sanctus qui descendisse hodie in apostolos legitur, in vobis esse semper dignetur, praestante Domino nostro Jesu 110.0045C| Christo, qui eumdem Spiritum sanctum et promisit, regnans cum Patre in unitate ejusdem Spiritus sancti, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXIII. DE JEJUNIO QUARTI MENSIS. Post dies illos laetitiae quibus Salvator noster post resurrectionem suam cum discipulis suis corporaliter in terra conversatus est, et post ascensionem Domini et adventum Spiritus sancti quae omnia solemni celebratione venerari dignum erat, sancti patres nostri ex auctoritate legis admoniti, et evangelica veritate instructi, constituerunt, fratres charissimi, jejunium celebrare, quo creatori nostro munus devotionis nostrae in modum primitiarum, quae circa hoc tempus Domino secundum legem 110.0045D| deferebantur, offerimus. Praecepit ergo Dominus Moysi, ita dicens: Loquere filiis Israel et dices ad eos: Cum ingressi fueritis in terram quam ego dabo vobis, et messueritis segetes terrae vestrae, feretis manipulos spicarum primitias messis vestrae ad sacerdotem, qui levabit fasciculum coram Domino ut acceptabilis sit pro vobis (Levit. XXIII); et paulo post, cum de die expletionis hebdomadae septimae disputat: Offeretis, inquit, sacrificium novum Domino ex omnibus habitaculis vestris, panes primitiarum duos de duabus decimis similae fermentatae, quos coquetis in primitias Domini: offeretisque eum panibus agnos immaculatos septem anniculos, et vitulum de armento unum, et arietes duos, et erunt in holocaustum 110.0046A| cum libamentis suis in odorem suavissimum Domino, etc. (Ibid.). Quae omnia quoque spiritaliter modo observare et facere debemus in sancta Ecclesia, manipulum primitiarum messis nostrae ad sacerdotem nostrum offerimus, cum fidem Dominicae passionis ac resurrectionis, qui resurrexit primitiae dormientium, ipso sacerdoti summo offerimus; quam ille elevabit ut acceptabilis sit coram Domino, quia ut Joannes ait: Advocatum habemus apud Patrem, Jesum Christum justum, qui apparet nunc vultui Dei pro nobis, et ipse fit propitiatio pro peccatis nostris (I Joan. II). Sacrificium novum Domino offerimus ex omnibus habitaculis nostris, cum unusquisque nostrum propria voluntate, secundum evangelica mandata Novi Testamenti, mortificationem corporis 110.0046B| sui offert Deo. Vetus enim lex praecipit: Crescite et multiplicamini, et replete terram (Gen. II); et item: Si volueritis et audieritis me, bona terrae comedetis, ait Dominus Deus (Isa. I); Novum autem Testamentum ita praecipit: Contendite per angustam portam intrare (Luc. XIII); qui vult, inquit Dominus, post me venire, abreget semetipsum et tollat crucem suam, et sequatur me (Luc. IX); et Apostolus: Qui autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis (Gal. V). Panes primitiarum duos Domino offerimus: cum Legem et Evangelium, quae vere sunt cibi animarum nostrarum, pro modulo nostro, quantum possumus, adimplemus; qui panes sunt ex duabus decimis similae fermentatae, ex doctrina videlicet quae perfectam Christi divinitatem et 110.0046C| humanitatem tradit, nec aliter coqui nisi per talem doctrinam possunt. Offerimusque cum istis panibus septem agnos immaculatos, cum innocentiam, quam septiformis gratia Spiritus sancti in nobis efficit; concorditer legi et Evangelio in Dei conspectu exhibemus. Offerimus et vitulum de armento, cum Christum ex patriarcharum origine secundum carnem genitum, ac pro nobis crucifixum, confitemur. Offerimus et duos arietes, cum excellentiora mandata, quae sequi alias virtutes velut oves oportet, adimplere studemus, ut est illud: Si vis perfectus esse, vade, vende omnia quae habes, et da pauperibus, etc. (Matth. XIX); et illud: Diligite inimicos vestros, et benefacite his qui oderunt vos, et reliqua (Matth. V). Horum ergo sacrificia et libatio, scientia videlicet 110.0046D| et operatio, odor suavitatis Domino, ut Apostolus ait, Christi bonus odor sumus Deo. Haec etiam oblatio festo Pentecostes competit, quia consummationem totius perfectionis Spiritus paracliti grate tribuit. Ideo, fratres, sancti patres nostri, expleta celeberrima festivitate Pentecostes, hoc salubre jejunium sanxerunt, ut per abstinentiam et supplicationes intentas Deo acceptabiles nos offeramus. Quidam vero, ex evangelica auctoritate instructi, in hoc quod Salvator Pharisaeis et discipulis Joannis interrogantibus cur discipuli ejus non jejunarent, respondit, Non possunt filii sponsi lugere quandiu cum illis est sponsus: venient autem dies cum auferetur ab eis sponsus, et tunc jejunabunt (Matth. IX); inde instituerunt, ut 110.0047A| post ascensionem Domini, qui matris Ecclesiae verus est sponsus, et post diem Pentecostes statim die altera jejunium incipientes, usque ad quadraginta dies illud protendant. Hoc vero qui non voluerit, aut non potuerit per infirmitatem carnis facere, saltem istos tres dies continentiae salutaris legitime exsolvat. Jejunium quidem quarti mensis est quod nobis prophetarum lectio commendat, et nulli violare licet. Idcirco quarta et sexta feria et sabbato in hac hebdomada vobis jejunandum est, sicut sanctae et apostolicae Ecclesiae Romanae auctoritas ex antiquis temporibus ordinabat. Nunc ergo venite, dilectissimi, obsecro, in sanctis diebus ad sacra missarum solemnia, fundite ibi preces vestras cum lacrymis coram Domino, petentes ejus misericordiam ut qui vos in veneratione 110.0047B| Dominicae resurrectionis ad tempus consolabatur, in superna ejus visione in aeternum consolare dignetur. Peracto autem missae officio, cum ad coenandum domi conveneritis, non obliviscamini pauperum, sed portionem eorum eis detis, sicut saepe vos commonui, quia indignum est ut quando misericordiam Dei intentius expetitis, ipsi immisericordes contra proximos vestros inveniamini. Scriptum est enim: Date eleemosynam et ecce omnia munda sunt vobis (Luc. XI), quia, sicut aqua exstinguit ignem, ita eleemosyna exstinguit peccatum, charitas vero operit multitudinem peccatorum. Cujus abundantiam vobis ipse tribuere dignetur, qui dilexit nos et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo, Jesus Christus Salvator noster, qui cum Patre et Spiritu sancto 110.0047C| vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXIV. IN NATALI SANCTI BONIFACII MARTYRIS. Praesentis diei laetitiam, fratres charissimi, vobis audientibus, opportunum reor sermone placido cum dilectione vestra tractare, et memoriam beati pontificis et martyris Christi Bonifacii in mentem revocare, qualiter temporis vitae cursum peragens, ad beatitudinem pervenisset perpetuam. Et dignum est ut memoria de eo cogitet, quem memoria tenet aeterna; nam in psalmo scriptum est: In memoria aeterna erit justus, ab auditione mala non timebit (Psal. CXI). Hic ergo versus, fratres, bene tam sancto viro convenit, qui non solum justitiam diligebat 110.0047D| mente, quin etiam servabat in praedicatione et exercebat in opere: atque ob hoc anima justi hujus modo vivit in requie cum sanctis, remota et secreta ab omnibus poenis ac tenebris impiorum. In fine autem saeculi recepto corpore, non mortali sed immortali, non animali sed spiritali (quia quod seminatur in contumelia, resurget in gloria) aequabitur angelis Dei, et in ipsa memoria aeterna erit justus. Sed a quo auditu malo non timebit, et hoc audite, et sic agite ut ab auditu malo non timeatis. Dicit enim Dominus noster Jesus Christus quia non potest falli qui neminem fallit. Cum venerit, inquit, filius hominis in gloria sua, congregabuntur ante eum omnes gentes, et separabit eos sicut pastor segregat 110.0048A| oves ab haedis; oves ponet ad dexteram, haedos autem ad sinistram (Matth. XXV). Commemorat bona opera illorum, increpat mala istorum, ne longum faciamus sermonem, dicet eis qui ad dexteram ejus sunt: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis paratum est ab origine mundi; in hac quippe memoria aeterna erit justus. Dicet et sinistris: Ite in ignem aeternum qui paratus est diabolo et angelis ejus; ab hoc auditu malo non timebit; et hoc unde, nisi quia hic positus creatori suo bene timoratus antea obtemperavit. Non ignorare vos credo, fratres, hujus sanctissimi viri probatissimum agonem ac celeberrimam victoriam, qui, secundum Veritatis vocem beatitudinis octo praecepta sequens, beatitudinem veram consecutus est. Nam Dominus dicit in 110.0048B| Evangelio: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum (Matth. V). Ecce, fratres, nunquid non iste sanctus pauper fuit spiritu, qui spontaneam paupertatem eligens, rebus propriis et patrimonio, cognatis et parentibus derelictis, huic mundo quasi mortuus perfecte renuntiavit: humiliter conversans et nobiliter exsulans, et in peregrinatione solum Christum studuit lucrifacere, ut regnum coelorum cum eo perpetualiter potuisset habere. Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram; hic utique mitis erat, quia nulli nocuit, nulli calumniam fecit, imo ab aliis sibi facta patientissime toleravit: maledicentibus sibi non remaledixit, sed magis benedixit, et pro persequentibus exoravit; ob hoc quoque cum sanctis angelis terram viventium in aeternum possidebit. 110.0048C| Beati qui lugent nunc, quoniam ipsi consolabuntur; et hic cum pauperibus Christi magis elegit tribulationem et pressuram in hoc mundo habere, quam cum divitibus hujus saeculi falsa laetitia ad tempus ridere, et postea in aeternum lugere. Nam cum ab apostolica sede episcopus est ordinatus, et vice apostolica legatus Germani us ad Francorum gentem est destinatus, illud Psalmographi in se implevit testimonium, quod de praedicatoribus sancti Evangelii dictum est: Euntes ibant et flebant, mittentes semina sua; venientes autem venient in exsultatione, portantes manipulos suos (Psal. CXXV). Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Hoc illi desiderium semper fuit, hoc esuries mentis, hoc sitis animae ut justificationes mandatorum 110.0048D| Domini in se custodiret, et alios item facere persuaderet, ut Domino cum Propheta posset dicere: Ego autem cum justitia apparebo in conspectu tuo: satiabor dum manifestabitur gloria tua (Psal. XVI). Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Et unde tantum laborem exsilii praedicator iste eximius subiit, nisi quia misericordiae visceribus instigatus, aliorum damna ut sua doluit, et ideo de multorum correctione misericordiam sempiternam coram oculis Dei invenit. Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt: mundus corde fuit, qui tantum lumen sapientiae in mente habuit; unde alibi scriptum est: Anima justi sedes est sapientiae; qui autem sapientiam veram possidet, frustrari Dei conspectu nullatenus 110.0049A| potest. Beati pacifici, quoniam ipsi filii Dei vocabuntur: pacem iste martyr primitus in semetipso fecit, cum omnes motus carnis suae spiritus imperio subjugavit, et sic verbum reconciliationis aliis praedicavit unde, et peccati regno destructo, multos filios per baptismum et praedicationem Evangelii Deo acquisivit. Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam ipsorum est regnum coelorum: persecutionem igitur propter justitiam non solum a paganis, imo etiam ab haereticis et schismaticis, nec non et a falsis Christianis passus est, qui eum validis insectabantur odiis, vituperationibus et conviciis laniabant, atque insidiis dispositis, interficere saepissime cogitabant; sed Dominus illum protegebat, ut Evangelii seminarium latius cresceret. Novissime vero, cum Frisonum genti verbum Dei 110.0049B| praedicaret, cum palma martyrii ad Dominum migravit. Ecce audistis, fratres charissimi, per singulas species beatitudinis qualiter iste sanctus antistes Dei et martyr proficiebat, et ad quam perfectionem perveniebat. Imitemur nos, qui alumni ejus sumus, pro modulo nostro, profectum ejus; sequamur monita illius, et sic, Deo opitulante, perveniemus ad praemium ejus. Laudemus in Domino animam ipsius, quia modo cum sanctis angelis laetatur in conspectu ejus. Honoremus etiam corpus illius, quia pretiosa est in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV). Commemoremus passionem ejus, et sic in loco reliquiarum illius celebremus gloriam triumphi ejus. Non enim aram constituimus tanquam Deo Bonifacio, sed vero Deo aram fecimus Bonifacium, quia 110.0049C| sedes utique Dei est anima ipsius: ad cujus gaudium per orationem illius nos pervenire posse concedat, qui illum triumpharat, Jesus Christus Dominus noster, qui vivit et regnat cum Deo Patre et Spiritu sancto Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXV. IN NATALI SANCTI ALBANI MARTYRIS Sancta solemnitas beatissimi Albani martyris, quae nos, fratres charissimi, in nomine Domini congregavit, de meritis et gloria tanti martyris exigit aliquid dici, sed non potest aliquid digne dici: verumtamen et nos devotione magis quam facultate laudemus eum, imo Dominum laudemus in eo, Dominum in illo, et illum in Domino. Quid enim esset 110.0049| sine Domino, vox martyrum de psalmo cum legeretur audita est: Auxilium nostrum in nomine Domini (Psal. CXXIII). Si auxilium omnium nostrum in nomine Domini, quanto magis martyrum: ubi major pugna, ibi majus auxilium necessarium est. Facile est, fratres, martyrum solemnia celebrare, sed difficile est martyrum passiones imitari. Angustam et arctam Christianorum viam duae res faciunt, contemptus voluptatis et tolerantia passionis. Quisquis igitur taliter confligit, sciat se cum toto mundo confligere. Nam si haec duo vincat, id est, quidquid blanditur et quidquid minatur, ita vincit mundum: voluptas enim mundi falsa est et pene transitoria, 110.0050A| sed corona martyrii fit perpetua. Beati igitur martyres sibi vixerunt, et mortui exemplum nobis reliquerunt, bene vivendo, conversationis, tolerando fortiter, passionis. Nam ideo Dominus per totum mundum diversis poenis pati martyres voluit, ut tanquam idonei testes praesentia quadam fidei exemplo suae confessionis arguerent, ut humana fragilitas, quae praedicationi Dominicae auditu longiori vix credit, vel in praesentia testimonio martyrii crederet. Cuncti igitur martyres devotissime colendi sunt, sed specialiter hi venerandi sunt a nobis quorum reliquias possidemus. Illi enim nos orationibus adjuvant, isti etiam adjuvant passione: cum his autem nobis familiaritas quaedam est, semper enim nobiscum sunt, hoc est et in corpore viventes custodiunt, et de corpore recedentes 110.0050B| excipiunt: hic, ne peccatorum labes assumant nos, ibi ne inferni horror invadat. Nam ideo a majoribus hoc provisum est ut sanctorum ossibus nostra corpora sociemus, ut dum illos tartarus metuit, nos poena non tangat; dum illos Christus illuminat, a nobis tenebrarum caligo diffugiat. Cum sanctis ergo martyribus quiescentes, evademus inferni tenebras, et si non propriis meritis, attamen fidei veritate et consortii sanctitate. Martyres enim inferni porta non possidet, quoniam eos paradisi regnum tenet. Nam videmus eos hic utique jam regnare; cernimus eos frequenter ab immundissimis daemonibus obsessos homines liberare; videmus et ab eis naturae nostrae infirmitatem relevari, hoc est caecos illuminari, surdis auditum praeberi, claudis gressum tribui, mutis loquelam, et debilibus sanitatem conferri. Haec quoque 110.0050C| et alia miracula per sanctos fieri omnibus notum est, et ideo, fratres, veneremur eos in hoc saeculo, quos defensores habere cupimus in futuro: et sicut cum eis ossibus parentum nostrorum jungimur, ita et eis fidei imitatione jungamur. Diligamus quod illi dilexerunt, et odiamus quod illi oderunt; quaeramus quod ipsi quaesierunt, et refugiamus quod ipsi refugierunt. Dilexerunt quidem illi Deum ex toto corde, tota anima, tota virtute, et proximos suos tanquam seipsos; ita et nos nihil amore Dei praeponamus, et proximos nostros in quocunque possimus adjuvemus. Illi oderunt vitia, et vitaverunt peccata, nos quoque similiter detestemur vitia, et vitemus peccata. Ipsi, refugientes luxum hujus vitae, per fidem rectam et 110.0050D| bona opera quaesierunt vitam aeternam; nos quoque simili modo renuntiantes voluptatibus carnis, in fide, quae per dilectionem operatur, quaeramus vitam beatam et gaudia sine fine mansura. In nullo videlicet ab ipsis separari poterimus, si sociemus nos illis tam religione quam corpore: quod per intercessionem et merita illius sancti martyris ad cujus sacras reliquias astamus, ipse nobis praestare dignetur, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXVI. IN NATALI SANCTI JOANNIS BAPTISTAE. Jam Domino propitiante, fratres charissimi, non parum desiderata advenit festivitas, et ideo quicunque 110.0051A| bene devoti bonis operibus ad tantam celebritatem se praeparaverant, securius gaudeant; qui vero ad hoc faciendum magis adhuc segnes exstiterant, misericordiam Dei saltem nunc cum lacrymis et gemitu intentius expetant, ut gaudio sanctorum perfecto in aeternum non careant. Natalem quoque sancti Joannis Baptistae hodie, fratres, celebramus, quod nulli sanctorum unquam legimus fuisse concessum. Solius enim Domini et beati Joannis dies nativitatis in universo mundo celebratur et colitur, et merito: quia utraque nativitas plena est mysterio. Joannem sterilis peperit, Christum Virgo concepit; in Elisabeth sterilitas vincitur, in beata Maria conceptionis consuetudo mutatur; Elisabeth virum cognoscendo filium genuit, Maria angelo credidit et concepit hominem; 110.0051B| concepit Elisabeth hominem, sed solum hominem, Maria vero Deum et hominem. Magnus igitur Joannes, cujus magnitudini etiam Salvator testimonium perhibet dicens: Non surrexit inter natos mulierum major Joanne Baptista (Matth. XI). Praecellit enim cunctis et universis, antecedit prophetas, supergreditur patriarchas, et quisquis de muliere natus est, inferior est Joanne: qui autem de Virgine natus est, major est illo; unde idem Joannes ait: Qui post me venit, ante me factus est, cujus non sum dignus solvere corrigiam calceamenti (Joan. I); et: De plenitudine ejus nos omnes accepimus, gratiam pro gratia (Ibid.); quia se quisque et omnes homines secum agere cum gratia conspexit, ideo nullum quasi non egentem ab hoc numero exclusit; ac si diceret: 110.0051C| Nos omnes prophetae, patriarchae, apostoli, quotquot sancti et ante incarnationem praemissi, vel ab Incarnato missi, omnes nos de plenitudine ejus accepimus: nos vasa sumus, ille fons est; ille creator, nos creatura; ille Deus, nos homines. Hoc ergo, fratres, mysterium est in nativitate praecursoris Domini et in nativitate Redemptoris nostri, quod in prophetae nativitate humilitas nostra designatur, in nativitate quoque Domini exaltatio nostra. Joannes decrescente die natus est, Christus vero crescente, quia dignum fuit ut hominis fama minueretur et gloria Dei exaltaretur. Hoc idem et Joannes sentiens, ait: Me oportet minui, illum autem crescere (Joan. III). Quod etiam in passionibus amborum impletum est: ut minueretur homo, caput Joannis abscinditur; ut 110.0051D| exaltaretur Deus, Christus in ligno suspenditur. Quare autem beatum Joannem Dominus et Salvator noster lucernam esse dixerit, et quare eum ante mitti voluerit, breviter charitati vestrae intimabo: praemissus est enim Joannes velut vox ante verbum, lucerna ante solem, praeco ante judicem, servus ante dominum, amicus ante sponsum. Et quia universum mundum peccatorum tenebrae et nox infidelitatis oppresserat, et solem justitiae aspicere non valebant, beatus Joannes quasi lucerna praemittitur, ut cordis oculi, qui, lippitudine iniquitatis oppressi, magnum et verum lumen videre non poterant, ad lumen lucernae primum quasi tenuem splendorem videre consuescerent, et paulatim peccatorum nubilo remoto, 110.0052A| et infidelitatis humore digesto, adveniente Christo, ab illo coelesti lumine laetificari possent potius quam torqueri. Sicut enim lippientes oculos ad videndum provocas si exiguum splendorem lucernae ostenderis, et amplius crucias si lumen magnum ingesseris, ita Dominus et Salvator noster, qui est lumen verum, nisi prius beatum Joannem velut lucernam praemitteret, claritatem ejus totus mundus sustinere non posset. Ergo quia beatum praecursorem Domini lucernam esse cognovimus, qui veram lucem praecurrebat, et testimonium perhibuit de lumine, ut omnes crederent per illum: curramus ad eum, audiamus quid resonet. Ipse quidem vox est, sicut dicit Isaias propheta: Vox clamantis in deserto, Parate viam Domini, rectas facite semitas ejus. Omnis vallis implebitur 110.0052B| et omnis mons et collis humiliabitur, et erunt prava in directa, et aspera in vias planas, et videbit omnis caro salutare Dei (Isa. XL). Praeparemus quoque et nos viam Domino venturo ad corda nostra, tollamus offensiones peccatorum per confessionem et poenitentiam, rectas faciamus semitas conversationis nostrae, quae prius pravae et tortuosae erant; sternamus viam verae fidei bonis operibus, deponatur superbia mundana, et elevetur pusillanimitas formidolosa: sicque compositis, ordinatis, aequatis et coadunatis omnibus, videbimus salutare Dei sicuti est: quia in pace factus est locus ejus, et habitatio ejus in Sion (Psal. LXXV), cujus visione perpetua nos perfrui, praecursoris sui precibus exoratus, ipse concedat, qui ob hoc de coelis descenderat, et de morte 110.0052C| triumphans, sursum ascenderat, Jesus Christus Salvator noster, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXVII. IN NATALI SANCTORUM APOSTOLORUM PETRI ET PAULI. Hodie, fratres charissimi, beatissimorum apostolorum Petri et Pauli natalis dies est in toto orbe notissimus: in qua enim parte orbis latere potuit tanta devotio, cum virtutibus testantibus ubique praedicatur eorum gloriae magnitudo? Si quidem cum de his dicat David propheta: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Psal. XVIII). In omnem terram mirabilium Petri virtus annuntiatur: et in fines orbis terrae Epistolae Pauli 110.0052D| penetrarunt. Quis enim non audivit quod primum beatus Petrus apostolus sedenti ad portam speciosam templi claudo ex ventre matris suae olim jam debili pedum suorum restituerit firmitatem (Act. III), ut quod natura minus contulerat, apostolica gratia repararet? Aut quis locus expers est Epistolarum Pauli? ubi verba apostoli Pauli non leguntur? et quis fidelium non ea litteris inscripsit, corde retinet, conversatione custodit? qui Paulus a Domino vas electionis est nominatus: bonum vas, in quo pretiosi mandatorum Christi thesauri conduntur; bonum utique vas, de cujus plenitudine substantia vitae populis semper erogatur, et plenum est. Ergo, fratres, Dominus Christus merito hos duos apostolos in coetu 110.0053A| sanctorum suorum eminere fecit, quos suo judicio in tantam gloriam exaltavit. Nam Petro, sicut bono dispensatori, clavem regni coelestis dedit; Paulo, tanquam idoneo doctori magisterium ecclesiasticae institutionis injunxit: scilicet ut quos iste erudierit ad salutem, ille suscipiat ad quietem; ut quorum corda Paulus patefaceret doctrina verborum, eorum animabus Petrus aperiat regna coelorum. Itaque beatus Petrus et Paulus eminent inter universos apostolos, et peculiari quadam praerogativa praecellunt. Verum inter ipsos quis cui praeponatur incertum est. Puto enim illos aequales esse meritis, qui aequales sunt passione; et simili eos fidei devotione vixisse, quos simul videmus ad martyrii gloriam pervenisse. Non enim sine causa factum putemus quod una die, 110.0053B| uno in loco, unius tyranni toleravere sententiam. Uno die passi sunt, ut ad Christum pariter pervenirent; uno in loco, ne alteri Roma deesset; sub uno persecutore, ut aequalis crudelitas utrumque constringeret: dies ergo pro merito, locus pro gloria, persecutor decretus est pro virtute. Et in quo tandem loco martyrium pertulerunt? In urbe Romana, quae principatum et caput obtinet nationum: scilicet ut ubi caput superstitionis erat, illic caput quiesceret sanctitatis; et ubi gentilium principes habitarent, illic Ecclesiarum principes morarentur. Cujus autem meriti sint beatissimi Petrus et Paulus, hinc possumus intelligere quod Dominus Orientis regionem propria illustraverit passione; Occidentis, ne quid minus esset, vice 110.0053C| sui, apostolorum sanguine illuminare dignatus est; et licet illius passio nobis sufficiat ad salutem, tamen et amborum martyrium nobis contulit ad exemplum. Hodierna die igitur beati apostoli sanguinem profuderunt; sed videamus causam cur ista perpessi sunt, scilicet quod inter caetera mirabilia, etiam magum illum Simonem orationibus suis de aeris vacuo praecipiti ruina prostraverint. Cum enim idem Simon se Christum diceret, et tanquam filium ad patrem assereret volando se posse conscendere, atque elatus subito magicis artibus volare coepisset, tunc Petrus fixis genibus precatus est Dominum, et precatione sancta vicit magicam lenitatem: prius etiam ascendit ad Deum oratio quam volatus, et ante pervenit justa petitio quam 110.0053D| iniqua praesumptio; ante, inquam, Petrus, in terris positus, obtinuit quod petebat, quam Simon perveniret ad coelestia quo tendebat: altius ascendit humilitas quam superbia; validius intima coelorum penetravit charitas quam praesumptuosa iniquitas. Deinde ipsa passio, licet diversa in singulis fuerit, tamen pari referta est gratiae sanctitate. Nam Petrus crucis sicut Salvator exitium tulit, et Dominicae devotionis similitudine, nec morte deceptus est, scilicet ut quem imitabatur fide, imitaretur et passione. Paulus vero capite caesus est, quia gentibus caput fidei esse probabatur, et ut ostenderet fidelibus per truncationem capitis caput verum, quod est Christus, non posse ullo modo divelli. Ecce, fratres, quantos patronos 110.0054A| habemus, quales duces religionis nostrae, quales adjutores gaudii nostri. Et ideo quotiescunque sanctorum apostolorum sive martyrum Christi memoriam celebramus, praetermissis omnibus saeculi actibus, sine aliqua dilatione concurramus. Reddamus illis honorificentiam, qui nobis salutem pro effusione sui sanguinis pepererunt, qui tanquam sacratam hostiam pro nostra propitiatione se Domino obtulerunt, praesertim cum dicat ad sanctos suos omnipotens Deus: Qui vos honorat, me honorat; et qui vos spernit, me spernit (Luc. X). Honoremus sanctos apostolos atque martyres Christi cultu celebri: honoremus laudibus, honoremus devotione, honoremus et imitatione; et sic per eorum orationem perveniemus ad gaudii ipsorum perpetuam societatem; praestante hoc auctore 110.0054B| et largitore omnium bonorum Domino, videlicet Jesu Christo, qui cum Patre vivit et regnat Deus in unitate Spiritus sancti, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXVIII. IN NATALI SANCTAE MARIAE. Adest nobis, dilectissimi, optatus dies beatae ac venerabilis semper virginis Mariae: ideo cum summa exsultatione gaudeat terra nostra tantae virginis illustrata nativitate, et per cujus partum mutatur natura plastorum, qua deletur et culpa: praecisa praecisum est namque in ea illud divinae infelicitatis elogium quod dicit: In tristitia paries filios, quia ista in laetitia Dominum parturivit. Eva enim luxit, ista exsultavit; Eva lacrymas, Maria gaudium in 110.0054C| ventre portavit; quia illa peccatorem, ista edidit innocentem, virgoque genuit et virgo permansit post partum: utrumque miraculum, fratres, quod sine corruptione gravida, et in partu virgo est puerpera. Ave, inquit angelus ad eam, gratia plena, Dominus tecum; tecum Dominus in corde, tecum in ventre, tecum in utero, tecum in auxilio. Gratulare, beata virgo, Christus rex e coelo suo, in utero tuo; et ideo benedicta eris tu inter mulieres, quae vitam et viris ac mulieribus peperisti. Mater generis nostri poenam intulit mundo, genitrix Domini nostri salutem attulit saeculo: percussit illa, ista vivificavit; propter inobedientiam enim obedientia commutatur. Laeta igitur Maria gestat infantem, exsultans amplexatur filium, portat a quo portabatur. Audite igitur vocem 110.0054D| verborum illius qua dixit: Magnificat anima mea Dominum, et exsultavit spiritus meus in Deo salutari meo: quia respexit humilitatem ancillae suae; ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes, quia fecit mihi magna qui potens est (Luc. I). Denique post illud benedicibile praesagium, dum tacita secum Virgo mentis alternatione confligit, qualis esset ista salutatio, nuntius interim coelestis exsequitur: Ne timeas, Maria, invenisti enim gratiam apud Deum: ecce concipies et paries filium, et vocabis nomen ejus Jesum; at illa: Quomodo, inquit, fiet istud, quoniam virum non cognosco; et angelus ad eam: Spiritus sanctus, ait, superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi; ideoque quod nascetur 110.0055A| ex te sanctum, vocabitur Filius Dei. Nec mora, revertitur nuntius, et virginalem thalamum ingreditur Christus. Gaudeamus ergo et nos, fratres, in die tantae Virginis, quae meruit, sola omnium feminarum, regem, quem coeli, terra, mare, capere non possunt, in suam virginalem castis et sanctis visceribus concipere vulvam, ut ipsa pia interventrix pro nobis consistat ad filium, qui eam transvexit cum omni gloria ad coeli palatium, et nunc vivit et regnat cum eo in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXIX. IN ASSUMPTIONE SANCTAE MARIAE VIRGINIS. Cum omnium sanctarum virginum festivitates, quae castitatem mentis et corporis usque ad finem vitae servaverunt, et per Dei misericordiam de hoc 110.0055B| saeculo nequam triumpharunt, dignae sint laudibus, perpendite, fratres, quanta veneratione digna sit solemnitas illa, qua Virgo virginum ex hac temporali vita aeternam migravit ad requiem: cum non solum credimus illam nobiscum esse memorabilem, sed etiam cum ipsis sanctis spiritibus angelicis fieri valde honorabilem, qui celebri inde exsultant gaudio, cum matrem Domini atque conditoris summi aeterna beatitudine secum perfrui conspiciunt; matrem videlicet illam quae sobolem in utero concepit, et casta est; filium genuit, et virgo est; mater immaculata, mater incorrupta, mater intacta, mater unigeniti Domini et regis omnium, plasmatoris et creatoris cunctorum; illius qui in excelsis sine matre, et in terra est sine Patre; ipsius qui in 110.0055C| coelis secundum deitatem in sinu est patris, et in terris secundum corporis susceptionem in sinu erat matris. Hujus itaque Unigeniti Dei dicitur haec mater Virgo Maria, digna digni, immaculata sancti, una unius, unica unici: nec enim alter unigenitus Deus super terram venit, aut alia virgo unigenitum genuit. Unde et magnitudinem ejus admirantes tacitis vocibus cordis, taliter, fratres charissimi, exclamemus in laudem, atque dicamus: O vere beata virgo Maria, agnosce gloriam tuam, illam videlicet gloriam quam tibi angelus nuntiavit, vel Joannes per os Elisabeth, nondum matris adhuc de secreto uteri egressus prophetavit: Benedicta itaque tu inter mulieres, et benedictus fructus ventris tui. Tu quoque promissum universo mundo 110.0055D| per tanta retro saecula suscipere meruisti adventum; habitaculum immensae majestatis effecta es: spem terrarum, decus saeculorum, commune omnium gaudium peculiari munere novem mensibus sola possedisti. Initiator omnium rerum abs te initiatus est, et profundendum pro mundi vita sanguinem de corpore tuo accepit; uno partu tuo universorum nata est vita saeculorum: angelorum Patrem meruisti vocare filium tuum. Ecce exaltata es super choros angelorum, juxta regem filium, felix mater, regina regnabis in aeternum. Et cui praestitisti uteri tui hospitium, ipse tibi dedit regna coelorum. Sed haec dicendo, fratres, minus mihi videtur omnis laus esse gloriae ejus, et succumbere omnis oratio honori ejus. 110.0056A| Laudent eam angeli, praedicent archangeli, omnes coelorum virtutes et omnes sanctorum coetus in laudibus ejus exsultent; attamen adhuc mihi videtur excellere dignitas honorificentiae ejus. Sed haec perpendentes, fratres, non desperemus nec refugiamus, imo magis in laudem ejus pro modulo nostro excitemur, et in praedicatione ejus exsultemus; quia quod minus est in possibilitate nostra, implebit bonitas sua. Mundemus conscientiam nostram ab operibus mortuis, et praeparemus nos ad confessionem tanti nominis. Omnis persona et omnis aetas ad tantam festivitatem celebrandam bonis moribus ornare se studeat, et in quo vocatus est, in eo permanere decertet. Quicunque ergo viri sive feminae virginitatis propositum tenent, in eo perseverare satagant, 110.0056B| ut sint sanctae et corpore et spiritu: sint disciplinae Dei memores, justitiam cum religione teneant, sint stabiles in fide, humiles in timore, ad omnem tolerantiam fortes, ad sustinendam injuriam mites, ad faciendam misericordiam faciles, fraterna pace unanimes atque concordes, et ad omne bonum promptissimi; qui autem connubio sunt dediti, virginitatem tamen in fide recta habeant, in qua universa Ecclesia, sponsa Dei dicitur. Quod tamen Ecclesia catholica, quae constat ex virginibus et pueris, ex maritatis feminis et uxoratis viris, uno nomine virgo est appellata, audi Apostolum dicentem: Desponsavi, inquit, vos uni viro virginem castam exhibere Christo (II Cor. XI). Pudicitiam conjugalem servent, ab illicitis abstineant, bona opera faciant, 110.0056C| hospitalitatem diligant, et eleemosynas facere non segnes fiant. Qui divites in hoc mundo fieri videantur, non superbe sapiant, nec sperent in incerto divitiarum, sed in Deo vivo, qui praestat omnibus abundanter. Discant bene agere, divites fieri in operibus bonis, facile tribuere communicare cum proximis, thesaurizent sibi fundamentum bonum, ut apprehendant vitam aeternam. Qui autem pauperes sunt, fide non deficiant, sed magis virtutibus divites fieri studeant, quod scriptum est: Pauperes elegit Deus in hoc mundo, divites in fide, et haeredes regni, quod repromisit Deus diligentibus se (Jac. II), et Propheta dicit: Junior fui et senui, et non vidi justum derelictum, nec semen ejus egens pane (Psal. XXXVI). Sive ergo nobiles sint, sive ignobiles, sive 110.0056D| servi, sive liberi, sive viri, sive feminae, sive senes, sive juvenes, omnes pariter audiamus Apostolum dicentem: State in fide, viriliter agite et confortamini; omnia vestra cum charitate fiant (I Cor. XVI). Et si taliter nos facientes sancta Dei genitrix suae conspexerit adesse festivitati, facile nobis impetrabit et in praesenti opportunum solatium, et in futuro vitam aeternam, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXX. DE JEJUNIO MENSIS SEPTIMI. Mensis septimi secundum divinae legis sanctionem 110.0057A| fratres charissimi, nunc instat celebritas, quam diem expiationum et solemnitatem tabernaculorum veteres celebrabant, nos utique commonentes ut intelligamus nos in praesentis vitae peregrinatione, ab omni labe peccatorum per sanguinem mediatoris nostri expiatos, futuram in coelis quaerere debere patriam: non enim habemus hic manentem civitatem, sed futuram inquirimus (Hebr. XIII). Nam ut haec lucidius pateant, ipsa verba legis charitati vestrae breviter commemorare liceat. Locutus est enim Dominus ad Moysen, dicens: Loquere filiis Israel: Mense septimo, prima die mensis, erit vobis sabbatum memoriale, clangentibus tubis, et vocabitur sanctum: omne opus servile non facietis in eo, et offeretis holocaustum Domino (Levit. XXIII); et paulo post: Decima, 110.0057B| inquit, die mensis hujus septimi, dies expiationum erit celeberrimus, et vocabitur sanctus: affligetisque animas vestras in eo, et offeretis holocaustum Domino. Omne opus non facietis in tempore hujus diei, quia dies propitiationis est, ut propitietur vobis Dominus Deus vester. Omnis anima quae afflicta non fuerit die hoc, peribit de populis suis, et reliqua (Ibid.); et post aliquanta: Mense, inquit, septimo festa celebrabitis et habitabitis in umbraculis septem diebus: omnis qui de genere est Israel, manebit in tabernaculis, ut discant posteri vestri quod in tabernaculis habitare fecerim filios Israel, cum educerem eos de terra Aegypti, ego Dominus Deus vester (Ibid.). Ecce, fratres charissimi, quanta auctoritate ritus hujus solemnitatis primitus a Domino constitutus est, quem minime 110.0057C| violare licet, imo cum omni honorificentia virtutum, sobrietatis quoque et castitatis, jejunii et sacrarum orationum, digne venerari decet. Nec onerosum videri debet dilectioni vestrae si aliqua verba ex suprapositis sententiis exponamus, quia dulcius illud celebrabitis, cujus rationem bene cognoscitis. Septenarius ergo numerus primum evidentem gerit perfectionis ac consummationis figuram: sive specialiter uniuscujusque nostrum, sive generaliter omnium electorum, quod utique denotat illud, quia Deus in die septima cessavit ab operibus suis, dans nobis ex ipsa requiem nostram conjicere, de qua Paulus ait: Qui enim ingressus est in illam requiem, requievit ipse ab omnibus operibus suis, sicut a suis Deus (Hebr. IV). Sed initium consummationis temporum, 110.0057D| Domini est adventus; de quo Joannes evangelista ait: filioli, novissima enim hora est; hoc videlicet tempus septimi mensis rite significat, in quo requiem habere incipiemus, id est, carere operibus malis, et a gravi sarcina peccatorum liberari. In hoc ergo tuba apostolicae praedicationis ad sanctificationem nos invitat, et servilia opera agere vetat: non est enim jam tempus opera servilia facere, quia sufficit praeteritum tempus ad voluntatem gentium, in quo gesta sunt ea quae erant turpia; et debemus quemadmodum exhibuimus membra nostra arma iniquitatis ad iniquitatem, ita exhibere membra nostra arma justitiae in sanctificationem (Rom. VI), hoc est enim verum holocaustum Domini. 110.0058A| Quod autem de tabernaculorum festivitate supra commemoravimus, hoc significat quod nos qui ab intelligibili Aegypto, hoc est infidelitatis tenebris, et a spiritalis Pharaonis servitute, qui secundum corruptionem laterum praesentis saeculi est, liberati sumus, omne tempus istius vitae, quod septenario dierum curriculo volvitur, in tabernaculis quasi peregrini habitare debemus, dicentes cum Psalmista: Incola ego sum in terra, et peregrinus, sicut omnes patres (Psal. CXVIII); et: Credo videre bona Domini in terra viventium (Ibid.); imitantesque caput nostrum, ipsam Veritatem, quae dixit: Vulpes foveas habent, et volucres coeli nidos: filius autem hominis non habet ubi caput suum reclinet (Luc. IX); qui nos ad supernam patriam praecedens, promisit nobis, 110.0058B| ita dicens: Vado parare vobis locum, et iterum veniam, et accipiam vos ad meipsum, ut ubi sum ego, et vos sitis (Joan. XIV). Hanc laetissimam promissionem Redemptoris nostri suscipientes, fratres charissimi, totum desiderium nostrum in ejus amorem vertamus; non simus cupidi, neque elati, ad praesentem prosperitatem intendentes, sed magis festinemus per praesentis vitae laborem ad requiem venire perpetuam: Per multas enim tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei (Act. XIV). Scimus ad eleemosynam prompti, largi in tribuendo solatium egentibus proximis nostris. Nudi intravimus in hunc mundum, nudi exibimus de hoc mundo (Job. I). Thesaurizemus nobis thesauros in coelo, ubi nec aerugo, nec tinea demolitur, nec fures effodiunt, 110.0058C| nec furantur (Matth. VI). Castigemus carnem nostram cum jejuniis et vigiliis; mortificemus voluptatem corporis, ut in nobis vigeat virtus animae. Omnis enim anima quae afflicta non fuerit in die hoc, peribit de populis suis. Hoc est patenter dicere, Quisquis in praesenti vita deliciose et segniter vivit, exterminabitur de coetu sanctorum, quando justus judex bene certantibus praemia reddet aeterna, otiosis autem et negligentibus supplicia tribuet sempiterna. In hac quidem praesenti septimana, fratres, secundum constitutionem sanctorum Patrum, quarta et sexta feria, nec non et sabbato, nobis jejunandum est, ut in diebus propitiationis per jejunia et eleemosynas, per preces et supplicationes, misericordiam in conspectu conditoris nostri invenire mereamur. 110.0058D| Nullus se nostrum in praedictis diebus ab ecclesiae conventu subtrahat, sed magis se ibidem inter sacra missarum solemnia Deo cum lacrymis et compunctione cordis orando commendare studeat: quatenus remissionem praeteritorum peccatorum percipiat, et per gratiam adjutus in futuro, melius se a peccatis omnibus observare queat: praestante ipso Redemptore nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXI. IN FESTIVITATE SANCTI MICHAELIS ARCHANGELI. Beati Michaelis solemnia, fratres charissimi, celebrantes, libet nos aliquid vobis de hac festivitate 110.0059A| dicere, quatenus mens vestra eo valentior ad coelestia se erigat, quo se cognoscit eorum memoriam venerari in terris, quorum habitatio est semper in coelis. Bene ergo praevisum est nobis a sanctis Patribus, ut qui sanctorum martyrum atque confessorum per totum annum varias celebrationes habemus, in diebus natalium eorum, quando de morte triumphaverunt et ad vitam renati sunt aeternam, saltem vel una die sanctorum archangelorum memoriam solemniter veneraremur, ut quorum omnes semper indigemus auxilio contra hostis antiqui insidias, etiam in communi conventu pariter eorum a Domino postularemus suffragia. Angelorum quippe et hominum naturam ad cognoscendum se Dominus condidit, quam dum consistere ad aeternum 110.0059B| voluit, etiam procul dubio ad suam similitudinem creavit. Novem vero sunt ordines angelorum, decimus quoque homo est creatus, qui conditori suo nec post culpam periit, quia hunc aeterna sapientia per carnem miraculis coruscans, quasi ex lumine testae, reparavit. Nam testante sacro elogio, scimus angelos, archangelos, virtutes, potestates, principatus, dominationes, thronos, cherubim atque seraphim, qui in superni regis castris semper devoti persistunt, est ab ejus laude nunquam cessabunt. Sed tamen sciendum quod angelorum vocabulum nomen est officii, non naturae. Nam sancti illi coelestis patriae semper quidem sunt spiritus, sed semper vocari angeli nequaquam possunt; quia tunc solum sunt angeli, cum per eos aliqua nuntiantur. Unde 110.0059C| et per Psalmistam dicitur: Qui facit angelos suos spiritus (Psal. CIII); ac si patenter dicat: Qui eos quos semper habet spiritus, etiam cum voluerit, angelos facit. Sed tamen mos ecclesiasticus obtinuit, propter significationem multifariam quam unum nomen spiritus continet, quod illi coelestis Hierusalem cives angeli generaliter nuncuparentur; Graeca etenim lingua, angeli, nuntii, archangeli vero summi nuntii vocantur. Hi autem qui minima nuntiant, angeli; qui vero summa annuntiant, archangeli vocantur; qui idcirco etiam privatis nominibus censentur, ut signetur per vocabula etiam in operatione quid valeant. Neque enim in illa sancta civitate, quam visione omnipotentis Dei plena scientia perficit, idcirco propria nomina sortiuntur, ne eorum 110.0059D| nomine personae sine nominibus sciri non possint: sed cum ad nos aliquid ministraturi veniunt, apud se nomina a ministeriis etiam trahunt; Michael, namque, quis sicut Deus? Gabriel autem fortitudo Dei, Raphael vero dicitur medicina Dei. Et quoties mirae aliquid virtutis agitur, Michael mitti perhibetur, ut ipso actu et nomine detur intelligi quod nullus potest facere quod facere praevalet Deus. Unde et ille antiquus hostis, qui se ad similitudinem ejus superbus extulerat, in fine mundi cum Michaele archangelo praeliaturus esse perhibetur, ut per Michaelem peremptus discat quia ad similitudinem Dei per superbiam nullus exsurgat. Ad Mariam quoque Gabriel mittitur, quia Dei fortitudo 110.0060A| nominatur: illum quippe nuntiare veniebat, qui ad debellandas aereas potestates humilis apparere dignatus est. Raphael quoque, qui ad curandum Tobiae oculos mittitur, dignum videlicet fuit ut Dei medicina vocaretur. Sciendum ergo est quod ipsi angelici spiritus, cum ad nos veniunt, sic exterius implent ministerium ut tamen nunquam desint interius per contemplationem. Et mittuntur igitur et assistunt, quia Deo ubique praesentes sunt: amant et obediunt atque in humilitate persistunt; fruuntur bono inaestimabili, et ob hoc gaudent laetitia inenarrabili. Pacem inter se habent perpetuam, et pacem nobiscum tenere optant. Sunt pii, benigni, misericordes, pleni dilectione, nihil Deo charius ducunt, et ad hunc amorem nos accendere volunt. 110.0060B| Finem gaudii sui non pertimescunt, et hanc securitatem nos secum in coelis habere cupiunt. Sed haec, fratres, me loquente, introrsus vos ad vosmetipsos reducite, secretorum vestrorum merita cogitationesque discutite. Videte si quid jam boni vobiscum intus agitis, videte si in numero horum agminum, quae breviter tangendo perstrinximus, sortem vestrae vocationis invenitis. Vae autem animae quae in se de his bonis quae numeravi, minime aliquid recognoscit, eique adhuc vae deterius imminet, si privatam se donis intelligit et nequaquam gemit. Quisquis ergo talis est, fratres mei, gemendus est valde, quia non gemit. Pensemus igitur accepta electorum munera, et virtute qua possumus, ad amorem tantae sortis anhelemus. Qui in se donorum gratiam minime recognoscit, 110.0060C| gemat; qui vero in se minorem cognoscit, majorem aliis non invideat, quia et supernae illae distinctiones beatorum spirituum ita sunt conditae, ut aliae aliis sint praelatae, sed tamen omnes una eademque charitate sociatae. Diligamus nos, fratres charissimi, invicem, diligamus et illos coelestis patriae spiritus, et illorum coelestem conversationem, quantum possumus, in bonis moribus imitemur. Diligamus ante omnia et super omnia conditorem nostrum, deprecantes ejus clementiam, ut qui nos ab initio inter sanctorum angelorum consortia ascribi voluit, sanctorum archangelorum suorum precibus exoratus, ad eorum societatem nos pervenire faciat Jesus Christus Dominus noster, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula 110.0060D| saeculorum. Amen. HOMILIA XXXII. IN REVELATIONE SANCTI MICHAELIS. Memoriam beati Michaelis archangeli toto orbe venerandam ipsius et opere condita et consecrata nomine demonstrat ecclesia. Quae non metallorum fulgore, sed privilegio commendata signorum; vili facta schemate, sed coelesti est praedita virtute, ut pote quia fragilitatis humanae memor archangelus, e coelo veniens, ad promerendam ibi mortalibus supernorum gratiam donorum, propria manu sua condere dignatus est. Vertice siquidem montis excelsi posita, de corpore ejusdem saxea, speluncae instar praecavata ostenditur. Est autem locus in Campaniae 110.0061A| finibus ubi inter sinum Adriaticum et montem Garganum civitas Sepontus posita est, qui a moenibus civitatis ducentis duodecim milliaribus porrectus, in cacumine supremo, beati archangeli praefatam gestat ecclesiam. Hanc mortalibus hoc modo cognitam, libellus in eadem positus indicat. Erat in ea civitate praedives quidam nomine Garganus, qui et ex eventu suo monti vocabulum dedit. Hujus dum pecora, quorum infinita multitudine pollebat, passim per devexi montis latera pascerentur, contigit taurum armenti gregis consortia spernentem, singularem incedere solitum, et ad extremum redeunte pecore domum non esse regressum. Quem dominus, collecta servorum suorum multitudine, per devia quaeque requirens, invenit tandem in vertice 110.0061B| montis prae foribus cujusdam speluncae assistere; itaque permotus cur solivagus incederet, arrepto arcu, appetiit illum sagitta toxicata, quae, velut venti flamine retorta, eum a quo jacta est mox reversa percussit. Turbati cives et stupefacti qualiter res fieret effectu, non enim propius accedere audebant. Consuluit episcopum quid facto opus sit, qui indicto jejunio triduano, a Deo monuit esse quaerendum: quo peracto sanctus Domini archangelus episcopum per visionem alloquitur dicens: Jam benefecisti, quod homines latebat, a Deo quaerendo mysterium, videlicet hominem suo telo percussum sciatis, et hoc mea gestum voluntate. Ego enim sum Michael archangelus, qui in conspectu Domini semper assisto, locumque hunc in terris incolere tutumque servare 110.0061C| instituens, hoc volui probare judicio, omnium me quae ibi geruntur ipsiusque loci esse inspectorem atque custodem. His revelatione compertis consuetudinem fecerunt cives hic Deum precibus, sanctumque deposcere Michaelem, duas quidem ibi januas cernentes, quarum australis, quae et major erat, aliquot gradibus in occasum vergentibus adiri poterat. Sed nec ultra ad praeruptam cryptam intrare ausi, prae foribus quotidie orationi vacabant. Haec inter Neapolitae, paganis adhuc ritibus oberrantes, Sepontinos et Beneventinos, qui quinquaginta millibus a Seponto distant, bello lacessere tentant; qui antistitis sui monitis edocti, triduo petunt inducias, ut triduano jejunio liceret, quasi fidele patrocinium, sancti Michaelis implorare praesidium. 110.0061D| Quo tempore pagani ludis obscenis, falsorum invitant auxilia deorum. Ecce autem nocte ipsa quae belli praecederet diem, adest in visione sanctus Michael antistiti, preces dixit exauditas, victoriam spopondit adfuturam, et quarta diei hora bello praemonet hostibus occurrendum. Laeti ergo mane, et de angelica certi victoria, obviant Christiani paganis, atque in primo belli apparatu Garganus mons immenso tremore concutitur, fulgura crebra volant, et caligo tenebrosa totum montis cacumen obduxit. Impletur prophetia quae Deum laudans, ait: Qui facit angelos suos spiritus, et ministros suos flammam ignis (Psal. CIII); fugiunt pagani, partim ferro hostium, partim igniferis impulsi sagittis, ut Neapolim 110.0062A| usque sequentibus, atque extrema quaeque cedentibus adversariis, moenia tandem suae urbis moribundi subintrant, qui queant evadere periculum: compertum enim erat quod angelus Dei in adjutorium venit Christianis. Nam et sexcentos ferme suorum fulmine videbant interfectos; Regi regum Christo continuo colla submittentes, armis induuntur fidei. Cum vero hi domum fuissent reversi victores, vota Domino gratiarum ad templum referrent archangelo, vident mane juxta januam septentrionalem, quam praedixi, instar posteriora pusilla quasi hominis vestigia, marmore arctius impressa, agnoscuntque beatum Michaelem hoc praesentiae suae signum voluisse monstrare, ubi postea culmen appositum, et altare impositum, ipsaque ecclesia ob signa vestigiorum. 110.0062B| Oppidania est vocata. Multa dubitatio erat inter Sepontinos quid de loco agerent, et si intrare vel dedicare illic ecclesiam debeant. Unde collatione facta, ad orientem loci illius beati Petri apostolorum principis nomine condunt ecclesiam et dedicant, in qua etiam beatae semper virginis Mariae sanctique Baptistae Joannis altaria statuunt. Tandem antistes, salubri reperto consilio, Romanum episcopum quid de his agendum sit per nuntios sciscitatur, qui tunc forte in monte Saraptim, quinquagesimo fere milliario a Romana urbe distabat, quem incolae sancti. Silvestri cognomine vocant, eo quod ipse quondam ibi exsul pro fidei persecutione delituerit in monte hoc Saraptim, quique talia mandata remisit. Si hominis est illam dedicare basilicam, hoc maxime die 110.0062C| quo victoria data est, fieri oportet; sin autem alias sancto provisori loci placuerit, eodem die, praecipue illius est in hoc voluntas quaerenda. Hoc ergo tempore imminente, agamus ambo triduanum cum civibus nostris jejunium, sanctam Trinitatem rogantes ut munera quae per summum suae sedis ministerium conferre dignatus est, ad certum usque finem perducat. Factumque est ut suggesserat antistes: nocte vero constituti jejunii summus angelus Domini, sanctus Michael, episcopo Sepontino per visionem apparens. Non est, inquit, vobis opus hanc quam ego aedificavi dedicare basilicam: ipse enim qui condidi etiam dedicavi: vos tantum intrate, et me assistente patrono, precibus locum frequentate; et te quidem cras ibi missam celebrante, populus juxta morem 110.0062D| communicet: meum autem erit ostendere quomodo per memetipsum locum consecraverim ipsum. Adveniunt mane cum oblationibus, et magna instantia precum intrant portam australem. Et ecce longa porticus in aquilonem porrecta, atque illam attingens posterulam januam extra quam vestigia marmore diximus impressa. Sed priusquam huc pervenias, apparet ad orientem basilica praegrandis, ad quam per gradus ascenditur. Haec cum ipsa porticu sua quingentos fere homines capere videbatur altare venerandum, rubroque contectum palliolo, prope erat medium parietis, meridiem ostendens: in gyro autem ipso domus angulosa, non in morem operis humani parietibus erectis, sed instar speluncae 110.0063A| praeruptis, et saepius eminentibus asperata scopulis, culmine quoque diversae altitudinis, quod hic vertice, alibi manu vix possit attingi. Credo quod, docente archangelo Domini, non ornatum lapidum, sed cordis quaerere ac diligere puritatem oporteat. Vertex vero montis extrinsecus partim cornea silva tegitur, partim virenti planitie dilatatur. Missarum itaque celebratione completa, magno attoniti gaudio, quique redierunt in sua loca: episcopus autem, delegato ministrorum, cantorum sacerdotumque officio, et mansione constructa, omnem ibidem quotidie psalmorum missarumque cursum congruo praecepit ordine celebrari. Nullus autem hic est nocturno tempore ausus ingredi, sed aurora transacta, matutinos ibi decantant hymnos. Ex ipso autem saxo quo 110.0063B| tegitur sacra aedes ad aquilonem altaris, dulcis et nimium lucida guttatim aqua dilabitur, quam incolae stillam vocant. Ab hoc et vitreum vas, ejusdem receptui praeparatum, argentea pendet catena suspensum, morisque est populo communiter singulos ad hoc vasculum ascendere per gradus, dominique coelestis degustare liquorem: nam et gustu suavis est et tactu salubris. Denique nonnulli post longas febrium flammas, hanc haustam stillam, celeri confestim refrigerio potiuntur salutis. Innumeris quoque et aliis modis ibi crebro sanantur aegroti, et multa angelicae tantum potestatis licet (sic) geri miracula comprobantur: maxime tamen ejusdem die natalis ejus, cum et de provinciis circumpositis plus solito conflua turba occurrat, et angelicae virtutis major 110.0063C| quodammodo credatur adesse frequentia, ut quod spiritaliter dixerunt apostoli et corporaliter agi videatur, quod angeli sunt administratorii spiritus in ministerium missi, propter eos qui haereditatem capiunt salutis (Heb. I). In Christo Jesu Domino nostro, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXIII. IN NATALI SANCTI MARTINI CONFESSORIS ATQUE PONTIFICIS. Largiente divina gratia convenistis hodie, fratres charissimi, ad celebrandum festum sancti Martini pontificis: cujus inter caeteros natales et memorias sanctorum Patrum nobilis et eminens exstat solemnitas; et merito, quia a primis rudimentis vitae humanae ita gratiae divinae aptatus est, ut in pueritiae suae 110.0063D| tempore, quando primum electione Dei fuerat advocatus, statim appareret perfectus. Denique cum necdum sacra unda baptismatis fuisset regeneratus, sed tantum verbo fidei imbutus ac catechumenus esset effectus, quodam tempore, cum jam nihil praeter arma et simplicem militiae vestitum haberet, media hieme, quae solito asperior inhorruerat, adeo ut plerosque vis algoris exstingueret, obvium haberet, in porta Ambianensium civitatis, pauperem nudum, qui cum praetereuntes ut sui misererentur oraret, omnesque miserum praeterirent, intellexit vir Deo plenus, sibi illum, aliis misericordiam non praestantibus, reservari. Quid tamen ageret, nesciebat, qui nihil praeter chlamydem qua indutus erat, habebat: jam enim reliqua 110.0064A| in opus simile consumpserat. Arrepto itaque ferro quo accinctus erat, mediam dividit, partemque ei pauperi tribuit, reliqua rursus induitur. Qui cum a circumstantibus irrisus esset, quod cum deformi truncatoque habitu videretur, quasi in nullo laesus ignoscens, ad remunerationem attendebat futuram. Nocte igitur sequenti, cum se sopori dedisset, vidit Christum chlamydis suae, qua pauperem contexerat, parte vestitum, intueri diligentissime Dominum, vestemque quam dederat, jubetur agnoscere. Mox ad angelorum circumstantium multitudinem audivit Jesum clara voce dicentem: Martinus adhuc catechumenus hac me veste contexit. Attenditis, fratres, a quanta perfectione iste vir sanctus coeperit conversationis suae initium; nam hinc conjicere potestis 110.0064B| ad quem finem cursus sui pertenderit statum. Viginti ergo annorum baptismi sacramentum suscepit, et non multo post haec militiam deserens, sancto Hilario confessori adhaerens, fit monachus; in quo proposito tam nobiliter degebat, ut etiam signis et miraculis Dominus ejus comprobaret studium. Interea Turonensium Ecclesiae episcopus ordinatur, in quo gradu etiam ita temperavit religionis habitum, ut in monacho posses pastoris cognoscere primatum, et in pastore mirari monastici rigoris actum. Quid plura? Fit quidem per omnia evangelicae insignis assertor doctrinae, et in miraculorum frequentia apostolicae par gratiae; de quo videlicet, Sulpitio Severo scribente, insigne exstat volumen. Nam daemonum legiones ab obsessis catervis hominum expulit: varias 110.0064C| aegritudines infirmantium abigens, saluti pristinae erutos reddidit, debiles et leprosos verbo curavit, sanctique Spiritus gratia revelante, multa futura seu praesentia praedixit. Praeter haec quoque trium mortuorum suscitator praedicatur esse magnificus. Angelicis saepe visitatus est officiis, atque sanctorum apostolorum, et praecipue Dei genitricis est consolatus alloquiis. O vir beatus et verus Israelita, in quo dolus non fuit! Neminem temere judicavit, neminem injuste damnavit, nulli malum pro malo reddidit, contra omnes injurias et adversariorum calumnias patientissimus exstitit. Plerumque etiam pro eorum qui obtrectatores illius erant solebat flere peccatis, qui remotum illum et quietum venenatis linguis et vipereo ore carpebant. Nunquam 110.0064D| in ore illius nisi Christus, nunquam in illius corde nisi pietas, nisi pax, nisi misericordia, nisi charitas erat. Ecce, fratres, qualem et quantam lucernam Christus super candelabrum in Ecclesia sua posuit, ut omnes qui ingrediuntur, lumen videant. Quis nostrum est qui non in conversatione ejus lucem, in doctrina splendorem, in exemplis claritatem invenire possit: sed quia nullus est qui non possit, videte ne quis sit qui non velit: non enim facile evaserimus vindictam, si tantam neglexerimus gratiam. Omnes gaudemus celebrare festum Martini, attendamus ut sequamur exempla Martini, quo pervenire possimus ad praemium Martini. Non simus ergo superbi, elati, arrogantes, vaniloqui, mendaces, iracundi, 110.0065A| maledici, invidi, blasphemi, detractores, avari, ebriosi, libidinosi et voluptatum saeculi amatores, utique quod non fuit Martinus; sed simus humiles, obedientes, veraces, mites, patientes, benigni, misericordes, pacifici, boniloqui, largi, sobrii, continentes, longanimes, pleni dilectione Dei et proximi, quod sine dubio fuit Martinus. Sic quoque placebimus Martino, et sic intercessorem poterimus semper ipsum habere Martinum: quod nobis ejus gratia praestare dignetur, qui confessorem suum sibi feliciter servientem gaudium aeternum intrare fecerat, et super omnia sua constituerat, Jesus Christus Dominus noster, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXIV. IN NATALI SANCTI ANDREAE APOSTOLI.( Evangelium Joan. I.) 110.0065B| Ex lectione sancti Evangelii quae modo lecta est, fratres charissimi, potestis perpendere, et perpendentes cognoscere, quantum distat in imo jacens pusillanimitas infirmitatis nostrae a soliditate perfectionis apostolicae, et quam longe differt protervitas nostra a praecedentium Patrum obedientia. Audistis ergo quod ad unius jussionis vocem Petrus et Andreas, relictis retibus, secuti sunt Redemptorem. Nulla vero hunc facere adhuc miracula viderant, nil ab eo de praemio aeternae retributionis audierant, et tamen ad unum Domini praeceptum hoc quod possidere videbantur obliti sunt. Quanta nos ejus miracula vidimus? quot flagellis affligimur? quantis minarum 110.0065C| asperitatibus deterremur, et tamen vocantem sequi contemnimus. In coelo jam sedet, qui de conversione nos admonet; jam jugo fidei colla gentium subdidit, jam mundi gloriam stravit, jam ruinis ejus crebrescentibus, districti sui judicii diem propinquantem denuntiat; et tamen superba mens nostra non vult hoc sponte deserere quod quotidie perdit in vita. Quid ergo, fratres charissimi, in ejus judicio dicturi sumus, qui ab amore praesentis saeculi nec praeceptis flectimur, nec verberibus emendamur. Sed fortasse aliquis tacitis secum cogitationibus dicit: Ad vocem Dominicam uterque iste piscator quid aut quantum dimisit, qui pene nihil habuit? Sed in hac re, fratres charissimi, affectum debemus potius pensare quam censum. Multum reliquit qui sibi nihil 110.0065D| retinuit; multum reliquit qui, quamlibet parvum, totum deseruit. Certe nos et habita cum amore possidemus, et quae minime habemus, ex desiderio quaerimus. Multum ergo Petrus et Andreas dimisit, quando uterque etiam desideria habendi dereliquit. Multa, fratres, relinquitis, si desideriis renuntiatis. Exteriora etenim nostra, quamvis parva sint, sufficiunt, si interiora cordis tota offerantur. Cor namque et non substantiam pensat Deus, nec perpendit quantum in ejus sacrificio, sed ex quanto offeratur. Regnum Dei tantum valet quantum habes. Valuit namque Zachaeo in dimidio substantiae, quia dimidium aliud ad hoc quod injuste abstulit, restituendum in quadruplum servavit. Valuit Petro et Andreae, dimissis 110.0066A| retibus et navi; valuit viduae duobus minutis; valuit alteri calicem aquae frigidae. Regnum itaque Dei, ut diximus, tantum valet quantum habes; nunquam est vacua manus a munere, si arca cordis repleta est bona voluntate. Hinc etenim Psalmista dicit: In me sunt, Deus, vota tua, quae reddam laudationes tibi (Psal. LIII). Ac si aperte dicat: Et si exterius munera offerenda non habeo, in memetipso tamen invenio quod in ara tuae laudis impono; nihil quippe Deo offertur ditius voluntate bona: voluntas autem bona est sic adversa alterius sicut nostra pertimescere; sic de prosperitate proximi sicut de nostro profectu gratulari: aliena damna, nostra credere, aliena lucra, nostra deputare; amicum non propter mundum, sed propter Deum diligere; inimicum 110.0066B| etiam tolerare: nulli quod pati non vis facere; nulli quod tibi juste impendere desideras, negare; necessitati proximi juxta vires concurrere, sed prodesse etiam ultra vires velle. Sed hoc bonae voluntatis sacrificium, fratres, nunquam plene persolvitur, nisi mundi hujus cupiditas perfecte deseratur: nam quidquid in eo concupiscimus, hoc procul dubio proximis invidemus. Et quia semper invidia a bona voluntate discordat, mox haec mentem ut ceperit, illa discedit. Unde praedicatores sancti, ut possent proximos perfecte diligere, studerunt in hoc saeculo nihil amare: aestimantes nihil opulentius esse charitate, quae se tenentes facit omnibus bonis abundare. Quia ergo, fratres charissimi, beati Andreae natalitia celebramus, debemus imitari quod colimus. Hoc 110.0066C| etiam in sanctorum apostolorum memoriis veneramur quod statim, vocante Domino, perfecte terrena reliquerunt, quo intentius appeterent coelestia, et cum Christo tenere possent regna superna; ita et nos, Domino jubente, despiciamus quae terrena sunt, ac, relictis temporalibus, mercemur aeterna. Si autem necdum possumus relinquere propria, saltem non concupiscamus aliena. Si necdum mens nostra accenditur igne charitatis, in ambitione sua habeat frenum timoris; et sic proventu suo roborata, dum ab alienorum appetitu compescitur, quandoque ad propria contemnenda perducatur. Interim vero, donec illa perfectio nobis a Domini gratia veniat, non negligamus, fratres, de substantia nostra eleemosynas facere, hospitalitatem diligere, et indigentibus proximis 110.0066D| nostris in omni bono communicare; ac sic, largiente Domino, poterimus ad majora conscendere, quia talibus hostiis promeretur ipse Deus: ad cujus visionem nos perducere dignetur ipse, qui est nobis via, qui est veritas, qui est vita, Jesus Christus Dominus noster, qui vivit et regnat cum Patre et Spiritu sancto Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXV. IN NATALI APOSTOLORUM. Si omnium sanctorum martyrum grata nobis debet esse solemnitas, fratres charissimi, quanto gratior eorum qui praesentem secuti sunt principem martyrum: si agnorum, quanto magis arietum. Illorum enim filii non generatione carnis, sed imitatione 110.0067A| virtutis, facti sunt omnes qui posterius usque ad mortem confessi sunt Christum. Hos obtulerunt populi gentium, de quibus Psalmista ante cantavit, dicens: Afferte Domino filios arietum (Psal. XXVIII). His primum Dominus, cum ad confessionem sui nominis hortaretur, non solum se promisit victoriae coronatorem, sed et certaminis adjutorem. Etiam in ipsis et posteros admonebat, qui quod dicebat, scriptum posteris relinquebat. Illis ergo ait, exhortans eos: Cum autem adducunt vos ad principes et potestates, nolite cogitare quid respondeatis, vel quid loquamini. Non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis (Matth. X). Meditari vetuit, et confiteri praecepit: maluit enim auferre praesumptionem humanam, et gratiam donare 110.0067B| divinam, ut in semetipsis timidi, et in Deo fuissent audaces. Unde et in alio psalmo vox martyrum Deo dicit, quasi ex parte humanae fragilitatis, verendo: Eripe me de inimicis meis, Deus meus; et ab insurgentibus in me libera me (Psal. XVII); et paulo post, de auxilio divino confidens, dicit: Fortitudinem meam, Domine, a te custodiam (Ibid.). Supra caeteras enim turbas fidelium nec non antiquorum justorum et prophetarum, eminentes apostolos suos volens Dominus ostendere, dixit ad illos: Beati oculi qui vident quae vos videtis, et aures quae audiunt quae vos auditis: multi enim prophetae et justi voluerunt videre quae vos videtis, et non viderunt; et audire quae auditis, et non audierunt (Luc. X). Et item alibi: Jam, inquit, non dicam vos servos, quia 110.0067C| servus nescit quid faciat dominus ejus. Vos autem dixi amicos, quia omnia quaecunque audivi a Patre meo, nota feci vobis (Joan. XV). Eisdem ait item alio loco: Quaecunque alligaveritis super terram, erunt ligata et in coelo (Matth. XVIII). Item alibi (Matth. XIX), sciscitanti Petro quid sibi et sociis suis profuisset reliquisse omnia et sequi Redemptorem, respondit dicens: Amen dico vobis quod vos qui secuti estis me, in regeneratione cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae, sedebitis et vos super sedes duodecim judicantes duodecim tribus Israel. Isti sunt lux mundi (Matth. V), quia per ipsos lumen fidei et verae scientiae primum Dominus huic mundo tradidit, et ab errorum ac peccatorum tenebris gentes et populos eruit. Isti sunt sal terrae, quia per ipsos terrigenae 110.0067D| condimentum saporis vitae aeternae perceperunt, ut restringerent carnis lasciviam, et a putredine peccatorum et vitiorum vermibus servarentur illaesi. Isti sunt duodecim lapides pretiosi, quos in fundamento coelestis aedificii positos Joannes in Apocalypsi sua describit (Apoc. XXI), quia praedicatio eorum Ecclesiae fundamenta locavit. Unde et Paulus ait: Vos estis cives sanctorum et domestici Dei: superaedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum (Eph. II). Isti sunt duodecim portae Jerusalem novae, quae de coelo descendit, quia per ipsos januam fidei primum intravimus, et inter cives sanctorum enumerati sumus. Haec ergo considerantes, fratres charissimi, recolamus quae tanti duces populi Dei 110.0068A| nos docuerunt. Studeamus factis implere quae illi jusserunt; discamus eorum exemplo mundi divitias contemnere, praesentis saeculi voluptatem non amare, regnum coeleste desiderare; Christo nihil praeponere, sed ejus mandatis in omnibus obedire; paupertatem rerum praesentium diligere, virtutum divitias habere, sapientiae thesaurum appetere, spiritales delicias quaerere: nulli invidere, sed omnes homines diligere, amicos in Deo, et inimicos propter Deum, quia haec est sola vera dilectio: nam amor carnalis et vitiosus in praecipitium trahit et comparatur odio; unde scriptum est: Qui vult amicus esse hujus saeculi, inimicus Dei constituitur (Jac. IV). Isti ergo principes nostri, Dei amore perfectissimi, et proximorum dilectione repleti, hinc potuerunt mundi 110.0068B| impetum vincere et cruentum saeculum domare, quia nihil amaverunt in omni re, nisi Dei voluntatem. Ita et nos, fratres, diligamus in omnibus rebus Dei facere voluntatem, et creatorem nostrum amemus in semetipso, creaturam vero in conditore suo: et sic habebimus ordinatissimam charitatem, quia Deus charitas est, et qui diligit hanc dilectionem, diligit Deum; et si ita dilexerimus, diligit nos ipse Deus, diligunt et nos sancti apostoli judices nostri, et exorant pro nobis, ut in universali judicio Christi cum ipsis in perpetuum coronemur: quod ipse praestare dignetur judex et Dominus noster, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXVI. IN NATALI MARTYRUM. 110.0068C| Quia beati martyris natalis hodie illuxit dies, quem vobiscum, fratres charissimi, voluit nos Dominus celebrare, aliquid, donante illo, de martyrum gloria et patientia disseramus. Gloria quidem mundana ab ipsis contempta est, et ideo patientia probata est: nam gloria eorum abscondita latebat in coelis, quia patientia eorum exercebatur in terris; qui non exhorret eorum patientiam, perveniet ad gloriam. Miseria enim putatur pati dura et aspera in carne, quia revera molestum est; nisi esset omnibus molestum, non esset martyribus gloriosum. Multis ergo lascivis et avaris martyres sancti insanire visi sunt, quando pro Christi nomine tanta patiebantur: et eum semper veraciter confitebantur, 110.0068D| ut ergo negarent urgebantur. Alii vero virgis et flagellis diutissime sunt verberati, alii fustibus et plumbatis caesi, alii membratim laniati, alii gladio occisi, alii excoriati, pice et plumbo liquato perfusi, alii ardore prunarum cruciati, alii flammis exusti, alii in mare mersi, alii bestiis deputati, alii carcerum sunt horrore et fame necati. Quot enim poenarum et mortium genera hostis excogitare poterat, tot martyribus sine ulla miseratione infligebat; sed ipsi licet in aperto horrida paterentur, in occulto tamen ineffabiliter coronabantur. Multi quidem gloriam terrenam quaesierunt, multi viri fortes et pro patria sanguinem fundendum esse duxerunt nec fundere dubitaverunt, qui gloriam etiam post mortem apud posteros haberent: 110.0069A| sed quae illorum gloria martyribus comparatur! Quis potuit invenire imperator quod potuit invenire piscator. Imperatorum, consulum et virorum fortium, qui orbem armis domuerunt et subjugaverunt, sepulcra sunt Romae: ad cujus sepulcrum intrare dignatus est imperator: et tamen, diademate deposito ad sepulcrum suum orantem, suscepit eum piscator: ecce, si terrena gloria fuerat concupiscenda martyribus, nec ipsa fraudati sunt, qui honorem tamen inter angelos quaesierunt. Videmus eorum glorias in terris, et stupemus; quid pateremur, si in coelo videremus: quantus nos stupor admirationis apprehenderet, si videremus martyres inter angelos gloriantes, quorum natalitia videmus populos celebrantes. Sed nos volumus gaudere cum sanctis, et 110.0069B| tribulationem mundi nolumus sustinere cum illis: qui enim sanctos martyres, vel in quantum potuerit, noluerit imitari, ad eorum beatitudinem non poterit pervenire. Sic et Apostolus praedicat, dicens (II Cor. I): Si fuerimus socii passionum, erimus et consolationum. Et Dominus in Evangelio: Si mundus, inquit, vos odit, scitote quia me priorem vobis odio habuit (Joan. XV). Recusat esse in corpore, qui odium non vult sustinere cum capite. Sed dicit aliquis: Et quis est qui possit beatorum martyrum vestigia sequi; huic ego respondeo: Quia non solum martyres, sed etiam ipsum Dominum cum ipsius adjutorio, si volumus, possumus imitari. Audi non me, sed ipsum Dominum generi humano clamantem ac dicentem: Discite a me quia mitis sum et humilis 110.0069C| corde (Matth. XI). Audi et beatum Petrum admonentem: Christus, inquit, pro vobis passus est, relinquens vobis exemplum, ut sequamini vestigia ejus (I Petr. II). Ecce Christus dicit: Discite a me; beatus Petrus dicit: Ut sequamini vestigia ejus. Similiter apostolus Paulus clamat: Imitatores Dei estote, sicut filii charissimi (Eph. V). Quid ad haec respondebimus, fratres, vel quam excusationem habere poterimus? Si tibi aliquis dicat ut virtutes quas fecit Dominus debeas imitari, justa potest esse excusatio tua, quia virtutes et mirabilia facere non omnibus datum est; juste autem et caste vivere, et charitatem cum omnibus custodire cum Dei adjutorio, omnibus praeceptum est. Nam et ipse Dominus non dixit: Discite a me mortuos suscitare, super aquas siccis 110.0069D| pedibus ambulare; non dixit; sed quid ait? quia mitis sum et humilis corde; et iterum: Diligite inimicos vestros, et benefacite his qui oderunt vos: sicut et Pater vester coelestis solem suum oriri facit super bonos et malos (Luc. VI). Et licet sint alia multa in quibus Deum debeamus et beatos martyres imitari, ista tamen duo praecipua sunt: id est, ut mites simus et humiles corde, et inimicos nostros toto corde et totis viribus diligamus. De diligendis inimicis, fratres charissimi, nullus unquam in veritate se poterit excusare. Potest mihi aliquis dicere: Non possum jejunare, non possum res meas totas pauperibus dare, et in monasterio Deo servire; nunquid potest dicere: Non possum diligere? Sed dicit aliquis: 110.0070A| Tanta mala mihi inimicus meus fecit ut eum nulla ratione possim diligere. Attendis quid tibi fecerit homo, et non attendis quid tu feceris Deo: si conscientiam tuam diligenter discutis et inquiris, sine ulla compensatione majora tu peccata committis in Deum quam in te commiserit homo: et qua fronte vis ut tibi Deus dignetur dimittere multum, cum tu non acquiescis dimittere parum? Vos autem, fratres, quia quotidie dicitis Deo in oratione: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Matth. VI), dimittite et dimittetur vobis; ipsa enim Veritas clamat terribiliter et dicit: Si vos non dimiseritis hominibus peccata eorum, nec vobis Pater vester coelestis dimittet peccata vestra. Imitemur ergo sanctos martyres Christi in fide, in 110.0070B| humilitate, in mansuetudine, in patientia, in longanimitate, in dilectione; et sic poterimus ipsos martyres apud Deum habere intercessores, ita ut deleantur peccata nostra, et praemia aeterna nobis conferantur: praestante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXVII. IN NATALI SANCTORUM CONFESSORUM. Hodie, fratres charissimi, sancti confessoris nostri celebramus diem, quo hanc vitam laboriosam derelinquens, in vitam renatus est perpetuam; quo finivit laborem certaminis, et percepit praemium confessionis. Sicut enim sanctorum martyrum, ita et beatorum confessorum 110.0070C| solet triumphos celebrare Ecclesia: illorum, quia agonem explentes, palmam martyrii meruerunt; istorum, quia in verae fidei confessione persistentes, coronam vitae acceperunt. Et merito utrique pari ratione honorantur, quia utrique veri testes Christi et veri laudatores exstiterunt: nam martyres Graece, testes interpretantur; confessores vero Latine laudatores significant. De ipsis enim Dominus dicit: Qui me confessus fuerit coram hominibus, confitebor et ego eum coram Patre meo qui est in coelis (Matth. X). Sed haec confessio, fratres, non tantum ore, sed etiam corde simul et opere tenenda est; ipsa enim Veritas ait: Non omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum: sed qui facit voluntatem Patris mei qui in coelis est, ipse 110.0070D| intrabit in regnum coelorum (Matth. XI). Hic enim sanctus ideo Domino placuit quia intus per credulitatem, et foris per praedicationem ac boni exempli operationem, rite Dominum laudavit. Iste quidem ex eorum servorum numero est qui secundum Domini parabolam, veniente domino suo, commendata sibi talenta cum lucro reportavit, atque bene remuneratus, in gaudium domini sui intravit. Servus ergo qui geminata talenta retulit, a domino laudatur, atque ad aeternam remunerationem perducitur: cui et voce dominica dicitur: Euge, serve bone et fidelis, quia super pauca fuisti fidelis, super multa te constituam: intra in gaudium domini tui (Matth. XXV). Pauca quippe sunt bona omnia praesentis vitae, quamlibet 110.0071A| multa videantur. Sed tunc fidelis servus supra multa constituitur quando, devicta omni corruptionis molestia, de aeternis gaudiis in illa coelesti sede gloriatur. Tunc ad domini sui gaudium perfecte intromittitur, quando in aeterna illa patria assumptus, atque angelorum coetibus admistus, sic interius gaudet de munere ut non sit jam quod exterius doleat de corruptione. Sanctus ergo iste, Domino jubente bene vigilavit, et beatus est servus, quia cum venit Dominus ejus invenit eum vigilantem. Ipse namque vigilat qui ad aspectum veri luminis mentis oculos apertos tenet; vigilat, qui servat operando quod credit; vigilat, qui a se torporis et negligentiae tenebras repellit. Hinc etenim Paulus dicit: Evigilate, justi, et nolite peccare (I Cor. XV). Fecit 110.0071B| enim illum Dominus discumbere cum sanctis suis, id est, in aeterna quiete refoveri. Et transiens ministrabit illi, quia lucis suae illustratione eum satiat; transire enim Domini est in claritatis suae speculationem nos ducere; cum eum quem in humanitate in judicio cernimus, etiam in divinitate post judicium videmus. Proinde, fratres mei dilectissimi, attentius vigilate, in conditionem mortalitatis vestrae mentis oculos figite: venienti vos judici per fletus quotidie et lamenta praeparate; cum certa mors maneat omnibus, nolite de temporalis vitae providentia incerta cogitare: terrenarum rerum vos cura non aggravet; quantislibet enim auri et argenti molibus circumdetur, quibuslibet pretiosis vestibus induatur caro, quid est aliud quam caro: nolite ergo attendere 110.0071C| quid habetis, sed quid estis. Vultis autem audire quid estis: propheta indicat, dicens: Vere fenum est populus (Isa. XL); si enim fenum populus non est, ubi sunt illi qui ea quae hodie colimus vobiscum, transacto anno beati hujus confessoris natalitia celebraverunt: o quanta et qualia de praesentis vitae provisione cogitabant, sed subripiente mortis articulo, repente in his quae videre nolebant inventi sunt, et cuncta simul temporalia, quae tractata quasi stabiliter tenere videbantur, amiserunt. Quia igitur momentis suis horae fugiunt, agite, fratres charissimi, ut in boni operis mercede teneantur. Audite quid sapiens Salomon dicit: Omne quod potest manus tua facere, instanter operare, quia nec opus, nec ratio, nec sapientia est apud inferos quo tu 110.0071D| properas (Eccli. V). Quia ergo et venturae mortis tempus ignoramus, et post mortem operari non possumus, superest ut ante mortem tempora indulta rapiamus, et laboremus utiliter quidquid possumus, quatenus cum confessoribus suis Christus nobis post finem istius vitae concedat in coelesti regno potius laetari, quam cum peccatoribus in inferno puniri: cujus nos iram devitare et gratiam impetrare ipse concedat, qui nos redemerat, Christus Salvator noster, qui vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXVIII. IN NATALI VIRGINUM. Immaculatus Dominus immaculatam sibi familiam 110.0072A| etiam in hoc pleno colluvionum fragilitatis humanae corpore consecravit, dum in toto mundo virgineus flos Mariae immarcescibiles coronas innectat, et septrigeram pudoris aulam immaculato conservet affectu. Hinc eousque integritas perseveravit ad palmam, ut in puellis tropaeum sanctitatis arriperet, et per vestigia matris virginis ad coelestem thalamum perveniret. Virginitas quidem res est sancta, res est perfecta; principalis virtus, specialem in regno Dei habens coronam. Non enim ideo laudabilis est virginitas quia et in martyribus reperitur, sed quia ipsa martyres facit. Quis autem est qui humano eam possit ingenio comprehendere, quam nec natura suis inclusis Forte, inclusam legibus comprehendere potest? aut quis naturali voce completus Forte, complectitur 110.0072B| quod supra usum sit naturae. E coelo accersivit quod imitaretur in terris: nec immerito vivendi usum quaesivit e coelo, quae sponsum sibi invenit in coelo. Haec nubes aereas, angelos sideraque transgrediens, verbum Dei in ipso sinu invenit Patris et toto hausit pectore. Nam quis tantum cum invenerit, relinquat bonum? Ergo de eo Scriptura dicit: Unguentum exinanitum est nomen tuum, propterea adolescentulae dilexerunt et attraxerunt te (Cant. I). Futurae autem resurrectionis jam iste ordo speciem tenet; unde et scriptum est in Evangelio: In resurrectione ergo non nubunt, neque nubentur, sed erunt sicut angeli Dei in coelo (Matth. XXII). Nemo ergo miretur si angelis comparentur quae angelorum Domino copulantur. Vera enim haec fit Dei imago, 110.0072C| respondens ad sanctimoniam Domini, illustrior portio gregis Christi. Gaudet per illas, atque in illis largiter floret Ecclesiae matris gloriosa fecunditas; quantoque plus copiosa virginitas numero suo addit, gaudium matris augescit. Virginitas sacratissima in suo gradu usque in sanguinis effusionem permansit, quoniam suo illam sanguine subrigaverat Christus. Inardescit in coelestibus animus, nil in terrenis libet; deforme conspicitur quidquid de terrena placebat specie: quia sola pretiosae margaritae claritas fulget in mente; de cujus dilectione recte per Salomonem dicitur: Valida est ut mors dilectio (Cant. VIII), quia videlicet sicut mors interimit, sic ab amore rerum corporalium aeternae vitae charitas occidit: nam quem perfecte absorbuerit, ad terrena foris desideria 110.0072D| velut insensibilem reddit. Neque enim sancta haec cujus hodie natalitia celebramus, mori pro Domino potuisset in corpore, si prius a terrenis desideriis mortua non fuisset in mente. Rectius namque in virtutis culmine animus tormenta risit, praemia calcavit, ante armatos reges et praesides ducta stetit: feriente robustior, judicante sublimior. Quid inter haec nos barbati et debiles dicimus, quia ire ad regna coelestia puellas per ferrum videmus: quos ira superat, superbia inflat, ambitio perturbat, luxuria coinquinat? Qui si adipisci regna coelorum per bella persecutionum non possumus, hoc ipsum nobis turpe sit quod nolumus Deum saltem per pacem sequi. Ecce nulli nostro tempore dicit Deus: Pro me 110.0073A| morere, sed, illicita tantummodo in te desideria occide. Qui ergo in pace subigere carnis desideria nolumus, quando quomodo in bello pro Domino ipsam carnem dabimus? Hoc ergo pro certo sciat unusquisque vestrum quod quicunque hic non vult in se crucifigere et mortificare carnis desideria, in futuro non perveniet utique ad aeterna gaudia. Sed quia praesentia gaudia sequuntur perpetua lamenta, hic, fratres charissimi, vanam laetitiam fugite si illic flere formidatis. Nemo etenim potest et hic gaudere cum saeculo, et in futuro regnare cum Christo. Temporalem itaque laetitiam fluxam restringite, carnis voluptates edomate; quidquid in mente pueriliter hilarescit, hoc disciplinae juvenilis censura coerceat, ut dum sponte temporalia fugitis, aeterna gaudia sine 110.0073B| labore capiatis: praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXIX. IN DEDICATIONE TEMPLI Propitia divinitate omnipotentis Dei, et annuente ejus clementia, bene convenistis hodie, fratres charissimi, ut Deo domum dedicaremus, ipso jubente ac dicente: Facite mihi sanctuarium, et habito in medio vestri, dicit Dominus Deus (Zach. II). Sed hoc tunc digne facimus si ipsi Dei templum fieri contendimus, si studemus congruere solemnitati quam colimus; ut sicut ornatis studiosius ejusdem ecclesiae parietibus, pluribus accensis luminaribus, diversis per litanias et preces, per lectiones et cantica, excitatis 110.0073C| vocibus, Deo laudem parare satagerimus: ita etiam penetralia cordium nostrorum semper necessariis bonorum operum decoremus ornatibus, semper in nobis flamma divinae pariter et fraternae charitatis augescat, semper in secretario pectoris nostri coelestium memoria praeceptorum et evangelicae laudationis dulcedo sancta resonet. Hi sunt enim fructus bonae arboris, hic boni thesaurus cordis, haec fundamenta sapientis architecti, quae nobis hodierna sancti Evangelii lectio commendat. Non nos formam solummodo, sed virtutem potius debemus habere pietatis, quod etiam mystica Veteris Instrumenti nobis historia diligenter insinuat, quando vel Moyses tabernaculum (Exod. XL), vel templum Domino Salomon in sanctae Ecclesiae typum condidit (III Reg. 110.0073D| VIII): utraque enim domus firmiter fundata esse refertur, et omnia instrumenta quae ibi inerant, id est lapides pretiosi, ex quibus templum erat constructum; ligna imputribilia, e quibus omne tabernaculum factum, et templum intus ornatum, ac desuper tectum fulgebat; aurum, de quo et tabernaculi parietes intus ac foris vestiti, et templi non tantum parietes, verum etiam laquearia, trabes, ostia, postes et pavimenta erant cooperta; sed et vasa vel utensilia domus utriusque, cuncta pene aurea et de auro purissimo facta fuerant; fructus etiam arborum qui in domum Domini offerebantur, purissimi et exquisiti esse jubebantur, hoc est vitis, olivae, thuris, myrrhae vel stactis, et caeterarum hujusmodi; haec videlicet cuncta 110.0074A| spiritaliter intellecta, veram nostrae fidei et operationis sinceritatem denuntiant, et quomodo domus Dei fieri possimus, mystice docent. Quid ergo ipse conditori Redemptor noster de constructione suae domus, quae nos sumus, in ea quae nobis modo recitata est lectione sancti Evangelii dicat, audiamus: Non est, inquit, arbor bona quae facit fructus malos, neque arbor mala faciens fructum bonum (Matth. VII). Bonas ergo arbores et bonos earum fructus in constructionem sive ministerium sui templi rex noster quaerit; at vero malae arboris qui sit finis, idem alibi docet dicens: Omnis arbor quae non facit fructum bonum excidetur et in ignem mittetur (Matth. III); arbores namque homines, fructus autem opera dicit ipsorum. Vultis autem nosse qui sint arboris bonae, 110.0074B| qui malae fructus? Apostolus id docet: Manifesta autem sunt opera carnis, quae sunt fornicatio, immunditia, luxuria, idolorum servitus, veneficia, inimicitiae, contentiones, aemulationes, irae, rixae, dissensiones, haereses, invidiae, homicidia, ebrietates, comessationes et his similia (Gal. V). Vis audire an arbores quae hos fructus faciunt ad aeterni regis templum coeleste pertineant? subjungit Apostolus dicens: Quae praedico vobis sicut praedixi, quoniam qui talia agunt, regnum Dei non consequentur (Ibid.). Bonae quoque arboris fructus subsequenter enumerat, cum ait: Fructus autem spiritus est charitas, gaudium, pax, patientia, bonitas, benignitas, fides, mansuetudo, continentia (Ibid.); qui nimirum fructus, cum arboribus e quibus procedunt, et hic ad domum fidei, et illic 110.0074C| ad habitationem supernae beatitudinis veraciter pertinent. Quapropter oremus, fratres dilectissimi, omnium bonorum auctorem et datorem, Deum Patrem omnipotentem, ut nos per virtutem et sapientiam suam arbores bonas efficiat, et ad aedificium domus suae habitabiles faciat, et super ipsam petram, de qua Apostolus dicit: Petra autem erat Christus (I Cor. X), nos fundare ac collocare dignetur: et contra inundationem variam persecutionum afflatu Spiritus sui nos protegat, et illaesos sine peccati ruina in aeternum custodiat, atque ad coelestem Jerusalem nos coadunet, suamque habitationem perennem consecret, qui vivit et regnat aeternaliter ac perpetualiter in trinitate et unitate perfecta, Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XL. IN ANNIVERSARIA FESTIVITATE DEDICATIONIS TEMPLI.( Evangelium Joannis X.) 110.0074D| Ex auctoritate lectionis evangelicae, fratres charissimi, edocemur hujus festi habere commemorationem, ubi legitur quod facta sint Hierosolymis Encaenia, et Jesus praesentialiter eo tempore ibi adesset (Joan. X). Encaenia autem vocabantur solemnia dedicationis templi, quae populus Dei, ex antiqua patrum traditione, per annos singulos celebrare consueverat: quorum vestigia nos hodie juxta morem Christiani orbis sequentes, annuam dedicationis ecclesiae nostrae diem divinis laudibus et vigiliis studuimus 110.0075A| agere solemnem: et hanc nobis festivitatem eo majore devotione celebrare oportet, quo etiam Redemptori nostro gratissimum esse cognovimus; adeo ut in illa ipse templum ingredi et sermonem facere ad populum, ac divinitatis suae sacramenta pandere dignatus sit. Facta sunt, inquit, Encaenia in Hierosolymis, et hiems erat, et ambulabat Jesus in templo in porticu Salomonis. Si ergo voluit ambulare in templo, in quo caro et sanguis brutorum animalium offerebatur, multo magis nostram orationis domum, ubi carnis ipsius ac sanguinis sacramenta celebrantur, visitare gaudebit. Si perambulare non despexit porticum, in qua rex quondam mortalis ac terrenus, quamvis potentissimus, ac sapientissimus ad orandum stare solebat, quanto magis penetralia cordium nostrorum 110.0075B| invisere atque illustrare desiderat si tamen ea porticum esse Salomonis, hoc est, si ea timorem suum, quod est initium sapientiae, habere perspexerit: neque enim putandum est quia domus solummodo in qua ad orandum vel ad mysteria celebranda convenimus, templum sit Domini; et non ipsi, qui in nomine Domini convenimus, multo amplius templum ejus appellemur et simus; cum manifeste dicat Apostolus: Vos estis templum Dei vivi (I Cor. III); sicut dicit Dominus: Inhabitabo in eis et inter illos ambulabo (II Cor. VI). Si ergo templum Dei sumus, curemus solerter, et bonis satagamus actibus, ut in eodem suo templo saepius ipse et venire et mansionem facere dignetur. Caveamus hiemis exemplum, ne videlicet corda nostra Dominus adveniens a charitatis ardore 110.0075C| torpentia reperiat, sicut Judaeorum pectora perfidia durata invenit, ideoque ea citius aversatus relinquat; imo magis quantum possumus, cum ipsius adjutorio laboremus, ne Deus noster in templo suo, hoc est in nobis, inveniat quod oculos suae majestatis offendat: sed habitaculum cordis nostri evacuetur vitiis, et virtutibus repleatur; claudatur diabolo, et aperiatur Christo: et ita laboremus ut nobis bonorum operum clavibus januam regni coelestis aperire possimus. Sicut enim malis operibus, quasi quibusdam seris ac vectibus, vitae nobis janua clauditur, ita, absque dubio, bonis operibus aperitur. Et ideo, fratres charissimi, unusquisque consideret conscientiam suam, et quando se aliquo crimine vulneratum esse cognoverit, prius orationibus, jejuniis vel 110.0075D| eleemosynis studeat mundare conscientiam suam, et sic eucharistiam praesumat accipere: si enim agnoscens reatum suum, ipse a divino altari se subduxerit, cito ad indulgentiam divinae misericordiae perveniet, quia sicut qui se exaltat humiliabitur, ita e contrario, qui se humiliat exaltabitur (Luc. XIV). Qui enim, sicut dixi, agnoscens reatum suum, ipse se humiliter ab altari ecclesiae pro emendatione vitae removere voluerit, ab aeterno illo et coelesti convivio excommunicari penitus non timebit. Rogo vos, fratres, diligenter attendite: si ad mensam cujuscunque potentis hominis nemo praesumit cum vestibus conscissis et inquinatis accedere, quanto magis a convivio aeterni Regis, id est ab altari Domini debet 110.0076A| se unusquisque invidiae vel odii veneno percussus, iracundiae veneno repletus, avaritiae jaculis vulneratus, ebriositatis vitio pollutus, luxuriae sordibus inquinatus, cum reverentia et humilitate subtrahere, ne propter praesumptionem ac pertinaciam, ab aeterno Dei convivio et sanctorum consortio sequestratus, ligatis manibus et pedibus in aeternum projiciatur incendium: sed magis studeat ut per poenitentiam et eleemosynas, per pacem et continentiam, sobrius et mundus factus, hic fiducialiter ad mensam Domini accedere possit, et in futuro ad sanctorum angelorum et apostolorum, prophetarum et martyrum, et caeterorum justorum societatem, laetabundus pervenire: quod nobis sua gratia praestare dignetur Redemptor et Salvator noster Jesus Christus, 110.0076B| qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLI. IN DOMINICIS DIEBUS. Sciendum est, fratres charissimi, quod ideo a sanctis Patribus nostris constitutum est Christianis et mandatum ut in solemnitatibus sanctorum, et maxime in Dominicis diebus, otium haberent et a terreno negotio vacarent, ut paratiores et promptiores essent ad divinum cultum, cum non haberent quid eos inde tardaret incommodum, relinquerentque eo tempore terrenam sollicitudinem, quo facilius possent Dei intendere voluntatem. Inde ipse Dominus per Prophetam dicit: Vacate et videte quoniam ego sum Deus (Psal. XLV). At hi qui, diversis curis ac 110.0076C| negotiis implicati, hanc sententiam Dei spernunt, et divinae contemplationi vacare nolunt, timeo ne in futuro judicio, illis januam Domini pulsantibus atque aperire poscentibus (Matth. XXV), Dominus respondeat: Amen dico vobis, nescio vos: discedite a me, omnes qui operamini iniquitatem (Matth. VII); et qui modo Deum quaerere negligunt, ab ipso tunc respuantur. Idcirco, fratres mei, non sit vobis molestum in Dominicis diebus et in natalitiis sanctorum divino studere cultui. Dominicum ergo diem apostoli et apostolici viri ideo religiosa solemnitate habendum sanxerunt, quia in eodem Redemptor noster a mortuis resurrexit: quique ideo Dominicus appellatur, ut in eo a terrenis operibus vel mundi illecebris abstinentes, tantum divinis cultibus serviamus, dantes 110.0076D| scilicet diei huic honorem et reverentiam propter spem resurrectionis nostrae quam habemus in illa. Nam sicut ipse Dominus Jesus Christus et Salvator noster tertia die resurrexit a mortuis, ita et nos resurrecturos in novissimo die speramus. Apparet autem diem etiam in Scripturis sanctis esse solemnem: ipse est enim dies primus saeculi, in ipso formata sunt elementa mundi, in ipso creati sunt angeli, in ipso quoque a mortuis resurrexit Christus, in ipso de coelis Spiritus sanctus super apostolos descendit, manna in eodem die in eremo primo de coelo datum est. His enim speciebus actualibus Forte specialibus actibus et indiciis Dominica dies exstat insignis, ac ideo sancti doctores Ecclesiae decreverunt omnem gloriam 110.0077A| Judaici sabbatismi in illam transferre, ut quod ipsi in figura, nos celebraremus in veritate; quia tunc erit requies nostra vera, quando resurrectio fuerit perpetrata, et remuneratio in anima et corpore simul perfecta. Observemus ergo diem Dominicam, fratres, et sanctificemus illam, sicut antiquis de sabbato praeceptum est, dicente legislatore: A vespera usque ad vesperam celebrabitis sabbata vestra (Levit. XXIII). Videamus ne otium nostrum vanum sit, sed e vespera diei sabbati usque ad vesperam diei Dominici sequestrati a rurali opere et ab omni negotio, solo divino cultui vacemus: sic quoque sanctificamus rite sabbatum Domini, dicente Domino: Omne opus non facietis in eo. Veniat ergo cuicunque possibile sit, ad vespertinam atque nocturnam celebrationem, et oret 110.0077B| ibi in conventu Ecclesiae pro peccatis suis Deum. Qui vero hoc non possit, saltem in domo sua oret, et non negligat Deo solvere votum ac reddere pensum servitutis. In die illa vero nullus se a sacra missarum celebratione separet, neque otiosus quis domi remaneat, caeteris ad ecclesiam pergentibus; neque in venatione se occupet, et diabolico mancipetur officio, circumvagando campos et silvas, clamorem et cachinnum exaltans, non gemitum nec orationis verba ex intimo pectore ad Deum proferens. Adhuc quoque, quod detestabilius est, aliqui ad ecclesiam venientes, non intrant, non insistunt precibus, non exspectant cum silentio sanctam missarum celebrationem: sed quando lectiones divinae intus leguntur, tunc ipsi foris aut causas dicere et diversis student 110.0077C| calumniis impugnare; aut videlicet in alea, vel in locis inutilibus insudare: aliquoties etiam, quod pejus est, aliqui nimia iracundia succenduntur et amarissime rixantur, ita ut armis se vel fustibus alterutrum impetant, et saepe homicidium perpetrent. Et hoc ab illis maxime fit qui pleni invidia et odio, diabolo ductore, in conventum Ecclesiae pergunt, non ut semetipsos adjuvent, sed ut alios laedant. Tales etiam si homicidio ibi pereunt, aut subita morte rapiuntur, quo alias, nisi cum ipso cujus secuti sunt vestigia, vadunt in aeterna tormenta? Nolite haec facere, fratres mei, nolite vosmetipsos decipere, nolite in conventu vestro, locum dare diabolo (Ephes. IV), sed magis vosmetipsos praeparate hospitium Christo. Non ergo foris fabulis, sed intus psalmodiae et 110.0077D| orationibus studete. Nolite invicem in ecclesia verbosari, sed quieti esse. Sunt enim plurimi, et praecipue aliquae mulieres, quae ita in ecclesia garriunt et ita verbosantur, ut lectiones divinas nec ipsae audiant, nec alios audire permittant. Nunquid talis conventus cum tali ordine, fratres mei, in domo Dei debet fieri; aut taliter decet in conspectu Dei et sanctorum angelorum ejus assistere? Adhuc quoque, quod valde dolendum est, conqueri vobiscum volo, quia sunt aliqui, et maxime potentes istius mundi, qui, cum veniunt ad ecclesiam, non sunt devoti ad laudes Dei celebrandas, sed cogunt presbyterum ut abbreviet missam et ad libitum eorum cantet; nec ei licet morem ecclesiasticum sequi propter illorum gulam 110.0078A| et avaritiam, quatenus unum punctum diei ad Dei officium, et reliquum diurnum spatium, cum nocte simul, ad eorum deputetur voluptates. Nolite, fratres mei dilectissimi, haec facere, nolite haec facientibus consentire; quia non solum qui haec faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus, pereunt. Ante omnia ergo causas in festivitatibus nolite dicere aut audire, sed alio tempore et cum justitia; nec munera accipiendo subvertatis judicia justa; quia, secundum Domini sententiam: Quocunque judicio judicaveritis, judicabitur de vobis (Matth. VII). Nullus vestrum se inebriet, quia ebrius insano simillimus est. Nolite in nominibus ( sic ) bibendo, nomina vestra delere de coelo. Sunt quidem multi, quod pejus est, qui non solum seipsos inebriant, sed etiam alios cogunt et 110.0078B| adjurant ut amplius quam expedit bibant, et inde saepe inter eos nascuntur jurgia et homicidia. Nunquid perpenditis, fratres, cujus isti in hoc sequantur voluntatem: Ebriosi enim, ait Apostolus, et homicidae regnum Dei non possidebunt (I Cor. VI). Obsecro vos, dilectissimi, patres et matres, fratres et sorores, per nomen Domini nostri Jesu Christi, et per regnum ac judicium ejus venturum, ut subtrahatis vos ab omni homine ambulante inordinate, et digne ambuletis vocatione qua vocati estis, nec negligatis honorem vestrum, sed perpendite redemptionem quae est in Christo Jesu. Filii Dei nuncupati estis, quia verus Filius Dei vos liberavit. Studete bonis moribus tanto parenti placere, quatenus vos non ut nequissimos servos perpetuam tradat ad poenam, 110.0078C| sed ut charissimos filios supernam ducat ad patriam, ut sitis cohaeredes Filii ejus Jesu Christi, cum quo vivit et regnat Deus in unitate Spiritus sancti per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLII. CONTRA EOS QUI IN LUNAE DEFECTU CLAMORIBUS SE FATIGABANT. Gaudium est mihi magnum, fratres charissimi, quod vos video nomen Christianum diligere, ecclesias frequentare, baptismum Christi filiis et filiabus vestris appetere, et veri Dei cultui studere: sed valde doleo quod aliquibus ineptiis plurimos ex vobis obligatos errare conspicio, et inter vera religionis Christianae quaedam falsa intermiscere, quod nullo modo fieri debuit; scriptum est enim: Modicum fermentum 110.0078D| totam massam corrumpit (I Cor. V). Nam cum ante dies aliquot quietus domi manerem, et de utilitate vestra, quomodo profectum vestrum in Domino amplificarem, mecum tractarem, subito ipsa die circa vesperam atque initium noctis tanta vociferatio populi exstitit, ut irreligiositas ejus penetraret usque ad coelum. Quod cum requirerem quid sibi clamor hic vellet, dixerunt mihi quod laboranti lunae vestra vociferatio subvenisset, et defectum ejus suis studiis adjuvaret. Risi quidem, et miratus sum vanitatem, quod quasi devoti Christiani Deo ferebatis auxilium, tanquam ipse infirmus et imbecillis, nisi nostris adjuvaretur vocibus, non possit luminaria defendere quae creavit. Facto quippe mane sequentis 110.0079A| diei, sciscitabar ab eis qui ad nos visitandi gratia convenerant, si aliqua horum eis innotuerint. At illi professi sunt se similia et adhuc pejora in his locis in quibus ipsi manserant, sensisse: nam alius referebat mugitum cornuum se audisse, quasi in bella concitantium; alius, porcorum grunitum exegisse: quidam vero narrabant quod alios viderint tela et sagittas contra lunam jactasse; alios autem focos in coelum sparsisse; affirmaveruntque quod lunam nescio quae portenta laniarent, et nisi ipsi ei auxilium praeberent, penitus illam ipsa monstra devorarent: alii vero ut satisfacerent daemonum illusioni, quod sepes suas armis sciderint, et vascula quae apud se domi habebant, fregerint, quasi illud lunae plurimum proficeret in auxilium. Quae est dementia, 110.0079B| fratres, quaeve haec insania? Nunquid vos fortiores estis Deo, ut pro illo pugnare nitamini: aut sues vestrae potentiores angelis ejus sunt, ut grunitu suo ipsi indigeant? Quomodo coelo et sideribus feretis auxilium, qui vosmetipsos in terra non sufficitis ad protegendum? Quid superbit cinis et pulvis? (Eccli. X.) Scriptum est enim: Non est in hominis potestate via ejus: exiet spiritus ejus, et revertetur in terram (Psal. CXLV). Quid dicam vobis, fratres: laudo vos? in hoc non laudo, quia per diabolum illusi, paganico errori ex parte non parva dediti estis; et hoc unde, nisi ex paganis, quorum consortia diligitis, eorum mores imitamini: contradixi enim vobis saepius illorum consortia et nefanda convivia; sed obedire mihi vos vetat avaritia. Pecuniam diligitis, 110.0079C| et gehennam non expavescitis; corporales delicias appetitis, et salutem animae aeternam negligitis: idcirco nec corporis nec animae sanitatem habere poteritis; quia, ut ait apostolus Paulus: Ideo sunt inter vos multi infirmi et imbecilles, et dormiunt multi (I Cor. XI). Nolite errare, fratres, nolite hujuscemodi erroribus decipi: Domini est terra et plenitudo ejus, orbis terrarum et universi qui habitant in eo (Psal. XXIII). Beatus cujus est Deus Jacob adjutor ejus: spes ejus in Domino Deo ipsius, qui fecit coelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt, qui custodit veritatem in saeculum (Psal. CXLV). Ipsa autem monstra, quae dicitis lunam, defectus sui tempore, laniare, nihil sunt; neque enim credi fas est homines in belluas posse mutari: sed daemonum fictio 110.0079D| haec hominibus brutis et insipientibus per quaedam phantasmata ingerit, quo facilius eos possint ad idololatriam provocare. Sed ne forte dubios ac sollicitos de lunae obscuritate, quae nuper accidit, vos relinquam, non est hoc, fratres, aliquod portentum; sed naturalis vis cogit solem ac lunam taliter eclipsin, hoc est defectum, pati. Nam manifesta ratio probat solem interventu lunae, quae inferior cursu, lumen ad nostros oculos non posse perfundere, quod fit in tempore accensionis ejus; lunam vero similiter, quae a sole illustratur, per umbram terrae obscurari in plenilunio, hoc est in quinta decima die aetatis ejus, quando sol in alia parte coeli, ex alia luna relucet. Et ideo non est necesse, fratres, 110.0080A| quando taliter evenerit, vos clamoribus laborare; permittite Creatori facturam suam, ipse enim opus suum scit regere, qui potuit et creare. Si ergo aliqua signa in sole vel luna, vel stellis, insolito more apparuerint, necesse est enim ut fiant ante diem magnum judicii, secundum Veritatis vocem, non vos tunc tali superstitione fatigetis, sed magis in cordibus vestris Domini misericordiam deprecemini, et signo vos crucis Christi consignetis; quatenus ipse qui vos per sanctam crucem redimere dignatus est, in adventu gloriae suae, ejus tutamine illaesos ab omni errore conservare dignetur, Jesus Christus Dominus et Salvator noster, qui cum Patre et Spiritu sancto venit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLIII. CONTRA PAGANICOS ERRORES, QUOS ALIQUI DE RUDIBUS CHRISTIANIS SEQUUNTUR 110.0080B| Legimus in Veteri Testamento Dominum populo suo quem elegit sibi in haereditatem ita praecepisse (Levit. XX): Sancti estote, quia et ego sanctus sum Dominus Deus vester. Nolite ambulare in legitimis nationum, quas ego expulsurus sum ante vos: propter scelera enim ipsarum abominatus sum eas, et separavi vos a caeteris populis, ut essetis mei. Intrantes in terram quam dabo vobis, disperdite cunctos habitatores terrae illius, confringite titulos et statuas comminuite, atque omnia excelsa vastate. Maleficos in terra vestra non patiemini vivere. Vir sive mulier, in quibus pythonis spiritus vel divinationis fuerit, morte moriantur, 110.0080C| lapidibus obruite illos: sin autem nolueritis hujusmodi interficere, qui remanserint, erunt vobis quasi clavi in oculis et lanceae in lateribus, et adversabuntur vobis in terra habitationis vestrae, et quidquid illis facere cogitaveram, vobis faciam. Audistis, fratres charissimi, quam terribiliter divina vox comminatur his qui adversarios suos secum manere patiuntur; timeo quod vestri cohabitatores vobis fiant in scandalum et in ruinam, quorum mores pravissimos imitamini. Quomodo enim cum Christo et angelis ejus regnabunt in coelis, qui cum diabolo et ministris ejus societatem habent in terris? quomodo gaudebunt in convivio perenni sanctorum, qui non respuunt convivia nefanda paganorum? Aut quomodo in luce perpetua possunt laudes Deo dicere cum angelis, 110.0080D| qui hic diabolo exhibent funestos ludos in idolis? Apostolus autem hujusmodi nos consortia habere vetat et dicit (I Cor. X): Charissimi, fugite ab idolorum cultura. Nolo autem vos fieri socios daemoniorum; non potestis calicem Domini bibere et calicem daemoniorum; non potestis mensae Domini participes esse, et mensae daemoniorum. Et item alio loco (II Cor. VI): Nolite, inquit, jugum ducere cum infidelibus. Quae enim participatio justitiae, cum iniquitate, aut quae societas luci ad tenebras; quae autem conventio Christi ad Belial, aut quae pars fideli cum infideli: quis autem consensus templo Dei cum idolis: vos estis templum Dei vivi; sicut dicit Deus, quia inhabitabo in illis, et inambulabo inter eos, et ero illorum 110.0081A| Deus, et ipsi erunt mihi populus. Quapropter, fratres charissimi, ab hujusmodi vos erroribus purgate, et filios vestros ac subditos ab hac nequitia castigantes, tollite; nullus ex vobis charagios, et divinos, vel sortilegos requirat, nec de qualibet causa eos aut infirmitate interroget; nullus sibi incantatores adhibeat: quia quicunque fecerit hoc malum, statim perdet baptismi sacramentum, et continuo sacrilegus et paganus efficitur: et nisi grandes eleemosynae, et dura ac prolixa poenitentia subvenerit, in aeternum peribit. Similiter et auguria observare nolite, nec in itinere positi aliquas aviculas cantantes attendere, nec ex illarum cantico diabolicas divinationes annuntiare praesumite. Nullus ex vobis observet qua die de domo exeat, qua iterum revertatur, 110.0081B| quia omnes dies Deus fecit, sicut Scriptura dicit: Et factus est dies primus, et dies secundus, et dies tertius (Gen. I), similiter et quartus, et quintus, et sextus, et sabbatum; et illud: Fecit Deus omnia bona valde (Gen. II). Illas vero non solum sacrilegas, sed etiam ridiculosas, sternutationes considerare et observare nolite; sed quoties vobis in quacunque parte fuerit necessitas properandi, signate vos in nomine Christi, et Symbolum apostolorum vel Orationem Dominicam fideliter dicentes, securi de Dei adjutorio, iter agite. Et quia quando supradicta omnia sacrilegia, Deo vobis inspirante, contemnere vel despicere coeperitis, scio quod moleste hoc accepturus est diabolus, quia vos videt de amicitia vel de societate sua discedere et sacrilegia per quae vos decipiebat 110.0081C| contemnere, aliquas nequitias vobis facturus est, aut aliquam infirmitatem immissurus, aut aliquod animal, aut per morbum aut per evagationem est ablaturus, quia ad vos probandos hoc Deus permittit fieri, ut agnoscat utrum fideliter ad ipsum venistis, et si tota diaboli machinamenta despicitis, et utrum plus valeat apud vos amor suus quam cujusque animalis amissio. Sed si semel aut secundo nequitias quas diabolus immiserit, toto animo et tota fide contempseritis, ita ipsum diabolum postea a vestra infestatione repellere dignabitur Deus, ut nunquam vos possit sua calliditate decipere. Christus enim Deus noster ipsum diabolum et ministros ejus sola potestate sua habet, nec vos potest nec vestra in aliquo nocere nisi quantum ab ipso permittitur. 110.0081D| Permittit autem hoc Deus duabus ex causis; ut aut nos probet si boni sumus, aut castiget, si peccatores; et ideo ipsum timete, illi soli servite, mentis et corporis puritatem servate, omne genus fornicationis ut pestem vel mortem fugite, continentes, humiles, mites ac patientes estote, frugalitatem diligite, et in recta fide ac bonis operibus usque in finem vitae perseverare studete, et sic ad aeternam vitam sine ulla mora pervenietis: praestante ipso Redemptore nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLIV. DE BONORUM CHRISTIANORUM ET E CONTRARIO DE MALORUM MORIBUS. 110.0082A| Oportet vos, fratres charissimi, sollicite et intente considerare Christianum nomen, quod nos omnes gaudemus habere, quid nobis designet, quid promittat, quidque nobis boni conferat, hoc est, quid significet in religione, quid promittat in spe, quid conferat in remuneratione. A Christo enim Filio Dei unigenito Christiani vocamur, et ideo qui dicit se Christianum esse, debet sicut ille ambulavit et ipse ambulare, id est in justitia, et sanctitate, atque veritate: hoc enim nos admonet nomen Christianum. Et quicunque his gressibus Christum sequitur, ad supernam tendit patriam, et vitam in coelis accipiet 110.0082B| sempiternam. Non nobis sufficit, fratres, quod Christianum nomen accepimus, si opera Christiana non fecerimus: illi enim prodest, quod Christianus dicitur, qui charitatem diligit, ebrietatem fugit, superbiam detestatur, invidiam velut venenum diaboli respuit; ille vero Christianus est qui furtum non facit, qui falsum testimonium non dicit, qui nec mentitur, nec perjurat; qui adulterium non committit, qui ad ecclesiam frequentius venit, qui de fructibus suis non gustat nisi prius ex ipsis Deo aliquid offerat, qui decimas annis singulis erogandas pauperibus reddit, qui sacerdotibus suis honorem impendit, qui omnes homines sicut seipsum diligit, qui nullum hominem odio habet. Ille vero non solum Christianus est, sed ipse Christus in illo habitat, qui stateras 110.0082C| dolosas et mensuras duplices velut gladium diaboli pertimescit. Ille bonus Christianus est qui quando ad ecclesiam venit, et oblationem quae in altario mittat exhibet, et pauperibus, secundum quod vires habet, aut argentum porrigit aut cibum: qui peregrinos in domum suam excipit, qui hospitibus pedes lavat; qui non solum lites non concitat; sed etiam discordes ad concordiam revocat; qui et ipse caste vivit, et filios vel vicinos suos ut caste et sobrie vivant et verbis admonet et exemplis docet. Ille bonus Christianus est qui quoties sanctae solemnitates veniunt, ut securius communicet, ante plures dies castitatem cum propria uxore custodit, ut libera et secura conscientia ad altare Domini, casto corpore et mundo corde, praesumat accedere: qui Symbolum 110.0082D| apostolorum et Orationem Dominicam memoriter tenet, et filios vel filias suas ut ipsi teneant fideliter docet. Ecce audistis, fratres, quales sint Christiani boni, et ideo, quantum possumus, cum Dei adjutorio laboremus ut nomen Christianum non sit falsum in nobis, nec in nobis Christi sacramenta patiantur injuriam, sed semper opera Christiana et cogitemus in corde, et impleamus in opere. Nam ille Christianus qualis est, qui vix aliquando ad ecclesiam venit, et quando venerit, non stat in ecclesia ut oret pro peccatis suis, sed ut causas dicat, aut lites aut rixas concitet; et si locum invenerit, usque ad vomitum bibet: et posteaquam se inebriaverit, surget velut phreneticus et insanus, diabolico more ballare et 110.0083A| saltare, verba turpia et amatoria vel luxuriosa cantare. Iste talis non dubitat furtum facere, adulterium non timet admittere, falsum testimonium dicere, maledicere, perjurare, nec ullum omnino facinus agere pertimescit. Ideoque, sive viri sive mulieres sint, qui talia opera faciunt, non ad remedium, sed adjudicium Christianum nomen et baptismi sacramenta suscipiunt, et nisi poenitentiam egerint, in aeternum peribunt. Ecce, fratres, ostendimus vobis quales sint Christiani boni, et quales sint mali; et quos bonos videtis, imitemini; quos vero malos cognoscitis, castigate semper, increpate, corripite, ut et de profectu vestro et de illorum correctione duplicem mercedem habere possitis; praestante Domino nostro Jesu Christo, judice vivorum et mortuorum, 110.0083B| qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLV. DE FIDE, SPE ET CHARITATE. Quicunque Christianum nomen tenet, et quicunque est divinis sacramentis imbutus, fratres charissimi, necesse est ut religionis Christianae rationem sciat, et fidei charitatem agnoscat, ejus scilicet fidei quae, ut Apostolus ait (Gal. V), per dilectionem operatur: quae in praesenti confortat ac roborat credentes, et in futuro perducit ad Dei contemplationem. Nam tria quaedam proposuit animae nostrae necessaria beatus et egregius gentium doctor, dicens: Nunc autem manent fides, spes, charitas, tria haec: major 110.0083C| autem horum est charitas (I Cor. XIII). Primum ergo fides catholica Christiano necessaria est, quia in ipsa distinguuntur filii Dei a filiis diaboli, filii lucis a filiis tenebrarum. Per ipsam renascimur in baptismate et salutem aeternam impetramus, sicut scriptum est: Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit (Marc. XVI). Haec porta est vitae, haec janua regni: per ipsam discitur scientia veritatis, et percipitur cognitio divinitatis; per ipsam gratiam Dei invenimus; aliter autem Deo placere non possumus, quia sine fide impossibile est placere Deo (Hebr. XI). Vere enim beatus est qui et recte credendo bene vivit, et bene vivendo fidem rectam custodit. Igitur sicut otiosa est fides sine operibus bonis, ita nihil proficiunt opera bona sine fide recta. Unde beatus 110.0083D| Jacobus apostolus dixit: Quid proderit, fratres mei, si fidem quis dicat se habere, opera autem non habeat: nunquid poterit fides salvare eum: fides sine operibus otiosa est. Sicut enim corpus sine spiritu emortuum est, ita et fides sine operibus mortua est (Jac. II). Fidem ante omnia, fratres mei, rectam et immaculatam habere contendite, et secundum apostolicae institutionis normam, symbolum a sanctis Patribus constitutum memoriter tenete et religiose viventes, observare studete. Haereticorum dogmata pestifera fugite, maleficorum et incantatorum venena mortifera horrescite, divinorum et sortilegorum et charagiorum nefandas traditiones, quae cum daemonibus societatem habent, penitus respuite; et nihil 110.0084A| aliud quam quod catholica fides laudat, amat praedicat, in mente sive in professione teneatis, seu etiam moribus ostendatis. Post hanc ergo fidem, spem firmam habere discite, quae animum nostrum ad invisibilia trahit, et intentionem nostram in coelestia et aeterna inserit, et quodammodo nexibus indissolubilibus ligat; quae non decipit, sed fideliter obsequentes ad aeternam beatitudinem perducit. Nemo igitur, quamvis ingenti peccatorum pondere prematur, de bonitate divinae pietatis desperare debet; sed spe certae misericordiae illius indulgentiam sibi quotidianis deprecari lacrymis, quam certe sperare possit, si ab actione pravi operis cessabit. Ideo non propter spem veniae perseveranter peccare debemus, neque quia Deus juste peccata punit, veniam desperare 110.0084B| debemus, sed utroque periculo evitato, et a malo declinemus et de pietate Dei veniam speremus. Similiter et in omni tribulationum angustia, spe ad solatia supernae pietatis currendum est, quia in illo solo omnis spes et salus sine dubio consistit, dicente Propheta: In Deo salutare meum et gloria mea, Deus auxilium meum, et spes mea in Deo est (Psal. LXI). Cum enim fidem rectam et spem firmam vobis, fratres, persuademus habere, hoc maxime hortamur ut charitatem in vobis habere et opere ostendere per omnia satagatis: per ipsam enim et in ipsa beatitudinem veram habituros vos esse sciatis, quia sine hac nemo videbit Deum. Haec autem ideo major fide et spe ab Apostolo narratur, quia caeteris recedentibus, ipsa sola permanebit: fidei enim succedit 110.0084C| spes, et spei beatitudo, charitati autem non transmutatio, sed sola restat perfectio. Haec omnium ars est virtutum, haec promissio regni, haec praemium summum sanctorum est in coelo, quia in perenni gaudio nihil gratius, nihil dulcius habent sancti perfecto amore Dei, quem quia praesentem vident, suavius diligunt, et dulcius fruuntur ipso bono. Oportet vos scire, fratres, quia in omnibus praeceptis Dei charitas obtinet principatum, sine cujus perfectione nihil placere Deo posse Paulus apostolus testatur (I Cor. XIII), qui nec martyrium, nec saeculi contemptum, nec eleemosynarum largitionem, sine charitatis officio, quidquam proficere posse ostendit. Unde et ipse Dominus respondit: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex 110.0084D| tota anima tua, et ex tota mente tua (Luc. X); addidit quoque secundum simile huic: Diliges proximum tuum sicut teipsum: in his duobus mandatis tota lex pendet et prophetae. Quod vero ait, ex toto corde, et tota anima, et tota mente, id est, toto intellectu, tota voluntate, et ex omni memoria Deum esse diligendum. Dei vero dilectio in observatione mandatorum ejus tota consistit, sicut alibi ait: Si quis diligit me, sermones meos servat (Joan. XIV). Unde ipsa Veritas alibi ait: In hoc cognoscent omnes quia mei estis discipuli, si dilectionem habueritis ad invicem (Joan. XIII). Item Apostolus: Plenitudo legis est dilectio (Rom. XIII). Item Joannes evangelista: Hoc, inquit, mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Deum, diligat 110.0085A| et proximum (I Joan. IV). Si forte quislibet quaerat quis sit proximus, sciat omnem Christianum recte proximum dici, quia omnes in baptismo filii Dei sanctificamur, ut fratres simus spiritaliter in charitate perfecta. Nobilior est generatio spiritalis quam carnalis, de qua in Evangelio ipsa Veritas ait: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei (Joan. III). Qui autem taliter proximum intelligens diligit, sine dubio charitatem veram in semetipso tenebit. Haec igitur, fratres, diligenter considerate, et cum fide et dilectione vestram operamini semper salutem, habentes spem firmam, quia quidquid boni in praesenti agitis, in futuro ab illo inaestimabiliter remunerabimini, quia auctor et protector est salutis nostrae Jesus Christus 110.0085B| Dominus noster, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLVI. DE CHARITATE. Libet me aliquid in contemplatione charitatis, fratres charissimi, dilectioni vestrae dicere, quae quanto magis cor accendit, tanto copiosiorem sermonem tribuit, et quanto magis in disputando se extendit, tanto vos suavius reficit. Ipsa enim divinarum Scripturarum multiplicem abundantiam altissimamque doctrinam sine ullo errore comprehendit et sine ullo labore custodit, cujus cor plenum est charitate, dicente Apostolo: Plenitudo legis est charitas (Rom. XIII); et in alio loco: Finis autem praecepti est charitas, de corde puro, et conscientia bona, et fide non 110.0085C| ficta (I Tim. I). Quid est autem praecepti finis, nisi praecepti adimpletio? Quid est autem praecepti adimpletio, nisi legis plenitudo? Quod ergo ibi diximus, plenitudo legis charitas, hoc etiam diximus, finis praecepti est charitas. Nec dubitari ullo modo potest quod templum Dei sit, in quo habitat charitas; dicit enim Joannes: Deus est charitas. Haec autem dicentes apostoli, et nobis charitatis excellentiam commendantes, non utique aliud, nisi quod comederant, eructuare poterant. Ipse quippe Dominus pascens eos cibo salutis, verbo charitatis, quod est ipse panis vivus qui de coelo descendit, Mandatum, inquit, novum do vobis, ut vos diligatis invicem (Joan. XIII). Qui ergo contra mortis vetustatem attulit vitae novitatem, ipse contra vetus peccatum opponit novum 110.0085D| mandatum. Quapropter vetus peccatum quisquis vis exstinguere, mandato novo exstingue cupiditatem et amplectere charitatem. Sicut enim radix omnium malorum cupiditas (II Tim. VI), ita radix omnium bonorum charitas. Totam magnitudinem et latitudinem divinorum eloquiorum secura possidet charitas, qua Deum, proximumque diligimus. Docet enim nos coelestis unus magister et dicit: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex totis viribus tuis, et diliges proximum tuum sicut teipsum: in his duobus praeceptis, tota lex pendet et prophetae (Matth. XII). Si ergo non vacat omnes paginas sanctas perscrutari, omnia volumina sermonum evolvere, omnia Scripturarum secreta penetrare, 110.0086A| tene charitatem, ubi pendent omnia: ita tenebis quae ibi didicisti, tenebis etiam quod non didicisti. Si enim nosti charitatem, aliquid nosti unde et illud pendet quod forte non nosti; et in eo quod in Scripturis intelligis, charitas patet; et in eo quod non intelligis, charitas latet. Ille itaque tenet et quod patet et quod latet in divinis sermonibus, qui charitatem tenet in moribus. Quapropter, fratres charissimi, sectemini charitatem: ipsa videlicet est dulce ac salubre vinculum mentium, sine qua dives pauper est, et cum qua pauper dives est. Haec in adversitatibus tolerat, in prosperitatibus temperat, in duris passionibus fortis, in bonis operibus hilaris, in tentationibus tutissima, in hospitalitate latissima, inter veros fratres jucundissima, intra 110.0086B| falsos etiam patientissima: in Abel per sacrificium grata; in Noe per diluvium secura, in Abrahae peregrinatione fidelissima, in Moyse inter jurgia lenissima, in David tribulationibus mansuetissima, in tribus pueris blandus ignis innocenter spectat, in Machabaeis saevos ignes fortiter tolerat, casta in Susanna erga virum, in Anna post virum, in Anna (sic) praeter virum, libera in Paulo ad arguendum, humilis in Petro ad obediendum, humana in Christianis ad confitendum, divina in Christo ad ignoscendum. Sed quid ego majus de charitate aut uberius possum dicere quam per os Apostoli laudes ejus intonat Dominus, supereminentem viam demonstrantis atque dicentis: Si linguis hominum loquar et angelorum, charitatem autem non habeam, factus 110.0086C| sum velut aes sonans aut cymbalum tinniens. Et si habuero prophetiam, et noverim mysteria omnia et omnem scientiam, et habuero omnem fidem, ita ut montes transferam, charitatem non habuero, nihil sum. Et si distribuero in cibos pauperum omnes facultates meas, et si tradidero corpus meum ita ut ardeam, charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest. Charitas patiens est, benigna est, charitas non aemulatur, non agit perperam, non inflatur, non est ambitiosa, non quaerit quae sua sunt, non irritatur, non cogitat malum, non gaudet super iniquitate, congaudet autem veritati. Omnia suffert, omnia credit, omnia sperat, omnia sustinet: charitas nunquam excidit (I Cor. XIII). Quanta est ista anima linguarum, prophetia, virtus, sacramentorum salus, scientiae solidamentum, fidei 110.0086D| fructus, divitiae pauperum, vita morientium! Quid tam magnanimum quam pro impiis mori! Quid tam benignum quam et inimicos diligere! Sola est quam felicitas aliena non premit, quia non aemulatur, sola est quam felicitas sua non extollit, quia non inflatur; sola est quam conscientia mala non compungit, quia non agit perperam: inter opprobria secura, inter odia benefica est; inter injuriosos placida est, inter insidias innocens est: inter iniquitates gemens, in veritate respirans. Quid illa fortius, non ad retribuendas, sed ad sufferendas injurias? Quid illa fidelius, non vanitati, sed aeternitati. Nam ideo tolerat omnia in praesenti vita, quia credit omnia de futura vita, et suffert omnia quae hic immittuntur, 110.0087A| quia sperat omnia quae ibi promittuntur. Merito nunquam cadet, quia sine defectu permanet. Ergo sectamini charitatem, fratres, et in ea pie cogitantes et sancte viventes, afferte fructum justitiae et per ipsius ducatum studete ut perveniatis ad summum bonum: summo enim bono adepto, aeternam beatitudinem habebitis, ad quam nos pervenire ipse concedat, qui est beata charitas et chara beatitudo, Jesus Christus Dominus noster, cum Patre, et Spiritu sancto unus solus et verus regnans Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLVII. DE CASTITATE ET MUNDITIA. Gloriosum et insignem inter caeteras virtutes locum castitas et munditia tenet, fratres charissimi, 110.0087B| quia ipsa sola est quae mundas mentes hominum praestat videre Deum. Unde ipsa Veritas ait: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V); ac si e contrario diceret: Illi vero miseri sunt quorum corda carnali concupiscentia sunt polluta, quia aeternas merguntur in tenebras. Castitas enim angelica est vita; castitas cum humilitate, Spiritus sancti merebitur habitationem, quem expellit immunditia libidinum, dicente Scriptura: Corpus peccatis subditum Spiritus sanctus effugiet (Sap. I). Membra nostra debent Deo esse dicata, non fornicationi: opponat homo desiderio carnis suae aeternorum flammas tormentorum; assuescat juvenis castitatem, ut sit dignus sapientiae Dei. Ubi immunditia est corporis, ibi habitatio diabolici spiritus, qui 110.0087C| maxime gaudet in inquinatione carnis nostrae. Omnes immunditiae Deo displicent, et maxime quae non sunt naturales. Admonet itaque nos Scriptura sancta dicens: Post concupiscentias tuas non eas, et a voluntate tua avertere. Si praestes animae tuae concupiscentias ejus, faciet te in gaudium inimicis tuis venire (Eccli. XVIII). Ejus quoque modi Salomon sapientissimus proferebat sententias de cavenda immunditia carnis, dicens (Prov. V): Favus enim distillans labia meretricis, et nitidius oleo guttur ejus. Novissima autem illius amara quasi absinthium, et acuta quasi gladius biceps. Pedes ejus descendunt ad mortem, et ad inferos gressus illius penetrant. Per semitam vitae non ambulant, vagi sunt gressus ejus et investigabiles. Nunc ergo, fili, audi me, et ne recedas a 110.0087D| verbis oris mei. Longe fac ab ea viam tuam, et ne appropinques foribus domus ejus. Hoc siquidem non solum de meretricum immunditia dixit, sed etiam de omni carnis concupiscentia, quae sollicitat animam suam consentire desideriis suis: sed ratio mentis prohibere debet impetus carnis et refrenare voluptates ejus iniquas. Item ille qui supra, prohibens cohabitationem feminarum juvenibus, dicit (Prov. VI): Nunquid abscondere potest homo ignem in sinu suo, ut vestimenta illius non ardeant; aut ambulare super prunas et non comburantur plantae ejus: sic qui ingreditur ad mulierem proximi sui, non erit mundus cum tetigerit eam. Similiter et beatus Paulus admonet nos: Bonum est, inquiens, mulierem non tangere 110.0088A| (I Cor. VII), quasi statim in tactu periculum esset: pulchra est enim casta juvenum pudicitia, et Deo amabilis, et ad omne bonum utilis. Qui filios habet spiritales, vel carnales, nutriat illos in castitate, Deo, non in fornicatione, diabolo. Quid prodest homini filium habere, nutrire, amare, si aeternis eum nutriat tormentis. Qui in castitate vivunt, angelicam habent in terris conversationem. Castitas hominem coelo conjungit, angelis facit civem. Qui mulierem habet legitimam, legitime utatur ea temporibus opportunis, ut, secundum Apostolum, possit vacare orationi, et benedictionem mereatur filiorum a Deo accipere. Nemo dicat, a fornicatione se custodire non posse, fidelis est enim Deus, dicit Apostolus (I Cor. X), qui non permittit nos tentari 110.0088B| supra id quod portare possumus, sed faciet cum tentatione proventum. Talis unicuique homini tentatio datur, sive in carnis desiderio, sive in ambitione saeculi, vel etiam in quacunque tentationis molestia, qualem aut cum laude vincere, aut cum opprobrio succumbere poterit. Omnibus enim castitas pernecessaria est, sed maxime ministris Christi altaris, quorum vita aliorum debet esse eruditio et assidua salutis praedicatio. Tales enim decet Dominum habere ministros, qui nulla contagione carnis corrumpantur, sed potius continentia castitatis splendeant, et totis honestatis fulgeant in populo exemplis; quibus Dominus per legislatorem dicit: Sancti estote, quia ego sanctus sum Dominus Deus vester (Levit. XI): Deus enim lux est, et tenebrae in eo non sunt 110.0088C| ullae, nec aliqua foeditas ei sociari potest. Et ideo, fratres dilectissimi, sive viri, sive feminae, sive clerici seu laici, secundum Apostoli admonitionem (II Cor. VII): Mundemus nos ab omni inquinamento carnis et spiritus, perficientes sanctificationem in timore Dei. Studeamus ut ei qui ad aeternam suam gloriam nos vocavit, per omnia placeamus, quatenus cum eo feliciter in aeternum regnare possimus, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLVIII. DE STUDIO SAPIENTIAE ET MEDITATIONE DIVINAE LEGIS. Oportet, fratres charissimi, ut mundo corde et casto corpore sapientiam divinam discere diligatis 110.0088D| et intelligere appetatis, quia ipsa cognitio Dei se fideliter quaerentibus et instanter meditantibus tribuit. Cognitioni autem Dei nihil melius est, quia nihil beatius est, et ipsa vera beatitudo est. Unde et Salvator ad Patrem ait: Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te unum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII). Hujus ergo sapientiae notitia, qualiter adipiscatur, fratres, audite. Primo omnium quaerendum est homini quae sit vera scientia veraque sapientia, quia sapientia hujus saeculi stultitia est apud Deum (I Cor. III). Scientia vera est a diaboli servitio, quod sunt peccata, recedere; et sapientia perfecta est Deum colere secundum mandatorum illius veritatem, quia in 110.0089A| his duobus vita beata acquiritur, sicut Psalmista ait: Diverte a malo, et fac bonum (Psal. XXXVI; I Petr. III). Nec etiam sufficit cuiquam non mala facere, nisi etiam bona faciat; nec bona facere, nisi etiam mala omittat. Omnis ergo qui sic sapiens est, procul dubio beatus erit in aeternum, beata siquidem vita est cognitio divinitatis; cognitio divinitatis virtus boni operis est; virtus boni operis fructus est aeternae beatitudinis. Ad hoc ergo bonum habemus solatium divinarum lectionem Scripturarum, quia sacrarum lectio Scripturarum divinae est praecognitio non parva beatitudinis. In his enim quasi in quodam speculo, homo seipsum considerare potest, qualis sit vel quo tendat. Lectio assidua purificat omnia, timorem incutit gehennae, ad gaudia superna 110.0089B| cor instigat legentis. Qui vult cum Deo semper esse, frequenter debet orare et legere: nam cum oramus, ipsi cum Deo loquimur; cum vero legimus, Deus nobiscum loquitur. Geminum confert bonum lectio sanctarum Scripturarum, sive quia intellectum mentis erudit, seu quia a mundi vanitatibus abstractum hominem ad amorem Dei perducit. Labor honestus est lectionis, et multum ad emundationem animi proficit: sicut ex carnalibus escis alitur caro, ita ex divinis eloquiis interior homo nutritur ac pascitur; sicut Psalmista ait: Quam dulcia faucibus meis eloquia tua super mel et favum ori meo (Psal. CXVIII). Sed ille beatissimus est, qui divinas Scripturas legens, verba vertit in opera. Omnes plane Scripturae sanctae ad nostram salutem 110.0089C| scriptae sunt, ut proficiamus in eis in veritatis cognitione. Saepius caecus offendit quam videns, sic ignorans legem Dei saepius ignoranter peccat quam ille qui scit. Sicut caecus sine ductore, sic homo sine doctore, viam rectam vix graditur. Et ideo, fratres charissimi, quicunque ex vobis lectiones sacras legere et intelligere possunt, in his studium impendant, ut earum frequenter meditatione utantur: qui vero sensum lectionis sacrae ex lectione non possunt percipere, attentius audiant interpretantem, ut recipiant saltem inde aedificationem. Cum vero magisterio coelesti instructi, quid faciendum quidve vitandum sit, dilectissimi, accipiatis, non sit mora in faciendo quod intus sapiatis intelligendo, quia, ut beatus Jacobus apostolus ait: Non auditores 110.0089D| legis justi sunt apud Deum, sed factores legis (Jac. I); et ipsa Veritas ait: Servus qui scit voluntatem domini sui, et non facit, vapulabit multis, et reliqua (Luc. XII). Item alibi scriptum est: Scienti bonum facere, et non facienti peccatum est illi (Jac. IV). Itaque omni diligentia studete ut cognoscatis voluntatem Dei: postquam autem cognoveritis voluntatem ejus, summo nisu contendite ut hanc faciatis, implentes mandata illius; et instanter deposcite ut in hoc perseverantes, perveniatis ad promissa ipsius: ad quod vos adjuvare dignetur ipse qui per suam bonitatem nos vocavit et per suam gratiam liberavit, quique bene certantibus coelestia regna promisit, Jesus Christus Dominus noster, qui 110.0090A| vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLIX. DE JEJUNIIS, VIGILIIS ATQUE ORATIONIBUS. Interrogatus ab apostolis Dominus, quibus ipse dedit potestatem super omnem virtutem inimici, ut infirmos curarent, daemones ejicerent, cum daemonium a lunatico expellere non possent, respondit: Hoc genus daemoniorum non exiet, nisi per orationem et jejunium (Matth. XVII); quo nobis utique demonstravit quanta virtus sit abstinentiae cum pura oratione, quando hoc ipsa efficere valet quod apostolica potestas non potuit. Hoc autem dicimus, fratres, non quod negemus apostolos, principes Ecclesiae 110.0090B| et duces populi Dei, abstinentiae operam dare, vel Christum dicamus eis plenam pietatem dare non posse: sed rudes adhuc discipuli, qui in diebus nuptiarum manentes cum sponso, jejunare vel legere non poterant, instruendi hoc modo erant, in quo protervitas hostis antiqui maxime superari possit, ut Ecclesia, quae per eos erat edocenda, agnosceret qualiter contra hostem nequissimum confligere deberet et vincere posset. Sciendum est ergo illud perfectum esse jejunium quod cum eleemosynis et oratione coelum transit, quia ipsum ad thronum altissimi Dei pervenit. Tunc enim homo, spiritalis effectus, angelis conjungitur Deoque liberius copulatur, si abstinentia carnis orationibus exaltatur. Per jejunia enim et orationes occulta mysteriorum coelestium 110.0090C| revelantur, divinique sacramenti arcana panduntur, quod in Daniele propheta et Petro apostolo manifestis indiciis comprobatur. Igitur quandiu Adam abstinuit, mansit in paradiso: manducavit, et expulsus est. Jejunia sunt fortia tela adversus tentamenta daemoniorum: cito enim per abstinentiam vincuntur. Unde etiam Dominus et Salvator noster eorum incursus jejuniis et orationibus praemonet superare, et suo exemplo voluit ad hoc nos informare. Jejunavit et diabolum vicit, oravit, et principem hujus mundi foras ejecit: immundi enim spiritus ibi se fiducialius immittent, ubi videbunt frequentes comessationes, ebrietates exerceri. Abstinentia corpus macerat, sed cor impinguescit; carnem debilitat, sed animam confortat. Sed et 110.0090D| hoc notandum est quod jejunia solummodo cum bonis operibus Dei sunt acceptabilia; qui autem cibis abstinent, et prava agunt, daemones imitantur, quibus esca carnalis non est, et nequitia spiritalis semper inest: ille enim bene abstinet a cibis, qui et a malitiae actibus et a mundi jejunat ambitionibus. Melius est quoque praedicationis sanctae convivio victuram in perpetuo mentem reficere, quam ventrem mortiferae carnis deliciosis epulis saturare. Vigiliis ergo studere et orationibus frequentius insistere ipse Salvator nos, fratres, docuit, dicens: Vigilate itaque omni tempore orantes, ut digni habeamini fugere ista omnia quae ventura sunt, et stare ante filium hominis (Luc. XXI); et 110.0091A| apostolus Petrus, similia nos exhortans, dicit: Vigilate et orate ut non intretis in tentationem, quia adversarius vester diabolus tanquam leo rugiens circuit quaerens quem devoret; cui resistite fortes in fide (I Petr. V). Nam modum vigilandi, qualis fieri debeat, coapostolus ejus Paulus nobis ostendit, dicens: Evigilate justi, et nolite peccare (I Cor. XV); et item: Abjiciamus ergo opera, inquit, tenebrarum, et induamus nos arma lucis. Sicut in die honeste ambulemus (Rom. XIII). Ipse namque bene vigilat qui, cum corpus suum a somno cohibet, cor in pravis desideriis aggravari non permittit, sed mentis oculos ad aspectum veri luminis apertos tenet: vigilat, qui servat operando quod credit, vigilat, qui a se torporis et negligentiae tenebras repellit. Huic ergo 110.0091B| magnum et inaestimabile praemium Dominus promisit, cum dixit: Beatus est servus ille quem cum venerit dominus ejus, invenerit vigilantem. Amen dico vobis, super omnia bona sua constituet eum (Matth. XXIV). Oratio ergo quae Deo offertur debet esse pura et ex gemitu cordis probata, non in strepitu vocis exuberans, quia homo videt in facie, Deus autem intuetur cor (I Reg. XVI). Et quomodo, fratres, preces suas quis Deo offert ad audiendum, quas ipse qui et has dicit non audit. Proh dolor! saepius in ecclesiis videmus quosdam ante sacrum altare corpus ad orandum inclinare, sed oculis huc illucque vagando circumspicere, et non solum lacrymis vultum non rigare, sed etiam ora in risum solvere. Quae est haec dementia, fratres? utique talis 110.0091C| oratio non Deum placat, sed irritat; et tales unde acquirere debuerint remedium, inde sibi praeparant tormentum. Cum ergo ad orationem in domum Domini convenitis, dilectissimi, reverenter et cum timore ac tremore ibi astate, et quidquid a Deo impetrare velitis, cum humilitate et bona intentione cordis illum petatis, et maxime ea petite quae ad salutem pertinent aeternam. Caeterum de his praesentibus rebus ea solummodo rogate quae necessaria sunt, non quae ad cupiditatem vel voluptatem carnis superflue per luxuriam exaggerantur; has preces libenter Deus non accipit, et taliter petenti saepe non annuit. Unde et Jacobus apostolus increpat nos, dicens: Petitis et non accipitis, eo quod male petatis, ut in concupiscentiis vestris insumatis 110.0091D| (Jac. IV). Quibus autem precibus Deus libenter faveat, ab ipsa Veritate discite, ait enim: Petite et accipietis, ut gaudium vestrum plenum sit (Joan. XVI). Gaudium etenim plenum non in praesenti, sed in futura erit vita, hoc est, in agnitione Dei perfecta, quando infirmitas et angustia erit nulla. De praesentibus autem commodis supramodum ne simus solliciti, sed faciamus quod exhortatur Propheta: Jacta, inquit, in Dominum cogitatum tuum, et ipse te enutriet (Psal. LIV); et in Evangelio ipse Dominus ait: Primum quaerite regnum Dei et justitiam ejus, et haec omnia adjicientur vobis (Matth. VI). Haec, fratres, sedulo intra vosmetipsos cogitate, haec foris operando agite, in his usque ad finem vitae perseverare 110.0092A| contendite, et Dominus pacis erit vobiscum. Amen. HOMILIA L. DE CONTINENTIA. Admonet nos lex divina et exhortatur, fratres charissimi, ut concupiscentiam hujus mundi devitantes, continentiae salubri operam demus, ne nos illecebra voluptatum per varia ducat desideria, et laqueo mortis irretitos in praecipitium et voraginem tradat inferni. Loquitur sapientia homini et dicit: Post concupiscentias tuas non eas, et a voluntate tua avertere. Si praestes animae tuae concupiscentiam ejus, faciet te in gaudium inimicis tuis (Eccli. XVIII); amor enim istius mundi parit inimicitiam Dei; unde scriptum est: Qui vult amicus esse hujus saeculi, inimicus 110.0092B| Dei constituitur (Jac. IV). Hoc enim apostolus sciens Joannes persuadet nobis et dicit: Nolite diligere mundum neque ea quae in mundo sunt. Si quis dilexerit mundum, non est charitas Patris in illo: quia omne quod in mundo, est concupiscentia carnis est, et concupiscentia oculorum, et superbia vitae (I Joan. II). Hoc et coapostolus ejus Paulus rursus monet et dicit: Qui emunt, sic sint quasi non possidentes; et qui hoc mundo utuntur, quasi non utantur: praeterit enim figura hujus mundi (I Cor. VII). Unde et ipse Salvator in parabola sua ostendit quod divitiae et voluptates saeculi suffocant verbum ita ut non referat fructum; et alibi praecipit dicens: Qui vult venire post me, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me (Matth. XVI); et item: Qui 110.0092C| non renuntiaverit, inquit, omnibus quae possidet, non potest meus esse discipulus (Luc. XIV). Haec igitur considerantes, fratres charissimi, perpendite quantum necessaria nobis sit continentia, per quam Christi discipulatui condigni ad regnum potestis cum eo venire perpetuum. Continentia vero et sobrietas non in sola integritate carnis consistit, sed etiam in cultu et in ornatu, vita pariter et moribus: debet enim unusquisque continens abstinere se ab omnibus illicitis; his autem quae licita sunt, decet cum modestia et sobrietate uti: non enim decet Christianum saeculi lucris inhiare, cui promissum est regnum coeleste, sed suo Domino per continentiam condigne vivere, ut possit cum eo in perpetuum gaudere. Castitatem debet amare et fornicationem fugere; 110.0092D| non avaritiae studere, sed victu et vestitu contentus esse; non superbire, neque sperare in incerto divitiarum, sed humiliter sentire et mundi pompam contemnere: non debet esse vaniloquax et arrogans, non mendax, neque injuriosus, nec bilinguis, non susurro, neque detractor, sed veritatem debet ex ore et corde proferre, linguam suam a multiloquio temperare, quia scriptum est: In multiloquio non effugies peccatum (Prov. X). Oculos contra vanitatem claudere, auditum a scurrilitate et falsitate, imo ab omni eloquio malo, avertere, risum excelsum et excussum non amare, guttur et nasum ad illecebram dulcium ciborum et suavium odorum non libenter adhibere, sed magis bonum et suavem odorem virtutum 110.0093A| appetere, manus et pedes et omnia membra corporis sollicite custodire, ne fiant arma iniquitatis peccato, sed magis potentia arma Deo ad destruendum spiritalem inimicum. Cor quoque miles Christi debet ante omnia sollicita custodia servare, ne forte illud jactantia extollat, ira inflammet, invidia perforet, avaritia infestet, libido exurat, tristitia gravet, torpor et ignavia oneret, et illud quod cunctis gravius est, per novitatum praesumptiones haeresis scindat. Qui enim cordis occulta per continentiam quieta servare intus contendit, utique et membra corporis facilius contra pravos actus foris custodit; scriptum est enim: Omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso vita procedit (Prov. IV); item alibi: Mors secus introitum delectationis posita est; et Salvator 110.0093B| in Evangelio: Bonus, inquit, homo de bono thesauro cordis sui profert bonum, et malus homo de malo thesauro cordis sui profert malum (Luc. VI); et item: De corde, ait, exeunt cogitationes malae, homicidia, adulteria, fornicationes, et caetera (Matth. XV). Cum ergo, fratres, de cordis radice fructus sive boni sive mali exeant, necesse est ut primum cor mundemus, deinde ipsam carnem nostram per jejunia, et vigilias, et laborem utilem castigemus, ne carnis libido mentem maculet: difficile est enim ut in deliciis viventes mundum cor habeant. Inde dixit Apostolus (I Cor. IX): Castigo corpus meum et servituti subjicio, ne forte, cum aliis praedicem, ipse reprobus efficiar; et item (Gal. V): Qui autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis. 110.0093C| Sobrie quippe et pie vivamus in hoc saeculo exspectantes beatam spem, et adventum gloriae magni Dei et Salvatoris nostri Jesu Christi, qui dedit semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate, et mundaret sibi populum acceptabilem, sectatorem bonorum operum (Tit. II); ut cum venerit in majestate sua cum sanctorum angelorum millibus, pro bonis laboribus et sancta conversatione reddat nobis praemia vitae aeternae potius, quam pro desiderio et voluptate praesentis vitae cruciatum retribuat sempiternum, quia veraciter de eo scriptum est quod reddat singulis secundum opera sua, Jesus videlicet Christus Dominus noster, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LI. DE MISERICORDIA ET INDULGENTIA. 110.0093D| Inter omnia quibus humana vita indiget, maxime necessaria est misericordia, quia quanto fragilior est corrupta natura, tanto majore indiget providentia beneficii; et ideo, fratres, quia sine hac vita nostra subsistere non potest, discamus quomodo in nos primum divinam provocemus clementiam, ut secundum multitudinem miserationum suarum nostrae miseriae subvenire dignetur, quatenus in praesentis vitae cursu vitemus nostrae salutis damnum, et in futuro interitum possimus evadere perpetuum. Ad hoc enim impetrandum, dilectissimi, sicut nobis Scriptura sacra ostendit, praecipuum est misericordiae 110.0094A| bonum, de qua ipse Salvator ait: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur (Matth. V). Non potest peccator misericordiam a Deo sperare, qui misericordiam non facit peccantibus in se; ergo dimittat homo temporale debitum, ut mereatur recipere aeternale bonum. Si animas nostras cupimus peccatorum sordibus emundari, misericordiam in nos peccantibus non negemus, ut in die retributionis ad promerendam Domini misericordiam misericordiae operibus adjuvemur. Quomodo misericordiam a Deo exspectat, qui crudelis est in conservos suos? Si quis cupiat Deum sibi misereri, ita et misereatur debitoribus suis. Certissime indulgentiam exspectare poterit, quia aliis indulgere novit. Ad misericordiae opus optime nos in Evangelio 110.0094B| Dominus exemplo roboravit, ubi ait: Estote misericordes, sicut Pater vester coelestis misericors est, qui solem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super justos et injustos (Luc. VI). Omnis misericordia faciet locum unicuique secundum meritum operum suorum. Qui facit misericordiam Deo, offert sacrificium satis placabile. In judice misericordia et disciplina debet esse, quia una sine altera bene esse non poterit. Misericordia sola si fuerit, securitatem faciet peccandi subjectis; iterum, si disciplina semper aderit, vertitur animus delinquentis in desperationem, et judex non merebitur a Deo misericordiam. Sed hanc misericordiam a seipso debet homo incipere: quomodo in aliis est misericors, qui in seipso crudelis est? In seipso crudelis est, qui sibi perpetuas 110.0094C| peccatis suis praeparat flammas. Bene misericors est, qui a seipso incipit, et se diligenter custodit, ne puniatur cum diabolo, et sic aliis praestet quod sibi bonum esse prospicit. Per indulgentiam autem docuit nos Dominus quomodo possimus impetrare misericordiam ab illo, cum in Evangelio ait: Dimittite et dimittetur vobis (Luc. VI); item: Si dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Pater vester coelestis peccata vestra; si non dimiseritis hominibus nec Pater vester coelestis dimittet vobis peccata vestra (Matth. VI; Luc. XI). Haec quoque vera sententia magnam super nos misericordiam sonat his qui eam recte intelligere possunt. Igitur ex nostro judicio judicat nos Deus: quodammodo in potestate nostra est quomodo judicemur a judice. Si misericorditer 110.0094D| judicemus de in nos delinquentibus, misericorditer judicat Deus de nobis in se peccantibus. Intendamus ergo in exemplum illius, sicut doctor gentium nos admonens ait (Coloss. III); Donate vobismetipsis, si quis adversus aliquem habet querelam, sicut Deus in Christo donavit vobis, ita et vos facite, hoc est, quomodo Deus in Christo nobis peccata donavit, sic etiam nos qui in nos peccant, dimittamus. Item alibi idem Apostolus ait (Rom. XII): Nulli malum pro malo reddentes; et eodem loco: Noli vinci a malo, sed vince in bono malum. Sciendum est certissime quod unusquisque talem indulgentiam accepturus est a Deo, qualem et ipse dederit proximo suo. Tunc oratio nostra pro peccatis nostris ad 110.0095A| aures omnipotentis Dei cito perveniet, si delinquentium preces in nostris auribus acceptabiles erunt. Qui clementer peccantibus ignoscere novit, clementiam divinae pietatis certissime accipiet. Unde et scriptum est: Qui pronus est ad misericordiam, benedicetur a Domino (Prov. XXII). Sic enim remittitur nobis ut nos remiserimus eis qui nobis quacunque malignitate nocuerunt. Multa itaque sunt genera miserationum, quae cum facimus, adjuvamur ut dimittantur nobis nostra peccata: sed ea nihil est majus, qua ex corde dimittimus quod quisque peccavit: non solum enim qui dat esurienti cibum, sitienti potum, nudo vestimentum, peregrinanti hospitium, et caetera hujusmodi; verum etiam qui dat veniam peccanti, eleemosynam dat; et qui emendat verbere in quem 110.0095B| potestas datur, vel coercet disciplina aliqua, et tamen peccatum ejus qui ab illo laesus aut offensus est dimittit ex corde, vel orat ut ei dimittatur, non solum in eo quod dimittit atque orat, verum etiam in eo quod corripit et aliqua emendatoria poena plectit, eleemosynam dat, quia misericordiam praestat. Proinde, fratres, obsecro ut ante omnia misericordiae operam detis, et in quibuscunque possitis, proximos vestros adjuvetis; ad indulgendum quoque proximis vestris delicta eorum prompti sitis, ut peccatorum vestrorum veniam pro hoc ab omnipotente judice adipisci valeatis, et vitam aeternam cum sanctis omnibus in coelesti regno perpetualiter habere mereamini: praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per 110.0095C| omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LII. DE PACE ET UNITATE. Legimus in Evangelio, fratres charissimi, quod Salvator et Dominus noster cum appropinquaret passioni, et transitum suum de hoc mundo ad Patrem discipulis insinuaret, inter alia verba quae ob sui commemorationem dilectis comitibus suis impenderat, maxime pacis bonum et unitatis, quasi speciale munus, illis commendarit, dicens: Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis (Joan. XIV), ac si diceret, In pace vos dimisi, in pace vos inveniam. Proficiscens voluit dare quae desiderabat rediens in omnibus invenire; hanc suis haereditatem dedit, dona omnia suae pollicitationis et praemia in pacis conversatione 110.0095D| promisit: atque ideo, fratres, si haeredes Christi esse volumus, in ejus pace manere debemus. Pacem nobis, sicut audistis, Christus dedit; concordes atque unanimes esse praecepit, dilectionis et charitatis foedera incorrupta atque inviolata mandavit; cujus pacis ornamenta, mirabiliter alio ostendit loco dicens. Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur (Matth. V). En filius Dei incipit vocari, qui pacificus esse jam coepit, non filius dici; qui pacem noluit amplecti, negat sibi Patrem Deum, qui pacificus esse contemnit. Pacificos ergo oportet esse Dei filios corde mites, sermone simplices, affectione concordes, fideliter sibi unanimitatis nexibus cohaerentes. Sed haec pax cum bonis et Dei 110.0096A| praecepta servantibus custodienda est, non cum iniquis et sceleratis, qui pacem inter se habent in peccatis suis. Pax Christi ad salutem sempiternam proficit, pax quae in diabolo est ad perpetuam pervenit perditionem. Pax cum bonis et bellum cum vitiis semper habenda est: mala siquidem hominum impiorum, odio habenda sunt; nam homines ipsi, quamvis mali sint, amandi sunt, quia creatura Dei sunt: pax vero quae in bonis est, concordiam fratrum et charitatem copulat proximorum. Pax Spiritum Dei specialiter promeretur, pax dilectionis mater est, pax indicium est sanctitatis, de qua Dominus per prophetam ait: Pacem et veritatem diligite (Zach. VIII). Pax, plebis sanitas, gloria sacerdotis et patriae laetitia, et terror hostium sive visibilium sive invisibilium. Omnibus viribus pax est 110.0096B| custodienda, fratres, quia semper in Domino manet, qui in pace sancta manet et cum sanctis Dei societatem habet. Sacerdotis est in pace populum admonere quid debeat agere, populi est in humilitate audire quae monet sacerdos. Quidquid non licet, pastoris est pronibere ne fiat, plebis est audire, ne faciat. Atque unitatis vinculum omnes debent, praelati simul et subditi, in fide et dilectione per omnia servare, quia sine pace non suscipitur sacerdotis oratio nec plebis oblatio. Si ergo volumus velociter a Deo exaudiri, et gratanter munera nostra ab eo accipi, debemus utique in pace conversari, de qua nos ipsa Veritas instruere dignata est: Si offers, inquit, munus tuum ante altare, et ibi recordatus fueris quia 110.0096C| frater tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante altare, et vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc veniens, offeras munus tuum (Matth. V), Quia ergo unitatem nostram et concordiam Deus desiderat, ostendit ipse Salvator in Evangelio, ad Patrem ita loquens: Pater, inquit, sancte, serva eos in nomine tuo, quos dedisti mihi, ut sint unum sicut et nos (Joan. XVII). Unde et Apostolus fideles hortatur, dicens: Obsecro vos, fratres, ut idipsum sapiatis, et unum dicatis omnes (Philip. II); et item: Non sit, inquit, inter vos zelus et contentio: omnis amaritudo, et ira, et indignatio, et clamor, et blasphemia tollatur a vobis, cum omni malitia (Ephes. IV); et in eodem loco ait: Sustinentes invicem in charitate; solliciti servare unitatem spiritus in vinculo pacis, unum corpus, 110.0096D| et unus spiritus, sicut vocati estis in una spe vocationis vestrae. Haec itaque unanimitas sub Apostolis olim fuit: sic novus credentium populus, Domini mandata custodiens, charitatem suam tenuit; probat Scriptura, quae dicit: Turba autem eorum qui crediderant, anima et mente una agebant (Act. III); et iterum: Et erant perseverantes omnes unanimes in oratione cum mulieribus, et Maria, matre Jesu, et fratribus ejus (Act. I); et ideo efficacibus precibus orabant, ideo impetrare cum fiducia poterant quodcunque de Dei misericordia postulabant. In nobis vero sic unanimitas diminuta est, ut et largitas operationis infracta sit. Domos tunc et fundos venundabant, et thesauros sibi in coelo reponentes, 110.0097A| distribuenda in usus indigentium pretia apostolis offerebant. At nunc de patrimonio nec decimas damus, et cum vendere jubeat Dominus, emimus potius et augemus. Sicut in nobis emarcuit vigor fidei, sic credentium robur elanguit: et idcirco Dominus, tempora haec nostra respiciens, in Evangelio suo ait: Filius hominis cum venerit, putas inveniet fidem in terra? (Luc. X.) Videmus fieri quod ille praedixit, in Dei timore, in lege justitiae, in dilectione, in opere, fides nulla est: nemo futurorum metum cogitat, diem Domini et iram Dei, et incredulis ventura supplicia, et statuta perfidis aeterna tormenta nemo considerat; quae metueret conscientia nostra si crederet; quia non credit, omnino nec metuit; si autem crederet, et caveret; si caveret, et evaderet. Excitemus 110.0097B| nos quantum possumus, dilectissimi fratres, et somno inertiae veteris abrupto, ad observanda et gerenda Domini praecepta vigilemus. Scimus tales quales esse nos ipse praecepit dicens: Sint lumbi vestri praecincti et lucernae ardentes in manibus vestris, et vos similes hominibus exspectantibus dominum suum quando veniat a nuptiis; ut, cum venerit et pulsaverit aperiant ei. Beati servi illi quos, cum advenerit dominus, invenerit vigilantes (Luc. XII). Accinctos nos esse oportet, ne cum expeditionis dies venerit, impeditos et implicatos apprehendat. Luceat in bonis operibus nostrum lumen et fulgeat, ut ipsum lumen nos ad lucem claritatis aeternae de hac saeculi nocte perducat, quo cum Christo, qui est verae pacis auctor, et cum sanctis angelis ejus, aeterna pace et perpetua 110.0097C| felicitate fruamur: praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LIII. DE BENIGNITATE, HUMANITATE ET ELEEMOSYNA. Audivimus Apostolum, fratres charissimi, suaviter nobis loquentem ac dicentem (Tit. III): Apparuit benignitas et humanitas Salvatoris nostri Dei, non ex operibus justitiae, quae fecimus nos, sed secundum misericordiam suam salvos nos fecit, per lavacrum regenerationis et renovationis Spiritus sancti, quem effudit in nos abundanter per Jesum Christum Salvatorem nostrum, ut justificati gratia ipsius, haeredes efficiamur secundum spem vitae aeternae. Si ergo benignitas 110.0097D| et humanitas Salvatoris nostri, nullis nostris praecedentibus meritis, gratis nobis subvenit, quomodo nos, dilectissimi, si ejus regni haeredes effici volumus, proximis nostris pietatis opera non impendimus? Ait enim ipsa Veritas: Date et dabitur vobis; mensura qua mensi fueritis, remetietur vobis (Luc. VI); et item: Si enim, inquit, in iniquo mammona fideles non estis, quod vestrum est quis dabit vobis (Ibid.). Sciendum est enim, fratres, benignitate et humanitate nobis esse opus ut de his quae nobis coelestis Pater misericorditer contulit, nos quoque alios adjuvemus, et in quocunque possumus indigentibus proximis nostris solatia tribuere non tardemus, quia feneratur Domino qui miseretur pauperi, et ipse vicissitudinem 110.0098A| reddet ei (Prov. XIX). Sunt enim plurimi qui nullam in agris, nullam in vineis, nullam in saeculi divitiis portionem habent, quorum inopiae de ea quam Dominus nobis dedit copia consulere debemus, ut et ipsi nobiscum Deo pro terrae fecunditate benedicant et gaudeant possidentibus fuisse donata, quae etiam pauperibus ac peregrinis facta fuerint communia: felix illud est horreum, et omnium fructuum multiplicatione dignissimum, de quo egentium, et debilium, et peregrinorum saturatur esuries; quos ideo sub diversis molestiis justitia Dei laborare permisit, ut et miseros pro patientia, et misericordes pro benevolentia coronaret. Efficacissima enim pro peccatis deprecatio est in eleemosynis atque jejuniis, et velociter ad divinas conscendit aures talibus oratio 110.0098B| elevata suffragiis, quia sicut scriptum est, animae suae benefacit vir misericors (Prov. XI). Pars enim corporalium facultatum quae indigentibus ministratur, in divitias largienti transit aeternas, ita ut misericordiam Dei et indulgentiam peccatorum nostrorum pauperum miseratione et eleemosynis mereamur: quoniam qui suum ab inope non avertit animum, cito ad se Domini convertit auditum, dicente Domino: Estote ergo misericordes, sicut Pater vester misericors est (Luc. VI); et: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur (Matth. V). Quod ergo reddituram se promisit Veritas, secura expendet humanitas. Constans esto, Christiane largitor: da a quo accipias, sere quod metas, sparge quod colligas; noli metuere dispendium, noli de dubio 110.0098C| suspirare proventu, substantia tua cum bene erogatur, augetur: remunerator tuus vult te esse munificum, et qui dat ut habeas, mandat ut tribuas, dicens: Date et dabitur vobis (Luc. VI). O avare, si aurum diligas vel divitias saeculi, da ne perdas; si servaveris, sine dubio perdes si erogaveris, omnino habebis eas aeternaliter, dicente ipsa Veritate: Thesaurizate vobis thesauros in coelo, ubi nec aerugo nec tinea demolitur, neque fures effodiunt et furantur: ubi est thesaurus tuus, ibi est et cor tuum (Matth. VI; Luc. XII). Utique bene dispensantes temporalia, acquiritis aeterna. Noli timidus esse in largiendo, ne sis egenus in retributione, quia qui parce seminat, parce et metet (II Cor. IX); qui autem miserebitur pauperis, beatus erit (Prov. XIV). Redemptio 110.0098D| itaque animae viri, divitiae ejus (Prov. XIII); honorat Deum, qui miseretur pauperis: absconde eleemosynam in sinu pauperis, dicit Scriptura (Eccli. XXIX), et ipsa orabit pro te; sicut aqua exstinguit ignem, ita eleemosyna peccatum; animam esurientem ne despexeris, et ne exasperes pauperem in clamore suo (Eccli. IV). Qui avertit aurem ad clamorem pauperis, illius oratio clementiam Dei non merebitur; in vita tua benefac animae tuae, eleemosynas dans miseris, quia post mortem non habebis potestatem benefaciendi: in conviviis tuis pauperes vescantur et Christus in illis. Tria sunt genera eleemosynarum, una corporalis, hoc est, egenti dare quidquid potueris; altera spiritalis, hoc est, dimittere a quo laesus fueris; 110.0099A| tertia delinquentem corrigere et errantes in viam reducere veritatis. His enim omnibus speciebus placatur Deus, et vita promeretur aeterna, assentiente Scriptura ac dicente: Date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis (Luc. XI); et item: Dimittite, inquit, et dimittetur vobis. Et apostolus Jacobus ait: Fratres mei, si quis ex vobis erraverit a veritate, et converterit quis eum, scire debet quoniam qui converti fecerit peccatorem ab errore viae suae, salvabit animam ejus a morte, et operit multitudinem peccatorum (Jac. V). Sed hoc tunc bene et ordinate fit, si unusquisque a semetipso primum incipiat hoc bonum misericordiae, ut sui misereatur, ne per peccatorum sarcinam mergatur in poenam; unde scriptum est: Miserere animae tuae placens Deo (Eccli. XXX); quatenus dum 110.0099B| aliis studium correctionis impendit, ipse efficiatur emendatus a vitiis. Ut ergo haec agere pleniter possimus, habemus ad hoc fortem adjutorem et pium largitorem, mediatorem videlicet Dei et hominum Dominum Jesum, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LIV. DE TIMORE DEI ET VERA HUMILITATE. David propheta et psalmista, qui, teste Scriptura, secundum cor Domini electus, fecit omnes voluntates ejus, ipse, fratres charissimi, quid creator noster in nobis appetat et diligati quodam loco ostendit, ita dicens: Quis sicut Dominus Deus noster qui in altis habitat, et humilia respicit in coelo et in terra (Psal. 110.0099C| CXII). Si ergo Dominus altissimus, cujus excellentiae et magnitudinis non est finis, in omni creatura sua, et ea quae in supernis, et ea quae in infimis est constituta, in angelis videlicet et hominibus, humilitatem considerat et probat; quantum necesse est nobis humilitati semper studere, ipsamque in omnibus conservare ut sic placeamus conditori nostro. Quanta autem sit verae humilitatis virtus, facile ex verbis Domini agnoscitur, qui, ut superbiam Pharisaeorum damnaret, dixit: Omnis qui se exaltat, humiliabitur; et qui se humiliat, exaltabitur (Luc. XIV). Humilitatis quippe passibus ad coeli culmina conscenditur, quod Deus excelsus non superbia, sed humilitate attingitur (Jac. IV), de quo dictum est: Deus superbis resistit, humilibus autem dat gratiam 110.0099D| (I Petr. V). Unde et in Psalmis dicitur: Excelsus Dominus, et humilia respicit, et alta a longe cognoscit (Psal. CXXXVII). Alta posuit pro superbis; humilia vero respicit, ut attollat; alta, hoc est superba, cognoscit, ut dejiciat. Discamus humilitatem, per quam Deo propinquare poterimus, sicut ipse in Evangelio ait: Discite a me quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris (Matth. XI). Per superbiam mirabilis angelorum creatura cecidit de coelo, per humilitatem Dei fragilitas humanae naturae ascendit in coelum. Honesta est enim inter homines humilitatis consuetudo, sicut Salomon ait: Ubi fuerit superbia, ibi erit et contumelia; ubi autem humilitas, ibi et sapientia (Prov. XI); item 110.0100A| alius sapiens: Quanto, inquit, major es, humilia te in omnibus, et coram Deo invenies gratiam (Eccli. III). Item Deus per prophetam ait: Ad quem autem respiciam, nisi ad humilem, et quietum, et trementem verba mea (Isa. LXVI). Quicunque humilis et quietus non fuerit, non potest in eo habitare gratia Spiritus sancti. Deus humilis factus est nostrae salutis causa, erubescat homo superbus esse. Quantum humilitate inclinatur cor ad ima, tantum proficit in excelso: qui enim humilis erit, exaltabitur in gloria. Primus humilitatis gradus est, veritatis sermonem humiliter audire, memoriter retinere, voluntarie perficere; eam quippe quam non invenit humilem, veritas fugit mentem. Quanto quis humilior erit de seipso, tanto major erit in conspectu Dei: superbus 110.0100B| vero quanto gloriosior apparet inter homines, tanto dejectior erit ante Deum. Qui enim sine humilitate bona opera agit, in ventum pulverem portat. Item Scriptura dicit: Quid superbit terra et cinis? (Eccli. X.) dum vento superbiae dispergitur quod jejuniis vel eleemosynis congregare videtur. Noli, o homo, in virtutibus gloriari tuis, quia alterum habiturus es judicem, non teipsum, in cujus conspectu teipsum in corde tuo studeas humiliare, quatenus te ille exaltet in tempore retributionis suae. Descende ut ascendas, humiliare ut exalteris, ne exaltatus humilieris: qui enim sibi vilis videtur esse, ante Deum pulcher est; qui sibi displicent, Deo placent. Esto igitur parvus in oculis tuis, ut sis magnus in oculis Dei; tanto enim eris apud Deum pretiosior, quanto fueris ante 110.0100C| oculos tuos despectior. In summo honore summa tibi sit humilitas; honoris laus est humilitatis virtus; sed hanc verae humilitatis virtutem nemo sine timore Dei habere potest, quia eorum neuter sine altero esse potest. Quid autem timor Dei efficiat, fratres, audite: Initium sapientiae, timor Domini est (Psal. CX). Magna est cautela peccati, Dei semper praesentiam timere. Qui perfecte Deum timet, diligenter se a peccatis custodit. Timenti Deum in novissimo die bene erit, et merces ejus in aeternum permanet. Qui erubescit in conspectu hominis peccare, quanto magis dignum est quod erubescat in conspectu Dei iniquitatem agere, qui non solum opera, sed corda considerat? Qui timore sancto Deum metuunt, inquirunt quae placita sunt illi. 110.0100D| Alius est timor filiorum alius est timor servorum: servi enim propter tormenta dominos timent, filii vero propter amorem patris timent. Si filii Dei sumus, timeamus eum ex charitatis dulcedine, non de timoris amaritudine. Homo sapiens in omnibus operibus suis Deum metuit, sciens se ejus nunquam praesentiam effugere posse, sicut Psalmista Deo dicit: Quo ibo a spiritu tuo, et a facie tua quo fugiam? (Psal. CXXXVIII;) item: quia neque ab Oriente, neque ab Occidente, subauditur, patet locus fugiendi Deum. Qui timet Deum accipiet doctrinam ejus; et qui vigilaverint in mandatis ejus, invenient benedictionem sempiternam. Timentis Deum beata est anima, et a tentatione diabolica tuta remanet. Beatus homo qui 110.0101A| semper est pavidus (Prov. XXVIII), et cui donatum est Dei timorem semper ante oculos habere. Qui timet Dominum, recedit ab itinere pravo, et ad virtutum semitam vias suas dirigit. Timor Dei repellit peccata et adjicit virtutes: timor cautum facit hominem et sollicitum ne peccet; ubi vero timor Dei non est, ibi dissolutio vitae est. Qui Deum in prosperis non timet, timeat vel in adversis; refugiat ad illum, qui flagellat et sanat: Beatus vir qui timet Dominum, in mandatis ejus cupit nimis (Psal. CX). Timor Dei timorem expellit gehennae, quia facit hominem peccatum cavere et justitiae opera agere. Post haec ad illum perveniet timorem qui dicitur sanctus et permanet in saeculum saeculi quia est in dilectione. Sic ergo, fratres, timeamus Deum ut diligamus 110.0101B| eum; quia perfecta charitas foras mittit timorem (I Joan. IV) servilem; atque ita habere possimus abundantiam securitatis, et plenitudinem omnium bonorum. Unde et Propheta ait: Timete Dominum, omnes sancti ejus, quoniam nihil deest timentibus eum. Divites eguerunt et esurierunt, inquirentes autem Dominum non deficient omni bono (Psal. XXXII). Quapropter obsecro vos, dilectissimi, ut timorem Dei semper ante mentis vestrae oculos habeatis et oblivionem praeceptorum Dei omnino fugiatis, illudque sedulo cogitetis qualiter timentes Deum et mandatis ejus obedientes ad vitam vadunt perpetuam; contemnentes vero et praecepta ejus spernentes, in poenam ibunt aeternam; humilitatemque veram in corde vestro intus habeatis, sicque 110.0101C| eam non ficte moribus coram proximis vestris insinuetis, ut ipsi, bonis exemplis vestris instructi, glorificent Deum, et vobiscum aeternam in coelis studeant percipere remunerationem: praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LV. DE CONFESSIONE AC POENITENTIA ATQUE COMPUNCTIONE CORDIS. Considerare nos oportet, fratres charissimi, quid nobis Scriptura sacra insinuet faciendum, quo possimus gehennae devitare tormentum et ad coeleste pervenire gaudium, qualiter bonum quod peccantes 110.0101D| perdidimus, poenitentes recuperemus: quod utique non aliter fit nisi per salubrem compunctionem et veram confessionem. Compunctio igitur cordis ex humilitatis virtute nascitur, de compunctione confessio peccatorum, de confessione poenitentia, de poenitentia vera proveniet delictorum indulgentia. Compunctio cordis est humilitas mentis cum lacrymis et recordatione peccatorum et timore judicii. Ex gemino fonte compunctionis solent profluere lacrymae, hoc est, aut dum mens operum suorum diligentius mala considerat, aut dum desiderio aeternae vitae suspirat. Unde et Propheta ait: Sitivit anima mea ad Deum vivum, quando veniam et apparebo ante faciem Dei? fuerunt mihi lacrymae meae panes die ac nocte (Psal. XLI); item: Concupiscit et defecit 110.0102A| anima mea in atria Domini. Cor meum et caro mea, exsultaverunt in Deum vivum (Psal. LXXXIII). Quatuor namque sunt qualitates affectionum quibus cogitatio justi taedio salubri compungitur, hoc est, memoria praeteritorum facinorum, recordatio futurarum poenarum, consideratio peregrinationis suae in hujus vitae miseria, desiderium supernae patriae, quatenus ad eam quantocius valeat pervenire. Quando ergo ista in corde hominis fiunt, sciendum est tunc esse Deum per gratiam humano cordi praesentem; unde et in psalmo dicitur: Deus vitam meam nuntiavi tibi: posuisti lacrymas meas in conspectu tuo, sicut in promissione tua (Psal. LV). Promissio indulgentiae quam habemus a Deo, lacrymas poenitentiae excitat cordi nostro. Thesaurus desiderabilis in corde hominis, 110.0102B| compunctionis dulcedo: anima hominis quae in oratione compungitur, valde illi proficit ad salutem. Cum per orationem compunctio effunditur, Spiritus sancti praesentiam cordibus nostris adesse non dubium est: sed tunc salubris est ipsa compunctio quando hominem provocat ad confessionem peccatorum et ad conversionem melioris vitae. Hortatur itaque nos saepius sancta Scriptura ad medicamenta fugere confessionis: non quod Deus indigeat confessionis nostrae, cui omnia praesto sunt quae cogitamus, loquimur aut agimus; sed nos aliter salvi fieri non possumus, nisi confiteamur poenitentes quae inique gessimus negligentes. Qui seipsum accusat in peccatis suis, hunc diabolus non habet iterum accusare in die judicii: si tamen confitetur 110.0102C| poenitendo, diluit quae fecit, nec iterum renovat quae egit. Confitemini, dicit Jacobus apostolus, alterutrum peccata vestra, et orate pro invicem ut salvemini (Jac. V); item beatus Paulus apostolus: Ore autem, inquit, confessio fit ad salutem (Rom. X); sed et Salomon de confessione peccatorum dixit: Qui abscondit scelera sua non dirigetur: qui autem confessus fuerit, et reliquerit ea, misericordiam consequetur (Prov. XXVIII). Magnum est, fratres, salutis medicamentum, non iterare quae impie gessimus, nec priorem cicatricem vulnerum resauciare; unde dicit Joannes evangelista: Si confiteamur peccata nostra, fidelis est Deus et justus ut remittat nobis peccata, et mundet nos ab omni iniquitate (I Joan. I); similiter et Psalmista ait: Dixi confitebor adversum 110.0102D| me injustitiam meam Domino, et tu remisisti impietatem peccati mei (Psal. XXXI). Vivens confiteatur peccator quae fecit, quia non est fructuosa confessio apud inferos, nec poenitentia ad salutem proficiens: ecce nunc tempus salutis, ecce nunc tempus acceptabile Deo. Tempus est nunc remissionis poenitentibus, sed tempus erit post mortem vindictae negligentibus confiteri scelera sua: omnes enim impii amaram in tormentis poenitentiam habent, sed non proficit eis poenitentia ad remissionem, sed conscientia torquet eos ad augmentum poenarum quae patiuntur. Potuerunt sibi per confessionem praecavere tormentorum immanitatem, et neglexerunt ita sicut foras flammis, ita intus conscientia propria 110.0103A| torquentur. Quomodo potest medicus vulnus sanare quod aegrotus ostendere erubescit? Deus enim confessionem nostram desiderat, ut justam habeat causam ignoscendi. Qui peccata sua occultat et erubescit salubriter confiteri, Deum, quem testem habet, iterum habebit eum ultorem. Optime se judicat homo in hac vita, ne judicetur a Deo damnatione perpetua. Duplicem habere debet fletum in poenitentia omnis peccator, sive quia per negligentiam bonum non fecit, seu quia malum per audaciam perpetravit. Confessio justificat, confessio veniam peccatis donat. Omnis spes veniae in confessione consistit, confessio opus est misericordiae, salus aegroti, unicum est viribus nostris medicamentum poenitentiae; cujus ipse Salvator in Evangelio virtutem 110.0103B| ostendit dicens: Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum; et Joannes Baptista: Facite, ait, fructus dignos poenitentiae. Fructus dignus poenitentiae est transacta flere peccata, et eadem iterum non agere, sicut Scriptura ait: Non adjicias peccatum super peccatum, et dicas: Miseratio Dei magna est, quomodo misericordia et ira ab illo est? Lavamini, mundi estote, dicit Dominus per Isaiam prophetam. Lavatur itaque et mundus est qui et praeterita plangit, et iterum flenda non admittit; lavatur et non est mundus qui plangit quod gessit, nec deserit, et post lacrymas haec quae fleverat repetit. De his qui post lacrymas ad delicta revertuntur priora, beatus Petrus terribiliter ait: Canis revertitur ad vomitum suum. Fili, peccasti, dicitur in 110.0103C| Scriptura sancta, ne adjicias iterum; sed de pristinis deprecare ut remittantur tibi. Poenitentia vera non annorum numero censetur, sed amaritudine animi; unde beatus Petrus mox a Domino indulgentiam recepit, quia amarissime flevit trinae negationis culpam. Poenitentia quam jussit Forte, quantumvis exigui temporis, si intima cordis amaritudine agitur, non despicitur apud justum judicem Deum, qui cordis secreta considerat. Non enim longitudinem temporis tantum requirit Deus, quantum affectum sinceritatis poenitentis pensat. Qui enim in Christum tota mente confidit, etiam si multis moriatur peccatis, fide sua vivit in aeternum. Sicut ipse Dominus in Evangelio ait: « Ego sum resurrectio et vita: qui credit in me, etiamsi mortuus fuerit, 110.0103D| vivet; et omnis qui vivit et credit in me, non morietur in aeternum: » de morte animae dixit, quae propter peccatorum aegritudinem evenit illi. Deus natura misericors est, paratus est salvare per misericordiam quos non evenit salvare per justitiam: qui vult omnes homines salvos fieri et neminem perire; qui per prophetam ait: In quacunque die conversus fuerit peccator, vita vivet et non morietur. Quamvis quisque sit peccator et impius, si ad poenitentiam convertatur, consequi se posse per Dei misericordiam non dubitet. In hoc saeculo poenitentiam facientibus subvenit Deus; in futuro autem poenitentia non proficit, sed rationem nostrorum operum reddituri sumus. In hac vita tantum poenitentiae 110.0104A| patet libertas, post mortem vero, nulla correctionis est licentia. Ac ideo, fratres, non perdamus nobis tempus indultum, sed, quantum possumus, per Dei misericordiam laboremus, ut modo per fletus et gemitus digne poenitentia pristinas sordes peccatorum lavantes, mundi et corpore et anima in die Domini inveniri mereamur ab ipso judice vivorum et mortuorum, qui vivit et regnat cum Patre et Spiritu sancto Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LVI DE NON TARDANDO CONVERTI A PECCATIS AD DEUM. Legimus ergo Apostolum, fratres charissimi, dicentem: Quaecunque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt, ut per patientiam et consolationem 110.0104B| Scripturarum spem habeamus. Ecce in litteris divinitus inspiratis reperitur scriptum: Fili, ne tardes converti ad Dominum, quia nescis quid futura pariat dies; nam qui tardat converti, periculum facit animae suae, quia mors non tardat; quae si tardantem converti inveniat, ad tormenta deducit eum. Dissoluta, fratres, et periculosa paralytica cogitatio est, de crastina cogitare conversione, et hodiernam negligere. Quid tu, peccator, converti dissimulas, et non metuis ne tibi mors repentina subripiat diem conversionis: nonne homines subito moriuntur? si bonum est peccata dimittere, et ad Deum converti, cito fiat: Deus tibi promittit remissionem convertenti a peccatis, securitatem tibi non promisit diu vivendi. Ideo convertat se citius unusquisque ad Deum, et 110.0104C| cum invenerit eum, derelinquat impius viam suam, et vir iniquus cogitationes suas, et miserebitur ejus, quoniam multus est ad ignoscendum. Si ergo intraverit subito dies extremus, perit dilatio, et restat damnatio; perire non vis, redi ad Deum et vives; noli desperare de venia peccatorum, nec de vita longiore confidere. Convertere ergo et poenitentiam age. Cras, inquies, convertam; quare non hodie? Dicis: Quid mali est si cras dicam? Respondeo: Quid mali, si hodie. Forte dicis: Longa erit vita mea. Dicam: si longa erit, bona sit; si brevis, et ipsa bona sit; sed quis ferat malum longum. Prandium longum non vis habere malum, et vitam longam vis habere malam? Villam emis, bonam desideras; uxorem vis ducere, bonam quaeris; filios nasci vis, 110.0104D| bonos optas; et ut jam de rebus vilissimis loquar, caligas emis, et non vis malas, et vitam amas malam? Quid te offendit vita tua, quam solam vis malam, ut inter omnia bona tua solus sis malus? Ne tardes converti ad Dominum, et ne differas de die in diem (Eccli. V). Verba Dei sunt, non mea: non a me haec audisti, sed ego tecum audio a Domino. Forte respondes: Cras, cras. O vox corvina. Corvus non redit ad arcam, columba redit. Si ergo tunc vis poenitentiam agere quando peccare non potes, peccata te dimiserunt, non tu illa. Satis alienus a fide est, qui ad agendam poenitentiam tempus senectutis exspectat. Metuendum est ne, dum sperat misericordiam, incidat in judicium. Neque enim tunc veniam 110.0105A| inveniet, qui male aptum veniae tempus perdidit. Ibi jam a Deo non potest mereri quod petit, qui hic noluit audire quod jussit. Qui tempus poenitentiae datum negligit, frustra ante tribunal Christi preces effundit. Festinare debet unusquisque nostrum, fratres, ad Deum convertendo dum potest, ne si dum potest noluerit, omnino cum intrare voluerit, non possit. Semper ergo extremum diem debemus metuere, quem nunquam possumus praevidere. Ecce nunc ipsum diem in quo loquimur, ad inducias conversionis accepimus: et tamen mala quae fecimus flere recusamus. Non solum commissa non plangimus, sed etiam quae defleantur, augemus. At si aliqua nos aegritudo corripiat, si signa aegritudinis vicinam mortem denuntient, inducias vivendi quaerimus 110.0105B| ut peccata nostra defleamus: et eas cum magno aestu desiderii petimus, quas acceptas modo pro nihilo habemus. Pensemus nunc, dilectissimi, super nos divitias conditoris nostri; peccare nos vidit, et pertulit; qui nos ante culpam peccare prohibuit, etiam post culpam exspectare ad veniam non desistir: ecce ipse nos, quem despeximus, vocat; aversi ab illo sumus, et tamen non avertitur. Unde per Isaiam dicitur: Et erunt oculi tui videntes praeceptorem tuum, et aures tuae audient vocem post tergum monentis (Isa. XXX). Quasi in faciem homo monitus est, quando ad justitiam conditus praecepta rectitudinis accepit; sed cum haec eadem praecepta contempsit, quasi conditori suo dorsum mentis in faciem dedit. Sed ecce adhuc post tergum sequitur et monet; 110.0105C| quia jam et a nobis contemptus est, et tamen nos adhuc vocare non cessat. Quasi dorsum ei in faciem dedimus, cujus verba despicimus, cujus praecepta calcamus: sed stans post tergum nos aversos revocat; qui et videt quod despicitur, et tamen per praecepta clamat, per patientiam exspectat. Pensate ergo, fratres charissimi, si cuilibet vestrum loquenti famulus suus subito superbiret, terga in faciem mitteret, nunquid non contemptus dominus, ejus superbiam feriret? vulnera districtae animadversionis infligeret? Ecce nos peccando auctori nostro, terga in faciem dedimus, et tamen sustinemur. Superbe aversos benigne revocat: et qui ferire nos aversantes potuit, ut revertamur munera promittit. Tanta, obsecro, conditoris nostri misericordia duritiam reatus 110.0105D| nostri emolliat, et homo qui malum quod fecit experiri percussus poterat, saltem exspectatus erubescat. Habete ergo, fratres mei, fiduciam de misericordia conditoris nostri, cogitate quae facitis, recogitate quae fecistis, largitatem supernae pietatis aspicite, et ad misericordem judicem, dum adhuc exspectat, cum lacrymis venite: considerantes namque quod justus sit, peccata vestra nolite negligere; considerantes vero quod pius sit, nolite desperare. Praebet apud Deum homini fiduciam Deus homo, est nobis spes magna poenitentibus, quia advocatus noster factus est judex noster, qui vivit et regnat cum Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LVII. DE CONTEMPTU MUNDI ET DE PRAEMIO FUTURO. 110.0106A| Admonet nos, charissimi, beatus Joannes apostolus, et ad contemptum caducarum rerum provocat, dicens: Nolite diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt: quoniam mundus transit et concupiscentia ejus. Qui autem facit voluntatem Dei, manet in aeternum (I Joan. II). Similiter et beatus Paulus apostolus, scribens ad Timotheum, nos instruens docet: Praecipe, inquit, divitibus mundi hujus non superbe sapere, neque sperare in incerto divitiarum, sed in Deo vivo, qui praestat nobis omnia abundanter ad fruendum. Qui divites sunt in operibus suis, facile tribuant, communicent cum his qui non habent, thesaurizent sibi fundamentum bonum in futurum, 110.0106B| ut apprehendant veram vitam (I Tim. VI). Attendite, fratres, et sollicite quae dicuntur pensate: nam cum divitibus praecipitur ut thesaurizent sibi fundamentum bonum in futurum ut apprehendant veram vittam, sine dubio ista falsa vita est. Et maxime hoc divites audire debent, quos quando pauperes intuentur murmurant, gemunt, laudanti invident, aequari velle optant, impares se dolent, et inter laudes divitum, hoc plerumque dicunt, Soli sunt isti, isti soli vivunt. Propter haec ergo verba quibus homines tenues divitibus adulantur, quia ipsi vivunt, ne his adulantium inflati verbis, putent se vere vivere: Praecipe, inquit, divitibus hujus mundi non superbe sapere, neque sperare in incerto divitiarum, sed in Deo vivo, qui praestat nobis omnia abundanter ad 110.0106C| fruendum. Divites sint, sed ubi? In operibus, inquit, bonis: facile tribuant, quia non perdunt quod tribuunt; communicent cum his qui non habent, et ex hoc thesaurizent sibi fundamentum bonum in futurum ut apprehendant veram vitam, non assentientes adulantibus, qui dicunt vivere, et solos vivere. Vita ista somnus est, divitiae istae velut in somniis fluunt. Audi psalmum, o dives pauperrime: Dormierunt somnum suum, et nihil invenerunt omnes viri divitiarum in manibus suis (Psal. LXXV). Aliquando et mendicus in terra jacens, frigore tremens, occupatus tamen somno, thesauros somniat, et gaudet, et superbit in somniis, et parem suum pannosum non dignatur agnoscere: et donec dormit, dives est. Cum ergo vigilaverit, invenit quod 110.0106D| falsum gaudebat; cum evigilaverit, invenit quod verum doleat. Dives ergo moriens similis est pauperi vigilanti, qui thesauros videbat in somnis. Nam et induebatur purpura et bysso quidam dives, nec nominatus, nec nominandus, contemptor pauperis jacentis ante januam suam. Induebatur purpura et bysso, sicut evangelicum testimonium est; et epulabatur quotidie splendide. Mortuus est, sepultus est, evigilavit, et se in flammis invenit. Dormivit ergo somnum suum, et nihil invenit ille divitiarum in manibus suis, quia nihil boni egit manibus suis. Propter vitam ergo quaeruntur divitiae, non vita propter divitias. Quam multi cum suis hostibus pacti sunt, ut totum tollerent, et vitam relinquerent; quantumcunque 110.0107A| habuerunt, tanti vitam emerunt: quanti comparanda est vita aeterna, si tam pretiosa est vita peritura! Da Christo aliquid ut vivas beatus, si totum das hosti ut vivas mendicus. Ex vita tua temporali, quam toto pretio redimis, appende quanti valeat aeterna, quam negligis: ut vivas diebus paucis, etsi ad senectutem perventurus sis; omnes enim dies hominis ab infantia usque ad senectam, pauci dies sunt, et si ipse Adam hodie moreretur, paucos dies vixerat, quia omnes finierat: paucos ergo dies, et hos laboriosos, in tanta inopia, inter tantas tentationes, redimis, quanti nihil habere vis ut habeas te; hodie redemptus, cras forte moriturus; ab isto dimissus, forte ab alio trucidandus. O homo corpore fragilis, tempore mutabilis, morte solubilis, 110.0107B| pressus oneribus, fatigatus sollicitudinibus, audi consilium meum: Releva te dando pauperibus quod acquisisti laboribus; da non habenti aliquid, quia et tu non habes aliquid: nunquam enim vitam aeternam habes; da ergo ex eo quod habes, ut accipias quod non habes. Pulsat mendicus januam tuam; pulsas tu januam Domini tui. Hoc facit Deus cum mendico suo quod facis tu cum tuo: da ergo, et dabitur tibi. Si nolueris, tu videris: clamat enim pauper, et dicit tibi, Peto panem, et non das: petis vitam, et non accipis; videamus quis nostrum maore damno laboret, ego qui fraudor buccella, an tu qui privaris vita aeterna: ego qui castigor in ventre, an tu qui mente; ad postremum ego qui ardeo fame, an tu qui exurendus es igne, et flammis vivacibus 110.0107C| mancipandus? His verbis pauperis, nescio utrum respondere poterit superbia divitis. Omni, inquit Dominus, petenti te da: si omni, quanto magis egeno et misero, cujus macies et pallor mendicant; cujus lingua tacet, squalor et gemitus eleemosynam petunt. Audi ergo me, o dives, et consilium meum placeat tibi, peccata tua eleemosynis redime, noli incumbere auro; nudus existi de ventre matris tuae, nudus es rediturus in terram; et si nudus es rediturus in terram, cui congregas super terram. Credo si aliquid tecum portare posses, vivos homines devorasses. Ecce nudus regredieris, cur non pecuniam vel bene vel male congregatam largiris? Praemitte quo iturus es, fac translationes rerum periturarum, ut pervenias ad regnum coelorum. Si enim homini 110.0107D| alicui decem solidos dares, pro quibus tibi centum postmodum redderet, quantum gauderes, quanta animi laetitia exsultares? Si ergo usuris gaudes, fenera Domino tuo, tribue Deo tuo de suo: multiplicato enim fenore, reddet tibi. Vis nosse quam multipliciter reddet tibi? Pro buccella, pro nummo, pro tunica, accipis vitam aeternam, regnum coelorum, beatitudinem sine fine. Appende cum buccella tua vitam aeternam, divitias sempiternas, nulla est comparatio; das enim terram, et recipis eum qui fecit coelum et terram. Ipse enim praemium nostrum, sine quo dives mendicat, et cum quo pauper copiosissime dives est. Quid enim habet dives, si Deum non habet? Quid non habet pauper, si Deum habet? Si 110.0108A| ergo, fratres charissimi, esse divites cupitis, veras divitias amate. Si culmen veri honoris quaeritis, ad regnum coeleste tendite. Si gloriam dignitatum diligitis, in illa superna angelorum curia ascribi festinate. Verba Dei quae aure percipitis, mente retinete, et operibus illa implere satagite. Ecce transit omne quod in mundo agitis, et ad extremum judicium sine ulla manentis interpositione quotidie volentes nolentesque properatis. Cur ergo amatur quod relinquitur? Cur illud negligitur quo pervenitur? Amate coelestia, respuite terrena, quaerite aeterna, negligite temporalia, ut cum illo possitis perpetuum regnum tenere, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LVIII. DE JUSTE JUDICANDO ET FALSIS TESTIBUS NON RECIPIENDIS. 110.0108B| Audivimus Dominum in Evangelio, fratres charissimi, praecipientem atque dicentem: Nolite judicare, et non judicabimini; nolite condemnare, et non condemnabimini. In quo enim judicio judicaveritis, judicabitur de vobis (Matth. VII). In quo non prohibuit judicii sanctionem, sed ostendit judicandi rationem. Compescuit pertinaciam, et docuit justitiam. Ait enim ipse alibi: Justum judicium judicate (Joan. VII). Et in Lege: Juste, inquit, quod justum est exsequaris. Omnis enim qui recte et juste judicat, stateram in manu gestat. In utroque penso justitiam et misericordiam portat, sed pro justitia reddit peccati 110.0108C| sententiam: pro misericordia temperat poenam; quaedam vero sunt a judice bono per aequitatem corrigenda, quaedam itaque per misericordiam indulgenda. Sine personarum acceptione debent esse judicia: nihil enim iniquius est quam munera accipere in judiciis, quia munera excaecant prudentium corda, et subvertunt verba justorum (Deut. XVI). In quo enim judicio, dicit Dominus, judicabitis, judicabitur de vobis. Quapropter judex Deum judicem timeat, ne forte eo judicante ipse damnetur. Qui innocentes damnat vel impios justificat pro muneribus, vel cujuslibet personae amore vel odio cor acclinaverit, judicii veritatem observare non poterit. Nemo principum stultos vel improbos judices ponere debet: nam stultus per ignaviam ignorat justitiam; improbus autem 110.0108D| per cupiditatem subvertit ipsam quam didicit veritatem. Pene gravius lacerantur pauperes a pravis judicibus quam a cruentissimis hostibus: nullus praedo tam cupidus in alienis, quam judex iniquus in suis. Pejores sunt hostibus judices iniqui; hostes saepe fuga vitantur, judices propter potentiam effugi non possunt. Ipsi divitias ex civium oppressione congregare student. Ipsi divitias ex civium oppressione congregare student. Aliquoties judices boni ministros habent rapaces, quorum scelere coinquinantur, si non prohibent rapacitatem illorum; hi in alienis pereunt peccatis, quia non solum, ut egregius mundi doctor ait (Rom. I), qui faciunt, sed qui consentiunt iniqua facientibus, digni efficiuntur morte 110.0109A| perpetua. Saepe judices pravi cupiditatis causa aut differunt aut pervertunt judicia, nec finiunt causas quousque sacculus eorum impleatur; quando enim judicant, non causam, sed dona considerant. Judices pravi, juxta prophetae verbum, quasi lupi, vespere non relinquunt in mane; hoc est, de praesentis vitae commodo tantum cogitant, de futuro autem nihil, luporum more cuncta rapientes, et vix pauca pauperibus relinquentes. Iracundus judex judicii examen plene contueri non valet, quia caligine furoris non videt claritatem justitiae. Non persona in judicio consideranda, sed causa. Scriptum est enim: Non accipias personam in judicio. Iniqui judices errant in veritatis sententia, dum intendunt qualitatem personae; et nocent saepe justis, dum improbe defendunt 110.0109B| impios. Acceptio munerum in judiciis praevaricatio est veritatis. Qui Deum timentes, juste judicant, aeterna a Deo accepturi sunt praemia. Considerandum est igitur judici ne falsorum testium dolo deludatur, ne cum ipsis sceleris sui sortiatur vindictam. Falsus testis, dicit Salomon, non erit impunitus (Prov. XIX). Qui falsum testimonium profert contra proximum suum, exstinguetur lucerna ejus in die ultimo (Prov. XXIV). Item alibi dicit: Os quod mentitur, occidit animam (Sap. I), quoniam metu cujuslibet potestatis veritatem occultat, iracundiam Dei super se invocat, quia magis timet hominem quam Deum. Falsidicus testis est tribus personis obnoxius: primum Deo, cujus praesentiam contemnit; deinde judici, quem fallit mentiendo; postremo innocenti, 110.0109C| quem falso testimonio laedit. Saepe enim evenit ut falsi testes, quando separantur, mox mendaces inveniantur: nec sibi blandiatur quis, si audiat falsum testimonium dici contra quemlibet, et non manifestat, eo quod ipse falsum non dicat: uterque enim reus est, et qui veritatem occultat, et qui mendacium dicit, quia ille prodesse non vult, et ipse nocere desiderat. Beatus, cujus testimonium in conspectu Dei probabile invenietur. Scire vos oportet, fratres, quod quatuor modis justitia in judiciis subvertitur, hoc est, timore, cupiditate, odio, amore; timore, dum metu potestatis alicujus, veritatem dicere vel judicare quislibet pavescit; cupiditate, dum praemio muneris alicujus corrumpitur judex; odio, dum cujuslibet inimicitiae causa nocere alteri desiderat; 110.0109D| amore, dum amicos vel propinquos contra justitiam defendit potentior. His quatuor modis, saepe aequitas judicii subvertitur, et innocentia laeditur. Magisque dolendi sunt qui opprimunt pauperes, quam qui patiuntur injuriam. Illi enim qui opprimuntur temporalem miseriam cito finiunt, illi vero qui opprimunt eos per justitiam, aeternis flammis deputantur. Hic vero saepe a malis boni judicantur, in futura siquidem vita mali judicantur a bonis. Saepe etiam et hic boni infelices sunt et miseri coram hominibus, et mali felices; in illa itaque retributione aeterna semper boni felices erunt, et mali semper miseri erunt. Quibus bene erit in hoc saeculo contendant maxime ne bona perdant perpetua, et qui molestias 110.0110A| patiuntur, fortiter eas sufferant, ut aeterna beatitudine inveniantur digni. Contestans obsecro vos, fratres charissimi, ut semper hoc attendatis, quando aliquem judicetis, seu defendatis, sive etiam hoc facientibus consentiatis; quod veritatem et justitiam non relinquatis, sed in omnibus observare studeatis, quatenus a vero judice vestro, ipsa videlicet Veritate, quae judicabit orbem terrae in aequitate et justitia, coronam immarcescibilem cum benedictis in aeterna beatitudine accipere mereamini; ipso tribuente, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LIX. DE SUPERBIA ET VANA GLORIA CAVENDA. 110.0110B| Oportet vos scire, fratres charissimi, quoniam coelestis regis milites estis, contra quos hostes praeliare debeatis. Dicit enim beatus apostolus Paulus (Ephes. VI): Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, et adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritales nequitias in coelestibus. Si ergo spiritales sunt hostes, adversus quos belligerandum est, cum spiritalibus armis pugnare debemus. Hostes enim nostri daemones sunt: arma eorum, cum quibus invisibiliter contra nos pugnant, sunt vitia. E contra nos, duce atque imperatore nostro Christo super nos regnante, sacris armis virtutum bellum nostrum geramus, et victoriam facile per Regis nostri auxilium capiemus. Ait enim ipse ad aciem 110.0110C| inimicorum suos exhortans: Nolite timere, inquit, fortior est qui in vobis est quam qui in mundo est. Confidite, quia ego vici mundum (Joan. XVI). primum namque ignotorum telorum hostis antiqui ac principium est superbia, quae ubicunque subintraverit, omnium vitiorum post se turmas trahit. Hanc quoque maxime conditor noster detestatur; unde et de eo scriptum est: Omnis arrogantia, abominatio est apud Deum; et item: Odibilis coram Domino et hominibus superbia (Eccli. X). Et item: Superbis Deus resistit, humilibus autem gratiam dat (Prov. III). Maximum et primum quippe diaboli peccatum fuit superbia; et hac homines primos decepit; unde scriptum est: Initium superbiae homines apostatare a Deo fecit: quoniam ab eo qui fecit illum recessit 110.0110D| cor ejus, quoniam initium est omnis peccati superbia: qui tenuerit illam, adimplebitur maledictis, et subvertet eos in finem. Propterea exhonoravit Dominus conventus malorum, et destruxit eos usque in finem. Sedes ducum superborum destruxit Deus, et sedere fecit mites pro illis. Radices gentium superbarum arefecit Deus, et plantavit humiles ex ipsis gentibus. Terras gentium evertit Dominus et perdidit eas usque ad fundamentum. Arefecit ex ipsis, et disperdidit illos, et cessare fecit memoriam a terra. Perdidit Deus memoriam superborum, et reliquit memoriam humilium sensu (Eccli. X). Quapropter omni vitio deterior est superbia: quae saepe et de bonis nascitur actibus, dum homo in suis bonis operibus 110.0111A| superbit; et post hoc perdit per superbiam quod habuit per charitatem. Item omnium vitiorum novissimum est. Super his superbire coepit, ante est ista sententia ponenda, de alto ruinam facit. Omnis quoque peccati initium, ut diximus, superbia est; quia dum anima praecepta contemnit Creatoris, mox in cujuslibet peccati corruit foveam; nam omnis superbia tanto in imo jacet quanto in altum se erigit, tantoque profundius labitur quanto excelsius elevatur. Qui enim per propriam superbiam attollitur, per Dei justitiam damnatur. Unde scriptum est: Ante ruinam hominis exaltatur spiritus ejus (Prov. XVI). Ergo, fratres, nihil magis Christiano vitandum est quam superbia, quae iram Dei provocat: nam superbia ex angelis daemones fecit, humilitas autem 110.0111B| homines sanctis angelis similes reddidit. Superbi cupiunt in se praedicari quod non faciunt, humiles refugiunt quidquid boni operantur, agnosci. Non elevetur ergo homo in bono suo, nec laudem sibi quaerat, quamvis aliquid boni faciat: sed Deum laudari cupiat in donis suis, qui nihil boni facit nisi quod Deus donavit ei facere: unde ad eum cuncta debet referre quae bene facit, non ad semetipsum. Dominus namque dicit in Evangelio: Attendite ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis (Matth. VI); id est, ut non ea intentione faciatis bona quod ab hominibus vanam laudem habeatis. Sed quidquid faciatis boni, pro Dei amore et salute animae vestrae et fraterna charitate faciatis. Ideo ipse Dominus dixit de quibusdam qui eleemosynam 110.0111C| faciunt, vel orationes et jejunia, ut ab hominibus laudem accipiant: Amen dico vobis, receperunt mercedem suam (Ibid.). Qui pro eo bonum quodlibet facit ut ab hominibus laudetur, haec est merces illius quam quaesivit, et nullam a Deo sperare habet retributionem; quia pro ejus amore non fecit, sed pro vana humanae laudis jactantia, sicut hypocritae facere solent. Quod vitium hominibus placendi in bonis operibus, Dominus Christus multum detestatur, et saepius Pharisaeos, qui tales fuerunt in Judaea, terribili percutit maledictione, dicens: Vae vobis, hypocritae (Matth. XXIII). Sed, secundum Apostolum, qui gloriatur, in Domino glorietur (I Cor. I). Qui enim laudem non appetit, nec pro contumelia conturbatur, nec ideo se bonum existimet 110.0111D| homo, quamvis ab alio laudatur, quia ab aliis qualis sit intus ignoratur; sed hoc cogitet quia Deus ejus inspector est cordis: quid prodest malo homini, si bonus praedicetur? Tunc ergo veraciter hoc quod agit homo bonum est, quando placere desiderat a quo habet quidquid boni habet, vel facit quae bona agere videtur. Et qui per haec non Deo, sed hominibus placere cupit, in vanum laborat et in ventum seminat. Magnum se unusquisque esse studeat in suis operibus, sed de magnitudine sua humanum non quaerat favorem, ne perdat quod habuit, et sit parvus factus. Increpat eos beatus Paulus apostolus qui in suis gloriantur benefactis, dicens: Quid habes quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris 110.0112A| quasi non acceperis (I Cor. IV)? Ergo qui aliquod donum Dei quod meruit in suam laudem convertit, procul dubio virtutem in vitium transfert, et bonum quod fecit in peccatum: cum enim causa jactantiae pascitur pauper, etiam ipsum misericordiae opus in peccatum convertitur; igitur necesse est ut quidquid homo boni agat, Deo quaerat laudem, non sibi, sicut ipse Dominus in Evangelio ait: Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum, qui in coelis est (Matth. V). Itaque, fratres mei amantissimi et desiderantissimi, cavete superbiam, cui Deus resistit; vitate jactantiam, quae Deo displicet: abominamini arrogantiam, quae abominatio est coram Deo. Habete semper in omni conversatione vestra humilitatem, 110.0112B| custodem virtutum; tenete illam in corde, ostendite in sermone, servate in opere: et quidquid boni aut in verbo, aut in opere agatis, omnia in gloriam Dei facite, dicentes cum Propheta: Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam (Psal. CXXXVII). Sicque potestis poenam effugere gehennae, quam merentur superbi, et ad regnum pervenire coeleste, quod merentur humiles: praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LX. DE IRACUNDIA ET HOMICIDIO CAVENDO. Dominus igitur et Salvator noster, fratres charissimi, suo verbo suoque exemplo ad mansuetudinem 110.0112C| et patientiam nos instituens, irae et furoris pertinaciam penitus abdicavit, ut hoc quod Legis mandato implere non valuit, Evangelii consummaretur praecepto. Lex enim homicidium prohibuit, sed quia irasci permisit, quod seminarium est homicidii, ipsum vitium perfecte non abstulit. Redemptor itaque noster, qui non venit legem solvere, sed adimplere, id quod in lege minus fuit, sua sanctione adimplevit, irae occasionem tollens: et non solum non irasci, vel non occidere jussit, quin etiam adversa quoque ab aliis irrogata, patientissime nos tolerare praecepit. Ira enim est quaedam passio mentis, quae, si ratione non regitur, in furorem vertitur, ita ut homo sui animi impotens fiat, faciens quod non convenit. Haec enim si corde insedit, omnem eximit 110.0112D| providentiam ab eo facti, nec judicium recte discretionis inquirere, nec honestae contemplationis virtute, nec maturitatem consilii habere poterit, sed omnia per praecipitium quoddam facere videtur. De qua idem pullulat tumor mentis, rixae, contumeliae, clamor, indignatio, praesumptio, blasphemiae, sanguinis effusio, homicidia, ulciscendi cupiditas, injuriarum memoria. Quae vincitur per patientiam et longanimitatem, et per rationem intellectualem quam Deus inserit mentibus humanis, et per recordationem Orationis Dominicae, ubi Deo dicitur: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Quapropter si illam summam divini praemii cupimus adipisci, de quo dicitur: Beati 110.0113A| mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt; non solum haec e nostris actibus amputanda est, sed etiam de internis animae radicitus exstirpanda. Non enim valde proderit iracundiae cohibitus furor in verbo, nec in effectum prolatus, si illam arcanis pectoris nostri Deus, quem secreta cordium non latent, inesse perspexerit. Quasi vero universa virulenta serpentium genera vel ferarum, cum in solitudine suisque cubilibus immorantur, innoxia perseverent, nec tamen ex eo pronuntiari possunt innoxia quia nulli noceant, hoc enim eis non affectum affectus bonitatis, sed necessitas solitudinis confert; quae cum laedendi nacta fuerit copiam, in semetipsis reconditum virus et animae feritatem protinus egerunt atque demonstrant. Radices enim vitiorum potius 110.0113B| excidi praecipit evangelicus sermo, quam fructus qui procul dubio, evulsis fomitibus, nequaqum ulterius pullulabunt. Atque ita mens poterit jugiter in omni patientia et sanctitate durare: cum haec non de superficie operationis et actuum, sed de cogitationum fuerint evulsa penetralibus. Et idcirco ne homicidium perpetretur, ira odiumque succiditur, sine quibus homicidii crimen nullomodo valebit admitti. Qui irascitur enim fratri suo, reus erit judicio (Matth. V); qui odit fratrem suum homicida est (I Joan. III); in eo scilicet, quo eum corde cupiat interire cujus cruorem propria manu vel telo apud homines minime fudisse cognoscitur. Affectu irae homicida pronuntiatur a Domino, quia non solum operationis effectu, sed etiam pro voluntatis ac voti 110.0113C| desiderio unicuique aut praemium reddat, aut poenam. Egregius vero mundi praedicator dicit: Omnis amaritudo, et ira et indignatio, et clamor, et blasphemia tollatur a vobis (Ephes. IV). Nec etiam ira viri justitiam Dei operari poterit. Ira scilicet sine temperamento expers est rationis. Responsio mollis mitigat iram, sermo durus suscitat furorem (Prov. XV). Vir iracundus, ut ait Salomon, provocat rixas; qui patiens est, mitigat suscitatas (Ibid.). Spiritum vero ad irascendum facilem quis sustinere poterit? Ira non habet misericordiam, nec erumpens furor finem vindictae novit. Si te, o homo, praeoccupaverit ira, mitiga eam. Illa ira mala est quae mentem turbat, ut rectum consilium perdatur. Illa ira est justa et necessaria, quando homo contra propria irascitur peccata, 110.0113D| et contra seipsum indignabitur, dum male agit. Dicit Propheta: Irascimini et nolite peccare (Psal. IV). Concessit quod naturae est, tulit quod culpae est. Ira alterius tua leniatur patientia. Noli vinci a malo, sed vince in bono malum (Rom. XII). Alterius peccatum tuum sit praemium. Displicet tibi alterius ira, quod tibi in altero displicet, in teipso quoque displiceat. Noli tranquillitatem mentis tuae alterius perturbatione maculare. Noli te aequalem stulto facere, quia ira in sinu stulti requiescit: si tu irasceris contra eum, erunt duo mali, tu et ille: melius tibi esset esse bonum, quanquam ille sit malus; cur tu ex alterius malitia malus efficeris? Sed adhuc quod est gravius, alius postulat mortem inimici: eum quem 110.0114A| gladio persequi non potest, persequitur oratione. Et vivet adhuc qui maledicitur, et tamen is qui maledicit jam de morte illius reus tenetur. Jubet autem Deus ut diligatur inimicus, et tamen rogatur Deus ut occidat inimicum. Quisquis itaque sic orat, in ipsis suis precibus contra conditorem pugnat. Unde et sub Judae specie dicitur: Fiat oratio ejus in peccatum (Psal. CVIII). Oratio quippe in peccato est illa petere quae prohibet ipse qui petitur. Hinc Veritas dicit: Cum statis ad orandum, dimittite si quid habetis in cordibus vestris (Marc. XI). Sed ecce nobis inimicus graviter deliquit, damna intulit, juvantes laesit, amantes persecutus est: retinenda haec essent, si remittenda nobis delicta non essent; advocatus etenim noster precem nobis in causa nostra 110.0114B| composuit, et ipse ejusdem causae judex est qui advocatus: preci autem quam composuit conditionem inseruit dicens: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Quia ergo ipse judex venit qui advocatus exstitit, ipse precem exaudit qui fecit. Aut ergo non facientes dicimus: Dimitte nobis debita nostra, et reliqua, et nosmetipsos hoc dicendo amplius ligamus: aut fortasse hanc conditionem in oratione intermittimus, et advocatus noster precem quam composuit, non recognoscit, atque apud se protinus dicit: Scio quod monui, non est ipsa oratio quam feci. Quid ergo nobis faciendum, fratres, nisi ut verae charitatis affectum impendamus fratribus nostris: ut sicut manus nostras foris a caede, ita et intus ab odio corda 110.0114C| nostra serventur innoxia. Homicidae enim, ut scriptum est, regnum Dei non possidebunt (Gal. V); et, Qui odit fratrem suum, in tenebris est (I Joan. II); abjicite prius a vobis odium, et ita, Deo auxiliante, vitare potestis homicidium. Sic et non solum in tenebras exteriores cum homicidarum auctore, id est cum diabolo, non ibitis, imo cum pacificis Patris coeleste regnum Filii dulcissimi possidebitis: quod vobis nobisque vobiscum auctor et restitutor salutis nostrae concedere dignetur Jesus Christus Dominus noster, qui vivit et regnat cum Deo Patre et Spiritu sancto, in unitate et trinitate perfecta Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXI. CONTRA INVIDIAM ET ODIUM. 110.0114D| Zelare quod bonum videas, et invidere melioribus, leve apud quosdam et modicum crimen videtur, fratres dilectissimi. Dumque existimatur leve esse et modicum, non timetur; dum non timetur, contemnitur; dum contemnitur, non facile vitatur: et fit caeca et occulta pernicies, quae, dum minus perspicitur, ut caveri a providentibus possit, improvidas mentes latenter affligit. Ego itaque puto nihil magis Christiano cavendum, nihil cautius providendum, quam ne quis invideat et livore capiatur: ne quis, fallentis inimici caecis laqueis implicatus, dum zelo frater in fratris odio convertitur, gladio suo nescius ipse perimatur. Quod ut colligere plenius et manifestius perspicere possitis, ad caput ejus atque 110.0115A| ad originem recurramus. Videamus unde zelus et quando et quomodo coeperit: facilius enim a nobis malum tam perniciosum vitabitur, si ejusdem mali et origo et magnitudo noscatur. Hinc zabulus inter initia statim mundi et perit primus et perdidit. Ille angelica majestate subnixus, ille Deo acceptus et charus, postquam hominem ad imaginem Dei factum conspexit, in zelum malevolo livore prorupit, non prius dejiciens alterum instinctu zeli, quam ipse pro zelo ante dejectus: captivus antequam capiens, perditus antequam perdens, dum, stimulante livore, homini gratiam datae immortalitatis eripit, ipse quoque id quod prius fuerat amisit. Quale malum est, fratres dilectissimi, quo angelus cecidit, quo circumveniri alta et praeclara sublimitas 110.0115B| potuit; quo deceptus ipse est qui decipit! Exinde invidia grassatur in terris, dum livore perituro magistro perditionis obsequitur, dum zabulum qui zelat imitatur; sicut scriptum est: Invidia autem diaboli mors intravit in orbem terrarum (Sap. II). Imitantur ergo illum, qui sunt ex parte illius. Hinc ergo violata sunt fraternitatis primordia, hinc parricidia coeperunt nefanda: dum Abel justum Cain odit injustus, dum bonum malus invidia et livore persequitur. Tantum valuit ad consummationem facinoris aemulationis furor, ut nec charitas fratris, nec sceleris immanitas, nec timor Dei, nec poena delicti cogitaretur. Quae nunc considerantes, fratres dilectissimi, contra tantam perniciem mali vigilanter et fortiter dicata Deo pectora muniamus. Aliorum mors proficiat 110.0115C| ad nostram salutem, imprudentium poenae providentibus conferant sanitatem. Non est autem quod aliquis existimet malum istud una specie contineri, aut brevibus terminis et angusto fine concludi. Late patet zeli multiplex et fecunda pernicies. Radix est omnium malorum, fons cladium, seminarium delictorum, materia culparum. Inde odium surgit, animositas inde procedit. Avaritiam zelus inflammat, dum quis suo non potest esse contentus, videns alterum ditiorem. Ambitionem zelus excitat, dum cernit quis alium in honoribus auctiorem. Zelo excitante sensus nostros, atque in ditionem suam mentis arcana redigente, Dei timor spernitur, magisterium Christi negligitur, judicii dies non praevidetur: inflatur superbia, exacerbatur saevitia, impatientia 110.0115D| concutit, furit discordia, ira fervescit, nec se jam potest cohibere vel regere, qui factus est potestatis alienae. Hinc Dominicae pacis vinculum rumpitur, hinc charitas fraterna violatur, hinc adulteratur veritas, unitas scinditur, ad haereses atque ad schismata prosilitur. Dum obtrectatur sacerdotibus, dum episcopis invidetur; dum quis aut conqueritur non se potius ordinatum, aut dedignatur alterum ferre praepositum, hinc recalcitrat, hinc rebellat, de zelo superbus, de aemulatione perversus, animositate et livore, non hominis sed honoris inimicus. Qualis vero est anima, et in ea quae cogitationum tabes, pectoris quanta rubigo, zelare in altero vel virtutem ejus, vel felicitatem! id est, odisse in eo vel merita 110.0116A| propria, vel beneficia divina, in malum proprium bona aliena convertere, illustrium prosperitate torqueri, aliorum gloriam facere suam poenam. Mala quoque habent terminum, et quodcunque delinquitur, delicti consummatione finitur. In adulterio cessat facinus, perpetrato stupro; in latrone conquiescit scelus, homicidio admisso; et praedoni rapacitatem statuit possessa praeda, et falsario modum ponit impleta fallacia: zelus terminum non habet, permanens jugiter malum et sine fine peccatum; quantoque ille cui invidetur successu meliore profecerit, tanto invidus in majus incendium livoris ignibus inardescit: hinc vultus minax, torvus aspectus, pallor in facie, in labiis tremor, stridor in dentibus, verba rabida et effrenata convicia, manus ad caedis 110.0116B| violentiam prompta, etiam si a gladio interim vacua, odio tamen furiatae mentis armata: homicidii namque facinore perstringi eum quisquis zelaverit et odio habuerit fratrem suum, declarat Joannes apostolus in Epistola sua, dicens: Qui fratrem suum odit, homicida est. Et scitis: Quia omnis homicida non habet vitam in se manentem (I Joan. III). Et iterum: Qui dicit se esse in luce, et fratrem suum odit, in tenebris est usque adhuc, et in tenebris ambulat, et nescit quo eat: quia tenebrae excaecaverunt oculos ejus (I Joan. II). Qui odit, inquit, fratrem suum, in tenebris ambulat, et nescit quo eat. Item enim nescius in gehennam ignarus et caecus praecipitatur in poenam, recedens scilicet a Christi lumine, monentis et docentis: Ego sum lumen mundi: qui 110.0116C| me secutus fuerit, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae (Joan. VIII). Sequitur Christum, qui praeceptis ejus insistit, qui per magisterii ejus graditur viam, qui vestigia ejus atque itinera sectatur, qui quod Christus et docuit et fecit imitatur. Provide tibimetipsi, o homo, et unde vulneratus eras, inde studeas curari: ama eos quos ante oderas, dilige illos quibus injustis obtrectationibus invidebas; bonos imitare, si sectari potes: si sectari non potes, collaetare certe et congratulare melioribus; fac te illis adunata dilectione participem, fac te consortio charitatis et fraternitatis vinculo cohaeredem. Dimittentur tibi debita, quando ipse dimiseris; accipientur sacrificia tua, cum pacificus ad Deum veneris; sensus atque actus tui divinitus dirigentur, quando 110.0116D| ea quae divina et justa sunt cogitaveris, sicut scriptum est: Cor viri cogitat justa, ut a Deo dirigatur (Prov. VI). Habes autem multa quae cogites: paradisum cogita, quo Cain non redit, qui zelo fratrem peremit. Cogita coeleste regnum, ad quod non nisi unanimes atque concordes Dominus admittit. Cogita quod filii Dei hi soli possint vocari qui sint pacifici, qui nativitate et lege divina ad similitudinem Dei Patris et Christi respondeant adunari: cogita sub oculis Dei stare, spectante ac judicante ipso, conversationis ac vitae nostrae curricula; sicque decurrere et pervenire nos ad hoc tunc demum posse credamus, ut eum videre contingat nobis, si ipsum nunc videntem delectemus actibus nostris, si nos dignos 110.0117A| gratia ejus et indulgentia praebeamus, si placituri semper in regno, in hoc mundo ante placeamus: cui tunc sine dubio placebimus, si modo ab omni zelo et livore invidiae alieni existimus, et proximos nostros vera dilectione amamus: quia pacifici filii sunt Dei, et qui diligit fratrem suum ex Deo natus est et videbit Deum: cujus visione perpetua ipse nos perfrui concedat, qui nos a morte perpetua liberaverat, Christus salvator noster, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXII. CONTRA FRAUDEM ET AVARITIAM. Convenit bene homini Christiano qui ad coeleste 110.0117B| tendit regnum, et supernas divitias percipere ambit, ut se a praesentibus rebus temperet, et philargyriae malum, quod maxime humanum genus captivat, quasi venenum mortiferum fugiat, ne per fraudem aliquid adipisci gestiat, vel per rapacitatem possessa immensurate retineat: quia omnis fraus Deo displicet, et avaritia idololatriae ab Apostolo comparatur. Avaro autem, dicit Scriptura, nihil est scelestius. Quid superbit terra et cinis? Nihil est iniquius quam amare pecuniam. Hic enim animam suam venalem habet (Eccle. X). Avaritia enim, quam Graeci philargyriam vocant, nimia est cupiditas divitiarum acquirendi vel tenendi. Quae pestis inexplebilis est, et hydropico morbo similatur: sicut enim hydropicus quanto plus bibit, tanto plus sitit: sic et avarus quanto majorem 110.0117C| pecuniam acquirit, tanto majorem habere appetit: et dum modus ei non est in habendo, modus illi non est in desiderando. Hinc nascuntur invidiae, furta, latrocinia, homicidia, mendacia, perjuria, rapinae, violentiae, inquietudo, injusta judicia, contemptus veritatis, futurae beatitudinis oblivio, obduratio cordis. Quae fit contraria misericordiae et eleemosynae in pauperes, et totius pietatis aemula. Dominus ergo noster, qui nos benignos esse de nostra substantia pauperibus et miseris admonet, ipse nos ab omni avaritia et injusta pecuniae acquisitione prohibet. Qui vero ait: De justis laboribus tuis fac eleemosynam, ipse per Apostolum suum hortatur nos, dicens: Nolite fraudem facere invicem (I Cor. VII). 110.0117D| Nam qui fraude qualibet aliquid acquisierit, perdit justitiae aequitatem. Dic, avare, dic, cupide, dic, scelerate, quid acquisisti? Forte dicis, Aurum acquisivi, et verum dicis: ecce aurum acquisisti per fraudem, et fidem perdidisti per injustitiam. Si in mercatu fidem invenires venalem, si bonus esses, quomodo comparasses eam; quare non times perdere eam, quam te Deus voluit habere in corde? Aurum habes vel argentum vel aliud quid pretiosum in arca, sed damnum in conscientia. His omnibus meliores divitias perdidisti, id est fidem et justitiam et dilectionem Dei et proximi. Lucrum tuum cogitas, damnum tuum non consideras? Si huic lucro gaudes, quare illa perdita non plangis? plus perdidisti quam acquisisti. O dives, rapis per potentiam quod tibi placet 110.0118A| habere, et perdes per injustitiam quod te Deus vult habere, id est beatitudinem sempiternam. Si enim fur vel raptor oculum perdidisset in furto vel rapina, forsitan postea furtum non fecisset vel rapinam: et nescit ille talis quod in ejusmodi peccato lumen perdidit cordis, quod melior est omni lumine corporis. Magis, avare, des pauperibus quod habes, quam per fraudem acquiras quod non habes, ut invenias in coelo quod dedisti in terra: quid times pecuniam tuam perdere, et non times ut totus pereas? Pro acquisitione pecuniae falsum testimonium dicis, mentiris, rapis aliena, juras, perjuras, quae lex vetat: nonne cum haec omnia facis, quare non times ut totus ardeas in aeternum? Cur, avare, plus amas aurum quam animam? Quid enim proderit tibi si 110.0118B| mundum universum lucreris, animae autem tuae detrimentum patiaris? Et ipse Dominus in Evangelio dicit: Cavete ab omni avaritia, quia non in abundantia cujusquam vita est quae possidet. Nunquid non divites similiter moriuntur sicut et pauperes: non prodesse possunt divitiae in die ultionis, nec liberabunt male utentes eis a poenis sempiternis. Vultis, fratres, nosse quam perniciose, quam noxie, fomes iste, nisi fuerit diligenter excisus, ad ejus interitum qui eum ceperit, fructificet, et omne genus praevalet ramusculis vitiorum? respice respicite in Judam apostolorum numero deputandum: quia non voluit serpentis hujus caput conterere, qualiter eum suo veneno peremerit; et concupiscentiae laqueis irretitum ad tam abrupta praecipitia crimen impegerit, 110.0118C| ut redemptorem mundi et humanae salutis auctorem ob triginta argenteos persuaserit vendere: qui nequaquam ad tam esset scelestum proditionis facinus devolutus, si non philargyriae morbo fuisset infectus; nec Dominicae negotiationis reus ac sacrilegus exstitisset, nisi prius solitus fuisset sibi loculos creditos compilare. Sed licet multi detestentur scelus Judae, pauci tamen vitare student. Qui ergo Dominum vendidit, reus esse ab hominibus dijudicatur; et qui veritatem pro mendacio commutat, vix a quoquam reprehenditur. Attendite, fratres, quae dico, quia quicunque propter amorem pecuniae, vel commodum terrenum, veritatem vendit, Christum prodit, et Judae sceleris est particeps. Ait enim ipse 110.0118D| Dominus: Ego sum via, et veritas et vita; vitam utique deserit, qui veritatem pro pecunia vendit: unde et mercatu infausto non vitam meretur aeternam, sed mendacii debitam mergetur in poenam. Nolite, fratres, nolite avaritiae catenis ligari, nolite amore rerum labentium irretiri: sursum cor erigite, aeternam beatitudinem desiderate. Nam mundus iste transit, et concupiscentia ejus; verbum autem Domini manet in aeternum. Hinc nos Paulus apostolus admonet et dicit: Tempus breve est; reliquum superest ut qui habent uxores, tanquam non habentes sint: et qui flent, tanquam non flentes; et qui gaudent, tanquam non gaudentes; et qui emunt, tanquam non possidentes: et qui utuntur hoc mundo, tanquam non utantur: praeterit enim figura hujus mundi 110.0119A| (I Cor. VII). Ille, fratres, uxorem habens est quasi non habens, qui sic studet placere conjugi, ut tamen non displiceat Conditori. Flet quoque, sed tanquam non fleat, qui sic temporalibus damnis affligitur, ut tamen de aeternis lucris semper animum consoletur. Gaudet vero, sed tanquam non gaudeat, qui sic de temporalibus bonis hilarescit, ut tamen semper perpetua tormenta consideret; et in hoc quod mentem gaudio sublevat, hanc continuo pondere providi timoris premat. Emit autem, sed quasi non possidens, qui et ad usum terrena praeparat, et tamen cauta cogitatione praevidet quod ea citius relinquat. Mundo quoque utitur, sed quasi non utatur, qui et necessaria cuncta exterius ad vitae suae ministerium redigit, et tamen haec eadem non sinet suae menti dominari, 110.0119B| ut subjecta foris serviant, et nunquam intentionem animi ad alta tendentis frangant. Quicunque igitur tales sunt, eis profecto terrena omnia non ad desiderium, sed ad usum assumuntur, quia rebus quidem necessariis utuntur, sed nihil habere cum peccato cupiunt. De ipsis quoque rebus habitis quotidie mercedes acquirunt, et plus gaudent bono opere, quam bona possessione. Haec ergo cogitate, et cum relinquere cuncta quae mundi sunt non potestis, exteriora bene exterius agite, sed et ardenter interius ad aeterna festinate. Nihil sit quod desiderium vestrae mentis retardet, nullius vos rei in hoc mundo delectatio implicet. Si bonum diligitur, mens in bonis melioribus, hoc est in coelestibus, delectetur. Si malum metuitur, mala animo aeterna proponantur: ut 110.0119C| dum illuc esse conspicit et amplius quod pertimescat, hic omnino non haereat. Ad haec profecto agenda habemus mediatorem Dei et hominum adjutorem nostrum, per quem citius cuncta obtinebimus, si ad illum vero amore flagramus: qui vivit et regnat cum Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXIII. CONTRA COMESSATIONEM, ET EBRIETATEM, ET SCURRILITATEM. Sunt quaedam vitia, fratres charissimi, quae, cum gravia sint, ita temporibus nostris apud quosdam levia esse videntur, ut aut minima, aut nulla omnino perperam gerere credantur: et sic praevalent 110.0119D| modo in abusione hominum, ut non solum jam vituperari ut peccata vel crimina, sed etiam laudari ut virtutes apud perditos meruerint. De quibus recte per prophetam dicitur: Peccatum suum sicut Sodomitae praedicaverunt, nec absconderunt (Isa. III). Quibus item condigna repensatione erroris eorum Dominus per prophetam dicit: Vae vobis, inquit, qui dicitis malum bonum, et bonum malum. Ponentes tenebras lumen, et lumen tenebras; ponentes amarum in dulce, et dulce in amarum (Isa. V). Inter quae maxime nunc comessatio et ebrietas impunite regnant, cum non solum plebeii viri et ignobiliores quique, sed et nobiliores gloriosique terrae his malis irretiti sunt. Omnis quoque 110.0120A| sexus omnisque aetas gulae malum in consuetudinem vertit. Laudatur peccator in desideriis animae suae, et qui iniqua gerit, benedicitur (Psal. IX). Tantumque haec pestis excrevit, ut quosdam de nostro ordine, hoc est de sacerdotum numero, ita tantum captivaverit, ut non solum ipsis ebriosos non reprehenderent, sed etiam ebriosi fierent. Quae est haec nequitia, fratres, quod ne malum tam amarum, quod nullum praepositum, nullam dignitatem patiatur fieri illaesam: ubi virtutibus detrahitur, et vitia praeconiis efferuntur; ubi abstinentia et sobrietas vituperantur, et gula atque ebrietas laudantur. Aiunt enim: Vere largi sunt, et quod hi soli misericordiae et charitatis jura observent, qui ebrietati et voracitati operam dant. Quasi misericordia et charitas sit quemlibet 110.0120B| semetipsum decipere, et alios secum ad perditionem trahere. Nunquid Paulus apostolus, fratres, taliter praedicat charitatem? ait enim: Charitas patiens est, benigna est: non aemulatur, non agit perperam, non est ambitiosa, non quaerit quae sua sunt: non irritatur, non cogitat malum, non gaudet super iniquitate, congaudet autem veritati (I Cor. XIII). Igitur, ut audistis, charitas benigna est, tamen non agit perperam: non est ambitiosa, quaerens quae sua sunt, et non quae Dei. Patiens est, tamen non cogitat malum, nec gaudet super iniquitatem. Dicite mihi, qui comessationem et ebrietatem laudatis, utrum bonum sit an malum lumen mentis per ebrietatem excaecare, rationem perdere, visum oculorum turbare, loquendi usum amittere, nullo officio membrorum potiri, similem furenti 110.0120C| et energumino fieri? Nunquid Deus hominem talem creavit? Nunquid haec gloria imaginis Dei est, de qua scriptum est: Fecit Deus hominem ad imaginem suam, ad similitudinem Dei creavit illum (Gen. I). Nunquid Deum ad similitudinem vestram furiosum audetis dicere? Quae blasphemia intolerabilis esset, quia ipse summe bonus, et solus beatus, et potens, Rex regum, et Dominus dominantium. Vidit cuncta quae fecit, et erant valde bona (Ibid.). Atque hinc intelligi datur quod ebrietas a Deo non est creata, nec inter ea ab eo hominibus commendata, quia non est bona, sed utique valde mala: et non solum per se mala, sed malorum aliorum effectrix. Credite mihi, fratres, quia omnia pene mala hinc exoriuntur. Nam hinc excitantur 110.0120D| irae, rixae, dissensiones, detractiones, aemulationes, sectae, invidiae, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, latrocinia, blasphemiae, et his similia. De quibus Apostolus ait: Quoniam qui talia agunt, regnum Dei non consequentur. Sed ut planius fiat quam detestabilis res sit ebrietas, sacrarum Scripturarum testimoniis utendum esse censemus; nam ipsa Veritas discipulis suis in Evangelio ait: Attendite autem vobis, ne forte graventur corda vestra in crapula, et ebrietate, et curis hujus vitae, et superveniat in vos dies illa: tanquam laqueus enim veniet super omnes qui sedent super faciem terrae (Luc. XXI). Ac si patenter diceret: Cavete crapulam et ebrietatem, et ambitionem 110.0121A| praesentis saeculi, ne forte vos dies ultima implicatos his vitiis inveniat, et cum amatoribus mundi aeterno carcere puniendos trudat. Per Isaiam quoque prophetam Dominus potatoribus ita comminans, ait: Vae vobis qui consurgitis mane ad ebrietatem sectandam, et potandum usque ad vesperam, ut vino aestuetis: cithara et lyra, et tympanum et tibia, et vinum in conviviis vestris, et opus Domini non respicitis, et opera manuum ejus non consideratis. Propterea captivus ductus est populus, quia non habuit scientiam, et nobiles ejus interierunt fame, et multitudo ejus siti exaruit. Propterea dilatavit infernus animam suam, et aperuit os suum absque ullo termino, et descendent fortes ejus et populus ejus, et sublimes gloriosique ejus ad eum (Isa. V). Item in eodem propheta paulo 110.0121B| post divina increpatio subjungit, dicens: Vae qui potentes estis ad bibendum vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem: qui justificatis impium pro muneribus, et justitiam justi aufertis ab eo. Propter quod, sicut devorat stipulam lingua ignis, et calor flammae exurit: sic radix eorum quasi favilla erit, et germen eorum ut pulvis ascendet. Abjecerunt enim legem Domini exercituum, et eloquium sancti Israel blasphemaverunt. Ideo iratus est furor Domini in populum, et extendit manum super eum, et percussit eum; et conturbati sunt montes, et facta sunt morticina eorum quasi stercora in medio platearum. In omnibus his non est aversus furor ejus, sed adhuc manus ejus extensa (Ibid.). Per Salomonem quoque similiter Sapientia divina detestatur ebrietatem et 110.0121C| prohibet dicens: Fili mi, noli esse in conviviis potatorum, nec in comessationibus eorum qui carnes ad vescendum conferunt: qui vacantes potibus, et dantes symbola consumentur (Prov. XXIII). Et paulo post, quasi obstupescens talium damnationem, subjungit: Cui, inquit, vae? cujus patri vae? cui rixae? cui foveae? cui sine causa vulnera? cui suffusio oculorum? Nonne his qui morantur in vino, et student calicibus epotandis? Ne intuearis vinum quando flavescit, cum splenduerit in vitro color ejus: ingreditur blande, sed in novissimo mordebit ut coluber: et sicut regulus venena diffundet (Ibid.). In Lege quoque Dominus praecepit Aaron ita dicens: Vinum et omne quod inebriare potest non bibes tu, et filii tui, quando intrabitis in tabernaculum testimonii, 110.0121D| ne moriamini: quia praeceptum est sempiternum in generationes vestras: et ut habeatis scientiam discernendi inter sanctum et profanum, inter pollutum et mundum: doceatisque filios Israel omnia legitima mea quae locutus est Dominus ad eos per manum Moysi (Lev. X). Ecce modo audistis, fratres charissimi, ex sententiis sanctarum Scripturarum, quantum conditori nostro displiceat comessatio et ebrietas, et qualem damnationem conferat his qui ea abutuntur. Parcite, quaeso, tam magno malo immorari, quia vobis praesentem prosperitatem et vitam auferat sempiternam. Sint vobis convivia sobria, sint justi viri convivae, et in timore Dei gloriatio vestra. In sensu vestro sit cogitatus Dei, et 110.0122A| omnis enarratio vestra in praeceptis Altissimi. Nam homo linguosus, et temerarius in verbo suo, odibilis est, quia, ut scriptum est: Qui inconsideratus est ad loquendum, sentiet mala (Prov. XIII). Recordamini quomodo Dominus supra sacerdotibus suis et ministris tabernaculi sui de ebrietate cavenda praecepit: vos enim omnes, teste apostolo Petro, estis genus regium, et sacerdotale, gens sancta, populus acquisitionis (I Petr. II); qui quotidie debetis Deo servire in vero ejus tabernaculo, quod est Ecclesia: Quiescite et abstinete vos a comessatione et ebrietate, a loquacitate, a scurrilitate, a vanitate, et semper quod bonum est sectamini invicem et in omnes, ut ejus fieri membra mereamini, qui est verus sacerdos et verus Dominus noster, Rex 110.0122B| regum et Dominus dominorum, Jesus Christus unigenitus Dei Filius, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus in omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXIV. DE STUDIO BONO ET DISCRETIONE SEMPER HABENDA. Redemptor itaque noster, qui contentiones discipulorum suorum de primatu compescuit, in quo contendere debeant ostendit: Contendite, inquit, intrare per angustam portam (Luc. XIII). Angusta ergo porta et arcta via est quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui intrant per eam. Hac ergo sententia quid aliud nobis insinuare ipsa Veritas voluit, fratres charissimi, quam ut per rectam intentionem et studium bonum vitam solummodo possemus consequi 110.0122C| sempiternam. Miles qui legitime certaverit, coronabitur (II Tim. II); qui autem accepto bono certamine retro convertitur, aptus non esse regno coelorum dignoscitur. Studium profecto bonum est, bonaque voluntas, per mandatorum Dei custodiam velle quemlibet pervenire ad gaudium sempiternum, ut quidquid agat, ad id referat ut Deo placeat: nec sibi per hoc aliquid transitorium avarus appetat. Tunc enim bonum opus rite agitur, cum ex recta cogitationis intentione generatur. Unde bene in Evangelio Veritas dicit: Lucerna corporis est oculus. Si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit. Si autem oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit (Matth. VI). Quid enim per oculum exprimitur, nisi opus 110.0122D| suum praeveniens cordis intentio? quia priusquam se in actione exerceat, hoc jam quod appetit contemplatur. Et quid appellatione corporis designatur, nisi unaquaeque actio, quae intentionem suam, quasi intuentem oculum, sequitur. Lucerna itaque corporis est oculus, quia per bonae intentionis radium merita illustrantur actionis. Et si oculus tuus simplex fuerit, totum corpus tuum lucidum erit: quia et si recte intendimus per simplicitatem cogitationis, bonum opus efficitur, etiamsi minus bonum esse videatur. Et si oculus tuus nequam fuerit, totum corpus tuum tenebrosum erit: quia cum perversa intentione quid vel rectum agitur, et splendere coram hominibus cernitur, apud examen interni 110.0123A| judicis obscuratur. Vigilanti igitur cura per cuncta opera intentio nobis nostra pensanda est, ut nihil temporale in his quae agit appetat, totam se in soliditate aeternitatis figat: ne si extra fundamentum actionis nostrae fabrica ponitur, terra dehiscente solvatur. Sed ut opus vestrum ad bonum finem pervenire possit, discretio vobis valde, fratres, necessaria est, quia discretio est omnium mater virtutum. Plerumque enim virtus cum indiscrete tenetur, amittitur; cum discrete intermittitur, plus tenetur. Nec mirum si in corporeis intelligimus, quod agi et incorporeis rebus videmus. Ex studio namque arcus distenditur, ut in suo tempore cum utilitate tendatur. Qui si otium relaxationis non accipit, feriendi virtutem ipso usu tensionis perdit. 110.0123B| Sic aliquando in exercitatione virtus cum per discretionem praetermittitur, reservatur, ut tanto post vitia valenter feriat, quanto a persecutione interim prudenter cessat. Tunc autem recte accepta mensura cum anteposita oculis virorum spiritalium vita respicitur, quando electae unicuique animae ad sumendam vivendi regulam, patrum praecedentium exempla monstrantur; ut ex illorum vita consideret quid in suis actibus servet, quatenus respecto justi limitis tramite: nec infra minima negligens deficiat, nec ultra maxima superbiens tendat; nec minus conetur explere quam sufficit, nec plus arripiat quam accepit: ne aut ad mensuram quam debet non perveniat, aut eamdem mensuram deserens, extra limitem cadat. Angusta quippe porta est quae ducit 110.0123C| ad vitam; et ille hanc ingreditur, qui in cunctis quae agit discretionis subtilitate propter hanc sollicite coarctatur: nam qui per voluntates proprias secura mente se dilatat, angustae sibi portae aditum damnat. Ut ergo hujus terrae mensura servetur, super eam divinitus linea tenditur. Quia ut nostra opera vel minora proficiant, vel majora moderentur, per sacra eloquia subtilis ante nos sanctorum vita expanditur; et quid nobis quantumque agendum sit, ostensa illorum discretione definitur. Quapropter, fratres charissimi, in omni studio spiritalium virtutum vosmetipsos exercitate, et discrete in omnibus conservari, negligere nolite, nec supra mensuram, et rationem aliquid agere assuescite. In 110.0123D| praecipiti enim pedem porrigit, qui mensurarum suarum limitem non attendit. Et plerumque amittit quod poterat, qui audacter ea ad quae pertingere non valet, arripere festinat. Nam et membrorum nostrorum tunc ministeriis utimur, cum sua eis officia distinete servamus. Lucem quippe oculis cernimus, vocem vero auribus audimus. Si quis autem, mutato ordine, voci oculos, luci aures accommodet, huic utraque incassum patent. Si quis odores velit ore discernere, sapores nare gustare, utriusque sensus ibi ministerium, quia pervertit, interimit. Dum enim propriis haec usibus non aptantur, et sua officia deserunt, et ad extranea non assurgunt. Bene itaque David intra acceptas ex divina largitate mensuras, pedem cordis presserat, cum 110.0124A| dicebat: Neque ambulari in magnis, neque in mirabilibus super me (Psal. CXXX). Super se quippe in mirabilibus ambularet, si apparere magnus ultra quam poterat quaereret. Super se namque in mirabilibus attollitur, qui et in his ad quae non sufficit, videri conatur. Ergo, fratres dilectissimi, quodcunque boni possitis instanter agite, et inter haec discretionis mensuram in omnibus caute et diligenter custodite. Sic currite in stadio hujus vitae, ut comprehendatis vitam aeternam. Sic in agone Christiano decertate, ut a Christo coronemini. Humilitatem veram praecipue tenete. Et quidquid boni agitis, divinae gratiae illud deputetis, non vobis: quia omne datum optimum, et omne donum perfectum, desursum est, descendens a patre luminum (Jac. 110.0124B| I). Agonem vestrum Domino precibus commendate. Spem vestram in Deum figite, ejusque perpetua visione perfrui ante omnia desiderate. Ad quam pervenientes, exsultabitis laetitia inenarrabili, et adepto summo bono in aeternum cum sanctis angelis gaudebitis: praestante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat cum Patre et Spiritu sancto unus Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXV. IN DOMINICIS DIEBUS QUANDO VOLUERIS. 110.0124C| Oportet, dilectissimi fratres, unicuique Christiano libenter auscultare sacram Scripturam, auscultatam libentius audire. Quia tunc proficit homini audire verba divina, si vox praedicantis in aure cordis infigitur. Quia non auditores tantum verbi justificabuntur, sed factores (Rom. II). Ideoque, charissimi, audite verbum Domini, et intelligite et facite omnia mandata Domini; convertimini ad Dominum, et agite poenitentiam, ut deleantur vestra peccata. Timete Dominum, et date illi honorem, quoniam venit judicium ejus, et ipse judicabit omnibus gentibus. Amemus Deum Patrem omnipotentem, qui in coelo et in terra habet potestatem, in mari et in omnibus quae in eis sunt; festinemus ad illam beatam 110.0124D| vitam ubi semper speramus permanere. Despiciamus istam vitam terrestrium, concupiscamus illam vitam coelestium. Ista vita est misera et decepta et concupiscentiosa, vel plena scandalis: hic in labore vivimus, et in dolore morimur; ista vita finem habet, regnum Dei finem non habet. Unde consideremus nosmetipsos, quia non scimus diem neque horam quando Dominus noster Jesus Christus erit venturus ad judicium. In die illa veniet Dominus de coelis cum angelis et cum omnibus sanctis ejus ad judicandum omnibus gentibus, et reddet unicuique secundum opera sua. Idcirco, fratres mei, teneamus illas virtutes, quae maxima lucra conferunt animabus nostris. Hae sunt virtutes ani marum, diligere Deum et proximum, et odire illa 110.0125A| quae non diligit Deus: patientiam sectari et ab omni impatientia declinare; castitatem corporis et animae custodire; vanam gloriam contemnere, et omnia caduca calcare; humilitatem habere et tumorem superbiae abominari: iram cohibere et furorem reprimere; ab omni stultitia declinare et sapientiam divinam amplecti, ac omnem voluntatem carnis subjicere menti: avaritiam spernere et propria largiri: coelestia rebus terrenis praeponere; judicium Dei die noctuque impensius meditari: hae sunt virtutes animae, unde omnis fructus spiritalis orietur. Deus enim non se vult verbis tantum diligi, sed corde puro et operibus justis. Qui enim dicit: Diligo Deum, et mandata ejus non custodit, mendax est. Deus enim non auditor verborum, sed cordis inspector 110.0125B| est, et diligit eos qui in simplicitate cordis diligunt illum. His etiam supradictis virtutibus animarum, fratres mei, sunt quaedam vitia adversantia quae prodeunt ex radice iniquitatis, atque mergunt homines in puteum inferni, perpetrantibus ea et non emendantibus. Haec sunt ventris ingluvies, fornicatio, avaritia, ira, vana gloria, superbia. Ex his nascuntur comessationes, ebrietates, locus inhonestus ( Forte, lucrum inhonestum), stultiloquium, mendacium, furta, perjuria, turpis lucri appetitus, falsa testimonia, inhumanitas, rapacitas, homicidia, inimicitiae, contentiones, invidiae, impatientia, indignatio, contemptus, inobedientia, murmuratio, detractio. Ab his etiam vitiis et ab aliis caveamus, et declinemus ab eis, et inania emendemus in melius 110.0125C| quod negligenter peccavimus, ne subito praeoccupati die mortis, quaeramus spatium poenitentiae, et invenire non possimus. Meditemur supradictas virtutes jugiter, operando, confitendo, poenitendo, assidue ad ecclesiam veniendo, orando, vigilando, eleemosynam largiendo. Haec facientibus vita erit aeterna. et ingredientur ad illud regnum, ubi Rex regum est et Dominus dominantium: ubi lux sine tenebris est, vita sine morte, laetitia sine tristitia, sanitas sine dolore; ubi nemo esurit neque sitit; ubi sunt majora et meliora bona spiritalia quae lingua humana enarrare non possit, quae praeparavit Deus diligentibus se: quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit (I Cor. IX). Ad hoc regnum, adjuvante Domino Salvatore nostro, 110.0125D| perveniemus, ut cum illo regnemus in sempiterna saecula. Amen. HOMILIA LXVI. ITEM UNDE SUPRA. Audite, fratres charissimi, quomodo magnum periculum est sacerdotibus Christi, id est episcopis et presbyteris, qui non annuntiant vobis quae facere, quae vitare debeatis: quia si nos non annuntiaverimus, ut corrigatis vosmetipsos ab operibus malis, nos in die judicii rationem reddituri erimus pro vobis. Et si unusquisque pro suo peccato vix possit poenam evadere, quid de sacerdotibus erit? quia nobis mandatum est ut vobis annuntiemus sine cessatione, dicentes: Quaerite Dominum, dum inveniri 110.0126A| potest; invocate eum, dum prope est. Derelinquat impius viam suam, et vir iniquus cogitationes suas pessimas (Isa. LV). Quia sic est vita ista quasi sit homo in domo aliena: nescit quo die vel qua hora dicatur ei, Veni foras, quia non est tua domus in qua es: sic incognitus est nobis finis noster. Ideo admonemus vos ut quod promisistis in baptismo ante conspectum Dei vel angelorum, nulla sit negligentia; et si jam fuit, succurrat poenitentia. Duo sunt quae promisistis: unum, credere vos in Deum Patrem omnipotentem et in Jesum Christum Filium ejus, et in Spiritum sanctum; alterum, promisistis abrenuntiare diabolo et omnibus operibus ejus. In his brevibus sermonibus multa sunt quae continentur. Ille abrenuntiat diabolum et opera ejus, qui fugit criminalia peccata 110.0126B| quae mergunt homines in supplicium aeternum, hoc est, sacrilegium, homicidium, adulterium, falsum testimonium, furtum, rapinam, superbiam, invidiam, avaritiam, cupiditatem, iracundiam, comessationem, ebrietatem et reliqua, quia non mentitur sanctus Apostolus dicens: Neque ebriosi regnum Dei possidebunt (I Cor. VI). Proinde nemo se circumveniat. Quicunque ebriosus, pro ipsa ebrietate, si poenitentiam non egerit et usque ad mortem suam in ipsa ebrietate manserit, in aeternum peribit, et in perpetua flamma sine fine ardebit. Similiter metuendum est juramentum, quia per Spiritum sanctum dictum est in sacra Scriptura: Vir multum jurans implebitur iniquitate (Eccli. XXIII). Quia quicunque per juramentum Forte, perjurium fecerit, et 110.0126C| si vivat corpore, tamen mortuus est in anima. Et quicunque in se vel unum de istis peccatis habere cognoscit, nisi poenitentia ei subvenerit, regnum coelorum habere non potest. Sed si volumus veram invenire peccatorum nostrorum remissionem, donemus veram confessionem ex toto corde cum lacrymis, quia lacrymae poenitentium apud Dominum pro baptismate deputantur, quia nulla tam gravis culpa est quae per poenitentiam deleri non possit. Proinde, dilectissimi, redimite animas vestras de poena inferni dum in hac vita vivitis, quia post mortem nullus vos redimet, si de hoc saeculo sine confessione et poenitentia mortui fueritis. Agamus poenitentiam, et eleemosynam erogemus pauperibus de justo labore acquisitis, quia sicut aqua exstinguit ignem, 110.0126D| ita eleemosyna exstinguit peccatum (Eccli. III). Diligamus Deum ex toto corde, et ex tota anima, et ex tota virtute, et ex tota mente; deinde proximos sicut nosmetipsos diligamus, hoc est maximum et primum mandatum Christi. Et observate Dominicum diem, ut nullum servile opus in eo faciatis, quia in eo Deus lucem condidit: in eo manna in eremo pluit; in eo Redemptor humani generis sponte pro salute nostra a mortuis resurrexit; in eo Spiritum sanctum super discipulos infudit. Tanta debet esse observantia ut, praeter orationes et missarum solemnia, et ea quae ad vescendum pertinent, nihil aliud faciat. Nam et si necessitas fuerit navigandi sive itinerandi, licentia datur, ita duntaxat ut hac 110.0127A| occasione missae et orationes non praetermittantur. Et unusquisque, quacunque arte Deus illi donaverit unde semetipsum pascere vel vestire potest, de ipsa particula pro redemptione animae suae donet ad ecclesiam vel pauperibus decimam ejus. Et illud certissime credite quod omnis homo, quamvis peccator sit, quamvis criminosus, qui mala ante perpetraverat, et si eleemosynas fecerit, et in bona voluntate mors illum invenerit, nunquam descendet in infernum, sed ab angelis elevatur in coelis. Propterea festinare debemus jam emendare nostra peccata, ut quod antea male fecimus defleamus, et ulterius facere desinamus: quia non requiret Deus quales ab initio fuimus, sed quales circa finem nostrum inventi fuerimus. Quod ipse ad suum regnum nos perducat, 110.0127B| cui est honor, gloria, virtus et potestas, in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXVII. ITEM UNDE SUPRA. Dilectissimi, oportet vobis enarrare quod per sacras Scripturas didicimus. Illud tamen scire et intelligere debetis, imprimis ut credatis in Deum Patrem omnipotentem, et in Jesum Christum Filium ejus, et in Spiritum sanctum: in his tribus personis et nominibus credamus unum Deum Patrem omnipotentem, creatorem coeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium, hoc est Verbum Dei quod praedicamus. Quia si confiteamur in ore nostro Dominum Jesum, et corde nostro crediderimus, salvi erimus. Unde et misericors Dominus nos per Joel 110.0127C| prophetam exhortatur convertere de peccatis nostris, dicens: Convertimini ad me in toto corde vestro, in jejunio, et fletu, et planctu (Joel. II); quia nolo mortem peccatorum, sed ut convertantur et vivant (Ezech. XXXIII). Et iterum Dominus per prophetam ait: Nolite tardare converti de peccatis vestris, et ne differatis de die in diem (Eccli. V), quia finis noster et mors non tardat. Haec enim sunt capitalia peccata de quibus nos convertere debeamus, id est superbia, invidia, homicidia, multiplex fornicatio, quod per omnia enarrare illicitum est: furta, rapina, falsa testimonia, perjurium, detractio, cupiditas, vana gloria, injusta lucra, ebrietates, comessationes, sacrilegium, quod est omnis cultura idolorum et daemoniorum, id est, auguria, et qui immolant 110.0127D| ad petras, vel ad arbores, sive ad fontes, aut incantationes seu divinationes faciunt, et reliqua. Haec sunt opera Satanae, quibus abrenuntiant Christiani in baptismo. Haec opera diabolus in die mortis nostrae in nobis requirit. Et si ille antiquus hostis in die exitus nostri invenerit reos et inemendatos de supradictis operibus, tunc trahit nos secum nudos et flentes in infernum et in aeternas poenas, ubi sunt tenebrae sine luce, ubi est ignis qui nunquam exstinguetur, ubi sunt vermes qui nunquam moriuntur: ubi aures nihil audiunt, nisi luctum et gemitum et stridores dentium; ubi esuriunt et sitiunt in aeternum, qui hic per avaritiam illorum, esurientibus et sitientibus miseris, cibum et potum dare noluerunt: 110.0128A| ubi est omne malum et nullum bonum his qui se emendare noluerunt. Sed tamen de Domini misericordia nullus diffidat, quia ipse Dominus per Ezechielem prophetam ait: In quacunque die peccator conversus fuerit ab injustitia sua, omnes iniquitates ejus in oblivione erunt coram me (Ezech. XXXIII). Ideoque, dilectissimi, festinemus derelinquere omne malum, et emendemus nos, et faciamus omnem voluntatem Domini. Imprimis teneamus fidem rectam, et diligamus Dominum toto corde, tota mente, tota virtute; deinde proximos nostros tanquam nosmetipsos. Habeamus in nobis timorem Domini, humilitatem, charitatem, pacem cum omnibus, benignitatem, patientiam, modestiam, justitiam, continentiam, misericordiam. Haec sunt opera misericordiae: 110.0128B| esurientibus cibum dare, sitientibus potum, nudum vestire, infirmos et in carcere clausos visitare et illis ministrare, hospites peregrinos et pauperes suscipere, justitiam laudare, iniquitatem detestari, viduas et orphanos adjuvare, eleemosynas in pauperes partiri, tribulatis auxiliari, mortuos sepelire, decimas de omnibus rebus reddere, semper orare, castitatem corporis et animae custodire, jejunium amare, confessionem et poenitentiam peccatorum semper agere, et indulgentiam omnibus peccantibus in se facere; et unusquisque quod sibi non vult, alii non faciat: haec facientibus regna praeparantur aeterna; et Salvator mundi, Dominus noster Jesus Christus, in die judicii illis dicturus erit: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum quod vobis 110.0128C| paratum est ab origine mundi (Matth. XXV). Tunc fulgebunt justi sicut sol in regno Patris eorum (Matth. XXIII): ubi est lux sine tenebris, vita sine morte, ubi est laetitia et gaudium sine fine, ubi juventus laeta sine metu senectutis, ubi salus sine aegritudine, ubi securitas sine timore, ubi regnum immutabile, ubi spiritalis scientia, et bona voluntas, et exsultatio sempiterna, ubi sunt majora et meliora bona quam lingua humana enarrare possit quae praeparavit Deus diligentibus se (I Cor. IX): quod nobis omnipotens Deus praestare dignetur, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXVIII. IN VIGILIIS DEFUNCTORUM. Admonet beatus Apostolus (I Thess. IV) ut de 110.0128D| dormientibus, hoc est mortuis charissimis nostris, non contristemur, sicut et caeteri qui spem non habent, spem scilicet resurrectionis et incorruptionis aeternae. Nam ideo dormientes eos appellat Scriptura veracissima, ut cum dormientes audimus evigilaturos, minime desperemus. Unde etiam cantatur in psalmo: Nunquid qui dormit non adjiciet ut resurgat? (Psal. XL.) Est ergo de mortuis eis qui diliguntur quaedam tristitia quodammodo naturalis, mortem quippe horret non opinio, sed natura; nec mors homini accederet nisi ex poena quam praecesserat culpa. Quapropter si animalia, quae ita creata sunt ut suo quoque tempore moriantur, mortem fugiunt, diligunt vitam, quanto magis homo, qui sic 110.0129A| fuerat creatus ut, si vivere sine peccato voluisset, sine termino viveret. Hinc itaque necesse est ut tristes simus quando nos moriendo deserunt quos amamus. Quia et si novimus eos non in aeternum relinquere nos mansuros, sed aliquantum praecedere secuturos, tamen mors ipsa, quam natura refugit, cum occupat dilectum, contristat in nobis dilectionis affectum. Ideo non admonuit Apostolus ut non contristemur, sed non sicut caeteri qui spem non habent. Contristamur ergo nos in nostrorum mortibus, necessitate amittendi, sed cum spe recipiendi: inde angimur, hinc consolamur; inde infirmitas afficit, hinc fides reficit; inde dolet humana conditio, hinc sanat divina promissio. Proinde pompa funeris, agmina exsequiarum sumptuosa, diligentiae sepulturae, 110.0129B| monumentorum opulenta constructio, vivorum sunt qualiacunque solatia, non adjutoria mortuorum. Orationibus vero sanctae Ecclesiae, et sacrificio salutari, et eleemosynis, quae pro illorum spiritibus erogantur, non est dubitandum mortuos adjuvari, ut cum eis misericordius agatur a Domino quam eorum peccata meruerunt. Hoc enim a patribus traditum universa observat Ecclesia, ut pro eis qui in corporis et sanguinis Christi communione defuncti sunt, cum ad ipsum sacrificium loco suo commemorantur, oretur, ac pro illis quoque id offerri commemoretur. Cum vero eorum commendandorum causa opera misericordiae celebrantur, quis eis dubitet suffragari pro quibus orationes Deo non inaniter allegantur? Non omnino ambigendum est 110.0129C| ista prodesse defunctis. sed talibus qui ita vixerunt ante mortem, ut possint eis haec utilia esse post mortem. Nam qui sine fide, quae per dilectionem operatur, ejusque sacramentis de corporibus exierunt, frustra illis a suis hujuscemodi pietatis impenduntur officia: cujus dum hic essent pignore caruerunt, vel non suscipientes, vel in vacuum suscipientes Dei gratiam, et sibi non misericordiam thesaurizantes, sed iram. Non ergo mortuis nova merita comparantur, cum pro eis boni aliquid operantur sui, sed eorum praecedentibus meritis consequentia ista redduntur. Non enim victum est: nisi cum hic viverent, ut haec eos aliquid adjuvarent, cum hic vivere destitissent. Et ideo istam finiens quisque vitam, nisi quod meruit in ipsa, non potest 110.0129D| habere post ipsam. Permittantur ergo pia corda charorum de suorum mortibus contristari dolore sanabili, et consolabiles lacrymas fundant conditione mortali: quas cito reprimat fidei gaudium, qua creduntur fideles, quando moriuntur, paululum a nobis abire et ad meliora transire. Consolemur eos etiam per fraterna obsequia, sive quae funeribus exhibentur, sive quae dolenter adhibentur, ne sit justa querela dicentium: Sustinui simul qui contristaretur, et non fuit; et consolantes, et non inveni (Psal. LXVIII). Sit pro viribus cura sepeliendi et sepulcra construendi, quia et haec in Scripturis sanctis inter bona opera deputata sunt. Nec solum in corporibus 110.0130A| patriarcharum, aliorumque sanctorum, et humanis cadaveribus quorumcunque jacentium; verum etiam in ipsius Domini corpore praedicati atque laudati sunt qui ista fecerunt. Impleant haec homines erga suos officia postremi muneris, et sui humani lenimenta moeroris. Verum illi utique abluunt spiritus defunctorum, et oblationes, orationes, obsecrationes, multo pro eis observantius et abundantius impendunt, qui suos carne, non spiritu mortuos, non solum carnaliter, sed spiritaliter amant. Amen. HOMILIA LXIX. DE CELEBRITATE DEFUNCTORUM ATQUE RESURRECTIONE MORTUORUM. Quando celebramus dies fratrum defunctorum, in mente habere debemus et quid sperandum, et 110.0130B| quid timendum sit. Secundum hoc enim sperandum est, quia pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV); secundum hoc autem timendum est, quia mors peccatorum pessima (Psal. XXXIII): ideoque, propter spem, in memoria aeterna erit justus; propter timorem, ab auditu malo non timebit. Erit enim auditus quo nullus sit major, quando dicitur sinistris: Ite in ignem aeternum (Matth. XXV). Ab hoc auditu malo justus non timebit, erunt enim ad dexteram, inter illos quibus dicetur: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum (Ibid.). In hac autem vita, qua mediante summa bona et ante summa mala ducitur, in medio bonorum malorumque mediorum, id est in neutra parte summorum, quia et bona quaecunque hic fuerint 110.0130C| homini in comparatione bonorum aeternorum nulla sunt, et mala quaecunque in hac vita experitur homo, in comparatione ignis aeterni nec comparanda sunt: in hac ergo medietate vitae illud quod audivimus nunc ex Evangelio tenere debemus: Qui credit, inquit, in me, licet moriatur, vivit (Joan. XI). Quid est, moriatur, vivit? Licet moriatur corpore, vivit spiritu. Deinde adjungit: Et qui vivit et credit in me, non morietur in aeternum (Ibid.). Certe licet moriatur: quomodo si non moriatur, sed licet moriatur ad tempus, non morietur in aeternum? Sic ista solvitur quaestio, ut non sint inter se contraria verba Veritatis, ut possint instruere affectu pietatis. Ergo, licet corpore morituri simus, vivimus, si credimus. Est autem fides nostra maxime discreta ab omni 110.0130D| fide gentilium in resurrectione mortuorum. Hanc enim omnino illi non recipiunt, quia ubi recipiant non habent. A Domino enim praeparatur voluntas hominis, ut sit fidei receptaculum. Dicit Judaeis Dominus: Sermo meus non capit in vobis (Joan. VIII). Ergo in his capit in quibus invenit quod capiat. In his enim invenit quod capiat sermo qui capit, quod Deus pollicendo non decipit. Ille enim qui quaerit ovem perditam, et quam quaerat novit, et ubi quaerat, et quomodo ejus membra dispersa colligat, et in unam salutem redigat, et ita constituat ut eam ulterius non perdat. Consolemur ergo nos invicem, et in his sermonibus nostris. Potest non dolere cor 110.0131A| humanum defuncto charissimo: melius tamen condolet et sanatur cor humanum, quam non dolendo sit inhumanum. Maria Domino cohaerebat, et mortuum fratrem dolebat: sed quid miraris quia Maria dolebat tunc, cum ipse etiam Dominus flebat. Movere autem quemvis potest quomodo flebat mortuum, si continuo jubet victurum: non mortuum flebat quem ipse suscitavit, sed mortem quam sibi homo peccando comparavit: si enim peccatum non praecessisset, sine dubio mors secuta non fuisset. Secuta est ergo mors etiam corporis, quam praecessit mors animae. Mors animae praecessit differendo, et mors corporis secuta est, deserente anima: deseruit volens, et coacta est nolens deserere. Tanquam illi diceretur: Recessisti ab eo quem diligere debuisti, 110.0131B| recede ab eo quem dilexisti. Quis enim vult mori? Prorsus nemo, et ita nemo, ut beato Petro diceretur: Alter te cinget, et feret quo tu non vis. Si ergo nulla esset mortis amaritudo, non esset magna martyrum fortitudo. Ita et Apostolus: De dormientibus, inquit, nolo vos ignorare, fratres, ut non contristemini, sicut et gentes, quae spem non habent; non tantum ait, ut non contristemini, sed ut non sic contristemini, quemadmodum gentes, quae spem non habent. Necesse est enim ut contristemini, sed ubi contristaris? Ubi corpus quod vivit ex anima fit exanime, discedente anima; qui ambulabat, jacet; loquebatur, tacet; oculi lucem non capiunt, aures nulla voce patescunt, omnia membrorum officia conquieverunt. Non est qui moveat gressus ad ambulandum, 110.0131C| manus ad operandum, sensus ad percipiendum. Nonne ista est domus, quam nescio quis invisibilis habitator ornabat? Discessit qui non videtur, remansit quod cum dolore videbatur: ista est causa tristitiae. Si haec est causa tristitiae, hujus tristitiae quae consolatio? Quia ipse Dominus in jussu, et in voce archangeli, et in tuba, descendet de coelo, et mortui in Christo resurgent primi; deinde nos viventes, qui reliqui sumus, simul cum illis rapiemur in nubibus, obviam Christo in aera, et ita semper cum Domino erimus. Pereat contristatio, ubi tanta est consolatio; detergatur luctus ex animo; fides expellat dolorem: in tanta spe, non decet esse triste templum Dei: ibi habitat bonus consolator, ibi qui non fallit promissor. Scio ut mortuum diu plangamus, 110.0131D| quoniam mors amara est. Per illam transivit et Dominus. Sufficiant haec pauca charitati vestrae. Consoletur abundantius, qui non migrat de corde vestro, sed ita dignatur habitare, ut nos dignetur etiam in fine invitare. Amen. HOMILIA LXX. REVERSIO SANCTAE ATQUE GLORIOSISSIMAE CRUCIS DOMINI NOSTRI JESU CHRISTI. Tempore illo postquam, Constantino Augusto contra Maxentium tyrannum properante ad bellum, signum sanctae crucis coelitus fuisset ostensum, et ipso feliciter obtinente triumphum, ab Helena jam dicti principis matre sancta crux fuisset inventa, atque per sanitatem aegroti et resuscitationem mortui fuisset 110.0132A| evidenter indicio virtutis declarata, regina, voti compos effecta, ita salutare lignum fecit secare per medium, ut et crucem Constantinopoli deferret ad filium, et crucem Hierosolymis thecis argenteis conditam reservaret; in loco ( sic ) usa sapiente consilio, scilicet ut ubi fuerat membris Dominicis aptata supplicio, ibidem glorifica veneraretur a populo. Multorum itaque temporum labente curriculo, cum, exigente mole peccatorum hominum, flagellari permitteret Dominus populum Christianum per saevitiam paganorum, Chosroe quidam profanus et impius regnum est adeptus Persarum, qui in tantam prorumpere est ausus proterviam, ut ab incolis vicinarum gentium, quos impetu vastans barbarico suo nefando subjugaret dominio, coli se juberet ut Deum, ut 110.0132B| vocaret se regem regum, et dominum dominantium. Nec hoc solum ei abundavit ad suae damnationis interitum, verum etiam Syriam et Palaestinam cum subjugasset et Aegyptum, regna quae extra et infra limitanea glomerabantur per circulum suo crudelissimo subjugaret dominatui. Hierosolymam advenit, ac ecclesias Christi subvertit, totamque finitimam regionem vastavit, incendit atque praedavit. Ad sepulcrum ergo Domini cum voluisset accedere, territus rediit; sed tamen ligni salutaris partem, quam religiosa regina ibi in testimonium virtutis reliquerat, asportavit. Fecerat namque sibi turrem argenteam, in qua interlucentibus gemmis thronum exstruxerat aureum, ubi solis quadrigam et lumen vel stellarum imagines collocaverat, atque per occultas fistulas 110.0132C| aquae meatus adduxerat, et quasi deus pluviam desuper videretur infundi, et dum subterraneo specu equis in circuitu trahentibus, circumacta turris fabrica movere videbatur, quasi quodammodo rugitum tonitrui juxta possibilitatem artificis mentiebatur. In hoc itaque loco sedem sibi paraverat, atque juxta ea, quasi collega Deo, crucem Dominicam posuerat. Filio suo regno tradito, ipse in fanum hujuscemodi residebat. Illo itaque tempore Gracchus arcem tenebat imperii, vir armis strenuus, lingua eruditus, corpore decorus, et quamvis saeculari actui deditus, totus tamen erat fide catholicus; et ergo Dei cultoribus supplex, benevolus ac devotus. Pergens igitur filius Chosroe contra Gracchum, juxta Danubium magnum fluvium consedit exercitus. Tandem inspirante 110.0132D| clementia Salvatoris, utrisque principibus placuit ut ipsi singuli in medio ponte fluminis dimicaturi confligerent, et cui sors victoriam contulisset, ipse sine damno victorque exercitus imperium usurparet. Decretum etiam cum juramento processit ut si aliquis ex eorum populo principi suo venire in auxilium praesumpsisset, cruribus excisis et brachiis, in flumen mergeretur. Cumque utrique populo haec pactio placuisset, invicem ut dictum est dimicantes, adeoque in pontis medio sunt congressi. Tandem pulsatus Dominus lacrymis Christianorum, per virtutem sanctae crucis, cui se die eodem memoratus princeps attentius commendaverat, fideli suo Graccho Christus concessit de hoste triumphum; tantaeque 110.0133A| mentis mutatio Chosroe invasit exercitum, ut non solum praedictam pactionem nequaquam vellent transcendere, sed etiam voluntarie, cum omni sua familia atque prole Graccho se subderent tam potestate quam fide. Quos ille benigniter suscipiens in hoc illis clementiam praestitit, ut omnes ad baptismum convolarent: quod ita se facturos esse omnes pariter spoponderunt. Ipse autem Christianissimus princeps cum suo tantum exercitu regna quae Chosroe tenuerat circumquaque perlustrans, ad sedem ipsius venit. Cum paucis ad eum ascendit, sedentemque eum in throno aureo reperit. Nullus namque ex ejus exercitu fuerat, qui ei excidium belli aliquatenus nuntiasset, quia propter suae crudelitatis superbiam eum omnes exosum habebant; nec immerito, quippe 110.0133B| qui manifeste Deo erat contrarius, quomodo a creatura Dei esse potuisset amatus? Cumque tremefactus salutationis verba proferret Graccho, ille respondit: Si vis salutem habere, pro eo quod lignum sanctae crucis, quamvis indignus, honorifice juxta modulum tuum tractasti, si credere Domino Jesu Christo volueris, et servum te illius esse promiseris cujus ego sum famulus, in veritate confessus fueris, regnum tibi Persarum tantum cum patrimonio et vitam, acceptis a te pacis obsidibus, dabo; sin autem aliud egeris, mox meo gladio interibis. Cumque ille nequaquam acquiesceret, Gracchus extracto gladio caput illius amputavit. Tamen sepeliri eum jussit, quia rex fuerat, filium autem ejus baptizari jussit, ipseque eum de sacro fonte suscepit; erat enim 110.0133C| decem annorum. Descriptiones etiam regni Persarum sub ejus nomine fecit, totumque argentum turris illius in praedam sui exercitus deputavit, aurum vero vel gemmas in vasis vel utensilibus ad restaurationem ecclesiarum, quas tyrannus destruxerat, reservavit. Suscipiens igitur gloriosissimum lignum crucis, quod impius asportaverat, Hierosolymam detulit; gaudentes omnes populi cum ramis palmarum, cereis et lampadibus vel diverso gloriae apparatu, cum hymnis et canticis obviam alii pergunt, atque alii subsequuntur. Cumque imperator de monte Oliveti descendisset per eam portam quam Dominus intraverat quando ad passionem venerat, ipse regio diademate et ornamentis imperialibus decoratus, sedens voluisset intrare, repente lapides 110.0133D| portae descendentes, clauserunt se invicem, et factus est paries unus. Cumque mirarentur attoniti, nimio terrore constricti, respicientes in altum, viderunt signum sanctae crucis in coelo, flammeo fulgore resplendere. Angelus enim Domini aspiciens illud in manibus, stetit super portam et ait: Quando rex 110.0134A| coelorum Dominus totius mundi passionis sacramenta per hoc aditum completurus introiit non se purpuratum, nec diademate nitentem exhibuit, aut equi potentis vehiculum requisivit, sed humilis aselli terga insidens, cultoribus suis humilitatis exempla reliquit. Tunc imperator gaudens in Domino de visu angelico, depositisque imperii insignibus, discalceatus, protinus, lintea tantum zona praecinctus, crucem Domini manu suscipiens, perfusus facie lacrymis, ad coelum oculum erigens properabat, ad portam usque progrediens. Mox illo humiliter propinquante, duritia lapidum coeleste persensit imperium, statimque porta se subrigens liberum intrantibus patefecit ingressum. Odorque suavissimus qui, volitante divinitus aura de Persarum provincia, per longa terrarum 110.0134B| spatia Hierosolymis fuerat illapsus momento eodem quo de fano Chosroe sancta crux fuerat Graccho bajulante egressa, tunc rediit, omniumque pectora gratanter infudit. Vincebat enim aromata omnia terebinthi natura vel balsami atque myrrhae. Confestim igitur popularis gaudii favor in alto sublatus Dei laudabat potentiam; sicque gloriosus Augustus erumpens in laudibus ait: O crux, admirabile signum, in qua Dominus noster Jesus Christus Dei Filius suspensus, pro nostrorum pondere criminum mortis damnavit portavit? supplicium, et sanguis ejus adorandus, thronis et angelis, niveis candoribus radiante turba virtutis, effusus est in pretio nostrae salutis! O crux splendidior astris, mundo celebris, hominibus multum amabilis, sanctior universis! quae sola digna 110.0134C| fuisti portare talentum mundi; dulce lignum, dulces clavos, dulce pondus sustinuit. Salva praesentem catervam, in tuis hodie laudibus congregatam, et tuo vexillo signatam. Haec cum dixisset, pretiosissimam partem ligni, quam secum detulerat, loco suo restituit. Tunc renovante Domino antiqua miracula, die eodem mortuus unus recepit propriam vitam; paralytici quatuor adepti sunt sanitatem amissam; leprosi decem cutem receperunt mundam; quindecim quoque caeci luci sunt restituti; plurimi quoque a daemonibus erepti, multique a variis sunt infirmitatibus liberati. Tunc imperator, oratione peracta, offerens multa donaria, ecclesias reparare fecit suis sumptibus, reddens privilegia auctoritate prolata, restituens captivos in propria, dans opportuna praesidia; Constantinopolim 110.0134D| rediit, fretus divina perseverantia. In sanctae crucis signaculo, miraculorum plurima incrementa, donante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor et gloria, cum Patre et Spiritu Sancto omnipotente, per omnia saecula saeculorum. Amen. II. HOMILIAE IN EVANGELIA ET EPISTOLAS. 110.0135| PRAEFATIO. AD LOTHARIUM AUGUSTUM. 110.0135A| Amantissimo imperatori LOTHARIO Augusto salus, victoria et vita perpetua. Cognoscat almitas vestra, mi domine, quod sicut primam partem homiliarum in lectiones evangelicas atque apostolicas mihi scribere jussistis, quam etiam a Natali Domini incipiens, usque in vigilias Paschae perduxi, et vobis peractam transmisi, ita a Pascha usque ad quintam decimam Dominicam post Pentecosten, secundam partem pertraxi, ut haberetis quod in praesentia vestra tempore veris et aestatis, si vobis ita placeret, horis competentibus legeretur. Tertiam vero partem a termino supra notato usque ad finem anni perducere, si Deus ita voluerit, cogito atque 110.0135B| decerno, et vobis eam similiter, cum perfecta fuerit, transmittere dispono, ubi etiam prope terminum ipsius operis de sanctorum festivitatibus, nec non et de aliis celebritatibus, quae de diversis causis observandae a patribus statutae sunt, sermones conscripti tenentur. Ad extremum vero lectiones quae in defunctorum vigiliis leguntur juxta quod postulastis positae sunt. Fiat Domini voluntas ut tam ad vestram quam ad vestrorum utilitatem proficuum sit. Ego enim, quantum potui, feci; vos autem quod mihi impossibilitas denegavit per vestram sanam prudentiam et bonum studium adimpleri non dubito. Confido ergo quod sic mihi consolatio non minima conferatur, et vobis pro perfecto opere aeterna merces a bonorum omnium largitore in coelis praeparetur. HOMILIA PRIMA. IN VIGILIA PASCHAE SABBATO SANCTO Lectio Epistolae beati Pauli apostoli ad Colossenses. 110.0135C| Fratres, si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, ubi Christus est ad dexteram Dei sedens; quae sursum sunt sapite, non quae super terram, etc. Domini nostri Jesu Christi honorabilem solemnitatem sua favente clementia, fratres charissimi, fideliter veneremur, pietatemque ejus ineffabilem admiremur, qui non solum nostrae redemptionis causa humanam carnem suscepit, verum etiam diversa poenarum genera pro nostra salute subire dignatus est, ut licet post multum inertiae et pigritiae nostrae 110.0135D| somnum non inviti, sed voluntarii, sanctae et Christianae religionis dulcedine provocante, in sanctissimae solemnitatis conventu expergefacti, libenter et devote cum omni sollicitudine resurgamus, secundum illud quod Apostolus ait in praesenti lectione: Si consurrexistis cum Christo, quae sursum sunt quaerite, 110.0136A| ubi Christus est ad dexteram Dei sedens; quae sursum sunt sapite, non quae super terram. Ac si dicatur nos qui ad imaginem sanctae Trinitatis conditi sumus, trina subversione baptizati per invocationem ejusdem sanctae Trinitatis ad eamdem renovamur imaginem, et qui trino peccato maxime decidimus in mortem, id est, in cogitatione iniqua, in delectatione carnis cum consensu operum malorum, tertio elevati de fonte, remissione omnium peccatorum percepta per Christi gratiam, sicut ipse tertia die resurrexit, nos resurgamus ad vitam. Nos vero si consurgere cupimus cum Christo, prius moriamur mundo et concupiscentiis carnalibus, et deponamus veterem hominem, id est, malam voluntatem, vel usum pravum et delectationes pessimas; induamus nos benignitate 110.0136B| ut proximis nostris cum omni devotione bona faciamus, et post Dei dilectionem nihil amori proximi praeponamus, sed ut nosipsos illos diligamus. Sequitur: Quae sursum sunt sapite, non quae super terram, tantum ea quae coelestia sunt, non quae terrestria, quaerentes. Terrae mori, vivere autem Domino, coelestem sectari sapientiam, non terrenam; nam subditur: Mortui enim estis et vita nostra abscondita est cum Christo in Deo, quia filii Dei sumus. Unde sequitur: Cum enim Christus apparuerit vita nostra, tunc et vos apparebitis cum ipso in gloria. Nondum enim apparet quid et quales futuri sumus ad judicium; cum enim Christus ad judicandos vivos et mortuos apparuerit, tunc et nos simul cum ipso apparebimus, in gloria 110.0136C| resurrecturi. Nobis enim et pro nobis Christus nascitur, patitur et resurrexit, ut nos in vita per ipsum renascamur in tribulationibus, et cum eo in virtutibus resurgamus. Omnia enim per ipsum in hac nocte restaurata sunt: in hac quippe nocte quasi primitiae ipse resurrexit, ut nos omnes postea resurgamus; in hac ergo nocte captivitas nostra solvitur, vita in Adam amissa restauratur, in hac nocte protoplastus Adam a peregrinatione redit ad patriam paradisi; in hac enim nocte Dominicae resurrectionis paradisus omnibus patet, nulli clauditur nisi a seipso, nulli aperitur nisi a Christo; et ideo cum omni sollicitudine caveamus ne propter opera diaboli, quae pertrahunt ad interitum, apertum nobis iter regni coelestis nos ipsi claudamus, sed potius per opera 110.0136D| justitiae et misericordiae planum nobis iter faciamus ad regnum coelorum. Ergo humilitate nostra humilitatem pro nobis Domini nostri in memoriam revocemus, humiliter in ista vigilemus, humiliter ad eum oremus qui nobis gloria sui nominis illuminavit hanc noctem, cui dicimus: Deus meus, illumina tenebras 110.0137A| nostras, illumque rogemus ut praebeat lucem cordibus nostris, ut quemadmodum gaudentibus oculis istum splendorem luminum cernimus, ita hujus noctis praeclaram gloriam illuminata mente videamus ipsumque precemur ut exaudiat nos vigilantes in solemnitate sua qui dormivit pro salute nostra. Vigilemus ergo et oremus forinsecus, et intrinsecus hanc vigiliam celebremus. Deus nobis loquitur in lectionibus suis, Domino loquamur in precibus nostris. Si eloquia ejus obedienter audiamus, in nobis habitat quem rogemus, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA II. ITEM IN SABBATO SANCTO. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. 110.0137B| In illo tempore, vespere sabbati quae lucescit in prima sabbati, venit Maria Magdalene et altera Maria videre sepulcrum, etc. Quaerendum est nobis cur noctem Dominicae resurrectionis evangelista describens ait: Vespere autem sabbati quae lucescit in prima sabbati, cum consuetus ordo temporum habeat vesperam magis tenebrescere in noctem quam in diem lucescere. Sed mystice loquens evangelista quantum dignitatis haec sacratissima nox de gloria evictae mortis acceperit, insinuare studuit dum ejus exordium quo devotae Christo feminae in obsequium illius vigilare coeperint, insequentem jam diem lucescere perhibuit. Nam Dominus auctor et ordinator temporum, qui in ultima noctis hujus parte surrexit, totam eam nimirum resurrectionis 110.0137C| lucem festivam reddidit et coruscam: siquidem ab exordio mundanae creationis usque huc ita temporum cursus distinguebatur ut dies noctem praecederet juxta ordinem videlicet primae conditionis, hac autem nocte per mysterium resurrectionis Domini temporum ordo mutatus est. Nam quia nocte resurrexit a mortuis, die vero sequente ejusdem resurrectionis effectum discipulis ostendit, ac participato cum eis convivio veritatem virtutis suae mirantibus simul et gaudentibus astruxit, rectissime nox illa sequentis diei conjuncta est luci, ac sic temporum ordo statutus ut dies noctem sequatur. Et quidem aptissime quondam diem sequebatur nox, quia homo a luce paradisi peccando lapsus, in hujus saeculi tenebras aerumnasque decidit. Aptissime nunc 110.0137D| dies sequitur noctem quando per fidem resurrectionis a peccati tenebris et umbra mortis ad lucem vitae Christo largiente reducimur. Quapropter necesse est, fratres benigni, ut quia noctem hanc praecipuam gratia Dominicae resurrectionis illustratam cognovimus, ipsi quoque curemus sollicite ut nequaquam ejus particula nostro in corde tenebrescat, sed tota lucescat in diem. Et nunc videlicet nobis vigilias digna devotione laudis agentibus, completis quoque vigiliis, sobria ac pura conscientia Dominici diei paschalia festa celebremus. Venit, inquit, Maria Magdalene et altera Maria videre sepulcrum. Duae unius nominis ejusdemque amoris ac devotionis feminae, quae Dominicum venerunt 110.0138A| invisere sepulcrum, duas fidelium plebes Judaicam scilicet et gentilem designant, quae uno atque indissimili studio passionem resurrectionemque sui Redemptoris quacunque ejus Ecclesia per orbem diffusa est celebrare desiderant. Quod autem terrae motus resurgente Domino de sepulcro, sicut etiam moriente in cruce factus est magnus, significat terrena prius corda et coelesti spe dejecta per fidem passionis ac resurrectionis ejus concutienda ad poenitentiam ac saluberrima pavore permota ad vitam sublimandam perpetuam. Quod angelus advenit, obsequium suae servitutis quod Domino debuit exsolvit; quia enim Christus Deus et homo est, interdicta humanitatis ejus semper angelorum ministeria Deo debita non desunt, sicut inquisita sancti Evangelii 110.0138B| copiosissime probat historia. Revolvit autem lapidem, non ut egressuro Domino januam pandat, sed egressus ejus jam facti hominibus praestet indicium. Qui enim mortalis adhuc clauso virginis utero potuit nascendo mundum ingredi ipse absque ulla dubietate jam factus immortalis clauso licet sepulcro potuit resurgendo exire de mundo. Nec praetereundum quare testis Dominicae resurrectionis angelus sedens apparuerit, cum is qui nativitatis ejus mundo gaudium evangelizabat, juxta pastores stetisse legatur: stare quippe pugnantis est, sedere regnantis. Et recte stans apparuit angelus qui adventum Domini in mundo praedicabat, ut etiam stando signaret quia is quem praedicabat ad debellandum mundi principem veniret. Recte praeco resurrectionis ejus sedisse 110.0138C| memoratur, ut etiam sedendo figuraret, superato mortis auctore, sedem regni jam conscendisse perpetui, de qua ipse Paulo post discipulis apparens, ait: Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra. Et evangelista Marcus: Et Dominus quidem, inquit, Jesus, postquam locutus est eis assumptus est in coelum et sedet a dextris Domini. Sedebat autem super lapidem revolutum quo ostium monumenti claudebatur, ut claustra inferorum sua illum virtute dejecisse ac superasse doceret, quatenus omnes quos ibi suos invenisset, ad paradisi lucem requiemque sublevaret, juxta illud propheticum: Tu quoque in sanguine testamenti tui eduxisti vinctos de lacu in quo non est aqua. Erat aspectus ejus sicut fulgur, et vestimenta 110.0138D| ejus sicut nix: ut ipso quoque habitu ac vultu significaret, quia is cujus gloriam resurrectionis nuntiabat, et terribilis ad damnandum reprobos, et benignus esset ac blandus ad consolandum electos. In fulgure enim terror timoris, in nive autem blandimentum candoris exprimitur; in cujus indicium divinae discretionis ipse quoque angelus apparet, et custodes sepulcri impios timore perterret, ac mortuorum instar terrae prosternit, et visitatrices ejusdem sepulcri piissimas benigna consolatione refovet ac ne paveant confortat. Insuper etiam familiari affatu prior ipse quia sciret Jesum quaerere dicit, et quia jam surrexit addit, mox etiam ipsas honorifico ac laetissimo subditas ministerio gaudium resurrectionis 110.0139A| ejus evangelizare praecepit. Et quam felicis feminae quae angelico doctae oraculo triumphum resurrectionis mundo annuntiare meruerunt, ac mortuis quod Eva serpentino seducta affatu contraxit imperium praedicare dirutum! Quanto feliciores animae virorum pariter et feminarum, quotquot in die judicii percussis pavore ac digna ultione reprobis, ipsae coelesti gratia adjutae triumphare de morte et gaudium beatae resurrectionis intrare meruerint! Currentibus autem eis evangelizare discipulis occurrit Jesus easque salutat, ostendens se omnibus iter virtutum inchoantibus, ut ad salutem perpetuam pervenire queant, adjuvando occurrere. Illae autem accesserunt, et tenuerunt pedes ejus. Videamus, fratres, in Domimo resurgente a mortuis 110.0139B| veritatem nostrae carnis, videamus gloriam novae incorruptionis. Superius quippe lectum est quia clauso surrexit monumento; nunc autem legitur quod mulieres tenuerunt pedes ejus et adoraverunt eum. Surrexit enim clauso ostio monumenti et exiit, ut immortale jam factum doceret esse corpus, quod in monumento clausum fuerat mortuum. Tenendas mulieribus praebuit plantas, ut veram se habere carnem quae mortalibus tangi posset intimaret. Ite, inquit, nuntiate fratribus meis ut eant in Galilaeam, ibi me videbunt. O mira pietas Salvatoris, mira benignitas! Quos ante passionem discipulos et aliquando etiam servos vocare consueverat, hos post resurrectionem fratres appellat, ut et ejusdem se humanitatis quam et habuerat habitum resurgendo 110.0139C| resumpsisse monstraret, et illos quoque ad promerendam spectandamque in sua carne coronam immortalitatis, qua ipse jam praeeminebat, erigeret. Sane quod se in Galilaea videndum a discipulis praedixit, et sicut sequentia sancti Evangelii declarant, exhibuit, etiam in hoc mystice et virtutem suae resurrectionis et nostrae profectum vitae spiritalis insinuat. Galilaea quippe transmigratio facta interpretatur; et bene in Galilaea videtur a discipulis qui jam de morte ad vitam, de corruptione ad incorruptionem, de poena transmigraverat ad gloriam, ut victoriam resurrectionis non solum ostensione corporis et exhortatione sermonis, sed nomine quoque loci in quo appareret, et loqueretur eis commendaret. Sed et nosipsi gaudio resurrectionis 110.0139D| ejus ita solum tunc frui valemus, si nunc de corruptela vitiorum ad virtutum opera transmigrare satagimus. Unde curandum summopere, fratres mei, ut quia resurrectionis Domini et Salvatoris nostri tempus agnovimus quia ejus solemnia celebramus continuis bonorum operum profectibus, ad contemplandam ejus celsitudinem transmigremus. Quia nostrae resurrectionis tempus ignoramus, quod tamen futurum nullo modo ambigimus, et omni quidem et in hac praecipue nocte pro ejus exspectatione vigilias agamus, obsecremus misericordiam illius qui susceptam pro nobis humiliter mortem mox sublimiter superavit, ut nostrae nos tempore resurrectionis de morte ad vitam transmigrare concedat. Rogemus 110.0140A| eum qui Pascha nostrum immolatus est Christus, ut inchoata paschalis gaudii solemnia nos digne peragere et per haec contingere ad gaudia faciat sempiterna, praestante ipso Domino nostro Jesu Christo, qui cum Deo Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA III. IN DIE SANCTAE PASCHAE. Lectio Epistolae Pauli apostoli ad Corinthios. Fratres, expurgate vetus fermentum, ut sitis nova conspersio, sicut estis azymi. Etenim pascha nostrum immolatus est Christus. Resurrectio Domini nostri Jesu Christi, fratres charissimi, fidem nostram roborat cum facta creditur, memoriamque ejus renovat cum solemniter 110.0140B| celebratur. Denique cum ante annos plurimos Christus resurrexerit, non absurde dicimus quando anniversario reditu ista solemnitas praesentatur. Hodie Dominus resurrexit. Quod ergo annis omnibus iteratur cum omni devotione agere debemus, et quod semel factum est, fide necesse est ut teneamus. Illud factum est ut redimeremur, hoc institutum est ne oblivisceremur. Nam qui istum diem digne cupit celebrare, meminere debet quod apostolus Paulus ait in praesenti lectione: Expurgate vetus fermentum, ut sitis nova conspersio sicut estis azymi. Excludendum ergo omne fermentum peccati de cordibus nostris est ut pura mente et recta conscientia tanquam panes azymi efficiamur, ut recte Pascha Domini celebrare possimus. Verum si fermentum peccati et 110.0140C| malitiae in corde tenemus, non meremur Pascha Domini celebrare, et ideo Apostolus ait: Expurgate vetus fermentum, ut sitis nova conspersio, sicut azymi estis. Azymi sumus, si alieni sumus ab omni conscriptione peccati. Modicum enim fermentum, ut Apostolus ait, totam massam corrumpit; et ideo expurgare et abjicere debemus a nobis omne fermentum peccati ut frui tantae Paschae solemnitatis mereamur. Quia participes ergo nos facere sanctae Paschae Dominus voluit, oremus ut sacramenta ejus digne sumamus, ut jure benedictionem Domini consequi mereamur. Haec est, charissimi, dies Dominicae resurrectionis et nostrae initium redemptionis. Haec est, inquam, dies quam fecit Dominus. Exsultemus in ea, hanc omnes voce consona, laeto spiritu, 110.0140D| corde contrito celebremus, et agamus spiritalem in psalmis et hymnis laetitiam in memoriam passionis et resurrectionis Christi in spe futurae vitae. Ecce ista die, quando audivimus Alleluia, quodammodo laetatur spiritus noster, et jucunditate totus perfunditur: Alleluia namque laus in excelsis Domino dicitur. Quia nobis convenit ut devota mente omni tempore, die tamen isto praecipue laudem in excelsis Domino decantemus, id est, non solum ore, sed etiam opere perfecte Dominum nostrum voce et corde in laudibus exsultare studeamus, ut nos in coelesti vita per illum exsultare mereamur, qui cum Deo et Spiritu sancto vivit et regnat unus Deus per immortalia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA IV. ITEM IN DIE SANCTAE PASCHAE. Lectio sancti Evangelii secundum Marcum. 110.0141A| Maria Magdalene et Maria Jacobi, et Salome emerunt aromata ut venientes ungerent Jesum Audistis, fratres charissimi, quod sanctae mulieres quae Dominum fuerant secutae cum aromatibus, ad monumentum venerunt, et eum quem viventem dilexerant et jam mortuo humanitatis obsequuntur. Sed res gesta aliquid in sancta Ecclesia signat gerendum; sic quippe necesse est ut audiamus quae facta sunt, quatenus cogitemus etiam quae nobis sunt ex eorum imitatione facienda; et nos ergo in eo qui est mortuus credentes, si odore virtutum referti cum opinione bonorum operum 110.0141B| Dominum quaerimus, ad monumentum profecto illius cum aromatibus venimus. Illae autem mulieres angelos vident quae cum aromatibus venerunt, quia videlicet illae mentes supernos cives aspiciunt, quae cum virtutum odoribus ad Dominum per sancta desideria proficiscuntur. Notandum vero nobis est, quidnam sit quod in dextris sedere angelus cernitur. Quid namque per sinistram nisi vita praesens? Quid vero per dextram nisi perpetua vita signatur? Unde scriptum est: Laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. Quia igitur Redemptor noster jam praesentis vitae corruptionem transierat, qui nuntiare perennem ejus vitam venerat, in dextra sedebat; qui stola candida coopertus apparuit, quia festivitatis nostrae gaudia nuntiavit; 110.0141C| candor etenim vestis splendorem nostrae denuntiat solemnitatis. Nostrae dicamus, an suae? Sed ut fateamur verius, et suae dicamus et nostrae. Illa quippe Redemptoris nostri resurrectio, et nostra festivitas fuit, quia nos ad immortalitatem reduxit, et angelorum festivitas exstitit, quia nos revocando ad coelestia eorum numerum implevit. In sua ergo ac nostra festivitate angelus in albis vestibus apparuit, quia dum nos per resurrectionem Dominicam ad superna reducimus, coelestis patriae damna reparantur. Sed quid venientes feminas affatur audiamus. Nolite expavescere. Ac si aperte dicat: Paveant illi qui non amant adventum supernorum civium; pertimescant qui carnalibus desideriis pressi ad eorum 110.0141D| se societatem pertingere posse desperant. Vos autem cur pertimescitis qui vestros concives videtis? Unde et Matthaeus angelum apparuisse describens, ait: Erat aspectus ejus sicut fulgur, et vestimenta ejus candida sicut nix. In fulgure etenim terror timoris est, in nive autem blandimentum candoris. Quia vero omnipotens Deus, et terribilis est peccatoribus et blandus justis, recte testis resurrectionis ejus angelus et in fulgure vultus et in candore habitus demonstratur, ut de ipsa sua specie et terreret reprobos et mulceret pios. Unde recte quoque populum per desertum gradientem columna ignis in nocte et columna nubis praeibat in die. In igne 110.0142A| etenim terror est, in nube autem visionis lene blandimentum. Dies vero justi, et nox accipitur vita peccatoris; unde et conversis peccatoribus Paulus dicit: Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino. In die ergo per nubem columna monstrata est, et in nocte per ignem, qui omnipotens Deus et blandus justis et terribilis apparebit injustis: istos in judicio veniens per lenitatis mansuetudinem demulcet, illos vero per justitiae districtionem terret. Sed jam quid angelus subjungat audiamus. Jesum quaeritis Nazarenum. Jesus Latino eloquio salutaris, id est Salvator interpretatur. At vero multi tunc Jesus dici poterant, non tamen substantialiter sed nuncupative; ideo et locus subjungitur, ut de quo Jesu dictum sit manifestetur, Nazarenum. Et 110.0142B| causam protinus subdit, crucifixum; atque addidit: Surrexit non est hic. Non est hic dicitur per praesentiam carnis, qui tamen nusquam deerat per praesentiam majestatis. Sed ite, dicite discipulis ejus et Petro quia praecedet vos in Galilaeam. Quaerendum nobis est cur nominatis discipulis Petrus designetur ex nomine? Sed si hunc angelus nominatim non exprimeret, qui magistrum negaverat venire inter discipulos non auderet. Vocatur ergo ex nomine ne desperaret ex negatione. Qua in re considerandum nobis est cur omnipotens Deus eum quem cunctae Ecclesiae praeferre disposuerat, ancillae vocem pertimescere et seipsum negare permiserit. Quod nimirum magnae actum pietatis 110.0142C| dispensatione cognoscimus, ut is qui futurus erat pastor Ecclesiae in sua culpa disceret qualiter aliis misereri debuisset. Prius itaque eum ostendit sibi, et tunc praeposuit caeteris, ut ex sua infirmitate cognosceret quam misericorditer aliena infirma toleraret. Bene autem de Redemptore nostro dicitur: Praecedet vos in Galileam, ibi eum videbitis sicut dixit vobis. Galilaeam namque transmigratio facta interpretatur; jam quippe Redemptor noster a passione ad resurrectionem, a morte ad vitam, a poena ad gloriam, a corruptione ad incorruptionem transmigrarat, et prius post resurrectionem in Galilaea a discipulis videtur, quia resurrectionis ejus gloriam post laeti videbimus, si modo a vitiis ad virtutum celsitudinem transmigramus. Qui ergo in sepulcro 110.0142D| nuntiatur, in transmigratione ostenditur, quia is qui in mortificatione carnis agnoscitur, in transmigratione mentis videtur. Transmigremus ad virtutes a vitiis, ut Redemptorem nostrum in Galilaea videre mereamur. Adjuvet omnipotens Deus ad vitam desiderium nostrum, qui pro nobis in morte dedit unicum filium suum per eumdem Jesum Christum Dominum nostrum, qui cum eo vivit et regnat Deus in unitate Spiritus sancti Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA V. FERIA II. Lectio Actuum apostolorum. In diebus illis stans Petrus in medio plebis dixit: 110.0143A| Viri fratres, vos scitis quod factum est verbum per universam Judaeam, incipiens a Galilaea, post baptismum quod praedicavit Joannes, Jesum a Nazareth, etc. Breviter omnia quae in Symbolo continentur complexus est apostolus Petrus in lectione praesenti quam audistis, fratres charissimi, quod Jesus sit Christus, quod omnium sit Dominus. Stans enim in medio plebis dixit: Viri fratres, vos scitis quod factum est verbum per universam Judaeam, incipiens enim a Galilaea, post baptismum quod praedicavit Joannes, Jesum a Nazareth. Totum hic pariter demonstratur, quod mundum Deo reconciliare missus sit Christus, quod Joannis voce est praeco natus, quod Spiritu sancto perunctus, quod Deo inhabitante 110.0143B| per miracula declaratus, quod crucifixus et a mortuis suscitatus suisque manifestatus, quod judex sit omnium in fine venturus, quodque etiam per Ecclesiam suam per fidem totum sit orbem illuminaturus. Deinde subjungitur: Quomodo unxit eum Deus Spiritu sancto et virtute. Unctus est ergo Jesus non oleo visibili, sed dono gratiae spiritalis, quae omnia pleniter continebat; quod visibili significatur unguento quo baptizatos ungit Ecclesiae, dum per impositionem manus episcopi Spiritus septiformis invocatur; in qua similitudine super eum baptizatum Spiritus sanctus in specie columbae descendit. Tunc Ecclesiam suam praefigurare dignatus est, in qua praecipue baptizati accipiunt Spiritum sanctum; tunc enim intelligendus est unctus cum Verbum caro factum est: id est, quod 110.0143C| humana natura sine ullis praecedentibus bonorum operum meritis Deo verbo est in utero virginis copulata, ut pariter divina et humana natura una esset persona, et ob hoc eum confitemur natum de Spiritu sancto et Maria Virgine. Qui pertransivit bene faciendo ac sanando omnes oppressos a diabolo, quoniam Deus erat cum illo. Id est, Pater cum Filio semper manere, melius est intelligere quam divinitatem Filii cum homine, quem assumpsit, cohabitantem significare, ne Christi personam geminaret et in errorem maximum incideret. Sequitur: Et nos testes sumus omnium quae fecit, in regione Judaeorum et Jerusalem. Recte autem testes se esse testantur, qui per universum mundum missi sunt 110.0143D| Evangelium, praedicare ut in psalmo legimus: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum. Deus Pater duas in Christo operatur naturas: per unam quae ei communis est cum Deo Patre, ex eo quod Deus est; per alteram qua ex Maria Virgine homo factus est. Per has duas naturas in uno Filio Dei Deus Pater duas facit resurrectiones humani generis, id est, animarum et corporum. Habent enim et animae mortem suam in impietate atque peccatis, secundum quam mortem mortui sunt, de quibus idem Dominus ait: Sine mortuos sepelire mortuos suos; ut scilicet in anima mortui in corpore mortuos sepelirent. Mors est videlicet animae quando Deus deserit eam 110.0144A| ob peccatorum magnitudinem; corporis est mors quando ab anima deseritur. Ab his duobus mortis generibus resuscitatorum duas dicimus resurrectiones. Nunc autem animarum in Ecclesia per Filium Dei, Verbum Dei, fit resurrectio, quando per gratiam Dei vivificatae resurgent a morte iniquitatis; et haec est prima resurrectio, quam qui habent, in secunda, quae est corporum, feliciter resurgent in vitam aeternam. Resurgent et impii unusquisque cum sua carne, ut cum diabolo et angelis ejus puniantur. Hoc certissime sciendum est, quod nemo nisi per indebitam misericordiam Dei liberabitur, et nemo nisi per debitum judicium damnabitur. Tunc sancti sciunt plenius, quid boni ejus contulerit gratia, vel quid essent consecuti si divina eos gratuito munere 110.0144B| non elegisset. Tunc erit ipse Deus sanctorum satietas, beatorum jucunditas, et omnia quaecunque ab eis honeste desiderari possunt, et vita, salus, et victus, et copia, et gloria, et honor, et pax, aeterna beatitudo, et beata aeternitas, cui sit honor et gloria nunc et semper, et in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA VI. ITEM FERIA II. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore, duo ex discipulis ibant in castellum quod erat in spatio stadiorum sexaginta ab Jerusalem nomine Emmaus, et ipsi loquebantur ad invicem de his omnibus quae acciderunt, etc. In quotidiana vobis solemnitate laborantibus, fratres charissimi, pauca loquenda sunt, et fortasse 110.0144C| haec utilius proderunt, quia saepe et alimenta quae minus sufficiunt, avidius sumuntur. Lectionis ergo evangelicae summatim sensum statui non per singula verba discurrere, ne dilectionem vestram valeat sermo prolixior expositionis onerare. Ecce audistis, fratres charissimi, quia duobus discipulis ambulantibus, in via, non quidem credentibus, sed tamen de se loquentibus Dominus apparuit, sed eis speciem quam recognoscerent non ostendit. Hoc ergo egit foris Dominus in oculis corporis quod apud ipsos agebatur intus in oculis cordis. Ipsi namque apud semetipsos intus et amabant et dubitabant, eis autem Dominus foris et praesens aderat, et quid esset non ostendebat. De se ergo loquentibus praesentiam suam exhibuit, sed de se dubitantibus 110.0144D| cognitionis suae speciem abscondit. Verba quidem contulit, duritiam intellectus increpavit, Scripturae sacra mysteria quae de seipso erant aperuit, et tamen qui adhuc in eorum cordibus peregrinus erat a fide, ire se longius finxit; fingere namque componere dicimus, unde et compositores luti figulos vocamus. Nihil ergo simplex veritas per duplicitatem fecit, sed talem se eis exhibuit in corpore, qualis apud illos erat in mente. Probandi autem erant sibi, qui eum etsi necdum ut Dominum diligerent, saltem ut peregrinum amare potuissent. Sed qui esse ex tranei a charitate non poterant, hi cum quibus veritas gradiebatur eum ad hospitium quasi peregrinum vocant. Cur autem dicimus vocant, cum illic scriptum 110.0145A| sit, et coegerunt eum. Ex quo nimirum exemplo colligitur qui Forte, quia peregrini ad hospitium son solum invitandi sunt, sed etiam trahendi. Mensam ponunt, cibos offerunt, et quem in Scripturae sacrae expositione non cognoverant, in panis fractione cognoscunt. Audiendo ergo praecepta Dei illuminati non sunt, faciendo illuminati sunt, quia scriptum est: Non auditores legis justi sunt apud Deum, sed factores legis justificabuntur. Quisquis ergo vult audita intelligere, festinet ea quae jam intelligere potuit opere implere. Ecce Dominus non est cognitus dum loqueretur, et dignatus est cognosci dum pascitur. Hospitalitatem ergo, charissimi fratres, diligite, charitatis opera amate, hinc enim per Paulum dicitur: Charitas fraternitatis maneat 110.0145B| in vobis, et hospitalitatem nolite oblivisci. Per hanc enim placuerunt quidam angelis hospitio receptis. Hinc Petrus ait: Hospitales invicem sine murmurationibus. Ipsa Veritas dicit: Hospes fui, et suscepistis me. Opinata res est valde et seniorum nostrorum nobis relatione tradita. Quidam pater familias cum tota domo sua magno hospitalitatis studio serviebat; cumque quotidie ad mensam suam peregrinos susciperet, quodam die peregrinus quidam inter alios venit, ad mensam ductus est. Dumque paterfamilias ex humilitatis consuetudine aquam vellet in ejus manibus fundere, conversus urceum accepit, sed repente eum in cujus manibus aquam fundere voluerat non invenit. Cumque hoc factum secum ipse miraretur, eadem nocte ei Dominus per visionem dixit: 110.0145C| Caeteris diebus me in membris meis, hesterno autem die me in memetipso suscepisti. Ecce in judicium veniens dicit: Quod uni ex minimis meis fecistis, mihi fecistis. Ecce ante judicium cum per membra suscipitur sua, susceptores suos etiam per semetipsum requirit, et tamen nos ad hospitalitatis gratiam pigri sumus. Pensate, fratres, quanta hospitalitatis virtus sit; ad mensas vestras Christum suscipite, ut vos ab eo suscipi ad convivia aeterna valeatis; praebete modo peregrino Christo hospitium, ut vos in judicio non quasi peregrinos nesciat, sed ut proprios recipiat ad regnum. Ipse Dominus noster Jesus Christus, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula. Amen. HOMILIA VII. FERIA III. Lectio Actuum apostolorum. 110.0145D| In diebus illis, surgens Paulus, et manu silentium indicens ait: Viri fratres, filii generis Abraham, et qui in vobis timent Deum, etc. Omnes quibus ista loquebatur apostolus, secundum carnem filii Abrahae erant, sicut et ipsi de seipsis alio in loco dixerunt: Semen Abrahae sumus et nulli servivimus unquam; et iterum: Pater noster Abraham est. Et dixit illis: Scio quod filii Abrahae estis. Imitatione enim non filii Abrahae erant illi quibus Dominus loquebatur. Vos ex patre diabolo estis. Unde ergo Judaei filii diaboli? Non nascendo, sed imitando. Vos, inquit Dominus, ex patre diabolo 110.0146A| estis, et desideria patris vestri facere vultis. Ecce unde filii diaboli. Quae sunt illius desideria? Ille homicida erat ab initio, et vos quaeritis me occidere. Ecce quomodo imitatione filii diaboli: nam et filii erant Abrahae propter originem carnis quibus ista apostolus loquebatur, et filii imitationis propter castitatem timoris quibus specialiter dicebat: Et qui in vobis timent Deum verbum salutis hujus missum est. Illud utique de quo Isaias ait: Verbum misit Dominus in Jacob, et cecidit in Israel, id est, misit Deus Filium suum, de quo Joannes ait: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Ad Jacob, id est, ad Judaeos. Et venit ad Israel, hoc est ad gentium populum. Dei autem verbum, ipse est Dei Filius, quapropter cum eum Pater verbo verbum 110.0146B| misit, a Patre et Verbo ejus factum est ut mitteretur. Ergo a Patre et Filio missus est idem Filius, qui verbum Patris est ipse Filius in ipso Dei Verbo, quod erat in principio apud Deum et Deus erat. In ipsa scilicet sapientia Dei erat, quo tempore Verbum caro fieret et habitaret in nobis; quia plenitudo temporis cum venisset, misit Deus Filium suum factum ex muliere, ut incarnatum Verbum hominibus appareret. Qui enim habitabant in Jerusalem et principes ejus, ignorantes Jesum et voces prophetarum, quae per omne sabbatum leguntur, etc. Hinc et in Actibus apostolorum scriptum est: Moyses enim a temporibus antiquis habet in singulis civitatibus, qui eum praedicent in synagogis. In his testimoniis manifeste declaratur 110.0146C| quia lectio legis vel prophetarum a Judaeis sabbato semper in synagogis legebatur. Cumque consummassent omnia quae de eo scripta sunt. Haec verba et Joannes hoc modo narrat dicens: Postea sciens Jesus quod omnia consummata sunt, ut consummaretur Scriptura dicit: Sitio, etc. Peractis omnibus Jesus quae ante suam mortem peragi oportebat, quando voluit et sicut voluit tradidit spiritum. Deponentes eum de ligno. A Moyse in eremo aeneus serpens ligno suspensus est, ut Dominus et in serpente mortuus, et in aere significaretur aeternus. Unde licet ut judicaretur mortuus per humanitatem, et tamen esset quasi aeneus per divinitatem. Quod respondendum est Judaeis objicientibus testimonium 110.0146D| illud: Maledictus omnis qui pependit in ligno, maledictum esse hominem qui in ligno pendeat, sed noxium non innocentem; neque enim innocentia potest esse maledictum poenae peccati. Etenim si Mardochaeus praeparato ligno appensus, sententiam regiae crudelitatis explesset, nunquid eum hi tunc dignum hac maledictione judicarent? Non omnino. Idcirco Dominus noster pependit in ligno ut nos a delicto quod in ligno fuerat perditionis admissum ligno appensus absolveret. Posuerunt in monumentum. In monumento novo positus est Jesus, in quo nondum quisquam positus erat: sicut in virginis utero nemo ante illum, nemo post illum, conceptus est. Ita in hoc monumento 110.0147A| acmo ante illum nemo, nemo post illum sepultus est. Deus vero suscitavit eum a mortuis. Radix amara crucis evanuit, flos vitae cum fructibus surrexit in gloria. Haec est virga Aaron quae post siccitatem floruit. Virga enim post ariditatem virescens. Christus est post mortem resurgens, qui est flos virginum, corona martyrum, gratia continentium. Qui visus est per dies multos, id est per dies quadraginta, non tamen eis per omnes quadraginta illos dies continue apparuit, sed quoties voluit, quibus voluit, et quemadmodum voluit apparuit. His qui simul ascenderunt cum eo de Galilaea in Hierusalem, etc. Salva historia videamus intelligentiam. Galilaea namque transmigratio facta interpretatur, 110.0147B| Hierusalem visio pacis. Illi enim cum Domino de Galilaea ascendunt in Hierusalem, qui prius hic vitiorum fomitem respuentes, ad virtutum culmina transmigrant. Illi scilicet cum Redemptore nostro a passione ad resurrectionem, a morte ad vitam, a poena ad gloriam, a corruptione ad incorruptionem transmigrabunt, et in Hierusalem coelesti quandoque Dominum laeti videbunt, quando vitiis derelictis ad virtutum celsitudinem transierint. Et nos vobis annuntiamus ea quae ad patres nostros repromissio facta est, etc. Abrahae enim dictum, est: In te benedicentur universae cognationes terrae. Jacob autem: Et benedicentur in te et in semine tuo cunctae tribus terrae. Quod Apostolus exponens ait: Non dixit in seminibus, sed in semine tuo, quod est Christus. 110.0147C| Semen quidem Abrahae Christus est, in cujus nomine fide omnibus terrae familiis, videlicet Judaeis et Gentibus, est benedictio repromissa. Idem significat Dabo vobis sancta fidelia David, id est quaecunque David promisit, ea vobis fidelis sponsor implebo, Christum scilicet de ejus stirpe nasciturum, qui omnibus in se credentibus et mandata ejus rite custodientibus vitam in coelis conferet sempiternam. HOMILIA VIII. ITEM FERIAE III. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore, stetit Jesus in medio discipulorum suorum, et dixit eis: Pax vobis: Ego sum, nolite timere, etc. Hanc ostensionem Domini post resurrectionem et 110.0147D| Joannes commemorat dicens: Cum esset sero die illo una sabbatorum, et fores essent clausae ubi erant discipuli congregati propter metum Judaeorum, venit Jesus et stetit in medio, et dicit eis: Pax vobis. Quid mirum si clausis januis post resurrectionem suam in aeternum jam victurus intravit, qui moriturus veniens non aperto utero virginis exivit. Quod autem dicit Joannes non cum illis fuisse tunc apostolum Thomam, cum secundum Lucam duo illi quorum erat unus Cleophas regressi in Hierusalem invenerunt congregatos undecim, et eos qui cum ipsis erant procul dubio intelligendum quod inde Thomas exierit antequam eis Dominus haec loquentibus appareret. 110.0148A| Conturbati vero et conterriti existimabant se spiritum videre. Quod haeretici Manichaei de Christo suspicantur et credunt quia non erat vera caro sed spiritus erat, haec prima cogitatio surrexit in cordibus apostolorum; et illi quidem Manichaei nunquam credunt Jesum fuisse hominem, discipuli autem noverant hominem cum quo tanto tempore tantum tempus fuerant conversati. Sed posteaquam mortuum est quod noverant, quomodo crederent hoc potuisse resuscitari quod potuit mori? Apparuit ergo oculis ipsorum talis qualem illum noverant; et non credentes tertia die potuisse veram carnem de sepulcro surgere, putaverunt se spiritum videre. Error iste apostolorum secta est Manichaeorum. Solent autem quando haec illis objiciuntur ita respondere: 110.0148B| Quid mali credimus, quia Christum Dominum credimus, spiritum fuisse credimus, carnem non credimus? Melior est spiritus quam caro. Quod melius est credimus, quod deterius est credere nolumus. Si nihil mali est in isto sermone, dimittat Jesus discipulos suos in isto errore. Quid mali crediderunt et discipuli? Christum spiritum crediderunt. Non enim putaverunt esse nullum, sed spiritum. Parvo morbo te putas periclitari? Audi sententiam medici. Et dixit eis: Quid turbati estis, et cogitationes ascendunt in corda vestra? Quales utique cogitationes, nisi falsae, morbidae, perniciosae? Perdidisset enim Christus fructum passionis, si non esset veritas resurrectionis. Quid turbati estis, et cogitationes ascendunt in corda vestra? Tanquam si bonus agricola 110.0148C| diceret: Quod ibi plantavi, ibi inveniam, non spinas quas non plantavi. In cor vestrum descendit fides quia desuper est; cogitationes autem istae non desuper descenderunt, sed in ipso corde sicut herba mala ascenderunt. Videte manus meas et pedes, quia ipse ego sum, palpale et videte, quia spiritus carnem et ossa non habet, sicut me videtis habere. Resurrectionem suam certam et veram, et multis variis documentis persuadere dignatus est propter aedificandam fidem et fugandam de corde perfidiam, omnemque dubitationem de sua resurrectione tollendam. Parum fuit oculis se videndum praebere, si non praeberet etiam manibus contrectandum. Qui dum palpanda discipulis ossa carnemque praemonstret a parte statum 110.0148D| verae resurrectionis quae et in se facta et in nobis est futura significat, quia non, sicut Eutychius Constantinopolitanae urbis episcopus scripsit, corpus nostrum in illa resurrectionis gloria erit impalpabile, ventis aereque subtilius. In illa enim resurrectionis gloria erit corpus nostrum subtile quidem per effectum spiritalis potentiae, sed palpabile per veritatem naturae. Neque huic assertioni putetur apostoli sermo repugnare. Quia caro et sanguis regnum Dei non possidebunt. Hoc enim loco Apostolus carnis et sanguinis nomine non substantiam veri corporis, sed corruptionem mortalitatis significat. Sicut ipse consequenter exposuit dicens: Neque corruptio incorruptelam possidebit. Aliter namque caro in Scriptura 110.0149A| sacra juxta naturam, aliter juxta culpam; aliter juxta corruptionem mortalitatis quae ex culpa contigit appellatur. Juxta naturam quidem cum dictum est: Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea, et Verbum caro factum est, et habitavit in nobis. Juxta culpam vero cum dicitur, Caro concupiscit adversus spiritum, spiritus adversus carnem; juxta corruptibilitatem autem cum scriptum est: Et memorati sunt quia caro sunt, id est fragiles et moribundi. Hoc enim se carnis nomine designasse manifestat ipse psalmista qui protinus addit: Spiritus vadens et non rediens. Regnum itaque Dei caro non possidebit, id est, caro juxta culpam vel mortalitatem. Et tamen caro possidebit regnum Dei, id est, caro juxta naturam quam et Dominus post resurrectionem 110.0149B| videndam palpandamque discipulis exhibuit. Et de qua beatus Job, cum gloriam resurrectionis describeret, ait: Et rursum circumdabor pelle mea, et in carne mea videbo Deum. Lege epistolam sancti Augustini ad Consentium, de corpore Domini post resurrectionem. Et cum hoc dixisset, ostendit eis manus et pedes, non solum manus et pedes quibus indita clavorum claruere vestigia, sed attestante Joanne, etiam latus quod lancea perforatum fuerat ostendit: ut videlicet, ostensa vulnerum suorum cicatrice, dubietatis atque infidelitatis eorum vulnus sanaret. Verum quomodo post resurrectionem clavorum vel lanceae loca pandendo discipulorum dignatus est, fidem spemque roborare, ita in die judicii, et eadem suae passionis indicia, 110.0149C| et ipsam pariter crucem monstrando venturus est impietatem superborum infidelitatemque confundere: scilicet et ut ipsum se esse qui ab impiis et pro impiis mortuus est cunctis palam angelis et hominibus ostendat, videantque ut scriptum est: In quem pupugerunt, et plangant se super eum omnes tribus terrae. Sane notandum quod solent in hoc loco gentiles calumniam struere et fidem speratae a nobis resurrectionis stulta garrulitate deridere. Si enim ipse Deus vester, inquiunt, nec sibi inflicta a Judaeis vulnera curare praevaluit, sed cicatricum vestigia coelo secum, ut dicitis, invexit, qua temeritate putatis eum vestra de pulvere membra ad integrum esse restauraturum? Quibus respondendum, quia Dominus noster, qui suam perpetua jam immortalitate glorificatam 110.0149D| de sepulcro carnem resuscitare quando voluit, et quomodo voluit potuit, etiam qualem voluit suscitavit. Neque enim consequens est ut qui majora fecisse probatur, minora facere nequiverit; sed certe dispensationis gratia qui majus fecit minus facere supersedit, hoc est qui mortis regna destruxit signa mortis oblitterare noluit. Primo videlicet ut per haec discipulis fidem suae resurrectionis astrueret; deinde ut Patri pro nobis supplicans, quale genus mortis pro mortalium vita pertulerit semper ostendat; tertio ut sua morte redemptis quam misericorditer sint adjuti propositis semper ejusdem mortis innovet indiciis, ideoque misericordias Domini in aeternum cantare non cessent, sed dicant qui redempti sunt a Domino: 110.0150A| Quoniam bonus, quoniam in aeternum misericordia ejus. Postremo ut etiam perfidis in judicio quam juste damnentur ostensa inter alia, flagitia etiam vulnerum quae ab iis suscepit cicatrice denuntiet. Veluti si miles aliquis fortissimus, jubente suo rege pro totius gentis salute, singulari certamine desudans, multis quidem vulneribus exceptis, hostem tamen interficiat, spolia ejus diripiat, victoriam suae genti reportet, et interrogatus a medico cui curandus committitur, hanc velit curari ut nec vestigia vulnerum ulla resideant, an magis ita ut cicatrices quidem remaneant, deformitas vero prorsus omnis et foeditas absit, respondeat saepius ita se velle sanari ut toto salutis decorisque pristini statu recuperato, perpetua secum tanti circumferat signa triumphi: 110.0150B| sic profecto Dominus perpetis ob signum victoriae non excepta pro nobis vulnera passionis, sed ipsorum cicatrices coelo inferre quam abolere maluit. Nec tamen ex his quidpiam fidei nostrae resurrectionis praejudicat, de qua veraci promissione praedicitur: Et capillus de capite vestro non peribit. Adhuc autem non credentibus et mirantibus prae gaudio dixit: Habetis hic aliquid quod manducetur? Ad insinuandam resurrectionis suae veritatem, non solum tangi a discipulis, sed etiam convesci cum illis dignatur. Non quidem quasi post resurrectionem cibo indigens, nec quasi nos in resurrectione cibis egere significans, sed ut eo modo naturam corporis resurgentis astrueret, ne illud non corpus sed spiritum 110.0150C| esse arbitrarentur, et sibi non solide sed imaginaliter apparere, manducavit potestate non necessitate. Aliter enim absorbet aquam terra sitiens, aliter solis radius candens; illa indigentia, iste potentia. At illi obtulerunt ei partem piscis assi et favum mellis; et cum manducasset coram eis, sumens reliquias dedit eis. Quid significare credimus piscem assum? nisi ipsum mediatorem Dei et hominum passum. Ipse enim latere dignatus est in aquis generis humani, capi voluit laqueo mortis nostrae, et quasi tribulatione assatus est tempore passionis suae. Sed qui piscis et assus fieri dignatus est in passione, favus mellis nobis exstitit in resurrectione; an qui in pisce asso figurari voluit tribulationem passionis suae in favo mellis utramque naturam exprimere voluit 110.0150D| personae suae: favus quippe mel in cera est; mel vero in cera est divinitas in humanitate. Sic autem sua Redemptor indicat ut imitationis viam nobis sequentibus sternat. Ecce enim in cibo suo pisci asso conjungere favum voluit, quia videlicet illos in suo corpore ad aeternam quietem suscipit, qui cum hic tribulationes pro Deo sentiunt ab amore internae dulcedinis non recedunt. Cum asso pisce favus sumitur, quia qui hic afflictionem pro veritate suscipiunt, illic dulcedine vera satiantur. Et dixit ad illos: Haec sunt verba quae locutus sum ad vos cum adhuc essem vobiscum, id est, cum adhuc essem in carne mortali, in qua estis et vos. Tunc enim in eadem carne, sed illis in eadem mortalitate 110.0151A| non erat. Et cum illis quidem, posteaquam surrexit, fuit quadraginta diebus exhibitione corporalis praesentiae, sed non cum illis fuit consortio infirmitatis humanae. Quomodo necesse est impleri omnia, quae scripta sunt in lege Moysi et prophetis, et psalmis de me. Vide quomodo tulit omnes ambiguitates: visus est, tactus est, manducavit; ipse certe erat. Tamen ne in aliquo sensus humanos ludificasse videretur, misit manus ad Scripturas. Dicant pagani quidquid volunt: Magus fuit, potuit se sic ostendere. Nunquid magus antequam natus, potuit se sic prophetare? Date Scripturas, quia quod videtis ante provisum est, quod cernitis ante praedictum est. Audi, filia, et vide; audi praedicta, vide completa. Tunc aperuit illis sensum 110.0151B| ut intelligerent Scripturas, et dixit eis: Quomodo sic scriptum est, et sic oportebat Christum pati et resurgere a mortuis die tertia. Praebet se videndum oculis, praebet manibus contrectandum. Parum est; legis commemorat Scripturas; et hoc parum est: aperit sensum ut quod legis intelligas. Deinde commendatam sui corporis veritatem, commendat Ecclesiae unitati. Et praedicari in nomine ejus poenitentiam in remissionem peccatorum in omnes gentes, incipientibus ab Hierosolymis. Non latet pravitas haereticorum: de angulo toto terrarum orbe Ecclesia diffusa est. Omnes gentes habent Ecclesiam. Nemo nos fallat, ipsa est vera, ipsa est catholica; coepit ab Hierusalem, pervenit ad nos, et ibi est, et hic. Non enim ut huc veniret inde discessit: crevit, non migravit. Et 110.0151C| merito sic scriptum est inter caetera Dominicae pietatis sacramenta, et sic oportebat ut ministri sermonis qui in nomine Christi crucifixi et resuscitati a mortuis poenitentiam erant et remissionem peccatorum in omnes gentes praedicaturi, ab Hierosolymis inciperent. Non solum quia credita sunt illis eloquia Domini, quia eorum adoptio est filiorum, et gloria, et testamenta, et legislatio, et obsequium et promissa; quia eorum patres et ex his Christus secundum carnem qui est super omnia Deus benedictus in saecula, verum etiam ut gentes quae variis erant erroribus et facinoribus implicatae, hoc maxime divinae pietatis judicium ad spem impetrandae veniae provocaret. Quod eis quoque qui Filium Dei crucifixerunt, non tantum veniam reatus a Patre, sed et vitae aeternae 110.0151D| gaudium viderent esse donatum; quia misericors et miserator est Dominus, patiens et multum misericors, qui vult omnes homines salvos esse, et ad agnitionem veritatis pervenire, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA IX. FERIA IV. Lectio Actuum apostolorum. In diebus illis: Aperiens Petrus os suum dixit: Viri Israelitae et qui timetis Dominum, audite, etc. Notandum quod viros de genere Israel, et timentes Dominum ad audiendum Domini provocat verbum. Viri enim dicuntur a viribus, qui nesciunt tolerando deficere, aut in prosperis aliqua se elatione 110.0152A| jactare, sed animo stabili delixi et coelestrum rerum contemplatione firmati, manent semper impavidi. Qui timetis Dominum, inquit, audite, id est, qui reverentiam habetis nominis ejus; quia ejus verba non meretur audire, nisi qui cognoscitur et timere. Timor autem Domini quia justus et rectus est, auditum renovat, amorem tribuit, ardorem charitatis inflammat. Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob, Deus patrum nostrorum. Poterat dicere Deus Abraham, Isaac, Jacob; sed ter nominat Deum Abraham, Deum Isaac, Deum Jacob, ut tu intelligas Patrem et Filium et Spiritum sanctum, et ne tibi scandalum terna Dei nominatio generaret addit, Deus patrum nostrorum. Prudenter enim personas distinxit, et naturam univit. 110.0152B| Glorificavit Filium suum Jesum. Glorificavit Filium suum, quando post resurrectionem nimis mirabilem totius mundi credulitatem Deus eum in eo quod homo factus est habere concessit. Glorificavit eum gloria resurrectionis, glorificavit gloria ascensionis, et glorificavit gloria suae dextrae sessionis. Quem vos quidem tradidistis. Hinc enim respondit Pilatus Domino dicens: Nunquid ego sum Judaeus? Gens tua et pontifices tradiderunt te mihi. Tradiderunt enim Dominum sacerdotes per invidiam. Tradidit semetipsum Filius pro nostra dilectione. De Patre enim ait Apostolus: Qui proprio Filio non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit eum. De Filio autem: Qui dilexit et tradidit semetipsum pro nobis. Et negastis ante faciem Pilati, dicentes, Crucifige 110.0152C| talem, nos non habemus regem nisi Caesarem. Nos legem habemus et secundum leges debet mori quia Filium Dei se fecit. Judicante illo dimitti. Quaerebat, enim ait Evangelium, Pilatus opportunitatem ut dimitteret Jesum, dicens: Ego non invenio in eo causam; sed neque Herodes. Pilatus mittit ad Herodem; Herodes remittit ad Pilatum. Inter duas impietates discurrit pietas, et tamen impietas pietatem non potest condemnare: praesens est reus, et non invenitur reatus. Tradidistis mihi hunc hominem, inquit, quasi avertentem populum, et ecce coram vobis interrogans nullam invenio in eo causam in his quibus eum accusatis. Dicitis quod praecipiat tributa non solvi Caesari: comprobavi falsum esse quod objicitis. Docere 110.0152D| hunc contra legem dicitis: probavi eum non destruere legem sed implere. Omnia quae objecistis in diversum inventa sunt. Et petistis virum homicidam donari vobis. Erat autem, ait Evangelium, qui dicebatur Barabbas vinctus, qui in seditione fecerat homicidium. Barabbas enim filius patris nostri interpretatur; significat diabolum, qui multas seditiones in toto concitat orbe, et homicidia scilicet et adulteria, et omnia crimina, qui statim ut Jesus crucifixus est Barabbas iste dimissus suffocat populum Judaeorum. Auctorem vero vitae interfecistis, etc. Illum qui plasmavit hominem de limo terrae et inspiravit in faciem ejus spiraculum vitae, et factus est homo in animam viventem. Illum qui dixit: Ego sum via, et veritas et 110.0153A| vita; et de quo Joannes ait: Hic est verus Deus et vita aeterna. Et nunc, fratres, scio quia per ignorantiam fecistis. Si enim cognovissent, ait Apostolus, nunquam Dominum gloriae crucifixissent. Deus autem qui praenuntiavit per os prophetarum pati Christum suum, implevit sic, etc. Hinc et ipse Deus Cleophae et alii discipulo ait: O stulti et tardi corde ad credendum in omnibus quae locuti sunt prophetae, nonne haec oportuit pati Christum, et ita intrare in gloriam suam. Et incipiens a Moyse et omnibus prophetis interpretabatur illis de omnibus Scripturis quae de seipso erant? Si enim Moyses et omnes prophetae Christum locuti sunt, et hunc per angustiam passionis in gloriam suam intraturum, qua ratione 110.0153B| se gloriantur esse Christianos, qui juxta virium suarum modulum neque Scripturas qualiter ad Christum pertineant investigare, neque ad gloriam quam cum Christo habere cupiunt per passiones tribulationum desiderant attingere, cum manifeste Scriptura dicat illos beatos qui in lege Domini meditantur die ac nocte, et timentes Deum ambulant in viis ejus. Illis enim labor suus proficiet ad aeternam salutem quando post finem istius vitae ad aeternam perventuri sunt requiem, praestante ipso Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA X. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. 110.0153C| In illo tempore: Manifestavit se Jesus ad mare Tiberiadis. Manifestavit autem sic: Erant autem simul Petrus et Thomas, qui dicitur Didymus et Nathanael qui erat a Cana Galileae, et filii Zebedaei, et alii ex discipulis ejus duo. Dicit eis Simon Petrus: Vado piscari. Dicunt ei: Venimus et nos tecum. Et exierunt et ascenderunt in navem; et illa nocte nihil ceperunt, etc. Quaeri potest cur Petrus, qui piscator ante conversionem fuit, post conversionem ad piscationem redit, cum Veritas dicat: Nemo mittens manum suam in aratrum, et aspiciens retro, aptus est-regno Dei? Cur repetit quod dereliquit? Sed si virtus discretionis impenditur, citius videtur quia nimirum negotium quod ante conversionem sine peccato exstitit, hoc etiam post conversionem culpa repetere non 110.0153D| fuit. Nam piscatorem Petrum, Matthaeum vero telonarium scimus; et post conversionem suam ad piscationem Petrus rediit, Matthaeus vero ad telonei negotium non rediit: quia aliud est victum per piscationem quaerere, aliud telonei lucris exercitia augere. Sunt enim pleraque negotia quae sine peccatis exhiberi aut vix aut nullatenus possunt. Quae ergo ad peccatum implicant, ad haec necesse est ut post conversionem animus non recurrat. Mane autem jam facto stetit Jesus in littore; non tamen cognoverunt discipuli quia Jesus est. Dicit ergo eis Jesus: Pueri, nunquid pulmentarium habetis? Responderunt ei: Non. Quaeri potest cur discipulis in mari laborantibus post resurrectionem Dominus in 110.0154A| littore stetit, qui ante resurrectionem suam coram discipulis in fluctibus maris ambulavit? Cujus rei ratio festine cognoscitur, si ipsa quae tunc inerat causa pensetur. Quid enim mare nisi praesens saeculum significat? quod se causarum tumultu et undis vitae corruptibilis illidit. Quid per soliditatem littoris, nisi illa perpetuitas quietis aeternae figuratur? Quia igitur discipuli adhuc fluctibus mortalis vitae inerant, in mari laborabant; quia vero Redemptor noster jam corruptionem carnis excesserat, post resurrectionem suam in littore stabat, ac si ipsum resurrectionis suae mysterium rebus discipulis loqueretur dicens: Jam vobis in mari non appareo, quia vobiscum in perturbationis fluctibus non sum. Facta est autem discipulis piscationis magna difficultas, ut magistro veniente 110.0154B| fieret admirationis magna sublimitas. Qui protinus dixit eis: Mittite in dextram navigii rete, et invenietis. Bis in sancto Evangelio legitur, quia Dominus jussit, ut ad piscandum retia mitterentur, ante passionem videlicet et post passionem. Sed priusquam Redemptor noster pateretur et resurgeret, mitti quidem rete ad piscandum jubet, sed utrum in dextram an in sinistram mitti debuisset, non jubetur. Post resurrectionem vero discipulis apparens mitti rete in dextram jubet. In illa piscatione tanti capti sunt, ut retia rumperentur; in ista autem et multi capti sunt, et retia rupta non sunt. Quis vero nesciat bonos dextra et malos sinistra figurari. Illa ergo piscatio in qua specialiter in quam partem mitti debeat rete non jubetur, praesentem Ecclesiam designavit quae 110.0154C| bonos simul ac malos colligit, nec eligit quos trahat, quia et quos eligere possit ignorat. Haec autem piscatio post Domini resurrectionem facta in solam dexteram missa est, quia ad videndam claritatis ejus gloriam sola electorum Ecclesia pertingit, quae de sinistro opere nil habebit. In illa piscatione prae multitudine piscium rete rumpitur, quia nunc ad confessionem fidei etiam cum electis reprobi tanti intrant, qui ipsam quoque Ecclesiam haeresibus scindant. In ista vero piscatione et multi pisces et magni capiuntur, et rete non rumpitur, quia sancta electorum Ecclesia in continua auctoris sui pace requiescens nullis jam dissensionibus dilaniatur. Miserunt ergo retia, et jam non valebant illud trahere a multitudine piscium. Dicit ergo discipulus ille 110.0154D| quem diligebat Jesus Petro: Dominus est. Simon Petrus cum audisset quod Dominus est, tunica succinxit se; erat enim nudus; et misit se in mare. Alii autem discipuli navigio venerunt. Non enim erant longe a terra, sed quasi cubitis ducentis trahentes rete piscium. Ut ergo descenderunt in terram, viderunt prunas positas et piscem superpositum et panem. Ubi non est intelligendum etiam panem fuisse superpositum prunis, sed tantum subaudiendum viderunt: Iidem viderunt prunas positas, et piscem superpositum viderunt, et panem viderunt. Vel ita potius viderunt prunas positas, et piscem superpositum viderunt et panem. Dixit eis Jesus: Afferte de piscibus quos prendidistis nunc. Ascendit Simon Petrus, et traxit rete in 110.0155A| terram. Captis autem tam magnis piscibus, ascendit Simon Petrus, et traxit rete in terram. Jam credo quod vestra charitas advertit quid est quod Petrus ad terram trahit. Ipsi quippe sancta Ecclesia est commissa, ipsi specialiter dicitur: Simon Joannis, amas me? Pasce oves meas. Quod ergo postmodum aperitur, hoc nunc signatur in opere. Quia igitur praedicator nos a mundi hujus fluctibus separat nimirum necesse est, ut rete plenum piscibus Petrus ad terram ducat. Ipse enim pisces ad soliditatem littoris pertrahit, qui sanctae praedicationis voce stabilitatem aeternae patriae fidelibus ostendit. Hoc egit verbis, hoc epistolis, hoc agit quotidie miraculorum signis. Quoties per eum ad amorem quietis aeternae convertimur, quoties a terrenarum rerum tumultibus separamur, quid aliud 110.0155B| quam intra rete fidei pisces ad littus trahimur? Plenum magnis piscibus centum quinquaginta tribus. A magno mysterio numerus non vacat, sed intentos vos tanti mysterii profunditas exspectat, neque enim quantitatis summam solerter evangelista exprimeret, nisi hanc sacramento plenam esse judicasset. Scitis namque quod in Testamento Veteri omnis operatio per decalogi mandata praecipitur. In Novo autem ejusdem operationis virtus per septiformem gratiam sancti Spiritus multiplicatis fidelibus datur, quem propheta denuntians dicit: Spiritus sapientiae et intellectus, Spiritus consilii et fortitudinis, Spiritus scientiae et pietatis, et Spiritus timoris Domini. Sed ille in hoc Spiritu operationem percipit qui fidem Trinitatis agnoscit, ut et Patrem et Filium et eumdem 110.0155C| Spiritum sanctum, unius virtutis credat, unius substantiae esse fateatur. Quia igitur septem quae superius diximus per Novum Testamentum latius data sunt, decem vero per Veteris Testamenti praecepta, omnis nostra virtus et operatio per decem et septem potest plene comprehendi. Ducamus ergo per trigonum decem et septem et veniunt quinquaginta et unum, qui profecto numerus a magno mysterio non vacat, quia jam in Testamento Veteri legimus, quod annus quinquagesimus Jubilaeus vocari jussus est, in quo videlicet cunctus populus ab omni opere requiesceret, sed vera requies in unitate est: dividi quippe unum non potest. Ubi enim scissura divisionis est, vera requies non est. Ducamus per trigonum quinquaginta et unum et fiunt centum et quinquaginta 110.0155D| tres. Quia igitur et omnis operatio nostra et virtus in fide Trinitatis exhibita ad requiem tendit, septem et decem ter ducimus ut ad quinquaginta et unum venire debeamus. Et vera nostra requies tunc est, cum ipsam jam claritatem Trinitatis agnoscimus, quam in unitate divinitatis esse certam tenemus. Quinquaginta et unum ter ducimus, et electorum summam in superna patria quasi centum quinquaginta trium piscium numerum tenemus. Post resurrectionem vero Domini missum rete, dignum fuit ut tot pisces caperet, quot solummodo electos dignos supernae patriae designaret. Est quoque alia supputatio hujus septenarii et denarii muneri. Nam si ab uno omnes numeros computes usque ad decem et septem, 110.0156A| hoc modo: unum duo tres fiunt: adde tres, fiunt sex; his adjunge quatuor, fiunt decem; his quinque, et habebis quindecim; et sic crescentibus numeris et multiplicatis usque ad decem et septem, fit omnium numerorum summa istorum qui multiplicantur ab uno usque ad decem et septem centum quinquaginta tres. Quae computata superiori significatione, id est legis in denario, et gratiae in septenario satis congruenter conveniet. Sed plura sunt inde considerare admiratione digna, quae hujus temporis angustia prohibet nos omnia dicere. Et cum tanti essent non est scissum rete. Adjecit evangelista rem necessariam dicens: Et cum tanti essent; sive tam magni, sicut superius dictum, plenum magnis piscibus; non est scissum rete: id est magni 110.0156B| erant, sed inter eos haereses non erant, et ideo magis haereses non erant, quia magni erant. Dicit eis Jesus: Venite, prandete. Et nemo audebat discumbentium eum interrogare: Tu quis es? Sensus ergo hic est: Tanta erat evidentia veritatis quia Jesus illis discipulis apparebat ut eorum non solum negare, sed ne dubitare quidem ullus auderet, quoniam si quisquam dubitaret utique interrogare deberet. Sic ergo dictum est: Nemo audebat interrogare: Tu quis es? Ac si diceretur: Nemo audebat dubitare quod ipse esset. Et venit Jesus, et accepit panem, et dabat eis, et piscem similiter. Notandum quoque quod ultimum convivium Dominus cum septem discipulis habuisse describitur. Petrus namque et Thomas, Nathanael et filii 110.0156C| Zebedaei et alii ex discipulis ejus duo in eo fuisse memorantur. Cur cum septem discipulis ultimum convivium celebrat, nisi quia eos tantummodo qui septiformi gratia sancti Spiritus pleni sunt futuros secum in aeterna refectione denuntiat? Septem quoque diebus omne hoc tempus evolvitur et saepe septenario numero perfectio designatur. Illi ergo ultimo convivio de praesentia veritatis epulantur, qui nunc perfectionis studio terrena transcendunt, quos mundi amor non alligat, quibus etsi utcunque per tentamenta obstrepit, coepta tamen eorum desideria non retundit. De hoc extremo convivio alias per Joannem dicitur: Beati qui ad coenam nuptialem agni vocati sunt. Idcirco enim non ad prandium sed ad coenam vocatos narrat, quia nimirum in fine diei convivium 110.0156D| coena est. Qui ergo finito vitae praesentis tempore ad refectionem supernae contemplationis veniunt, non ad agni prandium, sed ad coenam vocantur. Quae videlicet coena hoc ultimo convivio exprimitur. Ubi cum Jesu septem discipuli adesse memorantur, quia illos ut diximus tunc in aeterna refectione recipiet, qui pleni nunc septiformis gratiae in amore Spiritus anhelant, quid est quod Redemptor noster piscem assum post resurrectionem manducavit, et in alio Evangelio dicitur cum pisce asso favum mellis, in isto vero panem cum pisce? Quid enim piscis assus significat, nisi Christum passum? Quid favus mellis, nisi divinitatis dulceamen? Piscis est quia ipse latere dignatus in aquis humani generis est. Capi voluit 110.0157A| laqueo mortis nostrae, et quasi tribulatione assatus est tempore passionis suae. Sed qui piscis assus fieri dignatus est in passione favus mellis nobis exstitit in resurrectione. An qui in pisce asso figurari voluit tribulationem passionis suae, in favo mellis utramque naturam exprimere voluit personae suae; favus quippe mel in cera est divinitas in humanitate: quod ab hac quoque lectione non discrepat, nam piscem comedit et panem. Qui enim assari ut piscis potuit ex humanitate, pane nos reficit ex divinitate, qui ait: Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi. Assum vero piscem comedit et panem, ut ipso suo cibo nobis ostenderet quia et passionem ex nostra humanitate pertulit, et resurrectionem nostram ex sua divinitate procuravit. Hoc jam tertio manifestatus est discipulis 110.0157B| suis cum surrexisset a mortuis. Hoc non ad ipsas demonstrationes, sed ad dies referre debemus, id est, primo die cum resurrexit et post dies octo quando discipulus Thomas eum vidit et credidit, et hoc die quando hoc de piscibus fecit. Post quot autem dies id fecerit hic dictum non est: nam ipse primo die non semel visus est; sic evangelistarum omnium testimonia collata demonstrant, sed, sicut dictum est, secundum dies numerandae sunt manifestationes ejus, ut ista sit tertia. HOMILIA XI. FERIA V. Lectio Actuum apostolorum. In diebus illis, angelus Domini locutus est ad Philippum dicens: Surge et vade contra meridianum, et 110.0157C| reliqua. Bene in meridie quaeritur, et invenitur, et abluitur ille qui devotione pectoris ardens velut quaedam gentium primitiae Deo meruit consecrari, in quo spiritaliter illud Psalmistae completum est: Aethiopia praeveniet manus Deo. Ad viam quae descendit ab Hierusalem in Gazam; haec est deserta. Et surgens abiit. Non via sed Gaza deserta dicitur. Vetus enim illa Gaza quae terminus quondam erat Chananaeorum juxta Aegyptum ad solum usque destructa, et alia pro illa alio loco est constructa. Quae allegorice gentium plebem designat olim a Dei cultura desertam, neque prophetarum ullius praedicationibus excultam. Via vero quae ad eamdem ab Hierosolymis descendens fontem salutis 110.0157D| aperuit Dominus Jesus Christus est qui ait: Ego sum via et veritas et vita; quia superna Hierusalem ad nostra infirma descendit, baptismatis unda dealbavit, nostrique reatus crimina delevit. Ecce vir Aethiops eunuchus potens. Pro virtute et integritate mentis vir appellatur; nec immerito, qui tantum studium in Scripturis habebat, ut eas etiam in via legere non cessaret, tantumque amoris in religione gerebat ut aula regia derelicta de ultimis mundi partibus veniret ad templum Domini. Unde juxta mercedem dum quaerit interpretem lectionis, Christum quem quaerebat invenit, plusque, ut Hieronymus ait, in deserto fonte Ecclesiae quam in aurato Synagogae templo reperit. Ibi enim quod Jeremias 110.0158A| admirando proloquitur: Mutavit Aethiops pellem suam: id est sorde peccatorum abluta de lavacro Jesu dealbatus ascendit. Candacis reginae Aethiopum. Et in Regum libro legimus quia regina Austri venit a finibus terrae audire sapientiam Salomonis. Moris quippe fuit illi nationi semper a feminis regi easque Candaces appellare. Regina Aethiopum, thesaurarium praemittens in Hierusalem, gentium designat Ecclesiam, virtutum fideique Domino dona laturam. Sed et nominis etymologia convenit. Potest enim Candacis ex Hebraeo commutata interpretari; ipsa quippe est cui in psalmo pro his qui commutabantur in Scriptura dicitur: Audi, filia, et vide, et inclina aurem tuam, et obliviscere populum tuum, et domum patris tui, etc. Dixit 110.0158B| autem Spiritus Philippo: Accede et adjunge te ad currum istum. Accurrens autem Philippus audivit illum legentem Isaiam prophetam, et dixit: Putasne intelligis quae legis? Qui ait: Et quomodo possum, nisi aliquis ostenderit mihi? Rogavitque Philippum ut ascenderet et sederet secum. Locus autem Scripturae hic erat quem legebat. In corde Spiritus Philippo loquebatur. Spiritui enim Domini quasi quaedam nobis verba facere est occulta vi et quae agenda sunt intimare. Tanquam ovis ad occisionem ductus est. Sicut ovis, cum ducitur ad victimam, non repugnat, sic ille propria passus est voluntate; vel altiori intellectu sicut agnus in pascha immolari solebat, sic pascha nostrum immolatus est Christus. 110.0158C| Et sicut agnus coram tondente se sine voce. Non solum nos sanguine redemit, sed et lanis operuit, ut algentes in fidelitate sua veste calefaceret, et audiremus Apostolum nobis loquentem. Quotquot in Christo baptizati estis, Christum induistis. Sic non aperuit os suum, cum in passione sua Pilato et pontificibus pauca, Herodi nulla respondere volebat. In humilitate judicium ejus sublatum est. Quia judex omnium judicii reperit veritatem, sed absque ulla culpa seditione Judaeorum et Pilati voce damnatus est. Generationem ejus quis enarrabit? Aut de divinitat ejus accipiendum est, quod impossibile sit divinae nativitatis nosse mysteria de qua Pater loquitur. 110.0158D| Ante luciferum genui te; aut de partu virginis, quod difficulter possit exponi. Cujus rationem Mariae quaerenti per angelum dicitur: Spiritus sanctus superveniet in te; ut vel ab angelo vel evangelista tantum nativitatis ejus sacramenta dicantur, cujus narrator rarissimu est. Quomodo tolletur a terra vita ejus? ut nequaquam in terra, sed in coelo viveret. Hoc testimonium, cum in Actibus apostolorum reginae Candacis eunuchus rheda veheretur, et legens non intelligeret, interpretante Philippo super passione et nomine Salvatoris intellexit, et statim baptizatus in agni sanguine quem legebat, vir meruit appellari et Apostolus genti Aethiopum missus est 110.0159A| Qui igitur oblatus est Pilato quia ipse voluit, et non respondit ut patibulum pro nobis damnatus subiret. Ac si diceret: Ipse sicut ovis ad occisionem luctus est, et quasi agnus coram tondente obmutuit; etenim pascha nostrum immolatus est Christus. Quem Joannes Baptista monstrabat dicens: Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. Qui et in Apocalypsi Joannis evangelistae agnus occisus saepe monstratur, quod de se ipso loquitur in Jeremia: Ego autem sicut agnus innocens et ductus ad victimam nesciebam. Cum enim nesciret peccatum, pro nobis peccatum factus est, et sicut agnus cum ducitur ad victimam non repugnat, sic ille passus est voluntate ut destrueret eum qui habebat mortis imperium, humilians se usque ad mortem, et mortem crucis. Hic agnus est in cujus typo immolabatur 110.0159B| agnus, cujus cruor litus in postibus exterminatorem fugabat Aegypti, qui non solum sanguine suo nos redemit, sed et lanis operuit ut algentes in fidelitate sua veste calefaceret, et audiremus Apostolum loquentem nobis: Quotquot in Christo baptizati estis, Christum induistis; et in alio loco: Induimini Christo Jesu. Quodque sequitur: De angustia et de judicio sublatus est, sive ut Septuaginta transtulerunt: In humilitate judicium ejus sublatum est, illud significat quod de tribulatione atque judicio ad Patrem victor ascenderit, sive quod judex omnium judicii non reperit veritatemi, sed absque ulla culpa seditione Judaeorum et Pilati voce damnatus sit, ut admiretur propheta quod omnium Deus se tradiderit passioni; de quo Paulus loquitur: 110.0159C| Si enim credidissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent. Sequitur: Generationem ejus quis enarrabit? Quod dupliciter intelligitur. Aut enim de divinitate ejus accipiendum est, quod impossibile sit divinae nativitatis nosse mysteria: de qua ipse loquitur in Proverbiis: Ante omnes colles generavit me, juxta illud quod alibi legimus: Quis cognovit sensum Domini, aut quis consiliarius ejus fuit? id est, nullus; aut de partu virginis, quod difficulter possit exponi. Deinde cum Mariae diceretur ab angelo, Concipies et paries filium, illa respondit: Unde mihi hoc, quae virum non cognovi? Cui rursum angelus: Spiritus, inquit, sanctus superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi; ut 110.0159D| vel ab angelo, vel ab evangelista tantum nativitatis ejus sacramentum dicatur, cujus narrator rarissimus est. Aperiens autem Philippus os suum, et incipiens ab hac Scriptura, evangelizabat illi Jesum. Philippus interpretatur os lampadis; pulcherque est sensus quod os lampadis suum aperiret os dum obscura prophetiae in scientiae lucem proferret: quamvis et juxta historiam possit ista circumlocutio designare aliquando longiorem futurum tunc esse ejus sermonem. Et dum irent per viam, venerunt ad quamdam aquam. Est hodie Bethtur, sive Bethsoro, vicus in tribu Juda euntibus ab Helia Chebron vicesimo lapide. Juxta quem fons ad radicem montis ebulliens ab eadem qua gignitur sorbetur humo. Apostolorum Acta referunt 110.0160A| in hujus viculi fonte eunuchum a Philippo fuisse baptizatum. Nam est Helia Bethtur in tribu Juda mille passus distans ab Heliotripoli. Et ait eunuchus: Ecce aqua, quis prohibet me baptizari? Et jussit stare currum; et descenderunt uterque in aquam Philippus et eunuchus, et baptizavit eum. O mira doctoris virtus! Erat in vehiculo eunuchus, sacras litteras legebat, sed de quo legeret ignorabat; sed tamen eum quem in libro nesciens legebat pia mente scire cupiebat. Venit Philippus philosophus, ostendit ei Jesum qui clausus latebat. Et secundum aliam traditionem dixit Philippus eunucho: Si credis ex toto corde tuo, salvus eris. Et respondit eunuchus: Credo in Christum Filium Dei. Ea hora baptizatus est, fidelis factus est et sanctus, et de discipulo magister effectus est, et deinceps praedicator, et gentis suae apostolus effectus 110.0160B| est. Cum autem ascendissent de agua, Spiritus Domini rapuit Philippum, et amplius non vidit eum eunuchus. Sunt quidam qui haec angelum in Spiritu sancto fecisse testantur. Ut Hieronymus prodit; nam et similiter factum legitur de Habacuc portante prandium Daniel: Philippus autem inventus est in Azoto. Azotus oppidum insigne Palaestinae quod Hebraice vocatur Isdoth, et est una de quinque olim civitatibus Allophylorum. Interpretatur enim Azotus ignis generationis seu ignis patruelis. Et pertransiens evangelizabat civitatibus cunctis, donec veniret Caesaream. Caesarea Palaestinae dicitur, ubi infra domum habuisse describitur Philippus quae usque hodie demonstratur, nec non et cubiculum quatuor filiarum ejus virginum 110.0160C| prophetantium. Caesareae civitates duae sunt in terra repromissionis. Una Caesarea Palaestinae in littore maris Magni sita, quae quondam Pirgos, id est Turris Stratonis dicta est; sed ab Herode rege Judaeae nobilis et pulchrius, et contra vim maris multo utilius exstructa in honorem Caesaris Augusti Caesarea cognominata est, cui etiam templum in ea marmore albo construxit, in qua nepos ejus Herodes ab angelo percussus, Cornelius centurio baptizatus, et Agabus propheta zona Pauli ligatus est. Altera vero Caesarea Philippi, cujus Evangelium meminit esse tetrarchiam ad radices montis Libani facta, et in honore Caesaris cognominata est. Sed et tertia Caesarea Cappadociae metropolis est, cujus Lucas ita meminit: Descendens Caesaream salutavit Ecclesiam. HOMILIA XII ITEM FERIA V. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. 110.0160D| In illo tempore, Maria autem stabat ad monumentum foris plorans, et reliqua. Pensandum est hujus mulieris mentem quanta vis amoris ascenderat, quae a monumento Domini etiam discipulis recedentibus non recedebat, exquirebat quem non invenerat, flebat inquirendo, et amoris sui igne succensa, ejus quem ablatum credidit ardebat desiderio. Et oculi, qui Dominum quaesierunt et non invenerunt, lacrymis jam exundabant, amplius dolentes quod fuerat ablatus de monumento, quam quod fuerat occisus in ligno, quoniam magistri 110.0161A| tanti, cujus eis vita subtracta fuerat, nec memoria remanebat. Unde contigit ut eum sola videret quae remansit, quia nimirum virtus boni operis perseverantia est, ut voce Veritatis dicitur: Qui autem perseveraverit usque in finem, hic salvus erit. Dum ergo fleret, inclinavit se et prospexit in monumentum, et vidit duos angelos in albis sedentes, unum ad caput et unum ad pedes, ubi positum fuerat corpus Jesu. Ista itaque quae sic amabat, quae se ad monumentum quod perspexerat iterum inclinat, videamus quo fructu amoris in ea ingeminat opus inquisitionis. Sequitur: Vidit duos angelos in albis sedentes, unum ad caput et unum ad pedes, ubi positum fuerat corpus Jesu. Quid est quod in loco Dominici corporis duo angeli videntur: unus ad caput atque 110.0161B| alius ad pedes sedens, nisi quod Latina lingua angelus nuntius dicitur, et ille ex passione sua nuntiandus erat, qui et Deus est ante saecula, et homo in fine saeculorum. Quasi ad caput sedet angelus cum per apostolos praedicatur, quia In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Et quasi ad pedes sedet angelus cum dicitur: Et Verbum factum est. Possumus etiam et duos angelos duo Testamenta cognoscere, unum prius et aliud sequens; qui videlicet angeli per locum Dominici corporis sibimetipsis sunt conjuncti, quia nimirum utraque testamenta dum pari sensu incarnatum, et mortuum, ac surrexisse Dominum nuntiant, quasi Testamentum prius ad caput et Testamentum posterius ad pedes sedet. Dicunt ei: Mulier, quid ploras? 110.0161C| quasi dixissent: Non est mortuum plorare, quem viventem credere debes. Dicit eis: Quia tulerunt Dominum meum, etc. Dominum suum vocat Domini sui corpus exanime, a parte totum significans, sicut omnes confitemur Jesum Christum Filium Dei unicum Dominum nostrum; quod utique simul est et verbum et anima, et caro, crucifixum tamen et sepultum, cum sola ejus sepulta sit caro. Et nescio, inquit, ubi posuerunt eum. Haec erat causa major doloris quod nesciebat quo iret ad consolandum dolorem. Sed prope erat hora, qua tristitia ejus verteretur in gaudium. Haec cum dixisset, conversa est retrorsum, et vidit Jesum stantem, et non sciebat quia Jesus est. Notandum quod Maria quae adhuc de Domini resurrectione dubitabat, retrorsum conversa 110.0161D| est, videret Jesum, quia videlicet per eamdem dubitationem suam quasi terga in Domini faciem miserat quem resurrexisse minime credebat. Sed quia amabat et dubitabat, videbat et non cognoscebat; eumque illi amor ostenderat et dubietas abscondebat, cujus adhuc ignorantia exprimitur cum infertur, et nesciebat quia Jesus esset. Dicit ei Jesus: Mulier, quid ploras? Quem quaeris? Interrogatur doloris causa ut augeatur desiderium, quatenus cum nominaret quem quaereret, in amore ejus ardentius aestuaret. Illa existimans quia hortulanus esset, dicit ei: Domine, si tu sustulisti eum, dicito mihi ubi tu posuisti eum; et ego eum tollam. Forsitan nec errando mulier haec erravit quae Jesum hortulanum credidit. An non ei 110.0162A| spiritaliter hortulanus erat, qui in ejus pectore per amoris sui semina virtutum virentia plantavit sata? Sed quid est quod viso eo, quem hortulanum credidit, cui necdum dixerat quem credebat, ait ei: Domine, si tu sustulisti eum, dicito mihi? Nemo calumnietur mulierem quod hortulanum dixerit Dominum et Jesum magistrum. Ibi enim rogabat, hic agnoscebat. Ibi honorabat hominem a quo beneficium postulabat; hic recolebat doctorem a quo discerneret humana, et divina discebat. Appellabat Dominum cujus ancilla non erat, ut perveniret ad Dominum cujus erat. Aliter ergo Dominum dixit: Sustulerunt Dominum meum. Aliter autem: Domine, si tu sustulisti eum. Ibi ex veritate, hic ex honore. Quaerebat itaque, et non dicebat. Quae cum dixisset, Domine, 110.0162B| si tu sustulisti eum, hoc habet vis amoris, hoc agere solet in animo ut quem ipse semper cogitabat, nullum alium credat ignorare. Recte et haec mulier quem quaerit non dicit, et tamen dicit, Si tu sustulisti eum, quia alteri non putat esse incognitum, quem ipsa continuo plangit desiderio. Dicit ei: Maria. Conversa illa dicit ei: Rabboni; quod dicitur magister. Postquam eam communi vocabulo appellavit et sexu, et agnitus non est, vocat ex nomine. Ac si aperte dicat ei: Recognosce eum a quo recognosceris. Perfecto quoque viro dicit, Novi te ex nomine, quia homo commune omnium nostrum vocabulum est; Moyses vero proprium, cui recte dicitur, quia ex nomine scitur. Ac si aperte Dominus dicat: Non te generaliter ut caeteros, sed specialiter 110.0162C| scio. Maria ergo quia vocatur ex nomine cognoscit auctorem atque eum protinus Rabboni id est magistrum vocat, quia et ipse erat qui quaerebatur exterius, et ipse qui eam interius ut quaereret docebat. Dicit ei Jesus: Noli me tangere, nondum enim ascendi ad Patrem meum. Sic enim dictum est, Noli me tangere, ut in illa femina figuraretur Ecclesia de gentibus qui in Christo non credidit, nisi cum ascendisset ad Patrem; aut certe sic credi voluit Jesus, hoc est sic se spiritaliter tangi quod ipse et Pater unum sint. Aliter, non recte tangitur, id est, non recte creditur. Jam vero ab evangelista non subditur quid mulier fecerit, sed ex eo innuitur quod audivit cui dicitur: Noli me tangere, nondum enim ascendi ad Patrem meum. In his namque verbis 110.0162D| ostenditur quod Maria amplecti voluit ejus vestigia quem recognovit. Sed ei magister dicit: Noli me tangere, non quia post resurrectionem Dominus tactum renuerit feminarum cum de duabus ad sepulcrum ejus scriptum sit: Accesserunt et tenuerunt pedes ejus. Sed cur tangi non debeat ratio quoque additur, cum subinfertur: Nondum enim ascendi ad Patrem meum. In corde etenim nostro tunc Jesus ascendit ad Patrem cum aequalis Patri creditur. Nam quisquis eum aequalem Patri non credit, adhuc in ejus pectore ad Patrem non ascendit. Ille ergo Jesum veraciter tangit qui Patri Filium coaeternum credit. Vade ad fratres meos et dic eis: Ascendo ad Patrem meum et Patrem vestrum, et 110.0163A| ad Deum meum et Deum vestrum. Non ait Patrem nostrum; aliter ergo meum, aliter vestrum: Deum meum sub quo et ego homo sum; Deum vestrum inter quos et ipsum mediator sum. Cum meum dicat et vestrum, cur non communiter dicit nostrum? Sed distincte loquens indicat quia eumdem Patrem et Dominum dissimiliter habet ipse quam nos. Ascendo ad Patrem meum, videlicet per naturam, et Patrem vestrum, per gratiam; ad Deum meum quia descendi, ad Deum vestrum quia ascendistis. Quia enim et ego homo, Deus mihi est; quia vos ab errore liberati, Deus est vobis. Distincte ergo mihi Pater et Deus est, quia quem ante saecula Dominum genuit hominem, in fine saeculorum mecum creavit. Venit Maria Magdalene annuntians discipulis: Quia vidi 110.0163B| Dominum, et haec dixit mihi. Ecce humani generis culpa ibi abscinditur unde processit; quia enim in paradiso mulier viro propinavit mortem, a sepulcro mulier viris annuntiat vitam, et dicta sui vivificatoris narrat quae mortiferi serpentis verba narraverat. Ac si humano generi non verbis Dominus, sed rebus dicat: De qua manu vobis illatus est potus mortis, de ipsa suscipite poculum vitae. In hoc istarum duarum fit concordia lectionum quia locutus est angelus Mariae, locutus est et Philippo, evangelizavit Jesum Philippus eunucho, nuntiavit Maria apostolis Jesum. Omnia enim illa ad gloriam ipsius facta sunt, cujus dono electis Dei largitur. Omne donum bonum, et omne datum perfectum Domini videlicet nostri Jesu Christi, qui cum Patre et Spiritu 110.0163C| sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XIII. FERIA VI. Lectio Epistolae beati Petri apostoli. Charissimi, Christus semel pro peccatis nostris mortuus est, justus pro injustis, ut nos offerret Domino, et reliqua. Qui ergo justus patitur, Christum imitatur; qui in flagellis corrigitur, latronem qui in cruce Christum cognovit, et post crucem cum Christo paradisum intravit. Qui nec inter flagella desistit a culpis, sinistrum imitatur latronem, qui propter peccata ascendit in crucem, et post crucem ruit in tartarum. Ideo autem Christum semel mortuum esse commemorat, 110.0163D| ut nobis quoque in memoriam revocet quia temporaneis nostris passionibus merces reddetur aeterna. Ut nos offerret Deo mortificatos quidem carne, vivificatos autem spiritu. De hac mortificatione carnis et vivificatione spiritus, quam habent hi qui pro Domino per patientiam laborant, dicit et apostolus Paulus: Et si exterior homo noster corrumpitur, sed tamen is qui intus est renovatur de die in diem. Offert ergo nos Deo Patri Christus cum post mortificationem carnis pro illo immolari gaudemus, id est, vitam nostram laudabilem in conspectu Patris ostendit, vel certe offert nos Deo cum absolutos carne in aeternum nos regnum introducit. Sane hoc 110.0164A| quod dicitur vivificatos autem spiritu, sanctus Athanasius Alexandrinae pontifex non ad hominis spiritum, qui mortificata carne melius vivificatur, dicente Propheta de Domino ut vivificet spiritum humilium, et vivificet cor contritorum, sed ad gratiam potius refert Spiritus sancti qui mortificantibus carnem suam vitam retribuit sempiternam. Utitur enim et hoc testimonio contra Arianos qui aequalitati sanctae Trinitatis contradicunt, instruens quod individua divinae operationis unitate vivificet Pater, vivificet Filius, vivificet Spiritus sanctus: Pater vivificet et Filius, quia scriptum est: Sicut enim suscitat Pater mortuos et vivificat, sic et Filius quos vult vivificat. Spiritus vero sanctus et hoc testimonio declaratur quod dicitur de Filio ut nos offerret Deo mortificatos 110.0164B| quidem carne, vivificatos autem spiritu; ideoque quorum una operatio est horum esse dispar substantia et essentia non possit. In quo et his qui in carne erant conclusi spiritaliter veniens praedicavit, qui increduli fuerant aliquando, qui nostris in temporibus carne veniens iter vitae mundo praedicavit, ipse etiam ante diluvium qui tunc increduli erant et carnaliter vixerant spiritu veniens praedicavit; ipse enim per Spiritum sanctum erat in Noe caeterisque qui tunc fuere sanctis, et per eorum bonam conversationem pravis illius aevi hominibus ut ad meliora converterentur praedicavit. Conclusos namque in carne dicit carnalibus desideriis aggravatos. Unde de illis Scriptura ait quod Omnis caro corruperit viam suam. Quod autem dicit in quo, 110.0164C| significat in eo quod promiserat ut nos offerret Deo: quod et tunc si qui ad praedicationem Domini, quam post vitam fidelium praetendebat, credere noluissent, et ipsos offerre Deo Patri gaudebat. Si qui autem detrahebant de bonis tanquam de malefactoribus, hi veniente diluvio confundebantur; nam et de utroque potest intelligi quod ait, in quo, id est, in quo et eis qui in carne conclusi erant spiritaliter, id est spiritu veniens praedicavit, ut per eamdem praedicationem suam et credentibus corona laudis, et his qui in infidelitate persisterent confusio nasceretur. Quidam codices habent, In quo et his qui in carcere erant spiritu veniens praedicavit, quod ad eamdem pravorum et incredulorum intentionem respicit, qui quomodo tenebris obscuratum habent sensum, merito etiam in 110.0164D| hac vita in carcere conclusi esse dicuntur, in quo videlicet carcere interioribus adhuc tenebris hoc est caecitate mentis et operibus injustis gravantur, donec carne soluti in tenebras exteriores etiam in carcerem projiciantur aeternae damnationis. De quo Dominus in Evangelio: Et judex, inquit, tradat te ministro et in carcerem mittaris. Quamvis etiam sancti in hac vita se in carcere positos, cum gaudium supernae patriae sitiunt, merito proclament, juxta illud Psalmistae: Educ de carcere animam meam ad confitendum nomini tuo, distat namque multum inter utrumque carcerem, siquidem reprobi in carcere sunt peccatorum et ignorantiae, justi vero in carcere licet tribulationum positi, luce semper justitiae dilatate in 110.0165A| Dominum corde fruuntur. Quod designaverunt apostoli Paulus et Silas, cum media nocte intimo carceris horrore vincti licet et flagellati hymnum Deo laudibus laetissima voce canebant. Quidam hunc locum ita interpretatus est, quod consolationem illam de qua dicit apostolis Dominus: Multi prophetae et justi cupierunt videre quae vos videtis, et non viderunt, et audire quae auditis, et non audierunt. De qua et Psalmista: Defecerunt, inquit, oculi mei in eloquium tuum dicentes: Quando consolaberis me? Sancti quiescentes in inferno desideraverunt, quod descendente in inferna Domino, etiam his qui in carcere erant, et increduli quondam fuerunt in diebus Noe, consolatio vel exhortatio praedicata fuerit, haec ille dixerit. Sed catholica fides habet quod descendens ad inferna Dominus 110.0165B| non incredulos inde, sed fideles solummodo suos educens, ad coelestia secum regna perduxerit; neque exutis corpore animabus et inferorum carcere damnatis salutem quam ante mortem dilexerant praedicaverit, sed carcere scelerum inclusi in hac vita vel per seipsum vel per suorum exempla sive verba fidelium quotidie viam vitae demonstrant, de quibus dicit: Qui increduli fuerant, quando exspectabat Dei patientia in diebus Noe, cum fabricaretur arca. Nam et ipsa Dei patientia praedicatio ejus erat cum Noe centum annos arcae operibus insistens. Quid mundo futurum esset quotidiani operis exsecutione monstrabat, quia Paulus ait: An ignoras quia patientia Dei ad poenitentiam te adducit, et caetera. Alia translatio hunc locum ita habet: Christus semel pro peccatis 110.0165C| nostris mortuus est, justus pro injustis, ut nos ducat ad Deum mortificatos corpore, sed vivificatos in spiritu, in quo spiritu et eis qui in carcere erant praedicavit: qui quondam non crediderant in diebus illis cum exspectaret Dei patientia in diebus Noe, cum fabricaretur arca, in qua pauci, id est octo animae salvae factae sunt per aquam. Quod et nos nunc similis formae salvos facit baptisma. Formam baptismi assimulatam dicit arcae, et aquis diluvii. Et recte omnino quod et ipsa fabricatio arcae de lignis levigatis constructionem signat Ecclesiae, quae fit de collectione animarum fidelium per architectos verbi, et quod pereunte orbe toto pauci, id est, octo animae salvae factae sunt. Per aquam significat quod ad comparationem percuntium, gentilium, Judaeorum, haereticorum 110.0165D| et falsorum fidelium multo brevior est numerus electorum. Unde, de angusta porta et arcta via quae ducit ad vitam dicitur: Et pauci sunt qui inveniunt eam, et iterum: Noli timere, pusillus grex, quia complacuit Patri vestro dare vobis regnum. De quo pusillo grege et hic apte subjungitur: Non carnis depositio sordium, sed conscientiae bonae interrogatio in Deum. Ubi est enim conscientia bona, nisi ubi est fides non ficta? Docet namque apostolus Paulus, quod finis praecepti est charitas de corde puro et conscientia bona et fide non ficta. Quod ergo aqua diluvii non salvavit extra arcam positos, sed cecidit, sine dubio praefigurabat omnem haereticum, licet habentem baptismatis sacramentum, non aliis, sed ipsis aquis ad inferna 110.0166A| mergendum quibus arca sublevatur ad coelum. Ipse quoque octonarius numerus animarum quae salvae factae sunt per aquam significat, quia sancta Ecclesia in sacramentum Dominicae resurrectionis baptismi lavacrum percipit, ut sicut ipse resurrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos expurgati a peccatis per aquam regenerationis in novitate vitae ambulemus. Octavo namque die, hoc est post septimam sabbati, Dominus a mortuis resurgens et exemplum nobis futurae resurrectionis et mysterium novae conversationis, qua in terris positi coelestem vitam ageremus, ostendit. Quam etiam ipse Petrus exponendo subjungit dicens. Per resurrectionem Jesu Christi, qui est in dextera Dei, deglutiens mortem ut vitae aeternae participes 110.0166B| efficeremur; profectus in coelum. Sicut enim ipse resurgens a mortuis ascendit in coelum et sedet a dextris Dei, sic etiam nobis per baptisma viam salutis ac regni coelestis introitum patere signavit. Bene autem ait, deglutiens mortem; quod enim deglutimus, agimus, ut virtute nostri corporis absumptum, nusquam pareat; et deglutivit mortem Dominus, quam resurgens a mortuis ita funditus consumpsit; ut nihil contra se ultra per attactum alicujus corruptionis valeret, ac manente specie veri corporis abesset prorsus labes omnis priscae fragilitatis. Quod ipsum et nobis in fine promittitur futurum, dicente Apostolo cum de nostra resurrectione loqueretur: Tunc fiet sermo qui scriptus est: Absorpta est, mors, victoria. Bene absorpta, quia et cum nos vitae aeternae participes 110.0166C| fuerimus effecti, ita nimirum virtus corporalis immortalis omne praeteritae corruptionis novum tollet, quomodo solet flamma ignis immissam aquae guttam ardoris sui consumere virtute. HOMILIA XIV. ITEM FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore: Undecim discipuli abierunt in Galilaeam in montem ubi constituerat eis Jesus, etc. Post resurrectionem enim Jesus in Galilaeae monte conspicitur ibique adoratur. Licet quidam dubitent, et dubitatio eorum nostram augeat fidem, dum manifestius ostenditur Thomae et latus lancea vulneratum et manus fixas demonstrat clavis. Et accedens Jesus locutus est eis dicens: Data est 110.0166D| mihi omnis potestas in coelo et in terra. Data ei qui paulo crucifixus ante, qui sepultus in tumulo, qui mortuus jacuerat, qui postea resurrexerat. In coelo autem et in terra potestas data est, ut qui antea regnabat in coelo per fidem credentium regnet in terris. Euntes ergo docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Primum docent omnes gentes, deinde doctos intinguunt aqua. Non enim potest fieri ut corpus baptismi recipiat sacramentum, nisi antea anima fidei susceperit veritatem. Baptizantur autem in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti ut quorum est una divinitas, sit una largitio, nomenque Trinitatis unus Deus est. 110.0167A| Docentes eos servare omnia quaecumque mandavi vobis. Ordo praecipuus jussit apostolis ut primum docerent universas gentes, deinde fidei tingerent sacramento, et post fidem ac baptisma quae essent observanda praeciperent. At ne putemus levia esse quae jusserunt et pauca addit. Omnia quaecunque mandavi vobis, ut qui crediderint, qui in Trinitate fuerint baptizati, omnia faciant quae praecepta sunt. Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem saeculi. Qui usque ad consummationem saeculi cum discipulis se futurum esse promittit, et illos ostendit semper esse victuros, et se nunquam a credentibus recessurum. Qui autem ad consummationem mundi sui praesentiam pollicetur, non 110.0167B| ignorat eam diem in qua die se scit futurum cum apostolis. Quomodo dixit, Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi; et iterum: Haec sunt, inquit, verba mea cum adhuc essem vobiscum, hoc est cum adhuc mortalis essem sicut et vos? Cum illis enim erat praesentia corporis, non cum illis erat conditione mortalitatis. Et modo nobiscum est praesentia majestatie, et nobiscum non est praesentia corporis. Istarum duarum in sacrosancto baptismate fit concordia lectionum. Apostolus enim dicit: Et vos similis formae salvos facit baptisma; Evangelium ait: Docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit; qui vero non crediderit et baptizatus non fuerit, in aeternum damnabitur. HOMILIA XV. SABBATO IN OCTAVA PASCHAE. Lectio Epistolae beati Petri apostoli. 110.0167C| Charissimi, deponentes omnem malitiam, et omnem dolum, et simulationes, et invidias, et omnes detractiones, sicut modo geniti infantes, rationabile, sine dolo lac concupiscite, ut in eo crescatis in salutem, etc. Qui renati estis, inquit, nuper et filii Dei per baptisma facti tales estote modo per studium bonae conversationis, quales sunt recensiti infantes per naturam innoxiae aetatis, ignari malitiae et omnis doli, simulare, invidere, detrahere, aliis hujusmodi vitiis mancipari omnimodis ignorantes. Qui sicut lac in aeternum naturaliter desiderant ut ad salutem crescere, atque ad panem comedentes pervenire valeant, 110.0167D| ita et vos simplicia rudimenta fidei primo de Ecclesiae matris uberibus quaerite, hoc est, de utriusque testamenti doctoribus qui divina eloquia vel scripsere, vel etiam viva voce vobis praedicant ut bene discendo perveniatis ad refectionem panis vivi qui de coelo descendit, hoc est per sacramenta Dominicae incarnationis quibus renati estis et quibus nutrimini, perveniatis ad contemplationem divinae majestatis. Rationabiles, inquit, et sine dolo lac concupiscite ut in eo crescatis in salutem, praecepto concupiscendi lac verbi tangit eos qui ad audiendas lectiones sacras inviti et fastidiosi adveniunt, ignari illius sitis et esuriei de qua Dominus ait: Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, ideoque tardius ad perfectum salutis 110.0168A| crementum pervenientes, quo possint solido verbi cibo refici, id est, arcana cognoscere divina, et majora facere bona. Si tamen gustastis quomodo dulcis est Dominus. Hoc, inquit, pacto dimissa atque emundata cordis vestri malitia et spurcitia spiritalem Christi alimoniam concupiscite, sic divinae dulcedinis quanta sit multitudo sapitis. Nam qui nihil de superna suavitate gustat animo, non est mirum si hunc terrestribus illecebris sordidare non evitat. Bene autem Psalmista gustare monet quam dulcis sit Dominus, quia nonnulli sunt qui non id de Domino sentiunt quod dulce interius sapiant, sed quod excussum interius sonet. Qui et si secreta quaedam intelligendo percipiunt, eorum dulcedinem experiri non possunt. Et si noverunt 110.0168B| quomodo sunt, ignorant, ut dixi, quomodo sapiunt. Et quo modo in ipso psalmo de quo hunc versiculum assumpsit praemissum est: Accedite ad eum et illuminamini; recte beatus Petrus subdit dicens. Ad quem accedentes lapidem vivum ab hominibus quidem reprobatum, a Domino autem electum et honorificatum. Et hoc de lapide testimonium sumit ex psalmo, ubi scriptum est: Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli. Quod ne quis Judaico sensu putaret de materiali lapide a Propheta cantatum, qui in aedificatione terrenae cujuslibet domus contra hominum dispositionem divino judicio componeretur consulte addit, vivum; ad quem accedentes, inquiens lapidem vivum, 110.0168C| ut de Christo dictum significet qui recte lapis appellatus est, qui in carne veniens aedificationi sanctae Ecclesiae qui hanc confirmaret sese inserere dignatus est. Vivus autem qui dicere potuit: Ego sum via, veritas et vita. Qui ab hominibus reprobatus est cum diceret: Ego autem constitutus sum rex ab eo, etc. Et honorificatus, quoniam post mortem crucis Deus illum exaltavit, et donavit illi nomen quod est super omne nomen, etc. Et ipsi tanquam lapides vivi superaedificamini in domos spiritales. Superaedificamini illos dicit, quia sine Domino Jesu Christo, lapide scilicet vivo, nulla spiritalis aedificatio stare potest. Fundamentum enim aliud nemo potest ponere praeter ipsum cujus participatione fideles lapides vivi efficiuntur, qui per infidelitatem 110.0168D| lapides mortui fuerant, duri scilicet et insensibiles quibus merito diceretur: Auferam a vobis cor lapideum, et dabo vobis cor carneum. Sed tanquam lapides vivi ad spiritale aedificium aptantur, qui per discretionem eruditi doctoris amputatis actibus et cogitationibus superfluis velut ictu quadrantur securis, et sicut ordines lapidum in pariete portantur alii ab aliis, ita portantur fideles quique a praecedentibus in Ecclesia justis; portant ipsi sequentes per doctrinam et tolerantiam usque ad ultimum justum, qui cum a prioribus portetur quem portare debeat, ipse sequentem non habebit. Qui autem omne aedificium portat, et ipse a nemine portatur, Dominus est Christus, unde et lapis a Propheta pretiosus vocatur 110.0169A| in fundamento fundatus. Superaedificamini, inquit, in domos spiritales. Ita fieri illos domos spiritales dicit, cum sit una domus Christi ex angelis et electis hominibus collecta, quo modo cum sit una Ecclesia catholica toto orbe diffusa, saepe pluraliter appellantur ecclesiae propter multifaria scilicet fidelium conventicula variis tribubus populis et linguis discreta. Unde dicit ipse: Ego Jesus misi angelum meum testificari vobis haec in ecclesiis. Nec praetereundum quod quidam codices habent numero singulari superaedificamini domus spiritalis, alii superaedificamini in domum spiritalem, in quo nimirum unitas ipsa totius sanctae Ecclesiae aptius commendatur. Cum autem jam dixisset Superaedificamini domos spiritales sive domus spiritalis addit: 110.0169B| Sacerdotium sanctum, id est, sacerdotium secundum vos ipsi existentes super fundamentum Christi. Omnem ergo Ecclesiam sacerdotium sanctum appellat, quod sola domus Aaron in lege nomen et officium habuit. Quia nimirum omnes summi pontificis membra sumus, cuncti oleo laetitiae signamur, universis congruit quod subdit: Offerre spiritales hostias per Jesum Christum. Spiritales autem hostis opera nostra, eleemosynas et preces dicit, ad distinctionem carnalium in lege victimarum. Quod autem in conclusione dicit per Jesum Christum ad cuncta quae promiserat pertinet quo per ipsius gratiam et superaedificamur in illo per architectos sapientes, hoc est ministros Novi Testamenti, et domus spiritales efficimur per spiritum ejus 110.0169C| contra pluvias, ventos, flumina tentationum muniti, et sacerdotio sancto participari, et boni aliquid acceptabile Domino gerere, non nisi per ipsum valemus. Sicut enim palmes non potest ferre fructum a semetipso nisi manserit in vite, sic nec vos, inquit, nisi in me manseritis. Propter quod continet Scriptura: Ecce pono in Sion lapidem summum angularem electum, pretiosum. Hoc testimonium de Isaia ponit ad confirmandum hoc quod promiserat ad quem accedentes lapidem vivum, astruens et affirmans Dominum Salvatorem propter firmitatem suam lapidem a prophetis vocari, et quod addit: Et omnis qui credit in eum non confundetur, propter hoc ponit quod dixerat: Et vos tanquam lapides 110.0169D| vivi superaedificamini. Pulchre autem prophetae hic conveniunt, et Apostoli sermo quo dicitur: Accedentes ad lapidem vivum, vel credentes in eo non confundi, illius psalmi versiculo in quo cum dictum esset, Accedite ad eum et illuminamini, continuo subjunctum est: Et vultus vestri non erubescent. Cui simile est quod Joannes ait: Et nunc, filioli, manete in eo, ut cum apparuerit habeamus fiduciam et non confundamur ab eo in adventu ejus. Vobis igitur honor credentibus. Ille nimirum honor ut non confundamini ab eo in adventu ejus. Sed sicut ipse ait: Si quis mihi ministraverit, honorificabit eum Pater meus. Non credentibus autem lapis quem reprobaverunt 110.0170A| aedificantes, ut sicut illum reprobaverunt cum aedificarent actus suos, nolentes eum in fundamento cordis sui ponere, ita et ipsi reprobentur ab eo in adventu ejus, nolente illo tunc eos qui se reprobaverunt in aedificationem accipere domus suae quae est in coelis. Et haec distinctio honoris credentium, non credentium autem reprobationis hucusque pertingit, hinc item de credentibus infert: Hic factus in caput anguli. Quia videlicet sicut lapis angularis duos parietes conjungit, ita Dominus Judaeorum plebem et gentium in una sibi fidei societate copulavit. Ac mox de infidelibus addit: Et lapis offensionis et petra scandali. Hinc et Paulus: Nos praedicamus, inquit, Christum Judaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam. 110.0170B| His qui offendunt verbo, nec credunt in quo positi sunt. Offendunt verbo eo ipso quod verbum Dei audire eos contingit; offendunt animo, dum nolunt credere quod audiunt. Quorum stultitiam exaggerando subjecit, nec credunt in quo et positi. Sunt qui in hoc positi, id est per naturam homines facti sunt ut credant Deo et ejus voluntati obtemperent, Salomone attestante cum ait: Dominum time et mandata ejus observa, hoc est omnis homo, id est, in hoc naturaliter factus est omnis homo ut Deum timens ejus mandatis obsecundet. Quidam codices habent, in quo et positi. Item quod intelligitur juxta hoc, quod Paulus de Domino loquens ait: In ipso enim et vivimus, et movemur, et sumus. Vos autem genus electum, regale sacerdotium, gens 110.0170C| sancta, populus acquisitionis. Hoc est, laudis testimonium quondam antiquo Domini populo per Moysen datum, quod nunc recte gentibus dat apostolus Petrus, quia videlicet in Christum crediderunt, qui velut lapis angularis in eam quam in se Israel habuerat salutem gentes adunivit, quos genus electum vocat propter fidem, ut distinguat ab eis qui lapidem vivum reprobando facti sunt ipsi reprobi. Regale autem sacerdotium qui illius corpori sunt uniti qui rex summus et sacerdos est verus, regnum suis tribuens ut rex, et ut pontifex eorum peccata sui sanguinis hostia mundans, Regale sacerdotium eos nominat, et ut regnum sperare perpetuum et hostias immaculatae conversationis Deo semper offerre meminerint. Gens quoque sancta et populus acquisitionis 110.0170D| vocantur juxta id quod apostolus Paulus prophetiae exponens sententiam dicentis: Justus autem meus ex fide vivit. Quod si subtraxerit se non placebit animae meae. Nos autem, inquit, non sumus subtractionis in perditionem, sed fidei in acquisitionem animae. Et in Actibus apostolorum: Vos Spiritus sanctus posuit episcopos regere Ecclesiam Domini quam acquisivit sanguine suo. Populus ergo acquisitionis facti sumus in sanguine nostri Redemptoris, quod erat quondam populus Israel, redemptus sanguine agni de Aegypto. Unde et in sequenti quoque versiculo mystice veteris recordatur historiae, et hac novo Dei populo spiritaliter docet implendum dicens: Ut virtutes annuntietis ejus qui de tenebris vos vocavit 110.0171A| in admirabile lumen suum. Sicut enim hi qui de Aegyptia servitute liberati sunt per Moysen carmen triumphale post transitum maris Rubri, et demersum Pharaonis exercitum Domino cantarunt, ita et nos oportet post perceptum in baptismo remissionem peccatorum dignas beneficiis coelestibus rependere gratias. Namque Aegyptii non solum quia populum Dei affligebant, verum etiam quia tenebrae vel tribulationes interpretantur apte persequentia nos peccata, sed in baptismate significant deleta. Liberatio quoque filiorum Israel, et ad promissam olim patriam perductio congruit mysterio nostrae redemptionis per quam ad lucem supernae mansionis illustrante nos ac ducente Christi gratia tendimus; cujus lucem gratiae etiam illa nubes et ignis columna 110.0171B| praemonstravit, quae eos in toto itinere illo a tenebris defendit noctium et ad promissas patriae sedes in venerabili calle perduxit. Qui aliquando non populus, nunc autem populus Dei qui non consecuti misericordiam, nunc autem misericordiam consecuti. Indicat aperte per hos versiculos, quod his qui de gentibus ad fidem venerant hanc scripsit epistolam; qui quondam alienati a conversatione populi Dei, tunc per gratiam fidei populo sunt ejus uniti, et misericordiam quam sperare non noverant adepti. Assumit autem eos de propheta Oseae qui de vocatione gentium praecinens ait: Vocabo, inquit, non plebem meam, plebem meam, et non misericordiam consecutam, misericordiam consecutam. Et erit in loco ubi dictum est eis: Non 110.0171C| plebs mea vos; ibi vocabuntur filii Dei vivi. Et juxta Psalmistae sententiam: Omnes gentes plaudent manibus et jubilant in voce exsultationis. Et item: Omnes gentes, inquit, venient, et adorabunt coram te, et honorificabunt nomen tuum in aeternum, quia magnus est Dominus Deus noster et magnitudinis ejus non est finis; qui vivit et regnat in Trinitate et unitate perfecta Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XVI. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore, una sabbati Maria Magdalene venit mane, cum adhuc tenebrae essent, ad monumentum et vidit lapidem sublatum a monumento, etc. 110.0171D| Sicut in principio mulier auctor culpae viro fuit, vir exsecutor erroris, ita nunc quae prius mortem gustaverat resurrectionem prior vidit; et ne perpetui reatus apud viros opprobrium sustineret quae culpam viro transfuderat, transfudit et gratiam. Una sabbati dicit, quam jam diem Dominicum propter Domini resurrectionem mos Christianis appellat; quem Matthaeus solus in evangelistis primam sabbati nominavit. Cucurrit ergo, et venit ad Simonem Petrum et ad alium discipulum quem amabat Jesus, et dicit eis: Tulerunt Dominum de monumento, et nescio ubi posuerunt eum. Amore nimio turbata dum quem quaesivit non invenit: cucurrit discipulis nuntiare ut aut secum 110.0172A| quaererent, aut secum dolerent ablatum Dominum, quem Dominum nominare non metuit dum corpus illius tantummodo quaereret in sepulcro. Exiit ergo Petrus et ille alius discipulus, et venerunt ad monumentum. Currebant autem duo simul, et ille alius discipulus praecucurrit citius Petro, et venit primus prius ad monumentum. Advertenda hic et commendanda recapitulatio quomodo reditum est ad id quod fuerat praetermissum, et tanquam hoc sequeretur adjunctum est. Cum enim jam dixisset Venerunt ad monumentum, regressus est ut narraret quomodo venerunt, atque ait: Accurrebant autem duo simul, etc. Ubi ostendit quod praecurrens ad monumentum prior venerit ille alius discipulus, quem 110.0172B| seipsum significat, sed tanquam de alio more sanctae Scripturae cuncta narrat. Et cum se inclinasset, vidit linteamina posita, non tamen introivit. Quod vero Maria Magdalene venit ad monumentum cum adhuc tenebrae essent, juxta historiam notatur hora, juxta intellectum vero mysticum requirentis signatur intelligentia. Maria enim auctorem omnium quem carne viderat mortuum quaerebat in monumento, et quia hunc minime invenit, furatum credidit. Adhuc ergo erant tenebrae, cum venit ad monumentum. Cucurrit citius, discipulis nuntiavit; sed illi prae caeteris cucurrerunt qui prae caeteris amaverunt, videlicet Petrus et Joannes. Currebant autem diu simul, sed Joannes praecucurrit citius Petro, venit prior ad monumentum et ingredi 110.0172C| non praesumpsit. Venit ergo Simon Petrus sequens eum, et introivit in monumentum. Iste vero cursus duorum discipulorum magnum habet mysterium. Quid enim per Joannem qui prior venit ad monumentum et non intravit nisi Synagoga significatur? Quid per Petrum, nisi Ecclesia ex gentibus congregata demonstratur, quae posterius vocata, prior intravit? Cucurrerunt enim pariter Gentilitas et Synagoga per hujus saeculi successiones, sed non pari intelligentia veniebant. Venit Synagoga prior ad monumentum, sed minime intravit, quia legis quaedam percepit mandata, prophetas incarnationis ac passionis Dominicae audivit, sed credere in mortuum noluit. Vidit Joannes posita linteamina, non tamen introivit, 110.0172D| quia videlicet Synagoga et Scripturae sacrae sacramenta cognovit, et tamen ad fidem passionis Dominicae credendo, intrare distulit; quem diu longeque prophetavit, praesentem vidit et renuit, hominem esse despexit, Deum carne mortalem factum credere noluit. Quid ergo est, nisi quia et citius cucurrit, et tamen ad monumentum vacua stetit. Venit autem Simon Petrus subsequens eum et introivit in monumentum, quia secuta posterior Ecclesia gentium mediatorem Dei et hominum hominem Jesum Christum, et cognovit carne, mortuum et viventem credidit Deum. Sequitur: Et vidit linteamina posita, et sudarium, quod fuerat super caput Jesu non cum linteaminibus positum, 110.0173A| sed separatim involutum in unum locum. Quid est quod sudarium capitis Domini cum linteaminibus non invenitur in monumento, nisi quod attestante Paulo caput Christi est Deus et divinitatis incomprehensibilia sacramenta ab infirmitatis nostrae cognitione disjuncta sunt, ejusque potentia creaturae transcendit naturam. Et notandum quod non solum separatim, sed etiam involutum invenire dicitur. Linteum quippe quod involvitur, ejus nec initium nec finis aspicitur. Recte ergo sudarium capitis involutum est, quia celsitudo divinitatis nec coepit esse nec desivit. Bene autem additur, in unum locum, quia in scissura mentium Deus non est; Deus quippe in unitate est, et illi ejus habere gratiam merentur qui se ab invicem propter persecutorum 110.0173B| scandala non dividunt. Potest quoque per sudarium passio Domini nostri designari, cujus passionis sacramenta infidelibus sunt involuta, quia quem videbant carne mortalem, Deum esse immortalem non credebant. Sudarium ergo quod super ejus caput fuerat, seorsum invenitur, quia ipsa passio Redemptoris nostri longe a nostra passione disjuncta est, quoniam ipse sine culpa pertulit quod nos culpa toleramus. Ipse sponte morti succumbere voluit, ad quam nos inviti venimus. Sequitur: Tunc ergo introivit et ille discipulus qui venerat prius ad monumentum. Postquam intravit Petrus, ingressus est et Joannes. Posterior intravit qui prior venerat. Notum est quod in fine mundi ad Redemptoris fidem etiam Judaea colligetur, Paulo attestante 110.0173C| qui ait: Donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis Israel salvus fieret. Et vidit et credidit. Quid ergo vidit et quid credidit? Vidit linteamina posita, et credidit quod mulier dixerat, de monumento Dominum fuisse sublatum. Adhuc enim tenebrae erant in monumento, id est, in mentibus illorum, ideo sequitur, et dixit: Nondum enim sciebant Scripturas, quia oporteret eum a mortuis resurgere. Abierunt ergo iterum discipuli ad semetipsos, id est, ubi habitabant, et unde ad monumentum cucurrerant. Hocque notandum est, quod in lapidis nomine et in duorum significatione populorum, istarum duarum congrua sit concordia lectionum et in angulari lapide secundum Apostolum uterque populus copulatur, et in duobus apostolis secundum 110.0173D| Evangelium utrique populi designantur; Joannes enim Judaeorum, Petrus gentium populum figurabat. Qui tamen utrique et Judaeis atque gentibus verbum Dei praedicabant, et Salvatorem nostrum Dominum Jesum Christum veraciter a mortuis resurrexisse otendebant, cui est gloria cum Domino Patre in unitate Spiritus sancti, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XVII. DOMINICA OCTAVA PASCHAE. Lectio Epistolae beati Joannis apostoli. Charissimi, omne quod natum est ex Deo, vincit mundum, etc. Ideo namque mandata divina non sunt gravia, 110.0174A| quia omnes qui vera devotione mancipantur, et adversa mundi hujus et blandimenta pari mente contemnunt, ipsam quoque mortem velut ingressum patriae coelestis amantes. Et ne quis sua virtute mundi vel luxus vel labores se superare posse confideret, consulte subjungit. Et haec est victoria quae vincit mundum, fides nostra. Illa nimirum fides quae per dilectionem operatur, illa fides qua ejus humiliter auxilium flagitamus qui ait: In mundo pressuram habebitis; sed confidite, ego vici mundum. Quis est autem qui vincit mundum, nisi qui credit quod Jesus est Filius Dei? Vincit mundum, qui Jesum esse Filium Dei credens, digna eidem fidei opera jungit. Sed nunquid sola divinitatis ejus fides 110.0174B| et confessio valet ad salutem sufficere? Vide sequentia. Hic est, qui venit per aquam et sanguinem, Jesus Christus. Qui ergo erat aeternus Filius Dei, factus est homo in tempore, ut qui nos per divinitatis suae potentiam creaverat, per humanitatis suae infirmitatem recrearet. Qui venit per aquam et sanguinem suae passionis. Non in aqua solum, sed in aqua et sanguine. Non solum baptizari propter nostram ablutionem dignatus est, ut nobis baptismi sacramentum consecraret et traderet, verum etiam sanguinem suum dedit pro nobis et sua nos passione redemit; cujus sacramentis semper refecti nutriremur ad salutem. Et spiritus est qui testificatur quomodo Christus est 110.0174C| veritas. Baptizato in Jordane Domino descendit Spiritus sanctus in specie columbae super eum, testimonium illi perhibens quia veritas est, hoc est verus Dei Filius, verus mediator Dei et hominum, verus humani generis Redemptor ac reconciliator, vere ipse mundus ab omni labe peccati, vere sufficiens tollere peccata mundi. Quod etiam ipse Baptista, viso ejusdem Spiritus adventu, intelligens ait: Qui me misit baptizare in aqua, ille mihi dixit: Super quem videris Spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu sancto, et ego vidi, et testimonium perhibui, quia hic est Filius Dei. Quia ergo Spiritus Jesum Christum esse testatur, ipse se veritatem cognominat. Baptista illum veritatem praedicat, filius tonitrui veritatem 110.0174D| evangelizat. Taceant blasphemi qui hunc fantasma esse dogmatizant, pereat de terra memoria eorum, qui eum vel Deum vel hominem esse verum denegant. Quia tres sunt qui testimonium dant, spiritus, aqua, et sanguis. Spiritus dedit testimonium quomodo Jesus est veritas, quando super baptizatum descendit. Si enim Filius verus Dei non esset, nequaquam in eum tanta manifestatione Spiritus sanctus veniret. Aqua etiam et sanguis dedere testimonium quomodo Jesus est veritas, quando de latere ejus in cruce mortui manarunt, quod nullatenus fieri posset, si veram carnis naturam non haberet. Sed et hoc quod cum ante passionem oraret, factus est sudor 110.0175A| ejus sicut guttae sanguinis decurrentis in terram, veritati carnis assumptae testimonium dat. Nec rejiciendum quod in hoc quoque sanguis et aqua testimonium illi dederunt quando de latere mortui vivaciter effluxerunt, quod erat contra naturam corporis; atque ob id mysteriis aptum et testimonio veritatis fuit congruum, videlicet insinuatur quia et ipsum Domini corpus melius post mortem esset victurum resuscitatum in gloria, et ipsa mors illius nobis vitam donaret. Hoc quoque quod sudor ejus instar guttarum sanguinis decurrebat in terram testimonium perhibebat illi sacrosancto mysterio, quod Ecclesiam totum per orbem suo sanguine lavaret. Et tres unum sunt. Individua namque haec manent, 110.0175B| nihilque eorum a sua connexione sejungitur, quia nec sine vera divinitate humanitas, nec sine humanitate divinitas. Sed et in nobis haec unum sunt, non naturae ejusdem substantia, sed ejusdem operatione mysterii. Nam, sicut beatus Ambrosius ait, Spiritus mentem renovat, aqua proficit ad lavacrum, sanguis spectat ad pretium. Spiritus enim nos per adoptionem filios Dei fecit, sacri fontis unda nos abluit, sanguis Domini nos redemit. Alterum igitur invisibile, alterum visibile testimonium sacramento consequitur spiritali: Si testimonium hominum accepimus, testimonium Dei majus est, quoniam hoc est testimonium Dei quod majus est, quia testificatus est de Filio suo. Magnum est testimonium hominis quod perhibet de Filio Dei, dicens: Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris 110.0175C| meis. Et ex persona illius Filii: Dominus dixit ad me: Filius meus es tu. Itemque ex persona Patris loquentis de Filio: Ipse invocabit me, Pater meus es tu, Deus meus, et susceptor salutis meae. Pater meus, quia ego Filius Dei; Deus meus, quia ego homo; susceptor salutis meae, quia ego passurus et a morte salvandus sum. Et ego, inquit, primogenitum ponam illum excelsum prae regibus terrae. Magnum est hoc testimonium verax, et omni acceptione dignum hoc est testimonium de Filio Dei; sed multo magis est testimonium Dei, quod testificatus est ipse de Filio suo, cum de coelo illum alloquens ait: Tu es Filius meus dilectus, in te complacuit mihi. Magnum est testimonium praecursoris quod 110.0175D| Dei Filio perhibens, ait: Ego baptizavi vos aqua, ille vero baptizabit vos Spiritu sancto. Majus est testimonium Patris quo Spiritum sanctum in eum, quo semper erat plenus etiam visibiliter misit. Qui credit in Filium Dei habet testimonium Dei in se. Qui ita credit in Filium Dei, ut exerceat operando quod credit, habet testimonium Dei in se, illud utique, quia ipse quoque in filiorum Dei numero jure computetur, ipso unico Dei Filio sic suis fidelibus pollicente: Si quis mihi ministraverit, honorificabit eum Pater meus. Quod si Dei testimonium habere merueris, si Dominum testem tuae fidei intemeratae possederis, quid te hominum infamia, aut persecutio laedet: Si enim Deus pro nobis, quis contra 110.0176A| nos; qui redimet animas servorum suorum et non derelinquet omnes sperantes in se Jesus Christus, Dominus noster qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XVIII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore, cum esset sero die illo una sabbatorum, et fores essent clausae ubi erant discipuli congregati propter metum Judaeorum, venit Jesus et stetit in medio eorum, etc. Quid mirum si clausis januis post resurrectionem suam in aeternum jam victurus intravit, qui moriturus veniens non aperto utero virginis exivit. Sed quia illud corpus quod videri poterat fides intuentium 110.0176B| dubitabat, ostendit eis protinus manus et latus, palpandam carnem praebuit quam clausis januis introduxit. Clavi enim manus fixerant, lancea latus aperuerat: ibi ad dubitantium corda sananda vulnerum sunt servata vestigia, quia in se duo mira et juxta humanam rationem sibi valde contraria ostendit, dum post resurrectionem corpus suum et incorruptibile et tamen palpabile demonstravit. Nam et corrumpi necesse est quod palpatur, et palpari non potest quod non corrumpitur. Sed miro modo atque inaestimabili Redemptor noster et incorruptibile post resurrectionem et palpabile corpus exhibuit, ut monstrando incorruptibile invitaret ad praemium, praebendo palpabile formaret ad fidem. Et incorruptibilem se ergo et palpabilem demonstravit ut profecto 110.0176C| esse post resurrectionem ostenderet corpus suum, et ejusdem naturae et alterius gloriae. Dicit eis: Pax vobis. Pacem offerebat qui propter pacem venit, et quibus ante dixit: Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis, modo dicit Pax vobis: quam pacem in nascente Christo angeli praedicaverunt mundo. Et hoc cum dixisset, ostendit eis manus et latus. Gavisi sunt ergo discipuli viso Domino. Parum fuit oculis se videndum praebere, si non praeberet etiam manibus contrectandum. Qui dum palpanda discipulis ossa carnemque praemonstrat, aperte statum verae resurrectionis quae in se facta, et in nobis est futura significat. Quia non sicut Eutychius Constantinopolitanae urbis episcopus scripsit, nostrum corpus nulla 110.0176D| resurrectionis gloria erit impalpabile, ventis aereque subtilius; in illa enim resurrectionis gloria erit corpus nostrum subtile quidem per effectum spiritalis potentiae, sed palpabile per veritatem naturae. Neque huic assertioni putetur apostoli sermo repugnare, quia caro et sanguis regnum Dei non possidebunt; hoc enim loco Apostolus carnis et sanguinis nomine non substantiam veri corporis, sed corruptionem mortalitatis significat, sicut ipse consequenter exposuit dicens: Neque corruptio incorruptelam possidebit. Aliter namque in Scriptura sacra caro juxta naturam, aliter juxta culpam, aliter juxta corruptionem mortalitatis, quae ex culpa contigit, appellatur. Juxta naturam quidem cum dictum est: Hoc nunc os ex 110.0177A| ossibus meis et caro de carne mea; et Verbum caro factum est et habitabit in nobis. Juxta culpam vero cum dicitur: Caro concupiscit adversus spiritum et spiritus adversus carnem. Juxta corruptibilitatem autem, cum scriptum est: Et memorati sunt quia caro sunt, id est, fragiles et moribundi. Hoc enim se carnis nomine designasse manifestat ipse Psalmista, qui protinus addit: Spiritus vadens et non rediens. Regnum itaque Domini caro non possidebit, id est caro juxta culpam vel mortalitatem; et tamen caro possidebit regnum Domini, id est, caro juxta naturam quam et Dominus post resurrectionem videndam palpandamque discipulis exhibuit. Et de qua beatus Job cum gloriam resurrectionis describeret, ait: Et rursum circumdabor pelle mea, et in carne mea videbo 110.0177B| Dominum. Lege epistolam sancti Augustini ad Crescentium de corpore Domini post resurrectionem. Dicit ergo eis iterum Pax vobis. Iteratio sermonis confirmatio est. Quod autem dicit secundo, Pax vobis, ostendit pacificata esse quae in coelis sunt, et quae in terris per sanguinem suum. Sicut misit me Pater, et ego mitto vos. Pater Filium misit, qui hunc pro redemptione generis humani incarnari constituit; quem videlicet in mundo venire ad passionem voluit, sed tamen amavit Filium quem ad passionem misit. Electos vero apostolos Dominus non ad mundi gaudia, sed sicut ipse missus est ad passiones in mundum mittit. Quia ergo Filius amatur a Patre, et tamen ad passionem mittitur, et ita discipuli amantur a Domino, qui tamen ad passionem 110.0177C| mittuntur in mundum. Itaque dicitur: Sicut misit me Pater, et ego mitto vos, id est ea charitate vos diligo, cum inter scandala persecutorum mitto, qua me charitate Pater diligit, quem venire ad tolerandas passiones fecit. Hoc cum dixisset, insufflavit, et dicit eis: Accipite Spiritum sanctum. Quaerendum nobis est quid est quod Spiritum sanctum Dominus noster, et semel dedit in terra consistens, et semel coelo praesidens. Neque enim alio in loco Spiritus sanctus aperte monstratur, nisi nunc cum per insufflationem percipitur, et postmodum cum de coelo veniens in linguis variis demonstratur. Cur ergo prius in terra discipulis datur, postmodum de coelo mittitur, nisi quod duo sunt praecepta charitatis, dilectio videlicet Dei et proximi: 110.0177D| in terra datur Spiritus ut diligatur proximus, e coelo datur spiritus ut diligatur Deus. Sicut ergo una est charitas et duo praecepta, ita unus Spiritus et duo data. Prius a consistente Domino in terra, postmodum e coelo, quia in proximi amore discitur qualiter pervenire debeat ad amorem Dei. Insufflando significat Spiritum sanctum non Patris solius esse Spiritum, sed et suum. Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt. Ecce charitas quae per Spiritum sanctum diffunditur in cordibus nostris, participum suorum peccata dimittit; eorum autem qui non sunt ejus participes tenet. Ideo postquam dixit, Accipite Spiritum sanctum, hoc continuo de 110.0178A| peccatorum remissione ac detentione subjecit. Sciendum vero est quod hi qui primum Spiritum sanctum habuerunt ut et ipsi innocenter viverent et in praedicatione quibusdam prodessent, idcirco hunc post resurrectionem Domini patenter acceperunt, ut non prodessent paucis, sed pluribus profuissent. Thomas autem unus de duodecim, qui dicitur Didymus, non erat cum eis quando venit Jesus. Iste unus discipulus defuit. Reversus quod gestum est audivit, audita credere renuit. Venit iterum Dominus et non credenti discipulo latus palpandum praebuit, manus ostendit, et ostensa vulnerum suorum cicatrice, infidelitatis illius vulnus sanavit. Quid, fratres charissimi, quid inter haec animadvertistis? nunquid casu gestum creditis ut electus ille discipulus tunc 110.0178B| deesset? Post haec veniens audiret, audiens dubitaret, dubitans palparet, non hoc casu sed divina dispensatione gestum est. Egit namque miro modo superna clementia ut discipulus dubitans dum in magistro suo vulnera palparet carnis, in nobis vulnera sanaret infidelitatis. Plus enim nobis Thomae infidelitas ad fidem, quam fides credentium discipulorum fuit, quia dum ille ad fidem palpando reducitur, nostra mens omni dubitatione postposita in fide solidatur. Dixerunt ergo ei alii discipuli: Vidimus Dominum. Ille autem dixit eis: Nisi videro in manibus ejus fixuram clavorum, et mittam digitum meum in locum clavorum, et mittam manum meam in latus ejus, non credam. Quod autem dicit Joannes non cum illis fuisse tunc apostolum Thomam, cum secundum Lucam 110.0178C| duo illi, quorum erat unus Cleophas, regressi Jerusalem invenerunt congregatos undecim, et eos qui cum ipsis erant, procul dubio intelligendum est quod inde Thomas exierit antequam eis Dominus haec loquentibus appareret. Et post dies octo iterum erant discipuli ejus intus, et Thomas cum eis. Venit Jesus januis clausis, et stetit in medio eorum et dixit: Pax vobis. Deinde dicit Thomae: Infer digitum tuum huc, et vide manus meas, et affer manum tuam, et mitte in latus meum, et noli esse incredulus sed fidelis. Sic quippe discipulum post resurrectionem suam dubitare permisit, nec tamen in dubitatione deseruit, sicut ante nativitatem suam habere Mariam sponsum voluit, qui tamen ad ejus nuptias non pervenit. Nam ita factus est discipulus 110.0178D| dubitans et palpans testis verae resurrectionis, sicut sponsus fuit matris custos integerrimae virginitatis. Non solum manus et pedes quibus indita clavorum claruere vestigia, sed attestante Joanne etiam latus quod lancea perforatum fuerat ostendit, ut videlicet ostensa vulnerum suorum cicatrice dubietatis atque infidelitatis eorum vulnus sanaret. Verum quomodo post resurrectionem clavorum et lanceae loca pandendo discipulorum dignatus est fidem spemque roborare, ita in die judicii et eadem pass onis judicia et ipsam pariter crucem monstrando venturus est impietatem superborum infidelitatemque confundere, scilicet ut ipsum se esse, qui ab impiis et pro impiis mortuus est, cunctis palam angelis et hominibus ostendat, 110.0179A| videantque, ut scriptum est, in quem pupugerunt, et plangant se super eum omnes tribus terrae. Sanc notandum quod solent in hoc loco gentiles calumniam struere, et fidem speratae a nobis resurrectionis stulta garrulitate deridere. Si enim ipse Deus vester, inquiunt, nec sibi inflicta a Judaeis vulnera curare praevaluit, sed cicatricum vestigia coelo secum, ut dicitis invexit, qua temeritate putatis eum vestra de pulvere membra ad integrum esse restauraturum. Quibus respondendum, quia Deus noster qui suam perpetua jam immortalitate glorificatam de sepulcro carnem resuscitare quando voluit, et quomodo voluit, potuit, etiam qualem voluit suscitavit. Neque enim consequens est ut qui majora fecisse probatur minora facere nequiverit, sed certe dispensationis gratia 110.0179B| qui majus fecit minus facere supersedit. Hoc est quod mortis regna destruxit, signa mortis obliterare noluit: primo videlicet ut per haec discipulis suis fidem suae resurrectionis astrueret; deinde ut Patri pro nobis supplicans quale genus mortis pro mortalium vita protulerit semper ostendat; tertio ut sua morte redemptis qua misericorditer adjuti sint propositis semper ejusdem mortis innovet indiciis, ideoque, misericordias Domini in aeternum cantare non cessent sed dicant qui redempti sunt a Domino: Quoniam bonus, quoniam in aeternum misericordia ejus; postremo ut etiam perfidis in judicio quam juste damnentur ostensa inter alia flagitia etiam vulnerum quae ab eis suscepit cicatrice denuntiet. Veluti si miles aliquis fortissimus jubente suo rege pro 110.0179C| totius gentis salute singulari certamine desudans, multis quidem vulneribus exceptis, hostem tamen interficiat, spolia ejus diripiat, victoriam suae genti reportet, et interrogatus a medico, cui curandus committitur, ita ne velit curari ut nec vestigia vulnerum ulla resideant, an magis ita ut cicatrices quidem remaneant, deformitas vero prorsus omnis et foeditas absit, respondeat saepius ita se velle sanari ut, toto salutis decorisque pristini statu recuperato, perpetua secum tanti circumferat signa triumphi. Sic profecto Dominus perpetis ob signum victoriae non curari excepta pro nobis vulnera passionis, sed ipsorum cicatrices coelo inferre quam abolere maluit; nec tamen ex his quippiam fidei nostrae resurrectionis 110.0179D| praejudicat, de qua veraci promissione praedicitur: Et capillus de capite vestro non peribit. Respondit Thomas et dixit ei: Dominus meus et Deus meus. Dicit ei Jesus: Quia vidisti me credidisti. Dum ergo vidit Thomas, dum palpavit, cur ei dicitur: Quia vidisti me, credidisti? Sed aliud vidit, aliud credidit; a mortali quippe homine divinitas videri non potuit. Hominem igitur vidit et Deum confessus est dicens: Dominus meus et Deus meus. Videndo ergo credidit qui considerando hominem verum hunc Deum quem videre non poterat exclamavit. Beati qui non viderunt, et crediderunt. In hac nimirum sententia nos specialiter signati sumus, qui eum quem carne non vidimus, mente retinemus. 110.0180A| Nos signati sumus, sed si fidem nostram operibus sequimur; ille etenim vere credit, qui exercet operando quod credit. Quod autem ait, Beati qui non viderunt et crediderunt, praeteriti temporis usus est verbo, tanquam ille qui quod erat futurum in sua noverat praedestinatione jam factum. Sed his verbis proprie gentium, ut diximus, fides designatur. Multa quidem et alia signa fecit Jesus in conspectu discipulorum suorum, quae non sunt scripta in libro hoc, significans evangelista plurima fecisse Jesum signa et miracula salutis et praedicationis quae non scripta essent propter multitudinem illarum rerum quae gestae fuerunt ab eo. Haec autem scripta sunt ut credatis quia Jesus Christus est Filius Dei, et ut credentes vitam aeternam 110.0180B| habeatis in nomine ejus. Ille enim qui credit quia Jesus est Christus Filius Dei, credendo ipsum Filium in se habet: habendo Filium et vitam habet, quia ipse dixit: Ego sum via et veritas et vita. Insuper vitam cum sanctis possidebit aeternam ubi erit certa securitas, sempiterna felicitas, inenarrabile gaudium ubi implebitur illud: Ero illorum Deus, et ipsi mihi erunt populus, id est ero unde satientur, ero eorum et vita, et salus, et victus, et copia, et gloria, et honor, et pax, et omnia bona. Et sic implebitur illud Apostoli: Ut sit Deus omnia in omnibus, ipse finis erit desideriorum nostrorum, qui sine fine videbitur, sine fastidio amatur, sine fatigatione laudatur Jesus Christus Dominus noster, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. 110.0180C| Amen. HOMILIA XIX. FERIA IV. Lectio Epistolae ad Hebraeos. Fratres, obedite praepositis vestris et subjacete eis; ipsi enim pervigilant quasi rationem pro animabus vestris reddituri, ut cum gaudio hoc faciant et non gementes; hoc enim non expedit vobis. Postquam superius dixerat, Quorum contemplantes exitum conversationis, imitamini fidem, tunc intulit: obedite praepositis vestris, et subjecti estote. Primum constituit eos et tunc dixit: Obedite praepositis vestris, et subjacete eis. Quid ergo, dicit aliquis, dum praepositus malignus exstiterit? Non obaudimus malignum, 110.0180D| qualiter dicis malignum; si quidem in causa fides est, fuge illum et evita, non solum si homo fuerit, sed etiam si angelus de coelo descenderit. Si vero in toto corde et moribus malignum ducis, noli scrutari. Et haec non ex me ipso dico, sed ex divina Scriptura. Audi Jesum dicentem: Super cathedram Moysi sederunt scribae et Pharisaei; et primo dicens de his multa mala tunc dixit: Super cathedram Moysi sederunt; omnia, inquit, quae dixerint vobis facite, quae autem fecerint, facere nolite. Habent, inquit, dignitatem, licet vitae sint perditae, verum non ad vitam eorum, sed ad sermones intendite. Quantum enim ad mores attinet nullus poterit laedi. Qua ratione hoc? quia quae facit manifesta sunt omnibus, et neque ipse, ac si ad cacumen iniquitatis perveniat, 110.0181A| poterit alios mala docere. Cum autem fidei causa vertitur, neque manifestum est omnibus quod dicitur, neque malignus dubitat docere contraria: nam et quod dictum est: Nolite judicare ne judicemini, de vita dictum est, non de fide. Quod enim infertur hoc manifestat: Quid vides, inquit, stipulam in oculo fratris tui et trabem in oculo tuo non vides? Omnia ergo quae vobis dixerunt, inquit, ut faciatis facite. Facere autem operis est non fidei. Secundum autem opera eorum nolite facere. Intueris quomodo non de dogmatibus, sed de vita et operibus sermo est. Ipsi enim vigilant pro vobis rationem reddituri. Audiant et principes, non soli illi qui reguntur a principibus, quomodo sicut obedientes oportet esse qui reguntur, sic etiam rectores et principes vigilantes 110.0181B| esse dicit. Hoc, inquit, dico ut cum gaudio faciant et non gemiscentes, non enim expedit vobis. Intueris quando contemnuntur principes, non oportet ultiones ingerere, sed tota ultio est plorare et ingemiscere. Nam et medicus quando ab aegroto contemnitur, non se ulciscitur, sed plorat et ingemiscit; sed dicis quia ille ingemiscit, ulciscitur in te Deus. Si enim cum pro nostris peccatis ingemiscimus, adducimus ad nos propitiationem Dei, per aliorum vero superbiam et contemptum cum ingemiscimus, nonne amplius advocamus Deum? Gemitus enim omni erit ultione deterior. Quando enim ipse non intelligit, ingemiscens invocat Dominum. Et sicuti cum doctor contemnitur a puero, paedagogus cogatur qui severius accedit ad puerum, sic etiam hi qui 110.0181C| inobedientibus discipulis non loquentur periculum. Orate pro nobis; confidimus enim quia bonam habemus conscientiam in omnibus bene volentes conversari. Intueris quomodo hae deprecationes sunt veluti ad contristatos scribens, et ad eos qui avertebantur, et qui circa eum veluti circa praevaricatorem afficiebantur, non ferentes ne quidem nomen ejus audire. Quomodo igitur ab obedientibus sibi talia postulabat, qualia quis a dilectoribus potest praesumere, propterea in hoc loco hoc constituit dicens, Confidimus quia bonam conscientiam habemus, veluti si diceret: Nolo mihi accusationes aliquas proferatis. Conscientia, inquit, nostra nos in nullo condemnat, neque nobis aliquid conscii sumus quomodo vobis insidias fecerimus. Confidimus, inquit, quoniam 110.0181D| bonam conscientiam habemus in omnibus, non in gentibus tantum, sed etiam in vobis. Nihil negotiationis gratia fecimus, nihil confectionis protulimus; fortasse enim in talibus accusabatur. Audierunt enim, inquit, de te quomodo discessionem doces a lege; non sicut inimicus, inquit, neque sicut hostis, sed sicut amicus haec scribo. Hoc etiam ex his quae sequuntur ostenditur. Amplius autem deprecor vos hoc facere, ut quo celerius restituar vobis. Hoc enim nimium amantis est sic orare non simpliciter, sed cum tota intentione et omni prorsus studio. Ut cito, inquit, ad vos veniam. Hoc animi est nihil sibi conscii festinare, ut ad eos velociter adveniret, et exhortari illos, orare pro illis, 110.0182A| ut hoc ei concederetur. Primum ab ipsis postulat orationes, tunc etiam ipse pro eis omnia bona deprecabatur. Deus autem pacis, qui eduxit de mortuis pastorem magnum ovium in sanguine testamenti aeterni Dominum nostrum Jesum Christum, aptet vos in omni opere bono, ut faciatis voluntatem ejus, faciens in vobis quod placeat coram se per Jesum Christum, cui gloria in saecula saeculorum. Amen. Deus, inquit, pacis; nolite igitur dissidere a nobis si vultis Dominum habere propitium. Qui eduxit, inquit, de terra pastorem magnum. Hoc de resurrectione dictum est. Hinc enim usque ad finem orationis rationem eis de resurrectione confirmat, et testificatur eis majora perfectionis. Ad illos enim pertinet, qui jam sumpsere 110.0182B| principium, et quorum ad perfectionem omnis cursus intenditur; oratque pro eis: quod pertinet ad amantem. Et in aliis quidem epistolis in exordiis orat, hic autem in fine. Aptet vos, inquit, in omni opere bono ut faciatis voluntatem ejus, faciens in vobis quod placeat coram se. Intueris qualiter ostendit ingenerari posse virtutem; neque ex Domino dicit totum, neque ex nobis eam perfici tantum. Nam quod dicit, Ut perficiat vos in omni opere bono, hoc significat: Habetis quidem virtutem, indigetis autem complemento. Quid autem est quod dicit, in omni opere et sermone bono? Ut videlicet vitam rectam haberent et dogmata. Secundum voluntatem ejus, inquit, faciens in vobis, beneplacitum in conspectu ejus. Haec quippe est maxima virtus facere 110.0182C| beneplacitum in conspectu Dei, secundum quod etiam Propheta loquitur dicens: Et secundum munditiam manuum mearum in conspectu oculorum ejus; cui rei vera in coelis est merces praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XX. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Marcum. In illo tempore, surgens Jesus mane prima sabbati apparuit primo Mariae Magdalenae, etc. Haec apparitio quo modo et ubi sit facta Joannes plenissime docet. Surrexit autem Dominus mane de monumento in quo, sero jam facto, erat depositus, 110.0182D| ut adimpleretur illud Psalmistae: Ad vesperum demorabitur fletus, et ad matutinum laetitia. Sepultus ergo sexta sabbati quae dicitur Parasceve circa horam vespertinam, sequenti nocte ac die sabbati cum nocte subsequenti in monumento positus, sic die tertia id est, primo mane sabbati surrexit. Apparuit, inquit, primo Mariae Magdalenae de qua ejecerat septem daemonia. Illa vadens nuntiavit his, qui cum eo juerant, lugentibus et flentibus. Sicut in principio mulier auctor culpae viro fuit, vir exsecutor erroris, ita nunc quae prius mortem gustaverat resurrectionem prior vidit; et ne perpetui reatus apud viros opprobrium sustineret, quae culpam viro transfuderat, transfudit 110.0183A| et gratiam. Unde recte mulier, haec quae viris lugentibus ac flentibus laetitiam Dominicae resurrectionis prima nuntiavit, a septem daemonibus curata esse memoratur, ut universis vitiis plena fuisse, sed ab his omnibus divino munere mundata esse signetur, et ubi abundavit peccatum superabundasse gratia monstretur. Et illi audientes quia viveret et visus esset ab ea, non crediderunt. Quod resurrectionem Dominicam discipuli tarde crediderunt, non tam illorum infirmitas quam nostra, ut ita dicam, futura firmitas fuit, Ipsa namque resurrectio illius dubitantibus per multa argumenta monstrata est, quae dum nos legentes agnoscimus, quid aliud quam de illorum solidamur dubitatione? Minus enim mihi Maria Magdalena 110.0183B| praestitit quae citius credidit, quam Thomas qui diu dubitavit. Ille etenim dubitans vulnerum cicatrices tetigit, et de nostro pectore dubietatis vulnus amputavit. Post haec autem duobus ex eis ambulantibus ostensum est in alia effigie euntibus in villam; et illi euntes renuntiaverunt caeteris. Quomodo hoc factum sit Lucas exposuit latius. Quod autem dicit Marcus, ostensus est in alia effigie, hoc apertius dicit Lucas: quia oculi eorum tenebantur ne eum agnoscerent, donec venientes cum illo in castellum quo ibant, et ponentes ei mensam quasi peregrino, tandem cognoverunt eum in fractione panis. Qui sicut idem Lucas consequenter adjungit: Surgentes eadem hora sunt regressi in Hierusalem, et invenerunt congregatos undecim, 110.0183C| et eos qui cum ipsis erant dicentes: Quod surrexit Dominus vere et apparuit Simoni. Et ipsi narrabant quae gesta erant in via et quomodo cognoverunt eum in fractione panis. Quod autem ait Marcus, annuntiaverunt caeteris, nec illi crediderunt, cum Lucas dicat quod jam ante loquebantur vere resurrexisse, et Simoni apparuisse, quid intelligendum est, nisi aliquos fuisse ibi qui hoc nollent credere? Cui autem non eluceat praetermisisse Marcum quae Lucas narrando explicavit, hoc est quae cum illis locutus fuerit Jesus antequam agnoscerent eum et quomodo eum in fractione panis agnoverint? Quando quidem mox ut dixit eis apparuisse in alia effigie euntibus in villam, continuo cunjunxit, Et illi euntes nuntiaverunt caeteris, nec illis crediderunt: quasi possent nuntiare 110.0183D| quem non agnoverant, aut possent agnoscere quibus alia effigies ejus apparuerat. Quomodo ergo eum agnoverint ut nuntiare possent, Marcus sine dubio praetermisit. Quod ideo memoriae commendandum est, ut assuescamus advertere evangelistarum morem ita praetermittentium quae non commemorant, et conjungentium quae commemorant, ut eis qui usum in hac consideratione non habent, non aliunde maxime error oriatur, quo putant eos non sibi congruere, cum eis una fides, unum baptisma esset, et unum Deum veraciter colebant, qui in Unitate et Trinitate perfecta regnat, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXI. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. 110.0184A| In illo tempore, exierunt cito mulieres de monumento cum timore et gaudio magno, currentes nuntiare discipulis ejus, etc. Duplex enim mentes mulierum tenebat affectus, timoris et gaudii; alter de miraculi magnitudine, alter ex desiderio resurgentis: et tamen uterque femineum concitabat gradum; pergebant ad apostolos ut per illos seminarium fidei spargerent. Currentibus autem evangelizare discipulis occurrit Jesus eosque salutat, ostendens se omnibus iter virtutum inchoantibus, ut ad salutem perpetuam pervenire queant adjuvando occurrere. 110.0184B| Ecce Jesus occurrit illis dicens, Avete. Quae sic quaerebant, quae ita currebant, merebantur obvium habere Dominum resurgentem, et primae audire, Avete, ut maledictum Evae mulieris in mulieribus solveretur. Illae autem accesserunt, et tenuerunt pedes ejus, et adoraverunt eum. Istae accedunt et tenent pedes ejus, quia adoraverunt eum. Caeterum illa quae quaerebat viventem cum mortuis, et nesciebat adhuc Filium Dei resurrexisse, merito audivit: Ne tangas me, nondum enim ascendi ad Patrem meum. Videamus resurgentem a mortuis Dominum in veritate nostrae carnis, videamus gloriam novae corruptionis. Superius quippe lectum est quia clauso surrexit monumento; nunc autem legitur quia mulieres tenuerunt 110.0184C| pedes ejus, et adoraverunt eum. Surrexit enim clauso ostio monumenti et exiit, ut immortale jam factum doceret esse corpus, quod in monumento clausum fuerat mortuum. Tenendas mulieribus praebuit plantas, ut veram se habere carnem quae a mortalibus tangi posset intimaret. Tunc ait illis: Nolite timere. Et in Veteri et Novo Testamento hoc semper observandum est, quod quando augustior aliqua apparaverit visio, primum timorem pellat, ut sic mente placida possint quae dicuntur audiri. Ite, nuntiate fratribus meis ut eant in Galilaeam, ibi me videbunt. His fratribus dicit, de quibus in alio loco dicitur: Annuntiabo nomen tuum fratribus meis, qui Salvatorem nequaquam in Judaea conspiciunt, 110.0184D| sed in gentium multitudine. Ecce humani generis culpam ibi abscidit unde processit. Quia enim in paradiso mulier viro propinavit mortem, a sepulcro mulier viris annuntiavit vitam; et dicta sui vivificatoris narrat quae mortifera serpentis verba narraverat. Quae cum abiissent, ecce quidam de custodibus venerunt in civitatem, et nuntiaverunt principibus sacerdotum, omnia quae facta fuerant. Simplex animi qualitas, et indocta hominum rusticitas saepe veritatem rei ut est sine fraude manifestat. At contra versuta malignitas et exercitata pravae mentis nequitia dolos versando falsitatem verisimilibus verbis pro ipso vero commendare decertat, sibique in assensum 110.0185A| plures convertere et coadunare festinat; quod sequens sententia ita ostendit. Et congregati cum senioribus consilio accepto, pecuniam copiosam dederunt militibus dicentes: Dicite quia discipuli ejus nocte venerunt et furati sunt eum nobis dormientibus. Miracula talia facta sunt circa sepulcrum ut eorum ipsi milites qui custodes advenerant, testes fierent, si vellent vera nuntiare; sed avaritia illa quae captivavit discipulum comitem Christi, captivavit et milites custodes sepulcri. Et si hoc auditum fuerit a praeside, nos suadebimus ei, et securos vos faciemus. Custodes miraculum confitentur, ad urbem conciti redeunt, nuntiant principibus sacerdotum quae viderant, quae facta conspexerant. Illi qui dubii erant converti ad poenitentiam, 110.0185B| et Jesum quaerere surgentem perseverant in malitiam, et pecunias, quae ad usus templi datae fuerant, vertunt in redemptionem mendacii, sicut ante triginta argenteos Judae dederant proditori. Omnes igitur qui stipe templi et his quae conferuntur ad usus Ecclesiae abutuntur in aliis rebus, quibus suam expleant voluptatem, similes sunt scribarum et sacerdotum redimentium mendacium et sanguinem Salvatoris. At illi accepta pecunia fecerunt sicut erant docti. O pestis maligna et semper bonis animis detestanda avaritia, quid illaesum, quid inconcussum dimittis? Tu primum hominem perdidisti, tu genus humanum confudisti, tu fratres unanimes in praelium armasti, tu pacificos discordes fecisti, tu discipulum comitem Christi de apostolatu praecipitasti, tu militem 110.0185C| custodem sepulcri captivasti, et errorem nequissimum in mundum introduxisti, et gentem antiquam et quondam nobilissimam seduxisti. Unde sequitur: Et divulgatum est verbum istud apud Judaeos usque in hodiernum diem. Hactenus quidem error iste manet apud Judaeos; et sicut sanguinis reatus quem sibi et posteris suis ipsi imprecabantur, gravi sarcina peccatorum illos premit, ita emptio mendacii per quod resurrectionis denegant veritatem reatu eos constringit perpetuo respuentes Christum et exspectantes Antichristum, ut qui vili pretio vendiderunt veritatem, erroris in capite suo apprehendant universitatem, per quam justo judice retribuente poenam percipiant sempiternam in saecula saeculorum. 110.0185D| Amen. Lectionem et evangelium in CONCEPTIONE SANCTAE MARIAE require in lectionibus mensis X, feria quarta infra hebdomadam II ante Natalem Domini. Lectio Isaiae prophetae. In diebus illis locutus est Dominus ad Achaz, dicens: Pete tibi signum a Domino Deo tuo in profundum inferni, sive in excelsum supra. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore, missus est angelus Gabriel a Deo in civitatem Galileae, cui nomen Nazareth, ad virginem desponsatam viro cui nomen erat Joseph, de domo David, et nomen virginis Maria. IN NATALI SANCTI LEONIS PAPAE Lectio libri Sapientiae. 110.0186A| Ecce sacerdos magnus qui in diebus suis placuit Deo, et inventus est justus. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore, dixit Jesus discipulis parabolam hanc: Homo quidam peregre proficiscens vocavit servos suos et tradidit illis bona sua. Lectionem et Evangelium in NATALI SS. TIBURTII ET VALERIANI ET MAXIMI require in Natali sanctorum plurimorum. Lectio libri Sapientiae. Lingua sapientium ornat scientiam et os fatuorum ebullit stultitiam. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. 110.0186B| In illo tempore videns Jesus turbas ascendit montem. HOMILIA XXII. DOMINICA I POST OCTAVAM PASCHAE. Lectio Epistolae beati Petri apostoli. Charissimi, Christus passus est pro nobis vobis relinquens exemplum ut sequamini vestigia ejus. Qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus; qui cum malediceretur, non maledicebat; cum pateretur, non comminabatur: tradebat autem judicanti se injuste. Audisti, Christus passus est pro vobis, et gaudes quia pro te mortuus est Christus. Attende quod sequitur: Relinquens vobis exemplum, ut sequamini vestigia ejus; exemplum tribulationum, non deliciarum; 110.0186C| contumeliarum, flagellorum, dolorum, opprobriorum, spinarum, crucis, vulnerum, mortis. In psalmo scriptum est: Propter verba labiorum tuorum ego custodivi vias duras. Propter quae verba labiorum Dei, nisi quibus promittit vitam aeternam? Qui peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum, ut peccatis mortui justitiae vivamus, cujus morte sanati estis. Cum supra ad servos specialiter faceret sermonem, nunc generaliter admonet, ut etiam Dominis in memoriam revocet, quid pro illis Dominus Deus sustinuerit. Imo totam Ecclesiam instruit, quid pro ejus liberatione suus auctor pertulerit. Non enim ait peccata vestra, sed etiam se addito; qui peccata, inquit, nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum. 110.0186D| Eratis enim sicut oves errantes. Quomodo et oves dicit et errantes, cum hi qui in errore vitam ducunt haedorum potius quam ovium nomine censeantur? nisi quia novit Dominus qui sunt ejus, qui et multos diu male conversantes sustinet, quos tamen in ovium suarum numero salvandos esse praevidet. Sed conversi estis nunc ad pastorem et episcopum animarum vestrarum. Tangit evangelicam parabolam ubi pius pastor relictis nonaginta novem ovibus in deserto, venit visitare unam quae erraverat. Nam quod ibi dictum est, quod hanc inventam imposuerit in humeros suos gaudens, hoc ista beatus Petrus praemisit: Qui peccata nostra ipse portavit in corpore suo super lignum. Quia nimirum ita nos redimere 110.0187A| voluit ut lignum in quo peccata tolleret pendens in humeris haberet. Ad pastorem ergo, inquit, et visitatorem animarum vestrarum. Pastorem videlicet, quia pascua nobis vitae donat aeternae, pascua in praesenti temporalium praestat gratiarum. Visitatorem vero animarum vestrarum, quia visitavit nos oriens ex alto, illuminare his qui in tenebris et in umbra mortis sedent. Visitat quotidie ipsam in nobis quam donavit lucem, ne deficiat servando, imo ut et crescat juvando. Quidam codices ipsum Graecum habent, ad pastorem et episcopum animarum vestrarum. Episcopus autem Latine superintendens dicitur; quia nimirum oculi Domini super justos et aures ejus ad preces eorum et ex omnibus tribulationibus eorum liberavit eos, cui gloria honor et potestas in 110.0187B| saecula saeculorum. HOMILIA XXIII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Ego sum pastor bonus. Pastor bonus animam suam dat pro ovibus suis, etc. Dum Dominus boni pastoris opus ostendere voluit, seipsum proposuit in exemplo dicens: Bonus pastor animam suam ponit pro ovibus suis. Fecit quod monuit, ostendit quod jussit: animam suam posuit pro ovibus suis. Ostensa est nobis de contemptu mortis via quam sequamur, apposita forma cui imprimamur. Primum nobis est exteriora nostra misericorditer ovibus ejus impendere; postremum vero si 110.0187C| necesse sit, etiam mortem nostram pro eisdem ovibus ministrare. Qui non dat pro ovibus substantiam suam, quomodo daturus est animam suam? Exposuimus vel magis Domino docente intelleximus, quis sit pastor, quis ostium, quis ostiarius, qui etiam et oves, nec non qui sint fures et latrones cognovimus; sed modo de mercenario et lupo consideremus, de quibus ipse Dominus dixit: Mercenarius autem, et qui non est pastor, cujus non sunt oves propriae, videt lupum venientem, et dimittit oves, et fugit. Non pastor, sed mercenarius vocatur, qui non pro amore intimo oves Dominicas, sed ad temporales mercedes pascit. Mercenarius quippe est, qui locum quidem pastoris tenet, sed lucra animarum non quaerit, terrenis commodis inhiat, honore praelationis 110.0187D| gaudet, temporalibus lucris pascitur, impensa sibi ab hominibus reverentia laetatur. Iste sunt enim mercedes mercenarii, ut pro eo ipso quo in regimine laborat, hic quod quaerit inveniat et ab haereditate gregis in posterum alienus existat. Et lupus rapit et dispergit oves. Lupus rapit et dispergit oves cum alium ad luxuriam pertrahit, alium in avaritiam accendit, alium in superbiam erigit, alium per iracundiam dividit, hunc invidia stimulat, illum in fallacia supplantat. Quasi ergo gregem lupus dissipat, cum fidelium populum diabolus per tentationes necat. Sed contra haec mercenarius nullo zelo accenditur, nullo fervore dilectionis excitatur, quia dum sola exteriora commoda 110.0188A| requirit, interiora gregis damna negligenter patitur. Mercenarius autem fugit, quia mercenarius est, et non pertinet ad eum de ovibus. Sola ergo causa est ut mercenarius fugiat, quia mercenarius est. Ac si aperte diceretur: Stare in periculo ovium non potest, qui in eo quod ovibus praeest; non oves diligit, sed lucrum terrenum quaerit. Dum enim honorem amplectitur, dum temporalibus commodis laetatur, opponere se contra periculum trepidat, ne hoc quod diligit amittat. Item lupus super oves venit, cum quilibet injustus et raptor fideles quosque atque humiles opprimit. Sed is qui pastor esse videbatur, et non erat, relinquit oves et fugit, quia dum sibi ab eo periculum metuit, resistere ejus injustitiae non praesumit; fugit autem non mutando locum, sed subtrahendo 110.0188B| solatium, fugit qui injustitiam vidit et tacuit; fugit qui se sub silentio abscondit. Sed est alius lupus qui sine cessatione quotidie non corpora sed mentes dilaniat, malignus videlicet spiritus, qui caulas fidelium insidians circuit et mortes animarum quaerit. Ego sum pastor bonus: quia superius Redemptor noster culpas ficti pastoris innotuit, iterum formam cui debeamus imprimi ostendit dicens: Ego sum pastor bonus; atque subjungit: Et cognosco meas, hoc est diligo. Et cognoscunt me meae, id est obsequuntur diligentes. Sicut me novit Pater, et ego agnosco Patrem, et animam meam pono pro ovibus meis. Ac si aperte dicat: In hoc constat quia et cognosco Patrem et cognoscor a Patre, quia animam meam pono pro ovibus 110.0188C| meis, id est ea charitate qua pro ovibus morior, quantum Patrem diligam ostendo. Quia vero non solum Judaeam, sed etiam gentilitatem redimere venerat, adjungit: Et alias oves habeo quae non sunt ex hoc ovili; et illas oportet me adducere, et vocem meam audient, et fiet unum ovile et unus pastor. Redemptionem nostram qui ex gentili populo venimus, Dominus aspexerat, cum se adducere et alias oves dicebat. Hoc quotidie fieri, fratres, aspicitis, hoc reconciliatis gentibus, factum hodie videtis quasi ex duobus gregibus unum ovile fecit, quia Judaicum et gentilem populum in sua fide conjungit, Paulo attestante qui ait: Ipse est pax nostra qui fecit utraque unum. Dum enim ad aeternam vitam ex utraque natione simplices eligit, 110.0188D| ad ovile proprium oves deducit. Igitur istarum duarum et in ovibus et in pastore fit conveniens concordia lectionum ubi demonstratur capitis et membrorum concordia quae fit in Christo et Ecclesia, quia ipse mediator Dei et hominum Christus Jesus simul cum membris suis, hoc est electis omnibus gaudet et regnat, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXIV. FERIA IV. Lectio Epistolae beati Petri apostoli. Charissimi, scientes quod non corruptibilibus, auro et argento redempti estis de vana vestra conversatione 110.0189A| paternae traditionis, sed pretioso sanguine, quasi agni incontaminati et immaculati Jesu Christi, etc. Quanto majus est pretium quo redempti estis a corruptione vitae carnalis, tanto amplius timere debetis ne forte ad corruptelam vitiorum revertendo animum vestri Redemptoris offendatis. Renati non ex semine corruptibili, sed incorruptibili per verbum Dei vivi et permanentis in aeternum, tale est in Evangelio Joannis: His qui credunt in nomine ejus, qui non ex sanguinibus, neque ex voluntate viri, sed ex Deo nati sunt. Sicut ergo incorruptibile est pretium Dominicae passionis quo redempti sumus, ita etiam incorruptibile est sacramentum fontis sacri quo renascimur: quae ita sibi invicem connectuntur, ut unum nobis sine altero salutem conferre nequeat, 110.0189B| quia nimirum Dominus ita nos tempore incarnationis suae sacro sanguine simul omnes redemit, ut nos quoque nostro tempore viritim per regenerationem baptismi, ad consortium ejusdem regenerationis pervenire debeamus. De qua regeneratione bene dicitur: Quia non ex semine corruptibili, sed per verbum Dei vivi et permanentis in aeternum agatur, ut hinc colligatur, quia sicut ex semine corruptibili caro quae corrumpatur nascitur, sic per aquam verbo Dei consecratam, vita nobis quae finem nesciat tribuitur. Quod etiam apte prophetico astruit testimonio subjiciens, quia Omnis caro fenum et omnis gloria ejus tanquam flos feni; exaruit fenum et flos decidit: verbum autem Domini manet in aeternum. Sicut ergo corruptibilis corruptibilem caro generat carnem, 110.0189C| ita verbum Domini, quod manet in aeternum, aeternam his quos ex aqua recreat in carne simul et anima vitam dat. Hujus testimonii sanctus Cyprianus, in libro de Habitu virginum ita meminit: Clama, inquit Isaiae Deus: Omnis caro fenum, et omnis claritas ejus ut flos feni; aruit fenum et flos decidit, sermo autem Domini manebit in aeternum. Neminem Christianum decet et maxime virginem non decet claritatem ullam computare carnis et honorem, sed solum appetere sermonem Dei, bona in aeternum mansura complecti. Aut si carni sit gloriandum, tunc plane quando in Christi nominis confessione cruciatur, quia tunc fortior femina viris torquentibus invenitur, quando ignes, aut cruces, aut ferrum aut bestias patitur ut coronetur. Illa sunt carnis pretiosa 110.0189D| monilia, corporis ornamento meliora; cruciatibus autem carnis, in quibus per patientiam anima decoratur, gloriam sanctis ac fidelibus praeparat sempiternam, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXV. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore una sabbati valde diluculo venerunt ad monumentum, portantes quae paraverunt aromata, etc. Una sabbati sive prima sabbati, prima est dies a sabbato, quam diem Dominicam propter Domini resurrectionem 110.0190A| mos Christianus appellavit. Quod autem valde diluculo mulieres venerunt ad monumentum, juxta historiam quidem magnus quaerendi et inveniendi Dominum fervor charitatis invenitur; juxta vero intellectum mysticum nobis datur exemplum illuminata facie discussisque vitiorum tenebris ad sacrosanctum Domini corpus accedere. Nam et sepulcrum illud venerabile figuram Dominici habebat altaris in quo carnis ejus ac sanguinis solent mysteria celebrari. Aromata autem quae mulieres deferunt odorem virtutum et orationum quibus ad altare appropinquare debemus, suavitatem significant. Unde Joannes in Apocalypsi sua, cum phialas in manu angelorum aureas, id est mundas in electorum corde conscientias plenas odoramentorum descripsisset, 110.0190B| subjunxit exponens atque ait: Quae sunt orationes sanctorum. Et invenerunt lapidem revolutum a monumento, et ingressae non invenerunt corpus Domini Jesu. Quomodo lapis per angelum revolutus sit Matthaeus sufficienter exposuit. Sed revolutio lapidis mystice reserationem sacramentorum quae velamine litterae tegebantur insinuat. Lex enim in lapide scripta est, cujus ablato tegmine corpus Domini mortuum non invenitur, sed vivum evangelizatur, quia etsi cognovimus secundum carnem Christum, sed jam nunc non novimus. Et factum est dum mente consternatae essent de isto, ecce duo viri steterunt secus illas in veste fulgenti. Mente consternatae erant, quia et lapidem tam immensae 110.0190C| magnitudinis revolutum stupebant, et corpus tam eximiae venerationis non inventum dolebant. Sicut autem tentato in solitudine Domino, mox impleta victoria, accedentes ei angeli ministrant, ita eodem passo in carne Salvatore, post devictae certamina mortis veniunt angeli, qui non solum verbo consolante sed et fulgente habitu gloriam triumphantis annuntient. Quoniam autem posito in sepulcro copore Salvatoris astitisse leguntur angeli, ita etiam celebrandis ejusdem sacratissimi corporis mysteriis tempore consecrationis assistere sunt credendi, monente Apostolo mulieres in Ecclesia velamen habere propter angelos: Cum timerent autem et declinarent vultum in terram, dixerunt ad illas: Quid quaeritis viventem cum mortuis? 110.0190D| Non est hic, sed surrexit. Nolite, inquiunt, cum mortuis, hoc est in monumento qui locus est proprie mortuorum, quaerere eum qui ad vitam jam surrexit a mortuis. Et nos autem exemplo devotarum Deo feminarum, quoties ecclesiam intramus et mysteriis coelestibus appropinquamus, sive propter angelicae praesentiam virtutis, seu propter reverentiam sacrae oblationis cum omni humilitate et timore ingredi debemus. Ad conspectum quippe angelorum vultum declinamus in terram, cum supernorum civium quae sunt gaudia aeterna contemplantes, humiliter nos cinerem esse terramque recolimus: sicut beatus Abraham: Loquar, inquit, ad Dominum meum cum sim pulvis et cinis. Et notandum quod sanctae mulieres 110.0191A| astantibus sibi angelis non in terram cecidisse, sed vultum dicuntur in terram declinasse; nec quempiam sanctorum legimus tempore Dominicae resurrectionis vel ipso Domino vel angelis sibi visis, terrae prostratum adorasse; unde mos obtinuit ecclesiasticus, ut vel in memoriam Dominicae et in nostrae spem resurrectionis, et omnibus Dominicis diebus, et toto Quinquagesimae tempore non flexis genibus, sed declinatis in terram vultibus oremus. Recordamini qualiter locutus est vobis cum adhuc in Galilaea esset dicens: Quia oportet Filium hominis tradi in manus peccatorum, et crucifigi, et die tertia resurgere. Die tertia Dominus sicut ipse, quod ex hoc loco discimus, inter discipulos viros etiam feminis quae eum sequebantur praedixit, ita resurrectionis 110.0191B| suae triumphum celebravit. Die namque Parasceves hora nona spiritum tradens vespere sepultus, mane prima sabbati surrexit sicut aperte Marcus evangelista designat. Non ergo immerito uno die in sepulcro et duabus noctibus jacuit, qui videlicet lucem suae simplae mortis, tenebris duplae nostrae mortis adjunxit. Ad nos quippe venit qui in morte spiritus carnisque tenebamur: unam ad nos suam, id est, carnis mortem detulit, et duas nostras quas recepit solvit. Si enim ipse utramque susciperet, nos a nulla liberaret. Misericorditer accepit et juste utramque damnavit simplam suam duplae nostrae contulit et duplam nostram moriens subegit. Et recordatae sunt verborum ejus. Mulieres quae in monumento Domini stantes verborum quae de sua 110.0191C| dispensatione praefatus est recordantur, formam nobis praebent ut inter ipsa Dominicae passionis mysteria celebranda, non solum ejusdem passionis, sed et ab inferis resurrectionis, nec non et in coelos gloriosae ascensionis digna semper veneratione recordemur. Et egressae a monumento nuntiaverunt haec omnia illis undecim et caeteris omnibus. Sicut in principio mulier auctor culpae viro fuit, vir exsecutor erroris, ita nunc quae prior mortem gustaverat resurrectionem prior vidit, et ne perpetui reatus apud viros opprobrium sustineret, quae culpam viro transfuderat, transfudit et gratiam. Erat autem Maria Magdalene, et Joanna, et Maria Jacobi, et caeterae quae cum eis erant, quae dicebant ad apostolos haec. Maria Magdalene ipsa est soror Lazari 110.0191D| quae unxit Dominum unguento, Joanna uxor Chuza procuratoris Herodis, de quibus supra lectum est. Maria Jacobi mater est Jacobi junioris et Joseph, et ut Marcus evangelista dicit, soror matris Domini; unde et ipse Jacobus frater Domini meruit vocari. Et visa sunt ante illos sicut deliramentum verba ista, et non credebant illis. Quod resurrectionem Dominicam discipuli tarde crediderunt, non tam illorum infirmitas, quam nostra ut ita dicam futura firmitas fuit. Ipsa namque resurrectio illius dubitantibus per multa argumenta monstrata est, quae dum nos legentes agnoscimus, quid aliud quam de illorum dubitatione solidamur. Petrus autem surgens currit ad monumentum, et 110.0192A| procumbens vidit linteamina sola posita et abiit secum mirans. Quod factum fuerat Lucas breviter de cursu Petri commemorat. Sed hoc quomodo gestum sit plenius exsequitur Joannes dicens etiam illum discipulum quem diligebat Jesus cucurrisse cum Petro, se videlicet insinuans. Unde quaeritur quomodo Lucas de Petro dicat: Et procumbens vidit linteamina sola posita, cum Joannes se potius hoc fecisse significet, Petrum vero introeuntem in monumentum vidisse non solum linteamina, sed et sudarium quod fuerat super caput ejus. Sed intelligendum est Petrum, primo procumbentem vidisse quod Lucas commemorat, Joannes tacet. Post autem ingressum, ut diligentius interiora dignosceret; ingressum tamen antequam Joannes intraret. Qui tamen ambo 110.0192B| perfecto amore adhaerent Redemptori suo, et ideo modo cum illo in gaudio regni coelestis simul cum sanctis angelis manentes laetabuntur in perpetuum. Amen. HOMILIA XXVI. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore, accesserunt ad Jesum discipuli Joannis dicentes: Quare nos et Pharisaei jejunamus frequenter, discipuli autem tui non jejunant? Superba interrogatio et plena de supercilio Pharisaeorum, certe ut aliud non dicamus reprehendenda jejunii jactantia. Nec poterant discipuli Joannis non esse sub vitio qui calumniabantur eum, quem sciebant magistri vocibus praedicatum, et jungebantur 110.0192C| Pharisaeis quos ab Joanne noverant condemnatos cum ait: Generatio viperarum, quis ostendit vobis fugere ab ira ventura? Ait illis Jesus: Nunquid possunt filii sponsi lugere quandiu cum illis est sponsus? Venient autem dies cum auferetur ab eis sponsus, et tunc jejunabunt. Si sponsus Christus, sponsa Ecclesia est. De hoc spiritali connubio apostoli sunt creati qui lugere non possunt, quandiu sponsam in thalamo vident, et sciunt sponsum esse cum sponsa. Quando vero transierunt nuptiae, et passionis ac resurrectionis tempus advenerit, tunc sponsi filii jejunabunt. Nonnulli putant idcirco post dies quadraginta passionis jejunia debere committi, licet statim dies Pentecostes et Spiritus sanctus adveniens indicet nobis festivitatem, 110.0192D| et ex hujus occasione testimonii Montanus, Prisca, et Maximilla etiam post Pentecosten faciunt quadragesimam, quod ablato sponso filii sponsi debeant jejunare. Ecclesiae autem consuetudo ad passionem Domini et resurrectionem per humilitatem carnis venit, ut spiritali saginationi jejunio corporis praeparemur. Juxta leges autem tropologiae sciendum, quod quandiu sponsus nobiscum est et in laetitia sumus, nec jejunare possumus nec lugere; cum autem ille a nobis propter peccata recesserit et avolarit, tunc indicendum jejunium est, tunc luctus recipiendus est. Nemo mittit commissuram panni rudis in vestimento veteri; tollit enim plenitudinem ejus de vestimento et 110.0193A| pejor scissura fit. Neque mittunt vinum novum in utres veteres, alioquin rumpentur utres et vinum effundetur, et utres peribunt. Sed in utres novos vinum novum mittunt et ambo conservantur. Quod dicit, hoc est: donec quis renatus fuerit, et veteri homine deposito per passionem meam novum hominem induerit, non potest severiora jejunii et continentiae sustinere praecepta, ne per austeritatem nimiam etiam credulitatem quam nunc habere videtur amittat. Duo autem exempla posuit, vestimenti et utrium veterum et novorum; veteres debemus intelligere scribas et Pharisaeos; plagula vestimenti novi et vinum novum praecepta evangelica sentire, quae non possunt sustinere Judaei ne major scissura fiat. Tale quid et Galatae facere cupiebant, ut cum Evangelio 110.0193B| praecepta legis miscerent, et in utribus veteribus mitterent vinum novum. Sed Apostolus ad eos loquitur: O insensati Galatae! quis vos fascinavit veritati non obedire? Sermo igitur evangelicus apostolis potius quam scribis et Pharisaeis est injungendus, qui majorum traditionibus depravati sinceritatem praeceptorum Christi non poterant custodire. Alia est enim puritas virginalis animae et nulla prioris vitii contagione pollutae, et aliae sordes ejus quae multorum libidini subjacuerit. Unde necesse est ut prius ab uno quoque abluantur sordes vitiorum et vetustas peccati per poenitentiam expurgetur, et sic Domini opitulante gratia virtutum scientia et spiritalis doctrinae Christo largiente conferatur, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti, per 110.0193C| omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXVII. DOMINICA II POST OCTAVAM PASCHAE. Lectio Epistolae B. Petri apostoli. Charissimi, obsecro vos tanquam advenas et peregrinos, etc. Advenae Latine dicuntur proselyti quo nomine appellabant Judaei eos qui de gentibus nati in Deum, credere et circumcisione accepta Judaico more juxta Dei legem vitam ducere noluerunt. De quorum numero fuere quidam eorum qui in die sancto Pentecostes quo apostoli Spiritum sanctum in ignis visione perceperunt, ad praedicationem eorum Christo crediderunt, dicente Scriptura quod Judaei quoque et proselyti adessent. Sed et nos si veraciter cum Propheta 110.0193D| Deo dicere possumus. Quoniam incolae nos sumus apud te in terra et peregrini sicut omnes patres nostri, ad nos quoque Epistolas beati Petri scriptas credere, et quasi nobis missas legere debemus. Abstinete vos a carnalibus desideriis, quae militant adversus animam. Dum concupiscentiis blandientibus caro enerviter subjugatur, jam vitiorum exercitus firmiter adversus animam armatur. Quos competenter advenas vocat et peregrinos, ut eo minus terrenis rebus animam supponant, quo se patriam in coelis habere meminerint. Namque hoc distare in hac vita inter electos solet et reprobos, quod electi peregrini nunc exsules exspectant futura, tantoque minus in praesenti gaudiis delectantur caducis, quanto futura 110.0194A| sine fine gaudia se sperant accipere, et in aeternum regnare cum Christo. At vero reprobi hic habent patriam, cujus solum vitae desideriis norunt inhiare. Ideoque post hanc vitam in exsilium relegantur perpetuum, ubi cunctis carentes voluptatibus, sola in tormentis patiantur adversa. Conversationem vestram inter gentes habentes bonam, ut in eo quod detrectant de vobis tanquam de malefactoribus, ex bonis operibus nos considerantes glorificent Deum in die visitationis. Plerumque contigit ut pagani qui fidem Christianorum vituperabant quare deos suos dereliquissent, postmodum considerantes castam eorum conversationem et invictum in Christo animum, cessarent eis detrahere, magisque Deum glorificare ac laudare inciperent qui bonitate 110.0194B| ac justitia cultorum suorum bonus esse probaretur et justus. Glorificent, inquit, Deum in die visitationis, hoc est, in tempore retributionis. Quanta vobis sit gloria per Deum donanda jam nunc agnoscant increduli, cum vos instanter per obstantia pericula illum sequi perspexerint. Subjecti estote omni humanae creaturae propter Deum. Omni humanae creaturae dicit omni dignitati hominum, omni personae, omni principatui cui vos divina dispositio subdi voluerit. Hoc est enim quod ait, propter Deum, quia non est potestas nisi a Deo, et qui potestati resistit, Dei ordinationi resistit. Quam creaturam subsequenter adjungens exponit: Sive regi, quasi praecellenti, sive ducibus, tanquam ab eo missis. 110.0194C| Ideo regi tantum ac ducibus, non autem et dominis dicit, quia hoc in loco illos specialiter ut praefati sumus instruit, qui sunt domini servorum; subsequenter vero, et servos quomodo dominis famulentur admonet. Docet ergo fideles famulos videlicet aeterni regis etiam mundi potestatibus subdi, ne vel in hoc fidei et religioni Christianae conditionis jura turbentur. Nam et ita recte potest intelligi quod dictum est, omni humanae creaturae, ut significetur et fidelibus et incredulis rerum dominis. Ad vindictam malefactorum, laudem vero bonorum. Non quod omnes qui a regibus mittuntur duces et malefactores punire et laudare bonos noverint, sed quae esse debeat actio boni ducis simpliciter narrat, hoc est, ut male facientes coerceat, ut bene agentes 110.0194D| remuneret; qui etiamsi injuste agit si bonos damnat, nihilominus ad laudem eorum pertinent quae facit, si patienter ejus stultitiae resistunt. Unde et Paulus dicit: Vis, inquit, non timere potestatem, bonum fac et habebis laudem ex illa. Non dicit ab illa, sed ex illa, quia etsi potestas te mundana non laudat, imo si etiam persequitur, si occidit gladio ut Paulum, si crucifigit ut Petrum, habebis ex illa laudem, dum ex eo quod illa malefacit in te justum et innoxium, tuae virtutis patientia coronam laudis meretur. Nam et hoc intendisse beatum Petrum in hac sententia verba sequentia docent quibus dicitur: Quia sic est voluntas Dei ut benefacientes obmutescere faciatis imprudentium hominum ignorantiam. Haec est 110.0195A| ergo laus bonorum ad quam duces a rege dicit missos dum ignorantia ducum imprudentium boni ad laudem suam perpetuam bene agendo utuntur. Quasi liberi et non quasi velamen habentes malitiae libertatem. Quasi liberi bona faciunt qui in exemplum Joseph patriarchae tametsi servitio deprimuntur hominum, servi esse vitiorum nulla arte compelluntur. At vero libertatem suam in velamen malitiae vertunt, qui quominus humani famulatus jugo cohibentur, eo latius peccatorum dominio mancipantur, et cum vitiis impune serviunt, libertatem vocant: hoc praetexunt nomine culpam. Potest autem juxta illud apostoli Pauli generaliter accipi. Vos in libertatem vocati estis, fratres; tantum ne libertatem in occasionem carnis detis. Liberi enim recte vocamur 110.0195B| quia per baptisma a peccatorum sumus nexibus absoluti, quia a daemonica servitute redempti, quia filii Dei effecti. Non tamen dono libertatis potiorem peccandi facultatem vel licentiam accipimus; quinimo si peccamus mox libertate perdita servi efficimur peccati; et quisque se ad hoc libertatem accepisse a Domino putat, ut licentius peccet, talis suam libertatem in velamen malitiae mutat. Vult enim nos beatus Petrus liberos esse a servitio culparum, ut servi creatoris nostri boni et fideles permanere possimus: unde subsequenter adjungit: Sed sicut servi Dei omnes honorate, fraternitatem diligite, Deum timete, regem glorificate. Monet ergo congruum cunctis impendere honorem et juxta imperium Domini Caesari quae Caesaris sunt, et Deo 110.0195C| reddere quae Dei sunt. Et bene inter alia fraternitatem diligere jubet liberos, ut eos quoque qui temporali conditione subjecti sunt, fratres sibi esse in Christo factos recolant, una cum ipsis Patrem invocantes, eum qui sine acceptione personarum judicat. Servi subditi estote in omni timore dominis, non tantum bonis et modestis, sed etiam dyscolis. Dyscolis indisciplinatis dicit, nomine ducto a Graeco eloquio, quia Graece schola vocatur locus in quo adolescentes litteralibus studiis operam dare, et audiendos magistros vacare solent: unde schola vacatio interpretatur. Denique in psalmo ubi canimus: Vacate et videte quomodo ego sum Deus, pro eo quod nos dicimus vacate in Graeco habetur scholaste. Scholastici sunt ergo eruditi; dyscoli, indocti et 110.0195D| agrestes; sed utrisque vult obedire subditos, explicans apertius quomodo nos supra omni humanae creaturae jusserit esse subjectos. Alia editio pro dyscolis difficiles habet, et sanctus antistes Fulgentius in opusculis suis sic ponit: Servientes cum timore non tantum bonis, sed etiam difficilioribus. Sed si bene facientes, et patientes sustinetis. Haec est enim gratia in Christo Jesu. Haec est ergo gratia apud Deum; in hoc enim vocati estis quia et Christus passus est pro nobis, relinquens nobis exemplum, etc. Notandum attentius quam summe conditionem servorum glorificet quos bene facientes et absque culpa vapulantes a dominis crudelibus et improbis imitatores esse Dominicae passionis affirmat. 110.0196A| Qui enim passionis Christi particeps benevolus et patiens esse voluerit in praesenti vita, sine dubio ejus gloriae in futura vita consors erit, ubi in ejus laudibus simul cum sanctis angelis in aeternum exsultans permanebit, ipso praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXVIII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore, dixit Jesus discipulis suis: Modicum et non videbitis me, et iterum modicum et videbitis me. Ad illos specialiter haec quae dicta sunt pertinent, qui ejus discipulatui praedicantis in carne adhaerere, 110.0196B| et post tristitiam passionis visa resurrectione et ascensione ejus laetificari meruerunt. Modicum etiam fuit ab illa hora illius noctis qua traditus est, in horam passionis, sive quando eum discipuli carnaliter videbant; et iterum modicum fuit quo clausus in sepulcro tertia die resurrecturus jacuit et illorum aspectibus videri non potuit: hoc est quod ait, Modicum et non videbitis me. Quod vero ait, Iterum modicum et videbitis me, significat post resurrectionem tempus, quo cum discipulis conversatus est, et illis multimoda ostensione apparuit usque dum ascendit in coelum illis videntibus, ut in Evangelio et Actibus apostolorum legitur. Et hoc est quod ait: Quia vado ad patrem. Ac si patenter dicat: Quia post modicum a vestris aspectibus in monumenti 110.0196C| claustro abscondar, et iterum post modicum, destructo mortis imperio, vobis intuendus apparebo, quia tempus est ut expleta dispensatione assumptae mortalitatis cum resurrectionis triumpho jam revertar ad Patrem. Haec vero verba Domini, ut diximus, illis speciatim qui ejus resurrectionem videre potuerunt conveniunt, quae apostoli tunc temporis non potuerunt intelligere. Et hanc illorum ignorantiam pius magister intelligens, subsequenter secundum animi illorum dubitationem respondit, quasi expositurus quid esset quod dixit: Modicum et non videbitis me; iterum modicum et videbitis me. Cognovit ergo Jesus qui volebant eum interrogare et dixit eis: De hoc quaeritis inter vos, quia dixi: Modicum et non videbitis me, et iterum modicum et videbitis 110.0196D| me? Amen, amen dico vobis, quia plorabitis et flebitis vos, mundus autem gaudebit; vos autem contristabimini, sed tristitia vestra vertetur in gaudium. Et ipsorum et totius Ecclesiae statui congruit. Plorabant quippe et flebant amatores Christi, cum illum comprehendi ab hostibus, ligari, ad consilium duci, damnari, crucifigi, mori et sepeliri viderent. Gaudebant mundi amatores, quos ab infima cogitatione mundum vocat Dominus, cum morte turpissima condemnarent illum, qui gravis erat eis etiam ad videndum. Contristabantur discipuli posito in morte, sed agnita etiam resurrectione tristitia illorum versa est in gaudium; visa est ascensionis potentia, jam majore gaudio sublevati laudabant et benedicebant Dominum, 110.0197A| ut Lucas evangelista testatur. Sed et cunctis fidelibus hic Domini sermo convenit, qui per lacrymas pressurasque praesentes ad gaudia aeterna pervenire contendunt. Qui seminant in lacrymis in gaudio metent; euntes ibant et flebant, quatenus in aeterna beatitudine laboris sui mercedem recipiant. Mundus autem, id est, mundi amatores gaudebunt, qui ad aeterna gaudia se praeparare per lacrymas et afflictiones despiciunt; vos autem contristabimini per labores et pressuras, sed tristitia vestra vertetur in eternae beatitudinis laetitiam. Mulier cum parit tristitiam habet, quia venit hora ejus. Mulierem dicit sanctam Ecclesiam, propter fecunditatem bonorum operum, et quia spiritales Domino filios gignere nunquam desinit; haec mulier 110.0197B| cum parit tristitiam habet, quia venit hora ejus. Cum autem peperit puerum, jam non meminit pressurae propter gaudium, quia natus est homo in mundum; quia nimirum sancta Ecclesia, quandiu in mundo spiritalium virtutum profectibus insistit, nunquam mundi tentationibus exerceri desistit. At cum devicto laborum certamine ad palmam pervenerit, jam non meminit pressurae praecedentis propter gaudium perceptae retributionis: non sunt enim condignae passiones hujus temporis ad superventuram gloriam quae revelabitur in nobis. Non meminit, inquit, pressurae propter gaudium, quia natus est homo in mundum. Sicut enim mulier nato in hunc mundum homine laetatur, ita Ecclesia nato in vitam futuram fidelium populo digna exsultatione repletur, 110.0197C| pro qua ejus nativitate multum laborans et gemens in praesenti quasi parturiens dolet. Nec novum debet cuiquam videri si natus dicitur, qui ex hac vita migraverit; quomodo enim nasci dicitur cum quis de utero matris procedens hanc in lucem egreditur, ita etiam rectissime potest natus appellari qui solutus a vinculis carnis ad lucem sublimatur aeternam. Unde et mos obtinuit ecclesiasticus ut dies beatorum martyrum sive confessorum Christi, quibus de saeculo transierunt, natales vocitemus, eorumque solemnia non funebria, sed natalitia dicantur. Et vos igitur nunc quidem tristitiam habetis; iterum autem videbo vos, et gaudebit cor vestrum, et gaudium vestrum nemo tollet a vobis. Quod de ipsis quidem discipulis facile intelligitur quia tristitiam 110.0197D| habuerunt passo ac sepulto Domino; sed peracta resurrectionis gloria gavisi sunt viso Domino, et gaudium eorum nemo tollit ab eis; licet pressuras ac persecutiones passi essent in hoc mundo, semper in spe gaudebant futurae retributionis pro eo quod digni essent pro nomine Jesu contumelias pati. Iterum autem videbo vos et gaudebit cor vestrum, et gaudium vestrum nemo tollet a vobis. Videt itaque electos post tristitiam Dominus cum eorum patientiam damnato impugnatore remunerat. Videbo vos, id est, cum assumpsero vos ad meipsum ut ubi sum ego et vos sitis, et in illa visione perpetuae gloriae gaudebit cor vestrum et gaudium vestrum nemo tollet a vobis, quia ibi nullus adversarius, nullus persecutor, 110.0198A| nemo qui tristitiam ingerat animis vestris, dum videbitur Deus deorum in Sion. HOMILIA XXIX. IN NATIVITATE SS. APOSTOLORUM PHILIPPI ET JACOBI. Lectio libri Sapientiae. Stabant justi in magna constantia adversus eos qui se angustiaverunt, et qui abstulerunt labores illorum. Narrat divina Sapientia qualis in extremo judicio sanctorum erit gloria, qualisque reproborum angustia cum viderint sanctos stantes ad dexteram Dei cum gloria incorruptionis et immortalitatis, pii judicis exspectantes sententiam, qua eos ad regnum invitat aeternum; se autem merito condemnari eo quod illos persecuti sunt, nec doctrinae eorum salubri obedire voluerunt, sed irridentes eos magis spreverunt, 110.0198B| nec honorem condignum illis praebuerunt, unde modo cum lectio legeretur audistis: Tunc stabunt, inquit, justi in magna constantia, adversus eos qui se angustiaverunt, et qui abstulerunt labores illorum, videntes turbabuntur timore horribili, et mirabuntur in subitatione insperatae salutis, gementes per angustiam spiritus, dicent inter se poenitentiam agentes: Hi sunt quos habuimus aliquando in derisu et in similitudine improperii. Nos insensati vitam illorum aestimabamus insaniam, et finem illorum sine honore. Quomodo ergo computati sunt inter filios Dei et inter sanctos sors illorum est? Tunc utique stabunt justi in magna constantia adversus persecutores suos qui eos poenis indebitis hic affecerunt, et labores illorum quasi stultos vituperaverunt, 110.0198C| quando claritate superna revelati judices erunt illorum secundum veritatem qui ante se injuste damnaverunt. Unde illi cum se subitanea commutatione viderint de gloria ad ignobilitatem perductos, et e contrario adversarios suos de afflictione temporali ad honorem supernum translatos, sera poentientia atque infructuosa tunc conquerentur quod antea dum licuit si vellent fructuose agere possent. Unde necesse est ut quicunque vitam suam negligenter duxit et peccatis servivit, ante terminum vitae praesentis poenitentiam condigne agat de malis commissis, et studeat operibus bonis per gratiam Dei, indulgentiam promereri peccatorum, et vitam consequi sempiternam largiente ipso Redemptore Domino nostro Jesu Christo, qui vult omnes homines salvos esse, 110.0198D| et ad agnitionem veritatis pervenire, regnans cum Spiritu sancto Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXX. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Non turbetur cor vestrum. Credite in Deum, et in me credite, etc. Ne mortem tanquam homines timerent, et ideo turbarentur, consolatur etiam eos Deum se esse contestans. Consequens est enim ut si in Deum creditis, et in me credere debeatis: quod non esset consequens, si Christus non esset Deus. In domo Patris mei mansiones multae sunt. Quia merita sanctorum 110.0199A| diversa sunt, ideo in domo Patris multae sunt mansiones. Nullus eorum alienabitur ab illa domo, ubi mansionem pro suo quisque accepturus est merito. Ideo non turbetur cor vestrum, nam unus denarius omnibus in vinea laborantibus, id est, omnibus in Ecclesia per fidem laborantibus vita dabitur aeterna. Sed multae mansiones diversas meritorum in una vita aeterna significant dignitates, eritque Deus omnia in omnibus, quia Deus charitas est. Sic enim quisque habet, cum amat in altero, quod ipse non habet, quia regnat in omnibus unitas charitatis. Si quo minus dixissem vobis, quia vado parare vobis locum. Quomodo ad illas mansiones membra pervenissent, si caput non praecessisset? Paravit nobis locum dum pro nobis mortuus est, et resurrexit, imo 110.0199B| ascendit in coelos. Haec omnia pro nobis fecit, ut nobis pararet locum in regno Patris sui. Si abiero et paravero vobis locum, iterum veniam ad vos. Si abiero per carnis absentiam, veniam per divinitatis praesentiam, in qua vobiscum ero usque ad consummationem saeculi. Vel etiam si abiero ascendendo ad coelos, veniam iterum judicare vivos ac mortuos: quod angeli attestati sunt dicentes: Hic Jesus qui assumptus est a vobis, sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in coelum. Sequitur: Et accipiam vos ad meipsum, ut ubi sum ego et vos sitis. Hoc est quod in sequentibus dixit: Volo, Pater, ut ubi sum ego, et isti sint mecum. Et quo ego vado, scitis, et viam scitis. Quo vado, id est, ad Patrem, et via qua venitur, scitur. 110.0199C| Dicit ei Thomas: Domine, nescimus quo vadis, et quomodo possumus viam scire? Videbatur ei nescire quod Christus convincit eum scire dum ait: Ego sum via, et veritas, et vita. Quasi dixisset: Si me scitis et viam scitis; et ego sum ad quem itur, id est, veritas, et ego sum vita in qua statur. Si me scitis et viam scitis, et quo ibo scitis, et ubi manseritis scitis. Qui ad Patrem vadunt per me vadunt, et qui ad Patrem veniunt ad me veniunt, quia et ego et Pater unum sumus, et in me manent, quia haec est vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum. Unde secutus est dicens: Nemo venit ad Patrem nisi per me. Exponens quid sit quod ait, ego sum via, statim subjungens: 110.0199D| Si cognovissetis me utique, et Patrem meum cognovissetis, quia ego sum veritas in vero Patre. Et amodo cognoscitis eum, et vidistis eum. Si me spiritaliter cognoscitis et videtis, illum cognoscitis et videtis, quia ego et Pater unum sumus. Unum natura non unus in persona. Dicit ei Philippus hoc non intelligens: Domine, ostende nobis Patrem, et sufficit nobis. Quasi aliquid melius esset Pater quam Filius in cujus esset visione sufficiens beatitudo. Quam vocem discipuli redarguit magister. Tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me? Non cognovistis me esse in Patre, et Patrem in me, Philippe? 110.0200A| Qui videt me, videt et Patrem. Qui me intelligit, utique et Patrem in me intelligit. Sed ideo magister discipulum arguebat, quoniam cor postulantis videbat. Tanquam enim melior esset Pater quam Filius, ita Philippus Patrem nosce cupiebat, et ideo nec Filium sciebat quo melius aliquid esse credebat. Ad hunc sensum corrigendum dictum est: Qui videt me videt et Patrem. Quomodo tu dicis: Ostende nobis Patrem? Video quomodo tu dicis: non alterum quaeris videre similem, sed illum putas esse meliorem. Non credis quia ego in Patre et Pater in me est? Cur inseparabiles separatim desideras nosce? Deinde non ad solum Philippum, sed ad eos pluraliter loquitur: 110.0200B| Verba quae ego loquor vobis a me ipso non loquor. Pater autem in me manens, ipse facit opera. Quid est, a me ipso non loquor? nisi a me ipso non sum qui loquor. Ei quippe tribuit quod facit, de quo est ipse qui facit. Pater enim Deus non est de aliquo, Filius autem Deus est quidem Patri aequalis, sed de Patre Deo. Ideo ille Deus sed non de Deo, et lumen sed non de lumine. Iste vero Deus de Deo, lumen de lumine. Denique adjungit et ait: Non creditis quia ego in Patre et Pater in me est? Alioqui propter opera ipsa credite. Ante solus Philippus arguebatur; nunc autem non ibi eum solum fuisse qui esset arguendus ostenditur; propter opera ipsa, inquit, credite, quia ego in Patre et Pater in me est. Neque enim si separati essemus inseparabiliter 110.0200C| operari ulla ratione possemus, sed quid est quod sequitur: Amen amen dico vobis, qui credit in me, opera quae ego facio et ipse faciet, et majora horum faciet, quia ego ad Patrem vado? Non se extollat servus super dominum, nec discipulus super magistrum. Majora quam ipse facit dixit eos esse facturos, sed sine illo, ut in sequentibus dixit, quid potuerunt facere? Sed quae sunt tandem ista majora? An forte quod aegros ipsis transeuntibus etiam eorum umbra sanabit? Majus est enim ut sanet umbra quam fimbria, illud per se, hoc per ipsos, sed utrumque in se; vel majora sunt opera apostolorum in omnium gentium salute, quam Christi tantummodo in salute Judaeorum, et hoc in paucissimis. Tamen utrumque et ille fecit, et salutem aliquorum in Judaea per se, 110.0200D| et salutem gentium per apostolos: Nec solum per apostolos, sed et per alios quoque praedicatores. Unde subjunxit et ait: Qui credit in me opera quae ego facio et ipse facit, et majora horum faciet. Non quo major sit magistro discipulus, vel domino servus, et adoptatus unigenito, et homo Deo, sed quod per illos ipse dignaretur eadem majora facere. Unde majora potuissent mox ostendit dicens: Qui credit in me opera quae ego facio et ipse faciet, et majora horum faciet. Continuo secutus adjunxit: Quia ego ad Patrem vado. Et quodcunque petieritis in nomine meo, hoc faciam. Qui dixit, faciet, post ait, faciam. Tanquam diceret: Non vobis hoc impossibile videatur; non 110.0201A| enim poterit esse major me qui credit in me: ideo majora non per se facit, sed per me qui in me credit. Nec est defectio potestatis, sed miseratio pietatis. Dives ergo ab eo recessit tristis, non recipiens verba salutis; apostolis igitur praedicantibus, multi divites pauperiem voluntate secuti sunt: ita quod ab illo audiens unus non fecit, fecerunt multi cum loqueretur per discipulos magister bonus. Ecce majora fecit praedicatus a credentibus quam locutus audientibus, sed hoc per praedicatores. Nunquid omnes qui credunt in eum praedicatores sunt? Tamen dicit qui credunt in eum opera facere majora. In hoc opere fidei faciemus opera Christi, quia et ipsum credere in Christum opus est; Christus autem operatur in nobis, non utique sine nobis. Prius ego facio 110.0201B| praeveniens gratia, deinde et ipse facit subsequens gratiam, quia facio ut faciat. Quae opera, nisi ut ex impio justus fiat? Fortasse majus est opera salutis nostrae nos per ipsum facere, quam verba salutis praedicare, quod ipse fecit sine nobis, dum haec dixit: Quia ego ad Patrem vado. Et quodcunque petieritis in nomine meo, hoc faciam. In his verbis magnam spem promisit orantibus. Sic ergo perrexit ad Patrem, ut non relinqueret indigentes, sed audiret petentes. Tamen non omnia petentes, sed quae ad salutem pertinent petentium. Ideo dixit: Si quid petieritis me in nomine meo, hoc faciam. Quid est in nomine meo? nisi in nomine Salvatoris. Si petieritis quae ad salutem pertinent vobis, in nomine meo petieritis. Quando enim delectant mala et non delectant 110.0201C| bona, rogare potius debemus Deum ut delectent bona quam ut concedantur mala. Qui ergo credit in eum, quodcunque petierit in nomine quod est illis datum qui credunt in eum, hoc facit, quo hoc sicut Salvator facit. Si autem qui in eum credit, aliquid per ignorantiam contra salutem suam petit, non in nomine Salvatoris petit, quia Salvator ei non erit; si quis ejus salutem impedi fecerit, non est ejus Salvator. Quid melius aut quid magis nobis prodest quam nosmetipsos salvari? Ideo petendum est ut fiat voluntas ejus in nobis, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXI. FERIA IV. Lectio Epistolae beati Joannis apostoli. 110.0201D| Charissimi, haec scribo vobis ut non peccetis, etc. Non sibi ipse contrarius est qui supra nos sine peccato nos vivere non perhibebat, nunc autem ideo scribere se nobis dicit, ut non peccemus. Sed ibi nos necessarie providendo salubriter nostrae fragilitatis admonuit, ne quis sibi quasi innocens placeat, et se de meritis extollendo plus pereat, hic consequenter hortatur ut si omni culpa carere nequimus, demus tamen operam quantam valemus, ne nos ipsi fragilitate nostrae conditionis negligenter agendo vivamus, sed contra omnia vitia strenue vigilanterque dimicemus, maxime majora et apertiora, quae, juvante Domino, facilius superare et cavere valeamus, ut 110.0202A| juxta quod Paulus ait, Tentatio nos non apprehendat nisi humana, hoc est, ea sola quam humana infirmitas ad integrum declinare non potest. Sed et si quis peccaverit, advocatum habemus apud Patrem Jesum Christum justum. Vide Joannes in quantum servet humilitatem, quam docet. Certe vir justus erat, et magnus qui de pectore Domini mysteriorum secreta bibebat. Non tamen dixit advocatum me habetis apud Patrem, sed advocatum, inquit, habemus; non dixit, habetis. Maluit se ponere in numero peccatorum, ut haberet advocatum Christum, quam ponere se pro Christo advocatum et inveniri inter damnandos superbos. Nec tamen dicendum, quia episcopi vel praepositi non petant pro populo; orat enim Apostolus pro plebe, orat plebs pro Apostolo, 110.0202B| qui dicit, orantes simul et pro nobis, ut Deus aperiat nobis ostium verbi. Et pro Petro orabat Ecclesia cum esset in vinculis Petrus, et exaudita est; quomodo et Petrus pro Ecclesia: quia omnia pro invicem membra orant, caput pro omnibus interpellat de quo scriptum est, Qui est ad dexteram Dei, qui etiam interpellat pro nobis. Unigenito enim Filio pro homine interpellare, est apud coaeternum Patrem seipsum demonstrare; eique pro humana natura rogasse, est eamdem naturam in divinitatis suae celsitudinem suscepisse. Interpellat igitur pro nobis Dominus non voce sed miseratione, quia quod damnare in electis noluit suscipiendo servavit. Et bene cum diceret advocatum nos apud Patrem habere Jesum Christum, addit justum. Justus namque advocatus 110.0202C| injustas causas non suscipit; qui tamen justos defendit in judicio, si nosmetipsos cognoscimus et accusamus injustos. Cur enim justus non sit, qui contra suam injustitiam jam per lacrymas saevit? Et ipse est propitiatio pro peccatis, qui per humilitatem interpellat pro nobis apud Patrem: Id est, per divinitatem propitiatur nobis cum Patre. Non pro nostris autem tantum, sed etiam pro totius mundi. Non pro illis solum propitiatio est Dominus, quibus tunc in carne viventibus scribebat Joannes, sed etiam pro omni Ecclesia, quae per totam mundi latitudinem diffusa est; a primo nimirum electio usque ad ultimum qui in fine mundi nasciturus est porrecta. Quibus verbis Donatistarum schisma reprobat, qui in Africae solum finibus Ecclesiam Christi 110.0202D| dicebant esse inclusam. Pro totius ergo mundi peccatis interpellat Dominus, quia per totum mundum est Ecclesia, quam suo sanguine comparavit. Neque huic verbo repugnat quod in sequentibus dixit: Et mundus totus in maligno, id est, antiquo hosti, suppositus est. Quod etiam per totum mundum sunt qui maligno, id est, antiquo hosti famulentur. Et in hoc scimus quoniam cognovimus eum, si mandata ejus observemus. Quae mandata dicat in sequentibus aperit, id est, charitatem. Qui dicit eum se nosse, et mandata ejus non custodit, mendax est et in eo veritas non est. Christus veritas appellatur: Ego sum, inquit, via et veritas et vita. Frustra ergo nobis in eo applaudimus cujus 110.0203A| mandata non facimus, nec grande putemus unum Deum nosse, cum et daemones credant et contremiscant. Quid sit autem veraciter Deum nosse subsequenter ostendit dicens: Qui autem servat verbum ejus, vere in eo charitas Dei perfecta est. Ille itaque vere Deum novit, qui ejus mandata servando charitatem ejus se habere comprobat; hoc est enim Deum nosse, quod amare. Nam quisquis eum non amat, profecto ostendit quod quam sit amabilis non novit, quam sit suavis Dominus et dulcis gustare ac videre non didicit, qui ejus placere conspectibus continua intentione non satagit. Et in hoc scimus quoniam in ipso sumus. Qui dicit se in ipso manere, debet, sicut ille ambulat, et ipse ambulare, id est, per dilectionem nimiam etiam pro 110.0203B| inimicis orare, dicens: Pater, ignosce illis; sed et prospera mundi cuncta forti animo contemnere, libenter irrisiones et opprobria tolerare, sicut et ipse dicit: Si quis vult venire post me, abneget seipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me. Charissimi, non mandatum novum scribo vobis, sed mandatum vetus quod habuistis ab initio. Mandatum vetus est verbum quod audistis; iterum mandatum novum scribo vobis. Eadem charitas et mandatum vetus quia ab initio commendata, et mandatum novum quia tenebris ejectis desiderium novae lucis infundit; unde recte subditur: Quod est verum et in ipso, et in vobis, quoniam tenebrae transierunt et lumen verum jam lucet. Ecce unde novum quia tenebrae ad veterem hominem, lux vero ad novum hominem pertinet. 110.0203C| Denique dicit apostolus Paulus: Exuite veterem hominem et induite novum. Et iterum: Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino. Felix ille est qui veteris hominis actus respuens novi hominis conversationem recte appetit, quoniam juxta illud quod scriptum est: Omnis qui male agit, odit lucem, et non venit ad lucem, ut non arguantur opera ejus. Qui autem facit veritatem venit ad lucem, ut manifestentur opera ejus, quia in Deo sunt facta, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXII. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. 110.0203D| In illo tempore, facta est quaestio ex discipulis Joannis cum Judaeis de purificatione, etc. Zelantes discipuli Joannis magistrum, quia pluriores audiebant concurrere ad baptismum Christi, et praeferre Judaeos baptismo Joannis baptismum Christi, ita ut novissime ventum sit ad ipsum Joannem, ut solveret quaestionem quam habuerunt discipuli ejus cum Judaeis de discretione inter baptismum Christi et baptismum Joannis, et dixerunt ei: Rabbi, qui erat tecum trans Jordanem, ecce hic baptizat et omnes veniunt ad eum. Quasi indignantes quod pluriores venissent ad baptismum Christi dixerunt: Omnes veniunt ad eum et te dimittunt, dum 110.0204A| tuo baptismo baptizatus est ille, ad cujus baptismum omnes modo convenerunt. Respondit et dixit: Non potest homo accipere quidquam, nisi ei fuerit datum de coelo. Vos mihi testimonium perhibetis quod dixerim: Ego non sum Christus. Si meo testimonio credatis, scitote me non esse Christum; sed illum et illius baptismum esse, in quo remissio est peccatorum, et Spiritus sanctus datur, non meum in quo tantummodo poenitentia dabatur, et fides in eum de quo querimoniam nunc habetis. Non potest homo aliquid accipere, nisi fuerit illi datum de coelo. Ministerium accepi quod mihi datum fuit de coelo; preco sum, ille judex; ego servus, ille dominus; ille sponsus, ego amicus sponsi; illum oportet crescere, me autem minui; veniebam illi 110.0204B| viam parare, non me exaltare; ego vox clamantis, ille Verbum Patris; qui post me venit, ante me factus est, id est, dignitate praelatus est mihi, cujus ego non sum dignus corrigiam calceamenti ejus solvere, id nativitatis illius, qua ex virgine natus venit in mundum enarrare mysterium. Audistis testimonium meum; credite testimonio meo; concurrite ad illum in cujus baptismo est remissio peccatorum. Iste Joannes tantae auctoritatis habebatur, ut a populo Christus putaretur. Sed ille falsum respuit honorem, ut solidam potuisset habere veritatem. Noluit de se jactare quod non fuit, ne sine eo esset qui semper fuit. Qui habet sponsam sponsus est. Ego non sum sponsus, sed quid sum? Amicus sponsi, gaudens in voce 110.0204C| illius. Quis est sponsus? Ille de quo dicitur: Rex omnis terrae Deus, et adorabunt eum omnes reges terrae, omnes gentes servient ei. Ille sponsus verus. Sponsa vero sancta Ecclesia, ex omnibus congregata gentibus, de qua Apostolus ait: Desponsavi vos uni viro virginem castam exhibere Christo. Amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter vocem sponsi, non sibi gaudium facit de se; qui enim vult gaudere de se tristis erit; qui autem de Deo gaudere vult, semper gaudebit, quia Deus sempiternus est. Talem se dixit Joannes. Propter vocem sponsi gaudebit amicus sponsi, ait, non propter vocem suam. Et stat et audit eum. Si ergo cadit non audit eum. De illo quondam qui cecidit dictum est, et in veritate non stetit, de diabolo 110.0204D| dictum est. Ergo stare debet amicus sponsi et audire. Quid est stare? Permanere in gratia ejus quam accepit, et audit vocem ad quam gaudeat. Sic erat Joannes: noverat unde gaudebat, non sibi arrogabat quod ipse non erat; sciebat illuminatum se, non illuminatorem. Illum oportet crescere, me autem minui. Quid est hoc? Illum oportet exaltari, me autem humiliari. Magnum hoc sacramentum est. Antequam veniret Dominus Jesus, gloriabantur homines de se; venit ille homo ut minueretur hominis gloria, et augeretur gloria Dei. Etenim venit ille sine peccato et invenit omnes cum peccato. Si sic venit ille ut dimitteret peccata, Deus largiatur, homo confiteatur. Etenim 110.0205A| confessio hominis humilitas, hominis miseratio, Dei altitudo. Si ergo venit ille dimittere peccata, agnoscat homo humilitatem suam, et Deus faciet misericordiam suam. Qui desursum venit super omnes est, id est, Christus. Qui autem est de terra, de terra loquitur, id est, Joannes. Quomodo ergo de terra loquitur? Omnis homo terrenus est, et dum terrena loquitur, de terra loquitur, qui vero illuminatus est ab eo qui est lumen verum, de divinis loquitur. Qui de coelo venit super omnes est, Dominus Jesus Christus de quo superius dictum est: Nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit, filius hominis, qui est in coelo; est autem super omnes. Et quod vidit et audivit, hoc loquitur. Habet 110.0205B| enim et Patrem ipse Filius Dei; habet et Patrem et audivit a Patre. Quod vidit et audivit illud testatur, et testimonium ejus nemo accipit. Si nemo, ad quid venit? Quorumdam ergo nemo est. Quidam populus praeparatur ad iram Dei, damnandus cum diabolo, quorum nemo accipit testimonium Christi. Nam si omnino nemo nullus homo, quid est quod sequitur Qui accipit testimonium ejus, signavit quia Deus verax est. Certe ergo nemo, si tu ipse dicis, qui accepit testimonium ejus, signavit quia Dominus verax est. Quem enim misit Deus, verba Dei loquitur. Ipse est verax, ipse est Deus et Dominus noster Jesus Christus, de quo Apostolus ait: Postquam venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum, factum 110.0205C| ex muliere, factum sub lege. Quem enim misit Deus, verba Dei loquitur; hoc utique de Christo dicebat, ut se ab illo distingueret. Non enim ad mensuram dat Deus spiritum. Audi Apostolum dicentem: Secundum mensuram donationis Christi hominibus ad mensuram dat. Unico Filio non dat ad mensuram; quomodo hominibus ad mensuram. Alii quidem datur per Spiritum sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eumdem Spiritum, alii fides in eodem Spiritu, alii prophetia, alii judicatio spirituum, alteri genera linguarum alii dona curationum. Pater diligit Filium. Quare enim? Pater diligit Joannem, et tamen non omnia dedit in manu ejus; Pater diligit Paulum, et tamen non omnia dedit in 110.0205D| manu ejus. Pater diligit Filium, sed quomodo pater filium, non quomodo dominus servum; sed quomodo unicum, non quomodo adoptatum. Itaque omnia dedit in manu ejus. Quid est omnia? Ut tantus sit Filius, quantus est Pater. Dominus enim, Pater et Filius, et Spiritus sanctus, unus et omnipotens est Deus, cujus est una voluntas, una potestas, qui in tribus exstat personis et una substantia vivens et regnans per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXIII. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore, dixit Jesus discipulis suis: Ego 110.0206A| lux in mundum veni ut omnis qui credit in me in tenebris non maneat. Dixit quodam loco discipulis suis: Vos estis lumen mundi: non potest abscondi civitas super montem constituta; neque accendunt lucernam et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt. Sic luceat lumen vestrum coram hominibus, ut videant opera vestra bona et glorificent Patrem vestrum, qui in coelis est. Non tamen dixi vobis: Lux venistis in mundum, ut omnis qui credit in vos in tenebris non maneat. Nusquam hoc legi posse confirmo. Lumina ergo sunt omnes sancti, sed credendo illuminantur ab eo, a quo si quis recesserit, tenebrabitur. Lumen autem illud quod illuminatur a se, recedere non potest, quia incommutabile 110.0206B| omnino est. Cum autem dicit, Omnis qui credit in me in tenebris non manet, satis manifestat omnes se in tenebris invenisse; sed ne in eis tenebris remaneant in quibus inventi sunt, debent credere in lucem quae venit in hunc mundum, quia per illam factus est mundus. Et si quis audierit, inquit, verba mea et non custodierit, ego non judico eum. Audite quomodo dicit Filius, Ego non judico eum, cum dicat alio loco: Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio, nisi quod intelligendum est quod sequitur: Non enim veni, inquit, ut judicem mundum, sed ut salvum faciam mundum. Nunc ergo est tempus misericordiae; post erit judicii, quia misericordiam, inquit, et judicium cantabo tibi, Domine. Sed de ipso 110.0206C| etiam futuro novissimo judicio videte quid dicat: Qui spernit me, et non accipit verba mea, habet qui judicet eum; sermo quem locutus sum, ille judicabit eum in novissimo die. Ait ergo: Qui spernit me et non accipit verba mea, habet qui judicet eum; sermo quem locutus sum, ille judicabit eum in novissimo die. Non ait: Qui spernit me, et non accipit verba mea, ego non judico eum in novissimo die. Venit ergo Filius Dei ad salvandum, non ad judicandum. Ideo dixit, non judico eum, id est modo, id est in praesenti, sed judico eum in novissimo die. Cum enim dixisset, Qui spernit me, et non accipit verba mea, habet qui judicet eum, exspectantibus quisnam ille esset, cautus adjunxit: Sermo quem locutus sum, ille judicabit eum in novissimo die. Seipsum quippe locutus est, seipsum 110.0206D| annuntiavit, seipsum januam posuit, qua ipse ad oves pastor intraret. Aliter itaque judicabuntur qui non audierunt, et qui audierunt et contempserunt. Qui enim sine lege peccaverunt, ait Apostolus, sine lege peribunt; et qui in lege peccaverunt, per legem judicabuntur. Quia ego, inquit, ex me non sum locutus. Idem se dicit non locutum ex seipso. Jam hoc saepe diximus quod Filius a se non est, sed a Patre; ideo adjunxit: Sed qui misit me Pater, ipse mihi mandatum dedit quid dicam et quid loquar. Non enim locorum spatio, non syllabarum expressione, non vocali sono Pater Filio loquitur, ut Filius mandatum Patris audiat, 110.0207A| sicut filius hominis ab homine audire solet quid pater mandet illi; sed unicus Filius est Verbum Patris et sapientia Patris, in illo sunt omnia mandata Patris, neque enim mandatum Patris aliquando Filius nescivit, ut eum necesse esset ex tempore habere quod accepit ut nascendo acciperet, dederitque illi gignendo Pater quod non haberet, sed eum genuit vitam habentem, sicut superius ait: Sicut Pater habet vitam, sic dedit et Filio vitam habere in semetipso, id est, genuit Filium vitam habentem in semetipso, sic dicit hic, Sicut mandatum dedit mihi Pater; et quia aeterna est ipsa nativitas, nunquam non fuit Filius, qui est vita; et sicut est vita aeterna, ita et mandatum: non quod Filius non habeat Pater dedit, sed sicut dixi, in sapientia Patris, quod est Verbum 110.0207B| Patris, omnia mandata sunt Patris. Sequitur enim: Et scio quia mandatum ejus vita aeterna est. Si ergo vita aeterna est ipse Filius, et vita aeterna est mandatum Patris, quid aliud dictum est quam, Ego sum mandatum Patris? Proinde et id quod adjungit et dicit: Quae ego loquor sicut mihi dixit Pater, sic loquor, non accipiamus, dixit mihi, quasi verbo locutus sit unico Verbo, aut egeret Dei verbis Deus Verbum. Dixit ergo Pater Filio, Sicut dedit Filio vitam, non quod nesciebat vel non habebat, sed ipse Filius erat. Quid est autem, Sicut dixit mihi sic loquor, nisi verbum loquor? Ita ille dixit ista ut verax, iste loquitur ut veritas; verax autem genuit veritatem. Quid ergo jam diceret veritati? Non enim imperfecta erat veritas cui verbum aliquod adderetur; dixit 110.0207C| ergo veritati quia veritatem genuit. Porro ipsa Veritas sic loquitur ut ei dictum est, sed intelligentibus quos docet ut nata est; ut autem crederent homines quod intelligere nondum valent, ex ore carnis verba sonuerunt, et abierunt transvolantis soni peractis morulis temporum suorum. Sed res ipsae quarum signa sunt soni, tractae quodammodo in eorum memoriam qui audierunt, etiam ad nos per litteras, quae visibilia signa sunt, pervenerunt. Non sic loquitur Veritas intelligentibus mentibus, intus loquitur, sine sono instruit, intelligibili voce profundit. Qui ergo potest in ea videre nativitatis ejus aeternitatem, ipse illam sic audit loquentem. Sicut ei dixit Pater quid loqueretur, excitavit nos ad magnum desiderium interioris dulcedinis suae. Sed crescendo 110.0207D| capiamus, ambulando crescamus, proficiendo ambulemus, ut pervenire possimus per seipsum ad seipsum, seipso ducente nos et promittente nobis. Ego sum via, et veritas, et vita: via quaerentibus, veritas invenientibus, vita permanentibus. Ipse enim vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXIV. DOMINICA III POST OCTAVAM PASCHAE. Lectio Epistolae B. Jacobi apostoli. Charissimi, omne datumoptimum et omne donum perfectum, desursum est descendens a Patre luminum, etc. Postquam docuit vitia quibus tentamur non a Deo nobis, sed a nobis ipsis inesse, ostendit e contra 110.0208A| quod quidquid boni agimus, hoc a Deo donante percepimus. Inde etenim Patrem luminum appellat, quia auctorem novit spiritalium charismatum, cui consonat illud Apostoli: Quid enim habes quod non accepisti? Apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio. Quia in Dei natura mutabilitas non est, neque lumen ejus sicut lumen hujus mundi aliqua vicissitudinis umbra intercidit. Liquet utique, quia sola nobis dona lucis, et non etiam tenebras mittit errorum. Voluntarie enim genuit nos verbo veritatis. Et Dominus in Evangelio: Non vos me elegistis, inquit, sed ego elegi vos. Et in Osee propheta: Diligam vos spontanee. Quia ergo dixerat: Omne datum optimum 110.0208B| et omne donum perfectum a Deo descendere, consequenter astruit addendo quia non nostris meritis sed suae beneficio voluntatis per aquam regenerationis de filiis tenebrarum nos in filios lucis mutaverit. Ut simus initium aliquod creaturae ejus. Ne in eo quod ait genuit, hoc nos fieri putaremus quod ipse est, ideo principatum quemdam creaturae nobis hac adoptione concessum ostendit. Hos etenim versiculos quidam ita transtulit: volens genuit nos verbo veritatis ut simus primitiae creaturarum ejus, id est, ut caeteris quas cernimus creaturis simus meliores. Primitias namque frugum et animantium consecrari lex praecipit, primitias auri et argenti ad opus tabernaculi jussit conferri, id est, optima quaeque in metallis; et de antiquo Dei populo dixit propheta Jeremias: 110.0208C| Sanctus Israel Domino, primitia frugum ejus. Scitis, fratres mei dilecti. Notissimum, inquit, vobis est, quod a vobis ipsis habuistis ad vitia labi, a Domino autem vos illustrari, non vestra promissione, sed superna gratia vos praeveniente contigit. Sit autem omnis homo velox ad audiendum, tardus ad loquendum, et tardus ad iram. Hinc auditorem moralibus instruit praeceptis, et recte primo admonet aurem quemque citius accommodare docenti, sero autem os ad docendum aperire: quia stultum est quemlibet quae ipse non didicerat aliis velle praedicare. Qui ergo sapientiam diligit, primo ut supra admonuit, hanc a Deo postulet, dehinc magistrum humilis veritatis auditor inquirat, et inter agendum suam cautissime linguam non solum ab otiosis sermonibus 110.0208D| coerceat, verum et ipse quam et nuper didicit veritatem praedicandam contineat. Hinc Salomon de distantia temporum scribens ait: Tempus tacendi, et tempus loquendi. Hinc Pythagorici, naturalis scientiae magisterio praediti, auditores suos per quinquennium jubent silere et sic demum praedicare permittunt. Et tardus ad iram. Quia maturitas sapientiae non nisi tranquilla mente percipitur; scriptum est enim, quia Ira in sinu stulti requiescit. Non ita velocitatem irae vetat ut hujus tarditatem approbet, sed hoc potius admonet, ut et ejus hora perturbationis ac litium ne nobis ira subripiat caveamus; aut si forte surripuerit, intra oris septa ejus cohibeamus impetum, et exacta hora discriminis liberius 110.0209A| eam ad integrum a nostro corde per tempus expurgemus; vel certe tardos ad iram nos esse praecipit, ut non quaslibet ob causas securitatem nostri vultus in austeritatem vertamus, sed certa existente ratione, verbi gratia, si aliter corrigi proximos, maxime qui nobis commissi sunt, non posse cernamus, severitatem erga eos verbi vel etiam judicii districtioris exhibeamus, manente tamen, quantum natura humana patitur, statu nostrae mentis sereno. Credo Phinees Samuel, Elias et Petrus tardi fuerunt ad iram, et tamen peccantes vel verbo vel gladio peremerunt. Sed et Moyses, cum esset vir mitissimus, exivit a Pharaone, quem incorrigibilem vidit, iratus, minis comminatus ei poenam, quam et opere patravit. Ira enim viri justitiam Dei non operatur. Facilis est 110.0209B| sensus: quod quia qui iracundiae vitiose incautus subjugat, etsi hominibus justus apparet, in divino tamen examine nondum perfecte justus est. Verum aptius potest intelligi quod a Domino dictum est: Tu autem, Domine virtutum, cum tranquillitate judicas. Qualiscunque judex homo amissa mentis tranquillitate delinquentem judicat, etiamsi juste judicat, justitiam tamen divini examinis, in quam perturbatio cadere nescit, imitari non potest. Propter quod abjicientes omnem immunditiam et abundantiam malitiae, in mansuetudine suscipite verbum insitum. Primo et corpus et mentem a vitiis jubet expurgari, ut digni existere possint qui verbum salutis percipiant. Qui enim non declinat prius a malo, non potest facere bonum. Omnem quippe immunditiam et carnis 110.0209C| et animae nuncupat; malitia autem proprie interioris hominis pravitatem respicit. Suscipite, inquit, insitum verbum, id est, verbum Dei, quod vestris cordibus praedicando imponimus, vos discendo suscipite; vel certe ita sentiendum: Verbum quod vobis in die resurrectionis insitum est, quando voluntarie genuit nos Deus, jam nunc perfectius suscipite, etiam operibus implendo quod jam in mysterio tenetis. Quod potest salvare animas vestras. Etiamsi in corpore tentationes patiamini, vel a perfidis morte consumamini, tamen vita futura praestabitur vobis cum sanctis angelis in luce perpetua. HOMILIA XXXV. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. 110.0209D| In illo tempore, dixit Jesus discipulis suis: Vado ad eum qui me misit, et nemo ex vobis interrogat: Quo vadis? Significat sic se iturum ad eum qui misit illum, ut nullus interrogaret quod palam fieri visu corporis cernerent. Nubes enim suscepit eum quando ascendit ab eis, et cum euntem in coelum viderunt, non verbis quaesierunt, sed oculis deduxerunt. Sed quia haec locutus sum vobis, tristitia implevit cor vestrum. Videbat utique quid illa sua verba in eorum cordibus agerent, spiritalem quippe nondum habentes interius consolationem quam per Spiritum sanctum fuerant habituri, id quod exterius in Christo videbant amittere metuebant. 110.0210A| Sed ego veritatem dico vobis, expedit vobis ut ego vadam. Expedit ut forma servi vestris subtrahatur aspectibus quatenus amor divinitatis aptius vestris infigatur mentibus. Expedit ut notam vobis formam coelo inferam, quatenus per hoc majore desiderio illuc suspiretis. Si enim non abiero, Paraclitus non veniet ad vos; si autem abiero, mittam eum ad vos. Non quia non poterat ipse in terra positus dare Spiritum discipulis, haec loquitur, cum aperte legatur quia post resurrectionem apparens eis insufflavit et dixit eis, Accipite Spiritum sanctum, sed quia, ipso in terra posito et corporaliter conversante cum eis, non valebant ad eum erigere mentem, ad sitienda munera gratiae coelestis. Ascendente autem illo ad coelos et 110.0210B| illi pariter omne desiderium suum in illo transferebant. Ideo capaces Spiritus sancti jam facti erant, non ultra de morte ejus contristati, sed de promissionis ejus spe laetati. Patet autem, nec laboriosa expositione indiget, cur eumdem Spiritum paraclitum, id est consolatorem, cognominaverit, quia nimirum corda discipulorum quae recessus ipsius moesta reddidisset, hujus consolaretur et recrearet adventus. Non quod antea Spiritus sanctus non esset in cordibus discipulorum vel etiam in antiquorum sanctorum, sed manifesta plenitudine ante sic non fuit datus, quomodo post ascensionem die decima in centum viginti nomina transmissus legitur. Sed in nullo opere cujuslibet personae Patris, vel Filii, et Spiritus sancti, totius sanctae Trinitatis operatio 110.0210C| defuit; sed oportebat ita insinuari Trinitatem ut quamvis nulla esset diversitas substantiae, sigillatim tamen commendaretur distinctio personarum. Et cum venerit ille, arguet mundum. Quid est quod dixit, Cum venerit ille, arguet mundum? Nunquid non Christus, dum esset in mundo, non arguit mundum de his omnibus quae sequuntur. Sed Christus solam Judaeorum gentem arguit, Spiritus vero sanctus in discipulis ejus toto orbe diffusus, non unam gentem intelligitur arguisse, sed mundum. In quo arguit? In eo quia per Spiritum sanctum charitas diffusa est in cordibus eorum, quae foras mittit timorem ut non metuerent mundum, id est, amatores mundi arguere. 110.0210D| De peccato, et de justitia, et de judicio. Quam sententiam ipse Christus exposuit dicens: De peccato, quoniam non credunt in me. Peccatum incredulitatis quasi speciale posuit, quia sicut fides origo virtutum, ita solidamentum est vitiorum in incredulitate persistere, Domino terribiliter attestante qui ait: Qui autem non credit jam judicatus est, quia non credit in nomine unigeniti Filii Dei. Judicatus dixit, id est, damnatus. De justitia vero, quia ad Patrem vado, etiam non videbitis me. Justitia discipulorum Christi erat quod Dominum, quem verum hominem cernebant, verum quoque Dei Filium esse crediderunt; et quem sibi corporaliter ablatum noverant, certo semper amore colebant. Justitia caeterorum fidelium, id est, eorum 110.0211A| qui Dominum in carne non viderunt, haec est, quod eum quem corporali intuitu nunquam viderunt, Deum et hominem verum corde credunt ac diligunt. De qua profecto justitia fidei arguuntur infideles, cur ipsi videlicet. cum similiter verbum vitae audirent, noluerint credere in justitiam. Neque enim nequitia malorum ex sua solum pravitate, sed etiam ex comparatione justorum, quam statim damnandi sint denuntiat. Arguit ergo mundum Spiritus sanctus de peccato. quia non crediderit in Christum. Arguit et de justitia credentium, quia exemplum eorum sequi noluerit, qui hunc ad Patrem ascendisse, neque ultra corporaliter in terris conversaturum esse sciebant, nec tamen ab ejus dilectione poterant ulla ratione separari. Hoc est enim quod ait, quia 110.0211B| ad Patrem vado, et jam non videbitis me. Non videbitis me, postquam ascendero, qualem nunc videre soletis carne mortali et comprehensibili circumdatum. Sed in majestate ad judicium venientem, et, peracto judicio, in majori gloria cum sanctis apparentem. Sequitur: De judicio autem, quia princeps mundi hujus judicatus est. Principem mundi diabolum dicit, qui primatum habet in cordibus infidelium, quos hic mundi nomine voluit intelligi, qui ordine perverso mundum potius quam mundi creatorem diligunt; qui judicatus est a Domino, qui ait: Videbam Satanam sicut fulgur cadentem de coelo. Judicatus est ab eo cum et ipse daemonia ejiceret, et discipulis daret potestatem calcandi supra omnem virtutem inimici. Arguitur 110.0211C| itaque mundus de judicio, quo diabolus est judicatus, quando homines ne Dei voluntati resistere praesumant, exemplo damnati propter superbiam terrentur archangeli. Credant itaque homines in Christum, ne arguantur de peccato infidelitatis suae, quo peccato omnia peccata detinentur. Transeant in numerum fidelium ne arguantur de justitia eorum quos justificatos non imitantur. Caveant futurum judicium ne cum mundi principe judicentur quem judicatum imitantur. Etenim ne sibi existimet parci superbia dura mortalium, de superborum supplicio terrenda est angelorum. Adhuc multa habeo vobis dicere, sed non potestis portare modo. Cum autem venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem. Certum est autem 110.0211D| quod, veniente desuper Spiritu, apostoli majorem multo scientiam veritatis quam carnales eatenus potuere consecuti sunt, et majore desiderio certandi pro veritate succensi sunt. Non tamen putandum est in hac vita quempiam omnem veritatem posse comprehendere. Unde et ipse beatus Paulus apostolus, qui ad tertium coelum raptus est, et ibi audivit arcana verba quae non licet homini loqui, ait: Ex parte cognoscimus, et ex parte prophetamus; cum autem venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est. Intelligendum est ergo quod ait de Spiritu, Docebit vos omnem veritatem, quasi diceret: Diffundet in cordibus vestris charitatem, quae vos omnem veritatem faciat amare: cujus magisterio 110.0212A| intus edocti, proficiatis de virtute in virtutem, dignique efficiamini pervenire ad vitam, in qua vobis aeterna claritas summae veritatis et verae sublimitatis, id est, contemplatio vestri conditoris appareat. Non enim a semetipso loquetur, sed quaecunque audiet loquetur. Non enim Spiritus loquetur a semetipso, fortasse quia non est a semetipso, sed a Patre. Nam Filius natus est a Patre, et Spiritus sanctus procedit a Patre. Non enim loquitur a semetipso, id est, sine Patris et Filii communione. Non enim divisus est Spiritus sanctus a Patre et Filio, sed unum opus est Patris, et Filii, et Spiritus sancti. Sed quaecunque audiet loquetur. Audiet videlicet per unitatem substantiae et proprietatem scientiae. Non enim loquitur a semetipso, quia non est a semetipso: 110.0212B| Pater quippe solus de alio non est, Filius a Patre genitus est, et Spiritus sanctus a Patre procedens. Ab ipso enim audiet Spiritus sanctus a quo procedit, quia non est a seipso, sed ab illo a quo procedit. A quo illi est intelligentia, ab illo utique et scientia: ab illo igitur audientia, quod nihil est aliud quam scientia. Quod vero adjunxit: Et quae ventura sunt annuntiabit vobis. Constat enim nonnullos sanctorum in Spiritu sancto futura praedixisse. Sed tamen altius sunt haec verba Domini consideranda, quae omnibus sanctis communia esse possunt. Igitur Spiritus adveniens quae ventura sunt annuntiabit, cum gaudia nobis patriae coelestis ad memoriam reducit, cum festa illa supernae civitatis per donum nobis suae aspirationis innotuit. 110.0212C| Ventura nobis annuntiat, cum nos a delectatione praesentium abstrahens, promissum in coelis regnum nostris cordibus desiderandum inflammat. Ille me clarificabit, quia de meo accipiet et annuntiabit vobis. Spiritus clarificabit Christum, quia per eum ea charitas in cordibus discipulorum accensa est, ut abjecto timore carnali effectum resurrectionis ejus constanter praedicarent, qui paulo ante tempore passionis pavidi fugerant. Unde scriptum est: Et repleti sunt omnes Spiritu sancto, et loquebantur verbum Dei cum fiducia. Spiritus clarificavit Christum, cum impleti gratia spiritali doctores sancti tot et tanta miracula in nomine Christi fecerunt, quibus orbem totum ad fidem Christi converterent, 110.0212D| tot ac tanta pro Christi nomine passionum certamina pertulerunt. Clarificat, dum charitatem in cordibus nostris diffundit, aeternae patriae amorem inspirat. Quia de meo accipiet et annuntiabit vobis, id est, de meo Patre. De Patre accipit Spiritus sanctus, quia de Patre procedit, de quo et Filius natus est. Qui vero de nullo natus est, et de nullo procedit, Pater est solus. Omnia quaecunque habet Pater, mea sunt. Propterea dixi: Quia de meo accipiet et annuntiabit vobis. De his dixit quae ad ipsam Patris divinitatem pertinent, in quibus ille est aequalis Patri, in qua Spiritus sanctus aequalis est Patri et Filio, qui una substantia, una natura, una majestas, una gloria, una aeternitas est Patris, et Filii, et Spiritus sancti, 110.0213A| et est unus Deus omnipotens, invisibilis et incomprehensibilis omni creaturae, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus. In nomine justitiae et in Spiritus sancti dono et missione, istarum duarum fit concordia lectionum. Beatus qui intelligit veritatem et sequitur justitiam, quia si in hoc permanserit, simul cum Christo in aeternum gaudebit. HOMILIA XXXVI. IN INVENTIONE SANCTAE CRUCIS. Lectio Epistolae B. Pauli ad Galatas. Fratres, confido in vobis in Domino, quod nihil aliud sapietis, etc. Hac spe dicit se confidere, de his quia non sponte erraverunt. Qui autem conturbat vos, portabit judicium, quicunque 110.0213B| est ille. Quomodo qui errantem converti facit remunerandus est, dicente Jacobo apostolo in Epistola sua: Qui converti fecerit peccatorem, salvabit animam ejus et operiet multitudinem peccatorum; ita et qui recta incedentem in iter devium cogit flectere, damnationem consequitur, quicunque fuerit. Hoc propter hos subjicit, ne quis sibi meritum defenderet eo quod filii essent Abrahae secundum carnem, denique exclamantes dicunt ad Jesum: Nos filii Abrahae sumus. Ego autem, fratres, si circumcisionem praedico, quid adhuc persecutionem patior? Apertum est quod dicit; ideo enim quasi inimicus a Judaeis odiebatur et non desinebant a persecutione ejus, quia circumcisionem jam cessare docebat. Denique Judaeis compellentibus 110.0213C| et saepenumero falsas accusationes contra eum deferentibus, obliquum judicem videns, coactus appellavit Caesarem. Ergo evacuatum est scandalum crucis. Scandalum erat Judaeis praedicatio crucis, quia sabbatum et circumcisionem evacuabat. Si autem admitteret circumcisionem, non esset scandalum, et pacifici essent nobis Judaei. Nam dicebant de Salvatore: Non est hic homo a Deo qui sabbatum non custodit. Ergo evacuatum est scandalum crucis. Utinam et abscindantur qui vos conturbant, id est, utinam abscindantur qui vos subvertunt. Tale est hoc quale et illud ad Corinthios prima: Qui non, inquit, amat Dominum Jesum, anathema sit. Ex ipso grege morbido sunt et hi, quos sociat sententiae eorum 110.0213D| ut abscindantur a misericordia Dei, qui Galatas Dei gratia exuerunt, et non solum spiritaliter, sed et carnaliter hos maledicit, ut quia circumcidi Galatas cogebant ipsi abscinderentur, ut multiplicaretur his dolor corporis. Quicunque volunt placere in carne, hi cogunt vos circumcidi tantum, ut crucis Christi persecutionem non patiantur. In carne placere, hominibus placere significat; ut enim Judaeis propitiis aut non infensis viverent, quos pseudoapostolos dicit, sic Christum praedicabant, ut et legem servandam docerent. Quod apostolus nunquam metuit, sed constanter quod verum est non tacuit, et sibi ex his providens quos docebat. Denique ego, inquit, non solum ligari, sed 110.0214A| et mori paratus sum in Hierosolyma pro nomine Domini nostri Jesu Christi. Neque enim qui circumciduntur legem custodiunt, sed volunt vos circumcidi ut in carne vestra glorientur. Tale hoc est, quale et illud dictum ad apostolum Petrum: Si tu cum Judaeus sis gentiliter vivis, quomodo compellis gentes judaizare? Ita et hic cum ipsi legem non custodirent conversantes injuste, circumcisionem sectabantur, ut perinde vincere et amatores legis viderentur, cum constet hunc legem defendere et custodire, qui justitias ejus exsequitur, et mandatum quod ad vitam pertinens datum est, non praetermittit. Clades ergo Galatarum excusatio erat eorum haec, ut vel sic intelligant quia ludebantur, velut stulti et hebetes, de quorum doloribus glorificantur. 110.0214B| Mihi autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Quomodo pseudoapostoli tribulationes pro nomine Christi, quasi nihil profuturas per hypocrisin redimebant erubescentes in his, ita et Apostolus gloriabatur de his, sciens magnam pro istis sibi fore mercedem, quemadmodum et caeteris apostolis Christi, sicut scriptum est in Actibus apostolorum: Tunc, inquit, caesi exierunt apostoli de concilio, gaudentes quia digni habiti sunt pro nomine Christi contumeliam pati. Cujus ergo omnis spes in Christo est, hic gloriatur in cruce ejus, huic et mundus crucifixus est, certum habens amorem crucis Christi vitam esse, mundi vero amorem parare mortem. Beatus ille est qui mortificat desideria carnis suae, et patienter 110.0214C| suffert tribulationes praesentis vitae, quia si in hoc studio bono usque in finem perseveraverit, aeternae vitae cum Christo et sanctis ejus particeps factus, sine dubio in aeternum gaudebit. Ipso praestante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXVII. FERIA IV. Lectio Epistolae B. Pauli ad Thessalonicenses. Fratres, omnes vos filii lucis estis et filii diei; non sumus noctis, neque tenebrarum. Quomodo dixit, Sicut fur in nocte, sic veniet, hoc in loco dicit, quoniam non estis in tenebris, cognovistis enim veritatem. Itaque et si repente dies instat, sed non erga vos ordinem sibi vindicat furis, 110.0214D| qui juvandi estis ex ejus adventu, sed illis qui noxam exspectant poenalem. Et ut recognitionem sufficere sibi non existiment, adjicit Igitur non dormiamus sicut et caeteri, sed vigilemus et sobrii simus. Qui enim dormiunt, nocte dormiunt; et qui inebriantur, nocte inebriantur. Nos autem, qui diei sumus, sobrii simus, et induti loricam fidei et charitatis, et galeam spem salutis. Quoniam non posuit nos Deus in iram, sed in acquisitionem salutis per Dominum nostrum Jesum Christum, qui mortuus est pro nobis, ut sive vigilemus, sive dormiamus, simul cum illo vivamus. Convenit igitur nos tali remuneratos scientia vigilare, et sobrios esse erga illorum diligentiam quae nobis conveniunt, ad custodiendum 110.0215A| nocturnum tempus, nec nobis necessarium est ad sectandam ebrietatem. Latere enim poterit facile is qui talis est. Illos vero qui per cognitionem tanquam in die jam consistunt, sobrios esse convenit et vigilantes erga studia virtutum, quasi qui et in diei tempore conversantur, in quo neque latere quemquam possibile est, si tamen aliquid ex illis quae non conveniunt perfecerit. Quae sunt illa opera per quae nobis, ut in die conversantibus, deputemus fidem et charitatem, ex quibus spes nobis acquiritur salutis, per quod et Dominus Deus per Christum, qui pro nobis suscipere voluit mortem, salutem nobis prodidit, non poenam, ut licet secundum praesentem hanc vitam habeamus; hoc enim dicit, vigilemus etiamsi egressi fuerimus a vita hac; hoc dicit dormiamus. Vult 110.0215B| enim dicere ut illi qui tunc vivunt in Christi adventu, et qui jam sunt mortui, omnes aeternam vitam et incorruptam acquiramus, dum illi qui praecesserunt dudum in mortem, ita resurgunt et illi, qui tunc vivunt, in incorruptibilitatem mutantur, sicut idem Apostolus in alio loco dicit, quoniam omnes immutabimur. Igitur nihil est quod prohibeat salute nos frui futura, si tamen illa quae ex nobis sunt minime nobis obstiterint. Et hinc dicens adjicit: Propter quod consolamini in invicem et aedificate alterutrum, sicut et facitis in Christo Domino nostro, cui est honor et gloria simul cum Patre et Spiritu sancto, in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXVIII. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. 110.0215C| In illo tempore respiciens Jesus in discipulos suos dixit: Pater sancte, serva eos in nomine tuo quos dedisti mihi, etc. Nempe sicut homo Deum rogat pro discipulis suis, quos accepit a Deo. Attendite quod sequitur: Ut sint, inquit, unum sicut et nos. Non ait ut nobiscum sint unum, aut ut simus unum ipsi et nos sicut unum sumus nos, sed ait: Ut sint unum sicut et nos; ipsi utique in natura sua sint unum sicut et nos in nostra unum sumus. Quod procul dubio non diceret nisi secundum hoc diceret, quod Filius aequalis est Patri, sicut in alio loco dicit: Ego et Pater unum sumus; non secundum id quod homo est, nam secundum hoc dixit: Pater major me est. 110.0215D| Sed quomodo una eademque persona est Deus et homo, intelligimus hominem in eo quod rogat, intelligimus Deum in eo quod unum sunt et ipse et ille quem rogat. Sequitur: Cum essem cum eis, ego servabam eos in nomine tuo. Me, inquit, veniente ad te, serva eos in nomine tuo in quo eos, quando cum eis eram, et ipse servabam. In nomine Patris servabat discipulos suos filius hominis in humana praesentia constitutus, sed etiam Pater in nomine Filii servabat quos in nomine Filii petentes exaudiebat; his quippe idem Filius dixit: Amen amen dico vobis, si quid petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis. Simul enim nos custodiunt Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, qui est unus 110.0216A| verus et beatus Deus. Intelligamus cum ita loquitur, sicut hic locutus est, personas eum distinguere, non separare naturam, licet ablata ab eis corporali praesentia filii; sed nunquam spiritalis custodia deerat, de qua dicit: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Quos dedisti mihi custodivi; et nemo ex his periit nisi filius perditionis, ut Scriptura impleatur. Filius perditionis dictus est traditor Christi, de quo in psalmo centesimo nono maxime prophetatur. Nunc autem, inquit, ad te venio; et haec loquor in mundo, ut habeant gaudium meum impletum in semetipsis. Ecce in mundo loqui se dicit, qui paulo ante dixerat: Jam non sum in mundo. Ergo et quia non natura ibat, hic adhuc erat; et quia fuerat hinc 110.0216B| abiturus, hic quodammodo jam non erat. Quid sit autem hoc gaudium de quo ait, ut habeant gaudium meum impletum in semetipsis, jam superius expressum est, ubi ait, ut sint unum sicut et nos. Hoc gaudium suum, id est, a se in eos collatum in eis dicit implendum propter quod locutum se dixit in mundo. Haec est pax illa et beatitudo in futuro saeculo, propter quam consequendam temperanter et juste et pie vivendum est in hoc saeculo. Loquens adhuc Dominus ad Patrem et orans pro discipulis suis, Ego, inquit, dedi eis sermonem tuum. In prioribus expositum est. Et mundus odio habuit. Significat passiones quas in mundo habituri erant a persecutoribus, quos hic mundi nomine demonstrat. Deinde causam subjiciens 110.0216C| cur eos oderit mundus: Quia non sunt de mundo, sicut et ego non sum de mundo. Sed aliter illi, aliter ego; illi regeneratione, ego generatione; illi eguerunt secunda nativitate, quia in peccatis nati sunt: ego quia sine peccato natus sum, non egui regeneratione. Donatum est ergo eis, ut de mundo non essent: ego vero nunquam fui de mundo, quia nunquam in peccato. Ipse autem de mundo nunquam fuit, quia etiam secundum formam servi de Spiritu sancto natus est, de quo illi renati. Si ergo illi ideo non de mundo quia renati sunt de Spiritu sancto, propterea ille nunquam de mundo, quia natus est de Spiritu sancto. Non rogo, inquit, ut tollas eos de mundo, sed ut serves eos a malo. Adhuc enim necessarium fuit, 110.0216D| quamvis jam non essent de mundo, esse tamen in mundo, ut impleatur quod dictum est: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terra verba eorum. Sanctifica eos in veritate. Sic enim servantur ex malo quod superius oravit, ut fieret de malo perfidiae in quo cecidit Judas proditor. Sanctificantur itaque in veritate haeredes testamenti novi, cujus veritatis umbrae fuerunt sanctificationes veteris testamenti. Et cum sanctificantur in veritate, utique sanctificantur in Christo, qui veraciter dixit: Ego sum via, et veritas, et vita, et veritas liberabit vos. Sicut me misisti in mundum, et ego misi eos in mundum. Quos misit, nisi apostolos suos? Nam et 110.0217A| ipsum nomen apostolorum, quod Graecum est, nihil nisi missos significat in Latino. Misit ergo Dominus Filium suum absque peccato conceptum et natum; misit Filius discipulos suos quos ipse sanctificavit, vel per baptismi sacramentum, vel per sanguinis sui redemptionem, ut praedicarent mundo sanctificationem et ablutionem, et remissionem peccatorum suorum. Unde et subjecit: Et pro eis ego sanctifico meipsum, id est, in eo quia non veni facere voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui misit me, Patris. Sanctificatio fidelium est obedientia Filii, qui obediens fuit Patri usque ad mortem, mortem autem crucis, propter quod et Deus exaltavit illum. Quod vero ait: Ut sint et ipsi sanctificati in veritate. Hoc est, in 110.0217B| me ipso, sicut et ego sanctificatus sum in verbo Dei. Igitur subjecit et ait: Non pro his rogo tantum, id est, pro discipulis qui cum illo tunc erant. Sed pro eis, inquit, qui credituri sunt per verbum eorum in me. Ubi omnes suos intelligi voluit: non solum hos qui tunc erant in carne, sed etiam qui futuri erant. Quotquot postea crediderunt in eum per verbum apostolorum, sine dubio crediderunt, et donec veniat credituri sunt; ipsis enim dixerat: Et vos testimonium perhibetis quia ab initio mecum estis. Ut omnes unum sint. Unum in charitate, unum in fide, unum in pace, quia in unum regnum futuri sunt. Licet in eo regno mansiones diversae sint propter merita sanctorum diversa, tum quicunque in eo 110.0217C| regno erit beatus erit, et sufficit sibi quod habet, in eo gaudet quod possidet. Sicut tu, Pater, in me et ego in te. Hoc est quod paulo ante dixit: Ego in Patre, et Pater in me. Nam totus Pater in Filio est, et totus Filius in Patre; et qui Filium habet, habet et Patrem; et qui Patrem habet, habet et Filium. Unde subjecit: Ut et ipsi in nobis unum sint. Id est, una charitate nos diligant, et una fide nos credant, et una spe in nos confidant: ut sit unitas corporis in capite, et sit unus Deus omnia in omnibus. Ego in eis, sicut caput in membris, et tu in me, sicut pater in filio ut sint consummati in unum, id est perfecti, quod perficiat qui nos voluit unum esse in se et per se. 110.0217D| Ut cognoscat mundus quia tu me misisti et dilexisti eos sicut et me dilexisti. Dilexisti eos ut essent quod non erant; dilexisti me ut essem quod semper fui. Pater, quos dedisti mihi, volo ut ubi sum ego, et illi sint mecum. Nunc per fidem, tunc ergo per speciem, cum Christus apparuerit vita nostra, tunc et nos apparebimus cum ipso in gloria. Tunc patet quod erimus, quia tunc apparebit is qui ante erat quam nos essemus. Ut videant, inquit, claritatem meam quam dedisti mihi. Pater juste, mundus te non cognovit. Quia justus es, ideo te non cognovit. Mundus vero quidam natus est per justitiam, te non cognovit; ille vero qui salvandus erat per misericordiam, te cognovit. Mundus 110.0218A| vero quem per Christum conciliavit sibi, non merito, sed gratia cognovit. Denique sequitur: Ego autem te cognovi. Ipse fons gratiae est Deus natura; homo autem de Spiritu sancto et virgine ineffabili gratia in unitatem personae Filii Dei assumptus est. Per illum cognoverunt hi et omnes per eos credituri. Quia tu me misisti, ideo cognoverunt, igitur per gratiam cognoverunt. Et notum feci eis, inquit, nomen tuum, et notum faciam. Notum feci per fidem: notum faciam per speciem; notum feci in saeculo peregrinantibus: notum faciam in coelo regnantibus. Ut dilectio qua dilexisti me, in ipsis sit, et ego in ipsis. Quomodo autem dilectio qua dilexit Pater Filium 110.0218B| est et inter nos, nisi quia membra ejus sumus et in illo diligimur, cum ille diligitur totus, id est, caput et corpus. Ideo subjunxit, et ego in ipsis, tanquam diceret: Quoniam ego sum in ipsis, qui si in recta fide et bonis operibus usque in finem perseveraverint, paratus sum regni coelestis gloriam dare ubi vivant et gaudeant per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XXXIX. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Adhuc modicum vobiscum sum, etc. Tanquam diceret: Continuo quidem resurrectione glorificabor, non tamen continuo ascensurus in coelum, sed adhuc modicum vobiscum, significans quadraginta 110.0218C| dies, quibus erat cum discipulis temporibus opportunis apparens illis. Potest tamen intelligi quod parvum tempus illius tantummodo noctis usque ad passionis horam cum discipulis se esse significaverit. Est et alia divina praesentia, sensibus ignota mortalibus, de qua item dicit: Ecce vobiscum sum usque ad consummationem saeculi. Hoc certe non est adhuc modicum vobiscum sum; sed est modicum vobiscum sum, vel ante passionis horam vel post resurrectionem. Alio loco dixit discipulis suis: Haec sunt verba quae locutus sum vobis cum adhuc essem vobiscum, nisi cum adhuc essem in carne mortali in qua estis et vos. Tunc enim cum haec diceret in eadem carne suscitata erat, sed cum illis in eadem mortalitate jam non erat. 110.0218D| Quaeretis me: sicut dixi Judaeis: Quo ego vado vos non potestis venire; et dico vobis modo. Hoc est, modo non potestis. Judaeis autem cum haec diceret, non addidit modo. Isti itaque non poterant venire tunc quo ille ibat, sed poterant postea; ideo desiderans eos quomodo idonei esse possent pergere quo ille antecedebat: Mandatum novum, inquit, do vovis, ut diligatis invicem. Hi sunt gressus quibus sequendus est Christus; hoc mandatum charitatis. Innovat quippe audientem vel potius obedientem non omnis, sed ista dilectio, quam Dominus ut a carnali dilectione distingueret, ait: Sicut dilexi vos. Dilectio ista non innovat ut simus homines novi, sed haeredes testamenti 110.0219A| novi. Haec dilectio populum novum collegit Christo; haec antiquos Patres innovabat ut essent in Christum credentes qui venturus erat redimere eos. Audiant enim atque custodiant, Mandatum novum do vobis ut diligatis invicem, omnes qui volunt fratres esse unici Filii Dei, qui seipsum in hac dilectione tradidit pro nobis. Nam et in hoc mandato illud mandatum est quod prius ponitur: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, et ex tota mente tua. Sed bene intelligentibus utrumque invenitur in singulis; nam et qui diligit Deum non eum potest cohibere praecipientem ut diligat proximum, et qui ante atque spiritaliter diligit proximum, quid in eo diligit nisi Dominum? Ipsa est dilectio ab omni mundana dilectione discreta quam distinguendo 110.0219B| addidit Dominus, sicut dilexi vos, cum Dominus Jesus sanctam dilectionem, qua se invicem diligerent, discipulis commendaret. Dicit ei Simon Petrus: Domine, quo vadis? Sic utique hoc dixit magistro discipulus et Domino servus tanquam sequi paratus, propterea quippe Dominus qui ejus animum vidit quare hoc interrogaverit, sic ei respondit: Quo ego vado non potestis me modo sequi. Tanquam diceret: Propter quod interrogas non potes modo. Non ait: Non potes; sed non potes modo: dilationem intulit, non spem tulit; et eamdem spem quam non tulit, sed potius dedit, sequenti voce firmavit addendo atque dicendo: Sequeris autem postea. Respondit Petrus: Quare te 110.0219C| non possum sequi modo? Animam meam pro te ponam. Quid in animo ejus esse cupiditatis videbat? Quid virium non videbat? Voluntatem suam jactabat infirmus, sed impendebat valetudinem medicus. Iste promittebat, ille praenoscebat. Qui nesciebat, audiebat; et qui praesciebat, docebat. Respondit Jesus: Animam tuam pro me pones. Quod promittis, modo non potes; prius est anima mea pro te ponenda, ut possis postea animam tuam pro me ponere; sicque resurrectionis meae gloria complebitur et passionis tuae merces in coelesti regno tibi praeparabitur ut cum sanctis angelis vivas et gaudeas per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XL. DOMINICA IV POST OCTAVAM PASCHAE. Lectio Epistolae beati Jacobi apostoli. 110.0219D| Charissimi, estote factores verbi, et non auditores tantum, etc. Sic et Paulus de legis cultoribus ait: Non auditores tantum legis justificabuntur apud Deum, sed factores legis justi sunt. Et in Apocalypsi Joannis, cum dixisset: Beatus qui legit et qui audit verba prophetiae libri hujus, protinus adjunxit: Et servat ea quae in illo scripta sunt. Quia si quis auditor est verbi et non factor, hic comparabitur viro consideranti vultum nativitatis suae in speculo; consideravit enim se et abiit, et statim oblitus est qualis fuerit. Vultum nativitatis dicit vultum infantiae, quae nondum ad perfectum pervenit virum. 110.0220A| Mos mulierum est aspicere se in speculis, ut quidquid in se sordidum perspexerint, aut non bene compositum, in melius emendato, suis satagant placere maritis. Quod facere moraliter animabus convenit nostris. Debemus etenim nos in Evangelii, seu omnium divinarum Scripturarum conspicere speculo, et depositis sordibus, ornatisque moribus animarum nostrarum, Christo vero placere merito Forte leg. marito . Qui autem perspexerit in lege perfecta libertatis, et permanserit in ea. Legem perfectam libertatis gratiam Evangelii dicit; nihil enim ad perfectum lex adduxit. Et alibi: Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum. Et iterum: Ubi enim spiritus Domini, 110.0220B| ibi libertas. Et ipse Dominus: Si vos, inquit, Filius liberaverit, vere liberi eritis. Non auditor obliviosus factus, sed factor operis: hic beatus in facto suo erit. Non auditu verbi supervacuo, sed operis exsecutione beatitudo praeparatur, sicut et Dominus loquens ad discipulos: Si autem scitis, beati eritis, inquit, si feceritis ea. Si quis autem putat se religiosum esse, non refrenans linguam suam, sed seducens cor suum, hujus vana est religio. Monuerat supra verbum Dei non solum audire, sed et facere, nunc addit, quia et si mandata quis Domini quae didicit factis exercere videtur, si non etiam linguam a detractionibus, mendaciis, blasphemiis, stultiloquiis, ab ipso etiam multiloquio, caeterisque quibus peccare solet refrenaverit, 110.0220C| frustra se de operum justitia jactat, sicut et Paulus gentilis poetae sententiam approbans ait: Corrumpunt bonos mores colloquia mala. Religio munda et immaculata apud Deum et Patrem, haec est. Pulchre addidit, apud Deum et Patrem, quia sunt qui hominibus religiosi videntur, cum coram Deo habeantur profani. Unde et Salomon ait: Est via quae videtur homini justa; novissima autem ejus deducunt ad mortem. Visitare pupillos et viduas in tribulatione eorum, et immaculatum se custodire ab hoc saeculo. Quia dixerat factorem operis beatum in facto suo futurum, nunc quae facta Deo maxime placeant dicit, misericordia scilicet et innocentia. Namque in eo quod pupillos et viduas in tribulatione eorum visitare jussit, cuncta 110.0220D| quae erga proximum misericorditer agere debemus insinuat. Quod quantum valeat, ipso judicii tempore pandetur, ubi dicturus est judex: Quandiu fecistis uni de fratribus meis minimis, mihi fecistis. Porro in eo quod immaculatos nos ab hoc saeculo custodiri praecepit universa in quibus nos ipsos castos servare decet ostendit; in quibus sunt ea quae supra observare monuerat, ut tardi simus ad loquendum, et tardi ad iram; et in patientia et in tribulatione praesentis vitae fortes simus ad sustinendum cuncta adversa, sicque recta fide ac bonis operibus studeamus ad aeternam vitam pervenire, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen HOMILIA XLI. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. 110.0221A| In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Amen, amen dico vobis, si quid petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis. Usque modo non petistis quidquam in nomine meo: petite et accipietis, ut gaudium vestrum sit plenum. Quod duobus modis intelligi potest: vel quia non in nomine meo petistis, quod nomen non sicut cognoscendum est, cognovistis; vel non petistis quidquam, quoniam in comparatione rerum quam petere debuistis, pro nihilo habendum est quod petistis; quia qui petit quod ad supernam salutem et gaudium aeternum non pertinet, nihil petere videtur ad comparationem 110.0221B| illius petitionis quam petere debuit. Petite et accipietis, ut gaudium vestrum sit plenum. Ac si patenter dicat: Non fluxa saeculi gaudia, quae et moerore semper mixta et dolore finienda sunt; sed illud singulare gaudium a Patre petite, cujus plenitudo nullo cujuslibet inquietudinis attactu minuatur. Aeternitas nullo unquam termino dissolvetur, si ei per se praestiteritis talia petendo, procul dubio quae petitis, accipietis, si mores menti concordant petentis. Parum enim utilitatis affert bene orando superna quaerere, qui non destitit perverse vivendo infimis implicari. Haec in proverbiis locutus sum vobis. Venit hora cum jam in proverbiis non loquar vobis, sed palam de Patre annuntiabo vobis. Jam parvuli fuerant, necdum intelligere potuerunt quomodo Pater esset in 110.0221C| Filio, et Filius in Patre, et caetera quae ad profunda mysteriorum divinitatis pertinebant; necdum scire potuerunt, ideo in proverbiis quasi aenigmate loqui illis videbatur Dominus, sed promittit ille horam in qua palam loqueretur. Illam nimirum horam significans qua eis, peracta sua passione ac resurrectione, Spiritus sancti erat gratiam daturus. Tunc etenim spiritaliter intus instructi, spiritali delectatione succensi, quo perfectius omnia quae agnitione divinitatis mortalibus erant capienda, acceperunt, eo ardentius sola quae ad ejus visionem promerendam juvarent petere ac desiderare curaverunt. In illo die in nomine meo petetis. Id est, quae ad salutem tantummodo animarum vestrarum, et quae ad gaudia aeterna pertinere videntur petere incipietis. 110.0221D| Et maxime, ut intelligatis quid sit quod dixit: Ego et Pater unum sumus, et quoniam Pater sit in me et ego in Patre. Tunc in nomine ejus petunt, qui petunt, quia in sono ejus nominis non aliud quam rem ipsam esse, quae hoc nomine vocatur, intelligunt. Hi possunt utcunque cogitare Dominum nostrum. Jesum Christum, in quantum homo est, pro nobis interpellare Patrem; in quantum Deus est, nos audire cum Patre. Quod eum significasse arbitror, ubi ait. Et non dico vobis quia ego rogabo Patrem de vobis. Potest enim non inconvenienter accipi quod ait, Et non dico vobis, quia ego rogabo Patrem de vobis, quia non de praesenti rogo, sed de futuro. Posuit, 110.0222A| rogabo, quod sanctis ad internam pacem receptis non possit jam aliquis rogare de illis, quia nimirum tanta beatitudine donandi sunt, quae amplior esse non possit. Ipse enim Pater amat vos, quia vos me amastis et credidistis quia ego a Deo exivi. Non ita intelligendum est quod dixit, quia vos me amastis, quasi priores illi amarent Christum; sed ita potius quia Pater illos gratuito amore praevenerit, atque ad amandum credendumque Filium amando sustulerit. Et quia ipsam agnitam Filii dilectionem ac fidem pio et sollicito corde servaverint, majorum eos donis paternae dilectionis esse remuneratos, una cum Filio et Spiritu sancto amare, quos amore dignos judicat. Quod adjunxit, quia vos me amastis, eadem ratione sentiendum 110.0222B| est. Quapropter quicunque Filium recte habet, hunc cum Patre et Spiritu sancto amat; et quia quorum inseparabilis est natura divinitatis, horum una eademque sunt dona virtutis, hoc est, quod amatis et creditis quia a Deo exivi. Exivi a Patre et veni in mundum; iterum relinquo mundum et vado ad Patrem. Exivit a Patre et venit in mundum, quia visibilis mundo apparuit in humanitate qui erat invisibilis apud Patrem in divinitate. Exivit a Patre quia non in ea forma qua aequalis est Patri, sed in assumpta creatura, minor apparuit. Et venit in mundum, quia non in ea forma servi quam accepit, etiam mundi hujus amatoribus se vivendum Forte, videndum praebuit. Iterum reliquit mundum et rediit ad Patrem, quia ab aspectu amatorum mundi 110.0222C| quod viderant abstulit, et se amatoribus suis aequalem Patri esse credendum docuit. Reliquit mundum et rediit ad Patrem, quia humanitatem, quam induit per ascensionem, ad invisibilia paternae majestatis adduxit. Haec quidem verba Domini mystica, et, sicut ipse testatur, in proverbiis sunt dicta; sed discipuli quibus dicebantur adeo adhuc carnales erant, ut eorum profunditatem minime caperent, et non solum arcana dictorum, sed nec ipsam ignorantiam suam intelligerent, putantes simpliciter et dilucide prolata, quae non intelligentibus proverbia erant. Ecce continuo responderunt: Ecce nunc palam loqueris, et proverbium nullum dicis. Palam igitur loqui aestimabant, cujus mysteria dictorum necdum comprehendere valebant. Quod 110.0222D| autem adjungunt: Nunc scimus quia scis omnia, et non opus est tibi ut quis te interroget, in hoc credimus quia a Deo existi, aperte ostendunt quia loquens ad eos Dominus de his maxime disputabat quae illos delectabat audire; et quae illi interrogare volebant, haec ipse praeveniens, eis ultro proferebat; unde merito illum scire omnia quasi Deum, et quasi Dei Filium a Deo venisse credunt et confitentur. Apertum namque divinitatis indicium est cogitationum nosse secreta. Istarum duarum in Dei et Patris nomine fit concordia lectionum, quia Patris, et Filii, et Spiritus sancti, una est substantia, una gloria, una majestas regnans per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLII. IN LITANIA MAJORE. Lectio Epistolae beati Jacobi apostoli. 110.0223A| Charissimi, confitemini alterutrum peccata vestra, et orate pro invicem ut salvemini. In hac sententia illa debet esse discretio, ut quotidiana leviaque peccata alterutrum coaequalibus Ms., coaequales confiteamur, eorumque quotidiana credamus oratione salvari. Porro gravioris leprae immunditiam juxta legem sacerdoti pandamus; atque ad ejus arbitrium, qualiter et quanto tempore jusserit, purificari curemus. Multum enim valet deprecatio justi assidua. Elias homo erat similis nobis passibilis; et oratione oravit ut non plueret super terram, et non pluit annos tres, 110.0223B| et menses sex. Decenter astruit exemplo quantum deprecatio justi valeat assidua, cum Elias una tantum oratione orando tam longo tempore coelos continuerit, terris imbres averterit, fructus mortalibus negaverit; et rursus ubi voluit, ubi tempus esse perspexit, ubi longo inediae tabe cor regis superbi et gentis idololatrae ad poenitentiam vidit inflexum, una solummodo oratione oraverit et fructus atque aquas quas negaverat terris, restituerit. Sic enim sequitur: Et rursum oravit, et coelum dedit pluviam, et terra dedit fructum suum. Si semel ergo et prius et postmodum oravit, et hoc unus Elias ac tanta impetravit, quantum autem valeat frequens plurimorum oratio justorum ostendit; sed ne trepidaret nostra fragilitas reputans se tanto prophetae, qui curru 110.0223C| igneo rapi meruit ad coelos, similia facere non posse, consulte beatus Jacobus de ejus oratione locuturus ita inchoavit: Elias homo erat similis nobis passibilis. Homo namque erat, tametsi nulli hominum virtute secundus, similis nobis origine carnis, passibilis ut nos et mentis fragilitate et carnis. Nam quod carne fragilis esset apud Sarepthanam viduam victum quaerendo monstravit. Quod mente quoque passibilis fuerit, ostendit, cum post redditas terris aquas exstinctosque prophetas et sacerdotes idolorum, unius mulierculae minis exterritus, per deserta diffugit. Quanti autem sit meriti apud Dominum pro infirmantibus orare, eosque sua peccata confitentes ad amissam revocare sospitatem subdendo manifestat. Si quis autem erraverit ex vobis a veritate, et convertit 110.0223D| quis eum, scire debet quoniam qui converti fecerit peccatorem ab errore viae suae, salvabit animam ejus a morte. Quia enim in superioribus hujus Epistolae partibus linguam nostram a maligna vel otiosa locutione restringit, opportune in fine quid maxime loqui debeamus, ostendit. Jubemur itaque orare et psallere Domino quoties aliquibus pulsamur adversis. Item, confiteri alterutrum peccata nostra et orare pro invicem ut salvemur; pro sanitate proximorum non solum temporali, sed potius aeterna quantam possumus sollicitudinem impendere curemus. Si enim mercedis est a morte eripere carnem quandoque morituram, quanti est meriti a morte animam liberare, in coelesti patria sine fine victuram? Notandum 110.0224A| sane quod quidam codices habent: Salvabit animam suam a morte; et ex ambiguo Graeco ita etiam recte interpretari potest: et revera qui errantem corrigit, sibimetipsi per hoc vitae coelestis gaudia ampliora conquirit. Salvabit, inquit, animam ejus a morte, et operit multitudinem peccatorum. Qui peccatorem ab errore convertit et ejus peccata per hanc conversionem ab aspectu interni judicis superpositione vitae melioris abscondit, sua quoque in quibuscunque offendit errata ab intuitu ejus qui omnia videt proximum curando contegit. Juxta illud Psalmistae: Beati quorum remissae sunt iniquitates et quorum tecta sunt peccata. Nec obliviscitur beatus Jacobus quod superius ait: Nolite plures magistri fieri, fratres mei; ibi namque imperfectos in propria 110.0224B| actione a magisterii officio, quod per jactantiam quaerebant, submovet; hic vero instructos ex omni parte, quid erga salutem proximorum per amorem fraternitatis agere debeant, edocet. Quod enim hoc doctor facere perhibetur, hoc alio loco charitas facere memoratur, dicente beato Petro apostolo quia charitas operit multitudinem peccatorum. Nec praetereundum quod haec errantis conversio non solum loquendo, sed plerumque etiam bene agendo perficitur. Nam si quis etiam lingua tacente proximis exempla bonae actionis ostendit, eosque ad imitanda, quae neglexerant, eleemosynae, vel hospitalitatis, vel aliarum opera virtutum, convertit, officium profecto doctoris exsequitur, ac pro ejus, quem correxerat, salvatione fratris certam a pio judice mercedem consequetur. HOMILIA XLIII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. 110.0224C| In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Quis vestrum habebit amicum et ibit ad eum media nocte, et dicet illi: Amice, commoda mihi tres panes, quoniam amicus meus venit de via ad me, et non habeo quod apponam ante illum, etc. Rogatus a discipulis Salvator non modo formam orationis, sed et instantiam frequentiamque tradidit orandi. Amicus ergo ad quem media nocte venitur, ipse Deus intelligitur, cui in media tribulatione supplicare, et tres panes, id est, intelligentiam Trinitatis, qua praesentis vitae consolentur labores, efflagitare debemus. Amicus qui venit de via, ipse noster 110.0224D| est animus, quoties a nobis recedit, quoties ad appetenda terrena et temporalia foris vagatur. Redit vero coelestique alimonia refici desiderat, cum in se reversus superna coeperit ac spiritalia meditari. De quo pulchre qui petierat adjungit: Non se habere quod ponat ante illum; quoniam animae post saeculi tenebras Deum suspiranti, nihil praeter eum cogitare, nil loqui, nil libet intueri; solum, quod recognovit, summae Trinitatis gaudium contemplari, atque ad hoc plenius intuendum pervenire satagit. Et ille deintus respondens, dicat: Noli mihi molestus esse, jam ostium meum clausum est, et pueri mei mecum sunt in cubili, non possum surgere et dare tibi. Ostium amici divini est intelligentia sermonis, 110.0225A| quod sibi apostolus orat aperiri ad loquendum mysterium Christi, clausumque est tempore famis verbi, cum intelligentia non datur, et illi qui evangelicam sapientiam tanquam panem erogantes, per orbem terrae praedicaverunt. Pueri patrisfamilias jam sunt in secreta quiete cum Domino, et tamen orando efficitur ut accipiat desiderans intellectum ab ipso Domino, etiamsi homo desit per quem sapientia praedicetur. Et ille si perseveraverit pulsans: dico vobis, et si non dabit illi surgens eo quod amicus ejus sit, propter improbitatem tamen ejus surget et dabit illi quotquot habet necessarios. Et ego dico vobis: Petite et dabitur vobis; quaerite et invenietis; pulsate et aperietur vobis. Comparatio a minore: si enim amicus homo surgit de lecto, et dat non amicitia, sed taedio compulsus, 110.0225B| quanto magis dat Deus, qui sine taedio largissime donat quod petitur: sed hoc se peti vult, ut capaces donorum ejus fiant qui petunt, ne ita de via veniens amicus inedia dispereat, hoc est, ne animus nuper ab erroris sui vanitate resipiscens, desiderii spiritalis diutius inopia tabescat. Petamus epulas verbi, quibus alamur; quaeramus amicum qui det; pulsemus ostium, quo servemur absconse: magnam spem dedit et dat ille qui promittendo non decipit. Omnis enim qui petit accipit, et qui quaerit invenit, et pulsanti aperietur. Ergo, juxta praemissam postulantis amici parabolam, perseverantiae opus est ut accipiamus quod petimus, et inveniamus quod quaerimus, et quod pulsamur aperiatur. Nam si petenti 110.0225C| non datur, et quaerens non invenit, et pulsanti non aperitur, apparet quod non bene petierit, quaesierit, pulsaverit. Quis autem ex vobis patrem petit panem, nunquid lapidem dabit illi? Panis intelligitur charitas, propter majorem appetitum, et tam necessaria, ut sine illa caetera nihil sint, sicut sine pane mensa inops est; cui contraria est cordis duritia, quam lapidi comparavit. Aut si piscem, nunquid pro pisce serpentem dabit illi? Piscis est fides invisibilium, vel propter aquam baptismi, vel quia de invisibilibus locis capitur. Quia etiam fides hujus mundi fluctibus circumdata non frangitur, recte pisci comparatur: cui contrarium posuit serpentem propter venena fallaciae, quae etiam primo homini male suadendo perseminavit. 110.0225D| Aut si petierit ovum, nunquid porrigit illi scorpionem? In ovo indicatur spes, ovum enim nondum est fetus perfectus, sed fovendo speratur: cui contrarium posuit scorpionem, cujus aculeus venenatus retro timendus est, sicut spei contrarium est retro, cum spes futurorum in ea quae ante sunt extendat. Si ergo, vos cum sitis mali, nostis bona dare filiis vestris; quanto magis Pater vester de coelo dabit spiritum bonum petentibus se. Quomodo mali dant? sed malos appellavit dilectores adhuc hujus saeculi et peccatores: bona vero quae dant, secundum eorum sensum bona dicenda sunt qui haec pro nobis bonis habent, quanquam et in rerum natura ista bona sint, sed temporalia, et ad istam vitam infirmam pertinentia, 110.0226A| et quisquis ea malus dat, non de suo dat. Domini est terra et plenitudo ejus, qui fecit coelum et terram, mare, et omnia quae in eis sunt. Quantum ergo sperandum est daturum Deum nobis bona petentibus, nec nos posse decipi ut accipiamus aliud pro alio cum ab ipso petimus, quando nos etiam, cum simus mali, novimus id dare quod petimus. Non enim decipimus filios nostros: et qualiacunque bona damus, non de nostro sed de ipsius damus. Aliter apostoli, qui electionis merito bonitatem generis humani excesserant, omnibus modis, supernae bonitatis intuitu, mali esse dicuntur, quia nihil est per semetipsum stabile, nihil immutabile, nihil bonum, nisi deitas sola. Omnes vero creaturae ut beatitudinem aeternitatis vel immutabilitatis obtineant, non hoc per 110.0226B| suam naturam, sed per creatoris sui participationem et gratiam consequuntur. Quod vero dicitur, quanto magis Pater vester de coelo dabit spiritum bonum petentibus se, pro quo Matthaeus posuit, dabit bona petentibus se, ostendit Spiritum sanctum plenitudinem esse bonorum Dei, et ea quae divinitus administrantur, non alia absque ea subsistere, quia omnes utilitates quae ex donorum Dei gratia suscipiuntur, ex isto fonte emanant. In petitione orationis et in acceptione muneris istarum duarum fit concordia lectionum, quae utraque in Deum recte credentibus, ac firmiter in ejus misericordiam sperantibus, perveniunt ad salutem perpetuam: praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLIV. IN VIGILIA ASCENSIONIS DOMINI, Lectio Epistolae ad Ephesios. 110.0226C| Fratres, unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi. Propter quod dicit: Ascendens in altum captivam duxit captivitatem: dedit dona hominibus, etc. Gratiam et misericordiam Domini nostri Jesu Christi, quam generi contulit humano, breviter hic Apostolus in electione replicavit praesenti, ut audistis; ait enim: Unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi; juxta mensuram namque credentium datur gratia spiritalis, tantum muneris misericordia sua largiens, quantum 110.0226D| potest ille cui donatur accipere: Propter quod dicit: Ascendens in altum captivam duxit captivitatem: dedit dona hominibus. Nos qui nunc credimus in Christum de gentibus congregati, cum essemus creatura Dei, diabolo capti sumus et ejus satellitibus distributi: venit igitur Dominus noster Jesus Christus, divinam majestatem abscondens in homine ne a diabolo cognosceretur, et praedicavit nobis, qui a diabolo captivati fuimus, remissionem, et qui in mortis vinculis tenebantur, solutionem: sustinens pro hominibus mortem in humanitate, qui in divinitate mori non potest; et aeternam mortem sua morte devicit, et de terra resurgens in excelsa coelorum hominem, quem assumpsit, evexit; sanctorum animas 110.0227A| qui in inferno tenebantur captivitate eripuit et ad regna secum coelorum perduxit, et credentibus in se hominibus Spiritus sancti dona largitus est, ut Apostolus ipse alibi docet: Alii gratiam sanitatum, alii operationem virtutum, alii prophetiam, alii discretionem spirituum, alii genera linguarum, alii quoque interpretationem sermonum: dividens singulis prout vult. Quod autem ascendit, quid est, nisi quia et descendit primum in inferiores partes terrae? Secundum formam scilicet servi ascendit, ad quam non localiter, sed dignanter descendit. Descendere autem ideo dicitur in infernum ad servandas animas justorum, ut homines etiam secum ad coelestia revocaret. Qui descendit cum anima in infernum, ipse cum 110.0227B| anima et corpore ascendit in coelum, ut impleret omnia quae scripta sunt de gloria triumphi sui. Et ipse dedit quosdam apostolos, qui per orbem terrae missi sunt praedicare, quosdam autem prophetas, alios autem evangelistas, alios autem pastores et doctores, ad consummationem sanctorum in opus ministerii, in aedificationem corporis Christi. Quia corpus Domini esse Ecclesia intelligitur, quae de vivis lapidibus, id est, de hominibus construitur fidelibus, hoc ipsi habent operis ut secundum dispensationem et officia sibi credita Ecclesiam Christi, id est, corpus ejus, aedificent. Donec occurramus omnes in unitatem fidei et agnitionis Filii Dei, in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi. Unde omni studio laborandum 110.0227C| nobis est primo ut in fidei occurramus omnes unitatem; deinde in eadem unitate habere agnitionem Filii Dei, ita ut in interiore homine Christum fiducialiter imitando, perfecti viri vocabulum sortiamur. Praesenti enim festivitate, id est, ascensione Christi Domini ad coelos, quam hodie venerando praevenimus, Deo sumus, dilectissimi, mira reconciliatione sociati et coelestem misericordiam pleniter consecuti: in qua pax nobis miranda donata est per Christum, quam nullis unquam nostris meritis voluimus adipisci. Nos qui terra videbamur indigni, in hac solemnitate elevati sumus ad coelum. Qui nec terrestria merebamur, coelorum transivimus fines et ipsa sede regali decoramur in natura humana. Exsultemus itaque, dilectissimi, 110.0227D| gaudio spiritali, et digna apud Deum gratiarum actione laetantes, liberos cordis oculos ad illam altitudinem in qua Christus est, erigamus: sursum vocatos animos desideria terrena non deprimant, ad aeterna praelatos peritura non occupent, viam veritatis ingressos vanitates mundanae non retrahant. Nihil est autem validius, dilectissimi, contra diaboli dolos, quam benignitas misericordiae et largitas charitatis, per quam omne peccatum aut vincitur aut declinatur. Sed hujus virtutis sublimitas non prius apprehenditur quam illud quod ei est adversarium, subruatur. Quid ergo tam inimicum misericordiae et operibus charitatis quam avaritia, de cujus radice omnium malorum germen emergit? quae 110.0228A| nisi in suis fomitibus enecetur, necesse est ut in agro illius in quo hujus mali plantatio convaluit, spinae potius tribulique vitiorum quam ullum verae virtutis semen oriatur. Resistamus ergo, dilectissimi, huic tam pestifero malo et charitatem, sine qua nulla virtus potest nitere, sectemur, ut per hanc, qua ad nos Christus descendit, dilectionis viam, et jam nos ad ipsum possimus ascendere, cui est cum Deo Patre et Spiritu sancto honor in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLV. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem In illo tempore, sublevatis Jesus in coelum oculis, 110.0228B| dixit: Pater, venit hora, clarifica Filium tuum, etc. Potuit silenter haec eadem verba orationis Patri Filius dicere, sed oratio Filii doctrina est discipuli, nec non et eorum qui illorum exempla sequi voluissent, vel eorum scripta legere. Dixit, venit hora, hora utique passionis appropinquat. Clarifica Filium tuum, id est, resurrectionis gloriam praecedat humanitatis passio, et subsequatur cito resurrectionis clarificatio. Sequitur: Ut Filius tuus clarificet te. Clarificatio Patris aeterna est, quae nec augeri nec minui potest; sed haec clarificatio ad notitiam Dei Patris pertinet, ut resurrectionis gloria, in Filio peracta, innotesceret Deus Pater toto orbi, qui ante in Judaeis tantummodo notus erat. Clarifica Filium tuum ut Filius 110.0228C| tuus clarificet te. Quasi dixisset, Resuscita me, ut innotescas toto orbi per me. Sequitur: Sicut dedisti ei potestatem omnis carnis. Id est, omnis hominis, a parte totum, nam caro pro homine toto dicit. Haec ait ut ostenderet magis ac magis quomodo clarificaturus esset Patrem. Sicut ergo dedisti ei potestatem, inquit, omnis carnis, ita clarificet te Filius. Id est, notum te faciat omni carni, quam dedisti ei. Sic enim dedisti, ut omne quod dedisti ei det eis vitam aeternam. Haec est autem vita aeterna: ut cognoscant te solum verum Deum, et, quem misisti, Jesum Christum. Ordo verborum est iste: Et quem misisti Jesum Christum cognoscant solum verum Deum. Plena cognitio Dei Patris, et Filii, et Spiritus sancti, plena est 110.0228D| et perfecta vita aeterna, summa beatitudo est; summa beatitudo non est nisi in vita aeterna; ideo dixit: Haec est vita aeterna, ut cognoscant te et quem misisti, Jesum Christum, solum et verum Deum. Ego clarificavi te super terram: opus consummavi quod dedisti mihi ut faciam. Quid est quod praeterito tempore posuit, clarificavi et consummavi, et statim subjunxit futuri temporis verbum, faciam, nisi quod omnia Deo sunt praesentia et in divina praedestinatione futura quasi transacta esse credenda sunt? Quod enim futurum fuit ut fieret, hoc ei quasi transactum fuit. Ego te clarificavi. Quasi dixisset, Ego te clarificabo praedicationis gloria, quam in discipulis meis toto mundo efficiam, dum opus consummabo 110.0229A| passionis meae et resurrectionis, quod dedisti mihi ut faciam. Et nunc vero clarifica me tu, Pater. Dicendo enim, te clarificavi super terram, se a Patre apud eumdem Patrem postulans clarificandum, modum profecto utriusque clarificationis ostendit: ipse quippe Patrem clarificavit super terram, eum gentibus praedicando; Pater vero ipsum apud semetipsum ad suam dexteram collocando. Subjunxit, claritate quam habui apud te priusquam mundus fieret. Ordo verborum est, quam habui apud te priusquam mundus esset. In hoc valet quod ait, et nunc clarifica me, hoc est, sicut tunc, ita et nunc; sicut tunc praedestinatione, ita nunc perfectione: fac in mundo quod apud te fuerat ante mundum, fac in suo tempore 110.0229B| quod ante omnia tempora statuisti. Convenit nos intelligere in hoc loco praedestinationem claritatis humanae, quae in illo est, naturae ex mortali immortalem apud Patrem futurae, et hoc jam praedestinando factum fuisse antequam mundus esset quod in mundo etiam suo tempore fieret. Sicut de nobis dixit Apostolus: Sicut elegit in ipso ante mundi constitutionem. Manifestavi nomen tuum hominibus, quos dedisti mihi de mundo. Quod ergo facturus erat per doctores sanctos in toto orbe post gloriam resurrectionis et ascensionis suae, et post Spiritus sancti dona quae in discipulos delata sunt, hoc quasi factum esse dixit. Tale est hoc quale et illud quod paulo ante dixit: Ego te clarificavi super terram. Pro 110.0229C| tempore futuro et illic et hic praeteritum ponens tempus, sicut qui sciret praedestinatum esse ut id fieret, et ideo fecisse se dicens quod erat sine ulla dubitatione facturus. Sequitur: Tui erant et mihi eos dedisti; et sermonem tuum servaverunt. Nunc cognoverunt quia omnia quae dedisti mihi, abs te sunt: quia verba quae dedisti mihi, dedi eis; et ipsi acceperunt et cognoverunt vere quia a te exivi, et crediderunt quia tu me misisti. Quanquam et haec omnia de omnibus futuris fidelibus dici potuerunt spe perfecta cum adhuc essent futura, tamen et haec specialiter de discipulis dici possunt, ad quos tunc praesentialiter loquebatur. Quia illud quod sequitur: Cum essem cum eis, ego servabam eos in nomine 110.0229D| tuo. Quos dedisti mihi, custodivi; et nemo ex his periit nisi filius perditionis. Judam significans, qui tradidit eum, qui unus fuit de duodecim, magis huic sensui convenit, ut apostolis specialiter haec loqueretur. Deinde subjungit: Nunc autem ad te venio. Cnm manifestum est eum de corporali sua dixisse praesentia, cum essem cum eis ego servabam eos, veluti jam cum eis ea praesentia non esset, eo modo enim significare voluit ascensionem mox futuram, de qua dicit: Nunc autem ad te venio. Iturus utique ad dexteram Patris, unde venturus est ad vivos et mortuos judicandos. Manifestavi nomen tuum hominibus, quos dedisti mihi. Non illud nomen quo Deus es, sed illud nomen quo Pater 110.0230A| meus es, quod nomen manifestari non potest sine illius Filii manifestatione. Nam vero illud nomen quod Deus est, nulli naturae rationabili incognitum omnimodis esse putavit. Haec est enim vere vis divinitatis, ut creaturae rationali non omnino incognitus possit abscondi, exceptis paucis, in quibus natura rationalis nimium depravata est. Propemodum omnes gentes Deum esse fatentur, licet diversis erroribus verum Deum agnoscere impediantur. Quod vero in Psalmis legitur: Notus in Judaea tantum Deus, quia legitimo cultu tantummodo Deum verum cognoverunt et coluerunt. Et sermonem tuum servaverunt. Nunc cognoverunt quia omnia quae dedisti mihi, abs te sunt. Id est, cognoverunt quia abs te sunt: simul enim Pater dedit omnia cum 110.0230B| genuit eum qui haberet omnia, sicut in prioribus hujus Evangelii ipse Dominus ait: Sicut enim Pater habet vitam in semetipso, sic dedit et Filio vitam habere in semetipso. Id est, genuit Filium vitam habentem in semetipso. Quia verba quae dedisti mihi dedi eis, et ipsi acceperunt. Id est, intellexerunt atque tenuerunt. Tunc enim verbum accipitur quando mente percipitur, et tenetur ne oblivione pereat. Et cognoverunt, inquit, vere quia a te exivi, et crediderunt quia tu me misisti. Et hic subaudiendum est vere; quod enim dixit, cognoverunt vere, exponere noluit adjungendo et crediderunt. Hoc itaque crediderunt vere quod cognoverunt vere; id enim est a te exivi, quod est, tu me misisti. Sed tamen adhuc non erant discipuli tales quales eos futuros esse dicit, 110.0230C| verbis praeteriti temporis usus quasi jam esset, pronuntians quales futuri essent, accepto scilicet Spiritu sancto, qui eos, sicut promissum est, doceret omnia et induceret eos in omnem veritatem. Dedit eis verba, sicut dixit, quae dedit ei Pater, sed quando illa non foris in auribus sed intus in cordibus spiritaliter acceperunt. Tunc vere acceperunt, quia tunc vere cognoverunt; vere autem cognoverunt, quia vere crediderunt. Sed haec verba quae dicit Filius sibi Patrem dedisse, si ad Divinitatis unitatem intelligitur pertinere, eo modo dedit verba Pater Filio, quo genuit Verbum coaeternum sibi; si vero ad humanitatem respicit, quis intelligit quo modo dedisset, vel quomodo accepisset Deus homo factus ex Virgine, quando etiam ipsam, quae de 110.0230D| Virgine facta est, generationem quis enarrabit? Sequitur: Ego pro eis rogo, non pro mundo, sed pro his quos dedisti mihi. Haec enim dixit inter alia, dum oraret pro eis quos dedit ei Pater. Mundum vult modo intelligi, qui vivunt secundum concupiscentiam mundi, et non sunt in ea forte gratia, ut ab illo eligantur ex mundo. Non itaque pro mundo, sed pro eis quos Pater dedit rogare se dicit. Per hoc enim quod eos illi Pater jam dedit, factum est ut non pertineant ad eum mundum pro quo non rogat. Deinde subjungit, quia tui sunt. Neque enim quia Pater eos Filio dedit, amisit ipse quos dedit, cum adhuc Filius sequatur ac dicat: Et mea omnia tua 110.0231A| sunt, et tua mea; ubi satis apparet quomodo unici Filii sunt omnia quae sunt Patris; per hoc utique quod etiam ipse Deus est, et de Patre Patri est natus aequalis. Hoc enim dictum est de sancta et rationabili creatura, quam elegit Deus et quae subdita est Patri et Filio, et aequaliter sunt Patris et Filii. Haec ergo cum sit Dei Patris, non simul esset et Filii, nisi Patri Filius esset aequalis. Nec fas est ut sancti de quibus haec locutus est cujusquam sint, nisi ejus a quo creati et sanctificati sunt. Ergo cum et Patris et Filii sunt, aequales esse demonstrant, quorum aequaliter sunt. Et clarificatus sum, inquit, in eis. Nunc suam clarificationem, tanquam facta sit, dicit, cum adhuc esset futura. Et clarificatus sum in eis. Id est, per eorum praedicationem clarificatus sum in 110.0231B| toto mundo. Et quia praedestinatum est ut fieret, certum voluit esse quod futurum erat: ideo praeteriti temporis verbo usus est. Et jam, inquit, non sum in mundo, et hi in mundo sunt. Significat horam qua transiturus erat ex hoc mundo; et verbo praesentis temporis usus est pro futuro, quia quod cito erat futurum quasi factum esse dixit. Quod autem ait, et hi sunt in mundo, significat eos ad quos loquebatur, tardius transire ex hoc mundo, dum illo abeunte ex hoc mundo, necesse esset ut illi remanerent, per quos praedicaretur nomen ejus sanctum in mundo. Praevidensque quid eos movere posset qui non audirent haec quae legerent, adjecit: Nunc autem ad te venio. Ascensionis gloriam designat, per quam elevatus est homo super altitudinem coelorum et 110.0231C| omnium angelicarum potestatum dignitates, ita ut in dextera Dei Patris collocaretur, ubi manet cum ipso et regnat simul cum sancto Spiritu unus Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLVI. IN DIE ASCENSIONIS DOMINI. Lectio Actuum apostolorum. Primum quidem sermonem feci de omnibus, o Theophile, quae coepit Jesus facere et docere usque in diem qua praecipiens apostolis per Spiritum sanctum, quos elegit, assumptus est, etc. Lucas evangelista, fratres mei, qui unum ex quatuor Evangeliis scripsit, ipse librum Actuum apostolorum, unde nunc praesens lectio sonuit, edidit: ubi et primitus de ultimo convivio quod Dominus 110.0231D| post resurrectionem suam cum discipulis suis habuit, simul et de ascensione ejus ad coelum quam hodie celebramus, mentionem facit. Exordium enim ipsius libri ita est. Primum quidem sermonem feci, id est, Evangelium, de omnibus, o Theophile episcope, qui hunc me librum Actuum apostolorum scribere cogis, quae coepit Jesus, primo signa monstrando vel ea quae ad exempla vitae pertinebant, facere et postea docere: quia Jesus, bonum doctorem instituens, nulla nisi quae docuit fecit, usque in diem qua praecipiens apostolis per Spiritum sanctum, quos elegit, assumptus est, dans praecepta ante assumptionem observare et adimplere quae vel in hoc libro vel in Evangeliis leguntur. 110.0232A| Quibus et praebuit seipsum vivum post passionem suam in multis argumentis, per dies quadraginta apparens eis, et loquens de regno Dei. Per hanc quadraginta dierum cum discipulis conversationem significat omnia se, tam aperta quam occulta, quae promiserat impleturum; et de multis vel unum dicamus quod ait: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Et convescens, praecepit eis ab Hierosolymis ne dis cederent, sed exspectarent promissionem Patris. Quod cibos cum discipulis sumpsit, hoc ideo fecit ut eamdem, quam mortuus suscitaverat, carnem, palpando atque tractando veram monstraret. Sequitur: Quam audistis, inquit, per os meum, quia Joannes 110.0232B| quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu sancto, non post multos hos dies. Fuerunt autem jam apostoli aqua baptizati, sed nondum Spiritu sancto pleniter, qui eis promittitur post ascensionem illam futurus. Neque autem ipsi apostoli, neque successores eorum, hucusque in Ecclesia aliter quam Joannes Baptista, id est, in aqua, baptizare valebant; sed tamen, invocato nomine Christi, adest interior virtus Spiritus sancti, quae hominem in aqua mergendo baptizatorum simul animas et corpora purificet, quod in Joannis baptismate non fiebat. Igitur qui convenerant, interrogabant eum, dicentes: Domine, si in tempore hoc restitues regnum Israel. Consequenter de regno Dei percunctantur, 110.0232C| utrum videlicet mox adveniente Spiritu sancto, in praesenti esset restituendum, an in futuro sanctis reservandum credere. Dixit autem eis: Non est vestrum nosse tempora et momenta, quae Pater posuit in sua potestate. Ostendit quia non expedit nobis nosse mortalibus diem vocationis nostrae, ut semper incerti de adventu judicis, ita sollicite quotidie vivamus, quasi die alia ad judicium properare debeamus. Sed accipietis, inquit, virtutem supervenientis Spiritus sancti in vos, et eritis mihi testes in Hierusalem, et in omni Judaea, et Samaria, et usque ad ultimum terrae. Ac si diceret, Non enim putare debetis veniente in vos Spiritu sancto, statim hujus mundi fieri consummationem, sed vobis tantum virtutem 110.0232D| de me testificandi praebere. Et cum haec dixisset, videntibus illis, elevatus est. et nubes suscepit eum ab oculis eorum. Ubique creatura creatori suo praestat obsequium: astra indicant nascentem, patientem obnubunt, recipiunt nubes ascendentem, redeuntem ad judicium comitabuntur. Et ecce duo viri astiterunt juxta illos in vestibus albis, qui eis dixerunt: Viri Galilaei, quid statis aspicientes in coelum? Hic Jesus qui assumptus est a vobis in coelum, sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in coelum. Id est, in ea forma carnis atque substantiae veniet judicaturus, in qua venit judicandus. Nos ergo dignis moribus ascensum in coelum nobis praeparemus, et peregrinari nos in hac mundi valle 110.0233A| cognoscamus, in qua etiam si quaedam commoda blandiuntur, non amplectenda sunt nequiter, sed despicienda sunt fortiter. Ideo, dilectissimi fratres, si ascendere vultis in coelum, hoc in spe nostra interim roboremus; in hoc votis omnibus aestuemus, hoc meditemur in terris, quod computamur in coelis. Tunc exuturi carnis mortalitate, nunc exuamus animum vetustate; facile enim corpus levabitur in alta coelorum, si non premat spiritum sarcina peccatorum. Quapropter, dilectissimi, erigamur ad eum qui pulverem nostrae abjectionis corpus fecit gloriae suae, et ut ascensionis ejus mereamur esse consortes humilitati et patientiae ipsius per omnia congruamus. Magni nominis malitiam Forte, militiam , magnae promissionis suscepimus disciplinam. Sectatores 110.0233B| Christi discedere a regia non licet via, nec dignum est temporalibus occupari ad aeterna tendentes. Et quia pretioso sanguine Christi redempti sumus, glorificemus et portemus Deum in corpore nostro, ut ad ea quae fidelibus per omnia sunt praeparata pervenire mereamur. Per Dominum nostrum Jesum Christum, qui cum Deo Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLVII. IN EODEM FESTO Lectio sancti Evangelii secundum Marcum. In illo tempore novissime recumbentibus undecim discipulis, apparuit Jesus, et exprobravit incredulitatem eorum et duritiam cordis, quia his qui viderant eum resurrexisse non crediderunt. 110.0233C| Quomodo novissime? quasi jam ultra eum non viderent: novissimum quippe illud est quod Dominum apostoli in terra viderunt, quando ascendit in coelum, quod factum est quadragesima die post resurrectionem. Nunquidnam tunc exprobraturus erat quod non credidissent eis qui eum viderunt resurrexisse, quando etiam et ipsi post resurrectionem toties eum viderant? Illud ergo accipimus post multas demonstrationes ejus, quibus per dies quadraginta discipulis praesentatus est, eum etiam novissime recumbentibus illis undecim apparuisse, id est, ipso quadragesimo die. Et quomodo jam erat ab eis ascensurus in coelum, hoc eis illo die maxime exprobrare voluisse, quod his qui viderant eum resurrexisse non crediderant antequam ipsi eum viderent, 110.0233D| cum utique post ascensionem suam praedicantibus illis Evangelium, gentes quod non viderunt fuerint crediturae. Post illam quippe exprobrationem secutus ait idem Marcus. Et dixit eis: Euntes in mundum universum praedicate Evangelium omni creaturae. Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit: qui vero non crediderit, condemnabitur. Hoc ergo praedicaturi, quomodo qui non crediderit condemnabitur, cum id utique non crediderit quod non vidit; nonne ipsi primitus fuerant objurgandi quod antequam Dominum vidissent, non crediderint eis quibus Dominus apparuisset? Quod vero dixit eis: Euntes in mundum universum, praedicate Evangelium omni creaturae. Nunquid sanctum 110.0234A| Evangelium vel insensatis rebus, vel brutis animalibus fuerat praedicandum? ut ideo discipulis dicatur, praedicate omni creaturae? Sed omnis creaturae nomine potest omnis caro gentium designari. Ante etenim dictum fuerat: in viam gentium ne abieritis, nunc autem dicitur, praedicate Evangelium omni creaturae; ut scilicet prius a Judaea apostolorum repulsa praedicatio, tunc nobis in adjutorium fieret, cum hanc illa ad damnationis suae testimonium superba repulisset. Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit: qui vero non crediderit, condemnabitur. Fortasse unusquisque apud semetipsum dicat: Ego jam credidi, salvus ero; verum dicit, si fidem operibus tenet: vera etenim fides est quae in hoc quod verbis dicit moribus non contradicit. Hinc est enim 110.0234B| quod de quibusdam falsis fidelibus Paulus dicit, qui confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Hinc Joannes ait: Qui dicit se nosse Deum et mandata ejus non custodit, mendax est. Cum autem dicatur, qui vero non crediderit, condemnabitur, quid hic dicemus de parvulis, qui per aetatem adhuc credere non valent, nam de majoribus nulla quaestio est? in Ecclesia ergo Salvatoris per alios parvuli credunt, sicut ex aliis ea, quae illis in baptismo remittuntur, peccata traxerunt. Signa autem eos qui crediderint haec sequentur: in nomine meo ejicient daemonia, linguis loquentur novis; serpentes tollent: et si mortiferum quid biberint, non eis nocebit; super aegros manus imponent, et bene habebunt. Nunquid quoniam signa non facimus, 110.0234C| minime credimus? Sed haec necessaria in exordio Ecclesiae fuerunt: ut enim fides credentium cresceret, miraculis fuerat nutrienda, quia et nos cum arbusta plantamus, tandiu eis aquam fundimus, quousque ea in terra convaluisse videmus; at si semel radicem fixerint, irrigatio cessabit. Hinc est etenim quod Paulus dicit: Linguae in signa sunt non fidelibus, sed infidelibus. An habemus de his signis atque virtutibus, quae adhuc subtilius considerare debeamus? Sancta quippe Ecclesia quotidie spiritaliter facit quod tunc per apostolos corporaliter faciebat. Nam sacerdotes ejus cum per exorcismi gratiam manum credentibus imponunt, et habitare malignos spiritus in eorum mente contradicunt, quid aliud faciunt nisi daemonia ejiciunt? Et fideles quique qui 110.0234D| jam vitae veteris saecularia insonant Forte miserunt , conditoris sui laudem et potentiam, quantum praevalent, narrant. Quid aliud faciunt, nisi novis linguis loquuntur? qui dum bonis suis exhortationihus malitiam de alienis cordibus auferunt, serpentes tollunt; et dum pestiferas suasiones audiunt, sed tamen ad operationem pravam minime pertrahunt, mortiferum quidem est quod bibunt, sed non eis nocebit. Qui quoties proximos suos in bono opere infirmari conspiciunt, dum eis tota virtute concurrunt, et exemplo suae operationis illorum vitam roborant, qui in propria actione titubabant, quid aliud faciunt nisi super aegrotos manus imponunt ut bene habeant? Quae nimirum miracula tanto majora sunt, quanto 110.0235A| spiritalia: tanto majora sunt, quanto per haec non corpora sed animae suscitantur. Et Dominus quidem Jesus postquam locutus est eis, assumptus est in coelum et sedet a dextris Dei. Considerandum nobis est quid est quod Marcus ait, sedet a dextris Dei? Stephanus dicit: Video coelos apertos et Filium hominis stantem a dextris Dei. Quid est quod hunc Marcus sedentem, Stephanus vero stantem, se vidisse testatur? Sed scimus quia sedere judicantis est, stare vero pugnantis vel adjuvantis. Quia igitur Redemptor noster assumptus in coelum, et nunc omnia judicat, et ad extremum judex omnium veniet, hunc post assumptionem Marcus sedere describit, quia post ascensionis suae gloriam judex in fine videbitur; Stephanus vero, in laboris certamine 110.0235B| positus, stantem vidit, quem adjutorem habuit, quia ut iste in terra persecutorum infidelitatem vinceret, pro illo de coelo illius gratia pugnavit. Illi autem profecti praedicaverunt ubique, Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis. Quid in his considerandum est, quid memoriae commendandum? nisi quod praeceptum obedientia, obedientiam vero signa secuta sunt. Restat sane quaestio non minima, quomodo scripserit idem evangelista dixisse angelum mulieribus: Ite, dicite discipulis ejus et Petro quia praecedet vos in Galilaeam: ibi eum videbitis, sicut dixit vobis, nec tamen ibi visum a discipulis Dominum in ullo posthaec Evangelii sui loco retulerit, sed quod ita ab angelo et a Domino dictum sit, prophetice dictum accipiendum 110.0235C| est. Galilaea namque interpretatur vel transmigratio vel revelatio. Prius itaque, secundum transmigrationis significationem, quid aliud occurrit intelligendum, praecedet vos in Galilaeam, ibi eum videbitis, sicut dixit vobis, nisi quod Christi gratia de populo Israel transmigratura erat ad gentes, quibus apostoli praedicantes Evangelium nullo modo crederentur, nisi eis ipse Dominus viam in cordibus hominum praepararet, et hoc intelligimus praecedet vos in Galilaeam. Quod autem mirarentur gaudentes, disruptis et evictis difficultatibus, aperiri sibi ostium in Domino per illuminationem fidelium, hoc intelligitur, ibi eum videbitis, id est, ibi membra ejus invenietis, ibi vivum corpus ejus in eis qui vos susceperint, agnoscetis. Secundum illud autem quod Galilaea interpretatur 110.0235D| revelatio, non jam in forma servi intelligendum est, sed in illa qua aequalis est Patri, quam promisit apud Joannem dilectoribus suis cum diceret: Et ego diligam eum et ostendam meipsum illi. Illa erit revelatio tanquam vera Galilaea, cum similes ei erimus ubi eum videbimus sicuti est. Ipsa erit etiam beatior transmigratio ex isto saeculo in illam aeternitatem, si ejus praecepta sic amplectamur, ut ad dexteram ejus segregari mereamur: tunc enim ibunt sinistri in combustionem aeternam, justi autem in vitam aeternam. In ascensione Domini istarum duarum fit concordia lectionum, ubi demonstratur ejus resurrectionis atque ascensionis gloria de hoc saeculo, et venturum ejus judicium in fine praesentis 110.0236A| saeculi, quando unicuique reddet praemia secundum propria merita, ubi mansuri erunt sine fine per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLVIII. DOMINICA POST ASCENSIONEM DOMINI. Lectio Epistolae B. Petri apostoli. Charissimi, estote prudentes et vigilate in orationibus, etc. Et Dominus in Evangelio nos incerti finis intuitu semper orare ac vigilare praecepit. Ait namque loquens de die judicii: Vigilate, omni tempore orantes, ut digni habeamini fugere ista omnia quae futura sunt, et stare ante filium hominis. Bene autem in orationibus vigilare jubemur, ut cum stamus ad orationem, cogitatio omnis carnalis et saecularis abscedat, nec 110.0236B| quidquam tum animus praeter id solum cogitet quod precatur. Subrepit enim frequenter hostis, et subtiliter fallens, preces nostras a Deo avocat, ut aliud habeamus in corde et aliud proferamus in voce, cum intentione sincera Deum debeat non sonus vocis, sed animi sensus orare Ante omnia autem mutuam in vobismetipsis charitatem continuam habentes. Bene addit continuam, quia semper diligere valemus, semper autem vigilare in orationibus, fragilitate carnis obstante, nequimus, semper his, quas subjungit, virtutibus insistere minime valemus, id est, hospitalitati, doctrinae, administrationi gratiarum, vel communium vel spiritalium in proximos, caeterisque hujusmodi; quia haec nimirum et per officium corporis, et per 110.0236C| tempora opportuna fieri necesse est: ipsa autem charitas, cujus instinctu haec foris aguntur, quae interiori homini praesidet, semper ibidem haberi potest, quamvis in publicum non semper ostendi potest. Quia charitas operit multitudinem peccatorum, etc. In eo maxime cum Deo dicitur veraciter, et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. Et siquidem cuncta opera bona quae facimus, culpas quas fecimus diluere et cooperire certum est; sed haec ideo specialiter de charitate dicit, per quam proximis nostris ea quae nobis debent donamus, quia justissimum est apud Deum ut juxta mensuram pietatis qua mensi fuerimus, remetiatur nobis. Sicut e contra terribiliter duri cordis vir sapiens 110.0236D| arguit dicens: Homo homini servat iram et a Deo quaerit medelam. Nec dubitandum quod in eo quoque qui per charitatem, quidquid valet erga correctionem proximi, admonendo, increpando, castigando, operatur, charitas ipsa cooperit multitudinem peccatorum. Si quis loquitur quasi sermones Dei. Timens videlicet ne praeter voluntatem Dei, vel praeter quod in sanctis Scripturis evidenter praecipitur, vel dicat aliquid vel imperet, et inveniatur tanquam falsus testis, aut sacrilegus, vel introducens aliquid alienum ad doctrinam Domini; vel certe subrelinquens et praeteriens aliquid eorum quae Deo placita sunt, cum ipse manifestissime praedicatoribus veritatis de his 110.0237A| quos vita imbuerent praecipiat dicens: Docentes eos servare omnia quaecunque mandavi vobis. Et ea enim quae ipse mandavit non alia, et haec non ex parte sed omnia suis auditoribus ad servandum contradere jubet. Si quis ministrat tanquam ex virtute, quam administrat Deus: Tanto humilius impendat quisque proximo bonum omne quod potest, quanto certissime novit quoniam a semetipso non potest habere quod impendat, ut in omnibus honorificetur Deus per Jesum Christum, juxta ipsius Jesu Christi praeceptum quo ait: Videant vestra bona opera, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est. Honorificatur ergo Deus in actibus nostris, cum omne quod bene ac secundum voluntatem Dei facimus, non hoc nostris meritis, sed 110.0237B| ejus gratiae tribuimus; e contra autem mala quae gerimus nostrae solum malitiae, vel inertiae, vel ignorantiae deputamus: ideo necesse est ut vitam nostram in omnibus secundum voluntatem Dei ordinemus, et ea quae ab eo jussa sunt studiose faciamus; quae autem ab eo prohibita sunt nullo modo agantur, sed in recta fide et bonis operibus, usque in finem vitae perseverare contendamus: praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XLIX. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. 110.0237C| In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Cum venerit Spiritus paraclitus, quem ego mittam vobis a Patre meo, spiritum veritatis, qui a Patre procedit, etc. Ex multis sancti Evangelii locis invenimus quia discipuli ante adventum sancti Spiritus minus capaces erant ad intelligendum arcana divinae sublimitatis, minus fortes ad toleranda adversa humanae pravitatis, sed eis, adveniente Spiritu, cum augmento divinae agnitionis data est etiam constantia ad vincenda humanae persecutionis tentamenta: unde eos Spiritus sancti adventu promisit roborandos esse, vel ad fiduciam praedicationis, vel ad constantiam passionis, sicut in ipso principe apostolorum factum esse cognovimus, qui prius ad unius ancillae vocem 110.0237D| Christum timuit confiteri, quem postea palam, et omnibus caeteris constantius, Spiritu sancto roboratus multis Judaeorum millibus praedicavit; ita ut ad ejus praedicationem tria millia virorum legamus credidisse et baptizatos esse, et non post multum temporis etiam quinque millia credidisse. Quod vero ait, qui a Patre procedit, et statim subjunxit, quem ego mittam, significat quod aequaliter idem Spiritus sanctus a Patre et Filio procedit et aequaliter a Patre et Filio mittitur: sed propter distinctionem personarum hic dicitur a Patre procedere et a Filio mitti, in eadem distinctione personarum unam esse operationem ac voluntatem suam cum Patris voluntate denuntiat. Venit etiam et sua sponte, quoniam 110.0238A| aequalis est Patri et Filio, ut cognoscatur unam esse voluntatem atque operationem sanctae Trinitatis. Ille, inquit, testimonium perhibebit de me, et vos testimonium perhibebitis. Quia quod Spiritu intus docente perceperunt, haec, abjecto timore, praestiterunt foris loquendo et aliis ministrando. Ipse namque Spiritus corda eorum ad scientiam veritatis illustravit, et ad docenda quae noscent culmina veritatis erexit. Cum autem venerit, ait, Paracletus, ille testimonium perhibebit de me. Tanquam diceret, Odio me habuerunt et occiderunt videntes, sed tale de me Paracletus testimonium perhibebit, ut eos faciat in me credere non videntes. Et vos, inquit, testimonium perhibebitis, quia ab initio mecum estis. Perhibebit Spiritus sanctus, perhibebitis et vos, qui ab initio mecum 110.0238B| estis, potestis praedicare quod nostis quod modo non facitis, quia illius Spiritus plenitudo nondum adest vobis. Haec locutus sum vobis ut non scandalizemini. Absque synagogis facient vos. Curavit namque pius magister futura discipulis pravorum bella praedicere, quo minus haec eos venientia possent turbare; solent enim levius ferri adversa quae praesciuntur, quam quae subito ex desperato superveniunt. Sicut in saeculari litteratura legitur, saepe repentini casus et perturbationes fortissimos quosque in bello milites solent fatigare. Sed venit hora ut omnis qui interficit vos, arbitretur obsequium se praestare Deo. Arbitrabantur enim obsequium se Deo praestare Judaei, in eo quod ministros 110.0238C| Novi Testamenti odiis insequebantur et morte; sed, sicut illis testimonium perhibet Apostolus, aemulationem habent sed non secundum scientiam. Arbitrantur ergo legis aemulatores obsequium se praestare Deo, dum praeconibus gratiae neces inferunt, sed ejus legem quae per famulum data est defendunt, qui gratiam quam ipse Filius offert accipere renuunt. Sed incassum Patri placere aestimant, qui Dei Filium contemnere, imo etiam persequi ac blasphemare laborant. Duo dixit illis esse ventura a Judaeis, id est, ut extra synagogam eos facerent, et ut eos interficerent, quae etiam ad cumulum damnationis illius populi pertinebant, ut ad salutem gentium profutura fuissent. Sicut Paulus in Actibus apostolorum illis Judaeis dixit: Quia indignos vos verbo 110.0238D| Dei fecistis, ecce convertimur ad gentes. Sic enim praecepit nobis Dominus: Ecce dedi te in lucem gentium, ut sis salvus in ea usque ad extremum terrae. Sequitur: Et haec facient quia non noverunt me neque Patrem meum. Quia enim Filius in Patre, et Pater est in Filio, et qui videt Filium videt et Patrem, patet profecto quod quicunque Filii credulitatem obstinata mente rejiciunt, nec Patrem nosse probantur. Haec ab initio vobis non dixi, quia vobiscum eram. Magna consolatio est discipulorum ut reminiscerentur ante praedicta esse a magistro quae passuri essent, et eumdem se scirent habere adjutorem et remuneratorem, 110.0239A| pro cujus nomine talia passuros se esse praedictum est illis. Sed haec locutus sum vobis, ut cum venerit hora, eorum reminiscamini, quia ego dixi vobis. Quae sunt quae ab initio illis non dixit? Etiam de Spiritu sancto quem missurus erat illis a Patre, et de consolatione et confirmatione ejusdem Spiritus, quo consolandi et roborandi fuissent, ut omnia mundi adversa, vel Judaeorum scandala et persecutiones, libero animo formidare non debuissent. Haec ab initio non dixi, quia vobiscum eram. Quoniam mea praesentia consolabatur vos. Istarum duarum in charitatis officio fit concordia lectionum, quam qui perfecte habet, et tam corde quam operibus pleniter usque in finem vitae servare contendit, 110.0239B| sine dubio aeterno regno et contemplatione vultus Dei, et sanctis angelis fruetur in perpetuum: praestante Domino nostro, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA L. FERIA IV. Lectio Epistolae beati Pauli apostoli ad Hebraeos. Fratres, vidimus Jesum propter passionem mortis gloria et honore coronatum, ut gratia Dei pro omnibus gustaret mortem. Hic ostendit quia gloria et honor crux est Christi, pro qua modicum minoratus est ab angelis, sicut ipse Dominus eam semper vocat dicens: Ut glorificetur filius hominis. Si ille ea quae pro servis passus est 110.0239C| gloriam vocat, multo amplius tu, homo, qui pro Domino pateris, tibi ad gloriam pertinere sempiternam dubitare non debes. Addidit, ut gratia Dei pro omnibus gustaret mortem. Ipsum vero gratiam nominat qui pro omnium salute gustavit mortem; non enim debebatur nobis ut Filius pro nobis gustaret mortem, sed gratia hoc fecit, ipse quidem pro omnibus mortuus est. Quid autem si non omnes credunt, ille tamen quod suum erat implevit, propterea dixit, gustavit mortem, quia brevi tempore in illa fuit, ut ea devicta confestim resurgeret. Decebat enim eum propter quem omnia, et per quem omnia, qui multos filios adduxerat in gloriam, auctorem salutis eorum per passionem consummare. Decebat enim 110.0239D| per passionem consummare. Id est, perficere omnium salutem, per quem omnia, id est, per ejus mortem, sive quae in coelis, sive quae in terris restaurata sunt, per quem etiam omnia creata sunt. Vides quantum est in medio nostrum, et ipse Filius et nos filii, ille proprius, nos adoptati: sed ille salvat et nos salvamur. Vides quomodo nos et conjungit et discernit: multos filios, inquit, inducens in gloriam, hic conjunxit, auctorem, inquit, salutis eorum, hic discrevit. Qui enim sanctificat, et qui sanctificantur, ex uno omnes. Ecce iterum quomodo conjungit honorans et consolans, et Christi fratres eos nominans, secundum quod ex uno eos esse dicit. Deinde muniens 110.0240A| sermonem suum et ostendens quomodo de eo qui secundum carnem est dixit, qui enim sanctificat, hoc est Christus; et qui sanctificantur, hoc est, nos, intueris quantum interest? Ille sanctificat, nos sanctificamur. Addidit, ex uno omnes. Unus est enim Deus a quo omnia; sed ille aliter, aliter et nos; ille quasi proprius Filius, nos vero quasi adoptivi. Attamen unum habemus Patrem Deum; ille quasi proprius Filius sanctificat, nos sicut adoptivi sanctificamur, propter quam causam non confunditur fratres eos vocare dicens: Nuntiabo nomen tuum fratribus meis. In eo enim quod dixit, non erubescit fratres eos vocare, demonstrat nostrae naturae esse fraternitatem, sed misericordiae ejus et humilitatis multae, quia nos fratres 110.0240B| elegit sibi. Et hoc prophetico affirmat testimonio, ne quasi novum putaretur, et non multo ante praedictum. Ait enim, nuntiabo fratribus meis; post sacram passionem et resurrectionem dicit gloriam Divinitatis toto orbe vulgandam. Nuntiabo enim dicit, id est, narrare facio, sicut in Evangelio mulieribus dixit: Ite, nuntiate fratribus meis; fratres autem dicuntur et qui diligunt et qui diliguntur. Addidit: In medio Ecclesiae laudabo te. In medio sanctorum laus Domini resonat per eum qui ait: Confiteor tibi, Pater, Domine coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et revelasti ea parvulis. Laus Domini vera non solum ore sed etiam corde, amantis et perficientis praecepta Domini narratur. Et iterum: Ego 110.0240C| ero fidens in eum. De suscepto homine hoc dictum est, cujus confidentia tota in Deo Patre esse non dubium est; sicut in Evangelio ipse ait pro quibus supplicabatur dicens: Volo, Pater, ut ubi ego sum, et isti sint mecum. Quos etiam ut confidentiam haberent exhortabatur dicendo: Confidite, ego vici mundum. Et iterum: Ecce ego et pueri quos mihi dedit Deus. Hoc testimonium de Isaia protulit Apostolus ad Christum, et ad apostolos referens, quos propter innocentiam pueros nominavit. De quibus ipse Dominus ait: Sinite parvulos venire ad me, talium est enim regnum coelorum. Quia ergo pueri communicaverunt carni et sanguini, et ipse similiter participavit iisdem. Hic astruit 110.0240D| fraternitatem veram et humanitatem in Christo non fictam: sicut pueri carne et sanguine constant, et ille participavit carni et sanguini, ut haberet unde gustaret mortem pro puerorum salute, cujus dispensationis affatim causam subjungens: Ut per mortem, inquit, destrueret eum qui habebat mortis imperium. Hoc est diabolum. Hic admirabile quiddam demonstrat, quia per quod potestatem habuit diabolus, per hoc victus est: arma quae fuerant illi fortia adversum mundum, hoc est mors, per eam illum Christus percussit; hic magnitudinem virtutis ejus qui vicit insinuat, ostendendo quantum bonum operaretur mors. Et liberaret, inquit, eos, qui timore mortis per totam 110.0241A| vitam obnoxii erant servituti. Quare tremitis, quare timetis eam quae jam condemnata est; jam terribilis non est, sed optabilis, quasi laborum finis et requici initium. Cur, ait, timore mortis per totam vitam obnoxii erant servituti? Servi siquidem mortis omnes fuerant quia mortem timebant, necdum erant soluti a timore mortis, cujus legibus tenebantur. Nunc itaque sancti derident eam, qui, agone transacto et morte devicta, ad regnum transituri sunt. Unde et ipse Paulus ait: Cupio dissolvi et esse cum Christo. Nusquam enim angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit. Unde debuit per omnia fratribus similari. Honorat hic patriarcham eosque qui de ejus sunt genere, ad quos haec Epistola scripta est. 110.0241B| Commemorat ergo de beneficiis Dei, et de propinquitate carnali ad Christum, et de promissione quae dicta est ad Abraham: Tibi et semini tuo dabo terram hanc. Quia ex uno omnes. Id est, ab Abraham Christus secundum carnem et illi ad quos haec loquebatur. Quod vero superius ait: Quia pueri communicaverunt carni et sanguini, et ipse similiter participavit iisdem. Exsequitur amplius hunc sensum, unde participaret carnem et sanguinem. Ideo ait, non enim quemquam angelorum apprehendit, id est, non cujuslibet angeli naturam suscepit, sed semen Abrahae apprehendit. Non enim angelis una dignitas donata est, ut in unam personam Dei Filius eorum naturae conjungeretur, sed honorem et hanc dignitatem humanae naturae Deus Dei Filius contribuit, ut 110.0241C| Deus et homo una esset persona. Quare dixit apprehendit? quia nos quasi recedentes ab eo et longe fugientes insecutus apprehendit, et in unam personam nostrae fragilitatis naturam sibi contemperavit. Unde debuit, inquit, per omnia fratribus similari. Quid est, secundum omnia? Natus est, inquit, educatus crevit, passus est omnia quae oportuit, in fine mortuus est: hoc est secundum omnia fratribus similari. Quoniam multa quippe dixit de majestate ipsius et superiore gloria, jam de dispensatione movet sermonem, ut contemplemur cum quanta sapientia illum ostendit multum studium habentem ut nobis similaretur, quod fuit curam de nobis plurimam gerentis. Dicens enim superius: Quia pueri communicaverunt carni et sanguini, et ipse similiter participatus est 110.0241D| iisdem; et hic dixit secundum omnia fratribus similari, quasi dicens: Qui tam magnus est, qui est splendor gloriae, qui est character substantiae, qui saecula fecit, qui sedet in dextera Patris, iste voluit et studuit frater noster in omnibus fieri. Ut misericors fieret et fidelis pontifex ad Dominum, ut repropitiaret delicta populi. Nec itaque fuit alia causa illi per omnia fratribus assimilari, nisi ut fidelis pontifex esset in nobis, nostrisque propitiaret delictis. In eo enim in quo passus est ipse tentatus, potens est eis qui tentantur, auxiliari. In eo, id est homine, in quo passus est, potens est vinctos liberare tentarosque adjuvare ne vincantur, quia tentationes nostras 110.0242A| non solum sicut Deus, sed etiam sicut homo in seipso per experimentum cognovit; licet Deus in sua natura sit impassibilis, tamen in nostra quam assumpsit, idem Dei Filius passibilis fuit nostrae naturae consimilis. In ea vero carne quam suscepit multa saeva passus est, novit quid est tentatio patientium: ipse tentatus est sed non superatus. Quid est ergo quod dicit, potest eos qui tentantur adjuvare? Tanquam si quis diceret: Cum multa alacritate protendam manum ad compatiendum. Unde, fratres sancti, vocationis coelestis participes, considerate apostolum et pontificem confessionis nostrae Jesum Christum Dominum nostrum. Adhuc etiam de incarnationis Christi loquitur mysterio, nam in Evangelio ipse testatur se missum non esse 110.0242B| nisi ad oves perditas, hoc est, domus Israel. Apostolus igitur Graece, Latine missus dicitur. Cognoscite quid est Jesus sacerdos et qualis, et non habetis opus consolatione alia neque solatio. Pontificem enim eum dixit confessionis nostrae, id est fidei nostrae, cui iste populus novus commissus est, sicut et Moysi prior populus in regimen datus est: sed huic majora et longe meliora commissa sunt. Vult enim beatus Paulus erigere animos Israelitarum ad excellentiam promissionum Dei, ut intente parent se accipere quod Deus benigne illis promisit afferre per Jesum Christum Dominum nostrum, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LI. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. 110.0242C| In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Si manseritis in me et verba mea in vobis manserint; quodcunque volueritis petetis, et fiet vobis. Manendo quippe in Christo quid velle possunt, nisi quod convenit Christo. Quid velle possunt manendo in Salvatore, nisi quod alienum non est a salute? Nec enim petere volunt, nisi quod expedit ad salutem. Manentes autem in eo cum verba ejus in nobis manent, quodcunque voluerimus, petamus et fiet nobis. Quia si petimus et non fiet, non hoc petimus quod ad illud pertinet ut maneat in eo, nec quod suadent verba ejus quae in nobis manent, sed quod habet cupiditas et infirmitas carnis quae non 110.0242D| est in eo, et in qua non manent verba ejus. Tunc enim dicenda sunt verba ejus in nobis manere, quando facimus quae praecepit et diligimus quae promisit. Magis magisque Salvator gratiam qua salvamur discipulis loquendo commendans: In hoc, inquit, clarificatus est Pater meus, ut fructum plurimum afferatis et efficiamini mei discipuli. Si enim hoc gloriae est Patris ut fructum plurimum afferamus et simus discipuli Christi, non hoc nostrae gloriae tribuamus, tanquam hoc ex nobis ipsis habeamus: ejus est enim haec gratia, et ideo in hoc non nostra sed ejus gloria. A quo ergo efficiamur ut simus discipuli Christi, nisi ab illo cujus misericordia praevenit nobis velle, subsequitur 110.0243A| posse, quae ad id pertincant ut perpetualiter maneamus. Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi vos, manete in dilectione mea. Ecce unde sunt nobis bona opera? nam unde nobis essent, nisi quia fides per dilectionem operatur; unde autem diligimus, nisi prius diligeremur? Et unde illa dilectio Dei in nobis esset, nisi prius nos sua praeveniret gratia, in qua nos dilexit cum essemus in peccatis, et conviviticavit nos in Christo? Quod autem ait, sicut dilexit me Pater, et ego dilexi vos, non aequalitatem naturae ostendit nostrae et suae, sicut est Patris et ipsius, sed gratiam qua est mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus. Mediatorem se ostendit cum dixit: Dilexit me Pater et ego vos, nam Pater utique diligit et nos, sed in ipso, 110.0243B| quia in hoc clarificatur Pater ut fructum afferamus in vite, hoc est in Filio, et efficiamur ejus discipuli. Manete, inquit, in dilectione mea; quomodo manebitis audi quod sequitur: Si praecepta mea, inquit, servaveritis, manebitis in dilectione mea. In hoc enim apparebit quod in dilectione mea manebitis, si mea praecepta servabitis. Nemo se fallat dicendo quod eum diligat, si ejus praecepta non servet, nam in tantum eum diligimus, in quantum ejus praecepta servamus; in quantum autem minus servamus, in tantum minus diligimus. Quid est quod dixit, manete in dilectione mea, nisi manete in gratia mea? Et quid est, si praecepta mea servaveritis, manebitis in dilectione mea, nisi ex hoc scietis quod in dilectione mea, qua vos diligo manebitis, 110.0243C| si mea praecepta servabitis? Sed quid est quod adjungit: Sicut et ego praecepta Patris mei servavi et maneo in ejus dilectione. Quae sunt praecepta Patris nisi quae ante dixit, sicut mandatum dedit mihi Pater sic faciam. Quod Apostolus exponens ait, Christus factus est obediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis, propter quod Deus illum exaltavit, et dedit illi nomen quod est super omne nomen. Adjungit: et maneo in ejus dilectione. De hac dilectione dixit, qua diligit eum Pater, sed nunquid et hic gratia intelligenda est, qua Pater diligit Filium, sicut gratia est qua nos diligit Filius, cum simus nos filii gratiae, non naturae unigenitus autem natura non gratia, manet ergo Filius dilectione qua eum dilexit Pater, et ideo servavit praecepta. Quid est, ille homo ex virgine 110.0243D| natus, nisi quod Deus susceptor est ejus, Deus enim erat unigenitus Dei Patris Filius, sed ut mediator daretur nobis per ineffabilem gratiam, Verbum caro factum est, et habitavit in nobis. Haec locutus sum vobis ut gaudium meum in vobis sit, et gaudium vestrum impleatur. In vobis sit verbum meum et impleatur. Quid est gaudium Christi in nobis, nisi salus nostra propter quam factus est homo? Et quid est gaudium vestrum quod dicit implendum, nisi ejus habere consortium, sicut in sequentibus dicit. Volo Pater ut ubi sum ego et isti sint mecum. Gaudium igitur ejus de salute nostra, quod illi semper fuit quod praescivit et praedestinavit nos, coepit esse in nobis quando vocavit nos. Et hoc 110.0244A| gaudium merito nostrum dicimus, quo et nos beati futuri sumus. Illius vero gaudium semper perfectum est, nec minui potest, nec haberet quo crescat, hoc vero gaudium nostrum inchoatur in fide renascentium, implebitur in praemio resurgentium. Hoc est praeceptum meum, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos. Nam in superioribus dixit dum de dilectione praecepit, mandatum novum do, modo dixit, praeceptum meum. Novum dixit ne in vetustate nostra perseveremus, hic dictum est meum, ne contemnendum putemus, repetitio vero hujus mandati commendatio est. Quia sine charitate nullum praeceptum Deo est acceptabile, de qua Apostolus ait: Plenitudo legis est charitas; ubi ergo charitas est, quid est quod possit deesse? ubi autem 110.0244B| non est quid est quod possit prodesse? Nemo diligit qui non credit, nemo desperat qui diligit, et haec tria spes, fides, charitas, in quibus Christiana religio consistit; sed majus his est charitas, quia non praeterit, sed permanet, cum hic incipit, illic perficietur ubi permanet. Hoc ergo praeceptum Domini teneamus ut nos invicem diligamus, et quidquid aliud praecipit facimus, quomodo quidquid est aliud habemus. Hujus dilectionis in seipso exemplum ostendit et ideo subjunxit, ut diligatis invicem sicut ego dilexi vos. Ut quid enim nos dilexit Christus, nisi ut possimus regnare cum Christo? Ad hoc nos diligere debemus, ut habeamus Deum et maneamus in Deo, et sic qui se diligunt Deum diligunt, et haec est dilectio qua fit Deus omnia in omnibus. 110.0244C| Sequitur: Majorem hac dilectionem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis. Quid est quod Dominus noster Jesus Christus, toties charitatis praecepta iteravit, nisi quod omne praeceptum et omne opus bonum in sola charitate solidatur. Praecepta ergo Dominica et multa sunt per diversitatem operis, et unum in radice dilectionis. Hanc itaque charitatem veraciter habet, qui et amicum diligit in Deo, et inimicum diligit propter Deum. Ideo subjunxit sicut ego dilexi vos, id est, ad hoc amate ad quod amavi vos, unde et in cruce positus oravit pro inimicis suis, dicens: Pater, ignosce illis, majorem hac dilectionem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro amicis suis. In hoc Christi dilectio 110.0244D| supereminet in nos, quia venit ut animam suam poneret pro amicis suis, ad hoc tamen ut ex inimicis faceret amicos, sed non omnium est martyrium, tamen omnium beneficium est fratribus misericordiam impendere. Qui vero substantiam suam fratri in necessitate posito non tribuit, quomodo animam suam in persecutione daturus est pro fratre suo? Virtus vero hujus charitatis est in pace sua distribuere pro Christi amore, ut possit in perturbatione seipsum tradere pro nomine ejus. Vos amici mei estis, si feceritis quae ego praecipio vobis. Magna est dignitas amicum esse Dei, sed videndum est quibus gradibus ad hanc celsitu dinem perveniatur, subjungit, si feceritis quae ego 110.0245A| praecipio vobis. Ac si aperte dicat, gaudetis de culmine, pensate quibus laboribus pervenitur ad culmen. Magna est misericordia largitoris nostri, servi non fuimus digni, et amici vocamur. Ideo subjungit: Jam non dico vos servos, quia servus nescit quid faciat Dominus ejus. Aliud est servitium timoris, aliud amoris, quae duo ipsa Veritas in hoc eodem Evangelio exprimit dicens: Servus non manet in domo in aeternum, filius autem manet, filius servit Patri propter amorem, servus autem propter timorem. De quo servitio modo Dominus dixit: Jam non dico vos servos sed amicos, quia filii non servi, ideo et amici, quia servus nescit quid faciat dominus ejus. Nescit enim voluntatem Domini sui, qui 110.0245B| per timoris amaritudinem servit Domino, et non per charitatis dulcedinem quasi Patri serviat. Vos autem dixi amicos, quia omnia quae audivi a Patre meo, nota feci vobis. Quae sunt omnia quae audivit a Patre suo, quae nota fieri voluit servis suis, ut eos perficeret amicos suos, nisi gaudia internae charitatis, nisi illa festa supernae patriae, quae nostris quotidie mentibus per aspirationem sui amoris imprimit. Sed haec cognitio quae nunc ex Patre proficit in illa plenitudine scientiae perficietur, de qua Apostolus ait, cum autem venerit quod perfectum est, evacuabitur quod ex parte est. Hoc enim Dominus discipulis se fecisse dixit, quod se facturum esse sciebat. Non vos me elegistis sed ego elegi vos, haec est 110.0245C| ineffabilis gratia quae praevenit nos, ut simus amici ex servis, ideo nobis non subrepat superbia, quasi per nos possimus facere, ut paulo ante ipsa Veritas ait: Sine me nihil potestis facere. Et posui vos ut eatis et fructum afferatis. Posui, ad gratiam plantavi, ut eatis volendo, fructus afferatis, operando. Eatis enim volendo dixi, quia velle aliquid facere jam multum ire est. Qualem vero fructum afferre debeant, subjungit: Et fructus vester maneat, ut quodcunque petieritis Patrem in nomine meo, det vobis. Nomen filii Jesus est, Jesus autem Salvator vel etiam salutaris dicitur. Ille ergo in nomine Salvatoris petit qui illud petit, quod ad veram salutem pertinet, nam si id quod non expediat petitur, non in nomine Jesu, petimus, 110.0245D| quapropter opus est ut pro aeterna salute adipiscenda usque in finem certemus, sicque habebimus hic consolationem in praesenti tribulatione, et in futura vita requiem percipiemus aeternam, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto, vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LII. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Ego mitto promissum Patris mei in vos. Promissum Patris Spiritus sancti gratiam dici et 110.0246A| in Evangelio Joannis plenius, et hic quoque breviter intimatur cum sequitur: Vos autem sedete in civitate, quoadusque induamini virtute ex alto. De qua virtute, id est, Spiritu sancto, et Mariae dicit Angelus: Et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Et ipse Dominus alibi: Nam et ego novi virtutem de me exisse. Sed et ipse Lucas apertius in Actibus apostolorum hujus promissae virtutis ex alto, et praeceptae in civitate sessionis meminit. Praecepit, inquiens, eis, ab Hierosolymis ne discederent, sed exspectarent promissionem Patris quam audistis, inquit, per os meum. Quia Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu sancto non post multos hos dies. Et paulo post, sed accipietis virtutem supervenientis Spiritus sancti in vos, et 110.0246B| eritis mihi testes. Eduxit autem eos foras in Bethaniam, et elevatis manibus suis benedixit eis. Et factum est dum benediceret illis, recessit ab eis, et ferebatur in coelum. Praetermissis omnibus quae per quadraginta dies agi ab illo cum discipulis potuerunt, primo die resurrectionis ejas, conjungit tacite novissimum diem quo ascendit in coelum. Pulchre autem ascensurus in coelum, discipulos quibus benedicat foras in Bethaniam educit. Primo quidem propter nomen civitatis, quae domus obedientiae dicitur, quia qui propter inobedientiam perversorum descendit, propter obedientiam nimirum conversorum ascendit. Mortuus est enim sicut Apostolus ait propter delicta nostra, et resurrexit propter justificationem nostram. 110.0246C| Deinde etiam propter situm ejusdem villae sive civitatulae, quae in latere montis olivarum posita esse narratur, quia videlicet obedientis Ecclesiae domus Apostolico digna hospitio, non alibi quam in ipsius montis summi, id est, Christi latere fidei, spei, dilectionisque suae fundamenta locavit. De quo nimirum latere lancea patefacto sacramenta sibi sanguinis, et aquae quibus nascatur simul, et nutriatur gaudet emanasse, de cujus vertice uberrimo, id est, apice divinitatis unctionis spiritalis munera desiderat, lucisque ac pacis perpetuae promissa inhianter exspectat. Et ipsi adorantes regressi sunt in Hierusalem cum gaudio magno; et erant semper in templo laudantes 110.0246D| et benedicentes Deum. Ascedente in coelum Domino discipuli adorantes in loco ubi steterunt novissime pedes ejus confestim Hierosolymam redeunt, quia ibi promissionem Patris quam audiere per os Domini sunt exspectare praecepti, gaudia magna referunt, quia Deum ac Dominum suum post triumphum resurrectionis, etiam coelos penetrasse laetantur. Manent semper in templo laudantes et benedicentes Deum, ut in loco orationis, et inter laudum devotiones promissum sancti Spiritus adventum promptis per omnia paratisque cordibus exspectent. Et nos autem discipulorum exemplo post celebrata Hierosolymis, hoc est, in visione pacis Dominicae passionis et resurrectionis solemnia Bethaniae mox arva Christo duce petamus, ut cum 110.0247A| mente quieta et ab omni discordiarum turbine, jam pacata carnis et sanguinis perceptione imbuamur, ipsi domus obedientiae curemus exsistere, per quam possimus Deo miserante gloriam consequi sempiternam. HOMILIA LIII. IN SABBATO VIGILLE PENTECOSTES. Require in sabbato sancto Paschae. I. De Genesi, Tentavit Deus Abraham. II. De Deuteronomio, Scripsit Moyses canticum. III. De Isaia, Apprehendent septem mulieres. IV. De Jeremia, Audi, Israel. De Psalmo XLI. Canticum. Sicut cervus. Lectio libri Geneseos. In diebus illis tentavit Deus Abraham, et dixit ad 110.0247B| eum: Abraham, Abraham. Ille respondit: Adsum. Ait illi: Tolle filium tuum unigenitum, quem diligis, Isaac, et vade in terram visionis, atque offer ibi holocaustum super unum montium quem monstravero tibi. Age nunc videamus quid sub hujus sacramenti lateat mysterio. Iste enim Abraham quando filium suum unicum perduxit ad immolandum habebat personam Dei Patris. Sed quid est quod eum senex suscepit? Non enim senescit Deus, sed ipsa pronuntiatio de Christo jam quodam modo senuerat, quando natus est Christus. Inchoata est ab Adam ubi dictum est: Et erunt duo in carne una, et completa est sexta aetate saeculi quae senecta significatur Abrahae. Quia ipsum sacramentum Dei jam longaevum 110.0247C| erat, et senectus sacra in plebe Dei, hoc est, in multitudine Prophetarum hoc idem significat, quia in fine temporum ex ipsa plebe sanctarum animarum natus est Christus, sterilitas autem ejus intimat, quod in hoc saeculo spe salvi facti sumus, et in Christo tanquam in Isaac, omnes nati sumus, quem partum Ecclesia in fine temporum mirabili Dei gratia, non naturali fecunditate procreavit. Jam deinde sequentis historiae sacramentum, quid imaginarie portendebat inspiciendum est. Quis ergo in Abraham ut praedictum est, per illam immolationem figurabatur nisi Pater excelsus? Quis in Isaac nisi Christus? Nam sicut Abraham unicum et dilectum filium Deo victimam obtulit, ita Dominus Deus unigenitum filium suum pro nobis omnibus 110.0247D| tradidit. Et sicut Isaac ipse sibi ligna portavit quibus erat imponendus, ita et Christus gestavit in humeris lignum crucis suae, in quo erat crucifigendus, duo autem servuli dimissi et non perducti ad locum sacrificii Judaeos significabant. Qui cum serviliter viverent et carnaliter saperent, non intelligebant humilitatem Christi, ideo quia non intelligebant passionem Christi non pervenerunt ad locum sacrificii. Cur autem duo servi? Nisi quia populus ipse in duas partes dividendus erat, quod factum est Salomone peccante, quando divisus est idem populus loco regni, non errore impietatis, quibus etiam saepe per Prophetas dicitur: Adversatrix Israel et praevaricatrix Juda. Asinus autem ille insensata 110.0248A| stultitia Judaeorum, ista insensata stultitia portabat omnia sacramenta, et quod ferebat nesciebat. Jam quod dictum est eis: Exspectate hic cum asino: postquam autem adoraverimus, revertemur ad vos. Apostolum audi, caecitas, inquit, ex parte in Israel facta est, donec plenitudo Gentium subintraret, et sic omnis Israel salvus fieret. Ad tempus ergo caecitatis obtusio data est Judaeis his, qui dum aemuli legis sunt, non viderunt donum venisse promissum a Deo quod praedicabatur a Christo. Zelo enim excaecati sunt putantes legem factorum nunquam debere cessare. Triduum autem illud in quo venerunt ad locum immolationis, tres mundi aetates significat, unam ante legem, aliam sub lege, tertiam sub gratia. Ante legem ab Adam usque 110.0248B| ad Moysen, sub lege a Moyse usqúe ad Joannem, inde jam a Domino et quidquid restat, tertius dies est gratiae, in qua tertia aetate quasi post triduum sacramentum sacrificii Christi completum est, deinde Isaac ligatis pedibus altari superponitur, et Dominus in ligno suspensus cruci affigitur. Sed illud quod figuratum est in Isaac transgestum est ad arietem. Cur? quia Christus ovis, ipse enim filius, ipse agnus filius quia natus est, aries quia immolatus. Sed quid est quod in vepribus haerebat aries ille, crux cornua habet. Sic enim duo ligna compinguntur secum et speciem crucis reddunt, unde scriptum est de eo. Cornua in manibus ejus sunt, cornibus ergo haerens aries crucifixum Christum significat. Vepres autem spinae sunt, spinae iniquos et peccatores significant, 110.0248C| qui suspenderunt Dominum in cruce, inter spinas itaque peccatorum Judaicorum suspensus est Dominus, sicut per Hieremiam idem dicit, spinis peccatorum suorum circumdedit me populus hic. Alii hunc arietem cornibus in vepribus obligatum eumdem Christum senserunt, ante quam immolaretur spinis a Judaeis coronatum. Peracto igitur sacrificio dicitur Abrahae, in semine duo benedicentur omnes gentes. Quando enim hoc factum est, nisi quando dicit ille aries, foderunt manus meas et pedes meos, et dinumeraverunt omnia ossa mea. Hoc enim quando peractum est illud in Psalmis sacrificium, tunc in ipso Psalmo dictum est, commemorabuntur et convertentur ad Dominum universi fines terrae, et adorabunt in conspectu ejus omnes patriae gentium, quoniam Domini 110.0248D| est regnum, et ipse dominabitur gentium. Immolato igitur Abraham pro Isaac filio suo ariete, vocavit nomen loci illius, Dominus videt, pro eo quod Dominus videri se fecit utique per incarnationem, quam pro redemptione generis humani suscepit, et per quam omnes electos suos ad vitam perducet sempiternam Jesus Christus Dominus noster, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti, per omnia saecula saeculorum, Amen. Lectio libri Deuteronomii. In diebus illis scripsit Moyses canticum, etc. Require in vigilia Paschae. Lectio Isaiae prophetae. 110.0249A| In diebus illis apprehendent septem mulieres, etc. Require in vigilia Paschae. HOMILIA LIV. IN EODEM FESTO Lectio Jeremiae Baruch prophetae. Audi, Israel, praecepta vitae: auribus percipe ut scias prudentiam, etc. Haec lectio tam Israelitas juxta historiam quam etiam populum Christianum secundum allegoriam docet atque exhortatur ut auditum cordis adhibeat ad discenda mandata Dei et Evangelicam doctrinam percipiendam impleatque opere quod intelligit corde. Quid est, Israel, quod in terra inimicorum es inveteratus? coinquinatus es cum mortuis, deputatus es cum 110.0249B| his qui in inferno sunt, causam vindictae quam prior populus perpessus est in captivitate terrae alienae sub interrogatione exquirit, sed mox exponit, unde eis tanta mala venerunt, scilicet quod dereliquerunt fontem sapientiae Deum verum, et Dominum nostrum Jesum Christum, quoniam si Dei mandatis obedirent, cum pace in terra sua habitarent similiter etiam ecclesiasticus populus, si Evangelica praecepta recte credendo et bene vivendo custodiret et peccata in quantum posset devitaret: in pace sempiterna habitaret, unde Scriptura dicit: pax multa diligentibus nomen tuum, Domine, et non est in illis scandalum, etc. Disce ubi sit sapientia, ubi sit virtus ubi sit prudentia, ut scias simul ubi sit longiturnitas vitae et victus, 110.0249C| ubi sit lumen oculorum et pax. Provocat ergo admonitio prophetica auditores suos ad exquirendam sapientiam divinam, et virtutem atque prudentiam. Et quae est illa nisi redemptor noster, qui est sapientia Dei et virtus, et salvator omnium hominum, maxime fidelium. De quo Apostolus ait: Christum dico virtutem et Dei sapientiam, nec est aliud nomen datum hominibus sub coelo in quo oporteat salvari. Qui ergo credit in illum et mandata ejus recte custodit non confundetur in aeternum, quia ipse lux est vera quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum, et pax firma quae fecit utraque unum, et medium parietem dissolvens interfecit inimicitias in carne sua. Ipsius ergo locus est sacrum Evangelium, et sacra scripta ubi sunt thesauri sapientiae 110.0249D| et scientiae absconditi, mysteria videlicet divina a saeculis et generationibus, revelantur autem fidelibus et bene devotis hominibus per ipsum mediatorem Dei et hominum, qui dilexit nos et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo. Sequitur: Ubi sunt principes gentium et qui dominantur super bestias quae sunt in terra? Qui in avibus coeli ludunt, qui argentum thesaurizant et aurum, in quo confidunt homines, et non est finis possessionis eorum? Qui argentum fabricant et solliciti sunt, nec est inventio operum illorum. Et tamen exterminati sunt, et ad inferos descenderunt, et alii in locum illorum surrexerunt. Juvenes viderunt lumen et habitaverunt super terram, viam autem disciplinae nescierunt, neque 110.0250A| intellexerunt semitas ejus, neque susceperunt eam filii eorum, a facie illorum longe facta est. Arguit propheta stultitiam gentium, quae in principibus suis videbantur dominari super bestias terrae et ludos exercere manibus coeli, et in hoc voluptatem suam explere se posse aestimabant, et per avaritiam argentum et aurum multum exquisierant, et possessiones ultra modum habere certabant, feceruntque sibi sculptilia atque simulacra ex auro atque argento juxta inventionem quam ipsi sibi excogitaverunt. Et licet in plurimis divitiis et opibus terrenis sibi applauderent, qui spem suam totam in illis posuerunt, tamen praesentem vitam in carne mortali finierunt. Illorumque animae pro errore et malefactis eorum inferno demersae sunt, et alii in locum ipsorum surrexerunt 110.0250B| juvenes, viderunt lumen et habitaverunt super terram. Juvenes hic possumus philosophos gentium intelligere, qui aliquam scintillam scientiae, in diversis artibus et disputationibus disertae linguae acceperunt, sed tamen hanc veraciter per omnia non invenerunt, quia ad terrenam sapientiam et istius mundi stultitiam quidquid in dogmatibus suis proferebant totum redigebant, viam autem disciplinae nescierunt, quia viam disciplinae quae Christus est, quomodo ipse est auctor totius boni nescierunt, neque intellexerunt semitam mandatorum ejus, nec ipsi, nec filii eorum, hoc est, imitatores perfidiae illorum, longe enim a facie eorum facta est, quia veram fidem Christi percipere renuerunt. Unde de illis Psalmista ait: Longe est a peccatoribus salus, quia justificationes 110.0250C| Dei non exquisierunt. Sequitur: Non est audita in Chanaan, neque visa est in Theman. Filii quoque Agar, qui exquirunt prudentiam quae de terra est, negotiantes terrae Merrhae et Theman, et fabulatores, et exquisitores prudentiae et intelligentiae: viam autem sapientiae nescierunt, neque meminerunt semitarum ejus. Per nomina locorum in quibus gentes olim habitabant exprimitur erroris eorum nequitia et doctrina stultitiae. Nam Chanaan interpretatur negotiator, Theman interpretatur Auster. Agar interpretatur advena vel conversa. Quicunque enim negotiis terrenis indiscrete abutitur et ardore cupiditatis inhianter incumbit, alienumque a disciplina Domini et sanctae Ecclesiae societate effecerit, fabulisque otiosis et vanis lusibus se occupaverit, 110.0250D| licet se prudentem aestimet, per omnia se stultum esse indicat, quia viam veritatis, et sapientiae normam non eligit et judicia Dei discere et servare per omnia spernit. Postquam propheta de reproborum damnatione sermonem explevit, convertit se ad praedicandam laudem domus Dei et virtutis divinae potentiam demonstrandam dicens: O Israel! quam magna domus Dei, et ingens locus possessionis ejus! Magus est et non habet consummationem; excelsus et immensus. Ibi fuerunt gigantes nominati illi qui ab initio fuerunt, statura magna, scientes bellum. Non hos elegit Dominus, neque viam disciplinae invenerunt: propterea perierunt. Et quoniam non habuerunt sapientiam, interierunt propter suam insipientiam. 110.0251A| Domus ergo Dei non tam tabernaculum Mosaicum vel templum Salomoniacum significat, quam etiam sanctos homines, qui fuerunt sub Vetere et Novo Testamento, in quibus Deus ipse inhabitat et permanet in sempiternum. Haec ergo domus et hic ocus possessionis Dei magnus est et non habens consummationem excelsus et immensus. Quia sancta Ecclesia per totum mundum diffusa et dilatata est nec habet terminum, quia in coelo et in terra in sanctis angelis et bonis hominibus consistit. Quod autem dicit quod gigantes ibi essent nominati illi qui ab initio fuerunt statura magna scientes bellum, significat superbos homines qui ante adventum Domini fastu principatus sui et mundana sapientia super caeteros homines in terra se exaltabant, et prudentiores 110.0251B| atque potentiores se esse jactitabant. Qui quoniam veritatem verae sapientiae ignoraverunt et disciplinam justitiae non observaverunt, ideo justo Dei judicio perierunt: unde autem vera sapientiae in mundum venerit sequens sermo ostendit. Quis ascendit, inquit, in coelos? Nullus alius nisi Dominus Jesus Christus qui in coelis regnat cum Patre et Spiritu sancto. Ipse enim sicut a Patre est genitus, ita et ab ipso accepit sapientiam, qua in servis suis, hoc est in prophetis et apostolis qui merito nubes vocantur, eo quod occultum Dei donum in se gestabant, sanorum verborum pluviam juxta dispensationem divinam in mentes fundebat humanas. Hinc quoque per Psalmistam dicitur: Omnia quaecunque voluit fecit in coelo et in terra, in mari et 110.0251C| in abyssis: Ipse perfecit terram in sempiterno tempore. Quia per ipsum coelum et terra condita sunt ab initio. In principio enim hoc est in Filio, fecit Deus coelum et terram, id est coelestem et terrestrem creaturam. Adimplevit terram pecudibus, quia et ex terrena materia diversa condita sunt animalia. Possunt etiam in pecudibus diversae personae hominum intelligi, quibus auctor omnium rerum secundum suum utitur arbitrium, atque ad ipsum universa respiciunt, ut fiat in eis quidquid ille decreverit, quia in ipsius potestate consistunt coelum et terra, mare et omnia quae in eis sunt, nec ulla creatura resistere poterit voluntati ejus. Stellae autem, hoc est praedicatores sancti, dederunt 110.0251D| lumen sanae doctrinae in officiis suis, et cum gaudio magno laetitiae spiritalis implebant officium praedicationis, et hoc donum quod acceperunt non sibi sed divinae deputabant largitati. Hic enim Deus est noster et non aestimabitur alius ad illum. Quoniam dii gentium sunt daemonia. Dominus autem coelos fecit. Hic adinvenit omnem viam disciplinae. Hoc est, praecepta legis divinae. Et dedit illam Jacob puero suo, et Israel electo suo. Hoc est, populo priori, patriarchis videlicet atque prophetis, nec non et omnibus qui fidem rectam habebant et ei devote serviebant. Post haec vero tempore incarnationis suae super terram visus 110.0252A| est, et cum hominibus conversatus est praedicans Evangelium et sanans omnem languorem et omnem infirmitatem in populo. HOMILIA LV. IN VIGILIA PENTECOSTES. Lectio Actuum apostolorum. In diebus illis, cum Apollo esset Corinthi, et Paulus, peragratis superioribus partibus, veniret Ephesum et inveniret quosdam discipulos, dixit ad eos: Si Spiritum sanctum accepistis credentes? etc. Plenissime quidem nobis, dilectissimi, causam atque rationem praesentis festivitatis divinorum eloquiorum textus ostendit, quo Spiritum sanctum quinquagesimo post resurrectionem die, qui ab ascensione ejus est decimus infusum Christi discipulis 110.0252B| sicut promissus sperabatur, agnovimus, sed ad monendos vos addendus est etiam sermo ex lectione praesenti quam audistis, factum est, inquit, cum Apollo esset Corinthi et Paulus peragratis superioribus partibus veniret Ephesum et inveniret quosdam discipulos, dixit ad eos si Spiritum sanctum accepistis credentes, hoc est, si post baptisma manus impositionem quam Spiritus sanctus dare solet accepistis. At illi dixerunt ad eum: Sed neque si Spiritus sanctus est, audivimus. Ille vero ait: In quo baptizati estis? Qui dixerunt: In Joannis baptismate. Dixit autem Paulus: Joannes baptizavit baptismo poenitentiae populum, dicens: In eum qui venturus esset post ipsum ut crederent, hoc est in Jesum. Non 110.0252C| hoc baptisma remissionem peccatorum dare potuit, sed poenitentiam tantum docere, nam sicut circumcisio in patriarchis signaculum erat fidei quam gerebant, ita et hoc lavacrum populus poenitens quasi singulare signaculum suae devotionis accepit. Quod tamen ipsum etiam figuraliter Christi baptisma quo remissio daretur ostenderat. His auditis baptizati sunt in nomine Domini Jesu. Si enim talibus sola communicatio corporis et sanguinis Christi, ut quidam dogmatizant sufficere potuisset, non opus esset a discipulis Christi baptizari quos Joannes aqua baptizaverat, sed tantum corporis et sanguinis Christi participatione confirmari. Baptismus enim a poena aeterna non a praesentis vitae supplicio liberat. Quod si a poena praesenti homines 110.0252D| liberarentur per baptismum, ipsum putarent baptismi praemium, non illud aeternum. Attamen soluto reatu peccati manet quaedam temporalis poena ut illa vita ferventius requiratur quae erit a poenis omnibus aliena. Nullus negat fidelium etiam post baptismum quo peccata delentur quotidie quandiu in isto saeculo sumus, ad Dominum nos debere converti, quod quamvis sine intermissione sit quotidie agendum, nunquam tamen fecisse sufficiet. Qui autem in maternis uteris sunt, ideo cum matre baptizari non possunt, quia qui natus adhuc secundum Adam non est, renasci secundum Christum non potest. Neque enim dici regeneratio in eum poterit quem generatio non praecessit. Qui scelerate 110.0253A| vivunt in Ecclesia et communicare non desinunt, putantes se tali communicatione mundari, dicant nihil ad emundationem proficere sibi dicente Propheta, quid est quod dilectus meus in domo mea fecit scelera multa? Nunquid carnes sanctae auferent a te malitias tuas? et Apostolus: probet, inquit, se homo et sic de pane illo edat et de calice bibat. Nos vero, dilectissimi, Deo auxiliante dedignemur servire peccato, quibus tanta beatitudo praeparatur in coelo. Dum ergo licet nobis et in nostra potestate est, falsa et transitoria respuamus ut ea quae vera bona sunt recipiamus a Domino, evacuemur vitiis, et virtutibus repleamur, largiente Domino nostro Jesu Christo qui vivit cum Patre et Spiritu sancto, et regnat unus Deus per omnia saecula saeculorum. 110.0253B| Amen. HOMILIA LVI. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. Si diligitis me, mandata mea servate. Et ego rogabo Patrem et alium paracletum dabit vobis, etc. Quid est, quod dicit quod diligentibus Deum et servantibus mandata ejus Spiritus paracletus daretur? dum Deus diligi et mandata ejus servari non possint nisi per Spiritum sanctum. Quid est aliud nisi quod qui per Spiritum sanctum diligit Deum meretur diligendo ut plus habeat, et plus habendo plus diligat. Paracletus quippe consolator interpretatur, et Spiritus sanctus recte paracletus vocatur: quia corda fidelium ne inter hujus saeculi adversa 110.0253C| deficiant coelestis vitae desideriis sublevat ac reficit. Habebant itaque discipuli Spiritum sanctum, sed occulta quadam inspiratione per quem Dominum diligebant, sed nondum habebant sicut Dominus promittebat: habebant si quidem occulte, quem postea quadam manifestatione habituri erant: id est, dum igneis linguis venit et sedit super eos, et linguis loquebantur magnificantes Deum. Rogabo, inquit, Patrem meum et alium paracletum dabit vobis, ostendens seipsum esse paracletum. Habebant autem et prius paracletum ipsum videlicet Dominum secum in carne commorantem: cum et miraculorum dulcedine, et opere praedicationis, ne propter infidelium persecutionem scandalizari possent, erigi et confortari 110.0253D| solebant: Rogabo, dixit, propter humanitatem, qui dat cum Patre per divinitatem, ut maneat vobiscum in aeternum. In aeternum namque manet cum sanctis, quos et in hac vita semper invisibiliter intus illustrabit, et in futuro ad contemplandam perpetuo spem suae majestatis introducet. Spiritum veritatis, quem mundus non potest accipere, quia non vidit eum nec scit eum. Mundum autem appellat homines mundi hujus amori datos. Mundus ergo eum accipere non potest, id est, mundiales homines, qui non habent invisibiles charitatis oculos, quibus solummodo Spiritus sanctus videri potest et sciri sciendoque intelligi. Vos autem cognoscetis eum, quia apud vos manebit et in vobis erit. Erit ut maneat in aeternum. Dominum 110.0254A| namque salvatorem et infideles ante passionem in carne viderunt: sed quia Filius Dei esset, quia paraclitus a Deo missus in mundum, non nisi fideles scire potuerunt. Spiritum autem sanctum neque oculis videre infideles, neque animo valebant cognoscere; quia non indutus humanitate discipulis apparuit, sed ita ad eos venire, ita apud eos maluit manere, ut in ipsis eorum cordibus gratissimam sibi sedem consecraret. Hoc est, quod ait, vos autem cognoscetis eum, qui apud vos manebit et in vobis erit. Qui autem invisibiliter in hac vita manet cum electis, visibiliter utique eis gratiam suae cognitionis exhibet. Non relinquam vos orphanos: veniam ad vos. Videbatur infidelibus, quod moriens in cruce Dominus 110.0254B| discipulos relinqueret orphanos, sed non reliquit orphanos quibus et praebuit se ipsum vivum post passionem suam in multis argumentis per dies quadraginta et post dies decem assumptionis suae. Spiritus sancti illis de coelo charismata donavit, ubi ipsum Christum ad eos venisse nullus ambigit, qui inseparabilem sanctae Trinitatis naturam, virtute et operatione esse cognovit. Adhuc modicum, et me jam mundus non videt, vos autem videtis me. Modicum erat, usque ad tempus expletae passionis, ex quo illum reprobi videre non valebant; soli etenim justi qui morte illius erant contristati, gaudium resurrectionis ejus videre meruerunt. Quia ego vivo et vos vivetis: Quid est, quia ego vivo 110.0254C| et vos vivetis? Cur de praesenti se dixit vivere, illos autem de futuro esse victuros nisi vita etiam carnis utique resurgentis qualis in ipso praecedebat, et illis est pollicitus secutura? et qui ipsius mox futura erat resurrectio; praesentis posuit temporis verbum propter significandam celeritatem, illorum autem quoniam in saeculi differtur finem, non ait vivitis, sed vivetis. Duas ergo resurrectiones, suam scilicet mox futuram, et nostram in fine saeculi secuturam, duobus verbis praesentis temporis et futuri eleganter breviterque promisit. In illa die, inquit, vos cognoscetis quia ego sum in Patre meo, et vos in me, et ego in vobis. In quo die, nisi, de quo ait: et vos vivetis? Noverant apostoli 110.0254D| tunc esse Christum in Patre per unitatem individuae divinitatis, noverant se esse in Christo per susceptionem fidei et sacramentorum ejus, noverat veraciter vivere tunc esse Christum in Patre, in se esse Christum per dilectionem et observantiam mandatorum ejus. Novit et hoc sancta Dei Ecclesia, sed longe melius et plenius, in illa die, de qua dixit: et vos vivetis, in qua veraciter vivere incipiunt, hoc est, in die resurrectionis, quando eo perfectius cuncta quae scienda sunt, quo ipsum scientiae fontem vicinius sine fine conspiciunt. Ut ergo omnibus hujus promissionem beatitudinis promitteret non solum modo apostolis, mox subjunxit: Qui habet mandata mea, et servat ea, ille est qui diligit me. Qui autem diligit me, diligetur a Patre 110.0255A| meo, et ego diligam cum et manifestabo ei meipsum. Ubi omni intentione considerandum est quia Christum vere diligere est, non ipsam dilectionem ambit qui ambit confiteri, sed mandata Christi, quae discendo habet debet operando servare. Qui habet, inquit, mandata mea et servat ea, ille est qui diligit me, qui habet in memoria et servat in vita. Qui habet in sermonibus, et servat in moribus. Qui habet audiendo et servat faciendo. Aut qui habet faciendo, et servat perseverando, ipse est, inquit, qui diligit me. Notandum quia cum praesentis temporis verbo diceret, qui autem diligit me, adjecit de futuro diligetur a Patre meo, et ego diligam eum et manifestabo ei meipsum. Diligit namque etiam nunc dilectores suos cum Patre Filius, sed nunc diligit ad hoc ut 110.0255B| recte vivant ex fide quae per dilectionem operatur, tunc ad hoc diliget ut perveniant ad visionem veritatis quam per fidem gustaverant. Non autem frustra addidit, et manifestabo ei meipsum. Si vero secundum humanitatem cunctis in judicio manifestabit, solis vero justis et sanctis divinitatis gloriam, in qua aequalis est Patri et Spiritui sancto, ad beatitudinem aeternam manifestaturus erit, ut vivant semper et gaudeant secum in regno coelesti, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LVII. DOMINICA IN PENTECOSTE. Lectio Actuum apostolorum. In diebus illis, dum complerentur dies Pentecostes, erant pariter omnes in eodem loco. Et factus est repente 110.0255C| de coelo sonus, tanquam advenientis spiritus vehementis, et replevit totam domum ubi erant sedentes, etc. Hodiernam, dilectissimi, festivitatem toto terrarum orbe venerabilem ille sancti Spiritus consecravit adventus, qui post resurrectionem Domini 50 die in apostolos populumque credentium sicut sperabatur influxit, ut in praesenti lectione, cum legeretur audistis. Cum complerentur dies, inquit, pentecostes erant omnes pariter in eodem loco, hoc est in coenaculo ubi collegerunt se post ascensum statim Domini, ubi exspectabant promissum Spiritus sancti. Quicunque enim Spiritu sancto adimpleri desiderant, carnis domicilium necesse est ut mentis contemplatione transcendant: Et factus est repente de 110.0255D| coelo sonus tanquam advenientis spiritus vehementis, et replevit totam domum ubi erant sedentes. Per ignis quidem similitudinem Dominus discipulis apparuit, sed per semetipsum locutionem interius fecit, et neque ignis neque ille sonitus fuit, sed per hoc quod exterius exhibuit expressit hoc quod interius gessit. Et apparuerunt illis dispartitae linguae tanquam ignis. Spiritus enim sanctus in linguis igneis apparuit; quia omnes quos impleverit ardentes pariter et loquentes facit, quia sancta Ecclesia per mundi terminos dilatata omnium gentium erat voce locutura. Seditque super singulos eorum: Certe, requies ejus indicatur in sanctis. 110.0256A| Et repleti sunt omnes Spiritu sancto, et coeperunt loqui variis linguis, prout Spiritus sanctus dabat eloqui illis. Varietas enim linguarum, dona variarum significat gratiarum. Verum non incongrue intelligitur Spiritus sanctus, ideo primum linguarum donum dedisse hominibus, quibus humana sapientia forinsecus et discutitur et docetur, ut ostenderet quam facile possit sapientes facere sapientia Dei quae in terra est. Erant autem in Hierusalem habitantes Judaei viri religiosi ex omni gente quae sub coelo est. Facta autem hac voce, convenit multitudo, et mente confusa est, quoniam audiebat unusquisque lingua sua illos loquentes. Ipse enim eorum sermo hanc in se vim habebat, ut cum diversarum gentium auditores ibi essent praesentes unusquisque 110.0256B| secundum linguam suam ipsius unius sermonis qui ab apostolis fuerat pronuntiatus susceperat auditum et capiebat intellectum, his, dilectissimi, aliisque documentis, quibus innumerabiliter divinorum eloquiorum coruscat auctoritas ad venerationem pentecostes unanimiter incitemur, exsultantes in honore Spiritus sancti, per quem omnis catholica Ecclesia sanctificatur, omnis anima rationabilis imbuitur, qui inspirator fidei, doctor scientiae, fons dilectionis, signaculum castitatis, et totius est causa virtutis. Gaudeant fidelium mentes quod in toto mundo unus Deus Pater, et Filius et Spiritus sanctus omnium linguarum confessione laudatur. Illa significatio quae in specie ignis apparuit, et opere perseverat et munere; ipse enim Spiritus veritatis 110.0256C| facit donum gloriae suae luminis sui nitore fulgere, et in templo suo nec tenebrosum aliquid vult esse nec tepidum. De qua ope atque doctrina etiam jejuniorum atque elemosynarum nobis est collata purgatio. Nam hanc venerabilem diem sequitur saluberrimae observantiae consuetudo quam utilissimam sibi omnes sancti semper experti sunt, et ad quam sedulo celebrandam pastorali vos sollicitudine cohortamur, ut si quid macularum proximis diebus negligentia incauta contraxit, id et jejunii censura castiget, et devotio pietatis emendet per Dominum nostrum Jesum Christum, qui vivit et regnat cum Patre et Spiritu sancto Deus in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LVIII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. 110.0256D| In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Si quis diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus, etc. Probatio dilectionis adhibitio est operis. Hinc in Epistola sua idem Joannes dicit: qui dicit, diligo Deum et mandata ejus non custodit, mendax est. Vere enim diligimus Deum si mandata ejus observamus et a nostris nos voluptatibus ad mandata illius coarctamus. Et Pater meus diligit eum. Quia opera quae Pater facit haec et similiter Filius facit, et qui diligit Filium diligit et Patrem, et qui diligitur 110.0257A| a Filio, diligitur a Patre, et ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus. Qui enim vere Deum diligit nec tentationis tempore recedit ab amore Dei, ad hunc veniunt Pater et Filius spiritali accessione et mansionem apud eum habent. Ille enim vere amat, cujus mentem delectatio prava ex consensu non superat. Nam tanto quisque a superno amore disjungitur, quanto inferius delectatur. Dilectio sanctos discernit a mundo, quae fecit unanimes habitare in domo, in qua domo facit Pater et Filius mansionem, qui donant et ipsam dilectionem quibus donant in fine etiam suam manifestationem. De qua manifestatione discipulus interrogavit et audivit, ad hanc manifestationem per dilectionem veniendum esse. Qui non diligit me, sermones meos non servat. Hi 110.0257B| sunt qui Patrem et Spiritum sanctum nunquam vident, Filium autem, non ut beatificentur, sed ut judicentur ad modicum vident nec ipsum in forma Dei ubi est cum Patre et Spiritu sancto pariter invisibilis, sed in forma hominis ubi esse mundo voluit patiendo contemptibilis, judicando terribilis. Et sermonem quem audistis non est meus, sed ejus qui misit me, Patris. Quid est quod prius plurali numero sermones dixit, nunc autem singulari sermonem? fortassis praedicationis ibi sermones monstravit, hic vero se ipsum qui est Verbum Patris, et ideo dixit non suum quia a seipso non est, sed a Patre, sicut nec sua est imago sed Patris, nec suus filius sed Patris. Recte igitur auctor tribuit quidquid facit aequalis a quo habet hoc ipsum, quod 110.0257C| illi est indifferenter aequalis. Haec locutus sum vobis apud vos manens. Illa mansio de qua superius dixit spiritalis est quae solis sanctis datur: haec vero de qua nunc dicit corporalis est, de sua praesentia corporali tantummodo dixit, quam utrique et justi et impii videre potuerunt. Illa in aeternum beatificat liberatos, haec in tempore visitat liberandos. Haec, inquit, locutus sum vobis apud vos manens, utique praesentia corporali una cum illis visibiliter loquebatur. Paracletus autem Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit, et suggeret vobis omnia quaecunque dixero vobis. Multa dixit audientibus infidelibus quae in eorum cordibus locum non invenerunt, quia Spiritus sanctus intus 110.0257D| eos non docebat: multa dicit quotidie per sanctos praedicatores quae audientes interius non recipiunt, quia Spiritus sanctus non suggerit eis interius quae audierunt exterius. De quo recte promittitur, ipse vos docebit omnia, qui nisi idem Spiritus cordi assistat audientis, otiosus est sermo doctoris. Nemo enim docenti homini tribuat quod ex ore docentis intelligit, quia nisi intus sit qui doceat doctoris lingua exterius in vacuum laborat. Aliter itaque praedicantem Christum audierunt Judaei, aliter apostoli: illi ad judicium, isti ad salutem. Quia hos Spiritus in animo docuit, quod foris audierunt in aure. Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis. In pace relinquo vos, in pace inveniam vos. Hic relinquo, 110.0258A| illic do, sequentibus relinquo, pervenientibus do. Pacem suam reliquit nobis, ut nos invicem diligamus; pacem suam dabit nobis, ubi nunquam invicem dissentire possumus. Quid est quod dicit, pacem meam do vobis, et non dicit pacem meam relinquo vobis? fortassis quia aliter nunc aliter tunc pax erit. Hic bella cum vitiis habemus, ideo non addidit meam, illic vero in aeterna pace aeterna erit tranquillitas et concordia, et talis pax qualem ille habuit cum seipso, qui nullum habuit in se peccatum. Non quomodo mundus dat, ego do vobis. Id est non quomodo in mundo homines saepe sibi in sua malitia concordant: sed quomodo qui sibi in sanctitate concordant et in Christi se charitate conjungunt. 110.0258B| Non turbetur cor vestrum neque formidet. Audistis quia dixi vobis: Vado et venio ad vos. Hinc turbari et formidare poterat cor illorum quod ibat ab iis, quamvis venturus esset ad eos, ne forsitan gregem lupus hoc intervallo invaderet pastore absente. Sed a quibus homo abscedebat, Deus non relinquebat: et idem ipse Christus et homo et Deus. Ergo ibat per id quod homo erat, et manebat per id quod Deus erat. Igitur Deus qui nullo continetur loco, discedit ab eorum cordibus, qui eum relinquunt moribus non pedibus, et veniet ad illos qui convertuntur ad eum non facie sed fide, et accedunt ad eum non carne sed charitate. Si diligeretis me, gauderetis utique, quia ego ad Patrem vado, quia Pater major me est. Per quod 110.0258C| igitur Filius non est aequalis Patri, per hoc erat iturus ad Patrem, in quo venturus est vivos judicaturus et mortuos. Per illud vero, quod est aequalis Patri, nunquam recessit a Patre, sed cum illo est ubique totus per divinitatem quam nullus continet locus. Agnoscamus geminam substantiam Christi, divinam scilicet, qua aequalis est Patri, humanam qua major est Pater. Utrumque autem simul non duo, sed unus est Christus, ne sit quaternitas sed trinitas Deus. Sicut enim unus est homo anima rationalis et caro; sic unus est Christus Deus et homo; ac per hoc Christus est Deus, anima rationalis et caro; Christum in his omnibus, Christum in singulis confitemur. Quis ergo est per quem factus est mundus? Christus Jesus, sed in forma Dei. 110.0258D| Quis est sub Pontio crucifixus? Christus Jesus, sed in forma servi. Item de singulis quibus homo constat. Quis non est derelictus in inferno? Christus Jesus, sed in anima sola. Quis resurrecturus triduo jacuit in sepulcro? Christus Jesus, sed in carne sola. Dicitur ergo in his singulis Christus; verum haec omnia non duo vel tres, sed unus est Christus. Ideo ergo dixit: Si diligeretis me, gauderetis utique, quia vado ad Patrem, quomodo naturae humanae gratulandum est, eo, quod assumpta est a verbo unigenito, ut immortalis constitueretur in coelo. Hoc enim modo se iturum dixit ad Patrem. Non profecto ad illum ibat qui cum illo erat, sed hoc erat ire ad eum, et recipere a nobis mortale, atque immortale 110.0259A| facere quod mortale suscepit ex nobis, et ad dextram constituere Patris, per quod fuit in terra pro nobis. Deinde ipse Dominus Jesus subjunxit: Et nunc dixi vobis priusquam fiat, ut cum factum fuerit, credatis. Illud utique dicit, quod factum fuerit, quod enim post mortem visuri erant viventem, et ad Patrem ascendentem, quo viso illud fuerant credituri, quod ipse Christus filius Dei jam potuit hoc facere cum dixisset, et praedicare antequam faceret. Poterant enim dubitare si Filius Dei esset, cum eum viderunt moriturum, sed cum viderunt eum resurrexisse, credebant in quo antea dubitabant, et confirmata est fides in cordibus eorum quam illis praedixerat, qui et ore promisit quod 110.0259B| facturus erat, et opere complevit quod ante praedixit. Deinde quod dicit: Jam non multa loquar vobiscum, venit enim princeps hujus mundi. Quis nisi diabolus. Et in me non habet quidquam. Nullum scilicet omnino peccatum. Hic enim ostendit diabolum principem esse peccatorum hominum non creaturarum Dei, et quotiescunque mundi figura in mala significatione ponitur, nihil ostendit nisi mundi istius amatores et non Dei. Absit enim ut credamus principem esse coeli et terrae, et creaturarum omnium quae generaliter mundi appellantur. Totus itaque mundus servit suo creatori, non deceptori, redemptori non interemptori, et regitur dispensatione divina, non inimici versutia subvertitur: praeter 110.0259C| homines partis illius qui propria voluntate non necessitate aliqua se subjiciunt diabolo. Unde et Apostolus ait: Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, id est, adversus homines: sed adversus potestates et rectores tenebrarum harum, id est, peccatorum, qui in tenebris manent iniquitatis: quos rectores, angelos esse desertores designat; sed sunt qui per gratiam Dei non propriis meritis inde eruuntur, de quibus ait Apostolus: Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino: Ut filii lucis ambulate: sed gratias Deo qui eruit nos, sicut idem dicit apostolus, de potestate tenebrarum et abstulit in regnum filii charitatis suae: in quo princeps mundi, hoc est tenebrarum harum, non habebat quidquam, quia neque cum peccato Deus venerat, nec 110.0259D| ejus carnem de peccati propagine virgo pepererat et tanquam ei diceretur: cur ergo morieris si non habes peccatum cui debebatur mortis supplicium, continuo subjecit: Sed ut cognoscat mundus quia diligo Patrem, et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio. In expletione ergo mandatorum Dei manifestata est dilectio Christi, quam habuit erga Patrem suum, quoniam sicut ipse eum incarnatum salvatorem mundi esse constituit, sic ipse benefaciendo et mandata ejus custodiendo, eripuit a morte oppressos a diabolo, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate sancti Spiritus Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LIX. FERIA II POST PENTECOSTEN Lectio Actuum apostolorum. 110.0260A| In diebus illis aperiens Petrus os suum dixit: Viri fratres et patres, nobis praecepit Dominus praedicare populo, et testificari quia ipse est qui constitutus est a Deo judex vivorum et mortuorum, etc. Sanctus Petrus apostolus volens ostendere Dominum nostrum Jesum Christum verum judicem esse vivorum et mortuorum, sibi hoc et caeteris apostolis commendatum esse dicit ab ipso Domino ut praedicarent populis verbo et testificarentur dictis, atque exemplis sanctorum prophetarum, hoc dudum pronuntiatum esse. Remissionem videlicet peccatorum accipere per nomen ejus, omnes qui credunt 110.0260B| in eum: quia non est in alio aliquo salus, nisi in eo quem Deus Pater omnipotens misit in mundum ut salvaretur per ipsum omnis qui crederet in eum, accepta remissione peccatorum per nomen ejus intinctione sacri baptismatis et sancti Spiritus confirmatione, et probatione bonorum operum quae in fide recta ostendi debent. Unde consequenter legitur, quod cum Petrus gentibus praedicasset verbum Dei, continuo cecidisset Spiritus sanctus super omnes qui audiebant verbum. Et obstupuerunt ex circumcisione fideles qui venerant cum Petro, quia et in nationes Spiritus sancti gratia effusa est. Audiebant enim illos loquentes linguis et magnificantes Deum. Ne baptisma gentibus tradere dubitet, Spiritus sancti testimonio confirmatur, ipsas lavacri aquas quas 110.0260C| sanctificare solet, novo ordine praecurrentis; quod semel in testimonium fidei gentium, nunquam vero in Judaeis evenisse reperitur. Et jussit eos in nomine Jesu Christi baptizari. Cum Ecclesiae regula sit fideles in nomine sanctae Trinitatis baptizari, quaeritur quomodo Lucas per totum hujus libelli textum non aliter quam in no mine Jesu Christi baptismum dari testetur. Quod ita beatus Ambrosius solvit: quia per unitatem nominis impletum mysterium sit; quia sive Christum dicas, et Deum Patrem, a quo unctus est Filius, et ipsum qui unctus est Filium, et Spiritum sanctum quo unctus est designasti. Scriptum est enim Jesum a Nazareth, quomodo unxit eum Deus Spiritu sancto: sive Patrem dicas: et Filium ejus et Spiritum 110.0260D| oris pariter indicasti. Si tamen id etiam corde comprehendas. Sive Spiritum dicas et Deum Patrem a quo procedit Spiritus, et Filium quia Filii quoque est Spiritus nuncupasti. Unde et rationi copuletur auctoritas: in Spiritu quoque recte baptizari posse Scriptura indicat dicente Domino, Vos autem baptizabimini in Spiritu sancto, et Apostolus ait: Omnes enim in ipso corpore in unum Spiritum baptizati sumus. Aliter praecipue congruit nos in nomine Domini nostri Jesu Christi baptizari, quia sicut Apostolus ait: Quicunque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus, consepulti enim sumus cum illo per baptismum in morte: ut quomodo resurrexit Christus a mortuis ver gloriam 110.0261A| Patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus. Si enim complantati facti sumus similitudini mortis ejus, simul et resurrectionis erimus, praestante ipso Redemptore nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LX. ITEM FERIA II. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore dixit Jesus discipulis: Sic dilexit Dominus mundum, ut Filium suum unigenitum daret; ut omnis qui credit in eum non pereat, sed habeat vitam aeternam, etc. Notandum quod eadem de Filio Dei unigenito replicat, quae de filio hominis in cruce exaltato promiserat 110.0261B| dicens: ut omnis qui credit in eum non pereat, sed habeat vitam aeternam. Quia profecto idem redemptor et conditor noster Filius Dei ante saecula existens, filius hominis factus est in fine saeculorum, ut qui per divinitatis suae potentiam nos creaverat ad perfruendum vitae beatitudinem perennis, ipse per fragilitatem humanitatis nostrae restauraret, ad recipiendam quam perdidimus vitam. Sequitur autem: Non enim misit Deus Filium suum in mundum, ut judicet mundum, sed ut salvetur mundus per ipsum. Ergo quantum in medico est, sanare venit aegrotum, se interimit qui praecepta medici observare non vult: venit salvator ad mundum: Quare Salvator dictus est mundi: nisi ut salvet mundum, non ut 110.0261C| judicet mundum. Salvare non vis ab isto ipso: ex te judicaberis, et quid dicam judicaberis. Vide quid ait: Qui credit in eum non judicabitur, qui autem non credit, quod dicturum sperabas, nisi, judicatus est jam, inquit, judicatus est . Nondum apparuit judicium, sed jam factum est judicium. Novit enim Dominus qui sunt ejus. Novit qui permaneant ad flammam, novit in arca sua triticum suum, novit et paleam, novit et segetem, novit et zizania. Judicatus est qui non credit. Quare judicatus? quia non credidit in nomine unigeniti Filii Dei. Hoc est autem judicium, quia lux venit in mundum, et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem; erant enim mala opera eorum. Fratres mei quorum bona opera invenit 110.0261D| Dominus? nullorum. Omnia enim mala opera invenit. Quomodo ergo quidam fecerunt veritatem, et venerunt ad lucem? Hoc enim sequitur: Qui autem facit veritatem, venit ad lucem, ut manifestentur opera ejus, quia in Deo sunt facta. Quomodo ergo quidam bonum opus fecerunt ut venirent ad lucem, id est, ad Christum: et quomodo quidam dilexerunt tenebras, si omnes peccatores invenit, et omnes a peccato sanat, et serpens ille, in quo figurata est mors Domini, eos sanat, qui morsi fuerunt, et propter morsus serpentis erectus est serpens, id est, mors Domini propter mortales homines, quos invenit injustos. Quomodo intelligitur: hoc est judicium; 110.0262A| quoniam lux venit in mundum et dilexerunt homines magis tenebras quam lucem, erant enim mala opera eorum: quid est enim, hoc, quorum enim erant bona opera? nonne venisti, ut justifices impios? Sed dilexerunt, inquit, tenebras magis quam lucem, ibi posuit vim: multi enim dilexerunt magis peccata sua, quia qui confitetur peccata sua et accusat peccata sua, jam cum Deo facit. Accusat Dominus peccata tua, si et tua accuses conjungeris Deo, quasi duo essent, homo et peccator. Quod audis homo Deus fecit. Quod audis peccator, ipse homo fecit: dele quod fecisti, ut Deus salvet quod fecit, oportet ut oderis in te opus tuum et ames in te opus Dei, cum autem coeperit tibi displicere quod fecisti, inde incipiunt bona opera tua, quia accusas 110.0262B| mala opera tua, initium bonorum operum, confessio est operum malorum. Facis veritatem, et venis ad lucem, Quid est facis veritatem, non te palpas, non tibi blandiris, non tibi adularis, non dicis justus sum, cum sis iniquus et incipis facere veritatem, venis autem ad lucem ut manifestentur opera tua quia in Deo facta sunt, quia et hoc ipsum, quod tibi displicuit peccatum tuum, non tibi displiceret nisi Deus tibi luceret et ejus veritas tibi ostenderet, Sed qui etiam admonitus diligit peccata sua, odit admonentem lucem et fugit eam, ut non arguantur opera ejus mala quae diligit. Qui autem facit veritatem accusat in se mala sua, non sibi parcit, non sibi ignoscit, ut Deus ignoscat, qui quod vult ut Deus agnoscat ipse ignoscit, et venit ad lucem, cui 110.0262C| gratias agit, eo quod ille qui dum se occidisse ostenderet dicit Domino, averte faciem tuam a peccatis meis. Et qua fronte dicit, nisi iterum dicat, quoniam facinus meum ego agnosco et peccatum meum contra me est semper. Sit ante te quod non vis esse ante Deum, si autem post te feceris peccatum tuum, retorquet tibi illud Deus ante oculos tuos, et tunc retorquet, quando jam poenitentiae fructus nullus erit: currite ne tenebrae vos comprehendant, quicunque enim in praesenti vita in servitio Dei bene laborat in futuro requiem et gloriam percipiet sempiternam. Praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto, vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXI. FERIA III, AD SANCTAM ANASTASIAM. Lectio Actuum apostolorum. 110.0262D| In diebus illis, cum audissent apostoli qui erant Hierosolymis quia recepit Samaria verbum Dei, miserunt ad eos Petrum et Joannem, etc. Post martyrium Stephani, ut liber Actuum apostolorum narrat, facta est persecutio magna in Ecclesia, quae erat Hierosolymis, et omnes dispersi sunt per regiones Judaeae et Samariae praeter apostolos. Philippus vero, descendens in civitatem Samariae, praedicabat illis Christum. Intendebant autem turbae his quae a Philippo dicebantur unanimiter, audientes et videntes signa quae faciebat. Multi enim 110.0263A| eorum qui habebant spiritus immundos, clamantes voce magna exibant. Multi autem paralytici et claudi curati sunt. Factum est ergo magnum gaudium in illa civitate. Cum autem audissent apostoli qui erant Hierosolymis, quia recepit Samaria verbum Dei, miserunt ad eos Petrum et Joannem. Qui cum venissent, oraverunt pro ipsis ut acciperent Spiritum sanctum: nondum enim in quemquam illorum supervenerat, sed baptizati tantum erant in nomine Domini Jesu. Tunc imponebant manus super illos et accipiebant Spiritum sanctum. Societas Petri et Joannis in praedicatione Evangelii significat castitatem rectae fidei, quam praedicatores sancti in verbo doctrinae et dono Spiritus sancti docent semper fieri debere. Quod pulchre arator versibus exponit dicens: Saepe 110.0263B| sibi socium Petrus facit esse Joannem, Ecclesiae quia virgo placet. Notandum autem quod Philippus, qui Samariae Evangelizabat, unus de septem fuerit. Si enim apostolus esset, ipse utique manum imponere potuisset, ut acciperent Spiritum sanctum. Hoc enim solis pontificibus debetur, nam presbyteris sive extra episcopum, seu praesente episcopo, cum baptizant, chrismate baptizatos ungere licet, sed quod ab episcopo fuerit consecratum, non tamen frontem ex eodem oleo signare, quod solis episcopis debetur, cum tradunt Spiritum paracletum baptizatis: unamquamque enim personae decet ut ritum ordinis sui et mensuram gradus servet, quia non est Deus dissensionis sed pacis, et Spiritus sanctus disciplinae effugiet fictum, atque in malevolam animam 110.0263C| non introibit sapientia. Unde Salvator discipulis suis praecepit, dicens: qui vult inter vos major fieri, fiat sicut minor, quia omnis qui se exaltaverit humiliabitur, et qui se humiliaverit exaltabitur. Studeat unusquisque ut humilitatem habeat in animo et bona opera ostendat in exemplo: sicque ipse non solum coram Deo, sed etiam coram hominibus habebit laudem et gratiam inveniet in conspectu Domini nostri Jesu Christi, qui cum Patre et Spiritu sancto, vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXII. ITEM FERIA III. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Amen, 110.0263D| amen dico vobis: qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro, etc. Hoc proverbium dicit eis Jesus, illi autem non cognoverunt quid loqueretur eis: propter Pharisaeorum qui se videre jactabant cum caeci essent venenatam et superbam et insanabilem arrogantiam Dominus Jesus ista contexuit, quae in hac parabola leguntur, quam ipse illis non intelligentibus exponere dignatus est, in qua nos salubriter si advertamus admonuit non gloriari in sapientia humana, non in morum dignitate, si humilitas fidei Catholicae in Christum desit: multi enim sunt pagani, qui secundum quamdam vitae hujus consuetudinem 110.0264A| dicuntur boni homines, innocentes, et quasi observantes ea quae in lege praecepta sunt, deferentes honorem parentibus suis, non moechantes, non homicidium perpetrantes, non furtum facientes, non falsum adversus quemquam testimonium perhibentes, et caetera quae in lege mandata veluti observant: et Christiani non sunt: et plerumque se jactant, quomodo isti Pharisaei, dicentes: Nunquid et nos caeci sumus: sed haec omnia inaniter faciunt: quia non intrant per ostium sed aliunde tumido fastu quasi per seipsos ascendere quaerunt. Quapropter Dominus similitudinem proposuit de grege suo et de ostio qua intratur ad ovile, quid enim prodest vana jactantium de bene vivendo inflatio? dum ad finem perpetualiter bene vivendi vita eorum 110.0264B| non perveniat? At hoc enim debet unicuique prodesse bene vivere, ut detur illi semper bene vivere. Nam si cui non datur semper bene vivere, quid prodest ei bene vivere ad tempus? Igitur nec bene vivere dicendi sunt, qui finem bene vivendi vel caecitate nesciunt, vel inflatione contemnunt. Non est autem cuiquam spes vera et certa semper vivendi, nisi agnoscat vitam, quae est Christus, et per januam intret in ovile. Sunt enim quidam homines qui in suis gloriantur moribus, et alios post se trahere quaerunt, non de Christi praeceptis instruentes suos sectatores, sed suis exemplis vivere eos suadentes. De quibus alio loco ipsa Veritas ait: docentes doctrinas hominum, et mandata Dei contemnentes, qui per aliam portam ascendere 110.0264C| quaerunt rapere et occidere non ut pastor salvare atque conservare. De talibus hic dictum est, qui ascendit aliunde, ille fur est et latro. Non solum vero tales inveniuntur doctores inter eos, qui sine nomine Christi sunt; sicut multi philosophorum, qui suam sapientiam buccis crepantibus ventilabant et vitam beatam suis sectatoribus promiserunt. Verum etiam plurimi qui Christiano nomine censentur et illuminatos a Christo se esse jactitant? fingentes sibi nova quoque nomina de Christo, et fidei Catholicae contraria: sicut innumerabiles haeretici faciebant, aestimantes se falso nomine per januam, quae Christus est, intrare. Sabellius dicit: Qui Filius est, ipse est Pater, sed Filius non est Pater; non intrat per ostium qui Filium dicit Patrem. 110.0264D| Arius dicit: Aliud est Pater aliud est Filius. Recte diceret si diceret: alius? non aliud. Quando enim dicit aliud, ei contradicit a quo audit: Ego et Pater unum sumus: nec ipse ergo intrat per ostium. Praedicat enim Christum, qualem sibi fingit, non qualem veritas habet. Fotinus dicit: Christus homo est tantum, non Deus: nec ipse intrat per ostium, quia Christus et homo et Deus est. Hinc enim nova haeresis, quae in nostris orta est, consentire videtur, affirmando et praedicando, Christus sicut quilibet sanctorum nuncupativus Deus est et non verus. Quid opus est multa percurrere et multa vana haeresium denumerare. Hoc tenete, in ovile Christi Ecclesiam catholicam esse credite. Quicunque vult 110.0265A| intrare in ovile, per ostium intret, id est, per Christum, et Christum verum Deum, et verum Filium Dei praedicet, et non solum Christum praedicet, sed et Christi gloriam quaerat, non suam: nam multi quaerendo gloriam suam, oves Christi sparserunt potius quam congregaverunt. Humilis est enim janua Christus Dominus Deus noster, qui intrat per hanc januam, oportet ut humiliet se, ut sano capite possit intrare. Hi sunt qui vocem veri pastoris audiunt, hi sunt quos proprias oves nominatim verus pastor vocat, de his dictum est, gaudete et exsultate, quoniam nomina vestra sunt scripta in coelis. Hinc enim eas nominatim vocat, et quis alius eas emittit? nisi qui eorum peccata dimittit, ut eum sequi duris liberatae vinculis possint. Et quis eas praecessit, quo 110.0265B| eum sequantur? nisi qui resurgens a mortuis jam non moritur et mors illi ultra non dominabitur. Has vero educit, a fide ad speciem, et ante istas vadit, quia prior omnium ascendit in coelum, et quae sunt oves suae illum sequuntur, quia sciunt vocem doctrinae ejus. Alienos vero ductores non sequentur, sed fugient ab eis, quia non noverunt vocem, id est, doctrinam alienorum; sed loquente Domino Jesu non intellexerunt, qui audierunt, incrassatum enim habuerunt cor, et graviter audierunt. Nominat ostium, nominat ovile, nominat oves, commendat haec omnia, sed nondum exponit. Audiamus exponentem qui audivimus proponentem: Iterum Jesus dicit eis: Amen, amen dico vobis, quia ego sum ostium ovium. Ecce ipsum ostium quod 110.0265C| clausum posuerat aperuit, ipse est ostium, agnovimus, intremus, ut nos intrasse gaudeamus. Omnes quotquot venerunt, fures sunt et latrones. Quid est hoc, Domine? omnes quotquot venerunt, quid enim tu non venisti? sed intellige omnes quotquot venerunt, dixit utique omnes praeter me. Recolamus ergo ante adventum ipsius, venerunt prophetae, nunquid fures fuerunt et latrones? Absit; non praeter illum venerunt, venturus praecones mittebat, sed eorum corda quos miserat possidebat, cum illo ergo venerunt qui cum verbo Dei venerunt: Ego sum, inquit, via, veritas, vita. Ipse est veritas, cum illo venerunt, qui veraces fuerunt et veritatem praedicaverunt, quotquot autem praeter illum venerunt fures sunt et latrones; per se venerunt, quia per eum 110.0265D| missi non fuerunt, non sanae doctrinae inhaerentes, de quibus dictum, fures sunt et latrones, id est, ad furandum et occidendum venerunt. Sed non audierunt eos oves, quae verae sunt oves, non sub pelle ovina, lupinum cor abscondentes; igitur qui ante adventum Christi praedicaverunt, eodem Spiritu praedicaverunt quo apostoli et sancti doctores post adventum Christi veritatis viam mundo ostenderunt; quotquot autem illo tempore crediderunt vel Abraham, vel Isaac, vel Jacob, vel Moyse, vel aliis patriarchis, aliisque prophetis Christum pronuntiantibus, oves erant et Christum audierunt, non alienam vocem sed ipsius Christi audierunt. Nam judex clamat in praecone, dum praeco judicem annuntiat 110.0266A| venturum. Alii sunt ergo quos non audierunt oves in quibus non erat vox Christi; errantes, falsa dicentes, inania garrientes, vana fingentes, miseros seducentes, sicut pseudoprophetae, sicut scribae et pharisaei temporibus ipsius Domini. Hi sunt qui venerunt per se, et non sunt a judice missi. His vero cum doctrinis suis procul expulsis videamus quo nos pastor bonus vocat. Dicit enim: Ego sum ostium. Per me si quis introierit, salvabitur: et ingredietur, et egredietur, et pascua inveniet. Ex hoc evidenter ostendit non solum pastores, sed etiam oves intrare per ostium; sed quid est, ingredietur et egredietur, et pascua inveniet. Ingredi quippe in Ecclesiam per ostium Christum valde bonum est, exire autem de Ecclesia, sicut ait ipse 110.0266B| Joannes Evangelista in Epistola sua, ex nobis exierunt, sed non erant ex nobis. Ego veni ut vitam habeant, et abundantius habeant. Videtur enim dixisse, ut vitam aeternam habeant ingredientes. Non autem potest quisque per ostium, id est, per Christum egredi ad aeternam vitam, quae erit in sapiente, nisi per ipsum ostium, hoc est, per eumdem Christum Ecclesiam ejus quod est ovile ejus, intraverit ad vitam temporalem, quae est in fide. Ideo ait: ego veni ut vitam habeant: hoc est, fidem, quae per dilectionem operatur: per quam fidem in ovile ingrediuntur ut vivant? quia justus ex fide vivit; et abundantius habeant, qui perseverando usque in finem salvus erit. Per illud ostium, id est, per fidem Christi egrediuntur quando veri fideles moriuntur, 110.0266C| et abundantius habebunt vitam veniendo, quo pastor ille praecessit, ubi nunquam deinde moriantur, sed cum ipso pastore vivant in aeterna beatitudine et regnent per omnia saecula saeculorum. HOMILIA LXIII. FERIA IV. Lectio Actuum apostolorum. In diebus illis, stans Petrus cum undecim, levavit vocem suam et locutus est eis: Viri Judaei, et qui habitatis Hierusalem universi, hoc vobis notum sit, et auribus percipite verba mea, etc. Postquam per Spiritus sancti gratiam, quae in die Pentecostes effusa est super centum viginti credentes qui fuerunt in coenaculo Sion positi, et loquebantur 110.0266D| variis linguis, mirati sunt isti qui affuerunt, stupentes admiraculum tam laudabile. Alii quidam in hoc laudabant Deum, alii vero ebrietati deputabant diversam locutionem, non rite intelligentes, quod factum fuerat; unde Petrus apostolus, sicut modo lectum est, levavit vocem suam et locutus est eis: manifestans laudabile Dei donum. Non solum ergo, inquiunt, qui natura sunt Judaei ex diverso orbe convenerunt? verum et qui in praeputio nati eorum adhaesere ritui. Alii autem irridentes dicebant, quia musto pleni sunt isti; irridentes licet mystice tamen vera testantur; quia non vino veteri quod in nuptiis Ecclesiae deficit, sed musto sunt gratiae spiritalis impleti, jam enim vinum novum in utres novos venerat, cum 110.0267A| apostoli non in vetustate litterae, sed in novitate spiritus, Dei magnalia resonarent. Non enim, sicut vos aestimatis, hi ebrit sunt, cum sit hora diei tertia. Spiritus sanctus gloriam individuae Trinitatis mundo praedicaturus, tertia convenienter hora descendit, et quia supra dicitur. Erant in oratione perseverantes, recte spiritum sanctum orationis hora percipiunt, ut ostendatur legentibus, quia spiritus sancti gratia non facile percipitur, nisi gratia a carnalibus supernorum intentione levetur: tria enim tempora quibus Daniel in die flectere genua sua et adorare legitur, tertia, sexta, nona, hora ab Ecclesia intelligitur? Quia et Dominus tertia hora spiritum sanctum mittens, sexta ipse crucem ascendens, nona animam ponens, easdem nobis horas caeteris 110.0267B| excellentius est intimare et sanctificare dignatus. Effundam de spiritu meo super omnem carnem, verbum effusionis ostendit muneris largitatem, quia non ut olim prophetis et sacerdotibus tantum, sed omnibus passim in utroque sexu conditionis et personis Spiritus sancti esset gratia condonanda, quae sit enim omnis caro Propheta consequenter exponit: Et prophetabunt, inquiens, filii vestri et filiae vestrae, et caetera. Et dabo prodigia in coelo sursum et signa in terra deorsum: prodigia in coelo cum Domino nascente novum sidus apparuit? Illo crucem ascendente, sol obscuratus et ipsum coelum est tenebris obductum. Signa in terra, quia Domino spiritum emittente contremuit, monumenta aperuit, saxa fissit, et multa quae dormierunt, sanctorum corpora rediva protulit. 110.0267C| Sanguinem et ignem et vaporem fumi. Sanguinem Dominici lateris. Ignem Spiritus sancti, vaporem compunctionis et fletuum. Quia sicut ab igne sumus, ita ab ardore Spiritus sancti ignis amoris nascitur. Nam et sanguinem de mortua carne vivaci rivo profluere, quia contra naturam est nostrorum corporum, signi loco factum credere restat: cujus videlicet, nisi nostrae salutis ac vitae quae de illius utique morte nascitur? Potest etiam in igne fidelium illuminatio, in vapore vero fumi Judaeorum, qui nolunt credere, caecitas intelligi: unde et legem daturus Dominus in igne fumoque descendit, quia et humiles per claritatem suae ostensionis illuminat, et superborum oculos per caliginem erroris obscurat. Sol convertetur in tenebras, et luna in sanguinem. Hoc in Domini passione 110.0267D| partim factum, partim ante diem Domini magnum, id est, judicii futurum creditur. Tunc enim sol obtenebratus est. Sed luna in sanguinem versa palam hominibus apparere non potuit? quae tunc ut pote in Pascha XV existens interdum fuerat mortalium visibus objectu telluris occulta. Et erit, omnis quicunque invocaverit nomen Domini, salvus erit: hoc est, quod alibi Petrus ait, quia non est personarum acceptor Deus, sed in omni gente, qui timet Deum, et operatur justitiam, acceptus est illi. Beatus ille, qui in recta fide et bonis operibus studet in praesenti vita dies suos finire, quia pro omni labore suo merebitur Domino retribuente in futura vita cum sanctis angelis plenam mercedem et gloriam percipere sempiternam 110.0268A| ipso praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXIV ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Nemo potest venire ad me nisi Pater, qui misit me, traxerit eum; et ego resuscitabo eum in novissima die, etc. Dum dixit, nemo potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, attraxerit eum, continuo subjunxit, et ego suscitabo eum in novissima die: credat quod speravit. Videbit quod quod adhuc non videndo credidit; manducabit quod non esuriit; satiabitur eo quod sitit. Ubi? In resurrectione mortuorum, quia ego resuscitabo 110.0268B| eum in novissima die. Scriptum est enim in Prophetis: Et erunt omnes docibiles Dei. Quare hoc dixit? O Judaei, Pater vos non docuit quomodo me potestis cognoscere; omnes regni illius homines docibiles Dei erunt, non ab hominibus audient: et si ab hominibus audivit, tamen quod intelligunt intus datur, intus coruscat, intus revelatur. Homines foras verbum seminare possunt, sed in vanum laborant, nisi intus Deus docens aperiat sensus. Ille est Deo docibilis, quem Dominus intus veritatis instruit agnitione et amore. Omnis qui audivit a Patre, et didicit, venit ad me. Quomodo trahit Pater? docendo delectat; non necessitate credidit sed voluntate: Filius dicebat, Pater docebat, homo qui videbatur loquebatur, sed ut Deus 110.0268C| in corde audientis interius docebat: ideo subjunxit: Non quia Patrem vidit quisquam, nisi is qui est a Deo, hic vidit Patrem: nolite putare Patrem esse visibilem vobis: nemo vidit Patrem, nisi is qui est a Deo, hic vidit Patrem. Ego sum a Patre, et ideo Patrem video; quid est autem vos trahi a Patre nisi discere a Patre: quid est discere a Patre? nisi audire Patrem, nisi audire Verbum Patris? id est, me. Ne forte ergo cum dico vobis omnis qui audit a Patre et didicit, dicatur apud vos, sed nunquam vidimus Patrem? quomodo autem discere potuimus a Patre? a meipso audite, non quia Patrem vidit quisquam, sed qui est a Deo, hic vidit Patrem, ego novi Patrem, ab illo sumus, sed quomodo verbum ab illo cujus est verbum non quod sonat 110.0268D| et transit, sed quod manet cum dicente et trahit audientem. Amen, amen dico vobis: qui credit in me habet vitam aeternam. Revelare se noluit quid esset, nam compendio dicere potuit, qui credit in me habet me: ipse enim Christus verus Deus, et vita aeterna: qui credit ergo in me it ad me, et qui it ad me, habet me. Quid est autem habere me? habere vitam aeternam. Mortem assumpsit vita aeterna, mori voluit: sed de tuo, o homo, non de suo; accepit a te ubi moreretur pro te. Assumpsit ergo vita mortem, ut vita occideret mortem. Nam qui credit, inquit, habet vitam aeternam, non quod patet sed quod latet: vita enim aeterna Verbum in principio erat apud Deum, et Deus 110.0269A| erat Verbum, et erat lux vita hominum-mori venit, sed tertia die resurrexit. Ego sum, inquit, panis vitae, et unde superbiebant. Patres, inquit, vestri manducaverunt manna et mortui sunt. Quare manducaverunt et mortui sunt: quia quod videbant crebebant, quod non videbant non intelligebant. Ideo patres vestri, quia similes estis illorum, manducaverunt, Moyses et Aaron et caeteri sancti qui fuerunt in populo, manna, et non sunt mortui: qui spiritaliter visibilem cibum intellexerunt, spiritaliter esurierunt. Alii vero manducaverunt et permanserunt in infidelitate, sicut Judaei audierunt loquentem Christum, sed non spiritaliter verba ejus intellexerunt. Ideo dixit eis: Patres vestri 110.0269B| manducaverunt manna in deserto et mortui sunt; qua morte: nisi infidelitatis. Nam communi morte mortui sunt et sancti qui fuerunt inter eos: ideo signavit Dominus his verbis mortem spiritalem, non carnalem: patres ergo istorum, id est mali patres malorum, infideles patres infidelium, murmuratores patres murmuratorum. Nam de nulla re magis Deum offendisse ille populus dictus est, quam contra Deum murmurando: ideo et Dominus volens ostendere talium filios hinc ad eos coepit, Quid murmuratis in invicem, murmuratores filii murmuratorum: patres vestri manna manducaverunt, et mortui sunt. Non quia malum erat manna, sed quia male manducaverunt. Hic est panis qui de coelo descendit. Hunc panem 110.0269C| significavit manna, hunc panem significat altare Dei. Sacramenta illa fuerunt in signis diversa, in re quae significatur paria sunt: Apostolum audi: Nolo enim vos, inquit, ignorare, fratres, quia patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes per mare transierunt, et omnes in Moyse baptizati sunt in nube et in mari, et omnes escam spiritalem manducaverunt: spiritalem utique non corporalem. Alteram quia illi manna, nos aliud. Spiritalem vero, quam nos: sed patres nostri non patres illorum, quibus nos similes sumus non quibus illi similes fuerunt. Hic est ergo panis de coelo descendens, ut si quis ex ipso manducaverit non moriatur. Sed quod pertinet ad virtutem Sacramenti, nunquid pertinet ad visibile Sacramentum: qui manducat 110.0269D| intus, non foris, qui manducat in corde, non qui praemittente: Ego sum panis vivus, qui de coelo descendi: ideo vivus, quia de coelo descendit et manna, sed manna umbra erat, iste veritas est. Si quis manducaverit ex hoc pane, vivet in aeternum; et panis quem ego dabo caro mea est pro mundi vita. Hoc quando caperet caro, quod dixit, panem, carnem, vocatur caro quod non capit caro: et ideo magis non capit caro quia vocatur caro: hoc enim exhorruerunt, hoc assimulatum esse dixerunt, hoc non posse fieri putaverunt. Caro mea, inquit, est pro mundi vita. Noverunt fideles corpus Christi, si corpus Christi esse non negligunt, fiunt corpus Christi si volunt vivere de spiritu Christi; de spiritu 110.0270A| Christi non vivit, nisi corpus Christi; quisquis vivere vult, credat in Christum: manducet spiritaliter spiritalem cibum, incorporetur corpore Christi et non sit putridum membrum quod resecari mereatur. Sit pulchrum, sit sanum, sit aptum capiti suo Christo videlicet Domino nostro, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXV. FERIA V. Lectio Actuum apostolorum. In diebus illis, Philippus, descendens in civitatem Samariae, praedicabat illis Christum, etc. Post passionem Stephani protomartyris, ut liber Actuum apostolorum testatur, facta est persecutio 110.0270B| magna in Ecclesia quae erat Hierosolymis et omnes dispersi sunt per regiones Judaeae et Samariae praeter apostolos: unde et Philippus unus de septem Diaconibus ut praesens lectio commemorat, descendens in civitatem Samariae praedicabat illis Christum. Intendebant autem turbae his quae a Philippo dicebantur. Unanimiter audientes verbum Dei, et videntes signa quae faciebat. Beneficiis gratiae coelestis provocati sunt ad perficiendam fidem Domini. Multi enim qui habebant spiritus immundos, clamantes voce magna exibant; multi autem paralytici et claudi curati sunt. Juxta illud sancti Evangelii narrat historia, quod convocatis Jesus duodecim discipulis dederit illis virtutem et potestatem super omnia daemonia, ut et languores curarent, et misit illos praedicare 110.0270C| regnum Dei et sanare infirmos. Illi autem egressi circuibant castella evangelizantes et curantes ubique. Quod etiam liber Actuum apostolorum manifeste narrat completum, cum virtute magna Apostoli testimonium reddebant resurrectionis Jesu Christi Domini nostri, et gratia magna erat in omnibus illis. Unde etiam legitur hic quod de miraculis, quae fecit Philippus in Samaria, magnum esset gaudium in illa civitate, quoniam hi qui vere crediderunt in Christum anima et corpore sanati sunt: illi vero qui per simulationem se finxerunt credere, et perfido corde magis diabolo quam Christo servire elegerant, nequitiae suae justam retributionem perceperunt. Unde hic consequenter legitur quod Simon qui ante fuerat 110.0270D| in civitate magus, seducens gentem Samariae, dicens se esse aliquem magnum, licet baptizatus a Philippo fuisset, tamen simulationis suae et hypocrisis vindictam non evasit. Devictus ergo beati Philippi verbis et virtute veraciter se credere quoadusque baptisma susciperet simulavit. Ut quomodo laudis erat avidissimus, ita ut Christum se credi vellet, sicut historiae narrant, artes ab eo quibus miracula faceret edisceret, quod jam successores ejus fecissedocentur, qui auctoris sui malignis artibus instituti, Ecclesiam fraude qualibet ingressi baptisma furari consueverunt. Cum autem per Petrum et Joannem qui missi fuerunt in Samariam imponere credentibus manus ut acciperent Spiritum sanctum, multi credentium donum Spiritus sancti se percepisse manifestis indiciis ostendebant. 110.0271A| Videns hoc miraculum Simon: quia per impositionem manus Apostolorum daretur Spiritus sanctus: obtulit eis pecuniam dicens: Date mihi hanc potestatem ut cuicunque imposuero manus, accipiat Spiritum sanctum. Petrus autem dixit ad eum: Pecunia tua tecum sit in perditionem: quoniam donum Dei existimasti pecunia possideri. Non est tibi pars neque sors in sermone isto. Cor enim tuum non est rectum coram Deo; poenitentiam itaque age ab hac nequitia tua, et roga Deum si forte remittatur tibi haec cogitatio cordis tui, in felle enim amaritudinis et obligatione iniquitatis video te esse. At ille licet se poenitere velle finxisset, tamen qui in malitia coepta usque in finem perseveravit, iniquitatis suae condignam mercedem coelesti vindicta recepit. Ideo enim Spiritus sanctus in columbae 110.0271B| specie super baptizatum Salvatorem descendit ut eos qui se accipere velint, simplices esse doceret, nam qui fel amaritudinis in corde reservat quamlibet baptizatus videatur: non est iniquitatis suae vinculis absolutus, sed si ad punctum hora baptizandi purgatus: mox acriori est daemone septempliciter oppressus. Frustra ergo gratiam spiritus emere tentat, qui se mente corvina non curavit exuere. Quapropter valde necesse est unicuique Christiano ut juxta Pauli doctrinam, corde credat ad justitiam, ore autem confiteatur ad salutem. Ipsam fidem festinet bonis operibus adornare et in hoc usque in finem vitae perseverare, quatenus per gratiam Salvatoris mereatur gaudium coeleste simul cum sanctis angelis in aeterna beatitudine possidere, praestante Domino 110.0271C| nostro Jesu Christo qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. HOMILIA LXVI. ITEM FERIA V. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore, convocatis Jesus duodecim discipulis, dedit illis virtutem et potestatem super omnia daemonia, ut et languores curarent. Et misit illos praedicare regnum Dei et sanare infirmos. Et ait ad illos: Nihil tuleritis in via, neque virgam, neque peram, neque panem, neque pecuniam, neque duas tunicas habeatis. Et in quamcunque domum intraveritis, ibi manete, et inde ne exeatis. Et quicunque non receperint vos, exeuntes de civitate illa, etiam pulverem 110.0271D| pedum vestrorum excutite in testimonium super illos, etc. Concessa primum potestate signorum misit praedicare regnum Dei ut promissorum magnitudini attestaretur etiam magnitudo factorum, fidemque verbis daret virtus ostensa, et nova facerent, qui nova praedicarent: unde nunc quoque cum fidelium numerositas excrevit intra sanctam Ecclesiam: multi sunt qui vitam virtutum tenent: et signa virtutum non habent: quia frustra miraculum foris ostenditur: si deest quod intus operetur. Nam juxta magistri gentium vocem linguae in signum sunt, non fidelibus sed infidelibus. Et ait ad illos: Nihil tuleritis in via, neque virgam, 110.0272A| neque peram, neque panem, neque pecuniam, neque duas tunicas habeatis. Solet quaeri quomodo Matthaeus et Lucas commemoraverint dixisse Dominum discipulis ne virgam ferrent, cum dicat Marcus, et praecepit eis, ne quid tollerent in via nisi virgam tantum, quod ita solvitur: ut intelligamus sub alia significatione dictam virgam, quae secundum Marcum ferenda est, et sub alia illam quae secundum Matthaeum et Lucam non est ferenda: sicut sub alia significatione intelligitur tentatio de qua dictum est: Tentat vos Dominus Deus noster: ut sciat si diligatis eum: illa seductionis est, haec probationis. Utrumque ergo accipiendum est a Domino apostolis dictum: ut et nec virgam ferrent, et ut non nisi virgam ferrent: cum enim secundum Matthaeum diceret eis: Nolite 110.0272B| possidere aurum neque argentum, et caetera, continuo subjecit: dignus est operarius cibo suo: unde satis ostendit cur eos possidere haec, ac ferre noluerit, non quo necessaria non sint sustentationi hujus vitae, sed quia sic eos mittebat: ut eis haec deberi monstraret ab illis quibus Evangelium credentibus annuntiarent. Claret autem haec non ita praecepisse Dominum tanquam Evangelistae vivere aliunde non debeant, quam eis praebentibus, quibus annuntiant Evangelium: alioquin contra hoc praeceptum fecit Apostolus, qui victum de manuum suarum laboribus exquirebat, ne cuiquam gravis esset; sed potestatem dedisse in qua scirent sibi ista deberi. Cum autem a Domino aliquid imperatur nisi fiat, inobedientiae culpa est. Cum autem potestas datur, licet cuique 110.0272C| non uti, et tanquam de suo jure cedere. Hoc ergo ordinans Dominus, qui eum ordinasse dicit Apostolus, his qui Evangelium annuntiant de Evangelio vivere, illa apostolis loquebatur: ut securi non possiderent, neque portarent huic vitae necessaria nec magna nec minima, ideo posuit, nec virgam, ostendens a fidelibus suis omnia deberi ministris suis nulla superflua requirentibus, ac per hoc addendo: dignus est enim operarius cibo suo, prorsus aperuit, et illustravit unde haec omnia loqueretur. Hanc ergo potestatem virgae nomine significavit, cum dixit, nequid tollerent in via nisi virgam tantum, ut intelligatur quia potestate a Domino accepta, quae virgae nomine significata est, etiam quae non portantur non deerunt. Hoc et de duabus tunicis intelligendum est, 110.0272D| ne quisquam eorum praeter eam quam esset indutus, aliam portandam putaret sollicitus: ne opus esset, cum ex illa potestate possit accipere. Quod vero secundum Marcum non portari vel haberi duas tunicas: sed expressius indui prohibet dicens, et ne induerentur duabus tunicis, quid eos monet nisi non dupliciter, sed simpliciter ambulare? Aliter in duabus tunicis videtur mihi duplex ostendere vestimentum; non quo in locis Scythiae et Galatiae frigidis regionibus una quis tunica debeat esse contentus, sed quod in tunica vestimentum intelligamus: non alio vestra aliud nobis futurorum timore servemus. Et in quamcunque domum intraveritis, ibi manete et inde ne exeatis, dat constantiae generale mandatum, 110.0273A| ut hospitalis necessitudinis jura custodiant, alienum a praedicatore regni coelestis astruens cursitare per domos et inviolabilis hospitii jura multare. Nec otiose secundum Matthaeum domus quam ingrediantur apostoli eligenda decernitur, ut mutandi hospitii necessitudinisque violandae causa non suppetat. Et quicunque non receperint, vos exeuntes de civitate illa, etiam pulverem pedum vestrorum excutite in testimonium supra illos. Pulvis excutitur de pedibus suis in testimonium laboris sui: quod ingressi sint in civitatem et praedicatio apostolica ad illos usque pervenerit. Sive excitetur pulvis, ut nihil ab eis accipiant, ne ad victum quidem necessarium qui Evangelium spreverunt. Allegorice autem, qui verbo humiliter intendunt, si aliquibus ut homines terrenae levitatis 110.0273B| naevis obscurantur per ea mox quae recipiunt Evangelicae praedicationis vestigia purgantur. Qui vero perfidia vel negligentia vel etiam studio contemnunt: horum vitanda communio, fugienda synagoga censetur; excutiendum pedum pulmo ne gestis inanibus et pulveri comparandis mentis castae vestigium polluatur. Egressi autem circuibant per castella, evangelizantes et curantes ubique. Quod evangelizarent, vel quomodo curarent apostoli, Marcus exponit plenius, praedicabant, inquit, ut poenitentiam agerent: et ungebant oleo multos aegrotos et sanabant. Dicit et Jacobus: Infirmatur quis in nobis, inducat presbyteros Ecclesiae, et orent super ipsum, ungentes eum oleo in nomine Domini, et si in peccatis sit, dimittentur ei. 110.0273C| Unde patet ab ipsis Apostolis nunc sanctae Ecclesiae morem esse contraditum, ut Pontificiali benedictione consecrato oleo perungantur aegroti, praedicabant autem ut poenitentiam agerent; et supra, misit illos, inquit, evangelizare Regnum Domini. Quia videlicet utrumque juxta Joannis Baptistae vel ipsius Salvatoris exemplum praedicabant: Poenitentiam agite, appropinquabit enim Regnum coelorum: regni enim coelorum januis propinquare est de his quemque, quibus ab eo discesserat poenitere, et per opera justitiae ad vitam festinare perpetuam praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXVII. FERIA VI. Lectio Actuum apostolorum. 110.0273D| In diebus illis aperiens Petrus os suum, dixit: Viri Israelitae, audite verba haec: Jesum Nazarenum, virum approbatum a Deo in vobis, virtutibus, et prodigiis, et signis, quae fecit per illum Deus in medio vestri, sicut vos scitis: hunc definito consilio et praescientia Dei traditum, per manus iniquorum affigentes interemistis, etc. Quasi doctus magister prius incredulos commissi reatus admonet, ut justo timore compunctis consilium salutis postmodum opportunius impendat, ut quia scientibus legem loquitur, ipsum Christum esse qui a prophetis esset promissus ostendit, nec tamen hunc auctoritate sua Dei filium nominat, sed virum probatum, 110.0274A| virum justum, virum a mortuis suscitatum: non cum caeteris, atque communi resurrectione, id est, in finem saeculi dilata, sed tertia die celebrata, ut singularis et gloriosae resurrectionis assertio testimonium aeternae divinitatis acquireret. Cum enim caeterorum corpora corruptioni probaret subesse post mortem, hunc utique, de quo dicitur: Non dabis sanctum tuum videre corruptionem, comprobat humanae fragilitatis expertem, probat etiam humanae conditionis merita supergressum: et ideo Deo magis quam hominibus conferendum; qualibus vero apud gentiles apostoli praedicationis utantur exordiis, in Cornelii Centurionis historia, et in sermone apostoli Pauli, Athenis habito, doceberis: Providebam Dominum coram me semper, quoniam a dextris est mihi ne 110.0274B| commovear, et caetera: Veniens, inquit, in ea quae transeunt, non abstuli oculum ab eo qui semper manet. Hoc providens, ut in eum post temporalia peracta recurrerem, quomodo favet mihi ut stabiliter in eo permaneam; et hoc quod peccatum non feci, nec dolus inventus est in ore meo, non humanitati sed divinitati ascribam; propter hoc et in cogitationibus meis jucunditas, et in verbis exsultatio, propter resurrectionem scilicet quia per eam liberatus est mundus, insuper et caro mea non deficiet in interitum, sed in spe resurrectionis obdormiet, quoniam neque animam meam inferis possidendam dabis, neque sanctificatum corpus per quod et alii sanctificandi sunt corrumpi patieris; quia notas mihi fecisti vias, quibus itur ad aeternitatem, in quibus post 110.0274C| tristitiam passionis, adimplebis me laetitia cum vultu tuo. Et ascendenti in coelis dabis delectationes in dextera tua usque in finem; quia neque derelictus in inferno, descendit quidem Christus secundum animam ad inferos, ut quibus oportuit, subveniret; sed non est derelictus in inferno, qui citissimo reditu corpus resurrecturum petivit. Tertia videlicet die resurrexit a mortuis et quadragesima postea die ascendit in coelum, et sedet ad dexteram Dei patris omnipotentis, inde venturus judicare vivos et mortuos et saeculum per ignem. HOMILIA LXVIII. ITEM FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. 110.0274D| In illo tempore, factum est in una dierum, et Jesus sedebat docens, et erant Pharisaei sedentes, etc. Ubi Dominus sedens docuerit, quando Scribis et Pharisaeis consedentibus paralyticum curavit, Lucas breviandi gratia praeteriit, sed Matthaeus et Marcus qui narrant, quaestionem facere videntur, quoniam quidem Matthaeus in civitate sua, Marcus in Capharnaum, hoc eum fecisse testatur. Quae difficilius solvetur, si juxta Matthaeum etiam Nazareth intelligenda est dicta civitas Christi ad distinctionem videlicet regionis Transmarinae Gerascenorum, de qua transfretando, sicut Matthaeus scribit, venerat Gali laeam: vel certe ipsa Capharnaum, civitas Christi est dicta, quam non nascendo, sed virtutibus illustrando suam ipse fecerat. 110.0275A| Et ecce viri portantes in lecto hominem qui erat paralyticus; et quaerebant eum inferre, et ponere ante eum. Curatio paralytici hujus, animae post diuturnam illecebrae carnalis inertiam ad Christum suspirantis salvationem indicat; quae primo omnium ministris qui eam sublevent, et Christo afferant, id est, bonis doctoribus, qui spem sanationis, opemque intercessionis suggerant in liget. Qui bene Marco narrante quatuor fuisse reperiuntur, sive quia quatuor Evangelii libris omnis praedicantium virtus, omnis sermo firmatur, seu quia quatuor sunt virtutes, quibus ad promerendam sospitatem fiducia mentis erigitur, de quibus in aeternae sapientiae laude dicitur: sobrietatem enim et sapientiam docet et justitiam et virtutem, quibus utilius nihil est in vita hominibus; 110.0275B| quas nonnulli versis nominibus prudentiam, fortitudinem, temperantiam, et justitiam appellant. Et non invenientes qua parte illum inferrent prae turba, ascenderunt supra tectum per tegulas. Desiderant paralyticum Christo offerre, sed turba interposita ab omni parte recluduntur, quia saepe anima post infirmi corporis desidiam ad Deum resipiscens, supernaeque gratiae remedio cupiens innovari, priscae consuetudinis obstaculo retardatur, saepe inter ipsas orationis secretae dulcedines, et quasi suave cum Domino colloquium, turba cogitationum interveniens aciem mentis ne Christus videatur intercludit. Et quid inter haec agendum, non utique in infimis exterius qua turbae tumultuantur remanendum, sed tectum domus, in qua Christus docet, ascendendum, 110.0275C| id est, sacrae Scripturae sublimitas est appetenda, lexque Domini cum Psalmista die noctuque meditanda: In quo enim corrigit junior viam suam, in custodiendo, inquit, sermones tuos. Et submiserunt illum cum lecto in medium ante Jesum. Patefacto tecto aeger ante Jesum summittitur, quia reseratis Scripturarum mysteriis ad notitiam Christi pervenitur. Hoc est, ad ejus humilitatem fidei pietate descenditur; et bene domus Jesu regulis contecta describitur, quia sub contemptibili litterarum velamine, si adsit qui reseret doctor, divina spiritalis gratiae virtus invenietur; quod autem cum lecto deponitur, significat ab homine in ista carne adhuc constituto Christum debere cognosci. Quorum fidem ut vidit, dixit: Homo, remittuntur 110.0275D| tibi peccata tua. Hominem Dominus a paralisi curaturus, primo peccatorum vinculo dissolvit, ut ostenderet eum ob nexus culparum actuum dissolutione damnari, nec nisi his relaxatis membrorum posse recuperatione sanari, sic et illi paralytico qui juxta Probaticam piscinam diu motum atque frustra praestolabatur, sanato a Domino dicitur: Ecce sanus factus es, jam noli peccare, ne deterius tibi aliquid contingat. Et bene is cui peccata dimittebantur homo vocatur, qui hoc ipso quod homo erat non posset dicere, Non peccavi. Simul etiam ut ille qui homini dimittebat intelligeretur Deus. Intuendum sane, quanti propria cujusque fides apud Deum valeat, ubi tanti valuit aliena, ut totus homo repente, id est, exterius 110.0276A| interiusque jam salvatus exsurgeret, aliorumque merito aliis laxarentur errata. Et coeperunt cogitare scribae et Pharisaei, dicentes: Quis est hic qui loquitur blasphemias? Quis potest dimittere peccata, nisi solus Deus? Verum dicunt scribae, quia nemo dimittere peccata nisi Deus esse potest, qui per eos quoque dimittit quibus dimittendi tribuit potestatem. Et ideo Christus vere Deus esse probatur, qui dimittere peccata quasi Deus potest. Verum Deo testimonium reddunt; sed personam Christi negando falluntur. Errant itaque Judaei, qui cum Christum et Deum esse, et peccata dimittere posse credant. Jesum tamen Christum esse non credunt. Sed multo dementius errant Ariani, qui cum Jesum et Christum esse et peccata posse dimittere 110.0276B| Evangelii verbis devicti negare non audeant, nihilominus tamen Deum negare non timent. At ipse perfidos salvare desiderans et occultorum cognitione, et virtute operum Deum se esse manifestat. Respondens enim dixit ad illos: Quid cogitatis in cordibus vestris? Eidem namque Domino Deo qui dicit: Ego sum, ego sum ipse qui deleo iniquitates tuas, sapientissimus adorator ait: Tu enim solus nosti corda omnium filiorum hominum. Eadem ergo, inquit, majestate et potentia qua cogitationes vestras intueor, possum et hominibus delicta dimittere: ex vobis intelligite quid paralyticus consequatur. Quid est facilius dicere: Dimittuntur tibi peccata, an dicere: Surge et ambula? Verum sint paralytico peccata dimissa solus noverat qui dimittebat, surge 110.0276C| autem et ambula, tam ille qui surgebat quam hi qui surgentem videbant approbare poterant. Fit igitur carnale signum ut probetur spiritale. Ut autem sciatis quia filius hominis potestatem habet in terra dimittere peccata. Si et Deus est juxta memoratum Isaiae testimonium qui delet iniquitates nostras, et filius hominis potestatem habet in terra dimittendi peccata, ergo idem ipse et Deus et filius hominis est, ut et homo Christus per divinitatis suae potentiam dimittere peccata posset, et idem Deus Christus per humanitatis suae fragilitatem pro peccatoribus mori. Ait paralytico: Tibi dico, surge, tolle lectum tuum, et vade in domum tuam. Spiritaliter de lecto surgere est animam se a carnalibus desideriis ubi aegra 110.0276D| quiescebat abstrahere. Lectum vero tollere est, ipsam quoque carnem per continentiae frena correptam spe coelestium praemiorum, deliciis privare terrenis, ipse est enim lectus qui per singulas noctes lavatur a David, id est, per uniuscujusque noxae maculis digno poenitentiae flumine castigatur. Sublato autem lecto domum ire ad paradisum redire est. Ipse est enim vera domus quae hominem prima suscepit, non jure amissa sed fraude, tandemque restituta per eum qui fraudulento hosti nihil debuit. Aliter, sanus qui languebat tectum reportat domum: cum anima peccatorum remissione accepta, ad internam sui custodiam cum ipso corpore refert, ne post veniam quid, unde iterum juste feriatur, admittat. 110.0277A| Et confestim surgens coram illis, tulit lectum in quo jacebat et abiit in domum suam, magnificans Deum, et caetera. Mira divinae potentiae virtus, ubi, nulla temporis interveniente morula, jussa Salvatoris salus festina comitatur: merito qui adfuerant damnatis blasphemiae jaculis ad laudem tantae majestatis stupentia corda convertunt, qui cognoverunt veram Dei potentiam, glorificaverunt Deum Dominum, videlicet nostrum Jesum Christum, qui cum Patre et Spiritu sancto unus Deus potentialiter regnat et veraciter vivit per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXIX. SABBATO. Lectio Actuum apostolorum. 110.0277B| In diebus illis convenit universa civitas audire verbum Dei, etc. In superioribus hujus capituli sententiis narratur, quomodo Paulus indiciis praedicaret Christum praenuntiatum esse a prophetis, ad salutem generis humani mittendum, et per passionem suam genus humanum ipsum redempturum affirmans illud testimoniis propheticis, sed quia Judaei haec audientes facile credere noluerunt, rogaverunt Paulum ut sequenti sabbato iterum de eadem re sermonem faceret ad populum. Cumque dimissa esset synagoga, secuti sunt multi Judaeorum et colentium advenarum, Paulum et Barnabam, qui loquentes suadebant eis ut permanerent in gratia Dei. Audierunt enim ipsi praedicatores verbi 110.0277C| Dei quod Deus de stirpe David venturum esse Christum promisisset. Sic enim Isaias Novi Testamenti mysteria praegustans ait: Et constituam vobis testamentum sempiternum sancta David fidelia, quod in Hebraica veritate ita legitur, et feriam vobiscum pactum sempiternum. Misericordias David fideles, inde secuti sunt multi Judaeorum et colentium advenarum, quod etiam melius legitur colentium Deum sicut in Graeco vidimus, significat autem eos qui natura gentiles erant, sed religione Judaei, quos Graeci proselytos nuncupant, sed quoniam ipsi apostoli sentiebant Judaeos incredulos esse et rebelles, eo quod nolebant recipere verbum Dei. Tunc constanter Paulus et Barnabas dixerunt: Vobis oportebat primum loqui verbum Dei; sed quoniam 110.0277D| repellitis illud, et indignos vos judicatis aeternae vitae, ecce convertimur ad gentes. Sic enim praecepit nobis Dominus: Posui te in lumen gentibus, ut sis in salutem usque ad extremum terrae. Audientes autem gentes glorificabant verbum Domini; et crediderunt quotquot erant praeordinati ad vitam aeternam. Disseminabatur autem verbum Domini per universam regionem. Judaei autem concitaverunt religiosas mulieres et honestas, et primos civitatis, et excitaverunt persecutionem in Paulum et Barnabam, et ejecerunt eos de finibus suis. At illi, excusso pulvere pedum in eos, venerunt Iconium. Discipuli quoque replebantur gaudio et Spiritu sancto. Pulvis juxta Evangelii praeceptum excutitur de pedibus in testimonium laboris 110.0278A| sui, quod in illorum ingressi sunt civitatem et praedicatio apostolica ad illos usque pervenerit: sive excutitur pulvis ut nihil ab eis accipiant ne ad victum quidem necessarium, qui Evangelium spreverint, discipuli quoque replebantur gaudio et Spiritu sancto, in Graeco habet discipuli autem, ut intelligamus Judaeis fidem persequentibus discipulos e contrario spiritali gaudio ditatos, et merito quia omnis qui recte credit in Deum et bonis operibus ipsam fidem usque ad finem vitae suae ornat, gaudium Spiritus sancti et veram beatitudinem in contemplatione Dei percipiet, e contrario vero qui increduli erant Deo et verbis ejus pravis operibus repugnant, poenam gehennae in futuro percipient: quia in extremo judicio ibunt impii in supplicium aeternum, justi autem in vitam 110.0278B| aeternam. HOMILIA LXX. ITEM SABBATO. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore surgens Jesus de synagoga, introivit in domum Simonis. Socrus autem Simonis tenebatur magnis febribus, etc. Si virum a Daemonio liberatum, moraliter animum ab immunda cogitatione purgatum significare dicimus, consequenter femina febribus tenta, sed ad imperium Domini curata, carnem ostendit a concupiscentiae suae fervore per continentiae praecepta fraenatam; omnis enim amaritudo et ira et indignatio, et clamor et blasphemia spiritus immundi furor est. Fornicationem vero immunditiam, libidinem concupiscentiam 110.0278C| malam et avaritiam, quae est simulacrorum servitus, febrem illecebrosae carnis intellige. Et rogaverunt illum pro ea. Et stans super illam, imperavit febri, et dimisit illam. Modo Salvator rogatus, modo ultro curat aegrotos, ostendens se contra peccatorum quoque passiones et precibus semper annuere fidelium, et ea quae ipsi minime in se intelligunt et intelligenda dare vel etiam non intellecta dimittere; juxta quod Psalmista postulat, delicta quis intelligit? Ab ocultis meis munda me, Domine. Et continuo surgens, ministrabat illis. Naturale est febricitantibus incipiente sanitate lascessere et aegrotationis sentire molestiam, verum sanitas quae Domini confertur imperio, simul tota redit, sed et tanto robore comitante, ut eis continuo qui se adjuverant 110.0278D| ministrare sufficiat. Ut, juxta leges tropologiae, membra quae servierant immunditiae ad iniquitatem ut fructificarent morti, serviant justitiae in vitam aeternam. Cum sol autem occidisset, omnes qui habebant infirmos variis languoribus, ducebant illos ad eum. At ille singulis manus imponens, curabat eos. Solis occu bitus passionem mortemque significat illius qui dixit: Quandiu in mundo sum, lux sum mundi, et Sole occidente plures daemoniaci quam ante sanantur aegroti. Quia qui temporaliter in carne vivens paucos Judaeorum docuit, calcato regno mortis omnibus per orbem gentibus fidei salutisque dona transmisit. Cujus ministris quasi vitae lucisque praeconibus Psalmista 110.0279A| mista canit, iter facite ei qui ascendit super occasum. Super occasum quippe Dominus ascendit, qui unde in passione occubuit, inde majorem suam gloriam resurgendo manifestavit. Exibant autem daemonia a multis, clamantia et dicentia: Quia tu es Christus Filius Dei: et increpans non sinebat ea loqui quia sciebant ipsum Christum. Daemonia Filium Dei confitebantur, et attestante Evangelista sciebant ipsum esse Christum, quia quem dierum quadraginta jejunio fatigatum diabolus hominem cognoverat, nec tentando valebat an et Dei Filius esset experiri, jam nunc per signorum potentiam vel intellexit vel potius suspicatus est esse Filium Dei. Non igitur ideo Judaeis eum crucifigere persuasit, quia Christum sive Dei Filium non esse putavit; sed 110.0279B| qui se morte illius non praevidit esse damnandum: vere enim de hoc mysterio a saeculis abscondito dicit Apostolus: Quod nemo principum hujus saeculi cognovit: si enim cognovissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent. Quare autem daemonia Dominus se loqui prohibeat, Psalmista manifestat, qui ait, peccatori autem dixit Deus, quare tu enarras justitias meas? et caetera. Ne eum quis dum praedicantem audit, sequatur errantem, improbus enim magister est diabolus, qui falsa veris saepe permiscet, ut specie veritatis testimonium fraudis obtexat. Alias autem non sibi daemones, qui inviti confitebantur, jubentur silere de Christo, sed et illi qui ab eo sanati sponte confiteri volebant; imo ipsi Apostoli qui eum post resurrectionem toto erant orbe praedicaturi, ante 110.0279C| passionem ejus praecipiuntur omnino reticere de illo; ne divina scilicet majestate praedicata passionis dispensatio differretur, et dilata passione, salus mundi, quae per hanc futura erat, negaretur. Facta autem die egressus ibat in desertum locum, et turbae requirebant eum, et venerunt usque ad ipsum, etc. Si occasu solis Domini mors exprimitur, quare non die redeunte resurrectio illius indicetur, cujus manifestata luce a credentium turbis inquiritur et in gentium deserto inventus, ne abeat detinetur; maxime cum haec prima sabbati quo resurrectio celebrata est, egressio, quaesitio, et inventio contigerit, in quibus omnibus manifestatur bonitas et misericordia Domini nostri Jesu Christi, in quo vivimus, movemur, et sumus, et per cujus clementiam ad 110.0279D| futuram vitam pervenire nos speramus praestante ipso creatore et redemptore nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXI. DOMINICA OCTAVA PENTECOSTES. Lectio libri Apocalypsis. In diebus illis, vidi ostium apertum in coelo: et vox prima quam audivi tanquam tubae loquentis mecum, dicens: Ascende huc et ostendam tibi quae oportet fieri, etc. Descriptis Ecclesiae operibus, quae esset et qualis futura esset recapitulat a Christi nativitate, eadem aliter dicturus, totum enim tempus Ecclesiae variis 110.0280A| in hoc libro figuris repetit. Ecce, inquit, ostium apertum in coelo; convenienter ostium coeleste ascensuris aspicit, cui celsa mysteria pandi promittuntur; vel quia ostium Christus est, qui illum crediderit natum et passum conscendit coelum, id est, Ecclesiae altitudinem, et videt futura spiritalis effectus, sicut dicit: Et statim fui in spiritu. Et vox prima quam audivi, tanquam tubae loquentis mecum, dicens: Ascende huc, et ostendam tibi quae oportet fieri post haec, statim fui in spiritu, simile est utique hoc priori voci quae dixerat: Quod vides scribe in libro. Et ecce sedes posita erat in coelo: et supra sedem sedens Ecclesiam in coelesti conversatione positam Dominus inhabitat. Gregorius Papa solum Dei in visione Micheae angelicas potestates interpretatur, quarum mentibus altius 110.0280B| praesidens, inferius cuncta disponit. Et qui sedebat, similis erat aspectui lapidis jaspidis et sardinii. Jaspidis color aquam, sardinii ignem significat, quibus duobus judicium novimus celebrari. Sicut enim, inquit, in diebus Noe, ita erit et adventus filii hominis. Et iris erat in circuitu sedis, similis visioni smaragdinae. Iris quae fit sole nubes irradiante, et post diluvium primo propitiationis judicio factus est, intercessu sanctorum, quos Dominus illustrat, Ecclesiam muniri designat. Qui bene smaragdo lapidi nimiae viriditatis comparatur, quo enim haereditatem inmarcessibilem fide profectiori exspectant, eo potentius etiam caeteros orando protegunt. Et in circuitu sedis sedilia viginti quatuor, et supra 110.0280C| thronos viginti quatuor, sedentes seniores. Ecclesiam quam propter societatem fidei in una sede viderat, eamdem per geminum testamentum de patriarchis et apostolis generatam in XXIV sedilibus cernit, sedentem autem, propter judiciariam ejus in Christo dignitatem. Sedebant enim et judicabant universa membra, sed in uno et per unum caput. Nam quomodo poterunt sancti in judicio sedere stantes ad dexteram judicis. Possunt etiam viginti quatuor seniores in illis intelligi, qui perfectionem operis quae senario numero commendatur, clara Evangelii praedicatione consummant. Nam quater seni XXIV faciunt. Circumamictos vestimentis albis et in capitibus eorum coronas aureas. Id est, bonis operibus indutos 110.0280D| perenni mentis memoria gaudia superna quaerentes. Saepe enim capitis nomine, mens solet intelligi. Et de throno processerunt fulgura, et voces, et tonitrua. Hoc est quod Marcus ait, illi autem profecti praedicaverunt ubique, Domino cooperante et sermonem confirmante, sequentibus signis. Et septem lampades ardentes ante thronum, qui sunt septem Spiritus Dei. Unum Spiritum dicit septiformem, unus est enim Spiritus, septiformitas autem perfectio est et plenitudo. Commemorato vero Spiritu sancto convenienter unda baptismi sequitur, in qua idem Spiritus percipi creditur. Et in conspectu sedis tanquam mare vitreum simile crystalio. Propter fidem veri baptismatis refertur ad vitrum, in quo non aliud videtur exterius quam quod 110.0281A| gestat interius, crystallo quoque quod de aqua in glaciem et lapidem pretiosum efficitur baptismi gratia figuratur. Et in medio sedis, et in circuitu sedis, quatuor animalia plena oculis ante et retro. Cunctas throni Dei, id est, Ecclesiae, partes lumen Evangelii de praeteritorum futurorumque scientia replet. Et animal primum simile leoni, etc. Haec animalia multifarie interpretantur. Beatus autem Augustinus, juxta ordinem libri istius, Matthaeum in leone dicit intelligi, qui regiae dignitatis in Christo prosapiam narrat, quia vicit leo de tribu Juda. Catulus enim leonis Juda: et in quo ut rex a rege timetur, a Magis adoratur: ubi etiam rex cum servis rationem ponit: rex nuptias filio facit, et ad ultimum rex segregat 110.0281B| oves ab haedis. Lucam in vitulo, quia hostia magna fuit in lege: ejus enim non solum principia circa templum et sacrificia diversantur, sed et ita concluditur: Et erant semper in templo laudantes et benedicentes Deum. Facies vero hominis Marcum significat, qui nihil de regali et sacerdotali Domini potentia locutus, tantum hominis Christi gesta simpliciter narrat. Aquila autem Joannes est, qui nativitatem Verbi velut ortum solis perspicaciter aspectat: animalia haec nunc Evangelistas, nunc totam significant Ecclesiam, cujus fortitudo in leone, victimatio in vitulo, humilitas in homine, sublimitas in aquila volante monstratur. Singula eorum habebant alas senas, perfectione suae doctrinae Ecclesiam ad alta sublevant: senarius 110.0281C| enim numerus ideo perfectus dicitur, quia primitus suis partibus impletur. Unum quippe quod est sexta senarii pars, et duo, quod est tertia, et tria, quod est dimidium eumdem senarium faciunt. Aliter aliae senae quatuor animalium, quae sunt viginti et quatuor, totidem veteris instrumenti libros insinuant, quibus Evangelistarum et fulcitur auctoritas et veritas comprobatur. Et in circuitu et intus plena sunt oculis. Sancta Ecclesia et coram Deo et coram hominibus se vigilanter attendit: cujus interiores oculos aspexerat Psalmista, cum dicit, Omnis gloria ejus filiae regum ab intus, exteriores vero, cum continuo subdit, in fimbriis aureis circumamicta varietate. Aliter, sive litteram attendas, sive allegoriam quaeras, lucem semper 110.0281D| in Evangelio reperis. Alia translatio sic habet, plena oculis ante retro, quia lux Evangelii et aenigmata legis irradiat, et novae gratiae mundo fulgur infundit. Et requiem non habent die ac nocte, dicentia: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus, Deus omnipotens. Sancta animalia cuncto tempore saeculi unam dominationem deitatis, omnipotentiam et aeternitatem Sanctae Trinitatis affirmant, manente intellectualis creaturae perpetua in coelestibus laude. Procidebant viginti quatuor seniores ante sedentem in throno, et adorabant viventem in saecula saeculorum. Animalibus personantibus laudem, id est, Evangelistis praedicantibus Christi dispensationem, omnis Ecclesia quae in praepositis constat et populis, hoc 110.0282A| enim geminatus duodenarius numerus significat, statim cadens in faciem adorat viventem in saecula saeculorum. Et mittebant coronas suas ante thronum. Deo videlicet assignantes quidquid virtutis, quidquid habebant dignitatis, quippe qui ex nihilo cuncta creaverat et dominator est omnium rerum, qui vivit et regnat in unitate, Trinitate perfecta Deus per omnia saecula saeculorum. HOMILIA LXXII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore erat homo ex Pharisaeis, Nicodemus nomine, princeps Judaeorum. Hic venit ad Jesum nocte, etc. 110.0282B| Princeps Judaeorum venit ad Jesum nocte. Cupiens secrete ejus allocutione plenius discere mysteria fidei, cujus aperta ostensione signorum aliquatenus jam rudimenta perceperat, qui quoniam prudenter ea, quae ab illo fieri videbat, intelligere curavit, subtiliter ea quae ab illo quaerebat, investigare promeruit. Rabbi, scimus quia a Deo venisti magister: nemo enim potest haec signa facere quae tu facis, nisi fuerit Deus cum eo. A Deo igitur ad magisterium coeleste mundo exhibendum eum venisse confessus est, Deum cum illo fuisse miraculis prodentibus intellexit, necdum tamen ipsum Deum esse cognovit. Sed quia quem magistrum noverat veritatis, studiose docendus adiit, merito et agnitionem divinitatis ejus perfecte 110.0282C| doctus subiit, merito utriusque nativitatis ejus, divinae scilicet et humanae, sed et passionis atque ascensionis illius arcana percepit, nec non etiam modum secundae generationis, ingressum regni coelestis, et alia perplura doctrinae Evangelicae sacramenta Deo revelante didicit. Respondens Jesus dixit: Amen, amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit denuo, non potest videre regnum Dei. Quae sententia tanto apertius cunctis fidelibus lucet, quanto constat, quia sine hujus luce fideles esse nequeunt. Quis etenim sine lavacro regenerationis remissionem peccatorum consequi et regnum valet intrare coelorum? Sed Nicodemus, qui nocte venit ad Dominum, necdum lucis mysteria capere 110.0282D| noverat. Nam et nox in qua venit ipsam ejus, qua premebatur, ignorantiam designat, necdum enim eorum numero sociatus erat, quibus ait Apostolus, Fuistis aliquando tenebrae, nunc autem lux in Domino. Sed inter eos potius remanebat, quibus dicit Isaias: Surge, illuminare, Hierusalem, quia venit lumen tuum et gloria Domini super te orta est. Dicit ad eum Nicodemus: Quomodo homo potest nasci, cum sit senex: nunquid potest in ventrem matris suae iterato introire et renasci? Quia enim secundae nativitatis adhuc nescius perseverabat, de salute autem sua jam sollicitus exstiterat, necessario de una quam noverat nativitate, an posset iterari, vel quo ordine regeneratio posset impleri, quaerebat: ne hujus expers remanendo vitae coelestis particeps esse 110.0283A| nequiret. Notandum autem, quia quod de carnali dixit, hoc etiam de spiritali est regeneratione sentiendum. Nequaquam videlicet eam postquam semel expleta fuerit, posse repeti. Sive enim haereticus sive schismaticus facinorosus quisque in confessione sanctae Trinitatis baptizet, non valet ille qui baptizatus est, a bonis catholicis rebaptizari, ne confessio et invocatio tanti nominis videatur annullari. Et quia Nicodemus ad primam Domini responsionem sollicitus quomodo sit intelligenda diligenter inquirit, meretur jam planius instrui, et quia secunda nativitas non carnalis est, sed spiritalis audire. Respondit Jesus: Amen, amen dico tibi, nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest 110.0283B| introire in regnum Dei. Cujus nativitatis modum subsequenter exponens, prorsusque a carnali distinguens, ait: Quod natum est de carne, caro est; et quod natum est ex spiritu, spiritus est. Natura spiritalis invisibilis, carnalis est visibilis; atque ideo carnalis generatio visibiliter administratur, visibilibus incrementis, qui in carne nascitur per aetatum momenta proficit: spiritalis autem generatio tota invisibiliter agitur. Nam videtur quidem qui baptizatur, in fontem descendere, videtur aquis intingi, videtur de aquis ascendere; qui autem in illo lavacrum regenerationis egerit minime potest videri: sola autem fidelium pietas novit, quia peccatum in fontem descendit, sed purificatus ascendit; filius mortis descendit, 110.0283C| sed filius resurrectionis ascendit. Filius praevaricationis descendit, sed filius reconciliationis ascendit; filius irae descendit, sed filius misericordiae ascendit; filius diaboli descendit, sed filius Dei ascendit: sola haec Ecclesia mater quae generat novit. Caeterum oculis insipientium videtur talis exire de fonte qualis intravit, totumque ludus esse quod agitur. Unde in fine videntes gloriam sanctorum dicent gementes in tormentis: Hi sunt quos aliquando habuimus in derisum, et in similitudinem improperii, quomodo ergo computati sunt inter filios Dei? Ait apostolus Joannes: Charissimi, nunc filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus. Quod ergo natum est, ex Spiritu sancto est, quia qui ex aqua et Spiritu regeneratur invisibiliter, in novum mutatur hominem 110.0283D| et de carnali efficitur spiritalis. Qui ideo recte non solum spiritalis, sed etiam Spiritus vocatur, quia, sicut substantia spiritus invisibilis est nostris aspectibus, ita is qui per gratiam Dei renovatur, invisibiliter fit spiritalis et Dei filius, cum visibiliter omnibus caro et Filius hominis appareat. Non mireris quia dixi tibi: Oportet vos nasci denuo. Spiritus ubi vult spirat, et vocem ejus audis, sed non scis unde veniat et quo vadat. Sic est omnis qui natus est ex spiritu. Spiritus ubi vult spirat, quia ipse habet in potestate, cujus cor gratia suae visitationis illustret, et vocem ejus audis, cum, te praesente, loquitur is qui Spiritu repletus est. Sed non scis unde veniat, et quo vadat, qui etiam si, te praesente, 110.0284A| quempiam Spiritus ad horam impleverit non potes videre, quomodo intraverit et quomodo redierit qui natura est invisibilis. Sic est omnis qui natus est ex spiritu, et ipse enim invisibiliter agente spiritu incipit esse quod non erat, ita ut fideles nesciant unde veniat et quo vadat, id est, qui gratia regenerationis venit in adoptionem filiorum Dei, et vadit in perceptionem regni coelestis. Quaerente adhuc Nicodemo quomodo haec possent fieri, Respondit Jesus et dixit ei: Tu es magister in Israel, et haec ignoras? Non quasi insultare volens ei, qui magister vocetur, cum sit ignarus sacramentorum coelestium, sed ad humilitatis illum viam provocans, sine qua janua coelestis non potest inveniri. 110.0284B| Amen, amen dico tibi quia quod scimus loquimur, et quod vidimus testamur, et testimonium nostrum non accipitis. Si terrena dixi vobis, et non creditis, quomodo si dixero vobis coelestia, credetis? Terrena illis dixit ut in superiore lectione invenimus, cum de passione ac de resurrectione sui corporis quod de terra assumpserat loqueretur dicens: Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. Non tamen credebant verbo quod dixit, sed ne hoc quidem intelligere valebant quod non de alio quam de templo corporis sui diceret; qui ergo terrena audientes non capiebant, quanto minus ad coelestia, id est, divinae generationis capienda mysteria sufficiunt: addit autem adhuc Dominus, et de coelestibus sacramentis et de terrenis instruere eum quem 110.0284C| videt sapienter ac diligenter his quae audit intendere. Coelestis namque est ascensio ejus ad vitam sempiternam, terrena vero exaltatio ejus ad mortem temporalem. Dicit ergo de coelestibus: Et nemo ascendit in coelum, nisi qui de coelo descendit, Filius hominis, qui est in coelo. Merito quaeritur quomodo dicatur Filius hominis vel descendisse de coelo, vel eo tempore quo haec in terra loquebatur jam fuisse in coelo. Non enim caro Christi descendit de coelo, neque ante tempus ascensionis erat in coelo, et qua ratione dicitur, nisi qui descendit de coelo filius hominis qui est in coelo, nisi quia una Christi persona est in duabus existens naturis. Atque ideo filius hominis recte dicitur et descendisse de coelo, et ante passionem fuisse in coelo: 110.0284D| quia quod in sua natura habere non potuit hoc in filio Dei a quo assumptus est habuit. Sed et hoc quaerendum quomodo dictum sit, et nemo ascendit in coelum nisi qui descendit de coelo, cum omnes electi se veraciter confidant ascensuros in coelum, promittente sibi Domino: quid ubi sum ego illic et minister meus erit. Cujus tamen nodum quaestionis apertissima ratio solvit, quia videlicet mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus electorum omnium caput est, itemque omnes electi ejusdem capitis membra sunt, dicente Apostolo: Et ipsum dedit caput super omnem Ecclesiam. Et rursum: Vos enim estis corpus Christi, et membra de membro. Nemo ascendit in coelum nisi Christus in corpore suo, quod est 110.0285A| Ecclesia, qui in seipso quidem primum cernentibus apostolis eminentioribus nimirum membris suis ascendit; et exinde in membris suis quotidie ascendens se colligit in coelum. Quisquis in coelum ascendere desiderat ei qui de coelo descendit et est in coelo, se vera fidei et dilectionis unitate conjungit; aperte intelligens quia nullo alio ordine, nisi per eum qui descendit de coelo, potest ascendere in coelum. Unde alias ipse dicit: Nemo venit ad Patrem nisi per me. Et sicut Moyses exaltavit serpentem in deserto, ita exaltari oportet filium hominis. Mira magisterii coelestis arte Dominus magistrum legis Mosaicae ad spiritualem legis ejusdem sensum inducit, recordans historiae veteris, et hanc in figuram suae passionis 110.0285B| atque salvationis humanae factam edisserens. Narrat quippe liber Numerorum quia pertaesus in eremo populus Israel itineris longi ac laboris, murmuravit contra Dominum et Moysen: ideoque Dominus miserit in illum ignitos serpentes, ad quorum plagas et morsus plurimorum cum clamarent ad Moysen et ille oraret, jussit eum Dominus facere serpentem aeneum et ponere pro signo. Qui percussus, inquit, aspexerit eum, vivet; et ita factum est. Plagae igitur serpentium ignitorum venena sunt et incentiva vitiorum, quae animum quem tangunt spiritali morte perimunt. Et bene murmurans contra Dominum populus serpentium morsibus sternebatur ut, ex ordine flagelli exterioris, agnosceret quantam intus perniciem murmurando pateretur, exaltatio 110.0285C| autem serpentis aenei, quem dum percussi perspicerent sanabantur, passio est nostri redemptoris in cruce, in cujus solum fide regnum mortis et peccati superatur. Recte etenim per serpentes peccata, quae animam simul et corpus ad interitum trahunt, exprimuntur, non solum quia igniti, quia virulenti, quia ad perimendum sunt statuti, verum etiam quia per serpentem primi parentes nostri ad peccandum persuasi, ac de immortalibus sunt peccando mortales effecti. Recte per serpentem aeneum Dominus ostenditur qui venit in similitudinem carnis peccati. Quia sicut aeneus serpens effigiem quidem ignitis serpentibus similem, sed nullum prorsus in suis membris habuit ardorem veneni nocentis, quin potius percussos, a serpentibus sua exaltatione 110.0285D| sanabat: sic nimirum sic Redemptor humani generis non carnem peccati, sed similitudinem induit carnis peccati, in qua mortem crucis patiendo, credentes in se ab omni peccato et ab ipsa etiam morte liberaret. Ut omnis qui credit in ipso, non pereat, sed habeat vitam aeternam. Cujus quidem verbi patet sensus, quia qui credit in Jesum non solum perditionem evadit poenarum, sed et vitam percipit aeternam. Et hoc inter figuram distat et veritatem: quia per illam vita protelabatur temporalis, per hanc vita donatur sine fine mansura. Sed curandum solerter est ut quod intellectus bene sentit: operatio condigna perficiat: quatenus confessio recte nostrae fidei, pic et 110.0286A| sobrie conversando ad perfectionem promissae nobis vitae mereatur attingere, verum quia haec de filio hominis dicuntur, qui exaltari meruit et mortem potuit pati, ne putaret Nicodemus filium tantum eum hominis esse, a quo vita esset exspectanda perpetua, curavit ei Dominus etiam divinitatis suae patefacere sacramentum, unumque et eumdem filium hominis mundi ostendere Salvatorem, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus S. Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXIII. FERIA IV. Lectio Epistolae sancti apostoli Pauli ad Corinthios. Fratres, si Christus praedicatur quod resurrexit a mortuis, quomodo quidam dicunt in vobis quoniam 110.0286B| resurrectio mortuorum non est? Si autem resurrectio mortuorum non est, neque Christus resurrexit. Si autem Christus non resurrexit, inanis est ergo praedicatio nostra, inanis est et fides nostra, etc. Haec a falsis apostolis erant tradita, qui Christum neque natum, neque in carne passum, neque resurrexisse asserebant. Quos et Joannes apostolus denotat, qui Christum in carne venisse negabant. Unde dicit, qui negat Christum in carne venisse, hic est Antichristus. Et qui negat Filium, nec Patrem habet, isti ambulabant et quorumdam fidem ne imprudentes a mundi sapientibus judicarentur subvertebant, quia prudentes saeculi stultum judicant, cum audiunt resurrectionem mortuorum. Quod si, inquit, verum est quia Christus non resurrexit, falsi sumus praedicatores, 110.0286C| et fides nostra inanis est. Hoc enim crediderunt Apostolo praedicante, quia mortui resurgent, et hac spe attracti sunt ad fidem, quod utique ad detrimentum illorum proficere asserit, si crediderint, quod futurum non est. Et pudoris est ut aliquis profiteatur, hoc credidisse quod falsum est. Et verecundiam ergo illis incutit, et labores illorum dicit infructuosos, si quod a falsis apostolis audierunt verum est, quod mortui non resurgent. Quod nemo utique de se patitur audire ut videntes hoc contra se esse revertentur ad primam fidem. Invenimur autem et falsi testes Dei, quoniam testimonium dicimus adversus Deum, quod suscitaverit Christum, quem non suscitavit. Qui asserit quod 110.0286D| Christum Deus a mortuis, suscitavit, falsus est testis si non est factum. Virtutem tamen Dei praedicat, non utique ut inimicus qui tam admirabile factum virtuti ejus ascribit. Quod si verum est, quia excitavit Christum a mortuis, quid hic dicturus est qui et testis contra Deum factus est, et opus ejus stultitiam asserit Nam si mortui non resurgunt, neque Christus resurrexit. Quod si Christus non resurrexit, adhuc estis in peccatis vestris: ergo qui dormierunt in Christo, perierunt. Terret illos ut quia nemo sibi male vult, doleat illos hoc coepisse credere quod contra ipsos est; quis enim peccata sibi remissa nolit audire? Et qui dormierunt, ait, in Christo, perierunt. Addit 110.0287A| ad terrorem quia charorum suorum excessus noluit aestimare perditionem. Qui enim sub hac spe de saeculo exierunt, sive occidi non timuerunt, quia resurgere exemplo Christi crediderunt, et non est verum, perierunt. Hoc illis dicit quod amore suorum defunctorum nolunt audire, ut illis imputetur quod prius per errorem volebant audire. Sunt etiam verae connectiones in ratiocinatione falsas habentes sententias, quae consequuntur errorem illius cum quo agitur, quae tamen ad hoc inferuntur a bono et docto homine ut, in his erusbescens ille cujus errorem consequitur, eumdem errorem relinquat, quia si in eodem manere voluerit, necesse est ut etiam illa quae damnat tenere cogatur. Si in hac vita tantum in Christo sperantes sumus, 110.0287B| miserabiliores sumus omnibus hominibus. Manifestum est, quia et in hac vita praesenti et in futura speramus in Christo, nec enim hic deserit servos suos Christus, sed reddit illis gratiam et in futuro erunt in gloria aeterna. Si autem futurae vitae spes non esset, omnibus hominibus, quod dixit, miserabiliores essemus. Ut quid enim jejunia, vigiliae, exitus, munda vita, justitia, misericordia, mors, si pro his nulla merces erit in futuro? increduli autem vel ac vita fruuntur. Nunc autem Christus resurrexit a mortuis primitiae dormientium; quoniam quidem per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Hoc dicens tangit pseudoprophetas, qui Christum natum negabant, ac per hoc non resurrexisse carnem. Qui enim natus 110.0287C| non est nec moritur. Sic autem probat Christum resurrexisse a mortuis, quia homo fuit: ut dubium non sit hominem a Deo a mortuis excitatum, ut quia peccato hominis mors inventa est, Christi justitia resurrectionem meruit mortuorum. Sicut enim in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur. Hoc dicit quia sicut Adam peccans mortem invenit et omnes ejus origine tenuit, ut dissolverentur, ita Christus non peccans et per hoc vincens mortem, quia qui non peccat vincit mortem, quia mors exspectatio justorum. Omnibus ergo qui sunt ex ejus corpore acquisivit vitam, id est, resurrectionem, quamvis generalem tribuerit resurrectionem, ut sicut in Adam omnes sive justi sive injusti moriuntur, ita et in Christo tam omnes 110.0287D| credentes quam diffidentes resurgant, licet ad poenam increduli, tamen vivificari videntur, quia corpora sua recipient, jam non morituri, sed passuri poenam in eis sine fine, eo quod credere noluerunt. Sicut in Adam, inquit, omnes moriuntur, ita et in Christo vivificabuntur. Quia sicut in regno mortis nemo sine Adam, ita in regno vitae nemo sine Christo; sicut per Adam omnes mortales in poena facti sunt filii saeculi, ita et per Christum omnes immortales fiunt in gratia filii Dei. Unusquisque autem in suo ordine: nunc ordines resurrectionis vult exponere: ne Deo putarent fabulosum esse, quia factum adhuc non est in caeteris. Ordines illis exponit et tempora quando factum sit 110.0288A| et quando futurum est ut resurgant mortui: primitiae Christus sicut et in Actibus apostolorum testatur scriptum esse in Moyse, si passibilis Christus, si prior surgens ex mortuis. etc. Prior ergo resurrexit ut forma fieret credentibus sibi. Deinde ii qui sunt Christi, qui in adventu ejus crediderunt. Hoc duplici modo intelligendum, quia et in adventu ejus secundo sancti resurgent juxta fidem Apocalypsis Joannis, sicut et in primo adventu cum resurrexit, multa corpora sancta resurrexerunt ad protestationem evictae mortis ac spoliatae; sub una ergo significatione duplicem adventum Domini comprehendit, hoc est, primum quando venit ut salvaret genus humanum, et secundum, quando venturus est judicare vivos ac mortuos et saeculum per 110.0288B| ignem. HOMILIA LXXIV. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore accesserunt ad Jesum quidam Sadducaeorum, qui negant esse resurrectionem, etc. Duae erant haereses in Judaeis, una Pharisaeorum, et altera Sadducaeorum, Pharisaei traditionum et observationum quas illi deuteroses vocant, justitiam proferebant, unde et divisi vocabantur a populo. Sadducaei autem qui interpretantur justi et ipsi vendicabant sibi quod non erant. Prioribus et corporis et animae resurrectionem credentibus confitentibusque angelos et spiritus sequentia, juxta Acta apostolorum, omnia denegabant. 110.0288C| Et interrogaverunt eum dicentes: Magister, Moyses scripsit nobis: Si frater alicujus mortuus fuerit habens uxorem, et hic sine filiis fuerit, ut accipiat eam frater ejus uxorem et suscitet semen fratri suo. Vide distantiam litterae et spiritus. Juxta litteram nubere cogitur in vita, ut defuncti semen suscitet frater, Spiritus autem Magister est castitatis. Septem ergo fratres erant: et primus accepit uxorem et mortuus est sine filiis; et sequens accepit illam, et ipse mortuus est sine filio; et tertius accepit illam, similiter et omnes septem, et non reliquerunt semen et mortui sunt. Novissima omnium mortua est et mulier. Qui resurrectionem corporum non credebant, animas judicantes interire cum corporibus, recte istiusmodi fingunt fabulam, quae deliramenti arguat eos qui resurrectionem 110.0288D| asserant mortuorum, potest autem fieri ut fere in gente eorum aliquando hoc acciderit. In resurrectione ergo cujus eorum erit uxor: siquidem septem habuerunt eam uxorem. Turpitudinem fabulae opponunt, ut resurrectionis denegent veritatem. Verum mystice septem hi fratres sine filiis defuncti reprobis quibusque congruunt, qui per totam hujus saeculi vitam, quae septem diebus volvitur a bonis operibus steriles existunt: quibus viritim morte misera praereptis, ad ultimum et ipsa mundana conversatio quam illi sine vitali opere transegerant quasi uxor infecunda transibit. Et ait illi Jesus. Filiis saeculi hujus nubunt et 110.0289A| traduntur ad nuptias. Cum Dominus dicat, nolite dare sanctum canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos, quod ipse quaedam vel hic de gloria resurrectionis, vel alibi de dispensationis, aut etiam divinitatis suae mysterio dixisse invenitur quae multi qui addiderant vel resistendo vel contemnendo non acceperunt, non putandus est sanctum dedisse canibus, aut margaritas misisse ante porcos. Non enim eis dedit qui capere non poterant, sed eis qui poterant et simul aderant, quos propter aliorum immunditiam negligi non oportebat, et cum eum tentatores interrogabant, respondebatque illis ita, ut quid contradicerent haberent, quamvis venenis suis contabescerent potius quam illius cibo saturarentur, alii tamen qui poterant capere ex illorum occasione 110.0289B| multa utiliter audiebant. Illi autem qui digni habebuntur saeculo illo et resurrectione ex mortuis, neque nubunt neque ducunt uxores. Non ita intelligendum est, quasi digni tantum vel resurrecturi vel sine nuptiis futuri sint, indigni autem, id est, peccatores, vel minime resurrecturi, vel ad nuptias resurrecturi sint credendi: sed ita potius sentiendum quod omnes et resurrecturi, et absque nuptiis sint in saeculo illo mansuri, Dominus autem Salvator ut ad gloriam resurrectionis animos excitaret inquirendam, de electis solummodo voluit facere sermonem. Si autem in resurrectione neque nubunt neque ducunt uxores, resurgunt ergo corpora, quae possunt et nubere uxores: hoc est feminarum et virorum certis discreta 110.0289C| membra speciebus: sed nulla concumbendi voluptate vel necessitate mancipata. Nemo quippe dicit de lapide et arbore et his rebus quae non habent membra genitalia, quod non nubant neque ducant uxores: sed de his qui cum possint nubere, tamen alia ratione non nubunt. Neque enim ultra mori poterunt. Quia connubia propter filios, filii propter successionem, successio propter mortem. Ubi ergo mori non est neque connubia. Aequales enim angelis sunt, et filii sunt Dei, cum sint filii resurrectionis. Aequales angelis et filii sunt Dei, qui gloria resurrectionis innovati, sine ullo mortis metu, sine ulla labe corruptionis, sine ullo terreni status actu perpetua Dei visione fruuntur, ad 110.0289D| quam necesse est angelicae dignitatis aequalitatem, quisquis tunc accedere desiderat, nunc minimis fratribus condescendat. Quia vero resurgunt mortui et Moyses ostendit secus rubum, sicut dicit Dominum Deum Abraham, et Deum Isaac, et Deum Jacob. Ad comprobandam resurrectionis veritatem, multis aliis manifestioribus exemplis uti potuit, e quibus est illud, suscitabuntur mortui, et resurgent, qui in sepulcris sunt. Quaeritur itaque quid sibi voluerit Dominus hoc proferre testimonium, quod videtur ambiguum, vel non satis ad resurrectionis pertinens veritatem; sed Sadducaei quinque tantum libros Moysi recipiebant, prophetarum vaticinia respuentes. Stultum ergo erat 110.0290A| inde proferre testimonia quorum auctoritatem non sequebantur: porro ad aeternitatem animarum probandam de Moysi ponit exemplum: Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob. Et statim infert: Deus autem non est mortuorum, sed viventium. Ut comprobaret animas permanere post mortem, quod illi inter caetera negabant, neque poterat enim fieri, ut eorum esset Deus, qui nequaquam subsisterent, consequenter introduceretur et corporum resurrectio, quae cum animabus bona malave gesserunt, omnes enim vivunt ei, omnes videlicet illi quorum Dominus est Deus vivunt ei, vita utique vera qua justi vivunt, etiam quando corpore moriuntur. De qua alibi Dominus ait, Qui credit in me etiamsi mortuus 110.0290B| fuerit, vivet. Crede ergo, etsi mortuus fueris vives; si autem non credis, et cum vivis mortuus es: vidua enim quae in deliciis vivit, mortua est. Respondentes autem quidam scribarum dixerunt ei: Magister, bene dixisti. Et amplius non audebant eum interrogare quidquam. Principes sacerdotum Sadducaei et scribae quaerentes occasionem calumniae et verbum aliquod invenire quod pateret insidiis: quia in sermonibus confutati sunt, ultra non interrogant, sed apertissime comprehensum Romanae tradunt potestati, ex quo intelligimus venena invidiae posse quidem superari, sed difficile conquiescere. Unde scriptum est, per invidiam diaboli mors introivit in orbem terrarum: imitantur autem eum, qui sunt ex parte ejus, per charitatem ergo et misericordiam conditoris nostri collata 110.0290C| est nobis salus aeterna et vita perpetua, cujus mandatis si rite obedierimus aeternam vitam in coelesti regno percipiemus praestante Domino nostro Jesu Christo, qui vivit et regnat cum Patre in unitate Spiritus sancti, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXV FERIA V. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Cum autem inducent vos in synagogas, et ad magistratus et potestates, nolite solliciti esse qualiter aut quid respondeatis, aut quid dicatis: Spiritus enim sanctus docebit vos in ipsa hora quae oporteat dicere, etc. 110.0290D| Cum ergo propter Christum ducimur ad judices, voluntatem tantum nostram pro Christo debemus offerre; caeterum ipse Christus qui in nobis habitat loquitur pro se, et Spiritus sanctus in respondendo gratiam ministrabit. Ait autem ei quidam de turba: Magister, dic fratri meo ut dividat mecum haereditatem. At ille dixit ei: Homo, quis me constituit judicem aut divisorem supra vos? Merito refutatur hic frater qui magistro supernae pacis unitatisque gaudia commendanti terrae divisionis vult ingerere molestiam, merito hominis vocabulo notatur. Cum enim sit inter vos zelus et contentio, nonne carnales estis, nonne homines estis. et secundum hominem ambulatis? Negatque se Dominus 110.0291A| hominum esse divisorem, ad quos et secum et cum angelis pacificandos venerat. Non enim est Deus dissensionis sed pacis, et multitudinis credentium erat cor et anima una, nec quisquam eorum quae possidebant aliquid suum esse dicebat, sed erant illis omnia communia. Solus autem fraternitatis divisor et auctor dissentivus est ille, de quo supra dicitur, qui non colligit mecum dispergit; et de membris illis: Omne regnum in se ipso divisum desolatur, et domus supra domum cadit. Dixitque ad illos: Videte, et cavete ab omni avaritia, quia non in abundantia cujusquam vita ejus est, ex his quae possidet. Sicut supra Dominus adversum blasphemos et hypocritas multa dixerat, sic et hinc occasione hujus stulti petitoris, adversus avaritiae 110.0291B| pestem qua plerique mortalium satisque superque laborant et turbas et discipulos praeceptis pariter et exemplis munire satagit. Et notandum quod non ait, cavete ab avaritia, sed adjunxit, ab omni, quia nonnulla simpliciter hominibus geri videntur, sed internus arbiter qua intentione fiant qui cernit, judicat. Quis enim cum fratre haereditatem dividens adultos agro proprio fructus in horrea recondi pro crimine deputaret? sed ipse est testis judex ut scriptum est. Hominis cujusdam divitis uberes fructus ager attulit: et cogitabat intra se dicens: Quid faciam, quod non habeo quo congregem fructus meos? Et dixit: Hoc faciam: destruam horrea mea et majora faciam, et illuc congregabo omnia quae nata sunt mihi et bona 110.0291C| mea. Non in eo reprehenditur iste dives, quod terram coluerit, natosque ex ea fructus in horrea collegerit, sed quod omnem vitae suae fiduciam in ipsa abundantia rerum posuerit, fructusque quos uberiores solito terra protulerat, suos fructus, et sua bona computans, non pauperibus erogaret, juxta imperium Domini dicentis, quod superest date eleemosynam: sed factis receptaculis majoribus suae in futurum luxuriae reservare studuerit. Anima, inquiens, habes multa bona posita in annos plurimos: requiesce, comede, bibe, epulare. Cui simile in Ecclesiastico legitur, est qui locupletatur parce agendo, et est pars mercedis illius in eo quod dicit, inveni requiem mihi, et nunc manducabo de bonis meis solus, et nescit quod tempus praetereat et relinquat 110.0291D| omnia aliis. Dixit autem illi Dominus: Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te: quae autem parasti cujus erunt? Qui multa tibi deliciarum tempora stultus in vita promittebas, proxima hac nocte morte praereptus aliis congregata relinques. Haec Deo ad hominem dicere, est pravas ejus machinationes subita animadversione compescere. Aliter, in nocte ablata est anima quae in obscuritate est cordis amissa, in nocte ablata est, quae considerationis lucem habere noluit, ut quod poterat pati praevideret. Unde bene discipulis futura cogitantibus, Paulus apostolus dicit: Vos autem, fratres, non estis in tenebris, ut vos dies illa tanquam fur comprehendat: omnes enim vos 110.0292A| filii lucis estis, et filii diei; non sumus noctis neque tenebrarum, dies enim exitus tanquam fur in nocte comprehendit: quando stultorum animas futura non praemeditantes ejicit. Sic est qui sibi thesaurizat, et non est in Deum dives. Stultus est, et in nocte rapiendus, ergo qui vult esse in Deum dives, non sibi thesaurizet, sed pauperibus possessa distribuat. Sic enim sapiens et filius lucis esse merebitur. Unde bene Psalmista cum de avaro quolibet divite praemisisset, Sed et frustra conturbatur, thesaurizat, et ignorat cui congregabit ea, mox ubi cordis sui thesaurum locasset, aperuit, dicens: Et nunc quae est exspectatio mea? nonne Dominus? et substantia mea apud te est. Illa quippe substantia apud Deum est quae bono animo et corde humili pauperibus 110.0292B| et egentibus a fidelibus distribuitur, quia illis merces aeterna, in regno coelesti pro hoc recompensabitur a judice vivorum et mortuorum Jesu Christo Domino nostro, qui reddet unicuique secundum opera sua, bonis praemia vitae aeternae, malis poenam perpetuam. Ipsi honor gloria in saecula saelorum. Amen. HOMILIA LXXVI. DOMINICA II POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae B. Joannis apostoli. Charissime, Deus charitas est. In hoc apparuit charitas Dei in nobis quoniam Filium suum unigenitum misit Deus in mundum, ut vivamus per eum, etc. Intente oportet audire, fratres charissimi, diligenterque memoriae commendare, simul et operibus 110.0292C| adimplere, quod nobis Joannes apostolus in praesenti docet lectione dicens: Deus charitas est; charitas autem dilectio est pura et immaculata, pura ab omni labe peccati, pura a cogitatione perversa, pura ab otiosa et inutili loquela, pura ab omni opere malo, pura ab omni concupiscentia mala, et ab omni malitia pura, charitatis castus amor, dilectio sincera, dilectio vera, fidelis amor qui nutrit omne bonum, amor, qui fugit et odit omne malum, amor sine quo nihil est bonum, amor a quo procedit omne bonum. Hunc qui habet omne bonum habet, quia ipsum Deum habet, quia Deus charitas est. In hoc apparuit charitas Dei in nobis: quoniam filium suum unigenitum misit Deus in mundum, ut vivamus per eum. In hoc probatur charitas Dei Patris in nobis esse, 110.0292D| quia unicum filium suum misit mori pro nobis. In hoc probatur Christi Filii Dei charitas in nobis, quia mortuus est pro nobis, justus pro injustis, ut justificemur, et digni Deo per opera bona et voluntatem puram in Domino. Et ita pro mortuis moritur ut nos qui eramus mortui in peccatis, et in delictis necati, ab omni liberaret peccato, remissionemque nobis donaret omnium criminum atque a morte nos revocaret ad vitam. Salus pro infirmis, mortuus est Christus, ut nobis salutem donaret aeternam. In hoc est charitas, non quasi nos dilexerimus Deum, sed quia ipse prior dilexit nos et misit Filium suum propitiationem pro peccatis nostris. Nullis etenim 110.0293A| meritis hominum Deus Pater dilexit homines: sed sola tantum gratuita misericordia sua in tantum dilexit homines ut unicum filium suum mitteret mori pro peccatis hominum, ne homines amplius moriantur in peccatis, quicunque ejus obedierint praeceptis. Et quia per inobedientiam primi hominis Adam moriebantur omnes homines Deo in peccatis: ideo obediens esse dignatus est, Deus ipse filius Dei Domino Patri suo usque ad mortem, ut pro hominum moreretur vita et salute, ut omnibus sibi credentibus vitae viam aperiret, eosque secum ad aeternam et beatam immortalitatem perduceret unde per culpam ceciderant. Charissimi, si sic Deus dilexit nos, et nos debemus invicem diligere. Cum ergo in tantum nos Deus nullis 110.0293B| nostris praecedentibus meritis dilexit, ut diximus: cur nos invicem odio habemus, nisi ut diabolo satisfaciamus et Dei voluntati repugnemus? Cur invidia proximi stimulamur, nisi ut ingratam dilectionem nobis faciamus? Cur iracundia et zelo mordemus proximos? nisi ut Dei mandata despiciamus et non Deo sed diabolo nos mancipemus. Et cum haec ita sint, fratres, omni intentione, omni cautela, omni festinatione, omnique sollicitudine fugere ista et his similia mala debemus, et omni studio per Dei misericordiam devitare: ut aeterna possimus supplicia evadere. Meminisse sollicite debemus, quia in tantum nos Deus dilexit, ut filium suum unicum mori mitteret pro nobis: et quia Dei filius etiam mortuus est pro nobis: et quia nihil Deo pro tanta 110.0293C| et pro tam inaestimabili pietate sua retribuere digne valemus, nisi ut nos invicem puro corde et casta ac sincera charitate diligamus in Deo non iniquo et noxio amore saeculari. Nihil nostris proximis faciamus quod nobismetipsis fieri nolumus: nihil boni quod nobismetipsis fieri optamus, proximis nostris invideamus; talibus enim verbis fratres mei cognoscere possumus: quia contra talem facere dilectionem, ut audistis contra Deum facere est, quia Deus est dilectio: Nemo dicat in hominem pecco: quando non diligo fratrem meum: jam si audes fac contra Deum: et noli diligere fratrem tuum. Nam qui non diligit manet in morte: Qui autem diligit inhabitat in eo Spiritus sanctus Deus. Quia Deus charitas est, et qui manet in charitate in Deo manet et Deus in eo. 110.0293D| Omnis enim qui non diligit Deum alienus est ab eo, et hic est Antichristus, et quamvis intret in basilicam numerari inter filios Dei non potest. Habere enim baptismum et malus esse potest, accipere sacramentum corporis et sanguinis Domini, et malus esse potest. Nam de talibus scriptum est, qui manducat et bibit indigne judicium sibi manducat et bibit. Christianus enim vocari, et malus esse potest, habere autem charitatem et malus esse non potest. Hoc est ergo proprium hominibus a Deo donum, ipse est salutaris fons: ad hunc bibendum docet nos Apostolus, ad hunc bibendum nos hortatur Spiritus sanctus, quia si diligamus invicem Deus in nobis manet, et charitas ejus in nobis perfecta est, ipso largiente 110.0294A| Domino nostro Jesu Christo cui sit laus, honor et gloria per infinita saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXVII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore. Homo quidam erat dives, et induebatur purpura et bysso, et epulabatur quotidie splendide, etc. Purpuram regii habitus esse colorem marinis e conchulis vinctam nemo fere qui dubitet: nam conchulae ferro circumcisae lachrymas purpurei coloris quibus lana tingatur emittunt, byssus vero genus est quoddam lini, nimium candidi et mollissimi: quod Graeci papaten vocant. Admonuerat ergo Dominus supra facere, amicos de mammona iniquitatis, qui 110.0294B| cum ab hac vita defecerimus, recipiant nos in aeterna tabernacula. Quod audientes Pharisaei deridebant, verum ille quae proposuerat exemplis astruens, ostendit ideo divitem purpuratum irremediabiliter apud inferos tortum, quia pauperem Lazarum, a quo in vitae tabernacula recipi posset amicum sibi facere neglexerat: nonnulli autem putant praecepta Veteris Testamenti districtiora esse, quam novi: sed hi nimirum improvida consideratione falluntur. In illo enim non tenacia sed rapina multatur, ibi res injuste sublata restitutione quadruplici punitur: hic autem dives iste non abstulisse aliena reprehenditur, sed propria non dedisse; nec dicitur, quia vi unumquempiam oppressit: sed quia in acceptis rebus, se extulit. Hinc ergo hinc summopere colligendum est: 110.0294C| qua poena multandus sit, qui aliena diripit, si inferni damnatione percutitur, qui propria non largitur. Et sunt nonnulli qui cultum subtilium pretiosarumque vestium non putant esse peccatum, quod si videlicet culpa non esset nequaquam sermo Dei tam vigilanter exprimeret, quod dives qui torquetur apud inferos, bysso et purpura indutus fuisset: nemo quippe vestimenta praecipua nisi ad inanem gloriam quaerit, videlicet ut honorabilior caeteris esse videatur: quam culpam possumus melius etiam e diverso colligere! quia si abjectio vilis indumenti virtus non esset, Evangelista de Joanne vigilanter non diceret, erat indutus pilis camelorum. Sed notandum nobis magnopere est in ore veritatis de superbo divite, et de humili paupere, quantus sit ordo narrationis: 110.0294D| Ecce enim dicitur, homo quidam erat dives, et protinus subjungit Erat quidem mendicus nomine Lazarus. Certe plus solent in populo nomina divitum, quam pauperum sciri. Quid est quod Dominus de paupertate et divite verbum faciens, nomen pauperis dicit, nomen divitis non dicit, nisi quod Deus humiles novit atque approbat et superbos ignorat. Unde et quibusdam de miraculorum virtute superbientibus in fine dicturus est, Nescio vos, unde scitis, discedite a me omnes operarii iniquitatis. At contra Moysi dicitur, Novi te ex nomine: Ait ergo de divite, Homo quidam, ait de paupere, Egenus nomine Lazarus. Ac si aperte dicat, pauperem humilem scio, superbum divitem 110.0295A| nescio. Illum cognitum per approbationem habeo, hunc per judicium reprobationis ignoro. Qui jacebat ad januam ejus, ulceribus plenus, cupiens saturari de micis quae cadebant de mensa divitis: sed et canes veniebant et lingebant ulcera ejus. Plenus ulceribus mendicus Lazarus ante januas divitis jacet, qua de re una, Dominus duo judicia explevit: habuisset enim fortasse aliquam excusationem dives, si Lazarus pauper et ulcerosus ante ejus januam non jacuisset, si remotus fuisset, si ejus inopia non esset in oculis importuna; rursus si longe esset dives ab oculis ulcerosi pauperis minorem tolerasset tentationem pauper in animo. Sed dum egenum et ulceratum ante januam divitis et deliciis affluentis posuit, in una eademque re et ex visione 110.0295B| pauperis non miserentis divitis cumulum damnationis intulit, et rursum ex visione divitis, tentatum quotidie pauperem probavit, cui certe poterat ad poenam sufficere paupertas, etiam si sanus fuisset, rursum suffecisset aegritudo, etiamsi subsidium adesset; sed ut probaretur amplius pauper, simul hunc et paupertas et aegritudo labefecit, atque insuper videbat procedentem divitem obsequentibus cuneis fulciri et se in infirmitate et inopia a nullo visitari: Nam quia nemo ei ad visitandum aderat, testantur canes qui licenter vulnera lingebant, ex una ergo re omnipotens Deus duo judicia exhibuit, dum Lazarum pauperem ante januam divitis jacere permisit, ut et dives impius damnationis sibi augeret ultionem, 110.0295C| et tentatus pauper cresceret ad remunerationem. Factum est autem ut moreretur mendicus, et portaretur ab angelis in sinum Abrahae. Mortuus est autem et dives, et sepultus est in inferno. Sinus Abraham requies est beatorum pauperum, quorum est regnum coelorum, quo post hanc vitam recipiuntur, sepultura inferni poenarum profunditas quae superbos immisericordes post hanc vitam devorat. Elevans autem oculos suos cum esset in tormentis, vidit Abraham a longe et Lazarum in sinu ejus; et ipse clamans dixit: Pater Abraham miserere mei, et mitte Lazarum ut intingat extremum digiti sui in aquam, ut refrigeret linguam meam, quia crucior hac flamma. O quanta sublimitas judiciorum Dei! quam districte agitur bonorum actuum malorumque retributio! certe 110.0295C| superius dictum est: quia in hac vita Lazarus cadentes micas de mensa divitis quaerebat, et nemo illi dabat, nunc de supplicio divitis dicitur quia de extremo digito Lazari distillari aquam in ore suo concupiscit. Qui ergo mensae suae vel minima dare noluit, in inferno positus, usque ad minima quaerenda pervenit: sed notandum valde est, quid sit quod dives in igne positus linguam refrigerari petit. Mos quippe est sacri elogii ut aliquando aliud dicat, sed ex eodem dicto aliud innuat. Superius hunc superbum divitem Dominus non loquacitati vacantem dixerat, sed superflue convivantem, neque hunc de loquacitate narravit, sed cum elatione et tenacia de edacitate peccasse; sed quia abundare in conviviis 110.0296A| loquacitas solet, is qui hic male convivatus dicitur apud inferos gravius in lingua ardere perhibetur. Sed cum gravi valde pavore pensandum est quod sequitur: Et dixit illi Abraham: Fili, recordare quia recepisti bona in vita tua, et Lazarus similiter mala; nunc autem hic consolatur, tu vero cruciaris. Ecce enim cum dicitur, Recepisti bona in vita tua, indicatur et dives iste boni aliquid habuisse ex quo in hac vita bona reciperet, rursumque dum de Lazaro dicitur, quia recepit mala, profecto monstratur et Lazarum habuisse malum aliquod, quod purgaretur, sed mala Lazari purgavit ignis inopiae et bona divitis remuneravit felicitas transeuntis vitae. Et in his omnibus, inter nos et vos chaos magnum 110.0296B| firmatum est, ut hi qui volunt hinc transire ad vos, non possint, neque inde huc transmeare. Qua in re valde quaerendum est quomodo dicatur, ut hi, qui volunt ad vos transire non possint, quia enim hi, qui in inferno sunt, ad beatorum sortem transire cupiunt, dubium non est, qui vero jam in beatitudinis sorte suscepti sunt quo pacto dicitur quia transire ad eos, qui in inferno cruciantur, volunt? Sed sicut transire reprobi ad electos cupiunt, id est, a suppliciorum suorum afflictione migrare, ita ad afflictos atque in tormentis positos transire justorum est, mente ire per misericordiam, eosque velle liberare, sed qui volunt de beatorum sede ad afflictos atque in tormentis positos transire, non possunt, quia justorum animae quamvis in suae naturae bonitate misericordiam habeant, 110.0296C| jam tamen auctoris sui justitiae conjuncti tanta rectitudine constringuntur, ut nulla ad reprobos compassione moveantur. Sed postquam ardenti diviti de se spes tollitur, ejus animus ad propinquos quos reliquerat, recurrit, quia reproborum mentem poena sua quandoque inutiliter erudit ad charitatem, ut jam tunc etiam suos spiritaliter diligant, qui dum hic peccata diligerent, nec se amabant. Unde nunc sequitur: Et ait: Rogo ergo te, Pater, ut mittas eum in domum patris mei. Habeo enim quinque fratres, ut testetur illis ne et ipsi veniant in locum hunc tormentorum. Qua in re notandum, ardenti diviti quanta ad supplicium cumulantur. Ad poenam namque suam ei et cognitio servatur et memoria. Cognoscit enim 110.0296D| Lazarum, quem despexit, fratrum quoque suorum meminit, quos reliquit. Perfecta quippe ei ultio de paupere non esset, si hunc de retributione non cognosceret. Et perfecta poena in igne non esset, si non hoc quod ipse patitur suis timeret; ut ergo peccatores amplius in supplicio puniantur et eorum vident gloriam, quos contempserunt, et de illorum etiam poena torquentur, quos inutiliter amaverunt. Credendum vero est, quod ante retributionem extremi judicii, injusti in requie quosdam justos conspiciunt, ut eos videntes in gaudio, non solum de suo supplicio, sed etiam de illorum bono crucientur. Justi vero in tormentis semper intuentur injustos, ut hinc eorum gaudium crescat, quia malum conspiciunt quod misericorditer 110.0297A| evaserunt. Tantoque majores ereptori suo gratias referant quanto vident in aliis quod ipsi perpeti si essent neglecti potuerunt, quia qui creatoris sui claritatem vident, nihil in creatura agitur quod videre non possint. Et ait illi Abraham: Habent Moysen et prophetas, audiant illos. Sed qui verba Dei despexerat hoc audire non posse suos sequaces aestimabat, unde respondit dives: Non, Pater Abraham, sed si quis ex mortuis ierit ad eos, poenitentiam agent. Cui mox veraci sententia dicitur: Si Moysen et prophetas non audiunt, neque si quis ex mortuis resurrexerit, credent. Quia nimirum qui verba legis despiciunt, redemptoris praecepta qui ex 110.0297B| mortuis surrexit quanto minus implebunt, tanto haec difficilius, et nimirum constat, quia cujus implere dicta renuunt: ei procul dubio credere recusant. Inter haec notandum est, quod ei dicitur, memento, fili, ecce enim Abraham filium vocat quem tamen a tormento non liberat, quoniam hujus infidelis populi praecedentes patres fideles quia multos a sua fide deviasse considerant, eos nulla compassione a tormentis eripiunt, quos tamen per carnem filios recognoscunt. In tormentis autem dives positus quinque fratres habere se perhibet, quia superbus isdem Judaicus populus qui ex magna parte damnatus est, sequaces suos, quos super terram reliquit, quinque sensibus corporis deditos novit. Quinario ergo numero fratres quos reliquerat exprimit: quia eos ad 110.0297C| spiritalem intelligentiam non assurgere in inferno positus gemit. Petit ut ad eos Lazarus mittatur, cui quod Moysen et prophetas habeant dicitur. Sed ut quod non credunt nisi quis ex mortuis resurrexerit. Cui protinus respondetur: Si Moysen et prophetas non audiunt nec si quis ex mortuis resurrexerit credent ei. Certe de Moyse Veritas dicit: Si crederetis Moysi, crederetis utique et mihi, de me enim ille scripsit. Impletur ergo quod per Abrahae responsionem dicitur, ex mortuis enim Dominus resurrexit, sed Judaicus populus quia Moysi credere noluit, ei etiam qui resurrexit ex mortuis credere contempsit. Cumque Moysi verba spiritualiter intelligere renuit, ad eum de quo Moyses locutus fuerat non pervenit. Nam Moyses de Domino nostro Jesu Christo auditoribus 110.0297D| suis ita pronuntiavit dicens: Prophetam vobis suscitabit Dominus de fratribus vestris tanquam me, ipsum audietis. Unde adhuc scriptum est, et quicunque non audierit prophetam, illum exterminabitur de populo suo, quia ipse est Dominator coeli et terrae, cui honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. IN NATALI SANCTORUM NABORIS ET NAZARII. Lectionem et Evangelium require in natali sanctorum plurimorum. Lectio Epistolae B. Petri apostoli. Benedictus Dominus Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui secundum magnam misericordiam suam regeneravit nos in spem vivam per resurrectionem Jesu Christi ex mortuis. 110.0298A| Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Sint lumbi vestri praecincti, etc. HOMILIA LXXVIII. FERIA IV. Lectio Epistolae B. Pauli apostoli ad Colossenses. Fratres, mortificate membra vestra quae sunt super terram, etc. Quia immortales post resurrectionem effecti peccare ultra non poterimus, mortales vero sequitur ut peccent. Sicuti ergo ex diversis membris peccatorum compositum mortalem hominem supponit propter quod et mortales talia agere possint, nam quod dixit, membra quae sunt super terram, ut dicat actus pravos quos solent mortales sequi. Mortificatis 110.0298B| ergo istis membris resurgimus in fide prius. Quomodo autem praecedit mors secundum spiritum resurrectionem, quae est secundum spiritum, sic praecessura est mors secundum carnem resurrectionem, quae futura est secundum carnem. Fornicationem, immunditiam, libidinem, concupiscentiam malam, et avaritiam, quae est simulacrorum servitus. Neque enim beatus Apostolus ad abscissionem manuum aut pedum aut genitalium immiti nos praeceptione compellit, sed corpus peccati et quae sit ejus destructio consequenter exponit. Ut jam, inquit, non serviamus peccato, a quo etiam se liberari cum ejulatu postulat dicens, infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Hoc itaque peccati corpus multis vitiorum membris probatur 110.0298C| exstructum, et ad ejus attinet portionem quidquid et facto et dicto vel cogitatione peccatur. Notandum quod idolorum culturam avaritiam vocavit, quasi quae a similitudine Dei eos possit divellere. Nec enim possibile est ut quis se a pravis negotiis abstineat, qui plus habendi cupiditate tenetur, ideo avaritiam idolorum servituti comparat. Neque hoc silendum arbitror, quod sicut fornicationis genera sunt tria, quod per commistionem sexus utrumque perficitur secundum quod absque femineo tactu pro quo Jeremiae patriarchae Judae filius a Domino percussus legitur, quod in Scripturis sanctis immunditia nuncupatur: super quo Apostolus, dico, inquit innuptis et viduis, bonum est illis si sic permanserunt sicut ego. Quod si se non continent nubant, 110.0298D| melius est enim nubere quam uri, tertium quod animo ac mente concipitur de quo Dominus in Evangelio, qui viderit, ait, mulierem ad concupiscendum eam jam maechatus est eam in corde suo. Ita philargyriae genera sunt tria: primum quod renuntiantes divitiis a facultatibus suis spoliari non sinit, secundum quod ea quae a nobis dispersa sunt, vel indigentibus distributa, resumere nobis majore cupiditate persuadet: tertium quod ea quae ne antea quidem possidebamus desiderari et acquiri compellit; et ut ostenderet quomodo non potest quis ista sine noxa facere, propter quae, inquit, venit ira Dei super filios diffidentiae, non solum peccare nos absurdum est, sed et resurgentes si deliquerimus 110.0299A| poenam necessariam expectatimus, in quibus et vos ambulastis aliquando cum viveretis in illis, dudum quidem agebantur a vobis quando cum praesenti vita totam spem vestram demetiebamini, nihil amplius exspectantes. Nunc autem deponite et vos omnia, jam ultra secundum illa vivere vos non convenit qui maxime in immortalitate eritis, in qua consistere nunc forma existimamini. Sed discedendum est nobis ab his omnibus, et deponere debemus iram, indignationem, malitiam, blasphemiam, turpem sermonem de ore nostro. Sciendum autem quod irae tria sunt genera, unum quod exardescit intrinsecus, aliud quod in verbum et opus effectumque prorumpit, quod odium nuncupatur, de quibus et Apostolus, nunc 110.0299B| autem deponite, inquit, et vos omnia, iram et indignationem; tertium quod non ut illa fervens ad horam digeritur, sed per dies et tempora reservatur quod anni centum dicitur, quae omnia aequali sunt a nobis horrore damnanda. Quapropter si illam summam divini praemii cupimus adipisci de quo dicitur, Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt, non solum haec e nostris actibus amputanda est, sed etiam de intimis animae radicitus exstirpanda. Nolite mentiri invicem. Non dixit alterutrum, sed invicem, hoc enim vult dicere, quoniam non est justum ut cum simulatione vobis narretis, sed sincera mente. Et quoniam membra nominavit, actus seipsum sequentes adjicit. Exspoliantes vos veterem hominem cum actibus ejus. 110.0299C| Ex integro, inquit, convenit vos mortalem deponentes hominem, deponere etiam et actus consequentes illum. Et induite novum, eum qui renovatur in agnitione Dei, secundum imaginem ejus qui creavit eum. Consentanea agere debetis huic novo, quem induti estis, renovati et facti secundum imaginem ejus, qui istius recreationis nobis auctor exstitit, ut dicamini Christiani: Itaque inconvertibiles manere vos in bono per omnia convenit, hoc enim vobis in futuro aderit pro possibilitate in praesenti vita. Deinde et ostendens hujus recreationis bonum, inquit: Ubi non est gentilis et Judaeus, circumcisio et praeputium, barbarus et Scytha, servus et liber, sed omnia et in omnibus Christus. At ubi, inquit, in illa transformatione constiterimus, ultra non erit discretus Judaeus et 110.0299D| gentilis, nam circumcisionis et praeputii discretio interempta est, eo quod immortales sumus effecti, ita ut neque barbarus, neque liberi, neque servi possint ulterius perspici, Christo in omnibus apparente, ad cujus similitudinem immortalitate potiemur, praestante ipso omnium bonorum largitore, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXIX. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Nolite putare quoniam veni solvere legem aut prophetas: non veni solvere, sed adimplere, etc. 110.0300A| Postquam hortatus est audientes, ut se praepararent ad omnia sustinenda pro veritate atque justitia, et non absconderent bonum, quod accepturi erant, sed ea benevolentia discerent ut caeteros docerent non ad laudem suam, sed ad gloriam Dei bona sua opera referentes, incipit eos informare et docere quid doceant, tanquam si quaererent dicentes: Ecce volumus omnia sustinere pro tuo nomine et doctrinam tuam non abscondere. Sed quid est hoc ipsum quod vetas abscondi, et pro quo jubes omnia tolerari: nunquid aliud dicturus es contra ea quae in lege scripta sunt: non, inquit, nolite enim putare quoniam veni solvere legem aut prophetas. Non veni solvere sed adimplere. In hac enim sententia sensus duplex est, et secundum utrumque tractandus est. 110.0300B| Nam qui dicit, non veni solvere legem, sed adimplere, aut addendo dicit quod minus habet, aut faciendo quod habet. Ergo prius consideremus quod primo posui. Nam qui addidit quod minus habet non utique solvit quod invenit, sed magis perficiendo confirmavit. Sive ergo ea quae de se prophetata sunt complere venit inhumanatus, sive illa quae antea propter infirmitatem audientium rudia et imperfecta fuerant complere, iram tollens et vicem talionis excludens et occultam in mente concupiscentiam habere prohibens. Amen, quippe, dico vobis, donec transeat coelum et terra, iota unum aut unus apex non praeteribit a lege donec omnia fiant. Promittuntur coeli novi et terra nova quae facturus est Dominus Deus, si enim nova creanda sunt, consequenter 110.0300C| haec erunt transitura. Quod autem sequitur, Iota unum aut unus apex non praeteribit a lege donec haec omnia fiant, ex figura litterae ostenditur quod etiam quae minima putantur in lege sacramentis specialibus plena sunt, et omnia recapitulantur in Evangelio. Inter litteras ergo, Iota minor est caeteris, quae uno dicto fit, apex autem etiam ipsius est aliqua in summa particula, quibus verbis ostendit in lege ad effectum etiam minima quaeque produci. Apte autem Iota Graecum et non Ioth Hebraeum posuit, quia Iota in numero X significat, et decalogum legis enumerat, cujus quidem apex et perfectio est Evangelium. Qui, ergo, solverit unum de mandatis istis minimis et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno 110.0300D| coelorum. Itaque nec minima quidem mandatorum Dei, nisi cum piaculo Dei constituti esse solvenda, futuros minimos, id est novissimos ac poene nullos denuntians minima solventes. Nulla autem his minora possunt esse, quae minima sunt, minimum est autem omnium, Domini passio et crucis mors, quam si quis tanquam erubescendam non confitebitur, erit minimus, confitenti vero magnae in coelo vocationis gloriam pollicetur. Aliter autem suggillat Pharisaeos hoc capitulo, qui contemptis mandatis Dei statuerunt proprias traditiones quod non eis prosit doctrina in populis, si vel parvum quod in lege praeceptum est destruant. Mandata ergo minima significantur per unam Iotam aut unum apicem, sicut supra ostensum 110.0301A| est; qui ergo solverit et docuerit sic, id est, secundum id quod solvit, non secundum id quod invenit et legit, minimus vocabitur in regno coelorum: ubi nisi magni esse non possunt. Potest et hoc moraliter accipi; solvit autem mandatum Dei is qui non implet, quanquam non in mandato solutionem faciat, sed in semetipso, firmum est enim Dei mandatum et potest solvi scriptura, lex ergo quodammodo ligatio est, qui autem ligationes Dei excidit, ipse mandata solvit, in semetipso et non in ipsis. Talis quidem ille minimus vocabitur in regno coelorum: quia despectissimus est in Ecclesia sanctorum. Nam et regnum coelorum hic praesentem Ecclesiam significat, sicut et alibi, ubi scriptum est: Simile est regnum coelorum sagenae missae in mare; et Regnum Dei intra vos 110.0301B| est. Qui autem fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno coelorum; in faciendo enim legis mandata magni nomen meretur ille qui docet quia non doctores, nec auditores, sed factores legis justificabuntur apud Deum. Quibus merces etenim ab ipso bonorum omnium largitore in futuro retribuetur, Domino videlicet Jesu Christo qui vivit et regnat per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXX. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Impossibile est ut non veniant scandala: vae autem illi per quem veniunt, etc. Dicit et Apostolus, Oportet autem et haereses esse, 110.0301C| ut qui probati sunt manifesti fiant in vobis. Impossibile ergo in hoc mundo erroribus aerumnisque plenissimo scandala saepissime non venire, sed vae illi, qui quod impossibile est non venire suo vitio facit, ut per se veniat ubi quamvis generali sententia vel aliquis falsus frater, vel ipse Judas qui proditioni animum praeparabat intelligi queat, tamen juxta consequentiam sermonis hic locus ad superiora respicit, ubi Dominus de eleemosyna danda locutus a Pharisaeis irridetur. Qui enim recta loquentem vituperat, scandalum profecto, id est, offendiculum et ruinam auditoribus praebet infirmis, maxime si et ipse cum Pharisaeis legis videatur habere scientiam. Quem increpans Apostolus ait, et peribit infirmus in tua scientia frater propter quem Christus mortuus est. 110.0301D| Utilius est illi si lapis molaris imponatur circa collum ejus, et projiciatur in mare, quam ut scandalizet unum de pusillis istis. Secundum morem provinciae loquitur, quod majorum criminum ista apud veteres Judaeos poena fuerit, ut in profundum ligato saxo demergerentur, et revera utilius est innoxium poena quamvis atrocissima, temporaria tamen, vitam finire corpoream quam fratri nocentem mortem animae mereri perpetuam. Attendite vobis, si peccaverit in te frater tuus, increpa illum; et si poenitentiam egerit, dimitte illi. Tale quid et in Deuteronomio legimus, Ne oderis fratrem tuum in corde tuo, sed publice argue eum, ne habeas super illo peccatum. Quo igitur ordine scandala declinare, et vae perpetuum 110.0302A| vitare possimus insinuat, si nos videlicet ipsos ne quem laedamus attendimus, si peccantem coelo justitiae corripimus, si ex corde poenitenti misericordiae pietatisque viscera pandimus. Et si septies in die peccaverit in te, et septies in die conversus fuerit ad te, dicens: Poenitet me, dimitte illi. Septenario numero non veniae dandae terminus ponitur, sed vel omnia peccata dimittenda vel semper poenitenti dimittendum praecipitur. Solet etenim saepe per septem cujuscunque rei aut temporis universitas indicari, unde et in psalmo canitur: Septies in die laudem dixi tibi. Et dixerunt apostoli ad Dominum: Adauge nobis fidem. Dixerat super Dominus, qui fidelis in minimo et in majore fidelis est, et si in alieno fideles non 110.0302B| fuistis, quod vestrum est quis dabit vobis? Et ideo Apostoli qui in alieno ac minimo, hoc est, in terrenorum contemptu jam fuere fideles, in suo sibi ac majore fidem postulant augeri. Dixit autem Dominus: Si haberetis fidem sicut granum sinapis, diceretis huic arbori moro: Eradicare et transplantare in mare, et obediret vobis. Fidem perfectam grano sinapis comparat, quae sit videlicet et ad faciem humilis et in pectore fervens, vilis quidem passim contuentibus nullarumque virium apparens, sed pressuris attrita quid intus gerat ostendens. Sed et notandum quod granum sinapis ad purgationem capitis saluberrime prodest, nam si optime tritum et cribellatum tepide pingui mulso admisceas, et hoc jejunus contra solem calidum vel 110.0302C| in balneo gargarizes, omnem humorem noxium, etiam si crassior fuerit, de capite purgat et imminentium quoque imbecillitatum facit pericula vitari. Sic profecto fides tentationum pistillo probata, ab omni levium cogitationum superficie cribo discretionis castigata, et perfectae dilectionis melle dulcorata omnes de corde, quod est interioris nostri hominis caput, vitiorum sentinas, non solum ad praesens exhaurit, sed et in futurum ne recolligi valeant praecavet. Arbor autem morus eradicanda et in mare transplantanda vel simpliciter posita potest intelligi, quod videlicet consummatae fidei indicium sit verbo elementis imperare, ut quod de uno specialiter dictum est, hoc generaliter de omnibus sentiendum credatur. 110.0302D| Quis autem vestrum, habens servum arantem aut pascentem? Haec parabola docet ut fides quo virtutibus foris excellentior, eo in ipsa conscientia fiat intus humilior. Servus quippe arans aut pascens, quilibet Ecclesiae doctor intelligitur, de quo Dominus ait: Nemo mittens manum suam in aratrum et aspiciens retro aptus est regno Dei. Et alteri sese amare testanti, tertio respondit: Pasce oves meas. Qui regresso de agro dicet illi: Statim transi, recumbe; et non dicet ei: para quod coenem. Serius de agro regreditur cum intermisso ad tempus opere praedicandi, ad conscientiam doctor recurrit, atque a publico locutionis ad curiam cordis rediens sua secum secretus, acta vel dicta retractat. Cui non 110.0303A| statim Dominus transi, recumbe dicit, id est, transi de hac vita mortali et in aeternae vitae beata sede refovere. Haec enim postea dicturus interim post pastum atque agriculturam domi sibi jubet parare quod coenet, hoc est post laborem apertae locutionis, humilitatem quoque propriae considerationis exhibere. Et praecinge te, et ministra mihi donec manducem et bibam. Praecingi est, mentem humiliatam ab omnibus fluctuantium cogitationum sinibus, quibus operum gressus impedire solet constringere, nam qui vestimenta praecingit, hoc agit utique ne incedens involvatur ad lapsum, ministrare vero Deo est minimum se per omnia et absque gratiae ejus auxilio nihil virium habentem profiteri. Minister 110.0303B| enim a minore statu, id est, subjectione, sicut et Magister a majori vocabulum sumpsit. Ministrat ergo conditori, qui ejus naturam considerans ejusque judicia pertimescens, de suis se virtutibus humiliat. Et tu posthaec manducabis et bibes. Postquam, inquit, ipse tuae praedicationis opere delectatus, tuaeque compunctionis epulis fuero refectus, tunc demum tu transeas et recumbes, aeternisque meae sapientiae dapibus in aeternum reficieris. Nunquid gratiam habet servo illi qui fecit quae sibi imperaverat? non puto. Sic et vos cum feceritis omnia quae praecepta sunt vobis, dicite: Servi inutiles sumus. Si homo, inquit, ab homine servo non uniforme sed multiplex ministerium exigit, nec 110.0303C| tamen ei gratiam habet, quanto magis vos, qui sine me nihil potestis facere, non temporum longitudinem et laborum merita pensare debetis, sed amore et famulatu spontaneo novis semper studiis augere priora. Itaque dicite, servi inutiles sumus. Servi quidem qui pretio empti estis, inutiles vero quia Dominus bonorum vestrorum non indiget. Quod debuimus facere, fecimus. Revera debuimus, quia qui non venit ministrari, sed ministrare, debitores sibi nos fecit ne nostris videlicet operibus confidentes, sed de ejus semper examine paventes, cum propheta dicamus: Quid retribuemus Domino pro omnibus quae retribuit nobis? Dabit enim ille in futuro judicio unicuique mercedem condignam, bonis videlicet vitam aeternam et malis poenam perpetuam. 110.0303D| Cui sit laus, honor et potestas in omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXXI. DOMINICA III POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae B. Joannis apostoli. Charissimi, nolite mirari si odit vos mundus. Nos scimus quoniam translati sumus de morte ad vitam, quoniam diligimus fratres, etc. De humanitate erga proximos et de cavendo odio, praesenti lectione admonemur ut audistis dilectissimi nobis; nolite mirari, inquit, si odit vos mundus: mundi enim nomine in Scripturis saepissime amatores mundi dicuntur; nos scimus quoniam translati sumus de morte ad vitam, quoniam diligimus fratres. Per 110.0304A| magnam Domini nostri Jesu Christi clementiam translati sumus, per ejus passionem et mortem atque resurrectionem de morte et potestate diaboli ad liberam Domini nostri Dei servitutem, de tenebris aeterni supplicii ad beatitudinis aeternae gaudia sumus perducti; et hoc in nostra situm est potestate, utrum mortem eligamus, an vitam. Mortem eligimus si in odio proximi et in amore persistimus mundi. Vitam ergo eligimus si Deum toto corde, tota mente totaque virtute diligimus et proximos nostros sicut nosmetipsos. Qui non diligit, manet in morte. Redeat unusquisque ad cor suum, si ibi inveniet charitatem, id est dilectionem Dei et proximi puram, securus sit, quia transivit de morte ad vitam. Ne ergo putetis, fratres, 110.0304B| leve esse odisse aut non diligere fratrem, audite quod sequitur: Omnis qui odit fratrem suum, homicida est. Jam enim si continebit quis odium fraternum, nunquid homicidium in corde suo contemnit? quamvis enim manus non moveat ad occidendum hominem, per odium proximi jam ut homicida reus est ante Deum. Vivit ille et iste jam interfector judicatur: quia si non proximum, tamen seipsum et animam suam occidit in odio vel invidia proximi sui. Et scitis quoniam omnis homicida non habet vitam aeternam in semetipso manentem. Spiritus enim sanctus disciplinae effugiet fictum: et ubi odium vel invidia manet, non habet locum ibi charitas, quae Deus est, nisi per longam benignitatem, humanitatem 110.0304C| proximi, per confessionem et poenitentiam emendet: nam ubi non est charitas, id est, ubi Spiritus sanctus in corde hominis locum non habet, diabolum habet habitatorem. Quapropter, dilectissimi, abjicite de cordibus vestris odium et invidiam, quae praeparant in vobis diaboli mansionem. Estote benigni erga proximos et diligite eos et Spiritui sancto per confessionem et poenitentiam puram, dignum in cordibus vestris habitaculum per opera misericordiae praeparate. In hoc cognovimus charitatem Dei, quoniam ille pro nobis animam suam posuit, et nos debemus pro fratribus animas nostras ponere. Exemplum enim Christi et apostolorum nos imitari oportet ut doctrina vel praedicatio nostra operibus comprobetur; nihil enim 110.0304D| turpius quam si bonum quod quisque praedicat, explere opere negligat: tunc enim praedicatio utiliter profertur quando efficaciter adimpletur. Proinde sacerdotes nullius hominis inimicitias formidare habent, sed oppressores pauperum, et potentes inique agentes palam debent arguere atque ad indulgentiam inopum et ad sui emendationem sollicite provo care. Quod si arguunt in charitate Dei et proximi fideles probantur existere. Sed si qui contra divites inique agentes non se ad corrigendum erexerint sacerdotes, mercenarios se non pastores esse demonstrant, et a Dei charitate extraneos, quia vident lupum venientem et fugiunt, dum malos redarguere metuunt. Et pro aliorum iniquitate damnantur, si 110.0305A| eos aut ignorantes non erudiunt, aut peccantes non arguunt. Qui autem habuerit substantiam mundi, et viderit fratrem suum necessitatem habere, et clauserit viscera sua ab eo, quomodo charitas Dei manet in eo? Si enim nondum es idoneus mori pro fratre, jam idoneus esto dare de tuis facultatibus fratri, jam percutiat viscera tua charitas: et non de jactantia facias, sed de intimo adipe misericordiae, ut consideres illum in egestate positum. Si enim superflua non curas dare fratri tuo, animam tuam quomodo poteris ponere pro fratre tuo? Jacet pecunia in sinu tuo, quam fures tibi auferre possunt, et si illam non auferunt fures, moriendo illam deseris, etiamsi te illa viventem non deserat. Quid inde facturus es? esurit frater 110.0305B| tuus, in necessitate positus est, non habet ipse, tu habes. Considera enim quod simul estis empti, unum est pretium vestrum amborum. Christi enim sanguine redempti estis. Quomodo enim te Christianum esse gloriaris, si opera Christi non feceris? nihil enim tibi prodest Christianum nomen si operibus te christianum esse non probaveris. Filioli mei, non diligamus verbo, neque lingua, sed opere et veritate: praestante Domino nostro Jesu Christo qui cum Patre et Spiritu sancto Deus vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXXII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore dixit Jesus similitudinem hanc: 110.0305C| Homo quidam fecit coenam magnam et vocavit multos. Et misit servum suum hora coenae dicere invitatis ut venirent quia jam parata sunt omnia, etc. Quis est iste homo, nisi ille de quo per prophetam dicitur, et homo est et quis cognoscit eum, qui fecit coenam magnam quia satietatem nobis internae dulcedinis praeparavit. Qui vocat multos, sed pauci veniunt. Quia nonnunquam ipsi qui ei per fidem subjecti sunt, aeterno ejus convivio male vivendo contradicunt. Et misit servum suum hora coenae dicere invitatis ut venirent, quia jam parata sunt omnia. Quid hora coenae nisi finis est mundi? in quo nimirum nos sumus? sicut jam dudum Paulus testabatur dicens: nos in quos fines saeculorum devenerunt. Si ergo jam hora coenae est, cum vocamur, tanto minus 110.0305D| debemus excusare nos a convivio Dei quanto propinquasse jam cernimus finem saeculi. Idcirco autem hoc convivium Dei non prandium, sed coena nominatur, quia post prandium coena restat, post coenam vero convivium nullum restat, et quia aeternum Dei convivium vobis in extremo praeparabitur: rectum fuit ut hoc non prandium, sed coena vocaretur. Sed quis per hunc servum qui a patrefamilias ad invitandum mittitur nisi praedicatorum ordo signatur? Ad repellendum autem fastigium nostrum jam parata sunt omnia, quia ad abstergendum mentis nostrae torporem in coena Dei ille nobis singularis agnus occisus est, qui tulit peccata mundi. 110.0306A| Et coeperunt omnes simul excusare. Offert Deus quod rogari debuit. Non rogatus dare vult quod vix sperari poterat ut dignaretur largiri postulatus et tamen contemnitur. Paratus delicias refectionis aeternae denuntiat, et tamen simul omnes excusant. Sed dicunt aliqui, excusare nolimus, ad illud enim supernae refectionis convivium et vocari et pervenire gratulamur. Qui verum profecto dicunt si non plus terrena quam coelestia diligunt, si non amplius rebus corporalibus quam spiritualibus occupantur. Unde hic quoque ipsa excusantium causa subjungitur, cum protinus subinfertur: Primus dixit ei: Villam emi, et necesse habeo exire et videre illam; rogo te, habe me excusatum. Quid per villam nisi terrena substantia designatur? exit 110.0306B| ergo videre illam qui sola exteriora cogitat propter substantiam. Et alter dixit: Juga boum emi quinque, et eo probare illa; rogo te habe me excusatum. Quid in quinque jugis boum nisi quinque corporis sensus accipimus? qui recte quoque juga vocati sunt quia in utroque sexu geminantur. Qui videlicet corporales sensus, quia comprehendere nesciunt interna, sed sola exteriora cognoscunt, et descrentes intima, ea quae extra sunt tangunt, recte per eas curiositas designatur. Grave namque curiositatis est vitium, quae dum cujuslibet mentem ad investigandam vitam proximi exterius dicit, semper ei sua intima abscondit. Sequitur rogo te habe me excusatum. Dum enim dicit rogo, et tamen venire contempsit, humilitas sonat 110.0306C| in voce, superbia in actione. Et ecce hoc dijudicat pravus quisque cum audit, nec tamen ea quae dijudicat agere desistit. Et alius dixit: Uxorem duxi, et ideo non possum venire. Quid per uxorem nisi voluptas carnis accipitur? nam quamvis bonum sit conjugium, atque ad propagandam sobolem providentia divina constitutum, nonnulli tamen non per hoc fecunditatem prolis, sed desideria expetunt voluptatis, et ideo per rem justam significari potest non incongrue res injusta. Ad coenam nos ergo aeterni convivii summus paterfamilias invitat, sed dum hunc terrena cura occupat, illum alieni actus sagax cogitatio devastat, alterius etiam mentem voluptas carnis inquinat, fastidiosus quisque ad aeternae vitae epulas non 110.0306D| festinat. Et reversus servus nuntiavit haec domino suo. Tunc iratus paterfamilias dixit servo suo: Exi cito in plateas et vicos civitatis, et pauperes ac debiles, caecos et claudos, introduc huc. Ecce qui terrenae substantiae plus justo incubat, venire ad Dominicam coenam recusat. Qui labori curiositatis insudat, praeparata vitae alimenta fastidit. Qui carnalibus desideriis in haeret, spiritalis convivii epulas respuit. Quia ergo venire superbi renuunt, pauperes eliguntur. Cur hoc? quia, juxta Pauli vocem, infirma mundi elegit Deus, ut confundat fortia. Pauperes autem et debiles dicuntur qui judicio suo apud semetipsos infirmi sunt. Nam pauperes et quasi fortes sunt, qui et positi 110.0307A| in paupertate superbiunt. Caeci vero sunt qui nullum ingenii lumen habent: claudi quoque qui rectos gressus in operatione non habent. Sed dum morum vitia in membrorum debilitate signantur, profecto liquet quia sicut illi peccatores fuerunt qui vocati venire noluerunt, ita hi quoque pauperes sunt, qui invitantur et veniunt, sed peccatores superbi respuuntur et peccatores humiles eliguntur. Sed deductis ad coenam pauperibus, quid puer subjungat audiamus: Domine, factum est ut imperasti et adhuc locus est. Multi tales ad Dominicam coenam ex Judaea collecti sunt. Sed multitudo quae ex Israelitico populo credidit, locum superni convivii non implevit, intravit autem jam frequentia Judaeorum, sed adhuc locus vacat 110.0307B| in regno ubi suscipi debeat numerositas gentium. Unde et eidem servo dicitur: Exi in vias et sepes, et compelle intrare, ut impleatur domus mea. Cum de vicis et plateis ad coenam Dominus invitat, illum videlicet populum designat, qui tenere legem sub urbana conversatione noverat; cum vero convivas suos colligi ex viis et sepibus praecipit, nimirum agrestem populum colligere, id est, gentilem quaerit. Notandum vero quod in hac invitatione tertio non dicitur invita, sed compelle intrare. Nam sunt nonnulli qui bona facienda intelligunt, sed haec facere desistunt, his, ut superius diximus, plerumque contingit ut eos in carnalibus desideriis suis mundi hujus adversitas feriat, saepe namque aut longa aegritudine tabescunt, aut afflicti 110.0307C| injuriis concidunt, aut percussi gravioribus damnis affliguntur, seque ipsos in suis desideriis reprehendentes ad Dominum corda convertunt. Qui ergo hujus mundi adversitatibus fracti ad Dei amorem redeunt, atque a praesentis vitae desideriis corriguntur, quid isti nisi compelluntur ut intrent? sed valde est tremenda sententia, quae protinus subinfertur. Ait enim: Dico autem vobis quod nemo virorum illorum qui vocati sunt, gustabit coenam meam. Ecce per se vocat, per angelos vocat, per patres vocat, per prophetas vocat, per apostolos vocat, per pastores vocat, plerumque per miracula vocat, plerumque per flagella vocat, aliquando per hujus mundi prospera vocat, aliquando per adversa, nemo contemnat 110.0307D| ne dum vocatus excusat, cum voluerit intrare non valeat. HOMILIA LXXXIII. FERIA IV. Lectio libri Sapientiae. In diebus illis dixit Salomon filiis Israel: Diligite ju titiam qui judicatis terram. Admonet sapientia divina praepositos populi Dei quibus judicandi data est potestas, ut justitiam diligant et aequitatem in judicio conservent. Alias potest haec sententia ad omnes generaliter pertinere, qui ratione vigent et intelligibilem mentem habent; ut terram, hoc est carnem suam, judicantes justitiam diligant, scilicet ut non faciant carnis curam in concupiscentiis, 110.0308A| sed spiritus imperio illam subjicientes virtutibus, quibus anima nutritur, maxime operam impendant deinde corpori suo secundum necessitatem et non secundum voluptatem consulant, recolentes semper illam sententiam legis: Quia non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit de ore Dei. Sentite de Domino in bonitate, et in simplicitate cordis quaerite illum. In bonitate autem de Domino sentit qui sanctam Scripturam secundum pietatem legit atque intelligit. Et in simplicitate cordis eum quaerit qui humiliter ejus voluntati se subjicit ad custodiendum videlicet mandata ipsius. Nam qui pie Deum quaerit honorat sanctam Scripturam et non reprehendit quod nondum intelligit et propterea 110.0308B| non resistit. Quod est mitem esse de quo in Evangelio ait: Beati mites quoniam ipsi possidebunt terram. Quoniam invenitur ab his qui non tentant illum: apparet autem eis qui fidem habent in illum. Periculosum est enim humana praesumptione Deum tentare, cum scriptum sit, Non tentabis Dominum Deum tuum, sed salubre est fide recta illum honorare, quia justus ex fide vivit. Perversae enim cogitationes separant a Deo, probata virtus corripit insipientes. Manifestum est quod omnis cogitatio impia et prava voluntas nullo modo jungatur Deo; non concordet summo bono, quia non est societas lucis ad tenebras, nec conventio Christi ad 110.0308C| Belial. Ubi autem bona intentio et studium sacrarum virtutum inerunt cordi, insipientium semper vitia reprobant atque arguunt errores, unde necesse habent amatores verae sapientiae ut mundent sua corda et totam intentionem animi in affectum vertant conditoris sui. Quoniam in malevolam animam non introibit sapientia, nec habitabit in corpore subdito peccatis. Huic testimonio Jacobus apostolus paria sentiendo in Epistola sua scripsit dicens: Nunquid potest, fratres mei, ficus olivas facere, aut vitis ficus? Sic neque salsa dulcem potest facere aquam. Quis sapiens et disciplinatus inter vos, ostendat bonam conversationem in mansuetudine sapientiae. Quasi zelum amarum habetis et contentiones in cordibus vestris, nolite gloriari, 110.0308D| et mendaces esse adversus veritatem, non est ista sapientia de sursum descendens a Patre luminum, sed terrena, animalis, diabolica. Ubi enim zelus et contentio, ibi inconstantia et omne opus pravum, nequaquam enim in malevolam mentem vera sapientia intrat, nec in facinoroso homine habitare poterit. Spiritus enim sanctus disciplinae effugiet fictum, et auferet se a cogitationibus quae sunt sine intellectu. Unde Manichaeum, Arium et Eunomium caeterosque haereticos dogmata sua erroribus plenissima sine Spiritus sancti gratia condidisse, certissimum constat; quia spiritus Domini bonus semper deducit in viam rectam, malignus autem spiritus seducit et 110.0309A| secutores suos in laqueum perditionis aeternae secum trahit, de quo et subditur: Corripietur superveniente iniquitate. Quia cum retributionis tempus advenerit, omnes impii et peccatores pro iniquitatibus suis poenam recipient perpetuam. Benignus est enim spiritus sapientiae et non liberabit maledictum a labiis suis, quoniam renum illius testis est Deus, et cordis ejus scrutator verus, et linquae illius auditor. Haec sententia destruit errorem eorum qui sicut bonas cogitationes a Deo nobis constat inspirari. Ita etiam malas ipso instigante putant in nostra mente generari. Cum nullo modo Deus qui summe bonus est et omnes homines vult salvari, atque ad agnitionem veritatis pervenire, necessitatem 110.0309B| mali verbi aut pravi actus alicui imponat, per quae perire possit. Sicut Jacobus apostolus ostendit dicens: Nemo ergo cum tentatur dicat quod a Deo tentatur; Deus enim intentator malorum est, ipse enim neminem tentat. Quoniam spiritus Domini replevit orbem terrarum. Spiritus ergo sanctus, qui in primordio creaturarum invisibili potentia ferebatur super aquas, majestate sua omnem implet et continet creaturam, sine dono virtutis suae replet orbem Ecclesiae in qua quotidie universis sui ostendit largitatem: inde est quod subjungitur: Et hoc quod continet omnia scientiam habet vocis. Quia, ut Paulus ait, Alii per spiritum datur sermo sapientiae, alii sermo scientiae secundum eumdem spiritum, 110.0309C| alteri fides in eodem spiritu. Alii gratia sanitatum in uno spiritu, alii operatio virtutum, alii prophetia, alii discretio spirituum, alii genera linguarum, alii interpretatio sermonum. Haec enim omnia operatur unus atque idem Spiritus dividens singulis prout vult. Qui cum Patre et Filio vivit et regnat unus Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXXIV. ITEM FERIA IV. Lectio Isaiae prophetae. Haec dicit Dominus Deus: Audi, Jacob serve meus, et Israel, quem elegi, faciens et formans te, ab utero auxiliator tuus, etc. Nunc cum prophetica lectio legeretur, audistis, fratres charissimi, Israeliticum populum ad fidem incitantem 110.0309D| et bona spiritalia eis promittentem prophetam atque dicentem: Audi, Jacob serve meus, et Israel, quem elegi. Bene enim servum prius et postea nominavit electum, quia propter servitium sancti nominis Dei electionem quisque merebitur ante Deum ut justus efficiatur, ac deinde cum quis vitia et peccata supplantat et Domini sui voluntatem sequitur ut Jacob supplantator interpretatur tunc, postremo Israel, quod est vir videns Deum, recte dici potest, qui jam ad aeternam Dei visionem bonis festinat operibus, faciens et formans te ab utero auxiliator tuus, quia in principio nascentis Ecclesiae omnes credentes et praeceptis meis obedientes de persecutorum manibus conservavi, et a crudelitate saevientium eum. 110.0310A| Quia ego sum qui deleo iniquitates tuas propter me, et peccatorum tuorum non recordabor. Quia misericors sum et multarum miserationum, delebo omnes iniquitates tuas in aspersione sanguinis mei; quem pro totius mundi fundam redemptione: delens chirographum maledictionis, quod Adam meruit in paradiso transgressione praecepti, quod contra humanum genus scriptum erat, et peccatorum tuorum ultra non recordabor. O plebs fidelis, quae tibi si in me recte ac sincere credideris in baptismate dimissurus sum. Deduc me in memoriam et judicemus simul, narra si quid habes ut justificeris. Vide simul et recogita ea quae passus es non immerito sustinere, quia peccata multa quae gessisti hoc tibi promerebantur, ut tanto tempore sub potestate diaboli 110.0310B| jaceres; cui tanto tempore deseruisti me derelinquens, et praecepta mea quasi nihil contemnens. Sed et nunc scito me misereri tui non ob meritum tuum, sed propter meam tantum clementiam. Noli timere, serve meus Jacob, et rectissime, quem elegi. Nunc quia conversus a malitia tua, idola vana muta quae non profuerunt tibi dereliquisti, et ad me per poenitentiam scelerum conversus, et supplicando et deserendo vitia et peccata, electus meus vocaberis, quia jam es mea secutus praecepta. Effundam enim aquas super sitientem. Qui sitit fontem salutaris doctrinae, effundam super eum per ora sanctorum doctorum in Ecclesia, vel etiam fontem baptismatis effundam super fideles ut emundentur 110.0310C| ab omnibus sceleribus suis, et remissionem omnium percipiant peccatorum, et fluenta Evangelicae doctrinae effundam super corda arida, quae nunc usque ad baptismum nullum fructum boni operis protulerunt. Et effundam de spiritu meo super semen tuum, et benedictionem meam super generationem tuam, dicit Dominus omnipotens. Ac si diceret, quia per manus impositionem sanctorum meorum sacerdotum post baptismi sacramentum, effundam super filios meos quos mihi sponsa Ecclesia parturivit, spiritum sapientiae et intellectus, spiritum consilii et fortitudinis, spiritum scientiae et pietatis, et adimplebo eos spiritu timoris et amoris mei, et haereditabo eos in benedictione perpetua qui meis fideliter obedire praeceptis curaverint; agnoscat ergo catholicus Christianus 110.0310D| fructus operis sui, quia et nihil sunt bona quae fecerat, nisi de sancti Spiritus irrigatione processerint. Unde dicit Apostolus, nullas homini proficere virtutes sine charitate. Idemque dicit charitatem Dei diffusam esse in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis. Cavendum est ergo ne forte bona quae facimus elatione perdamus. Nam omni se merito despoliat qui de studiis industriae suae in se magis quam Domino gloriatur. Vana sunt enim et noxia unde nos gloriari vult mundus, cum suis amatoribus periturus, quae omnimodis repudiare debemus, ut bona conscientia de sanctitate morum, de acquisitione virtutum, de dono Dei et promissione futuri regni ineffabiliter gloriemur per Jesum Christum 110.0311A| Dominum nostrum, qui cum Patre et Spiritu sancto regnat Deus in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXXV. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore accedentes discipuli ad Jesum dixerunt illi: Dimitte turbas, ut euntes in castella villasque quae circa sunt, divertant et inveniant escas, etc. Die declinata turbas Salvator reficit, quia vel fine saeculorum propugnante, vel cum sol justitiae pro nobis occubuit, spiritalis inediae fuimus tabe salvati. Ait autem ad illos: Vos date illis manducare. Provocat apostolos ad fractionem panis, ut illi se non habere testantibus magnitudo signi notior fiat: simul insinuans, quia per eos quotidie jejunia nostra 110.0311B| sunt corda pascenda. Quid enim ait Petrus cum per epistolas loquitur, nisi ut verbi pabulo corda nostra male jejuna satientur? Quid Paulus? Quid Joannes per epistolas loquentes operantur, nisi ut mentes nostrae coelestia alimenta percipiant, et inediae suae fastidium quo moriebantur vincant? At illi dixerunt: Non sunt nobis plus quam quinque panes et duo pisces. Nondum erant apostolis plus quam quinque panes Moysaicae legis et duo pisces utriusque testamenti, quae diutius abdito mysteriorum latentium quasi nudis abyssi tegebantur atque alebantur occulta. Erant autem fere viri quinque millia. Quia quinque sunt exteriores hominis sensus, quinque millia viri Dominum secuti; designant eos qui in saeculari adhuc 110.0311C| habitu positi exterioribus quae possident bene uti noverunt: qui recte quinque panibus aluntur, quia tales necesse est legalibus adhuc praeceptis institui. Nam qui mundo ad integrum renuntiant, et quatuor sunt millia et septem panibus refecti: hoc est et Evangelica perfectione sublimes, et spiritali sunt gratia docti. Cujus significandae distantiae causa, mystice reor in introitu quidem tabernaculi quinque columnas deauratas, ante oraculum vero, id est, Sancta sanctorum quatuor fieri jussas, quia videlicet incipientes, per legem castigantur ne peccent; perfecti autem per gratiam, ut devotius Deo vivant admonentur. Ait autem ad discipulos suos: Facite illos discumbere per convivia quinquagenos. Et ita fecerunt. Diversi 110.0311D| convivantium discubitus diversos per orbem conventus Ecclesiarum quae unam catholicam faciunt designant. Qui bene non solum quinquageni, sed attestante Marco, etiam centeni discubuerunt: nam quia quinquagesimus poenitentiae psalmus est, centenarius autem numerus de laeva transit in dextra. Quinquageni ad convivium Domini discumbunt, quia adhuc in poenitentia commissorum positi verbi auditum percipiunt: centeni autem quia jam praesumpta veniae spe de solo vitae aeternae desiderio suspirant. Acceptis autem quinque panibus et duobus piscibus, respexit in coelum et benedixit illis: et fregit et distribuit discipulis suis ut ponerent ante turbas. Et 110.0312A| manducaverunt omnes et saturati sunt. Turbis esurientibus Salvator non nova creat cibaria, sed acceptis his quae habuerunt discipuli, benedixit, quia veniens in carne non alia quam praedicta sunt praedicat; sed prophetiae dicta mysteriis gratiae gravida demonstrat. Respicit in coelum, ut illuc dirigendam mentis aciem, ibi lumen scientiae doceat esse quaerendum, frangit et ante turbas ponenda distribuit discipulis: quia clausa legis et prophetiae sacramenta eis quae per mundum praedicent patefacit, largitor omnium bonorum Dominus noster Jesus Christus, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXXVI. FERIA VI. Lectio Joelis prophetae. Haec dicit Dominus Deus: Exsultate, filiae Sion, et laetamini in Domino Deo vestro, quia dedit vobis doctorem justitiae, et descendere faciet ad vos imbrem matutinum et serotinum, ut in principio. Et implebuntur horrea frumento, et redundabant torcularia vino et oleo. Et reddam vobis annos quos comedit locusta, bruchus, et rubigo, et eruca: fortitudo mea magna, quam misi in vos. Et comedetis vescentes et saturabimini, et laudabilis nomen Domini Dei vestri, qui fecit vobiscum mirabilia: et non confundetur populus meus in sempiternum. Et scient quia in medio Israel ego sum: et ego Dominus Deus vester, et non est amplius, et non confundetur populus meus in aeternum. 110.0312C| Dedit, inquit, vobis Deus Pater doctorem justitiae, sive tribuit vobis alimenta justitiae, et descendere fecit ad vos pluvias temporaneas atque serotinas: pluvia tempestiva est quando primum doctrinam suscipimus; pluvia serotina, quando laboris nostri fructus recipimus, et ad perfectam sanctarum Scripturarum scientiam pervenimus. Potest pluvia temporanea et serotina Vetus et Novum accipi Testamentum. Et non solum, inquit, hoc dedit, sed fecit vos novis virtutum frugibus abundare, et saturari, atque inebriari frumento et vino et oleo, de quo saepe diximus: et annos quos perturbationibus in vobis regnantibus perdidistis quando opera vestra locusta, bruchus, rubigo erucaque consumpserat. Deus vos perire non passus est, tunc comedetis fruges justitiae, 110.0312D| et saturabimini: et laudabitis nomen Domini Dei vestri qui fecit vobiscum mirabilia. Si autem post poenitentiam tantam ubertatem Deus rerum omnium pollicetur, quid respondebit novatus? negans poenitentiam, et reformari posse peccatores in pristinum statum; si digna fecerint opera poenitentiae; in tantum enim Deus recipit poenitentes, ut vocet eos populum suum, et nequaquam asserat confundendos et habitatorem se in eorum medio repromittat nec amplius eos alium habituros Deum, sed in eum toto animo confisuros, qui in illis maneat in aeternum regnans in coelo et in terra, non derelinquet omnes qui sperant in se, sed vitam eis tribuit in regno coelesti et requiem sempiternam Jesus Christus Dominus 110.0313A| noster, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXXVII. ITEM FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore venit ad Jesum vir cui nomen Jairus, et ipse princeps synagogae erat, etc. Priori lectioni quam de abjectione Synagogae fideque Ecclesiae atque iterum instaurationis Synagogae sumus interpretati consequenter archisynagogi filia moriens subjungitur, quam dum suscitare properat Dominus, praeoccupat hemorroissa mulier, praeripit sanitatem, fitque ut post veniens prior salute potiatur. Aethiopia enim praeveniet manus ejus Deo, et cum intraverit plenitudo gentium, tunc omnis Israel 110.0313B| salvus fiet. Et cecidit ad pedes Jesu, rogans eum ut intraret in domum ejus. Si caput Christi Deus, pedes ejus consequenter incarnatio, qua terram nostrae mortalitatis tetigit, accipiendi sunt. Cecidit igitur archisynagogus ad pedes Jesu, qui legislator cum tota patrum progenie Christum in carne apparentem longe sibi dignitatis gloria praeferendum esse cognovit. Quia filia unica erat illi fere annorum duodecim, et haec moriebatur. Ipsa Synagoga quae sola legali institutione composita quasi unica Moysi nata erat, quasi duodecimo aetatis anno, hoc est, tempore pubertatis appropinquante moriebatur, quae nobiliter a prophetis educata, postquam ad intelligibiles annos pervenerat, postquam spiritales Deo fructus gignere 110.0313C| debebat, subito errorum languore consternata spiritalis vitae vias ingredi desperabiliter omisit, et si non a Christo succurreretur horrendam per omnia corruisset in mortem. Et contigit dum iret, a turba comprimebatur. Ad puellam pergens sanandam Dominus a turba comprimitur, quia genti Judaeae salutaria monita praebens quibus aegram intus ejus conscientiam erigeret, noxia carnalium populorum est consuetudine gravatus. Et mulier quaedam erat in fluxu sanguinis ab annis duodecim. Mulier sanguine fluens Ecclesia est ex gentibus congregata, quae ingenito carnalium delectationum polluta fluxu, atque a coetu jam fuerat segregata fidelium, sed dum verbum Dei Judaeam 110.0313D| salvare decerneret, paratam jam promissamque aliis praeripuit spe certa salutem. Notandum est quod archisynagogi duodenis sit filia, et mulier haec ab annis duodecim sanguine fluxerit; hoc est eodem quo haec nata sit tempore illa coeperit infirmari, una enim pene eademque saeculi hujus aetate et synagoga in patriarchis nasci, et gentilium natio per orbem coepit idololatriae sanie foedari, nam et geminae fluxus sanguinis, hoc est et super idololatriae superstitione, et super his quae carnis ac sanguinis oblectatione patrantur, potest intelligi. Quae in medicos erogaverat omnem substantiam suam, nec ab ullo potuit curari. Medicos sive falsos theologos, sive philosophos legumque doctores saecularium, 110.0314A| qui multa de virtutibus vitiisque subtilissime disserentes utilia se vivendi credendique instituta mortalibus dare promittebant. Accessit retro et tetigit fimbriam vestimenti ejus, et confestim stetit fluxus sanguinis ejus. Accedit et Dominum tangit Ecclesia, quia. ei per fidei veritatem appropinquat. Accedit autem retro sive juxta id quod ipse ait: Si quis mihi ministrat, me sequatur. Et ait Jesus: Quis est qui me tetigit? Non ut ipse nesciat doceatur, sed ut virtus fidei quam noverat, imo quam ipse dederat, in muliere declaretur interrogat. Negantibus autem omnibus, dixit Petrus et qui cum illo erant: Praeceptor, turbae te comprimunt et affligunt, et dicis: Quis me tetigit? Quem turbae comitantes 110.0314B| passim comprimunt, una credula mulier Dominum tangit, quia qui diversis inordinate glomerantium haeresibus affligitur, sola catholicae Ecclesiae fideliter corde quaesitatur. Et dixit Jesus: Tetigit me aliquis, nam ego novi virtutem de me exisse, etc. Non ergo latet cum qui fimbriam tetigerit; id est, incarnationis mysteria donec ad majora capienda perveniat perfecte amando crediderit. At ipse dixit illi: Filia, fides tua te salvam fecit: vade in pace. Ideo filia, quia fides tua te salvam fecit; nec dixit fides tua te salvam factura est, sed salvam fecit. Ideo enim quia credidisti, jam salva facta es. Adhuc illo loquente, venit quidam ad principem synagogae, dicens ei: Quia mortua est filia tua, noli 110.0314C| vexare illum. Salvata a profluvio sanguinis muliere, mox filia principis mortua nuntiatur, quia dum Ecclesia a vitiorum labe mundata et ob fidei meritum, filia est cognominata. Continuo Synagoga perfidiae simul invidiaeque letho soluta est; perfidiae quidem, quia in Christo credere noluit: invidiae vero, quia Ecclesiam credidisse doluit. Jesus autem, audito hoc verbo, respondit patri puellae: Noli timere, crede tantum, et salva erit. Pater puellae coetus doctorum legis accipitur, de quo Dominus ait, super cathedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei: qui si credere ipsi voluerint etiam subjecta ei Synagoga salva erit. Et cum pervenisset domum, non permisit intrare secum quemquam, nisi Petrum, et Jacobum, et Joannem, 110.0314D| et patrem, et matrem puellae. Supra publice viduae filius suscitatur, hic removentur plures arbitri. Puto ergo quod in eo quoque pietas ibi Domini declaretur; quia vidua mater unici non patiebatur moras, et ideo ne amplius afficeretur maturitas additur. Est jam forma sapientiae in viduae filio cito Ecclesiam credituram, in archisynagogi filia credituros quidem Judaeos, sed ex pluribus pauciores. Flebant autem omnes et plangebant illam. Nunquid possunt, inquit, filii sponsi lugere, quandiu cum illis est sponsus: venient autem dies cum aufe retur ab eis sponsus, et tunc jejunabunt. Igitur Synagoga quia sponsi laetitiam qua vivere posset amisit, 110.0315A| quasi inter plangentes mortua jacens, ne hoc quidem ipsum quare plangatur intelligit. At ille dixit: Nolite flere, non est mortua, sed dormit. Hominibus mortua qui suscitare nequiverant Deo dormiebat, in cujus ditione et anima recepta vivebat, et caro suscitanda quiescebat. Et deridebant eum, scientes quia mortua esset: quia verbum resuscitantis deridere quam credere malebant, merito foras excluduntur, indigni qui miraculum resurgentis viderent. Ipse autem teneus manum ejus clamavit, dicens: Puella, surge. Tenens ergo manum puellae Jesus sanavit eam, quia nisi prius mundatae fuerint manus Judaeorum, quae sanguine plenae sunt, Synagoga eorum mortua non consurgit. 110.0315B| Et reversus est spiritus ejus, et resurrexit continuo. Marcus ita dicit, et confestim surrexit puella, et ambulavit spiritualiter insinuans, quia quisquis a morte animae Christo sibi manum confortante resipiscit, non modo a sordibus exsurgere vitiorum, sed et in bonis continuo perficere debet operibus. Et jussit illi dari manducare. At testimonium quidem vitae resuscitatam manducare praecipit, ut non phantasma, sed veritas crederetur. Sed et si quis a spiritali morte surrexerit, coelesti necesse est mox pane satietur, et divini scilicet verbi et sacrosancti altaris particeps effectus. Et stupuerunt, inquit, parentes ejus, quibus praecipit ne alicui dicerent quod factum erat. Juvenis extra portam, turba multa comitante atque intuente, 110.0315C| suscitatur. Lazarus de monumento vocatus in tantum populis innotuit ut ob eorum qui viderunt testimonium, plurimae Domino turbae cum palmis occurrerent, et multi propter illum abirent ex Judaeis et crederent in Jesum. Quartum vero mortuum Dominus nuntiante discipulo agnoscit, sed quia qui pro ejus ereptione Dominum precarentur vivi defuerant, dimitte, inquit, ut mortui sepeliant mortuos suos, id est, mali malos noxiis laudibus gravent, et quia non adest justus qui corripiat in misericordia, oleum peccatoris impinguet caput suum. Justum est et valde condignum ut conditori et Salvatori nostro Jesu Christo debitas laudes dicamus et gratias illi in omnibus referamus, et pro beneficiis suis atque donis gratulantes devoti in ejus servitio usque in finem 110.0315D| perseveremus, quia si hoc fiet, gaudii coelestis cum sanctis angelis ejus in perpetuum participes erimus praestante ipso qui vivit et regnat per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA LXXXVIII. SABBATO IN DUODECIM LECTIONIBUS. Lectio Joelis prophetae. Haec dicit Dominus Deus: Effundam spiritum meum super omnem carnem: et prophetabunt filii vestri et filiae vestrae; senes vestri somnia somniabunt, et juvenes vestri visiones videbunt. Sed et super servos meos et ancillas meas effundam spiritum meum. Et dabo prodigia in coelo et in terra, sanguinem et ignem et vaporem fumi. Sol convertetur in tenebras, 110.0316A| et luna in sanguinem: antequam veniat dies Domini magnus et horribilis. Et erit: omnis quicunque invocaverit nomen Domini, salvus erit, etc. Hunc locum beatus apostolus Petrus impletum tempore Dominicae passionis exposuit, quando descendens die Pentecostes Spiritus sanctus datus est Apostolis, ita ut mirarentur qui aderant et dicerent: Nonne omnes isti qui loquuntur Galilaei sunt, et quomodo nos audivimus unusquisque linguam nostram in qua nati sumus: Parthi, et Medi, et Elamitae? etc. Neque vero omnis qui acceperit Spiritum sanctum statim habebit et gratiam spiritalem, sed per effusionem Spiritus sancti diversas gratias consequentur, alii prophetiam ut filii et filiae qui majoris sunt meriti, alii somnia ut senes jam provectioris aetatis, 110.0316B| alii visitationes ut juvenes qui vicerunt malignum; servi vero et ancillae qui adhuc Spiritum timoris habent et non dilectionis, quia perfectio foras mittit timorem, non habebunt prophetiam, non somnia, non visiones, sed Spiritus sancti effusione contenti, fidei tantum et salutis gratiam possidebunt. Tunc dabit prodigia Dominus in coelo et in terra: in coelo, quia sol est versus in tenebras, et luna in sanguinem; in terra, quia tam vehementi et insolito motu terra contremuit ut monumenta aperta et saxa disrupta sint, quod autem dicit sanguinem et ignem et vaporem sive pavorem fumi, sanguis ille est, de quo et in Psalmista legimus: Ut intingatur pes tuus in sanguine, et in Isaia: Quam rubicunda sunt vestimenta tua, et quem percusso latere Salvatoris 110.0316C| mistis aquis Romanus miles effudit, et ignis Spiritus sancti qui descendit de coelo, et in Actibus apostolorum legimus: Apparuerunt illis dispartitae linguae, tanquam ignis seditque supra singulos eorum: et repleti sunt omnes Spiritu sancto et coeperunt loqui aliis linguis prout Spiritus sanctus dabat eloqui illis. Hic est ignis quem venit Dominus mittere super terram, et antequam pateretur in discipulis optabat ardere. Sol quoque est versus in tenebras, quando pendentem Dominum suum videre non ausus est. Et luna in sanguinem: quod juxta historiam factum esse credamus et ab evangelistis silentio praetermissum. Neque enim omnia quae fecit Jesus scripta referuntur: Quae si scribantur per singula, ne ipsum quidem arbitror mundum capere eos qui scribendi sunt libros. 110.0316D| Haec omnia priusquam dies Domini veniat magnus et horribilis futura describit, dies autem Domini magnus et horribilis, aut resurrectionis esse credendus est, aut certe multa post tempora dies judicii qui vere magnus est et horribilis. Sed quod sequitur, et erit omnis qui invocaverit nomen Domini salvus erit, et hoc apostolus Paulus refert ad tempus Dominicae passionis, magis de resurrectionis die intelligendum est. HOMILIA LXXXIX. IN EODEM FESTO. Lectio libri Levitici. In diebus illis locutus est Dominus ad Moysen, dicens: Loquere filiis Israel, et dices ad eos: Cum ingressi 110.0317A| fueritis terram quam ego dabo vobis, et messueritis segetem, feretis manipulos spicarum, primitias messis vestrae ad sacerdotem. Qui elevabit fasciculum coram Domino ut acceptabilis sit pro vobis, etc. Terram a Domino datam evangelicam doctrinam et conversationem frequenter docuimus: ipsa enim terra dicitur propter fructus virtutum quae ex ea oriuntur, ab ipso autem data est; neque enim mediatore ad hanc usus est, sed proprio eam annuntiavit ore. Quando ergo ingressi sunt et messuerunt segetes ejus hi qui susceperunt salutare verbum. Illi enim sunt et messores intelligibilis segetis, ad quos Dominus dicebat: Messis quidem multa, operarii autem pauci. Rogate ergo Dominum messis ut 110.0317B| mittat operarios in messem suam. Manipulum autem primitiarum intelligibilis Sacerdos Christus, corpus proprium offerebat. Quia enim capitulum sive summa messis, verbi videlicet Salvatoris et divinae praedicationis mortuorum erat resurrectio, verus manipulus et verae primitiae nostrae messis tunc intelligibilis Sacerdos Christus corpus proprium a mortuis suscitavit. De quo Paulus dicebat: Nunc autem Christus resurrexit a mortuis primitiae dormientium. Sed quando hoc factum est? Altera die sabbati. Et sanctificabit illum sacerdos, esse autem primam diem Dominicae passionis ea quae ante hoc diximus ostenderunt, in qua Dominus suam hostiam non sine ratione dispensavit, ab altero die sabbati numerari praecepit quinquaginta dies, Dominicum diem procul 110.0317C| dubio volens intelligi; hic enim est altera dies sabbati: in hac enim resurrectio facta est, a qua hebdomadae numerantur septem usque ad alteram diem expletionis hebdomadae septimae, Dominica rursus die Pentecostes celebramus festivitatem in qua sancti Spiritus adventum meruimus. Et sic offeretis sacrificium novum Domino ex omnibus habitationibus vestris, panes primitiarum duos ex duabus decimis similae fermentatae, quos coquetis in primitias Domini. Novum sacrificium, dicens, legis sacrificia vetera exclusit. Evangelica autem pro illis introduxit. Deinde addens de habitationibus vestris Ecclesiam significavit, et panes quidem primitiarum duos, id est, legem et Evangelium. Sunt ergo ex duabus decimis similae fermentatae, ex doctrina 110.0317D| quae perfectam Dei divinitatem et perfectam humanitatem tradit, nec aliter coqui nisi per talem doctrinam possint. Sed primitiae sunt Domino: primum enim Dominus cum legem perfecit et Evangelium post hoc docuit: Audite quia dictum est antiquis, non occides, ego autem dico vobis, omnis qui irascitur fratri suo sine causa, reus erit judicio. Conjunxit enim hic legem Evangelio propter quod ejus primitiae dicuntur. Et vocabitis hunc diem celeberrimum atque sanctissimum: omne opus servile non facietis in eo. Legitimum sempiternum erit in cunctis habitaculis et in generationibus vestris. Quid ergo in ea est quod in his excellit: ecce enim et alios dies sanctos appellat, 110.0318A| sed et de hoc primum, inquit, et appellabitis hunc diem celeberrimum, et post hoc atque sanctissimum, ut in eo cognosceres quid cum aliis commune, et quid in se proprium habet. In ipso enim gentium vocatio non praedicari solum, sed et operari coepit, quando Parthi, et Medi, et Elamitae, et qui habitabant Mesopotamiam, Judaeam et Pamphyliam, omnesque reliquae gentes quas Lucas dinumeravit, audire Apostolos linguis suis magnalia Dei loquentes praedicantesque coeperunt. Nullum ergo opus servile in illo die faciamus, id est, quod ad servitutem pertinet, sed legitimum sempiternum in cunctis habitaculis et generationibus nostris servemus, nihil servile operandum in tempore quo ad nos venit Spiritus, quia ubi Spiritus Domini, ibi libertas, cui cum 110.0318B| Patre, et Filio laus, honor et gloria permanet in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XC. IN EODEM FESTO. Lectio libri Deuteronomii. In diebus illis dixit Moyses: Audi, Israel, quae ego praecipio tibi hodie; cum intraveris in terram quam Dominus Deus tuus tibi daturus est possidendam, et obtinueris eam atque habitaveris in illa: tolles de cunctis frugibus tuis primitias et pones in cartallo, pergesque ad locum quem Dominus Deus tuus elegerit ut ibi invocetur nomen ejus, etc. Per haec verba quibus instruebantur Israelitae quomodo in terra possessionis suae primitias Domino offerrent in cartallo per gratiarum actionem, 110.0318C| eo quod erepti sunt de Aegypto, instituimur et nos ut intrantes per spiritualem Jordanem, hoc est, per baptismum et fidem sanctae Trinitatis in terram Ecclesiae ponamus in cartallo conversationis nostrae primitias bonorum operum, et deferamus Deo in altare fidei catholicae, quatenus ea ibi suscipiat sacerdos noster, ille utique qui secundum ordinem Melchisedech a Deo factus est nobis pontifex, ibique confiteamur Domino: dicamusque ei, quod Syrus spiritalis qui interpretatur sublimis vel humectans persequeretur patrem nostrum protoplaston videlicet parentem, ita ut deciperet eum per superbiam et gulam, et transgressorem faciens privaret possessione paradisi. Unde incola factus est in Aegypto istius mundi, ubi peregrinatus in paucissimo numero, 110.0318D| quia multis idololatriam sequentibus pauci permanserunt fideles. Sed postquam per legis conditionem plures excreverunt, qui scientiam et credulitatem unius Dei percepere, afflixerunt eos Aegyptii spiritales, maligni scilicet spiritus, qui imponentes onera gravissima peccatorum oppresserunt genus humanum. Sed Deus omnipotens conditor et creator noster respexit humilitatem nostram et laborem atque angustiam, et misit unigenitum Filium suum qui manus Dei et brachium dicitur, ut eriperet nos de potestate tenebrarum et transferret in locum pacis, quatenus filii lucis efficeremur: tradiditque nobis terram lacte et melle manantem: Ecclesiam videlicet praesentem ubi et lac est innocentis 110.0319A| et facilis doctrinae unde nutriantur sensu parvuli, et mel suavis atque multiplicis scientiae unde satientur intellectu perfecti. Qui ergo hujuscemodi dona Deo offert convivium spiritale in domo Dei cum Levitis veris et advenis potest facere, quia et cum ministris Dei et fratribus suis atque cum omnibus qui se intelligunt in hoc mundo advenas esse et peregrinos, dapibus virtutum et scientiae spiritalis feliciter reficietur atque implebitur, sicque post completum tempus mortalis vitae, Deo largiente, perveniet ad regnum coeleste, ubi cum sanctis ejus laetabitur in aeternum: ipso praestante Domino nostro Jesu Christo qui vivit et regnat cum Deo Patre in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XCI. IN EODEM FESTO. Lectio libri Levitici. In diebus illis dixit Dominus ad Moysen: Si in praeceptis meis ambulaveritis, et mandata mea custodieritis, et feceritis ea, dabo vobis pluviam temporibus suis. Et terra gignet fructum suum, et pomis arbores replebuntur. Et apprehendet messium tritura vindemiam, et vindemia occupabit sementem: et comeditis panem vestrum in saturitate, et absque pavore habitabitis in terra vestra. Dabo pacem in finibus vestris; dormietis et non erit qui exterreat. Auferam malas bestias, et gladius non transibit terminos vestros. Persequemini inimicos vestros et corruent coram vobis; persequentur quinque de vestris centum alienos, et centum e vobis decem millia: cadent inimici vestri in 110.0319C| conspectu vestro gladio. Respiciam vos et crescere faciam; multiplicabimini, et firmabo pactum vobiscum. Comedetis vetustissima veterum, et vetera novis supervenientibus projicietis. Ponam tabernaculum meum in medio vestri, et non abjiciet vos anima mea. Ambulabo inter vos et ero vester Deus, vosque eritis populus meus. Ego Dominus Deus vester, qui eduxi vos de terra Aegyptiorum ne serviretis eis, et qui confregi catenas cervicum vestrarum ut incederetis erecti, etc. Quomodo a Judaeis inveniemus omnimodo haec secundum litteram impleta, cum multi Dei prophetae custodientes ejus mandata et in praeceptis ejus ambulantes, in multa fuerunt afflictione constituti nec panem suum cum satietate, sed cum egestate comederunt, 110.0319D| quemadmodum Ezechiel cui ab ipso hoc Deo praeceptum est: sed et Paulus eos qui in lege et Prophetis justificati sunt exponens dicebat: circuierunt in melotis et in pellibus caprinis, humiliati, afflicti, quibus dignus non erat mundus. Illud autem magis intendere in his quae dicta sunt oportet, quia custodientibus Dei mandata, triginta benedictiones in praesenti lex posuit. Sic enim eas numero invenies unamquamque benedictionem ab alia per conjunctionem in septuaginta editione discernens, quia tot annorum existens Dominus, de quo ait Paulus, ut occurramus omnes in virum perfectum in mensuram aetatis plenitudinis Christi, venit ad baptismum quatenus donationis perfectionem per aetatem quam agens baptizatus 110.0320A| est renuntiaret et ostenderet, et sic perfectus secundum tempus factus praedicare Evangelium coepit in quo omnis est vitae et donationis plenitudo, et conversationis retributionisque quae hic significavit. Ait enim, et dabo vobis pluviam temporibus suis, dicit autem verbum Dei ut pote descendens de coelo gratiae, de quo Moyses sic dixit, attende, coelum, et loquar, et audiat terra verba ex ore meo: exspectetur sicut pluvia eloquium meum. Et terra gignit fructum suum: id est corpus nostrum: hujus enim boni fructus sunt, castitas, sobrietas, abstinentia. Et pomis arbores replebuntur, sive, ut Septuaginta transtulerunt, Ligna campi dabunt fructum suum. Ligna autem campi sunt animae motus, ut pote qui sunt motibus intelligibilis nostrae terrae, videlicet carnis sublimiores. 110.0320B| Horum enim fructus est veritas, justitia, mansuetudo, compassio et his similia. Apprehendet messium tritura vindemiam, et vindemia occupabit sementem. Quia enim tritura terrae colligit fructus, vindemia arborum recte fructus corporis ait fructus animae comprehendere sive occupare quia hoc maximae quidem benedictionis, uno eodemque tempore stabile et fecundum corpus atque animam in virtutibus possidere. Et absque pavore habitabitis in terra vestra, dabo pacem in finibus vestris. Si enim corpus stabile fuerit et anima fructificet, securi in terra nostra habitabimus, quia caro non concupiscit contra spiritum. Unde nec bellum per terram transibit, neque habebit tempus in resurrectione concupiscentiarum, de quibus ait Jacobus, unde bella et lites in 110.0320C| vobis, nonne hinc, ex concupiscentiis vestris quae militant in membris vestris, quibus destructis pax in terra nostra lege Dei refrenata profligitur. Et dormietis, inquit, in retributionis autem specie etiam hoc Scriptura sacra posuit, dormitio enim, ut pote requies, mors sanctorum dicitur: Et non erit, qui ex terra eat. Qui enim sic vixit quemadmodum in superioribus dictum est, non habebit qui eum terreat tempore mortis, quae nobis dormitio est propter spem mortuorum resurrectionis. Non habebit autem qui exterreat. Nihil sibi conscius de quo terreatur. Auferam malas bestias, videlicet daemones. Bestiae enim sunt ex simili malitia primum sicut latentes: deinde ut venenum importabile et mortiferum habentes. Persequimini inimicos vestros. Non possunt 110.0320D| enim ante faciem eorum, qui secundum legem vivunt, stare. Et corruent coram vobis. Qua morte? quae est utique per jejunium et orationem, hoc enim modo nostri intelligibiles inimici daemones interimuntur, ut nequaquam ultra contra nos possint reviviscere: Persequentur quinque de vobis centum alienos: sive, ut Septuaginta transtulerunt, expellent quinquaginta centum millia. Quinquaginta dicimus spiritalem hominem, quia die Pentecostes Spiritus de coelo descendit. Ergo spiritalis ille qualem Paulus dicebat, Spiritalis autem judicat omnia, et ipse a nemine judicatur: id est, qui scientiam perfectam habet ad subtilem eorum quae agenda sunt discretionem, hic quamvis validum daemonem, verbi gratia 110.0321A| qui est ex eis supra centum, et qui Legio appellatur propter multitudinem obedientium ei malorum spirituum et cooperantium valet superare atque vincere. Et centum e vobis decem millia. Qui enim non solum scientiam habet subtilem, sed et vitam perfectam atque consummatam: hic duplex quodammodo spiritalis est, et propterea centenario numero horrendius est, sicut duplicem fructum ferens in spiritu atque perfectum. Ait enim: Et cadent inimici vestri in conspectu vestro gladio. Illum dicens quem Paulus sic scribens exposuit: Cum enim prius dixisset inimicorum millia, id est, non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem: sed adversus principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, adversus spiritalia nequitiae in coelestibus, 110.0321B| subinfert, propterea accipite armaturam Dei, quam sigillatim dinumerans ait: et gladium spiritus, quod est verbum Dei. Respiciam vos. Quid est enim melius quam respici a Deo: cujus respectus salus est, adversario autem mors est. Et crescere faciam et multiplicabimini. Auget nos quidem cum parva bona quae agimus maxima facit apparere. Comedetis vetustissima veterum, sive, ut Septuaginta transtulerunt, id est, quae vobis per legem et prophetas promissa sunt. Et vetera veterum: quae per patriarchas in eorum benedictionibus promisit. Et vetera novis supervenientibus projicietis. Quae sunt nona: Evangelica scilicet; nam cum maxima sint ea quae per patriarchas, legem et prophetas pollicita sunt, tamen per Evangelium promissa majora sunt; propter 110.0321C| quod horum comparatione illa a nobis superflua judicantur. Ecce enim capitulum quod totam benedictionem confirmat infert: id est, quae per Evangelium acta sunt et impleta per gratiam, ponam tabernaculum meum in medio vestri; vel sicut, Septuaginta: constituam testamentum meum vobiscum, quod est hoc in quo nova praemisit, cujus sic propheta Jeremias memoriam facit, et constituam vobis testamentum novum, non secundum testamentum quod disposui patribus vestris. His enim conjuncta sunt, et quae sequuntur maxime. Et non abominabitur anima mea vos. Animam suam Deus voluntatem suam dicit: Ambulabo inter vos et ero vester Deus, vosque eritis populus meus. Aperte autem etiam haec a Propheta praedicta sicut Septuaginta editio continet scripta 110.0321D| sunt, hic Deus vester non reputabitur alius ad eum, posthaec in terra visus est, et cum hominibus conversatus est, quod non egisset si nos aversaretur. Non ergo nos abominatus est, sed et inambulare in nobis per carnem voluit, et fieri noster Deus cum esset et prius: sed ignotus quia nos errori conjuncti eramus: postea autem per gratiam ejus a peccatis abluti et donis virtutum abundanter repleti perveniemus sempiternam ad lucem. HOMILIA XCII. IN EODEM FESTO. Lectio Epistolae B. Pauli apostoli ad Romanos. Fratres, justificati ex fide, pacem habeamus ad Deum per Dominum nostrum Jesum Christum, etc. Cum pertractaret apostolus Paulus quod nemo ex operibus veteris legis salvus fieri potuisset, adjunxit quod in praesenti lectione audistis. Justificati igitur ex fide, ad exemplum Abrahae cujus filii esse omnes dicuntur fideles, quia Abraham pater omnium credentium interpretatur. Qua ratione ostenditur quod nulla generis nobilitate quis justificabitur ante Deum, nisi qui recte crediderit in Deum Patrem et Filium et Spiritum sanctum, sanctam et individuam Trinitatem unum Deum esse unius substantiae 110.0322B| et unius majestatis in omnibus et per omnia coaequalis: qua ratione conclusa pacem nos habere hortatur, dicens: Pacem habeamus ad Deum per Dominum nostrum Jesum Christum: quia nullis nostris meritis, sed omnes Dei magna gratia et misercordia simul salvati, ideo subjecti esse debemus Deo et pacem Dei non tantum sancti invicem custodire, et concordi inter nos vivere charitate, quia omnes in Christo fratres sumus omnesque uno pretio Christi sanguinis redempti sumus. Sequitur: Per quem et accessum habemus per fidem in gratiam istam in qua stamus. Quia per passionem Christi et mortem, atque resurrectionem et ascensionem in humana carne ad coelos nos accessum habemus ad Deum et reconciliati sumus Deo fideliter in eadem 110.0322C| qua redempti sumus gratia: si in digna conversatione et recta fide cupimus permanere. Quoniam nos omnes qui eramus longe a Deo per peccatum, per Christi gratiam facti sumus prope: et qui ante jacuimus in morte, nunc ad Christum erecti sumus et stamus in vita, si in praeceptis ejus permaneamus. Et gloriamur in spe gloriae filiorum Dei. Quia speramus per adoptionem gratiae Dei quia sumus Deo in filios computati; aeternam gloriam simul cum eo et omnibus sanctis ejus nos possessuros. Non solum autem, sed et gloriamur in tribulationibus, scientes quod tribulatio patientiam operatur, patientia autem probationem. Dei namque fideles et devoti famuli, non solum in spe aeternae beatitudinis gloriantur, sed etiam in saluberrimis tribulationibus 110.0322D| magnitudinem praemii considerant, sicut Jacobus ait: Omne gaudium existimate, fratres, cum in tentationes et tribulationes varias pro Christi nomine incideritis, quia adversitatis sustinentia, quae fit propter Deum magnum exspectat gaudium in futuro, unde gaudere debemus aliquid pati pro nomine Dei: ut acquiramus de tribulatione finienda praemium infinitum. In consideratione enim praemiorum nullum possumus condignum aestimare laborem. Habemus enim quod honeste gloriemur ac sine periculo. Magna enim gloria est de imis ad summa crescere, de nihilo ad maxima pervenire; quod et de limo ad coelum et de servitute vocamur ad regnum: si tamen 110.0323A| omni saeculari gloria et jucunditate contempta, in illo solo quod nobis futurum promittitur gloriemur. Probatio vero spem operatur, spes autem non confundit. Nam spes futurorum bonorum omnem confusionem expellit: unde probatur hunc non habere spem, qui in praeceptis confunditur Christi. Sequitur: Quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris. Magnitudo enim promissorum beneficiorum excitat in homine charitatis magnitudinem, quae perfecte confidit, nec timere nec desperare novit. Per Spiritum sanctum, qui datus est nobis. Quomodo nos Deus diligit ex hinc cognoscimus quia non solum nobis per filii sui mortem peccata dimisit, sed et Spiritum sanctum nobis dedit qui nobis omnia futura 110.0323B| bona demonstrat, et in fide recta, in spe firma et charitate perfecta corroborat: si nos bonis operibus dignos ejus habitatione praeparemus. Si enim ex toto corde diligimus, nihil erit in nobis, unde peccati desideriis serviamus. Et quid est diligere Deum nisi illi occupare animum concipere fruendae visionis ejus affectum, peccati odium, mundi fastidium, diligere etiam proximum quem ipse censuit diligendum, in ipso amore servare legitimum modum per Jesum Christum Dominum nostrum, cui est honor et gloria cum Patre et Spiritu sancto nunc et semper in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XCIII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. 110.0323C| In illo tempore, egrediente Jesu ab Jericho, secuta est eum turba multa: et ecce duo caeci sedentes secus viam, audierunt quia Jesus transiret, et clamarunt, dicentes: Domine, miserere nostri, fili David. Turba autem increpabat eos ut tacerent. At illi magis clamabant, dicentes: Domine, miserere nostri, fili David, etc. Multi latrones erant in Jericho qui egredientes et descendentes de Hierosolymis in Jericho interficere et vulnerare consueverant: idcirco Dominus venit Jericho cum discipulis, ut liberaret vulneratos et multam turbam secum traheret. Denique postquam ab Jericho voluit egredi, secuta est cum turba multa. Si mansisset Hierosolymis et nunquam ad humilia descendisset, turba usque hodie sederet in tenebris et 110.0323D| umbra mortis. Sed et duo caeci erant juxta viam; caecos appellat, qui necdum dicere poterant in lumine tuo videbimus lumen. Secus viam quia videbantur quidem habere legis notitiam: sed viam quae Christus est ignorabant: quos plerique Pharisaeos intelligunt et Sadducaeos, alii vero utrumque populum et Veteris Testamenti et Novi: quod alter scriptam legem, alter naturalem sequens sine Christo caecus erat. Hi quia per se videre non poterant, audierunt praeconia Salvatoris et confessi sunt filium David. Sin autem uterque caecus refertur ad populum Judaeorum: hoc quod sequitur, increpabat eos turba, super ethnicos intelligendum, quos Apostolus monet, ne glorientur et superbiant contra radicem 110.0324A| suam, sed cum ipsi ab errore priorum inserti fuerunt ex oleastro in bonam olivam, nequaquam debeant invidere priorum saluti. Miserere nostri, fili David. Increpantur a turbis et nihilominus non tacent, sed crebrius id ipsum ingeminant, ut desiderium verae lucis ostendant. Stetit Jesus, et vocavit eos, et ait: Quid vultis faciam vobis? Dicunt: Domine, ut aperiantur oculi nostri. Caeci erant, quo pergerent ignorabant. Sequi non poterant Salvatorem, multae foveae in Jericho, multae rupes et praerupta in profundum vergentia: idcirco Dominus stat, ut venire possint, et vocari jubet ne turbae prohibeant, et interrogat quasi ignorans quid velint ut ex responsione caecorum manifesta debilitas pereat, et virtus ex remedio cognoscatur. 110.0324B| Misertus autem eorum Jesus, tetigit oculos eorum. Et confestim viderunt, et secuti sunt eum. Tangit oculos: et praestat artifex quod natura non dederat: aut certe quod debilitas tulerat donat misericordia. Statimque viderunt et secuti sunt eum, qui ante in Jericho contracti sedebant et clamare tantum noverant; postea sequuntur Jesum non tam pedibus quam virtutibus, quia ipse est via, veritas et vita, Dominus videlicet noster Jesus Christus qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XCIV. HEBDOMADA IV POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae beati Petri apostoli. 110.0324C| Charissimi, humiliamini sub potenti manu Dei, ut vos exaltet in tempore visitationis: omnem sollicitudinem vestram projicientes in eum, quoniam ipsi cura est de vobis, etc. Modo, fratres charissimi, audivimus beatum Petrum apostolum ad humilitatem nos cohortantem atque dicentem, humiliamini sub potenti manu Dei. Manus Dei potestas ejus datur intelligi, quia in Deo compaginatio membrorum non invenitur, qui ubique et in omnibus totus plenus est atque perfectus, sed more hominum de Deo loquitur Scriptura ut apertius majestatem atque potentiam sui creatoris homines intelligant: et intelligentes quae sit voluntas Dei opere adimplere contendant, unde gaudia sibi sempiterna conquirant. Sequitur, ut vos exaltet in tempore 110.0324D| visitationis. Quia quisquis hic in praesenti saeculo ejus se subdiderit voluntati et praeceptis ejus assensum commodaverit, et ea, quantum divina gratia posse dederit, operibus adimplere sategerit carnis superbiam conterendo, in die ultimae retributionis exaltabitur a Domino atque ad aeternae beatitudinis praemia perducetur: Omnem sollicitudinem vestram, projicientes in eum: quoniam ipsi cura est de vobis: ut Psalmista nos admonet, dicens, jacta cogitatum tuum in Deum et ipse te enutriet. Et alibi, quaerentes autem Dominum non deficient omni bono. Et ipse Dominus in Evangelio: Nolite solliciti esse dicentes quid manducabimus aut quid bibemus: scit enim pater vester quia his omnibus indigetis. Quaerite ergo primum 110.0325A| regnum Dei et justitiam ejus, et haec omnia adjicientur vobis. Sobrii estote et vigilate. Semper in sobrietate et modestia habetote vestram vitam carentes semper astutia diaboli, et vigilate jugiter in custodia mandatorum Dei et in custodia animarum vestrarum. Sequitur: Quia adversarius vester diabolus tanquam leo ragiens circuit quaerens quem devoret. Diabolus enim nunquam dormiens, nunquam ab insidiis hominum requiescens semper die et nocte circuit tentando et insidias ponendo hominibus qualiter quemquam illorum quod Dei voluntati subjecti sunt sua valeat suggestione decipere. Quaerens quem devoret, non corpore, sed anima quemque ad nociva et inutilia 110.0325B| valeat pertrahere carnalia desideria. Cui resistite fortes in fide. Exemplo Christi et sanctorum ejus contemnentes dulcedinem carnalis concupiscentiae et recordantes jugiter, quid sit illis amaritudinis praeparatum qui desideriis terrenis inserviunt, nec converti a malitia sua per poenitentiam volunt: Nos ergo fideliter Domino adhaerere satagamus, ejusque praecepta jugiter meditemur, carnis nostrae desideria conteramus et resistamus fortiter diabolo hosti nequissimo, in fide recta, in spe firma: a Domini Dei omnipotentis misericordia in charitate perfecta ad servitium ejus in operibus; misericordiae et pietatis, ut ejus largiente gratia mereamur et de hoste triumphum et aeternae beatitudinis praemium. Sequitur: 110.0325C| Deus autem omnis gratiae, qui vocavit nos in aeternam suam gloriam in Christo, per incarnationem unigeniti filii sui quem pro mundi misit mori salute. Modicum passus. Qui in hoc mundo quamvis modici temporis, multas sustinuit pro nobis injurias, ad ultimum etiam crucifixus est et occisus est, pro redemptione nostra: et mori dignatus est pro nobis, modicumque temporis retentus a morte, statimque die resurrexit tertia, ipse perficiet bonum in nobis quod coeperat: nosque in sua semper voluntate et in divina religione confirmet et corroboret, et in perseverantia bonorum operum ipsi gloria et imperium, laus et gratiarum actio in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XCV. ITEM UT SUPRA. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore erant appropinquantes ad Jesum publicani et peccatores ut audirent illum. Et murmurabant Pharisaei et Scribae, dicentes, quia hic peccatores recipit et manducat cum illis. Quia non solum justus peccare per inertiam, sed et peccator resipiscere per solertiam potest, postquam sal infatuatum foras mitti debere narratum est, mox poenitentium cohors intus admissa describitur, qui ad audiendum Dei verbum appropinquantes, non solum ad colloquendum, sed etiam ad convescendum 110.0326A| recepti sunt, quod videntes Pharisaei dedignati sunt, quia vera justitia compassionem habet, falsa justitia dedignationem, quamvis et justi soleant recte peccatoribus indignari. Sed est aliud quod agitur typo superbiae, aliud quod zelo disciplinae, sed qui aegri erant ita, ut aegros se esse nescirent: quatenus quod erant agnoscerent coelestis eos medicus blandis fomentis curat, benignum paradigma objicit, et in eorum corde vulneris tumorem premit. Ait namque: Quis ex vobis homo, qui habet centum oves, et si perdiderit unam ex illis, nonne dimittit nonaginta novem in deserto, et vadit ad illam quae perierat donec inveniat illam? Ecce mira dispensatione pietatis similitudinem Veritas dedit, quam et in se ipse homo 110.0326B| recognosceret, et tamen haec specialiter ad ipsum auctorem hominum pertineret. Quia enim centenarius est numerus perfectus, ipse centum oves habuit, cum Angelorum substantiam et hominum creavit: sed una ovis tunc periit: quando peccando homo pascua vitae dereliquit. Dimisit autem nonaginta novem oves in deserto, quia illos summos Angelorum choros reliquit in coelo. Cur autem coelum desertum vocatur, nisi quod desertum dicitur derelictum, tunc autem coelum homo deseruit, cum peccavit. In deserto autem nonaginta novem oves remanserant, quando in terra Dominus unam quaerebat: quia rationalis creaturae numerus angelorum videlicet et hominum, qui ad videndum Deum conditi fuerant pereunte homine erat imminutus, et ut 110.0326C| perfectius summa ovium integraretur in coelo: homo perditus quaerebatur in terra. Et cum invenerit illam imponit in humeros suos gaudens. Ovem in humeris suis imposuit quia humanam naturam suscipiens peccata nostra ipse portavit. Et veniens domum, convocat amicos et vicinos, dicens illis: Congratulamini mihi, quia inveni ovem quae perierat. Inventa ove ad domum rediit quia pastor noster reparato homine ad regnum rediit, ibi amicos et vicinos invenit, illos videlicet angelorum choros, qui amici ejus sunt, quia voluntatem ejus continue in sua stabilitate custodiunt: vicini quoque ejus sunt quia claritate visionis illius sua assiduitate perfruuntur, et notandum quod non dicat, congratulamini 110.0326D| ovi inventae, sed mihi quia videlicet ejus est gaudium vita nostra, et cum nos ad coelum reducimur, solemnitatem laetitiae illius implemus. Dico vobis quod ita gaudium erit in coelo super uno peccatore poenitentiam agente quam super nonaginta novem justis qui non indigent poenitentia. Plus de conversis peccatoribus, quam de stantibus justis gaudium erit in coelo, quia plerumque hi qui nullis se oppressos peccatorum molibus sciunt, stant quidem in via justitiae, nulla illicita perpetrant, sed tamen ad coelestem patriam anxie non anhelant, tantoque sibi in rebus licitis usum praebent, quanto se perpetrasse illicita nulla meminerunt. Et plerumque pigri remanent ad exercenda bona praecipua, quia 110.0327A| valde securi sunt, quod nulla commiserint mala graviora. Aut quae mulier habens drachmas decem, si perdiderit drachmam unam, nonne accendit lucernam et everrit domum, et quaerit diligenter, donec inveniat? Qui signatur per pastorem ipse et per mulierem. Ipse enim Deus ipse et Dei sapientia. Et quia imago exprimitur in drachma mulier drachmam, perdidit, quando homo qui conditus ad imaginem Dei fuerat peccando a similitudine sui conditoris recessit. Sed accendit mulier lucernam quia sapientia Dei apparuit in humanitate. Lucerna quippe lumen in testa est, lumen vero in testa est divinitas in carne, accensa autem lucerna everrit domum quia mox ut ejus divinitas per carnem claruit, omnis se nostra 110.0327B| conscientia concussit, domus namque everritur cum consideratione reatus sui humana conscientia perturbatur. Eversa vero domo invenitur drachma, quia dum perturbatur conscientia hominis reparatur in nomine similitudo conditoris. Et cum invenerit, convocat amicas et vicinas, dicens: Congratulamini mihi, quia inveni drachmam quam perdideram. Quae amicae vel vicinae nisi illae potestates sunt coelestes, jam superius dictae, quae tanto supernae sapientiae juxta sunt, quanto ei per gratiam continuae visionis appropinquant, sed intuendum cur ista mulier decem drachmas habuisse perhibetur, angelorum quippe et hominum naturam ad cognoscendum se Dominus condidit, quam dum consistere ad aeternitatem voluit, eam procul dubio 110.0327C| ad suam similitudinem creavit. Decem vero drachmas habuit mulier, quia novem sunt ordines angelorum, sed ut compleretur electorum numerus, homo decimus creatus est qui a conditore suo nec post culpam periit, quia hunc aeterna sapientia per carnem miraculis coruscans ex lumine testae reparavit. Ita dico vobis: Gaudium erit coram angelis Dei super uno peccatore poenitentiam agente. Poenitentiam agere est et perpetrata mala plangere et plangenda non perpetrare. Nam qui sic alia deplorat, ut tamen alia committat, adhuc poenitentiam agere aut ignorat aut dissimulat. Quid enim prodest, si peccata luxuriae quis defleat et tamen adhuc avaritiae aestibus anhelet? aut quid si irae culpas jam lugeat, et tamen 110.0327D| adhuc invidiae facibus tabescat? Sed minus est valde quod dicimus, ut qui peccata deplorat ploranda minime committat. Nam cogitandum summopere est, ut qui se illicita meminit commisisse a quibusdam etiam licitis studeat abstinere quatenus per hoc conditori suo satisfaciat: ut qui commisit prohibita sibimetipsi abscindere debeat etiam commissa Forte leg. concessa , sicque in recta fide et bonis operibus religiose vivens, ad gloriam Deo opitulante perveniet sempiternam. HOMILIA XCVI. FERIA IV. Lectio Epistolae beati Petri apostoli ad Colossenses. Fratres, omne quodcunque facitis in verbo aut in 110.0328A| opere, omnia in nomine Domini Jesu, gratias agentes Deo et Patri per ipsum, etc. Quodcunque, inquit, aut dicitis aut agitis, intuentes in Christo, debitam gratiarum actionem Deo et patri referre properate pro illis, quae per Christum vobis sunt praestita. Etenim psalmis et hymnis et canticis spiritualibus gratiarum actionem vocavit hoc dicens quoniam in cordibus vestris gratias agite Deo, quodcunque, aut dicitis, aut agitis, sic et dicite et agite sicut justum est dicere illos qui talia assequi digni sunt habiti. Haec enim est vera gratiarum actio, deinde et in hac parte imitans illa quae ad Ephesios scripserat, vertitur ad specialem consolationem dicens: Mulieres, subditae estote viris, sicut oportet, in Domino. 110.0328B| Uxores jubet subditas esse maritis. Viri, diligite uxores vestras, et nolite amari esse ad illas. Viros admonet diligere suas uxores, nec moleste erga illas versari. Filii, obedite parentibus per omnia: hoc enim placitum est Domino. Suadet filiis ut obediant parentibus. Patres, nolite ad indignationem provocare filios vestros ut non pusillo animo fiant. Patribus suadet ut non superflue tristent filios suos. Servi, obedite per omnia dominis carnalibus, non ad oculum servientes, quasi hominibus placentes, sed in simplicitate cordis, timentes Deum. Quodcunque facitis, ex animo operamini, sicut Domino, et non hominibus: scientes quod a Domino accipietis retributionem 110.0328C| haereditatis. Domino Christo servite. Jubet et servos obedire suis dominis inspicientes in illam mercedis remunerationem, quae a Deo illis retribuetur pro fideli servitio, et ita facite sicut et justum est facere eos qui a Deo sibi mercedem tribui exspectant, non sicut hominibus servientes, sed sicut illi a quo et mercedis vicem sibi tribui exspectant. Quicunque enim praecepta apostolica rite servaverit, et Deo per fidem et bona opera placere studuerit, sine dubio remunerationis coelestis particeps erit, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XCVII. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Esto consentiens adversario tuo cito dum es in via cum eo, ne forte tradat te adversarius judici, et judex tradat te ministro et in carcerem mittaris. Amen, dico tibi non exies inde donec reddas novissimum quadrantem, etc. Ex praecedentibus et consequentibus manifestus est sensus, quod nos Dominus atque Salvator, dum in istius saeculi via currimus, ad pacem et ad concordiam cohortetur, juxta Apostolum dicentem: Si fieri potest, quantum ex vobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes. Nam et in praecedenti capitulo dixerat: Si offeres munus tuum ad altare et ibi recordatus 110.0329A| fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te. Et hoc infinito statim infert, esto benevolus aut benignus adversario tuo, et reliqua. Et in consequentibus jubet, Diligite inimicos vestros et benefacite his qui vos oderunt, et orate pro persecutoribus vestris. Judicem intelligo Christum, Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio. Ministrum intelligo angelum: Et angeli, inquit, ministrabant ei; et cum angelis suis venturum credimus ad judicandos vivos ac mortuos. Carcerem intelligo poenas videlicet tenebrarum, quas alio loco exteriores vocat. Credo propterea quod intrinsecus sint in ipso manentes, vel si etiam quid secretius cogitari potest gaudium divinorum praemiorum, de quo dicatur servo bene merito, Intra in gaudium Domini 110.0329B| tui. Quemadmodum etiam et in hac ordinatione reipublicae vel a secretario vel a praetorio judicis extra mittitur qui in carcerem truditur. Quadrans genus nummi est, qui habet duo minuta, unde in alio Evangelio mulier illa paupercula et vidua dicitur misisse in corbonam quadrantem, in alio duo minuta, non quod dissonent Evangelia, sed quod unus quadrans duos minutos nummos habeat. Hoc est ergo quod dicit: Non egredieris de carcere donec etiam minuta peccata tua persolvas. De solvendo autem novissimo quadrante potest non absurde intelligi aut pro eo positum quod nihil relinquatur impunitum, sicut loquentes etiam dicimus usque ad faecem, cum volumus exprimere aliquid ita exhaustum ut nihil relinqueretur, vel ut significarentur 110.0329C| nomine quadrantis novissimi terrena peccata. Quarta enim pars distinctorum membrorum hujus mundi et ea novissima terra invenitur, ut incipiens a coelo secundam aerem numeres, aquam tertiam, quartam terram. Audistis quia dictum est antiquis: Non moechaberis. Ego autem dico vobis quoniam omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo. Justitia ergo minor est regni Dei non moechari corporum conjunctione, justitia ergo major est regni Dei non moechari in corde. Multo facilius custodit ne moechetur in corpore quisquis non moechatur in corde; illud ergo confirmavit qui hoc praecepit, non veni solvere legem, sed adimplere. Sane considerandum est quod non dixit 110.0329D| Omnis qui concupierit mulierem, sed Qui viderit mulierem ad concupiscendam eam, id est, hoc fine et hoc animo attenderit ut eam concupiscat quod jam non est titillari delectatione carnis, sed plane consentire libidini, ita ut non refrenetur illicitus appetitus, sed si facultas data fuerit satietur. In his autem duobus, talem differentiam veteres voluerunt quod alterum propassionem, alterum vero passionem nominaverint; inter passionem autem et propassionem hoc interest quod passio reputatur in vitio, propassio licet culpam habeat, tamen non tenetur in crimine; ergo qui viderit mulierem et anima ejus fuerit titillata, hic propassione percussus est; si vero consenserit, et de cogitatione affectum fecerit, sicut scriptum est 110.0330A| in David: transierunt in affectum cordis, de propassione transivit ad passionem. Et huic non voluntas peccati deest, sed occasio. Quicunque igitur viderit mulierem ad concupiscendum, id est, si sic aspexerit ut concupiscat et facere disponat, iste recte moechatus eam dicitur in corde suo. Quod si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum et projice abs te: expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum mittatur in gehennam. Quia supra de concupiscentia mulieris dixerat, recte nunc cogitationem et sensum in diversa volutantem nuncupavit oculum. Per dexteram autem et caeteras corporis partes, voluntatis atque affectuum initia demonstrantur: ut quod mente concepimus, ne opere compleamus: cavendum 110.0330B| igitur est, ne quod in nobis optimum est cito labatur in vitium. Si enim dexter oculus et dextera manus scandalizant, quanto magis ea quae in his sinistra sunt? si anima labitur, quanto plus corpus, quod est ad peccatum proclivius? Et si dextra manus tua scandalizat te, abscinde eam et projice abs te; expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum eat in gehennam. Ergo et dextra manus accipitur dilectus adjutor et minister in divinis operibus. Nam quemadmodum in oculo contemplatio, sic in manu actio recte intelligitur, ut sinistra manus intelligatur in operibus quae huic vitae sunt necessaria, dextra vero in illis actibus in quibus electi Dei in praesenti laborant vita, ut gloria illis per hoc in futuro retribuatur 110.0330C| sempiterna, per conditorem et redemptorem nostrum Jesum Christum, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate ejusdem Spiritus sancti Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA XCVIII. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Marcum. In illo tempore, cum introisset Jesus Hierosolymam in templum, etc. Quod ingressus civitatem Dominus primo templum adiit formam nobis religionis, quam sequamur praemonstrat, ut cum forte villam aut oppidum, aut altum quemlibet locum, in quo sit domus orationis Deo consecrata intramus, primo ad hanc divertamus, et postquam nos Domino per orationum studia commendaverimus, 110.0330D| sic deinde ad agenda ea propter quae venimus temporalia negotia recedamus. Et circumspectis omnibus, cum jam vespera esset hora, exivit in Bethaniam cum duodecim. Non hoc semel fecit, sed per omnes quinque dies ex quo Hierosolymam ascenderat usque ad tempus passionis, hoc ipsum semper agere solebat, ut per diem in templo doceret, noctibus vero exiens moraretur in monte Oliveti, sicut in Luca legimus. Docendo enim incredulis officium correctionis sedulus impendebat, commanendo autem apud fideles gratiam is eis benignitatis propitius exhibebat. Bene autem dicitur, quia circumspectis omnibus exivit in Bethaniam. Inspicit quippe internus arbiter omnium corda, et cum in 110.0331A| contradicentibus ac resistentibus veritati, non invenit ubi caput reclinet, secedit ad fideles, et in eis qui obediunt verbo, mansionem sibi una cum Patre facere gaudet, Bethania namque domus obedientiae dicitur. Et alia die cum exirent a Bethania, esuriit. Esuriit vel veritatem humanae carnis ostendens, vel esuriens salutem credentium et aestuans ad incredulitatem Israelis. Cumque vidisset a longe ficum habentem folia, venit, si quid forte inveniret in ea; et cum venisset ad eam, nihil invenit praeter folia: non enim erat tempus ficorum. Et respondens Jesus dixit ei: Jam non amplius in aeternum quisquam ex te fructum manducet. Quomodo Dominus multa in parabolis dicere, ita etiam 110.0331B| nonnulla in parabolis facere solebat. Quid enim causae erat ut esuriens fructus in ficulnea quaereret, quorum tempus nondum esse, quilibet homo noverat, arboremque quia fructum per id temporis non haberet, aeternae sterilitatis maledictione damnaret, nisi quia plebem quam verbo docebat, hoc etiam facto terrebat, ne quis habendo folia et fructum non habendo, hoc est verba justitiae absque operibus praetendendo excidi, et in ignem mereretur projici. Unaquaeque enim arbor non de floribus, non de foliis, sed fructu suo cognoscitur, id est, unusquisque homo non de aestimatione famae vel sermonum pompa: sed de suarum testimonio probatur actionum. Et veniunt Hierosolymam, et cum introisset in templum, coepit ejicere vendentes et ementes in templo, et 110.0331C| mensas nummulariorum, et cathedras vendentium columbas evertit. Quod maledicendo ficum infructuosam per figuram fecerit Dominus, hoc idem mox apertius ostendit ejiciendo improbos e templo. Neque enim aliquid peccavit arbor, quae esuriente Domino poma non habuit, quorum necdum tempus advenerat, sed peccavere sacerdotes qui in domo Domini saecularia negotia gerebant, et fructum pietatis quem debuerant quemque in eis Dominus esuriebat, ferre supersederant. Arefecit Dominus arborem maledicto, ut homines haec videntes sive audientes multo magis intelligerent sese divino condemnandos esse judicio, si absque operum fructu de plausu tantum sibi religiosi sermonis velut de sonitu, et tegumento blandirentur viridantium foliorum. 110.0331D| Et non sinebat ut quisquam transferret vas per templum. De vasis dicit illis quae mercandi gratia inferebantur, caeterum absit ut vasa Deo dicata Dominus ejiceret de templo, vel introferri prohiberet in templum, ubi futuri sui examinis insigne praetendit exemplum. Sed potius immunda et profana eliminat vasa de templo, ac ne amplius inferantur prohibet, quando non solum de Ecclesia omnes repellit ac deturbat reprobos, verum etiam ne ultra ad turbandam Ecclesiam intrent, aeterno eos verbere compescit. Et docebat, dicens eis: Nonne scriptum est quia domus mea domus orationis vocabitur omnibus gentibus? Omnibus, inquit, Gentibus, non uni genti Judaeae, 110.0332A| nec in uno Hierosolymae urbis loco, sed in toto orbe terrarum, et nequaquam taurorum et hircorum, et arietum, sed orationis. Vos autem fecistis eam speluncam latronum. Qui ad accipienda munera in templo residebant, profecto quia quibusdam non dantibus laesiones exquirerent dubium non erat. Domus ergo orationis spelunca latronum facta fuerat, quia ad hoc in templo assistere noverant, ut aut non dantes munera studerent corporaliter persequi, aut dantes spiritaliter necare. Et cum mane transirent, viderunt ficum aridam factam a radicibus. Non rami tantum aut stipes infructuosae fici, sed ipsa etiam radix arefaciendo, sententiam divinae in se reprobationis ostendit, et Joannes ait, quia securis ad radicem arborum posita 110.0332B| est. Arefacta est itaque ficus a radicibus, ut ostenderetur gens impia non ad tempus, et ex parte corrigenda externorum incursibus, et mox miserante Domino post actam poenitentiam priscae restituenda libertati, ut saepe factum sacra historia refert, sed aeterna potius damnatione ferienda, arefacta est radicitus, ut intimaretur nefanda plebs non solum humana gloria forinsecus, verum etiam divino intus favore funditus esse destituenda. Et respondens Jesus ait illis: Habete fidem Deo. Amen dico vobis quia quicunque dixerit huic monti: Tollere et mittere in mare; et non haesitaverit in corde suo, sed crediderit quia quodcunque dixerit fiat, fiet ei. Solent gentiles qui contra Ecclesiam maledicta scripsere, improperare nostris quod non habuerint plenam 110.0332C| fidem Dei, quia nunquam montes transferre potuerint. Quibus respondendum, non omnia scripta esse quae in Ecclesia sunt gesta, sicut etiam de factis ipsius Christi, Dei et Domini nostri Scriptura nostra testatur, unde et hoc quoque fieri potuisse, ut mons ablatus de terra mitteretur in mare, si necessitas fieri id poposcisset, quomodo legimus factum precibus B. Patris Gregorii, Neo-Caesariae Ponti antistitis viri meritis et virtutibus eximii, ut mons in terra tantum loco cederet, quantum incolae civitatis opus habebant. Verum quia montis nomine nonnunquam diabolus significatur, videlicet propter superbiam qua se contra Deum erigit, et esse vult similis Altissimo, mons ad praeceptum eorum qui fortes fide sunt tollitur de terra, et in mare projicitur, cum 110.0332D| praedicantibus verbum doctoribus sanctis, immundus spiritus ab eorum corde repellitur, qui ad vitam sunt praeordinati, et in turbulentis amarisque infidelium mentibus, vesaniam suae tyrannidis exercere permittitur, non quod ibi et ante sedem regnumque non habuerit, sed quod tanto acrius in eos quoslibet desaevit, quanto amplius se dolet a laesione piorum fuisse depulsum, quem tamen victoria Salvatoris notri Domini Jesu Christi, liberans electos suos de manibus, ipsum hostem humani generis pro nequitia sua claustris inferni damnabit in perpetuum. HOMILIA XCIX. DOMINICA V POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae ad Romanos. Fratres, existimo quod non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis, etc. Quod ad comparationem aeternae gloriae, quam sanctis suis Deus ante saecula praeparavit, nihil condignum quis in hoc saeculo possit passionis sustinere; in praesenti lectione apostolus Paulus breviter intimavit dicens: Existimo enim quod non sunt condignae passiones hujus temporis, ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis. In quo enim mortale quid immortali potest comparari, aut invisibili visibile, aut aeternis temporalia? Si qua tamen in praesenti vita 110.0333B| velut quaedam possint semina gloriae colligi, futura ista semina ex tribulationibus et passionibus, quaeque patiuntur propter Dominum colliguntur. Sicut alibi idem dicit Apostolus, quod enim in praesenti momentaneum est, et leve, immensum est enim pondus gloriae futurae, quam exspectamus qui non respicimus ad ea quae videntur, sed ea quae non videntur et aeterna sunt, proinde enim omnis tribulatio qualiscumque sit, quae acciderit, quamvis saeva, quamvis longa videatur, quasi momentaneum ac leve esse putari oportet. Quicumque enim ad futuram aspicit gloriam, quae nobis est revelata, atque quaesita, ubi transformabitur corpus nostrum mortale, conformis gloriae corporis Filii Dei . . . . Quanto majores enim tribulationes in hoc mundo pro 110.0333C| Christo patimur, tanto amplius nobis magnitudinem gloriae credamus cumulari. Nam exspectatio creaturae revelationem filiorum Dei exspectat. Exspectatio creaturae exspectatio hominis rationabilis est, qui exspectat diem judicii, quo revelabitur quanta sit gloria praeparata his qui in hoc saeculo fideliter pro Deo tribulationes sustinent, et laborant in Domini voluntate. Vanitati enim creatura subjecta est. Id est, omnis homo vanitati hujus mundi invitus est subjectus, quandiu temporalibus deditus est rebus, vel quandiu istis transitoriis utitur, quae transeunt tanquam umbra. Non volens. Non enim sicut sponte peccavit homo, sic etiam sponte damnatus est: sed voluntate ejus 110.0333D| qui disponit universa, cujus etiam homo contempsit praecepta. Subjectus est autem homo vanitati, quandiu in hac mortali vixerit carne. Sequitur. Quoniam et ipsa creatura liberabitur a servitute corruptionis in libertatem gloriae filiorum Dei. Creatura autem recte dicitur homo, quandiu creaturae non creatori deservit. Cum autem fidem perceperit, et Dominum Deum suum agnoverit, et ejus obedire coeperit voluntati, non jam creatura, sed Dei filius nuncupatur. Ista autem creatura, id est, homo, cum divina inspirante gratia crediderit, liberabitur a servitute corruptionis, ut non interitui serviat, cui serviunt omnes peccatores, quandiu in peccatis permanent. Liberabitur autem ab ista corruptione et 110.0334A| nequitia, per fidem in libertatem gloriae filiorum Dei, ita ut jam non carni, nec terrenis serviat desideriis, non diabolo sed Christo, cujus gloriae particeps et cohaeres ipsius gratia efficiatur. Scimus enim quod omnis creatura ingemiscit. Quod dicit omnis creatura, nunc angelorum et hominum naturam dicit, quia ut in Evangelio Dominus ait: sicut angeli gaudent super poenitentes, ita dolent et ingemiscunt super converti nolentes, et quotidie nostra spectantes certamina, dolent valde cum convincimur a diabolo; cum vero vincimus multo plus gaudent. Quapropter si eum sanctis Angelis in coelo gaudere cupimus, eorum nunc gaudium in bona nostra conversatione, dignis moribus in castitate vitae magno studio perficere debemus, ut cum deficiamus 110.0334B| ab hac vita carnali, recipiant nos in aeterna tabernacula simul gaudere cum illis. Non solum autem illa sed nosmetipsi. Id est, apostoli et apostolici viri in Ecclesia sanctorum successores apostolorum. Primitias Spiritus, id est, pignus et dona sancti Spiritus habentes, intra nos gemimus, adoptionem filiorum Dei exspectantes, redemptionem corporis nostri. Gemimus enim adoptivos filios Dei fratres nostros, quos docere et instituere missi sumus, donec videamus eos in omni bono proficere, ut filii Dei et haeredes Christi effici mereantur. Donec ergo nos, inquam, qui instituimur ab eis negligimus et moramur, et emendationis nostrae tempus longius protelamus, nec non invisibilibus delectamur, ad dolores apostolos 110.0334C| commovemus, ac luctum similiter et sanctis praedicatoribus disciplinam docentibus dolorem ingerimus, qui cum nostras prospiciunt iniquitates, magno se affligunt luctu pro excessibus nostris, et divinam pro nobis implorant pietatem, humiliter de praeteritis veniam postulantes, et de futuris custodiam. Haec ergo et his similia diligenter ac fideliter cogitantes non aquiescamus eis, qui per liberum arbitrium in superbiam elati praecipitare semetipsos, magis quam elevare conantur, sed humiliter consideremus illud quod Apostolus dicit, Deus qui operatur in vobis et velle et perficere, gratias agamus Domino ac Salvatori nostro, qui nos nullis praecedentibus meritis vulneratos curavit, et inimicos reconciliavit, et de captivitate redemit, de tenebris ad lucem reduxit, de 110.0334D| morte ad vitam revocavit, et humiliter confitentes fragilitatem nostram illius misericordiam deprecemur. Ut quia nos secundum Psalmistam misericordia sua praevenit, dignetur in nobis non solum custodire, sed etiam augere munera et beneficia sua, quae ipse dignatus est dare, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in unitate Spiritus sancti Deus nunc et semper, et in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA C. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Estote misericordes, sicut et Pater vester misericors est. 110.0335A| Misericors est Deus super ingratos, et majore vel multiplici scilicet sua misericordia, qua etiam jumenta salvat, temporalia bona largiendo vel coelestia bona singulari gratia, qua electos solum glorificat inspirando. Sed sive hoc sive illud sive utrumque intelligas, magna Dei bonitate fit, quae nobis imitanda praecipitur, si filii Dei esse volumus, gloriamque filiorum Dei obtinere. Nolite judicare; et non judicabimini, nolite condemnare, et non condemnabimini. Hoc loco nihil aliud nobis praecipi existimo, nisi ut ea facta quae dubium est, quo animo fiant in meliorem partem interpretemur. Dimittite, et dimittetur, date et dabitur vobis. Dimittere nos injurias, dare beneficia jubet, ut et nobis peccata dimittantur, et vita detur aeterna. Qua sententia 110.0335B| brevi sed eximia cuncta, quae latissime de conversando cum inimicis mandaverat, comprehendendo concludit. Mensuram bonam, et confertam, et coagitatam, et supereffluentem dabunt in sinum vestrum. Huic simile est quod alibi dicit, ut et ipsi recipiant vos in aeterna tabernacula. Non enim pauperes ipsi, sed Christus mercedem his qui eleemosynam fecere redditurus est. Quam tamen in sinum dare dicuntur, quia promerendo illius occasionem dedere, cum vel egentibus miserti vel improbe saevientes fortiorum sunt, et tolerati patientia, et beneficentia sustentati, et ad ipsam aliquoties fidem indulgentiae gratia probati. Eadem quippe mensura qua mensi fueritis, remetietur 110.0335C| vobis. Et Apostolus ad eleemosynam Corinthios hortans, inter alia dicit, qui parce seminat, parce et metet, et qui seminat in benedictionibus de benedictionibus et metet. Potest autem de omnibus, quae mente, manu, lingua, gerimus accipi, quia tu reddes singulis, inquit, secundum opera eorum. Dicebat autem illis et similitudinem. Nunquid potest caecus caecum ducere? Nonne ambo in foveam cadent? Sensus hujuscemodi sententiae pendet ex superioribus, ubi de danda eleemosyna et injuria dimittenda praecipitur. Si te, inquit, ira contra violentum, et contra potentem philargyria caecaverit, nunquid tua mente vitiata vitium ejus curare poteris? Aut ille solus qui injuriam fecit, et non tu etiam qui ferre nesciebas reus deputaberis? At si mitem te, tranquillumque 110.0335D| pectoris ejus improbitas invenerit, et ille ad poenitentiam movebitur, et tu patientiae praemio donaberis, quia caecum vidente oculo, hoc est, corde sereno ducere curabas ad lumen. Non est discipulus super magistrum; perfectus autem omnis erit, si sit sicut magister ejus. Si magister, qui utique quasi Deus potuit non suas ultum ire injurias, sed ipsos maluit insecutores patiendo reddere mitiores, eamdem necesse est discipuli, qui puri homines sunt, regulam perfectionis sequantur. Quid autem vides festucam in oculo fratris tui, trabem autem quae in oculo tuo est, non consideras? Oculus hic pro sensu mentis ponitur, et hoc ad superiora respicit, ubi caecum a caeco duci, id est, peccantem 110.0336A| a peccatore castigari non posse praemonuit. Multi enim superbia vel odio, philargyria vel avaritia, vel alio quolibet crimine praeventi levia haec aut nulla judicantes acerrime corripiunt, quos subita viderint ira turbatos, oculum mentis a solito puritatis statu quasi festuca irruente mutasse, atque immemores Dominici praecepti, quo ait, Nolite condemnare et non condemnabimini, magis amant vituperare et damnare, quam emendare atque corrigere. Et quomodo potes dicere fratri tuo: Frater, sine ejiciam festucam de oculo tuo, ipse trabem in oculo tuo non videns? Haec cum fratre agis verbi gratia quod ira ille peccavit, tu odio reprehendis. Quantum autem inter festucam et trabem, tantum inter iram 110.0336B| distat atque odium. Odium est enim ira inveterata, quae quasi vetustate ipsa tantum acceperit, ut merito appelletur trabes. Fieri autem potest ut si irasceris homini velis eum corrigi; si autem oderis hominem, non potes eum velle corrigere, et ideo impossibile dicitur, ut festucam fratris oculo demat, qui suo trabem gestat in oculo. Hypocrita, ejice primum trabem de oculo tuo, et tunc perspicies ut educas festucam de oculo fratris tui. Id est, primum expelle abs te odium, et deinceps poteris jam eum quem diligis emendare. Et est vere multum cavendum, et molestum hypocritarum, id est, simulatorum genus, qui cum omnium vitiorum accusationes odio et livore suscipiant, etiam consultores videri se volunt, et ideo pie cauteque vigilandum 110.0336C| est, ut cum aliquem reprehendere vel objurgare necessitas coegerit, primo cogitemus utrum tale sit vitium, quod nunquam habuimus, vel quo caruimus, et si nunquam habuimus, cogitemus et nos homines esse, et habere potuisse. Si vero habuimus et non habemus, tangat memoriam communis infirmitas, ut illam reprehensionem aut objurgationem, non odium sed misericordia praecedat, sicque doctrina salubris ex dilectione Dei et proximi confirmata, tam doctori quam etiam auditori ad aeternam proficiet salutem, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto, vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CI. IN VIGILIA SANCTI JOANNIS BAPTISTAE. Lectio Jeremiae prophetae. Priusquam te formarem in utero, novi te; et antequam exires de vulva, sanctificavi te, et prophetam in gentibus dedi te. Non quod ante conceptionem ut haeresis suspicatur fuerit, Jeremias, sed quod praescierit eum futurum Dominus, cui necdum facta jam facta sunt, secundum illud quod Apostolus loquitur qui vocat ea quae non erant, quasi ea essent. Quidam hunc locum super Salvatore intelligunt, qui proprie propheta est gentium, et per apostolos vocavit omnes nationes. Iste enim vere priusquam in utero formaretur virginali, et antequam exiret de vulva matris, sanctificatus 110.0337A| in utero est, et notus Patri, quippe qui semper in Patre, et in quo semper Pater. Et dixi: Domine Deus, ecce nescio loqui, quia puer ego sum. Et dixit Dominus ad me: Noli dicere, Quia puer sum, quoniam ad omnia quae mittam te, ibis; et universa quae mandavero tibi, loqueris. Ne timeas a facie eorum, quia tecum ego sum ut eruam te, dicit Dominus. Quando autem venit in corpus humanum, dicit in exordio: Nescio loqui, quia juvenis ego sum. Juvenis propter dispensationem, senex juxta hoc, quod primogenitus omnis creaturae. Juvenis quia in consummatione jam saeculi, et in extremo hujus vitae tempore advenit. Dicit itaque, nescio loqui, scio enim quaedam majora loqui, scio eloquium tuum, scio verbum tuum Sion, tibi scio loqui, hominibus nescio 110.0337B| loqui, juvenis sum. Et misit Dominus manum suam et tetigit os meum; et dixit Dominus ad me: Ecce dedi verba mea in ore tuo; et constitui te super gentes, et super regna, ut evellas, et destruas, et disperdas, et dissipes, et aedifices, et plantes, dicit Dominus omnipotens. Considerandum quod quatuor tristibus duo laeta succedant. Neque enim poterant aedificari bona, nisi destructa essent mala, nec plantari optima, nisi eradicarentur pessima. Omnis enim plantatio quam non plantavit coelestis Pater eradicabitur, et aedificatio quae super petram non habet fundamentum, sed in arena exstructa est, sermone Dei suffoditur atque destruitur, illam quam consumet Jesus spiritu oris sui, et destruet adventu praesentiae suae, omnem scilicet sacrilegam 110.0337C| perversamque doctrinam disperdet in perpetuum. Porro ea quae elevantur contra scientiam Dei, et in sua confidunt sapientia, quae apud Deum stultitia est dissipabit atque deponet, ut aedificentur pro his humilia, et in locum superiorum quae destructa sunt et evulsa, exstruantur atque plantentur, quae ecclesiasticae conveniunt veritati, et impleatur illud quod dicit Apostolus, Dei aedificatio, Dei agricultura estis. HOMILIA CII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. Fuit in diebus Herodis, regis Judaeae, sacerdos quidam nomine Zacharias. Sacrosancta praecursoris Domini nobilitas non solum 110.0337D| a parentibus, sed et a progenitoribus gloriosa descendit, quatenus adventus illius fidem non subita inspiratione conceptam, verum habita magis propagatione susceptam liberius praedicaret. De vice Abia. Viginti quatuor de sacerdotibus ordines in ministerio domus Domini sorte a Salomone sunt divisi, in quibus Abia familiae, de qua Zacharias ortus est, sors contigit octava. Non frustra primus Novi Testamenti praeco in octavae sortis vice nascitur, quia sicut septenario saepe numero propter sabbatum vetus Testamentum, sic Novum aliquoties octonario propter sacramentum resurrectionis exprimitur. Unde quia non aliter quam per observantiam utriusque Testamenti regni coelestis aula 110.0338A| penetratur, recte et in templo Salomonis mysticus quindecim graduum ascensus fuisse narratur. Et uxor ejus de filiabus Aaron; plena igitur laudatio, quae genus, mores, officium, factum, judicium comprehendit. Genus in majoribus, mores in aequitate, officium in sacerdotio, factum in mandato, in justificatione judicium. Erant autem justi ambo ante Deum. Beatus qui in conspectu Dei justus est atque laudabilis, evenit quippe ut laudent homines eum, qui non est laudabilis, et ei detrahant, qui minime detractione dignus est. Solus Deus et in laude et in vituperatione justus est judex. Incedentes in omnibus mandatis et justificationibus Domini, sine querela, etc. Plerumque justitia durior 110.0338B| hominum iram provocat, quae vero temperata est, ipsa suae dulcedinis gratia etiam invidiae quaerimoniam vitat. Quando enim facimus mandatum Dei, et in concupiscentia nostra vanae gloriae sordes spargimus, ut hominibus placeamus, non illud absque querela facimus. Factum est autem cum sacerdotio fungeretur Zacharias in ordine vicis suae, etc. Qui enim sorte eligitur humano judicio non comprehenditur. Ille igitur quaerebatur, quem iste figurabat verus in aeternum sacerdos cui dicitur, tu es sacerdos in aeternum, qui non hostiarum cruore, sed proprio Patrem Deum generi reconciliaret humano. Sed tunc sanguis fundebatur in specie, sacerdos ordinabatur, nunc quia veritas venit, relinquamus speciem et veritatem sequamur. 110.0338C| Tunc quidem vices erant, nunc autem est perpetuitas. Quem alium significabat Zacharias sacerdos, nisi eum sacerdotem, cui sacrificium non esset commune cum caeteris, qui non manufactis templis sacrificaret pro nobis, sed in sui corporis templo nostra peccata vacuaret? Sorte exiit ut incensum poneret, etc. Incensum autem in sancta sanctorum a pontifice deferri, expectante foras templum omni populo decima die septimi mensis est jussum, et hanc diem expiationis sive propitiationis vocari, quae apud nos ob varium lunae discursum, qua menses computant Hebraei, modo in mense Septembri, modo incidit in Octobri, qui scilicet mensis quo pascha geritur, et ordine conditionis et edicto legis anni principium tenet, dicente 110.0338D| Domino: Mensis iste vobis principium mensium, primus erit in mensibus anni. Apparuit autem illi angelus Domini, stans a dextris altaris incensi, etc. Non immerito angelus videtur in templo, quia veri sacerdotis jam nuntiabatur adventus, et coeleste sacrificium parabatur, in quo angeli ministrarent. Bene angelus, et in templo et juxta altare, et a dextris apparet, quia videlicet et veri sacerdotis adventum in mysterium sacrifici universalis et coelestis doni gaudium praedicat. Nam sicut per sinistram praesentia, sic per dexteram saepe bona praenuntiantur aeterna. Ait autem ad illum angelus: Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est deprecatio tua, et uxor tua Elisabeth 110.0339A| pariet tibi filium, et vocabis nomen ejus Joannem. Deprecationem dicens exauditam partum continuo promittit uxoris, non quod ille qui pro populo oblaturus intraverat, relictis verbis vocis pro accipiendis filiis orare potuerit, sed quod dicit: Exaudita est deprecatio tua, populi redemptionem significat. Quod vero adjungit, et uxor tua pariet tibi filium, ejusdem redemptionis ordinem pandit, quod videlicet natus Zachariae filius redemptori illius populi praeconando sit iter facturus. Et erit gaudium tibi et exsultatio, et multi in nativitate ejus gaudebunt. Notandum quod nato praecursore multi gaudent, nato autem Domino annuntiat angelus, gaudium magnum quod erit omni populo, quia videlicet hic salutem multis praedicare, ille omnibus 110.0339B| qui volunt advenit donare. Et erit magnus coram Domino. Non corporis hic, sed animae magnitudinem declaravit, est coram Domino magnitudo animae, magnitudo virtutis, est etiam parvitas animae et pueritia virtutis. Vinum et siceram non bibet. Sicera interpretatur ebrietas, quo vocabulo Hebraei omne quod inebriare potest poculum, sive de pomis, sive de frugibus, seu de qualibet alia materia confectum significant. Proprium vero in lege Nazarenorum erat, vino et sicera tempore consecrationis abstinere, unde Joannes, Samson et Jeremias, caeterique tales ut semper Nazareni, id est, sancti manere possent, semper his abstinere satagunt. Et Spiritu sancto replebitur adhuc ex utero matris 110.0339C| suae. Non est dubium verum hoc angeli esse promissum, siquidem sanctus Joannes, antequam nasceretur, matris adhuc in utero positus Spiritus accepti gratiam designavit. Et multos filiorum Israel convertet ad Dominum Deum ipsorum. Cum Joannes, qui Christo testimonium perhibens, in ejus fide populos baptizabat, dicitur filios Israel ad Dominum Deum ipsorum convertisse, patet profecto Christum esse Dominum Deum ipsorum. Et ipse praecedet ante illum in Spiritu et virtute Etiae. Bene in spiritu et virtute Eliae praecedere dicitur, quia sicut ille praeco venturus judicis, ita hic praeco factus est redemptoris. Ut concertat corda patrum in filios, et incredulos 110.0339D| ad prudentiam justorum, parare Domino plebem perfectam. Corda patrum in filios convertere est spiritalem sanctorum antiquorum scientiam populis praedicando infundere. Prudentia vera justorum est, non de legis operibus justitiam praesumere, sed ex fide salutem quaerere. Sic ergo plebs Domino perfecte praeparatur. Cum in recta fide et sancta conversatione ad Domini servitium pleniter convertitur. HOMILIA CIII. IN NATIVITATE SANCTI JOANNIS BAPTISTAE. Lectio Isaiae prophetae. Haec dicit Dominus: Audite, insulae, et attendite, populi de longe. Post vocationem reliquiarum populi Israel, et 110.0340A| abjectionem increduli populi permanentis, de quibus dixerat, non est pax impiis dicit Dominus, transit ad ecclesias de gentibus congregatas, et eis sub insularum nomine loquitur, quae persecutorum quasi maris fluctibus patent, et ex omni parte saeviente naufragio conduntur potius, quam moventur. Ac ne quis putet violentam esse expositionem nostram, et non ad gentes pertinere quod dicitur, sed ad synagogas populi Judaeorum, sequitur, et attendite populi, sive gentes de longe, hoc est ab extremis finibus terrae, vel ut LXX transtulerunt: Post multum tempus stabit, hoc est, non hoc tempore quo dicuntur, sed post multa fient tempora. Dominus, inquit, ab utero vocavit me; de ventre matris meae recordatus est nominis mei. Quod nunc 110.0340B| interim audientibus videtur obscurum, postea autem cunctis gentibus notum fiet, quando Gabriel Joseph de partu dixerit virginali, et vocabis nomen ejus Jesum, ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. Et posuit os meum quasi gladium acutum, posuit quoque os ejus quasi gladium acutum, ut spiritu oris sui interficiat impium. De quo gladio ipse in Evangelio loquitur, non veni pacem mittere in terram sed gladium, malos a bonis separans. Veni enim dividere hominem contra Patrem suum, et filiam contra matrem suam, et nurum contra socrum suam. Et in umbra manus suae protexit me. In umbra manus Dei se esse protectum asserit, ut carnis vilitas divinitatis potentia tegeretur, angelo ad virginem 110.0340C| nuntiante, Spiritus sanctus veniet super te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi. Posuit me sicut sagittam electam, in pharetra sua abscondit me. Quando dicitur sagittam electam, ostendit habere Deum sagittas plurimas, sed non electas, quae sagittae prophetae sunt et apostoli qui in toto orbe decurrunt. De quibus in alio loco canitur: Sagittae acutae potentissimae, populi sub te cadent, et iterum, Sagittae potentes acutae cum carbonibus desolatoriis. Christus autem de multis sagittis et filiis plurimis, una sagitta electa et filius unigenitus est, quam in pharetra sua abscondit, id est, in humano corpore, ut habitaret in eo plenitudo divinitatis corporaliter, raraque esset credentium fides, et cui 110.0340D| supra dicitur: Tu es Deus absconditus et nesciebamus. Quam sagittam et sponsa vulnus accipiens loquitur in Cantico canticorum: Vulnerata charitate ego sum. Et dixit mihi: Servus meus es tu, Israel, quia in te gloriabor. Servus, quia cum in forma Dei esset formam servi est dignatus assumere. Ostendit eum appellari servum, qui sit formatus ex utero, qui et in Psalmo dicit, de ventre matris meae Deus meus es tu. Et Israel, quia natus de semine Judaeorum. Quodque de nullo alio servorum intelligi potest, jungitur, quia in te gloriabor. Dicit enim et ipse in Evangelio, Pater, glorificavi nomen tuum, qui in Psalmo loquitur, exurge, gloria mea; exurge, psalterium et cithara, id est, omnium virtutum chorus, dedi te in 110.0341A| lucem gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae. Id est, ut illumines universum mundum et salutem meam, per quam omnes salvi fiant, usque ad extremum terrae facias pervenire. Haec enim per apostolorum praedicationem facta cognoscimus, de quibus Psalmista praedicens ait: In omnem terram exiit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum. Reges videbunt et consurgent principes, et adorabunt propter Dominum Deum tuum, et sanctum Israel, qui elegit te. Haec fient quando venerit Christus in gloria Patris cum angelis suis, et sederit in throno gloriae suae judicare vivos et mortuos; tunc omnes adorabunt eum, propter Dominum Deum Patrem suum, quia fidelis est qui elegit eum. Sive ita intelligendum, reges quorum cor in manu Dei est, et Ecclesiae principes 110.0341B| sunt, adorabunt eum, quia fidelis est Dominus sanctus Israel. De Christo etenim et quae sequuntur intelligi possunt, dicit enim in tempore placito exaudivi te, et in die salutis auxiliatus sum tui. Hoc testimonio Apostolus usus dicens, tempore opportuno exaudivi te, et in die salutis auxiliatus sum tui, ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Tempus placitum et opportunum, et dies salutis passio Salvatoris est et resurrectio. Cui et idem Pater in subsequentibus ait: Dedi te in foedus populi, ut suscitares terram et possideres haereditates dissipatas, ut diceres his qui vincti sunt, exite, et his qui in tenebris, relevamini. In foedus populi, subauditur Judaeorum, his, videlicet, qui ex illis credere voluerunt, et suscitabit terram, quae in idololatriae jacebat erroribus. Et possidebit 110.0341C| haereditates desertas, quae habitatorem non habebat Dominum, et dicit his qui peccatorum vinculis stringebantur, exite, quia funibus peccatorum suorum unusquisque constringitur. Et his qui sedebant in tenebris et lucem videre non poterant, ait: relevamini; hi enim omnes postquam conversi fuerint et clarum Christi lumen aspexerint, pascentur in viis et semitis sanctarum Scripturarum, et dicent: Dominus pascit me, et nihil mihi deerit, in loco pascuae ibi me collocabit, super aquam refectionis educabit me, qui cum Patre et Spiritu sancto, vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CIV. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. 110.0341D| In illo tempore, Elisabeth impletum est tempus pariendi, et peperit filium. Verbum impletionis sancta Scriptura in bonorum tantum ortu vel obitu, vel actu ponere consuevit, quorum vitam plenitudine perfectionis habere significat. Denique Elisabeth impletum est tempus pariendi, impleti dies Mariae ut pareret, implevit Salomon aedificare domum Domini, defunctus est Abraham, vel alius aliquis patrum senex et plenus dierum, et postquam venit plenitudo temporis misit Deus Filium suum; at contra dies impiorum inanes et vacui. Viri enim sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. Et audierunt vicini et cognati ejus quia magnificavit Dominus misericordiam suam cum illa, et congratulabantur 110.0342A| ei. Habet sanctorum editio laetitiam plurimorum quia commune est bonum, justitia enim communis est virtus, et ideo in ortu justi futurae vitae insigne praemittit, et gratia secuturae virtutis exultatione vicinorum praefigurante signatur. Et factum est in die octavo venerunt circumcidere puerum, et vocabant eum nomine patris sui Zachariam. Et respondens mater ejus dixit: Nequaquam, sed vocabitur Joannes. Mire sanctus Evangelista praemittendum putavit, quod plurimi infantem patris nomine Zachariae appellandum putarent, ut advertas matri nomen alicujus displicuisse degeneris, sed in sancto infusum Spiritu, quod ab angelo ante Zachariae fuerat praenuntiatum, et quidem ille mutus intimare vocabulum filii nequivit uxori, sed per prophetiam 110.0342B| Elisabeth didicit, quod didicerat a marito. Et dixerunt ad illam: Quia nemo est in cognatione tua qui vocetur hoc nomine. Innuebant patri ejus quomodo vellet vocari eum. Et postulans pugillarem, scripsit dicens: Joannes est nomen ejus. Et mirati sunt universi. Joannes est, inquit, nomen ejus, hoc est, non ei nos nomen imponimus, quia jam a Deo nomen accepit, habet vocabulum suum quod agnovimus, non quod elegimus. Nec mireris, si nomen mulier quod non audivit asseruit, quando ei Spiritus sanctus qui angelo mandaverat revelavit, neque poterat Domini ignorare praenuntium quae prophetaverat Christum, et bene additur, quia nemo in cognatione ejus vocatur hoc nomine, ut intelligas nomen non generis esse, sed vatis. 110.0342C| Apertum est illico os ejus et lingua ejus, et loquebatur benedicens Deum, et factus est timor super omnes vicinos eorum. Quia vox clamantis in deserto nata est, merito est lingua parentis soluta. Neque enim patrem a laudibus silere decebat, qui Verbi praecone sibi nato gaudebat, quippe cui labia, quae incredulitas vinxerat, fides jam solvit. Verum haec etiam allegorice si quis perscrutari desideret, Joannis celebrata nativitas, gratiae Novi Testamenti est inchoata sublimitas. Cui vicini et cognati patris nomen, quam Joannis imponere malebant, quia Judaei qui legis ei observatione quasi affinitate juncti erant, magis justitiam, quae ex lege est sectari, quam fidei gratiam suscipere cupiebant. Sed Joannes, hoc est, gratiae Dei vocabulum, mater verbis, pater litteris 110.0342D| intimare satagunt, quia et lex ipsa psalmique ac prophetae apertis sententiarum vocibus gratiam Christi praedicant, et sacerdotium illud vetus figuratis caeremoniarum et sacrificiorum umbris, eidem testimonium perhibet. Pulchreque Zacharias octava die prolis editae loquitur, quia per Domini resurrectionem quae octava die post septimam sabbati facta est, occulta sacerdotii regalis arcana patuerunt, linguaque pontificum Judaeorum quam diffidentiae vincula strinxerant, intelligentiae rationabilis est voce soluta. Et super omnia montana Judaeae divulgabantur omnia verba haec, et posuerunt in corde suo, dicentes: Quid putas puer iste erit? Etenim manus Domini erat 110.0343A| cum illo. Magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates ejus. Ecce enim unum Zachariae silentium, non ipsi tantum cui datur ad poenam incredulitatis et signum credendi proficit, sed et cum aufertur, omnes vicinos ejus miraculo ac timore stupefacit, omnia circumquaque montana fama nati prophetae perfundit, omnes qui audire poterant, ad perquirendum diligentius pueri qui natus est modum statumque sollicitat, ut his videlicet atque hujusmodi futurus Christi propheta commendetur auspiciis, itemque, ut ita dixerim, praecursorem veritatis praecurrentia signa praebeant. Et Zacharias pater ejus impletus est Spiritu sancto, et prophetavit dicens: Benedictus Dominus Israel, quia visitavit et fecit redemptionem plebis suae Israel. 110.0343B| Ecce loquela quae sola est ablata diffidenti, cum spiritu prophetiae est restituta credenti. Visitavit autem Dominus plebem suam quasi longa infirmitate tabescentem, et quasi venditam sub peccato unici Filii sui sanguine redemit, qui vivit et regnat cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CV. DOMINICA VI POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae B. Petri apostoli. Charissimi, omnes unanimes in oratione estote, compatientes, fraternitatis amatores, misericordes, humiles, non reddentes malum pro malo, et maledictum pro maledicto, sed e contrario benedicentes, etc. 110.0343C| Quia superius diversas personas conditionis et sexus congrua sibi discretione docebat, jam nunc omnes communiter admonet in fidei Dominicae causa unum cor et unam habere animam. Quia in hoc vocati estis ut benedictionem haereditate possideatis. Dicente videlicet judice, venite, benedicti Patris mei, percipite regnum. Potest benedictio haereditatis et illa intelligi, qua Ecclesiam in futura vita perpetua benedixit, unde etiam nunc spe futurorum gratulabunda canit, exaltabo te, Deus rex meus, et benedicam nomen tuum in aeternum, et in saeculum saeculi. Quod ergo quisque in futuro invenire desiderat, hoc in praesenti meditari et agere satagat, et conditorem videlicet, et proximum sincera voce benedicere et seipsum etiam pariter 110.0343D| divina ac fraterna benedictione dignum reddere, quia Oculi Domini super justos, et aures ejus in preces eorum: vultus autem Domini super facientes mala. Quia beatus Petrus malum nos pro malo reddere vetuerat, imo maledicentibus benedicere jusserat, recte prophetico testimonio astruit, superna inspectione, et bonos semper videri, et malos, quatenus meminerimus, et nostram patientiam qua toleramus malos, et nostram benevolentiam qua persequentibus bona optamus aeterno praemio remunerandam, et persecutores nostros si poeniteri noluerint digno plectendos esse supplicio. Si vero poenituerint, nos quoque pro ipsorum salute, quam deprecabamur 110.0344A| a Domino coronam justae congratulationis accepturos. Et quis est qui vobis noceat, si boni aemulatores fueritis. De his dicit quae nobis ab adversariis per verba contumeliosa, per damna rerum temporalium, per tormenta corporis accidunt. Haec enim et hujusmodi omnia cum fidelibus irrogantur, duntaxat qui boni aemulatores sunt, et hoc secundum scientiam nequaquam eis nocere possunt, sed palmam magis patientiae aequanimiter tolerantibus afferunt, et e contra illis qui irrogant poenam accumulando aeternam plurimum noceat. Si quis autem hujusmodi adversis victus deficit, non huic ille qui malum intulit, sed ipsi sibi qui hoc patienter ferre recusavit nocuit. 110.0344B| Sed et si quid patimini propter justitiam, beati eritis. Non solum, inquit, nihil vobis nocet, qui bonum facientibus mala irrogat, sed etiam cum vos propter bona quae exsecratur hostis insequitur, causam vobis majoris beatitudinis praestat, cum patientiae vestrae vires exercet, juxta illud Evangelicum: Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam. Dominum autem Christum sanctificate in cordibus vestris. Quid est Dominum sanctificare in cordibus nostris, nisi sanctitatem ejus, quam sit incomprehensibilis gloriae, intimo cordis affectu intueri, quantam in se sperantibus vincendi fortitudinem dare valet, cujus inaestimabilis sanctitas fulget. Qui cum Patre et Spiritu sancto, vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CVI. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore, cum turbae irruerent ad Jesum, ut audirent verbum Dei, et ipse stabat secus stagnum Genesareth. Stagnum Genesareth idem dicunt esse quod mare Galilaeae et mare Tiberiadis. Sed mare Galilaeae ab adjacente provincia dictum, mare Tiberiadis a proxima civitate, quae olim Cennerech vocata, sed ab Herode tetrarcha, instaurata in honorem Tiberii Caesaris, Tiberias est appellata. Porro Genezar a laci ipsius natura, qui a crispantibus aquis de ipso sibi excitare auram perhibetur, Graeco vocabulo quasi generans sibi auram dicitur. 110.0344D| Et vidit duas naves stantes secus stagnum. Duae naves secus stagnum positae circumcisionem et praeputium figurant, quas bene Jesus vidisse perhibetur, quia in utroque populo novit Dominus qui sunt ejus, eorumque cor a fluctibus saeculi hujus ad futurae vitae tranquillitatem, quasi ad soliditatem littoris videndo, hoc est, misericorditer visitando provehit. Piscatores autem descenderant et lavabant retia. Piscatores sunt Ecclesiae doctores qui rete fidei comprehensos, et de profundo ad lumen elatos, quasi pisces littori, sic terrae viventium advehunt, quasi quaedam retia piscantium sunt complexae praedicantium dictiones, quae eos quos coeperint in fide non amittant. Unde et retia quasi retinentia sunt vocata, 110.0345A| sed haec retia modo laxantur in capturam, modo lota plicantur, quia non omne tempus est habile doctrinae, sed nunc exercenda lingua doctori, nunc suimet cura gerenda. Ascendens autem in unam navim, quae erat Simonis, rogavit eum a terra reducere pusillum. Et sedens docebat de navicula turbas. Navis Simonis est Ecclesia primitiva, de qua Paulus ait: Qui enim operatus est Petro in apostolatu circumcisionis, operatus est et mihi inter gentes, bene una dicta, quia multitudinis credentium erat cor unum et anima una. De qua docebat turbas, quia de auctoritate Ecclesiae usque hodie gentes docet. Ut cessavit autem loqui, dixit ad Simonem: Duc in altum, et laxate retia vestra in capturam. Quod primo 110.0345B| rogavit Simonem navim a terra reducere pusillum, significat vel temperate utendum verbo ad turbas, ut nec terrena eis praecipiantur, nec sic a terrenis in profunda sacramentorum recedatur, ut ea penitus non intelligant, vel prius in proximis regionibus gentibus praedicandum, ut qui dicit item Petro, duc in altum et laxate retia vestra in capturam, ad remotiores gentes quibus postea praedicatum est, pertineat. Et respondens Simon dixit illi: Praeceptor, per totam noctem laborantes nihil cepimus, in verbo autem tuo laxabo rete. Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laborant qui aedificant eam. Nisi Dominus cor illustraverit auditorum, doctor in nocte laborat. Nisi in verbo supernae gratiae laxata fuerint instrumenta 110.0345C| disputationum, frustra vocis suae praedicator jaculum mittet, quia fides populorum non sapientia verbi compositi, sed divinae vocationis munere praevenit. Et cum hoc fecissent, concluserunt piscium multitudinem copiosam, rumpebatur autem rete eorum. Prae multitudine piscium rete rumpebatur, quia nunc a confessione fidei etiam cum electis reprobi tanti intrant, qui ipsam quoque Ecclesiam, haeresibus scindant. Rumpitur autem rete, sed non labitur piscis, quia suos Dominus etiam inter persequentium scandala servat. Et annuerunt sociis qui erant in alia navi, ut venirent et adjuvarent eos. Alia navis, ut praediximus, est Ecclesia de gentibus, quae et ipsa non sufficiente una navicula piscibus impletur electis, quia novit Dominus 110.0345D| qui sunt ejus, et apud ipsum certus est suorum numerus electorum. Dumque tot in Judaea credituros non invenit, quot ad fidem vitamque praedestinatos novit aeternam, quasi aliae navis receptacula piscibus quaerens suis, corda quoque gentium fidei gratia replet, et bene rupto reti socia navis advocatur, quoniam ante Judas proditor, ante Simon magus pisces nequissimi capti sunt, ante Ananias et Saphira rete fidei subdole tentabant ingredi, ante ut Joannes testatur, multi discipulorum ejus abierunt retro, etiam non cum illo ambulabant, ac deinde Barnabas et Paulus ad gentium sunt apostolatum segregati. Et venerunt et impleverunt ambas naviculas, ita ut mergerentur. Harum impletio navium usque in finem 110.0346A| saeculi crescet. Sed quod impletae merguntur, hoc est, in submersionem premuntur, non enim submersa, sed sunt periclitata, Apostolus exponit dicens: In novissimis diebus erunt tempora periculosa, et erunt homines seipsos amantes, etc. Nam mergi navis, est homines in saeculum ex quo elati per fidem fuerant morum pravitate relabi, quale et ipse Petrus adhuc in infirmitate positus hoc loco demonstrat. Unde sequitur. Quod cum videret Simon Petrus, procidit ad genua Jesu, dicens: Exi a me, quia homo peccator sum, Domine. Quia carnales quique in Ecclesia regimen spiritualium in quibus maxime Christi persona eminet, a se quodammodo repellunt. Non enim hac voce linguae, dicunt bonis ministris Dei ut eos a se repellant, 110.0346B| sed voce morum et actuum suorum suadent a se recedi. Ne per bonos regantur et eo vehementius quo deferant eis honores, et tamen factis suis a se recedere admonent, ut honorificentiam eorum significaverit Petrus cadens ad pedes Domini. Mores autem in eo, quod ait: Exi a me, Domine, quia peccator homo sum, quod tamen quia non fecit Dominus, non enim recessit ab eis, sed eos subductis navibus ad littus perduxit, significat in bonis et spiritalibus viris, non esse oportere hanc voluntatem ut peccatis turbarum commoti, quo quasi securius tranquilliusque vivant, munus ecclesiasticum deserant. Et ait ad Simonem Jesus, Noli timere. Confortat Dominus timorem carnalium animosque fragilium consolando erigit, ne quis vel de suae conscientia 110.0346C| culpae tremens vel de aliorum innocentia stupens, sanctitatis iter formidet aggredi, quod autem sequitur. Ex hoc jam homines eris capiens, ad ipsum Petrum specialiter pertinet. Exponit ei Dominus quid haec captura piscium significet, quod videlicet ipse, sicut nunc per retia pisces, sic aliquando per verba sit capturus homines, totusque facti hujus ordo quid in Ecclesia, cujus ipse typum tenet, quotidie geratur ostendat. Quod vero subjungitur, Et subductis ad terram navibus relictis omnibus secuti sunt eum, potest significare finem temporis quod ab hujus mundi salo qui Christo inhaeserint penitus recessuri sint. Sciendum est autem hanc eamdem non esse lectionem, qua Matthaeus et Marcus binos 110.0346D| de naviculis piscatores primo Petrum et Andream, deinde filios Zebedaei a Domino narrant esse vocatos. Non enim eos Lucas nunc a Domino vocatos, sed tantum Petro fuisse praedictum quod homines esset capturus insinuat. Nam et post resurrectionem Domini legimus eos esse piscatos. Unde datur intelligi eos ad capturam piscium ex more remeasse, ut postea fieret quod Matthaeus et Marcus narrant, quando eos binos vocavit. Tunc etsi non subductis ad terram navibus, tanquam cura redeundi, sed ita eum secuti sunt, tanquam vocantem ac jubentem ut sequerentur, postea vero fide recta imbuti et doctrina Salvatoris sui pleniter instructi, firmiter et stabiliter apud suum permanserunt Dominum et magistrum, cujus 110.0347A| gratia ad vitam perducti sunt aeternam, et ibi sum ipso regnabunt in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CVII. IN VIGILIA SANCTI PETRI APOSTOLI. Lectio Actuum apostolorum. In diebus illis Petrus et Joannes ascendebant in templum ad horam orationis nonum. etc. In lectione Actuum apostolorum quae nunc ob memoriam beatorum apostolorum lecta est, quorum nos hodie natalitia venerando praevenimus, audistis charissimi nobis, Petrus, inquit, et Joannes ascendebant in templum ad horam orationis nonam. Apostoli hora nona templum ingressi, primo claudum, deinde debilem sanabant, deinde ad vesperam usque laborantes, multa hominum millia verbo fidei imbuebant. 110.0347B| Hoc et in ipso suo actu figuraliter se agere demonstrabant, quia Dominus noster appropinquante mundi fine in hunc mundum ad salvandos omnes sibi credentes venerat, et apostolos suos quasi ad ipsam vesperam mundi per totum orbem ad multitudinem hominum docendam direxit. Et quidam vir qui erat claudus ex utero matris suae, bajulabatur: quem ponebant quotidie ad portam templi quae dicitur Speciosa, ut peteret eleemosynam ab introeuntibus in templum. Hunc cum vidisset Petrus cum Joanne dixit: respice. At ille respexit in eos, sperans se aliquid accepturum ab eis, ait autem Petrus: Argentum et aurum non habeo, sed quod habeo, do tibi: in nomine Jesu Christi Nazareni surge et ambula. 110.0347C| Qui confestim surrexit. In claudo isto si consideremus mystica sacramenta cognoscimus praeostensa, Per Speciosam portam templi ubi iste claudus sanabatur, evangelicam possumus intelligere praedicationem, per quam templum Dei, id est Christi Ecclesia spiritali pulchritudine decoratur. In qua qui mente debiles per infidelitatem et ignorantiam nominis Christi simul et anima claudi sunt, remedium salutis accipiunt per evangelicam Christi praedicationem. Denique Speciosa illa porta templi, quam diximus evangelicam praedicationem intelligi, claudum suscipit, id est incredulos, et integrum reddit, dum ad perpetuam sanitatem animae illos commovendo, exhortando et docendo perducit: sicut claudus iste cum esset ad Speciosam portam templi respiciens in 110.0347D| Petrum et Joannem accepit sanitatem, ita et nos claudi antequam veniremus ad agnitionem Christi, vere claudi eramus, quia in via justitiae claudicabamus. Claudicabamus autem non corporis gressu, sed internae mentis excessu. Qui enim alienus est a via justitiae, a via veritatis, id est a fide et agnitione Christi Filii Dei vivi, hic quamvis rectos pedes corporis habeat, totus claudus est, quia mente et anima claudicat, iter enim fidei ac veritatis in obeditione praeceptorum Christi, non gestibus tantum corporis inceditur, sed gestibus mentis internae. Unde non dubium est, quia dudum claudicabamus a via justitiae, cum veram viam salutis ac vitae Christum Dominum nostrum nesciebamus. Sed postquam 110.0348A| venimus ad Speciosam portam templi, ut praediximus, verbum vitae audiendo, intelligendo simul et operando, et ad apostolos, id est ad eorum exempla, per illorum sanctorum successorum praedicationem fide respeximus, tunc stabiliti et confirmati sunt gressus mentis nostrae, ut jam non claudicaremus amplius in via iniquitatis, sed rectis bonorum operum gressibus per iter justitiae ambulemus. Et apprehensa Petrus manu dextra claudi, allevavit eum. Bene quem verbo erexit etiam dextra confortat, quia sermo docentis, in corde audientis minus valet, si non etiam propriae actionis commendetur exemplis. Et exiliens stetit, et ambulabat, et intravit cum illis in templum. Ordo perfectionis est egregius, primo 110.0348B| illum resurgere qui jacuerat, deinde iter arripere bonae operationis, et sic aeterni regni januam simul cum sanctis apostolis intrare. Ideo, fratres charissimi, quotiescunque beatissimorum apostolorum memoriam celebramus, praetermissis omnibus saeculi actibus sine aliqua dilatione profectu bonorum operum currere debemus, et reddere illis in Dei laudibus honorificentiam debitam; qui nobis aeternam salutem per effusionem sui sanguinis pepererunt, qui tantam hostiam in semetipsis pro nostra propitiatione Domino obtulerunt. Praesertim cum ipse Dominus dixit ad illos: Qui vos honorat, me honorat, et qui vos spernit, me spernit. Quisquis ergo debita veneratione honorat apostolos et martyres Christi, Christum honorat, quem diligit, et cum ipsis sanctis 110.0348C| apostolis atque martyribus, simulque cum omnibus sanctis aeternae beatitudinis praemia consequetur, largiente Domino nostro Jesu Christo, cui est honor et gloria per immortalia saecula. Amen. HOMILIA CVIII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore, dixit Jesus Petro: Simon Joannis, diligis me plus his? Dicit ei: Etiam, Domine, tu scis quia amo te. Virtutem nobis perfectam dilectionis praesens Domini nostri interrogatio ostendit, perfecta enim dilectio est, qua Dominum ex toto corde, tota anima, tota virtute, proximum autem tanquam nos ipsos diligere jubemur, et neutra harum dilectio sine altera 110.0348D| valet esse perfecta, quia nec Deus vere sine proximo, nec sine Deo vere potest proximus amari. Dicit ei: Pasce agnos meos. Ac si aperte diceret, haec sola et vera est probatio integri in Domino amoris, si erga fratres studueris cum sollicitudine exercere labores. Nam quicunque fratri opus pietatis, quod valet, impendere negligit, minus juste se conditorem diligere ostendit, cujus mandata in sustentanda proximi necessitate contemnit. Dicit ei iterum: Simon Joannis, amas me? Ait illi: Etiam, Domine, tu scis quia amo te. Simon namque obediens, Joannes dicitur Dei gratia, et propterea recte primus apostolorum cum de amore suo requiritur Simon Joannis, id est obediens Dei gratia vocatur, 110.0349A| ut liquido cunctis ostendatur, hoc quod majore prae caeteris obedientia Domini jussis obsequitur, quod ardentiori illum charitate amplectitur, non humani meriti, sed muneris esse divini. Cauta ac temperata et simplici voce ait: Domine, tu scis quia amo te. Quod est aperte dicere, scio quidem quia ipse te, ut tu melius nosti, integro corde diligo, qualiter vero te alii diligant mihi quidem ignotum, sed tibi sunt omnia nota. Contristatus est Petrus quia dixit ei tertio, Amas me? et dicit ei: Domine, tu omnia nosti, tu scis quia amo te. Dicit ei: Pasce agnos meos. Provida autem pietate Dominus tertio Petrum an se diligat interrogat, ut ipsa trina confessione vincula quae illum ter negando ligarunt, absolvat. Et quoties territus ejus 110.0349B| passione se illum nosse negaverat, toties ejus resurrectione recreatus, quod illum toto amet corde, testatur. Sed hoc pastori est fixo corde tenendum, ut eos quibus praeest, non quasi suos proprios, sed ut Domini sui gregem tractare meminerit, juxta illud quod Petro dicitur: si diligis me, pasce oves meas. Meas, inquit, non tuas; meas tibi oves commendatas scito, et has quasi meas regere, si me perfecte amas, recole, ut meam videlicet in eis gloriam, meum dominium, mea non tua propria quaeras. Dilectio ampliorem quam amor retinet qualitatem, et ideo dicente Domino: Simon Joannis, diligis me, non ausus est Petrus fateri dilectionis se habere mensuram, sed humiliter se profitetur amare. Superior enim amori dilectio reperitur. Denique tertia appellatione Dominus 110.0349C| interrogans Petrum, quia non sicut prioribus vicibus duabus dixerat, diligis, sed amas me, contristatus est Petrus, cur et in tertia interrogatione non dixerit diligis me, sed amas me, velut non jam de sublimi ordine dilectionis, sed de inferiore amoris gratia percunctatus. Amen, amen dico tibi: cum esses junior cingebas te, et ambulabas ubi volebas; cum autem senueris, extendes manus tuas et alius te cinget, et ducet quo tu non vis. Ac si patenter dicat quanta me charitate diligis; hinc aliquando probabis cum pro parvulorum meorum vita usque ad mortem certando perveneris. Et ut illi in corpore possint et mente salvari ipse tormenta corporis omnia quae adversarium infligere libet, forti mentis constantia tolerabis, in extensione 110.0349D| enim manuum positionem membrorum ejus qui cruci erat aptandus insinuat. In cinctione alterius, impositionem vinculorum quibus a persecutore erat arcendus exprimit. In ductu quo nollet, ipsam mortis ac passionis acerbitatem indicat, quam corporalis ejus infirmitas horrebat: cujus animi infirmitas spiritalis etiam adversa pro Domino laetabatur cuncta sufferre: non enim voluntatem suam, sed voluntatem quaerebat ejus qui misit eum Christi. Hoc autem dixit, significans qua morte clarificaturus esset Deum. Clarificavit quippe Petrus morte sua Deum, quando hoc judicio, quantum Deus esset colendus amandusque monstravit, dum ipse data optione mallet crucis subire tormentum quam a coelestis 110.0350A| verbi praedicatione cessare. Quem ut nos imitemur faciat ille qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CIX. IN NATALI SANCTI PETRI. Lectio Actuum apostolorum. In diebus illis, misit Herodes rex manus ut affligeret quosdam de Ecclesia, etc. Hunc Herodem Claudii anno . . . . sui vero regni 70, ab Angelo percussum narrat historia. Occidit autem Jacobum fratrem Joannis gladio. De hoc Jacobo Clemens Alexandrinus historiam quamdam dignam memoria refert: Et is, inquit, qui obtulerat judici ad martyrium Jacobum scilicet motus etiam 110.0350B| ipse confessus est se esse Christianum. Ducti autem sunt ambo pariter ad supplicium, et cum ducerentur in via rogavit Jacobum dari sibi remissionem. At ille parumper deliberans, pax tibi, inquit, et osculatus est eum, et ita ambo simul capite plexi sunt. Videns autem quia placeret Judaeis, apposuit apprehendere Petrum. Quem cum apprehendisset misit in carcerem, etc. Quemadmodum sanctus Petrus missus sit in carcerem ligatus duabus catenis, et traditus quatuor quaternionibus militum, et quemadmodum inde liberatus sit per angelum Domini, audivit per ordinem dilectio vestra. Missus ergo in carcerem est sanctus Petrus causa nominis Christi, sed poenam carceris horrere non poterat, qui ipse in carcere templum Dei erat. Ligatus erat duabus catenis, sed 110.0350C| catenas criminum in ipso carcere a credentibus detrahebat. Custodiebatur a quatuor quaternionibus militum, id est a sedecim, sicut enim centurio centum, ita quaternio IV sub se milites habet: sed sub ipsa custodia quatuor Evangelia ad fidem venientibus insinuabat. Nec humanam custodiam poterat timere, qui divina custodia servabatur. Cum ergo diligenter Petrus custodiretur in carcere a quatuor quaternionibus militum, ligatus duabus catenis, venit angelus Domini ad eum, ut audivit dilectio vestra, et aperuit ei januas carceris, et ait ei: Surge et tolle vestimentum tuum, et operi te, et calcea te calceamento, et veni, sequere me; at ille surgens sequebatur eum. Et cum venisset ad portam ferream cum angelo, statim ab se eadem porta aperta 110.0350D| est eis. Nec mirum sane, si sancto Petro porta ferrea sponte aperta est: qui portas jam infernorum in potestate acceperat, dicente Domino ad eum: Tu es Petrus et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae inferorum non praevalebunt ei. Et quaecunque ligaveris super terram, erunt ligata et in coelo, et quaecunque solveris super terram erunt soluta et in coelo. Ille ergo sancto Petro portam ferream aperuit qui portas inferni patefecit. Ille de morte Petrum eripuit, qui mortem ipsam devicit. Sed quod tunc circa sanctum Petrum secundum litteram gestum est, circa nos quoque mystice geri cognoscimus si fidem Petri sequamur. Sumus enim et nos in hoc mundo velut in carcere constituti. Si ergo a Deo visitari 110.0351A| meremur, mittitur ad nos angelus Dei, et dicit ad unumquemque nostrum: Praecinge te et calcea te calceamentis tuis et operi te vestimento tuo et sequere me. Praecingimus enim nos, si lumbos corporis nostri pudicitiae cingulo circumdamus, dicente Apostolo: Sint lumbi vestri in castitate. Calceamus et pedes nostros, si gressus vitae nostrae praeceptis evangelicis ac fidei muniamus, ut securi spinas peccatorum et iniquitatis tribulos conculcemus. Operimus et nos vestimento nostro, si vestem illam nuptialem, id est gratiam baptismi integram conservamus in nobis. Si haec itaque fideliter impleamus, statim cadent catenae de manibus nostris, id est catenae peccatorum, quibus constricti et colligati secundum animam tenebamur. Sed nec aliter de carcere, id est de 110.0351B| mundi hujus errore evadere possumus, nisi a Domino per angelum visitemur. Aperietur nobis porta ferrea, id est porta mortis, et poena quam Filius Dei passionis suae virtute comminuit. Et tunc venimus ad domum Mariae ad Ecclesiam Christi, ubi Maria mater Domini habitat, et illic occurrit nobis puella nomine Hrode. Convenienter autem hujusmodi nomen Hrode salutis nostrae mysterium est. Hrode enim secundum litteram Graecam rosa nuncupatur. Venientibus ergo nobis ad domum Mariae Hrode occurrit, id est congregatio sanctorum quae sanguine martyrum glorioso velut rosa pretiosa refulget in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti gratia baptismi traditur, per quam emundamur ab omni sorde peccati, ut mundi efficiamur. Quia ergo tantam circa nos Dei misericordiam 110.0351C| recognoscimus, ut indigni ad tantam ejus gratiam vocaremur pie ac juste in conspectu ejus vivere et conversari debemus, ut in adventu ejus gloriae non cum immundis et impiis poenas, sed cum sanctis et electis ejus promissa regni coelestis et remunerationem vitae perpetuae consequamur, per Dominum nostrum Jesum Christum, qui cum Deo Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in vera unitate Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CX. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore venit Jesus in partes Caesareae Philippi. Philippus iste est frater Herodis, de quo supra 110.0351D| diximus, tetrarcha Itureae et Trachonitidis regionum, qui in honorem Tiberii Caesaris Caesaream, quae nunc Paneas dicitur, appellavit, et est in provincia Phoenicis. Et interrogabat discipulos suos dicens: Quem dicunt homines esse filium hominis? Non dixit, quem me dicunt esse homines, sed filium hominis, ne jactanter de se quaerere videretur. Et nota quod ubicunque scriptum est in Veteri Testamento filius hominis, in Hebraeo positum sit filius Adam? illudque quod in psalmo legimus: Filii hominum, usquequo gravi corde? In Hebraeo dicitur, filii Adam. Pulchre autem interrogat, quem dicunt esse homines filium hominis, quia qui de filio hominis loquuntur, homines sunt, 110.0352A| qui vero divinitatem ejus intelligunt, non homines, sed dii appellantur. At illi dixerunt: Alii Joannem Baptistam, alii Eliam, alii vero Jeremiam, aut unum ex prophetis. Miror quosdam interpretes causas errorum inquirere singulorum et disputationem longissimam texere, quare Dominum nostrum Jesum Christum, alii Joannem putaverunt, alii Eliam, alii Jeremiam, aut unum ex prophetis, cum sic errare potuerint in Elia et Jeremia, quomodo Herodes erravit in Joanne dicens: quem ego decollavi Joannem ipse surrexit a mortuis, et virtutes operantur in illo. Vos autem quem me esse dicitis? Respondit Simon Petrus: Tu es Christus Filius Dei vivi. Prudens lector, attende quod ex consequentibus textuque sermonis 110.0352B| apostoli nequaquam homines, sed dii appellentur. Cum enim dixisset, Quem dicunt homines esse filium hominis? subjecit, Vos autem quem me esse dicitis? illis quia homines sunt humana opinantibus, vos qui dii estis, quem me existimatis? Petrus ex persona omnium apostolorum profitetur, tu es Christus Filius Dei vivi. Deum vivum appellat, ad comparationem deorum eorum qui putantur dii, sed mortui sunt, Saturnum, Jovem, Cererem, Liberum et caetera idolorum portenta significans. Respondens Jesus, dixit ei: Beatus es, Simon Barjona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus qui est in coelis. Quod caro et sanguis revelare non potuit, id est, doctrina humana, Spiritus sancti gratia revelatum est. Ergo ex confessione sortitur 110.0352C| vocabulum, quod revelationem ex Spiritu sancto habeat, cujus et filius appellandus sit, siquidem Barjona in lingua nostra sonat filius columbae. Alii simpliciter accipiunt quod Simon, id est, Petrus filius sit Joannis juxta alterius loci interrogationem: Simon Joannis, diligis me? Qui respondit: Domine, tu scis; et volunt scriptorum vitio depravatum ut pro Barjoanna, hoc est, filius Joannis, Barjona scriptum sit una detracta syllaba. Joanna autem interpretatur Domini gratia. Utrumque autem nomen mystice intelligi potest, quod et columba Spiritum sanctum, et gratia Dei donum significet spiritale. Illud quoque quod ait, quia caro et sanguis non revelavit tibi, apostolicae narrationi comparatur in qua ait, continuo non acquievi carni et sanguini, 110.0352D| carnem ibi et sanguinem Judaeos et Pharisaeos volens intelligi, ut hoc quoque sub alio sensu demonstretur quod ei non per doctrinam Pharisaeorum, sed per Dei gratiam Christus Dei Filius revelatus sit. Et ego dico tibi. Quid est quod ait, Et ego dico tibi, quia tu dixisti, tu es Christus Filius Dei vivi, et ego tibi non sermone casso et nullum habente opus, sed dico tibi, quia meum dixisse, fecisse est. Quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam. Sicut ipse lumen apostolis donavit, ut lumen mundi appellentur, et caetera quae ex Domino sortiti sunt vocabula sunt, ita et Simon 110.0353A| qui credebat petram Christum, Petri largitus est nomen. Hoc secundum metaphoram petrae recte dicitur ei, aedificabo Ecclesiam meam super te, sive super hanc petram, id est, super illum quem modo confessus es dicens: Tu es Christus Filius Dei vivi: sive super hanc petram, super confessionem Petri. Et portae inferi non praevalebunt adversus eam. Ego portas inferi vitia reor, atque peccata, vel certe haereticorum doctrinas, per quas illecti homines ducuntur ad tartarum. Nemo itaque putet de morte dici, quod apostoli conditioni mortis subjecti non fuerint, quorum martyria videt coruscare. Et tibi dabo claves regni coelorum, et quodcunque ligaveris super terram, erit ligatum et in coelis, et 110.0353B| quodcunque solveris super terram, erit solutum et in coelis. Istum locum episcopi et presbyteri non intelligentes aliquid sibi de Pharisaeorum assumunt supercilio, ut vel damnent innocentes, et solvere se noxios arbitrentur, cum apud Deum non sententia sacerdotum, sed eorum vita quaeratur. Legimus in Levitico de leprosis, ubi jubentur ut ostendant se sacerdotibus, et si lepram habuerint, tunc a sacerdote immundi fiant, non quod sacerdotes leprosos faciant et immundos, sed quod habeant notitiam leprosi et non leprosi, et possint discernere qui mundus, quive immundus sit. Quomodo ergo ibi leprosum sacerdos immundum facit, sic et hic alligat vel solvit episcopus et presbyter, non eos qui insontes sunt vel noxii, sed pro officio suo, 110.0353C| cum peccatorum audierit varietates, scit qui ligandus sit, qui solvendus. Omni igitur electorum Ecclesiae juxta modum culparum poenitentis ligandi ac solvendi datur auctoritas, sed ideo beatus Petrus, qui Christum vera fide confessus, vero est amore secutus, specialiter claves regni coelorum et principatum judiciariae potestatis accipit, ut omnes per orbem credentes intelligant, quia quicunque ab unitate fidei vel societatis illius quolibet modo semetipsos segregant, tales nec vinculis peccatorum absolvi, nec januam possint regni coelestis ingredi, unde nos necesse est tota intentione, fratres charissimi, et fidei quam docuit sacramenta discere, et congruentia fidei opera demonstrare. Necesse est omni vigilantia multiplices subtilesque portarum 110.0353D| inferi cavere insidias, quatenus juxta Psalmistae vocem de his adjuvante Domino eripi, atque ad annuntiandas ejus laudes, portas filiae Sion, hoc est, gaudia mereamur supernae civitatis intrare. Nec sufficere nobis ad salutem arbitremur si turbis negligentium, vel quorumlibet indoctorum fide vel actibus adaequemur, quibus in litteris sacris unica est credendi pariter et vivendi regula praescripta, sed quotiescunque nobis errantium ingeruntur exempla, nos confestim avertentes oculos mentis nostrae, ne videant vanitatem, magis quid veritas ipsa decernat sedulo corde scrutemur sequentes exemplum beati Petri, qui spretis errantium sectis, verae fidei arcanum quod cognoverat 110.0354A| indubia oris confessione protulit, inseparabili cordis cura servavit. Sicque fiet ut nobis supra petram fidei aurum, argentum, lapides pretiosos, hoc est, perfecta virtutum opera construentibus nihil tribulationum ignis detrimenti afferat, nihil tentationum turbines praevaleant, quia potius adversitatibus probati, accipiemus coronam vitae, quam ille nobis ante saecula promisit, qui vivit et regnat cum Patre in unitate Spiritus sancti, Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXI. IN NATALI SANCTI PAULI. Lectio Actuum apostolorum. In diebus illis: Saulus adhuc spirans minarum et caedis in discipulos Domini, etc. Praesens lectio 110.0354B| Actuum apostolorum pronuntiat, fratres charissimi, quomodo apostolus Paulus, cujus singularem hodie festivitatem colimus, ex persecutore Christianorum, praedicator et doctor factus est Christianorum. Christus enim occidit in eo saevitiam et reviviscere fecit in eo mansuetudinem veram: impleta est enim in eo prophetia beati patriarchae Jacob qui cum Benjamin filium suum benediceret ait: Benjamin lupus rapax mane comedit praedam, et vespere dividet spolia. Qui enim nunc Paulus post conversionem dictus est, antea cum in impietate exsisteret Saulus vocabatur, quia cum commutavit opera mutavit et nomen. Erat enim de tribu Benjamin, eratque lupus mane, id est, primo persecutor Christianorum, vespere, id est postea, per 110.0354C| Christi gratiam mutatus, divisit spolia, id est, gentibus mirifice evangelica sacramenta divisit. Audiamus eum mane comedentem praedam; Saulus adhuc spirans minarum et caedis in discipulos Domini, petit et accepit epistolas a principibus sacerdotum in Damascum ubi jam magna pars fidelium erat, ut quoscunque inveniret hujus vitae viros ac mulieres, in Christum credentes, vinctos adduceret in Jerusalem ad martyrium. Et dum iter faceret, contigit ut appropinquaret Damasco, et subito circumfulsit eum lux de coelo, et cadens in terram audivit vocem dicentem sibi. Saule, Saule, quid me persequeris? Quia quod uni ex fidelibus meis persequendo feceris, me hoc scito passurum. Quid frustra insanis contra nomen 110.0354D| meum, quia jam olim omnium Judaeorum manibus occidisti martyrem meum Stephanum? Olim quidem debui perdere te, sed Stephanus meus oravit pro te. Et ille: Quis es, Domine? Et Dominus ad illum: Ego sum Jesus Nazarenus, quem tu persequeris infidelis, sed surge et ingredere civitatem, ibi dicetur tibi quid te oporteat facere. Et surgens nihil videbat, et ita erat tribus diebus non videns, et non manducavit neque bibit. Ad hoc carnale istud lumen aliquod temporis perdidit, ut spiritale veracius per hanc poenam percipere posset. Et hoc ideo triduo perdidit, quia Dominum non crediderat tertia die rerurrexisse. Ananias quidam discipulus Christi erat 110.0355A| Damasco. Cui dixit Dominus: Surge, vade in vicum qui dicitur Rectus, et quaere Saulum, et accede ad eum, et signa cum charactere meo, multa enim patietur pro nomine meo. Et ille: Domine, audivi de viro hoc, quanta mala fecerit sanctis tuis; ait illi Dominus: Vade, quoniam vas electionis est mihi, ut portet nomen meum in gentibus coram regibus et principibus terrae. Ideo enim prostrata est in eo superbia, ut erigatur humilitas, et devotio obsequii. Prostrata sunt in eo jam vitia, ut sanctitas erigatur. Venit ergo Ananias, baptizavit Saulum impium, et fecit nobis Paulum praedicatorem pium; baptizavit lupum et fecit agnum, postque coepimus habere eum praedicatorem, quem habuimus antea persecutorem; ecce quomodo vespere divisit spolia. Coepit 110.0355B| enim ubique statim praedicare Christum contra quem antea fortiter expugnavit; nunc patiebatur Paulus quod fecerat Saulus; Saulus lapidavit Stephanum, Paulus lapidatus est propter Christum; Saulus Christianos virgis cecidit, Paulus pro Christo quinquies quadragenas una minus ideo accepit, ut iterum caederetur pro Christo. Nam omnia quae antea fidelibus irrogarat supplicia, multo majora ipse passus est pro Christo tormenta. Si consideremus, dilectissimi nobis: via nostra Christus est. Christum attendite, pati venit, sed glorificari; contemni, sed etiam exaltari; mori, sed etiam resurgere. Ista cogitantes, fratres charissimi, non desperemus, quia etsi peccatores sumus, magnum medicum habemus. Ipsum medicum audite, Non veni 110.0355C| vocare justos, sed peccatores ad poenitentiam. Utilitas autem rei gestae hujus haec est: Apostolus ipse commemorat in epistolis suis, dicit enim, ad hoc sibi datam veniam omnium peccatorum suorum, ut nemo de se desperet, qui fuerit in magnis peccatis involutus, et in magnis sceleribus irretitus, quasi veniam non sit accepturus, si conversus fuerit ad eum, qui pendens in cruce, pro persecutoribus suis oravit, dicens: Pater, ignosce illis, quia nesciunt quid faciunt. Factus ille ex persecutore est praedicator et doctor Gentium, qui prius, inquit, fui blasphemus, et persecutor, et injuriosus. Vides meritum, poena debetur. Ergo poena non redditur, sed misericordiam pro poena consequitur. Gratia enim salvi efficimur de peccatis nostris, largiente 110.0355D| ipso Domino nostro, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore, respondens Simon Petrus, dixit ad Jesum: Ecce nos reliquimus omnia et seculi sumus te, quid ergo erit nobis, etc. Tunc respondens Petrus dixit: Ecce nos reliquimus omnia et secuti sumus te, quid ergo erit nobis? Grandis fiducia! Petrus piscator erat, dives non fuerat, cibos manu et arte quaerebat, et tamen loquitur confidenter, reliquimus omnia. Et quia non sufficit tantum relinquere, jungit quod perfectum est, et 110.0356A| secuti sumus te, fecimus quod jussisti, quid igitur nobis dabis praemii? Jesus autem dixit illis: Amen dico vobis, quod vos qui secuti estis me, in regeneratione, cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae, sedebitis et vos super sedes duodecim judicantes duodecim tribus Israel. Non dixit, qui reliquistis omnia, hoc enim et Socrates fecit philosophus, et multi alii divitias contempserunt; sed qui secuti estis me, quod proprie apostolorum est atque credentium; in regeneratione cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae, quando ex mortuis de corruptione resurgent incorrupti, sedebitis et vos in soliis judicantium condemnantes duodecim tribus Israel, quia vobis credentibus illi credere noluerunt. Hic discimus cum 110.0356B| discipulis suis judicaturum Jesum; unde et alibi Judaeis dixit: Si ego in Belzebub ejicio demonia, filii vestri in quo ejiciunt? Ideo ipsi judices erunt vestri. Nec quoniam super duodecim sedes sessuros esse ait, duodecim solos homines cum illo judicaturos putare deberemus: duodenario quippe numero universa quaedam significata est judicantium multitudo propter duas partes numeri septenarii, quo significatur plerumque universitas; quae duae partes, id est, tria et quatuor, altera per alteram partem multiplicatae duodecim faciunt. Nam et quatuor ter et tria quater duodecim sunt, et signa alia hujus duodenarii numeri quae ad hoc valeat ratio reperit. Alioquin quoniam in locum Judae traditoris apostolum Matthiam legimus ordinatum, 110.0356C| apostolus Paulus, qui plus omnibus illis laboravit, ubi ad judicandum sedeat non habebit, qui profecto cum aliis sanctis ad numerum judicum se pertinere demonstrat, cum dicit: Nescitis quia angelos judicabimus? De ipsis quoque judicandis in hoc numero duodenario similis causa est. Non enim quia dictum est, judicantes duodecim tribus Israel, tribus Levi, quae tertia decima est ab eis judicanda non erit, aut solum illum populum, non etiam gentes caeteras judicabunt. Quod autem ait, in regeneratione, procul dubio mortuorum resurrectionem nomine voluit regenerationis intelligi, sic enim caro nostra regenerabitur per incorruptionem, quemadmodum est anima nostra regenerata per fidem. 110.0356D| Et omnis qui reliquerit domum, vel fratres, aut sorores, aut patrem, aut matrem, aut uxorem, aut filios, aut agros, propter nomen meum, centuplum accipiet et vitam aeternam possidebit. Multi autem erunt primi novissimi et novissimi primi. Locus iste cum illa sententia congruit in qua Salvator loquitur, non veni pacem mittere, sed gladium, veni quippe separare hominem a patre suo et matrem a filia, et nurum a socru, et inimici hominis domestici ejus. Qui ergo propter fidem Christi et praedicationem Evangelii omnes affectus contempserint, atque divitias et saeculi voluptates, isti centuplum recipient et vitam aeternam possidebunt. Ex occasione hujus sententiae quidam introducunt mille 110.0357A| annos post resurrectionem dicentes, nobis tunc centuplum omnium rerum quas dimisimus et vitam aeternam esse reddendam, non intelligentes quod si in caeteris digna sit repromissio, in uxoribus appareat turpitudo, ut qui unam pro Domino dimiserit centum recipiat in futuro. Sensus igitur iste est: qui carnalia pro Salvatore dimiserit, spiritalia recipiet, quae comparatione et merito sui ita erunt, quasi parvo numero centenarius numerus comparetur. Unde dicit et Apostolus, qui unam tantum domum et unius provinciae parvos agros dimiserat, quasi nihil habentes et omnia possidentes. Qui enim Deum propitium habet, et illi rite servierit, nullius rei quae ad salutem pertinet penuriam sustinebit, sed per ipsum in hoc saeculo solatium congruum 110.0357B| habet, et in futura vita gaudium possidebit aeternum per Jesum Christum Dominum nostrum, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXIII. HEBDOMADA VII POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae Pauli ad Romanos. Fratres, quicunque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus. Consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem, etc. Audistis, fratres charissimi, in lectione praesenti dicentem Apostolum, an ignoratis quia quicunque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus? Consepulti enim sumus cum illo per baptismum in mortem, ut sicut Christus 110.0357C| tertia die resurrexit a mortuis, ita et nos in aqua demersi, et mundo, atque diabolo mortui, et Christo consepulti, cum post tertiam mersionem elevamur de fonte, quasi Christus resurgimus, novi et immaculati, omnium peccatorum sorde deposita. Ut quemadmodum Christus resurrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in novitate vitae ambulemus. Tribus enim modis baptismum accipitur in Scripturis, aquae, Spiritus sancti, qui quasi ignis omnia exurit peccata, et sanguinis in martyrio, propter nomen Christi effusi: de quo Salvator ait: Baptismo habeo baptizari in sanguine meo, ostendens nos propterea ita baptizari ut per mysterium consepeliamur Christo criminibus morientes, et 110.0357D| renuntiantes pristinae vitae, ut quomodo Pater glorificatus est in Filii resurrectione, ita et per nostrae conversationis novitatem post baptismum Christus ab omnibus glorificetur, ut nec signa quidem veteris malitiae agnoscantur in nobis. Nec enim aliquid velle aut cupere debemus quod volunt aut cupiunt illi quicunque adhuc veteris vitae erroribus implicantur. Si enim complantati facti sumus similitudini mortis, simul et resurrectionis erimus. Si enim mundo morimur et concupiscentiis ejus, et consepulti nunc fieri cupimus Christo in morte peccati, in morte corporis nostri ressurrectionis ejus merebimur esse participes. Et si in hac vita fuerimus 110.0358A| novi et immutati in conversatione sancta permanentes, novi et immutati erimus cum Christo in aeterna gloria. Hoc scientes, quia vetus homo noster simul crucifixus est. Omnes fideles Christi, dicit Apostolus, cum Christo esse simul crucifixos, qui ante abrenuntiationem peccati, vel diaboli servitutem, veterem hominem Adam imitando, peccabant, per abrenuntiationem vitiorum atque per baptismum . . . quia membrum corporis Christi effecti sunt per sancti lavacri mysterium. Christus quidem innoxium suum corpus appendit ut nos noxium suspendamus a vitiis, ut destruatur corpus peccati ut ultra non serviamus peccato. Hoc est, ut omnia in nobis vitia, quae post baptismum commisimus, 110.0358B| per puram confessionem et poenitentiam veram, simulque per eleemosynarum largitatem destruantur penitus, quia unum vitium membrum est peccati. Sicut Christus non ex parte, sed integer est crucifixus, ita ut praediximus per confessionem, necesse est ut destruatur in nobis totum peccati corpus, ut fiat caro nostra justitiae mancipium, quod solebat esse delicti. Omnis enim qui facit peccatum servus est peccati. Qui enim mortuus est peccato per confessionem et detestationem peccati, justificatus est a peccato. Mortuus est enim omnino qui non peccat, et qui crucifixus est per poenitentiam peccatis, dolore ac compunctione peccati, vix poterit etiam peccare. Si autem mortui sumus cum Christo, credimus 110.0358C| quia simul vivimus etiam cum illo. Si commortui non sumus Christo, nec convivemus cum Christo, quia ejus membra non sumus. Scientes quod Christus resurgens a mortuis, jam non moritur, mors illi ultra non dominabitur. Ita et nos si hic voluntate mortui fuerimus peccatis, secundam non timemus mortem, nec tenebimur a gehenna. Quod enim mortuus est peccato, mortuus est semel, id est, non possumus iterum aqua baptizari, quia Christus non potest iterum crucifigi pro nobis. Sicut alibi dicitur: Impossibile est enim eos qui semel illuminati sunt, gustaverunt etiam donum coeleste, et participes sunt facti Spiritus sancti, iterum baptizari, quia ibi non poenitentiam denegat, sed iterationem 110.0358D| baptismi. Quod autem vivit, vivit Deo, in gloria deitatis. Ita et vos existimate vos mortuos quidem esse peccato, si fueritis puriter confessi, vivere autem Deo in Christo Jesu Domino nostro, in operibus bonis et conversatione sancta, Dei vos misericordia protegente, cui sit honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXIV. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore, dixit Jesus discipulis suis: Amen, dico vobis quia nisi abundaverit justitia vestra plus 110.0359A| quam scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum, etc. Id est, nisi non solum illa minima legis praecepta impleveritis, quae inchoant hominem, sed ista quae a me adduntur, qui non veni solvere legem, sed adimplere, non intrabitis in regnum coelorum. Justitia Pharisaeorum est, ut non occidant; justitia eorum qui intraturi sunt in regnum Dei est, ut non irascantur sine causa: minimum est ergo et non occidere, et qui illud solverit minimus vocabitur in regno coelorum. Qui autem illud impleverit ut non occidat, non continuo magnus erit et idoneus regno coelorum; sed tamen ascendit aliquem gradum; perficitur autem si nec irascitur sine causa: quod si perfecerit multo remotior erit ab homicidio; quapropter qui 110.0359B| docet ut non irascamur, non solvit legem ne occidamus, sed implet potius ut foris dum non occidimus, et in corde dum non irascimur innocentiam custodiamus. Audistis quia dictum est antiquis: Non occides: qui autem occiderit reus erit judicio. In lege enim indicabatur, ut qui occidebat et ipse occideretur: Ego autem dico vobis. Id est, novus homo vobis novis nova loquor: Quia omnis qui irascitur fratri suo reus erit judicio. Videndum est quantum intersit inter justitiam Pharisaeorum et Christianorum quae introducit in regnum coelorum: ibi enim occisio reum facit judicio, hic autem ira nihilominus reum facit judicio. Qui autem dixerit fratri suo, Raca, reus erit consilio. 110.0359C| Hoc verbum proprie Hebraeorum est: raca enim dicitur κήναι, id est, inanis et vacuus quem nos possumus vulgata injuria absque cerebro nuncupare. Si de otioso sermone reddituri sumus rationem, quanto magis de contumelia? Sed et signanter additur, qui dixerit fratri suo, Raca, frater enim nullus est, nisi qui eumdem nobiscum habet patrem. Cum ergo similiter credat in Deum et Christum Dei noverit sapientiam, qua ratione stultitiae elogio denotari potest? Quid interest inter reum judicio et reum consilio, et reum gehennae ignis? Nam hoc postremum gravissimum sonat et admonet gradus quosdam factos a levioribus ad graviora donec ad gehennam ignis veniretur. Et ideo si levius est reum esse judicio quam esse consilio, item levius est esse reum 110.0359D| consilio, quam reum esse gehennae ignis. Oportet levius esse intelligatur irasci sine causa fratri quam dicere, Raca, et rursus levius esse dicere Raca, quam dicere, Fatue. Non enim reatus ipse haberet gradus, nisi gradatim etiam peccata commemorentur. Raca enim obscurum est, quia nec Graecum est nec latinum, nonnulli autem de Graeco trahere voluerunt ejus interpretationem putantes pannosum dici: Graece enim pannus rachus dicitur. Probabilius autem dicitur vocem esse significantem non ad aliquid aliud nisi indignanis animi motum exprimendum, ut sunt apud grammaticos interjectiones, cum dicitur a dolente, heu! vel ab irascente hem! quae voces quarumque linguarum sunt propriae nec in 110.0360A| aliam linguam facile transferuntur: quae causa utique coegit tam Graecum interpretem quam Latinum vocem ipsam ponere, cum quomodo eam interpretaretur non inveniret. Gradus itaque sunt in istis peccatis, ut primo quisque irascatur et eum motum retineat corde, mente conceptum: jam si extorserit vocem indignantis ipsa commotio non significantem aliquid, sed illum animi motum, ipsa eruptione testantem qua feriatur ille cui irascitur: plus est utique quam si surgens ira silentio premeretur. Si vero non solum vox indignantis audiatur, sed etiam verbum quod jam certam ejus vituperationem in quem profertur designet et notet, quis dubitet amplius hoc esse quam si solus indignationis sonus ederetur? Itaque in primo unum est, id est, ira sola, in secundo 110.0360B| duo, ira et vox quae iram significat, in tertio tria, id est, ira et vox quae iram significet, et in voce ipsa certae vituperationis expressio. Vide nunc etiam tres reatus, judicii, consilii, et gehennae ignis. Nam in judicio adhuc defensioni datur locus, in consilio autem quanquam et judicium esse soleat, tamen quia interesse aliquid hoc loco fateri cogit ipsa distinctio, videtur ad consilium pertinere sententiae probatio quando non jam cum ipso reo agitur, utrum damnandus sit, sed inter se qui judicant conferunt, quo supplicio damnari oporteat quem constat esse damnandum: gehenna vero ignis nec damnationem habet dubiam sicut judicium, nec damnati poenam sicut consilium. In gehenna quippe certa est et damnatio et poena damnati, gehenna nomen compositum est 110.0360C| ex ge et henna; ge enim vallis interpretatur, gehenna autem vallis gravida; fuit enim vallis filiorum Ennon juxta Jerusalem, in qua multa jacuere cadavera mortuorum: unde et inferni gehenna congruit nomini. Si ergo offeres munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quod frater tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante altare et vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc veniens offeres munus tuum. Non dixit, Si tu habes adversus fratrem tuum: sed, Si frater tuus habet aliquid adversum te, ut durior reconciliationis tibi imponatur necessitas. Quandiu ergo illum placare non possumus, nescio an consequenter munera nostra offeramus Deo. Docet utique eum qui in fratrem impacificus est pacis hostiam 110.0360D| juste Domino offerre non posse. Si in mentem venerit quod aliquid habeat adversum nos frater, id est, si nos eum in aliquo laesimus, tunc enim ipse habet adversum nos frater. Nam nos habemus adversus illum si ille nos, ubi non opus est pergere ad reconciliationem. Non enim veniam postulabis ab eo qui fecit tibi injuriam, sed tantum dimittis sicut tibi dimitti a Domino cupis quod ipse commiseris. Pergendum est ergo ad reconciliationem, cum in mentem venerit quod nos forte fratrem in aliquo laesimus; pergendum autem non pedibus corporis, sed motibus animi, ut te humili affectu prosternas fratri, ad quem chara cogitatione cucurreris in conspectu ejus cui munus oblaturus es. Spiritaliter templum nostrum 110.0361A| interior homo est, altare fides, munus prophetia, doctrina, oratio, hymnus, psalmus, et si quid tale spiritalium donorum aliquid occurrerit. Ita etiam si praesens sit, poteris eum non simulato animo lenire, atque in gratiam revocare veniam postulando, si hoc prius coram Domino feceris, pergens ad eum non pigro motu corporis, sed et celerrimo dilectionis affectu. Atque inde veniens, id est, intentionem revocans ad id quod agere coeperas offeres munus tuum; omne enim munus quod recta fide et perfecta dilectione a quoquam homine Deo offertur ab ipso gratanter accipitur, et ei mercedem condignam in coelesti regno ipse tribuet: qui vivit et regnat in unitate et trinitate perfecta Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXV. IN OCTAVA APOSTOLORUM. Lectio libri Ecclesiastici. 110.0361B| Hi sunt viri misericordiae, quorum justitiae oblivionem non acceperunt: cum semine eorum permanent bona, haereditas sancta nepotes eorum, et in testamentis stetit semen eorum: et filii eorum propter eos usque in aeternum manent; generatio eorum et gloria eorum non derelinquetur, corpora eorum in pace sepulta sunt, et nomina eorum vivent in saecula. Sapientiam eorum narrabunt omnes populi, et laudem eorum pronuntiat omnis Ecclesia sanctorum. Haec verba viri sapientis non solum sanctis apostolis atque prophetis conveniunt, sed etiam omnibus sanctis atque fidelibus, qui fidem catholicam tenentes 110.0361C| non cessant quotidie pio labore bona opera exercere. Et non tam sibimetipsis bene conversando consulunt, ad promerendam aeternam requiem; verum etiam omnibus auditoribus suis student voluntatem Dei intimare, quatenus per rectam fidem et bonam operationem studeant ad salutem perpetuam pervenire. Illi, inquit, viri sunt misericordiae, qui recta fide et bonis operibus misericordiam Domini promeruerunt. Nam misericordia ejus a progenie in progenies est timentibus eum. Horum actiones bonae non defuere in retributione, sed cum semine eorum, hoc est, unius Dei cultoribus qui nepotes et haeredes fiebant fidei et religiosae conversationis eorum, testamentum legis Dei firmum stetit, et propago sobolis eorum propter illorum merita longo tempore 110.0361D| mansit: nec gloria sanctorum patrum ulla oblivione delebitur, sed corpora ipsorum in pace quiescentia exspectant resurrectionis diem, ut accipiant gloriam incorruptionis. Nomen autem eorum celebre apud posteros suos perseverat, qui sapientiam ipsorum ubique praedicant, et laudabilem vitam eorum quotidie in Ecclesia sanctorum magnis laudibus exaltant. Haec quidem juxta historiam ad patriarchas et prophetas pertinere videntur quorum semen, hoc est Israelitae propter eorum merita et promissiones, quae ad ipsos factae sunt, saepe de angustiis liberatum est, et veniam peccatorum non sua justitia, sed parentum suorum fide et actione bona promeruit. Unde est illud, quod Moyses pro eodem populo Israelitico 110.0362A| peccante orans Abraham et Isaac et Jacob quibus promissiones datae sunt ducit in memoriam, ut eorum meritis Dominus placatus peccantibus filiis donaret indulgentiam. Sic et David meritum filios ejus in multis adjuvat, ob cujus memoriam etiam Dominus filiis ejus multo tempore regnum servavit, sed sacratiore sensu viri misericordiae sunt Apostoli Domini nostri Jesu Christi, et praedicatores Novi Testamenti: qui verbo Evangelii et sacro baptismate filios Deo dignos quotidie pariunt, qui imitatores parentum suorum facti in fide et conversatione eorum exempla sequuntur. Horum scilicet corpora post finem vitae praesentis dormiunt in spe resurrectionis, exspectantes futuram gloriam, quando semen bonorum operum illorum coelesti mercede a superno judice 110.0362B| removeretur, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto, vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXVI. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore, jussit Jesus discipulos ascendere in naviculam, et praecedere eum trans fretum, donec dimitteret turbas, etc. Discipulis praecipit transfretare et compellit ut ascendant in naviculam. Quo sermone ostenditur invitos eos a Domino recessisse dum amore praeceptoris ab eo nolunt separari. Quare coegerit discipulos ascendere navem, et ipse mox dimisso populo in montem oraturus abierit Joannes manifeste declarat, 110.0362C| qui completa refectione illa coelesti continuo subjecit: Jesus ergo cum cognovisset quia venturi essent ut raperent eum et facerent eum regem, fugit iterum in montem ipse solus, ubi necessarium nobis vivendi monstrat exemplum, ut in bonis quae agimus humani favoris retributionem vitemus, neque nos operatio virtutum spiritalium, ad concupiscentiam reflectat temporalium voluptatum. Nonnullis etenim contigit, ut dum per meritum vitae sublimioris mirandi minoribus ac laudabiles existerent et jure honorandi putarentur, acceptis pecuniis sive praediis inchoata justitiae rudimenta perderent. Et cum carnalibus sese illecebris atque avaritia incauti corrumperent, ipsis etiam a quibus honorabantur pro bonis, denuo pro malis actibus, non solum in fastidium, 110.0362D| verum etiam devenirent in odium. Minusque multo periculosum est in his quae recte agimus adversantium improbitate fatigari, quam honorantium favore demulceri. Hic etenim securiorem saepe corrumpit animum: illa circumspectum semper reddit et cautum. Unde Dominus viam nobis vitae quam sequamur nuntians, cum hi qui virtutes ejus admirabantur regem eum facere vellent, fugit in montem orare. Cum vero illi qui virtutibus ejus invidebant eum morti tradere disponerent, occurrit promptus, et vinciendum se crucifigendumque furentibus obtulit. Evidenti nos informans exemplo ut parati simus ad adversa saeculi toleranda, cauti ad blandimenta, cum forte arriserint declinanda, et ne nos 110.0363A| prospera mundi, si affluant, emolliendo decipiant, crebris a Domino precibus imploremus. Quo autem discipuli Dominum praecederent Marcus ostendit, qui narrat quod Dominus coegerit discipulos suos ascendere navim, et praecedere se trans fretum ad Bethsaidam dum ipse dimitteret populum. Bethsaida est ergo in Galilaea civitas Andreae et Petri et Philippi Apostolorum prope stagnum Genezareth ut in Locorum libris invenimus: ubi merito monet quomodo dicat Marcus peracto discipulos miraculo panum venisse trans fretum ad Bethsaidam: cum videatur dicere Lucas quod in locis Bethsaidae factum fuerit miraculum illud memorabile et refectio coelestis. Ait enim: Assumptis illis secessit seorsum in locum desertum, qui est Bethsaida; quod cum cognovissent 110.0363B| turbae, secutae sunt illum, et excepit illos, et caetera quae sequuntur usque ad completam illam refectionis sacrae historiam: nisi forte intelligamus in eo quod Lucas ait, in locum desertum qui est Bethsaida, non ipsius vicinia civitatis, sed loca deserti ad eam pertinentis esse designata; Marcus enim dicit aperte, quod praecederent eum ad Bethsaidam, ubi ipsius civitatis fines constat esse notatos. Lucas vero, qui dicit: in locum desertum qui est Bethsaida. Potest, nisi fallor, recte intelligi non Bethsaidam, sed locum desertum ipsius: id est, ad ejus confinia pertinentem. Narrat autem Evangelista Joannes manducasse panem turbas juxta Tyberiadem et ascendentes navim discipulos venisse trans mare in Capharnaum, quae ambae sunt civitates in Galilaea juxta 110.0363C| stagnum Genezareth quod etiam Tyberiadis a civitate Tyberiade vocatur. Et dimissa turba, ascendit in montem orare solus. Si fuissent cum eo discipuli Petrus et Jacobus et Joannes qui viderant gloriam transformati, forsitan ascendissent in montem cum eo. Sed turba ad sublimia sequi non poterat, nisi docuisset eam juxta mare in littore et aleret in deserto. Quod autem ascendit solus orare, non ad eum referas qui de quinque panibus quinque millia hominum satiavit exceptis mulieribus et parvulis: sed ad eum qui audita morte Joannis recessit in solitudinem. Non quod personam Domini separemus, sed quod opera ejus inter Deum hominemque divisa sint. Ubi est notandum quod non omnis qui orat ascendit in montem: est enim oratio 110.0363D| quae peccatum facit; sed bene orat qui Deum orando quaerit. Hic a terrenis ad superiora progrediens, verticem curae sublimioris ascendit. Qui vero de divitiis aut de honore saeculi, aut certe de inimici morte sollicitus obsecrat, ipse in infirmis jacens, viles ad Deum preces mittit. Orat autem Dominus, non ut pro se obsecret, sed ut pro me impetret. Nam etsi omnia posuerit Pater in potestatem filii, filius tamen ut formam hominis impleret, obsecrandum patrem putat esse pro nobis, quia advocatus noster. Advocatum enim, inquit Joannes, habemus apud Patrem, Jesum Christum. Si advocatus est debet pro meis intervenire peccatis, non ergo quasi infirmus, sed quasi pius obsecrat. Vis scire quoniam omnia quae 110.0364A| velit possit, et advocatus et judex est. In altero pietatis officium, in altero insigne est potestatis. Vespere autem facto, solus erat ibi. Navicula autem in medio mari jactabatur fluctibus. Erat enim ventus contrarius. Recte quasi inviti et retractantes Apostoli a Domino recesserant, ne illo absente naufragium sustinerent. Denique Domino in montis cacumine commorante, statim ventus contrarius oritur, et turbatur mare, et periclitantur Apostoli, et tandiu imminens naufragium perseverat, quandiu Jesus non venit. Labor quidem discipulorum in remigando et contrarius eis ventus labores Ecclesiae sanctae varios designat, quae inter undas saeculi adversantes et immundorum flatus spirituum ad quietem patriae coelestis, quasi ad fidam littoris stationem, 110.0364B| pervenire conatur. Ubi bene dicitur quia navis erat in medio mari, et ipse solus in terra, quia nonnunquam Ecclesia tantis gentilium pressuris, non solum afflicta, sed et foedata est, ut si fieri posset, redemptor ipsius eam prorsus deseruisse ad tempus videretur. Unde est illa vox ejus inter undas procellasque tentationum verrentium, deprehensa, atque auxilium protectionis illius gemebundo clamore quaerentis, Ut quid, Domine, recessisti longe? despicis in opportunitatibus, in tribulatione; quae pariter vocem inimici persequentis exponit in sequentibus ipsius psalmi, subjiciens: Dixit enim in corde suo, Oblitus est Deus, avertit faciem suam, ne videat usque in finem. Verum ille non obliviscitur orationem pauperum, neque avertit faciem suam a sperantibus in se, quin 110.0364C| potius et certantes cum hostibus ut vincant adjuvat, et victores in aeternum coronat. Unde hoc in loco apte quoque, per Marcum dicitur, qui vidit eos laborantes in remigando. Videt quippe Dominus laborantes suos in mari, quamvis ipse positus in terra, quia etsi ad horam differret, videretur auxilium tribulatis impendere, nihilominus tamen ne in tribulationibus deficiant suae respectu pietatis corroborat, et aliquando etiam manifesto adjutorio victis adversitatibus, quasi calcatis sedatisque fluctuum voluminibus liberat, sicut hic quoque subsequenter insinuatur cum dicitur: Quarta autem vigilia noctis venit ad eos ambulans supra mare. Stationes et vigiliae militares inter horarum spatia dividuntur. Quando ergo dicit, quarta vigilia noctis venisse ad eos Dominum, ostendit eos 110.0364D| tota nocte periclitatos, et extremo noctis tempore eis auxilium praebitum. Laborant ergo toto noctis opacae tempore, sed diluculo appropinquante, et lucifero solis dieique exortum promittente venit Dominus, et superambulans tumida freti terga comprimit, quia cum pressuris obsita fragilitas humana pusillitatem virium suarum considerat, nil erga se aliud quam tenebras angustiarum, et aestus cernit hostium confligentium. Cum vero mentem ad superni lumen praesidii, et perpetuae dona retributionis erexerit, quasi inter umbras noctis repente exortum luciferi conspicit, qui diem proximum nuntiet. Lucifer namque cum plurimum tres horas noctis, id est, totam vigiliam matutinam illuminare perhibetur, aderitque 110.0365A| Dominus, qui sopitis tentationum periculis plenam libertatis fiduciam suae protectioni attribuat. Sequitur: Et videntes eum supra mare ambulantem turbati sunt, dicentes: quia phantasma est. Si juxta Marcionem et Manichaeum Dominus noster non est natus ex virgine, sed visus in phantasmate, quomodo nunc apostoli timent ne phantasma videant? Adhuc haeretici putant phantasma fuisse Dominum, nec veram assumpsisse carnem de virgine. Denique Theodorus Pharinitanus quondam episcopus ita scripsit, corporale pondus non habuisse secundum carnem Dominum, sed absque pondere et corpore super mare deambulasse. At contra fides catholica, et pondus secundum carnem habere eum praedicat, et onus corporeum, et 110.0365B| cum pondere atque onere corporali incedere super aquas non infusis pedibus. Nam Dionysius egregius inter ecclesiasticos scriptores, in opusculis de divinis nominibus, hoc modo loquitur: « Ignoramus enim qualiter de virgineis sanguinibus, alia lege praeter naturalem formabatur, et qualiter non infusis pedibus, corporale pondus habentibus et materiale onus, deambulabat in humida et instabili substantia. » Intuendum est igitur quomodo Marcus dicat, quod circa quartam vigiliam noctis veniret ad eos Dominus ambulans super mare et vellet praeterire eos. Quomodo autem volebat Dominus eos praeterire tanquam alienos, ad quos de periculo naufragii liberandos advenerat? nisi ut ad horam turbati 110.0365C| et paventes, sed continuo liberati, amplius ereptionis suae miraculum stuperent, ac majores ereptori suae gratias referrent, quia et in tempestatibus passionum quae pro constantia fidei a perfidis ingeruntur talis nonnunquam provisio divinitus ostenditur. Saepe enim ita fideles in tribulatione positos superna pietas deseruisse visa est, ut quasi laborantes in mari discipulos praeterire Jesus voluisse putaretur. Unde est illud Ecclesiae martyrii certamine desudantis. Quare mei oblitus es, quare me repulisti? et quare tristis incedo, dum affligit me inimicus, dum confringuntur omnia ossa mea? etc. Sed dicant inimici terrentes: Ubi est Deus eorum? quasi naufragium fessis nuntiantes Apostolis, dicit ipse Deus eorum: Cum transieris per aquas, tecum ero, et flumina 110.0365D| non operient te. Cum ambulaveris in igne, non combureris et flamma non ardebit in te. Quod autem sequitur, et prae timore clamaverunt, confusus clamor et incerta vox magni timoris indicium est. Sed verum est Psalmistae testimonium, quia prope est Dominus timentibus se, et non derelinquit omnes qui sperant in eum. Unde et subditur: Statimque Jesus locutus est eis dicens: Habete fiduciam, ego sum, nolite timere. Quod primum versabatur in causa, hoc curat, et timentibus praecipit dicens, habete fiduciam. Nolite timere, et quod sequitur, ego sum, nec subjungit quis sit: vel ex voce nota poterant eum intelligere, quia per obscuras noctis tenebras loquebatur, vel ipsum esse scire poterant 110.0366A| quem locutum ad Moysen noverant, haec dices filiis Israel, Qui est misit me ad vos. Respondens autem Petrus, dixit ei: Domine, si tu es, jube me venire ad te super aquas. At ipse ait: Veni. In omnibus locis ardentissimae fidei invenitur Petrus. Interrogatis discipulis, quem homines dicerent Jesum, Dei filium confitetur. Volente ad passionem pergere, licet erret in re, tamen non errat in affectu; nolens eum mori quem filium Dei fuerat paulo ante confessus. In montem cum Salvatore inter primos ascendit, et in passione solus sequitur. Peccatum negationis quod ex repentino timore descenderat, amarissimis statim abluit lacrymis. Post passionem cum esset in lacu Genezareth et piscarentur, et Dominus staret in littore aliis paulatim navigantibus, 110.0366B| ille non patitur moras, sed accinctus, statim praecipitatur in fluctus. Eodem igitur fidei ardore quo semper caetera nunc quoque caeteris tacentibus credidit, se posse facere voluntatem magistri, quod ille non poterat per naturam, jube me, inquit, venire ad te supra aquas. Tu praecipe et illico solidabunt, unde ac leve fiet corpus quod per se grave est. Et descendens Petrus de navicula, ambulabat super aquam ut veniret ad Jesum. Qui putant Domini corpus ideo non esse verum, quia super molles aquas molle et aerium incesserit? respondeant quomodo ambulaverit Petrus, quem utique verum hominem non negabunt. Videns vero validum ventum, timuit, et cum coepisset 110.0366C| mergi, clamavit dicens: Domine, salvum me fac. Ardebat animi fides, sed humana fragilitas in profundum trahebat; paululum ergo relinquitur tentationi ut augeatur fides, et intelligat se non facilitate postulationis, sed potentia Domini conservatum. Et continuo extendens manum apprehendit eum. Nisi ergo Dominus extendisset manum, qui alibi negantem respexit Petrum, ipse Petrus protinus mergeretur in profundum, nec etiam evaderet infernum. Respexit Dominus et ad poenitentiam convertit, manum extendit et indulgentiam tribuit, et sic salutem perfectam discipulus invenit. Quia juxta Pauli vocem non est volentis neque currentis, sed miserantis Dei. Nec enim nostro salvabimur merito, sed illius dono. Et ait illi: Modicae fidei, quare dubitasti? Si apostolo 110.0366D| Petro de cujus fide et ardore mentis supra diximus, quod confidenter rogaverit Salvatorem dicens, Domine, si tu es, jube me venire ad te supra aquas, quia paululum timuit, dicitur ei, modicae fidei, quare dubitasti? quid nobis dicendum est, qui hujus modicae fidei nec minimam quidem habemus portiunculam. Mystice autem quod Petrus a Domino jussus venire, fluctus maris calcat quo veniat ad Jesum, significat Ecclesiam cujus ipse pastor est, tendentem ad coelestem patriam, fluctus hujus saeculi vestigio rectae fidei et gressibus bonorum operum, superando calcare, et quod Petrus tempestate territus in fluctibus mergi coepit, infirmiores quosque in Ecclesia quos procella persecutionum seu turbo tentationum 110.0367A| terret, et a tenore fidei sive a statu bonorum actuum paululum reflectit, exprimit. Quos tamen ne funditus in perfidiam et in voraginem peccatorum mergantur, porrecta divinae propitationis dextra extrahit. Et sicut Petrum erutum de abyssi pelago, ita illos ereptos de persecutorum scandalo in firmo quietis supernae solo juxta se collocabit. Quia impossibile est ut eorum aliquis pereat, quos censura justi judicis praedestinatos habet ad vitam aeternam. Unde ipsa Veritas ait, Omne quod dat mihi Pater ad me veniet, et eum qui venit ad me, non ejiciam foras. Novit enim Dominus pios de tentatione eripere, et non est impotens inter turbines tempestatum hujus saeculi suos ab omni nequitia pravorum illaesos custodire. Sed videamus quod sequitur: 110.0367B| Et cum ascendisset in naviculam, cessavit ventus. Prima ergo trepidantium et periclitantium subventio est, incussum cordibus expellere timorem, secunda tempestatum ferias suae praesentiae virtute compescere. Nec mirandum si ascendente in naviculam Domino ventus cessavit. In quocumque enim corde Deus per gratiam sui adest amoris, mox universa vitiorum et adversantis mundi, sive spirituum malignorum bella compressa quiescunt. Qui autem in navicula erant, venerunt et adoraverunt eum dicentes: Vere Filius Dei es. Ad unum signum tranquillitate maris reddita, quae post nimias procellas interdum et casu fieri solet, nautae atque vectores vere Dei filium confitentur, et Arius in Ecclesia praedicat creaturam. Non ergo ipsum non 110.0367C| juxta haereticorum dementiam creaturam, inter omnia creatam, sed creatorem ante omnia simul cum Patre et Spiritu sancto existentem atque manentem credamus et confiteamur, et in ipsa confessione dignis bonorum operum laudibus veneremur eum et praedicemus in conspectu filiorum hominum ipsum esse filium Dei unigenitum, narrantes virtutes ejus et mirabilia ejus, quae fecit qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXVII. FERIA IV. Lectio Epistolae beati Pauli apostoli ad Hebraeos. Fratres, habemus gratiam, per quam serviamus placentes 110.0367D| Deo cum metu et reverentia; etenim Deus noster ignis consumens est. Quomodo alibi dixit, quae videntur temporalia sunt, quae vero non videntur aeterna, et inde sumpsit exhortationis et consolationis argumentum, pro malis quae in praesenti tempore toleramus, sic etiam hic facit, ac dicit, firmi debemus existere ut habeamus gratiam, hoc est gratias agamus Deo, non solum debemus aequanimiter ferre praesentia mala, sed etiam gratias illi pro futuris bonis offerre. Per quam, inquit, serviamus bene placentes Deo. Hoc est, sic quippe placentes, Deo servimus cum ei per omnia gratiae deferuntur. Omnia, inquit, facite, sine murmuratione et sine haesitatione, quod quippe quis operatus 110.0368A| fuerit murmurans recidetur, et perit merces ejus. Sicut etiam Israelitae quale judicium perceperunt propter murmurationem, propterea inquit, non murmuretis. Non enim placet Deo quando cum murmuratione servitur, et non ei pro omnibus gratiae deferuntur, et pro tentationibus, et pro spiritalibus. Nihil ergo supinum loquamur, nihil impudens, sed submittamus nos ut venerabiliter ac reverenter esse possimus, hoc est, cum reverentia et metu Domini. Charitas fraternitatis maneat, et hospitalitatem nolite obliscivi: per hanc enim placuerunt quidam angelis hospitio receptis. Intuere quomodo eos praecipit praecepta praesentia custodire: non enim eis alia superimponit, non dixit: Efficiamini amatores fratrum, sed permaneat charitas fraternitatis. Et iterum non 110.0368B| dixit hospitales efficiamini, tanquam si non essent, sed hospitalitatem nolite oblivisci: ex tribulationibus enim poterat fortasse contingere. Per hanc enim, inquit, quidam placuerunt, angelos hospitio recipientes. Attendis quantus honor, quantum lucrum, sive secundum aliam editionem quidam latuerunt, hoc est, nescientes, in hospitio receperunt, propterea et multa merces ejus, qui nesciens eos angelos esse in hospitio recepit. Nam si sciret, nihil mirum esset. Quidam dicunt quod in hoc loco etiam Loth significatur. Mementote vinctorum, tanquam simul vincti; et laborantium, tanquam et ipsi in corpore morantes. Honorabile connubium in omnibus et thorus immaculatus. Fornicatores et adulteros judicabit Deus. Contemplare 110.0368C| quantus illi de pudicitia sermo profunditur. Pacem, inquit, cum omnibus sectamini et sanctificationem, ne quis fornicator vel pollutus. Et iterum, fornicarios autem et adulteros judicat Deus. Sed videamus nunc qualiter honorabiles esse nuptias in omnibus dicat et thronum immaculatum, quoniam videlicet in sanctitate pudicitiae facit conversari fidelem. Hic etiam Judaeos pulsat, qui pollutum putabant conjugalem concubitum, et dicebant ex lecto conjugis surgentem mundum non posse constare. Non igitur pollutum est, quod ex natura conceditur, o ingratissimi et insensatissimi Judaei, sed quod ex prava voluntate descendit. Nam si honorabiles quaedam sunt nuptiae, mundae etiam sunt. Cur itaque ex his pollutionem fieri existimatis, et primo ponens 110.0368D| honorabile connubium in omnibus et thorum immaculatum, ostendit quia juste intulit quae sequuntur. Si enim connubium est concessum, juste fornicator suppliciis afficitur, juste punientur adulteri. Hic adversus haereticos dimicat, et vide quam bene non dixit, iterum nullus sit avarus, sed simul dicens. Tunc intulit veluti commune consilium, non velut ad ipsos solos sermones dirigens. Sint mores sine avaritia, contenti praesentibus. Sint, inquit, mores sine avaritia, non dixit nolite possidere, sed sint mores sine avaritia, ostendit philosophiam cujusque voluntatis. Etenim supra dixerat, et rapinam substantiarum vestrarum cum gaudio suscepistis, unde ostendit eos non esse avaritiae deditos. Juste 110.0369A| ergo eos admonet, sufficientiam, inquit, habentes praesentium, quod plurimi post exinanitionem substantiarum suarum, postea cupiunt sub obtentu eleemosynae iterum congregare divitias, propterea inquit, sint mores sine avaritia, hoc est, ut illud exspectemus quod usui opus fuerit, et pro necessariis tantum curam geramus. Quod ergo dicit aliquis, sive ipsorum necessariorum nobis contingat habere suffragia, non est hoc, crede mihi, non est. Ipse quippe dixit: Non te deseram, neque derelinquam; ita ut confidenter dicamus: Dominus mihi adjutor est, non timebo quid faciat mihi homo. Iterum, in tentationibus consolatio: ipse quippe dixit et protinus nulla ratione mentitus, quoniam te non derelinquam, proinde cum confidentia nos dicere possumus, 110.0369B| Dominus mihi adjutor est, non timebo quid faciat mihi homo. Promissum habes, non debes haesitare. Ipse promisit non ambigas, quod autem dicit, non te derelinquam: non de pecuniis tantum dicit, sed etiam de aliis cunctis. Dominus, inquit, mihi adjutor est, non timebo quid faciat mihi homo, et recte, hoc igitur etiam nos in universis tentationibus exclamemus, et Deum habentes propitium humana omnia irrideamus. Sicut enim Deo indignante nihil nobis proderit, ac si cuncti amici consistant, sic etiam Deo nos diligente nulla nobis erit necessitas, nulla laesio, ac si nos cuncti hostiliter insequantur. Non timebo, inquit, quid faciat mihi homo. Mementote praepositorum vestrorum qui vobis locuti sunt verbum Dei; quorum intuentes exitum conversationis, 110.0369C| imitamini fidem. In hoc loco etiam de adjutorio in fratres eum existimo dicere: hoc est enim quod dicit, qui vobis locuti sunt verbum Dei, quorum contemplantes exitum conversationis imitamini fidem. Quid est contemplantes? saepius animo versantes, et apud nosmetipsos examinantes, considerantes, subtiliter discutientes, inquit, exitum conversationis, hoc est, perseverantiam usque in finem, quoniam finem habuit bonum eorum conversatio, Optimam intuentes, inquit, eorum vitam imitamini fidem. Ex vita munda, fidem firmatam dicit; quomodo? quoniam credunt de futuris. Non enim ostenderent vitam mundam si haesitarent de futuris. Jesus Christus heri et hodie, ipse in saecula saeculorum. Heri omne praeteritum significat tempus, hodie 110.0369D| praesens ex saecula saeculorum, futurum sine termino. Tanquam si diceret, Audistis pontificem, sed non pontificem qui desinat esse, semper idem ipse est. Veluti si essent quidam qui dicerent, quod non est, sed alter venturus est. Ad hoc respondit, quod qui fuit heri ipse hodie et in saeculum, nam hodieque Judaei dicunt alium esse venturum expertes semetipsos, ab eo redientes qui verus est pontifex declinaverunt in errorem, ut Antichristum putent esse venturum; quem errorem quicunque secutus fuerit, si non se correxerit, nec poenitentiam condignam inde egerit, inferni cruciatum nullo modo evadere poterit. HOMILIA CXVIII. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Marcum. 110.0370A| In illo tempore, cum egressus esset Jesus in viam, procurrens quidam genu flexo ante eum rogabat dicens: Magister bone, quid faciam ut vitam aeternam percipiam? Audierat, credo, iste quaesitor vitae aeternae a Domino, tantum eos qui parvulorum velint esse similes, dignos esse introitu regni coelestis, atque ideo curam gerens tractatus certioris possit sibi non per parabolas, sed aperte quibus operum meritis vitam aeternam consequi possit exponi. Jesus autem dixit ei: Quid me dicis bonum? Nemo bonus nisi unus Deus. Quia magistrum vocaverat 110.0370B| bonum et non Deum vel Dei filium confessus erat, discit quamvis sanctum hominem, comparatione Dei non esse bonum. De quo dicitur: Confitemini Domino quoniam bonus. Unus autem Deus bonus non pater solus intelligendus est, sed et filius qui dicit: Ego sum Pastor bonus, sed et Spiritus sanctus, quia Pater de coelo dabit spiritum bonum petentibus se. Id est, ipsa una et individua Trinitas, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, solus et unus Deus bonus est. Non igitur Dominus se bonum negat, se esse Deum significat. Non se magistrum bonum non esse, sed magistrum absque Deo nullum bonum esse testatur. Praecepta nosti: Ne adulteres, Ne occidas, Ne fureris, Ne falsum testimonium dixeris, Ne fraudem feceris, 110.0370C| Honora patrem tuum et matrem. Haec est puerilis innocentiae castitas, quae nobis imitanda proponitur si regnum Dei volumus intrare. Notandum sane quod justitia legis suo tempore custodita, non solum bona terrae, verum etiam suis cultoribus vitam conferebat aeternam. Et ille respondens ait: Magister, haec omnia observavi a juventute mea. Jesus autem intuitus eum, dilexit eum, et dixit illi: Unum tibi deest. Non est putandus homo iste vel voto tentantis, ut quidam putavere, Dominum interrogasse, et de sua esse vita mentitus, cum se legis mandata custodisse dicebat, sed simpliciter ut vixerit esse confessus, quia si mendacio aut simulationis noxa reus teneretur, nequaquam intuitus arcana cordis 110.0370D| ejus diligere diceretur Jesus. Diligit enim Dominus eos qui mandata legis, quamvis minora, custodiunt, sed nihilominus quod in lege minus fuerat, his qui perfecti esse desiderant ostendit: quia non venit solvere legem aut prophetas, sed adimplere. Ad quam profecto adimpletionem pertinet, quod hic consequenter adjungit. Vade, quaecunque habes vende et da pauperibus, et habebis thesaurum in coelo; et veni, sequere me. Quicunque perfectus esse voluerit debet vendere quae habet, et non ex parte vendere, sicut Ananias fecit et Saphira, sed totum vendere, et, cum vendiderit, dare omne pauperibus, et sic sibi praeparare thesaurum in regno coelorum. Nec hoc ad perfectionem 110.0371A| sufficit, nisi post contemptas divitias Salvatorem sequatur, id est, relictis malis, faciat bona. Facilius enim sacculus contemnitur quam voluntas. Multi divitias relinquentes Dominum non sequuntur. Sequitur autem Dominum qui imitator ejus est, et per vestigia illius graditur. Qui enim dicit se in Christo credere, debet quomodo ille ambulavit et ipse ambulare, sicque perveniet ad regnum coeleste. HOMILIA CXIX. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Marcum. In illo tempore venit Jesus in regionem Gerasenorum. Et exeunti ei de navi statim occurrit de monumentis homo in spiritu immundo. Qui domicilium habebat in monumentis, etc. 110.0371B| Homo iste qui spiritu vexabatur immundo, et Domino vesanus sed mox curandus occurrit, figuram habebit populi gentilis, qui usque ad tempora Dominicae incarnationis daemoniacis delusus doctrinis, idola pro Deo colebat. Qui domicilium habebat in monumentis, quia in mortuis operibus, hoc est, in peccatis delectabatur. Quid enim sunt corpora perfidorum, nisi quaedam defunctorum sepulcra? in quibus non Dei habitat sermo, sed anima peccatis mortua recluditur. Et neque catenis jam quisquam eum poterat ligare, quoniam saepe compedibus et catenis vinctus dirupisset catenas, et compedes comminuisset, et nemo poterat eum domare. Catenis et compedibus, graves et durae leges significantur gentium, quibus et in eorum republica 110.0371C| peccata cohibentur. Ruptisque catenis, ut Lucas scribit, agebatur a daemonio in deserto, quia etiam transgressis legibus, ad ea scelera cupiditate ducebatur, quae jam vulgarem consuetudinem excederent. Et semper nocte ac die in monumentis et in montibus erat, clamans et concidens se lapidibus. Semper nocte ac die furiebat daemoniosus: quia gentilitas sive adversis rerum casibus laboraret, seu pax et prosperitas aliqua mundi blandientis arrideret, nequaquam a servitio malignorum spirituum collum mentis excutere noverat, sed per operum foeditatem quasi in monumentis jacebat. Per fastum superbiae in montium jugis errabat, per verba durissimae infidelitatis, 110.0371D| quasi arreptis furibunda cautibus seipsam concidebat. Sed attestante Joanne Baptista, Dominus de lapidibus suscitavit filios Abrahae, cum dura infidelium corda ad gratiam pietatis convertit. Videns autem Jesum a longe, cucurrit, et adoravit eum, et clamans voce magna, dixit: Quid mihi et tibi, Jesu Fili Dei altissimi? Quanta Arii vesania, Jesum creaturam et non Deum credere, quem Filium Dei altissimi daemones credunt et contremiscunt? quae impietas Judaeorum eum dicere in principe daemoniorum ejecisse daemonia, quem ipsa daemonia fatentur nihil secum habere commune, qui hoc ipsum quod tunc per daemoniaci clamavere furorem, postmodum in delubris idolorum dicere et confiteri non cessarunt, Jesum videlicet esse Christum Filium Dei 110.0372A| altissimi, nec se aliquid cum illo pacis aut societatis habere. Adjuro te per Deum, ne me torqueas. Dicebat enim illi: Exi, spiritus immunde, ab homine. Hostis humanae salutis non exiguum sibi ducit esse tormentum ab hominis laesione cessare, quantoque hunc diutius possidere solebat, tanto difficilius dimittere consentit. Unde studendum summopere est, ut siquando ut homines a diabolo superemur, mox ejus laqueos evitare satagamus, ne si aliquanto tardius ipsi resistatur, laboriosius quandoque pellatur. Et interrogabat eum quod tibi nomen est? Et dicit ei, Legio nomen mihi est, quia multi sumus. Non velut inscius nomen inquirit, sed ut confessa publice peste quam furens tolerabat, virtus curantis gratior emicaret. 110.0372B| Sed et nostri temporis sacerdotes, qui per exorcismi gratiam daemones ejicere norunt solent dicere, patientes non aliter valere curari, nisi quantum sapere possunt, omne quod ab immundis spiritibus, visu, auditu, gustu, tactu et alio quolibet corporis aut animi sensu vigilantes, dormientesve pertulerunt confitendo patenter exponant. Quod vero dicebat spiritus: Legio mihi nomen est, quia multi sumus, significat populum gentium non uni cuilibet, sed innumeris ac diversis idololatriae cultibus esse mancipatum, cui contra scriptum est, quod multitudinis credentium erat cor unum et anima una. Unde bene in Babylonis constructione linguarum unitas, per spiritum superbiae inscissa in Hierosolyma est, per gratiam sancti Spiritus linguarum varietas adunata. Et illa 110.0372C| confusio, haec visio pacis interpretatur, quia videlicet electos in pluribus linguis et gentibus, una fides ac pietas toto orbe pacificandos confirmant, reprobos autem plures sectae quam linguae dissociando confundunt. Et precabatur eum multum, ne se expelleret extra regionem. In Evangelio Lucae ita scriptum est, et rogabant eum ne imperaret illis, ut in abyssum irent. Sciebant ergo daemones aliquando futurum ut per adventum Domini mitterentur in abyssum, non ipsi futura praedivinantes, sed Prophetarum de se dicta recolentes, ideoque gloriam Dominici adventus quam mirabantur, ad suam pertimescebant tendere damnationem. 110.0372D| Erat autem ibi circa montem grex porcorum magnus pascens. Et deprecabantur eum spiritus, dicentes: Mitte nos in porcos ut in eos introeamus. Et concessit eis statim Jesus. Ideo permisit eis quod petebant, ut per interfectionem porcorum hominibus salutis occasio praeberetur, pastores enim ista cernentes statim nuntiant civitati. Erubescat Manichaeus si quippe de eadem substantia, et ex eodem auctore hominum bestiarumque sunt animae, quomodo ob unius hominis salutem duo millia porcorum suffocantur? In quorum tamen interitu figuraliter homines immundi, vocis et orationis expertes indicantur, qui in monte superbiae pascentes lutulentis oblectantur in actibus, talibus enim per cultus idolorum possunt daemonia dominari. Nam nisi quis porci more vixerit, non in 110.0373A| eum diabolus accipiet potestatem ad approbandum tantum, non autem ad perdendum accipiet. Et exeuntes spiritus immundi introierunt in porcos: et magno impetu grex praecipitatus est in mare ad duo millia, et suffocati sunt in mari. Significat autem hoc, quod jam clarificata Ecclesia et liberato populo gentium a dominatione daemoniorum, in abditis agunt sacrilegos ritus suos, qui Christo credere noluerunt caeca et profunda curiositate submersi. Et notandum quod spiritus immundi nec in porcos irent, nisi hoc illis benignus ipse Salvator petentibus, quos certe in abyssum posset relegare, concederet. Rem necessariam docere nos volens, ut scilicet noverimus eos multo minus posse sua potestate nocere hominibus, qui nec pecoribus qualibuscunque potuerunt. Hanc 110.0373B| autem potestatem Deus bonus occulta justitia nobis dare potest, injusta non potest. Qui autem pascebant eos, fugerunt et nuntiaverunt in civitatem et in agros. Quod pastores porcorum fugientes ista nuntiant, significat quosdam etiam primitates impiorum quanquam Christianam legem fugiant, potentiam tamen ejus pergentes stupendo et mirando praedicare. Et egressi sunt videre quid esset factum: et veniunt ad Jesum, et vident illum qui a daemonio vexabatur, sedentem, vestitum, et sanae mentis, et timuerunt, etc. In Evangelio Lucae scriptum sedentem ad pedes ejus. Significat autem multitudinem vetusta suavitate delectatam honorare quidem, sed nolle pati Christianam legem, dum dicunt quod eam 110.0373C| implere non possunt, admirantes tamen fidelem populum a pristina perdita conversatione sanatum. Sedere namque ad pedes Domini est eum a quo daemonia exierant, eos qui a peccatis correcti fuerint, fixa mentis intentione vestigia sui Salvatoris, quae sequantur intueri, vestitum sumere est, virtutum studia quae vesani perdiderant jam sana mente recipere. Cui figurae apte congruit illa Domini parabola, in qua rediens ad patrem filius luxuriosus et prodigus, mox stola prima cum annulo induitur, manifeste insinuans, quia quisquis vero corde de admissis poenituerit? potest donante Christi gratia prima justitiae opera de quibus ceciderant cum annulo inviolatae fidei recuperare. Et rogare eum coeperunt ut discederet a finibus eorum. 110.0373D| Conscii fragilitatis suae Gerazeni, praesentia Domini se judicabant indignos, non capientes verbum Dei nec infirma adhuc mente pondus sapientiae sustinere valentes. Quod et Petro ipsi viso piscium miraculo contigisse legitur, et vidua Sarepthana B. Heliae cujus sensit hospitio benedici, nihilominus se putavit praesentia gravari. Quid mihi et tibi, inquit, vir Dei, ingressus es ad me ut rememorarentur iniquitates meae et occideres filium meum? Cumque ascenderet navim, coepit illum deprecari, qui a daemonio vexatus fuerat, ut esset cum illo: et non admisit eum, sed ait illi: Vade in domum tuam ad tuos, et annuntia illis quanta tibi Dominus fecerit, et misertus sit tui. Haec ex illa Apostoli sententia 110.0374A| recte possunt intelligi cum ait, cupio dissolvi et esse cum Christo, multo magis optimum, manere autem in carne necessarium propter vos, ut sic quisque intelligat post remissionem redeundum sibi in conscientiam bonam, et serviendum Evangelio propter aliorum etiam salutem, ut deinde cum Christo requiescat, ne cum praepropere jam vult esse cum Christo, negligat ministerium praedicationis fraternae redemptioni accommodatum. Quid vero Matthaeus duos dicit a daemonum legione curatos, Marcus autem et Lucas unum commemorant, intelligas unum eorum fuisse personae alicujus clarioris et famosioris quem regio illa maxime dolebat, et pro cujus salute plurimum satagebat: hoc volentes significare duo Evangelistae, solum commemorandum 110.0374B| judicarunt, de quo facti hujus fama latius praeclariusque flagraverat. Sed et allegoriae summa concordat quia sicut unus a daemonio possessus, sic et duo populi gentilis typum non inconvenienter exprimunt. Nam cum tres filios Noe generaverit, unius solum familia in possessionem ascita est Dei, ex duobus reliquis diversarum nationum quae idolis manciparentur procreati sunt populi, de illis tamen quicumque ad fidem Christi pervenerint, et baptismate ipsius a peccatis abluti sunt regni Dei consortes esse meruerunt, quia juxta Salvatoris sententiam, Qui crediderit et baptizatus fuerit salvus erit, qui vero non crediderit condemnabitur. Per eundem. HOMILIA CXX. HEBDOMADA VIII POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae B. Pauli ad Romanos. 110.0374C| Fratres, humanum dico propter infirmitatem carnis vestrae. Sicut enim exhibuistis membra vestra servire immunditiae et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra vestra servire justitiae in sanctificationem, etc. Magna sollicitudo et cura salutis vestrae ac devotio aeterni profectus vestri coram Deo nos admonet ex Apostolica lectione aliquantulum tractare vobiscum quam audistis. Humanum, inquit, dico propter infirmitatem carnis vestrae, quia nondum potestis pleniter audire divinum. Sive ita humana ratione dignum loquor quod omnes mecum sentire possunt, et ne ullus abnuere. Sicut enim, inquit, exhibuistis membra 110.0374D| vestra servire immunditiae et iniquitati ad iniquitatem, ita nunc exhibete membra vestra servire justitiae in sanctificationem. Inglorium quidem est, ut ita quis virtutibus sicut vitiis serviat; multo enim amplius et multo intentius est honoranda justitia, et ideo dicit humane se loqui. Si ergo humane, inquit, et communiter ago, eadem postulo, similia requiro. Dudum ergo patrum nostrorum pedes currebant ad daemonum templa; nostri nunc currant ad Ecclesiam Dei. Pedes qui prius libenter currebant ad effundendum proximi sanguinem, nunc multo libentius ad liberandum proximum currant. Manus quae prius veloces erant aliena diripere, nunc sint multo velociores ad propria largienda. Oculi qui prius intendebant 110.0375A| ad pulchritudinem mulierum, vel alienum aliquid ad concupiscendum, nunc multo intentius circumspiciant pauperes, debiles, egenos ad miserandum. Aures quae delectabantur auditu vano, nunc convertantur ad audiendum verbum Dei, ad explananda divina praecepta, et ad capiendam sapientiae disciplinam; linqua quae conviciis et maledictionibus aut turpiloquiis erat assueta, nunc convertatur ad benedicendum Deum, in omni tempore sermonem sanum proferat, et honestum, et qui aedificet audientes, mendacium deserat, et veritatem loquatur cum proximo suo. Sed quid opus est haec singula prosequi, cum pateat omnibus uniuscujusque membri ministerium, et ita quod antea quis exhibuit vitiis, nunc ad virtutes et ad opera justitiae 110.0375B| aptare contendat. Et actum quem exhibuit ad adulterium, ad castitatem nunc et sanctificationem omnino convertat. Et ita omnia membra quae ante iniquitati servire dependebant, haec conversio in melius proposita ad serviendum justitiae sanctificationique dependat. Sequitur: Cum enim servi essetis peccati, liberi fuistis justitiae. Hoc est, ab omni justitia alieni, quia non est acceptum Deo simul justitiae peccatoque servire. Unde sequitur: Quem ergo fructum habuistis tunc in illis in quibus nunc erubescitis? In quorum recordatione maxima est verecundia his qui diligunt justitiam et veritatem. Quia omnis qui cognoscit aut diligit bonitatem in malis actibus suis erubescit. 110.0375C| Nam finis illorum mors est. Id est, retributio illorum, poena perpetua. Nunc vero liberati a peccato, servi autem facti Deo, habetis fructum aeternum in sanctificatione, finem vero vitam aeternam. Notandum vero est esse libertatem culpabilem alienum esse ab operibus justitiae et laudabilem servitutem esse justitiae in sanctificatione. Quisquis autem servus erit justitiae, liber est a peccato, et servus est simul sapientiae et pietatis, pudicitiae et castitatis, et omnium una virtutum, quorum finis, id est retributio, vita aeterna est. Unde fratres nosmetipsos incessanter discutere debemus per singula quae gessimus aut gerimus, et in unoquoque actu considerare cui serviamus, an peccato ad iniquitatem et ad interitum nobismetipsis, 110.0375D| nisi eam citius deseramus, an justitiae in sanctificationem ad promerenda nobis aeternae vitae gaudia. Nisi enim prius per poenitentiam peccato moriamur, non possumus per justitiam vivere Deo. Stipendia enim peccati mors. Peccatum enim nisi per confessionem et poenitentiam atque eleemosynarum largitatem destruatur, accipit remunerationem poenam aeternam. Gratia autem Dei vita aeterna in Christo Jesu Domino nostro. Bene enim additum est, vita aeterna in Christo Jesu, quia illi, qui resurgunt in confusionem et opprobrium sempiternum, habent quidem vi tam aeternam, sed in confusione et poena aeterna; justi vero qui resurgunt, ad gaudia sempiterna habent 110.0376A| vitam aeternam in Christo Jesu Domino nostro, simul cum illo aeterna gaudia possidentes, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXI. ITEM UT SUPRA. Lectio sancti Evangelii secundum Marcum. In illo tempore, cum multa turba esset cum Jesu, nec haberent quod manducarent, convocatis discipulis suis, ait illis: Misereor super turbam, quia ecce jam triduo sustinent me, nec habent quod manducent, et si dimisero eos jejunos, deficient in via, etc. In hac lectione consideranda est in uno eodemque redemptore nostro distincta operatio divinitatis et humanitatis. Quis enim non videat hoc quod super turbam miseretur Dominus, ne vel inedia vel viae 110.0376B| longioris deficiat labore, affectum esse et compassionem humanae fragilitatis? Quod vero de septem panibus et pisciculis paucis quatuor millia hominum saturavit, divinae opus esse virtutis manifestum est. Mystice autem hoc miraculo designatur, quod viam saeculi praesentis aliter incolumes transire nequimus, nisi nos gratia redemptoris nostri alimento sui verbi reficiat. Hoc vero typice inter hanc refectionem, et illam quinque panum ac duorum piscium distat, quod ibi litteris veteris instrumenti spiritalis gratia plena esse signata est, hic autem novi veritas ac gratia testamenti fidelibus ministranda monstrata est. Sane utraque refectio in monte celebrata est, ut aliorum Evangelistarum narratio declarat, quia utriusque scriptura testamenti, recte intellecta, altitudine 110.0376C| nobis coelestium et praeceptorum mandat, et praemiorum utraque altitudinem Christi, qui est mons, domus Domini in vertice montium, consona voce praedicat. Qui enim aedificatam super se civitatem sive domum Domini, id est, Ecclesiam in alto bonorum extollit operum, et cunctis manifestam gentibus exhibet; ipse hanc ab infimis delectationibus abstractam pane coeli reficit, atque ad appetitum supernae suavitatis, dato pignore cibi spiritalis accendit. Misereor super turbam, quia ecce jam triduo sustinent me, nec habent quod manducent. Turba autem triduo Dominum propter sanationem infirmorum suorum sustinet, cum electi quique fide sanctae Trinitatis lucidi, Domino pro suis suorumque peccatis animae videlicet languoribus perseveranti instantia 110.0376D| supplicant, item turba triduo Dominum sustinet, quando multitudo fidelium peccata, quae perpetravit per poenitentiam declinans ad Dominum, se in opere, in locutione atque in cogitatione convertit. Et si dimisero eos jejunos in domum suam deficient in via. Dimittere jejunos in domum suam Dominus non vult ne deficiant in via. Quia videlicet conversi peccatores in praesentis vitae via deficiunt, si in sua conscientia sine doctrinae sancto pabulo dimittantur. Ne ergo lassentur hujus peregrinationis itinere, pascendi sunt sacra admonitione. Quidam enim ex eis de longe venerunt. Est autem qui nil fraudis et nihil carnalis corruptionis expertus, ad omnipotentis Dei servitium festinavit. Iste de 110.0377A| longinquo non venit, quia per incorruptionem et innocentiam proximus fuit. Alius, nulla impudicitia, nullis flagitiis inquinatus, sola autem conjugia expertus, ad ministerium spiritale conversus est, neque iste venit e longinquo, quia usus conjunctione concessa per illicita non erravit. Alii vero post carnis flagitia, alii post falsa testimonia, alii post facta furta, alii post illatas violentias, alii post perpetrata homicidia ad poenitentiam redeunt, atque ad omnipotentis Dei servitium convertuntur, hi videlicet ad Dominum de longinquo veniunt. Quanto etenim quisque plus in pravo opere erravit, tanto ab omnipotente Domino longius recessit. Dentur igitur alimenta eis etiam, qui de longinquo veniunt, quia conversis peccatoribus doctrinae sanctae cibi praebendi 110.0377B| sunt, ut in Deum vires raperent quas in flagitiis amiserunt. Item Judaei quicumque in Christo crediderunt, de prope ad illum venerunt, quia legis et Prophetarum erant litteris edocti de illo, credentes vero ex gentibus de longe utique venerunt ad Christum, quia nullis paginarum sacrarum monumentis de ejus erant fide praemoniti. Et responderunt ei discipuli sui: Unde istos poterit quis hic saturare panibus in solitudine? Et interrogavit eos: quot panes habetis? Qui dixerunt: Septem. Bene septem panes in ministerio novi testamenti ponuntur, in quo septiformis gratia Spiritus sancti plenius fidelibus cunctis, et credenda revelatur et credentibus datur. Neque hordeacei fuisse produntur, sicut illi quinque de quibus quinque sunt hominum 110.0377C| millia saturata, ne iterum sicut in lege vitale animae alimentum corporalibus sacramentis obtegeretur, hordei etenim medulla tenacissima palea tegitur. Et praecepit turbae discumbere super terram. Supra in refectione quinque panum turba supra fenum viride discumbebat, nunc ubi septem panibus reficienda est, supra terram discumbere praecipitur, quia per scripturam legis carnis desideria calcare et comprimere jubemur. Omnis enim caro fenum, et omnis gloria ejus tanquam flos feni. In novo autem testamento ipsam quoque terram ac facultates temporales derelinquere praecipimur, vel certe, quia mons in quo turba Dominicis panibus reficiebatur, altitudinem, ut supra diximus, redemptoris nostri significat, 110.0377D| ibi super fenum, hic super terram reficitur. Ibi enim celsitudo Christi propter carnales homines et Jerusalem terrenam carnali spe et desiderio tegitur; hic autem remota omni cupiditate carnali convivas novi testamenti, spei permanentis firmamentum tanquam ipsius montis soliditas, nullo feno interposito continebat. Et accipiens septem panes, gratias agens fregit, et dabat discipulis suis, ut apponerent, et apposuerunt turbae. Dominus accipiens panes dabat discipulis suis, ut ipsi acceptos turbae apponerent, quia spiritalis dona scientiae tribuens Apostolis per eorum ministerium voluit Ecclesiae suae per orbem vitae cibaria distribui. Quod autem fregit panes, quos 110.0378A| discipulis daret, apertionem designat sacramentorum, quibus ad perpetuam salutem nutriendus erat mundus. Cum enim ait Dominus ipse: Et nemo novit filium nisi Pater, neque patrem quis novit nisi filius, et cui voluerit filius revelare, quod nisi panem vitae nobis per se aperiendum demonstravit, ad cujus interiora cernenda per nos ipsos penetrare nequimus, cui contra Propheta mirabilem quorumdam famem deplorans aiebat, parvuli petierunt panem, nec erat qui frangeret eis. Quod est aliis verbis dicere, indocti quaesierunt pabulum verbi Dei, quo ad virtutem bonae operationis convalescerent refici, nec erat magistris deficientibus qui eis Scripturae arcana patefaceret, eosque ad viam veritatis instrueret. Acceptis autem ad frangendum panibus Dominus gratias 110.0378B| agit, ut et ipse quantum de salute generis humani congaudeat ostendat, et nos ad agendas semper Deo gratias informet, cum vel terreno pane carnem, vel animam coelesti superna gratia largiente reficimus. Et habebant pisciculos paucos, et ipsos benedixit, et jussit apponi. Si in panibus septem scriptura novi testamenti designatur, in cujus lectione per gratiam sancti Spiritus internas mentium epulas invenimus, quid in piscibus, quos benedicens pariter Dominus turbae jussit apponi, nisi sanctos accipimus illius temporis quo eadem est condita scriptura, vel quorum ipsa scriptura fidem, vitam et passiones continet, qui de turbulentis hujus saeculi fluctibus erepti, ac divina benedictione consecrati refectionem 110.0378C| nobis internam, ne in hujus mundi transeuntis excursu deficeremus, exemplo suae vel vitae praebuere vel mortis. Et manducaverunt, et saturati sunt. Manducant de panibus Domini ac piscibus, et saturantur qui audientes verba Dei et exempla intuentes, ad profectum vitae correctionis per haec excitari atque assurgere festinant, quibus apte congruit illud Psalmistae, edent pauperes et saturabuntur et laudabunt Dominum, etc. Et sustulerunt quod superaverat de fragmentis septem sportas. Quod turbis saturatis superat, Apostoli sustollunt, et septem sportas implent, quia vero sunt altiora perfectionis praecepta vel potius exhortamenta, et consilia, quae generalis fidelium 110.0378D| multitudo nequit servando et implendo attingere, quorum exsecutio illos proprie respicit, qui majori sancti Spiritus gratia pieni generalem populi Dei, conversatione mentis atque operis sublimitate transcendunt. Qualibus dicitur: Si vis perfectus esse, vade, vende omnia quae habes, etc. Unde bene sportae quibus Dominicorum sunt condita fragmenta ciborum propter septiformem Spiritus gratiam, septem fuisse memorantur. Nam quia sportae junco et palmarum foliis solent contexi, merito in sanctorum significatione ponuntur. Juncus quippe super aquas nasci consuevit, palma vero victricem ornat manum. Et junceis vasis recte comparantur electi, cum radicem cordis, ne forte ab amore aeternitatis arescat, 110.0379A| in ipso vitae fonte collocant. Assimilantur et eis, quae de palmarum sunt foliis contexta, cum in defectu jam aeternae retributionis memoriam puro in corde retinent. Et bene turba, quamvis reliquias Dominici prandii non caperet, manducasse tamen et saturata esse narratur, quia sunt nonnulli, qui etsi omnia sua relinquere nequeunt, tamen esurientes et sitientes justitiam, saturantur, cum audiendo mandata legis Dei ad vitam perveniunt aeternam. Bene quatuor millia, ut ipso etiam numero docerent Evangelicis se pastos esse cibariis, per Dominum nostrum Christum, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXII. FERIA IV. Lectio Epistolae beati Pauli apostoli ad Romanos. 110.0379B| Fratres, nihil nunc damnationis est his qui sunt in Christo Jesu, etc. Nihil nunc damnationis est his qui sunt in Christo Jesu. Lex enim Spiritus vitae in Christo Jesu liberavit me a lege peccati et mortis. Ex quo intelligitur quotidiana gratia Christi omnes sanctos ab hac lege peccati et mortis, in quam jugiter vel nolentes coguntur, incurrere, cum remissionem debitorum suorum a Domino precantur absolvi. Videtur ergo, non ex persona peccatorum, sed ex illorum qui vere sancti atque perfecti sunt, hanc beatum Apostolum prompsisse sententiam, Non enim quod volo facio bonum, sed quod odi malum hoc ago, et video aliam 110.0379C| legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captivum me ducentem in lege peccati, quae est in membris meis. Lex enim, ait, Spiritus vitae in Christo Jesu liberavit me a lege peccati et mortis. Magnam in hoc dedit securitatem, quia quod impossibile erat legis, in quo infirmabatur per carnem, Deus Filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, de peccato damnavit peccatum in carne. Haec dicit ut baptizatos securos reddat qui liberati a peccato sunt, quoniam quod impossibile erat, inquit, legis, cui impossibile? nobis scilicet impossibile erat mandatum legis implere, quia subjecti eramus peccato ut justificatio legis impleretur in nobis, qui non secundum carnem ambulamus, sed secundum spiritum. Per hanc etenim hostiam carnis, quae oblata est pro peccato, damnavit 110.0379D| peccatum, hoc est fugavit peccatum, et abstulit, ut justificatio legis impleretur in nobis, qui legem secundum spiritum custodimus, et non secundum carnem. In qua parte secundum ea quae supra exposuimus impossibilis erat lex, et infirma. Id enim egit mors Domini, ne mors timeretur, et ex eo jam appeterentur temporalia bona, nec metuerentur temporalia mala, in quibus carnalis erat illa prudentia in qua impleri legis praecepta non poterant; haec autem prudentia in homine Dominico exstincta et ablata justitia legis impletur cum secundum carnem non ambulatur, sed secundum Spiritum. Unde verissime dictum est, Non veni solvere legem, sed adimulere. Plenitudo ergo legis charitas, et charitas 110.0380A| eorum est qui secundum spiritum ambulant. Haec enim ad gratiam pertinent Spiritus sancti, quando enim non erat charitas justitiae sed timor, lex non implebatur. Ideo igitur damnatum dicit peccatum, ut impleretur in nobis justificatio legis datae a Moyse. Sublati enim de conditione legis, facti sumus amici ejusdem, justificati enim amici sunt legis. Quomodo autem impletur in nobis justificatio, nisi cum datur remissio omnium peccatorum? ut sublatis peccatis justificatus appareat mente serviens legi Dei, hoc est non secundum carnem ambulans, sed secundum spiritum, ut devotio animi, qui est spiritus, non consentiat desiderio peccati, quia per carnem seminatur concupiscentia animae, quod est peccatum. Qui enim secundum carnem sunt, quae carnis sunt sapiunt; 110.0380B| qui vero secundum spiritum, quae sunt spiritus sentiunt. Hic jam aptius quasi inter nos et Judaeos in medio statuens legem Moysi, dicit: Qui secundum carnem sunt, quae carnis sunt sapiunt, hoc est, Judaei quos dicit secundum carnem Israel, qui ea quae carnis sunt, sapiunt in eo quod secundum carnem legem intelligunt: Qui vero secundam spiritum, de his dicens, quos Judaeos dicit spiritu non littera, quae sunt spiritus sentiunt. Nam prudentia carnis mors est: prudentia autem spiritus vita et pax in Christo Jesu Domino nostro. Nunquid non unum atque idem est, quod dicit, prudentia carnis mors est: cui mors est? animae, sine dubio; qui enim legem secundum carnem, id est, secundum litteram intellexerit, non venit ad Christum 110.0380C| qui est vita, et ideo prudentia carnis mors est, prudentia vero spiritus vita et pax, vitam namque et pacem quae est Christus habet qui spiritaliter intelligit legem, et bonis operibus implet quod recte in mandatis Dei sibi praeceptum intelligit; hic cum Christo ipso praestante in vita regnabit aeterna, qui cum Patre et Spiritu sancto, vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXIII. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore accesserunt ad Jesum Pharisaei et Sadducaei tentantes, et rogaverunt eum ut signum de coelo ostenderet eis, etc. Signum de coelo quaerunt et quia multa hominum 110.0380D| millia secundo paucis de panibus satiavit, nunc in exemplum Moysi manna coelitus misso et per omnia passim disperso populum omnem multo tempore reficiat. Quod in Evangelio Joannis post edulium panum turbas ab eo quaesisse legimus dicentes: Quod ergo tu facis signum, ut videamus et credamus tibi, quod operaris, patres nostri manducaverunt in deserto, sicut scriptum est, panem de coelo dedit iis manducare. At ille respondens ait eis: Facto vespere dicitis: Serenum erit, rubicundum est enim coelum; et mane: Hodie tempestas, rutilat enim triste coelum. Faciem ergo coeli dijudicare nostis, signa autem temporum non potestis? Secundum historiam autem sensus iste 110.0381A| manifestus est, quod ex elementorum ordine atque consonantia possint et sereni et pluvii dies praenosci, scribae autem et Pharisaei qui videbantur esse legis doctores ex Prophetarum vaticinatione, non poterant intelligere Salvatoris adventum: spiritaliter autem quod dixit Dominus, facto vespere dicitis: Serenum erit, rubicundum est enim coelum, significat quod per sanguinem passionis Christi in primo adventu indulgentia peccatorum datur. Et mane: Hodie tempestas, rubet enim cum tristitia coelum: significat quod in secundo adventu igne praecedente venturus est. Faciem ergo coeli dijudicare nostis, signa autem temporum non potestis. Signa temporum dixit de adventu suo, vel passione cui simile est roseum coelum vespere, et item de tribulatione ante adventum suum 110.0381B| futurum, cui simile est mane roseum cum tristitia coelum. Generatio mala et adultera signum quaerit, et signum non dabitur ei, nisi signum Jonae. Non ergo datur signum generationi illi, id est tentantium Dominum et insultantium verbis ejus, tale utique signum, quale tentantes quaerebant, hoc est, de coelo, quibus tamen multa coelestia signa dabat in terra. Caeterum generationi quaerentium Dominum, requirentium faciem Dei Jacob, signum de coelo ostendebat, quando cernentibus Apostolis ascendit in coelum, quando misso de Spiritu primitivam implevit Ecclesiam: quando ad impositionem manus Apostolorum in Samaria, Caesarea, Epheso, aliisque urbibus ac locis plurimis, gratiam de coelo Spiritui sancto credentibus 110.0381C| ministravit. Quid autem signum Jonae sibi velit, jam supra dictum est, Sequitur: Et, relictis illis, abiit. Relictis scribis et Pharisaeis quibus dixerat, Generatio mala et adultera signum quaerit: et signum non dabitur ei nisi signum Jonae, recte abiit trans fretum et gentium secutus est populus. Et cum venissent discipuli ejus trans fretum, obliti sunt panes accipere. Quaerat aliquis, et dicat, quomodo panes non habebant qui statim impletis septem sportis ascenderunt in naviculam et venerunt in fines Magedan, ibique audiunt navigantes, quod cavere debeant a fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum, sed Scriptura testatur quod obliti sint eos se cum tollere. Quod autem navigaturi trans fretum 110.0381D| obliti sunt viaticum sumere secum, indicium est quam modicam carnis curam haberent in reliquiis, quibus ipsa reficiendi corporis necessitas quae naturaliter cunctis mortalibus inest intentione Dominici comitatus mente excesserat. Unus vero panis quem secum habebant in navi mystice ipsum panem vitae Dominum videlicet Salvatorem designat: cujus amore quia semper intus reficiebantur in corde minus de terreno pane quo corpus pasci solet curabant: Qui dixit illis: Intuemini, et cavete a fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum. In Marco ita scriptum est: Videte et cavete a fermento Pharisaeorum et fermento Herodis. Fermentum Pharisaeorum est decreta 110.0382A| legis divinae traditionibus nominum postponere, vel certe legem verbis praedicare, factis impugnare, fermentum est Sadducaeorum Dominum tentare, nec doctrinae ejus aut operibus credere: sed insultando alia quibus credere debeant petere. Fermentum Herodis est adulterium, homicidium, temeritas jurandi, simulatio religionis, et quod omnium est caput et origo scelerum odium ac persecutio in Christum, et praecursorem ejus, praeconemque primum regni coelestis. A quo utrorumque fermento, etiam Apostolus nos prohibens ait: Itaque epulemur non in fermento malitiae et nequitiae, sed in azymis sinceritatis et veritatis. At illi cogitabant inter se dicentes: Quia panes non accepimus. Sciens autem Jesus, dixit: Quid cogitatis 110.0382B| inter vos, modicae fidei, quia panes non habetis? Nondum intelligitis neque recordamini quinque panum in quinque millia hominum, et quot cophimos sumpsistis? Neque septem panum in quatuor millia hominum, et quot sportas sumpsistis? Quare non intelligitis quia non de pane dixi vobis: Cavete a fermento Pharisaeorum et Sadducaeorum. Per occasionem praecepti quo Salvator jusserat dicens: Cavete a fermento Pharisaeorum et fermento Herodis: docet eos quid significent quinque panes et septem sive pisciculi, aut quinque millia hominum et quatuor millia quae pasta sunt in eremo, quo licet signorum magnitudo perspicua sit, tamen aliud spiritali intelligentia demonstretur. Si enim fermentum Pharisaeorum et Sadducaeorum et fermentum Herodis non corporalem panem, 110.0382C| sed traditiones perversas et haeretica significat dogmata, quare et cibi, quibus nutritus est populus Dei, non veram doctrinam integramque significent? Istiusmodi fermentum, quod omni ratione vitandum est, habuit, Marcion et Valentinus, et omnes haeretici; fermentum hanc vim habet ut si farinae mistum fuerit, quod parvum videbatur, crescat in majus, et ad saporem suum universam conspersionem trahat. Ita et doctrina haeretica, si vel modicam scintillam in tuum pectus jecerit, in brevi ingens flamma succrescet, et totam hominis possessionem ad se trahet. Hoc est de quo et Apostolus loquitur, Modicum fermentum totam massam corrumpit. Tunc intellexerunt quod non dixerit cavendum a fermento panum, sed a doctrina Pharisaeorum et Sadducaeorum. 110.0382D| Quod eis utile erat persuasit, quod nocivum vitare jussit; doctrina enim superstitiosa et haeretica gravat magis quam adjuvat, mergit et non erigit. A bono ergo magistro discipuli instructi intellexerunt in fermento seductionem Pharisaeorum et Sadducaeorum, imo omnium haereticorum qui contraria sapiunt veritati expressam vitandam esse, quam et omnino ipsi vitaverunt et nobis fugiendam esse censuerunt, quatenus omnem errorem spernentes et viam veritatis per omnia sequentes, poenam aeternam evadere et vitam aeternam promereri festinemus, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXIV. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. 110.0383A| In illo tempore abiit Jesus sabbato per sata: discipuli autem ejus esurientes coeperunt vellere spicas et manducare, etc. Ut in alio quoque Evangelista legimus propter nimiam importunitatem ne vescendi quidem habebant locum, et ideo quasi homines esuriebant; quod autem spicas segetum manibus confricabant et inediam consolabantur, vitae austerioris indicium, non praeparatas epulas, sed cibos simplices quaerentium. Pharisaei autem videntes dixerunt ei: Ecce discipuli tui faciunt quod non licet eis facere sabbatis. 110.0383B| Nota quod primi apostoli Salvatoris, litteram legis Sabbatis destruunt adversum Ebionitas, qui cum caeteros recipiant Apostolos, Paulum quasi transgressorem legis repudiant. At ille dixit eis: Non legistis quid fecerit David, quando esuriit, et qui cum eo erant, quomodo intravit in domum Dei, et panes propositionis manducavit, quos non licebat ei edere, nec his qui cum eo erant, nisi solis sacerdotibus? Ad confutandam calumniam Pharisaeorum veteris recordatur historiae, quando David fugiens Saulem in Nobaia, et ab Achimelech sacerdote susceptus, postulavit cibos, qui cum panes laicos non haberet, dedit ei consecratos, quibus non licebat vesci nisi solis sacerdotibus et Levitis, et hoc tantum interrogavit, si mundi fuerint a mulieribus. 110.0383C| Et illo respondente ab heri et nudiustertius, non dubitavit panes dare, melius arbitratus, Propheta dicente: Misericordiam volo et non sacrificium, de famis periculo homines liberare, quam Deo offerre sacrificium; hostia enim placabilis Deo, hominum salus est. Opponit ergo Dominus et dicit, si et David sanctus est et Achimelech pontifex a vobis non reprehenditur, sed legis uterque mandatum probabili excusatione transgressi sunt, et fames in causa est, cur eamdem famem non probatis in Apostolis, quam probatis in caeteris? Quanquam et in hoc multa distantia sit: isti spicas in sabbato manu confricant; illi panes comederunt Leviticos, et ad Sabbati solemnitatem accedebant neomeniarum dies, quibus in convivio requisitus fugit ex aula regia. Observa 110.0383D| quod panes propositionis nec David nec pueri ejus acceperint antequam se a mulieribus mundos esse responderunt. Aut non legistis in lege quia sabbatis sacerdotes in templo sabbatum violant, et sine crimine sunt? Calumniamini, inquit, discipulos meos, cur per segetes transeuntes spicas triverint, et hoc fecerunt famis necessitate cogente: cum ipsi Sabbatum violetis in templo immolantes victimas, caedentes tauros, holocausta super lignorum struem incendio concremantes, et juxta alterius Evangelii fidem, circumcidentes parvulos in Sabbato, et dum aliam legem servare cupitis Sabbatum destruatis. Nunquam autem leges Domini sibi contrariae sunt, et prudenter 110.0384A| ubi transgressionis discipuli sui argui poterant, David et Achimelech dicit exempla sectatos. Veram autem et absque necessitatis obtentu Sabbati praevaricationem in ipsos refert, qui calumniam fecerant. Dico autem vobis quia templo major est hic. Hic non pronomen, sed adverbium loci legendum, quod major templo sit locus qui Dominum templi teneat. Si autem sciretis quid est: Misericordiam volo et non sacrificinm, nunquam condemnassetis innocentes. Quid est, misericordiam volo et non sacrificium supra diximus. Quod autem sequitur, nunquam condemnassetis innocentes, de Apostolis intelligendum est. Et est sensus, misericordiam comprobastis Achimelech, 110.0384B| eo quod fame periclitante David refocillare et pueros ejus, quare simili modo meis discipulis fame laborantibus non compassi estis, qui vos pane verbi coelestis quotidie pascunt, quatenus ejus satietate repleti ad vitam possitis pervenire perpetuam, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXV. HEBDOMADA IX POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae B. Pauli ad Romanos Fratres, debitores isumus non carni, ut secundum carnem vivamus. Si enim secundum carnem vixeritis, moriemini; si autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis, etc. 110.0384C| Apertissime nos beatus Apostolus, fratres charissimi, praesenti lectione quam audistis, carnis desideriis non debere servire docet, dicens: Ergo, fratres, debitores sumus non carni, ut secundum carnem vivamus. Neque propterea nos fecit Deus ad imaginem suam, ut carnis servituti essemus obnoxii, sed potius ut creatori suo anima deserviens ipso servitio ac ministerio carnis uteretur. Sed fortasse dicat aliquis quomodo carni non sumus debitores? cum et victum ei et indumentum providere naturae necessitate cogamur? Sed ut ostenderet Apostolus non carni aliquid conferre propriae necessitatis culpabile esse, sed ipsam vitam carnis concupiscentiis mancipare, ideo addidit, si enim secundum carnem vixeritis, moriemini. Secundum carnem vivere est 110.0384D| carnalibus desideriis indulgere. In hoc ergo negat Apostolus nos debitores esse, sicut et alibi dicit: Et carnis curam non feceritis in concupiscentiis ejus. Non utique denegat, et ibi carnis curam habendam in necessariis vitae usibus, sed ejus concupiscentiis consentire. Sequitur: Si autem spiritu facta carnis mortificaveritis vivetis. Qui ergo secundum spiritalia vivit desideria, et mortificat actus carnis suae, ipse vivit propter inhabitantem in se Spiritum vitae. Isto enim modo quis actus carnis mortificare potest? Nam fructus spiritus est charitas, odium actus est carnis. Odium ergo per charitatem mortificatur et exstinguitur. Gaudium in Deo similiter fructus est spiritus. Tristitia hujus saeculi quae mortem 110.0385A| operatur, carnis est actus, haec ergo exstinguitur si perfectum in nobis est gaudium in Deo. Pax fructus est spiritus, dissensio et discordia carnis sunt. Sed certum est discordiam mortificari posse per pacem. Castitas et continentia fructus spiritus sunt, adulterium et fornicatio carnis sunt. Verum est enim mortificari posse libidinem per continentiam, et emundari mala acta, adulteria et fornicationes, sic et poenitentia F., patientia impatientiam exstinguit, et bonitas malitiam perimit, et mansuetudo ferociam, et castitas impudicitiam necat, talique ordine qui per spiritum actus carnis mortificaverit, vivet. Sequitur: Quicunque enim Spiritu Dei aguntur, hi filii sunt Dei. Nam qui in peccatis sunt spiritu Diaboli aguntur, 110.0385B| qui autem Spiritu sancto gubernari merentur, et qui secundum doctrinam Spiritus sancti vivunt, ipsi Spiritu Dei aguntur. Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timore, non spiritum illum in quo timore tantum Domino servire debeatis, sed eam legem qua per dilectionem potius Deo serviatis: sed per spiritum servitutis in timore, qui est initium sapientiae et scientiae Dei, cum primo Dominum coeperit timere et diabolo repugnare in quo spiritu timoris Domini quisque Domino servire debet initio bonae conversationis, quasi puer sub paedagogis, ut discat timere Dominum, et mandata ejus custodire, quo usque ad perfectionem bonorum operum aetas perveniat et mereatur adoptionis spiritum percipere, et esse jam 110.0385C| Filius Dei per assueta bona opera, sicut in sequentibus dicit idem Apostolus: Sed accepistis Spiritum adoptionis filiorum Dei. Ut non jam timore poenae Deo serviamus, sed pura perfectaque dilectione quae praedictum ab homine expellit timorem; cum ergo peccatis mortui erimus per poenitentiam et confessionem, et desierimus esse quod fuimus servi peccati, illi serviendo per assueta opera pietatis et justitiae, ac per Spiritus sancti gratiam et vocari et esse jam Filii Dei mereamur. In quo clamamus: Abba Pater. Quia jam per sanctificationem sancti Spiritus, quem bonis et sanctis moribus meremur in nobis manere, fiduciam habemus, Deum nobis Patrem nominare, cum nos filios ejus esse cognoscimus in adimpletione voluntatis 110.0385D| ejus. Ideo voluntate simplici operemur omnia bona quae possumus, ut filios nos Dei esse comprobemus, in dilectione et non jam in timore servientes. Quia qui vocat patrem, filium se esse profitetur. Debet ergo patrum moribus placabilis filius inveniri, ne pro nomine quoque in vanum usurpato majori poenae subjiciatur. Ipse enim Spiritus testimonium reddit spiritui nostro quod sumus filii Dei. Ipse quippe Spiritus servitutis per quem in timore tantum Domino servivimus, testimonium reddit spiritui adoptionis, in quo perfecte per charitatem Deo servierimus, quod sumus filii Dei. Quia non nisi filii Dei arrham sui spiritus percipere merentur. 110.0386A| Si autem filii et haeredes: haeredes quidem Dei, cohaeredes autem Christi. Mercedem namque servus exspectat, haereditatem filius sperat. Ideoque satagamus ut non jam servi per timorem Domino simus servientes, sed per amorem Patris omnia bona facientes, ut mereamur haereditatem incorruptionis et immortalitatis, aeternae simul gloriae possidere, et illud etiam adipisci quod ipse nobis Salvator adoptavit a Patre, dicens: Pater, volo ut ubi sum ego, illic sint et ministri mei. Hoc modo cohaeredes suos Christus non solum in partem haereditatis, sed etiam in consortium beatitudinis aeternae perducit, cui sit honor, laus et gratiarum actio, una cum Patre et Spiritu sancto, per infinita saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXVI ITEM UT SUPRA. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. 110.0386B| In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimento ovium, intus autem sunt lupi rapaces, etc. Et de omnibus quidem intelligi potest, qui aliud habitu ac sermone promittunt, aliud opere demonstrant. Sed specialiter de haereticis intelligendum, qui videntur continentia, castitate, jejunio quasi quadam pietatis se veste circumdare, intrinsecus vero habentes animum venenatum simpliciorum fratrum corda decipiunt. Ex fructibus ergo animae quibus innocentes ad ruinam trahunt, lupis rapacibus comparantur. Non potest arbor bona fructus malos facere, neque 110.0386C| arbor mala fructus bonos facere. Quaeramus ab haereticis, qui duas inter se contrarias dicunt esse naturas, si juxta intelligentiam eorum arbor bona malos fructus facere nunquam potest, quomodo Moyses arbor bona peccaverit ad aquam contradictionis: et David, Uria interfecto, cum Bethsabee concubuerit? Petrus quoque in passione Deum negaverit, dicens, nescio hominem? aut qua consequentia Jethro socer Moysi arbor mala, qui utique in Deum Israel non credebat, dederit consilium Moysi bonum? et Achior Holopherni aliquid utile sit locutus? et comicus dixerit, quod bene dictum Apostolus comprobavit, corrumpunt mores bonos confabulationes pessimae? et cum non invenerint, quid respondeant, nos inseremus et Judam arborem quondam bonam fecisse fructus 110.0386D| malos, postquam prodiderit Salvatorem, et Paulum arborem malam eo tempore quo persequebatur Ecclesiam Christi, fecisse postea fructus bonos quando in vas electionis de persecutore translatus est. Tandiu ergo arbor bona fructus non faciet malos, quandiu in bonitatis studio perseverat, et mala arbor manet in fructibus peccatorum quandiu ad poenitentiam non convertitur. Nemo enim permanens in eo quod fuit, incipit id esse quod nondum coeperit. Omnis arbor quae non facit fructum bonum, excidetur et in ignem mittetur. Quia unusquisque perversus per validam judicii sententiam de terra viventium eradicatus in gehennae ignem mittitur qui hic boni operis fructum fecisse non invenitur. 110.0387A| Igitur ex fructibus eorum cognoscetis eos. Qui sunt ergo fructus, quibus inventis cognoscamus arborem malam: dicit Apostolus: Manifesta opera carnis, quae sunt fornicationes, immunditiae, luxuriae, idolorum servitus, veneficia, inimicitiae, contentiones, aemulationes, animositates, dissensiones, haereses, invidiae, ebrietates, comessationes, et his similia quae praedico vobis, sicut praedixi, quoniam qui talia agunt regnum Dei non consequentur. Et qui sunt per quos cognoscimus arborem bonam, idem ipse Apostolus consequenter dicit: Fructus autem spiritus est charitas, gaudium, pax, longanimitas, benignitas, bonitas, fides, mansuetudo, continentia, etc. Non omnis qui dicit mihi: Domine, Domine, intrabit in regnum coelorum; sed qui facit voluntatem Patris 110.0387B| mei qui in coelis est, ipse intrabit in regnum coelorum. Regnum coelorum sola verborum officia non obtinent, neque qui dixerint, Domine, Domine, cohaeredes illius erunt. Quid enim meriti est Domino dicere, Domine? nunquid Dominus non erit, nisi dictus fuerit a nobis? et quae officii sanctitas est nominis nuncupatio, cum coelestis regni iter potius obedientia voluntatis non Dei nuncupatio repertura sit? Ergo, sicut supra dixerat, eos qui haberent vestem bonae vitae non recipiendos propter dogmatum nequitiam, ita nunc e contrario asserit, ne his quidem accommodandam fidem, qui cum polleant integritate fidei turpiter vivant, et doctrinae integritatem malis operibus destruant. Utrumque enim Dei servis necessarium est, ut et opus sermone, et sermo operibus 110.0387C| comprobetur, huic sententiae potest illud videri contrarium: Nemo potest dicere Dominus Jesus nisi in Spiritu sancto. Sed moris est Scripturarum dicta pro factis accipere, ut statim in consequentibus approbatur, refutari eos qui jactant sive operibus scientiam Domini, et audiant a Salvatore: Recedite a me, operarii iniquitatis, nescio vos. Et Apostolus hunc sensum loquitur: Confitentur se Dominum scire, factis autem negant. Quoniam secundum Salvatoris sententiam, qui mandata Dei recte credens operibus bonis consummaverit et docuerit sic homines, hic magnus vocabitur in regno coelorum; qui autem docuerit et non fecerit, minimus vocabitur in regno coelorum. HOMILIA CXXVII. FERIA IV. Lectio Epistolae beati Pauli apostoli ad Romanos. 110.0387D| Fratres, si cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est, multo magis, justificati nunc in sanguine ipsius, salvi erimus ab ira per ipsum, etc. Hoc dicit, quia si pro peccatoribus filium suum Deus occidi permisit, quid faciat pro justificatis, nisi servet eos ab ira, id est, tutos illos praestet ab illasione diaboli? ut securi sint in die judicii cum coeperit perfidos ultio devastare, quoniam enim bonitas Dei nullum perire vult, mortem dignissimam dedit, ut intelligentibus Dei gratiam circa se adderet dignitatem et gloriam. Ingrati hi sunt qui, Deo vocante, dissentiunt, Dei gratiam abnuentes ut in proposito erroris et malignitatis permaneant. Non puto 110.0388A| sane quod otiosa sit apud Paulum varietas ipsa verborum, quod aliquando infirmos, aliquando impios, aliquando peccatores nominat, pro quibus Christum mortuum dicit, et quamvis imperitum se fateatur in sermone, non tamen arbitror quod in his ille imperitia, sed potius profundam scientiam variaverit. Per haec namque tria omne peccati colligitur genus: aut enim ignorans Deum quis et nolens servare mandatum, vincitur fragilitate carnis, et illecebris praesentis vitae decipitur, et infirmus appellatur; aut sciens volensque contemnit mandatum et odit disciplinam Dei, ac projicit sermones ejus post se, et peccator nominatur; atque ita Paulus qui se imperitum, ut diximus, in sermone profitetur, in tribus his diversitatibus universa pro quibus Christus praedicatur 110.0388B| mortuus esse complexus est. Quod si interdum etiam hi qui sub lege sunt, et Deum colere videntur, impii in Scripturis divinis nominantur, idcirco fit quia relinquentes Deum patrum suorum, deos gentiunt colunt: quod vero Paulus se cum peccatoribus numerat, qui aliis dicit: Nos natura Judaei et non ex gentibus peccatores, humilitatis ejus est virtus; imitatur enim illum qui, cum peccatum non fecisset, peccatum pro nobis factus est, et cum Deus esset inter homines conversatus est. Commendat ergo suam charitatem Deus in nobis: hic commendat et confirmat, et amabilem facit pro beneficiis praestitis. Quod enim Christus, cum adhuc peccatores essemus pro nobis mortuus est, spem nobis dat quod multo magis nos a peccato purgatos et justificatos, ab ira 110.0388C| quae imminet peccatoribus salvavit per ipsum, et qui alienos et inimicos ita dilexit, ut pro nobis ad mortem unicum suum daret, multo magis suos effectos et reconciliatos sibi aeterna salute donabit. Multo ergo, inquit, magis justificati nunc in sanguine ipsius salvati erimus ab ira per ipsum. In superioribus quidem dixerat: Justificati igitur ex fide pacem habeamus ad Deum; et nunc dicit: Multo magis nunc justificati in sanguine ipsius salvi erimus ab ira per ipsum. Ex quo ostendit quod neque fides nostra, sine Christi sanguine, neque sanguis Christi nos sine fide nostra justificat; ex utroque tamen multo magis sanguis Christi nos quam fides nostra justificat, et ideo mihi videtur cum in superioribus simpliciter dixerit, justificati ex fide, hic addidisse, multo magis ergo 110.0388D| nunc justificati in sanguine ejus, ut doceret quia ab ira ventura, etiamsi fides nostra nos salvet, etiamsi opera justitiae, super haec tamen omnia multo magis sanguis Christi salvos nos faciat ab ira ventura. Si enim cum essemus reconciliati, sumus Deo per mortem Filii ejus, multo magis reconciliati salvi erimus in vita ipsius. Manifestum est quia si ut reconciliaret nos sibi Deus, filium suum morti tradidit: quanto magis reconciliatos salvos faciet in vita ipsius. Si enim mors Salvatoris profuit nobis, quanto magis vita ipsius cum resurgit a mortuis, quia sicut mors ejus a diabolo nos eruit, ita et vita ejus de die judicii nos liberabit: ergo Christus pro impiis mortuus est, et Christus Deus est; quomodo non regnabit inventus 110.0389A| in vita Dei justus, quando ne periret, morte Dei quaesitus impius. In vita enim Dei salvi erimus, quia in vita nostra perieramus. Sed cum audimus et vitam Dei, et mortem Dei discernamus quid unde sit, vitam quippe attulit nobis, mortem vero accepit a nobis, nec tamen pro suo merito, sed pro nostro, fuimus, inquit, et nos natura filii irae sicut et caeteri. In hac ira cum essent homines per originale peccatum tanto gravius et perniciosius, quanto majora vel plura insuper addiderunt: Necessarius erat mediator, hoc est reconciliator, qui hanc iram sacrificii singularis, cujus erant umbrae omnia sacrificia legis et prophetarum, oblatione placaret. Cum autem Deus irasci dicitur, non ejus significatur perturbatio, qualis est in animo irascentis hominis, sed ex humanis 110.0389B| motibus translato vocabulo, vindicta ejus, quae non nisi justa est, irae nomen accepit. Quod ergo per mediatorem reconciliamur Deo et accipimus Spiritum, ut ex inimicis efficiamur filii Dei, quotquot enim spiritu Dei aguntur, hi filii sunt Dei, haec est gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum. Si enim, inquit, cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem filii ejus, multo magis reconciliati, salvi erimus in vita ipsius. Et reliqua. Evidenter ostenditur non esse aliquam substantiam quae, secundum definitionem Marcionis et Valentini, naturaliter sit inimica Deo. Alioquin si quod inimicum est, naturae esset et non voluntatis, qui inimici sunt Deo reconciliationem utique non haberent, ubi autem ex inimico quis amicus efficitur, certum est quod dum ea 110.0389C| opera agit, quae non amat Deus, inimicus est Dei, et ejus quisque tam gravis et tam odibilis efficitur inimicus, quam multiplicaverit opera inimicitiis digna. Sunt ergo mensurae et gradus quidam in his peccatorum qualitate et quantitate distincti, qui inimici sunt Deo, unde et ille qui supra omnes peccavit a Paulo ultimus inimicus destruendus esse memoratur. Versa autem vice et ordine, etiam eos qui reconciliati sunt per mortem Filii ejus, in amicis haberi certum est, et esse aliquem ita amicum, sicut Moyses amicus Dei appellatus est; esse quoque alios, quibus dicit Salvator: Jam non dico vos servos, sed amicos. Credo autem esse adhuc magis familiares aliquos in coelestibus amicos apud Deum, vel illos qui semper vident faciem Dei, vel eos qui semper 110.0389D| astant in conspectu Altissimi, ut supra diximus esse quemdam novissimum inimicum, ita ut et ibi pro virtutum meritis habeantur aliqui summi, aliqui posteriores amici; cum haec autem ita sint nescio, si is qui adhuc permanet in his operibus quae odit Deus, et pro quibus inimicitiae sunt inter Deum et homines reconciliatus esse Deo per sanguinem Christi merito dicatur. Quomodo enim reconcilatus est, qui est inimicus? Paulus ergo merito et de se, et sibi similibus dicit: Qui cum inimici essemus, reconciliati sumus per sanguinem Filii ejus. Grandis pudor est, ubi talis reconciliatio facta est, ubi inimicitias inter Deum et homines, non sermo peccatoris, sed sanguis intercessoris absolvit, iterum non converti ad inimicitias, 110.0390A| et agere ea quae odit ille, quem nobis non nisi effusio sanguinis sacri reconciliaverat. Non solum autem hoc, sed et gloriamur in Deo per Dominum nostrum Jesum Christum, per quem nunc reconciliationem accepimus. Non tantum pro accepta salute et securitate Deo gratias agendas docet, sed et gloriandum per Jesum Christum in Deo qui dignatus est ex impiis et inimicis dici nos suos amicos, ut omnia beneficia per Christum consecutos nos gaudeamus, et ut quia per ipsum cognovimus Dominum gloriantes in eo reddamus ei honorificentiam parem Deo Patri ipso sibi idoneo teste praedicante, ut honorificent, inquit, Filium, sicut honorificant Patrem: qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXVIII. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Marcum. 110.0390B| In illo tempore dixit Joannes ad Jesum: Vidimus quemdam in nomine tuo ejicientem daemonia, qui non sequitur nos, et prohibuimus eum, etc. Joannes praecipua devotione Dominum amans, ideoque redamari dignus, excludendum beneficio putavit eum qui non utatur officio. Sed Dominus docet neminem a bono quod ex parte habet arcendum, sed ad hoc potius quod nondum habet esse provocandum. Nam sequitur: Jesus autem ait: Nolite prohibere eum, nemo est enim qui faciat virtutem in nomine meo, et possit cito male loqui de me. Qui enim non est adversum vos, pro 110.0390C| vobis est. Hac doctus sententia dicit Apostolus: Sed sive occasione, sive veritate Christus annuntietur, et in hoc gaudeo, sed et gaudebo. Sed licet ille gaudeat, etiam de his qui Christum annuntiant non sincere, et tales aliquando in nomine Christi signa facientes, ab aliorum salute sentiantur non esse prohibendi, non tamen ipsis per talia signa secura sua conscientia redditur quin potius in illa die, cum dixerunt, Domine, Domine, in nomine tuo prophetavimus, et in tuo nomine daemonia ejecimus, et in tuo nomine virtutes multas fecimus, responsum accipient, quia nunquam novi vos, discedite a me, qui operamini iniquitatem. Itaque in haereticis et malis catholicis non sacramenta communia in quibus nobiscum sunt et adversum nos non sunt, sed divisionem paci veritatique 110.0390D| contrariam qua adversum nos sunt et Dominum non sequuntur, nobiccum detestari et prohibere debemus. Quisquis enim potum dederit vobis calicem aquae in nomine meo, quia Christi estis: amen, dico vobis, non perdet mercedem suam. Legimus in propheta David ad excusandas excusationes in peccatis, quia multi peccatorum suorum quasi justas praetendunt occasiones, ut quod voluntate delinquunt, videantur necessitate peccare: Dominus autem scrutator cordis et renum, et qui futuras cogitationes in singulis contuetur, dixerat: Quisquis unum parvulum receperit in nomine meo, me recipit. Poterat aliquis causari et dicere, Paupertate prohibeor, tenuitas me retinet, ut 110.0391A| hospitalis esse non possim, et hanc excusationem levissimo praecepto diluit, ut calicem aquae et hoc frigidae juxta Matthaeum toto animo porrigamus: frigidae, inquit, aquae, non calidae, ne et in calida paupertatis et penuriae lignorum occasio quaereretur. Tale quid et Apostolus ad Galatas praecipit, Communicet is qui catechizatur verbo, ei qui se catechizat in omnibus bonis. Et discipulos ad magistrorum refrigeria cohortatur: et quia poterat qualibet tendere Forte, praetendere paupertatem et praeceptum eludere, priusquam illud proponat imminentem solvit quaestionem, dicens: Nolite errare, Deus non irridetur. Quae enim seminaverit homo, haec et metet. Et quisquis scandalizaverit unum ex his pusillis credentibus in me, bonum est ei magis, si circumdaretur 110.0391B| mola asinaria collo ejus, et in mare mitteretur. Quanquam haec generalis possit esse sententia adversum omnes qui aliquem scandalizant, tamen juxta consequentiam sermonis, etiam contra Apostolos dictum intelligi potest, qui inter se disputantes, quis esset illorum major, videbantur invicem de dignitate contendere, et si in hoc vitio permansissent, poterant eos, quos ad fidem vocabant, per suum scandalum perdere, dum Apostolos vident inter se de honore pugnare. Quod autem dixit: Bonum est ei magis si circumdaretur mola asinaria collo ejus, secundum ritum provinciae loquitur, quod majorum criminum ista apud veteres Judaeos poena fuerit, ut in profundum ligato saxo dimergerentur. Et revera melius est innoxium, poena, quamvis atrocissima, 110.0391C| temporali tamen, vitam finire corpoream, quam laedendo fratrem mortem animae mereri perpetuam. Recte autem, qui scandalizari potest pusillus appellatur. Qui enim magnus est quodcunque viderit, quodcumque passus fuerit non declinat a fide; qui autem pusillus est animo et parvus occasiones quaerit quomodo scandalizetur. Propterea denique oportet nos maxime his consulere qui parvi sunt in fide, ne occasione nostri offendantur et recedant a fide, ac decidant a salute. Notandum sane, quod in nostro bono opere aliquando cavendum est scandalum proximi, aliquando vero pro nihilo contemnendum. In quantum enim sine peccato possumus, vitare proximorum scandalum debemus. Si autem de veritate scandalum ponitur, utilius permittitur scandalum nasci, 110.0391D| quam veritas relinquatur. Item per molam asinariam saecularis vitae circuitus ac labor exprimitur, et per profundum maris extrema damnatio designatur: qui autem ad sanctitatis speciem deductus, vel verbo caeteros destruit vel exemplo, melius profecto erat, ut hunc ad mortem sub exteriori habitu terrena acta constringerent, quam sacra officia in culpa caeteris invitabilem demonstrarent, quia nimirum si solus caderet, utcunque hunc tolerabilior inferni poena cruciaret. Et si scandalizaverit te manus tua, abscinde illam, bonum quippe est tibi debilem introire in vitam, quam duas manus habentem ire in gehennam inexstinguibitem. Quia supra docuerat ne scandalizemus eos, qui 110.0392A| credunt in eum, nunc consequenter admonet, quantum cavere debeamus eos qui scandalizare nos, id est, verbo vel exemplo suo ad ruinam peccati propellere certant. Manum quippe nostram appellat, necessarium amicum. Cujus opere atque auxilio quotidiano opus habemus. Sed talis si nos laedere in causa animae voluerit, excludendus est a nostra societate, ne si cum perdito in hac vita partem habere volumus, simul in futuro cum ipso pereamus; quod autem subjungitur: Ubi vermis eorum non moritur, et ignis non exstinguitur, in verme putredinem gehennae, sicut in igne ardorem designat, sive vermem dicit: seram scelerum poenitudinem, quae nunquam in tormentis conscientiam afflictorum mordere cessabit. Ut ignis sit 110.0392B| poena extrinsecus serviens, et vermis dolor interius accusans. Et si pes tuus te scandalizat, amputa illum: bonum est tibi claudum introire in vitam aeternam, quam duos pedes habentem mitti in gehennam ignis inexstinguibilis. In pede sicut et in manu, charos inemendabiles docet alienandos a nobis, ne per immunditiam eorum, quos castigare nequimus, et ipsi polluti percamus. Sed manus propter opus necessarium nobis: pes, sunt dicti tales propter ministerium discursisque nostris usibus accommodos. Quod si oculus tuus scandalizat te, erue eum; bonum est tibi luscum introire in regnum Dei, quam duos oculos habentem mitti in gehennam ignis. In oculo quoque propter scandalum eruendo, iidem nostri carnaliter 110.0392C| amici, spiritaliter vero adversarii designantur. Sed cum nos eorum consultis ac provisione opus habemus, illi vero consilio nos pravo decipere atque in iter erroris deflectere quaerunt; scandalum quippe sermo Graecus, quod nos offendiculum et ruinam et impactionem pedis dicere possumus, quod quantum possumus, devitare debemus quatenus poenam gehennae evadentes ad vitam possimus pervenire sempiternam, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXIX. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. 110.0392D| In illo tempore dixit Jesus turbis Judaeorum et principibus sacerdotum: Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae, quia clauditis regnum coelorum ante homines. Vos quippe non intratis, nec introeuntes sinitis intrare, etc. Habent Scribae et Pharisaei legis Prophetarumque notitiam, sciunt esse Christum filium Dei, non ignorant natum esse de virgine, sed dum adventum ejus corporeum a Prophetis praedicatum, doctrinae simulatione abscondunt, et praedam de subjecta sibi plebe appetunt, nec ipsi introeunt in regna coelorum, nec eos qui poterant intrare permittunt. Hoc est quod in Osee propheta Dominus arguit dicens: Absconderunt sacerdotes viam, interfecerunt sicimam. Et 110.0393A| rursus sacerdotes non dixerunt, ubi est Dominus, vel certe omnis magister qui verbo aedificat, et scandalizat malis operibus discipulos suos, claudit ante eos regnum coelorum. Vae vobis, scribae et Pharisaei hypocritae, quia circuitis mare et aridam ut faciatis unum proselytum; et cum fuerit factus, facitis eum filium gehennae duplo quam vos. Non eo studio servamus quaesita quo quaerimus. Scribae et Pharisaei totum lustrantes orbem propter negotiationes et diversa lucra, tam a discipulis captanda, quam per imagines sanctitatis, id studii habebant de gentibus facere proselytum, id est, advenam, et incircumcisum miscere populo Dei. Sed qui ante dum esset ethnicus, simpliciter errabat et erat semel filius gehennae, videns magistrorum 110.0393B| vitia et intelligens destruere eos operibus, quod verbis docebant, revertitur ad vomitum suum, et gentilis factus, quasi praevaricator, majore poena dignus erit, filius autem vocatur gehannae, quomodo filius perditionis, et filius hujus saeculi. Vocatur filius gehennae, ad illam praeparatus, non ex illa generatus; unusquisque enim cujus opera agit, ejus filius appellatur. Vae vobis, duces coeci, quia dicitis: Quicunque juraverit per templum, nihil est; qui autem juraverit in auro templi, debet. Stulti et caeci, quid enim majus est? aurum an templum quod sanctificat aurum? et quicunque juraverit in altari nihil est, quicunque autem juraverit in dono quod est super illud, debet. Coeci: quid enim majus est, donum an altare quod 110.0393C| sanctificat donum? Qui ergo jurat in altari, jurat in eo et in omnibus quae sunt super illud. Et qui juraverit in templo, jurat in illo et in eo qui habitat in ipso. Et qui jurat in coelo, jurat in throno Dei et in eo qui sedet super eum. Supra, ut visum nobis est, exposuimus quid significaret traditio Pharisaeorum dicentium, donum quodcunque est ex me tibi proderit, nunc duplex et ad unam avaritiae occasionem trahens Pharisaeorum traditio condemnatur, ut arguantur cuncta pro lucro facere et non pro timore Dei. Sicut enim in philacteriis et fimbriis dilatatis opinione sanctitatis captabant gloriam, et per occasionem gloriae quaerebant lucra, sic alia traditionis inventa stropha impietatis arguit praeceptores. Si 110.0393D| quis in contentione seu in aliquo jurgio vel in causa ambigua jurasset in templo, et postea convictus esset mendacii, non tenebatur criminis reus. Si autem jurasset in auro et pecunia quae in templo sacerdotibus offerebantur, statim in quo juraverat cogebatur exsolvere. Rursum si quis jurasset in altari, perjurii reum nemo tenebat; si autem perjurasset in dono vel in oblationibus, hoc est, in hostia, in victimis, in simila, et caeteris, quae offeruntur Deo super altare, haec studiosissime repetebant. Arguit ergo eos Dominus et stultitiae et fraudulentiae, quod multo majus sit templum, quam aurum quod sanctificatur a templo, et altare, quam hostiae quae sanctificantur ab altari, totum autem faciebant non ob Dei timorem, sed ob divitiarum cupiditatem. Spiritaliter autem quod 110.0394A| Dominus dixit, quid enim majus est aurum an templum quod sanctificat aurum; et iterum: quid enim majus est donum an altare quod sanctificat donum: ita intelligendum est, templum et altare ipsum Christum, aurum et donum laudes et sacrificia precum, quae in eo per eum offerimus: non enim ille per haec sed ista per illum sanctificantur. Vae autem vobis, scribae et Pharisaei hypocritae, qui decimatis mentham, et anethum, et cyminum, et reliquistis quae graviora sunt legis, judicium et misericordiam, et fidem: haec oportuit facere et illa non omittere. Multa in lege praecepta sunt, quae typos proferunt futurorum: alia vero quae aperta sunt, et illuminant oculos juxta Psalmistam dicentem, mandatum Domini lucidum illuminans oculos, quae statim 110.0394B| opera desiderant, verbi gratia: non adulterabis, non furtum facies, non falsum testimonium dices, et caetera, Pharisaei autem quia praeceperat Dominus, interim ut intellectus mysticos dimittamus, propter alimoniam sacerdotum et Levitarum, quorum pars erat Dominus, omnium rerum offerri in templo decimas, hoc unum habebant studii, ut quae jussa fuerant comportarentur, caetera quae erant majora utrum quis faceret an non parvi pendebant. Et ex hoc itaque capitulo arguit eos avaritiae, quod studiose etiam vilium olerum decimas exigant, et judicium in disceptatione negotiorum, misericordiamque in pauperes pupillos et viduas, et fidem in Deum, quae magna sunt, praetermittant: Haec, inquit, oportuit facere, id est, judicium, misericordiam, et fidem, ut et nos 110.0394C| veraciter de nostra miseria judicantes, et Dei charitatem quam donavit ipse diligentes, pie recteque vivamus. Justum ejus judicium confitentes quo miseri effecti sumus, de quo dicit Apostolus: Judicium quidem ex uno in condemnationem; et magnae charitati ejus gratias agentes, de qua ipse idem dicit, gratiae praedicator, commendat autem suam charitatem Deus in nobis quoniam cum adhuc peccatores essemus Christus pro nobis mortuus est. Oportuit et illa non omittere, id est, eleemosynas fructuum terrenorum, quia per rectam fidem et sacrarum virtutum operationem simul cum elemosynarum largitate debet quisque studere ut ad vitam perveniat aeternam, largiente ipso mediatore Dei et hominum, Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu 110.0394D| sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXX. HEBDOMADA X POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae ad Corinthios. Fratres, non simus concupiscentes malorum, sicut et illi concupierunt, etc. Ecce quam peritus medicus apostolus Paulus coelestis medici Christi veri veraxque discipulus, qui ad removendam diuturnam infirmitatem nostram, et ad instaurandam in nobis corporis et animae sanitatem nobis a Domino destinatus, ostendit salubria quae tenenda sunt, ubique in praedicatione sua demonstravit quae noxia, quae cavenda sunt, unde in 110.0395A| praesenti lectione quam audistis, sub figura infidelis Israelitici populi nos admonet dicens: Fratres, non simus concupiscentes malorum, sicut et illi concupierunt. Nam illi propter malam cupiditatem in deserto prostrati sunt, ita ut nullus ex illa innumerabili plebe qui de Aegypto exierant nisi duo terram repromissionis intrarent, quod nobis in eorum figura cavendum est; Aegyptus enim hunc mundum significat, unde nos sumus per abrenuntiationem diaboli et omnium operum ejus egressi, et omnibus concupiscentiis carnis abnegantes, Deo nos servituros promisimus, ut terram repromissionis, quod est regnum coeleste, sive terram viventium, mereamur in haereditatem percipere; si autem in deserto, hoc est in vasta mundi solitudine post sponsionem quam Domino 110.0395B| fecimus iterum ad concupiscentiam mundi labimur, timendum est nobis, ne claudatur subita mortis interruptione, porta regni coelestis, quae nobis aperta est, quo usque in justo permanemus opere, et voluntate fugienda est, fratres charissimi, rerum temporalium insana cupiditas, quae mortiferis hominem laqueis irretitum in hoc saeculo ut exerceat distentat, et cruciat, in futuro autem inextinguibilibus mancipat flammis. Neque idololatrae efficiamini, sicut quidam ex ipsis, quemadmodum scriptum est, sedit populus manducare et bibere, et surrexerunt ludere. Scimus enim quia idolum nihil est nisi vana superstitio et offensio Dei, et qui idola colit diabolum colit, et Deum fortiter offendit, unde similis illi dicitur, qui confidit in 110.0395C| eo, nisi quod idolum pertransiit uno momento, poena autem quae idolum colentibus praeparatur nunquam praeteribit, sed aeterna est. Neque fornicemur sicut quidam ex ipsis fornicati sunt, et ceciderunt una die viginti tria millia. Fornicatio autem, similiter ad idolorum pertinet culturam, cum creatura pro creatore colitur, et anima in diis vanis fornicatur, verum sponsum suum Christum contemnens; similiter et qui corpus suum quod in templum sibi optaverat Deus, per donum Spiritus, quod in baptismo mersis tradidit, per immunditiam fornicationis templum efficit diaboli, disperdet illum Deus nisi cito per poenitentiam et confessionem atque per bonum continentiae convertat se ad Dominum Deum suum, emundans ei templum 110.0395D| suum jejuniis, vigiliis, orationibus, caeterisque pietatis operibus, eleemosynarumque largitate, dignum iterum Domino in corde suo habitaculum praeparet, sanctum, et bonorum operum floribus adornatum. Neque tentemus Christum sicut quidam eorum tentaverunt et a serpentibus perierunt. Tentat enim Dominum suum qui ultra suam ipsius custodiam incerto se periculo tradit. Similiter qui scienter facit quae Dominus prohibuit ne faceret, eaque facientibus mortem minatur, non istam communem sed aeternam, nisi scito reversi et emendati per poenitentiam fuerint. Neque murmuraveritis, sicut quidam eorum murmuraverunt et perierunt ab exterminatore. Unde cavendum 110.0396A| valde est, cum vel in infirmitates corporis vel in alias hujusmundi angustias pro peccatis nostris inciderimus, ne contra Dominum murmuremus, quia vel propter mala merita nostra ad correptionem nostram haec patimur, vel ad probationem, ut justiores etiam coram Domino simus effecti si tanta ac talia patienter in nomine Domini cum gratiarum actione portemus. Haec omnia in figura contingebant illis: scripta sunt autem ad correptionem nostram. Omnia quae incredulis Judaeis contigerunt, secundum merita sua receperunt, sed tamen ideo scripta sunt, ne nos existimemus impune nos posse peccare. Itaque qui se existimat stare in perfectione bonorum operum, videat ne per inanem gloriam cadat. Tentatio 110.0396B| vos non apprehendat, nisi quantum humana potest sustinere et superare fragilitas; fidelis autem Deus est, qui non patietur vos tentari super id quod potestis. Qui se semper pollicitus est sui nominis causa tribulatis affuturum. Ut in Psalmo: multae tribulationes justorum, et de his omnibus liberavit eos Dominus. Sed faciet cum tentatione etiam proventum, ut possitis sustinere. Ipse tentationes a nobis diaboli insuperabiles aufert, sicut in oratione quam ipse composuit nos docuit orare dicens, et ne nos inducas in tentationem, ne amplius nos patiatur tentare diabolum quam nostra possit fragilitas sustinere, sed liberet nos ab omni malo, Jesus Christus Dominus noster, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat 110.0396C| Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXXI. ITEM UT SUPRA. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Homo quidam erat dives, qui habebat villicum: et hic diffamatus est apud illum quasi dissipasset bona ipsius. Et vocavit illum, et ait illi: Quid hoc audio de te? redde rationem villicationis tuae, jam enim non poteris villicare, etc. In villico hoc quem Dominus ciebat de villicatione, et laudavit eum, quod in futurum sibi prospexerit, non omnia debemus ad imitandum sumere: non enim aut Domino nostro facienda est in aliquo fraus, ut 110.0396D| de ipsa fraude eleemosynas faciamus, aut eos a quibus recipi volumus in tabernacula aeterna, tanquam debitores Dei et Domini nostri fas est intelligi, cum justi et sancti significentur hoc loco, qui eos introducunt in tabernacula aeterna, qui eis in necessitatibus suis terrena bona communicaverunt, de quibus etiam dicit, quod si quis alicui eorum calicem aquae frigidae dederit tantum in nomine discipuli, non perdet mercedem suam, sed etiam e contrario dicuntur istae similitudines, ut intelligamus, si laudari potuit ille a domino, cui fraudem faciebat, quanto amplius placeant Domino Deo, qui secundum ejus praeceptum ulla opera faciunt. Villici sane vocabulo dicimus eos, qui pecunias habent, non jam dominos suae, sed alienae potius rei dispensatores esse disputandos, 110.0397A| qui si juxta hujus servi exemplum sedulo finiendae villicationis ac rationis reddendae tempus praeviderint, facile terrenorum delectatione simul et dilectione nudati, plus sibi de amicis conquirendis in futuro quam divitiis in praesenti colligendis prospicere curabunt. Ait autem villicus intra se, Quid faciam quia Dominus meus aufert a me villicationem, fodere non valeo: ablata quippe villicatione fodere non valemus, quia finita hac vita, in qua tantum licet operari, nequaquam ultra bonae conversationis fructum ligone devotae compunctionis licet inquirere. Mendicare erubesco, et caetera. Mendicare confusionis est, illo scilicet pessimo genere mendicandi, quo virgines illae fatuae mendicasse referuntur, quae 110.0397B| ingruente tempore nuptiarum, oleo virtutum deficiente, sapientibus dixerunt: Date nobis de oleo vestro quia lampades nostrae exstinguuntur. Et de quo Salomon ait, Propter frigus piger arare noluit, mendicabit ergo aestate et non dabitur ei. Convocatis itaque singulis debitoribus domini sui, dicebat primo: Quantum debes domino meo? at ille dixit: Centum cados olei; dixitque illi: Accipe cautionem tuam et sede cito, scribe quinquaginta. Deinde alii dixit: Tu vero, quantum debes? qui ait: Centum coros tritici; ait illi: Accipe litteras tuas, et scribe octoginta: Cadus Graece amphora est, continens urnas tres. Corus vero modiis triginta completur. Quod autem de centum cadis olei quinquaginta scribi fecit a debitore, et de centum coris tritici 110.0397C| octoginta, ad nihil aliud valere arbitror nisi ut ea quae similiter inter sacerdotes atque Levitas Judaeos quisque operatur in Christi Ecclesia, abundet justitia ejus super scribarum et Pharisaeorum, ut cum illi decimas darent, isti divinas Forte, divitias dent, sicut non de fructibus, sed de ipsis bonis suis fecit Zachaeus, aut certe duplicet decimas, aut duas decimas dando superet impendia Judaeorum. Nisi forte quis simpliciter accipiendum putet, quod omnis qui indigentiam cujuslibet pauperis sanctorum, vel ex dimidia vel certe ex quinta parte, quantum viginti vel quinquaginta ad centum sunt, alleviaverit, certa suae misericordiae sit mercede donandus. Et laudavit dominus villicum iniquitatis, quia prudenter fecisset: quia filii hujus saeculi prudentiores 110.0397D| filiis lucis in generatione sua sunt. Audiant sapientes hujus saeculi, ut stultam sapientiam deserere, et sapientem Dei stultitiam queant discere, quanti eorum sapientiam divina aequitas aestimaverit: quos non vere prudentes sed in generatione sua prudentes esse commemorat. Juxta hoc, quod alibi dicitur: Vae qui sapientes estis in oculis vestris, et coram vobismetipsis prudentes, nec non amatores aeternae vitae; filios lucis appellando non aliud eos qui sapientes sunt ut faciant mala, bene autem facere nescierunt quam filios esse tenebrarum: filii autem lucis et filii hujus saeculi vocantur, quomodo filii regni et filii perditionis. Cujus enim agit quisque opera, ejus cognominatur et filius. 110.0398A| Et ego vobis dico: Facite vobis amicos de mammona iniquitatis, ut, cum defeceritis, recipiant vos in aeterna tabernacula. Mammona iniquitatis ob hoc appellat istam pecuniam, quam possidemus ad tempus, quia mammona divitiae interpretantur, nec sunt istae divitiae, nisi iniquis qui in eis constituunt spem atque copiam beatitudinis suae, a justis vero cum haec possidentur, est quidem ista pecunia; sed non sunt illis divitiae, nisi coelestes et spiritales, quibus indigentiam suam spiritaliter supplentes, exclusa egestate miseriae, beatitudinis copia ditabuntur. Si autem hi, qui praebent eleemosynam de iniquo mammona faciunt sibi amicos, a quibus in aeterna tabernacula recipiantur, quanto magis hi qui spiritales largiuntur epulas, qui dant cibaria conservis in tempore 110.0398B| suo, certissima debent spe summae retributionis erigi per largitorem omnium bonorum Dominum nostrum Jesum Christum, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXXII. FERIA IV. Lectio Epistolae beati Pauli apostoli ad Romanos. Fratres, nescitis quia cum exhibuistis vos servos ad obediendum, servi estis ejus cui obedistis, sive peccati in mortem, sive obeditionis ad justitiam. Ne aliquid profitentes, aliud faciamus, et cum servi Dei dicimur, gestis servi diaboli inveniamur, praemonet et denuntiat ejus nos servos esse cujus voluntatem explemus operibus: et non parum obesse 110.0398C| Deum confiteri Dominum, et actibus diabolo famulari. Nam hoc olim Deus denotat et accusat, dicens, Plebs haec labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me; et Dominus ait in Evangelio: Nemo potest duobus dominis servire; et in lege dictum est, Deus non irridetur. Hoc est ergo quod in hoc loco Apostolus docet, quia unusquisque in manu sua habet et in arbitrii potestate, ut aut peccati servus sit, aut justitiae, ad quamcunque enim partem declinaverit obediens, et cuicunque parere voluerit, haec sibi eum vindicat servum, in quo, ut dixi, absque ulla cunctatione in nobis esse ostendit arbitrii libertatem, in nobis namque est exhibere obedientiam nostram, vel justitiam vel peccatum. Nemo autem potest duobus simul dominis servire, peccato et justitiae, aut enim 110.0398D| unum odio habebit, peccatum scilicet, et alium amabit, id est, justitiam. Aut unum patietur, peccatum duntaxat, et alium contemnet, id est, justitiam. Simile ergo est, et quod dixit Apostolus, servi estis ejus, cui obedistis, sive peccati, sive justitiae. Sed et omnis qui peccatum facit, servus est peccati, ad hoc respicit quamvis non adjecerit, et omnis qui fecerit justitiam, servus est justitiae. Quod fortassis putet aliis idcirco subrelictum, ut quasi ex consequentibus debeat intelligi, mihi tamen videtur consulto non additum, neque enim conveniebat dici, quia omnis qui facit justitiam servus est justitiae, ut omnis qui facit peccatum servus est peccati: nam et ipse diabolus sine dubio peccati servus est, quippe 110.0399A| qui discessit a servitute justitiae et in conspectu Domini omnipotentis rebellavit, propter quod et apostata appellatus est. Constat ergo ex his sermonibus Pauli, quibus dicit, quia cui vos exhibetis servos ad obediendum servi estis, cui obedistis, sive peccati sive justitiae, quia sponte nostra ipsi exhibemus nullo cogente vel peccato servire vel justitiae per obedientiam nostram, et ideo horum semper meminisse debemus, ne inanes querelas in peccati excusatione proferamus, dicentes quia diabolus fecit ut peccator essem, aut naturae necessitas, aut fatalis conditio, aut cursus astrorum; sed audi apertam Pauli sententiam, qua dicit, cui exhibetis vos servos ad obediendum, servi estis ejus cui obedistis, sive peccati sive justitiae. 110.0399B| Gratias autem Deo, quod fuistis servi peccati, obedistis autem ex corde in eam formam doctrinae in qua traditi estis. Credentes autem in Christum servi facti sumus justitiae, ejus enim servi dicimur cui obedimus, et quia justum est obedire Christo, et ipse enim justitia est, et quae praecepit justa sunt, idcirco dicit servos nos factos justitiae, ex corde non ex lege, ut professio nostra animi judicio promatur, per naturam enim inducti sumus ad fidem non per legem, in qua forma doctrinae, Dei imperio facti sumus, qui finxit naturam, in natura enim habemus ut cognoscamus a quo et per quem et in quo sumus creati. Forma ergo doctrinae est in quam tradidit nos creator naturaliter, hoc est, quod supra dixit, ipsi sibi lex sunt, dum vident naturae suae esse quod 110.0399C| credunt, ut quod Judaeis lex et prophetae praedicarunt de Christo, hoc gentiles ex corde confidant. Hinc refert gratias Domino, quia cum essemus servi peccati obedivimus ex corde credentes in Christum ut serviremus Deo, non per legem Moysi sed per legem naturae. Quod enim dicit gratias Deo, quia fuistis servi peccati, ostendit omnes homines primo servire peccato, sic enim scriptum est, quia non justus super terram qui faciat bonum et non peccaverit. Primo enim necesse est in omni homine illud compleri quod scriptum est, Sed ubi venit mandatum, peccatum revixit; hoc vero quod sequitur ad paucos dicitur, ad eos qui jam emendantur, quod dicitur: Gratias autem Deo, quia fuistis servi peccati, obedistis autem ex corde in eam formam doctrinae in qua traditi estis. 110.0399D| Servi ergo fuimus omnes peccati, sed ubi tradita est nobis forma doctrinae et huic non utcunque, neque solis verbis, sed ex corde, ex animo, ex tota devotione eligimus obedire, liberamur a servitute peccati et efficimur servi justitiae. Quod autem dixit, formam doctrinae, in qua traditi estis, requirendum puto, quomodo unusquisque tradatur. Invenimus namque, quia eos qui non probantur Deum habere in notitiam, tradat Deus secundum desideria cordis eorum, in immunditiam, ut contumeliis afficiant corpora sua in semetipsis, et alios qui commutaverunt gloriam incorruptibilis Dei tradat in passiones ignominiae, de quibus in locis suis prout potuimus diximus, et hic ergo qui semetipsos exhibent servos 110.0400A| justitiae per obedientiam, Deus tradat ut instituantur et imbuantur, secundum formam justitiae, movet me etiam hoc, quod non dixit obedistis ex corde doctrinae, in quam traditi estis, sed formam doctrinae posuit: nec puto quod unum esse senserit Apostolus doctrinam et formam doctrinae. Sed mihi videtur quod formam doctrinae minus esse scierit, quam ipsam doctrinam, et nunc quidem in praesenti vita dum in corpore sumus, et aggravat terrenum hoc habitaculum sensum multa cogitantem, formam doctrinae habemus, non ipsam doctrinam, sicut idem Apostolus in aliis dicit: Nunc autem videmus per speculum in aenigmate, ipsa autem doctrina sit, de qua dicit, tunc autem videbimus facie ad faciem. Unde et in praesenti vita puto, quod formam atque umbram 110.0400B| virtutum tenere possimus: ipsas vero virtutes tunc cum venerint illa quae perfecta sunt, et ideo justus nunc magis ut mihi videtur in umbra virtutum quam in ipsis virtutibus vivit. Liberati autem a peccato, servi facti estis justitiae. Expositio est in his eorum quae superius diximus. Si enim ultra non servietis peccato, certum est quod liberati ab eo servi facti estis justitiae, sed requiritur, quis est qui liberat a peccato: sine dubio veritatis agnitio. Sic enim dicebat Jesus ad Judaeos qui crediderunt ei, Si credideritis verbo meo, agnoscetis veritatem, et veritas liberabit vos. Veritas est ergo quae liberat a peccato, et veritatis agnitio; certum est autem quia omnis qui liberatus fuerit a peccato justitiae serviat. Quod autem dicimus justitiae serviat, quoniam 110.0400C| justitia una est ex virtutum choro, simile est, ut si diceremus: quia si quis liberatus est a peccato serviet veritati et serviet sapientiae et serviet pudicitiae et serviet pietati. Quae omnia cum caeteris speciebus virtutum, oportet servum Dei, ut in eis bene operando usque in finem perseverans ad vitam perveniat sempiternam, praestante Domino nostro Jesu Christo, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXXIII. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Qui fidelis est in minimo, et in majore fidelis est; et qui in 110.0400D| modico iniquus est, et in majore iniquus est. Sunt qui viscera pietatis et opera misericordiae, quae proximis debentur ignorantes, merito se castitatis, vigiliarum, longae orationis, plenae fidei, jejuniorum, caeterarumque virtutum, quae Dei dilectio gignere solet, veraciter fideles existimant, sed ipso judice attestante, qui fidelis est in minimo, id est, in pecunia cum paupere participanda, in majore fidelis est, illo videlicet actu, quo specialiter adhaerere Creatori, et unus cum eo spiritus effici desiderat. At qui temporalia quae possidet recte dispensare dissimulat, aeternorum sibi gloriam de qua tumet evacuat. Qui enim non diligit fratrem suum quem videt, Deum quem non videt quomodo potest diligere, et 110.0401A| sicut idem dicit, qui habuerit substantiam mundi, et viderit fratrem suum necesse habere et clauserit viscera sua ab eo, quomodo charitas Dei manet in eo? Si ergo in iniquo mammona fideles non fuistis, quod vestrum est, quis credit vobis. De iniquo mammona, quod divitias malorum significet, supra explanatum est, quarum mentionem Salvator faciens alibi dicit, quia fallacia divitiarum suffocat verbum. Veras autem divitias vel ipsa aeternae vitae gaudia de quibus scriptum est, quae divitiae haereditatis ejus in sanctis, vel virtutum spiritalium quibus ad vitam pervenitur copiam significat, de quibus dicit Isaias: divitiae salutis sapientia et scientia, timor Domini ipse est thesaurus ejus. Et si in alieno fideles non fuistis, quod vestrum est, 110.0401B| quis dabit vobis? Alienae sunt a nobis hujus saeculi facultates, id est, extra naturam sitae: nihil enim intulimus in hunc mundum, haud dubium quia nec auferre quid possimus. Nostra autem possessio regnum coelorum, nostra vita est, nostrae opes sunt spiritalium operum fructus, de quibus Salomon ait, redemptio animae viri propriae divitiae ejus. Arguit ergo Pharisaeos fraudis et avaritiae, qui quoniam in facultatibus suis fideles non fuerunt, communia conditoris bona privatim habere malentes, nec Christum accipere meruerunt quem publicanus ille cujus paulo ante memini Zachaeus ut acquirere posset dimidiam partem bonorum suorum obtulit. Nemo servus potest duobus dominis servire. Quia non valet simul transitoria et aeterna diligere: 110.0401C| si enim aeternitatem diligimus, cuncta temporalia in usu non in affectu possidemus. Aut enim unum odio habebit, et alterum diliget; aut uni adhaerebit, et alterum contemnet. Haec verba diligenter consideranda sunt, nam qui sint duo domini consequenter exponit dicens: Non potestis Deo servire et mammonae. Audiat hoc avarus, audiat qui censetur vocabulo Christiano, non posse simul mammonae, hoc est, divitiis, Christoque se servire. Et tamen non dixit, qui habet divitias, sed qui servit divitiis; qui enim divitiarum servus est, divitias custodit, ut servus; qui autem servitutis excussit jugum, distribuit eas, ut dominus: sed qui servit mammonae, illi utique servit, qui rebus istis terrenis merito suae perversitatis praepositus 110.0401D| princeps hujus saeculi a Domino dicitur. Ergo aut unum odiet, et alterum diliget, ut fieri debet, odiet scilicet diabolum, diliget Deum; aut uni adhaerebit, et alterum contemnet. Adhaerebit scilicet diabolo, cum quasi ejus praemia temporalia sectatur, contemnet autem Deum, non dixit odiet, sed sicut solent minas postponere cupiditatibus suis, qui de bonitate ejus ad impunitatem sibi blandiuntur, quibus per Salomonem dicitur: Fili, ne adjicias peccatum super peccatum, et dicas: Miseratio Dei magna est. Audiebant autem omnia haec Pharisaei, qui erant avari, et deridebant illum. Monebat quidem Scribas et Pharisaeos non superbe sapere, non de sua justitia 110.0402A| praesumere, sed et peccatores publicanosque recipere poenitentes, et sua quae forte inciderent eleemosynis peccata redimere. Sed illi praeceptorem misericordiae, humilitatis et parcimoniae, duas maxime deridebant ob causas, quia scilicet vel minus utilia, neque unquam facienda quasi noxius imperaret, vel certe utilia a se jam facta superfluus ingereret. Et ait illis: Vos estis, qui justificatis vos coram hominibus: Deus autem novit corda vestra, quia quod hominibus altum est, abominatio est apud Deum. Justificant se coram hominibus, qui peccatores quidem quasi infirmos desperatosque contemnunt, se autem ipsos quasi perfectos in omnibus cunctaeque fragilitatis expertes eleemosynarum remedio opus habere 110.0402B| non credunt. Sed haec noxii tumoris altitudo, quam sit juste damnanda, videt ille, qui illuminabit abscondita tenebrarum et manifestabit consilia cordium, Jesus Christus Dominus noster qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXXIV. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore, rogavit Jesum quidam Pharisaeus ut pranderet apud se, et ingressus recubuit. Pharisaeus autem coepit intra se reputans dicere, quare non baptizatus esset ante prandium, etc. Causam Pharisaei cogitationis Evangelista Marcus aperuit dicens: Pharisaei enim et omnes Judaei nisi 110.0402C| crebro manus lavent non manducant, tenentes traditionem seniorum, et a foro venientes nisi baptizentur non comedunt. Et ait Jesus ad illum: Nunc vos, Pharisaei, quid deforis est calicis et catini mundatis, quod autem intus est vestrum, plenum est rapina et iniquitate. Et Marcus quidem refert eos baptismata calicum et urceorum lectorumque et aeramentorum observare solitos, sed magis sub nomine vasorum, ipsi mendacii et simulationis arguuntur, quod aliud ostendant hominibus foris, aliud domi agant, formam pietatis habentes extrinsecus, sed intus vitiorum sorde deformes, vult enim Dominus explicare latius, quae supra breviter de mundando cordis oculo protulerat. Stulti, nonne qui fecit quod deforis est, etiam id 110.0402D| quod deintus est fecit? Qui, inquit, utraque mundari desiderat. Hoc contra Manichaeos, qui animam tantum a Deo, carnem vero putant a diabolo creatam, hoc contra illos, qui corporalia peccata, fornicationem videlicet, immunditiam, libidinem, furtum, rapinam, et caetera talia quasi gravissima detestantur, spiritalia vero, quae non minus damnat Apostolus, hoc est, amaritudinem, iram, indignationem, clamorem, blasphemiam, superbiam et avaritiam, quae est idolorum servitus, ut levia contemnunt. Verumtamen quod superest, date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis. Quod necessario victui et vestimento superest date pauperibus, juxta quod et Joannes praecipit: qui habet duas tunicas det non 110.0403A| habenti, neque enim ita facienda jubetur eleemosyna ut te ipsum consumas inopia: sed ut tui cura corporis expleta, inopem quantum vales sustentes, vel ita intelligendum, quod superest, quod tam multo scelere praeoccupatis, solum remedium restat dare eleemosynam, qui sermo ad omnia, quae utili miseratione fiunt, valet, non solum enim qui dat esurienti cibum, sitienti potum, nudo vestimentum, peregrinanti hospitium, et caetera hujusmodi; verum etiam, qui dat veniam peccanti, eleemosynam dat, et qui emendat verbere, in quem potestas datur, vel coercet aliqua disciplina, et tamen peccatum ejus, quo ab illo laesus aut offensus est, dimittit ex corde, vel orat, ut ei dimittatur, non solum in eo quod dimittit, atque orat, verum etiam in eo, quod corripit, et 110.0403B| aliqua emendatoria poena plectit, eleemosynam dat, quia misericordiam praestat. Multa itaque genera sunt eleemosynarum, quae cum facimus, adjuvamur ut dimittantur nobis nostra peccata, sed ea nihil est majus, qua ex corde dimittimus, quod in nos quisque peccavit. An vero, quod ait, date eleemosynam et ecce omnia munda sunt vobis, ita intellecturi sumus, ut Pharisaeis non habentibus fidem Christi etiamsi non in eum crediderint, nec renati fuerint ex aqua et Spiritu sancto munda sunt omnia, tantum si eleemosynas dederint, sicut quidam eas dandas putant cum sint immundi omnes, quos non mundat fides Christi, de qua scriptum est: mundans fide corda eorum, et tamen verum est, quod audierant, date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt 110.0403C| vobis. Qui enim vult ordinate eleemosynam dare, a se ipso debet incipere et eam sibi primum dare, est enim eleemosyna opus misericordiae, verissimeque dictum est, miserere animae tuae placens Deo, propter hoc renascimur ut Deo placeamus, cui merito displicet quod nascendo contraximus. Haec est prima eleemosyna, quam nobis dedimus, quoniam nos ipsos miseros per miserantis Dei misericordiam requisivimus. Propter dilectionis ordinem dictum est, Diliges proximum tuum tanquam te ipsum. Cum ergo increpasset eos quod forinsecus se lavarent, intus autem rapina et iniquinate pleni essent, admonens quamdam eleemosynam, quam sibi homo debet primitus dare, et interiora mundare; verumtamen, inquit, quod superest date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt 110.0403D| vobis. Deinde ut ostenderet quod admonuisset, et quod ipsi facere non curarent, ne illum putarent eorum eleemosynas ignorare: Sed vae vobis, inquit, Pharisaeis. Tanquam diceret, Ego quidem commonui vos eleemosynam dandam per quam vobis munda sint omnia. Sed vae vobis, quia decimatis mentham, et rutam, et omne olus. Has enim novi eleemosynas vestras ne de illis me nunc vos admonuisse arbitremini. Et praeteritis judicium et charitatem Dei: qua eleemosyna possetis ab omni inquinamento interiore mundari, ut vobis munda essent et corpora quae lavatis. Hoc est enim omnia, et interiora scilicet, et exteriora, sicut alibi legitur, Mundate quae intus 110.0404A| sunt, et quae foris sunt munda erunt. Sed ne istas eleemosynas, quae fiunt de fructibus terrae respuisse videretur, Haec autem, inquit, oportet facere, et judicium, et charitatem Dei, ut et nos veraciter de nostra miseria judicantes, et Dei charitatem, quam donavit ipse, diligentes, pie recteque vivamus, justum judicium ejus confitentes, quoniam miseri effecti sumus, de quo dicit Apostolus: Judicium quidem ex uno in condemnationem, et magnae charitati ejus gratias agentes, de qua idem ipse dicit gratiae praedicator: Commendat autem suam charitatem Deus in nobis, quoniam cum adhuc peccatores essemus Christus pro nobis mortuus est. Haec autem oportuit facere, et illa non omittere, id 110.0404B| est, eleemosynas fructuum terrenorum. Non ergo se fallant qui per eleemosynas, quaslibet largissimas fructuum suorum vel cujusque pecuniae impunitatem se emere existimant, in facinorum immanitate, ac flagitiorum nequitia permanendo. Vae vobis Pharisaeis, qui diligitis primas cathedras in synagogis et salutationes in foro. Vae nobis miseris, ad quos Pharisaeorum vitia transierunt, qui breve et incertum vitae nostrae curriculum quo peccata humiliter plangere debueramus, pro prioratu invicem superbe certando peccatis amplius onerare non metuimus. Vae vobis, quia estis ut monumenta quae non patent, et homines ambulantes supra, nesciunt. Et haec superstitionem Pharisaeorum sententia redarguit, quia 110.0404C| foris speciem rectae doctrinae praetendant: intus vero quid foeditatis gerant occultent, instar monumentorum quae cum superficiem terrae communis ostendant, intus vermescentium sunt cadaverum plena, de quibus Psalmista cum diceret, sepulcrum patens est guttur eorum, mox, quid dixisset aperuit, adjungens, Linguis suis dolose agebant. Respondens autem quidam ex legisperitis, ait illi: Magister, haec dicens, etiam nobis contumeliam facis. Quam misera conscientia, quae audito Dei verbo sibi contumeliam putat fieri, et commemorata poena perfidorum se semper intelligit esse damnandam! Unde mihi meisque similibus unicum suffugium semper est Domino cum Propheta supplicare, Utinam dirigantur viae meae ad custodiendas justificationes tuas, 110.0404D| tunc non confundar dum respicio in omnia mandata tua. At ille ait: Et vobis legisperitis vae, qui oneratis homines oneribus quae portare non possunt, et ipsi uno digito vestro non tangitis eorum sarcinam. Non possunt onera legis portari eo modo quo isti legisperiti ea imponebant hominibus, unde recte audivit, quod sarcinas ejus uno digito non tangerent, hoc est, ne in minimis quidem eam perficerent, quam se contra mortem Forte morem patrum sine fide et gratia Jesu Christi et servare et servandam tradere praesumebant. Atque ideo jugum Christi suave et sarcinam ejus levem, ubi requies est animarum, procul abjicere et exterminare tentabant, cum scriptum sit 110.0405A| Justus ex fide vivit, et apostolus Petrus his, qui credentes ex gentibus circumcidi docebant, protestetur, et dicat, et nunc quid tentatis Deum, imponere jugum super cervicem discipulorum, quod neque patres nostri neque nos potuimus portare, sed per gratiam Domini Jesu credimus salvari quemadmodum et illi. Qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXXV. DOMINICA XI POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae B. Pauli ad Corinthios. Fratres, scitis quoniam cum gentes essetis, ad simulacra muta prout ducebamini euntes. Ideo notum vobis facio quod nemo in Spiritu Dei loquens, dicit 110.0405B| anathema Jesu, etc. De divinis charismatibus et de distributione donorum Spiritus sancti, quae omnipotens Deus per Spiritum suum sanctum fidelibus suis dispensat Paulus apostolus breviter disputans ait, ut in praesenti lectione audistis: Scitis enim quoniam cum gentes essetis, ad simulacra muta prout ducebamini euntes: hoc est, antequam verae fidei rationem cognovissetis, et ante agnitionem filii Dei idola muta et vana colebatis. Ideo notum vobis facio quod nemo in Spiritu Dei loquens, dicit anathema Jesu. Optat Apostolus ut jam irrationabiles immobilesque non sitis, cum religione enim et mores notare debetis, et noscere fidei rationem. Et nemo potest dicere, Dominus Jesus, nisi in Spiritu 110.0405C| sancto. Quomodo enim operarios iniquitatis Dominus non agnoscit, quamvis virtutes operentur, ita et Christus eos non cognoscit qui eum Dominum Jesum, tantum voce, non rectis operibus confitentur. Ut ipse ait: Non omnis qui dicit mihi, Domine Domine, intrabit in regnum coelorum: sed qui facit voluntatem Patris mei, qui in coelis est, ipse intrabit in regnum coelorum. Divisiones vero gratiarum sunt, idem autem Spiritus; et divisiones ministrationum sunt, idem autem Dominus; et divisiones operationum sunt, idem vero Deus, qui operatur omnia in omnibus. Hic vult ostendere gratias Spiritus sancti multas esse, ac divisas: non ipsam divinam substantiam esse divisam, unde ipsae gratiae largiuntur. Dicendo enim semper 110.0405D| idem omnia se dicere de Spiritu sancto declarat: unde subditur, haec autem omnia operatur unus atque idem Spiritus. Manifesta est enim praedicatio unius Deitatis uniusque substantiae Patris et Filii et Spiritus sancti, qui sua potestate Dominus Deus singulis quibusque prout vult gratiarum dona largitur. Unicuique autem datur manifestatio Spiritus ad utilitatem. Ut appareat illum Spiritum sanctum accepisse, ut increduli credant, et credentes firmentur. Alii quidem datur per Spiritum sermo sapientiae. Sapientiae sermo est, sapienter et aperte ac rationaliter loqui et posse disserere vel docere quod noverit. 110.0406A| Sane qui ex dono habet sapientiam, sine suo conatu loquitur et labore, et nemo potest illi resistere. Sequitur: Alii autem sermo scientiae secundum eumdem Spiritum. Ut sciat legis mysteria explanare, et de praeteritis etiam cognoscere. Alteri fides in eodem Spiritu. Quia alii veracior atque perspicacior intellectus datur ad fidem. Alii gratia sanitatum in uno Spiritu. Per ipsum datur Spiritum sanctum ut curare possit aegrotos. Alii prophetia. Et futura praedicant. Alii discretio spirituum. Ut quali quis spiritu veniat, vel loquatur intelligat. Alii genera linguarum. Ut multis ac diversis linguis valeat loqui. 110.0406B| Alii interpretatio sermonum. Ut quod alii diversis loquuntur linguis, is per donum sancti Spiritus possit interpretari alius ad notitiam. Haec autem omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult. Bene de eodem Spiritu scriptum est: ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quaecunque dixero vobis. Bonus igitur magister est, idem paracletus Spiritus, qui omnia nos docet, quae Christus docere promisit. Hoc quoque non solum die Pentecostes, hoc est, in adventu Spiritus sancti celebrare debemus, sed ita necesse est agamus, ut quotidie eum ad nos castis operibus et castis pectoribus invitemus. Ita enim puri atque purgatis sensibus et cogitationibus esse debemus: ita nos oportet ori et cordi adhibere custodiam, 110.0406C| ut nos dignos semper ejus visitatione et illuminatione faciamus, ut videamur liberi esse ab omni immunditia cogitationum, quia, ut dixi, perversae cogitationes separant a Deo. Studeamus liberi esse ab omni obtrectatione, omnique malitia, quia in malevolam animam non ingreditur sapientia, nec habitat in corpore subdito peccatis. Per iram ac superbiam animae negligentium Spiritus sancti custodia et protectione nudantur. Non ergo per hujusmodi passiones contristemus Spiritum sanctum, sed potius eum ad sedem cordis nostri per gratiam humilitatis et pacis ac mansuetudinis evocemus, ac laetificemus eum operibus nostris, ut emundati penitus ac purificati habitaculum Dei efficiamur, et Spiritus sanctus, qui descendisse die octava legitur, in nobis 110.0406D| semper esse dignetur. Praestante Domino nostro Jesu Christo, cui est cum aeterno Patre et eodem Spiritu sancto honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXXVI. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore, cum appropinquaret Jesus Jerosolymam, videns civitatem, flevit super illam, dicens. Quia si cognovisses et tu, etc. Quod flente Domino illa Jerosolymorum subversio describatur, quae a Vespasiano et Tito Romanis principibus facta est, nullus qui historiam eversionis ejusdem legit, ignorat. Sed quaerendum prius 110.0407A| est, quid sit quod dicitur, videns civitatem flevit super illam dicens quia si cognovisses et tu. Flevit etenim pius Redemptor ruinam perfidae civitatis, quam ipsa sibi civitas non cognoscebat esse venturam, cui a flente Domino recte dicitur, quia si cognovisses et tu, subaudit, flevisses, sed modo quia nescis quid immineat exsultas. Unde et subditur: Et quidem in hac die tua, quae ad pacem tibi. Cum enim carnis se voluptatibus daret, ventura mala non prospiciens, in die sua, quae ad pacem ei esse poterant habebat. Cur vero bona praesentia ad pacem habuerit, manifestatur, cum subditur: Nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis. Si enim cordis ejus oculis mala quae imminerent abscondita non essent, laeta in praesentibus prosperis non fuisset. 110.0407B| Cujus mox etiam poena, quae de Romanis, sicut praedixi, principibus imminebat adjuncta est, cum dicitur: Quia venient in te dies; et circumdabunt te inimici tui vallo, et circumdabunt te, et coangustabunt te undique: et ad terram prosternent te, et filios tuos qui in te sunt. Hoc quoque quod additur: Et non relinquent in te lapidem super lapidem. Etiam ipsa jam ejusdem civitatis transmigratio testatur, quia dum nunc in eo loco constructa est ubi extra portam Dominus crucifixus fuerat: prior illa Jerusalem funditus est eversa. Cui ex qua culpa eversionis suae poena fuerit illata, subjungitur: Eo quod non cognoveris tempus visitationis tuae. Creator quippe omnium per incarnationis mysterium 110.0407C| hanc visitare dignatus est, sed ipsa timoris et amoris illius recordata non est, unde etiam per Prophetam in increpatione cordis humani aves coeli ad testimonium deducuntur, cum dicitur: Milvus in coelo cognovit tempus suum, turtur et hirundo et ciconia custodierunt tempus adventus sui, populus autem meus non cognovit judicium Dei. Et ingressus in templum, coepit ejicere ementes et vendentes in illo, dicens illis: Scriptum est, quia domus mea domus orationis est. Qui enarravit mala ventura, protinus in templum ingressus est, ut de illo vendentes et ementes ejiceret, profecto innotans, quia ruina populi maxime ex culpa sacerdotum fuit, eversionem quippe describens, sed vendentes et ementes in templo feriens, in ipso effectu 110.0407D| sui operis ostendit, unde radix prodiit perditionis: Vos autem fecistis illam speluncam latronum. Qui ad accipienda munera in templo residebant, profecto quia quibusdam non dantibus laesionem exquirerent dubium non erat. Domus ergo orationis, spelunca latronum facta fuerat, quia ad hoc in templo assistere noverant, ut aut non dantes munera studerent corporaliter persequi, aut dantes spiritaliter necare. Quia vero Redemptor noster praedicationis verba nec indignis et ingratis subtrahit, postquam disciplinae vigorem ejiciendo perversos tenuit, donum mox gratiae ostendit. Nam subditur: Et erat docens quotidie in templo. Haec juxta historiam 110.0408A| breviter tractando transcurrimus: nunc eadem morali intellectu discutienda repetamus: Videns civitatem flevit super illam, dicens quia si cognovisses et tu. Hoc semel egit, cum perituram civitatem esse nuntiavit, hoc quotidie Redemptor noster per electos suos agere nullatenus cessat, cum quosdam ex bona vita ad mores reprobos pervenisse considerat. Plangit enim eos qui nesciunt cur plangantur, qui juxta Salomonis verba laetantur cum male fecerunt, et exsultant in rebus pessimis, qui, si damnationem suam, quae eis imminet, agnovissent, semetipsos cum lacrymis delictorum plangerent. Et quidem in hac die tua, quae ad pacem tibi sunt, suam hic diem habet anima perversa, quae transitorio gaudet in tempore, cui ea quae adsunt ad 110.0408B| pacem sunt, quia dum rebus temporalibus laetatur, dum honoribus extollitur, dum in carnis voluptate resolvitur, dum nulla venturae poenae formidine terretur, pacem habet in die sua, quae grave damnationis suae scandalum in die habebit aliena. Ibi enim affligenda est ubi justi laetabuntur. Nunc autem abscondita sunt ab oculis tuis, perversa anima rebus praesentibus dedita in terrenis voluptatibus resoluta abscondit sibi mala sequentia, quia praevidere futura refugit, quae praesentem laetitiam perturbent. dumque in praesentis vitae oblectatione se deserit, quid aliud, quam clausis oculis, ad ignem vadit: Quia venient dies in te, et circumdabunt te inimici tui vallo. Qui unquam sunt humanae animae majores inimici, quam maligni spiritus, qui hanc a corpore 110.0408C| exeuntem obsident, quam in carnis amore positam deceptoriis delectationibus fovent: quam vallo circumdant, quia ante mentis ejus oculos reductis iniquitatibus quas perpetravit, hanc ad societatem suae damnationis trahentes coarctant. Et circumdabunt te, et coangustabunt te undique. Maligni spiritus undique animam coangustant, quando ei non solum operis, verum etiam locutionis, atque insuper cogitationis iniquitates replicant, ut quae prius se per multa dilatavit in scelere, ad extremum de omnibus angustetur in retributione. Et ad terram consternent te, et filios tuos qui in te sunt. Tunc anima per cognitionem reatus sui ad terram consternitur, cum caro, quae in vitam suam credidit redire ad pulverem urgetur. Tunc in morte filii illius 110.0408D| cadunt, cum cogitationes illicitae, quae modo ex illa prodeunt, in extrema vitae ultione dissipantur, sicut scriptum est, in illa die peribunt omnes cogitationes eorum. Quae scilicet durae cogitationes intelligi etiam per lapidum significationem valent: nam sequitur, et non relinquent in te lapidem super lapidem. Perversa etenim mens, cum perversae cogitationi adhuc perversionem adjicit, quid aliud quam lapidem super lapidem ponit, sed in destructa civitate super lapidem lapis non relinquitur, quia cum ad ultionem suam anima deducitur, omnis ab illa cogitationum suarum constructio dissipatur. Eo quod non cognoveris tempus visitationis tuae, perversam quamcunque animam omnipotens 110.0409A| Deus modis multis visitare consuevit; nam assidue hanc visitat praecepto, aliquando autem flagello, aliquando vero miraculo, et ut vera quae nesciebat, audiat et tamen adhuc superbiens atque contemnens aut dolore compuncta redeat, aut beneficiis devicta malum quod fecit erubescat, sed quia visitationis suae tempus minime cognoscit, illis in extremo vitae inimicis traditur, cum quibus in aeterno judicio damnationis suae societate colligatur. Et ingressus in templum coepit ejicere vendentes in illo et ementes. Sicut templum Domini in civitate est, ita et in plebe fideli vita religiosorum, et saepe nonnulli religionis habitum sumunt, sed dum sacrorum ordinum locum percipiunt, sanctae religionis officium in commercium terrenae negotiationis tribuunt. 110.0409B| Vendentes quippe in templo sunt, qui hoc quod quibusdam jure competit, ad praemium largiuntur, justitiam enim vendere est, hanc pro praemii acceptione servare. Ementes vero in templo sunt, qui dum hoc persolvere proximo, quod justum est non volunt, dumque rem jure debitam facere contemnunt dato patronis praemio emunt peccatum. Quibus bene dicitur: Domus mea domus orationis est, vos autem fecistis illam speluncam latronum. Quia dum nonnunquam perversi homines locum religionis tenent, ibi malitiae suae gladiis occidunt, ubi vivificare proximos orationis suae intercessione debuerunt. Templum quoque et domus Dei est ipsa mens atque conscientia fidelium, quae si quando in laesionem proximi perversas 110.0409C| cogitationes profert, quasi in spelunca latrones resident, et simpliciter gradientes interficiunt, quando in eos, qui in nullo rei sunt, laesionis gladios defigunt. Mens enim fidelium, non jam domus orationis, sed spelunca latronis est, quando relicta innocentia et simplicitate sanctitatis illud conatur agere, unde valeat proximis nocere; sed quia contra perversa haec omnia verbis Redemptoris nostri per sacras paginas indesinenter instruimur, nunc usque ad hoc agitur quod factum fuisse prohibetur, cum dicitur. Et erat docens quotidie in templo. Cum enim mentem fidelium ad cavenda mala subtiliter erudit, quotidie Veritas docet, Jesus Christus videlicet, Dominus noster qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. 110.0409D| Amen. HOMILIA CXXXVII. FERIA IV. Lectio Epistolae beati Pauli apostoli ad Corinthios. Fratres, non omnis caro eudem caro, sed alia hominum, alia pecorum, alia volucrum, alia piscium. Et corpora coelestia, et corpora terrestria, sed alia quidem coelestium gloria, alia autem terrestrium, alia claritas solis, alia claritas lunae, et alia claritas stellarum. Stella enim ab stella differt in claritate; sic et resurrectio mortuorum, etc. In his omnibus iste sensus est. Si genera carnis cum sint cuncta mortalia, differunt tamen inter se pro diversitatibus animantium; etsi corpora enim 110.0410A| sint omnia visibilia, differunt tamen inter se pro diversitatibus locorum, unde alia est coelestium gloria, alia terrestrium, et si in locis sublimibus, cum sint cuncta coelestia, differunt etiam ipsa claritate luminum, non mirum est, quod in resurrectione mortuorum distabit gloria meritorum, cum ex eadem massa omnis caro sit. Unde et quomodo in his tanta diversitas est, ut una impensa faceret genera diversa, dicant nunc sophistae mundi et scrutatores siderum, si valent comprehendere, quae extra se sunt cum quid intra se sit nesciant. Denique omnes mundani philosophi, quia mentem suam legi Dei humiliare, ut fidem ejus susciperent noluerunt, diversa semper et contraria asserentes, inanissimis disputationibus invicem se confuderunt, 110.0410B| quia in nullo horum testificatur veritatis signum. Agnitum est, quod ante positum verbum commendat doctrinam sicut et Deus discrevit disciplinam nostram quae non verbis probatur, sed virtute, cui non possunt verba resistere. Quemadmodum enim ex una impensa diversa animantium caro est, ita et unius carnis hominis diversae erunt dignitates in resurrectione, ut talis unusquisque appareat, qualis fuerit meriti, quippe cum hic etiam diversitatem corporum videamus: Et corpora, inquit, coelestia, et terrestria: sed alia quidem coelestium gloria, alia autem terrestrium. Coelestia corpora sunt resurgentium, terrestria autem antequam moriantur, aut surgant, ut quia Christus coelestis est, ex eo corpora coelestia dicantur. Ex Adam vero quia terrestris 110.0410C| est terrestria corpora. Alia claritas solis, alia claritas lunae, alia claritas stellarum, stella enim ab stella differt in claritate. Unius naturae comparatione utitur ad indiscretae substantiae reddendam rationem, quia sicut sol et luna et stellae cum sint unius quidem naturae, diversae tamen claritatis sunt, ita et homines cum sint unius generis, merito tamen dissimiles erunt in gloria, ut claritatem solis illorum dignitas exsequetur, qui centesimum numerum habent, qui ut perfecti essent primi gradus aemuli fuerunt. De quibus dictum est: tunc justi fulgebunt sicut sol in regno Patris sui. Lunari autem claritati hi comparandi sunt, qui sexagesimum numerum bonis operibus mercati sunt, ut secundi gradus meritum haberent. Stellis autem 110.0410D| clarioribus eorum merita comparanda sunt, qui tricesimum numerum, tertii gradus dignitatem, justis laboribus quaesierunt. Sequentibus vero stellis, quae inter claras et obscuriores mediae sunt, peccatores homines coaptandi sunt, qui de tribus nullius gradus honorem adipisci noluerunt, caeteris Tetricis autem stellis et omnium novissimis perfidorum resurrectio similis est, quia errorem secuti, stellis in errorem ducentibus comparandi sunt, sicut dicit in Epistola sua Judas apostolus, infidelitas enim non potest claram resurrectionem habere, quia sicut carbo cinere suo coopertus obcaecatur, ita et hi perfidia sua erroris tenebris circumdati luce carebunt. Ita et resurrectio mortuorum: exempla dat ut non sit dubium 110.0411A| resurrectionem futuram mortuorum, ut accepta ratione nemo ambigat. Seminatur in corruptione, surget in incorruptione. Seminare est sepelire ut corrumpatur, resurgere autem, in incorruptela, jam exsuscitatum non posse corrumpi, sed habere claritatem immortalitatis. Seminatur in ignominia, surget in gloria. In ignominia seminatur dum in tetrico ponitur, fit fetidum et scatet vermibus. Resurgere autem est in gloria, quia exsuscitatum et lumen erit, et nullam squaloris injuriam patietur. Seminatur in infirmitate, surget in virtute. In infirmitate seminatur, quia immobile est et irregibile; surgit autem in virtute, quia jam totum vivum erit ac vegetum. 110.0411B| Seminatur corpus animale, surget corpus spiritale, licet enim pronuntiemus nonnullas esse spiritales naturas, ut sunt angeli, archangeli, caeteraeque virtutes, ipsa quoque anima nostra, vel certe aer iste subtilis, tamen incorporeae nullatenus aestimandae sunt, habent enim secundum se corpus, quo subsistunt, licet multo tenuius, quam nostra sunt corpora, secundum Apostoli sententiam, ita dicentis, Et corpora coelestia et corpora terrestria; et iterum, seminatur corpus animale, surget corpus spiritale. Quibus manifeste colligitur nihil esse incorporeum nisi Deum solum, et idcirco ipsi tantummodo posse penetrabiles omnes spiritales atque intellectuales esse substantias, eo quod solus et totus et ubique et in omnibus sit, ita ut cogitationes hominum et 110.0411C| internos motus, aditaque mentis universa inspiciat atque perlustret. De ipso siquidem solo pronuntiavit beatus Apostolus dicens: Unius enim est sermo Dei, et efficax et acutior super omnem gladium ancipitem et pertingens usque ad divisionem animae et spiritus, compagum quoque, et medullarum, et discretor cogitationum et intentionum cordis, et non est ulla creatura invisibilis in conspectu ejus, omnia autem nuda et aperta sunt oculis ejus. Et beatus David, Qui fingit, inquit, sigillatim corda eorum. Et iterum: Ipse enim novit occulta cordis. Animale corpus est, dum cibis sustentatur ut juvat, spiritale autem cum horum nihil indigebit conversum in vitam. Omnia supradicta hoc sensu clauduntur, non enim corpus animale semper hic habere potest 110.0411D| Spiritum sanctum. Tunc vero, id est, resurrectione semper manebit in sanctis. Surget corpus spiritale, quod possit ire obviam Christo. Sicut scriptum est: Factus est primus homo Adam in animam viventem, novissimus Adam in spiritum vivificantem. Notandum est, quod cum duos Adam dicit ejusdem naturae utrosque demonstrat. Quod contra Manichaeos et Apollonaristas facit, qui negant Dei verbo perfectum hominem esse susceptum. Sed non prius quod spiritale est, sed quod animale est. Deinde quod spiritale. Primus homo de terra terrenus, secundus homo de 110.0412A| coelo coelestis dicitur. Quia non humanae fragilitatis ritu, sed divinae majestatis nutu, et conceptus est, et enixus. Nam usque adeo naturam nostram habuit, ut secundus Adam dicatur, et homo, Jesus Christus Dominus noster, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXXXVIII. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore, respondens Jesus discipulis suis dixit: Cum videritis circumdari ab exercitu Jerusalem, tunc scitote quia appropinquabit desolatio ejus, etc. Hactenus ea quae per quadraginta annos necdum fine veniente futura erant, hinc ipse finis desolationis, quae 110.0412B| a Romano exercitu facta est, Domini verbis exponitur. Tunc qui in Judaea sunt fugiant in montes. Ecclesiastica narrat historia, cunctos qui in Judaea erant Christianos imminente Hierosolymorum excidio commonitos a Domino loco decessisse, et trans Jordanem in civitate quadam Pella nomine donec desolatio Judaeae compleretur habitasse. Et qui in medio ejus, discedant: et qui in regionibus, non intrent eam. Quia dies ultionis hi sunt, ut impleantur omnia quae scripta sunt. Videtur quidem ad congruam pertinere admonitionem ut qui extra sunt, non in eam intrent. Qui autem in medio sunt quomodo discedent ab exercitu jam civitate circumdata? nisi forte quod praemisit, tunc, id est, tunc qui in Judaea sunt fugiant, non ad ipsum 110.0412C| tempus obsidionis, sed ad proximum ante obsidionem tempus, cum se primo miles Romanus per Galilaeae vel Samariae fines coepisset diffundere pertinere dicamus, ut tunc fugere quisque, cum fugere adhuc tempus esset, acceleraret. Dies autem ultionis hi sunt, Dominici videlicet sanguinis ultionem petentes. Vae autem praegnantibus et nutrientibus in illis diebus. Vae praesente captivitate praegnantibus et nutrientibus sive mammantibus, ut quidam interpretantur, quarum vel uteri et manus filiorum sarcinae praegravatae fugae necessitatem non minimum impediunt; lege Regum historiam, ubi uxor Jonathae malum captivitatis propera fuga vitando, lapso suo filio, perpetuo illum claudum recepit. Erit enim presuras magna super terram, et ira populo 110.0412D| huic. Haec pressura et ira populo illi usque hodie per omnes gentes disperso individua comes adhaeret, non tamen in aeternum adhaesura credenda est: nam postquam ordinem ejusdem pressurae vel irae Dominus ostendit dicens, Et cadent in ore gladii, et captivi ducentur in omnes gentes, et Jerusalem calcabitur a gentibus, protinus juxta Prophetiam, quae canit, in ira misericordiae memor eris, subjunxit, atque ait: Donec impleantur tempora nationum. Tempora quippe nationum illa sunt, quae commemorat Apostolus dicens, quia coecitas ex parte facta est in 110.0413A| Israel donec plenitudo gentium introiret et sic omnis Israel salvus fieret, qui cum promissa salute fuerit potitus, patrium quoque rediturus ad solum, et metropolis quondam suae possessionem atque inhabitationem speratur, quia non in perpetuum sed donec tempora nationum impleantur, ira premendus esse narratur. Quid autem, impletis nationum temporibus, et sic omni Israel salvato sequatur, Dominus ex ordine manifestat. Nam et de hoc secundum Matthaeum discipuli interrogantes, non solum templi evertendi tempus, sed et signum adventus ejus, et consummationis saeculi, quaerebant. Et erunt signa in sole, et luna, et stellis, et in terris pressura gentium prae confusione sonitus maris 110.0413B| et fluctuum. Quia ergo sicut Dominus in sequentibus intimat apparente universali judicio coelum et terra transibunt, et sicut in Joannis Apocalypsi legimus, mare jam non erit, merito eodem incumbente judicio sonitus maris et fluctuum confunditur, terrarum orbis prementibus se invicem colonis inficitur, maxima coeli luminaria percussis horrore novo radiis turbatam faciem velant, et quomodo impulsae ad casum arbores fragores motusque sui praemittere solent indicia, sic termino appropiante quasi paventia nutant ac trement elementa. Ergo quod ait Matthaeus, Sol obscurabitur et luna non dabit lumen suum, et stellae cadent de coelo, ipsam judicii praesentiam significat, quando apparente verae gloria lucis omnia mundi lumina tenebris umbrisque comparantur. 110.0413C| Quod vero dicit Lucas, erunt signa in sole et luna et stellis, praecursores vicini ejusdem judicii quasi nuntios indicat. E quibus est illud prophetae, sol vertetur in tenebras et luna in sanguinem antequam veniat dies Domini magnus et manifestus. Item quod Lucas ait, et in terris pressura gentium, ipsum esse reor quod Antichristi tempora describens Matthaeus dicit: Erit enim tunc tribulatio magna, qualis non fuit ab initio mundi usque modo nec fiet. Quod autem Lucas subjungit, Prae confusione sonitus maris et fluctuum, praeco est illius, quod inter caetera mutabilia saeculi Joannes mare abiturum conspexit. Arescentibus hominibus prae timore et exspectatione quae supervenient universo orbi. Credo ipsum judicis 110.0413D| adventum hac sententia designari quando juxta alterius loci parabolam omnes, hoc est prudentes et fatuae virgines insolito clamore suscitatae lampades ornant, idem sua secum opera numerant, pro quibus maximo cum timore jam jamque instantem aeterni discriminis exspectant eventum. Nam eatenus absque ullo timore judicis universus pene orbis acturus est, Apostolo attestante, qui ait: Cum enim dixerint pax et securitas, tunc repentinus eis superveniet interitus. Tunc itaque superveniente universo orbi timore et exspectatione districti examinis, multi qui in hoc mundo florere videbantur, cum se sine fructu conspexerint, arescent. Tunc fides quae sine operibus viruerat, probante se justi judicis igne 110.0414A| marcescet, quia fides sine operibus mortua est in semetipsa. Reddet enim tunc judex vivorum et mortuorum Dominus noster Jesus Christus unicuique secundum opera sua. HOMILIA CXXXIX. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Attendite vobis, ne forte graventur corda vestra in crapula, et ebrietate, et curis hujus vitae, et superveniat in vos dies illa: tanquam laqueus enim superveniet in omnes qui sedent super faciem omnis terrae, etc. O stulta praesumptio cordis humani, cum lamentabilem finem cupiditatis, ebrietatis et crapulae nec ipso judice contestante praevideat, sed edictum regis 110.0414B| aeterni more servi nequam postquam didicerit spernat! Et certe si quis nobis peritus ac sapiens medicus ita praeciperet: Attendite, inquiens, vobis, ne quis verbi gratia de illius et illius herbae succo avidius sumat, quod si fecerit repentinus ei superveniet interitus, quanto quisque studio praemonentis medici mandata servaret, ne videlicet vetitum gustando periret. At nunc animarum simul et corporum salvator ac Dominus jubet ebrietatis herbam et crapulae vitandam, nec non curarum saecularium, velut mortiferos succos esse cavendos, et quanti tamen nostrum his non solum sauciari, sed et etiam consumi non timent! Nulla credo alia causa nisi quia fidem quam medicis praebent, dictis Domini praebere contemnunt. Si enim credidissent, 110.0414C| credendo utique timerent, timendo autem impendens periculum caverent; sed illi e contra torpendo, quam juste dictum sit probant, Filius hominis veniens putas inveniet fidem in terra? Vigilate itaque omni tempore orantes, ut digni habeamini fugere ista omnia quae futura sunt, et stare ante filium hominis. Qui ante filium hominis stare, eique juxta Apocalypsim Joannis die noctuque in templo ejus servire desiderat, nec ab ejus aspectibus in ignem aeternum maledictus abjici: non solum ab illecebris saecularibus castigari sed et orare et vigilare, et hoc non certis quibusdam diebus sed omni tempore facere debet, Juxta quod Psalmista ait: Benedicam Dominum in omni tempore, semper laus ejus in ore meo. Sic namque merebitur 110.0414D| habitare in domo Domini et in saeculum saeculi laudare eum. Praestante ipso Redemptore et Salvatore generis humani Domino videlicet nostro Jesu Christo qui cum Patre et Spiritu sancto in unitate perfecta regnat in sempiterna saecula. Amen. HOMILIA CXL. HEBDOMADA XII POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae B. Pauli ad Corinthios. Fratres, notum vobis facio Evangelium, etc. Hic praetermisso ordine praedicandi, ad doctrinam se contulit resurrectionis, eo quod nonnulli Corinthiorum de resurrectione dubitabant. 110.0415A| Quod et accepistis. Id est, quod acceptum habuistis. Et haec dicit, ne illi hoc non credidisse viderentur. In quo et statis. Id est, in bonis operibus perseverantes, in cujus doctrina ad coelestia estis erecti. Per quod et salvamini. Id est, per cujus doctrinam salutem speratis, et animarum et a diversis infirmitatibus corporum, quia sine fide resurrectionis perit omnimodo spes salutis. Qua ratione praedicaverim vobis. Ac si diceret, Tota ratio praedicationis nostrae haec est, ut resurrectionem credatis. Hoc est enim praemium omnium qui Christum crediderunt, alioquin superfluus est omnis labor jejuniorum, et omnium tribulationum, quas in hac vita pro Christo patimini. 110.0415B| Si retinetis, nisi frustra credidistis. Id est nisi obliti estis, vel certe, si fidei vestrae vel laboris praemium resurgendo non speratis, vane creditis. Tradidi enim vobis inprimis, Id est, ex quo vobis in primordio praedicavi tradidi mysterium resurrectionis, quod vel nostrae constat, vel primum . . . . Quod et accepi. Accipere se dixit sive a lege, sive a senioribus, sive ab ipso Domino per revelationem. Quoniam Christus mortuus est pro peccatis nostris secundum Scripturas. Ut majore posset beatus Apostolus auctoritate firmare quod praedicabat, hunc esse Christum salvatorem mundi dicit, quem Moyses et Prophetae annuntiaverunt, ideo et secundum Scripturas praedictum esse commemorat, ut illud, 110.0415C| Sicut ovis ad occisionem ducetur, et quasi agnus coram tondente se obmutescet; et illud, Traditus est propter iniquitates nostras, et livore ejus sanati sumus, et multa alia in divinis de passione ejus invenies Scripturis. Et quia sepultus est. Ut illud Isaiae, et dabit impios pro sepultura ejus, et divites pro morte sua. Item ipse, Sepultura ejus sublata est de medio. Et quia surrexit tertia die secundum Scripturas. Habes in Osee, vivificabit nos post duos dies, in die tertia suscitabit nos, et vivemus in conspectu ejus. Et quia visus est Cephae, id est, Petro. Cephas enim Syrum nomen est. Apparuit Petro sicut in Evangelio scriptum est, quia apparuit Simoni. Et post hoc undecim. Quando ad eos januis clausis 110.0415D| intravit. Hoc intelligendum, quia in Evangelio non omnes scriptae sunt visiones, sed tantum quae ad audientium sufficerent fidem. Deinde visus est plus quam quingentis fratribus simul; ex quibus multi manent usque adhuc, quidam autem dormierunt. Ut enim major fides haberetur, multitudinem testium interposuit. Ex quibus multi vivere dicuntur, qui possint interrogati dicere quae viderunt. Multi vero jam dormire dicuntur in morte. Deinde visus est Jacobo. Jacobo Alphaei seorsum apparuit, ferunt enim quod ipse Jacobus Alphaei testatus sit, in coena Domini dicens, non se comesturum panem usquedum videret Christum a mortuis resurgentem. 110.0416A| Deinde Apostolis omnibus. Multi hic Apostolos, illos omnes septuaginta quos Dominus misit ad praedicandum intelligi volunt. Novissime autem omnium tanquam abortivo visus est et mihi. Visus est illi in via quando lux circumfulsit eum sive in templo. Haec ideo dicit, ne putarent eum audita potius quam visa narrare. Tanquam abortivo dicit, quia est synagogae mortuus, et natus ecclesiae, tanquam abortivo, de cujus vita fuerat desperatum nisi per gratiam Domini violenter fuisset attractus. Attractus autem praedicationibus non catenis et prae stupore novitatis invitus, qui erat in legis eruditione perfectus, sive ideo abortivus, quia merito synagoga eum male conceptum imperfectumque peperit. 110.0416B| Ego enim sum minimus apostolorum. Haec de se propter humilitatem dicit; caeterum erat minimus tempore non labore: nam alibi ait, plus omnibus laboravi. Qui non sum dignus vocari apostolus, quoniam persecutus sum Ecclesiam Dei. Quare non sit dignus ipse exponens ait, Quoniam persecutus sum Ecclesiam Dei. Docet nos exemplo suo etiam si ad praesens proficiamus, deflere praeterita, melius est enim dimissa recordari peccata, quam oblivisci commissa. Scriptum est enim, Fili, peccasti, ne adjicias iterum, sed et de praeteritis deprecare. Gratia autem Dei sum id quod sum, et gratia ejus in me vacua non fuit. Quia gratia qua redempti sumus laborem conatuum non meritum quaesivit. Quotidiana 110.0416C| autem gratia post baptismum quotidianum servitium laboris exspectat, in quo quisque bene operans usque in finem perseveraverit in perpetuum salvus erit. HOMILIA CXLI ITEM UT SUPRA. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore, duo homines ascenderunt in templum ut orarent: unus Pharisaeus et alter publicanus, etc. Publicanus humiliter orans ad illa praefatae viduae, hoc est Ecclesiae membra pertinet, de quibus supra dicitur, Deus autem faciet vindictam electorum suorum clamantium ad se. Pharisaeus autem merita jactans, ad ea, de quibus terribilis in conclusione 110.0416D| sententia subditur, verumtamen filius hominis veniens putas inveniet fidem in terra? Pharisaeus stans, haec apud se orabat dicens: Deus, gratias ago tibi quia non sum sicut caeteri hominum, raptores, injusti, adulteri: velut etiam hic publicanus. Quatuor sunt species quibus omnis tumor arrogantium demonstratur, vel cum bonum a semetipsis habere se existimant; aut si sibi datum desuper credunt pro suis se hoc accepisse meritis putant, aut certe jactant se habere quod non habent, aut despectis caeteris singulariter videri appetunt habere, quod habent, quia Pharisaeus iste jactantiae peste laborasse deprehenditur, qui idcirco de templo absque justificatione descendit, 110.0417A| quia bonorum operum merita sibi quasi singulariter tribuens, oranti publicano se praetulit. Jejuno bis in sabbato: decimas do omnium quae possideo. Ezechiel propheta de ostensis sibi coeli animalibus scribit, et totum corpus plenum erat oculis in circuitu ipsorum quatuor. Corpora quippe animalium idcirco plena oculis describuntur, quia sanctorum actio ab omni parte circumspecta est, bona desiderabiliter praevidens, mala solerter cavens, sed nos saepe dum aliis rebus intendimus, fit, ut alia negligamus, ibi procul dubio oculum non habemus. Nam ecce Pharisaeus ad exhibendam abstinentiam, ad implendam misericordiam, ad referendas Deo gratias oculum habuerat, sed ad humilitatis custodiam non habebat, et quid prodest, quod contra hostium 110.0417B| insidias pene tota civitas caute custoditur, si unum foramen apertum relinquitur, unde ab hostibus intretur? Et publicanus, a longe stans, nolebat nec oculos ad coelum levare; sed percutiebat pectus suum, dicens: Deus, propitius esto mihi peccatori. Amen dico vobis, descendit hic justificatus in domum suam ab illo. Quantam veniae fiduciam digne poenitentibus praebet quod publicanus qui reatum suae nequitiae perfecte cognovit, flevit, confessus est, etsi injustus ad templum venit, justificatus a templo rediit! Typice autem Pharisaeus Judaeorum est populus qui ex justificationibus legis extollit merita sua; publicanus vero gentilis est, qui longe a Deo positus confitetur peccata sua: quorum unus 110.0417C| superbiendo recessit humiliatus, alter lamentando appropinquare meruit exaltatus. Quia omnis, qui se exaltat, humiliabitur; et qui se humiliat, exaltabitur. Et de utroque populo praefato, et de omni superbo vel humili recte potest intelligi, sicut et illud quod alibi legimus, Ante ruinam exaltatur cor, et ante gloriam humiliatur; quapropter et de verbis elati Pharisaei, quibus humiliari meruit, possumus ex diverso formam humilitatis qua sublimemur assumere, ut sicut ille consideratis et pejorum vitiis, et suis virtutibus, est elatus ad ruinam, ita nos non nostra solum pigritia, sed et meliorum virtutibus inspectis, humiliemur ad gloriam, quatenus unusquisque nostrum haec apud se supplex 110.0417D| ac submissus obsecret, Deus omnipotens miserere supplici tuo, quia non sum, sicut innumeri servi tui contemptu saeculi sublimes, justitiae merito gloriosi, castitatis laude angelici, velut etiam multi illorum qui post flagitia publica poenitendo tibi meruerunt esse devoti; qui etiam si quid boni tua gratia largiente fecero quo fine hoc faciam, quave a te districtione pensetur ignoro, quia, ut Scriptura dicit, judicia Dei sunt abyssus multae, hic enim novit omnia, et non est quidquam absconditum coram oculis ejus, ipse enim solus vivit, et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXLII. FERIA IV. Lectio Epistolae B. Pauli apostoli ad Corinthios. Fratres, nescitis quia corpora vestra membra Christi sunt, etc. Corpora nostra membra Christi sunt, sed in novo homine, qui secundum Deum creatus est, quia ipse est caput Ecclesiae. Tollens ergo membra Christi, faciam membra meretricis? Absit. Quia meretrici adhaerentia membra desinunt esse membra Christi. An nescitis quia qui adhaeret meretrici, unum corpus sit? Hoc dicit, quia qui contaminationi se admiscet, unum fit cum eo, cui se admiscet; fornicatio enim ambos unum facit ut quomodo in natura sic et 110.0418B| in macula unum sint. Erunt (inquit), duo in carne una. Manifestum est, ut quia mulier de viro est, ambo in carne unum sint. Qui autem adhaeret Domino, unus spiritus est. Quoniam in bene agentibus spiritus Dei est communis cum Deo et hominibus. Cum sic dicitur unum ut non addatur, quid unum, et plura unum dicuntur, eadem natura atque essentia non dissidens, neque dissentiens significatur; cum vero additur quid unum, potest aliquid significari ex pluribus unum factum quamvis diversis natura, sicut anima et corpus non sunt utique unum, quid enim tam diversum? nisi addatur aut subintelligatur quid unum, id est, unus homo, aut unum animal; inde Apostolus qui adhaeret 110.0418C| meretrici, inquit, unum corpus est, non dixit unum sunt aut unum est, sed addidit corpus, tanquam ex duobus diversis masculino et feminino unum corpus adjectione compositum. Et qui adhaeret Domino, inquit, unus spiritus est, non dixit, qui adhaeret Domino unum est, aut unum sunt, sed addidit spiritus: Diversus enim natura spiritus hominis et spiritus Dei, sed inhaerendo fit unus spiritus ex diversis duobus, ita ut sine humano spiritu beatus sit Dei spiritus perfectus, beatus autem hominis spiritus non nisi cum Deo. Quamobrem sive ita dicatur Deus de Deo, ut et singulis hoc nomen conveniat, non tamen ut ambo simul duo dii, sed unus Deus sit. Ita enim sibi cohaerent; quod etiam in distantibus diversisque substantiis fieri Apostolus testis est. Nam et solus Domini 110.0418D| spiritus, spiritus est, et solus hominis spiritus utique spiritus est, tamen si haereat Domino, unus spiritus est. Quanto magis ibi, ubi est omnino inseparabilis atque aeterna connexio? Sic ordinata est mens naturarum ordine, non locorum, ut supra illam non sit, nisi Deus, denique cum illi penitus adhaeserit unus erit spiritus, cui rei attestatur Apostolus dicens, Qui autem adhaeret Domino unus spiritus est, accedente quidem ista ad participationem naturae, veritatis et beatitudinis illius, non tamen crescente illo in natura veritatis beatitudine sua; in illa itaque natura cui feliciter inhaeserit immutabile videbit omne, quod viderit, tunc sicut ei divina Scriptura promittit, satiabitur in bonis desiderium ejus, in immutabilibus, 110.0419A| hoc est, ipsa trinitate Deo suo, cujus imago est, et ne uspiam deinceps violetur, erit in abscondito vultus ejus, tanta ubertate ejus impleta, ut eam nunquam peccare delectet. Fugite fornicationem. Recte fugiendam monet fornicationem, per quam filii Dei fiunt filii diaboli. Omne peccatum quodcunque fecerit homo, extra corpus est: qui autem fornicatur, in corpus suum peccat. Ostendit fornicationem gravissimum esse peccatum, quia ex hoc omne deperit corpus, in caeteris autem peccatis portio perit, non totum. Totum enim corpus vir est et mulier, quia portio viri est mulier, quicunque enim aliud peccatum admiserit extra se peccat: fornicarius vero in carnem suam peccat. Age si laqueo vitam finiat, aut ferro se trucidet, non 110.0419B| in corpus suum videtur peccare? non in corpus suum peccat, sed in animam cui vim facit, fornicari autem corporale delictum est, quod et corpus contingit et animam, non enim sine desiderio carnis, quia habet et caro proprium motum, anima concupiscit, ut peccet in carnem, quamvis sine anima nihil possit per id quod in carnem quae ex se est peccat. Ad originem enim retulit, in corpus suum dicitur peccare, ut desinat a fornicatione, quasi sibi parcens. Novatiano tamen hic is qui fornicatur non in corpus suum videtur peccare sed in Christi. Aliter enim pronuntiat hoc, ut etiam illum qui fornicatur in Spiritum sanctum dicat peccare, propter causam qua scissus est ab Ecclesia. Hoc nulla ratione astrui potest, corpus enim Christi 110.0419C| non est unus aut duo Christiani, sed omnes, singuli autem membra sunt. Quomodo ergo qui fornicatur in Christi corpus peccat, cum non omnes contaminet? Quod si ita esset, ut Novatiano videtur, caetera omnia peccata extra Deum essent, et sola fornicatio peccatum esset in Deum. Etiam qui vadit ad idola non peccat in Deum, nec qui negat in persecutione, quia omne peccatum quodcunque fecerit homo, extra corpus Christi est, sicut illi videtur. Si autem et hoc aliter voluerit pronuntiare, ut neget aliquod extra corpus esse peccatum, cogetur dicere quia omnis quicunque quodcumque peccatum fecerit, in Deum peccat, et in Spiritum sanctum, ut et fur et perjurus, et mendax in Spiritum sanctum, peccare dicatur, quomodo est illud quod ait Dominus, quia 110.0419D| omnia peccata et blasphemiae remittentur hominibus, qui autem peccaverit in Spiritum sanctum non remittetur ei neque hic neque in futuro. Apparet utique exceptis peccatis caeteris aliud esse peccatum, quod peccatum dicitur in Spiritum sanctum. Quibusdam iterum videtur quia qui fornicatur ideo in corpus suum dicitur peccare, quia Ecclesiae membrum est, et se contaminans in Ecclesiam peccat, cujus membrum est. Quia ergo Ecclesiae membrum est, dicendum est illi cum fornicatur, quia non sibi sed in Ecclesiam peccat. Porro autem dicit Apostolus quia qui fornicatur per id quod in portionem suam deliquit, in corpus suum peccat. An nescitis, inquit, quoniam qui adhaeret meretrici unum corpus est? erunt enim, 110.0420A| inquit, duo in carne una. Nunquid posset hoc dici de aliis atque aliis quibusque facineribus hominum? liberum est enim animo humano in aliis quibusque sceleribus et unum aliquid eorum operari, et eo ipso tempore alibi cogitatione distendi, in fornicationis autem ipso opere ac tempore non licet animo ad aliud aliquid cogitandum liberum esse, sic enim totus homo absorbetur ab ipso, et in ipso corpore, ut jam dici non possit ipse animus suus esse, sed simul totus homo dici possit, quod caro sit, et spiritus vadens, et non rediens. Sic ergo possumus intelligere quia omne peccatum quodcunque fecerit homo extra corpus est, qui autem fornicatur in corpus proprium peccat, ut videatur Apostolus in tantum exaggerare voluisse fornicationis malum, ut in comparatione 110.0420B| hujus caetera extra corpus habenda esse dixerit, quaecunque peccata, et solo hoc tantummodo fornicationis malo in corpus proprium peccare dixerit, quia majore libidinis ardore quo superior nullus est, voluptas ipsius corporis tenet servum efficitque captivum. Ait an nescitis corpora vestra templum Dei? dixit, hic templum Spiritus sancti quem habetis a Deo; superius templum Dei dixit, hic templum Spiritus sancti quia in substantia, hoc est spiritus, quod Deus. Hoc idcirco dixit ut corpora nostra incontaminata servemus, ut possit illic Spiritus sanctus habitare. Et non estis vestri, empti enim estis pretio magno. Manifestum est, qui emptus est, non est sui arbitrii, sed ejus a quo emptus est, ut non suam, sed illius 110.0420C| faciat voluntatem. Et quia chare empti sumus propensius Deo nostro servire debemus, ne offensus a qua nos redemit morti nos reddat, quam enim charissimo pretio nos emit ut sanguinem suum daret pro nobis! Clarificate et portate Deum in corpore vestro. Hoc est clarificate et portate Deum in corpore, ut secundum legem ejus ambulemus, per legem enim suam ipse videtur in nobis; portate, inquit, Deum, hoc est, imaginem Dei in rebus bene gestis ostendite. Duo sunt peccata et duo genera peccatorum, aut enim in Deum homo peccat, aut in hominem. Peccatur autem in Deum etiam corrumpendo templum ejus in te, etenim Dominus redemit te sanguine Filii sui quanquam et antequam redimereris, cujus eras, nisi 110.0420D| ejus qui condidit omnia? Peculiariter tamen quodammodo habere voluit redemptum sanguine filii sui. Non estis, inquit, vestri, empti enim estis pretio magno, glorificate et portate Dominum in corpore vestro, Ergo ille a quo redemptus es efficit te domum suam. Nunquid tu vis domum tuam everti? si nec Deus suam, hoc est, te ipsum? Si tibi non parcis propter te ipsum, parce tibi vel propter Deum, qui te fecit templum suum, templum enim Dei sanctum est quod estis vos, et qui templum Dei violaverit, disperdet illum Deus. Ideo necesse est ut studeat unusquisque mundare cor suum ab omni concupiscentia mala, et vitam suam ab omni sorde peccatorum et opere nefario, quatenus mereatur in 110.0421A| se habitatorem habere Deum; qui in unitate et Trinitate perfecta omnipotens Deus regnat per omnia saeculorum. Amen. HOMILIA CXLIII. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore dixit Jesus Pharisaeis: Qui non est mecum, contra me est; et qui non congregat mecum, spargit, etc. Non putet quisquam de haereticis dictum et schismaticis, quanquam et ita ex superfluo possit intelligi, sed ex consequentibus textuque sermonis ad diabolum refertur, quod non possint opera Salvatoris Belsebub operibus comparari; ille cupit animas hominum tenere captivas, Dominus liberare; ille praedicat 110.0421B| idola, hic unius Dei notitiam; ille trahit ad vitia, hic ad virtutes revocat. Quomodo ergo possunt habere concordiam inter se quorum opera divisa sunt? Ideo dico vobis: Omne peccatum et blasphemia remittentur hominibus. Omnia peccata et blasphemiae non passim dimittuntur omnibus hominibus, sed his qui dignam pro erratibus suis in hac vita poenitentiam egerint. Neque ullum habet locum pravae assertionis, vel Novatianus, ut poenitentibus eis qui in martyrio lapsi sunt, veniam neget esse tribuendam, vel Origenes, ut asserat post judicium universale transactis licet saeculorum voluminibus innumeris, cunctos peccatores ac blasphemos veniam peccatorum esse consecuturos, atque ad regnum coeleste 110.0421C| perducendos, cujus errorem sequentia quoque Domini verba redarguunt, cum subsequitur: Spiritus autem blasphemiae non remittetur. Qui ergo manifeste intelligens opera Dei, cum Dei virtutem negare non possit, stimulatus invidia calumniatur Christum, Deique verbum, et opera Spiritus sancti dicit esse Belsebub: isti non dimittetur, neque in praesenti saeculo neque in futuro. Non quod negemus et ei si poenitentiam agere voluerit posse dimitti, ab eo qui vult omnes homines salvos fieri, et in agnitionem veritatis venire; sed quod ipsi judici et largitori veniae credentes qui et se poenitentiam semper accepturum et hanc blasphemiam nusquam dicit esse remittendam, credamus hunc blasphemum exigentibus meritis sicut nunquam ad remissionem, ita nec ad ipsos dignae 110.0421D| poenitentiae fructus esse perventurum. Juxta hoc quod Joannes Evangelista, de quibusdam blasphemiae suae merito excaecatis veracissime scripsit: Propterea non poterant credere, quia iterum dixit Isaias: Excaecavit oculos eorum, et induravit eorum cor ut non videant oculis, et intelligant corde et convertantur et sanem illos. Sola ergo blasphemia in Spiritum sanctum, qua quisque in similitudinem diaboli et angelorum ejus contra conscientiam suam majestatem Deitatis oppugnare non trepidat, non habet remissionem in aeternum, sed reus erit aeterni delicti, sicut Evangelista Marcus manifeste declarat, qui posito hoc Domini testimonio subjunxit, atque ait: Quoniam dicebant: Spiritum immundum habet: nam 110.0422A| neque hi, qui Spiritum sanctum non esse, neque qui hunc Deum quidem esse, sed Patre Filioque minorem credunt et confitentur, quia non invidentia diabolica, sed humana ignorantia ducti faciunt, hoc irremissibilis blasphemiae crimine tenentur. Quapropter principes Judaeorum et quique similis invidiae peste corrupti majestatem blasphemant, sine fine peribunt. Et quicunque dixerit verbum contra filium hominis, remittetur ei. Ac si aliis verbis diceret, quicunque convitia dixerit contra me, scandalizatus quippe carne mea, et me hominem tantum arbitrans quod filius sim fabri, et fratres habeam Jacobum, et Joseph, et Judam, et homo vorator, et vini potator sim, talis opinio atque blasphemia quanquam culpa non careat erroris, tamen habet veniam 110.0422B| propter corporis vilitatem. Nam in eo quod sequitur: Qui autem dixerit contra Spiritum sanctum, non remittetur ei neque in hoc saeculo, neque in futuro, ex his verbis Deum datur intelligi quasdam culpas in hoc saeculo, quasdam vero in futuro laxare; quod enim de uno negatur, consequens intellectus patet, quia de quibusdam conceditur. Sed tamen hoc de parvis minimisque peccatis fieri posse credendum est, sicut est assiduus otiosus sermo, immoderatus risus, vel peccatum curae rei familiaris, quae vix sine culpa vel ab ipsis agitur, qui culpam qualiter declinari debeat sciunt, aut non gravibus culpis errore ignorantiae, quae cuncta etiam post mortem gravant si adhuc in vita hac positis minime fuerint relaxata. Hoc autem sciendum est, quia illic saltem 110.0422C| de minimis nil quisque purgationis obtinebit, nisi bonis hoc actibus in hac adhuc vita positus, ut illic obtineat promereatur. Aut facite arborem bonam et fructum ejus bonum; aut facite arborem malam et fructum ejus malum; ex fructu siquidem arbor agnoscitur. Constringit eos syllogismo, quem Graeci vocant Apciton Aphucton , nos autem inevitabilem possumus appellare, qui interrogatos hinc inde concludit, et utroque cornu premit. Si inquit, diabolus est malus bona opera facere non potest, si autem bona sunt quae facta cernitis, sequitur ut non sit diabolus qui ea facit: neque enim fieri potest, ut ex malo bonum, aut ex bono oriatur malum. Progenies viperarum, quomodo potestis bona loqui 110.0422D| cum sitis mali? Progenies viperarum eos dicit, quia diaboli filios eos appellat: in tantum enim quis filius ejus est, in quantum eum peccando imitatur. Quod enim dicit quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? ostendit illos arborem malam, et tales adferre fructus blasphemia redundantes, qualia habebant semina diaboli. Ex abundantia enim cordis os loquitur. Humanum quidem judicium saepe fallit, quia cor proximi nescit, nisi ex ore et opere pensare: Dominus autem ipsum opus et sermones nostros, quos cordis os loquitur judicat, qui ex qua intentione promantur verba non ignorat. Bonus homo de bono thesauro profert bona; et malus 110.0423A| homo de malo thesauro profert mala. Thesaurus cordis, intentio est cogitationis, ex qua proventum operis aeternus arbiter judicat, unde fit plerumque ut minora bona, nonnulli majore coelestis gratiae mercede operentur; videlicet propter intentionem cordis, qua majora voluerant patrare bona si possent; alii majora virtutum opera ostentantes, ob incuriam cordis tepidi, minora a Domino praemia sortiantur. Sed in hoc loco vel ipsos Judaeos Dominus blasphemantes ostendit, de quali thesauro, hoc est, de abscondito cordis blasphemiam proferant, vel cum superiori quaestione haeret sententia, quod quomodo non possit bonus homo proferre mala, nec malus bona opera facere: sic non possit Christus mala, diabolus bona opera facere. 110.0423B| Dico autem vobis quoniam omne verbum otiosum quod locuti fuerint homines, reddent rationem de eo in die judicii. Hoc quoque haeret cum superioribus et est sensus: Si otiosum verbum, quod nequaquam aedificat audientes, non absque periculo ejus qui loquitur profertur, et in die judicii redditurus est unusquisque rationem sermonum suorum, quanto magis vos qui opera Spiritus sancti calumniamini et dicitis me in Belsebub principe daemoniorum ejicere daemonia, reddituri estis rationem calumniae vestrae? Otiosum verbum est quod sine utilitate et loquentis dicitur et audientis, hoc est si omissa ratione de rebus frivolis loquamur et fabulas narremus antiquas. Caeterum qui scurrilitatem replicat, cachinnis ora dissolvit, et aliquid profert turpitudinis: hic non 110.0423C| otiosi sermonis, sed criminosi tenebitur reus. Ex verbis tuis justificaberis, et ex verbis tuis condemnaberis. Ex praecedentibus adhuc pendet sententia ubi ait: Ex abundantia enim cordis os loquitur. Ex malis verbis dubium non est quod damnetur homo a Deo, qui ea protulerit. Justificari autem ex bonis verbis nullo modo poterit, nisi de intimo cordis ea recta intentione proferat. Bona autem etiamsi sint, et non recto studio fuerint prolata, justificare non poterunt loquentem: sicut nec Caiphas in prophetando justus inventus est, qui dixit: Expedit ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pereat. Illa ergo verba justificant loquentem, qui bonum quod ore profert, medullitus corde retinet et 110.0423D| intentione sana profert, in verborum enim pondere probatio consistit vitae humanae, quia, ut Salomon ait, mors et vita in manibus linguae: et qui custodit os suum custodit ab angustiis animam suam. Qui autem inconsideratus est ad loquendum sentiet mala. HOMILIA CXLIV. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore, interrogatus Jesus a Pharisaeis quando venit regnum Dei, respondit et dixit: Non venit regnum Dei cum observatione, etc. Interrogabant de tempore regni Dei, quia, sicut infra Lucas aperuit, existimabant quod veniente Jerosolymam Domino, confestim regnum Dei manifestaretur, 110.0424A| ita ut et ipsi Apostoli hac opinione ducti, post resurrectionem ejus interrogantes dicerent, Domine, si in tempore hoc restitues regnum Israel; et alibi Cleophas, Nos autem sperabamus quia ipse esset redempturus Israel. Non venit autem regnum Dei cum observatione; neque dicent: Ecce hic. Quia quando veniat neque ab angelis, neque ab hominibus potest observari, sicut tempus Dominicae incarnationis, certissimis et prophetarum vaticiniis praefixum, et angelorum est manifestatum praeconiis, adeo ut conceptus, natus et baptizatus, praedicans, etiam moriens et resurgens, atque ad coelos rediens comitantibus indesinenter vel angelorum, vel hominum, vel certe miraculorum sit declaratus indiciis. 110.0424B| Ecce enim regnum Dei intra vos est. Regnum Dei se ipsum dicit, intra illos utique positum, hoc est in cordibus eorum ubi credidere regnantem, unde scriptum est: Prope est verbum in ore tuo, hoc est verbum fidei quod praedicamus. Et ait ad discipulos suos: Venient dies quando desiderabitis videre unum diem filii hominis, et non videbitis. Hoc est regnum Dei quod venturum speramus, diem videlicet Christi videre, et bene unum diem, quia in illa beatitudinis gloria, de qua Propheta suspirans aiebat quia melior est dies una in atriis tuis super millia: tenebrarum interruptio nulla est, nulla saltem memoria miseriae vel doloris quae prima abierunt, lucem perpetuae pacis obnubilat. Hujus ergo Dei bonum est desiderare praesentiam, 110.0424C| nec tamen magnitudine desiderii nobis omnia fingere, quasi instet dies Domini. Unde et apte Dominus ventura praenuntiando subjunxit, Et dicent vobis: Ecce hic, ecce illic; nolite ire, neque sectemini. Quamvis haec sententia non solum ad tempus sed etiam ad personam possit intelligi. Ad tempus quidem quia exstitere nonnulli, qui curricula computantes aetatum, certum se consummationis saeculi annum, diem et horam dicerent invenisse: contra auctoritatem Domini dicentis: Non est vestrum nosse tempora et momenta, ad personam vero quia multi contra Ecclesiam venere, multi venturi sunt haeretici, qui se Christos asseverent, quorum primus Simon Magus, extremus autem ille major caeteris est antichristus. Si qui ergo dixerint, 110.0424D| Ecce hic, ecce illic, id est, in hac vel illa persona, vel hora venire vel venturum esse regnum Dei, non sequendi, quia altiora se quaerere et infanda dicere non timent. Nam sicut fulgor coruscans de sub coelo, in ea quae sub coelo sunt, fulget, ita erit filius hominis in die sua. Hoc est, quod Psalmus ait: Deus manifestus veniet, Deus noster et non silebit, quia videlicet secundus Salvatoris adventus non in humilitate ut prius; sed in gloria sit, et majestate futurus, et pulchre ait coruscans de sub coelo: hoc est in aeris medio geretur, testante Apostolo, qui ait, simul rapiemur cum illis in nubibus obviam Domino in aera. Primum autem oportet illum multa pati et reprobari 110.0425A| a generatione hac. Loquens multa Dominus de adventus sui gloria, terrorem quoque passionis paucis inserere curavit, ut cum morientem cernerent, quem glorificandum audierant, dolorem passionis spe promissae glorificationis mitigarent, simulque se ipsi pararent, si gloriam regni diligerent, mortis non horrere periculum. Generationem autem non tantum Judaeorum, verum omnium reproborum appellat a quibus etiam nunc filius hominis in corpore suo, hoc est, in ecclesia multa patitur et reprobatur. Et sicut factum est in diebus Noe, ita erit et in die filii hominis. Subitum adventus sui diem plurimis affirmat exemplis: nam quem fulguri cito omnia transvolanti comparaverat, eumdem diebus Noe vel Loth, quando repentinus mortalibus supervenit interitus, 110.0425B| aequiparat. Edebant et bibebant, uxores ducebant, et dabantur ad nuptias. Non hic juxta vesanum Marcionis et Manichaei, et Tatiani principis encratitarum dogma conjugia vel alimenta damnantur, cum in his successionis, in illis naturae sint posita subsidia. Sed juxta quod Apostolus ait, omnia mihi licent, sed non omnia expediunt, immoderatus potius licitorum usus arguitur; neque enim quia haec agebant, sed quia his se totos dedendo Dei judicia contemnebant, aqua vel igne perierunt. Usque in diem qua intravit Noe in arcam, et venit diluvium, et perdidit omnes. Noe arcam aedificat cum Dominus ecclesiam de viris fidelibus quasi lignis levigatis adunando construit, quam perfecte consummatam 110.0425C| ingreditur, cum hanc in die judicii praesentia suae visionis aeternus habitator illustrat. Sed cum arca aedificatur, iniqui luxuriantur, cum vero intratur, intereunt, quia qui sanctis hic certantibus insultant, eis illic coronatis, aeterna damnatione plectentur. Similiter sicut factum est in diebus Loth: edebant et bibebant, emebant et vendebant, plantabant et aedificabant. Praetermisso Dominus illo maximo et infando Sodomorum scelere, sola ea quae levia vel nulla putari poterant delicta commemorat, ut intelligas illicita quali poena feriantur, si licita et ea sine quibus haec vita non ducitur immoderatius acta igne et sulphure puniuntur. Qua die autem exiit Loth a Sodomis, pluit ignis et 110.0425D| sulphur de coelo et omnes perdidit. Hactenus Loth in Sodomis, id est, electorum populus inter reprobos ut advena moratur, et ipse aspectu et auditu justus, et juxta interpretationem nominis Loth, eorum flagitia quantum valet declinans. Exeunte autem Loth Sodoma peribit, quia in consummatione saeculi exibunt angeli et separabunt malos de medio justorum, et mittent eos in caminum ignis. Ubi notandum quod ignis et sulphur, quae de coelo pluisse commemorat, non ipsam perennis supplicii flammam, sed subitaneum diei illius significat adventum; neque enim ignis ille perpetuus superveniens impios puniet, sed ipsi potius a conspectu judicis ejecti, in ignem mittentur aeternum. Quamvis et eidem igni sulphur non 110.0426A| dubitemus inesse testante Joanne qui utrumque ignem et subitae scilicet correptionis et sempiternae concremationis describens ait, et descendit ignis a Deo de coelo, et devoravit eos, et diabolus qui seducebat eos missus est in stagnum ignis et sulphuris, ubi et bestia et pseudoprophetae cruciabuntur die ac nocte in saecula saeculorum. Secundum haec erit qua die filius hominis revelabitur. Pulchre revelabitur, qui interim non apparens omnia videlicet tunc apparens judicabit. In illa hora, qui fuerit in tecto, et vasa ejus in domo, ne descendat tollere illa. Hactenus de eo, quod regnum Dei, id est Christus, non cum observatione, sed insperatus adveniat; nunc a qualibus idem adventus exspectari debeat ostenditur. In tecto ergo est qui 110.0426B| excedens carnalia tanquam in aura libera spiritaliter vivit, vasa ejus in domo concupiscentiae sunt carnales, quas in imis amaverat, sed superna petens in hoc mundo reliquerat, quas imminente judicio necesse est nullatenus repetat, illam enim horam non eam qua judex venit, sed qua venturus est dicit. Et qui in agro, non redeat retro. Qui operatur in Ecclesia, et sicut Paulus et Apollo plantat et rigat, non respiciat ad saeculum cui renuntiavit. Memores estote uxoris Loth. Uxor Loth significat eos qui in tribulatione retro respiciunt, et se ab spe divinae promissionis avertunt. Et ideo in statuam salis facta est, ut admonendo homines ne hoc faciant tanquam condiat cor eorum, ne sint fatui. Quicunque quaesierit animam suam salvam facere, 110.0426C| perdet illam. Duobus modis haec sententia recte potest intelligi, sed ad unum omnino finem uterque intellectus refertur, ut videlicet adversa pro Christo pati, imo ipsam mortem non timeamus obire, qui enim, minante mortem persecutore, si non negaverit Christum, magis eligit ad tempus salvare animam suam negando, aeternae hanc procul dubio perditioni praeparat, item qui salutem animae suae quaerit aeternam temporaliter eam inter persecutorum manus perdere, hoc est, in mortem dare non dubitat. Utri autem sensui congruat apte quod sequitur. Et quicunque perdiderit illam, vivificabit eam. Id est qui hic perdiderit, illic vivificabit, qui propter Christum morti tradiderit, tota die aestimans eam ut ovem occisionis exsurgente tunc et adjuvante Christo 110.0426D| liberam eam inveniet propter nomen Christi. Dico vobis: Illa nocte erunt duo in lecto uno. Dixerat supra Dominus eum qui in agro sit redire non debere: quod ne de his tantum, qui aperte de agro redituri, hoc est, palam Dominum negaturi sunt dictum putares, pergit ostendere nonnullos qui cum faciem in anteriora tenere videantur, animo tamen ac mente retro respiciant. In illa ergo nocte dixit ne illa tribulatione tam tenebrosa ut in errorem inducantur, si fieri potest, etiam electi, duo erunt in lecto, illi videlicet, qui otium et quietem eligunt: neque negotiis saecularibus, neque negotiis ecclesiasticis occupati, quae illorum quies lecti nomine significata est. 110.0427A| Unus assumetur et alter relinquetur. Non quasi de duobus hominibus dictum est, sed de duobus generibus affectionum. Qui enim propter Deum continentiae studuerit, ut sine sollicitudine vivens cogitet quae Dei sunt, assumetur a Deo; qui vero vel humanae laudis amore et alia qualibet vitiorum correptione, statum monasticae vitae, quo imbutus est, laeserit, hic ubi relinquendus sit Hieremiae lamentationes insinuant, qui otiosae cujuslibet et peccatricis animae sub Judaeae specie lapsum describens ait, viderunt eam hostes et deriserunt sabbata ejus. Duae erunt molentes in unum. Molentes appellat eos, qui in plebibus constituti reguntur a doctoribus agentes ea quae sunt hujus seculi. Quos et feminarum nomine significavit, quia consiliis ut dixi peritorum regi 110.0427B| eis expedit; et molentes dixit, propter temporalium negotiorum orbem atque circuitum, quas tamen in unum molentes dixit, in quantum de ipsis rebus et negotiis suis praebent usibus ecclesiae: unaquaeque enim hujus mundi actio mola est, quae dum multas curas congerit, humanas mentes quasi per gyrum vertit, atque ex se velut farinas projicit, quia inquieto corde semper minutissimas cogitationes gignit. Una assumetur, et altera relinquetur. Assumetur ea pars quae connubia propter amorem tantum generis exercuerit, terrenamque substantiam ob acquirenda coelestia dispensaverit; relinquetur autem quae conjugiis ob illecebras carnis servierit, terrena vero si qua ecclesiae vel pauperibus obtulerit, ideo fecerit ut quasi redemptio Domini his amplius abundet. 110.0427C| Duo in agro, unus assumetur, et alter relinquetur. Sicut supra in lecto, et molentes in unum posuit, sic et hic in agro uno reor intelligendum, significat autem eos qui operantur in ecclesiae ministerio, tanquam in agro Dei, cui suus agricola dicebat: Dei agricultura estis; assumetur autem ille, qui non adulterans verbum Dei, sed sicut ex Deo coram Deo locutus fuerit in Christo: qui vero Christum annuntiaverit non caste, sed occasione, relinquetur ab eo. Respondentes dicunt illi: Ubi, Domine? Qui dixit eis: Ubicunque fuerit corpus, illuc congregabuntur aquilae. Duo Salvator interrogatus, ubi scilicet boni assumendi, et ubi sint mali relinquendi, unum dixit, aliud subintelligendum reliquit: sanctos enim secum futuros asseverando reprobos nimirum a sua 110.0427D| visione secernendos, et ideo non alibi quam cum diabolo damnandos insinuat. Ubicumque ergo fuerit Dominus corpore, illuc congregabuntur electi, qui ejus passionem humilitatemque imitando tanquam de ejus carne saturantur, quorum per resurrectionem renovabitur ut aquilae juventus ut vivant et regnent cum salvatore suo in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXLV. IN VIGILIA SANCTI LAURENTII. Lectio libri Ecclesiastici. Confitebor tibi, Domine rex, et collaudabo te Deum salvatorem meum. Confitebor nomini tuo, quoniam adjutor et protector factus es mihi, et liberasti corpus 110.0428A| meum a perditione, a laqueo linguae iniquae et a labiis operantium mendacium, etc. Dominus enim et rex Deus et salvator ecclesiae est Jesus Christus qui et caput et sponsus ejus est, unde Apostolus monendo mulieres viris suis subditas esse ad Ephesios scripsit dicens: Mulieres viris suis subjectae sint sicut Domino, quoniam vir caput est mulieris, sicut et Christus caput est Ecclesiae, ipse salvator est corporis. Et item: Viri, inquit, uxores vestras diligite sicut et Christus dilexit Ecclesiam et se ipsum tradidit pro ea, ut illam sanctificaret mundans lavacro aquae in verbo, ut exhiberet ipse sibi gloriosam Ecclesiam non habentem maculam aut rugam, aut aliquid hujusmodi, sed ut sit sancta et immaculata. Hic ergo adjutor et protector factus est sponsae suae cum tradidit 110.0428B| semetipsum pro illa ut liberaret illam a perditione, in quam per praevaricationem primi hominis lapsa est, et a laqueo linguae iniquae, a blasphemia nimirum idololatriae, ne immolaret neque serviret creaturae potius quam creatori, et a labiis operantium mendacium, hoc est doctrinis falsis philosophorum atque haereticorum. Et in conspectu astantium factus es mihi adjutor. Et liberasti me secundum multitudinem misericordiae nominis tui a rugientibus praeparatis ad escam. Hoc testimonio exprimit persecutores Ecclesiae qui propter odium nominis Christi persequuntur fideles et tradunt eos suppliciis diversis morti afficiendos, quatenus eos avertant a confessione catholicae fidei et a cultura veri et unius Dei. Quos bene comparat saevis 110.0428C| bestiis quae rugitu forti et feroci hiatu escam appetunt. Sed de his Dominus electos suos liberat, cum animas eorum a persecutionum aestibus illaesas servat, propter quarum eversionem saevi persecutores corpora maxime laniant. Unde sequitur: De manibus quaerentium animam meam, et de portis tribulationum quae circumciderunt me. Portas ergo tribulationum, quas melius sentire possumus quam ora principum et tyrannorum, unde minae prodeunt, et fraudulentae suasiones indictionesque suppliciorum, ut sive per ficta blandimenta, seu per atrocia tormenta servos Dei fidem Christi abnegare faciant? Sed immittit angelum Dominus in circuitu timentium eum, et eripiet eos. Et a pressura flammae quae circumdedit me: et in 110.0428D| medio ignis non sum aestuatus. Hoc plerumque historialiter in passionibus martyrum contigisse legimus, ut sicut tres pueri in camino ignis ab ardore flammae illaesi servati sunt, ita et isti ab incendio ignis incontaminati servarentur. Sed quia hoc omnibus martyribus Dei non est concessum, cum plurimi eorum in igne corporaliter concremati essent; verumtamen animae eorum libere coeli secreta petierunt, melius hic ignem et flammam validum persecutionis aestum intelligimus, qui licet sanctos Dei temporaliter affligere posset, usque ad animae tamen internecionem pertingere non potuit. Ideo subjungit: De altitudine ventris inferi, et a lingua coinquinata, et a verbo mendacii, a rege iniquo, et a lingua injusta. 110.0429A| Subauditur liberavit me: non enim praevalebat vis nefanda inimicorum usque ad interitum pervenire animarum, quem hic ventrem inferi appellat, nec lingua coinquinata blasphemiis, nec verba mendacia a rege iniquo, et lingua injusta prolata potuerunt aliquo modo violare sanctorum praecordia, sed licet corpora poenis variis afficerent et morti temporali addicerent, animae tamen in confessione nominis Christi usque ad finem vitae perstiterunt. Unde et felicius post mortem in aeterna vita cum sanctis angelis Dei sine fine gaudebunt. De quo et subditur: Laudabit usque ad mortem anima mea Dominum, et vita mea appropinquans erat in inferno deorsum. Vitam suam in inferno appropinquare dicit, quia carnis vita quotidie deficiendo ad mortem appropinquat, 110.0429B| infernus enim hic pro morte positus est quia mors carnis praevaricationis primae est vindicta, sicut infernus peccatricium animarum perpetua poena. Sed mortem carnis nemo evadit. Quis est enim homo qui vivit et non videbit mortem? Unde alibi scriptum est: Nemo est ergo qui semper vivat, et hujus rei habeat fiduciam, inferni vero cruciatum sancti homines per gratiam Christi evadere possunt, quia de carnis vinculo absoluti ad coeleste gaudium mox migrabunt. Circumdederunt me undique, et non erat qui adjuvaret. Respiciens aerem ad adjutorium hominum, et non erat. Memoratus sum misericordiae tuae, Domine, et operationis tuae, quae a saeculo est: quoniam erues sustinentes te, Domine, et liberas eos de manibus angustiae. 110.0429C| Dominus Deus noster, videns ecclesiam membra sua undique ab hostibus circumdari, et humanum solatium defieri: inde quaerit adjutorium unde novit omnium bonorum venire profectum, non suis ergo meritis, nec humanis actibus, sed misericordiae Dei tribuit, quod si ab inimicis ereptam et liberatam esse agnoscit: et non solum liberatam, imo etiam honore virtutum sublimatam, atque miraculorum fulgore glorificatam. Quoniam ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia, ipsi honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXLVI. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Si quis 110.0429D| vult post me venire, abneget semetipsum, et tollat crucem suam, et sequatur me, etc. Postquam discipulis mysterium suae passionis et resurrectionis ostendit, hortatur eos ad sequendum suae passionis exemplum, et omnibus propter se tribulationem perpessis, salutem in futuro promittit animarum; non tamen omnibus, verum perfectioribus quanta ipse passurus, quodve a mortuis esset resurrecturus aperuit, si quis vult, inquit, post me sequi, abneget semetipsum; tunc autem nos ipsos abnegamus, cum vitamus quod per vetustatem fuimus, et ad hoc nitimur quod per novitatem vocamur. Et tollat crucem suam et sequatur me. Duobus etenim modis crux tollitur, cum aut per abstinentiam afficitur 110.0430A| corpus, aut per compassionem proximi affligitur animus, pensemus qualiter utroque modo Paulus crucem suam tulerit, qui dicebat: Castigo corpus meum et in servitutem redigo, ne forte aliis praedicans ipse reprobus efficiar. Ecce in afflictione corporis audivimus crucem carnis, nunc in compassione proximi audiamus crucem mentis, ait: Quis infirmatur et ego non infirmor? quis scandalizatur et ego non uror? Perfectus quippe praedicator ut exemplum daret abstinentiae crucem portabat in corpore, et qui in se trahebat damna infirmitatis alienae crucem portabat in corde. Qui enim voluerit animam suam salvam facere, perdet eam, qui autem perdiderit animam suam propter me, inveniet eam. Magna et mira sententia quemadmodum 110.0430B| sit hominis in animam suam amor, ut pereat; odium ne pereat, si male amaveris, tunc odisti; si bene oderis, tunc amasti felices qui oderunt custodiendo ne pereant amando. Quid enim prodest homini si universum mundum lucretur, animae vero suae detrimentum patiatur? Cum persecutio ab adversariis deest, valde vigilantius cor custodiendum est, nam pacis tempore quia licet vivere, libet etiam ambire, plerumque autem et avaritiam vincimus, sed adhuc obstat, quod vias rectitudinis minori tenemus custodia perfectionis. Nam saepe labentia cuncta despicimus; sed tamen adhuc humanae verecundiae usu praepedimur, ut rectitudinem quam servamus in mente, nondum exprimere valeamus in voce, et tanto Dei faciem ad justitiae 110.0430C| defensionem negligimus, quanto humanas facies contra justitiam veremur. Aut quam dabit homo commutationem pro anima sua? Pro Israel datur commutatio Aegyptus et Aethiopia, et pro anima humana illa sola retributio quam Psalmista canit: Quid retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi? calicem salutaris accipiam et nomen Domini invocabo. Filius enim hominis venturus est in gloria Patris sui cum angelis suis. Quia qui in hominis natura minor est Patre, ipse in unitate unius ejusdemque est gloriae cum Patre. Et tunc reddet unicuique secundum opera ejus. Petrus praedicatione mortis Dominicae scandalizatus, sententia Domini fuerat increpatus, provocatis discipulis 110.0430D| suis ut abnegent se et tollant crucem suam, et morientium animo magistrum sequerentur, grandis terror audientium, et qui posset principe Apostolorum perterrito etiam aliis Apostolis metum injicere. Idcirco tristibus laeta succedunt, et dicit: Filius hominis venturus est in gloria Patris sui cum angelis suis. Times mortem, audi gloriam triumphantis; vereris crucem, ausculta angelorum ministeria. Et tunc, inquit, reddet unicuique secundum opera ejus, non est distinctio Judaei et Graeci, viri et mulieris, pauperum et divitum, ubi non personae, sed opera considerantur. Amen, dico vobis, sunt quidam de hic stantibus qui non gustabunt mortem donec videant filium hominis 110.0431A| venientem in regno suo. Regnum Dei in quo filius Dei idem qui et filius hominis regnat, hoc loco praesens Ecclesia vocatur; et quia nonnulli ex discipulis usque adeo victuri in corpore erant, ut Ecclesiam Dei constructam conspicerent, et contra mundi hujus gloriam per auctoris sui potentiam erectam consolatoria promissione nunc dicitur: Sunt quidam de his stantibus qui non gustabunt mortem, donec videant filium hominis venientem in regno suo, hoc est, ostendentem potestatem suam. Sed cum tanta Dominus subeundae mortis praecepta ederet quid necessarium fuit, ut ad hanc subito promissionem veniret? Quod si subtiliter attendimus, quanta dispensatione pietatis agatur, agnoscimus; discipulis enim rudibus, etiam de praesenti vita aliquid promittendum fuit ut possent 110.0431B| robustius in futura solidari: quod etiam ubicunque fuerit, gratia Dei factum erit qui vult omnes homines salvos esse et ad agnitionem veritatis pervenire, ipsi gloria et imperium in saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CXLVII. IN NATALI SANCTI LAURENTII. Lectio Epistolae beati Pauli apostoli ad Corinthios. Fratres, qui parce seminat, parce et metet; et qui seminat in benedictionibus, de benedictionibus et metet vitam aeternam, etc. Beati Laurentii, fratres charissimi, hodie festa celebramus, qui fidelis est inventus Domini sui dispensator in omnibus, nam ecclesiae opes a magistro commendatos sicut fideliter dispensavit, ita a 110.0431C| Domino Deo suo feliciter meruit coronari; unde et de fideli dispensatore praesens Lectio retulit quam audistis: Qui parce, inquit, seminat, parce et metet, quia quanta hic quisque pro Domino de terrenis istis et transitoriis dederit, tanta in futuro recipiet praemia, si ea bono ac simplici dederit animo; multi enim multa donantes perdunt mercedem, quia recipiunt ab hominibus quam exquirunt laudem. Unde sequitur, et qui seminat in benedictionibus de benedictionibus et metet, ac si diceret: Qui bonum quod potest ea tantum intentione agit, ut futura et aeterna a Domino recipiat praemia, econtrario fructus boni seminis messurus est in coelesti patria. Unusquisque prout destinavit in corde suo, non ex 110.0431D| tristitia, aut ex necessitate. Id est, voluntarius, non coactus. Sequitur Hilarem enim datorem diligit Deus, ideoque secundum illam faciamus Salomonis sententiam, in omni dato hilarem vultum ostende, quia Deus scrutatur cordis arcana, hilarem vult hic esse in labore suo doctorem, unde Paulus alibi ait: Si enim volens hoc ago mercedem habeo, si autem invitus, dispensatio mihi credita est, quam si digne non facio, ultionem recipio. Potens est enim Deus omnem gratiam abundare facere in nobis. Facit suam Deus semper in omnibus misericordiae largitatem, quicunque sincero corde ejus quaesierint bonitatem. Proinde nostrum est tantum voluntatem nostram puriter Deo commendare, 110.0432A| et omnia quaecunque bona ejus gratia largiente valeamus, ejus misericordiae non nostris unquam meritis deputemus. Ipse in nobis omnem suam gratiam dignabitur implere: Ut in omnibus semper omnem sufficientiam habentes, abundemus in omne opus bonum. Sicut scriptum est: Dispersit, dedit pauperibus, justitia ejus manet in aeternum. Quia qui hic fideliter Domini sui commissa dispensat desiderabilem illam evangelici servi meretur audire sententiam: Euge, bone serve, in modico fidelis, intra in gaudium Domini tui. Quid est enim gloriosius homini quam dare terrena et transitoria, et emere coelestia regna? offerre Domino acceptissimum munus sinceram voluntatem, et devotae mentis industriam et indefessam vocem laudationis, et Christum 110.0432B| comitari? cum venire coeperit judicare cohaeres Christi fiere? angelis adaequari? Honoremus igitur, fratres charissimi, beatum Laurentium, qui dum fide sua persecutoris flammas vicit, ostendit nobis per ignem fidei gehennae incendia superari. Gaudeamus quoque gaudio spiritali, et de felicissimi viri fine gloriemur in Domino, cujus oratione et patrocinio adjuvari nos sine cessatione confidimus, si ejus solemnia dignis moribus et sanctis operibus celebremus; corroboremus nos invicem spiritu charitatis ad superandas omnes tentationes et insidias, mirum constantes simus, et in omni bono unanimes contra omnium vitiorum stimulos fidei clypeo muniamur, per eum qui vicit diabolum et nobis illum vincere valetudinem dedit, Jesus Christus Dominus noster 110.0432C| cui laus et gloria per omnes aeternitates. Amen. HOMILIA CXLVIII. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Joannem. In illo tempore, dixit Jesus discipulis suis: Amen, amen dico vobis, nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum fuerit, multum fructum affert. Se dicebat ipsum esse mortificandum et multiplicandum: mortificandum in infidelitate Judaeorum, multiplicandum fide omnium populorum; jam vero exhortans ad passionis suae sectanda vestigia, subjungit: 110.0432D| Qui amat animam suam, perdet eam; quod duobus modis intelligi potest: qui amat perdet, id est si amas, perde, si cupis vitam tenere in Christo, noli timere mori pro Christo. Item alio modo: Qui amat animam suam, perdet eam: noli amare in hac vita, ne perdas in aeterna vita; hoc autem quod posterius dixi magis habere videtur evangelicus sensus. Sequitur enim: Et qui odit animam suam in hoc mundo, in vitam aeternam custodit eam. Ergo quod supra dictum est, qui amat, subintelligitur, in hoc mundo, ipse utique perdet; qui autem odit, utique in hoc mundo, in vitam aeternam ipse custodit eam. Magna et mira sententia quemadmodum hominis sit in animam suam amor ut pereat odium ne pereat: si male amaveris, 110.0433A| tunc odisti; si bene oderis, tunc amasti. Felices qui oderunt custodiendo, ne perdant amando. Hic animae nomine vita praesens designatur vel etiam hujus vitae delectatio, quae perdita est, ut feliciter invenias voluntatem tuam in regno Dei quam fortiter vicisti in hoc saeculo; nam sancti martyres odio habuerunt hanc praesentem vitam, pro Christi nomine dum magis voluerunt hanc praesentem vitam perdere quam Christum negare, implentes quod sequitur: Si quis mihi ministrat, me sequatur. Quid est me sequatur, nisi me imitetur? Christus enim passus est pro nobis, ut ait Apostolus Petrus, relinquens nobis exemplum ut sequamur vestigia ejus. Ecce quid dictum est, si quis mihi ministrat me sequatur? quo fructu? qua mercede? quo praemio? 110.0433B| Et ubi sum, inquit, ego, illic et ministri mei erunt. Merces est amoris et operis pretium quo ministratur Christo esse cum illo cui ministratur, ubi enim bene erit sine illo, aut quomodo male esse cum illo poterit? Audi evidentius: Et si quis mihi ministraverit, honorificabit eum Pater meus, qui est in coelis. Quo honore nisi ut sit cum filio ejus? Quod enim superius ait, ubi ego sum illic et minister meus erit, hoc intelligitur exposuisse cum dicit honorificabit eum Pater meus. Nam quem majorem honorem accipere poterit adoptatus, quam ut sit ibi ubi est unicus non aequalis factus divinitati, sed conscius aeternitati. Quid sit autem ministrare Christo, cui operi merces tanta promittitur considerandum est, si quis mihi ministrat me sequatur, hoc 110.0433C| intelligi voluit, ac si diceret, si quis me non sequitur, non mihi ministrat. Ministrant ergo Jesu Christo qui non sua quaerunt sed quae Jesu Christi; hoc enim est, me sequatur, vias ambulet meas, non suas, sicut alibi scriptum est: Qui se dicit in Christo manere, debet sicut ille ambulavit, et ipse ambulare. Igitur qui tali modo sequitur Dominum Christum, scilicet ut mandata ejus custodiens in fide recta usque in finem perseveret, ipse cum eo in coelesti regno gaudebit in perpetuum. HOMILIA CXLIX. IN ASSUMPTIONE SANCTAE MARIAE. Lectio libri Ecclesiastici. In omnibus his requiem quaesivi, et in haereditate Domini morabor. Tunc praecepit et dixit mihi creator 110.0433D| omnium: et qui creavit me, requievit in tabernaculo meo, etc. Dei filius verbum et sapientia Dei patris locutus per Salomonem in persona sapientiae quod est ipse, annuntians humano generi quod in eis requiescere et in illis manere desideraret, quia homo ad imaginem Dei factus, si in Deo manere voluerit, mundo corde et sincera voluntate Deus in eo manet, et ipse in Deo. Unde in praesenti lectione, quam audistis loquitur sapientia Dei ad homines filius Dei: In omnibus his requiem quaesivi, ut est illud quod Apostolus ait: Deus enim vult omnem hominem salvum fieri et in agnitionem veritatis venire, ut relicto errore terrenae concupiscentiae et desideriis expugnatis carnalibus 110.0434A| mundo corde et casto corpore dignum sapientiae Dei habitaculum in se praeparet unusquisque. Nam subditur: Et in haereditate ejus morabor. Haereditas Dei sunt omnes diligentes Deum, et ejus voluntatis fideles cooperatores in suam ipsorum salutem. Tunc praecepit et dixit mihi creator omnium, et qui creavit me, requievit in tabernaculo meo. Dei sapientia, id est, Dei filius manens in aeternitate cum Patre aequali per omnia Patri in majestate, hominem quem ad suam imaginem fecit aeternae immortalitatis possessorem esse constituit; sed seducto a diabolo, et per peccatum mortali facto, sua misericordia proposuit humana se indui mortalitate, ut humanitatem iterum ad aeternam reduceret immortalitatem. Et dixit mihi. Multis modis antea per patriarchas 110.0434B| et prophetas suum huic mundo nuntiavit adventum. In Jacob inhabita. In eis enim se habitare promisit, qui vitia et peccata supplantant, et conculcant ea bonae operationis studio divina gratia largiente: sequitur. Et in Israel haereditare. Id est, in his qui in castitate et bonorum operum sanctitate Dei visione dignos se exhibent, ut est illud: Beati mundi corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Et in electis meis mitte radices. Hi sunt enim electi Dei, qui omnia oblectamenta hujus mundi tota deserunt voluntate, qui huic mundo inhaerent sola tantum necessitate, de quibus dicit Apostolus: Qui utuntur hoc mundo, tanquam non utantur, id est, 110.0434C| necessitate tantum, et non delectationis consensu. Et sic in Sion firmata sum, et in civitate sanctificata similiter requievi, et in Hierusalem potestas mea. In talibus enim Dei sapientia filius Dei manere dignatur, qui bonorum operum exemplis speculum vitae aliis praebent in semetipsis, et in sancta Ecclesia sanctis moribus sibimetipsis et aliis operantur salutem, et ad aeternae pacis visionem festinant. Radicavi in populo honorificato, et in partes Dei mei haereditas illius. Elegit enim Deus prae omnibus gentibus Israeliticum populum peculiarem, quia Israel vir videns Deum dicitur, eos vult spiritualiter intelligi, qui castitate vitae in sancta conversatione ad aeterna semper gaudia contemplanda festinant. Quod eorum tantum donum est, qui divina gratia largiente 110.0434D| pro solo appetitu aeternae gloriae continentiae vel etiam virginitatis propositum servant. Quasi cedrus exaltata sum in Libano, et quasi cypressus in monte Sion. Cedrus atque cypressus qui summi odoris sunt arbores, et altiores caeteris in Libano arboribus, qui ecclesiam significant excelsioris in ecclesia virtutis viros possumus intelligere, id est, virgines qui centesimum merentur metere fructum. Quod manifeste signatum est in beatissima Dei genitrice Maria, cujus hodie annuum diem beatissimae assumptionis celebramus in coelum, quia quod Deus Dei filius se in hunc mundum ad redemptionem humani generis venisse promisit, non per nuptam quamvis sanctam, ut legimus multis in scripturis, non 110.0435A| per viduam castam, sed per solum hoc virgineum corpus implevit. Quia quasi sol oriens nitidus ab omni pollutionis sorde processit ex utero virginis matris felix certe et omni laude dignissima, quae de coelo suscepit prolem et mundo genuit salvatorem: cum igitur tanta sint merita virginitatis, non tamen repudiandus est thorus castitatis: quia bonum virginitatis non nisi a conjugali thoro procedit, castitas igitur in virgine alta est et summa si in corde simul persistit et corpore, sed castitas conjugalis sanctior est quae in corde simul persistit et corpore constat, quam illa quae in corde tantum est casta et corde diversis est modis adulterata, sive in jactantia aut in superbia aut etiam in appetitu libidinis. Unde, dilectissimi, nobis omni studio servemus, non solum corpus, 110.0435B| sed etiam cor nostrum ab omni quod odit Dominus, et in omni quod ei placet confirmare cor nostrum ejus misericordiam postulemus; et inter haec omnia toto cordis affectu nos auxilium beatae Virginis imploremus, quia dum nos eam supplici obsequio frequentamus in terris, ipsa nos sedula prece Christo Domino nostro commendare dignatur in coelis; quod ipse praestare dignetur qui in trinitate perfecta regnat et dominatur per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CL. IN EODEM FESTO. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore, intravit Jesus in quoddam castellum; et mulier quaedam, Martha nomine, excepit illum 110.0435C| in domum suam: et huic erat soror nomine Maria, etc. Haec lectio superiori pulcherrima ratione connectitur, quia videlicet illa dilectionem Dei et proximi verbis et parabolis, haec autem ipsis rebus et veritate designat. Duae quippe istae Domino dilectae sorores duas vitas spiritales quibus in praesenti sancta exercetur Ecclesia, demonstrant. Martha quidem actualem, qua proximo in charitate sociamur; Maria vero contemplativam, qua in Dei amore suspiramus. Activa enim vita est panem esurienti tribuere, verbo sapientiae nescientem docere, errantem corrigere ad humanitatis viam, superbientem proximum revocare, infirmitatis curam gerere, quae singulis quibusque expediant dispensare, et commissis nobis qualiter 110.0435D| subsistere valeant providere. Contemplativa vero vita est charitatem quidem Dei et proximi tota mente retinere, sed ab exteriori actione quiescere, soli desiderio conditoris inhaerere ut nihil agere libeat, sed calcatis curis omnibus ad videndam faciem creatoris sui animus inardescat, ita ut jam noverit carnis corruptibilis pondus cum moerore portare, totisque desideriis appetere illis hymnidicis angelorum choris interesse, admisceri coelestibus civibus de aeterna in conspectu Dei incorruptione gaudere. Quae etiam sedens secus pedes Domini, audiebat verbum illius; Martha autem satagebat circa frequens ministerium. Haec utrique vitae congruere nemo qui dubitet, et contemplativae quidem uniformis perfectio 110.0436A| est, exutam mentem a cunctis habere terrenis eamque quantum humana imbecillitas sinit unire cum Christo, activae vero quam frequens sit ministerium, gentium magister edocet, qui creberrimis epistolarum dictis suos pro Christo terra marique labores ac sua pericula commemorat. In quibus etiam visiones et revelationes Domini commendans, non minus se in speculativa virtute quod est imitabile, consummatum fuisse significat. Unde dicit, sive enim mente excidimus Deo, sive sobrii sumus vobis. Quae stetit et ait: Domine, non est tibi curae quod soror mea reliquit me solam ministrare? Dic ergo illi ut me adjuvet. De illorum persona loquitur, qui adhuc divinae contemplationis ignari solum quod didicere fraternae dilectionis opus Deo placitum ducunt, 110.0436B| ideoque cunctos qui Christo devoti esse velint huic mancipandos autumant. Et respondens dixit illi Dominus: Martha, Martha, sollicita es et turbaris erga plurima; porro unum est necessarium. Et beatus David solum hoc necessarium homini esse definiens, Deo jugiter inhaerere desiderat dicens: Mihi autem adhaerere Deo bonum est, ponere in Domino Deo spem meam; et alibi: Unam petii a Domino, hanc requiram, ut inhabitem in domo Domini omnibus diebus vitae meae, ut videam voluntatem Domini et visitem templum sanctum ejus. Una ergo et sola est theoria, id est, contemplatio Dei cui merito omnia justificationum merita, universa virtutum studia postponuntur. Maria optimam partem elegit, quae non auferetur ab 110.0436C| ea. Ecce pars Marthae non reprehenditur, sed Mariae laudatur, neque enim bonam partem elegisse Mariam dicit, sed optimam, ut etiam pars Marthae judicaretur bona. Quare autem pars Mariae sit optima subinfertur cum dicitur quae non auferetur ab ea. Activa etenim vita cum corpore deficit: quis enim in aeterna patria panem esurienti porrigat ubi nemo esurit? quis potum tribuat sitienti ubi nemo sitit? Quis mortuum sepeliat ubi nemo moritur? Cum praesenti ergo saeculo vita aufertur activa: contemplativa autem hic incipitur, ut in coelesti patria perficiatur, quia amor ignis, qui hic ardere inchoat, cum ipsum, quem amat, viderit, in amore amplius ignescit. Contemplativa ergo vita minime aufertur, quia subtracta praesentis saeculi luce perficitur in aeterna gloria per 110.0436D| Jesum Christum Dominum nostrum qui cum Deo Patre in unitate Spiritus sancti vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CLI. HEBDOMADA XIII POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae ad Corinthios. Fratres, fiduciam talem habemus per Christum ad Deum: non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis; sed sufficientia nostra ex Deo est, etc. Dubitandum non est, dilectissimi, omnem observationem Christianam conditionis esse divinae et quidquid in ecclesiae consuetudine est receptum de traditione apostolica et de sancti Spiritus prodire doctrina. 110.0437A| Unde dicit in praesenti lectione apostolus, fiduciam talem habemus per Christum ad Deum, quia novimus vos non posse per vosmetipsos credidisse, sed divina tantum agente gratia: non quod sufficientes sumus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis, Ac si diceret: Nihil nostra possumus facere prudentia et virtute, ut ipse Dominus ait: Sine me nil potestis; neque per nos rusticanos homines unquam fieri potuit, ut tanta esset fidelium multitudo festinantium ad salutem, sine gratia Dei. Unde subditur: Sed sufficientia nostra ex Deo est. Qui omnia quaecunque voluerit operatur in servis suis. Qui et idoneos nos fecit ministros Novi Testamenti. Ut adimpleretur prophetia quae dicit: Aperi os tuum, et ego adimplebo illud; et ipse Dominus: Non enim vos 110.0437B| estis, inquit, qui loquimini; sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis; et iterum, Ego enim dabo vobis os et sapientiam. Unde enim nisi a Spiritu sancto Apostoli tam idonei fuerunt ut tanta per eos divina mysteria credentibus revelarentur? Sequitur: Non littera. Non enim omnia haec in litteris veteris legis repererunt, sed Spiritus sancti docente gratia didicerunt. Littera enim occidit. Quia in lege litterae nulla remissio, sed semper ultio exercetur, ut hoc est: Si quis hoc vel illud fecerit, morte moriatur. Spiritus autem vivificat. Id est, lex gratiae spiritalis omnem hominem vult salvum fieri et in agnitionem veritatis venire, aeternamque vitam omnibus fideliter quaerentibus praestat. 110.0437C| Quod si ministratio mortis, litteris deformata in lapidibus, fuit in gloria. Quae mortificat peccatores et damnat, et tantum observantibus eam praesentia bona promittit, et de futuris nec mentionem facit, et tamen in magna gloria erat observanda, quia umbram futurorum bonorum monstravit. Ita ut non possent intendere filii Israel in faciem Moysi, propter gloriam vultus ejus, quae evacuatur per Christi passionem atque resurrectionem, quae omnium superexcellit gratiam. Quomodo non magis ministratio Spiritus erit in gloria? Si enim quod evacuari potest in gloria est, quanto magis quod ad aeternam gloriam ducit glorificandum est operibus sanctis et justis, ut aeterna etiam gloria per haec mereatur? Nam sicut orto sole 110.0437D| lumen obtunditur lunae, cum tamen suo tempore magnum habeat lumen, ita comparatione gloriae evangelicae obumbratur omnis gloria veteris legis. Nam si ministerium damnationis gloria est, quanto magis ministerium justitiae, dimittendo peccata hominibus et de filiis diaboli filios Dei faciendo? Quo contra sunt qui dicuntur in hac vita beati, quibus omnia hujus mundi prospera cedunt, quae beatitudo simul cum ipsa mundi evanescit prosperitate; hi autem vere beati dicuntur qui spe futurae beatitudinis beati sunt, qui hic multa propter Deum sustinent adversa, et quanto majores et multipliciores hujus saeculi tolerant injurias, tanto semper sunt in animo laetiores, quia tanto major eis gloria cumulatur, qui non hic, sed in 110.0438A| illa vita beati futuri sunt, quia ibi omnium beatorum beatitudo perfecta erit. Quapropter si ad illam beatam vitam pervenire volumus, sollicite vivere debemus semperque terminum vitae hujus sollicite considerare. Unusquisque nostrum in contemplatione illius vitae, hujus saeculi prospera caveat. Scriptum est enim: In omnibus operibus tuis memorare novissima tua et in aeternum non peccabis. Ideo mori oportet hominem in carne mundo, ne moriatur in anima Christo. Nam tunc quisque vivere creditur, si saeculi desideriis moriens in solo Deo vivere delectetur. Largiente ipso et auxiliante Domino nostro Jesu Christo qui vivit et regnat cum Patre et Spiritu sancto Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CLII. ITEM UT SUPRA. Lectio sancti Evangelii secundum Marcum. 110.0438B| In illo tempore, exiens Jesus de finibus Tyri, venit per Sidonem ad mare Galilaeae, inter medios fines Decapoleos, etc. Decapolis est, ut ipso nomine probat, regio decem urbium trans Jordanem ad orientem circa Ippum et Pellam et Gadaram contra Galilaeam. Quod ergo dicitur, quia Dominus venit ad mare Galileae inter medios fines Decapoleos, ipsos fines Decapoleos eum intrasse significat, neque enim mare transnavigasse dicitur, sed potius ad mare usque venisse atque ad ipsum pervenisse locum qui medios fines Decapoleos longe trans mare positos respiciebat. Et adducunt ei surdum et mutum, et deprecabantur 110.0438C| ut imponat illi manum. Surdus et mutus est qui nec aures audiendi Dei verbum, nec os aperit proloquendi. Quales necesse est ut hi qui loqui jam et audire divina eloquia longo usu didicerunt, Domino sanandos offerant, quatenus eos quos humana fragilitas nequit, ipse gratiae suae dextera salvet. Et apprehendens eum de turba seorsum. Apprehendens namque infirmum de turba seorsum educit, cum mentem peccatis languidam visitatione suae pietatis illustrans, a consuetis humanae conversationis moribus evocat, atque ad sequenda praeceptorum suorum itinera provocat. Misit digitos suos in auriculas ejus. Mittere digitos in auriculas est per dona Spiritus sancti aures cordis ad intelligenda ac suscipienda verba salutis aperire. 110.0438D| Nam digitum Dei appellari Spiritum sanctum testatur ipse Dominus cum dicit Judaeis: Si ego in digito Dei ejicio daemonia, filii vestri in quo ejiciunt? quod exponens alius Evangelista dicit: Si ego in spiritu Dei ejicio daemonia? Et magi in Aegypto superati dixerunt: Digitus Dei hic est; et lex in tabulis digito Dei scripta est lapideis. Digiti ergo Dei in auriculas ejus missi qui sanandus erat, dona sunt sancti Spiritus, quibus corda, quae a via veritatis aberraverunt ad sciendam salutis viam, ad audiendam discendamque revelat. Et quia cognita veritatis luce, sequi confessio debet, apte subjungitur: Et exspuens linguam ejus tetigit. Exspuens quippe Dominus, linguam tetigit aegroti cum ad confessionem 110.0439A| fidei ora catechizatorum instituit, cum ora diu bruta ad verba sapientiae proferenda tactu suae pietatis informat, sputu namque Domini saporem designat sapientiae. Et suspiciens in coelum. Suspexit namque in coelum, ut inde mutis loquelam, inde auditum surdis, inde cunctis infirmantibus medelam doceret esse quaerendam. Ingemuit. Ingemuit autem non quia ipsi opus esset cum gemitu aliquid petere a Patre, qui cuncta petentibus donat cum Patre, sed ut nobis gemendi daret exemplum; cum vel pro nostris vel pro nostrorum erratibus proximorum, supernae praesidia pietatis invocamus. Et ait illi: Ephpheta, quod est adaperire. Quod autem 110.0439B| ait ephpheta, id est, adaperire, ad aures proprie pertinet. Aures etenim ad audiendum aperiendae: lingua vero ut loqui posset a retinaculis erat suae tarditatis solvenda. Et statim apertae sunt aures ejus, et solutum est vinculum linguae ejus, et loquebatur recte. Ille etenim solus recte loquitur, sive Deum confitendo, sive aliis praedicando, cujus auditum, ut coelestibus possit auscultare, et obsecundare mandatis divina gratia reserat, cujus linguam Dominus tactu sapientiae quae ipse est ad loquendum instituit. Talis autem merito potest dicere cum Psalmista, Domine, labia mea aperies, et os meum annuntiabit laudem tuam; et cum Isaia, Dominus dedit mihi linguam eruditam, ut sciam suscitare eum qui lapsus est verbo; erigit mane, mane 110.0439C| erigit mihi aurem ut audiam quasi magistrum. Et praecepit illis ne cui dicerent. Quanto autem praecipiebat, tanto magis plus praedicabant, et eo amplius admirabantur dicentes: Bene omnia fecit: et surdos fecit audire, et mutos loqui. Si sciebat eos, sicut ille, qui notas habebat et praesentes et futuras hominum voluntates, tanto magis praedicaturos, quanto magis ne praedicarent eis praecipiebat, ut quid hoc praecipiebat nisi quia pigris volebat ostendere quanto studiosius quantoque ferventius eum praedicare debeant, quibus jubet ut praedicent quando illi qui prohibebantur, tacere non poterant; studendum quippe est omni homini qui vult ad vitam ingredi ut bene docens et bene operans praesentem vitam consummare contendat, quia sic absque ullo dubio ad gaudia 110.0439D| aeterna Deo miserante perveniet. HOMILIA CLIII. FERIA IV. Lectio Epistolae beati Pauli apostoli ad Corinthios. Fratres, non praedicamus nosmetipsos, sed Dominum nostrum Jesum Christum, etc. Hoc est, non nostram gloriam annuntiamus ne quis nos dicat propter nos ipsos evangelizare ut nobis proficiat forte ad tempus: Sed Jesum Christum Dominum nostrum annuntiamus, subjicientes nos virtuti majestatique ejus. Quando ergo nullum concutimus, nullum gravamus, et Christum Dominum nostrum fatemur, quid est ut elati judicemur? quasi pro nostra 110.0440A| propria utilitate praedicare ut gloriosi appareamus. Nos autem servos vestros per Jesum. In tantum se servum Christi esse probat ut jubente ipso ministrum se horum in praedicatione testetur, et pro utilitate horum subjectum in ministerio Evangelii. Servos ergo dicens ministros significat, sed humiliter loquens sic dixit, ut vere ostenderet non ad suam gloriam praedicari a se Evangelium, sed ad claritatem Domini Christi, cui obedit, cui servit, sicut ipse Dominus ait: Ego sum in medio vestrum, ut non ministrer, sed ut ministrem. Non merito horum quibus ministrat, sed propter imperium Domini. Quoniam Deus, qui dixit de tenebris lucem splendescere, illuxit in cordibus nostris ad illuminationem scientiae claritatis Dei, in facie Christi Jesu. Hoc dicit 110.0440B| quia misericordia Dei factum est; ut nos, inquit, qui fuimus incredibiles in ignorantia, hoc est, in tenebris per nos daret Deus lumen caeteris gentibus. Quantum se adhuc humiliat, ut Dei solius et Christi gloriam proferat; illuminantur enim ut cognitionem habeant gloriae Dei per Christum, ideo gloriae Dei ait cognitionem, id est, non Dei solius, sed et Christi, qui est gloria ejus ut significaret non Deum solum cognosci, sed et opera ejus et misericordiam et providentiam, qua et condidit, et salvavit genus humanum visus in Christo per gloriam virtutis suae. Habemus autem thesaurum istum in vasis fictilibus, uti sublimitas sit virtutis Dei, et non ex nobis. Thesaurum sacramentum significavit Deus in Christo, quod credentibus manifestatur, incredulis vero quodam 110.0440C| velamine tectum est, quia sicut thesaurus in occulto ponitur, ita et sacramentum Dei intra hominem, id est, in corde humano absconditur. Hunc ergo thesaurum in animo et corpore dicit esse a Deo datum, ut eminentia virtutis ejus appareat per homines, praedicatores dumtaxat ut reconcilietur omnis lingua creatori suo. In omnibus tribulationem patimur, sed non angustiamur; nunc ostendit propter quod idonei erant praedicatores quia semper illis in necessitate adfuit Deus, ideo pressuram ait passi, sed non coangustati, hoc est, non permisit Deus tantum nos opprimi, ut cederemus inopiam passi, sed non destituti, id est, in inopia positi adfuit pastor Deus. Persecutionem patimur, sed non derelinquimur. Verum 110.0440D| est, quia consulebat eis Deus, ne satis sibi facerent de his inimici. Dejecti, sed non perimus. Id est, verberibus prostrati obstante Deo non mortificati, sive enim clausi sive vinculati, adjutorio Dei manus hostium evadebant. Denique Paulus et Silas cum essent clausi jam caesi, et pedes eorum essent in nervo conclusi, alacres hymnum canebant Deo fortiores his facti qui non erant caesi. Semper mortificationem Jesu in corpore nostro circumferentes, ut et vita Jesu in corporibus nostris manifestetur. Dubium non est quia in martyribus Christus occiditur, et in his qui pro fide patiuntur aut exitus, aut vincula, aut verbera Christi passiones sunt, 110.0441A| ut et vita ejus in corpore eorum palam fiat. Passiones enim sunt, quae ostendunt meritum ad futuram vitam quam promisit Christus, unde alio loco dicit: Cum infirmor tunc potens sum; et iterum: Per multas tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei. Quod nobis praestare dignetur, ipse Dominus noster Jesus Christus, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CLIV. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. 110.0441| In illo tempore transeunte inde Jesu, secuti sunt eum duo caeci, clamantes et dicentes: Miserere nostri, fili David. Cum autem venisset domum, accesserunt ad eum caeci, etc. 110.0441B| Transeunte per domum principis Domino Jesu et pergente ad domum suam sicut supra legimus: Ascendens naviculam transfretavit et venit in civitatem suam: clamabant duo caeci dicentes: Miserere nostri, fili David. Et tamen non sanati sunt in itinere, non transitorie, ut putabant, sed postquam venit in domum suam, accedunt ad eum et introeunt. Quod autem dicunt caeci, fili David, audiat Marcion et Manichaeus et caeteri haeretici, qui vetus laniabant instrumentum, et discant salvatorem appellari filium David; si enim non est natus in carne, quomodo filius David vocatur? Et dicit eis Jesus: Creditis quia possum hoc facere vobis? Fidem eorum ipse noscens interrogat, ut fidem confessio promat, et confessionem virtus consequatur 110.0441C| salusque virtutem comitetur, quia ut Apostolus ait: Corde creditur ad justitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Dicunt ei: Utique, Domine. Tunc tetigit oculos eorum dicens: Secundum fidem vestram fiat vobis. Per utique foris affirmant quod intus corde credulo gestant, et Deo firma professio factum meruit divinae pietatis. Secundum fidem, inquit, vestram fiat vobis: Hoc est quia fides jam mentem illuminat, oculorum lucem ipsa vobis restituat. Et aperti sunt oculi eorum. Quia secundum Prophetae sententiam, omnis qui crediderit in illum non confundetur. Quia ipsa ipse est lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. 110.0441D| Et comminatus est eis Jesus dicens: Videte ne quis sciat. Illi autem exeuntes diffamaverunt eum in tota terra illa. Et Dominus propter humilitatem fugiens jactantiae gloriam hoc praecepit: et illi propter memoriam gratiae non possunt tacere beneficium. Nota ergo aliquod inter se justum esse contrarium. Egressis autem illis, ecce obtulerunt ei hominem mutum, daemonium habentem. Et ejecto daemone, locutus est mutus. Homo iste gentilem populum significat qui mutus erat, quia confessionem verae fidei in ore non habebat, nec non et surdus, quia audire legem Dei non consentiebat. Quod enim Graece dicitur κωφος magis tritum est sermone communi, ut surdus potius quam mutus intelligatur, sed moris est scripturarum, κωφον indifferenter vel mutum vel surdum 110.0442A| dicere. Hic ergo homo daemonium habebat, quia idololatriae per omnia deditus erat. Cum ergo per praedicatores sancti Evangelii ad salvatorem perducebatur, ablato errore gentilitatis, confessionem nominis Dei clarius resonare incipiebat. Et miratae sunt turbae dicentes: Nunquam sic apparuit in Israel. Pharisaei autem dicebant: In principe daemoniorum ejicit daemones. Turba opera Dei confitetur et dicit nunquam sic apparuisse in Israel: in turba nationum confessio est. Pharisaei autem quia negare virtutem Dei non poterant, opera calumniantur et dicunt: In principe daemoniorum hic ejicit daemonia, per suam calumniam usque hodie Judaeorum infidelitatem demonstrantes. Et circuibat Jesus omnes civitates et castella, docens 110.0442B| in synagogis eorum, et praedicans Evangelium regni, et curans omnem languorem et omnem infirmitatem. Cernis quod aequaliter et villis et urbibus et castellis, id est et magnis et parvis Evangelium praedicaverit ut non consideraret nobilium potentiam, sed salutem credentium: Circuibat civitates, hoc habens operis, quod mandaverat pater, et hanc esuriem ut doctrina sua salvos faceret infideles. Docebat in synagogis et in villis Evangelium regni, et post praedicationem atque doctrinam curabat omnem languorem et omnem infirmitatem; nil quippe ei impossibile est, qui cuncta creavit et omnium dominatur Jesus Christus Dominus noster qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CLV. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. 110.0442C| In illo tempore coepit Jesus exprobrare civitatibus in quibus factae sunt plurimae virtutes ejus, quia non egissent poenitentiam, etc. Exprobratio civitatum Corozaim et Bethsaida et Capharnaum capituli hujus titulo panditur quod ideo exprobraverit eis quae post factas virtutes et signa quam plurima non egerint poenitentiam. Vae tibi, Corozaim, vae tibi, Bethsaida. Quaeramus ubi scriptum sit quod in Corozaim et Bethsaida Dominus signa fecerit. Supra legimus: Et circuibat Jesus civitates et omnes vicos curans omnem infirmitatem, etc. Inter caeteras ergo urbes et vicos aestimandum est 110.0442D| quoque in Corozaim et Bethsaida Dominum signa fecisse. Quia si in Tyro et Sidone factae essent virtutes quae factae sunt in vobis, olim in cilicio et cinere poenitentiam egissent. Notandum quod Tyrus metropolis est Phoenicis in tribu Nephtalim. Haec quondam insula fuit posita alto mari, sed nunc contigua terrae. Sidon quoque urbs est Phoenicis insignis olim terminus Chananaeorum ad aquilonem respiciens et postea regionis Judaeae. Cecidit autem in sortem tribui Aser, sed non eam possedit, quia hostes nequaquam valuit expellere. Interpretatur autem Tyrus angustia et Sidon venatio, et significans gentes quas venator diabolus in angustia peccati comprehendit, sed salvator Jesus per Evangelium absolvit. 110.0443A| Et tu, Capharnaum, nunquid usque in coelum exaltaberis? usque in infernum descendes. In altero exemplari reperimus: Et tu Capharnaum, quae usque ad coelum exaltata es usque ad inferna descendes; et est duplex intelligentia: vel ideo, ad inferna descendes, quia contra praedicationem meam superbissime restitisti, et ideo quia exaltata usque ad coelum meo hospitio, et meis signis atque virtutibus tantum habens privilegium majoribus plecteris suppliciis, quia his quoque credere noluisti. In Capharnaum autem, quae interpretatur villa pulcherrima, condemnatur incredula Jerusalem, cui dicitur per Ezechielem: Justificata Sodoma soror tua ex te. Unde et consequenter subditur: Quia si in Sodomis factae fuissent virtutes quae factae 110.0443B| sunt in te, forte mansissent usque in hunc diem. Minoris ergo injustitiae Sodoma, et quasi justa esse dicitur in comparatione majoris injustitiae. Jerusalem cum illa exemplis Loth non fuerit correcta et ista filii Dei verbis et miraculis semper exstiterit ingrata, imo prophetas nec non et ipsum Salvatorem occidit, et apostolos ejus persecuta est. Verumtamen dico vobis, quia terrae Sodomorum remissius erit in die judicii quam tibi. Remissior enim eorum erit poena, quorum minor est culpa, et in eos fortior procedet vindicta quorum major est noxia. Justus enim est Dominus in omnibus viis suis, et sanctus in omnibus operibus suis, qui reddet unicuique secundum opera ejus. HOMILIA CLVI. IN NATALI SANCTI BARTHOLOMAEI APOSTOLI. Lectio Epistolae ad Ephesios. 110.0443C| Fratres, jam non estis hospites et advenae, sed estis cives sanctorum et domestici Dei, etc. Ad id quod supra dixerat peregrinis testamentorum repromissionis, nunc respondet: ergo tam non estis hospites, id est peregrini. Et ad illud quod promiserat alienatis a conversatione Israel, modo respondet, estis cives sanctorum et domestici Dei, quia qui aliquando longe fuistis, non habentes repromissiones de Christo, vel salute vestra, nunc prope estis, et non solum prope, sed etiam cives sanctorum. Superaedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum. Hoc est, supra novum et vetus testamentum 110.0443D| collocati; quod enim apostoli praedicaverunt, prophetae futurum dixerunt. Quamvis dicat ad Corinthios: Deus primum posuit in ecclesia apostolos, secundo prophetas, sed alii prophetae sunt: illo enim loco de ordinatione ecclesiae disputat; hic vero de fundamento ecclesiae; prophetae enim disposuerunt, nam apostoli fundamenta jecerunt. Unde dicit Dominus ad Petrum, super petram aedificabo Ecclesiam meam, hoc est, in catholicae fidei confessione statuo fideles ad vitam. Nam et David disposuit domum Dei, et significavit locum ubi fuerat, Salomon vero fundavit eam. Ipso summo angulari lapide Christo Jesu, in quo omnis aedificatio constructa crescit in templum sanctum 110.0444A| in Domino, in quo et vos coaedificamini in habitaculum Dei in Spiritu sancto, in quo et vos Ephesii aedificamini in templum ex vivis lapidibus Deo summo. Quod si universa aedificatio, sive ex Judaeis sive ex gentibus constructa et compaginata per angularem lapidem qui duos parietes conjungit, crescit in unum templum unius Dei, nonne nobis omni labore studendum est, ut fiamus illi lapides, de quibus scriptum est, lapides sancti volvuntur super terram, cum fuerimus vivi lapides ex omni parte dolati, leves, politi, nullam scabridinem habentes aedificemur in templum, faciamus in nobismetipsis habitaculum Deo, ut dignetur in Spiritu sancto habitare in nobis; duos enim populos in se suscepit Salvator, et fecit unum in Domino, sicut et lapis angularis duos parietes 110.0444B| continet in unitate domus firmatos; fideles enim superficies sunt templi Dei in spiritu conversantes ut possint haeredes fieri coelestis habitationis. Per Dominum nostrum Jesum Christum, qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore facta est et contentio inter discipulos quis eorum videretur esse major, etc. Require in Passione Domini, quae legitur in quarta feria. HOMILIA CLVII. IN PASSIONE SANCTI JOANNIS BAPTISTAE. Lectio libri Sapientiae. Expectatio justorum, laetitia, spes autem impiorum 110.0444C| peribit, etc. Require in Natale plurimorum martyrum. Lectio sancti Evangelii secundum Marcum. In illo tempore, misit Herodes et tenuit Joannem, et vinxit eum in carcere propter Herodiadem, uxorem Philippi fratris sui, quia duxerat eam. Dicebat enim Joannes Herodi: Non licet tibi habere uxorem fratris tui, etc. Vetus narrat historia Philippum Herodis majoris filium sub quo Dominus fugit in Aegyptum, fratrem hujus Herodis, sub quo passus est Christus, duxisse uxorem Herodiadem filiam Regis Aretae, postea vero socerum ejus, exortis quibusdam contra generum simultatibus, tulisse filiam suam et in dolorem mariti prioris inimici ejus nuptiis copulasse. Quis sit 110.0444D| autem hic Philippus evangelista Lucas plenius docet dicens, Anno decimo quinto imperii Tiberii Caesaris, procurante Pontio Pilato Judaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode, Philippo autem fratre ejus tetrarcha Itureae et Trachonitidis regionis. Ergo Joannes Baptista qui venit in spiritu et virtute Heliae eadem auctoritate, qua ille Achab corripuerat et Hiezabel, arguit Herodem et Herodiadem, quod illicitas nuptias fecerint, et non liceat fratre vivente, germanum illius uxorem ducere, malens periclitari apud regem, quam propter adulationem esse immemor praeceptorum Dei. Et cum dies opportunus accessisset, Herodes natalis suae coenam fecit principibus, et tribunis, et primis 110.0445A| Galilaeae. Soli mortalium Herodes et Pharao leguntur diem natalis sui gaudiis festivis celebrasse, sed uterque rex infausto auspicio festivitatem suam sanguine foedavit; verum Herodes tanto majore impietate quanto sanctum et innocentem Doctorem veritatis et praeconem vitae ac regni coelestis occidit, et hoc pro voto ac petitione saltatricis, neque enim caput occisi ante convivas inferre puduit; nam Pharao nil talis vesaniae commisisse legitur, sed tantum peccantem sibi eunuchum vita privari jubens, quo longius a verae cultu religionis aberat, eo levius in violatione suae festivitatis deliquit. Attamen ex utriusque exemplo probatur, utilius esse nobis diem mortis futurae timendo et caste agendo saepius in memoriam revocare, quam diem nativitatis luxuriando celebrare. 110.0445B| Homo enim ad laborem nascitur in mundo, et electi ad requiem per mortem transeunt e mundo. Cumque introisset filia ipsius Herodiadis, et saltasset, et placuisset Herodi, simulque recumbentibus, rex ait puellae: Pete a me quod vis, et dabo tibi, et juravit illi, etc. Non excusatur Herodes quod invitus et nolens propter juramentum homicidium fecerit, quia ad hoc forte juravit, ut futurae occisioni machinas praeparet. Alioquin si ob jusjurandum fecisse se dicit, si patris, si matris postulasset interitum facturus fuerat an non? quod in se repudiaturus fuit, contemnere debuit et in Propheta. Quae cum exisset, dixit matri suae: Quid petam? At illa dixit: Caput Joannis Baptistae. Herodias timens ne Herodes aliquando resipisceret, vel Philippo 110.0445C| fratri amicus fieret, atque illicitae nuptiae repudio solverentur, monet filiam, ut in ipso statim convivio caput Joannis postulet, dignum opus saltationis, dignum sanguinis praemium. Et contristatus est rex: propter jusjurandum et propter simul recumbentes noluit eam contristare, sed misso spiculatore praecepit afferri caput ejus in disco, etc. Consuetudinis Scripturarum est, ut opinionem multorum sic narret historicus, quomodo eo tempore ab omnibus credebatur. Sicut Joseph ab ipsa quoque Maria appellatur pater Jesu, ita et nunc Herodes dicitur contristatus, quia hoc discumbentes putabant; dissimulator enim mentis suae, et artifex homicida, tristitiam praeferebat in facie, cum laetitiam haberet in mente, scelusque excusat juramento, ut sub occasione 110.0445D| pietatis impius fieret. Quod autem subjicit: Et propter simul recumbentes, vult omnes sceleris ejus esse consortes, ut in luxurioso impuroque convivio cruentae epulae deferrentur. Et attulit caput ejus in disco, et dedit illud puellae, et puella dedit matri suae. Quo audito discipuli ejus venerunt et tulerunt corpus ejus, et posuerunt illud in monumento. Hoc juxta litteram factum sit, nos autem usque hodie cernimus in capite Joannis prophetae, Judaeos Christum qui caput Prophetarum est perdidisse; aliter: Decollatio Joannis minorationem famae illius qua Christus a populo credebatur insinuat, sicut exaltatio in cruce Domini salvatoris profectum designabat fidei, qua ipse qui prius a 110.0446A| turbis Propheta esse putabatur Dominus Prophetarum et Christus Dei filius a cunctis fidelibus est agnitus. Minutus ergo capite Joannes, exaltatus est in cruce Dominus, quia sicut idem Joannes ait, illum oportebat crescere, Joannem autem minui; illum autem qui Propheta aestimabatur, Christum cognosci, et eum qui Christus pro virtutum sublimitate putabatur, Christi esse prophetam, et praecursorem decebat intelligi, quod ipsum quoque distinctione temporis quo uterque illorum natus est, satis aperte signatum est: qui Joannes quidem quem oportebat minui, cum diurnum lumen decrescere incipit natus est, Dominus autem qui vera lux mundi est, eo anni tempore, quo dies crescere incipit, luciflua nobis suae dona nativitatis exhibuit; qui vivit et regnat cum 110.0446B| Deo Patre in unitate spiritus sancti Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CLVIII. HEBDOMADA XIV POST PENTECOSTEN. Lectio Epistolae ad Galatas. Fratres, Abrahae dictae sunt promissiones et semini ejus. Non dicit: Et seminibus, quasi in multis, sed quasi in uno: Et semini tuo, qui est Christus, etc. De lege per Moysen data populo Israel, et de promissionibus Abrahae sanctissimi patriarchae, tractans Apostolus, ut in praesenti lectione audivit dilectio vestra, Abrahae dictae sunt, inquit, promissiones redemptionis et salvationis humani generis et semini ejus, ut dicitur ei: In semine tuo benedicentur 110.0446C| omnes tribus terrae, ut maledictionis pars prima deleretur, et benedictio daretur pro maledictione omnibus qui Dei credere et obedire voluerint praeceptis. Non dicit: Et seminibus, quasi in multis, sed quasi in uno: Et semini tuo, qui est Christus, quia per nullius hominis merita nec promissio, nec ipsa data est benedictio, et facta redemptio in sola gratuita Christi Filii Dei misericordia. Hoc autem dico, testamentum confirmatum a Deo, qua post quadringentos et triginta annos facta est Lex, non irritum facit ad evacuandam promissionem. Hic docet Apostolus non posse per Legem, quae postea data est, repromissiones quae ante factae sunt ad Abraham destrui, et posteriora prioribus praejudicare, cum repromissiones praedictae Abraham ante 110.0446D| quadringentos et triginta annos Legis datae fuerint, quod benedicerentur in semine ejus, hoc est in Christo, universae nationes, et ab omni maledictionis vinculo liberarentur. Nam si ex lege haereditas. Ac si dicatur: Si per legis observationem nobis redderetur aeternae patriae haereditas, quae per Adam perdita est, jam non ex promissione. Non enim ad evacuandam promissionem vel destruendam data est Lex, ut in consequentibus dicitur: Quid ergo Lex? Propter transgressiones omnino posita est. Propter offensiones enim multas, quas fecit Dei populus, lex transgressiones prohibendi data est, donec veniret semen, id est Christus, cui 110.0447A| repromiserat mundi liberationem. Lex ordinata per angelos mansit peccata prohibens, ut qui per arbitrii libertatem noluerunt innocentes exspectare promissum, legalibus vinculis praepediti et in servitutem mandatorum redacti, custodirentur usque in adventum futurae in Christo fidei, quae impletionem promissio afferret. Quod autem ait, ordinata per angelos, hoc vult intelligi quod in omni Veteri Testamento, ubi angelus primo visus refertur, postea quasi Deus loquens inducitur, Mediator in illo, id est, Deus ipse judex et rector loquebatur. Qui dixit: Ego sum Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Jacob, mediator Dei et hominum. Inter dantem et accipientem Legem medius dicitur. Sic Lex ipsa quae post promissionem data inter repromissionem 110.0447B| et completionem ejus media subrepsit, in custodiam repromissionis ejusdem, non in subversionem est data: Mediator autem unius non est partis, sed inter Deum et hominem est medius: id est, qui suum humano generi in hunc mundum promisit adventum ut cum pacificaret Deo homines et reconciliaret. Deus autem unus est. Hoc ideo addit, ne quis putaret Christum ab unitate divinae naturae posse dividi, quia mediatoris suscepisset officium. Mediator enim Dei et hominum homo Christus Jesus, nequaquam alter in humanitate, alter in deitate est, sed in utraque idem unus est: nec purus homo conceptus, nec purus homo natus est, sed Deus Verbum 110.0447C| Dei assumpsit carnem pro salute humana, in qua qui impassibilis erat Deus, homo passibilis appareret: in qua immortalis Deus non posse mori, et homo mortalis mori posse ostenderetur, qui peccatum non admisit, sed poenam pro nobis suscepit, ut per indebitam mortem ablueret culpam nostram. Agamus ergo gratias, dilectissimi, Deo Patri per Filium ejus in Spiritu sancto, quia propter multam charitatem qua dilexit nos, misertus est nostri; et cum essemus mortui in peccatis, convivificavit nos in Christo, ut essemus in ipso nova creatura novumque figmentum. Deponamus ergo veterem hominem cum actibus suis, et adepti participationem generationis Christi, carnis renuntiemus operibus. Agnosce, o Christiane, dignitatem tuam et divinae 110.0447D| consors factus naturae, noli in veterem vilitatem degeneri conversatione recedere. Memento capitis tui, et cujus sis corporis membrum reminiscere, qui erutus de potestate tenebrarum, translatus es in Dei lumen et regnum, per baptismatis sacramentum Spiritus sancti factus es templum. Noli tantum habitatorem pravis actibus effugare, et diaboli iterum subire servitium, quia pretium redemptionis tuae sanguis est Christi. Ipse in veritate judicabit, qui misericordia te redemit, Jesus Christus Dominus noster, qui vivit et regnat cum Deo Patre et Spiritu sancto in unitate Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CLIX. ITEM UT SUPRA. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. 110.0448A| In illo tempore dixit Jesus discipulis suis: Beati oculi qui vident quae vos videtis, etc. Non oculi scribarum et Pharisaeorum, qui corpus Domini tantum videre, sed illi beati sunt oculi qui ejus possunt cognoscere sacramenta. De quibus dicitur: Et revelasti ea parvulis. Beati oculi parvulorum, quibus et se et Patrem Filius revelare dignatur. Dico enim vobis quod multi prophetae et reges voluerunt videre quae vos videtis, et non viderunt; et audire quae auditis, et non audierunt. Abraham exsultavit ut videret diem Christi, et vidit, et gavisus est. 110.0448B| Isaias quoque, Michaeas et multi alii prophetae viderunt gloriam Domini, qui et propterea videntes sunt appellati. Sed hi omnes, a longe aspicientes et salutantes, per speculum et in aenigmate viderunt; apostoli autem impraesentiarum habentes Dominum convescentesque ei, et quaeque voluissent interrogando discentes, nequaquam per angelos aut varias visionum species opus habebant doceri. Quos vero Lucas multos prophetas et reges dicit, Matthaeus apertius prophetas et justos appellat: ipsi sunt enim reges magni qui tentationum suarum motibus non consentiendo succubuere, sed regendo promoverunt: Et ecce quidam legisperitus surrexit, tentans eum dicens: Magister, quid faciendo vitam aeternam possidebo? 110.0448C| Legisperitus, qui de vita aeterna Dominum tentans interrogat, occasionem, ut reor, tentandi de ipsis Domini sermonibus sumpsit, ubi ait: Gaudete quod nomina vestra scripta sunt in coelis. Sed ipsa sua tentatione declarat quam vera sit illa Domini confessio, qua Patri loquitur: Quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibus et revelasti ea parvulis. At ille dixit ad eum: In lege quid scriptum est, quomodo legis? Ille respondens dixit: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua et ex omnibus viribus tuis, et ex omni mente tua, et proximum tuum sicut teipsum. Dum legisperito respondet, perfectum nobis Salvator iter vitae coelestis ostendit, cui primo de dilectione Dei, proximi, 110.0448D| Legis scripta proponenti dicit: Recte respondisti; hoc fac et vives. Deinde post inductam parabolam respondenti illum fuisse proximum vulnerato qui fecit misericordiam in illum, adjecit: Vade et tu fac similiter; id est, tali misericordiae studio proximum tuum necesse habentem diligere et sustentare memento, apertissime declarans solam esse dilectionem et ipsam non verbotenus ostentatam sed operis exsecutione probatam, quae perpetuam ducat ad vitam. Ille autem volens justificare seipsum, dixit ad Jesum: Et quis est proximus meus? Quanta inanis gloriae dementia, legisperitus, ob vulgi favorem captandum, quo sapienter respondisse jactaretur, primum 110.0449A| se Legis fatetur ignorare mandatum: vere, juxta Salvatoris sententiam sapiens et prudens in lege, sed quia non humiliari cum parvulis Christi, sed seipsum justificare desiderat, beatos oculos columbarum, innocentiae lacte lotarum, quibus Christi arcana videre posset, accipere recusat. Cui profecto Dominus ita responsum temperavit suum, ut et omnem qui misericordiam faceret, cuilibet proximum doceret; et tamen haec eadem parabola specialiter ipsum Dei Filium, qui nobis per humanitatem proximus fieri dignatus est, designaret. Neque enim ita proximum, quem sicut nos diligere jubemur, super Christo interpretari debemus, ut moralia mutuae fraternitatis instituta sub allegoriae regulis extenuare et auferre conemur. 110.0449B| Suspiciens autem Jesus dixit: Homo quidam descendebat ab Hierusalem in Jericho. Homo iste Adam intelligitur in genere humano: Hierusalem civitas pacis illa coelestis, a cujus beatitudine lapsus in hanc mortalem miseramque vitam devenit; quam bene Jericho, quae luna interpretatur, significat, variis videlicet defectuum laboribus erroribusque semper incertam. Et incidit in latrones. Latrones diabolum et angelos ejus intellige, in quos qui descendebat incidit: nam nisi prius intus intumesceret, foris tentatus tam facile non recederet. Vera est enim satis sententia quae dicit: Ante ruinam exaltabitur cor. Qui etiam dispoliaverunt eum. Gloria videlicet immortalitatis et innocentiae veste privarunt. Haec 110.0449C| est enim prima stola qua, juxta aliam parabolam, luxuriosus filius per poenitentiam annulis ornatur, et qua protoplasti amissa cognoverunt esse se nudos, tunicasque pelliceas naturae mortalis induti sunt. Et plagis impositis abierunt semivivo relicto. Plagae peccata sunt, quibus naturae humanae integritatem violando, seminarium quoddam, ut ita dicam, augendae mortis fessis indidere visceribus. Abierunt autem, non ab insidiis aliquatenus cessando, sed earumdem insidiarum fraudes occultando. Semivivum reliquerunt, quia beatitudinem vitae immortalis exuere, sed non sensum rationis abolere valuerunt. Ex qua enim parte sapere et cognoscere Deum potest, vivus est homo; ex qua vero peccatis contabescit 110.0449D| et miseria deficit, mortuus idem lethiferoque est vulnere foedatus. Accidit autem ut sacerdos quidam descenderet eadem via, et viso illo praeteriit. Similiter et Levita cum esset secus locum, et videret eum pertransiit. Samaritanus autem quidam iter faciens venit secus eum, et videns eum, misericordia motus est. Samaritanus, qui interpretatur custos, Dominum significat (cui rectissime Propheta, ne hos latrones possit incurrere, supplicat: Custodi me, inquiens, a laqueo quem statuerunt mihi et a scandalis operantium iniquitatem); qui propter nos homines et propter nostram salutem descendens de coelo vitae praesentis iter arripuit, et venit secus eum qui vulneribus tabescebat inflictis, 110.0450A| id est, in similitudinem hominum factus et habitu inventus ut homo, compassionis nostrae susceptione, finitimus et misericordiae factus est collatione vicinus. Et appropians alligavit vulnera ejus, infunaens oleum et vinum. Peccata quae in hominibus invenit, redarguendo cohibuit, spem veniae poenitentibus, terrorem poenae peccantibus incutiens: alligat enim vulnera dum praecipit: Poenitentiam agite; infundit oleum, dum addit: Appropinquabit enim regnum coelorum; infundit vinum dum dicit: Omnis arbor quae non facit fructum bonum excidetur et in ignem mittetur. Et imponens illum in jumentum suum duxit in stabulum, et curam ejus egit. Jumentum ejus est 110.0450B| caro, in qua ad nos venire dignatus est, in quo saucium imposuit, quia peccata nostra portavit in corpore suo super lignum; et juxta aliam parabolam, inventam quae erraverat ovem humeris suis impositam reportavit ad gregem. Itaque imponi jumento est in ipsam incarnationem Christi credere ejusque mysteriis initiari, simul et ab hostis incursione tutari. Stabulum autem est Ecclesia praesens, ubi reficiuntur viatores de peregrinatione hac, in aeternam patriam redeuntes, et pene jumento impositum duxit in stabulum, quia nemo nisi baptizatus, nisi corpori Christi adunatus, Ecclesiam intrabit: Et altera die protulit duos denarios et dedit stabulario et ait: Curam illius habe. Altera dies est post Domini resurrectionem, nam et ante quidem per 110.0450C| Evangelii sui gratiam illuminaverat hos qui in tenebris et in umbra mortis sedebant, sed potior resurrectione celebrata perpetuae lucis splendor effulsit. Duo denarii sunt duo Testamenta, in quibus aeterni regis nomen et imago continetur. Finis enim legis est Christus, qui altera die prolati dantur stabulario, quia tunc aperuit illis sensum ut intelligerent Scripturas. Altera die stabularius denarios, quorum pretio vulneratum curaret, accepit, quia Spiritus sanctus adveniens docuit apostolos omnem veritatem, quo gentibus erudiendis instare atque Evangelium praedicare sufficerent. Et quodcunque supererogaveris, ego cum rediero reddam tibi. Supererogat stabularius quod in duobus denariis non accepit, cum dicit Apostolus: De virginibus 110.0450D| autem praeceptum Domini non habeo, consilium autem do. Itemque et Dominus ordinavit his qui Evangelium annuntiant de Evangelio vivere; sed non usi sumus hac potestate, ne quem vestrum gravare mus. Cui rediens quod promiserat debitor reddet, quia veniens in judicio Dominus dicit: Quia super pauca fuisti fidelis, super multa te constituam: intra in regnum domini tui. Quis horum trium videtur tibi proximus fuisse illi qui incidit in latrones? At ille dixit: Qui fecit misericordiam in illum. Juxta litteram manifesta est Domini sententia, nullum nobis amplius quam qui miseretur esse proximum, sicut Hierosolymitae civi, non sacerdos, non Levita ex eadem gente, imo in 110.0451A| eadem urbe nati et nutriti, sed externae gentis accola, quia magis misertus est, factus est proximus. Sacratiore autem intellectu, quoniam nemo magis est proximus quam qui vulnera nostra curavit, diligamus cum quasi Dominum Deum nostrum, diligamus quasi proximum: nihil enim tam proximum quam caput membris. Diligamus etiam eum qui imitator est Christi; hoc est enim quod sequitur: Et ait illi Jesus: Vade et tu fac similiter. Id est, ut vere te proximum sicut te ipsum diligere manifestes, quidquid vales in ejus vel corporali vel spiritali necessitate sublevanda devotus operare, sicque ad regni coelestis praemia poteris pervenire. HOMILIA CLX. FERIA IV. Lectio Epistolae beati Pauli apostoli ad Hebraeos. 110.0451B| Fratres, habentes fiduciam in introitu sanctorum, in sanguine Christi, quam initiavit nobis viam novam et viventem per velamen, id est carnem suam, et sacerdotem magnum super domum Dei. Hic ostendit distantiam pontificis et hostiarum, et tabernaculi, et Testamenti, et repromissionis, et multam differentiam: siquidem illa quidem temporalia, haec autem aeterna; illa quidem infirma, haec autem perfecta; illa quidem formae, haec autem veritas. Non enim juxta legem mandati, inquit, carnalis, sed juxta virtutem vitae insolubilis, et tu es sacerdos in perpetuum. Ecce perpetuitas sacerdotis et Testamento illo dixit quod vetustum est; quod autem veterascit 110.0451C| et senescit proximum est interitui. Hoc autem Testamentum Novum et remissionem peccatorum habet, illud autem nihil hujusmodi; illud quidem manu factum, hoc autem non manu factum; illud quidem sanguinem hircorum habebat, hoc autem Domini; illud quidem stantem sacerdotem, hoc autem sedentem. Quoniam igitur cuncta illa minora sunt, haec autem majora, propterea, inquit, habentes, fratres, fiduciam. Unde? Sicut enim confusionem faciunt peccata, sic fiduciam omnium remissio peccatorum, et quod cohaeredes effecti sumus, et quod tanta dilectione fruimur. In introitu, inquit, sanctorum. Introitum hic coelum dicit et accessum ad spiritalia. Quam dedicavit, hoc est, quam construxit, quam praeparavit et quam initiavit. Dedicatio quippe 110.0451D| dicitur initium utendi. Quam praeparavit, inquit, et per quam ipse perrexit viam novam, hinc satisfactionem spei declarat novam dicens, conatur enim ostendere cuncta majora nos habere. Siquidem nunc apertae sunt portae coeli, quod neque ad Abraham contigit. Viam novam dixit vitae, sed viam illam vocavit, hoc est praecepta; ipse autem dedicavit novam, dedicavit autem illam hac ratione quoniam ipse in ea perrexit. Velamentum autem vocavit: cum enim elevatus est in excelsum, tunc apparuerunt coelestia. Accedamus cum vero corde in plenitudine fidei, aspersi corda a conscientia mala, et abluti corpus aqua munda. In quo accedamus, scilicet fide, spiritali 110.0452A| cultura, veraci corde, sine simulatione, in satisfactione fidei, quia nihil est visibile horum, neque sacerdos jam, neque sacrificium, neque altare. Propterea, inquit, in plenitudine fidei sic oportet credere, quomodo certi sumus de visibili etenim et adhuc amplius. Hinc enim aliquando carnis sensus erant in his quae videntur, illic autem nequaquam, quia spiritu spiritalia percipimus, et non licet haesitare de iis; ideo ait: Aspersi corde a conscientia mala, ostendens quia non fides sola, sed etiam vita cum virtute quaeritur, quia fides sine operibus otiosa est. Illi autem corpora mundabant, nos conscientiam. Et abluti aqua munda. Lavacrum baptismatis in hoc loco dicit: baptismum enim corporis mundatio non est, sed animae, si fides adest baptizato, 110.0452B| sive parentum, sive suimet ipsius, si ad rationabilem aetatem perveniret. Teneamus spei nostrae confessionem indeclinabilem: fidelis est enim qui repromisit. Nihil enim scruteris, nil rationis exspectes: fide opus habent haec omnia, quia sine fide impossibile est placere Deo. Sicut Deus fidelis est in promissis suis, ita fideles vult nos esse in promissis nostris, quae vovimus, diabolo contradicere et Christo dicere. Et consideremus invicem in provocatione charitatis et bonorum operum, non deserentes collectionem nostram, sicut est consuetudinis quibusdam. Quid est intelligamus invicem? si quis fuerit virtute praeditus, hunc imitemur, et intendamus in eum, ut diligamus et diligamur; ex dilectione quippe bona opera fiunt. 110.0452C| Magnum quippe bonum est congregatio: ipsa namque charitatem operatur ferventiorem et ex ea cuncta bona opera generantur. Nihil namque bonum, quod non per charitatem fit; istam igitur confirmemus invicem, quia plenitudo Legis charitas est. Non enim laboris opus habemus aut sudoris; si dilexerimus invicem, spontanea nobis vita prosternitur ducens ad virtutem et ad coelestia. Sicut enim in itinere contingit, si quis initium comprehendit rectam viam, ducitur ubi oportet, sic etiam in charitate tantum arripe principium, et statim manum tibi praebens, ipsa te ducit et dirigit. Sicut, inquit, est consuetudinis quibusdam. In hoc loco non solum admonuit, sed etiam culpavit et terruit unitatem charitatis scindentes. 110.0452D| Sed consolantes, et tanto magis quanto videritis appropinquantem diem. Quem diem designat, nisi diem judicii, in quo singulorum merita examinantur? Vel etiam extremum diem vitae nostrae; dicit enim alio loco: Dominus prope est, nihil solliciti estis, id est, de terrenis; et item: Nunc propius est nobis salus nostra quam cum credidimus, tempus quippe abbreviatum est; voluntarie enim peccantibus nobis post acceptam notitiam veritatis jam non relinquitur hostia pro peccatis. Sponte namque peccantibus nobis, postquam accepimus veritatis agnitionem, ultra non relinquitur hostia pro peccatis, sicut in veteri Lege donatum fuit hostias offerre saepius pro peccato. Neque enim Christus ipse 110.0453A| iterum immolandus est pro peccatis nostris, hoc enim semel factum est, et secundo non est opus; sed magis opus est post acceptam gratiam permanere in fide et charitate bonorum operum. Arbores quae institutae sunt et caeteram habuerunt diligentiam agricolarum, adhibitam manibus atque laboribus, si nullam referant laboris vicissitudinem, radicitus evulsae, igni tradentur: tale quiddam et in causa contingit baptismatis; cum enim Christus nos instituerit et irrogatione spiritali potiti fuerimus, si deinde nullum fructum afferamus, ignis nos exspectabit gehennae et flamma inexstinguibilis. Paulus igitur hortatur ad charitatem et fructificationem bonorum operum, ex utilibus invitans. Quae sunt autem haec utilia, quoniam introitum habemus ad sancta, 110.0453B| dedicavit nobis viam novam; postquam ex utilibus mutavit ad opera bona, vult etiam nunc ex metuendis et tristibus idipsum item facere; postquam enim dixit: Non derelinquamus congregationem nostram, quemadmodum quibusdam usus est; sed exhortantes tanto amplius quanto videtis appropinquantem diem, intulit dicens: Sponte namque peccantibus nobis postquam accepimus agnitionem veritatis, opus est, inquit, bonis operibus; opus est enim et valde opus: sponte namque peccantibus nobis postquam accepimus veritatis agnitionem ultra non relinquitur hostia pro peccatis. Mundatus es, liber es a criminibus, factus es filius Dei; si ad primum vomitum reversus fueris, aliud te exspectat judicium, nisi per poenitentiam renovatus fueris. Ideo subsequenter 110.0453C| ait. Terribilis autem quaedam exspectatio judicii ignis aemulatio quae consumptura est adversarios. In hoc non poenitentiam exclusit, neque propitiationem quae fit per poenitentiam; neque repellit per desperationem delinquentem: non enim ita est inimicus salutis nostrae ut secundi baptismatis lavacrum, hoc est poenitentiae, excludat. Non enim dixit, Non est ultra poenitentia; neque dixit, Ultra non est remissio; sed Hostia, inquit, ultra non est, hoc est crux secunda ultra non est: una namque perfecit in perpetuum eos qui sanctificantur, non sicut Judaei; cautos nos volens efficere, ne ultra vel Christi crucem vel hostias Judaicas exspectemus pro peccatis, et quicunque poenitentiae medicamentum neglexerit, 110.0453D| ignis aemulatio devorabit eum. Quapropter unusquisque ad poenitentiae, dum tempus habet, medicamentum confugiat, ne igni tradatur aeterno, quia juxta sacrae Scripturae sententiam, Qui bona egerunt, ibunt ad vitam aeternam: qui vero mala egerunt, in supplicium aeternum. HOMILIA CLXI. ITEM FERIA IV. Lectio sancti Evangelii secundum Matthaeum. In illo tempore exeuntes Pharisaei consilium faciebant adversum Jesum, quomodo eum perderent, etc. Exeuntes eos dicit, non adeuntes, vel appropinquantes, quia eorum mens prava semper a Domino aversa fuit, nec pertinebant ad eorum sortem quibus 110.0454A| Scriptura dicit: Accedite ad eum, et illuminamini, et caetera. Exeuntes videlicet cum magistro suo diabolo, de quo scriptum est: Exivit Satan a facie Domini. Consilium fecerunt quomodo vitam perderent. Non quomodo vitam ipsi invenirent. Quod autem Domino iniqui moliuntur insidias, livor in causa est: quid enim fecerat ut Pharisaeos ad interfectionem sui provocaret? Nempe quod homo extenderat manum. Quis enim Pharisaeorum in die Sabbati non extenderat manum, portans cibos, calicem porrigens, et caetera quae victui necessaria sunt? Si ergo manum extendere et alimenta sublevare vel potum in sabbato non est criminis, cur hoc mali arguant quod ipsi coguntur facere, praesertim cum iste caementarius nihil tale portaverit, sed ad praeceptum 110.0454B| Domini salvam extenderet manum, neque enim ille qui dixit: Et facta sunt omnia, Sabbato laborare poterat convinci. Jesus autem sciens, secessit inde. Sciens insidias eorum, quod vellent perdere Salvatorem suum, recessit inde, ut Pharisaeis contra se impietatis occasionem auferret. Secessit quasi homo, fugiens persequentium insidias, quia neque adhuc venerat hora passionis ejus, neque extra Jerusalem fuit locus passionis. Secessit fugiens sese odio persequentes, sed ibi accessit ubi plures invenit sese per amorem sequentes. Nam subditur: Et secuti sunt eum multi, et curavit eos omnes. Ecce Pharisaei, magistri videlicet plebis, unanimi Dominum consilio perdere quaerunt; at turba indocta 110.0454C| et vulgus undecunque collectum unanimi illum dilectione sequuntur. Illi videntes opera virtutum ejus, et verba doctrinae audientes, nihil amplius discere quam ut eum persequerentur, volebant; isti, opinione tantum ducti virtutum ejus, congesto agmine permaximo veniunt ad audiendum eum, opemque salutis flagitandam. Et praecepit eis ne manifestum eum facerent. Praecepit enim hoc, non propter timorem mortis, ne forte proditus jam occideretur, cui erat in potestate anima sua, sed parcendo Judaeis, ne ipsi invidia trucidarentur innocentem persequendo. De quibus alibi legitur, vere stultos interficit iracundia, et parvulos occidit invidia. Nos autem, tropologice, instruit, ut cum aliquid magni fecerimus, laudem forinsecus 110.0454D| non quaeramus. Ut adimpleretur quod dictum est per Isaiam prophetam dicentem: Ecce puer meus, quem elegi, dilectus meus in quo bene complacuit animae meae. Quod enim propheta de illo futurum praedixit, necesse erat in ipso impleri, ut innocentia et mansuetudo ejus verum comprobaret prophetarum oraculum. Puer ergo Domini est Jesus, quia formam servi accepit et habitu inventus est ut homo; sed tamen electus, quia ipse, sicut Scriptura dicit, electus est ex millibus, verus scilicet David, vir secundum cor Domini inventus, qui fecit omnes voluntates ejus. Electus est enim in opus quod nemo alius fecit, ut redimeret genus humanum et pacificaret mundum cum 110.0455A| Deo. Quando enim ipse eligitur, homo est; quando eligit, Deus est: in duabus quidem naturis una persona est Christus. In ipso autem bene complacuit sibi anima Dei, quia ipse solus est Agnus sine peccati macula, de quo et paterna vox dicit: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui. Ponam spiritum meum super eum et judicium gentibus nuntiabit. Ex persona Patris hoc per prophetam dicitur; spiritus quippe ponitur non super Dei Verbum, et super Unigenitum qui de sinu Patris processit, sed super eum de quo dictum est: Ecce vuer meus; et item: Requiescet, inquit, super eum spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus timoris Domini. Judicium 110.0455B| ergo Dei Dominus Jesus gentibus nuntiavit, quia futurum judicium suum, quod illae minime crediderunt, per Evangelium suum et per praedicatores Novi Testamenti patefecit, docuitque eas modo agere judicia justa et devitare judicia injusta. Sequitur: Non contendet, neque clamabit, neque audiet aliquis in plateis vocem ejus. Non contendit ergo Christus neque clamavit, neque audita est in plateis vox ejus, quia cum malediceretur, non maledicebat, cum pateretur, non comminabatur: tradebat autem judicanti se injuste, corpus suum dedit percutientibus, et genas suas vellentibus, sicut ovis ad occisionem ductus est, et non aperuit os suum. Allegorice autem, non audivit quisquam in plateis vocem Christi, quia 110.0455C| lata est via quae ducit ad perditionem, et multi qui ingrediuntur per eam; qui multi non audiunt vocem Salvatoris, quia non sunt in arcta via, sed in spatiosa. Arundinem quassatam non confringet, et linum fumigans non exstinguet. Arundinem quassatam Judaeos dicit, propter quod unus populus erat, et ab invicem discrepabant. Linum fumigans non exstinguet. Populum videlicet de gentibus congregatum, qui, exstincto legis naturalis ardore, fumi amarissimi et qui noxius oculis est tenebrosaeque caliginis involvebatur erroribus, quem non solum non exstinxit et redegit in cinerem, sed e contrario de parva scintilla et pene moriente maxima suscitavit incendia, ita ut totus orbis arderet igne Domini Salvatoris, 110.0455D| quem venit mittere super terram. Sive aliter, qui peccatori non porrigit manum, nec portat onus fratris sui, iste quassatum calamum confringit; et qui modicam scintillam contemnit in parvulis, hic linum exstinguit fumigans: quod Christus utrumque non fecit; ad hoc enim venerat ut salvum faceret quod perierat, et ovem erroneam ad gregem in suis sacris humeris reportaret; unde sequitur: Donec ejiciat ad victoriam judicium. Iste autem qui arundinem quassatam non contrivit et linum fulminans non exstinxit, judicium quoque perduxit ad victoriam, cujus judicia vera sunt justificata in semetipsis, tandiu lumen praedicationis ejus in mundo resplendet, nullusque conteretur nec superabitur 110.0456A| insidiis, donec ponat in terra judicium, et impletur illud quod scriptum est: Fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra. Et in nomine ejus gentes sperabunt. Merito ergo in nomine ejus gentes sperabunt, quia ipse est semen de quo promissum est Abrahae quod in semine ejus benedicerentur omnes gentes terrae: de quo et praedictus Isaias ait. Radix Jesse qui exsurget regere gentes, in eum gentes sperabunt, ipsumque deprecabuntur. In nomine quippe ejus omnes gentes sperabunt, quia, ut Petrus ait, non est aliud nomen sub coelo datum hominibus, per quod possint salvari: sed in nomine Jesu, juxta Pauli vocem, omne genu flectetur, coelestium, terrestrium et infernorum; et omnis 110.0456B| lingua confitebitur, quia Dominus Jesus in gloria est Dei Patris: qui cum Patre et Spiritu sancto vivit et regnat Deus per omnia saecula saeculorum. Amen. HOMILIA CLXII. FERIA VI. Lectio sancti Evangelii secundum Lucam. In illo tempore, dum iret Jesus per civitates et castella, docens et iter faciens Jerusalem, ait illi quidam: Domine, si pauci sunt qui salvantur? Ipse autem dixit ad illos: Contendite intrare per angustam portam, etc. Per angustam portam aula salutis intratur, quia necesse est ut per labores et jejunia fallentis saeculi illecebra vincatur; et bene dixit: Contendite 110.0456C| intrare, quia nisi mentis contentio ferveat, unda mundi non vincitur, per quam anima semper ad ima revocatur. Quia multi, dico vobis, quaerunt intrare et non poterunt. Quaerunt intrare salutis amore provocati, et non poterunt, itineris asperitate deterriti: quaerunt hoc ambitione praemiorum, a quo mox laborum timore refugiunt; non quia jugum Domini asperum aut onus est grave, sed quia nolunt discere ab eo, quoniam mitis est et humilis corde ut inveniant requiem animabus suis; eoque fit angusta porta qua intratur ad vitam. Cum autem intraverit paterfamilias, et clauserit ostium, tunc incipietis foris stare, et pulsare ostium, dicentes: Domine, aperi nobis. Paterfamilias, Dominus 110.0456D| videlicet Christus, qui ubique totus est ex divinitate, intus quidem est eis quos in coelesti patria praesens sua visione laetificat, sed quasi foris est adhuc eis quos in hac peregrinatione certantes occultus consolator adjuvat, juxta quod ipse promisit: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi. Intrabit autem et claudet ostium, quando totum corpus suum, quod est Ecclesia, resurrectionis gloria glorificatum ad suae contemplationis gaudium perducens, reprobis locum poenitentiae tollet, quem nunc pie pulsantibus aperit: nam foris stantes ostium pulsare, est a beatorum sorte secretos misericordiam, quam neglexerant, a Deo frustra flagitari. 110.0457A| Et respondens dicet vobis: Nescio vos unde sitis. Quomodo nescit unde sint, cum psalmus dicat: Dominus novit cogitationes hominum, quoniam vanae sunt; et alibi scriptum sit: Ipse novit decipientem et eum qui decipitur; nisi quia scire Dei aliquando cognoscere dicitur, aliquando approbare? Quoniam novit Deus viam justorum, qui autem ignorat, ignorabitur, et scit ergo reprobos, quos cognoscendo, judicat, neque enim judicasset quos minime cognosceret; tamen quodammodo nescit eos unde sint, apud quos fidei et dilectionis suae characterem non approbat. Tunc incipietis dicere, Manducavimus et bibimus coram te et in plateis nostris docuisti. Vel simpliciter intelligendum quod fidei mysteria spernentes 110.0457B| Judaei, eo se Domino notos arbitrentur, si solum victimas ad templum deferant, et coram Domino epulentur, prophetarum lectioni auscultent, nescientes illud Apostoli: Non est regnum Dei esca et potus, sed justitia et pax, et gaudium in Spiritu sancto; et alibi: Quorum Deus venter est, et gloria in confusionem ipsorum, id est, in circumcisione carnali. Vel mystice sentiendum manducare eos et bibere coram Domino, qui verbi pabulum digna aviditate suscipiunt; unde ipsi qui haec dicunt, velut exponendo subjungunt, et in plateis nostris docuisti: Scriptura enim sacra aliquando cibus nobis est, aliquando potus. In locis obscurioribus cibus est, quia quasi exponendo frangitur, et mandendo glutitur. Potus vero est in locis apertioribus, quia ita sorbetur 110.0457C| sicut invenitur. Et occulta ergo mandata sacri eloquii et aperta se intellexisse testantur, qui reprobanti se judici quia manducaverint coram illo et biberint conqueruntur. Sed timendum est valde quod additur: Et dicet vobis, Nescio vos unde sitis: discedite a me, omnes operarii iniquitatis. Non, inquit, legalium festivitatum epulatio juvat, quem fidei pietas non commendat; non Scripturarum scientia Deo notum facit, quem operum iniquitas obtutibus ejus ostendit indignum. Ibi erit fletus et stridor dentium. Fletus de ardore, stridor dentium solet excitari de frigore: ubi duplex ostenditur gehenna, id est, nimii frigoris et intolerabilis esse fervoris; cui beati Job sententia 110.0457D| consentit dicentis: Ad calorem nimium transibunt ab aquis nivium. Vel certe stridor dentium prodit indignantis affectum, eo quod sero unumquemque poeniteat, sero ingemiscat, sero irascatur sibi, quod tam pervicaci improbitate deliquerit. Et ecce sunt novissimi qui erant primi, et sunt primi qui erant novissimi. Principalis quidem hujus sententiae sensus ex superioribus patet; quia populi gentium diu sine fide viventes essent ad fidem vocandi, et Judaei, caput fidei et justitiae per tot saecula tenentes, futuri essent in caudam. Potest autem et ita intelligi: quia nonnulli, ad saeculum despecti, magnam in futuro sint gloriam habituri; et alii apud homines gloriosi, a districto sint judice damnandi. 110.0458A| Potest et ita, quia multi sero ad Dei servitiam venientes magnis vitae meritis excellant; alii vero, a prima aetate spiritali studio ferventes, ad extremum otio torpente latescant. Tamen hoc sciendum est quod Salvator noster, qui est judex vivorum et mortuorum, unicuique in die judicii propriam mercedem restituet, et ibunt impii in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam. HOMILIA CLXIII. Initium sancti Evangelii secundum Matthaeum. Liber generationis Jesu Christi, filii David, filii Abraham, etc. Liber generationis Jesu Christi, filii David, filii Abraham. Ordo praeposterus, sed necessario commutatus: si enim prius posuisset Abraham et postea 110.0458B| David, rursus ei repetendus esset Abraham, ut generationis series texeretur. Ideo autem, praetermissis aliis, horum filium dixit: quia ad hos tantum facta est repromissio de Christo. Ad Abraham enim dictum est: In semine tuo benedicentur omnes gentes; ad David: De fructu ventris tui ponam super sedem tuam. Vel ideo prior positus est David, quia propior fuit Christo. Abraham genuit Isaac. Recte a capite fidei et ipso initio promissionis Christi genealogia usque ad ipsum Christum dirigitur: hamus utique in fide regis Forte, in retis capite , et in fine genealogiae positus, quo aduncatus est Leviathan maxillaque ejus perforata, poenitentiae ejus janua aperta est. Genuit, non fuit, neque generavit. Divinitatem Christi ostendit 110.0458C| dicens Divinitas: Ego hodie genui te; item: Ante Luciferum genui te. Matthaeus, genuit, quia filios naturae, dicit; Lucas, fuit, quia filios legis. Jacob autem genuit Judam et fratres ejus. Ismael primogenitus Abrahae, et Esau primogenitus Isaac quasi alieni a populo Dei praetermissi sunt, fratres Judae commemorantur: qui patriarchae duodecim tribuum, quia erant de populo Dei, non sunt etiam de genealogia Christi alieni. Judas genuit Phares et Zaram. Isti non sunt primogeniti Judae; sed qui simul nati sunt, recte simul commemorantur: et istorum uterque nulla culpa ratus est ut excluderetur de genealogia. De Thamar. Praetermissis legitimis conjugibus, quatuor extraneae mulieres sumuntur in genealogia 110.0458D| Christi: Thamar enim, sub habitu meretricis in bivio sedens; Raab meretrix, Salmoim principi tribus Judae de Jericho se jungens; Ruth, mortuo viro suo de Moabitida regione veniens, jungens se Booz; Bersabee, de regis David adulterio concipiens. Hoc factum est ut secundum litteram Domini clementiam admiraremur maximam, quia propter hominis peccatum delendum, non solum de hominibus, sed etiam de peccatoribus et meretricibus nasci dignatus est. Secundum vero sensum spiritualem , in istis tribus mulieribus Ecclesia ventura ad Dominum de gentilitatis errore significatur: quae prius aliena et sterilis, postea vero conjuncta est Domino matrona, quae plures adoptivos filios Deo parit quam Synagoga, quae 110.0459A| prius, dum proprium habuit virum, generavit. David regem dixit, non quasi solus rex de Judaea, sed quia primus regum usque ad transmigrationem Babylonis, velut alii distinguunt a David milite. Ex ea quae fuit Uriae. Sola Bersabee non nominatur, pro scelere conjugii sine poenitentia. Nam aliae tres non solum non debent culpari, sed et laudem meruerunt. Urias vero nominatur, qui justus occisus est. David vero, etiamsi adulter et homicida, hic nominatur, in exemplum verae poenitentiae ejus, et de suo adulterio talis filius nascitur, ex cujus semine Christus generatur. Ab Abraham usque ad David patriarchae et duces; a David usque ad transmigrationem reges et a transmigratione deducuntur. Joram genuit Oziam. In historia Regum legimus 110.0459B| Ochoziam, Joab, Amasiam, tres reges, quos hic evangelista praetermisit. Ideoque proposuit evangelista tres tesserascedecades diverso statui temporum ponere; et qui volebat numerum quadraginta duo ponere consecratum, rectius erat ut tres mali reges praetermitterentur, quam nullus ex bonis. Et quia Joram miscuerat se generi pessimo Jezabelis, accipiens filiam Achab Athaliam in conjugio, ex qua generavit Ochoziam: ideo usque in tertiam generationem memoria ejus de sanctae nativitatis ordine tollitur, dicente Domino in lege: Ego sum Deus zelotis, visitans peccata patrum in filios usque in tertiam generationem eorum, qui oderunt me. In illos utique peccata patrum visitantur, qui peccatis odio Domini pertinaces fuerunt; et in illis misericordia efficitur, 110.0459C| qui in dilectione Domini permanent. Bonus enim homo, a quovis pertransit, dignus est misericordia; malus vero poena. Joram utique accepit Athaliam: quae, defuncto Ochozia, filium ejus et nepotes suos, filios Ochoziae, occidit; et ipsa regnavit septem annis in Judaea. Quibus mortuis, occultatus est Joab, quem Josabet filia regis Joram, soror Ochoziae, internecioni quae exercebatur ab Athalia subtraxit in templum. Qui, occisa avia sua, a Joiada sacerdote nutritore suo in regem ordinatur. Qui mortuo Joiada nutritore suo, filium ejus Zachariam sacerdotem occidit inter templum et altare. Amasias vero Dominum renuit, et idola adoravit. Isti ergo tres, id est: Ochozias, Joab, et Amasias, Joram haeredes impietatis, merito per omnes a genealogia Christi excluduntur. 110.0459D| Josias autem genuit Jechoniam et fratres ejus. Communis impietatis et coaequalis infamiae, et omnium transmigrationis Jechoniae simul et fratrum ejus fecit mentionem. Pro Josia enim in bello contra Necheco regem Aegypti occiso, Joachas filius ejus tres menses in Jerusalem regnavit, et transtulit eum rex Aegypti in Aegyptum, et constituit pro eo fratrem ejus Eliachim, qui et Joachim. Qui duodecim annis regnavit: quem malum coram Domino Nabuchodonosor vinctum catenis duxit in Babylonem; et regnavit Joachim, qui et Jechonias, filius ejus, pro eo tres menses. Quem quoque malum coram Domino, mittens Nabuchodonosor duxit in Babylonem, et 110.0460A| constituit Sedechiam, patruum ejus, regem pro eo super Judeaeam. Quem malum coram Domino Nabuchodonosor incendens templum, et auferens vasa Domini, duxit in Babylonem. Si voluerimus Jechoniam in fine prius tessarescedecadis ponere, non quatuordecim, sed tredecim sequuntur. Restat ergo ut Jechoniam priorem sciamus ipsum esse Joachim patrem Jechoniae filium, qui in Danielis scribitur initio; secundum Jechoniam ipsum esse Joachimum, nepotem Josiae, qui ipse in Ezechielis initio dicitur, Quorum prior per κ et μ, sequens per χ et μ scribitur. Quod ita apud Graecos et Latinos confusum est scriptorum vitio, et longitudine temporum, ut ab errantibus idem in duorum prophetarum commemoratus putetur principiis. Deinde si dixeris Jechoniam 110.0460B| ab Josia genitum, sit nepos non filius. Christianis Joachim Jechoniam fuisse vocatum, licet alio loco Evangelii locum legamus, nullus de filiis dicet, sed si invenerit, recitetur usque evangelista: ideo patrem nuncupat Jechoniam, quia praeparatio Domini, quia ita hunc sicut et alium merito praeparavit Dominus ad transmigrationem. Unde in transmigratione filios Josiae dicit genitos, cum antea nati sint; quia ad hoc nati sunt praescientia Dei, ut transmigrarentur pro suis peccatis. Secundum vero Augustinum Jechonias bis numeratur, in fine prioris, et in capite deflexionis ad gentes extraneas Babyloniae. Sed cur pater ejus praetermittitur, nisi quia significat Christum a circumcisione ad praeputium, sicut ab Jerusalem ad Babylonem, quodammodo migraturum: 110.0460C| et hinc utrisque in se credentibus sicut lapidem angularem futurum. Jacob autem genuit Joseph. Ideo per Joseph, cum non sit pater, genealogia Christi deducitur, primo, quia ut mulierum ordo genealogiae texetur non est consuetudinis Scripturae; secundo, ut per Joseph origo Mariae monstraretur, quia de eadem tribu fuerunt, contestante Lege ut nemo accipiat uxorem nisi de tribu sua. Lucas vero dicit: Cui fuit alter secundum naturam pater, alter secundum legem. Scimus enim hoc praeceptum per Moysen, Domino jubente, ut si frater vel propinquus sine liberis mortuus fuerit, accipiat alius uxorem ejus ad suscitandum semen fratris sui vel propinqui. Jacob autem et Heli fratres uterini fuerunt, id est, unius matris Estha nomine, 110.0460D| quae post Melch, Mathan affinitatis jure juncta est. Cumque Heli major natu uxorem duxisset, sine filiis defunctus est: in cujus nomine suscitatus est Joseph ex Jacob carnaliter generatus. Hac expositione duorum patrum Pamphylus et Eusebius, Hieronymus, Ambrosius et Eucherius usi sunt. Augustinus vero dicit duos patres habuisse Joseph, unum a quo genitus est, alterum a quo adoptatus fuit. Antiqua etenim consuetudo adoptandi filios in populo Dei erat, ut Jacob nepotes suos, filios Joseph, sibi filios adoptavit Ephraim et Manassen, et illud auxit numerum tribuum Israel: et Moysen filia Pharaonis. Et in Christo hoc factum est, ut dicit Maria: Fili, quid fecisti nobis 110.0461A| sic: ego et pater tuus quaerebamus te; itaque Joseph non genuit Jesum, sed adoptavit. Lucas quadraginta tres a Christo usque ad David, Matthaeus a David usque ad Christum viginti octo posuit: quia vel post transmigrationem unus bis numeratur; vel Lucas, avum maternum qui dicit, solvit istam quaestionem, causa adoptandi. Virum Mariae, id est, sponsum, quia sponsae vocantur uxores, sicut sponsi viri et mariti dicuntur. Matthaeus genealogiam initio libri sui posuit, quo ad Judaeos scripsit, ut intelligant illum jam venisse per hos patres quos quem prophetae venturum esse praedixerant ex eisdem. At vero Lucas non ante sed post baptismum posuit genealogiam Domini, ut nullus postquam audivit vocem Domini dicentis: Hic 110.0461B| est Filius meus dilectus, credidisset quod filius Joseph fuisset. Ab Abraham usque ad Christum, secundum Matthaeum, quadraginta duo sunt in genealogia, hoc est a capite fidei usque ad terram viventium, relicto errore gentilitatis, in figura quadraginta duarum mansionum filiorum Israel de Aegypto in terram repromissionis: quibus tres mansiones praetermissae sunt, ubi Aaron mortuus est, et ubi populus contra Dominum et Moysen de fastidio mannae murmuraverunt, et ubi a serpentibus vulnerati, in figuram trium regum qui de genealogia tolluntur. Secundum vero Lucam septuaginta septem in genealogia sunt, inter Adam et Christum, propter remissionem peccatorum, ut Dominus ad Petrum: Non dico tibi septies, sed septuagies septies. Item interpretatio nominum. Primum 110.0461C| nomen, id est, pater Abram interpretatur pater excelsus; Abraham pater multarum interpretatur, subaudis gentium, significat Christum, quia ipse filios multarum gentium habet, ut dicitur: Si custodierint filii tui legem meam. Isaac risus interpretatur, quia risit Sara et Abraham prae gaudio, significat Christum, ut: Ecce annuntio vobis gaudium magnum. Jacob interpretatur, supplantator, quia ter supplantavit fratrem suum, primo ex utero matris, secundo per lentem, tertio per benedictionem: significat Christum, quia ter supplantavit diabolum: primo, Non in solo pane vivit homo; secundo: Non tentabis Dominum Deum tuum; tertio: Dominum Deum tuum adorabis; et alibi: Nemo potest diripere vasa fortis, nisi prius alligaverit fortem. Judas confessio 110.0461D| interpretatur. Sic mater ejus ait: Nunc confitebor Dominum, quia dedit mihi quartum filium; significat Christum, ut Confitebor tibi, Pater coeli et terrae. Phares interpretatur divisio vel divisit, ut dixit obstetrix: Quare divisisti maceriam; significat Christum, ut: Statues oves a dextris, haedos autem a sinistris; et dividet eum partemque ejus ponet cum hypocritis. Sara oriens vel coccineus interpretatur: oriens, quia prius oriri debuit; coccineus, quia filius coccineus alligatus est digito ejus; significat Christum, ut, Visitavit nos oriens ex alto; et: Quare rubrum est indumentum tuum? Thamar interpretatur palma, et amara fames, vel impetus: palma propter victoriam, quia suscitavit semen mariti sui; amara, 110.0462A| propter viduitatem; fames, propter desiderium liberorum; impetus, quia impetum fecerunt in eam ut comburerent: Ecclesiam significat. Esron sagittam vidit vel atrium eorum interpretatur: sagittam, quia eo tempore natus est quando Chananaei inimicitias exercebant contra Israel pro nece Sichem et Emor; atrium, eo quod ipsius tempore habitabat Israel in tabernaculis et tentoriis: significat Christum, ut: Sagittae tuae acutae; et: Stantes erant pedes nostri in atriis tuis, Jerusalem. Aram electus sive excelsus interpretatur: significat Christum, ut: Hic est filius meus dilectus; et: Et excelsus super omnes gentes Dominus. Aminadab populus meus spontaneus interpretatur, eo quod tempore nativitatis suae habitabat populus Israel sponte in terra Aegypti: significat 110.0462B| Christum, ut: Nemo tollet a me animam meam. Naason augurians vel augur fortis interpretatur, eo quod ipsius tempore coepit Israel in Aegypto augurari et idola adorare: significat Christum, quia auguriabatur de praeterito, ut: Abraham pater vester exsultavit ut videret diem meum; de praesenti: Utquid cogitatis mala in cordibus vestris? de futuro: Et erunt homines sicuti angeli Dei. Salomon interpretatur sensibilis sive sensus, ac ideo factus est dux tribui Judae: significat Christum, ut: Quis me tetigit? sentio virtutem de me exisse. Raab interpretatur latitudo, quia prius dilatavit peccatum carnis suae ut meretrix, et postea dilatatum est genus ejus inter filios Israel: significat Ecclesiam per totum mundum dilatatam. Booz interpretatur in quo robustus sive in ipso fortitudo, 110.0462C| qui fortitudinem visus est facere quando accepit Ruth ut suscitaret semen propinqui sui, quod alius vir facere noluit: significat Christum, ut: Si exaltatus fuero a terra, viam traham mecum. Obed interpretatur serviens, eo quod bene servivit Deo: significat Christum, ut: Filius hominis non venit ministrari, sed ministrare. Ruth interpretatur festinans, eo quod de terra aliena festinavit ad populum Dei: significat Ecclesiam, quae festinavit ad Christum. Jesse interpretatur in sole sacrificium vel incensum, de quo genuit filium, qui pluries sacrificium vel incensum Deo offerre constituit: significat Christum, ut: In sole posuit tabernaculum suum; et: Ignem veni mittere in terram, et quid volo nisi ut ardeat. David interpretatur fortis manu sive desiderabilis, quia 110.0462D| vicit Goliam, et diligebat eum omnis Israel: significat Christum, ut: Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio; et: Ecce veniet desiderabilis cunctis gentibus. Bethsabee interpretatur filia juramenti vel puteus satietatis: significat Legem, quae juncta est alii viro, id est Christo, post mortem viri sui, id est post mortem Moysi. Urias lux mea Deus interpretatur: significat Moysen, sicut supra diximus. Salomon interpretatur pacificus, eo quod dedit illi Deus pacem in regno: significat Christum: Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum. Roboam interpretatur latitudo vel impetus populi per antiphrasim, eo quod angustum regnum, id est parvum habuit, vel eo quod undecim tribus se diviserunt a regno ejus: significat Christum, 110.0463A| ut: Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis. Abia interpretatur pater Dominus, quia pater fuit populi, et bene fecit prius coram Domino; significat Christum: Nolite invocare patrem super terram, unus est Pater vester qui in coelis est. Asa interpretatur dolens, tollens sive attollens: doluit enim peccata populi, abstulit autem idola de regno suo, et exaltavit civitates plures: significat Christum, ut: Vidit Dominus Jerusalem, flevit super eam; et: Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi; et: Attollite portas, principes, vestras. Josaphat ipse judicans, vel Domini judicium, vel Dominus judicavit, quia populum suum bene judicavit, vel inter prophetas Domini et Achab judicio discrevit; et quia Dominus judicavit inter ipsum et Achab cum persequerentur eos Syri: 110.0463B| significat Christum, ut: Pater non judicat quemquam, sed omne judicium dedit Filio. Joram excelsus sive sublimavit interpretatur: significat Christum, ut: Nemo ascendit in coelum nisi qui descendit de coelo filius hominis qui est in coelo. At vero Ochozias, Joas et Amasias non numerantur in genealogia Christi ob causas superius dictas. Ozias interpretatur robustus Domini, qui contra quamlibet gentem pugnabat, vincebat; significat Christum, ut: Lazare, veni foras. Joathan interpretatur consummatus sive perfectus, quia consummavit mandata Domini: significat Christum, ut: Cum consummasset Jesus omnia verba haec. Achar interpretatur apprehendens: apprehendit enim idola et coluit: significat Christum, qui apprehendit manum puellae, 110.0463C| et suscitavit eam. Ezechias interpretatur fortis Dominus vel Dominus confortavit, quia confortavit eum Dominus ab iniquitate, et annos vitae illi adjecit: significat Christum, ut: Confidite, quia vici mundum. Manasses oblitus interpretatur, quia oblitus est prius mandata Dei, et postea obliviscens idola et fecit mandata Dei: significat Christum, ut: Dimittantur tibi peccata tua, id est, obliviscantur. Amon fidelis sive honestus, quia fidelis fuit pater ejus, et ipse honestus fuit in pulchritudine formae: significat Christum, ut: Petite et dabitur vobis; et: Speciosus forma prae filiis hominum. Josias interpretatur, ubi est incensum Domini? quia non solum fecit voluntatem Domini in omnibus, sed etiam tale Pascha fecit Domino quale ante non factum est: significat Christum, 110.0463D| ut: Prolixius orabat; et: Dirigatur oratio mea sicut incensum. Item Eliachim, qui et Joachim, qui scribitur in principio libri Danielis, hic fuit filius Joas, qui non scribitur in genealogia: interpretatur autem resurrectio Domini, quia ille transmigravit de Judaea in Babylonem in captivitate; ita Christus de circumcisione ad praeputium, ut: Cum resurrexero, praecedam vos in Galilaeam; et: Ascendens in altum captivitatem nostram sua duxit virtute captivam, id est, de terra ad coelum. Joarim autem interpretatur praeparatio Domini. Ipse scribitur in principio libri Ezechielis, ipse qui et Jechonias, hic nepos Josiae et non filius: interpretatur autem praeparatio Domini, ut: Venite, benedicti Patris mei, 110.0464A| percipite regnum quod vobis paratum est; et: Si ascendero et praeparavero vobis locum. Babylon confusio interpretatur, ut: Confundantur qui adorant sculptilia. Galathiel interpretatur petitio mea Deus; eo quod tempore ejus petivit populus captivitatis ut reverteretur in terram: significat Christum, ut: Pater, sanctifica eos quos dedisti mihi. Zorobabel interpretatur iste magister de Babylone: significat Christum, aliquando de confusione, ut: Venite ad me, omnes, et caetera; aliquando de erubescenti, ut: Hic cum publicanis et peccatoribus manducat. Abiud interpretatur Deus meus iste: significat Christum: Ego et Pater unum sumus. Eliachim interpretatur Dei resurrectio: significat Christum, ut: Qui credit in me non moritur in aeternum, sed ego resuscitabo 110.0464B| eum. Azor interpretatur adjutus: significat Christum, ut: Non sum ego solus, sed Pater mecum est. Sadoch interpretatur justificatus vel justus: significat Christum, ut: Veritatem loquor, quia verax est qui mecum est. Achim interpretatur frater meus, ut: Dicite fratribus meis ut eant in Galilaeam. Eliud interpretatur Deus meus es tu: significat Christum, ut: Deus meus et Dominus meus. Eleazar interpretatur Deus meus adjutor: significat Christum, ut: Qui me misit mecum est. Mathan interpretatur donans: significat Christum, ut: Omne debitum dimisi tibi. Jacob interpretatur supplantator. Joseph interpretatur auctus: significat Christum, ut: Alias oves habeo quae non sunt ex hoc ovili. Maria interpretatur stella maris, sive illuminatrix, vel domina; 110.0464C| quia stella dulcis est nautis, mare amarum est, sic Maria in mare, id est, in mundo fuit inter peccatores: et quia mos est ut stella viros ad portum adducat; sic Maria in mundo ubi natus est Christus, qui omnes ad vitam ducit dum sequantur illum, illuminatrix et domina dicitur, quae verum lumen et Dominum nobis peperit. Cur mulieres in genealogia etiam peccatrices? Quia ipsae ad vitam veniunt aeternam ut viri. Et ideo peccatores recipiuntur, quia ipse dixit: Non veni vocare justos, sed peccatores. Cur Abraham et David in capite genealogiae ponuntur secundum Matthaeum? quia illis promissus est Christus venturus. Abrahae dictum est: In semine tuo benedicentur omnes gentes; ad David dictum 110.0464D| est: De fructu ventris tui, etc. Cur Matthaeus incipit genealogiam ab Abraham, Lucas vero a Christo ad Abraham? Ideo Matthaeus ab Abraham quia Abraham auctor et caput fidei, ut est: Credidit Abraham; ideo vero Lucas a Christo incipit, quia Christus verus genitor humani generis. Cur secundum Matthaeum genealogia praecedit baptismum, secundum vero Lucam baptismus genealogiam praecedit: ideo Matthaeus secundum Matthaeum praecedit genealogiam, ut de genere Christi dixisset antequam dixisset de munere gratiae ejus; Lucas vero prius voluit praedicare de gratia divina, quam de genere humano: vel ideo post baptismum dixit Lucas, ut ostenderet vocem Patris vel angelos 110.0465A| testantes de Filio, et quia nemo ascendit ad Patrem nisi post baptismum. Cur Matthaeus quadraginta duos posuit ab Abraham usque ad Christum, Lucas vero quinquaginta septem? Ideo quia Matthaeus majores Dominici generis, Lucas vero ordine id per adoptionem generationis texuit. Cur Matthaeus per Salomonem, Lucas per Nathan, genealogiam texuit? Ideo ut per regalem et sacerdotalem familiam Christi ostenderent generationem: quia ille fuit secundum carnem rex ex regibus, et sacerdos ex sacerdotibus; ut: Deus judicium tuum regi da; item: Tu es sacerdos in aeternum. Cur Matthaeus dividit generationes inter quatuordecim? Ideo ut ostenderet patriarchas ab Abraham usque ad David, et reges a David usque ad transmigrationem Babylonis, 110.0465B| et regnum postea a Judaeis discessisse usque ad Christum. Ideo Lucas quinquaginta septem ab Abraham usque ad Christum, ut ostenderet numeri quinquagesimi mysterium in Veteri et Novo Testamento, qui ad poenitentiam pertinet: et septimi numeri qui pertinet ad hominem septenum, id est, corde et anima, et mente, et terra, et aqua, et igne, et aere. Lucas a Christo ad Adam ducit, ostendens quod per Christum genus Adae solvitur a peccato; sive quod ex Christo exeunt qui redeunt ad Patrem. Item quid significat per quatuor genera venire ad Christum, nisi fidem, spem et charitatem? quid per quatuordecim nisi decem verba legis et quatuor virtutes animae? Prima, prudentia, servire Deo, non idolis; secunda, temperantia, 110.0465C| non concupiscere; tertia, justitia, non adulterari; quarta, fortitudo, dimittere, non occidere. Item septies sexies aut sex septies quadraginta duo fiunt. Idem secundum Matthaeum significat Ecclesiam, cum septem donis Spiritus sancti scilicet laborantem. Item si in crescenti numero uno, duobus, tribus, quatuor, jungis hos simul, decem fiunt, qui significat Legem veterem in gratia Evangelii esse adimplendam. Per unum enim legem naturae; per duo, legem Moysi; per tria, legem prophetarum; per quatuor, gratiam Evangelii. Sicut enim ab his procedunt decem, sicut dixit tota Lex in his quatuor Evangelii adimpletur vel in quatuor virtutibus animae. Item per duo qui remanent post quadraginta, si Jechoniam bis numeraveris; sin autem, 110.0465D| duo Testamenta significat: superexstat primus, qui Christum significat, qui est super omnes. Item per quatuordecim ter fidem sanctae Trinitatis significat, qui est funiculus triplex qui difficile rumpitur. Item secundum Lucam septuaginta in septem. In hoc numero sunt undecim septies; per decem legem significat, et per unum qui super decem remanet, transgressorem legis significat: per septem hominem qui septenus est significat. Et ille qui in hoc numero legem transgreditur, recte erat ut per eumdem numerum redimeretur. Cur Ruth Moabita in genealogia Domini ponitur, cum legatur: Moabitae non intrabunt in Ecclesiam Dei usque in saeculum? Ideo quia sancta et immaculata moribus super 110.0466A| legem facta est. Si enim lex impiis et peccatoribus posita, utique Ruth quae definitionem legis excessit, intravit in Ecclesiam. Et cur Matthaeus genuit semper, Lucas vero fuit dicit? Quia Matthaeus de generatione propria dixit, Lucas de adoptione plurimum dixit. Item Matthaeus qui filius, nunc idem postea pater; Lucas vero, qui pater est, nunc filius est postea? Cur Lucas quatuor nomina tantum de patriarchis in genealogia posuit, Judas, Joseph, Simeon, Levi? Propter figuram: in Juda enim illo superiore, Dominicae passionis mysterium significatur; in Joseph castitatis exemplum; in Simeone, vindicta laesi pudoris; in Levi, officium sacerdotis. Cur Christus non de alia tribu nasci voluit, nisi de Juda tantum? Quia quartus fuit filius Jacob. 110.0466B| Ideo quia Ruben maculavit stratum patris, grande scelus ibi commisit. Simeon, et Levi interfecerunt homines pacificos Sichen et Emor, de quibus pater ait: Odiosum me fecistis Chananaeis. Et ideo non fuerunt digni ut essent patres Christi. Fuit autem de tribu Juda, qui quartus est filius, quia in quarta lege, id est gratia Evangelii, venit nos redimere. Cur Christus per mulierem, et non per aliam creaturam, venire dignatus est? Quia mundus per mulierem periit, recte erat ut per mulierem recuperaretur; ut Sedulius: Sola fuit mulier patuit qua janua letho, Et qua vita redit sola fuit mulier. Item per quatuor fuit perditio mundi: per mulierem, per virum, per lignum, per serpentem; per 110.0466C| quatuor restauratur: per Mariam, per Christum, per crucem, per Joseph. Quia serpens qui fuit in Israel Christum significat. Ipse de aere factus est, cum quatuor rotundis, et elevatur in caput virgae ut viderent illum, et fugerent animalia deserti prae timore rotarum: et sic unusquisque sanatur si inspexerit pendentem in capite virgae, id est in cruce. Timor rotarum, timor praedicationum quatuor Evangeliorum; et sic fugient animalia, id est, daemones vel cogitationes, de cordibus nostris. Item botrus qui portabatur in desertum a duobus viris in veste: botrus Christus est, duo viri Judaei et gentes. Qui ante ibat, et dorsum ad botrum vertebat, Judaeos significat, qui videbantur anteire in Lege et prophetis, habentes mandata Dei, et quibus promissus erat 110.0466D| Christus: ergo viderunt illum in veste pendentem, hoc est in cruce, dorsum non faciem verterunt. Qui vero post ibat, gentes sunt, quae conversae sunt ad Christum pendentem in cruce. Christi autem generatio sic erat, ut dictum est in genealogia. Jacob genuit Joseph virum Mariae de qua natus est Christus. Vel sic erat ut numeraretur genealogia per Joseph, de quo natus non erat Christus, et non per Mariam, de qua natus est Christus, quia non erat mos per feminas genealogias numerari. DE SEPTEM SIGNIS NATIVITATIS DOMINI. Multa signa Dominus ante nativitatem suam praefiguratione sui adventus in mundum, praemisit: multa etiam in ipsa nativitate ostendit: de quibus 110.0467A| primum signum erat quod princeps unus per omnem orbem regnabat, quod nunquam antea fuerat; unum totius creaturae Dominum Christum praenuntians venturum. Secundum autem signum: erat pax admirabilis super omnem terram, qualis nec ante, nec postea unquam fuerat; veram mundi pacem designans, quae est Christus ille, qui fecit pacem inter Deum et homines. Tertium signum fuit, quod, Caesare concedente, captivis absolutis, in quacunque fuissent captivitate, possessio propria reddebatur: et censum singuli reddere Caesari profitebantur, qui trium denariorum habentes pensionem, drachmae nomine censebantur: hoc praesignans quod genus humanum a captivitate 110.0467B| et dominio diaboli esset per Christum liberandum et ad patriam paradisi, si fidem sanctae Trinitatis profiteatur, reducendum. Quartum signum erat, quod una die mille et triginta fuere servi qui ad proprios redire dominos 110.0468A| noluerunt post captivitatem laxatam: hoc praenuntians quod qui a vitiis ad Christum redire noluerit, aeternaliter peribit. Quintum signum fuit stella nova in Oriente orta, cujus ducatu Magi ad Christum pervenerunt: cujus mira supra omnes stellas claritas Dei gratiam significat: per quam non solum ex Judaeis, sed et multo plures ex gentibus ad vitam, qui Christus est, perducuntur. Sextum signum est circulus magnus aureo splendens fulgore circa solem tota illa die nativitatis Christi, significans eum cujus ambitu excellentissimae etiam naturae continentur. Septimum signum erat quod ipsa die tota rivulus olei in urbe Roma trans Tiberim large effluebat: 110.0468B| significans gratuitam misericordiam Dei, qua genus humanum Christus venit quaerere et salvare quod perierat. Haec etiam septem signa, septem dona Spiritus sancti significant. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 107 Documenta Catholica Omnia pdf De laudibus Sanctae Crucis (Rabanus Maurus), J. P. Migne 107.0294A VARIORUM ENCOMIA DE HOC OPERE. 107.0133| Jacobus WIMPFELINGIUS Sletstatinus universis bonarum litterarum amatoribus S. P. 107.0133A| Rabanus Teutonicus mirificum et artificiosissimum opus in laudem sanctae crucis laboriosissimo carmine contexuit, in quo multa Christianae fidei mysteria, multos mysticos numeros, angelorum, virtutum, donorum, beatitudinum, elementorum, temporum, plagarum, mensium, ventorum, librorum Moysis, hujus nominis Adam, et aliarum nobilium rerum vim et dignitatem sanctae cruci convenire et adaptari posse demonstrat, innectens versum versui, ut et figurae suos habeant versiculos, quibus imagines diversae repraesentantur, nec tamen legitimus ordo principalis carminis a suo cursu vel tenore abrumpitur, aut intercipitur: ita litterae ipsae duplici plerumque ordini quadrant; post quodlibet etiam carmen solutus sequitur sermo, versuum admirandam profunditatem dilucide explanans. O praeclarum et omni veneratione dignum opus, quo non immerito Germania 107.0133B| (quae talem virum peperit) illustris redditur et gloriosa! Fac igitur peculiarem hunc librum tibi, candide lector, obsecro, quisquis vere Christianus es, ut novitatem videas, ut ingenium laudes, ut egregiam venam mireris, ut ad amorem crucis et Crucifixi accendaris, ut devotus esse incipias ei qui pro te passus est, ut teipsum oblectes in hac dulci arbore, in qua mundi salus pependit; in qua est omnis spes nostra, refugium nostrum, medicina nostra per quam salvati et liberati sumus, fructum animae tuae immortalem ex dono Dei indubie consequere. Vale, charissime in Christo lector. Ex eremitorio divi Guilhermi, in suburbano Argentinensi, quinto Idus Sextilis, anni salutis nostrae 1501 Joannis REUCHLINI Phorcensis, LL. doctoris, ad Thomam ANSHELMI impressorem, in laudem Rabani DE SANCTA CRUCE, ΕΠΑΙΝΟΣ. Ad magni ingenii virum bonarumque rerum indagatorem solertissimum, fratrem Nicolaum KEINBOS, ordinis Sancti Joannis Hierosolymitani, plebanum Durlacenum, in mirificum opus Rabani Mauri, Fuldensis abbatis, DE LAUDIBUS CRUCIS, ΣΥΣΤΑΣΙΣ, sive Commendatio. DECLARATIO FIGURAE. 107.0143| O Christe salvator, rex regum et Dominus dominorum, qui mundum propria ditione gubernas, et sceptrum incorruptibile tenendo jure perenni super omnia regnas: tu crimina multa parentum nostrorum in cruce delesti: quando humano generi justitiae frena constituisti, atque tuis fidelibus in coelis beatam 107.0143C| vitam sperare, velociterque adipisci posse dedisti. Ergo tui muneris est largissimi patrisque tui scilicet potentissimi, quod nomen illud tuum ineffabile omnibusque saeculis dudum terribile, nunc piissimi principis vertice gestatur honesta religione, quae ab omnibus veneratur celeberrima. Hinc quoque ostenditur quod ejus auctoritate atque defensione, augustum imperium firmiter tenetur, et cuique avaro religionique Christianae contrario, per justum judicium potestas aufertur, ut religiosi principis nutu totus orbis regatur. Nam largitio amplissima munerum illius hoc ubique prodit, ad laudem venerandi imperatoris terrarum populos provocans, quatenus communi consilio ejus defensionem omnes pariter quaerant. Quod quidem nos tui famuli, Christe, mitis 107.0143D| salvator, supplices petimus, quatenus per vexillum sanctae crucis, tua sacratissima virtus ipsius dexteram divina imbuat arte, atque triumphum ubique conferat justitiae. Haec quoque illum thorace fidei adamante duriore induit, quae scilicet et ornatum decentissimum et munimentum confert fortissimum. Unde necesse est ut nos pariter cum omni populo Christiano ejus amicitiae gratiam optemus: quem Dominus Christus ita protegens custodit ut nullus insidians eum aliquo modo nocere possit, vel famam ejus justissimam aliquo crimine maculare; sed defensor omnipotens, adjutor boni studii ejus et bonae voluntatis, constantiam et verae innocentiae formam in eo nobis semper imitabilem proponit, vultque ut nobilissimi Caesaris omnem felicem habeat 107.0144B| actum, hincque ejus imperium terra scilicet et pelago tutum maneat. Nam gentes, Graecorum dona pretiosissima illi deferunt, similiter et regna Persarum, nec non et caeterae gentes ipsius simul ejusque prolis latus tuendo frequentant, maxime gens Germaniae et populus Francorum (de quibus ejus nobilis prosapia 107.0144C| originem traxit) in ejus laudibus concinnit, vitam illi et prosperitatem continuam exoptans. Exsul quoque quicunque priscis temporibus a sede propria aberravit, ejus triumphos amando mox reditum velocem sperat, quia sceptra tenendo fidei verbum spargit ubique, donec populum suum a vetusto scelerum usu purget, qui juvante Christo firmiter fidei catholicae jura tenebit: ne frustra verbi jacula proferat, sed sint arma potentia Deo in omne opus bonum, et Christi fide roborata carnis proterviam doment. O quam solidus fide et stabilis in Christiana religione manet, qui oves sibi commendatas diligenter omni hora custodit, et pensum Dominici servitii cultumque divinum strenue ab omnibus sibi obtemperantibus expetit, dum superni regis vexillum 107.0144D| cunctis venerandum esse ostendit, et ad praedicandum Christi Evangelium ubique doctores suos dirigit, qui duricordes sermonibus suis molliant, et ad percipiendum bonum odorem virtutum divina gratia opitulante producant, ut luxus saeculi spernant, et in Christo spem collocantes ipsius passionibus communicare appetant. Ecce tibi, o imperator clementissime atque sanctissime, praesens offero munus omni devotione subjectus, qui terribilis exstas adversariis, inimicorum terga persequens, et placidus es devotis, clementer conversis veniam tribuens. Omnis gens, omnis natio tuam voluntatem facere expetit; nosque tui miseri famuli clementiam tuam pronis obsequiis adire optamus, ejusque votis obtemperare in omnibus desideramus. Nam libellum, quem in honorem sanctae 107.0145A| crucis dudum prosa metroque composui, nunc tuae serenitati offero supplex, deprecans, ut qui scuto fidei, lorica justitiae et galea salutis decenter es ornatus, nos sub tua defensione Christo militantes munire digneris, atque ad portum salutis aeternae in augmentum praemiorum tuorum Domini adjuvante perducere. Continet autem praesens imago serenissimi imperatoris Ludovici quindecim versus metro dactylico tetrametro conscriptos hoc modo: INCIPIT PROLOGUS. 107.0146| Hortatur nos lex divina ad deferendum Domino dona, nec excipit aliquem, sed ab omnibus spontaneam expetit oblationem, cum Moysi Dominus praecepit ita dicens: Loquere filiis Israel, ut tollant mihi primitias, ab omni homine qui offert ultroneus accipietis eas. Ubi nullus excusationi locus datur, quando voluntas prompta quaeritur et non necessitas imponitur, sed uniuscujusque proprio arbitrio relinquitur. Unde ipse haec legens, animum devotum impendens, offerebam has primitias, in laudem sanctae crucis expensas, quae columna est coelestis aedificii, in qua videlicet 107.0145C| constructa est domus Christi, ipsi arbitrio interno qui me conspicit non superba intentione, sed humili devotione quidquid sua gratia possum, in ejus laudem volens conferre; qui non secundum faciem, sed secundum cor judicans, non aestimat quantitatem muneris, sed quantitatem devotionis. Nec enim arbitror me posse aliquid sanctae cruci decoris conferre, quae claritate sua cuncta clarificat; sed claritatem ejus et majestatem perpetuam, laudibus quibuscunque possum, conservis meis praedico, ut saepius eam legentes ac sedulo conspicientes, nostram in ea redemptionem assidue cogitemus, Redemptorique nostro incessanter gratias agamus. Qui cum nullius egeret, sempiternumque regnum una cum Patre et Spiritu sancto haberet: Semetipsum exinanivit formam servi accipiens, factus obediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis. Semel quoque pro peccatis nostris mortuus est justus pro injustis, ut nos offerret Deo, faceretque nos regnum et sacerdotes Deo Patri. Quapropter 107.0145D| rogo, ut quicunque textum hujus operis perspexerit, non statim propter artificis vilitatem spernendo abjiciat, sed, si velit et possit, legat, et oculo sanae fidei intuendo atque per auctoritatem divinarum Scripturarum dijudicando, quod in eo catholice et recte repererit disputatum, ei hoc tribuat a quo est omne bonum; si quid autem minus recte atque inconsiderate invenerit prolatum, magis meae imperitiae quam malitiae deputet, qui catholicae fidei quantum possum rectitudinem semper desidero et inhianter disco, ejusque jura quantum superna gratia concedit servare contendo. Atque ideo cui errasse videor humiliter suggero, ut vel viva voce si praesens sim, vel per scripta si absens, errorem meum mihi intimare non tardet. Sin autem propter longinquitatem terrarum, seu propter aliam aliquam impossibilitatem neutrum horum facere possit, sive etiam me a praesenti vita constiterit excessisse, precor ut pro reatu meo clementissimum judicem de 107.0146B| precetur, quatenus ipse, quem humanae infirmitatis nihil latet, erroris mei vincula dissolvat, et suae remissionis gratia peccatorum mihi veniam donet. Hocque idem me quandiu vixero in hoc corpore acturum exopto, id est, pro meis et pro aliorum erratibus quotidie preces fundere, ut ipse pius sua gratia et errantes corrigat, et erratorum indulgentiam tribuat. De caetero autem moneo lectorem, ut hujus conscriptionis ordinem teneat, et figuras in eo factas servare non negligat, ne operis pretium pereat, 107.0146C| et utilitas lectionis minuatur. Quod ut facilius possit, uniuscujusque figurae rationem in sequenti sibi pagina prosaico stylo intimare curabam, subternectens expositionem ejus simul, et versus qui in ea conscripti sunt. Si quem autem movet, cum uniuscujusque paginae, versus ejusdem numeri describere decreverim, cur aliquas notas sive punctos eis interseruerim, agnoscat me hoc non tam necessitate quam voluntate fecisse, ut lucidior sensus et locutio in eis fieret. Nec hoc quidem vulgo ne frequenter feci, nec sine auctoritate majorum. Nam non recordor alicubi me fecisse in ipsis versibus punctos, nisi ubi quae pronomen vel que conjunctio fuit, vel us finalis syllaba dictionis, quod idem et Porphyrius fecit, secundum cujus exemplar litteras spargere didici, et pro m littera alicubi virgulam, super antecedentem sibi vocalem notavi. Feci quoque et synaloepham, aliquando in scriptu in opportunis locis synaloepharum, quod et Titus Lucretius non raro fecisse invenitur. V quoque inter q et aliquam vocalem positam aliquando 107.0146D| intercepi; similiter et h non littera sed nota aspirationis esse convincitur. Si autem metricis omnibus, qui solummodo metri genus et pedum regulam servant potestas non minima datur per metaplasmos et schemata atque tropos, et caetera quae poetis abundantissima a grammaticis concessa sunt, cur non mihi? qui non solum genera certa metrorum et pedes legitimos, sed etiam seriem et numerum litterarum et figurarum modum diligentius servare curavi. Ante omnia quoque obsecro unumquemque qui hoc opus legerit, ne invidiae stimulis contra me excitetur, ut laborem meum dissipare contendat, ne dum hoc quod ego ad laudem Dei parare sategi, ille delere studeat, et sibi magis nocere studeat quam mihi; et dum sanctae crucis gloriam per meam humilitatem audire non sustinet, crucifixi regis offensam incurrens redemptionis gratiam quae in cruce est non consequatur. PRAEFATIO. 107.0147| Finis Praefationis, Sequitur liber primus. LIBER PRIMUS. 107.0149| FIGURA I. De imagine Christi in modum crucis brachia sua expandentis, et de nominibus ejus ad divinam seu ad humanam naturam pertinentibus. 107.0149| 107.0149| Ast soboles Domini et Dominus dominantium ubique, hic DECLARATIO FIGURAE. 107.0151| 107.0151B| Ecce imago Salvatoris membrorum suorum positione 107.0151C| consecrat nobis saluberrimam, dulcissimam et amantissimam sanctae crucis formam, ut in ejus nomine credentes et ejus mandatis obedientes, per ejus passionem spem vitae aeternae habeamus; ut quotiescunque crucem aspiciamus, ipsius recordemur, qui pro nobis in ea passus est, ut eriperet nos de potestate tenebrarum, deglutiens quidem mortem, ut vitae aeternae haeredes efficeremur, profectus in coelum subditis sibi angelis et potestatibus et virtutibus; utque recogitemus, quod non corruptibili argento vel auro redempti sumus de vana nostra conversatione paternae traditionis, sed pretioso sanguine quasi agni incontaminati et immaculati Christi, ut simus sancti immaculati in conspectu ejus, in charitate, ut per hoc efficiamur divinae naturae consortes, 107.0151D| fugientes ejus qui in mundo est concupiscentiae corruptionem. Sunt quippe et in ipsa pagina nomina ejusdem Redemptoris nostri versibus comprehensa, quaedam ex divinitatis ejus substantia, quaedam vero ex dispensatione susceptae humanitatis assumpta: ut ostenderetur, quod idem mediator Dei et hominum, et Patri est in deitate consubstantialis atque coaequalis, et matri in humanitate suscepta connaturalis atque consimilis, quia omnem naturam nostram ipse perfecte suscepit absque peccato. Qualitas autem eorum facile per rationem subternexam potest cognosci utrum ad divinam vel ad humanam ejus pertineant naturam. Christus namque Graece a chrismate est appellatus, hoc est, unctus. Sacerdotes ergo et reges apud Judaeos sacra unctione in Veteri Testamento 107.0152B| ungebantur, et ideo Christus unctio appellatur, 107.0152C| qui rex et sacerdos est: quia non oleo materiali, sed oleo laetitiae, hoc est, Spiritu sancto unctus est prae omnibus participibus suis. Christus vero Hebraice Messias dicitur. Hiesus Hebraeum, Graece sother, Latine salutaris vel salvator interpretatur, pro eo quod cunctis gentibus salutifer venit. Emmanuel ex Hebraeo in Latinum, significat, nobiscum Deus, scilicet quod per virginem natus Deus hominibus in carne mortali apparuit. Deus dicitur propter unitam cum Patre substantiam. Dominus propter servientem creaturam, Deus autem et homo quia verbum et caro. Unigenitus autem vocatur per divinitatis excellentiam, quia sine fratribus. Primogenitus, per susceptionem hominis, in qua per adoptionem gratiae habere fratres dignatus est, quibus esset 107.0152D| primogenitus. Homousion Patri ab unitate substantiae appellatur, substantia enim vel essentia Graece usia dicitur. Omoynum, utrumque enim conjunctum sonat una substantia. Principium, eo quod ab ipso sunt omnia, et quia ante eum nihil est. Finis, quia dignatus est in fine saeculorum humiliter in carne nasci et mori; vel quia quidquid agimus ad illum referimus, et cum ad eum pervenerimus, ultra quod quaeramus non habemus. Os Dei est, quia verbum est ejus. Nam sicut pro verbis, quae per linguam fiunt saepe dicimus illa vel illa lingua, ita pro verbo Dei ponitur os, quia mos est ut ore verba formentur. Verbum autem ideo dicitur, quia per eum omnia Pater condidit sive jussit. Veritas, quia non fallit, sed tribuit quod promittit. Vita, quia omnia vivificat. Imago dicitur 107.0153A| propter parem similitudinem Patris. Figura, quia suscipiens formam servi, per operum virtutumque similitudinem, Patris in se imaginem atque immensam magnitudinem designavit. Manus Dei est, quod omnia per ipsum facta sunt. Hinc et dextera, propter effectum operis totius creaturae quae per ipsum formata est. Brachium, quod ab ipso omnia continentur. Virtus, quod omnem Patris potestatem in semetipso habeat, et omnia potest. Sapientia, quod ipse revelet mysteria scientiae et arcana sapientiae. Splendor, propter quod manifestat. Lumen, quia illuminat. Lux, quia ad virtutem contemplandam cordis oculos reserat. Sol, quia illustrator. Oriens, quia luminis fons, et quod oriri nos faciat ad vitam aeternam. Fons, quia rerum origo est, vel quia satiat 107.0153B| sitientes. Ipse quoque A et Ω, quia initium et finis. Paracletus, id est, advocatus, quia pro nobis intercedit apud Patrem, et ad culpas nostras removendas curam gerit. Sponsus, quia de coelo descendens adhaesit Ecclesiae, ut essent duo in carne una. Angelus dicitur, propter annuntiationem paternae ac suae voluntatis, unde et apud prophetam magni consilii angelus legitur, dum sit Deus et Dominus angelorum. Missus dicitur, quia Verbum caro factum est. Homo dicitur, quia incarnatus est. Mediator, quia de morte ad vitam nos perduxit. Propheta, quod futura revelavit. Sacerdos, quod pro nobis hostiam se obtulit. Pastor, quia custos est. Magister, quod ostensor. Nazarenus vero a loco. Nazareus, a merito, id est, sanctus sive mundus, quia peccatum non fecit. 107.0153C| Siquidem et aliis inferioribus rebus nominum species ad se trahit Christus, ut facilius intelligatur. Dicitur autem panis, quia caro. Vitis, quia ex sanguine ipsius redempti sumus. Flos, quia electus. Via, quia per ipsum ad Deum imus. Ostium, quia per ipsum ad Deum ingredimur. Mons, quia fortis. Petra, quia firmitas est credentium. Lapis angularis, quia duos parietes e diverso, id est, de circumcisione et praeputio in unam fabricam Ecclesiae jungit; vel quod pacem angelis et hominibus facit. Lapis offensionis, quod veniens humilis offenderunt in eum increduli, et factus est petra scandali. Fundamentum autem ideo vocatur, quia fides in eo fundata est, vel quia supra eum catholica Ecclesia constructa est. Agnus dicitur, propter innocentiam. Ovis, propter mansuetudinem. 107.0153D| Aries, propter principatum. Haedus, propter similitudinem carnis peccati. Vitulus, pro eo quod 107.0154A| pro nobis est immolatus. Leo, pro regno et fortitudine. Serpens, pro morte et sapientia. Vermis idem, quia resurrexit. Aquila, propter quod post resurrectionem ad astra remeavit. Nec mirum si vilibus significationibus figuretur, qui cum sit Patri coaeternus ante saecula Filius, naturae nostrae vilitatem non spernens, natus est in tempore hominis filius. Verbum enim caro factum est, et habitavit in nobis. Sunt ergo versus quinque, qui in linea humani corporis speciem forinsecus circumdantes conscripti sunt, quorum primus incipit a medio digito dextrae manus, et sic in indicem transit, postea in pollicem se erigens et per brachium dextrum ascendens, in vertice capitis finitur. Qui talis est: Dextra Dei summi cuncta creavit Hiesus. 107.0154B| Secundus a capite descendens similiter in medio digito sinistrae manus finitur iste: Christus laxabit e sanguine debita mundo. Tertius a quarto digito dextrae manus, qui medius vocatur, incipiens, et per auricularem dextrum brachium subtus ducens, in latere dextro usque ad ventrem medium descendens, rursusque a dextro genu in radicem pedis desinit. :Ita: In cruce sic positus desolvens vincla tyranni. Quartus in radice pedis dextri exterius incipiens, inter media crura ascendens ad radicem usque pedis sinistri exterius pervenit. Ita: Aeternus Dominus deduxit ad astra beatos. 107.0154C| Quintus item a radice pedis sinistri exterius usque ad genua ascendens, et a ventre medio per latus et brachium sinistrum usque ad medium digitum pertingit. Ita: Atque salutiferam dederat Deus arce coronam. In veste quidem femora circumdante, sunt versus hi duo elegiaci: Veste quidem parva hic tegitur qui continet astra, Atque solum palmo claudit ubique suo. In caesarie vero capitis ejus scriptum est: Iste est rex justitiae. In vultu quoque et mento, papillis et umbilico continetur istud: Ordo justus Deo. In corona autem caput cingente, istud: Rex regum et Dominus dominorum. In cruce namque quae juxta caput ejus posita est sunt tres litterae, hoc est, A, M, et 107.0154D| Ω, quod significat initium et medium et finem ab ipso omnia comprehendi. FIGURA II. De crucis figura quae intra tetragonum est scripta, et omnia se comprehendere manifestat. 107.0155| 107.0157| 107.0157A| Ast haec figura crucem Christi in quatuor cornibus cuncta complecti praedicat, sive quae in coelis, sive quae in terra, sive quae subtus terram sunt, omnia videlicet visibilia atque invisibilia, viventia et non viventia, quia quatuor crucis cornua sive quatuor loca intimant, in quibus rationales versantur creaturae, id est, coelestium, terrestrium et infernorum et supercoelestium, de quibus et Paulus apostolus loquitur, ut in nomine Jesu omne genu flectatur coelestium, terrestrium et infernorum. De tribus Pauli testimonium est, videamus et quartum: Laudate Dominum, coeli coelorum, et aquae quae super coelos sunt laudent nomen Domini. Rursumque dicuntur coelestia et alia supercoelestia. Sive quatuor species totius creaturae, id est, esse, vivere, sentire, et intelligere, in quibus omnibus creatura subsistit. Nam alia tantum sunt, sed nec vivunt, nec sentiunt, neque discernunt, ut sunt lapides. Alia sunt et vivunt, sed nec sentiunt neque discernunt, ut sunt 107.0157B| arbusta et omnia germina terrae. Alia vero sunt, vivunt et sentiunt, sed non discernunt, ut sunt bruta animalia, quibus vis est sentiendi, sed non subest ratio intelligendi. Alia autem sunt, vivunt, sentiunt et discernunt, ut sunt angeli et homines, qui essentia subsistunt, vita vivunt, sensu sentiunt, intellectu discernunt. Sunt et ipsius animae quatuor affectiones, quibus animantia vel ad bona utuntur vel ad mala. Has et antiqui subtiliter invenerunt, et eorum inventa probantes posteri susceperunt, id est, timere, ac dolere, cupere ac laetari. Haec ergo si sanctae crucis praesidio ordinantur atque muniuntur, in religiosis hominibus salutifera esse probantur, licet eas vitia esse, stultitia quorumdam sapientum hujus mundi existimarit. Quod si ita esset, et eas nisi peccatores omnino non possunt habere aut perditi, recte non affectus aliqui possent dici, sed morbi. Aut cum tales animorum motus inveniantur in sanctis apostolis et prophetis, quis ita desipiat, 107.0157C| ut eos affectus vitia credat? ex quibus Deo placuerunt illi, qui vitiis plus quam caeteri homines restiterunt. Itaque Paulus apostolus de timore sic loquitur. Timeo autem ne sicut serpens seduxit Evam astutia sua, sic et vestri sensus corrumpantur a charitate quae est in Christo. Idem de cupiditate fiducialiter dicit: Cupio dissolvi et esse cum Christo. Sed et de tristitia, quam alii dolorem appellant, idem doctor gentium ait: Quia tristitia est mihi magna et continuus dolor cordi meo, pro fratribus meis qui sunt cognati mei secundum carnem. Nam et ad Romanos scribens ait: Gaudeo in vobis, sed volo vos sapientes esse in bono et simplices in malo. David quoque propheta de timore ita ait: Timor Domini sanctus permanet in saeculum saeculi. Item: Timete, inquit, Dominum, omnes sancti ejus. De tristitia vero ita ait: Contristatus sum in exercitatione mea. Item de concupiscere idem dicit: Concupivit anima mea 107.0157D| desiderare justificationes tuas in omni tempore, et concupivi salutare tuum, Domine. De laetitia quidem idem Psalmista exhortans sanctos Dei dicit: Laetamini in Domino et exsultate, justi; gaudete, justi, in Domino. Hunc ergo timorem vel dolorem, hanc cupiditatem sive hoc gaudium qui 107.0158A| reprehendere voluerit, ipsum reprehendit apostolum et prophetam, qui per tales affectiones non solum Deo placuerit; sed etiam quosdam alios ad idipsum exhortati sunt, et qui extorres horum fuere, inter criminosos quod essent sine affectu culpaverunt. Non ergo has affectiones habendo, sed eis male utendo delinquimus, quia humanorum affectuum proprietas hominis indicat creatorem; qualitas vero bonam et malam significat voluntatem; ac si motus qui in omnibus affectiones sunt, hae eaedem ipsae in bene utentibus virtutes, et in male utentibus passiones sive perturbationes, ac, ut quidam volunt, aegritudines fiunt: illeque eis bene utitur, qui non suam, sed Dei quaerit facere voluntatem, ut jam non sibi vivat, sed ei qui per sanguinis sui effus onem in cruce illum redemit; qui cum Apostolo dicere potest: Ego enim per legem legi mortuus sum, ut Deo vivam: Christo confixus sum cruci. Vivo autem jam non ego, vivit vero in me Christus. Quod autem nunc vivo in 107.0158B| carne, in fide vivo Filii Dei, qui dilexit me et tradidit semetipsum pro me. Omnia ergo haec sanctae cruci conveniunt, quia in ea omnium Creator passus est Christus. Nam passio Christi coelum sustentat, mundum regit, tartarum perfodit. In ea confirmantur angeli, redimuntur populi, conteruntur inimici, stabiliuntur subsistentia, animantur viventia, conservantur sentientia, illustrantur intelligentia. Inde timor ductus a poena, fideles liberat; tristitia salubris, poenitentes a peccatis mundat; concupiscentia boni virtutum fructus germinat; gaudium vitae spe confidentes laetificat. Omnium quippe auctor hanc sanctam sibi praevidebat machinam; hanc construi voluit, ut in ipsa restauraret et coadunaret omnia per Jesum Christum Dominum nostrum. Sunt quoque versus duo in ipsa cruce conscripti, quorum prior est: 107.0158C| O Crux quae summi es noto dedicata trophaeo: a summo in ima descendens. Alter vero: FIGURA III. De novem ordinibus angelorum, et de nominibus eorum in crucis figura dispositis. 107.0159| DECLARATIO FIGURAE. 107.0161| 107.0161A| Merito quippe sanctorum angelorum ordines et coelestis militiae exercitus, nomine et numero sanctae cruci concordant, ut aeterni Regis victoriam collaudent, et magnitudinem laetitiae suae honesto officio praedicent: cum non solum in hora nativitatis Christi laudasse, et post in deserto illi ministrasse sacer Evangelii textus commemoret, verum etiam in tempore passionis et resurrectionis ejus, debito ei officio ipsos affuisse manifeste narret; maximeque illos credi oportet hujus rei esse devotos, quia quanto dignius in ejus militia militant, tanto devotius ejus triumphum laudant. Novem ergo sunt ordines angelorum, ut sancta Scriptura nobis commendat: hoc est, Angeli, Archangeli, Virtutes, Principatus, Potestates, Dominationes, Throni, Cherubim, et Seraphim. 107.0161B| Sed ad haec exponenda beati Gregorii papae verba ponamus: Esse namque angelos et archangelos, pene omnes sacri eloquii paginae testantur. Cherubim quoque et seraphim saepe, ut notum est, libri prophetarum loquuntur. Quatuor quoque ordinum nomina Paulus apostolus ad Ephesios enumerat dicens: Supra omnem Principatum et Potestatem et Virtutem et Dominationem. Qui rursus ad Colossenses scribens ait: Sive Throni, sive Dominationes, sive Principatus, sive Potestates. Dominationes vero, principatus ac potestates jam ad Ephesios loquens descripserat, sed ea quoque Colossensibus dicturus praemisit thronos, de quibus nec dum quidquam Ephesiis fuerat locutus. Dum ergo illis quatuor, quae ad Ephesios dixit, id est, principatibus et 107.0161C| potestatibus, virtutibus atque dominationibus, conjunguntur throni, quinque sunt ordines, qui specialiter exprimuntur; quibus dum angeli et archangeli, cherubim atque seraphim adjuncta sunt, procul dubio novem esse angelorum ordines inveniuntur. Unde et ipsi angelo, qui primus conditus est, per prophetam dicitur: Tu signaculum similitudinis, plenus sapientia et perfectus decore, in deliciis paradisi Dei fuisti. Quo notandum, quod primus angelus non ad similitudinem Dei factus, sed signaculum similitudinis dicitur, ut quo subtilior est natura, eo in illo imago similius insinuetur expressa. Quo in loco mox subditur: Omnis lapis pretiosus operimentum tuum, sardius, topazius, et jaspis, chrysolitus, onix, et berillus, saphirus, 107.0161D| carbunculus, et smaragdus. Ecce novem dixit nomina lapidum, quia profecto novem sunt ordines angelorum. Quibus nimirum ordinibus ille primus angelus, ideo ornatus et coopertus exstitit, quia dum cunctis agminibus angelorum praelatus est, ex eorum comparatione clarior fuit. Sed haec dispositio in cruce novem ordinum angelorum quod nobis sacramenti innuat, prosequamur. Tenet ergo haec species sanctae crucis in inferiori sua parte, duos ordines, id est, angelos 107.0162A| et archangelos; in brachio dextro duos, hoc est, virtutes et potestates; in brachio sinistro item duos, id est, principatus et dominationes; in medio unum, id est, thronos; in superiori parte item duos, hoc est, cherubim et seraphim. Quae etiam nomina ad Domini nostri Jesu Christi gloriam praedicandam satis conveniunt, ejusque magnificentiam et potentiam narrandam decenter competunt. Quem enim angeli et archangeli in infima parte crucis positi denuntiant, nisi eum qui de coelo in terram descendit, magni videlicet consilii angelum, ad annuntiandum mansuetis missum, ut fortior fortem alligaret, ejusque vasa diriperet? Et quem alium virtutes, potestates, principatus et dominationes praedicant in brachiis crucis positi? nisi 107.0162B| eum de quo scriptum est: Dextera Domini fecit virtutem. Et item: Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra. Itemque: Et factus est principatus super humerum ejus, et vocabitur nomen ejus, admirabilis, consiliarius, Deus fortis, pater futuri saeculi, princeps pacis. Et item: Et dominabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos or bis terrae. Throni ergo in medio crucis positi, quem alium in se sedere notant? nisi illum cui dictum est Apostolo teste: Thronus tuus, Deus, in saeculum saeculi, virga recta est virga regni tui. Et Psalmista: Sedes, inquit, super thronos, qui judicas aequitatem. Et quem cherubim seraphimque significant in arce crucis positi? nisi eum de quo dicit Apostolus: In quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae 107.0162C| absconditi. Et item: Deus noster ignis consumens est. Cherubim quippe plenitudo scientiae, et seraphim ardentes vel incendentes interpretantur. Sed haec non ita praedicamus de ordinibus angelorum, quasi unigenito illos coaequemus; sed per subjectae creaturae officia et nomina dispensationis, illius sacramenta veneramur. Est enim ipse Deus et Dominus angelorum, ante omnia videlicet saecula ex Deo Patre genitus, hoc est, de substantia Patris, qui in novissima aetatum saeculi ex virgine matre natus, naturam in se suscepit humanam, ad debellandum scilicet mundi principem missus, ut exspoliaret principatus et potestates, palam triumphans eos in semetipso; quem Pater suscitavit a mortuis, et constituens ad dexteram suam in coelestibus, supra omnem 107.0162D| principatum et potestatem et virtutem et dominationem, et omne nomen quod nominatur non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro. Omnia subjecit sub pedibus ejus, et ipsum dedit caput supra omnia Ecclesiae, quae est corpus ipsius. Novem ergo litterae majores, quae in hac pagina speciem crucis faciunt, hoc sonant, CRVX SALVS; habentque singulae singulos ordines angelorum: quod facile cuilibet patebit qui litteras novit, et nomina novem ordinum non ignerat. FIGURA IV. De Cherubin et Seraphin in crucem scriptis et significatione eorum. 107.0163| DECLARATIO FIGURAE. 107.0165| 107.0165A| In hac itaque pagina crux Domini, simul cum figuris seraphim et cherubim circa se positis, depicta conscriptaque cernitur. Quae ideo in hoc opus hic introducuntur, ut ostendatur, quanta provisione ac dispensatione, divina clementia humano generi semper salutem suam procuraverit, cum et in ipsis spiritibus Angelicis per propheticam revelationem, speciem redemptionis nostrae ante videri voluit, et per opera prophetica in tabernaculi templique aditis constructa, id est, in ipsis cherubim juxta arcam ultra velum positis, aeternam propitiationem mundo intimare decrevit. Proinde, licet multa multi de habitu et situ horum animalium interpretati sint, et alia atque alia diverso stylo non diversa fide scriptitarint; mihi tamen non incongrue videtur (salva majorum 107.0165B| traditione) ipsa animalia habitu suo, sanctae crucis exemplari figuram, cum et intervalla ipsius localiter servent, et sursum atque deorsum, in dexteram atque sinistram situ suo similiter protendant. Denique seraphim propheta Isaias inter alia ita narrat dicens: Vidi Dominum sedentem super solium excelsum et elevatum, et ea quae sub eo erant replebant templum. Seraphim stabant super illud, sex alae uni et sex alae alteri, duabus velabant faciem, et duabus velabant pedes, et duabus volabant, et clamabat alter ad alterum, et dicebat: Sanctus, sanctus, sanctus Dominus Deus exercituum, plena est omnis terra gloria ejus. Quid ergo situs iste senarum alarum seraphim praefigurat, nisi crucis Christi imaginem? Illae quippe alae quae superiorem partem corporis sui, id est, faciem 107.0165C| velabant, quod sursum ad caput erectae sint, necesse est et ob hoc superiorem partem crucis demonstrent manifestum est. Illae autem quae infimam partem, id est, pedes velabant, quomodo nisi deorsum dimissas esse credendum est, et ob hoc inferiorem partem crucis significare. Illae autem duae quae ad volandum extensae sunt, quid aliud quam transversum crucis lignum, in quo brachia et manus extensae sunt, Domini significant? Et proinde in positione sex alarum seraphim, manifeste totius crucis Christi signaculum expressum esse nemo sapiens dubitat. Bene quoque ipsa incedentes vel ardentes interpretantur, quia illam formam demonstrant, in qua superatae sunt omnes adversariae potestates, et totius mundi peccata consumpta atque 107.0165D| deleta sunt, imo ignem illum electis Dei commendant, 107.0166A| quem se Dominus in terram mittere et ut arderet se velle testatus est. Et merito trina voce ad laudem sanctae Trinitatis omnes electos cohortabantur, hoc est, eos qui ante adventum Salvatoris fuerunt, et qui in praesentia incarnationis ejus vixerunt, quique adhuc usque in finem mundi post ascensionem ejus in coelos ad fidem convertendi sunt; quia omnes una passio Christi simul redemit, de Judaeis videlicet atque gentibus. De caetero cherubim illa quae in tabernaculo sive templo fabricata erant, quid aliud extensione alarum suarum quam crucis Christi imaginem praeferebant? De quibus bene in libro Regum narrat, quod facta essent decem cubitorum altitunis, et decem cubitos haberent a summitate alae usque ad alae alterius summitatem. Ad cujus etiam 107.0166B| instar humani corporis forma comparari potest, cujus pene tanta latitudo est in extensione brachiorum a summitate digitorum unius manus usque ad summitatem digitorum alterius manus, quanta est altitudo sive longitudo a planta pedis usque ad verticem capitis. Haec ergo juxta arcam et propitiatorium stabant, quia veram propitiationem in incarnatione Salvatoris humano generi demonstrabant. Haec et in modum crucis alas extensas semper habebant, quia perpetuam nostram redemptionem in passione Christi salvandorum rite intimabant. In cruce quoque hic versus est in longitudine a summo deorsum vadens: En arx alma Crucis: en fabrica sancta salutis. Iste quidem in latitudine: 107.0166C| En thronus hic regis, haec conciliatio mundi. In seraphim quoque et cherubim versus elegiaci conscripti sunt. Nam in seraphim illo quod supra dextrum cornu crucis stat, hi sunt versus: Signa crucis Christi ast seraphin coelestia monstrant Pennarum atque situ hac cuncta sacrata probant. In eo vero quod supra cornu sinistrum, hi: Nam haec socia exultant celebrando hac laude supernum Conclamantque tribus sceptra Sabaoth vicibus. In cherubim namque dexteriore versus isti sunt: Hinc signant Cherubin haec labbara sancta triumphum. Distensisque alis brachia tensa notant. In sinisteriore quippe isti: Quae latere assistunt arcae et sacra opercula condunt 107.0166D| Factaque propitia officio ipsa probant. FIGURA V. De quatuor figuris tetragonicis circa crucem positis, et spirituali aedificio domus Dei. 107.0167| DECLARATIO FIGURAE. 107.0169| 107.0169A| In hac igitur pagina crux sancta per medium tendit, quatuor quadrangulas formas circa latera ejus positas habens: ad ostendendum utique coelestis aedificii structuram, Ecclesiae videlicet Dei vivi, quae et domus ejus est, columna et firmamentum veritatis. Ad hanc ergo domum pertinent electi angeli, quorum nobis similitudo in futura vita praemittitur, dicente Domino: Illi autem qui digni habentur saeculo illo et resurrectione ex mortuis, neque nubunt, neque ducunt uxores, neque enim ultra mori poterunt: aequales enim angelis sunt, et filii sunt Dei, cum sint filii resurrectionis. Ad hanc pertinet ipse mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus, ipso attestante, cum ait: Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. Quod exponens 107.0169B| evangelista subjunxit: Hoc autem dicebat de templo corporis sui. Dicit autem Apostolus de nobis: Nescitis quia templum Dei estis, et spiritus Dei habitat in vobis. Si ergo ille templum Dei per assumptam humanitatem factus est, et nos templum Dei per inhabitantem spiritum ejus efficimur, constat utique quia figuram omnium nostrum et ipsius videlicet Domini, et membrorum ejus quae nos sumus, templum illud materiale tenuit, quod Salomon rex aedificavit in Hierusalem; sed ipsius tanquam lapidis angularis singulariter electi et pretiosi in fundamento fundati; nostri autem tanquam lapidum vivorum superaedificatorum super fundamentum apostolorum et prophetarum, hoc est, super ipsum Dominum. Quod ostendit Apostolus dicens: Fundamentum enim aliud 107.0169C| nemo potest ponere praeter id quod positum est, qui est Christus Jesus. Qui propterea recte fundamentum domus Domini potest vocari: quia, sicut ait Petrus, Non est aliud sub coelo nomen datum hominibus in quo oporteat nos salvos fieri. Et item: Ad quem, inquit, accedentes lapidem vivum, ab hominibus quidem reprobatum, a Deo autem electum et honorificatum, et ipsi tanquam lapides vivi superaedificamini domus spiritualis in sacerdotium sanctum, offerentes spirituales hostias acceptabiles Deo per Jesum Christum. Possunt ergo hujus fundamenti primi lapides ac fundationi habiles, patriarchae et prophetae, apostoli et martyres non incongrue accipi, qui sive praedicando, sive operando, sive patiendo, fidei fundamenta nobis jecerunt, et quorum auctoritatem in 107.0169D| doctrina, exempla in actibus, imitationem in tolerantia caetera turba fidelium sequitur. Nam sicut apostoli et martyres post Salvatoris incarnationem, passionem et resurrectionem atque ascensionem in coelos per totum orbem spirituale aedificium domus Dei Christum praedicando, sive etiam pro Christo moriendo fabricati sunt, ita ante adventum ejus in carne patriarchae atque prophetae in priore populo, et in his regionibus in quibus degebant, semper 107.0170A| aliorum vitam verbis atque exemplis in melius convertere satagebant, quatenus digna conversatione Deum habere mererentur habitatorem, ipsumque sibi esse sentirent Deum propitium, sub cujus dominatione positi cognoverunt omnipotentem. Bene ergo in libro Regum scriptum est de illa typici templi aedificatione, quod praeceperit rex ut tollerent lapides grandes, lapides pretiosos in fundamentum templi, et quadrarent eos. Lapides ergo pretiosi sunt sancti viri, qui meritis sunt praeclari, qui bene quadrari jubentur, ac sic in fundamento poni. Quadratum namque omne quocunque vertitur fixum stare consuevit. Cui nimirum figurae assimilantur corda electorum, quae ita in fidei firmitate consistere didicerunt, ut nulla occurrentium adversitate, nec ipsa 107.0170B| etiam morte a sui rectitudine status possint inclinari: quales videlicet doctores Ecclesia non solum de Judaea, verum etiam de gentibus perplures suscepit. Recte quidem in sancta cruce haec aedificatio demonstratur, quia in ipsa, id est, in passione Christi tota Ecclesia catholica fundata, fabricata perfecte, atque dedicata est, nec hoc aedificium unquam veniret ad effectum, nisi per Crucem liberaretur genus humanum, nec ipsius sacerdotis digne compleretur officium, nisi ipse sacerdos in cruce fieret sacrificium. In ipsa autem cruce continetur hic versus scriptus: Inclyta crux Domini Christi fundamen et aulae In tetragonis vero circa crucem positis versus 107.0170C| conscripti, non per circuitum penitus gyrant, hoc est, ut finalibus litteris ad inceptivas per anfractum redeant, sed omnes in dextro angulo suo superius incipientes, per sinistrum supra ad sinistrum infra in decem et novem litteris descendunt, postea iterum in dextro angulo superius a vicesima littera incipientes, et descendendo per dextrum inferius vadentes ad sinistrum usque infra decem et septem litteris pertingunt: et sic unusquisque versus quatuor tetragonorum triginta sex litteras continet, qui utique numerus est tetragoni plani et senarii in semetipso multiplicatione confecti, sicut in sequentibus demonstrabimus. Est autem versus hic tetragoni subtus dextrum cornu positi: 107.0170D| Te patriarcharum laudabilis actio signat. FIGURA VI. De quatuor virtutibus principalibus quomodo ad crucem pertineant, et quod omnium virtutum fructus per ipsam nobis collati sunt. DECLARATIO FIGURAE. 107.0173| 107.0173A| Quantos ergo et quales fructus lignum sanctae crucis germine suo proferat, dignum est etiam in hoc sacro carmine modo commemorare, cujus fructus aeternus est et radix perpetua; cujus odor mundum replet, et sapor fideles saginat; cujus splendor solem superat, et candor nivem obfuscat; cujus cacumen polum excedit, et cujus infimum inferna penetrat; cujus firmitas humiliat, jucunditas exaltat, et cujus potentia exaltata humiliat. Omnium enim virtutum series per ipsum et in ipso collata est mundo, quia in ipso rerum perfectio completa est. In ipso celsitudinem suam prudentia demonstrat, in ipso soliditatem suam justitia revelat, in ipso potentiam suam fortitudo consignat, in ipso moderamina sua temperantia collaudat. Hic etiam prudentia acquisitionem 107.0173B| sapientiae et comprehensionem veritatis devotius concedit, atque hic providentiae, intelligentiae et memoriae dona, omnis fidelis percipit. Hic justitia fidei fundamentum posuit, atque hinc pietatis et religionis, gratiae quoque et vindicationis aequitatem unicuique distribuit. Hic fortitudo blanda et adversa magnificentissime contemnit, atque hinc fidentiae, patientiae et perseverantiae exempla proponit. Hic emperantia in libidinis ac pertinaciae insolentes impetus frena disciplinae injicit, atque hinc pudicitiae et continentiae, clementiae quoque et sobrietatis multiplicia dona desiderantibus impendit. Hoc videlicet lignum ab ipso plantatum est, de quo dicit Propheta, ligni comparationem faciens: Et erit tanquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum, quod 107.0173C| fructum suum dabit in tempore suo, et folium ejus non decidet, et omnia quaecunque fecerit prosperabuntur. Decursus ego aquarum sunt quotidiani transitus deficientium populorum. Et de semetipso Veritas dicit: Si in viridi ligno haec faciunt, in arido quid fiet? Lignum ergo secus decursus aquarum est cum foliis et fructu, quia protectionis suae nobis umbraculum proferens apparuit Creator in carne, et humanum genus per resurrectionem ad vitam erexit, quod per defectum quotidie ibat ad mortem. Vere enim istud lignum dedit fructum in tempore suo, quando Salvator noster passione et resurrectione sua completa, Ecclesiam per totam mundi latitudinem in se vitem veram coadunatam cunctis virtutibus fecit abundare, ipso hoc testante: Ego sum, 107.0173D| inquit, vitis, et vos palmites. Qui manet in me, et ego in eo, hic fert fructum multum, quia sine me nihil 107.0174A| potestis facere. Spirituales enim hic gignuntur fructus, quos enumerat Apostolus dicens: Fructus autem Spiritus est charitas, gaudium, pax, patientia, longanimitas bonitas, benignitas, fides, modestia, continentia, castitas. Bene ergo in sancta cruce spiritualis adhibetur fructus, quia omnium bonorum in ea crucifixus est auctor. Nam ex parte carnis, dum in ea mori voluit Christus, salutem integram humanum percepit genus. Granum frumenti in terram cecidit, et gloriosam martyrum segetem protulit. Unus stips portavit hominem suspensum, et totus mundus ad coeleste dedicatus est regnum. Judaea gens insolens non timuit perimere regem, et totius orbis gentes ipsum susceperunt Redemptorem, quia in semine Abrahae benedicentur omnes familiae terrae. 107.0174B| Quatuor ergo hae figurae in unam crucis formam dispositae, quatuor principalium virtutum continent nomina: prudentiae quoque, justitiae, fortitudinis et temperantiae, ex quibus omnis virtutum series procedit, et in quibus ratio bonae vitae consistit. Sunt ergo memoratae figurae secundum trigoni speciem conjunctae, sed variis gradibus distinctae. Facti sunt enim in duobus lateribus uniuscujusque constare, et nullum nisi per sancti Spiritus gratiam eas posse impetrare. Tenet quoque haec positio sanctae crucis, in trigonis suis quatuor versus triginta sex litterarum, id est, in singulis singulos: quorum primus qui in supremo positus est trigonus, tenet hunc versum, incipientem a dextro angulo superius, et circumeuntem per caeteros angulos, usque ad illum unde incipiebat, 107.0174C| ita: Arce crucis Domini summa prudentia sistit. In infimo autem trigono incipit versus hic, a dextro angulo desubtus, et vadit per caeteros circum, usque ad ipsum a quo initium capiebat, ita: Justitia et prona mandat se parte tenendam. Dexterae autem partis trigonus continet hunc versum, ab infimo angulo primum sursum ascendendo, sic circumeundo caeteros usque ad initium suum, ita: Forti sed in dextro cornu fert stipulatu do. Sinistri vero trianguli versus, a medio angulo initium sumit, gradiens primum ascendendo usque ad alterum angulum, indeque per circuitum ad caput suum revertitur, ita: Cum in levo moderans disponit 107.0174D| jura modesta. Modestia igitur per syncopam scripta, pro temperantia ponitur, species pro genere. FIGURA VII. De quatuor elementis, de quatuor vicissitudinibus temporum, de quatuor plagis mundi, et de quatuor quadrantibus naturalis diei, quomodo omnia in cruce ordinentur, et in ipsa sanctificentur. 107.0175| DECLARATIO FIGURAE. 107.0177| Recte igitur quaternarium numerum perfectione sacratum pene nullus ignorat, et ideo bene illum in forma crucis Christi transfiguratum totus orbis veneratur. Siquidem mundum quatuor elementis constare manifestum est, id est, igne, aere, aqua et terra. Et totum orbem quatuor terminari partibus sive angulis notum est, oriente scilicet et occidente, aquilone et meridie. Quatuor quoque sunt vicissitudines temporum, id est, ver, aestas, autumnus, hiems; et quatuor quadrantes naturalis diei, id est, quater senae horae, quae tamen his initiis dignoscuntur, mane videlicet et meridie, vespere et intempesto. Sed quomodo cruci convenienter possit haec dispositio coaptari, intimandum est. Si ergo erectam crucem voluerimus aspicere, ignem, quod supremum est elementorum, 107.0177B| in arce illius collocemus; aerem quoque et aquam, quae media sunt in elementis, in transverso crucis ligno, quod per medium stipitis erecti ducitur, consignemus; terram vero, quae gravissima est et imum in creaturis tenet locum, inferiori parti crucis deputemus. Haec quippe omnia elementa sicut quadam naturae propinquitate sibimet commiscentur, ut mundi integritatem perficiant: ita etiam quatuor partibus crucis sibimet sociantur, ut perfectam speciem ejus demonstrent. Si autem quatuor plagis orbis eam velimus assignare, jacentem metiamur necesse est ita: ut primam partem ejus orienti, extremam occidenti, dextram aquiloni, sinistram austro deputemus. Similiter quoque quatuor vicissitudines temporum naturalis diei, eadem dispositione 107.0177C| in cruce possunt adunari, ut una species anni sive diei congrue in his queat ostendi. Ver enim atque aurora ortum lucis et coalescentia in terra germina ordine suo proferunt, et ob hoc bene orienti deputantur. Aestas autem atque meridies propter fervorem austro coaptantur, quia dum in eisdem coeli partibus sol erigitur, flagrantiore mundum torret calore. Autumnus namque et vespera jure occidenti mancipantur, eo quod tunc omnium fructuum terrae messis finitur, et tota diei spatia terminantur. Hiems ergo et intempestum septentrioni assimilantur, eo quod tunc terra frigore torpeat, et magis quieti quam alicui operi tempus opportunum sit. Igitur dum omnia per crucem constat esse recuperata, et per Christi passionem renata ac meliorata, rite ad ejus laudem cuncta conveniunt, quia ipse est 107.0178A| cum Patre et Spiritu sancto unus Deus, cui soli benedictiones illae competunt, quas tres pueri in camino ignis ardentis, omnes creaturas ad laudem Creatoris exhortando, concinnebant atque dicebant: Benedicite, omnia opera Domini, Dominum, et caetera. De quo et Psalmista dicit: Laudent eum coeli et terra, mare et omnia quae in eis sunt: quia, secundum Apostolum, ex ipso et per ipsum et in ipso sunt omnia, ipsi honor et gloria in saecula saeculorum. Cur vero in rotis quatuor elementa sive quatuor tempora seu quatuor plagas mundi depinxerim, haec ratio est, quia omnis mundi machina temporalis est, et quadam permistione elementorum atque successu temporum variabilis sive mutabilis, Salomone attestante, qui ait: Omnia tempus habent, 107.0178B| et suis spatiis transeunt universa sub coelo. Nunc ignis aerem siccat, aqua humidiorem facit, nunc terra aquarum alluvionibus afficitur, nunc solis ardore siccatur. Aqua quippe natura mobilis est, et quemdam circulum cursu conficit. Omnia flumina, inquit Ecclesiasticus, intrant in mare, et mare non redundat, ad locum unde exeunt flumina revertuntur, ut iterum fluant. Ignis quoque similiter naturalem motum habet unde ad altiora se semper erigit accensus, et locum sibi super aera quaerit. Discurrunt fulgura, et crebris micat ignibus aether. Tempora namque circulis transeunt, et vicissitudines quatuor ternorum mensium orbibus eunt. Annus quoque ab eo quod semper vertatur, et in se redeat nomen accepit. Dicitur et orbis terrae et vertigo poli terras atque aequora 107.0178C| circumvolvere. Gyrans gyrando vadit spiritus, et in circulos suos revertitur. Quinque tenent zonae coelum, obliquus qua se signorum verterit ordo. Sunt quoque et ipsi versus in totis conscripti sphaerici sive circularis numeri: id est, triginta sex qui per senarium senario multiplicato in senarium terminat, quorum primus in supremo circulo hic est versus: Ver oriens ignis aurora hac parte relucent. In infimo vero hic: Autumnus, zephyrus, tellus et vespera hic fit. Dextro namque hic: Arcton hiems lympha media nox ecce locatae. Et in sinistro hic versus: Aer, aestas, auster arci hic sit meridiesque. FIGURA VIII. De mensibus duodecim, de auodecim signis, atque duodecim ventis, et de apostolorum praedicatione, deque caeteris mysteriis duodenarii numeri, quae in cruce ostenduntur. 107.0179| 107.0179A| Christus Salvator, Christus rex arce serenus, Consilium, virtus magna et benedictio, lumen, Patris divina proles: certe trahit omne hinc Jus ortum, factura fabrum mos castus honorem. Hincque bonum quicquid verum mirumque videtur Justitiae quicquid arce, quicquid manet orbe. Quicquid rite probat et profert ordine mundus, Angelus atque bonus, quae nam suffert et iniquus Sunt hinc, quodque Deus vanum dejecerat ex hoc Saeclo jus revocans: en omnia Christus honore Complectit dominans, consignat munera nutu. Hinc decet ut genus humanum et luminis exul Noret hos radios: quos erigit haec benedicta Crux salvans, et reddens quem jam primus habebat Exortum lucis, nocuus quo abscesserat Adam. Quotquot jam radios vere en istos celebrant Perpetua lucis fulgescunt sorte crebro quae. Hoc candore satis micuerunt arma prophetae, 107.0179B| Grex et apostolicus decoratur luce corusca. 107.0180A| Hocque fides Christi candet, hoc sole relucent Corda bene hominum, vota quo lumine gliscunt Justi pollentes per mystica signa bonumque Conicient radium mandatis credere ob ipsum, Et tribuunt populis cum jura superna notare Ascribunt Christus consortia ducere vitae: Christus rex dominus divinus munere summus Scandens alta crucis en robora, funditus in hoc Istam tunc speciem plantando pandere caelos Tradidit, et voluit gratos conquirier illic: Ergo quater ternos ab aquarum et limite mundi Hoc ventos in calle crucis benedixerat, ipse Signaque bissena princeps stipando gubernat, Ac duodena suis oriens plaga suscipit oris Tracta Dei spatia, en his sectio tota laborat, Omnia nam Christi crux gloria septa resolvit, Ipsaque sancta poli stans gaudia juraque terrae 107.0180B| Proponit, signat, laudat, probat, ipsaque donat. DECLARATIO FIGURAE. 107.0181| 107.0181A| Duodenarius ergo numerus quam bene et apte sanctae cruci conveniat, non parvae rationis est intelligere: quippe cum duodecim venti sint, qui mundum perflant, et duodecim signa zodiaci, quibus septem planetae circulos suos ordinate et disposite pergunt, et duodecim menses, quibus annuus cursus peragitur; artificialisque diei horae duodecim, quibus sol totam superficiem terrae illustrat; duodecim quoque patriarchae, ex quibus omnis multitudo filiorum Israel propagata est, quae terram repromissionis secundum sortes duodecim tribuum possedit, a quibus exorti sunt prophetae, divini partus praecones. Unde et ipse Salvator carnem suscipere, et inter homines nasci dignatus est: qui lux in hunc mundum veniens, duodecim apostolos, quos ex ipsa gente elegit 107.0181B| sol justitiae, in horarum similitudine illustrans, per cunctas plagas orbis, ad sanctae Trinitatis fidem praedicandam direxit. Et in aedificio coelestis Hierusalem ejusdem numeri sacramentum multipliciter insinuatur, quod Apocalypsis quidem ostendit, ubi ita scriptum est: Et ostendit mihi civitatem sanctam Hierusalem, descendentem de coelo, a Deo habentem claritatem Dei: lumen ejus simile lapidi pretioso, tanquam lapidis jaspidis, sicut cristallum; et habebat murum magnum et altum, habens portas duodecim, et in portis angelos duodecim, et nomina scripta, quae sunt nomina duodecim tribuum filiorum Israel. Ab oriente portae tres, ab aquilone portae tres, ab austro portae tres, et ab occasu portae tres; et murus civitatis habens fundamenta duodecim, et in ipsis duodecim 107.0181C| nomina duodecim Apostolorum et agni, et reliqua. Sancta enim Ecclesia in hoc aedificio spirituali significatur, quae est coelestis videlicet Hierusalem, et urbs regis magni, cujus artifex et conditor est Deus, qui fundamentum ejus simul et consummatio est, qui pro nobis etiam pontifex fieri dignatus est, ut proprii sanguinis hostia ejusdem moenia civitatis ablueret pariter atque dedicaret. Omnia quaecunque habet propria pace ipse possidet, unde et in pectore 107.0182A| summi pontificis duodecim lapides pretiosi, quaterno versu dispositi, et duodecim patriarcharum nominis inscripti videbantur imponi, ut pulcherrimo panderetur, omnia spiritualia charismata, quae singuli quique sanctorum viritim ex parte perficiebant, in mediatore Dei et hominum homine Christo Jesu, pariter et perfecte fuisse completa. Quod in Evangelio quoque Joannes testatur: Et verbum, inquit, caro factum est, et habitavit in nobis, et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigeniti a Patre, plenum gratia et veritate. Et paulo post: Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia, quia lex per Moysen data est, gratia et veritas per Jesum Christum facta est. Habet ergo haec species sanctae crucis in cornibus 107.0182B| suis ternas lineas, ut demonstret, quod sicut ipsa dextra laevaque, in directo tramite suo vicinas et coadhaerentes lineas habet, ita ventorum quatuor cardinalium principalitas, in dextra et in sinistra ventos alios positione sua consociat, sic et quatuor tempora, ternos menses singula habentia, sive aequinoctiis sive solstitiis media, juxta quosdam dirimuntur: quod illi planum erit, qui Graecorum seu Aegyptiorum de temporibus rationes sedulus discere curat. Sunt autem in ipsa cruce duo versus hexametri, quorum prior in longitudine a summo deorsum vadens, hic est: In cruce nunc menses, venti, duodenaque signa. Qui autem in latitudine transit, iste est; 107.0182C| Grex et apostolicus decoratur luce corusca. Sunt quidem et alii duo versus pentametri in lineis adjacentibus cornibus crucis, quorum unus per anfractum longitudini crucis supra infraque copulatur ita: Sunt quoque consocia hic stips, plaga, et orbis opus. Alter vero dexterae ac levae parti in latitudine sociabitur, ita: Sancta valet celebri ast crux dare calle bonum hoc. FIGURA IX. De diebus anni in quatuor hexagonis et monade comprehensis, et de bisextilli incremento, quomodo in specie sanctae crucis adornentur et consecrentur. 107.0183| 107.0183A| Sol et luna, Deum hic Christum en benedicite Hiesum: Crux quae est vester honor, stabilis lux, pacifer ordo, Laus, probitas, series, per cuncta et saecula lumen: Vosque diem hac noctemque simul perpenditis hora, Stringitis atque hujus centena ad vincula gressum, Stirpsque habet haec senos decies et quinquies unum, Atque thoro in proprio decies quoque rite tricenos: Namque his sol rota quae se noscitur indere, luna et Temporaque his tota et semel omnis circuit annus, Binosque et decies quinos habet his globus orbes: Septimanae atque habet unius quoque limitis oram 107.0184A| Annus ad hancque diem versum tenet omnis, et ordo hic: Nam hora it ad hanc, tempus, annalis cursus et astra. Jam hucque quadrans alis crux tota quem notat arte It quater et saenis arce circumvolat umbris, quae Accrescunt numero, invitus quem ostenderit et sol Calle supervacuum hoc ecce aequinoctia signant. Tu sacra stirps quae clara die ornas cuncta tenebris, Crux, quoque sancta micas, hinc en et Christus ubique Ora crucis complet, celsi ibas baratrum orbem ara Arto ordine sceptrum hac atque aethera celsa, nam 107.0185A| Haecque decus mundi est. Sem regit astra poli hinc Donat magna salus hoc sede hac, clautrasque coeli Laus hominum haec odis planat cuncta Dei hausta. Lux abiit cum summa jugis primum astra adit en sol, Atque sacram effigiem hostis in ardua sistit Hiesum. Nam Judaea fremens satis extulit arbore pomum, et Quo hoc possent tetragoni quaerere partibus orbis Gentes et populi ex quattuor maris undique summis. Haecque dapes vitae monstrantur de cruce cunctis. Quod satientur ibi, et decies decuplata resumant. Dona patris summi, atque novenos tum aethere cernant. 107.0186A| Angelicos populos, o singuli et undique fulgeant. Hinc moneo ut cantus totos pia scriptaque agamus. Quatenus exitium spe cum mors aspera in orbem huc Jam fremit: hac pelli una et de exilio hinc valeat jam: Post quoque regna Dei et supera jam luce nitentes Prendamus, laeti hinc rerum et resonemus ovantes Auctorem Christum Dominum omnipotentis, et almi Nempe Patris natum, verum, almum atque arce supernum. Sit quoque haec nostra ratio, laus semper, et ardor. DECLARATIO FIGURAE. 107.0185| 107.0185A| Ergo haec figura sanctae crucis per quatuor hexagonos et per monadem inter medios positam, omnes 107.0185B| dies anni complectitur. Siquidem annus solaris habet dies CCCLXV et quadrantem. Divide ergo hos per IV: quater XCI, CCCLXIV fiunt, et remanet unus dies et quadrans. Divide illum unum diem per IV: quater sex horae XXIV fiunt, quod est integra dies a solis ortu usque ad alterum solis ortum. Divide ipsum quadrantem, quater enim hora et semis sex horas complent, quod est bissexti per singulos annos incrementum, ac inde fit si totum annum in quatuor partiaris, quod unaquaeque pars dies XCI et horas septem ac semissem contineat, atque haec fiat vera partitio quatuor vicissitudinum, id est, veris, aestatis, autumni et hiemis, ut singulae dies XCI et septem horas ac semissem habeant. Notandum tamen quod in hac figura quadrantis demonstratio aliter non fit, 107.0185C| nisi sub intellectu et examinatione sex angulorum, ut horae singulae singulis deputentur angulis. Si enim quatuor hexagonos in angulis suis perspexeris, XXIV horas in his notabis: qua scilicet plenitudine horarum dies bissextilis conficitur, et non absurde haec ratio huic rei discreta est. Si enim in quatuor annis quadrantilis portio ad unius diei pervenerit summam, rite in quatuor hexagonis quater sex horarum crux ostendit et normam. Recte ergo hexagonus divinitus huic dispositioni ordinatus est: quia senarius numerus in tota anni serie plurimum valet. Ad hoc quoque demonstrandum ponamus partem unius capituli de libro sancti Augustini quarto de sancta Trinitate. Annus etiam unus, si XII menses integri considerentur, quos triceni dies complent (talem 107.0185D| quippe mensem veteres observaverunt, quem circuitus lunaris ostendit) senario numero pollet. Quot enim valent sex in primo ordine numerorum, qui constat ex unis, ut perveniatur ad X, hoc valent LX in secundo ordine, qui constat ex denis, ut perveniatur ad C. Sexagenarius ergo numerus dierum, sexta pars anni est. Proinde per senarium primi versus multiplicantur, tanquam senarius secundi versus, et fiunt sexies sexaginta, trecenteni et sexaginta dies, qui sunt integri XII menses. Sed quoniam sicut mensem circuitus lunae ostendit hominibus, sic annus circuitu solis animadversus est. Restant autem quinque dies et quadrans diei, ut sol impleat cursum suum, annumque concludat. Quatuor enim quadrantes faciunt unum diem, quem necesse est 107.0186A| intercalari excurso quadriennio (quod bissextum vocant) ne temporum ordo turbetur. Etiam ipsos quinque 107.0186B| dies et quadrantem si consideremus, senarius numerus in eis plurimum valet. Et primo sicut fieri solet ut a parte totum computetur, non sunt jam dies quinque sed potius sex, ut quadrans ille accipiatur pro uno die. Deinde quia in ipsis quinque diebus sexta pars mensis est, ipse autem quadrans sex horas habet. Totus enim dies, id est, cum sua nocte, viginti quatuor horae sunt: quarum pars quarta, quae est quadrans diei, sex horae inveniuntur. Ita ergo in anni cursu senarius numerus plurimum valet. Merito itaque sanctae cruci aptata est series dierum, quia per ipsam illuminata sunt corda hominum. Ipsi competit copulatio hexagonorum, quia in ipsa constat perfectio rerum. Ad ipsam ordo temporalis lucis convenit, quia per ipsam lucem 107.0186C| aeternam homo invenit. Ad illam nonagenarius numerus cum monade concurrit, quia per illam angelicus ordo ad sui numeri plenitudinem pervenit. Ad ipsius quoque medietatem ex quatuor partibus hexagoni directi unitate copulantur, quia per ipsius majestatem omnes gentes ex quatuor plagis mundi in unitate fidei sociantur, ipsiusque completo opere coelestis atque terrestris creatura una charitate conjunguntur. Ipsi honor et majestas, per cujus clementiam haec cuncta perpetrata sunt, laus et gloria in saecula saeculorum. Habet quippe haec species sanctae crucis in longitudine per duos hexagonos metrum sapphicum, quod est pentametrum, endecasyllabum, et sunt ejus tres versus pares. Recipiunt autem singuli hos quatuor pedes binarum syllabarum, 107.0186D| trocheum, spondeum, trocheum, iambum et ultimum trissyllabum bachium. Post tres autem versus additur dicolos dactylicus, hoc est, dactylus et spondeus. Suntque in supremo hexagono hi versus: Terque centenos deciesque senos, Et semel quinos habet universum Tempus, annalis cruce circuitus Ecce dies hic. In secundo quoque hi: Sed plagis posti satis exagoni Quatuor monstrant decies novenos, Singuli totos pie cum monade, Et super unum. Notandum autem quod superiores versus, quia C litteram, quae in medio hexagonorum est, sibi attrahunt, 107.0187A| XCII litteras habent, sequentes vero XCI. Illi autem duo hexagoni, qui transversam partem crucis faciunt, metro elegiaco compositi sunt, quorum prior hos versus habet: 107.0188A| Stirps quoque sancta crucis complet certo ordine sceptrum Haecque decus mundi et magna salus hominum haec. Posterior vero istos: Cuncta tenet Christus barathrum, orbem atque aethera celsa. Nam regit astra poli hic claustraque cuncta diei. FIGURA X. De numero Septuagenario et sacramentis ejus: quomodo cruci conveniant. 107.0187| 107.0187B| Quid ferat en vitam, corruptio quid vereatur, Debita quid laxet, quid vincla tenacia cedat, Nunc decet ut verax spe hilaris hoc musa beato Carmine depromat, crucis ardua dicat et acta. Hoc merito vox fauce omnis hoc personet arte, Os, digiti, plectrum, vota, cor, lingua, loquela: Quod cecidit bello torvus draco, noxius ille Arte venenata hominem trux qui expulit Eden: Traxerat atque cadens de coeli lucifer arce Tertiam ad inferni fumantia sulfure stagna Astrorum partem secum: quia fraude superbus Temptavit supero sons se similare supernum Ingelida statuens aquilonis sede tribunal: Agnus huncque lupum superavit, jure potenti 107.0188B| Eripuit praedam studiaque ferocia pressit: Imo at gentes ex placito ad sacra nuntia cura Convertit, meliora notans, caelestia donans: Ne albo ortu laedat huic casto fabula jam si in Robore consurgit, qui dogmata sensit aperta Ne areat os cantu, supplet rex arida haustaque Inque sacra laude fecundat germinis auctor. Ista en perfidiam causat prae munere cellit Virtus larga crucis, dimittens debita mundo. Denique hoc numero manifesta redemptio toto Quod fuerit mundo, Danielis septuaginta hoc Ebdomadae signant: ut praevaricatio certum Acciperet finem, peccatum, et noxa, et iniquum: Justitiamque aeternam adduceret ipse creator. 107.0189A| Jeremias decies septenos scripsit et annos, Post quos ipse suos a vinclis solveret auctor: At Moyses sanos monitu discreverat ipse his Quos docuit tolerans seniores septuaginta: Saecula pacificans, crux lustras tota beato 107.0190A| Famine Evangelii, decalogi, et foedere claro. Nec eris inscripta impos reor ipsa figura, en In quinis sensus summis des, quod pie cunctos Magnifice et placite justo tibi jure favere. DECLARATIO FIGURAE. 107.0189| 107.0189A| Septuagenarium quippe numerum praesens forma sanctae crucis sparsis litteris conscripta demonstrat, quo nobis intimatur, omnia mysteria, quae idem numerus continet, honori sanctae crucis decentissimo convenire. Nam septuaginta anni captivitatis, quos Jeremias propheta praedixit populo sacrilego futuros, quid aliud significant quam omne tempus istius vitae, quod per septenarium dierum numerum discurrit, 107.0189B| quo propter peccatum primi hominis damnati sumus, et poenis aerumnisque affligimur, et variis tribulationibus atque angustiis quotidie afficimur? Sed quia finem captivitatis post septuaginta annos idem propheta praenuntiavit: hoc, nisi fallor, insinuat, quod in fine mundi captivitas nostra perfecte dissolvetur, quando novissima et inimica destruetur mors, quando scilicet et de animae decere et de corporis immortalitate sine fine cum Christo gaudebimus; atque ideo in sanctae crucis forma haec ratio oportebat demonstrari, quia ipsa per Christi passionem hujus gratiae nobis contulit effectum. Cui rei concordant ipsa verba prophetae, qui ait: Haec dicit Dominus: Cum coeperint impleri in Babylone septuaginta anni, visitabo vos, et suscitabo super vos verbum bonum, et reducam vos ad locum istum: Ego enim scio cogitationes pacis et non afflictionis, ut dem vobis finem bonum et patientiam; et invocabitis me, et ibitis et adorabitis me, et exaudiam vos; quaeretis me et non 107.0189C| invenietis; cum quaesieritis me in toto corde vestro, inveniar a vobis, ait Dominus, et reducam captivitatem vestram, et congregabo vos de universis gentibus, et de cunctis locis ad quae expuli vos, et reverti vos faciam ad locum a quo transmigrare vos feci, et reliqua. Quid est enim quod dicit propheta: Cum coeperint impleri in Babylone septuaginta anni, visitabo vos, et suscitabo super vos verbum bonum? nisi quod dicit Apostolus: Quando autem venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus. Et item: In novissimis diebus locutus est in Filio suo, quem constituit haeredem universorum, per quem fecit et saecula. Cum coeperint impleri dixit, non cum completi fuerint, quia non in consummatione mundi, sed in novissima aetatum saeculi incarnatus est Christus, et per verbum Evangelii illuminavit credentes, atque per passionem et resurrectionem suam restauravit genus humanum. Quod enim his in hoc capitulo 107.0189D| reversionem praedicat, hoc est in eo quod dicit: Et reducam vos ad locum istum; et paulo post subjungit: Et reverti vos faciam ad locum a quo transmigrare vos feci, potest intelligi, quod animae reversionem ad requiem in priori sententia; et in secunda corporum resurrectionem ad gloriam insinuet. Post mortem ergo sanctorum animae modo in paradisum vadunt, et in fine mundi recipientes corpora sua, regnum intrabunt aeternum. Septuaginta vero hebdomadas numeravit Daniel usque ad Christum, quando finem acciperet delictum et praevaricatio, et adduceretur justitia sempiterna. Verum ut haec apertius elucescant, ipsa jam angeli ad prophetam dicta videamus. Septuaginta, inquit, hebdomadae abbreviatae sunt super populum tuum, et super urbem sanctam tuam, ut consummetur praevaricatio, et finem accipiat peccatum, et deleatur iniquitas, et adducatur justitia sempiterna, et impleatur visio et prophetia, et ungatur sanctus sanctorum, et reliqua. Nulli 107.0190A| dubium, quin haec verba Christi incarnationem designent, qui tulit peccata mundi, legem et prophetas implevit, unctus est oleo laetitiae prae participibus suis. Numerentur igitur istae hebdomadae per septenos annos distinctae, a vicesimo anno regni Artaxerxis regis, quando Nehemias pincerna ejus impetravit ab eo restaurari muros Jerusalem, templo multo ante, Cyro permittente, constructo, quae ipsae abbreviatae 107.0190B| esse describuntur, hoc est, secundum lunae computum duodenorum mensium lunarium: hinc fiunt anni quadringenti nonaginta, qui ad solem redacti faciunt annos quadringenti septuaginta quinque, ad ejus vero baptismum, quando unctus est sanctus sanctorum, descendente super eum Spiritu sancto sicut columba, non solum hebdomadas septem et sexaginta duas fuisse completas, sed et partem septuagesimae hebdomadis inchoatam. Et post hebdomadas, inquit sexaginta duas occidetur Christus, et non erit ejus populus qui eum negatus est. Non statim post sexaginta duas hebdomadas, sed in fine septuagesimae hebdomadis occisus est Christus, quam ideo, quantum conjicere possumus, segregavit a caeteris, quia de hac erat plura relaturus. Nam et Christus in illa crucifixus, et a populo perfido non modo in passione, sed continuo ex quo a Joanne praedicari coepit negatus est. Confirmabit autem multis pactum hebdomadibus, una ipsa videlicet novissima, in qua vel Joannes Baptista vel Dominus et 107.0190C| apostoli praedicando multos ad fidem converterunt. Et in dimidio hebdomadis deficiet hostia et sacrificium, hoc est, quinto decimo anno Tiberii Caesaris, quando inchoato Christi baptismate hostiarum purificatio Christi fidelibus paulatim vilescere coepit; et merito, quia quanto magis appropinquabat veritas, umbra secedebat. Dignum etiam erat ut quando ipse Salvator in cruce fieri voluit hostia legalis, pecudum desineret victima, et quando verus agnus Dei Christus pro totius mundi peccatis immolatus est, typicus ille deficeret, qui pro unius gentis liberatione in testimonium occisus est. Item septuaginta presbyteros Moyses Domini mandato populo praetulit, ut ostenderet solummodo qui per Spiritus sancti gratiam legem spiritualiter intelligunt, idoneos esse aliis magisterium praebere. Et hoc in sanctae crucis decebat numero ostendi, quia non est inventus, neque in coelo, neque in terra, neque subtus terram, qui aperiret librum, et solveret septem 107.0190D| signacula ejus, respiceretque illum, nisi agnus qui in medio throni stat tanquam occisus, habens cornua septem et oculos septem: Leo quidem de tribu Juda, radix David, qui clavem tenens claudit et nemo aperit, aperit et nemo claudit, qui datus est in lucem gentium ut aperiret oculos caecorum, ut educeret de conclusione vinctum, de domo carceris, sedentem in tenebris et umbra mortis. Sunt quidem hic in figura sanctae Crucis quinque spherulae dispositae, quae simul numerum septuaginta continent, sigillatim vero unaquaeque quatuordecim harumque tres unum versum tenent in longitudine a summo incipientem et in ima desinentem, ita: Crux pia constructa hic superasti vincula mortis. Item in latitudine tres summulae alium versum tenent ita: Magna bona et sancta hic superasti crimina saecli. Medietas quoque crucis utrique versui communis est. FIGURA XI. De quinque libris Mosaicis quomodo per crucem innoventur, exponitur. 107.0191| 107.0191A| Te pater alme poli doctorem carmine in isto Rectoremque voco, felicibus annue coeptis Tu pius et clemens sensum dans, verbaque casta, Ut tua quid prima signet lex pandere possim Ad crucis aeternam laudem legisque secundae Jus demonstrandum, vota, ritusque perennes. Cum primum haec rite generatio maxima rerum Exorta est, ex invisis crucis alma refulsit Gloria cum dono lux alma beavit, et arva haec Cuncta simul recreat tua quae nunc dextera Christus, Et vera lucis dans munera cum cruce saeclis. Nam genesis vitae laudat mirabile lignum hoc Inter cuncta fuit plantatum quod paradiso, Vivificans ligna tribuens et munera fructus. Hoc patri atque Isaac vexit multandus ad altare, Orat et exodus hoc jura satis est numerorum. Eueher atque cui acerdoti umerus canit ore Nupta canit triviis levibus, ventat mare, ludus 107.0192A| Udat transitu hosticus, ob magnalia cantat. Et plebs carmen ei optime, pure, mira trophaea Laudem in amore Dei psallitque triumphi: et Eoum Hoc mare testatur victrices orbita calles: At veterem hoc lignum legis dulcavit abyssum: Bis petram excutit, vivam produxit et undam: Namque Amalech canam devicit primitus iram. Signum hujus pariter nomen delevit, et illi Botrum hoc vecte pium renota vexit uterque Vectorum votis et ovantibus omnia laudant Dona Dei terris his gaudia inesse epularum. Quis bene mysteria dicit vel dicere cuncta Rite valet crux dona tua? cui non satis omnis Lingua creaturae poterit depromere laudem: Hostia te Patris aeterni dedicaverat aram: Vitae serpentem exaltasti et, tu pie, Christum Monstrasti populo; de te et quid dicere possum, Cuncta bona dederas, demebas et mala cuncta. DECLARATIO FIGURAE. 107.0193| 107.0193A| Quisquis legis primae plenam desiderat habere notitiam, necesse est ut hujus figurae per omnia memor sit et ejus factum mente saepius revolvat, et comparans priora posterioribus recolat scriptum: Omnia in figura contingebant illis; scripta sunt autem ad correptionem nostram, in quos fines saeculorum devenerunt, et quod exemplari et umbrae deserviunt coelestium; et item: Umbram enim habens lex futurorum bonorum, non ipsam imaginem rerum. Umbra enim non sine vero corpore fit, sed tamen ipsa in se veram et integram speciem corporis non exprimit. Quapropter oportet ut quisquis veritatis amator est, si umbram prius videat, ad verum corpus, cujus ipsa umbra est, ocius oculos convertat, ne dum penitus in umbra intuitu haereat, veritatis fructum 107.0193B| negligens perdat. Lex ergo haustum sitientibus praebuit, sed sine ligno potabilis non fuit. Ostendit quippe Dominus Moysi lignum, quod mittens in aquam, omnem amaritudinem in ea absumpsit; et quae prius sitientes populos vano alliciebat aspectu, ligno immisso, omnes dulcissimo refrigerabat potu. Itaque, secundum Apostolum, lex quidem est sancta, et mandatum sanctum, et justum, et bonum, sed lex spiritualis est, ut idem dicit apostolus, et non in vetustate litterae, sed in novitate Spiritus debet intelligi. Littera enim occidit, Spiritus autem vivificat. Lex ergo Spiritus vitae in Christo Jesu liberavit nos a lege peccati et mortis. Nam quod impossibile erat legi, in quo infirmabatur per carnem, Deus Filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, et de peccato 107.0193C| peccatum damnavit in carne, ut justificatio legis impleretur in nobis, quo non secundum carnem ambulamus, sed secundum spiritum. Scriptum quippe est in lege: Maledictus omnis qui non permanserit in omnibus quae scripta sunt in libro legis ut faciat ea. Sed quoniam in lege nemo justificatur apud Deum, et quicunque ex operibus legis sunt, sub maledicto sunt, Christus nos redemit de maledicto legis, factus pro nobis maledictum, quia scriptum est: Maledictus omnis qui pendet in ligno, ut gentibus benedictio Abrahae fieret in Christo Jesu, ut pollicitationem Spiritus accipiamus per fidem. Igitur cum destructa sit maledictio legis per crucem, et ejus amaritudo per ipsam conversa in dulcedinem, dignum est etiam ut in ejus effigiem disponantur 107.0193D| libri legis, ut congruentia operis in hoc innotescat, et mysterii sacramentum appareat. Ergo in capite, hoc est, in culmine sanctae crucis, sit positus liber Geneseos, quia ipse caput est et primus omnium librorum, narrans quod in principio fecit Deus coelum et terram, utique per Filium suum coaeternum 107.0194A| sibi Deus Pater, id est, per Verbum suum; de quo dicit Psalmista: Verbo Dei caeli firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus ejus. Hinc dicit et evangelista Joannes: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. In ima vero parte crucis, hoc est, in pede, sit positus novissimus quinque librorum legis, id est, Deuteronomium, quod interpretatur renovatio legis, utique significans Evangelium, in quo cuncta, quae lex figuraliter atque typice protulit, veraciter ac spiritualiter sunt enodata, ac nostri Salvatoris ore reserata. Jure ergo in capite crucis geneseos, et in fine Deuteronomium consistunt, quia eum quem lex narrat in principio temporis cum Patre omnia condidisse, in fine temporis hunc Evangelium refert 107.0194B| cuncta per crucem renovasse. Exodus vero bene in dextra ponitur, in quo exitus filiorum Israel de Aegypto conscribitur, et ibidem plura a Domino facta miracula narrantur, juxta illud Psalmistae: Dextera Domini fecit virtutem. Et item: Qui percussit Aegyptum cum primogenitis eorum, et eduxit Israel de medio ejus, in manu forti et brachio excelso. In sinistra quoque liber Numerus est positus, quia ipse sinistras congregationes Chore, Dathan et Abiron, contentiones contra Moysen et Aaron levasse describit, et per Domini potentiam citius compressas. At Leviticus, in medio omnium stans, crucis medietatem tenet, quia illum pontificem designat in plurimo ritu sacrificiorum, qui in ara crucis semetipsum obtulit hostiam immaculatam Deo, ad exhaurienda multorum 107.0194C| peccata, et pro transgressoribus exorans, exauditus est pro sua reverentia. Ergo in quinque tetragonis quinque libri legis per quinque versus hic notantur, qui sunt juxta ordinem tetragonorum loco sexto, et per senarium in semet multiplicato. Sexies enim seni faciunt in plana figura sextum tetragonum, quod facit triginta sex. Est quoque versus tetragoni in arce crucis positus iste: Te Genesis crux alma beat tua munera laudat. Secundus vero est, qui in tetragoni dextri cornu positus hic: Exodus atque canit transitus carmen amore. Tertius namque in medio crucis est situs hic: Jura sacerdotis Leviticus optime psallit. 107.0194D| Quartus quidem in sinistro cornu scriptus est ita: Ast Numerus cantat magnalia mira triumphi. Ultimus etiam qui in ultimo tetragono, id est, in base crucis descriptus est, ita sonat: Nam Deuteronomium renovantis gaudia dicit. FIGURA XII. De nomine Adam protoplasti, quomodo secundum Adam significet, et ejus passionem demonstret. 107.0195| 107.0195A| Perge salutiferam specioso dicere versu Musa crucis Domini laudem, solamen et actum, In qua mors victa est, cuncta dimissa piacla, Lux rediit mundo, venia et cum munere venit. Adam nam primus tulit omnia digna decoris, Progenie ex tota nocua cum pabula sumpsit, Cuncta venusta bona remearunt, cara beata Cum advenit Hiesus Adam pie in arva secundus. Unius ex hominis scelere, tot damna tulere In rebus cuncti, perituri et morte minores: Unius atque hominis dono salvantur ubique Credentes omnes, fruituri ac luce superna. Denique regnavit per lignum noxia cuncto Mors etiam mundo dominans et sorte beatum Captiva regnum per lignum ac perdidit omne: Et nocuos multos amiserat improba quondam. En toto tribuit Christus ut janua sit hinc Orbi, mundo; nam speciem totam ac pius hic is 107.0196A| Constituit tollens diras aras huic intus Et dederat lucem cordis, et pangere pactum. Primus homo terrenus erat, et pignora tota Terrena genuit mortis quis debita liquit; Posterior verus fuerat caelestis et Adam, Caelestisque manet cujus generatio tota. Hic dominus mundi, terrae, pontique, polique, Regnat in aeternum donat cum regna beatis. Quattuor ipse dabit totius conditor Adam Jure plagas orbis, tanquam de nomine dictas: Cujus lux virtus dominum testantur ubique. En anatol, dysis, arcton, mesembria, haec sic Designant odis arte, en decet ut pie cuncta Auctorem dominum cognoscant laude beata: Et celebrent Christum, quod vere Filius ipse Summi sit Patris, et dextera vera tonantis: Cujus cura bona est, tactus medicina salutis. DECLARATIO FIGURAE. 107.0197| 107.0197A| Quid ergo sibi velit haec figura et haec conscriptio, oportet intelligi. Nomen enim primi hominis, id est Adam, in figura et forma sanctae crucis dispositum est; de quo exortae sunt omnes gentes, et omne genus humanum originem traxit; qui secundum Apostolum est forma futuri videlicet Christi, de quo idem Apostolus ita dicit: Factus est primus Adam in animam viventem, novissimus Adam in spiritum vivificantem. Et paulo post: Primus, inquit, homo de terra terrenus, secundus homo de coelo coelestis: qualis terrenus, tales et terreni; et qualis coelestis, tales et coelestes. Igitur sicut portamus imaginem terreni, portemus et imaginem coelestis. Et cur hoc dixerit, statim causam subjunxit: Hoc autem dico, fratres, quoniam caro et sanguis regnum Dei non possidebunt, neque corruptio incorruptelam possidebit. 107.0197B| Recte enim nomen Adam in crucem configuratum ponitur, in qua omne genus humanum per Christum liberatum esse cognoscitur, nec in alia forma species redemptionis nostrae magis convenit haberi quam in illa, ubi plagae totius mundi potuere comprehendi. Quae scilicet sancta crux est, quae jacens totum orbem metitur, de qua poeta ait: Quattuor inde plagas quadrati colligit orbis. Splendidus auctoris de vertice fulget Eous. Occiduo sacrae lambuntur sidere plantae. Arcton dextra tenet, medium leva erigit axem. Cunctaque de membris vivit natura creantis, Et cruce confixus Dominus regit undique mundum. Hoc idem et in nomine protoplasti olim designatum fuit, scilicet Adam. In cujus vocabulo quatuor litteris, 107.0197C| quatuor orbis terrarum partes per Graecas appellationes demonstrantur. Si enim Graece dicantur oriens, occidens, aquilo, meridies, sicut plerisque locis sancta eos Scriptura commemorat, in capitibus verborum invenies Adam. Dicuntur enim Graece memoratae quatuor mundi partes; Anatole, disis, arctos, mezembria. Ista quatuor nomina, si tanquam versus quatuor sub invicem scribis, in eorum capitibus Adam legitur; et inde intelligi datur Dominum orbis eum esse creatum, et significare eum qui in cruce quadrata totius orbis futurus erat redemptor et reparator: Unde et secundus Adam dicitur. Habet quoque idem nomen in se mysterium 107.0198A| incarnationis Christi, si numerus in litteris ejusdem nominis secundum Graecorum regulum, quia ad litteras suos numeros computant, intendatur. A enim in numeris apud Graecos significat unum; Δ quatuor; A alterum unum; M quadraginta. Conjunge hos numeros quatuor, fiunt XLVI, et hoc est, quod Judaei in Evangelio respondisse leguntur: quadraginta sex annis aedificatum est templum hoc, et tu in tribus diebus excitabis illud? Quod evangelista intelligens dixit: Hoc autem dicebat de templo corporis sui, quia Dominus noster Jesus Christus de Adam corpus accepit, non de Adam peccatum traxit; templum corporeum inde sumpsit, non iniquitatem quae de templo pellenda est. Ipsam autem carnem quam traxit de Adam (Maria enim de Adam, et Domini caro de 107.0198B| Maria) Judaei crucifixerunt, et ille resuscitaturus erat ipsam carnem triduo, quam illi in cruci erant occisuri, et ita illi solverunt templum quadraginta sex annis aedificatum, et ipse in triduo resuscitavit illud. Benedicamus igitur nos Deum Patrem omnipotentem, qui per Verbum suum sibi coaeternum formavit nos. Benedicamus et Dominum nostrum Jesum Christum Filium Dei unigenitum, qui per mysterium incarnationis suae in cruce reformavit nos. Benedicamus et Spiritum sanctum, qui per gratiam suam illuminatos vitae aeternae consignavit nos: unum et solum Deum omnipotentem, aeternum, immensum, inaestimabilem, incomprehensibilem, immortalem, invisibilem; illum unum desideremus, a quo et beabimur; illum solum ex toto corde, tota 107.0198C| mente, tota virtute diligamus, in cujus amore in aeternum jucundabimur; ad illum tantum curramus, illique solum in hac peregrinatione ingemiscamus, qui nos in coelestibus in conspectu gloriae majestatis suae remunerabit, et sine fine laetificabit. Ipsi gloria, et honor, et potestas, et imperium in saecula saeculorum. Amen. Ast hic in quatuor litteris grandioribus nominis Adam, per perviores litteras quinquaginta et unam, talis conscriptus est versus, secundum ordinem litterarum nominis Adam legendus, ita: Sancta metro atque arte en decet ut sint carmina Christo hinc. FIGURA XIII. De diebus conceptionis Christi in utero virginis, quatuor crucibus demonstratis: hoc est, CCLXXVI et ejusdem numeri significatione. 107.0199| 107.0199A| Arbor odore potens, frondoso vertice lata, Qua summa vere sacro u fluit ordine bertas, Ortus ditatus et par cui nullus in orbe est Floribus et foliis, milleno germine dives, Omnes excedens altas gravitudine sylvas. Cum totam pie magnus vertit honorque decusque, Ambit verus honor, laetus loquitur ea voto Stans homo, livor hoc nationi denegat atri Demonis horrendus, rem sciri, laude moveri. Arbor sola tenens varios virtute colores, Purpureo regis sub tactu roscida fulgens Aeterno es radio, stant in te nam pie vincte Aedes turritae, ex hoc dudum est nonne beata Machina et ipsa Dei, ara, et qui usit suprema Lar hoc ne est, et mira lucerna, hoc otia tota Agnus hoc statuit, signans rite viando Vera salus ista, quos verus fons bonitatis Est benedictio quae sacravit, amor, pietasque, 107.0200A| Sanctas salutis lux, et vita, redemptio vera: Inque domu princeps donum dat pacis in orbem, Juraque amicitiae hinc firmavit, deposuitque, Ascita antiqui nisus, quae texit hiems mors, cum Illecebri lusu circa ignem noxia, enim sic Pellax decipit, et socordem ubi inquietato Conspexit voto jam arridens, vinxit aperte. O tu, crux speciosa, o pinus pulchrior, omnia Quae vincis nemora, o cedris altior ipsis, Monstrans e numero radianti dona beata Adventu Hiesus quae intus probus otia nutu Istulerit, dabat iisse beate cum pie venit Egrediens vulva huc, et blando nomine semet Signavit, caelos terrena et condere regna: Ut dudum sancti lingua cecinere prophetae. Fecerit hic celsa doctor, dum condidit ima, Imperium inque humeris tanto sit quod pie regi. DECLARATIO FIGURAE. 107.0201| 107.0201A| Hae igitur cruces quatuor triplici tramite conscriptae, ostendunt in semetipsis per litterarum seriem, numerum dierum, quo Domini corpus secundum Ecclesiae fidem in utero virginali constructum atque compactum est: templum videlicet illud, quod a Judaeis destruendum, et a se in triduo resuscitandum praedixit ipse Salvator: quod ut manifestius fiat, ponamus unum capitulum ex libro sancti Augustini de sancta Trinitate quarto, quo istud scriptum est: « Nec immerito, inquit, in aedificatione Dominici corporis, in cujus figura templum a Judaeis destructum, triduo se resuscitaturum esse dicebat, numerus ipse senarius pro anno positus intelligitur. Dixerunt enim XLVI annis aedificatum templum; et quadragies sexies seni fiunt CCLXXVI, qui numerus dierum complet 107.0201B| novem menses et sex dies, qui tanquam decem menses parientibus feminis imputantur: non quia omnes ad sextum diem post novem menses perveniunt, sed quia ipsa perfectio corporis Domini, tot diebus ad partum perducta comperitur: sicut a majoribus traditum suscipiens Ecclesiae custodit auctoritas. Octavo enim Kalendas Aprilis conceptus creditur, quo et passus. Ita monumento novo quo sepultus est, ubi nullus erat positus mortuorum, nec antea nec postea, congruit uterus virginis quo conceptus est, ubi nullus seminatus est mortalium. Natus traditur octavo Kalendas Januarias. Ab illo ergo die usque ad istum computati, CC LXX et VI reperiuntur dies, qui senarium numerum quadragies sexies habent: quo numero annorum templum aedificatum est, quia 107.0201C| eo numero senarium corpus Domini perfectum est, quod mortis passione destructum, triduo resuscitavit. Dicebat enim hoc de templo corporis sui, sicut evidentissimo et robustissimo Evangeliorum testimonio declaratur. » Haec Augustinus. De caetero autem illud intuendum est, quam congrue idem numerus formae sanctae crucis conveniat, in qua templum Dominici corporis a Judaeis solvebatur, et ab ipso Domino resuscitandum parabatur. Ad hoc enim venit Christus, ut in carne quam pro mundi redemptione susceperat moreretur; ad hoc mortuus est, ut in ipsa resurgeret. Quapropter intueri libet, quomodo memoratus numerus, id est, CC LXX, et VI, in quatuor partes divisus, cornua sanctae crucis universaliter exprimat, et per singula crucis imaginem 107.0201D| proferat. LX enim et IX in unoquoque cornu consistunt, quod etiam non discrepat a superioris rationis similitudine, qua dictum est CC LXXVI numerum, IX 107.0202A| menses et VI dies complere. Sicut enim novenarius et senarius numerus in toto excellebat, et secundum eorum denominationem, omnis summa computabatur, ita et in partibus non minus eadem denominatio simul cum mysterio illucescit. Quid enim in novenario, nisi novem ordines angelorum; et quid in senario, nisi homo qui in sexta die creatus est insinuatur? Utraque enim creatura in crucis effigie denotatur, quia utraque per Salvatorem in cruce reparatur, et ab utraque mysterium incarnationis Domini honorabatur, quia in die nativitatis ejus ad laudem et laetitiam utraque incitabatur. Unde Lucas dicit: Et subito facta est cum angelo multitudo coelestis militiae, laudantium Deum et dicentium: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis. 107.0202B| Et paulo post: Et reversi sunt, inquit, pastores, laudantes et glorificantes Deum in omnibus quae audierant et viderant, sicut dictum est ad illos. Quatuor ergo cruces in hac pagina, per quatuor loca pictae atque conscriptae sunt, hoc modo: longitudo enim crucis uniuscujusque a summo deorsum, tribus lineis singillatim legendis descendens, unum versum continet XXXIX litterarum; similiter in latitudine per transversum, tres lineae a sinistra in dexteram tendentes, unum versum faciunt, et ita fit, ut litterae quae in medio crucis sunt, utrique versui communes sunt, novenarium exprimant numerum; illae vero quae in cornibus circumpositae sunt, sexagenarium. Est autem versus hic in longitudine crucis supremae XXXIX litterarum: 107.0202C| Forma sacrata crucis venerando fulget amictu. In latitudine vero iste totidem litterarum: Magnus vestit honor laetus loquor hoc nationi. In fine quippe crucis, in longitudine hic versus est: Corporis ego sacri constructio in arte beata. In latitudine quoque iste: Enumero radians qua intus probat iisse beate. At in dextrae crucis longitudine hic legendus est versus: Nunc canam at exorans Iesum abdere et uda piare. Et in latitudine iste: Vera salus ista est benedictio sancta salutis. Nam in sinistrae crucis longitudine talis est versus: 107.0202D| In toto ipse manens tenet ipseque vivit in omni. Atque in latitudine talis: Fons bonitatis amor pietasque redemptio vera. FIGURA XIV. De annis ab exordio mundi usque in annum passionis Christi, in notis Graecarum litterarum, secundum formam sanctae crucis dispositis, simul cum sacramento quod in hoc revelatur. 107.0203| 107.0203A| Dignum opus et clarum victoris psallere regis Vexillum insigne dominantis laude triumphum; Quo mundum eripuit, nocui et quo sceptra tyranni Distruxit, reprobans rectoris regmina falsa: Quo bene sustentat caelum, pelagusque, solumque: Cujus in orbe sacra exfuerit nam altatio, quando Mysterio adcurrens nascentis ab origine mundi Annorum saecli series haec attulit, atque hinc Jure sacrae fidei plebes concurrere scriptis Credentes fecit, proba conditor omnia condens Tempora, cum numero concordans cuncta sacrato Cuncta quia Dominus renovavit saecula prisca; Sanguine nam recreans perfecit cuncta cruore, Jam bonus in primis tunc finxit quae exa diebus. Principium ut Genesis pie sancto dogmate pandit, Quod hominem faciens complesset facta creator: Sicque die sexta hominem reparando redemptor 107.0203B| Sabbata demonstrans, celebravit sabbata vere. En patrat hunc numerum sussum quod passio falso Oppetat, inde premat temptantem hanc usiam arti 107.0204A| Occumbat curarum ut vincta est pars sita dirum. Quod nunquam post haec fallacis factio plebis Jam ostendet, pandat pietatis sed proba virtus Dogmata vera Dei per cuncta haec tempora mundi Sanctificare crucem, benedicere regna futura Quae esset Salvator, benedicta potentia Patris: Nempe daturus eis summo nova praemia Christus, Quos monitis flexit, docuit quos verba salutis. Quos pia corde fides operis quos infula vestit: At crucis haec species tribuit solamina fidis Materiam laudis bonitatem hinc scire creantis: Qui pius omnipotens vitam dedit ante salubrem, Quando hominem voluit paradisum sorte tenere: Et post lapsa fugam miserans quoque noluit ipsum Fraude perire lupi, hanc maxime conditor arcem: Sed crucis ad vitam voto dedicaverat orbi huic, Virtutum ut numero eveheret ad sceptra superna. 107.0204B| Spes, amor atque fides omnes quos sanxit ab aevo Perpetuo dignos Christi venerabile visu hinc. DECLARATIO FIGURAE. 107.0205| 107.0205A| In hac pagina continetur numerus annorum ab exordio mundi, usque in annum passionis et resurectionis Domini: scilicet in litteris Graecis quae in crucis figuram dispositae sunt, qui est V CCXXXI, secundum fidem chronicorum Ensebii ac Hieronymi. Siquidem secundum eorum computationem, sunt anni ab Adam usque ad diluvium V CCXLII; a diluvio autem usque ad Abraham anni DCCCCXLII; ab Abraham autem usque in annum XV Tiberii Caesaris, quo Dominus in Jordane ab Joanne baptizatus est, et salutarem viam populis annuntiavit, signis atque virtutibus vera comprobans esse quae diceret, sunt anni II XLIV: qui scilicet omnes juncti faciunt annos V CCXXVIII. Adde tres annos, quando in XVIII Tiberii Caesaris anno, ad passionem Dominus venit, et a Judaeis crucifixus, tertia die resurrexit, fiunt omnes anni V CCXXXI. Qui si dividantur secundum litteras suprascriptas in cruce, mysterium nobis venerandum innuitur. Quatuor igitur sunt litterae, quae crucis effigiem conficiunt Γ videlicet Ζ, Τ et Χ; sed tres posteriores quater 107.0205B| sunt positae, id est, per singula cornua semel. Γ quoque in medio crucis semel est posita. Quarum si potestas in numeris consideretur earum, hic dispositio gratiae supernae nobis dona demonstrant. Siquidem Γ Graecorum ternarium numerum significat, Ζ septenarium, Τ tricenarium, et Χ millenarium. Sed qui nobis in Γ, nisi fides Trinitatis innuitur? quid per Ζ, nisi spes fidelium? et quid per Τ, nisi charitas? quid vero per Χ, nisi aeterna beatitudo significatur? Recte enim per Γ, quae prima harum litterarum, et in medio crucis posita est, fides ostenditur, quia fundamentum bonorum operum, et initium salutis nostrae, fides recta est. Impossibile est enim sine fide placere Deo, quia justus ex fide vivit. Per Ζ quoque bene spes intimatur, quia omnis fidelium intentio ad aeternam requiem, quae per septenarium significatur, anhelat, dicens cum Propheta: Sitivit anima mea ad Deum fontem vivum, quando veniam et apparebo ante faciem Dei? Charitas quoque 107.0205C| rite per Τ exprimitur, quae sanctae crucis tenet imaginem. In crucis enim opere magna charitas Dei Patris ostensa est, qui proprio Filio suo non pepercit, sed pro nobis omnibus tradidit illum, sicut ipse Salvator de se dixit in Evangelio: Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis qui credit in eum non pereat, sed habeat vitam aeternam. Et Apostolus: Commendat autem Deus suam charitatem in nobis, quod cum adhuc essemus peccatores, Christus pro nobis mortuus est. Multo igitur magis justificati in sanguine ipsius salvi erimus ab ira per ipsum. Τ igitur CCC numerum significat: quod sunt sexies quinquageni. In quibus numeris quid aliud quam perfectio charitatis insinuatur? Quinquagenarius enim numerus propter Pentecosten Spiritus sancti gratiam demonstrat. Et senarius numerus perfectus est. Charitas Dei (ut ait Apostolus) diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum qui datus est nobis. Per Χ igitur litteram, quae millenarium 107.0205D| numerum exprimit, apte beatitudo aeterna significatur. Nam millenarius numerus pro significatione perfectionis solet poni in Scripturis, quia nimirum numerum quadratum solidum facit. Decem quippe decies ducta centum faciunt. Quae videlicet figura jam quadrata, sed adhuc plana est, verum in altitudinem surgat, et solida efficiatur. Multiplica C per X, et fiunt mille. Quo perfecto numero stabilis et inseparabilis et velut conquadrata justorum in coelis vita designatur, quia ex omni parte perfecta est cum et animarum infinita laetitia, et corporum immortalitate perfruuntur; quando speciem status sui perfectam habent, id est, in longitudine aeternitatem, in latitudine charitatem, in altitudine divinam contemplationem. Denique de ipsarum litterarum characteribus libet aliquid ad sensum dicere, quae memoratos numeros notant, et situ suo crucis effigiem demonstrant. 107.0206A| Siquidem Γ quae sursum erecta est, et in summo plana est, bene significat fidem quae sursum erigi ad Dominum debet, et statum mentis firmare; sed tamen cum magnae humilitatis custodia servari, ne passim incerta vagando, in errorem cadat. Quas utrasque res Apostolus ostendit dicens: Fratres, state in fide, viriliter agite et confortamini. Item alibi: Non plus sapere quam oportet sapere, sed sapere ad sobrietatem. Unicuique autem sicut Deus divisit mensuram fidei. Ζ ergo bene intimat spem, quae fines suos in anchorae morem curvat, ostendens nos debere spe ad coelestia immobiliter cohaerere, ne nos tempestas persecutionem, sive turbo tentationum, seu illecebra voluptatum ab aeternae vitae desiderio possit evellere, de quo Apostolus ad Hebraeos scripsit: Fortissimum, inquit, solatium habeamus, qui confugimus ad tenendam propositam spem, quam sicut anchoram animae habemus tutam ac firmam, ac incedentem usque ad interiora velaminis, ubi praecursor 107.0206B| pro nobis introiit Hiesus secundum ordinem Melchisedech, pontifex factus in aeternum. Τ ergo littera quae similitudinem crucis habet, et duplici compingitur forma, bene duo praecepta charitatis nobis insinuat. Pars enim ejus quaedam sursum ascendit, quaedam vadit per transversum; sed illa pars quae sursum erecta est, divinum nobis commendat amorem, ut Deum et creatorem nostrum toto corde, tota anima, tota mente diligamus; illa vero quae per medium ducitur, ita tamen ut in erecta parte sursum consistat, nostrum nobis invicem insinuat amorem, quae divino amore debet ordinari, ut amicos diligamus in Deo, et inimicos propter Deum. De qua re apostolus Joannes nos instruit: In hoc, inquit, cognovimus charitatem Dei, quomodo ille pro nobis animam suam posuit, et nos debemus animas pro fratribus ponere. Et item: Hoc mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Deum, diligat et fratrem suum. Χ vero, quae Graece chile, Latine mille significat, non directis lineis, sed circumferentibus scribitur, 107.0206C| quando mille significat. Ita Ω, quia alium numerum indicat, in directis lineis scripta. Hanc ergo perfectionem sanctorum in coelis diximus significare, quae circumductis lineis scribitur, ut ostendat gaudii coelestis nullum esse terminum, ubi sanctorum laus sine fine manebit, de quibus ait Propheta: Beati qui habitant in domo tua, Domine, in saeculum saeculi laudabunt te, quando secundum Isaiam prophetam, stabit semen sanctorum coram Deo, quasi coeli novi et terra nova, et quando erit mensis ex mense, et sabbatum ex sabbato. Χ aut prima littera nominis Christi est, et bene hoc convenit huic rationi. Ipse est enim gaudium nostrum, cui dicimus cum Propheta: Laetificabis nos in gaudio cum vultu tuo, in quem et desiderant angeli prospicere. Igitur ipsarum litterarum series a Γ incipiens, id est, a medio crucis per quatuor plagas ducitur: hoc mirum significans, quod post passionem Christi, ejus discipuli incipientes ab Hierusalem, coeperunt Evangelium in toto orbe praedicare, et 107.0206D| divina charismata cunctis gentibus distribuere, ut ex cunctis terrarum partibus fideles ad praemia aeterna, per fidei et spei et charitatis bona mererentur pervenire. Sunt quoque duo versus hic sanctae crucis in notis memoratis numerum conscripti, quorum prior in longitudine ab arce crucis deorsum legendus est, ita: En crucis haec species Jesus bene monstrat honorem. Altera vero per transversum ejus limitem, secundum ordinem recitandus est ita: Computat hunc numerum Iesus quo est passus in arvis. Jesus quoque nomen, quod gramma nota crucis media continet, utrique versui communis est, ut evidenter ostenditur. FIGURA XV. De quatuor evangelistis et Agno, in crucis specie constitutis. 107.0207| 107.0207A| Nate Patris summi, qui tela ferocia frangis, Da mihi rite crucis victricia carmina fari. Nam caeleste animal mitis volat ore Iohannes Transpenetrans aquila, et vero omine vidi Eoum solem, verbum hausit in arce polorum hoc: Gratia sicque Iohanni ante omnes vivido fatu Donata, utque artus hominis sibi sumeret auctor Scripserit; atque in principio Deus unus et almus Semper cum Patre qui pio erat: vitaque, salusque, Sit natus, factusque caro, dominatur in orbe. Hunc leo, hunc vitulus regem dant, pontificemque. Ut leo, qui fortis retulit certamine praedam; Hostiam et obtulerit summus se rite sacerdos, Mystica dona suis consortibus optime donans. Nempe datorum mysterio septem et pie panum: 107.0207B| Dat Marcus septem spiritus quoque vivide cantu. O tu regem justi ecce agnum da pie Lucas: Hoc signatque fides Dei ecce ea, pontificemque 107.0208A| Dat vox clarum hedos qui tollit cum fuit in dies. Formantis manus et par ecce diebus Herodis In Bethleem genitus matre ammirabilis infans: Ipse satus Maria, mundo ditissima cura huic: Nobilis atque puer, persona vetusta dierum Qui venit de Edom, de Bozra, hic veste cruenta Calcaturus erat qui solus torcular, auctor In cruce pensandus qui sustinet astra supernus: Ut crux alma foret divino haec munere dives. Nam scribens bene Mattheus dedit ordine primus Qui in facie firmat jus, hunc ab origine David Progenitum esse hominem signavit, quem pie votum Cum monstravit in ordine stirpis fidus Abraham: Quod genus hoc dederit pistillo fraudis iniquae Expulso nam rite liber genus omne retextum 107.0208B| Continet hoc vere rationis credere signum, Nempe decet dudum Christus quia nascier illa Promissus stirpe est, Salvator maximus orbi. DECLARATIO FIGURAE. 107.0209| 107.0209A| Hic quoque quatuor illa animalia prophetica circum Agnum stantia, similitudinem crucis exprimunt: quae visio Ezechielis atque Apocalypsis Joannis commemorant: quae Ezechiel in medio ignis vel electi esse scribit, et Joannes in medio sedis et in circuitu sedis. Sed Ezechielis verba de his prius videamus, qui inter alia ita scripsit: Similitudo autem vultus eorum facies hominis et facies leonis, a dextris ipsorum quatuor, facies autem bovis a sinistris ipsorum quatuor, et facies aquilae de super ipsorum quatuor, et reliqua. Joannes vero ita scripsit: Et in medio sedis et in circuitu sedis quatuor animalia plena oculis ante et retro: et animal primum simile leoni; et animal secundum simile vitulo; et tertium animal faciem habens quasi hominis; et quartum animal simile aquilae volanti. Et paulo post subintroduxit aliam visionem ita dicens: Et vidi, et ecce in medio throni et quatuor animalium et in medio seniorum agnum stantem tanquam occisum, habentem cornua septem et 107.0209B| oculos septem, qui sunt septem spiritus Dei missi in omnem terram. Cum in quatuor animalibus et in quatuor eorum faciebus propheta et apostolus concordent, licet in aliquibus differant, quae modo non vacat dicendum per singula, videamus quid ille situs significet horum quatuor animalium, quae Joannes scripsit in circuitu sedis esse et agni, qui in medio throni stat. Nonne crucem Domini? Quando ergo dicitur in circuitu sedis quatuor esse, non aliud reor illum significare velle, quam in quatuor partibus, id est, ante et retro, dextra et sinistra, quantum ad positionem loci pertinet, caeterum inlocaliter aliquid hujuscemodi diffiniri non potest. Hae ergo quatuor partes quid aliud significant, quam quatuor cornua crucis, si jacentem illam considerare velimus? Agnum vero qui in medio sedis est, quid aliud quam mediam crucem tenere intelligimus? Ipse enim in ea confixus est qui abstulit peccata mundi. Quatuor quippe haec animalia quatuor evangelistas significant, ut Ecclesiae tradit auctoritas, 107.0209C| hoc est, Matthaeum, Marcum, Lucam, Joannem, qui jure in sanctae crucis specie conscribuntur, quia passionem Domini et resurrectionem in libris sancti Evangelii omnes concorditer testantur. Matthaeus jure in imo positus speciem hominis tenet; quia in principio Evangelii sui genealogiam Salvatoris describens, ex terrenis parentibus eum carnem assumere intimavit. Marcus vero et Lucas, quasi jam altius constituti, regiam in eo potestatem et sacerdotalem dignationem significant: quorum prior, hoc est, Marcus, speciem leonis habet, in quo vox leonis in eremo rugientis auditur. Vox clamantis, inquit, in deserto: Parate viam Domini, rectas facite semitas ejus. Nam Amos dicit: Dominus de Sion rugiet, et de Hierusalem dabit vocem suam. Leo est rex bestiarum, unde Salomon dicit: Sicut fremitus leonis, ita furor regis. Et in Genesi patriarca Jacob de Juda (unde reges et unde Christus carnem assumpsit) dixit: Catulus leonis Juda, ad praedam, 107.0209D| fili mi, ascendisti, requiescens accubuisti ut leo et quasi leaena. Quis suscitabit eum? Non auferetur sceptrum de Juda et dux de femoribus ejus donec veniat qui mittendus est: et ipse erit exspectatio gentium. Alter quoque, hoc est, Lucas, vituli similitudinem tenet: qui a Zacharia sacerdote initium sumens, 107.0210A| ipsum Dominum etiam de cognatione sacerdotum secundum hominem natum testatur, cum angelum narrat ad Mariam matrem ejus dixisse: Et ecce Elizabeth cognata tua concepit filium in senectute sua. Et a David per Nathan genealogiam Salvatoris ducens, ipsum sacerdotem esse insinuat. Joannes autem speciem aquilae in se ostendit, qui jure in arce crucis consistit, qui ad altiora volans, secretiora Christi divinitatis mysteria explorat, et quasi in ipsum deitatis solem, mentis oculos figens, statim in principio Evangelii sui de divinitate Christi exorsus est, ita: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum. Quatuor ergo Evangelia a quatuor evangelistis conscripta, quatuor flumina paradisi de uno fonte procedentia significant, quia sicut ipsa ex una matrice fontis procedentia totam terram rigaverunt, ita ab uno vero fonte, hoc est, Christo, a quo qui semel bibit, non sitiet in aeternum, quatuor Evangelia emanantia, et per praedicatorum ora diffluentia, totum mundum ad virtutum 107.0210B| fructus germinandum irrigant. Haec sunt divini currus, quatuor rotae, quae sequebantur, quatuor animalia, quatuor facies et quatuor alas habentia. Quod autem propheta dicit: Quod apparuerit rota una super terram juxta animalia habens quatuor facies; et statim subjungit plurali numero: Et aspectus earum quasi visio maris, et una similitudo earum quatuor, et reliqua, potest ad intellectum hujusce rationis transferri. In rota enim una quatuor species rotarum apparuerunt, quia quatuor Evangelia in una passione Salvatoris concordarunt. Tanta enim similitudo erat rotarum quatuor sequentium animalia quatuor ut una rota verissime crederetur, tantaque similitudo est in narratione evangelistarum, ut uno Spiritu dictata facillime approbetur. Quod per quatuor partes earum ibant rotae et non revertebantur cum ambularent, quia per quatuor plagas mundi docendo discurrunt Evangelia, nec regredientur abnegare quod docent; quia veritas tenorem observat 107.0210C| rectitudinis, nec deflectitur in obliqua falsitatis. In ipsis quippe quatuor animalibus sunt scripta sibi convenientia, hoc est, jus et auctoritatem eorum significantia, quid de Domino Salvatore praedicent. Nam in specie hominis deorsum scriptus est hic versus: Matthaeus hunc hominem signavit in ordine stirpis. Leo vero haec habet verba: Marcus regem signat. Imago quoque vituli haec continet: Dat Lucas pontificem. Ast aquila in arce crucis consistens hunc sonat versum: Altivolans aquila et verbum hausit in arce Johannes. Tenent et quatuor chartas haec eadem animalia, in quibus principales eorum sententiae denotantur, unde quatuor Evangeliorum primae partes demonstrantur. Agnus quippe, qui in medio stat, habet in capite et in cornibus scriptum: Septem Spiritus Dei. Quod idem significat septem cornua, et septem oculi. In 107.0210D| corpore vero reliquo tenet et sententiam Baptistae Joannis de se: Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi. In cruce nempe, quam gestat in capite, ostendit scriptum Graecum nomen: YOS, quod interpretatur filius, significans quod haec imago non agnum quemlibet communem, sed Dei Filium demonstrat. FIGURA XVI. De septem donis Spiritus sancti, quae propheta Isaias enumerat. 107.0211| 107.0211A| Spiritus alme, veni supera directus ab arce, Ut tibi devotam mentem et bene credula corda Tu dedices vatis, qui spiritus es quoque vitae; Quem ex Patre promissum sapientia mittere semet Promisit Christus, antiquum laude novumque Altithroni donum, charae et pia pactio sponsae: In cruce quam sponsus regali sanguinis ostro Dotavit, desponsavit in scammate saecli hoc. Cui das ergo, bene intellectu singula carpit Mysteria, interne doctus atque omnia pensat, Qualiter ipsa Patris sapientia Christus in orbem Te pignus dederit, quem sponsae nobilis arram Esse suae voluit, dum Spiritus auctor es, omnem hanc Formasti et molem, tu conspicis interiora et Non erit ulla tibi, ni ilico scrutaberis illam. Namque creatura invisa in conspectibus almis Quem rite Isaiam scio et septem, his dare summis, 107.0212A| Vitae te bis enim in sensum indere se sator infit Christus, dans clarum mandatum bini et amoris, Ut Deus ex toto cordis psallatur honore, Almus ametur, amorque scientia cui detur omnis ipse. Exin ut fratris cuncti amplectentur amorem: Quod crux alma Dei benefacto schemate signat. Nam pars sursum erecta Dei pie mandat amorem, Transversa pacem dat, quam cum fratre tenendam Constituit, sanctae pietatis summus amator Christus qui in cruce erat infixus hostia pacis. Propter amicorum pius arbiter orbis amorem Dilectam ponens animam, atque exempla reliquit. Hunc tu sanctificans (psallendus semper) amorem Spiritus inde mihi timor omnis noxius absit: Quatenus aucta crucis divinae gloria mecum Carmine permaneat, tu implebis carmine mutum Os, et rite facis coelestem psallere cantum. DECLARATIO FIGURAE. 107.0213| 107.0213A| Scriptum est in Isaia: Egredietur virga de radice Jesse, et flos de germine ejus ascendet; et requiescet super eum Spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus timoris Domini. Septiformis igitur gratia Spiritus sancti per prophetam annumeratur, quae super florem illum jucundissime requiescere dicitur, qui in Canticis canticorum sponsae dicit: Ego flos campi et lilium convallium. Virgam quoque et florem, de quo propheta narravit, Judaei ipsum Dominum dicunt pro potentia regnantis et pulchritudine; nos autem virgam dicimus sanctam Mariam de stirpe Jesse progenitam, quae nullum habuit sibi fruticem cohaerentem, quia nullum habuit carnalis copulae conjugem; florem vero Dominum Jesum, qui de cortice humanae naturae splendidissimus erupit, quia sine sorde peccatorum ex virginali utero natus processit; qui et in carnis suae castitate candorem lilii demonstravit, et 107.0213B| in sanguine passionis rosae ruborem ostendit. Super illum ergo requiescit Spiritus Domini, hoc est, aeterna habitatione permanebit, quia in eo habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter. Non enim ad mensuram dat Deus Spiritum; sed unxit eum Deus Pater oleo laetitiae prae consortibus suis; et de plenitudine ejus nos omnes accepimus. Quomodo igitur de Christo scriptum est, quod acceperit Spiritum sanctum a Patre, et ipsum dederit? Utraque natura in eo monstrata est, humana scilicet et divina. Accepit ut homo: dedit ut Deus. Nos autem accipere hoc donum quidem possumus pro modulo nostro; effundere autem super alios non utique possumus; sed ut fiat, Dominum super eos quod id efficiatur invocamus. Sed quaeri potest cur propheta a Spiritu sapientiae numerare incoeperit, et in Spiritum timoris desierit, cum Psalmista dicat: Initium sapientiae timor Domini. Quod ita solvi potest: Propheta ergo cum de flore virgae, quae de radice Jesse egressura erat, prophetavit, id est, Christo, quia ipsum in divinitate 107.0213C| coaeternum Patri intellexit, et totius boni et sanctitatis, imo omnium rerum auctorem cognovit, ut cum tanta plenitudine sanctitatis a coelis ipsum ad nos usque descendere significaret, et in nostram, id est, humanam naturam gratiam diffundere monstraret, ab ipso fastigio spiritualium donorum incipiens ad ima usque progreditur. Quae est enim major gratia, quam ipsum omnipotentem creatorem, a quo, et per quem, et in quo sunt omnia, et ipsam sapientiam aeternam, a qua, et per quam, et in qua illustrantur omnia, pro modulo nostro plene atque perfecte conspici? aut quae minor quam propter poenam gehennae a peccatis se hominem compescere? Nec dum enim in gradus superiores ascendit, qui in isto poenaliter afficitur, quia timor poenam habet. Qui autem timet, non est perfectus in charitate. Sed non nisi per istum humana infirmitas ad superiora valet conscendere. Atque ideo dicit Psalmista: Initium sapientiae timor Domini, quia primitus debet homo 107.0213D| per timorem a peccatis se coercere, sciens scriptum, quod Deus unicuique reddit secundum opera sua, quodque impii ibunt in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam; et sic amore mercedis aeternae in caeteros gradus ascendere, id est, in secundum gradum, ut pius sit et mitis, fidem hominis rectam, et nulli malum pro malo, sed semper quod bonum est reddens; neque maledicenti remaledicens, sed e contrario benedicens. In tertium quoque, 107.0214A| ut scientiam habeat bona eligere et mala reprobare, divertere a malo, et facere bonum; sequi pacem et odium spernere. In quartum ut fortis sit, firmo justitiae incedens gradu, et non patiatur se ullis corrumpi prosperis atque ullis affici adversis. In quintum vero gradum, ut omnia vero consilio agat, et secundum id quod Scriptura divina docet obediens faciat, id est, ut dimittat debita proximis suis, quatenus dimittat sibi Deus peccata sua; misereatur alterius, ut sui misertus sit Deus; faciat amicos de mammona iniquitatis, ut cum deficiat recipiant eum in aeterna tabernacula: seminet terrena, ut metat coelestia; perdat modo animam suam in hoc mundo, ut in vitam aeternam custodiat eam, et his similia. In sextum, ut intelligat Deum, id est, tota cordis intentione illum perquirat, tractet, inspiciat, et omnes malos cogitatus cordi suo advenientes subito evellere festinet, et parvulos suos ad petram allidet Christum. Cum autem in septimum 107.0214B| ascenderit gradum, id est, in sapientiam, jam ipsum hominem exhibebit perfectum, et ex servili conditione in filium transit: et non necesse habet ut aliquis doceat illum, sed, sicut scriptum est, unctio ejus docet eum de omnibus; delectatus perfecta dilectione Dei certus effectus est cum Apostolo, quod neque mors, neque vita, neque angeli, neque principatus, neque instantia, neque futura, neque fortitudo, neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia poterit eum separare a charitate Dei, quae est in Christo Jesu Domino nostro. Quod autem bis hic numerantur eadem septem dona Spiritus sancti, duo nimirum significat praecepta charitatis, quae per Spiritum sanctum diffunditur in cordibus nostris; sive duo Testamenta, quae per eumdem Spiritum dictata atque conscripta sunt; quae in una cruce, id est, in una passione Christi compacta atque coadunata sunt. In cruce ergo Christi duo efficiuntur: unum quia omne divortium et inimicitia in ipsa dissoluta sunt, pacificataque omnia sunt in ipsa quae in 107.0214C| coelo et quae in terra sunt. Descripsi ergo hic florigeram crucem quatuor coloribus praecipuis, id est, hyacinthino, purpureo, byssino, et coccineo, ut floris illius jucundissimi decorem demonstrarem, quem prophetica locutio narrat de stirpe regia exortum; qui speciosus forma prae filiis hominum existens, omnium virtutum decorem in semetipso ultra omnes mirabiliter ostendit. Nec enim ullum sanctorum fas est credere, ad excellentiam charitatis ejus pervenire potuisse, quia illum solum sine peccati macula constat natum esse, et quod caeteris ex parte conferebat gratia, illi totum ex integro praebebat natura. In hyacintho quippe intelligimus coelestem ejus inter homines conversationem; in purpura passionis sanguinem; in candore et bysso corporis ejus inviolatissimam castitatem; in cocco quoque praecipuam ac perfectam charitatem. His quidem omnibus homo Christus Jesus inter homines natus serenus resplendebat, quia totius decoris pulchritudine intus forisque 107.0214D| plenus erat. Proficiebat igitur puer Jesus sapientia et aetate et gratia apud Deum et homines, et vir factus populi testimonio laudatus erat dicentis: Bene omnia fecit: et surdos fecit audire, et mutos loqui. Qui doctrina sua mundum illustrans atque aegrotos ejus sanans, per mortem destruxit mortem, et triumphans resurrexit in gloria, ascendit in coelos, sedet ad dexteram Dei Patris, inde venturus judicare vivos et mortuos, et saeculum per ignem. FIGURA XVII. De octo beatitudinibus evangelicis. 107.0215| 107.0215A| Sancta, beata, potens, vitae laus, gloria Christi Crux veneranda Dei tu, prospera functio saecli, Digna, bona atque pia, Christo afficeras quia membra Stipite suspensa, afflictos sub carceris umbra Deriperas populos, regnum in sublime repostum Quis dederas: quoniam spectatio longa polorum Reddita jure piis beat olim, et stemmate dignos: Nam bona quae in terram pius arbiter ore sereno Semina dispersit sacra, multiplicavit, amavit: Quaeque sedens montis oravit in arce magister. Discipulis tribuens pactum, pia foedera juris: Incipiebat enim almifico tunc ordine sanctis Virtutum his titulis Dominus pia pandere dicta. Ut benedicta Patris proles hoc dogmate signet. Crux quia tota bona complectit, et optima per se Dat, docet alma, annectit amantibus atque beata: 107.0215B| Sic felix divinam ardore tremens preme cordam. Qui hic es, fac et justitiam, hoste pio, algida serva Flentes qui cupidos, nam his sursum omen ad eumque, 107.0216A| Quis consul aeterna ac sit miseratio, cernent, Dolatio, idque refectio, pastio larga, et in arce Non alto actio competit ore, repensque supernum Ops est nunc, valet hic atque hoc satis, interna cum Longe absunt, humilive solo, quod pronus adorat. Cum verbum haud solum mites, sed in ordine mores Omnitenens poscit semper hoc temporeque omni. Ergo beatorum est habitare in luce volentum, et Octeno hoc numero ut super ardua dona requirant, Hocque resurgentes regnum: quia sic cruce vadent. Crux via, scala, rota, patria, dux, porta, triumphus, Vita beata hominum meritorum, et maxima merces: Bina quater posita en, regni pia formula pandit Sancta bonos bene dona polum scandendo mereri: Cuncti potensque Dei Dominus hoc omnipotentis Spiritus ipse modis vult pacis scandere sedem: 107.0216B| Septenosque gradus superis erexerat astris, quo Alta poli hinc pie posse benignos panderet ire, Quos comitatur amor, ratio, lux, laus, bona virtus, Gloria, stemma, thronus, quis additur arce polorum. DECLARATIO FIGURAE. 107.0217| 107.0217A| Octo ergo beatitudinum series hic in specie sanctae crucis notantur, ut cuncto fidelium populo innotescat: ubi salutis suae habuerit initium, et ubi perfectionis suae inventurus sit supplementum, quando per passionem Christi acceperit remissionem peccatorum, et per resurrectionem ejus vitam et immortalitatem speret aeternam; quando beatitudinis quoque coelestis a nullo alio requirat integritatem, quam ab illo a quo consecutus est denuo redemptionem. Merito ergo sanctae cruci haec cuncta sacramenta conveniunt, quia per illam liberati pactum fidei et societatem unitatis populi ineunt. Ibi insinuatur a morte redemptio, ibi demonstratur sancta morum conversatio, ibi intimatur omnium virtutum perfectio, ibi promittitur ad aeternam vitam resurrectio, ibi aeternae vitae speratur adeptio et verae felicitatis acquisitio. Nam quoniam post enumerationem ad tractatum spiritualium charismatum de octo beatitudinibus sermo nobis haberi 107.0217B| placuit, videamus quomodo hae duae res sibi conveniant, et si habitudo sanctae crucis hanc convenientiam in se demonstrare valeat. Facit enim beatus pater Augustinus in libro quem de sermone Domini in monte placuit nominare, hujus convenientiae talem commemorationem, ita dicens: Videtur ergo mihi etiam septiformis operatio Spiritus sancti, de quo Isaias loquitur, his gradibus sententiisque congruere, sed interest ordinis. Nam ibi numerationem ab excellentioribus coepit: hic vero ab inferioribus. Ibi namque incipit a sapientia Dei, et desinit ad timorem Dei, sed initium sapientiae timor Domini est. Quapropter si gradatim tanquam ascendentes numeremus, primus ibi est timor Dei, secunda pietas, tertia est scientia, quarta fortitudo, quintum consilium, sextus intellectus, septima sapientia. Timor Dei congruit humilibus, de quibus hic dicitur: Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum, id est, non inflati, non superbi. De quibus Apostolus dicit: Noli altum sapere, sed time, id 107.0217C| est, noli extolli. Pietas congruit mitibus: qui enim pie quaerit, honorat sanctam Scripturam, et non reprehendit quod nondum intelligit, et propterea non resistit, quod est mitem esse. Unde hic dicitur: Beati mites, quoniam ipsi haereditate possidebunt terram. Scientia congruit lugentibus: qui jam cognoverunt in Scripturis, quibus malis vincti teneantur, quae tanquam bona et utilia ignorantes appetiverunt. De quibus hic dicitur: Beati qui lugent nunc, quoniam ipsi consolabuntur. Fortitudo congruit esurientibus et sitientibus. Laborant enim desiderantes gaudium de veris bonis, et amorem a terrenis et corporalibus avertere cupientes. De quibus hic dicitur: Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam, quoniam ipsi saturabuntur. Consilium congruit misericordibus. Hoc enim unum remedium est de tantis malis evadendi, ut dimittamus, sicut et nobis dimitti volumus, et adjuvemus in quo possimus alios, sicut et nos in quo non possumus 107.0217D| cupimus adjuvari. De quibus hic dicitur: Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. Intellectus cordis congruit mundis corde, tanquam purgato oculo quo cerni possit quod corporeus oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit. De quibus hic dicitur: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt. Sapientia congruit pacificis, in quibus jam ordinata sunt omnia, nullusque motus rebellis est; sed cuncta obtemperant spiritui hominis, cum ipse obtemperat Deo. De quibus hic dicitur: Beati pacifici, quoniam filii Dei vocabuntur. Et paulo post subjunxit: Et ista quidem in hac vita possunt compleri: sicut completa esse in apostolis credimus. Nam illa omnimoda in angelicam formam mutatio, quae post hanc vitam promittitur, nullis verbis exponi potest. Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam, quoniam 107.0218A| ipsorum est regnum coelorum. Haec octava sententia, quae ad caput redit, perfectumque hominem declarat, significat fortasse et circumcisionem octavo die in veteri testamento, et Domini resurrectionem post sabbatum, qui est utique octavus dies, idemque primus. Bene ergo omnis virtutum series in gradus distribuitur, quia omnis vita fidelium per incrementum atque ad augmenta ad altiora sublevatur, donec ad summam perfectionis, id est, charitatem perveniat, illam videlicet quae perfecta foras mittit timorem, per quam meretur jam habitatorem in se habere Deum: quia Deus charitas est, et qui manet in charitate, in Deo manet, et Deus in eo: quando jam sedata tentationum tempestate, tota in Dei contemplatione erit. Hinc dicit Psal.: Ambulabunt de virtute in virtutem: videbitur Deus deorum in Sion; et alibi: Factus est in pace locus ejus, et habitatio ejus in Sion. Et hoc rite per spiritualia charismata innotescitur: quia per 107.0218B| Spiritus sancti gratiam omne datum optimum, et omne donum perfectum nobis conceditur. Recte quidem hi gradus in sanctae crucis forma disponuntur, quia per ipsam ad coeleste regnum vere conscenditur. Sed quia duae partes sanctae crucis sunt, una quae erecta stat, altera quae per transversum vadit, ita gradus ipsi octo beatitudinum a nobis in illa dispositi sunt, ut ab imo usque ad medium in erecta ejus parte ascendatur, et tunc per transversam illius partem, ascensionis ordo ducatur. Deinde in erecta ejus parte, in ea quae transverso eminet, ascensus ille finiatur: quod cuilibet facile patebit, si versus, quos in ea conscripsimus, rite intellexerit. Potest quippe et in ipsa divisione partium conveniens earum dispositio cognosci. Nam in erecto stipite in imo, pauperes spiritu collocantur; et in supremo qui persecutionem patiuntur propter justitiam: quibus utrisque regnum coelorum promittitur, quia per veram humilitatem solummodo rite ad martyrii palmam et ad regnum coeleste pervenitur; 107.0218C| atque pro justitia, quae Christus est, adversa cuncta patientissime tolerantur. In transversa vero parte a beatis qui lugent nunc usque ad beatos qui mundo corde sunt trames tendit: quorum prioribus consolatio, sequentibus visio Domini promittitur, quod recte unum esse intelligitur. Illi enim vere consolantur, qui aeterni regis visione sine fine perfruuntur. Sancti ergo viri in praesenti vita, quanto magis se exterius despiciendo dejecerint, tanto amplius interius contemplationis revelatione pascuntur. Quos enim exterius in fletu continet convallis humilitatis, eos interius sublevat ascensus contemplationis. Igitur octo hic octogoni imparibus numeris compacti, octo versus continent triginta septem litterarum, octo beatitudines continentes, quorum primus, qui in base crucis positus est, talem habet versum: Regna poli Dominus vult pauperis esse beati. Secundus vero post hunc talem: 107.0218D| Atque solum mites semper habitare supernum. Tertius quoque ordine octogonus est ille, qui in transverso crucis tramite primus est, hunc tenens versum: Felices flentes quis consolatio in alto est. Quartus qui hic proximus est cum hoc versu: Nam justi cupidos aeterna refectio comolet. Juxta quem est quintus cum isto: Mente pios sursum miseratio larga repensat. Sextus quippe ille est, qui transversum tramitem claudit: Corda serena Deum cernent et in arce superna. Septimus qui in supereminente crucis parte inferior sistit hic: Pacificos Dominus prolis complectit amore. Supremus quoque omnium octogonus, hoc conscriptus est versu: Pro Christo afflictus regnum jam spectat Olympi. FIGURA XVIII. De mysterio quadragenarii numeri. 107.0219| 107.0219A| Pande salutarem Domino vincente triumphum Lingua, figura, manus, labium, vox, syllaba, sensus. Magna crucis Domini quem gloria poscit ubique, Sidera celsa super, et quo pertingit abyssus, Lux ubi pura manet, quo tetra silentia noctis Perpetuae latitant, ubi noxque diesque vicissim Succedunt, ceduntque sibi, quo tempore cunctus Labitur orbis, ubi variabilis inditus ordo est. Quattuor isto vincire vix sufficit, ast haec Pagina digna cruci praeconia tramite denas, Hasque quadragenas sancto de calle monades Arte ligare simul plenas quoque luce serena, Mystica quas virtus ornat, consecrat, honorat. Temporis instantis numerus hic rite figuram Gestat, quo tota Christo sub principe sancta 107.0219B| Ecclesia rabido pie fert contraria tela hic Opponens hosti bellatrix conscia perstans, Virtutum et pugnis vitia sibi laus ea cuncta Cum fidei scuto domat, haec ritu hastaque verbo 107.0220A| Loricam ligat, et bene justitiae induit almam, Atque salutaris galeam hanc in vertice gestat. Ipsa crucis claram faciunt insignia frontem, Frontis et adversae fundunt formosa decorem: In cruce Salvator saevum nam vicerat hostem Ejus, et hoc numero sua deserto alma traheba Ex dapibus cunctis jejunia sobria Christus: Strinxerat eripuitque atro de fauce superbi Raptoris hominem, quem castrimargia traxit In facinus, dirum immitem simul attulit iram. Huic philargyria levis et cenedoxia trusit Quem a regno Dominus aeterna redemptio Hiesus, Sed pressit hostem, praedam salvavit ab ipso. Dapsilis, atque humilis, mitis, et sobrius ipse, Cujus pugna salus, cujus victoria sancta est, 107.0220B| Cujus in arce thronus, aspectus in infima cujus Crux ovat orbis honor, crux est erectio mundi: Crux mihi carmen erit Christi victoria clara. 107.0221| DECLARATIO FIGURAE. 107.0221A| Quadragenarius itaque numerus secundum hunc modum speciem crucis format, et mysterii sacramentum congrua dispositione declarat: qui in quatuor summas divisus, denarium per singulas ordine manifesto demonstrat. Hoc enim ad mysterium pertinet, quia sicut in quatuor partibus denarii plenitudo invenitur, ita etiam in singulis sancti Evangelii libris decalogi perfectio omnibus fidelibus insinuatur. Quae tamen junctae decades unam speciem crucis faciunt, quia unitatem fidei et dilectionis societatem, decalogus legis et Evangelii majestas concorditer astruunt. Porro ipse denarius, ab uno usque ad quatuor progrediente numero consummatur, idemque ut in quadragenarium surgat per quatuor multiplicatur, hoc nimirum significat, quod legis 107.0221B| consummatio non sine Evangelio fiat, nec evangelica doctrina attestatione legis careat. Finis enim et perfectio legis Christus ad justitiam omni credenti. Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem maceriae solvens, inimicitiam in carne sua: legem mandatorum decretis evacuans, ut duos condat in semetipso, in unum novum hominem, faciens pacem, ut reconciliet ambos in uno corpore, Deo, per crucem interficiens inimicitias in semetipso. Quia ergo numerus iste laboriosi hujus temporis sacramentum est, quo sub disciplina regis Christi adversus diabolum dimicamus, etiam declarat illud quod quadraginta dierum jejunio humiliatione animae consecravit; et lex et prophetae per Moysen et Eliam, qui quadragenis diebus jejunaverunt, et Evangelium 107.0221C| per ipsius Domini jejunium, quibus quadraginta diebus etiam tentabatur a diabolo, quid aliud quam omne hujus saeculi tempus tentationem nostram in carne sua, quam de nostra mortalitate assumere dignatus est, praefigurat? Ab hora quoque mortis ejus usque ad diluculum resurrectionis constant horae quadraginta, si ipsa nona connumeretur; post resurrectionem quoque non amplius quam dies quadraginta cum discipulis in hac terra esse voluit. Hinc eorum vitae adhuc humana conversatione commistus, et cum illis alimenta mortalium jam non moriturus accipiens, ut per ipsos quadraginta dies significaret se occulta praesentia quod promiserat impleturum, quando ait: Ecce ego vobiscum sum usque ad consummationem saeculi. Cur autem iste 107.0221D| numerus hanc temporalem vitam terrenamque significet, illa interim causa de proximo occurrit, quamvis sit alia fortasse secretior, quod tempora annorum 107.0222A| quadripartitis vicibus currunt; et mundus ipse quatuor partibus terminatur, quas aliquando ventorum nomine Scriptura commemorat, ab oriente et occidente, ab aquilone et meridie. Ad hunc igitur mundum, ad istam terrenam mortalemque vitam hominum, ad nos regendos in tentatione laborantes, venientem regem Christum Matthaeus suscipiens exorsus est ab Abraham, et enumeravit quadraginta homines. Ab ipsa enim gente Hebraeorum, quae caeteris gentibus ut distingueretur, Deus de terra sua, et de cognatione sua separavit Abraham. Christus venit in carne, et ab ipsa cuncto mundo salutarem pertulit crucem. In hoc annorum termino Isaac sociata est Rebecca et per ipsius numeri mysterium. Christo accopulata est Ecclesia. Hoc numero dierum 107.0222B| missi duodecim viri exploraverunt terram repromissionis, et eodem annorum numero castigati sunt increduli et detractores in sterilitate solitudinis, quia saepe per praesentis vitae laborem, quo probantur electi, cruciantur reprobi. Item secundum hujus numeri medietatem, id est, a viginti annis eligebantur filii Israel in militiam Domini (ut Pentateuchi narrat historia) ut ostenderetur quia mox ut oriri coeperunt sanctis bella vitiorum, non parvus statim adest labor certaminum: Qui autem sunt Christi, ait Apostolus, carnem suam crucifixerunt cum vitiis et concupiscentiis. Metitur ergo hic numerus secundum positionem sanctae crucis in templo Salomonico sancta sanctorum, id est, viginti cubitos in longitudine, et viginti cubitos in latitudine, ut ostendatur ipse 107.0222C| esse sanctus sanctorum, qui in crucis quadrifidae confixus est stipite, ut re propitiaret delicta populi, et sanctificaret totius orbis gentes, habitans inter eos et salvans omnes credentes in se. Merito ergo crux ipsa sancta sanctorum dici potest, quae ab omnibus sanctis in terra veneratur et colitur, nec non et ab ipsis sanctis spiritibus angelicis, qui de redemptione nostra gratulantur, omni honore (ut credimus) digna deputatur, qui recordantur Christum propter obedientiam crucis exaltatum, et traditum illi nomen, quod est super omne nomen, ut in nomine Hiesu omne genu flectatur coelestium, terrestrium et infernorum. Est autem quadragenarius ipse in quatuor triangulis hic comprehensus, secundum geometricae figurae potestatem, continens versum quadraginta 107.0222D| litterarum in hunc modum: Crux sacra, tu aeterni es regis victoria Christi. 107.0223| FIGURA XIX. De quinquagenario numero et sacramento in eo manifestato. 107.0223A| Crux mihi carmen erit, aures adhibete fideles, Laus crucis ore manat, devotas ducite mentes Vos quibus est Christus, quibus est sapientia curae Lux aeterna Dei, quibus incorruptio amor fit Hic sonat artificis virtus, operisque beati Hic decor exultat, hic gloria fingitur artis, Vester honor vivit, quia vivida fulget origo, Vestra manet palma jure immortalis in aethra, Clara quia est vobis victoria Christus ubique. Ipse salus vestra, et vindictam fecit in atro Pro vobis moriens, justeque oppressit iniquum Morte interficiens mortem, dum tartara vicit. Huc huc aegroti volucri concurrite cursu, en Vester erit medicus quem crux medicabilis alto Stipite gestavit, extendit brachia curae, et 107.0223B| Poscite curari, et geminas expandite palmas. Ipsius ergo valet tactu cito in ora hac eadem Reddere dextra pia trepido, hic alma quietis Summa cui est virtus, sapiens adhibere salutem 107.0224A| Ars, qui descendit resipiscat physica ut arte. Damna timoris eant, redivivant signa beata. Quinqua salutarem numerum hic ginta beata Dat crucis haec species, divino munere plena: Qui signat veniam, qui sabbata laeta quietis, Qui legis priscae post azyma festa tributae Est index, et post sancta solemnia Paschae Ipse Paracleti missi undique numine plenus. Pacis amore probus, pacis signacula profert Perfectus decore, specie perfectus honoris. Quinque cruces praebet ramis, denasque monades X numerat, semperque cruci apta et amica figura. Quinque libri legis exstant mandataque dena. Omnia nempe cruci concordant tramite dictu, Lex, numerus, tempus, mysteria facta, character. 107.0224B| Omnes ergo crucem pariter laudemus ovantes: Solvamus vota hinc crucifixo et debita regi, Sanguine qui proprio laxavit crimina mundo. 107.0225| DECLARATIO FIGURAE 107.0225A| Haec igitur pagina quinquagenarium numerum continet, in quinque X litteris expressum: quae et denarii notat summam, et crucis exprimit figuram, in cujus honorem totum opus conditur. Hic jubilaei tenet observantiam, et verae remissionis, quae per crucem toto orbi conceditur, index est: hic post typici Paschae celebrationem et occisi agni solemnia, transitusque Domini in Aegypto, celeberrimam festivitatem legis datae in monte Sinai testis est; et post verum Pascha agnique Christi immolationem, Paracleti super apostolos missi demonstrator est; hic sabbatum sabbatorum post completionem septem hebdomadarum monade addita designat, et aeternae requiei, quae vere una est, gaudia demonstrat, ubi terra corporum nostrorum vere suum celebrabit 107.0225B| sabbatum: quia nulla praesentis vitae damna sentiet ultra laborum, sed in laudibus aeternae Trinitatis suum exercebit officium: quia suae incorruptionis gaudebit se nullum habere terminum. Quapropter merito quaeritur quomodo quinquagenarius numerus ex numero quadragenario surgat. Quadragenarius itaque est numerus ex his, qui vocantur impariter pares, qui dividitur in aequas partes, cujusque pars in alias aequas dividi potest, nec non et partes partium dividuntur, sed non usque ad unitatem progreditur. Aequalis illa divisio est. Ergo ejus medietas XX, quarta pars X, quinta pars VIII, octava pars V, decima pars IV, vicesima II, quadragesima I. Unum enim et II, et IV, et V, et VIII, et X, et XX, quinquaginta faciunt. Sed hoc incrementum minoris numeri 107.0225C| in majorem quid aliud significat, quam profectum nostrum? Praediximus ergo, quod quadragenarius numerus hanc temporalem vitam et praesentem designet; quinquagenarius vero quietem futurae patriae et aeterna gaudia demonstret. Quid aliud nobis per hos duos numeros insinuatur, nisi ut hanc vitam sancta conversione ducentes, orationibus et vigiliis atque jejuniis instantes, misericordiae quoque operibus et eleemosynis insudantes, plena fide, spe integra, perfecta charitate ad illam quae in coelis exspectat nos patriam properemus: ubi quies aeterna absque ullo labore possidetur; ubi verum gaudium sine ulla tristitia continetur; ubi quidquid boni hic ex parte aliqua percepimus, totum atque integrum sine fine perficietur. Porro autem denarius numerus creatoris 107.0225D| atque creaturae significat scientiam. Nam Trinitas creatoris est. Septenarius autem numerus creaturam indicat propter vitam et corpus. Nam in illa tria sunt, unde etiam toto corde, tota anima, tota mente diligendus est Deus, in corpore autem manifestissima quatuor apparent, quibus constat, elementa. Bene ergo numerus ista significans in crucis exprimitur nota, quia in illa per mediatorem Dei et hominum reconciliati et coadunati sumus creatori nostro, et in filios adoptionis aeterno Patri translati. Recteque jubilaei numerus exprimitur in crucis figura, 107.0226A| quia tota ratio illius spiritualiter cruci aptatur. Nam servitus indebita Israelitarum in illo relaxatur, et per crucem generis humani captivitas et servitus, qua peccato nequiter atque idolis serviebat, destruitur, et verae libertati, qua Deo soli servitur, homo, qui ad imaginem Dei creatus est, redditur. In jubileo quoque ad antiquum possessorem vendita possessio revertitur, et in passione Domini homini prior possessio, id est, paradisus redditur, quam per pomum vetitum ipse male commutaverat, escam accipiens et vitam perdens. Ibi quippe praeceptum est filiis Israel, ut se abstinerent a rurali opere, et hic concessum sanctis Dei, ut vacent a terrena cupiditate. Clangebantque buccina filii Israel in ipso jubilaeo, septimo mense, decima die mensis, propitiationis 107.0226B| tempore in universa terra sua, et sanctificaverunt quinquagesimum annum, et vocaverunt remissionem cunctis habitatoribus terrae suae. Insonueruntque tuba praedicationis apostoli et caeteri praedicatores Evangelii, Spiritus sancti gratia repleti, legem spiritualiter interpretantes, et docentes in toto orbe poenitentiam et remissionem peccatorum accipere per nomen Christi omnes, qui credunt in eum. Ostendit quoque ipse Salvator hoc verae remissionis tempus, quando Nazareth veniens in synagoga legebat capitulum de Isaia propheta ad se pertinens ita dicens: Spiritus Domini super me, eo quod unxit me, evangelizare pauperibus misit me praedicare captivis remissionem, et caecis visum, dimittere confractos in remissionem, praedicare annum Domini acceptum et 107.0226C| diem retributionis. Annum autem acceptum et diem retributionis, omne praedicationis ejus, quo in carne versatus est, tempus intellige, quando caecis lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum, ad cognoscendum veritatem verbo et miraculis aperuit visum, et in cruce moriens dimisit captivos confractosque in remissionem, quia destructis vinculis mortis, resurgens in gloria, ascendens captivam duxit captivitatem, dedit bona hominibus. Quod autem haec testimonia ad ipsum pertineant, testatur evangelista Lucas, cum subjungit Salvatorem hoc idem auditoribus suis affirmasse ita dicens: Caepit autem dicere ad illos, quia hodie impleta est haec Scriptura in auribus vestris. Et omnes testimonium illi dabant, et mirabantur in verbis gratiae quae 107.0226D| procedebant de ore ejus. Continetur autem in quinque X notis unus versus quinquaginta litterarum hic: Quinque juvat apice ast sacra dicere, de cruce et haec nam est, per singulas notas denis litteris supputatis, sed hoc in pronuntiatione. Caeterum autem in scripto IX, grammata unicuique notae deputantur. Nam media littera singularum notarum communis est utrique tramiti, et ei qui dextrorsum, et ei qui sinistrorsum 107.0227| FIGURA XX. De numero centenario et vicenario, et mystica ejus significatione. 107.0227A| Sanguinis ergo sacri nos fusio lavit et unda Sordibus a cunctis, detersit et omnia Christus Noxia, nam passus labes tulit hic quoque nostras Delens aratum contra orbem, tum chirographum Lumen evangelii imitabile condidit auctor. Quod facinus scripto vetat, omnia vana recusat: Quod vitam signans in cuncto expenditur orbe, Lumen virtutum ascensu et dominantis ubique Indicat, oratum pandens, quo mystica scripta Monstrant, dona Dei quanta omnibus obtulit ore: Ast decies duodena tenet hic lauda character Grammata, nec hoc una semel, sed hoc quater una Magna notans fidei mysteria, magnaque fidis Gaudia, demonstrans medicinae munera grata Et sociale decus, quod spiritus auctor in ore 107.0227B| Ardens lux dederat concordi munere linguae. Hincque alacer coetus sacratum jactat ubique Hoc nomen, rete expandens quod sagena in abysso Mundi plena alta retrahat et frenet ut omnes 107.0228A| His frenis crucis, utque insignia Christus ubique Digne commendet homini, quae magna resignat In multis dona, adjungens proba praemia nati. En orbis Domini qui condit praemia in actu et Multiplicat, dignis juste cum Patre superno Regnator regnans, cuncta ditione gubernans: Qui pignus dederat paracletum jure salutis, Ut regat, et servet, perducat ad atria vitae, et Psallite devote vitam, bene psallite Christo Gentes ac linguae, verum et cognoscite regem, Virtutemque Patris, qua occumbit dira potenti Morsque sui et stimuli, rerum scitote parentem. Haec laus culmen habet ex vero germine parta: Aeternam requiem iste est naturae inditus ordo: Servet ut indita tantum, et speret dona beata. 107.0228B| Gloria haec virtus, et summa est causa quietis; Isteque jura bene conservat, liber ac hic est Qui bona summa cupit, rite et mediocria ducit. 107.0229| DECLARATIO FIGURAE. 107.0229A| Denique sanctae crucis formam Graeca littera lauda lambda in hac pagina per quatuor loca posita exprimit: quae et tricenarium numerum apud Graecos significat. Haec ergo quia quater hic ponitur, CXX numerum efficit, cujus sacramentum magnum est. Nam leguntur ante diluvium CXX anni ad poenitentiam hominibus decreti; et Salomonici templi altitudo CXX cubitorum erat; et super CXX viros in die Pentecostes Spiritus sanctus venit. In quatuor enim notis idipsum efficientibus, quatuor Evangelia significantur, in quibus singulis tricenarius numerus invenitur; quia fides sanctae Trinitatis et perfectio mandatorum in singulis sancti Evangelii libris plenissime praedicatur. Proinde illud quod arca Noe cum ex Dei praecepto construebatur, et ad salvationem 107.0229B| electorum ad similitudinem sanctae crucis impiis diluvio perituris praeparabatur, in CXX annorum calculo poenitentiae tempus hominibus ante decretum est, quid aliud significat, quam quod ita tantum a fluctibus hujus saeculi possumus permanere illaesi, si evangelicae doctrinae in fide sanctae Trinitatis digne operantes devotis mentibus obediamus. Hoc autem quod omnis templi altitudo CXX cubitorum fuit, ad idem sacramentum respicit: quod et primitiva in Hierosolymis Ecclesia post passionem, resurrectionem et ascensionem Domini in coelos, in hoc numero virorum gratiam sancti Spiritus accepit. Itaque procedente naturalis numeri progressione ab uno usque ad XV, et collectis in unum omnium locorum summitatibus, CXX fiunt XV; namque quae ex VII et VIII constant, 107.0229C| solent nonnunquam ad significationem referri vitae futurae, quae nunc in sabbatismo geritur animarum fidelium, perficietur autem in fine saeculi resurrectione corporum immortalium. Quapropter apte numero centenario et vicenario, magna electorum beatitudo in futura vita designatur, apte in hoc tertium domus Domini coenaculum consummatur: quia post praesentes fidelium labores, post acceptam in futuro requiem animarum, plena totius Ecclesiae felicitas in resurrectionis gloria complebitur. Ad 107.0230A| quod mysterium aeque pertinet, ut diximus, quod resurgens a mortuis atque ad coelos ascendens, huic numero virorum Spiritum sanctum in linguis igneis misit; eosque qui diversitate linguarum ab invicem discrepaverant, repente omnium cogitatione loquelarum communem in laude sua fecit habere sermonem. Nam et Ecclesia suo tempore resurgens a morte, atque ad coelos ascendens in carne incorruptibili, plene ac perfecte dono Spiritus sancti illustrabitur, quando, juxta promissum Apostoli, erit Deus omnia in omnibus. Tunc plena erit adunatio linguarum in omnibus, ad praedicanda magnalia Dei, quia consona mente ac voce omnes divinae gloriam majestatis, quam praesentem vident, collaudant; tuncque vox illa psalmi perfecte complebitur, 107.0230B| qua Spiritus sanctus per prophetam omnes gentes ad laudem Domini provocando exhortatur, ita dicens: Laudate Dominum, omnes gentes, et collaudate eum omnes populi, quoniam confirmata est super nos misericordia ejus, et veritas Domini manet in aeternum; quando quotquot de omnibus gentibus ad vitam praedestinati sunt aeternam, omnibus scandalis de Ecclesia Christi per angelorum officia ejectis, uniti capiti suo unam laudem omnia membra concorditer et perpetuo cantabunt. Notandum quoque est, quod non solum lauda littera hic per quatuor loca posita, CXX numerum in suo solo charactere ostendit, XXX per singulos, sed etiam versus ipsi, qui in illa conscripti sunt, unusquique triginta litteras continet. Est quippe versus hic in suprema laudarum: 107.0230C| Est orbi toto Domini nam passio vita. Iste quoque in infima: Arvo crux una spes libertatis ab ira. Hic namque in dexteriore: Lux laeta lucet divino munere plena Atque hic in sinisteriore: Veraci nutu signat et praemia regni. 107.0231| FIGURA XXI. De septuagenario numero et binario cum ejus significationibus. 107.0231A| Lex quoque vera Dei vincenda est sorte beata Ecce crucis Christi, qua solvitur orbis ab ira, Ducitur ad vitam, portum capit atque quietis Arvigenae primi lapsum post naufragus ipse. Nam quia per vetitum mors vicit noxia lignum, Et genus humanum fera late absumpserat omne, Faucibus a mortis per lignum tolleret ut hoc Jure crucis placuit reparanti ponere palum Dirae, quodque atrox madido glutiverat alvo, Evomeret sicco, lueretque hinc debita poenas: Invasit, rapuit dominatum quod male trux fur, Id voluit signare modis in dogmate scriptis Testamentorum Deus auctor, opus crucis ipse Praedixit, docuit sese et complesse fatetur Magnipotens: crux hinc ideo se tota coruscam 107.0231B| Excipere in lucem monstrat, dat calle dicato Rite faros justis se cuncta per aera testans: Gentes ac populos ad celsa et provocat astra, Exemptos notat, et noctis ornatu alacres scit 107.0232A| Non parvum facere, hinc et regni ducit ad alta. Hoste fit expulso victrix, nec fallit in arte, Sed solum generis dominans miracula sistit. Omnia regna sibi propter sua dona ministrat Devota, et placida, mansueta, quieta, redempta: Quot habet en linguas orbis, et jura loquelae, Hoc numero signat aditum venientibus, atque Tramitis hoc pandit Salvator discipulorum. Nam octies ut novies variet os dicitur orbis, Hincque novem pie relliquias in luce beatum Spirituum datur octava, ut supplere creator Velit rite die hoc, et claudere saecula fine. Omnia namque orbis scelera consumpsit in ipso Flammivomo crucis ardore, patiendo creator, Sed tamen ex carnis parte ast divina reluxit 107.0232B| Natura inscripto, sobrium produxit et ortum: Legem nempe suam crucis ordine fecit amatam, Jure levem, suavem, et scandendi munere ditem. 107.0233| DECLARATIO FIGURAE. 107.0233A| Hanc igitur figuram plenam esse mysterio oportet intelligi, in qua per quatuor heptagonos LXXII numerus demonstratur, secundum cujus pluralitatem gentium linguas divisas esse vera opinio est, et libros canonicos Veteris ac Novi Testamenti intra ejus summam comprehensos esse non dubium est. Designavit autem et ipse Dominus, exceptis XII apostolis, alios LXXII discipulos, et misit illos binos ante faciem suam in omnem locum et civitatem, quo erat ipse venturus, ut numerus designatorum discipulorum concordaret multitudini gentium, et divisioni linguarum, quatenus omnes gentes fidei lumen perciperent, et gratiae Christi mererentur esse participes. Sicut ergo XXIV horis totus orbis peragitur atque illustratur, ita mysterium illustrandi orbis per Evangelium 107.0233B| Trinitatis in LXXII discipulis intimatur. Vices enim quater terni septuagies dipondius. Sed haec distributio apte figurae sanctae crucis mancipatur, quia per ipsam sacramentorum Christi dispensationem totus orbis glorificatur, ipsa in quatuor heptagonis hanc mysterii rationem notat: quia ipsa in IV sancti Evangelii libris divina charismata per IV plagas orbis dispensat, ipsa in utroque tramite, id est, in eo qui sursum et in eo qui transversum vadit, per duos heptagonos sexies senarium ostendit, quia omnem perfectionem per se nobis provenire sive in longanimitate spei, sive in amplitudine charitatis, seu in perseverantia bonae actionis, seu in celsitudine contemplationis, satis nobis annuit. Ipsa in toto octies novenarium in se multiplicatum 107.0233C| continet, quia ex omnibus gentibus in octenario numero, hoc est, corporum resurrectione ad augmentum novem ordinum angelorum, electos Dei pervenire edocet. O vere bona et vere sancta crux Christi, quis te rite totam enarrare potest? aut quis condigne laudare? quae coelestium arcanorum pia es revelatrix, quae mysteriorum Dei sacra es conservatrix, quaeque sacramentorum Christi idonea es dispensatrix. In te angeli gaudia sua accumulata conspiciunt, in te homines jura salutis suae cognoscunt, in te inferi justam retributionem fraudis suae percipiunt. 107.0234A| Omnibus aequa es, omnibus bona, omnibus justa, praeterita renovas, praesentia illustras, futura praemonstras, perdita requiris, quaesita invenis, inventa custodis, lapsa restituis, restituta gradu munis, munita in viam pacis dirigis. Tu quidem aeterni regis es victoria, et coelestis militiae laetitia, terrigenarumque potentia, tu peccatorum es remissio, pietatis exhibitio, et meritorum augmentatio, infirmorum remedium, laborantium auxilium, et lassorum refrigerium, sanorum incolumitas, quietorum serenitas, et fortunatorum felicitas. Tu crux aegrotos medicans, tu gaudium moestos consolans, tu sanitas dolentes laetificans, tu status credentium recte, tu firmitas operantium bene, tu beatitudo perseverantium rite. Sancta, pia, bona, justa, benigna, 107.0234B| rationabilis, laudabilis, venerabilis, amabilis, fortis, suavis, mitis, sapiens, patiens, potens. Quidquid ergo digne corde de redemptione nostra potest cogitari, vel quidquid lingua rite loqui, omnia ad laudem tuam decentissime possunt aptari: quia quidquid in te laudatur, crucifixo in te Christo regi deputatur, et quidquid Christo honoris datur, ad reverentiam summi Patris refertur, cujus ipse unigenitus Filius est, de quo ipsa Veritas in Evangelio testatur: Qui me recipit, inquit, recipit eum qui me misit. Et item: Qui me spernit, spernit eum qui me misit, et qui non honorificat Filium, non honorificat et Patrem. Omnis quippe qui negat Filium, nec Patrem habet: qui autem confitetur Filium, et Patrem habet: quorum simul cum sancto Spiritu una est majestas, una 107.0234C| potestas, honor et claritas in sempiterna saecula. Est namque versus in erecta crucis parte, id est, in duobus heptagonis a summo deorsum descendens, et per transversum heptagonorum legendus hic: In cruce lex Domini decoratur luce corusca. Alter in transversa ejus parte in duobus heptagonis comprehensus, et similiter per transversum eorum legendus iste: Gentes et linguae sociantur laude sacrata. 107.0235| FIGURA XXII De monogrammate, in quo Christi nomen comprehensum est. 107.0235A| Christus amor votum mihi, qui pia munera dat haec Carminis, hic pretium, hic via, portio fida quietis: Qui bona cuncta probans ope, tanta et talia rite Dona suis famulis largitur, ad istaque cunctos Hortatur miserans, spondet pie conditor arcem Jam posse impetrare poli sceptra, altaque regna, Si spes, firma fides summi, et cupit hic ea sancte Castus amor, nec amat memorans haec perditus orsa. Dona quidem haec veniens huc orbem lite jucunda Sparserat in mundo anteriore valentia fructu Quo docuit mundum dedicans, ne in deteriora hic Praeceps mallet abire loca, dans jura magister Noscere Evangelii, et dirum mansuescere morem. Ut Deus arce poli et justus, cum advenerit istuc 107.0236A| Auctor ad aetherei justis dare praemia Patris, Dextra tunc meritis capiat bona munera dignis. Iste quidem numerus sanantis signat utrumque Adventum Domini, hinc arcebat quando tyrannum, Quando vir hic factus tanta bona reddidit orbi, Postque suum cunctis baptisma proba edidit ore. Hunc summo est quando salvans Patre justus iturus Judex, et homo sal pix istum praemia sancta hinc Fert prius hic alto dare, et usque videre superni Nempe sacram faciem: quos verus nuntiat auctus Esse bonis meritis psallendum cantica partos: Quae cantare solet sors alma, ut scripta serena Apocalypsis habent, dilucida ibi agmina ferre Gloria, virtus, excelso omne die atque per aevum 107.0237A| Alleluia sonat, quis oh tamen aula erit haud hac Et Deus et Dominus placandus noster ubique est, Quod juvet iis nos scriptio, ut alma est aeris arce Cum apparebit ovans servorum hinc, et rapit almi Turba nihil perdens ac scandala inabmovet ira Devotos famulos frumenta ut mittat in horreum Felix qui valet atque licet cui scandere coelum, 107.0238A| Et laetum Domini bene Christi intendere vultum: Cui manet altus amor perfectio redditur omnis. Angelicisque choris permixtus gaudet ubique Laudibus, et certat cantando psallere Christo. Cantica rite nova hoc studium deponere nescit: Regina quia aeterna sic tum et bene gaudia novit. 107.0237| DECLARATIO FIGURAE. 107.0237A| Quid itaque haec figura sit, et quid significet, ut exponatur necesse est. Una quidem ista est figurarum, quae appellantur notae sententiarum, specialique 107.0237B| vocabulo haec a Graecis vocantur chrisimon, ex voluntate uniuscujusque ad aliquid notandum inventa. Sed majore dignitate a Christianis ad exprimendum nomen Christi assumitur, quasi duae litterae primae nomine ejus uno monogrammate simul sint comprehensae, id est, X et P. Cur autem modo a nobis in hoc opus sit assumpta, haec ratio est: notatur enim in ipsa ille numerus dierum, quo praedicasse mundo Christus creditur, et ille qui ante adventum ejus secundum, ab Antichristi temporibus usque in finem mundi futurus, secundum Danielis prophetiam ab orthodoxis Ecclesiae magistris expositus est, ut in P littera prior numerus, id est, MCCLX, quod sunt III anni et semis, inveniatur, quo temporis spatio Christus mundo praedicasse cognoscitur. Menses 107.0237C| enim trium semis annorum, id est, tricies quadrageni et bini, MCCLX dies efficiunt, sub quo numero civitas sancta calcari a gentibus in Apocalypsi describitur, et mulier a facie draconis fugere in solitudinem, ubi habet locum paratum a Deo, ut ibi pascatur eodem numero dierum, qui numerus mystice omnia Christianitatis tempora complectitur, ut Patrum habet firma traditio. Quia Christus cujus hoc corpus est tantum in carne temporis praedicaverit, quo sive sub spe aeternorum peregrinatione praesentis eremi gaudet, seu persecutionis molestiam ab infidelibus vel a falsis fratribus patitur. X itaque littera illum numerum continet, quem Danielis prophetia praedixit in Antichristi tempore futurum, id est, MCCCXXXV dies. Ita enim ibi scriptum est: Et beatus 107.0237D| qui exspectat et pervenit usque ad dies MCCCXXXV. Quod beatus Hieronymus ita exponit: Beatus, inquit, qui, interfecto Antichristo, supra MCCXC dies, id est, tres semis annos, dies XLV praestolatur, quibus est Dominus atque Salvator in sua majestate venturus. Quare autem post interfectionem Antichristi XLV dierum silentium sit, divinae scientiae est, nisi forte dicamus: Dilatio regni sanctorum probatio est patientiae. Sed quia manifestior ratio est supra dicta, si ipsas litteras, quae in hac figura conscriptae sunt et positione sua monogramma conficiunt, simul cum earum numero secundum ordinem conscribamus, spatium calamo ad hoc concedatur. Litterae autem in P positae hoc sonant, Ο, ϞΟΤΗΡ. ΙΗϞΥϞ. ΑΛΗΘΙΑ tria videlicet nomina Christi, quae latine interpretantur, 107.0238A| Salutaris, Salvator, Veritas. Sed duo nomina Graeca posteriora integra serie litterarum conscripta sunt, id est: ΙΗϞΥϞ et ΑΛΗΘΙΑ. Tertium autem, id est, 107.0238B| ϞΟΤΗΡ, secundum morem Graecae conscriptionis tribus (excepto Ο articulo) litteris notatur, Ϟ scilicet, Η et Ρ· et ita fiunt omnes litterae, quae in Ρ conscriptae sunt, numero XV, quarum prima est Ο, numerum notans LXX; secunda Ϟ, CC significans; tertia Η, cum VIII numero; quarta Ρ, centum exprimens; quinta Ι decem; sexta Η, octo; septima Ϟ, CC; octava Υ, CCCC; nona Ϟ, CC; decima Α, unum; undecima Λ, XXX; duodecima Η, VIII; tertiadecima Θ, IX; quartadecima Ι, X; quintadecima Α, unum demonstrans. Quae copulatae omnes, faciunt numerum MCCLX, et adhuc remanent ad supradictam plenitudinem numeri V, quae in ipso adhuc caractere Ρ inveniri possunt, ita, si dividatur ipsum Ρ, id est, ut suprema pars, quae in se imaginem Δ litterae habet, quaternarium 107.0238C| numerum signet, et infima, quae Ι Latinam format, unum numerum potestate Latinorum ostendat, et ille millenarius et ducentenarius et sexagenarius numerus in Ρ invenitur. Χ autem, quae altera pars est monogrammatis, tria nomina similiter continet Domini, in octo litteris conscripta, id est, ΘΕΟϞ. ΧΡΗϞΤΥϞ. ΙΗϞΥϞ. Litterae autem hae sunt Θ, IX exprimens, Ϟ. CC. Χ. D C. Ρ. C. Ϟ. CC. Ι X. Η. VIII. Ϟ. CC. denotans, qui simul fiunt MCCCXXVII, et adhuc remanent VIII, qui augentur, si Η littera quae in medio litterarum octo sita est vicem clavi obtinens, cum numero octonario de Ρ addatur. Sunt quoque tres versus in monogrammate, in majoribus litteris cum minoribus intus conscripti, quorum primus ab O incipiens per omnes majores litteras in circuitu 107.0238D| vadit, quae Δ figuram supra in Ρ ostendunt, et duo nomina graeca tenent, hoc est, Ο. ϞΟΤΗΡ. ΙΗϞΥϞ. in novem litteris comprehensa: Nam alma decet radiant scripta hinc quod nomine Christi. Secundus quoque in reliqua parte Ρ, id est, in linea, quae recta deorsum vadit, et nomen ΑΛΗΘΙΑ tenet, in sex litteris Graecis scriptus est, iste: Sancta salutaris laudat haec scriptio Christum. Tertius quoque, qui in X littera VIII litteris, in quibus sunt tria nomina notata, hoc est, ΤΗΕΟϞ. ΧΡϞ. ΙΗϞ. continet ita: Christus homo est placidus nempe arbiter hic quoque mundi est. 107.0239| FIGURA XXIII. De numero vicenario et quaternario, de que ejus sacramento. 107.0239A| Nobilis ecce micat flos regis nomine pictus, Atque notis signant victoris facta potentis Cornua laeta crucis, trino sic condita versu: Quae numerant sex insigni quater arte monades Perfectumque decus ostendunt rebus inesse Omnibus, omnipotens quas condidit atque redemit. Clara dies illa est, qua conditor omnia finxit: Non minus haec lucet doctor qua cuncta beavit. Tum bona cuncta bonus complevit facta creator: Nunc pia cuncta pius opera benedixit amator: Quattuor ergo plagas laudat senarius orbis: Sex micat in numeris perfectus primus et ipse est, Dividit ipse diem totum, constringit et ipse Anni mensisque bisextilis atque quadrantis Hic numerator adest, attollens tempora nutu. Saecula fine capit, et claudit limite mundum, Vitam perpetuam tunc regna et lucida ductor 107.0239B| Dat super astra piis, dimittens debita, vultu Indere consignans Jesus pia praemia, scis tu 107.0240A| Ex omni mundo his quos tanta ad dona coruscans Conduxit fidei lux, vivus et indidit haustus. Verus amor decorat justi beat atque opus almum: Ergo plagis orbis consignat ab omnibus ast hic Adpositus numerus undique pergere plebes Ad crucis auxilium, pia numina poscere Jesus Perfectumque decus perfecto dogmate discant, Perfectae fidei quod facta benigna sequantur. Omnia nempe Deum verum haec testantur ubique: Perfectum perfecta quidem, formosa decorum Quae vertigo poli tornat, quae condit Olympus, Quae mare, quae tellus, quae caeli continet aula: Ast quoque nos homines in rebus portio parva, Rite crucem cantu salvantem et voce sonemus. Qui bene nos fecit, quique auxit, quique redemit, Carmine et in celebri crebros cantemus amores, Quos satis ipse opere sacro et tutamine nobis 107.0240B| Jam impendit, suasit, ostendit, jussit, amavit. 107.0241| DECLARATIO FIGURAE. 107.0241A| Ecce crucis Domini quatuor cornua senarius numerus decenter concludit, et totam perfectionem perpetrati operis ostendit: quia in ipsa rerum conditor consummationis suae fecit judicium, cum, accepto poculo, Consummatum est, dixit. Recte enim consummatum esse scriptum est, ubi humanum genus liberatum est; quia non solum hominibus passionis Christi factum profuit, cum ipsi redemptionis gratiam consecuti sunt, sed etiam coelestibus angelorum turbis, cum in eo numeri sui plenitudinem adepti sunt. Quater enim seni XXIV reddunt; quo numero horarum coelestis spherae ambitus circumfertur, et naturalis diei cursus judicio siderum circumeuntium deprehenditur; quo numero libri Veteris Testamenti in canonicam auctoritatem apud Hebraeos recipiuntur, 107.0241B| Ruth et Cynoth librorum vice connumeratis; quo numero in sortes Levitica tribus per David distributa est, et cunctos filios Aaron per vices Deo ministrare decretum est, et merito, ut numerus electorum pontificum praemonstraret aeternum Christi sacerdotium, qui pontifex factus secundum ordinem Melchisedech, in ara crucis immaculatam se obtulit hostiam Deo, agnum videlicet illum qui abstulit peccata mundi, cujus sanguinis aspersione sancta et sancta sanctorum mundata sunt, et vera expiatione peccatorum omnium sordes ablutae sunt. Hujus ejusdemque numeri seniores in circuitu sedis illius potentissimae, de qua Apocalypsis narrat, unde procedunt fulgura, voces et tonitrua, sedisse describuntur, Ecclesiam videlicet designantes per geminum 107.0241C| testamentum de patriarchis et apostolis generatam, quae ob judiciariam ejus in Christo dignitatem in circuitu illius sedisse cernitur. De qua dicit Salvator regni sui potentiam demonstrans: Et ego, inquit, si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum. Traxit quippe ad se cuncta Salvator, cum in cruce positus, omnem sib subjecit potestatem, de qua resurgens tertia die, discipulis suis locutus est: Data est, inquit, mihi omnis potestas in coelo et in terra. 107.0242A| De qua Apostolus testatus est: Christus, inquit, factus est pro nobis obediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis, propter quod et Deus exaltavit illum, et dedit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus in gloria est Dei Patris. De throno ergo isto procedunt fulgura, voces et tonitrua, quia post passionem Salvatoris, resurrectionem et ascensionem ad coelos, discipuli ejus, sicut Marcus scribit, profecti praedicaverunt ubique, Deo cooperante et sermonem confirmante, sequentibus signis. Quorum unus congregatis adversum se Judaeis magna auctoritate respondit: Notum sit, inquit, omnibus vobis et universae plebi Israel, quia in nomine Jesu Christi 107.0242B| Nazareni, quem crucifixistis, quem Deus suscitavit a mortuis, in hoc iste astat vobis sanus. Hic est lapis, qui reprobatus est a vobis aedificantibus, qui factus est in caput anguli, et non est in alio aliquo salus, nec enim aliud nomen est sub coelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri. Et doctor gentium Corinthiis ait: Non enim judico aliquid me inter vos scire nisi Christum, et hunc crucifixum, et reliqua. Et item ad Galatas ait: Mihi autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo. Sunt quoque in quatuor trigonis circa crucem, quatuor nomina triumphatoris coelestis conscripta, quae sancta crux in modum foliorum repandi lilii per cornua dilatat, et a medio scilicet sui incipiens, hoc 107.0242C| est, a duobus nominibus, Christus Jesus, ita quidem, ut in arce crucis sint et in imo duo nomina vice filiorum, id est, fortis, virtus, atque in dextera et sinistra alia duo, id est, victor, clarus, sicque duo versus scripti inveniuntur in cruce ab uno trigono in alium, quorum iste est textus in longitudine: Fortis complevit Christus sua famina virtus. In latitudine quoque: Victor consignans Jesus pia praemia clarus. FIGURA XXIV De numero centenario, quadragenario, quaternario, ejusque significatione. 107.0243A| At nunc vos cantate novum, benedicite Christo, Plebs, cantum, dilecta Deo, sanctissimus ordo, Psallite non aliis vosmet imitabile carmen, Immortale decus coeleste hoc ante tribunal, Ante quater senos seniores, quattuor atque Diversae formae ante animalia, jure superna Primitiae Christo, immaculato numinis agno Atque Deo vero, immaculatae et sortis honores: Estis vos emptaeque cohortes sanguinis ostro: Coelo ex terrigenis cantatis rite tropaeum. Citharis modulans ast vultum laude serenat: Vestra manus sacra vocibus atria replet ubique, Ceu voces tonitru fusis clamoribus aetram: Tanquam et multarum valles vox replet aquarum, Linguaque vestra doli ignara, nec novit iniqua: Ante thronum Domini scitis sed dicere digne Laudes, carmina, et artatis bene hic ve parati Per signa, quae non spernit vester gremio rex. Nam hoc nullus diffudit dux ni solus et auctor, 107.0244A| Inderiso famine qui hoc modo splendida donat. Munera cantate hinc ille probus ordo, piique Virgineo in habitu mares, quoque femina lactans, Infans, atque anus pariter, juvenesque, senesque, Qui non polluti estis nexu unquam mulierum hic. Quapropter jam itis ubi justis praemia donat Omnipotens, pergit Jesus quo virginis agnus, In pratis depascit, ovat, quem rite sequentes Sidera celsa super, o pascua, pascitis agri: et Nunc jam vestra capit virtutem praemia vita, Jure stolam, quam virginis en res attulit unam, Nempe aliam in fine agnus cum corpore reddet. Poscite posco crucis vosmet per signa beata O populi, turmae, plebs, agmina, turba, cohortes, Qui super astra locum sedesque tenetis in arce: Quod nobis vestra laus rex, et conferet agnus Praemia laeta Deus, cum sanctis luce superna: Audire ut liceat vestrum per saecula cantum. 107.0245| DECLARATIO FIGURAE. 107.0245A| Continet ergo haec figura sanctae crucis in quatuor pentagonis formata, numerum CXLIV litterarum, in quatuor versibus conscriptum: secundum cujus pluralitatem millenario multiplicato in Apocalypsi multitudo illa signatorum, ex omni tribu filiorum Israel computatur, numerusque ille albatorum, qui cum agno super montem Sion stabant, denotatur: primo videlicet in signatorum millibus innumerabilis significatur totius Ecclesiae multitudo, quae de patriarchis, vel prosapia carnis, vel fidei est imitatione progenita. Si enim, inquit, vos Christi, ergo Abrahae semen estis. Ad augmentum autem perfectionis pertinet et ipsa XII duodecies multiplicari, et ad summam millenario perfici, qui est denarius numerus quadratus solidus, significans stabilem Ecclesiae vitam. Ex quo 107.0245B| igitur Dominus passus est, contritum est imperium mundani principatus, et ad hoc gentium confractum est imperium, ut signo fidei cui restiterant facies sanctorum libere denotarentur. Signum itaque fidei est crux Christi, ad cujus similitudinem Tau littera formata est, de qua in Ezechiele ita scriptum est: Et gloria Domini Israel assumpta est de cherub, quae erat subter eum ad limen domus, et vocavit virum qui indutus erat lineis, et atramentarium scriptoris habebat in lumbis suis, et dixit ad eum: Transi per mediam civitatem in medio Hierusalem, et signa Tau super frontes virorum gementium et dolentium super cunctis abominationibus quae fiunt in medio ejus. Et dixit illis audiente me: Transite per civitatem sequentes eum et percutite, non parcat oculus vester, 107.0245C| neque misereamini, senem, adolescentulum, et virginem, parvulum, et mulieres interficite, usque ad internecionem; omnem autem super quem videritis Tau ne occidatis, et reliqua. Recte enim omnis iniquus mucrone infidelitatis interficitur, qui signum fidei bono opere in semetipso ostendere neglexisse convincitur, et merito juste quisque bonorum opus operando per crucis Christi potentiam liberatur: quia Domini fidem, quam in baptismo percepit, inviolatam usque in finem mandata Christi implendo conservasse cognoscitur. Deinde grex ille dealbatorum in ejusdem numeri quantitate annumeratur, et sanctae virginitatis in electis copiosa numerositas intimatur. Sed finitum tamen numerum pro infinito hic positum, quisque sanum sapiens intelligere debet, 107.0245D| secreti significatione mysterii virginali aptum examini, quod Deum ex toto corde, ex tota anima, totaque mente diligens, corporis quoque, quod ex IV constat elementis, illi est integritate sacratus, ter enim terni IX, et quater quaterni XVI, sedecies autem novem CXLIV implent, ut cum de his qui in arctioris vitae gradu constituti, merito in Sion monte cum agno tam perfecta multitudo cernatur, de caeteris Ecclesiae membris non dubitetur. Et cantabant quasi canticum novum ante sedem, et ante quatuor animalia et seniores, et reliqua. Illi quasi cithara 107.0246A| sua cantant Deo, qui angelicae privilegio castitatis totos se Domino faciunt holocaustum, et tollentes crucem suam sequuntur agnum quocunque ierit, cantabuntque quasi canticum novum, quod nemo alius potest canere; quia singulariter canticum agno cantare, est cum eo in perpetuum prae cunctis fidelibus etiam de carnis incorruptione gaudere. Quod tamen electi caeteri canticum audire possunt, licet dicere nequeant, quia per charitatem quidem in illorum celsitudine laeti sunt, quamvis ad eorum praemia non assurgant. Vetus quidem erat canticum: Beatus qui habet semen in Sion, et domesticos in Hierusalem. Et item: Crescite et multiplicamini et replete terram. Novum enim est: Laetare, sterilis, quae non paris; erumpe et clama, quae non parturis, quia plures filii 107.0246B| desertae magis quam ejus quae habet virum. Et item idem Propheta dicit: Et non dicat eunuchus, Ecce lignum aridum; haec dicit Dominus eunuchis qui custodierunt sabbata mea, et elegerunt quae volui, et tenuerunt foedus meum: Dabo eis in domo mea et in muris meis locum, et nomen melius filiis et filiabus, nomen sempiternum dabo eis quod non peribit. Et item: Beatae steriles quae non genuerunt, et ubera quae non lactaverunt, et reliqua. Habent quippe nomen ejus et nomen Patris ejus scriptum in frontibus suis, quia in confessione sanctae Trinitatis dedicata Ecclesia fronte sua fidei suae gestat insigne, quod per sanctae crucis mysterium in Christianorum frontibus pingitur, et frequenti manus inscriptione signatur. Ecce unusquisque IV pentagonorum XXXVI litteras continet; 107.0246C| sed non ideo quod hic numerus quinque angulorum figuram facit, nam XXXV pentagonus est; sed ad intimandum aliquod sacramentum ita positus est. Quinarius ergo legem signat, et quaternarius Evangelium; at quatuor pentagoni cum adhaerentibus sibi quatuor unitatibus IV cornua complent, quia passione Christi et resurrectione completa lex simul et Evangelium, in totam mundi latitudinem praedicanda doctoribus commissa sunt: unum in exemplum datos utriusque testamenti patres, fideles ubique in universo orbe castitatem servando imitare satagebant, qui agno sociati super montem Sion quasi canticum novum in citharis suis cantabant. Ergo quatuor unitates quae pentagonis extrinsecus adhaerent, in quatuor litteris unum nomen conficientibus, 107.0246D| id est, crux, demonstravimus: ut et pentagonis suis ad versus complendos cohaererent, et ad jus suum demonstrandum sibi mutuo uno nomine necterentur. Est quoque hic versus in eminentiori parte crucis: Immaculata cohors cantas tu vocibus illic. Et in ima hic: Rex ubi Jesus ovat quo pascit virginis agnus. In dextera vero iste: Carmina quae nullus diffuso famine cantat. Et in sinistra iste: Hic vester grex ni solus et splendidus ordo. FIGURA XXV De Alleluia, et Amen, in crucis forma ordinatis. 107.0247A| Laus pia perpetua sanctorum in luce superna Assis terrigenis, aliquid quod dicere digne Jam de te valeant, avidaque implere decenter Ora bonis possint modulis, et cantibus almis. Nempe ego te cecini, crux, isto in carmine vivo Versibus, exoptans cantando et reddere vota. Sed tu cuncta super excellens munera nostra Majestate potens, vincis terrestria, vincis Sidera celsa poli, nec sat valet ullus honori Namque tuo facere condigna, nec addere verba: Temptavique ideo hic ex coelis mystica voto Ducere verba tibi, contemplans apta figurae: Disposui signis, disperso et tramite cantus Inserui angelicos, intexi et versibus aptis. Nempe amen in medio vitae signacula spondet: 107.0247B| Alleluia crucis circumdans cornua complet, Et sacram effigiem coelesti carmine signat: Nam justi hinc sceptra devote et munera tota Exsuperant narrantes nunc spei ardor ut ore 107.0248A| Immissus bona det palmae et mors illa remota Aufugiat, primam nocuit quae livida stirpem Humani generis truculenta absorbuit atque Progeniem totam et detraxit in ima profundi. At nos quotquot amor in coelos elevat istinc, Rite sacram Domini placemus carmine vultum: Carmine namque illo, quod erit in sedibus altis, Quod cantant justi, cantabunt perpete voto et: Hoc tum rite placet, si implemus jussa tonantis Mentibus, et species, factis, et famine linguae: Nam tantum sermo haec justi non praemia cara Accipiet, sed vera bene per famina virtus cum Haec laus non bona laus, sed veri fictio falsa Sit quae magna canit, alta vult, parva meretur. Ergo age vos Christum laudate fideliter odis 107.0248B| Coelestes populi, virtutes, vosque potentes Justorum et plebes, qui in coeli sistitis arce. Psallite amen, alleluia, per saecula Christo. 107.0249| DECLARATIO FIGURAE. 107.0249A| Istic ergo laus illa, quam sanctorum vox in coelis creditur perpetuo Deo cantare, sanctae crucis in scriptu, imitatur figuram alleluia videlicet et amen, quam Joannes apostolus et evangelista in Apocalypsi scribit, post interfectionem et dimersionem meretricis magnae, quae seducebat omnes gentes in fornicatione sua, et cum qua reges terrae fornicati sunt, se audisse vocem turbarum multarum devote in coelo cecinisse, et saepius iterasse. Ita enim ibi scriptum est: Post hoc audivi quasi vocem magnam turbarum multarum in coelo dicentium: Alleluia, laus et gloria et virtus Deo nostro est, quia vera et justa judicia ejus sunt, quia judicavit de meretrice magna, quae corrupit terram in prostitutione sua, et vindicavit sanguinem servorum suorum de manibus 107.0249B| ejus. Et iterum dixerunt Alleluia: et fumus ejus ascendit in saecula saeculorum. Et ceciderunt seniores XXIV et IV animalia, et adoraverunt Deum sedentem super thronum dicentes: Amen, Alleluia. Et vox de throno exivit dicens: Laudem dicite Deo nostro omnes servi ejus, et qui timetis eum pusilli et magni. Et audivi quasi vocem turbae multae, et sicut vocem aquarum multarum, et sicut vocem tonitruorum magnorum dicentium, Alleluia: quoniam regnavit Dominus Deus noster omnipotens, gaudeamus et exsultemus et demus gloriam nomini ejus, quoniam venerunt nuptiae agni, et uxor ejus praeparavit se, et datum est byssinum, ut cooperiat se, byssinum splendens candidum; byssinum enim justificationes sunt sanctorum, et reliqua. Haec enim omnia licet praedicta 107.0249C| sint de futuro in coelis sanctorum gaudio post resurrectionem, tamen ea jam nunc ex parte canit Ecclesia spe jam salva facta; tunc autem perfecte, cum discessio facta fuerit, et cum apertius vindicata. Post universale ergo judicium Domini separabuntur penitus ab haedis, et ibunt impii in supplicium aeternum, justi autem in vitam aeternam. Nunc quidem sanctorum animae post mortem in paradisum vadunt, et impiorum in poenam, Domino manifestante in paupere et divite; sed corpora mundi finem exspectant, et dantur nunc justis singulae stolae albae, cum in animabus suis requiem percipiunt aeternam; tunc autem dabuntur binae stolae, quando corpora eorum immortalitate dedita, simul cum animabus regnum accipient sempiternum. Nuptiae ergo tunc vere 107.0250A| apparebunt agni, cum tota Ecclesia Domino in thalamo regni coelestis sociabitur, et tunc perfecte istud frequentabitur canticum, quando totius Ecclesiae gaudium erit perfectum. Haec ergo duo verba Hebraica, id est, Alleluia et Amen, cum interpretari queant, nam Alleluia laudate Dominum interpretatur, Amen quoque in fidem sive veritatem transfertur, propter reverentiam tamen sanctitatis primae illius linguae servatur auctoritas; atque Alleluia in Dominicis diebus totoque quinquagesimae tempore, propter spem resurrectionis, quae in Domini est laude futura, continue canit Ecclesia; Amen vero propter impetrandam eamdem perpetuam vitam imo omne bonum quod in praesenti sive in futuro a Domino optat accipere, ad sacerdotis deprecationem seu benedictionem, 107.0250B| rite devotio respondet fidelium. Apte ergo conveniet sanctae cruci harum dictionum dispositio; quia per ipsam omnium rerum in laudem Domini adunata est confessio, angelorum adimpletur numerus, coelestis augetur exercitus, sanctorum congregatur populus, aeternae eis vitae conceditur aditus, et vetusta dissolvitur maledictio, quia nova conditur benedictio. Unde in memorato libro XXIV seniores et IV animalia agno decantabant canticum novum dicentes: Dignus es, Domine Deus, accipere librum, et aperire signacula ejus; quoniam occisus es, et redemisti nos Deo in sanguine tuo, ex omni tribu et lingua et populo et natione, et fecisti nos Deo nostro regnum et sacerdotes, et regnabunt super terram. Et vidi et audivi vocem angelorum multorum in circuitu 107.0250C| throni et animalium et seniorum; et erat numerus eorum millia millium dicentium voce magna: Dignus est agnus qui occisus est, accipere virtutem, et divinitatem et sapientiam, et fortitudinem, et honorem, et gloriam, et benedictionem, et omnem creaturam quae in coelo est et super terram et sub terra, et quae sunt in mari, et quae in eo, omnes audivi dicentes: Sedenti in throno et agno, benedictio, et honor, et potestas in saecula saeculorum. Et quatuor animalia dicebant: Amen. Est autem versus hic in Alleluia scriptus, et per seriem litterarum ejusdem dictionis ita legendus: Crux aeterna Dei es laus, vivis in arce polorum. Amen quoque quatuor litteris suis per quatuor cornua crucis primum incipit ex alleluia, litteris octo complenda. FIGURA XXVI. De prophetatrum sententiis, quae ad passionem Christi et ad nostram redemptionem pertinent. 107.0251| 107.0251A| Ergo prophetarum bene te crux famen honorat, Praedicat, exaltat, resonat tua facta futura. Inspirata sacro tunc plebs quod protulit ore, Spiritus et sanctus illis mandaverat intus, Omnia cum Christum reparare loquuntur, et in te Confixum Dominum concedere regna benignis. David perfossas illi hic palmasque pedesque Dixerat, atque cibo fel tradi et poculo acetum, Deque tuo ligno regem asserit omnibus ipsum. Huic puero humeris esse imperium orat Esaias, Corpus percussum, manuum extensum, ore beato Consputam faciem perpendens funus et astum Atque levatam ad te dispersos currere Israhel. Hieremias agnum describit, ceu holocaustum Adtractum sine voce pium, lignoque cibandum: Hiezechiel cernit visu Tau grammate signum Eruere plebem, atque crucis ducentis ad instar. Sic tu, sancta salus, virtus es visa prophetis: 107.0251B| Es placita superis, crux, huic es navita mundo. 107.0252A| Nam Daniel Christum dixit hic plebe ab iniqua Mulctandum, et finem dehinc noxia tota tenere. Osee salvandum populum mortis quoque morte Praedicat, atque lohel illa praedixerat hora. Et solem et stellas lucem non fundere terris: Hoc idem et in fausta festa praedixerat Amos: Abdias insidias, Ionas quoque funera finxit. Micha Dei montem: Naum nuntiat ultio quid sit: Cornua sanctae crucis Abbacuc praedicat ore: Sophoniasque diem dudum Domini audit amaram. Aggaeus hincque polos dixit terramque moveri Zacharias Iesum renotat per sordida vestis Plagas in manibus fixas, plangereque multos. Malachias cernit summum dominare per orbem. Ardentique rogo mundum et sudare ministros. Haec tua facta probi en dicebant ore priores Crux alma vates, haec aedidit auctor, in hisque 107.0252B| Tu pia compleras haec o omnia passio Christi 107.0253| DECLARATIO FIGURAE. 107.0253A| In hanc quippe paginam libuit testimonia quaedam de prophetarum dictis congregare, quae de passione Christi prophetata sunt, et ad sanctae crucis gloriam pertingerent. Haec licet multa inveniri possint, tamen propter opusculi brevitatem a nobis hic omnia denotari non poterunt; sed ea tamen introduximus quae dictanti ocius in mentem venerant, et a quaerente facilius inveniri poterant. David ergo propheta atque psalmista multa hujuscemodi habet testimonia. Hic de modo passionis Domini taliter in psalmo XXII dicit ex persona Christi: Foderunt manus meas et pedes meos, dinumeraverunt omnia ossa mea. Ipsi vero consideraverunt et conspexerunt me, diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem. Et item in psalmo LXIX: Et dederunt, inquit, in escam 107.0253B| meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto. Et quod in ligno passurus esset, in psalmo CXLV ostendit dicens: Commoveatur a facie ejus universa terra, dicite in nationibus: Dominus regnabit a ligno, et reliqua. Isaias quoque hinc ait: Parvulus enim natus est nobis, et filius datus est nobis, et factus est principatus super humerum ejus, et reliqua. Et item: In die illa erit radix Jesse, qui stat in signum populorum, ipsum gentes deprecabuntur, et erit sepulcrum ejus gloriosum. Et paulo post: Elevabit, inquit, signum in nationibus, et congregabit profugos Israel, et dispersos Juda colliget a quatuor plagis terrae, et reliqua. Et item: Dominus posuit in eo iniquitatem omnium nostrum; oblatus est, quia ipse voluit, et non aperuit os suum, sicut ovis ad occisionem ducetur, et quasi agnus 107.0253C| coram tondente se obmatescet, et non aperiet os suum. Et item ex persona Domini dicit: Corpus meum dedi percutientibus et genas meas vellentibus, faciem meam non averti ab increpantibus et conspuentibus in me, et reliqua. Et iterum: Expandi manus meas tota die ad populum incredulum, qui graditur in via non bona post cogitationes suas. Jeremias autem ex persona Domini dicit: Ego quasi agnus mansuetus, qui portatur ad victimam, et non cognovi, quia cogitaverunt super me consilia, dicentes: Mittamus lignum in panem ejus, et eradamus eum de terra viventium, et nomen ejus non memoretur amplius. Et item: Spiritus, inquit, oris nostri Christus Dominus captus est in peccatis nostris. Ezechiel ergo signaculum crucis in figura T litterae expressit dicens: Et dixit ad virum 107.0253D| qui indutus erat lineis: Transi per mediam civitatem, in medio Hierusalem, et signa Tau super frontes virorum gementium et dolentium, super cunctis abominationibus fiunt in medio ejus, et reliqua. Et bonum illum pastorem exprimens, qui posuit animam suam pro ovibus suis, ait: Haec dicit Dominus: Ecce ego ipse requiram oves meas et visitabo eas, sicut visitat pastor gregem suum in die quando fuerit in medio ovium suarum dissipatarum, sic visitabo oves meas, et liberabo eas de omnibus locis in quibus dispersae erant, in die nubis et caliginis, et educam eas de populis, 107.0254A| et congregabo eas de terris, et inducam eas in terram suam, et pascam eas in montibus Israel. Et paulo post: Ego, inquit, pascam oves meas et eas accubare faciam, dicit Dominus, quod perierat requiram, et quod abjectum erat reducam, et quod fractum erat alligabo, et quod infirmum erat consolidabo, et quod pingue et forte custodiam, et pascam illas in judicio. Daniel vero, chronographus certissimus, tempus incarnationis Domini et redemptionem nostram fideliter intimavit, angelo sibi hoc revelante. Septuaginta, inquit, hebdomadae abbreviatae sunt super populum tuum et super urbem sanctam tuam, ut consummetur praevaricatio, et finem accipiat peccatum, et deleatur iniquitas, et adducatur justitia sempiterna, ut impleatur visio et prophetia, et ungatur sanctus sanctorum. 107.0254B| Scito ergo et animadverte ab exitu sermonis, ut iterum reaedificetur Hierusalem, usque ad Christum ducem hebdomadae septem et sexaginta duae erunt. Et paulo post subjunxit ita: Et post hebdomadas sexaginta duas occidetur Christus et non erit, et civitatem et sanctuarium dissipabit populus cum duce futuro. Et ut ostenderetur illam hebdomadam annorum excellere caeteris, in qua Christus Evangelium praedicavit et miracula fecit, in qua et passus est et resurrexit a mortuis, seorsum de ea locutus ait: Confirmabit autem peccatum multis hebdomadis una, et in dimidio hebdomadis deficiet hostia et sacrificium, et in templo erit abominatio desolationis et usque ad consummationem et finem perseverabit desolatio. Oseae quoque devotionem gentium et coadunationem Ecclesiae per 107.0254C| Christum congregatae manifestissime praedicat. Et erit, inquit, in loco ubi dicitur, Non populus meus vos, dicetur eis, Filii Dei viventis. Et congregabuntur filii Juda et filii Israel pariter, et ponent sibimet caput unum, et reliqua. Et de ereptione nostra ab inferis mortisque interfectione, promissionem Domini declarat dicens: De manu mortis liberabo eos, et de morte redimam eos; ero mors tua, o mors, morsus tuus ero, inferne. Joel namque Dominicae passionis et salvationem fidelium demonstrat, ita dicens: Sol et luna obtenebrati sunt et stellae retraxerunt lumen suum, et Dominus de Sion rugiet, et de Hierusalem dabit vocem suam, et movebuntur coeli et terra, et Dominus spes populi sui, et fortitudo filiorum Israel, et scietis quia ego Dominus Deus vester habitans in 107.0254D| monte sancto meo, et erit Hierusalem sancta, et alieni non pertransibunt per eam amplius, et reliqua. Hinc Amos ait: Et erit in die illa, dicit Dominus, occidat sol meridie et tenebrescere faciat terram in die luminis, et convertam festivitates vestras in luctum, et omnia cantica vestra in planctum, et reliqua. Et paulo post: In die illa, inquit, suscitabo tabernaculum David quod cecidit, et reaedificabo aperturas murorum, et ea quae corruerant instaurabo, et reliqua. Abdias autem dolos Judaeorum contra Dominum exprimens et Ecclesiae salvationem: Omnes, inquit, viri foederis 107.0255A| tui illuserunt tibi, invaluerunt adversum te viri pacis tuae, et qui comedent tecum ponent insidias super te, et reliqua. Et paulo post: In monte, inquit, Sion erit salvatio, et erit sanctus, et possidebit domus Jacob eos qui se possederant: Et item subjunxit: Ascendetque Salvator in montem Sion judicare montem Esau, et erit Domino regnum. Jonae quoque prophetiam Dominus ipse ostendit dicens: Sicut fuit Jonas in ventre caeti tribus diebus et tribus noctibus, ita erit filius hominis in corde terrae. Micheas quidem conventum populorum ad Christum praedicat, ipsum montem Domini ac ducem ostendens: In novissimo, inquit, dierum erit mons domus Domini praeparatus in vertice montium, et reliqua. Et item: Tu, Bethleem Ephrata, parvula es in millibus Juda, ex te mihi egredietur dux 107.0255B| qui sit dominator in Israel, et reliqua. Naum ultorem Dominum praedicat inimicis, et bonum piis et amicis. Deus, inquit, aemulator est, et ulciscens Dominus, et habens furorem, ulciscens Dominus in hostes suos et irascens inimicis suis, et reliqua. Et item pietatem ostendens ait: Bonus Dominus et confortans in die tribulationis, et sciens sperantes in se. Habacuc lustrator fortis et rigidus, stat super custodiam suam et figit gradum super munitionem, ut Christum in cruce contempletur, et dicat: Operuit coelos gloria ejus, et laudis ejus plena est terra. Splendor ejus ut lux erit, cornua sunt in manibus ejus. Ibi abscondita est fortitudo ejus. Sophonias prope esse adventum diei Domini narrat et horam passionis ejus et resurrectionis: Juxta est, inquit, dies Domini magnus, 107.0255C| juxta et velox nimis. Vox diei Domini amara, tribulabitur ibi fortis Et paulo post: Tribulabo, ait, homines, et ambulabunt homines ut caeci, quia Domino peccaverunt. Et item: Quapropter exspecta me, dicit Dominus, in die resurrectionis meae in futurum, et 107.0256A| reliqua. Aggeus desideratum annuntiat omnibus gentibus: Adhuc modicum est, dicit Dominus, et ego commovebo coelum et terram et mare et aridam, et reliqua. Zacharias vero, memor Domini sui, videt Jesum in vestibus sordidis, et lapidem oculorum septem candelabrum quoque aureum, et reliqua. Dicit quoque ex persona Domini: Appenderunt mercedem meam triginta argenteis. Et item: Effundam super domum David spiritum gratiae et precum, et aspicient ad me quem confixerunt, et plangent eum planctu quasi super unigenitum, et reliqua. Et item: Adam exemplum meum ab adolescentia mea, et dicetur: Quot sunt plagae istae in medio manuum tuarum? et dicet: His plagatus sum in domo eorum qui diligebant me. Framea suscitare super pastorem meum, et super virum 107.0256B| cohaerentem mihi, dicit Dominus exercituum: Percute pastorem et dispergentur oves gregis. Et item: Et erit Dominus rex super omnem terram. In die illa erit Dominus unus, et erit nomen ejus unum. Malachias salubrem adventum Domini narrat: Et statim, inquit, veniet ad templum suum dominator, et angelus testamenti quem vos vultis ecce venit, dicit Dominus exercituum, et quis poterit cogitare diem adventus ejus, et quis stabit ad videndum eum? Ipse enim quasi ignis conflans et quasi herba fullonum, et sedebit conflans et emundans argentum, et purgabit filios Levi, et conflabit eos quasi aurum et quasi argentum, et erum Domino offerentes sacrificia in justitia, et placebit Deo sacrificium Juda et Hierusalem, et reliqua. 107.0256C| Est quoque versus hic in cruce scriptus XXXVII litterarum: Es placida superis, crux, huic es navita mundo. Qui ad directum hexameter est, et reciprocus nulla exempta syllaba fit idem pentameter. FIGURA XXVII De apostolorum dictis ex eadem re in Novo Testamento. 107.0257| 107.0257A| Nee minus ergo tua custodit jura caracter Rite Novi Testamenti: et pia munera pandit, Quae Deus altus homo divinus detulit orbi. Per te, crux sacra, voto veneranda frequenti Promissum complens, et verax dogmata vatum: Se Dominum testans Legis Veterisque Novaeque: Qui geminum mundo pate verbo fecit abyssum. Nos hilarat actu satians voto anteriores, Qui solabatur verax, bonus, omnibus aequus. Unde apostolicus justa per famina fida Alma tropaea tua sermo crux laudat ubique. Princeps orbe sonat ex imo pectore Petrus Taliter en laudes fatu pius, optime dicens: Est frater Christus pro vobis stipite passus, Exemplum tradens clarum, vestigia quod vos 107.0257B| Ejus pergatis, cujus sacra vulnera sanant. Hinc credo accipiant orantis famina Hiesus, Si do nisus ei et si honos artem ibit et odis: 107.0258A| Ipse quia mitis, non sordent munera haec ei. Ast Jacobus hinc nos hortatur famine puro: Exemplum ponens Christum de fine laborum. Hincque monet scribens altus dux ore lohannes Castus amor maneat et sobria vota serenet Hiesus, ut est passus devote propter amorem: Sic nos mente pia socio patiamur amore, hic Hiesum per typicum pie verum psallit Iesum. Judas ductorem et pessum fidis et iniquis: Pauxillum haud Paulus oravit, temet in ore Crux sacra cum dixit, se jam nescire loquelam Te sine nec laudem scire dare faucibus ullam: In coelis, terris magnum per tartara nomen, Te propter Christi spondet sat rite valere. Sic et apostolicus laudat concorditer ordo. 107.0252B| Vatibus antiquis cunjungis cuncta rapina. Passio sancta pie Hiesu per saecula Christi. 107.0259| DECLARATIO FIGURAE. 107.0259A| Novi autem Testamenti tam copiosa sunt exempla scriptorum, de salutifera Domini nostri passione et resurrectione, ut non facile de tanta multitudine quis testimonia evidentiora excerpere queat. Quia quae potissimum eligat nesciat, cum tot sint quod in unum libellum congregari nequeant; et omnia tantae dignitatis, ut quae manifestiora de his sint et probatiora, neque periti digne aestimare possint. Sed sicut de Veteri Testamento, id est, de prophetarum libris aliqua excerpsimus, quae praesagio futurae et nondum completae passionis Domini essent, ita et ex Novo ea tantum excerpamus, quae ad sanctae crucis, magnificentiam et laudem praedicandam conveniant, et quae ad bonitatem Creatoris et misericordiam Redemptoris nostri pro nostra liberatione glorificandam pertineant. Ea enim quae illi praedixerant futura, isti praedicant jam facta atque completa. Ab utroque enim Testamento sanctae crucis praedicari convenit actus, quia utriusque dispensator et mediator est Christus. Ipse ergo qui invisibiliter per inspirationem 107.0259B| Spiritus sui prophetarum mentes regebat, visibile corpus assumens, verbis et exemplis apostolos docebat, qui per patriarchas et prophetas populo suo salutem et vitam promisit. Ipse homo factus per crucis suae potentiam, promissionem complevit, qui dixit per prophetam: Confortate manus dissolutas, et genna debitia roborate, dicite pusillanimis: Confortamini, nolite timere; ecce Deus vester ultionem adducet retributionis, Deus ipse veniet et salvabit nos, et reliqua. Ipse per Apostolum jam factum ostendit cum dicit apostolus Petrus: Vos scitis, viri fratres, quod factum est per universam Judaeam, incipiens enim a Galilaea post baptismum quod praedicavit Joannes Jesum a Nazareth, quoniam unxit eum Deus Spiritu sancto, et virtute; quipertransivit benefaciendo et sanando omnes oppressos a diabolo, quoniam Deus erat cum illo, ei nos testes sumus omnium quae fecit in regione Judaeorum et Hierusalem; quem occiderunt suspendentes in ligno, hunc Deus suscitavit tertia die, 107.0259C| et dedit eum manifestum fieri non omni populo, sed testibus praeordinatis a Deo, nobis qui manducavimus et bibimus cum illo, postquam resurrexit a mortuis, et praecepit nobis praedicare et testificare, quia ipse est qui constitutus est a Deo judex vivorum et mortuorum. Huic omnes prohetae testimonium perhibent remissionem accipere per nomen ejus, omnes qui credunt in eum. Tale quid in Epistola sua idem Petrus ait: Christus semel pro peccatis nostris mortuus est, justus pro injustis, ut nos offerret Deo mortificatos quidem carne, vivificatos autem spiritu. Et item: Christus, inquit, passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum ut sequamini vestigia ejus. Et paulo post subjunxit: Tradebat autem judicanti se juste, qui peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum, ut peccatis mortui, justitiae vivamus; cujus livore sanati estis. Jacobus quoque frater Domini ad idem exemplum nos hortatur dicens: Exemplum decipite laboris et patientiae prophetas, qui locuti 107.0259D| sunt in nomine Domini nostri Jesu Christi. Ecce beatificamus qui sustinuerunt, sufferentiam Job audistis et finem Domini vidistis, quoniam miserator et misericors Dominus. Et Joannes apostolus confidentiam de misericordia ejus nobis tribuit dicens: Filioli mei, haec scribo vobis ut non peccetis, sed et si quis peccaverit advocatum habemus apud Patrem, Jesum Christum justum, et ipse est propitiatio pro peccatis nostris, non pro nostris autem tantum, sed etiam pro totius mundi. Et item: In hoc cognovimus, charitatem Dei, quoniam ille pro nobis animam suam posuit, et nos debemus pro fratribus animas ponere. Judas autem apostolus et frater Jacobi, sub exemplo successoris Moysi demonstravit Jesum Christum 107.0260A| eduxisse nos per crucem de spirituali Aegypto, id est, de potestate tenebrarum, et incredulos perdidisse, ita dicens: Commonere autem vos volo scientes semel omnia, quia Jesus populum de terra Aegypti salvans, secundo eos qui non crediderunt perdidit: angelos vero qui non servaverunt suum principatum, sed dereliquerunt suum domicilium, in judicium magni diei vinculis aeternis sub caligine reservavit. Paulus vero apostolus et doctor gentium, qui novissimus omnium apostolorum est in vocatione, sed plus omnibus laboravit, tam multiplex est in locutione sua, commendans nobis Christi passionem et resurrectionem et redemptionem, per sanguinem ejus et dominationem ejus in coelis et in terris, ut pene totus in hoc versetur. Sed quia ab hac laude excipi non oportet, qui caeteris omnibus plura de eo scripsit, et tam idoneus est in illa, ut facile in brevi constringi possit caeteris praetermissis: ea tamen, quae de cruce specialiter usurpavit, ponamus testimonia. Dicit ergo ad Corinthios: Non enim misit me Christus baptizare, 107.0260B| sed evangelizare, non in sapientia verbi, ut non evacuetur crux Christi: verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est, his autem qui salvi fiunt, id est, nobis virtus Dei est, et reliqua. Et item: Non enim judico me aliquid inter vos scire nisi Christum Jesum, et hunc crucifixum. Item ad Galatas ait: Mihi autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo. Item ad Ephesios: Ipse est pax nostra qui fecit utraque unum, et medium parietem solvens inimicitias in carne sua, legem mandatorum decretis evacuans, ut duos condat in semetipsum in unum hominem faciens pacem, ut reconciliet ambos in uno corpore Deo per crucem, interficiens inimicitias in semetipso, et reliqua. Item ad Philippenses: Humiliavit, inquit, semetipsum Christus, factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis, propter quod et Deus exaltavit illum, et donavit illi nomen quod est super omne nomen, et reliqua. Item ad Colossenses, majestatem 107.0260C| Christi praedicans, ait: In ipso condita sunt universa, quae in coelis et in terris, visibilia et invisibilia, sive throni, sive dominationes, sive principatus, sive potestates, omnia per ipsum et in ipso creata sunt, et ipse est ante omnes, et omnia in ipso constant. Ipse est caput corporis Ecclesiae, qui est principium, primogenitus ex mortuis, ut sit in omnibus ipse primatum tenens, quia in ipso complacuit omnem plenitudinem divinitatis habitare, et per eum reconciliare omnia, in eo pacificans per sanguinem crucis ejus, sive quae in terris, sive quae in coelis sunt. Et item dicit in eadem Epistola: Donans nobis omnia delicta, delens quod adversus nos erat chirographum decreti, quod erat contrarium nobis, et ipsum tulit de medio, affigens illud cruci, et reliqua. In Apocalypsi quoque pene omnes laudes et omnia cantica, quae in eo sunt; ad passionis Christi gloriam et gratiam redemptionis nostrae praedicandam conveniunt, cum de agno occiso, qui in medio throni est, saepius ipse libere 107.0260D| commemoret. Sed de his testimonia aliqua hic ponere non necessarium judicavimus, quia in caeteris locis hujus libri non pauca inseruimus. Sunt autem duo versus hic heroici in sanctae crucis imagine iisdem litteris conscripti, quorum prior in longitudine crucis scriptus, hic est: Si dote tibi metra sono his te Hiesus in odis. Hic autem si iisdem litteris relegatur, id est, a fine usque ad initium ejus facit hunc versum, qui in transverso crucis scriptus est tramite: Si donis us ei et si honos artem ibit et odis. Qui per easdem litteras relectus redit in priorem, eum scilicet qui in longitudine crucis est. 107.0261| FIGURA XXVIII. De adoratione crucis ab opifice. 107.0261A| Omnipotens virtus, majestas alta, Sabaoth Excelsus Dominus, virtutum summe creator, Formator mundi: hominum tu vere Redemptor. Tu mea laus, virtus, tu gloria cuncta, salusque, Tu rex, tu doctor, tu es rector, care magister, Tu pastor pascens, protector verus ovilis. Portio tuque mea, sancte salvator et auctor, Dux, via, lux, vita, merces bona, janua regni es, Vox, sensus, verbum, virtutum laeta propago. Ad te direxi, et cumulans nunc dirigo verba: Mens mea te loquitur, mentis intentio tota, 107.0262A| Quicquid lingua, manus orat et bucca beate Cor humile, et vita justa, sacrata voluntas. Omnia te laudant et cantant, Christe serene. Namque ego te Dominum pronus et laetus adoro, Atque cruci demisse tuae hinc dico salutans: Spem oro te ramus aram ara sumar, et oro hinc. Hoc meus est ardor clarus, hoc ignis amoris, Hoc mea mens poscit primum, hoc famen et ora, Hoc sitis est animi, mandendi magna cupido: Ut me tu pie suscipias, bone Christe, per aram Oblatum famulum, quod victima sim tua, Hiesus. 107.0263A| Hostia quod tua sim: memet crucifixio totum Jam tua consumat; et passio mitiget aestum Carnalem, vitia confringat, deprimat iram, Refrenet linguam, pietatis verba reponat. Mentem pacificet: vitam deducat honestam. Namque tuus quando toto fulgescet Olympo Igneus adventus, torrebit et ardor iniquos, Tempestas stridet, cornu jam mugit et orbe Ante apparebit quando crucis aere signum: Tum rogo me eripiat flammis ultricibus ipsa: Atque poetam agni proprium defendat ab ira, 107.0264A| Cui cano: jure canam Hrabanus versibus ore, Corde, manu, semper donum memorabile cantu: Quod dederat vitae memet clementer in ara. Quando ipsa Hiesus clemens rogo ab eruit imo Inferni requiem, nunc, o Christe, arce polorum Da mihi, hoc posco, spero, et vera omnia credo, Quae promisisti, hoc teneo pietate fideque. Quod verax facis ordine judicio omnia vera. I nunc ad superos, in coelis rite triumphas. O laus alma crucis semper sine fine valeto. 107.0263| DECLARATIO FIGURAE. 107.0263A| Deus omnipotens, Pater Domini nostri Jesu Christi, qui Unigenitum tuum et ante saecula natum carnem et animam humanam in tempore assumere, et crucem subire pro humani generis salute voluisti: te adoro, tibi gratias ago, quod mihi misero 107.0263B| famulo tuo concessisti gratiam tuam (quamvis indigno et multorum facinorum mole aggravato) ut dilecti Filii tui passionem laudibus (licet non condignis, tamen devotis) canendo et conscribendo depromerem. Tibi, Domine Jesu Christe, Fili Dei unigenite, humiles preces offero et vota oris persolvo, quod mihi peccatori inspirare dignatus es honorem sanctae crucis tuae quantulumcunque decantare, et communem omnium nostrum salutem conservis meis praedicare. Nec me ab incoepto retardavit propriorum conscientia delictorum, sed magis illud mihi fiduciam tribuit quod hoc in carmine celebrarem in quo peccati regnum destruxisti et toto mundo veniam delictorum omnium dedisti. Tibi, sancte Spiritus paraclete, totis praecordiis meis grates refero, 107.0263C| quod me tua gratia in ipso opere adjuvare et consolari dignatus es. Te deprecor ut si aliqua, pro fragilitate mea, inconvenienter posui, seu rite non intellexi, tua visitatione me illustrare digneris, ut ea decenter corrigam, meique erroris per te veniam consequar, ut ipse, quem ante incoeptum opus in auxilium advocavi, sine naufragio ad optatum littus me perducas. Te aeterna et perpetua Deus Trinitas et inseparabilis unitas, toto corde, tota anima, tota mente et tota virtute colo, adoro, exopto, desidero. Tu illuminatio mea, tu salus mea, tu laus mea, tu virtus mea, creator, redemptor, reparator, pater, arbiter, magister, beatitudo, fortitudo, alacritudo, aeternitas, felicitas, serenitas, Deus unus omnipotens, Deus deorum Dominus, Deus rerum creator omnium, 107.0263D| Deus lux et vita fidelium, vita vivens, vita a vivente, vivificator viventium, amans et amatus, amorque amicissimus, genitor et genitus potenterque regenerans, dicens et verbum ac procedens ab utrisque, 107.0264A| diligens et dilectus amborumque dilectio, verum lumen, lumen ex lumine, vera illuminatio, consiliator, consilium et communicatio, a quo, per quem et in quo sunt omnia, tibi laus et gloria in sempiterna saecula. Te, pater clementissime, peto ut qui primi 107.0264B| tus me hoc opus conscribendo voluisti perficere, quod ad laudem Redemptoris et Salvatoris nostri pertinet, redemptionis et salvationis ejus in gratiam per ipsum consequi merear: et quidquid deinceps operis agam, ex tua, et per tuam, et in tua gratia ad laudem tuam totum pervenire facias, meque deinceps tutiorem a peccatis, et in bonis operibus validiorem esse praecipias; et quandiu in hoc corpusculo vivam, aliquid servitii tibi semper exhibeam. Post exitum vero animae meae a corpore, veniam peccatorum omnium consequi et vitam aeternam percipere per ipsum mihi concedas qui tecum et cum Spiritu sancto coaequalis vivit et regnat Deus, per omnia saecula saeculorum. Amen. 107.0264C| In cruce vero antecedentis paginae est unus versus scriptus, viginti septem litterarum, qui eisdem litteris legi et relegi potest in hunc modum: Oro te ramus aram ara sumar et oro Imago vero mea, quam subter crucem genua flectentem et orantem depinxeram, Asclepiadeo metro conscripta est, priorem versum tenens hexametrum heroicum, secundum hemistichium heroici, ita: Rabanum memet clemens rogo, Christe, tuere, O pie judicio. Continet autem totus liber iste viginti octo figuras metricas cum sequente sua prosa, absque superliminari pagina et prologo: qui numerus intra centenarium 107.0264D| suis partibus perfectus est, ideoque juxta hujus summam opus consummare volui, qui illam formam in eo cantavi quae consummatrix et perfectio rerum est. LIBER SECUNDUS. 107.0265| PRAEFATIO. 107.0265A| Mos apud veteres fuit ut gemino stylo propria conderent opera, quo jucundiora simul et utiliora sua legentibus forent ingenia. Unde et apud saeculares et apud ecclesiasticos plurimi inveniuntur qui metro et prosa unam eamdemque rem descripserunt. Ut de caeteris taceam, quid aliud Prosper ac venerandus vir Sedulius fecisse cernuntur? Nonne ob id gemino styli charactere duplex opus suum edunt, ut varietas ipsa et fastidium legentibus auferat, et si quid forte in alio minus quis intelligat, in alio mox plenius edissertum agnoscat? Hoc igitur exemplo atque hac de causa ego quidem vilissimus homuncio, opus quod in laudem sanctae crucis metrico stylo condidi, in prosam vertere curavi, ut 107.0265B| quia ob difficultatem ordinis et figurarum necessitatem obscura locutio minusque patens sensus videtur metro inesse, saltem in prosa lucidior fiat. Non enim satagebam ut iisdem verbis quibus in metro usus sum, sed eodem sensu in hoc opere locutus essem. Hoc idem Horatius, vir acutus et doctus, in Arte poetica erudito interpreti praecepit dicens: Nec verbum verbo curabis reddere fidus Interpres. Interpres enim ego quodammodo in hoc opere sum, non alterius linguae, sed alterius locutionis, ut ejusdem sensus veritatem explanem. Quapropter rogo lectorem ut non fastidiose accipiat nostrum laborem: sciatque me non superfluitati studere 107.0265C| velle, sed utilitati; nec ulli invidere, sed magis fraterna charitate, quidquid gratia divina possum, ad utilitatem proximi scribendo velle conferre. Bonitas omnipotentis Dei mihi concedat ut quidquid boni mente teneam, opere perficiam: et quicunque nostrum laborem fraterne accipiat, Deo largiente, aeterni gaudii nobiscum particeps existat. Explicit Praefatio. CAPUT PRIMUM. De prima figura, in qua Christi imago manus in modum expandit crucis. Ecce Filius Dei et Dominus dominantium, expansis manibus suis, speciem restaurantis honorandam hic ostendit. Et recte hunc unum pastorem 107.0265D| grex sacer Ecclesiae justum colit; et in eo modo quo in cruce sua membra fatigari permisit, rite omnes populi probant redemptorem, quia hunc totius juris parentem esse sacra Scriptura praedicat. Hoc quoque ego indignus agnoscens, pro modulo meo omnium summitatum culmen adoro Dominum Jesum, et credo quod ipse est Rex regum. Judaea vero, quae, stimulante invidia, inventrix malorum est, inique suum occidit regem. Ipse tamen 107.0266A| cum gloria resurgens, arma impiorum per verbum Evangelii sui secundum promissionem prophetarum potenter subvertit. At nos qui in illum credimus, in ipso laetemur: dum quicunque aeternum Dominum illum esse non confitetur, male ac pernitiose dubitet, quia hic auctor omnium rerum in toto orbe colitur, cui decet cuncta subjici: quia dextera summi Patris proba et sancta oblatam praedam de profundo inferni sanguine suo eripuit, et taliter in cruce positus, coeleste regnum suis concessit fidelibus. Hic de se principium omnium rerum, hic nobiscum Deus, hic origo et finis universorum est, lux vera, imago Dei Patris invisibilis, os Domini, splendor lucis aeternae: qui consubstantialis Patri, sol justitiae, Verbum Dei, et ex lumine lumen est. Hic 107.0266B| coaequalis virtus et manus Domini est, dux justorum et propheta verus, quem Filium Dei unigenitum et primogenitum juste confitemur. Hic est lapis angularis credentibus, lapisque offensionis et petra scandali infidelibus: idemque ostium vitae est. En indutus veste Christus veritas quid mystice significet exponam. Vestis quoque Christi lex divina est, quae vili tegmine litterarum auctorem rerum omnia continentem quodammodo amplectitur. Ad quem totus mundus, coelum et terra, et mare, et universitas creaturae pertinet: qui pugillo coelum metitur, et terram palmo concludit. Item nostra natura, quam pro nostra redemptione suscepit, quasi vestimentum divinitatis ejus est. Nam haec splendorem majestatis ejus, et ab humanis conspectibus celat; 107.0266C| et radios claritatis ejus coram oculis impiorum abscondens claudit: ipse tamen miraculis coruscantibus ac tonante Evangelio verus Deus innotuit. Iste quoque magni consilii angelus, ac summa devotione Dei populo missus est: docens videlicet sapientia, et custos pacificus, fons vitae aeternae, brachium Domini, et panis vivus qui de coelo descendit: petra utique Christus, oriens lucifer, et verus medicus, clavis David, via vitae, et Agnus Dei qui tollit peccat mundi, serpens qui exaltatus morituros vivificat, et mediator Dei et hominum, vermis et homo, captivam ducens captivitatem: mons Dei, aquila alta petens, advocatus pro nobis. Leo de tribu Juda, pastor bonus, et haedus peccata nostra portans; fundamentum fidei, ovis innocens, sacerdos secundum 107.0266D| ordinem Melchisedech, offerens panem et vinum: vitulus namque et aries pro nobis immolatus est victima. Qui Filius est Patris aeterni, idem damnatus est ad poenam ligni. Hic utique ante luciferum, et ante omnem creaturam, ex Patris utero est genitus: et temporaliter in momento processit ex matris alvo, atque ut salvaret genus humanum, ad crucem venit aeternus conditor Christus, qui est super omnia Deus benedictus in saecula 107.0267A| CAPUT II. De secunda figura, in qua sancta crux intra tetragonum depicta est. O sancta crux Christi, quae potestate tibi collata excellis super omnia! tu in coelorum arce superna, coelorum potens regis agmina: quia crucifixi in te regis virtus et divinitas totam te potentem et totam sanctam fecit, maxime cum passionis ejus indicium semper in te existat. Quapropter merito te reginam a Christo rege vocamus, quia regni coelestis aditum per te primum meruimus: dumque humanitatis ejus ac divinitatis gratiam ipsum portans promeruisti, in unius Dei omnipotentis laudem sacra confessione Christicolas sociasti. Nam multiplices laudes Deo in sanctis angelorum coetibus excitas, et simili ratione 107.0267B| ad glorificandum Deum devotos reddis terrarum incolas. Te generaliter totus orbis, aer, mare et ignea coelorum sidera sanctificant, ac specialiter unaquaeque species creaturae ex quatuor mundi partibus magna devotione celebrat. Hoc quoque omnium adunata confessio profitetur, quod ab aeterno lumine illustrata, nobis coelestis regni gaudia demonstres, et demonstrata pie quaerentibus dones: cum utrumque facis dispensatione divina, ut et corde credulo et vera confessione Deum Christum confiteamur et per hanc fidem ad ipsum pervenire mereamur. O crux Christi, quae per desideratam ejus victoriam es benedicta, quam claram et quam magnam suo amore te omnium conditor reddidit! Vivificationis enim munere te ditavit, et ad hoc salubriter erexit, ne 107.0267C| antiquus hostis, qui primum parentem nostrum sibi consentientem de paradiso ejecit, diutius irrisionis eulogio progeniem ejus in exsilio damnatam fatigaret. O pia crux Domini, quis te decantans metro, digne resonare valet, et totam potentiam tuam verbis enarrare! Pulchra nites ornatu, teque cernentibus gloriosa appares. Taxus mortifera longe a te fugit, calamus aromaticus et pinus semper virens honori tuo se subjiciunt. Cedrus quoque diuturna, et vermibus imperforabilis, myrrha guttiflua et meliro odoris jucundissimi ad odorem tuum stupent: nardus spicoma et cypressus odoris boni, mastix quoque, gutta lentisci et thus Arabica, gutta Indiae et amomum Syriacum, balsamum Judaeae, bdelium Physonis, majestatem tuam verentes, super se votis 107.0267D| exaltant. Nomine licet sis asperior ipsis, dum cruciatum resones, virtute tamen redemptionis nostrae ipsis praestas, quae concedis fidelibus ante Christi tribunal bonorum operum fructus percipere. O crux sacra, quae, diruptis claustris inferni, plebem sanctorum eripueras et coelo collocaveras! CAPUT III. De tertiae forma figurae, in qua novem ordines angelorum depicti sunt. O tu, sancta salus et laeta passio Christi, salve: crux veneranda Dei, quae sapientia, lumen et doctrix es orbis terrarum; quae et vera laus, amica virtus, et clara philosophia apud coelicolas, terrigenas, quae indesinenter viges: et jam apud exercitus 107.0268A| angelorum, qui in claritate lucis aeternae manent, et apud homines, quibus salus et pulchra renovatio post diutinam infirmitatem et antiquam peccatorum vetustatem exstitisti. Te totus orbis beatificat, te coelorum agmina collaudant. Per te in nomine Jesu (qui cuncta mundi sceptra simul et regum curvat imperia) omne genu sive voluntate sive vi flectitur, coelestium videlicet, terrestrium et infernorum. At Michael, dux et princeps plebis Dei, te confessione memorat cuncta coelorum sidera et virtute regere et potestate tegere, eo quod ara Dei sis, in qua immolatus est Agnus qui abstulit peccata mundi: quo clypeo benevolentiae ipse sedulo exsultat, qua confessionis framea fidens, bellum init contra draconem borridum, antiquumque 107.0268B| serpentem; et de hoste triumphans, ovat cum sanctorum agminum millibus, hoc sibi praemii loco petens ut tuam laudem perpetuo ante tribunal decantet Domini. Igitur actus iste formationis litterarum, et hic modus positionis novem ordinum, nec non et sors ipsa qua primitus ad laudandum Redemptorem sacra angelorum agmina ordinantur, taliter suspensam jure statuit hanc crucem, aram scilicet pontificis et redemptoris nostri; ut ipsa vera vita in se contestans, ostendat laudantem virtutum venerabilem senatum, sicut decet, ut in cruce, quae est vera salus nostra, appareant bona et salubria scripta; ideoque Christus semetipsum humilians descendit de coelorum arce, ut ad se solidum fundamentum fidei argumentumque omnium 107.0268C| bonorum valide nos duceret: et docuit verbis, factisque suis nobis documenta reliquit, et sic demum in sancta cruce nos redimens, facta sua consummavit. Hoc tu, Gabriel, archangelus Altissimi et desponsator coelestium nuptiarum, laetus claro famine Virgini revelabas, quando Christi regni potentiam et salvationis ejus opus luculento sermone pronuntiaveras. Quid et tu, o Raphael, medicina Dei? Nunquid in illo mystico opere quo Tobiae oculos aperuisti, felle orbem liniens, sanctae crucis potentiam significasti, quae per amaritudinem mortis Christi, peccatorum tenebris remotis, aeternam lucem humano generi reddidit? Credendum ergo nobis est quod facta angelorum quae Vetus Testamentum narrat, adventum et gloriam significent redemptoris nostri, cum 107.0268D| Novum Testamentum statim in primordio nativitatis ejus, ejus gloriam in excelso, Deo magno tripudio cecinisse, et pacem hominibus adoptasse describat. Quapropter vos quoque, praeclari angelorum exercitus, supplices obsecramus ut dignas grates Salvatori nostro incessanter agatis, et sanctum nomen ejus in saeculum benedicatis, qui nos per crucem a perpetua morte liberavit, et vestrum numerum (ne diminutus propter perditos angelos remaneret) sanctis animabus complevit in arce coelesti. CAPUT IV. De forma quarti schematis, ubi cherubin et seraphin sunt juxta crucem depicti. At vos supernae cohortes, cherubin et seraphin, 107.0269A| jam nunc de coelo laudate nomen regis vestri Jesu Christi, quia ignis amoris et sapientiae vestrae ita bene ardet, si puro famine in Redemptoris laude splendeat, cum vera et divina est laus illa, qua Pascha nostrum, idem passio et resurrectio redemptoris nostri, vere nostra praedicatur esse vita: verus utique lucis fructus est Christi, quem cum Patre et Spiritu sancto Dominum Deum sabaoth sociali laude celebratis, qui tunc in hora passionis vicit tristitiam mortis, et nunc regnans ubique exsultat in gaudio resurrectionis. O beata seraphin, quis sit vestri amoris ardor, dicite: et si fiant in celebratione hac habitus vestri jura coelestia monstrate, si hac multa et valida laude significetis, victorem supernum pandite. Hinc confidenter ego 107.0269B| pro vobis mihimetipsi et meis ita respondeo. Unum namque est quod nobis demonstrant, hoc est, quod in alarum suarum positione affirmant: jam dudum nobis praenuntiatam esse in figuris sanctae crucis aram sacratumque decus hostiae quod in ea immolatum est. Edunt quoque Christi vota laudis, quae sit virtus redemptionis nostrae, ac bona praemiorum quae tribuere nobis rex Christus decrevit, cum in hac ara secundum suum propositum passus, consumpsit flamma passionis suae iniquitates et peccata scelerum nostrorum; cunctasque adversarias potestates in momento suae mortis superans vicit, atque principem hujus mundi foras ejiciens, destructa ejus claustra dirupit, et vetustatem peccatorum nostrorum delevit, reddens nobis benignus Dominus 107.0269C| et rex virtutum ipsa regna paradisi in quibus primus homo conditus positusque fuerat. Hocque omnium fidelium ora probant, et virtutes et miracula quae Deus in hoc mundo per sanctos suos facit testantur quod Deus humano generi, in carcerem et tenebras istius mundi juste damnato, auxilia mandatorum dederit causa perpetuam mortem evadendi. Conditor utique et rex noster, qui pro nobis in alta crucis confixus est stipite, quam magis decet thronum imperialem vocari quam servile tormentum, quia imperator noster rex Christus regnum sibi in ea et potestatem in coelo et in terra conquisivit, hostes superavit et mundum Deo reconciliavit. Haec vexillum Christiani est populi, haec framea qua cum hoste sortimur bellum, haec insigne victoriae nostrae. 107.0269D| Cum hac hostes nostros proterimus, hac arma iniquitatis frangimus, per hanc ad coronam allevamur et virtutis praemia capimus. Propterea exsul semper et alienus a bono, ignis cupiditatis, scito quae tibi interfectio in morte Christi parata sit. Cherubin ergo illa, quae in tabernaculi templique constructione juxta aram post altare thymiamatis stabant, hoc vexillum crucis extensione alarum suarum, nec non et tota positione situs sui, hanc sanctam aram demonstrabant, quae, mystica unctione linita, triumphum Christi et certaminis ejus palmam praefigurabant. Haec itaque animalia, id est cherubin, distensis suis alis laeta facta Christi adducunt, et beata ea esse alma altaque manifestis indiciis tradunt. Ipsa 107.0270A| quoque seraphin ad hoc pandunt os suum ut cum coelos et terram plenos esse gloria Dei praedicent, jam prope est tempus quo carnalis hinc abeat luxus et vitia recedant. Dicant denique cuncta: simul haec animalia alarum suarum officio praecipue intimant Salvatoris brachia in cruce esse protensa, in hisque trahi atque sublevari nunc misericordia omnes quos ipse postmodum in universali judicio, meritis condigna rependens, in sede collocabit beata: tunc palam illos per discussionem probando, quos jam ante sibi notos et bonis operibus auctos probavit amando. Justorum ergo vatum prophetiae de passione Domini ullo modo non dissentiunt, nec significationes istorum animantium fallunt. CAPUT V. De quintae figurae forma, ubi quatuor tetragoni circa crucem consistunt. Te modo, crux sancta Dei, obsecro ut tua virtute meum pectus infirmum benedicas, ut dignis laudibus aeterni Regis in te tropaeum valeam decantare, quomodo coelestia simul ac terrena uno foedere conjungas, pactum confirmes et mortis vincula dissolvas. O tu sacer apostolorum coetus et martyrum ordo laureatus, jure vos domus Christi posuistis fundamenta, quos ipse in arce gestat pulcherrima. Voce quippe vestra et exemplis Deo plebem sacram acquisistis, et sanctam ac salutarem crucem Christi jure in primo fundamine praedicationis collocastis, quia illam crucifixi in ea Domini virtus ad portandum totam Domini Ecclesiae machinam rite roboravit. 107.0270C| Vere quoque ipsa humanum genus ad vitam dedicavit firmaque erecta est columna, desiderans ostendere quod per ipsam aeterna domus coelesti regno collocanda exsurgit, aula videlicet justi regis sponsique Ecclesiae. Hanc tu, Domine Christe, tropaeum novum, jure dominationis, cruore redemptionis viaque directionis, ociter in mundo erexisti: quod Christicolum genus foedus justitiae servet, spernat diabolum rite damnatum, et vincat pietate hominem inimicum, quia tu illi fautor laudis, et timor conservationis utriusque boni operis, ac palma victoriae, atque corona remunerationis es. O inclyta crux Domini, aulae Christi pretiosum fundamentum! tu es pulchrior florifera specie omnium germinum: tu excelsior cedris Libani, tu pretiosior 107.0270D| albo lapide Pario, quae quadratas jungis petras viventium lapidum in firmo fidei fundamento. Patriarcharum quoque coetus et ritus antiquissimus jure prima fundamenta jacit in initio totius aedificationis, qui primum sano dogmate corda devota sibi obedientium ad domum regnantis super omnia Dei fide junxerunt. Postea prophetae verba praedicationis pluerant, ut regi Christo vivam aulam monitis praeceptisque suis in hoc certaminis loco construerent: quia omnis haec fabrica Ecclesiae per confessionem nominis Jesu Christi ad coeleste regnum elevat, ejusque voce instructa rite viget bona vitae constructio. Haec enim junctio ad latera sanctae crucis quatuor tetragonorum hoc signat, et omine 107.0271A| sacro revelat nobis intellectum, ut sciamus quo nos via recta et ductor optimus jubeat ire, hoc est, ad possidendum regnum perpetuum: omnes utique quos Christi visitatio sua mansione illustrans, templum dicare dignatur, et cum his sanctis parietibus in semetipsum lapidem angularem coadunans, ad perfectionem coelestis aedificii perducet. CAPUT VI. De specie sextae figurae, ubi de quatuor virtutibus praecipuis commemoratur. Omnipotens virtus, et omnipotens Patris summa sapientia, Christe Fili Dei, tu es verus Dominus qui totum mundum adornas decore sanctae crucis, dispensasque pic tuis sanctis pia dona salutis. Nam quadriga virtutum, quatuor cornibus sanctae crucis 107.0271B| decenter aptata, ostendit sacram seriem specierum ex ipsa procedentem, in triumpho victoriae regis Christi consecratam: et per ejus passionem proficuam esse toto orbi, ad impetrandum fructum pietatis, et adipiscendam aeternam beatitudinem. Virtus est animi habitus, naturae decus, vitae ratio, morum nobilitas et linguae moderatio. Haec quippe cuncta, o sancta crux, religiosis hominibus justa laude probanda tu tradis: cuncta simul beneplacita Deo depromens, et singula salubria esse prodens. Tua sancta prudentia tenerum mundum ab initio docuit, quando per martyrium Abel justi pro innocentia ponendam animam demonstravit; de te justitia bene zelo fervens, diaboli pompam spernendam et Christi gratiae obsequendum suasit. Per te castus 107.0271C| amor in sanctis Dei erigit se ad sectandum utilia consilia, hoc est, doctrinam mandatorum Dei: ut fraudem maligni de penetralibus humani cordis auferat, et fideles Dei attendentes ad coelestia praemia, superare carnis concupiscentias doceat; ipseque amor per universam mundi latitudinem sanctos praedicatores ducit, arguentes vitia, et virtutes commendantes docentesque per Evangelium Redemptori gratias agendum, qui secundum veterum prophetiam novissimis temporibus incarnatus est, et mandata tradens evangelica signis et miraculis verus Deus innotuit: concedens omnibus fidelibus sibi ut per fidem plenam et baptismum lucem aeternam conquirerent, illisque qui intentis auribus coelestem doctrinam capiebant, dedit in modum bonae terrae uberem ex verbi semine 107.0271D| virtutum fructum proferre, et si qua incentiva naturae in eis orirentur, abscisa Evangelii cultro flamma Spiritus sancti concremaret, ut sine ullo impedimento divinum germen et spirituales delicias regi Christo exhiberent. Hos ergo fructus primum fides et religio Christiana per praedicatores Evangelii plantavit, deinde gratia virtutum puros et ab omni sorde alienos ostendit: dehinc patientia sanctorum in tribulationibus probavit; pactum quoque et societas verae concordiae coadunatos et inseparabiles demonstrando, stabilivit: exin modo virtute constantiae fortiter roborantur, et per veram humilitatem illaesi custodiuntur, ut per discretionem in augmentum proficere valeant, et per longanimem 107.0272A| perseverantiam usque ad congruam maturitatem perveniant. Post haec quidem jam ultimi judicii falx mittenda est, ut messis albens, quam granum frumenti per aratrum crucis in terra conditum gloriosam et multiplicatam protulit, apparente ipso judice vivorum et mortuorum, per angelorum ministeria colligatur, et per sententiam ejusdem justi judicis in horrea coelestia feliciter collocetur. CAPUT VII. De septimae figurationis plasmate, ubi de quatuor elementis agitur. Igitur omnia quae in coelis et quae in terris sunt, de lumine gloriae Christi illustrata jam splendent: cujus majestati subjecta serviunt et sacrae crucis factum beatificando concelebrant, ut sic victori superno 107.0272B| debita vota persolvant: hoc veraciter profitentes, omnia regna servare modum suum sub dispensatione divinitatis Jesu, non solum quae in orbe moventur, quin etiam omnia quae sunt, vivunt, sentiunt atque discernunt et jura servare norunt, sub hoc imperio consistunt ab initio. Imber quoque ac grando de nubibus, nix, pruina ac glacies, ros et serenum simul cum fontibus et rivis in terra profluentibus Creatorem testantes laudant. Arcton Creticus et omnis stellarum positio simul cum vertigiue poli auctorem praedicant suum. Nemini displiceat quod dico, quia Omnitenentis laudes scribo, et non irrisionem vel dolorem alicui ingero. Benedicite, omnia opera Domini, Dominum: cantate et psallite ei. Laudans dicat justus, quod Christus in cruce exaltatus 107.0272C| omnia trahat ad seipsum, et electos suos milites invitet ad coronam. Non enim fas est ut in laudando Conditorem discordet factura ejus, sed gaudens concinat sibi debitas laudes. Universa aquae natantia et serpentia terrae, montes et colles, arena maris, luci et omnia ligna silvarum, ferae, pecora et truces bestiae, vermes pulverei et minuta volatilia, aves mansuetae et lacerantes unguibus. O genus Christicolum! quo coeli et terra decorantur, a vobis lumen fidei et virtus praedicationis prodiens, legationem agit ad gentes, preces excitat, ad baptismum invitat; sed maxime doctorum sermo praeclara exhortatione dolum diaboli denudat, et acquisitis per Dei gratiam electis exponit victoriam Christi. Omnibus fidelibus hoc quotidie praedicatur, nec non et 107.0272D| paganis, et falsis Christianis, et haereticis cum summa modestia et patientia intimatur. Qui ergo crediderit verbo Dei, salvabitur; qui autem non crediderit, aut pravis operibus fidem destruxerit, in aeternum damnabitur. Igitur quia Christi gratia in coelis et in terris redundat, bene condecet ut coelestia simul et terrestria ore consono laudes Deo decantent et gratias agant. Populus Domini et oves pascuae ejus, qui partim in coelis jam cum Domino regnas, partim adhuc peregrinaris in terra, una ratio vos ad laudandum Deum incitat, quos unum gaudium in coelis exspectat. Nam quod datum est jam tenetis, et quod promissum est veraciter accipietis, quia qui promisit sine dubio in vobis sua promissa implebit, 107.0273A| rex utique vester, proprius et sacerdos, creator et salvator, Jesus Christus Dominus noster. CAPUT VIII. De octavae speciei forma, ubi de duodenarii numeri ratione expositum est. Christus itaque salvator noster, Christus, rex mitissimus, in coelis regnat: consilium optimum, virtus Dei Patris summa, et benedictio vera, lumen de lumine, et ex Deo genitore divina proles genita. Hinc videlicet totius juris origo est: ad hunc fabrum tota coeli et terrae fabrica respicit, ad hunc pertinet omnis virtutum decor, a cujus bonitate et veritate omne bonum verumque fit, ipseque mirabilis solus mirabilia facit: a cujus justitia ordinatur quidquid in coelis 107.0273B| vel in terris juste decernitur, probatur et profertur, quidquid honoris habent angeli boni, et quidquid poenae sufferunt angeli mali; nec non et illud quod Christus idololatriam de mundo expulit et divinum cultum renovavit. Horum igitur omnium bonorum auctor est Dominus Christus, qui in vexillo crucis suae honoris et potestatis propriae judicia demonstrat. Quapropter congruit ut nos terrigenae et paradisi exsules notemus hos radios quos diffundit haec sanctae crucis species, per quam Christus nos salvat et reddit splendorem luminis quem protoplastus peccans olim jam amiserat. Quotquot ergo a principio hos radios rite agnoscentes venerabuntur, perpetuae lucis munere perfruuntur, crebroque hoc jubare vibrabant arma prophetarum, et sors apostolica praedicans 107.0273C| hae luce nobiliter coruscabat; hocque sole fides Christi toto orbe terrarum relucet, atque bona corda hominum votaque pia sanctorum patent: justi quoque divino munere pollentes, per mystica signa, olim jam patribus tradita, bonum et salubrem conjiciunt radium, et proinde mandatis Dei obedire persuadent populis, cum Christo ascribunt soli profunditatem mysteriorum dignis revelare, et dona perennis vitae fidelibus tradere. Christus ergo rex summus et coelestia tribuens Dominus, munere divino scandens alta crucis robora, manifeste innotuit, hanc speciem formando, per hanc se pandere coelos mundo, et vult ut sequentes ejus vestigia, vitae per hanc reperiamus introitum. Denique quater ternos ventos, a quatuor 107.0273D| plagis mundi et ambitu Oceani in habitu sanctae crucis conjunctos et coadunatos, Salvator salubres fecit, signaque duodecim cum mensibus suis ipse dominator sustentans, regit et gubernat, ac duodena spatia horarum oriente sole disponit ordinabiliter trahi et perduci ad occasum. Ad haec quoque universa demonstranda distributio duodenarii numeri, quadrangulam sanctae crucis formam complet. Omnia namque vincula peccatorum nostrorum, quibus constricti tenebamur, crux Christi, gloria nostra, resolvit, ipsaque erecta sacra coeli gandia juraque terrae proponit et signat, laudat et probat, ipsaque fidelibus veraciter confert. 107.0274A| CAPUT IX. De nona figura, quae dierum anni numerum in crucis specie continet. Sol et luna, en nunc competenti ordine Dominum Jesum Christum benedicite, quia sancta crux est vester honor, stabilis lux, dispositus ordo, series, laus et probitas, spirituali lumine per cuncta tempora vos illustrans. Vos quoque hoc termino, quem ipsa in quatuor hexagonis et monade inter eos posito portendit, dies et noctes totius anni solaris connumeratis aequatisque ad perfectionem ejus numeri cursum vestrum. Praedicta ergo figura ejus habet in se tricies denos et decies senos, atque insuper quinquies unitatem. His quippe numeris rota solis et lunae cursum suum noscitur indere, quatuor vicissitudines 107.0274B| temporum his includuntur; quos omnes in quinquaginta duabus hebdomadibus et monade unus pariter amplectitur annus. Ad hanc diem jam bifrontis reditum tenet hic ordo: ad hanc transit horarum series, temporum vicissitudo, annalis circuitus, et astrorum cursus; ipseque quadrans horarum supervacuus supra numerum certum dierum, quem in dispositione sex angulorum quatuor hexagonorum sancta crux denotat, ociter ad illum terminum pertingit quod in aequinoctiis rite dignosci potest. O sacrum germen, quod clara luce fidei et sapientiae corda hominum in tenebris infidelitatis posita illuminas: tu es videlicet crux sancta, miraculis coruscans. Nam et Christus hinc ubique per tua cornua latitudinem sui regni demonstrat. Tu regis fortissimi sceptrum 107.0274C| et ara Dei altissimi, ordine potenti dilataris per orbem: descendisti ad inferos, tendis ad coelestia. Haec decus et honor est totius mundi. Sem quoque verus idem nominatus noster, per cujus nomen solius tota salvatur creatura, cursum siderum ad hujus formam temperat, ipsumque regnum coeli donat, cum in hac sede positus claustra coeli nobis aperit. Haec quippe humanum genus laudans cantibus exponit, cum praedicat fideliter pro Christo a Judaeis crucifixo, quod media die lumen siderum obscuratum sit. Nam Judaea frendens licet invidia aestuaret, meliore tamen usu in arbore crucis hunc fructum extulit, quod ex quatuor plagis mundi et ex quadrifico Oceani limbo gentes et populi undique confluentes 107.0274D| spirituales delicias appeterent quae in sancta cruce demonstrantur, ut sacris et mysticis epulis repleti, per dona summi Patris ad centuplicem bonorum operum perveniant fructum, et intermixti splendidis novem ordinibus angelorum, in coelesti beatitudine ipsi perpetua claritate fulgeant. Quapropter moneo ut quidquid canamus et quidquid scribamus, in Redemptoris laudem totum vertamus: quatenus hac una spe, quam per eum in eo habemus, exitum avidae et saevientis mortis perpetuaeque damnationis scuto fidei repellentes possimus evadere, et sic regnum Dei superna luce nitentes laeti mereamur possidere auctoremque nostrum ac redemptorem Dominum Jesum Christum, omnipotentis Patris videlicet Natum, dignis laudibus resonare, verum, sanctum 107.0275A| atque Dominum altissimum: sit quoque semper haec nostra ratio, sempiterna laus et perpetuus ardor amoris. CAPUT X. De ratione figurae decimae, ubi septuagenarii ratio descripta est. Nunc itaque condecet ut pia modulatio, spe aeternorum nos laetificans, in hoc beato opere exprimat quid nobis aeternam vitam conferat, et quid corruptionem auferat, quidque delictorum veniam tribuat, et quid vincula peccatorum dirumpat, hoc est, sanctae crucis praedicet acta. Merito ergo hoc vox humana faucibus resonat, hoc depromunt arte os proloquens, digiti scribentes, plectrum linguae et 107.0275B| vota pii cordis, quod cecidit in bello draco tortuosus et noxius ille qui arte maligna truculentus in paradiso protoplastum nostrum decepit: cum prius ipse cadens Lucifer de coeli arce tertiam partem astrorum traxit secum ad inferni sulphurea stagna, quia superbus et dolosus tentavit se aequiparare Altissimo, in gelida Aquilonis parte ponens sibi tribunal. Hunc scilicet ferocissimum lupum agnus mitissimus stravit, jure potenti eripuit praedam, et studia immania fregit. At gentes ex imis et carnalibus desideriis per sanctam Evangelii praedicationem convertit ad meliora, et incendit ad coelestia dona, ne vel Judaeorum fabulosa superstitio, vel haereticorum perversa seductio, specioso velamine corrumpat casta corda Christianorum, qui veritatem divinae legis 107.0275C| agnoscentes, in robore fidei jam consistunt; et ne aridum fiat os gentium exinanitum a cultu daemonum et adoratione idolorum, fecundat illud in divina laude auctor totius boni et largitor virtutum Christus Dominus: causat enim et damnat omnem perfidiam inimici potens virtus sanctae crucis, et dimittens mundo debita, cunctas opes divitum praecellit suo munere. Denique quod in septuagenario numero manifesta redemptio toto mundo fuerit Daniel propheta in septuaginta hebdomadibus suis, quae ad Christum usque pertingebant, demonstrat, quando consummetur praevaricatio, et finem accipiat peccatum, et deleatur iniquitas, et adducatur justitia sempiterna. Jeremias quoque similiter post septuaginta annos resolutionem captivitatis praedicat esse venturam: 107.0275D| ast Moyses per septuaginta presbyteros, quos mandato Domini populo Israel praetulit, totius magisterii perfectionem et revelationem mysteriorum per crucris sacramentum nobis fieri significavit. O crux benedicta Dei! in hoc quod septuagenarium numerum in quinque partes divisum in medio tui, simul et per quatuor cornua tua quaternario et denario numero amplecteris, significans te totum mundum per decaogum legis et per quatuor libros sancti Evangelii ad concordiam et unitatem fidei revocare. Neque enim ipsum quinarium absque mysterio praetermittis, sed venerabiliter innuis humanum genus non solum per internum affectum animi, sed etiam per exteriores sensus corporis, tibi veracissime esse deditum. 107.0276A| CAPUT XI. De undecima figura, ubi Pentateuchus Moysi ordinatus est. Te, sancte Pater, invoco Dominum coeli et terrae, ut sis mihi in hoc carmine doctor et rector, inchoato operi pius et clemens annuas sensum opifici, et verba sobria tribuens, ut possim fideliter pandere ad sanctae crucis aeternam laudem, et ad gloriam Novi Testamenti, quid lex prisca figuris significet, modo in gratia ipsis rebus spiritualiter observandum. Nam cum primum haec maxima rerum machina ab invisibili et impenetrabili profunditate visibilis effecta est, et paradisus cum germine suo floridus et jocundus apparuit, statim in ligno vitae, quod est in medio 107.0276B| paradisi, vitale lignum sanctae crucis praefigurabatur: quod in medio gentium positum praecedentes et subsequentes se vivificat et sanctificat generationes, cujus beneficio recreati quique boni et sancti viri spirituales et vitales virtutum proferunt fructus. Hoc etiam lignum passionis Christi praefigurabat Isaac patriarcha, cum patre imponente propriis humeris ligna portabat ad locum immolationis suae, sicut liber Genesis testatur. Sic et Exodus et caeteri libri legis edisserunt, quod forti compagine armorum sancta crux nostrum pretium evexerit, ut dote sanguinis sui sponsus supernus exhiberet sibi sponsam, Ecclesiam, non habentem maculam aut rugam. Hinc plebs Israelitarum Deo in Aegypto conjuncta, et per Rubrum mare translata, laudes victrices Redemptori 107.0276C| suo decantabat, et itinere trium dierum gradiens, Domino misericorditer eos ducente, pervenit ad fontem Marat, qui per lignum mysticum dulcatus est. Igitur Pharao et Aegyptii persequentes, qui prius populo Dei quasi jam capto et reducto insultabant, submersi maris fluctibus sera poenitentia doluerunt: Israelitae autem visis magnalibus, ductori suo triumphanti, Deo videlicet patrum suorum, canticum gloriae concinebant, et in conditoris sui amore ferventes laudes triumphales exsolvebant. Porro mare orientale hoc testatur, cum orbitas curruum Aegyptiorum hactenus in profundo et in littore servat. Denique veteris legis abyssum sancta crux immissa dulcavit, et petram solidissimam excidens fontem viventis aquae produxit. Ad hujus instar Moyses manus extendens 107.0276D| in Amalec victoriam cepit, et per eam veri Amalec memoria deleta est sub coelo. Duo ergo viri exploratores terrae repromissionis, qui botrum in vecte portabant, duos populos significant, qui gaudia superna per passionem Christi in cruce completa quosque credentes promereri posse praedicant. O crux benedicta Dei! quis bene mysteria tua noscens, tanta et tam praeclara dona salutis satis enarrare valet, cui nulla lingua creaturae ad laudes debitas celebrandas idonea est. Te Patris aeterni hostia, in odorem suavissimum oblata, sacram aram dicaverat: vivificantem exaltasti serpentem, et vitale signum demonstrasti populo, quo salvari laesus ab hostibus possit. Et quid amplius de te dicere possum, nisi 107.0277A| hoc quod cuncta bona dederas et mala cuncta auferebas. CAPUT XII. De duodecimae figurae ratione, ubi nomen protoplasti situm est. Eia modo, dulcisona metricae artis fistula, vade salutiferam crucis Dominicae laudem suavibus canere versibus, opusque mirabile redemptionis nostrae, simul et consolationem vitae futurae devotis celebrare laudibus, quia in sancta cruce mors victa est directissima, et peccatorum nostrorum vincula sunt resoluta. Lux nobis per Christum rediit pristina, et primae praevaricationis concessa est venia. Nam primus Adam decorem immortalitatis nobis abstulit, cum pomum ligni vetiti contra praeceptum gustavit; 107.0277B| et secundus Adam, salvator videlicet noster, omnem venustatem et omnem gloriam atque honorem supernae claritatis nobis adveniens secum attulit. Unius ob noxam multa et innumerabilia perpessi sumus mala, et temporalis mortis incidimus discrimina: sic et unius ob gratiam fidelia salvantur agmina et luce potiuntur aeterna. Denique sicut per lignum praevaricationis mors introivit in totum orbem terrarum, et in infernum omnes descenderunt, etiam ipsi electi, ita et per lignum Dominicae passionis mors captivata est, et multi evaserunt ex ea, etiam peccatis obnoxii. Universo scilicet orbi Christus per crucem aditum vitae aperuit, et in ea potentiam virtutis suae demonstravit, ipsamque, relictis idolorum cultibus, honorabilem esse omnibus 107.0277C| voluit. Per hanc sui sacramenti nobis patefecit arcanum, et ad custodiendum jus suae voluntatis nobiscum firmaverat pactum. Primus homo, de terra terrenus, terrenam generavit sobolem, cui et immitem haereditavit mortem: secundus quoque, de coelo coelestis, coelestem mundo intulit generationem et aeternam suis promisit beatitudinem. Hic est Dominus universorum et creator omnium rerum: regnum solus cum Patre et Spiritu sancto tenet aeternum, et secum regnare vult coetus gloriosos sanctorum. Ipse etiam per nomen Adam, quo quatuor plagas orbis persignatas habet, potestatis suae, qua dominatur in toto orbe terrarum, nobis dedit indicium. Nam anatole, dysis, arctos et mesembria, quatuor mundi partes in capitibus vocabulorum suorum 107.0277D| hoc resonant. Unde condecet ut cuncta viventia atque subsistentia Dominum suum recognoscant, et laudibus devotis concinant, quod Jesus Christus verus est Filius Dei et omnipotens dextera Patris omnipotentis: cujus curatio salubris est et contactus medicina salutis aeternae. CAPUT XIII. De tertiae decimae ratione figurae, ubi ille dierum numerus comprehensus quo Christus in utero Virginis moratus est. Arbor odoris suavissimi et expansione pulchrarum frondium latissima, hortus deliciarum incomparabilis affluens, ubertate largissima, floribus virtutum et foliis verborum jucundissima, per praedicatores 107.0278A| sancti Evangelii fructificans, opes condis coelestes: exaltata quidem majestate super omnia ligna silvarum honorabilis et decora existis; quia claritas Christi in te crucifixi gloriosam et speciosam et venerabilem omnibus te exhibuit. Hoc quisquis in fidei firmitate consistit, plena devotione profitetur, licet daemonis vis horrida salutem hanc credere atque cognoscere gentibus invidens hactetenus reluctetur. Varias quidem virtutum species in sinu tuo demonstras, et abundantiam spiritualium divitiarum te habere significas: ex sanguine Christi purpureo fulgore nites, et pro Christo animas nostras ponere fortiter suades. In te Ecclesiarum salvatoris celsitudo consistit, et unitas fidelium in fide et pace permanebit, quod etiam erectio tabernaculi 107.0278B| Mosaici, seu aedificatio templi Salomonici praefigurabat: hoc et altare holocausti sive thymiamatis, atque ignis in eis semper ardens significabat; hoc et candelabrum cum quatuor lucernis, hoc et sabbati otia indicabant, quia in Christo Agno videlicet Dei immaculato, pro salute nostra in ara crucis immolato, et fidelium est illuminatio, et requies perpetua sanctorum. Ipse est ad vitam per passionem crucis praevius noster, ipse salus aeterna, ipse lux vera, ipse bonitas piissima, ipse redemptio nostra, ipse est et vita sempiterna, ipse est princeps tanquam filius in domo sua, Ecclesia videlicet sancta: ipse est pax nostra, qui fecit utraque unum; ipse principatum diaboli destruxit, et conatus ejus noxios retardavit: qui per frigus infidelitatis fervorem 107.0278C| charitatis exstinguere studet, et per illecebras voluptatum felicitatem veram promittens, fallax decepit, et per hanc dementiam jam quasi captum irridens, manifestis vitiorum vinculis et catenis peccatorum stringit. O crux sancta! o arbor speciosa! quae omnia cedrorum nemora altitudine et pulchritudine incomparabili superas, en numero competenti in cornibus tuis radianti dona serenissima et beatissima per adventum Dominicum portendis. Ostendis enim seriem dierum quibus Salvator in utero Virginis incarnatus est, et per hanc moram patientiae et humilitatis ejus documenta nobis praebes: et quia cum lenitate et tranquillitate per partum ad nos venit, mansuetudinem suam et obedientiam, quam usque ad mortem in te perpetratam 107.0278D| servabat, designas. Ideo data est ei omnis potestas in coelo et in terra secundum humanitatem, qui cum Patre et Spiritu sancto coelum et terram et omnia quae in eis sunt creavit secundum suam divinitatem, sicut sancti dudum cecinere prophetae, quod coeli et terrae factor parvulus filius nasceretur, cujus imperium super humerum ejus esset. CAPUT XIV. De figura quarta decima, in qua numerus annorum ab exordio mundi usque in annum Passionis Christi notatus est. Vere dignum opus est, ac praeclarum valde, tropaeum coelestis regis dulcisona modulatione psallere; triumphum dominatoris aeterni competenter 107.0279A| praedicare, quo mundum de potestate tyranni eripuit, ipsumque regno ejus destructo ac reparato, aeterno carcere damnavit: in quo etiam coelestia et terrestria atque maritima regno sibi acquisito fulcit atque sustentat. Nam quando ejus exaltatio fuerit ab origine nascentis mundi, accurrens cum mysterio annorum numerus per notas Graecorum in figura ipsius dispositas exprimit, et ob hoc credentium devotio augetur, cum perspicit conditorem omnium rerum tam congrue et tam convenienter rebus ipsis temporum seriem coaptare: quod figura crucis et redemptio in ea perpetrata, ac salus per dona virtutum fidelibus collata, cum numero sacris mysteriis pleno rite in omnibus concordent. Denique principium libri Genesis manifestissime comprobat 107.0279B| atque confirmat quod Dominus prisca saecula et creaturam suam, in principio ab ipso conditam, per sanctam crucem juxta finem temporum renovaverit, quia dum post sex dierum opera hominemque creatum requiescere Deus dicitur in sexta aetate saeculi, ac sexta feria dierum per crucem homine reparato, Sabbato in sepulcro requievisse Redemptor demonstretur. Divino ergo nutu dispositum est, quod numerus V. CC. XXX. I. figurae sanctae crucis apte conveniret, et per hoc demonstraret passionis Christi sacramentum, omni nequitiae daemonum ac falsitati pravorum hominum resisteret, opprimeretque potentia et superaret justitia omnem quicunque fraude ac dolo derogaret dispensationi Dominicae incarnationis, taceretque penitus veritate convicta 107.0279C| omnis philosophorum atque haereticorum versutia; sed nec ultra fallax Judaeorum factio dirum ac immitem affectum Christi opponeret Evangelio, quia ipsum virtus Dei est in salutem omni credenti, et per hoc patescit voluntas Creatoris, et demonstratur sanctam crucem omnia tempora mundi in electis Dei, qui ab initio fuerunt, sanctificare, et regnum coeleste promittere, quod per Redemptorem nostrum cunctis fidelibus tribuetur, qui verbo ejus obedientes corde credulo et opere mundo Deo placere studuerunt. Species quippe sanctae crucis grandis consolatio est fidelibus, materiam tribuit laudis, quia bonitatem nos scire facit Creatoris, et ipse prius hominem in paradiso formaverat rectum, et nunc nolens eum perire fraude hostis antiqui, per 107.0279D| crucem illum recuperans reduxit ad paradisum. Crux quippe est arx virtutum et remissio peccatorum, ipsa scilicet de his infimis atque caducis ad coelestia et superna provehit omnes quos per fidem et spem atque charitatem dignos esse aeterna visione Dei Christi electio comprobavit. CAPUT XV. De quinta decima figura, ubi Agnus et quatuor evangelistae depicti sunt. Filius Dei Patris altissimi, qui dira jacula inimici frangis nequissimi, da mihi sanctae crucis victoriam carmine dulcisono modulari. Nempe evangelista Joannes, velut altivolans aquila, in ipsum solem justitiae figens aspectum mentis, verbum Dei vera revelatione 107.0280A| cognovit, et claro sermone praedicavit atque conscripsit. Ita quippe gratia divina prae caeteris evangelistis collata est Joanni, ut cum illi incarnationis Salvatoris et humanitatis ejus arcana maxime conscriberent, iste divinitatis ejus sacramenta profundo sermone revelaret, quod videlicet factor omnium rerum animam et corpus in se sumpsisset humanum, et qui in principio Deus unus erat cum Deo Patre, in fine temporum visibilis appareret in carne. Hunc figura leonis significat regem, hunc vitulus praefigurat pontificem, quia ipse ut leo et quasi catulus leonis certamine confligens, opulentissimam arripuit praedam, atque idem sacerdos et hostia fieri dignatus, salutem nobis concessit aeternam, suisque participibus dona largitus est immensa. 107.0280B| Marcus quoque in mysterio septem panum, quibus quatuor millia hominum Jesus satiavit, mystice septem dona Spiritus sancti indicat, quibus evangelicum populum Salvator quotidie reficit. O tu, evangelista Lucas, regem justissimum victimam salubrem praedica, hoc fides tenet catholica, et pontificem clarum scriptis tuis resona, qui totius mundi tollit peccata. Hic ergo cum esset manus aeterna Conditoris et Patri aeterno consubstantialis, ecce in diebus Herodis regis est natus in Bethleem ex Maria matre infans admirabilis, ad salutem videlicet missus totius mundi. Nobilis ipse puer, qui et Vetustus dierum per prophetam describitur, qui venit de Edom, tinctis vestibus de Bozra, qui torcular crucis solus caleavit, et licet fuerit in cruce suspensus, 107.0280C| tamen astra sustentavit arbiter supernus. Crucem enim patiens ipse sanctificavit, glorificavit et coelesti benedictione ditavit. Igitur Matthaeus, qui primus in Judaea scripsit Evangelium, humanum vultum figura denotans, significavit Christum de stirpe David secundum hominem esse natum, demonstravitque eum promissionis esse filium, cum Abraham in capite generationis posuit, contra duritiem scilicet et obtusionem cordis infidelium, qui negant Christum ad salutem gentium esse destinatum. Nam hoc adventus Salvatoris veracissimum est signum quod per patriarchas et reges gentis Judaeae generationis ordo descendens, ad ipsum usque pervenit Christum, qui est Salvator omnium hominum, maxime fidelium. CAPUT XVI. De sexta decima forma, ubi de septem donis Spiritus sancti narratur. Te, sancte Spiritus paraclete, supplex deprecor ut salubris super nos a superno solio descendas, et tibi dedices devotam mentem vatis, cordaque bene credula ac fida facias, quia tu quoque Spiritus es vitae, quem se ex Patre promissum Christus Dei virtus et Dei sapientia discipulis suis mittere profitetur, donum videlicet illud quo omnes sanctos suos ante adventum atque post adventum suum admirabiliter ditavit, suamque sponsam, id est Ecclesiam, sibi in peregrinatione istius mundi desponsavit, et sanguinis sui pretio comparavit. Cuicunque 107.0281A| ergo tu das intellectum, mysteria divina per singula testimonia utriusque Testamenti pleniter capit, et intime doctus omnia sagaciter investigat, et veraciter pensat qualiter te divina sapientia Christus in orbem miserit, suaeque sponsae arrham vel pignus dederit, dum coaeternus Deo Patri et Filio et consubstantialis simul, cum eis omnium rerum artifex existis, et omnia penetras, nec est ulla creatura invisibilis in conspectu tuo. Te quidem Isaias propheta divinitus inspiratus, in septem species nominum propter diversitatem donorum, qui unus atque idem es, distribuit atque Spiritum sapientiae et intellectus, Spiritum consilii et fortitudinis, Spiritum scientiae et pietatis, et Spiritum timoris Dei nuncupavit. Christus itaque Salvator noster, ac 107.0281B| vitae aeternae dator, factis atque mandatis te apostolis suis bis dare se ostendit, cum bina charitatis praecepta constituit, ut Deum ex toto corde diligamus, laudemque ejus pleno affectu pronuntiemus, omnemque scientiam nostram atque intellectum in veritate ejus gratiae deputemus, et proximos nostros tanquam nosmetipsos amemus. Nam post resurrectionem suam in suos discipulos sufflans, accipere Spiritum sanctum eos jussit, et item in die Pentecostes de coelo in linguis igneis apparentem eumdem Spiritum sanctum super eos misit, quod videlicet sancta crux Dei in figura sua nobis demonstrat. Nam erecta ejus pars divinum, transversa quoque fraternum commendat amorem, cujus amoris integritatem Christus nobis ostendit, ac suo exemplo nos 107.0281C| instruxit, qui dilectam animam suam in cruce moriens pro amicis suis posuit, et nos idem facere docuit. Hunc amorem semper laudabilis, et semper laudandus, sancte Deus Spiritus tu pone in me, et timor noxius atque carnalis affectus procul recedant, quatenus gloria sanctae crucis aucta ac multiplicata, mecum in vera professione et digna laude in aeternum perseveret, quia tu es quidem ille qui os implet mutum, et coelestem facit rite resonare cantum. CAPUT XVII. De septimae decimae figurae ratione, ubi octo beatitudines annumerantur. O sancta et beata, potens et venerabilis crux Christi, laus vitae futurae et gloria Redemptoris, tu 107.0281D| quidem prospera functio es, et vitalis cunctis ab initio saeculis, benigna et honorabilis, quia cum Christi membra in te suspensa passione fatigabas, innumeros populos a tenebris peccatorum suorum eripueras, et coeli regnum, quod per transgressionem ablatum fuerat, misericorditer per gratiam reddebas, quoniam bonitas Conditoris non passa est perire illos qui spem in illa jamdudum habuerant, sed per te remuneravit eorum bona merita, videlicet aeternam eis tribuens coronam. Nam semen evangelicae doctrinae, quod in discipulorum corda Salvator seminavit, secundum suum placitum in eorum opere multiplicavit, cum in monte sedens docebat eos, et incipiens ab octo beatitudinibus largissima 107.0282A| documenta protulit, nimirum per numeram figurae sanctae crucis aptissimum innuens, quia sancta crux collatrix virtutum, et initium ac perfectio est salutis nostrae, et per ipsam fit salvatio et resurrectio nostra. Sic ergo condecet, et sic o quicunque es de justorum numero, quandiu hic sis, divinam laudem cum timore et amore profer, fac opera justitiae, inimico tuo qui te persequitur indulge et praesta ei refrigerium, pauperes Christi qui nunc in praesenti saeculo lugent, et esurientes ac sitientes justitiam ad vitam futuram toto desiderio anhelant, benigne suscipe, quia ipsi inspiratione divina compunguntur, ac sursum habentes cor, contemplantur quis consilio aeterno regit omnia, et quis miseratione immensa indulget peccata. Hoc ego miser Latina lingua describo, 107.0282B| hocque opto ut ipse refectio mentis meae sit in praesenti et in futuro satietas aeterna. Non enim superbus quisquam hinc justificabitur quod ore et habitu humilitatem ostendit, supernumque regnatorem solo prostratus adorat, dum interna cordis ejus superbe sentiunt, et opes habens eleemosynas non facit, nec per valetudinem corporis sui (cum integer viribus sit) opera facit justitiae; quia certum et perspicuum est quod omnitenens conditor non solum verba, sed et facta bona et vitam honestam omni tempore quaerat. Igitur quicunque aeternam lucem veraciter quaerit, et ad aeternam beatitudinem vult pervenire, necesse est ut per octo titulos evangelicos, in quibus species verae beatitudinis exprimuntur, ad regnum tendat supernum, quia et in ipso numero resurrectione 107.0282C| gererali perpetrata, post peractum judicium sancti Dei pariter cum Christo regnum intrabunt aeternum. Crux quoque Christi via est justorum, ascensus ad coelum, rota de infimis ad superiora nos trahens, dux et janua regni, victoria nostra. Per illam vitam possidebimus veram, et mercedem percipiemus aeternam, quae et binario quater posito, octonarium in se concludens, significat quod per duo praecepta charitatis, quae nobis sancti quatuor Evangeliorum libri commendant, promereri possumus gaudia sempiterna. Hoc quoque omnipotens Dei omnipotentis Spiritus, qui nos per pacem et charitatem veram ad regnum invitat futurum, in septem donis gratiae suae ascensus in cordibus nostris posuit, ut demonstraret eo modo rite posse quoque coelum 107.0282D| ascendere fideles, si ejus gratiae participes fieri non neglexerint: et quod eos exspectet sursum gloria et corona sedis lucida in arce superna, quos hic irradiavit cum virtute charitas vera. CAPUT XVIII. De octava decima specie, ubi quadragenarius numerus positus est. Expone modo et laudans edic, o homo, toto affectu animae et universis sensibus corporis triumphum nobilem victoris aeterni, quem gloria Dominicae crucis ubique expetit, super celsa coelorum sidera, et subtus abyssi profundissima tartara, ubi lucis aeternae permanet candor, et ubi noctis perpetuae perdurat horror: nec non et per cuncta terrarum spatia, ubi 107.0283A| nox diesque suis inconfusis alternant vicibus, quousque mundi adveniat terminus. Hoc sensus animi cogitet, hoc guttur voce resonet, hoc lingua in palato concrepet, hoc manus litteris scribat, hoc labia verbis exprimant, hoc ipsa figura metrico opere depictam notet: quae licet difficulter, tamen ordinabiliter per quadragenarium in quatuor decades divisum et exemplatum, clara sanctae crucis praeconia promit, qui numerus plenus mysterio venerabili, et superno serenus lumine, inter caetera sacramenta significationis suae praesentis temporis gestat figuram; quo sancta Ecclesia sub Christo principe, contra spirituales nequitias et contra amatores mundi, scuto fidei et lorica justitiae, galea salutis et gladio Spiritus (hoc est, verbo Dei) fortiter et inseparabiliter 107.0283B| praeliatur, et confidens sui regis potentia, virtutisque ejus conscia, omnia tela hostis antiqui frangit ac prosternit ignita. Vexillo quippe crucis, quam in fronte signatam ipsa victrix gloriose gestat, partis adversae confundit frontem, atque saevam inimicorum subito perturbat aciem. Ergo in sancta cruce Salvator noster antiquum hostem vicerat, et in numero ejus figurae rite et apte convenienti, quadragenario videlicet, sacrum jejunium in deserto protendebat, ut raptorem fraudulentissimum prius tentantem, per patientiam et humilitatem vinceret; ac deinde in nequitia sua persistentem ac perdurantem, ipse moriens aeterna morte juste damnaret. Sicut enim serpens ille lubricus et callidus hominem primum per gulam, avaritiam et vanam gloriam ad facinus illexit, 107.0283C| et ita eum morti obnoxium reddidit, sic et e contrario competentibus medicamentis, Salvator noster per abstinentiam, benignitatem atque humilitatem humanum genus ad vitam erexit: ipsum quoque auctorem mortis, aeternis cruciatibus reum, victor tartaro subjecit. Christi quoque pugna nostra victoria est, ejusque triumphus nostra salus est, qui sedet in coelorum arce et prospicit in inferiora terrae. Cruxque ejus ipsa est totius orbis honor; ipsa totum sustentat mundum, ipsaque mihi carmine semper et amore venerabilis permaneat: semper in ore meo laus et exsultatio in corde perpetua. CAPUT XIX. forma nona decima, ubi quinquagenarii numeri ratio est. 107.0283D| Attendite oculis et videte mente, audite auribus et percipite corde, o omnes fideles in quibus charitas Christi et amor sapientiae fervet, quibus curae est ad lucem aeternam pervenire et incorruptionem atque immortalitatem sine fine percipere. Laudem crucis Christi carmine depromo. Hic summi opificis virtus ostenditur, et beati operis decor exprimitur artisque ipsius nobilitas declaratur. Vester honor honor est non caducus, sed secundum redemptionis ordinem manet perpetuus; immortalis est vestra in coelis palma, quia Christus ipse vobis est victoria, qui salus nostra veraciter existens, vindictam in hostem detorsit antiquum, et in cruce degustans mortem, ipsum mortis devicit auctorem. Huc omnes convenite aegroti, et 107.0284A| aegritudinis vestrae ne vos pudeat illi molestias conqueri. Verus vester medicus est iste, quem sancta crux in patulo gestavit stipite: ipseque manibus suis expansis ad medelam vos invitat, qui vobis sanitatem integram citius praestat. Pandite illi vulnus mentis, et in ulcere corporis virus latens nolite abscondere; poscite medelam cordis devotione, et pulsate medicum in bonorum operum strenuitate. Ipsius ergo manus salutifera non in dilatione temporis novit tardare, sed in velocitate momenti idonea est, sanitatem praestare omnibus, qui salubriter metu compuncti, et cum reverentia ab ipso vero medico curari appetunt, cui summa est virtus ad curationem perficiendam, et sapiens consilium ad salutem praestandam; qui de supernis et perpetuis ad infima et 107.0284B| temporalia descendit, ut rerum naturam (quae corrupta est) divina dispensatione reintegraret, metusque mortis abiret, et signa beatitudinis per charismata divina rursum in homine demonstrarentur. Numerum ergo quinquagenarium salutarem nobis esse sanctae crucis species in cornibus suis descriptum venerabiliter notat, et sacramentis coelestibus plenum esse rite designat. In illo enim veri jubilaei, id est plenae remissionis, notitia datur, in illo sabbati requies rite celebratur. Ille legis veteris datione insignis est, et in adventu Spiritus paracleti super apostolos insignior; ille pacis auctorem venisse prodit, et pacis signaculum perfecta reconciliatione inter Deum et homines per Spiritus sancti gratiam ostendit. Ipse venerabilis in specie, salubris in figura, et 107.0284C| perfectus est in sacramentorum decore. Nam X littera figurae sanctae crucis aptissima, et denarium numerum designans, per duo loca posita ad exemplar sanctae crucis, quinque libros legis cum decem praeceptis significat, quia quod lex vetus per figuram et umbram quodammodo depinxit, hoc totum Christus per crucem in Novo Testamento secundum veritatem implevit. Omnia quippe sanctae cruci decentissime conveniunt, et character litterae et numerus in ea denotatus, legis mysterium et temporis sacramentum, factumque in hoc laudabiliter perpetratum; ideoque oportet ut omnes sanctam crucem laudemus pariter ovantes, crucifixoque regi incessabiliter gratias agamus, qui sanguine proprio universa laxavit debita mundo. CAPUT XX. De vicesima forma, ubi centenarius et vicenarius numerus inditus est. Ecce sanguinis Christi pia effusio, et unda illa, quae ipso dormiente in cruce de latere ejus emanavit, mundat nos a sordibus cunctis, quia ipse Redemptor morte sua noxia cuncta a nobis tulit, cum labes peccatorum nostrorum dempsit, et chirographum quod erat nobis contrarium per passionem suam delevit. Laudabile quippe dogma Evangelii condidit, quod peccatorum tenebras fugans omne facinus vetat, idolorumque culturas penitus abnegat. Quod vitam docens honestam, per virtutum potentiam in praedicatoribus suis commendat universis sub coelo nationibus. 107.0285A| Post ascensionem quoque Salvatoris apostoli, ab ipsa Veritate instructi, praedicantes Evangelium mysteria Veteris Testamenti per Christum impleta et declarata esse testati sunt, et ipsum finem esse legis et prophetarum veris assertionibus firmaverunt. Denique centesimum vigesimum numerum in aetate legislatoris et in adventu Spiritus sancti super apostolos insignem lauda littera, secundum significationem suam quater posita, id est, in crucis modum, nobiliter complet, pandens fidei sacramenta et verae beatitudinis demonstrans gaudia, quia sicut per quatuor characteres laudae sancta crux in unum colligit centum et viginti unitates, ita Spiritus sanctus adveniens in notitia omnium linguarum coadunavit centum et viginti credentes: unde aperte ac manifeste 107.0285B| datur intelligi sanctam crucem veram esse nostram redemptionem, et in ipsa veraciter nostram consistere unitatem. Percepto itaque dono in loquela omnium linguarum, alacer coetus credentium lumen sparsit ubique divinorum testimoniorum, coruscante simul frequentia miraculorum, et rete Evangelii misit in pelagus istius mundi, ut sagena Domini retraheret homines de profunditate abyssi, et conglutinaret ad soliditatem Dominici vexilli; utque insignia crucis Christi omnibus pateant, quomodo dona spiritualia quibusque consignet fidelibus, et praemia quae incarnatus Salvator illis promisit, ipsa fideliter eos percipere in coelis faciat, quae videlicet praemia in auctu secundum meritorum qualitatem sunt posita, et sponsor verus Christus Filius utique Dei, 107.0285C| simul cum Patre Deo et Spiritu sancto, quibusque dignis multiplicia in supernis servat et veraciter donat Rex regum in aeternum regnans, et omnia regna ditione propria gubernans, qui dederat nobis Spiritum paracletum, pignus salutis et haereditatis nostrae, ut nos secundum voluntatem suam regens servet, quoadusque ovantes gaudia vitae faciat introire. Psallite vitam devote, bene psallite Domino Christo gentes omnes, tribus et linguae universae, et cognoscite verum regem vestrum, sapientiam et virtutem Dei Patris, cujus potentia mors victa succubuit, et memoria mortis deleta est, omnium rerum parentem Jesum cognoscite. Haec laus, quia ex vero et probato prolata est germine, finem et perfectionem 107.0285D| habet aeternam requiem. Iste enim naturae nostrae inditus est ordo, ut indicta cum reverentia et tremore servet, et in futuro perpetuam remunerationem exspectet. Haec quoque est gloria nostra, haec et virtus, haec vera stabilitas quietis summae, isteque jura religionis bene servat, et rite arbitrio suo utitur, qui bona summa prae omnibus appetit et media rationabiliter regit. CAPUT XXI. De vicesima prima figura, in qua septuagenarius et binarius numerus est comprehensus. Ergo lex Domini vera et irreprehensibilis, duorum Testamentorum libris conscripta, in figuram sanctae crucis ponenda est, per quam et orbis terrarum ab 107.0286A| ira debita solutus est, et vitam perpetuam portumque salutis et quietis aeternae invenit, post naufragium videlicet illud quod primus parens noster per praevaricationem divini praecepti super nos induxit. Nam quia per lignum vetitum mors saeva totum genus humanum absorbuit ac suo jure captivavit, ut hoc a potestate ejusdem mortis eriperet, Redemptori nostro placuit lignum sanctae crucis in terra erigere, quatenus hoc quod per gulae noxam hostis ille deglutiverat, cuspide ligni vitalis perfossus, per continentiae gratiam evomeret, meritasque poenas inde lueret quod contra omne jus et omne fas servus nequissimus et fur dolosissimus sibi dominatum in alieno opere usurpaverat. Hoc et jam auctor totius creaturae, et largitor duorum Testamentorum Deus 107.0286B| intimare volens, opus saluberrimum sanctae crucis et per legem praedixit, et per prophetas promisit, et per Evangelium suum se complesse fatetur, ut homines creatorem suum recognoscerent, redemptorique suo gratias agerent. Denique sancta atque magnifica crux hinc se totam serena luce coruscam ostendit, seque viam atque ducem ad perpetuam vi tam nobis esse demonstrat; ideoque radiis suis micans lampas, lucis aeternae omnes gentes ac populos ad coelestia regna provocat, ab hosteque misericorditer erutos pronuntiat, sicque nunc in nocte istius mundi positos sua illustratione laetificat atque hinc ad alta coelorum bene meritos postmodum elevat. Nec ergo verendum est quod ulla fallacia aliquem decipiat, sed, principe hujus mundi foris ejecto, veraciter 107.0286C| vera victrix regnat. Hinc quoque est quod in praedicatione potentiae et dominationis ejus sancti praedicatores miraculis coruscant, totumque orbem sibi subjiciant, redemptosque per Christi gratiam devotos corde, placidos moribus, mansuetos patientia, tranquillosque conversatione perficiant. Ecce quot linguae sunt nationum in septuagenario et binario numero crux sancta exemplata demonstrat, omnibusque gentibus per hoc lucis portam patentem significat, hocque per septuaginta et duo discipulos Salvator ipse praedicare jusserat, sanctorumque archangelorum consortia post resurrectionem generalem in coelis promiserat, quod etiam ipse numerus designat. Octonarius namque numerus et novenarius, 107.0286D| in se multiplicati, septuagenarium et binarium creant, quorum octonarius ad resurrectionis tempus, novenarius vero ad novem ordines angelorum respectat; sicque catholica fides tenet quod in fine mundi, hoc est, in octava aetate saeculi, sancti resurgentes in societatem transeant angelorum. Omnia namque peccata mundi Christus in passionis suae ardore consumpsit, quando ex parte carnis in ipsa mortem gustavit, ac per potentiam divinitatis suae electos suos ab inferni carcere liberavit, et sobrietatis ac fidei lumen per apostolos suos generi humano praedicari jussit, legem videlicet suam veterem et novam, quam in hoc, quod sanctae crucis figurae congruit, leve onus atque jugum suave esse, et ad coelos ducendi idoneum omnibus credentibus sibi demonstravit. CAPUT XXII. De vicesima secunda figura, in qua monogramma depictum est. Christus qui est verus redemptor noster, in quo est omne desiderium nostrum, qui per gratiam suam hoc opus me facere voluit, o utinam ipse laboris finis, ipseque mihi sit pretium carminis, cui omnia bona placent, quia ipse omnium largitor est bonorum! Hic ergo hortatur invitans omnes ad coelestia dona, spondetque haec facile impetrare posse, si spretis cunctis cupiditatibus istius mundi, per fidem, spem et charitatem quis ea digne quaesiverit. Haec quidem dona ipse in hunc mundum veniens, et carnalem amorem gladio piae separationis interficiens, per Evangelii sui praedicatores seminaverat, et fructum 107.0287B| pacatissimum in agro suo conquisiverat. Hoc quidem semper optimus magister docuit, vetans ne ad ima et proclivia se verterent, sed magis ad ardua se erigerent, atque intellecto Evangelio suo inolitam saevitiam morum depenerent, et mites ac mansueti esse discerent, quatenus in secundo suo adventu, cum advenerit in gloria Patris sui, cum angelis suis reddere unicuique secundum opera sua, tales inveniat quibus propter merita bona aeterna reddat et praemia. Iste quidem numerus, quem in litteris Graecis hoc monogramma figurat, Domini Salvatoris utrumque significat adventum, hoc est, illum, quando humanatus principem hujus mundi foras ejecit, post baptisma scilicet suum, praedicans Evangelium regni, et sanans omnem languorem et omnem infirmitatem 107.0287C| in populo; et illum, quando idem justus judex homo Christus Jesus, de solio Dei Patris in jussu et voce archangeli, et in tuba Dei descendit, et mortui, qui in Christo sunt, resurgent ad gloriam, secundum praeconium sancti Evangelii et voces prophetarum, quae testantur sanctos Dei visuros bona Domini in terra viventium, quando venient et apparebunt ante faciem Dei. Qui ergo boni meriti sunt, tunc accepta talenta cum lucro reportant ad Dominum, et ab omni labe peccatorum mundati (laverunt enim stolas suas et candidas eas fecerunt in sanguine Agni) illum sequi promeruerunt, cantabunt Deo canticum novum, Alleluia videlicet angelicum carmen, die noctuque in templo sancto ejus, nec erit ibi luctus neque ullus dolor, quia prima abierunt, omniaque facta erunt 107.0287D| nova. Igitur necesse est ut Deum et Dominum nostrum fide plena, quae utique per dilectionem operatur, placare studeamus, quatenus ipse tunc adjutor et salvator noster fieri dignetur, quando secundum Scripturas ad judicium venerit, ignisque ante eum praeibit, et inflammabit in circuitu inimicos ejus, et venient ministri ejus, et colligent de regno ejus omnia scandala, et alligabunt zizania fasciculis ad comburendum, triticum autem congregabunt in horreum Domini sui. O nimium felix anima, cui licet cum corpore incorruptibili intrare januas coeli, et mundis oculis cordis auctorem conspicere lucis! Cujus desiderium rite tunc implebitur quando ex omni parte perfecta manebit, et aeterno gaudio cum sanctis spiritibus 107.0288A| angelicis in luce perenni perfruetur: laudes psallendo Christo, canticum utique novum Domino cantando in Ecclesia sanctorum, in quo studio postea nunquam lassescere nescit, quia sic regna coeli habere perpetualiter appetit. CAPUT XXIII. De vicesima tertia figura, in qua vicenarius et quaternarius numerus adnotatus est. En nobilis hic micat flos, et veri regis, hoc est Jesu Christi, nomine pictus, quem figura sanctae crucis cornibus suis exemplatur laeta facta Christi demonstrando. Senarius ergo numerus, quem per singula cornua terno versu dispositum sancta crux notat, perfectionem passionis Christi nostraeque redemptionis designat: quia sicut in senario numero 107.0288B| mundi creatura perfecta significatur, ita et senario numero per Christum, qui in sexta feria crucifixus est, mundi reparatio perfecta insinuatur. Clara nempe dies illa fuit, qua Conditor opus suum perfecit, nec minus ista clara est, qua Redemptor opus suum restaurando sanctificavit. Tunc ergo creator creaturam suam operando complevit, et nunc etiam ipsam reparando benedictione coelesti replevit. Denique ad insinuandum mysterium factum est quod senarius in quatuor cornibus crucis positus, per quatuor plagas mundi tendit, rerum perfectionem demonstrans, quia ipse numerus primus perfectus est, ipseque diem artificialem dimidiat, et bis positus complet; ipse unius mensis est pars sexta, et totius anni sexagesima; ipse quadrantem bissextilem numerat, 107.0288C| et cum quinque diebus superfluum coadunat: ordinat aetates mundi, et temporum cursum finiet quando Rex regum veniet sanctis suis placido vultu peccata dimittere et regna coelestia tradere. Ergo, bone rex Christe Jesu, tu bene scis famulis tuis certa praemia dare, quos ex omni mundo vera fidei lux illuminans, et vivus sapientiae haustus irrigans, decor charitatis et justitiae opera rite ornantes ad te perduxerant. Denique praedictus numerus circa crucem positus indicat concursum plebium a quatuor plagis mundi ad Redemptorem suum, ejus divinitatem pro aeterna salute deprecantium, ut ipsius magnitudinem ex perfecto Evangelii dogmate avide discant, et perfectam fidem perfectis operibus probent. Omnia quidem opera Dei perfecta perfectum insinuant 107.0288D| creatorem, proprioque decore ejus decorem inaestimabilem testantur. Universa quae in coelis sunt, et quae in terra, et quae in mari, optimum laudant artificem: at nos homines, qui aliquantula pars creaturae ejus sumus, licet non condignam, tamen devotam cantemus gloriam nomini ejus, et gratias ei agamus pro redemptione nostra, quia ille qui nos fecit et multiplicavit, ipse nos proprio sanguine de inimici potestate liberavit: sic quoque in hoc celebri carmine ejus amorem, quem in nobis ipse ostendit, praedicemus, quia hunc inaestimabili pietate operando demonstravit, defensando insinuavit, suadendo quoque et sibi placitum esse ostendendo nos habere praecepit. CAPUT XXIV. De vicesima quarta specie, ubi centenarius, quadragenarius et quaternarius numerus signatus est. O plebs dilecta Deo, sanctissimus ordo virginum, benedicite Domino Christo, cantantes ei canticum novum, quod caeteris omnibus est imitabile. Psallite decus gloriae immortalis ante sedem Altithroni, et ante quatuor animalia, quae diversis vultibus formata sunt, et ante viginti quatuor seniores sedentes in viginti quatuor sedilibus. Vos estis sumpti ab hominibus, primitiae Deo et Agno, pulchraeque cohortes, sanguinis illius pretio comparatae, in ejus castris consistitis, ac dignissimas laudes triumphi nobilissimi cantatis. Vestra manus citharis modulans, vultum Dei serenum ac placabilem terrigenis 107.0289B| reddet, cum clamore valido atria domus Domini replens, tanquam vox tonitrui magni tonat in aethere, et sicut vox concrepat aquarum multarum in vallibus. In ore quoque vestro non est mendacium inventum neque in corde dolus, sed pia carmina aptantes, dignas laudes ante thronum Dei die noctuque concinitis, per indicia virginitatis atque castitatis corporis atque animae, quae in vobis rex vester super omnia diligit. Nam hanc animam vobis nullus alius dedit, quam ductor et conditor vester, ut sine ulla reprehensione viventes in terris, aeternam inde remunerationem postmodum acciperetis in coelis. Quapropter probatissimus et perfectissimus ordo virginum, qui diverso sexu et in dissimili aetate in mundo coelestem conversationem agebas, ab omni 107.0289C| fornicationis inquinamento alienus, et ab omni spurcitia diaboli immunis, per officium oris ac devotionem cordis, gestumque corporis placidus laudes Deo decanta. Ecce transitus vester ad coelum directus est, ubi merces aeterna vobis parata est, ubi immaculatus virginis agnus prata depascit florida, quem et vos sequentes quocunque ierit amoena carpitis pascua, singulas stolas cum laude castitatis in animabus vestris jam tenetis, alias juxta finem mundi in corporibus immortalibus accepturi, duplici honore gaudebitis. Quapropter oramus et obsecramus vos, o populi et agmina coelestis militiae, per nomen nobilissimum et insigne famosissimum decoris vestri, ut ubi vos jam laeti cum rege vestro regnatis, ibi nobis aeterna gaudia promereri certetis, 107.0289D| quatenus Agnus ille dux et gloria vestra, qui coeli dominatur in arce, concedat nobis locum ibi spatiosum et desiderabilem, ut vestrum cantum etsi non cantare possimus, saltem cum jocunditate per saecula audiamus. CAPUT XXV. De vicesima quinta figura, ubi Alleluia et Amen posita sunt. O laus pia et perpetua sanctae crucis, quam sanctorum coetus in coelis frequentat, adsis terrigenis, ut aliquid decenter et digne de te proferre valeant, et pleno ore gloriam tuam praedicare. Ego namque, prout potui, te, sancta crux, metrico ritu cecini, multum tibi desiderans in hoc satisfacere, sed tu excedens 107.0290A| dignitate quantitatem virium nostrarum largitionem quoque munerum nostrorum superasti. Nec mirum, cum etiam coelestia simul et terrestria cuncta superas, nec satis valet ullus majestati tuae facere aut verba condigna honori tuo aptare. Quapropter tentavi ex coelestibus odis quaedam verba ad laudandum te sumere, quae etiam speciei tuae figuraeque convenirent: disposui eadem verba in pagina versuum non continuatim, sed disperse, et inserui angelicos cantus, Amen videlicet in medio crucis collocans, et cum Alleluia cornua illius complens, ut sic quoque hanc sacram effigiem coelesti carmine signarem, et mysterium per hoc insinuarem. Nam fideles quique et justi famuli Dei mundi sceptra hinc triumphant, et munerum illius decorem spernunt, 107.0290B| hoc palam praedicantes, quod spe aeternorum ardor fidei per os electorum resonans praemia coelestia suis consortibus praeparet, et antiquum hostem aufuget, qui primum humano generi saevissimam intulit mortem, et a protoplastis parentibus nostris, totam progeniem usque in adventum Christi ad inferni loca detraxerat. At nos, quos desiderium aeternorum ad coelos animo elevat, praeoccupemus faciem Domini in confessione, et in psalmis rite jubilantes, gratiam in conspectu ejus invenire studeamus: taliter in laudibus ipsius exsultantes, qualiter justitiae exposcit ordo, et sanctorum agmina in coelis perpetualiter concelebrant. Hoc tunc rite fiet, si implere contenderimus praecepta Tonantis, et non solum lingua, sed etiam cogitatu atque opere laudes 107.0290C| gratissimas dicere decertaverimus: nam sermo fidei tantum ore prolatus, sine concordia mentis et operis, non sufficit ad salutem: quia talis laudatio non est Deo placita, quae licet sibi grandia promittat, parva tamen meretur: quia scriptum est: Non est pulchra laudatio in ore peccatoris. Vos igitur, precor, coelestes angelorum plebes ac spiritus, animasque justorum, qui in conspectu gloriae majestatis divinae veraciter exsultatis, ut sicut sine cessatione Alleluia et Amen perpetuum Domino Christo in aeternum cantatis, ita nostram quoque sortem precibus adjuvare studeatis, quatenus, beatitudinem veram, quam vos jam perfecte tenetis, tandem aliquando per Christi gratiam nos accipere mereamur. CAPUT XXVI. De vicesima sexta figura, in qua propheticae sententiae denotantur. Te igitur, o sancta crux Christi, oracula prophetarum bene honorant, facta praedicant, virtutes exaltant, quia quidquid plebs illa sacratissima, et divino Spiritu inspirata vaticinando de Christi adventu protulit, tuae potentiae gloriam in eo revelavit, cum non ob aliud ipse Salvator in mundo apparuit, nisi ut per te salvaret genus humanum. Videamus ergo quid propheta et psalmista David dixerit, si forte signanter aliquid de te locutus sit. Ait enim: Foderunt manus meas et pedes meos, dinumeraverunt omnia ossa mea. Quid est ergo manus et pedes confodere, ossaque omnia dinumerare, nisi Christi 107.0291A| membra in te distensa clavis configere? Item David dicit: Dederunt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto. Hoc utique significans quod evangelista de Christo exposuit dicens: Postea, inquit, sciens Jesus quia jam omnia consummata sunt, ut consummaretur Scriptura, dixit: Sitio. Vas ergo positum erat aceto plenum. Illi autem spongiam plenam aceto, hyssopo circumponentes, obtulerunt ori ejus. Et alibi scriptum est: Dederunt ei vinum bibere cum felle mistum. Hinc quoque Isaias propheta vaticinans ait: Parvulus natus est nobis, et filius datus est nobis, et factus est principatus super humerum ejus, et reliqua. Et item ex persona Christi dicit: Corpus meum dedi percutientibus, et genas meas vellentibus. Et item: Faciem meam non averti ab increpantibus 107.0291B| et conspuentibus in me. Et levabit Dominus signum in nationibus, et congregabit profugos Israel, et reliqua. In his ergo omnibus sententiis et tui erectionem et passionis Christi veritatem Judaeorumque expressit saevitiam. Jeremias vero describit Christum quasi agnum innocentem ductum sine voce ad immolandum, lignumque in panem ejus missuros incredulos, quod significat panem vitae in te elevandum, mortemque carnis gustaturum. Ezechiel vero T, tau litteram, tuam effigiem similantem, super frontes virorum gementium et dolentium esse positam asseverat, ob liberationem cladis vastatoris. Sic tu quoque, sancta crux, non infirmitas vel ignobilitas esse sanctis prophetis ostensa es, sed virtus firma, laus praecipua, et navis seu portus fidelissimus 107.0291C| in sublevando totius orbis naufragium. Nam Daniel praedixit Christum Dominum a perfidis occidendum, et sic peccati noxam finiendam. Osee interfectionem mortis, salvationemque describit populi; et Joel obscuritatem siderum in morte Christi praenuntiavit futuram. Amos festivitates iniquorum in luctum convertendas, et omnia cantica eorum in planctum. Abdias dolos Judaeorum contra Dominum et Ecclesiae salvationem expressit. Jonas quoque suo exemplo triduanam sepulturam Domini praefiguravit. Micheas Christum montem Domini appellans, conventum populorum ad ipsum praedixit. Naum ultorem esse futurum impiis, et consolatorem piis, Dominum promisit. Habacuc quoque plano sermone cornua tua, o sancta crux, in manibus Christi splendescere 107.0291D| testatur; et Sophonias adventum Domini praenuntiat futurum, et diem resurrectionis ejus describit. Aggaeus quippe in commotione coeli et terrae Desideratum omnium gentium advenisse testatur. Zacharias videt Jesum in vestibus sordidis mortalitatis nostrae, et plagas in manibus ejus fixas, planctumque multorum super eo quasi super Unigenito. Malachias quoque licet novissimus in ordine duodecim prophetarum ponatur, luculenter tamen, ut caeteri, Dominatorem terrae ad templum suum venire describit, et purgare ministros suos examinatione valida, quod possint ipsi sacrificia offerre justitiae. Haec cuncta salutis dona et valida judicia in te perpetranda, o sancta crux Christi, sancti concorditer 107.0292A| praecinuere prophetae; et ad hoc te auctor omnium rerum destinavit, et omnia in te sine ulla dubitatione, quae de eo promissa sunt, ipse perfecit. CAPUT XXVII. De vicesima septima forma, in qua apostolorum sententiae collocantur. Non minus tua jura, o sancta crux, testatur littera Novi Testamenti quam scriptura legis veteris, quia dona gratiae divinae quae illa spondebat futura, haec per incarnationem Salvatoris docet esse completa; indeque maxime claret quod Christus Jesus Dominus est legis utriusque, quia proprio ore geminam mundo patefecerat abyssum, legem videlicet exponens et Evangelium condens: sanctorumque desideriorum voto reficiebat antiquos, et ostensione 107.0292B| ipsarum rerum satiabat posteros, bonus, verax, omnibus aequus. Unde fit quod apostolicus coetus de tua sanctissima constructione sermonem protulit jocundissimum, factaque tua magnifica saluberrimo ostendit relatu. Nam Petrus, qui in apostolorum ordine primus est, fortiter de te persuasionis sumpsit exemplum, ita dicens: Christus pro nobis passus est, fratres, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia ejus. Et item: Peccata, inquit, nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum, ut peccatis mortui, justitiae vivamus: cujus livore sanati estis. Hinc quoque credo quod ipse qui pro impiis et ingratis animam suam posuit, ad devotorum atque fidelium sibi preces aures suae pietatis inclinet. Proinde ego miser, si honorificentia ejus aliquod munusculum 107.0292C| dignabitur artis humanae accipere, hoc carmen ei summo nisu opto offerre, quia in ejus bonitatem confido quod piae devotionis munera ipsi non displiceant, si perseveraverimus in vera confessione nominis ejus. Ast nos beatus Jacobus apostolus hinc exhortatur, exemplum patientiae Christi nobis ostendens: Exemplum, inquit, accipite, fratres, laboris et patientiae, prophetas, qui locuti sunt in nomine Domini Jesu Christi. Ecce beatificamus qui sustinuerunt. Sufferentiam Job audistis, et finem Domini vidistis. Hinc et dilectus Domini Joannes ad mutuam dilectionem nos provocat, Christum in medium proferens, ut sicut ipse pro nobis animam suam posuit, ita et nos pro fratribus nostris animas ponamus. Judas quoque servus Christi, frater autem Jacobi, 107.0292D| sub exemplo Jesu successoris Moysi, demonstravit Jesum Christum eduxisse nos per crucem de spirituali Aegypto, id est, de potestate tenebrarum, et incredulos perdidisse. Paulus ergo non paululum, sed magnifice de te locutus est, qui auditoribus suis ait: Non enim judico me inter vos aliquid scire nisi Christum Jesum, et hunc crucifixum. Et contradixit sibi gloriari, nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi, per quem illi mundus crucifixus sit, et ipse mundo, Christumque affirmat propter mortem crucis accepisse potestatem in coelo et in terra et subtus terram, ita ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus in gloria est Dei Patris. 107.0293A| Ecce, sancta crux Christi, apostolicus ordo quam concinne antiquis prophetis tuas laudes profert, ita ut in nullo dissentiat, cum ea quae ipsi praecinebant futura, isti in te completa affirment, quia tu verae concordiae signum coelestia simul et terrestria, vetera et nova omnia perficias. CAPUT XXVIII. De figura vicesima octava, ubi opifex ipse sanctam crucem adorat. Omnipotens majestas, virtus excelsa, creator coelestium et formator terrestrium, Dominus Deus sabaoth, qui verus conditor et redemptor es hominum, tu laus nostra es, tu virtus et gloria cum salute vera, tu es Rex regum, tu doctor ignorantium, rector 107.0293B| fidelium et magister credentium, tu summus et princeps es pastorum, tu pius protector tuarum ovium, tu sancte Salvator auctor es totius boni, dux bonus, via recta, lux vera et vita perpetua, merces clara et ostium salutis aeternae. Ex te omnis sensus, vox, verbum et virtutum omnium fructus procedit. Ad te ergo direxi sermonem in primordio hujus operis, et quaecunque in sequentibus addidi, ad tuam laudem pervenire optavi. Cor meum ad te se elevat, mentis meae tota intentio ad te clamat, quidquid usquam lingua rectae confessionis seu manus bonae operationis cum devotione piae mentis profert, totum ad laudem tuam pertinet. Omnia namque te glorificant et benedicunt, quae in imis et quae in supernis sunt, nec non et ego pars minima tuae creaturae, te 107.0293C| Dominum verum supplex et laetus adoro, atque cruci tuae submisse et humiliter salutans dico: O lignum vitale et ara salutifera, te adoro, spem vitae aeternae deprecans, ut per te structuram sanctissimam hostia grata Deo oblatus existam. Hoc meum est desiderium, hoc validus amoris fervor, hoc tota intentio mentis et famina linguae exorant, hoc esuries cordis et sitis est animae, ut per passionis tuae gratiam me tibi oblatum famulum suscipias, tuaque 107.0294A| crucifixio totum quod in me tibi contrarium sit consumat, et carnalem aestum temperet, iram exstinguat, linguam a pravo et vaniloquio compescat, et pietatis verba in os meum reponat; omnem perturbationem mentis pacificet, et vitam honestam deducat. Ergo quando adveneris, Domine Jesu, judicare vivos ac mortuos ac saeculum per ignem, et consumpserit flamma adversarios tuos, omnes qui oderunt nomen tuum in novissima tuba et tempestate valida, quando secundum Evangelium tuum apparebit signum filii hominis in coelo, et plangent super se omnes tribus terrae, intuentes in cum in quem pupugerunt: obsecro ut tunc a flammis ultricibus sancta crux me eripiat, atque ab ira Agni proprium poetam defendat, cui cano carmen praesens, 107.0294B| et utinam usque in finem vitae meae placita illi et honorifica semper decantem, minimus omnium servorum tuorum et peccator Rabanus, hymnis, laudibus, corde, ore, manu et totius gestu corporis, hoc semper memorans, quanta bonitate nos tu conditor noster creasti, et quanta pietate redemisti, cum ab inferni carcere et gehennae flamma nos liberasti. Et nunc, bone Salvator, deprecor ut des mihi requiem illam quam fidelibus tuis promiseras te daturum in arce polorum, ubi vere populus tuus sabbatizat, sabbato perenni fruens. Interim quoque, quandiu sim in hoc corpusculo, dirige me in semita recta fidei catholicae, sustenta firma spe, refice tua dilectione, ut ipse mihi sis refrigerium in via, quem requiem desidero habere in patria. Sine ulla enim 107.0294C| diffidentia, omnia promissa tua credo esse verissima, judicia tua pertimesco rectissima, dona tua exspecto dulcissima. Praesta ut in te gaudens tecum permaneam in aeterna laetitia. O crux alma Dei, usque huc, quantum potui, laudem tuam cecini; sed quia triumphum perpetem expetis, quem in his mortalibus pleniter et perfecte non invenis, confer te ad coelestia angelorum agmina, ibique tibi laus perpetua per cuncta sonabit saecula. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 21 Auctor incertus "AuInRuA.CoInJo 21 Auctor incertus (Rufinus Aquileiensis?) Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" PROLOGUS. 477 Cum ad haec prophetica, vel abdita, vel si competentius nemora dixerim, audax quidem, sed amminiculis religionis potius quam temeritatis innexus, percunctator accederem: si frui sensibus liceret, haud plebeia luce perspicuis, sed arcano splendore reverendis, quam Editionem assumere (sunt enim plusculae) delegissem: notavi videlicet ultimam quae secundum Hebraeum vocatur, quod in ea magis elocutionum esset integritas, quae vel docentis affectum, vel comminantis exprimeret. Ipsius ergo Translationis judicio Forte indicio comperimus, alium esse XII. Prophetarum ordinem apud Hebraeos, quam quem vulgatior Editio continet. Per illud, quod non in omnibus prophetis indices temporum tituli praelegantur, neutiquam incertum fit, quibus aetatibus eorum singuli prophetaverunt: quandoquidem traditio per manus missa commendet, sub illis 478 regibus eorum, qui sine titulis leguntur, viguisse doctrinam, sub quibus ante eos prophetaverint, qui titulis instruuntur. Proinde et beatus Joel videris an aequaevus inter coaevos sancto Oseae, quem ante eum legimus, comprobetur: eorumdem videlicet regum crudelitatem contumeliasque perpetiens, eadem sacrilegia populi furentis accusans, eadem impendentia criminosis tormenta denuncians. CAPUT PRIMUM. Incipit autem ab admirantis potius, et quasi commiserantis affectu: Vers. 1.-- Verbum Domini, quod factum est ad Joel filium Fatuel. Hoc, inquit, doctrinae, imo censurae munus imposuit famulo suo doctor aeternus: nomine quippe verbi totam, quam visurus est, doctrinam pariter indicavit. Pater quoque prophetae non de nihilo memoratur: sed quoniam sanctitate pollentium, quotiens non solum virtutes, caeterum Majores etiam nominantur, fiat eis cum parentibus suis dignitatis aequatio, sicque et illi, vel justi, vel prophetae, vel pontifices judicentur. Haec ergo caussa laudandae radicis in germine, et honesta et gravis docetur. Illud autem quod quidam Commentatores etymologias etiam nominum 479 prosequuti sunt, de his videlicet laudum semina colligentes, idest, Joel quod ἀρχόμενος incipiens transferre possumus, Phatuel latitudo Dei, et reliqua in hunc modum, ut puerilia et inepta sunt, ita plus negotii videntur habere, quam commodi. Vers. 2.-- Audite hoc, senes, et auribus percipite, omnes habitatores terrae, si factum est istud in diebus vestris, aut in diebus patrum vestrorum. Habitu concionatoris ingreditur, magnitudinem calamitatis quae Israelitis contigit, narraturus. Ecce, inquit, vocem vestri fletus anticipo, et quod ad invidiam motura erat conquestio, primus enuncio, non vos unis, videlicet alterisque subjacuisse verberibus, excitatas calamitates spumantium instar undarum novis semper praecedentes miserias depulisse. Omnes ergo jam ad audiendum incolae convenite: vel vos, qui senio vitae istius plurima pericula collegistis Ant. collegisti , vel vos qui minus licet habeatis annorum, tamen vigenti memoria potestis continere, si quid simile a parentibus accepistis, quale in praesentem confluxit aetatem. Immo quid dicam? solos consulamus annales, quasi exemplorum solatia requirentes, cum in eum cumulum miserias gentis nostrae ascendisse perpendam, ut nihil tale vel apud futuros possit existere. Et senes ergo, et habitatores terrae, qui vel percipere auribus, vel audire jubentur, non diversa aut merita signat aut studia, sed simpliciter ut audiant, imperatur. Quale est illud in psalmo: Audite haec, omnes gentes: auribus percipite, omnes qui habitatis orbem, quique terrigenae et filii hominum, simul in unum dives et pauper (Psal. 48.). Pluribus utique modis nihil aliud, quam homines quos convocat judicando, signavit. Quod ideo breviter adnotavi, quia quidam in his vocabulis multam esse differentiam crediderunt, per quae hoc plurimum inutilium expendere verborum. Sed nos quid propheta cum tantae admirationis ambitu deferat, audiamus. Vers. 4.-- Residuum erucae comedit locusta, et residuum locustae comedit bruckus, et residuum bruchi comedit rubigo. Diversas calamitatum species comprehendit, quas Judaeorum populo deplorat illatas: quarum singulae cum incidunt, ita fructus anni spemque consumunt, ut agricolarum pectora aerumna pariter et formido comminuant. Quae sane incommoda illis non semel sed plerisque accidisse temporibus, vel ipso quem 480 disserimus propheta, vel Deuteronomio denunciante, colligimus. Unde et illorum opinionem qui haec omnia de hostibus dicta aestimant, refutamus. Nam et erucam, et locustam, et bruchum, et rubiginem, ad Assyrii et Chaldaei, et Macedonici, et Romani populi putaverunt significationem valere: quorum opibus nimirum Judaeorum est attrita Respublica, sub descriptione videlicet locustarum, vicissitudinem hostium publicatam esse credentes. Quod utique viderentur per aliquam consequentiam suspicati, si nihil calamitatum Judaei nisi ab hostibus pertulissent. Cum vero et famem gravissimam, et prodigialem sicut beati Heliae temporibus siccitatem, et mortem subitam variasque corruptiones pertulisse doceantur, quid fuit necesse eam quoque penuriam, quamvis locustarum et bruchorum intulerit mentionem, gentium incursionibus applicare? Intelligentes ergo simpliciter verba prophetica, magis quam eadem alio, quo libuerit, transferentes, locustas et erucas non cataphractos equites aut clypeatos pedites, sed vermiculos raripedes et minutas pennatasque accipiamus animantes: quae ita sibi tunc in profanatae gentis tormenta successerunt, ut sedulo custodirent vices nocendi, et si quid praecedentibus remansisset, id totum quae sequebantur absumerent. Quam sane perniciem sanctus Joel impendentem magis, quam jam illatam prophetali intuetur aspectu: et ideo illis, de quibus agatur, miserabili securitate torpentibus, ipse quasi benignus, et spectaculo tali consternatus, inclamat: Vers. 5.-- Expergiscimini ebrii, et flete, et ululate omnes qui bibitis vinum in dulcedine: quoniam periit ab ore vestro. Moraliter prorsus inchoata conquestio, quae in calamitate communi illos primum, qui gravius caeteris eadem laturi docentur, appellat. Acerbius enim mordet penuria deliciis assuetos, et luxuriosis non solum inopia, sed etiam frugalitas ipsa tormentum est. Cum ergo egestatis esset incommoda narraturus, a mediocribus coepit, et deliciarum tantum damna contingit, quae non in commune cunctis, sed helluantibus tantum possunt esse metuenda: eosque tam viliter aestimat, ut propter solam voluptatem vivere voluisse pronunciet. Proque ut status talium meretur, adjungit, ut diligerent, et expergiscantur, earum saltem rerum imminente dispendio, quarum studuissent 481 indormire consortio. Nulla vos, inquit, studiorum hactenus habuit cura districtos, nec compunctionis stimulum tantorum criminum conscientia suscitavit: sed servistis omnibus desideriis, quasi ageretis a justitia liberi: victa est patientia judicis aeterni impudentia et obstinatione peccantium: decrevit vos debitis subjugare verberibus, et prima isthaec deliciarum, quibus abutimini, instrumenta subducere. Cujus sane penuriae quanquam processus etiam ad mediocres inopesque perveniat, vos tamen etiam exordia ipsa cruciabunt. Quos ergo nihil docuit disciplina justitiae, incipiat saltem timoris stimulus experiri, et date lachrymas vitiis, quas officiis non dedistis: quique nunquam doluistis sauciatam innocentiam, flete demum temulentiam destitutam. Expergiscimini ebrii, et flete: ululate omnes qui bibitis vinum in dulcedine, quoniam periit ab ore vestro. Caussas, inquit, offensionis gravissimae consectatu luxuriae praestitistis: nec lautis tempestivisque conviviis aut simplici ebrietate contenti, sed vinum permiscendis dulcibus corruptis, et irritamentum epulis artificio comparastis, ut omne vitae spacium inter lasciviam et temulentiam disperiret. Ecce nunc tempus ejusmodi ultionis advenit, quae populandis terrarum fructibus deliciarum potissimum instrumenta subducat. Haec vos ergo primos, inquit, aerumna vexabit Ant. vexavit , quia frugalitatis ignaris experientia poenarum fit imminutio copiarum. Et quoniam rationis obliti, bestiarum vos similes reddidistis, in ipsis saltem quibus incubatis thoris et cubilibus, ululate omnes, qui bibitis vinum in dulcedine, quia periit ab ore vestro. Cum denunciationi propheticae censoris exprobratio permiscetur, ostendit quia homo in honore constitutus non intellexerit (Psal. 48.), et idcirco brutis, quibus se similem reddidit, comparetur, damnum quippe, ut diximus, vitae putans detrimenta, ut quia luxuria aegre sub ipso fragore motae ultionis evigilat, ut quia nescit flere, vel ululet: quale est illud in psalmo: Famem patientur ut canes, et circuibunt civitatem (Psal. 58.). Oportuerat ergo, ut ratio vos potius compunctionis stimularet, quam aerumna doloris morsibus excitaret: sed quoniam ejulatu nimio consulentiam perdidistis, ut non jam providere, sed tantummodo sentire possitis, ululate percussi, qui non timuistis admoniti. Et quae est caussa talium lachrymarum? Vers. 6.-8.-- Gens enim ascendit super terram meam, fortis et innumerabilis: dentes ejus ut dentes leonum Al. leonis , molares ejus ut catuli leonis. Posuit vineam meam in desertum, et ficum meam decorticavit: nudans spoliavit eam et projecit: albi facti sunt rami ejus. Plange sicut virgo accincta sacco super virum pubertatis suae. Temporibus quidem illis, quae beati Oseae titulo continentur, frequens etiam Assyriorum narratur eruptio: sed quia non uno genere temeratores legis suae rerum conditor affligebat, ideo inter hostiles populationes, has quoque lues accidisse, quas denunciat propheta, colligimus: in quarum sane descriptionem, multam operam intentus expendit, 482 consilio nimirum et arte medicantis: ut salutarem illum timorem, qui illecebras cogit horrescere, in audientium pectoribus commoveret, nec denunciati terroris stimulos sub indicii brevitate transcurreret, sed consideratione rerum immorari auditorem doceret, cujus emendatui tota haec plagarum ambitio parabatur. Nec solum descripsisse contentus, pergit etiam verborum ponderibus augere, quod gesserit. Denique locustarum agmini gentis nomen adscripsit, quasi per turmas manipulosque gradientis, et cujus non minus esset novitas, quam magnitudo formidini. Hujus enim si efficientiam potius, quam membra consideres, videbis dentes ejus leonum catulis, imo ipsis praedandi peritis leonibus conferendos: neque enim difficilius ab his germina, quam ab illis armenta vastantur. Et quanto minus ad victum mortalibus greges constat commodare, quam fruges: tanto amplius frugum, quam gregum populator incommodat, inhiantiaque sanguini guttura bestiarum. Sed ipsum lac frugum et graminum saeviens locusta consumit, et ideo etiam pecora, qui non mandit F. quae non mandunt interficit. Omnes enim sylvas virore despoliat, et quasi naturae ipsius conditionem, vi cladis imitatur: ut quemadmodum sole in hyberno divexo, humor arborum ad interiora compellitur, sicque frondium honore deposito, robora nuda consistunt, quae si rusticandi ignarus aspiciat, desperat posse revirescere: ita istud agmen, quod advenire deploro, haud solum mollia graminum, sed matura etiam vineta consumet, nec pomis albata vindemia temperabit, dulces quippe ficus amaro dente populabitur, et ita dedita opera totum corticem persequetur, per quem vitalis nimirum poterat succus illabi, ut alba pro viridi sylva visatur. Cum ergo, nec Ant. ne creditam sibi frugem terra restituat, nec spontaneus palmitem fructus inclinet, nec pomorum solatia aegris annus cultoribus subministret: quid superest, noster popule, nisi ut calamitatem tuam fletibus persequaris? sed ita irriguis et plurimis, ut solent foeminae quas luctus viduitatis oppressit, et eorum virorum societate privantur, quibus fuerant a virginitatis suae tempore copulatae. Vers. 9.-- Plange sicut virgo accincta sacco super virum pubertatis suae: periit sacrificium et libatio de domo Dei Al. Domini . Opportune ad regionem migravit oratio: quia enim dixerat viduitatis luctum totius gentis planctibus exaequandum, cur hanc similitudinem protulisset, commemoratu regionis absolvit. Nam sicut saepe alias, ita et apud beatum Osee, quasi in locum uxoris se Deus noster Synagogam adscivisse pronunciat: sed illam adulterarum more conjunctionis istius pacta violasse, ac se diversorum deorum cultui subdidisse. Ergo quoniam, et hic ab impendentis calamitatis exordio in immensum narratione processit, et post dispendia quasi primae temulentiae, quae luxuriosis dolenda signavit, aerumna cumulatissime est egestatis illata, culta pariter et lustra vastantis, per quae haec non solum communis alimonia, sed nec illa, 483 quae secundum religionem erant offerenda, superessent; ideo quasi ad similitudinem viduatae mulieris convenitur, quippe quae per hoc videatur mariti discessione cruciari, quod oblationis et ceremoniarum instrumenta perdiderit, quibus per diurna sacrificia et placere Deo, et adhaerere credebat. Vers. 10.-12.-- Luxerunt sacerdotes ministri Domini. Depopulata est regio, luxit humus, quoniam devastatum est triticum, confusum est vinum, et elanguit oleum. Confusi sunt agricolae, ululaverunt vinitores super frumento et hordeo: quia periit messis agri. Vinea confusa est, et ficus elanguit, malogranata Ant. malogravata; al. malogranatum , et palma, et malus, et omnia ligna agri aruerunt, quia confusum est gaudium a filiis hominum. Eo usque ad publicam inopiam pervenisse, vastante videlicet locusta, brucho et rubigine, ut hostiarum quoque indigentia sequeretur, nec panes Propositionis imponerentur altari, consequenter primi sacerdotes levitaeque lugebant: plebs autem reliqua, quasi ab aeterno conjuge repulsa, viduarum instar (ut diximus) ingemiscat, quia et ipsa terra ornatu omni viriditatis ac fertilitatis amisso, squalore lugentis adoperta est. Non enim tristi huic populatui frumenta messor eripuit, non fertilitatem suam vitis, qua gravata constiterat, ad dulcia musta perduxit: sed tanta cultores frustratione decepit, ut mendacium suum videatur crubescere. Similis oleas pulsavit invidia, elanguerunt malogranata cum ficubus: nec ullum genus pomorum meliore potuit conditione subsistere: sed cum gaudiis spebusque mortalium, tam germina periere, quam gramina. Non est dissimulandi tempus doloris, omnes lugentium habitum mentemque suscipite: teterrimum enim genus impendit exitii, quibus tam spes anni lamentanda, quam res est. Vers. 13.-14.-- Accingite vos, et plangite sacerdotes, ululate ministri altaris, ingredimini, cubate in sacco, ministri Dei mei, quoniam interiit de domo Dei vestri sacrificium et libatio. Sanctificate Ant. Sacrificate jejunium, vocate caelum, congregate senes, omnes habitatores terrae in domum Dei vestri, et clamate ad Dominum. Magnitudine calamitatis exposita, omnibus quidem populis fletus impendere descripserat, sed quia lachrymarum tantummodo spectaculo commoveri, miserantis potius, quam docentis officium est, propheta autem animo parentis indutus, nihil nisi pro utilitate conciliat. nunc quoque ordinate ad lamenta conducit, ut non vacuis fletibus tempus absumant, miserias suas lugubribus nimirum vocibus persequentes, quod utique, et religiosos et fortes animos deceret: sed ipsa lachrymarum munera secundum sacrae legis regulas ordinantes, messem praeparent gaudiorum, tantumque aerumnis mentis indulgeant, quantum sufficit ad indignationem judicis, offensionem, quam rerum amissionem dolentes. Vos proinde, ait, sacerdotes, asperis vestimenta mollia mutantes, habitum fugentium animumque suscipite, sed et quod ad curam vestram specialiter pertinet allegantes, deesse videlicet, unde divino cultui serviatis. Quod vero spectat ad populum: 484 Sanctificate jejunium, id est indicite sub ea denunciatione, ut si quis forte contemserit, quasi sancta violaverit, arguatur. Hoc est, quod ait, Sanctificate jejunium. Simul autem, inquit, omnes, idest non solum aetate validos, sed quos etiam imbecilles habet vel infantia, vel senectus, pro magnitudine periculi ad communionem officii convocate. Est enim consequens, ut cunctorum repellat afflictio eam calamitatem, quae erat in omnes communiter saevitura. Non autem debet nobis opportunitas intelligentiae subtilis elabi: universis siquidem jejunium communiter imperatur. Convocate, inquit, senes, omnes habitatores terrae in domum Dei vestri. At si illa inopia (quae supra descripta est) totis regionem finibus obtinebat, ita ut nec sacrificium solenne possit offerri, quomodo iterum magnae sanctificationis ambitu jejunium eisdem plebibus imperatur: cum utique sub tanta indigentia constitutis, difficilius factu Ant. factum esset cibum parare, quam continuare jejunium? Ergo debemus advertere, quia aliud sit esurire, aliud jejunare: hoc ad exercitationem virtutis respicit, illud vero ad mortalitatis angorem. Ideo non placat Dominum afflictio reorum, sed correctio poenitentium: neque opus est cabe, sed compunctione curandis. Sordes enim luxuriae nequaquam aerumna bonis malisque communis, caeterum amica tantum generosis mentibus disciplina depellit. Et ideo jejunium peto, inquit, quod de officio venit, non esuriem quae de supplicio plerumque contingit: vel esurientibus inquam conciliate jejunium, ut quod inopia molestum fecerat, reddat devotio fructuosum. Sed haec nos pro aedificatione audientium dixerimus. Caeterum potest consequentia propheticis sententiis majore compendio vendicari. Impendentem enim calamitatem magis, quam jam irruentem vaticinator annunciat, meritoque admonet sacerdotes, ut plebem ad jejunia convocent, et legitimis supplicationibus occurrant his calamitatibus, quas audiunt imminere. Denique sequitur: Vers. 15.-18. -- A A A diei! quia prope est dies Domini, et quasi vastitas a potente veniet. Numquid non coram oculis vestris alimenta perierunt? de domo Dei vestri laetitia et exultatio? Computruerunt jumenta in stercore suo, demolita sunt horrea, dissipatae sunt apothecae, quoniam confusum est triticum. Quid ingemuit animal, mugierunt greges armenti? quia non sunt pascua eis; sed et greges pecorum disperierunt. Postquam lugentium habitum, ut sacco videlicet operti, id est amicti ciliciis convenirent, propheta composuit: nunc etiam, qua fungi debeant oratione, subjungit, et exclamationem dolentis bis terque congeminans, quasi vim ictuum quibus plagae incutiantur, expressit. Haud ob aliud profecto, quam ut formidinem et compunctionem in cordibus audientium pronunciatae calamitatis ambitio suscitaret, ac si diceret: Credite oculis meis, credite sensibus, acie prophetali non solum illata, sed etiam ventura cernentibus: ejus nimirum quae tolerari nequeat 485 calamitatis pondus insistere, et ad cujus ictus singulos quasi convulsi visceribus collabamur. Sic enim sibi eruca et locusta, bruchus, rubigo succedet, ut cessatio praecedentis incommodi, quae respiramentum videbatur aliquod polliceri, graviora miseris tormenta comportet. Ac dies ille Domini, quo reos videlicet destinavit ulcisci, non quasi tenui sit vexatione terribilis, sed eam vastationem ferat, quam potentissimus quisque ultor inveheret. Cujus videlicet viribus, nec audacia resistentium quiret obsistere, nec subtrahere quippiam calliditas occulentium Al. oculentum . Quod igitur ait, Vastitas a potente veniet, vel comparationem positam accipe, ut non minus valituram castigationem sciamus, quam si esset potentissimi alicujus regis saevitura victoria. De quo colore etiam illud in psalmo est: Excitatus tanquam dormiens Dominus, tanquam potens crapulatus a vino; et, Percussit inimicos suos in posterioribus, opprobrium sempiternum dedit illis (Psal. 77.): vel certe, non per exemplum, sed pro singularitate factam intelligamus commemorationem potentis, neutiquam unum aut duos, sed cuncta quae voluerit absque difficultate patrantis, sicque potens Omnipotentem expressisse videatur. Quia prope dies Domini, et vastitas a potente veniet. Numquid non coram oculis vestris alimenta perierunt? Non est, inquit, tempus ut impedimentum mediocre formides, et colligendis tantum fructibus haud etiam collectis calamitas inferatur, sed sub ipsis oculis vestris, ut jam repositis confidatis alimentis: nec solum privatis domibus, sed etiam templi aerario inopiam imminere praedico, ita ut laetitia, imo consolatio universa depereat. Nec sane ablatis frugibus victum pecora ministrabunt, quia et ipsi perniciem depasti montes, et consumtio viroris indicent. Quibus utique propiantibus malis ostendit se propheta pulsari, quod vel ad spiritalium sensuum judicium valet, multum se ultra hos corporeos porrigentium, vel ad pompam (ut diximus) descriptionis, in populorum cordibus affectum formidinis commoventem. Ergo quasi speciem interrogantis assumsit, dicendo: Quid ingemuit animal, mugierunt greges armenti? ut a respondentis parte subjiceret, Quia non sunt pascua eis. Sed et greges pecorum disperierunt. Proinde, cum me ex omni parte intolerabilis circumdet afflictio, ad te unicum Dominum, manus, voces, vota sustollo: et ut calamitates terrae jam dexter, jam mitis aspicias, animo et corpore stratus imploro. Ecce enim Vers. 19. speciosa deserti flamma consumsit. In quo sane loco diligens auditor inquirat, quae in desertis pulchritudo praedicetur agrorum, quam nova haec exustio invidiosa consumserit: praesertim cum nusquam incendii praecessisset querela? consequentia proinde lectionis ostendit, pulchritudinem hic agrorum frondentes sylvas et laeta pascua nominari. Ideo autem non culti, sed deserti ruris amoena laudavit, quia armentorum 486 et gregum fecerat mentionem: quia quoniam per nemora laetantur et pascua, his utique aliqua clade corruptis, illi quoque subduntur exitiis. Ignem autem posuit pro vastatione, quam locusta intulisset et bruchus, sicut etiam legimus in psalmo: Posuit pluvias eorum grandinem, ignem comburentem in terra ipsorum, et percussit vineas eorum, et contrivit omne lignum finium eorum (Psal. 104.). Proinde cum omnium sylvarum et graminum virorum ita locusta bruchusque consumserit, ut non adesa, sed exusta videantur: consequenter etiam ferae bestiae ad famis pericula pervenerunt, et ad te unum naturali magisterio doctae suspiciunt, ut remedium periculo propiciatus apportes. Attestantibus quippe sacris cum veritate ac suavitate carminibus, Omnia a te exspectant, ut des illis escam in tempore. Dante te, illa colligent: aperiente te manum tuam, universa implebuntur jucunditate: avertente te autem faciem tuam, turbabuntur. Auferes enim spiritum eorum et deficient, et in suum pulverem revertentur (Psal. 103.). Proinde sic a te etiam ferarum greges remedium, etsi liquidarum vocum inopes, tamen diversis faucium sonis postulant: sicut terrarum area susceptis aptata seminibus, aut rorem, aut pluviam, quo germina producantur, exspectat. Quod si bene consideres, noster auditor, inesse videbis pondus exemplo: animarum enim sitim elementorum naturali appetentiae, quae est utique multo vehementior, comparavit. Sed videamus et reliqua. CAPUT II. Vers. 1.-2.-- Canite tuba in Sion, ululate in monte sancto meo, conturbentur omnes habitatores terrae, quia veniet dies Domini, quia prope est. Dies tenebrarum et caliginis, dies nubis et turbinis: quasi mane extensum super montes. Cum inquit tempus magnae vastationis appropiet, civitatis incolae agrorumque conveniant, et orationibus atque fletibus tempus denunciatae calamitatis anticipent. Cujus si ego possem ante ipsa rerum experimenta acerbitatem explicare dicendo, videntur mihi fore tales angorum tenebrae, quales si contingat atra geminari, ut cum noctem caligo et tenebrae faciunt densiorem: imo si his nubes densas, turbinesque consocies, ut solatio siderum penitus excluso, per caecum aerem fulminum terror intermicet. Quae tamen imagines solam mali qualitatem laboraverunt indicare, cujus de quantitate in majorem modum acerbitas augeatur. Ita enim vis, de quo loquimur, mali, universa spacia nostrae regionis implevit Al. implebit , quasi limitibus explicatis, omnes simul montes atque colles mane nitidum, id est, rutilans aurora perfuderit. Unam ergo rem et nocti comparavit, et lumini, ut non contrarium aliquid inferret, sed ut dilatationem ejus et acerbitatem diversitate comparationis exprimeret. Populus multus et fortis: similis ei non fuit a principio, et post eum non erit usque in annos generationis et generationis. Quod de locustis magis, quam de hostibus sit instituta narratio, processu orationis ostendit. Examen quippe 487 ipsum locustarum et bruchorum, cujus irruptio multiplicem calamitatem peperisse describitur, nunc armato exercitui frementique composuit: quod utique per comparationem non posset inferre, si de militibus fuisset instituta descriptio. Pergit itaque effectum, inquam, mali per varias species explicare, et dicit qualem terrarum faciem, cum veniret, invenerit, qualem reliquerit, cum abiret. Nihil, inquit, simile majorum nostrorum vidit aetas, nihil minorum simile videbit. Vers. 3.-- Ante faciem ejus ignis vorans, et post eum exurens flamma: quasi hortus voluptatis terra coram eo, et post eum solitudo deserti: non est qui effugiat eum. Ante faciem ejus, quod dixit, ipsum locustarum incursum voluit indicare, non utique ut faciem locustarum aliud periret incendium, et illae exustae deinceps rura corrumperent: sed ita, inquit, totas regiones eorum vastabit incursio, ut non minus quam ignis absumserit. Et quia non efficientia probatur incendii, verum levia quaeque rerum, ut frondes, ut culmos, ut paleas, crepitantibus volitantibusque flammis celeriter solet penitusque consumere: quae vero materiae plus habuerint firmitatis, majore incendii mora superat: ideo, et ante et post, flammam vigere denunciat. Augendi autem ordinem ex arte custodiens, postquam locustam incendio contulit, regionem quae vastata sit, terris amoenis irriguisque ait potuisse conferri. Quasi hortus voluptatis terra coram eo, et post eum solitudo deserti: non est qui effugiat eum. Ut tunc utique vis mali grassantis appareat, ut ea quae fuerint nimis amoena consumserit. Vers. 4.-11.-- Quasi aspectus equorum aspectus eorum, et quasi equites sic current. Sicut sonitus quadrigarum super capita montium exsilient sicut sonitus flammae ignis devorantis stipulam, sicut Al. velut populus fortis praeparatus ad praelium. A facie ejus cruciabuntur populi omnes, vultus mutabuntur in ollam. Sicut fortes current, sicut Al. quasi viri bellatores ascendent murum: viri in viis suis gradientur, et non declinabunt a semitis suis. Unusquisque fratrem suum non coarctabit, singuli in calle suo ambulabunt: sed et per fenestras cadent, et non demolientur. Urbem ingredientur, in muro current, domos conscendent, per fenestras intrabunt quasi fur. A facie ejus contremuit terra, moti sunt coeli, sol et luna tenebrati sunt, et stellae retraxerunt splendorem suum. Et Dominus dedit vocem suam ante faciem exercitus sui, quia multa sunt nimis castra ejus, quia fortia et facientia verba Al. verbum ejus. Magnus enim dies Domini, et terribilis valde: et quis sustinebit eum? Paulo ante commonui quia magis magisque processu orationis appareret, non de armatis aciebus (sicut quidam opinati sunt), sed de bruchis et de locustis narrationem simpliciter institutam. Harum itaque ut vim effectumque signaret, armatorum et equitum similitudines congregavit. Nec solum narrandi ambitionem, sed etiam comparandi eruditionem sequutus, ut magnifice quod susceperat, ita etiam eleganter explicuit: et cursum ipsum, videlicet irruentium locustarum, 488 incessui quadrupedantium componendo, et sonitum ei crepitatui, quem in stipula solet ignis efficere, comparando. Quas quoniam imagines vidit decenter assumtas, multa in eis commoratus industria est: et non solum stridorem atque incursus ignibus equitatuique composuit, sed illud etiam sedulo, quod non sparso, sed composito agmine, plenoque gradu Ant. gradus; et mox signi vaderent, plane ut legiones aliquae sub signis, et centurionibus agentes (quia id poscebat terroris caussa) signavit. Sicut populus, inquit, praeparatus ad praelium, a facie ejus cruciabuntur populi omnes, vultus redigentur in ollam. Si vim, inquit, copiarum militaris etiam disciplina componat, ut non vagi et latrocinantium similes, sed per turmas aciesque compositi, constantibus et animis et ordinibus in bello procedant, ante certaminis adventum, ipso facile timore solvuntur hostes, ut plerumque eorum facies futurae mortis lurido vestiantur: ita, inquit, agmina nostrae gentis, nec aspectum ipsum ferre ingruentis calamitatis valebunt, sed ad similitudinem ollae, quam fumus infecerit, non solum pallescent, sed etiam penitus attrahentur: quippe quibus nec in campo virium, nec in urbibus murorum succurrat auxilium. Locustarum siquidem agmina, quae ventura denuncio, officium populationis obeuntia, sicut bellicosissimi viri, quocunque indignatio vel cupiditas vocaverit, excurrent. Nec solum arva vastabunt, verum etiam intra urbium tecta penetrabunt. Nulla erit impedimento obsistentium multitudo: nullum quod irruentes moretur obstaculum: inoffensis callibus victrix turba gradietur. Hoc enim ait: Unusquisque fratrem suum non coarctabit, singuli in calle suo ambulabunt: sed et per fenestras cadent, et non demolientur. Nec solum, inquit, civitatum aedibus irruentes, quasi publico erunt timore contentae: sed in penetralia privatarum domorum, furantum instar, intrabunt. Sicque universos regionis istius incolas laetabilis anxietas occupabit, ut eis caeli moveri, et tremere terra videatur, splendorem suum astra subtrahere, palpabilibus tenebris sol ac luna vestiri. Nequaquam autem dubitem universa cum tanto malorum cumulo ventura: quando haec agmina, ipse qui est Omnipotens ductor indicet, et in perniciem reorum tali abutatur exercitu: atque ipse signum praecepti, quo incitentur, attollat: eisque vires, quibus exsequantur sententiam, subministret. Magnus enim dies Domini, et ipso ultionis cultu ambituque metuendus: cujus deprimentem ruinam non posse tolerari, facies prima demonstrat. Possumus autem has beati Joelis concionantis querelas, quamvis cum ipso severitatis suae fragore ad aedificandum valentes, tamen per subtiliorem quoque intelligentiam transferre ad animorum figuras: ut per descriptionem calamitatum, quas regionibus totis ob cruciatum peccantium impendere denunciat, squalorem criminosarum mentium signasse credatur. 489 Neque enim censura sapientis magis miseros existimat quos aerumnis, quam quos vitiis viderit subjugatos. Secundum quam regulam, statum profanissimae gentis, nullis omnino sceleribus abstinentis, tum miseratus, tum indignatus arguit: denuncians primo, se nec facta meminisse, nec futura concredere, quae suis videat accidisse temporibus, id est, exiguis quidem mole vermiculis, et qui vix capiant nomen animantium, tantam vim ad undarum similitudinem (quae se continue sequerentur) illatam ut omnem paratum regionis vultumque delerent. Residuum enim erucae comedit locusta, et residuum locustae comedit bruchus, et residuum bruchi comedit rubigo. Si ergo humanos animos indicanter Forte judicanter inspicias, et vitia necdum punita consideres, deprehendes profecto in eis talem statum, qualem regionibus lues miseranda contulerat. Quatuor siquidem species corruptionis incommoda deferentes, quae sibi quadam affinitate jungantur, intulit, id est, erucam, et locustam, bruchum, et rubiginem: quas quatuor illis animorum passionibus possumus competenter aptare, spei videlicet, et gaudio, timori, ac dolori. Ex his enim quatuor affectionibus, sed de una origine motionis (videlicet qua afficiamur) emanantibus, universa mala, et diversa pariuntur incommoda. Nos autem ea tali decisione signemus, ut erucam folia tantum arborum virentia persequentem, et locustam saltibus magis quam gressibus promoventem, ad spem referamus et gaudium, quadam nimirum sua saltatione peccantia: e regione vero bruchum et rubiginem, qui absque ulla operis alacritate insidendo inhaerendoque consumat, pavori secernimus et dolori. Cum ergo viderimus aliquem per ea quae dicuntur laeta peccantem, ut pote modestiae et pudoris alienum, postquam honestatis ornamenta corruperit, etiam patrimonium suum flagitiis victumque submittere, exclamemus licebit: Residuum erucae comedit locusta. Cum vero ediverso alterum adeo ignaviae servientem, ut nullum decus libertatis existimet, sed cum ipse nullo amictu seriae dignitatis exultet, si eum etiam latere cupientem deprehenderit alicujus superioris improbitas, et sceleribus suis vel adjutorem poposcerit, vel ministrum: aut certe abnuere tentanti, malum aliquod aut quodpiam minetur incommodum, statimque illum videris etiam majoribus, quam putaveras, servitum ire criminibus, dicito cum propheta: Residuum locustae comedit bruchus, et residuum bruchi comedit rubigo. Secundum hanc itaque regulam, in omnem vitam mortalium si perspicaciter aciem dirigamus, diversis quidem negociis, sed in cunctis fere studiis eorum atque temporibus, ubi his prophetae exclamationibus congrue utamur, offendimus. Tali siquidem vitiorum multiplicatione perfectum est, ut non solum gramina et germina, quasi naturae generositas interiret, sed ipsa et vinearum, et olearum, ac ficorum, quae religionis videlicet fuerant instituta muneribus, et poma corrumperentur, et robora. Cum ergo etiam 490 sub Christiano, inquam nomine constitutos, sacramentorumque adoptione gaudentes, tamen eos nullam virtutum curam habere conspexeris, imo ipsius altaris ministros ambitioni tantum luxuriaeque famulari, miseranter atque indignanter exclama: Posuit vineam meam in desertum, et ficum meam decorticavit, nudans spoliavit eam, et projecit: albi facti sunt rami ejus, confusum est vinum, elanguit oleum, confusi sunt agricolae, quia messis agri periit. Hic autem ecclesiarum status, qualem hac potissimum tempestate conspicimus, illam indignationem Dei, quam intremuit propheta, succendit, id est, Magnus est dies Domini, et terribilis valde, et quis sustinebit eum? Quo autem sit consilio proditus, qui sustineri nequeat, audiamus. Vers. 12.-14.-- Nunc ergo dicit Dominus: Convertimini ad me in toto corde, in jejunio, et in fletu, et in planctu. Et scindite corda vestra, et non vestimenta vestra, et convertimini ad Dominum Deum vestrum: quia benignus et misericors est, patiens, et multus in misericordia, et praestabilis super malitia. Quis scit si convertatur et ignoscat, et relinquat post se benedictionem, sacrificium et libamen Domino Deo vestro? Ergo pompam severitatis, qua stipatur egrediens ad vindicandum aeternus Dominus, intuentes, animos desperatione prohibere, speique melioris effectu scitote, illum non saeviendi, sed parcendi desiderio terruisse. Neque enim propriae benignitatis oblitus, tam multiplici fragore motae animadversionis insonuit, sed ut in vobis affectum formidinis excitaret. Denique ipsa vos rerum voce compellat, ut ad eum aegra demum pectora conferatis, ejusque medicinam aeternis virtutibus obligantes, non solum habitum lugentium, sed totum impleatis affectum, cordaque vestra potius, quam vestimenta rumpatis. Quod cum exaggerantur, tum etiam eleganter admonuit, ut quia mos plangentium est, a pectoribus vestimenta diducere, illos quoque quasi admotae pectoribus manus altius ut imprimerentur, admonuit: ac non solum videlicet indumenta, sed etiam viscera, si fieri posset, ipsa rumperent. Verbum quoque accommodatissimum rei, de qua agebatur, invenit: Scindite corda, et non vestimenta vestra. Quae utique scissio praeter ambitionem lugentis, discretionem quoque boni malique videtur indicere, et separationem a flagitiis, quorum commixtione sorduerant. In melius ergo mutate propositum, vel ea quae sunt prius male gesta, deflete, quippe quibus caussa sit cum benigno, et misericordi Domino, et praestabili super malitia, id est, qui ejus calamitatis, quam malitiam vocat, remissionem, si compunctos viderit quos comminatione eruerat, libenter indulgeat. Ex usu autem Scripturarum, quasi speciem dubitantis assumsit, dicendo: Quis scit, si convertatur, et ignoscat, et relinquat post se benedictionem? Quod utique pro reverentia judicantis inseritur, cujus tantum vult esse terrorem, ut etiam tuta timeantur. Relinquat autem post se benedictionem, ideo ait, quia supra dixerat tantam vim egestatis locustis vastantibus 491 inferendam, ut post transitum earum remaneret terra sicut solitudo deserti. Ergo nunc ait, Offerte lachrymas, offerte gemitus. Talibus forte hostiis vis animadversionis denunciata laetabitur: ut si imminuit copiam, non etiam absumat alimoniam. Et relinquat post se benedictionem, sacrificium, et libamen Domino Deo nostro Al. vestro . Per ordinem ad praemissa respondit. Supra enim dixerat, magnitudinem egestatis eo usque venturam, ut periret sacrificium et libatio de domo Domini: hic itaque, cum spem solatii correctis ac poenitentibus vendicaret, adjecit, quod relinqueret benedictionem, quae libamentis serviret altaris. Vers. 15.-17.-- Canite tuba in Syon, sanctificate jejunium, vocate coetum. Congregate populum, sanctificate Ecclesiam, coadunate senes, congregate parvulos, et sugentes ubera: egrediatur sponsus de cubiculo suo, et sponsa de thalamo suo. Inter vestibulum et altare plorabunt sacerdotes ministri Domini, et dicent: Parce, Domine, parce populo tuo: et ne des haereditatem tuam in opprobrium, ut dominentur ei nationes. Quare dicunt in populis, Ubi est Deus eorum? Familiare prophetis, ut non sollicite tempora, vel quae dicuntur genera verborum in declinatione custodiant: caeterum sensum implevisse contenti, quasi obviis elocutionibus abutuntur. Unde et nunc cum dixisset, Egrediatur sponsus de cubiculo suo, et sponsa de thalamo suo, subjecit, Inter vestibulum et altare plorabunt sacerdotes, pro eo ut diceret, plorent sacerdotes. Contentus enim officio censoris, non fuit curiosus modorum: vel certe, ut efficacem fuisse hortationem suam proderet, dixit curaturos, quod ut facerent, imperasset. Inter vestibulum itaque et altare, coetus, ait, lamentantium personate: et vos praecipui sacerdotes, quibus sacrorum rituum delegata custodia est, madentes ora fletibus, exclamate: Parce, Domine, parce populo tuo, et ne hos, quos decrevisti jure haereditario possidere, nunc profanis (quibus cingimur) nationibus exsecratui fieri, despectuique patiaris: et si nihil aliud, nobis id saltem apud tuam clementiam suffragetur, quod absque tua contumelia perire non possumus. Qui ergo nos tuos credi vocarique servos, ac filios, non solum creando, sed etiam adsciendo, voluisti, noli sinere ut dicant gentes: Ubi est Deus eorum? quo videlicet solebant propugnatore gaudere. Quae postquam officio praeceptoris explicuit, vaticinantis continuo fiducia pollicetur, fuisse populi efficaces precatus, et quasi pro zelo stimulatum rerum Dominum, defensionem fidelium recepisse. Vers. 18.-- Zelatus est, inquit, Dominus terram suam, et pepercit populo suo. Interesse, inquit, propriae dignitati aspiciens, ne gens, quae ipsius proprie nomine censebatur, quasi indiga defensoris periret, et desperatione eam prohibuit, et spe jocunditatis implevit. Ex ejus ergo responsione subjungitur: Vers. 19. 20.-- Ecce ego mittam 492 vobis frumentum, vinum, et oleum, et replebimini ex eo, et non dabo vos ultra opprobrium in Gentibus. Et eum qui ab Aquilone est, procul faciam a vobis: et expellam eum in terram inviam et desertam, faciem ejus contra mare orientale, extremum ejus ad mare novissimum: et ascendet foetor ejus, et ascendet putredo ejus. Beatus quidem Jeremias et alii prophetae, Assyrios et Chaldaeos dicunt ab Aquilone venturos. Et hic ergo Assyrius posset intelligi, nisi, ut supra notavi, alias quoque plagas, secundum quod in Deuteronomio sanxerat, profanato populo constaret illatas. Proinde, secundum institutum ordinem, locustas accipiamus et bruchos, quarum amolitionem placatus Dominus pollicetur: qui hoc sane ad gratiam et dulcedinem liberationis adjecit, quod illa agmina in deserto jussit occumbere, ne foetoris magnitudo de cadaveribus excitati incolis morbum crearet. Ascendet ergo illic foetor ejus et putredo, quia superbe egit: superbe autem eum egisse pronuncians, haud vicium mentis, caeterum magnitudinem calamitatis expressit. Vers. 21.-23.-- Noli timere, terra, exulta, et laeta re: quoniam magnificavit Dominus, ut faceret. Nolite timere, animalia regionis: quia germinaverunt speciosa deserti, quia lignum attulit fructum suum, et ficus, et vinea dederunt virtutem suam. Et filii Syon exultate, et laetamini in Domino Deo vestro, quia dedit vobis doctorem justitiae. Consequenter ad totam regionem quasi sermo dirigitur, ut ei promittatur recidiva fertilitas, cui fuerat denunciata vastatio. Et per easdem species sermo decurrit, per quas etiam sub adversitate transierat. Dicit itaque, montes pascuis vestiendos, frondosam faciem silvis redire, ficus et vites munera suae foecunditatis offerre. Hoc enim est, quod earum virtutem vocavit, quae quoniam omnia usui sunt hominum mancipata, merito subjecit: Et filii Syon exultate, et laetamini in Domino Deo vestro: quia dedit vobis doctorem justitiae. Coronavit omnino praecedentes monitus eruditionis plena sententia: quae post depulsionem aerumnarum, et successus optatissimos prosperorum, usurpari a populo gaudia, sed ex qua potissimum deberent parte, signavit: non utique quod fruenda appeterent, sed quod doctorem justitiae reperissent. Et filii, inquit, Syon exultate, et laetamini in Domino Deo vestro: quia dedit vobis doctorem justitiae. Est quidem, inquit, misericors, et qui una succurrendi virtute depellat tristia, et secunda contribuat; sed tu, popule meus, in eo potissimum exultare debes, quo caeteris nationibus antecellis: quia doctores videlicet justae conversationis acceperis, quorum informatu, et modestus ageres et beatus. Quale est illud apud alium prophetam: Beati sumus Israel, quoniam quae Deo placent, nobis nota sunt (Baruch. 4. 4.). Vers. 24. 25.-- Et descendere faciet ad vos imbrem matutinum et serotinum in principio. Et sic implebuntur 493 horrea frumento, et redundabunt torcularia vino et oleo. Et reddam vobis annos quos comedit locusta, bruchus, et rubigo, et eruca: fortitudo mea magna, quam misi in vos. Per diversas species id quod caepit exsequitur, et futuram mutationem de tristibus in laeta describit. Promissurus ergo foecunditatem, tempestivi ac serotini imbris praedicavit in lapsum, descendere, inquiens, faciet imbrem matutinum et serotinum in principio. Quod Septuaginta, non in principio, sed sicut a principio, transtulerunt, ut facerent sensum: quia offensionibus, quibus annuorum temporum opportunitas erat quasi perturbata, sublatis, ad morem suum annus recurrat: ut pro diversitate seminum, vel tempestivis, vel serotinis arva pluviis irrigentur. Quae tantam, sane fertilitatem creabunt, ut et horrea tua superentur, et dolia. Potest ergo hoc quod dixit, tempestivum imbrem et serotinum in principio, sic intelligi, ut signasse videatur ordinem commodorum, nec sit ulla in sensibus contrarietas, quasi quomodo in principio dictus sit imber, qui etiam serotinus vocatur: sed ut foecunditatem fructuum pluvia praecessura dicatur, sitque sensus: Mittam primum imbrem, et postea frugum laetitia subsequetur. Quae cum cultores suos gaudiis viribusque compleverit, obliviones inopiae praecedentis infundat, et aerumnae pergat abolere vestigia: ita ut non solum penuriae molestia conquiescat, sed etiam detrimenta, quae praecesserant, suppleantur. Hoc est enim quod dixit, Reddam vobis annos, quos comedit locusta. Non utique ut momenta temporum, sed ut foecunditas redderetur annorum. Notandum quoque, quia fortitudinem suam et magnam erucam Deus appellavit, et locustam: baud utique, quod ejusmodi vermes ad coaeternam Dei potentiam aliqua ratione referantur, sed quod earum ministerio, atque populatu in afflictionem reorum munus implevere ultionis. Erucarum ergo et locustarum ipsa exiguitas potentiam indicat et creatoris et vindicis: qui ubi populos decrevit atterere, nec dentibus bestiarum aliquarum utitur, nec venenis, sed per bruchum et rubiginem opulenta paulo ante regna consumit. Et ideo virtus Dei appellatur, cujus sententiam, quasi strenuus lictor, impleverit. Cum ergo istorum temporum damna fertilitas, inquit, optata correxerit: Vers. 26 27. Et comedetis, et saturabimini, et laudabitis nomen Domini Dei vestri, qui vobis fecit mirabilia: et non confundetur populus meus in sempiternum. Et scietis quia in medio Israelis ego sum, et ego Dominus Deus vester, et non est amplius: et non confundetur populus meus in aeternum. Venit autem ex more prophetico, ut quotiens quae sunt laeta promiserit, ita etiam in sempiternum mansura denunciet. Quod vel sub conditione duntaxat, quae Scripturis celebrata est, debemus accipere, id est, Si illi studiis probitatis insistant, tunc etiam prospera mansum ire: vel certe, quod ad vaticinantis officium aliquid semper de optantis parte conjungat. Potest autem sensus introferri, cui sane processus ipsius orationis alludit. 494 Nam jam supra dixerat, Filii Syon exultate, et laetamini in Domino Deo vestro, quia dedit vobis doctorem justitiae. Quod quamvis multipliciter possit intelligi, tamen quantum ad rationem temporum respicit, beatum Ezechiam proprie videtur ostendere: quem magno circa cultum Dei studio ferbuisse, fides pandit annalium: cujusque persona regis, sicut praecipue Esaias propheta demonstrat, ad significationem majoris negocii videtur electa. Ea ergo, quae per Ezechiam gesta sunt, ad Redemtoris nostri negocia transferamus: ut illo quidem tempore mediocriter impleta, sub Evangelio vero ingentes cumulos adquisisse videantur. Verus quippe doctor justitiae ille est, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi (Coloss. 2.): qui traditus est propter delicta nostra, et resurrexerit propter justificationem nostram (Rom. 4.): ut justificati gratis per gratiam ipsius, per redemptionem, quae est in Christo Jesu (Rom. 2.), et a veteribus liberaremur erroribus, et soli justitiae subderemur: omnemque praeteritam rerum salutarium penuriam nova fertilitate pellentes, et doctrina impleremur, et copia, Evangelio pollicente: Quaerite primo regnum Dei, et justitiam ejus, et haec omnia apponentur et adjicientur vobis (Matth. 6.). Sicque non conlundetur adquisitionis populus in sempiternum, qui sententiae Redemtoris innititur: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem seculi (Ibid., 28.). Illo ergo duce in sui medio commorante, fidelium agmina secura semper alacriaque consistunt: et quaecunque in certaminibus adversa toleraverint, ea ita sentient prosperis succedentibus antiquari, ut ad laetorum tantum commendationem processisse videantur. Vers. 28. 29.-- Et erit post haec: effundam spiritum meum super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri, et filiae vestrae: Senes vestri somnia somniabunt, et juvenes vestri visiones videbunt. Sed et super servos meos et ancillas, in diebus illis effundam spiritum meum. Hujus loci meminit in Actibus Apostolorum beatus Petrus, dicens hanc prophetiam illo fuisse tempore, cum in Apostolos Spiritus sanctus descendit, impletam (Act. 2.). Animadvertendum proinde, quia hoc solum de contextu propheticae orationis Apostolus, quod suo tempori congruebat, assumserit, idest, Effundam spiritum meum super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri, et filiae vestrae. Quia enim linguarum scientiam Apostoli fuerant miraculo consecuti, praedictam hanc effusionem spiritus Ecclesiae doctor ostendit, et prophetiam appellavit linguarum scientiam: quae etsi non de futuris, sed de recentibus Dominicae incarnationis mysteriis disputaret, tamen non nisi virtute sancti Spiritus contigisset. Nequaquam vero solam mentionem donorum fecisse contentus, subjungit etiam illa quae ad pompam terroris aspicerent. Vers. 30. 31.-- Dabo prodigia in coelo, et in terra, sanguinem, et ignem, et vaporem fumi. Sol convertetur in tenebras, et Luna in sanguinem, antequam veniat dies Domini magnus et horribilis: et omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit. Itaque toto continuatu illo suadere festinat, quod cum 495 dies. Domini, id est, tempus ultimi judicii cum tanta sit potentia et fragore venturum, ut trepidantibus perculsisque sideribus, machina ista velut combusta dissiliat, ac sola fides sit quae agmina piorum, mundo collabente, tutetur: debere illos Evangelio credere, si pervenire cupiant ad salutem. Quia ergo non explanandi prophetae, sed praedicandi Evangelii curam beatus Petrus susceperat, tantum ex dictis ejus quantum sibi conducebat, arripuit: nec per hoc utique illam explanationem, quam facit contextus, prophetici operis abrogavit. Quod ideo breviter admonemus, ut illorum repudietur audacia, qui temere imperiteque contendunt, hoc solum tempus a propheta indicatum fuisse, de quo Petrus Apostolus disputavit: cum operis, inquam, tota contextio primo populi Judaeorum, deinceps vero nostra tempora quasi cumulum doceat Ant. doceatur amplecti. Sicut ergo non officit significatui prophetico, ad Evangelii negocia transferendo, quod historiam Judaicam totum volumen exsequitur: ita etiam imo longe magis apud lectorem duntaxat eruditum, nunquam sinitur consequentia fidem negare, si qua praedicatio ex Gentibus, quoque credentium queat negociis applicari. Videamus ergo, quemadmodum tenor quasi historicae explanationis incedat. Sub beato nempe Ezechia sanctum Johelem prophetasse colligimus: cujus regis aetate, et gravia institere certamina, et ingentia miracula. Inter caeteras autem clades, quibus et decem Tribus usque ad translationem leguntur afflictae, nonnullae civitates, de Judae quoque et Benjamin sortibus, corruerunt: morbo quoque Judaeos, et penuria laborasse deprehendimus. Denique, cum Rapsaces alloqueretur obsessos, et denunciaret interitum, nisi regi Assyrio se protinus dedissent, mala quoque eis famis ac sitis toleranda promittit. Et propter hoc ergo eis misericors Dominus pollicetur, quia tristibus in laeta mutatis, damna quoque penuriae suppleantur. Sed quam seriem rerum et temporum fecerit, audiamus. Effundam spiritum meum super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri, et filiae vestrae, senes vestri somnia somniabunt, et juvenes vestri visiones videbunt. Sed et super servos et ancillas in diebus illis effundam spiritum meum, et dabo prodigia in coelo sursum. Prophetico nempe ore instructa promissio. Nam postquam vitae praesentis commoda percucurrit, spiritalia junxit insignia, quibus 496 utique populus Dei praecipue gloriabatur. Consequenter itaque pollicetur, quia praeter ista, ut diximus, corporalia bona, revelationum quoque sint ornamenta capturi, et spiritalium donorum abundantiam consequantur. Ergo quod ait, Effundam spiritum meum super omnem carnem, et utrumque sexum, et variam significavit aetatem. Denique sequitur, Prophetabunt filii vestri, et filiae vestrae: et senes vestri somnia somniabunt, et juvenes vestri visiones videbunt. Diversis videlicet revelationum speciebus, ea quae sunt ventura conspicient. Sed et super servos, et ancillas effundam spiritum meum, id est, ab his sanctitatis insignibus sicut nulla aetas, ita nec conditio, quae vilis putatur, excludetur. Caeterum et in servos, si donorum talium inveniuntur capaces, sacra haec inundatio commeabit. Omnia beati Ezechiae temporibus, quasi primo duntaxat gradu dicuntur implenda. Quia enim ingruentibus periculis in graves est coarctatus angustias, et contra spem vicinarum gentium sola religione defensus, ideo tempus ipsum cum magno ambitu, et sub pari schemate propheta describit, ad exprimendam nimirum potentiam Dei, cujus ope ex tanto diluvio civitas potuisset emergere. Secundum quem sensum, ordinata nimirum vatis nostri cucurrit oratio. Nam praeter consolationem redeuntium copiarum, etiam dona Spiritus, id est, revelationum promisit insignia, quibus ille populus ad Deum specialiter pertinere proderetur: et ideo deberet inter adversa confidere, quandoquidem non possit viliter disperire, qui carus Deo perque etiam pretiosus existeret. Ipso autem de quo loquimur attestante propheta, colligimus etiam somniis aliquid quasi minoribus et familiaribus oraculis, quod ad consolandum valeret, fuisse monstratum. Cujus loci sane occasione, distinguendum videtur quod in Deuteronomio (Cap. 18.) legimus, id est, ne somniis crederemus. Quomodo enim nunc somnia ad sancti Spiritus dona referuntur, si illic eis penitus fides abrogata crederetur? Unde apparet, cum utraque sit pari auctoritate sententia, discrimen rationis adhibendum, ac si personae somniantis caussa congruerit: ut sicut illa reverenda de meritis, ita ista sit de suis aestimata ponderibus: intelligamus adminiculum aliquod per somnia contigisse. Si vero nihil adsit testimonii, quod vel tempus, vel persona mereatur, imagines somniorum legali esse auctoritate temnendas. 497 Sed quae jam ab eo late adjecta diximus, audiamus. Dabo, inquit, prodigia in coelo et in terra, sanguinem, et ignem, et vaporem fumi. Sol convertetur in tenebras, et Luna in sanguinem, antequam veniat dies Domini magnus et horribilis; et omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit. Consuetudo prophetica est, ut quotiens annunciatur Deus vel ad propugnandum, vel ad ulciscendum cum indignatione consurgens, mutata polorum facies, et elementa ipsa trepidantia describantur. Quale est illud apud beatum David, qui occursum et habitum aetherei propugnatoris effugiens, Ascendens, inquit, fumus in ara ejus, et ignis a facie ejus exardescet, carbones succensi sunt ab eo, inclinavit coelos, et descendit, et reliqua. Secundum hunc ergo modum, ut diximus, ex legis more venientem, etiam nunc propheta sub tempus animadversionis caelitus inferendae, elementa ignibus pervadenda, sidera vel fumo vestiendae, vel sanguine, natura praemittit. Non quod ita haec ut dicuntur effecta sint, sed vel quod ejusmodi apparatus caelorum praesuli conveniret, vel ita facilem effectum ejus sententia duceret, quasi eam consternatus orbis, et cursitantia elementa perducerent: quod tanta postremo reorum animos occuparet anxietas, ac si polorum machina solveretur, atque Luna sanguinesceret, terra cine esceret, astra nigrescerent. Quod ergo metuendum animis accidebat, sic narratur, quasi ipsis eveniret elementis: ultima siquidem illa creditur et una convulsio, sub ipso videlicet fine mundi, vel terris, vel sideribus inferenda. Illo autem prophetae (de quo disserimus) in tempore, non caelo ac terris (ut supra dixi) ejusmodi perturbatio, sed solis reorum mentibus incidisse Ant. insidisse est. Cujus quoniam speciem modumque deprehendimus, narrationis quoque seriem investigemus. Pronunciat ergo illa omnia, quae beati Ezechiae temporibus leguntur impleta. Quia enim decem jam tribubus ad Medorum arva translatis, in Judae fines Assyrius irrupit exercitus: et cum Sennacherib urbes alias obsideret, ad Jerusalem Rapsacem quemdam cum magna copiarum parte direxit, qui ad deditionem populos (ut supra dicere coeperamus) Hebraico sermone, cujus erat peritus, illiceret: coeperunt impendio hi qui muris praeerant postulare, ut Syro sermone, et non Hebraico loqueretur. Tunc Rapsaces pondus maximi terroris adjecit, asserens se clades maximamque perniciem, non paucis stemmatibus, caeterum universae genti, nisi imperium reciperet, attulisse. Quibus minis adeo et beatus Ezechias, et reliquiae sunt ipsius populi comminutae, ut ad Isaiam prophetam toto lachrymarum ambitu verterentur, dicentes: Venerunt filii usque ad partum, et virtus non est pariendi, id est, in eam se coarctationem spiritus pervenisse, quam tempore partus edendi usu filii, si virtus non esset in pariente, sentirent. Sub illo ergo aestu imminentis discriminis Ezechia Judaeisque positis, et Sol nimirum videbatur in tenebras, et in sanguinem Luna converti, antequam veniret dies Domini magnus et horribilis, qui illam videlicet molem atrocis exitii transferret a populo Judaeorum, et ad Assyrios subita virtute converteret. Horribilem 498 proinde diem Domini et magnum vocavit, non quod tristis esset fidelibus, sed quod operis majestate reverendus. Denique sequitur: Vers. 32. Et erit: omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit. Quia in monte Syon, et in Jerusalem erit salvatio. In illo inquam monte, in quo minimum defensionis fere paulo ante virium pollicebatur attritio: in illa, inquam, urbe, quae populos suos libertati, sicut edendos mundo huic filios mater imbecilla imbecillis conceperat, imo quae pariendi viribus destituta, indubitatum foetui minaretur exitium, apparuit subito tam gloriosa defensio, ut praeter eam nusquam esset certa salvatio. Et erit: omnis qui invocaverit nomen Domini, salvus erit. Quia in monte Syon et in Jerusalem erit salvatio, sicut dicit Dominus, et in residuis quos Dominus vocaverit. Haec autem universa, quae cum summa propugnatoris Dei nostri laude perfecta sunt, tempore Incarnationis Dominicae cumulatius in donis spiritalibus docentur impleta: ita ut ipsa quae patrum temporibus praecessere miracula, non solum historicam, sed etiam propheticam vim habuisse vim habuisse videatur: quippe ad eorum significationem valentia, quae longe post redderentur. Sic enim tempore Dominicae Passionis, cum acerbissimam mortem vitae auctor intraret, diem medium nox improvisa subduxit. A sexta, inquit, hora tenebrae factae sunt usque ad horam nonam (Matth. 24.): ut quod splendoris ingeniti decus atro sydus ore deposuit, ad officium videretur vel lugentis respicere, vel timentis: quia nollent contumeliam creatoris, vel Judaeorum facinus intueri, antequam dies Domini magnus et horribilis adveniret: videlicet, antequam gloria resurrectionis emicaret: vel certe dies ille quem Dominus noster in Evangelio, quasi sub gemina narratione digesserit. Nam cum ultimi temporis signa contraderet, prius Jerosolymorum descripsit exitium, et quibus calamitatibus Judaeorum regio compleretur. Sicut ergo illic eversioni Jerosolymorum finem orbis adjunxit, ita etiam omnis ista apud prophetam elementorum astrorumque concussio, plene sub mundi fine peragetur: Quando, ut ait Beatus Petrus, coeli ardentes magno impetu transibunt: et elementa ignium ardoribus decoquentur (2. Petr. 3. 10.). Tunc Ant. Nunc enim fides sola proteget suos, et qui invocaverit nomen Domini, salvus erit. Quia in monte Syon, et in Jerusalem erit salvatio, sicut dixit Dominus; et in residuis, quos Dominus vocaverit. Jerusalem, inquit, caelestis, quae est mater piorum, municipatui adscribentur omnes qui ad gaudia aeterna migrabunt: qui tamen omnes residui nominantur, quia multi sunt vocati, pauci autem electi (Matth. 13.). Sed videamus et reliqua. CAPUT III. Vers. 1.-3.-- Quia ecce in diebus illis et in tempore illo, cum convertero captivitatem Judae et Jerusalem; congregabo omnes Gentes, et adducam Al. deducam eas in vallem Josaphat: et disceptabo cum eis ibi super populo meo, et haereditate mea Israel, quos disperserunt in nationibus, et terram diviserunt meam. Et super populum meum miserunt sortem, et posuerunt puerum in prostibulum, et puellam vendiderunt pro vino ut biberent. Terminato illius, quae in longum processerat Ant. praecesserat , significationis excursu, 499 revertitur ad tempora, de quibus vaticinium fuerat exorsus, et immoratur eis quae propediem cernit implenda: ut vel eorum attestatione confirmet etiam illorum fidem, quae longe post ventura promisit: vel ut ostendat se non deposuisse studium consulendi, per hoc quod impetum vaticinantis assumserit; ac si diceret: Si illa quae olim ventura sunt temporis sui rationibus invitentur, nunc vero quod instat et imminet, exsequamur. Nempe jam decem Tribus, Assyrio transferente, migrarunt, Judae in sortem infestus populatur exercitus, nec spes ulla virium, quibus obsistamus, remansit. Denuncio ergo quod nunc potissimum propugnator occurrat, et captivitatem populi sui, Judae scilicet, quae jam videbatur inhiare, depellat, ac post desperationem salutis ejus, ultionis gloriam quae toto celebretur orbe, contribuat. Cum enim ad obsidionem Jerosolymitarum Assyria multitudo convenerit, ita eos, inquit, faciamus subjacere vindictae, ut non tam ad bellum concitati, quam ad tribunal videantur exhibiti. Cum ergo coepero disceptationem movere in vallem Josaphat, remunerabo Assyriis diversisque hostibus, quod merentur, ut et proceres absumat immissa pernicies, et malis captivitatis gens relicta subjaceat: atque populi mei filios qui in servitutem, aut turpitudinem vendiderunt, ipsi quoque patiantur arbitria nundinantium: sentiantque quales sint anteactae fructus audaciae, qui ob hoc, quod mea nuper arva pervaserint, patiuntur agrorum suorum acerbissimos divisores. Vers. 4.-8.-- Verum quid vobis et mihi, Tyrus et Sidon, et omnis terminus Palaestinorum? Nunquid ultionem vos redditis mihi, et ulciscimini vos contra me? Cito velociter reddam vicissitudinem vobis super caput vestrum. Argentum enim meum et aurum tulistis: et desiderabilia mea et pulcherrima intulistis in delubra vestra. Et filios Judae, et filios Jerusalem vendidistis filiis Graecorum, ut longe faceretis eos de finibus suis. Ecce ego suscitabo eos de loco, in quo vendidistis eos: et convertam retributionem vestram in caput vestrum. Et vendam filios vestros, et filias vestras in manibus filiorum Juda, et venundabunt eos Sabaeis, genti longinquae, quia Dominus loquutus est. Vicinorum, quibus circumdati erant Judaei, iniquitatem et odium, vel levis saepe detegebat occasio. Nam 500 quoniam propriis viribus Judaeos oppugnare non poterant, majorum hostium jungebantur agminibus. Quod eorum facinus carmen accusans, Tabernaculum, inquit, Idumaeorum, et Ismaelitae, Moab et Aggareni, Gebat et Ammon, et Amalech, et alienigenae cum habitantibus Tyrum. Etenim Assur venit cum illis: facti sunt in susceptionem filiis Loth (Psal. 82.). Secundum hunc ergo morem, conterminae nationes ad evertendam Syon cum Assyriis copias miscuissent, convenit eos divini censura sermonis, et quasi caussam ab eis talis poscit injuriae. Deinceps vero convictorum et tacentium parti respondit, ne forte memoriam praeteriti doloris assumserint; quando videlicet filii Israel egressi de Aegypto, Jesu Nave duce, terram Repromissionis intrarunt, et traditam sibi certis dimensionibus possederunt. Nunquid ergo rebelli spiritu illud, ait, tempus paratis ulcisci? et quasi inventa opportunitate, occupatos fines recuperare contenditis? Sed si ejusmodi vos meditatio concitavit, et imbecillitatem, et profanitatem vestram irruens vindicta convincet. Non solum enim nihil valebitis de antiquis mutare decretis, sed sub ipsorum potestate sistetis, quos oppressum ire vestris conspirationibus aestimatis. Per species autem varias mala captivitatis enumerat, quae pro nocentium nimirum arbitriis inferuntur. Atque ideo, cum dixisset, quia aurum et argentum aviditate praedantium sustulissent, addidit, et desiderabilia mea, et pulcherrima intulistis in delubra vestra, ut vel reliquam videlicet supellectilem, vel monilia diversa signare. Cum his etiam domorum ornamentis etiam pignora miserorum venumdedistis: quod qualem orbatis parentibus creet dolorem, illatu Ant. illatum vicissitudinis sentietis. Eo quippe, cujus judicia convulsum ire tentatis, vindicante, tempus adveniet, ut non solum gaudia Judaei liberationis adquirant, sed etiam vindictae voluptate pascantur, dentque venum vestros filios non vicinis gentibus (a quibus sperent recursum), sed populis Saba, quem Gentiles literae Meroen vocarunt. Quod totum sane vel statim post Assyriorum exitum, vel post reversionem de captivitate Babylonia, Machabaeorum temporibus videtur impletum. Notandum autem, quia non omnia quae illis sunt gesta temporibus, ad spiritalem intelligentiam, id est, significationem Evangelici muneris probabiliter 501 transferuntur, sicut alia quae paulo ante diximus de commotione siderum, de magnitudine prodigiorum, de effusione donorum: quae et illis videlicet temporibus contigerunt, et sub Dominica passione, vel ultimo ejus Judicio cumulatius impleta implendaque creduntur. Haud ergo, inquam, eo modo cuncta, quae his propheta subtexuit, ad spiritalem intelligentiam copulantur. Quos enim Tyrios, quosve Sidonios, vel reliquos Palaestinorum terminos ambientes, praeter simplicem intelligentiam suspicabimur, ut eos fidelium liberos vendidisse fingamus? Quos si tamen, quia pellexerunt ad vitia, venum etiam tradidisse fingamus Ant. fingantur , quomodo eis eandem vicissitudinem comminabitur, ut nos videlicet mercatoribus Sabaeis eorum denuo filios contradamus? Proinde tenenda illa intelligentiae regula, ut cum tenore simplici instituta currat oratio; per excessus interdum vaticinio congruentes, ea intersonent, quae futuris etiam possint convenire mysteriis. Sed peracto rursus officio, ad propositum sui temporis res ducatur; ac per consequentiam, vel comminationis, vel exhortationis incedat. Unde et beatus Joel, postquam impetu prophetandi extremis etiam seculis ventura, sed breviter, indicavit, ad temporis sui rationem revertitur: conterminisque hostibus exitia comminatus, pergit ea gaudia, quae jam appropiare conspexerat, explicare, ut et longe post venturis fidem faciant, quae propediem denunciat exhibenda: et eos, quibus consolationem parat, percipienda jucunditate perfundat. Pompam autem subrogat, ut instituerat, nunciandis. Vers. 9.-12.-- Clamate hoc in gentibus, sanctificate bellum, suscitate robustos. Accedant, ascendant omnes viri bellatores. Concidite aratra vestra in gladios, et ligones vestros in lanceas. Infirmus dicat, Quia fortis ego sum. Erumpite, et venite omnes gentes de circuitu, et congregamini: ibi occumbere faciet Dominus robustos tuos. Et consurgant, et ascendant gentes in valle Josaphat. Quanta belli cupiditate ad eversionem Judae conscenderent, imagine exhortationis hujus, vim judicii continentis, expressit. Omnis, inquit, cultor agrorum arma corripuit, in gladios falces, et vomeres in pila mutarunt. Nonnulli etiam vel imbecillitate corporis, vel praejudicio senectutis negociis bellicis abnuentes, tamen sponte ad praelia cucurrerunt: prae multitudine videlicet copiarum, quas tam Assyrius belli princeps, 502 quam reliqui minuti et contermini hostes trahebant, indubitata se potituros victoria suspicantes: qui sane propugnatoris nostri profundum consilium noscitis. Nam cum ad vallem Josaphat, id est, ad obsidionem Jerosolymorum superbo, inquit, ac truci spiritu omnis vestra convenerit multitudo, tunc in vos capiet versuram justa pernicies. Et quoniam sic in me contumelias direxistis, sicut solebatis in obvios tela jaculari: inde trepidabitis, id est, sentietis exitium, unde neutiquam suspicari omnino poteratis. Id est, nullae acies laborabunt adversum vos signa proferre, nec aliquis clamor pugnantium personabit: caetorum omnes una nocte, feriente Angelo, corruetis: et quasi magni certaminis incapaces, cum quodam despectu atque derisu, nocturna atque jocunda antea quies aeterno deceptos tradet sopori. Vers. 13.-16.-- Populi, populi in valle concisionis: quia juxta est dies Domini in valle concisionis. Sol et Luna obtenebrati sunt, et stellae retraxerunt splendorem suum. Et Dominus de Syon rugiet, et de Jerusalem dabit vocem suam. Et movebuntur coeli et terra, et Dominus spes populi sui, et fortitudo filiorum Israel. Rite, inquit, Josaphat vallis concisionis locus vocatur: sicut enim opinabantur hostes, istic erat Judaeorum futura concisio. Verum quia eos spes profana destituit, et in ipsos est directa sententia ultionis, vallis haec concisionis, sed Assyriae, nominabitur: ad quam primo cum hostiles copiae convenissent, tanta in Jerosolymis conclusos anxietas et formido pervasit, ut eis neque magna quicquam astra lucerent. Verum cum ulciscendi operam Omnipotens propugnator assumeret, illae tenebrae quas angor animi creabat, barbarorum et animis et oculis inciderunt: atque ad vindicandum Deus noster tanta majestate prosilivit, ut non solum clamorem instar bellantium ducum, sed rugitus quosdam videretur et fremitus edidisse. Quorum videlicet virtutem et magnitudinem haud solum corda hominum, sed nec ipsa possent elementa proferre. Ait quippe: Dominus de Syon rugiet, et de Jerusalem dabit vocem suam; et movebuntur coeli ac terra. Et Dominus spes populi sui, et fortitudo filiorum Jerusalem. Fiet ergo, ut diximus, ista conversio, ut tenebras, quas nequaquam astris, sed timentium pectoribus insidentes, Judaeorum primo gens senserat, deinceps ita hostium turba patiatur, ut videantur et astra nigrescere, et elementa nutare. Filiis ergo Israelis fortitudo continget, 503 scientque docti rerum periculis, quia Deus eorum dominus sit universae terrae, qui tamen in monte Syon ob nimiam clementiam dignetur habitare. Vers. 17. 18.-- Et erit Jerusalem sancta, et alieni non transibunt per eam amplius. Et erit in die illa, stillabunt montes dulcedinem, et colles fluent lacte, et per omnes rivos Juda ibunt aquae. Facies, inquit, totius regionis de tristibus in laeta mutabitur. Et quoniam peculiare nostrae gentis insigne est, ut sancta dicatur, non solum Templum, sed etiam tota urbis maenia ita reverenda faciet admiratio prosperorum, ut nemo eam profanus adire posse credatur. Dulcem autem libertatem tanta consequetur ubertas, ut non solum de alveariis Al. alvariis aut arboribus, sed de ipsis montibus videantur mella defluere, atque in fontanorum rivorum gratiam torrentes quique mutari, ut continue videlicet fluentium copiam non deponant. Hanc autem, inquit, novam venarum foelicitatem, de illo fonte, qui de domus Dei erumpit adytis, consequentur. Quae omnia utique vel pro exaggeratione dicuntur, vel quod populi, recuperata salute gaudentes, ejusmodi patiantur affectus: ut sicut supra tristibus, et in ultimo discrimine constitutis obscurari astra et elementa tremere videbantur; ita rursus gaudii effusione, temulentis lac videatur manare de rupibus, mella de montibus, torrentes cumulari fontibus, variisque floribus non solum prata, sed etiam saxa vernare: fontem quoque egressum iri de domo Dei, qui torrentem spinarum riget, idest, loca quae erant vepribus occupata, faciat opportuna culturis, per id quod continuo rigationis fomenta suppeditet. Capit jam iste contextus, quo Jerusalem foelicitas praedicatur, etiam Ecclesiae sacramenta, quae et impugnationem adversariae potestatis, et Judaeorum pariter Gentiliumque perpessa est, sed cunctis eis ad nihilum, aquae instar, dilabentibus mirabili more convaluit, et ad fines orbis terrae vinea dilatata processit, oppressaque idolorum profanitate, convaluit, atque in quodam solio perceptae dominationis augusta dignitate consedit: quantumque ad institutionis ejus regulas aspicit, ita praeceptorum sanctitate vallata est, ut nemo valeat per eam alienus, id est, profanus criminosusque transire. Quidni! cum pro ea se Christus tradiderit, ut exhiberet sibi ecclesiam non habentem maculam aut rugam (Ephes. 5.), sed quae sancta et immaculata consisteret. Haec ergo virgo aeterni regis dicata consortio, sicut in praesenti ab improbis quibusque virtutum institutione, ita in futuro seculo, praemiorum quoque 504 foelicitate dirimitur, ut nemo in eis tabernaculis conquiescat, nisi qui ingreditur sine macula (Psal. 14), operaturque justitiam. Cui ergo municipatus illius foelicitate F. felicitas aeterna contigerit, ita inebriabitur ubertate domus Dei (Psal. 35.), ut voluptatis sanctae quodam torrente potetur, sentiatque, dolorem aut moerorem pariter aufugisse. Quae beatitudo sicut plena resurrectionis tempore conferetur, ita et in hac vita partem ejus maximam sibi Apostoli eorumque discipuli vendicarunt. A persecutoribus siquidem verberati, laetabantur, quia meruissent pro nomine Christi contumetiam pati (Act. 5.). De his ergo celsis montibus doctrinarum salutarium videmus mella fluxisse. Teste enim propheta, dulcia sunt piorum faucibus eloquia Dei, super suavitatem mellis ac favi (Psal. 18.). De Apostolorum, inquam, pectoribus vivificantia mundo fluenta manabant, et ex dumetis, in quae Ant. qua inciderant, picta floribus ingravata frugibus arva reddebant. Quidni? cum abundantiam de illo fonte perciperent, ex quo qui bibisset, non sitiebat ulterius, sed flumina de ventre illius fluebant aquae viventis (Joan. 14.). Per haec itaque donorum incrementa conspicuis ad cumulum foelicitatis, vindictae dulcedinem pollicetur. Vers. 19.-- Aegyptus, inquit, in desolatione erit, Idumaea in desertum perditionis, pro eo quod inique egerint in filios Juda. Et effunderunt sanguinem innocentem in terra sua. Conclusit ad temporis sui vaticinium propheta sermonem. Et sicut supra Tyriis ac Sydoniis denunciavit vicissitudinem calamitatis: ita nunc Aegyptiis, et Idumaeis ob eadem scelera comminatur. Quod quidem nos ad Ecclesiae negotium ea poterimus ratione transferre, si Idumaeos et Aegyptios, crudeles ac tenebrosos animos nominemus. Vers. 20. 21.-- Et Judaea in aeternum aedificabitur, et Jerusalem in generatione et generationem. Et mundabo sanguinem eorum, quem non mundaveram, et Dominus commorabitur in Sion. Assyriis, inquit, aliisque populis, qui cum eis arma sociaverant, mirabili ultione deletis, incolae Syon in omnibus spebus et actibus augebuntur, curamque religionis assument meque fient protectore, conspicui. Quod sicut ex parte sub Ezechia legimus effectum, ita etiam cumulatius sub Dei et hominum mediatore praedicamus impletum. Mortuus est siquidem propter delicta nostra, resurrexit propter justificationem nostram (Rom. 4.), ut justificati ex fide pacem habeamus ad Dominum: qui commorari se in media Syon urbe promisit dicendo, Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem seculi (Matth. 28.). |
Caput LXXXVI.. De Leonis pontificis maximi ad Carolum insignibus missis: et Caroli ad ipsum muneribus. et de Soxoniae iteratā vastatione: Hunorumque regiae spoliatione. Romae Adriano defuncto, Leo pontificatum suscepit, et mox per legatos suos, claves confessionis sancti Petri, ac vexillum Romanae urbis, cum aliis muneribus regi misit: rogavitque ut aliquem de suis optimatibus Romam mitteret, qui populum Romanum ad suam fidem atque subjectionem per sacramenta firmaret. Missus est ad hoc Angilbertus, abbas sancti Richarii monasterii: per quem etiam tunc ad sanctum Petrum, magnam partem thesauri, quem Henricus dux Forojuliensis spoliatā Hunorum regiā (quae Rhingus vocabatur) eodem anno regi de Pannoniā detulerat, misit. Reliquum vero inter optimates et aulicos, caeterosque in palatio suo militantes, liberali manu distribuit: atque his expletis, ipse cum exercitu Francorum Saxoniam petiit. Pipinum vero filium suum, cum Italicis et Bajoariis copiis, in Pannoniam ire jussit: et ipse quidem Saxoniā ex magnā parte vastatā, ad hyemandum Aquasgrani revertitur. Pipinus autem Hunis trans Tizam fluvium fugatis, eorumque regiā (quae ab eis ut dictum est Rhingus, a Langobardis autem campus vocatur) ex toto destructā, direptis pene omnibus Hunorum opibus, ad patrem Aquisgrani hyberna habentem vēnit: ac spolia regni, quae secum detulit, eidem praesentavit. Tridun (Tudun) etiam, ille de quo superius mentio facta est, fidem dictis suis adhibens, ibidem ad regem vēnit ibique cum omnibus qui secum vēnerant baptizatus ac remuneratus, post datum fidei servandae sacramentum domum rediit. Sed in promissā fidelitate diu manere noluit: nec multo post perfidiae suae poenas dedit. Rex vero, ut dictum est, Aquisgrani in hybernis considens, ibi et natalem domini et pascha celebravit. Caput LXXXVII.. De Barcinonā per deditionem Zatis receptā: Oscā obsessā: Saxoniā vastatā a Carolo illic hybernante et legatos audiente. Barcinona civitas in limite Hispanico sita, quae alternante rerum eventu, nunc Francorum, nunc Sarracenorum ditioni subjiciebatur, tandem per Zatim Sarracenum, qui tunc eam invaserat, regi reddita est. Nam is aetatis initio Aquasgrani ad regem vēnit, seque cum memoratā civitate spontaneā deditione illius potestati permisit. Quā receptā, rex filium suum Ludovicum ad obsidionem Oscae cum exercitu misit: et ipse (more solito) ad contundendam perfidae gentis contumaciam, Saxoniam vastaturus intravit. Nec prius destitit quam omnes terminos ejus peragrasset. Nam usque ad ultimos fines ejus, qua inter Albim et Wisuram oceano alluitur, accessit. Inde regressus cum Aquasgrani vēnisset, ibique Abdellam Sarracenum, filium Ibiminangae regis, de Mauritaniā ad se venientem suscepisset, legatumque Nicetis Patricii (qui tunc Siciliam procurabat) nomine Teoctistum, literas imperatoris de Constantinopoli missas deferentem audisset, consilium iniit, ut propter Saxonicum bellum conficiendum, in ipsā regione hyemaret. Sumpto igitur secum comitatu suo, Saxoniam petiit: castrisque super Wisuram positis consedit: et locum castrorum Heristallum vocari jussit: qui locus ab incolis usque in praesens ita nominatur. Exercitum vero, quem secum adduxit, per totam Saxoniam in hyberna divisit. Illuc Pipinum de Italicā, et Ludovicum de Hispanicā, expeditione regressos ad se venire jussit: ibi legatos Hunorum, cum magnis muneribus ad se missos, audivit et absolvit. Ibi legatum Hadefonsi regis Austriae (Hasturiae) atque Galliciae, dona sibi deferentem, suscepit. Inde iterum Pipinum ad Italiam, Ludovicum ad Aquitaniam, remisit, cum quo et Abdellam Sarracenum ire jussit. Qui postea, ut ipse voluit, in Hispaniam ductus, et illorum fidei, quibus se credere non dubitavit, commissus est. Rex autem in Saxoniā residens, ibi et natalem domini et pascha celebravit. Caput LXXXVIII.. De Saxonum Transalbianorum in legatos regis saevitiā eorumque ab Abodritis clade: Legatis Helenae et Hadefonsi: muneribusque eorum et datis et acceptis: de Balearium populatione. Cum jam ver appeteret, nondum tamen, propter inopiam pabuli, exercitus de hybernis produci potuisset, Saxones transalbiani occasionem nacti, legatos regis qui ad eos ob justitias faciendas missi erant, comprehensos interficiunt: paucis eorum, quasi ad redimendum, sarvatis: trucidantes cum caeteris et Godescalcum regis legatum, quem ille ante paucos dies ad Sigefridum regem Danorum miserat. Is cum eodem tempore reverteretur, ab hujus seditionis auctoribus interceptus atque occisus est. Quibus acceptis, rex graviter commotus congregato exercitu in loco cui Mitidam nomen, super Wisuram castra posuit: atque in foedifragos ac desertores arma corripuit: et ultor necis legatorum suorum, quicquid Saxoniae inter Albiam et Wisuram interjacet, totum ferro et igni vastavit. Transalbani autem superbiā elati, eo quod regis legatos impune occidere potuerunt, arreptis armis contra Abodritos proficiscuntur. Nam Abodriti auxiliares Francorum semper fuēre, ex quo semel ab eis in societatem recepti sunt. Quorum dux Thasco cognito Transalbianorum motu, eis cum omnibus copiis suis, in loco qui Suentana vocatur, occurrit: commissoque praelio, ingenti eos caede prostravit. Nam in primā congressione quatuor millia eorum cecidisse, narravit legatus regis Eburis nomine, qui in eodem praelio fuit, et in Abodritorum acie dextrum cornu tenuit. Fusi igitur fugatique, et multis suorum amissis, cum magnā calamitate ad loca sua reversi sunt. At rex in Franciam regressus cum Aquisgranum venisset, primo legatos Hirenae imperatricis, ad se Constantinopoli missos, audivit. Nam Constantinus filius ejus propter morum insolentiam, a suis comprehensus et excaecatus est. Quibus petentibus Sisinnium, fratrem Tarasii Constantinopolitani episcopi, olim in praelio captum, domum redire permisit. Legati fuēre Michael cognomento Ganglianus, et Theophilus presbyter de Lachernis. Post quorum absolutionem, vēnerunt de Hispaniā legati Hadefonsi regis, Basilicus scilicet et Froja, munera deferentes, quae illae de manubiis quas victor apud Olysseponam civitatem a se expugnatam ceperat, rege mittere curavit: Mauros videlicet septem, cum totidem mulis atque loricis: quae licet pro dono mitterentur, magis tamen insignia victoriae videbantur. Quos rex et benigne suscepit, et remuneratos honorifice dimisit. Insulae Baleares, quae nunc ab incolis earum Majorica et Minorica vocitantur, a Mauris pyraticam exercentibus depraedatae sunt, rex vero Aquisgrani hyemavit, et ibi natalem domini et pascha celebravit. Caput LXXXIX.. De Leonis pontificis per Romanos clade miserabili: ereptione et ad Carolum regem adventu et restitutione in dignitatem pristinam: Caroli in Saxonia expeditione legatis Siciliae: nece fortium bellatorum Geroldi et Erici: de Guidonis seu Widonis comitis rebus in Brittones bene gestis: deque Maurorum caede: Oscae deditione: donariis ab Hierosolymis missis. Romae dum Leo papa cum letaniā processurus, de Laterano ad aedem beati Laurentii, quae ad craticulam vocatur, equo sedens pergeret, in insidias a Romanis dispositas juxta eandem basilicam incidit: ubi equo dejectus, et erutis oculis (ut aliquibus visum est) linguā quoque amputatā, nudus ac semivivus in plateā relictus est. Deinde jussu eorum qui hujus facti auctores fuēre, in monasterium sancti Herasmi martуris, velut ad curandum, missus, Albini cujusdam cubicularii sui curā noctu per murum dimissus, a Winigiso duce Spoletano (qui audito hujusmodi facinore Romam festinus advēnerat) susceptus ac Spoletum deductus est. Cujus rei nuncium cum rex accepisset, ipsum quidem, ut vicarium sancti Petri et Romanum pontificem, cum summo honore ad se praecepit adduci: iter tamen suum quod in Saxoniam facere constituerat non omisit. Habito itaque generali conventu super Rhenum in loco qui Lippia vocatur, ibique in castris considens, pontificis ad se properantis praestolatur adventum. Misit interea Carolum filium suum ad Albim cum parte exercitūs, propter quaedam negotia cum Wiltzis et Abodritis disponenda, et quosdam Saxones de Nordluidis recipiendos. Cujus reversionem cum expectat, vēnit pontifex, et valde honorifice ab eo susceptus est. Mansitque apud eum dies aliquot: et cum ei cuncta propter quae vēnerat intimasset, iterum Romam cum magno honore per legatos regis, qui cum eo missi sunt, reductus, atque in locum suum restitutus est. Quo dimisso, rex, paucos ibidem dies moratus, legatum Michaelis patricii de Siciliā, nomine Danielem, ad se missum absolvit. Accepit etiam tristem nuntium de Geroldi et Erici interitu. Quorum alter, Geroldus videlicet, Bajoariae praefectus, commisso cum Hunis praelio occidit. Alter vero, i. Ericus, post multa praelia et insignes victorias, apud Tarsaticam Lyburniae civitatem insidiis oppidanorum interceptus, atque interfectus est. Rebus autem Saxonum, pro rerum opportunitate, dispositis, rex in Franciam reversus est: et cum Aquisgrani hyemaret Wido comes ac praefectus Britannici limitis, qui eodem anno cum sociis comitibus totam Britonum provinciam perlustraverat, arma ducum qui se dedidere, inscriptis singulorum nominibus, detulit. Videbatur enim quod ea provincia tum esset ex toto subacta: et fuisset, nisi perfidae gentis instabilitas cito animum aliorsum, more solito, convertisset. Allata sunt et signa, quae occisis in Majoricā Mauris praedonibus erepta fuerunt. Et Azan Sarracenus praefectus Oscae, claves urbis cum aliis donis regi misit, promittens eam se dediturum, si epportunitas eveniret. Sed et monachus quidam de Hierosolyma veniens, benedictionem et reliquias de loco resurrectionis dominicae, quae patriarcha regi miserat, detulit: et rex natalem domini in eodem palatio residens celebravit: ac monachum reverti volentem absolvens, Zachariam quendam presbyterum de palatio suo cum eodem ire jussit: cui et donaria sua ad illa veneranda loca deferenda commisit. Caput XC.. De pyratis Nordmannis: et Caroli Turonos profectione religiosā: Liutgardae conjugis ejus ibidem obitu: de conventu Magontiaco, profectione regis in Italiam ac Romam: et inibi gestis: de purgatione pontificis: donis patriarchae Hierosolymitani: Caroli coronatione cum applausu populi: et imperatoris Augustique appellatione: Animadversione in pontificis violatores: de Spoleti actis, terraemotu quo templa urbesque corruerunt: de pestilentiā: legatis Persarum et donis: Barcinonae et Zatis captione: et Theatinae civitatis cum Roselino: deque Isaaci Iudaei cum elephanto reditu. Redeunte vernā temperie, medio fere Мartio rex Aquisgrano digressus, littus Oceani Gallici perlustravit: et in ipso mari, quod tunc pyratis Nordmannicis erat infestum, classem instituit: praesidia disposuit: Pascha in Centulo apud sanctum Richarium celebravit. Inde iterum per littus maris iter agens, Rothomagum civitatem vēnit: ibique Sequanā amne transmisso, Turonos ad sanctum Martinum, orationis causā, profectus est: moratusque est ibi dies aliquot, propter adversam Liutgardae conjugis valetudinem: quae ibidem et defuncta et humata est. Obiit autem pridie Nonas Junias. Inde per Aurelianos, ac Parrhisios, Aquisgranum reversus est: et mense Augusto inchoante Magontiam veniens, generalem conventum ibidem habuit, et iter in Italiam condixit: atque inde profectus cum exercitu, Ravennam vēnit: ibique septem non amplius dies moratus, Pipinum filium suum cum eodem exercitu in terram Beneventanorum ire jussit: movensque Ravennā simul cum filio, Anconam usque pervēnit. Quo ibi dimisso, Romam proficiscitur. Cui cum pridie quam illuc veniret Leo papa apud Nomentum occurrisset, et cum magnā eum veneratione ibidem suscepisset, post coenam, quā simul refecti sunt, illo ibi manente, pontifex ad urbem praecessit: et in crastinum, in gradibus basilicae beati Petri apostoli cum episcopis et universo clero consistens, advenientem, equoque descendentem, deo laudes dicendo et gratias agendo, suscepit, et cunctis psallentibus, in ecclesiam ejusdem beatissimi apostoli, deum glorificans atque magnificans, introduxit. Facta sunt haec VIII. Kalend. Decembres. Post VII. vero dies, rex concione vocatā, cur Roman vēnisset omnibus patefecit et exinde quotidie propter quae vēnerat facienda operam impendit. In quibus vel maximum, vel difficillimum erat, quod primum inchoatum est, de investigandis videlicet quae pontitifici objiciebantur criminibus. Qui tamen, postquam nullus eorundem criminum probator esse voluit, coram omni populo in basilicā beati Petri apostoli Euangelium ferens, ambonem conscendit, invocatoque nomine sanctae trinitatis de objectis se criminibus jurando purgavit. Eādem die Zacharias presbyter, quem rex Hierosolymam miserat, cum duobus monachis, quos patriarcha cum eo ad regem misit, Romam vēnit: qui benedictionis gratiā, claves dominici sepulchri ac loci Calvariae cum vexillo detulerunt: quos rex benigne receptos, per aliquod dies secum detinuit: et redire volentes, remuneratos absolvit. Ipse autem die sacratissimā natalis domini, ad missarum solennia audienda, basilicam beati Petri apostoli quum fuisset ingressus, et coram altari, ubi ad orationes se inclinaverat, adsisteret, Leo papa coronam capiti ejus imposuit, cuncto populo Romano acclamante: «Carolo Augusto, a Deo coronato, magno et pacifico Imperatori Romanorum, vita et victoria». Post quas laudes, ab eodem pontifice (more antiquorum principum) adoratus est, ac deinde, omisso patricii nomine Imperator et Augustus appellatus. Post paucos vero dies jubente ipso, ii qui eundem pontificem anno superiore deposuerunt in judicium adducti, et habitā de eis quaestione, secundum legem Romanam, ut majestatis rei, capite damnati sunt: pro quibus tamen, Papa pio affctu apud imperatorem intercessit: Nam et vita, et membrorum integritas eis concessa est. Caeterum, pro facinoris magnitudine, exitio deputati sunt. Hujus facinoris fuere principes, Paschalis nomenclator et Campulus Sacellarius, et multi alii Romanae urbis habitatores nobiles, qui simul omnes eādem sententiā damnati sunt. Ordinatis deinde Romanae urbis, apostolicique coetūs, totiusque Italiae, non tantum publicis, sed etiam ecclesiasticis et privatis rebus (Nam totā hyeme nil aliud fecit Imperator) missāque iterum in Beneventanos expeditione, cum Pipino filio suo ipse post Pascha VII. Kalend. Maii Romā profectus, vēnit Spoletum. Ibi dum esset, pridie Kalend. Maii horā noctis secundā terraemotus maximus factus est: quo tota Italia graviter concussa est. Quo motu, tectum basilicae beati Pauli apostoli magnā ex parte, cum suis trabibus, decidit, et in quibusdam locis, urbes montesque ruerunt. Eodem anno loca quaedam circa Rhenum fluvium, et in Galliā et in Germaniā, tremuerunt: pestilentiaque propter mollitiem hyberni temporis facta est. Imperator de Spoleto Ravennam vēnit: et aliquot dies ibi moratus, Papiam perrexit: ibi nunciatur ei, legatos Aaron regis Persarum portum Pisanum intrasse: quibus obviam mittens, inter Versellas et Eborejam eos sibi fecit praesentari. Unus ex eis erat Persa de oriente, legatus praedicti regis (nam duo fuerant). Alter Sarracenus de Aphricā, legatus Amirati Abraham qui in confinio Aphricae in fossato praesidebat: qui Isaac Iudaeum, quem Imperator ante quadriennium ad memoratum regem Persarum cum Lanfrido et Sigismundo legatis suis miserat, reversum cum magnis muneribus nunciaverunt (nam Lanfridus ac Sigismundus ambo in eodem itinere defuncti sunt). Tum ille misit Erchembaldum notarium suum in Liguriam, ad classem parandam, quā Elephas et ea quae cum eo afferebantur subveherentur. Ipse vero celebrato die natalis sancti Ioannis Baptistae apud Eborejam, Alpes transgressus in Galliam reversus est. Ipsā aestate capta est Barcinona civitas in Hispaniā, jam biennio obsessa: Zatim praefectus ejus, et alii complures Sarraceni comprehensi: et in Italiā Teate civitas similiter capta et incensa est, ejusque praefectus Roselinus comprehensus. Castella, quae ad ipsam pertinebant civitatem in deditionem accepta sunt. Zatim et Roselinus unā die ad praesentiam imperatoris deducti, et exilio damnati sunt. Ipsius anni mense Octobri Isaac Judaeus de Aphricā cum Elephanto regressus, portum Veneris intravit: et quia propter nives Alpes transire non potuit, Versellis hyemavit. Imperator Aquisgrani in palatio natalem domini celebravit. Caput XCI.. De foecialibus Hirenes et Caroli imperatoris: de Isaaci appulsu cum Elephanto: Ortonae et Luceriae deditione. Transalbianorum Saxonum vastatione: Grimoaldi et Winigisi factis: terraemotu et legatis Constantinopolitanis: rebusque ab eis gestis. Hirena Imperatrix de Constantinopoli misit Legatum, nomine Leonem Spatarium, propter pacem confirmandam inter Francos et Graecos. Et imperator vicissim propter id ipsum, absoluto illo, misit Iesse Ambianensem Episcopum et Helingaldum comitem Constantinopolim, ut pacem cum eā statuerent. Celebratum est pascha Aquisgrani in palatio. Ipsius anni mense Julio, XIII. Kal. August. vēnit Isaac cum Elephanto, et caeteris muneribus quae a rege Persarum missa sunt: et Aquisgrani omnia imperatori detulit. Nomen Elephanto erat Abulabaz. Ortona civitas in Italiā in deditionem accepta. Luceria quoque frequenti obsidione fatigata, et ipsa in deditionem vēnit: praesidiumque nostrorum in eā positum. Imperator aestatis tempore in Arduennā venatibus indulgens, misso in Saxoniam exercitu Transalbianos Saxones vastavit. Grimoaldus Beneventanorum dux, in Luceriā Winigisum comitem Spoleti, qui praesidio praeerat, adversā valetudine fatigatum obsedit, et in deditionem accepit: captumque honorifice habuit. Imperator Aquisgrani natalem domini celebravit. Нac hyeme, circa ipsum palatium, et finitimas regiones, terraemotus factus est: et subsecuta est mortalitas. Wiginisus a Grimoaldo redditus est: et missi imperatoris, Constantinopoli reversi sunt: et vēnēre cum eis legati Nicephori imperatoris (qui tunc Rempublicam regebat. Nam Hirenam, port adventum legatorum Franciae, deposuerunt). Quorum nomina fuerunt, Michael episcopus, Petrus abbas et Calistus candidatus: qui vēnerunt ad imperatorem in Germaniā super fluvium Sala, in loco qui dicitur Saltz: et pactum faciendae pacis in scripto susceperunt: et inde dimissi, cum epistolā imperatoris Romani regressi atque Constantinopolim reversi sunt. Imperator autem in Bajoariam profectus, dispositis Pannoniarum causis Decembri mense Aquisgranum reversus est: ibique natalem domini celebravit. Caput XCII.. De Saxonibus victis et in Franciam missis: de Godefridi Danorum regis ad Carolum itinere intercepto: de Leonis Papā ad eundem adventu et causā ejus. Imperator Aquisgrani hyemavit: aestate autem in Saxoniam ducto exercitu, omnes qui trans Albiam et Wihinuodi habitabant Saxones cum mulieribus et infantibus, transtulit in Franciam: et pagos Transalbianos Abodritis dedit. Eodem tempore Godefridus rex Danorum vēnit cum classe suā necnon et omni equitatu regni sui, ad locum qui dicitur Sliesthorp, in confinio regni sui et Saxoniae, promiserat enim se ad colloquium Imperatoris venturum: sed consilio suorum inhibitus, propius non accessit. Imperator autem super Albim fluvium sedebat, in loco qui dicitur Holdunsteti: et missā ad Godefridum legatione pro perfugis reddendis, medio Septembri Coloniam vēnit: dimissoque exercitu, primo Aquasgrani, deinde Arduennam vēnit: et venationibus indulgens, Aquasgrani reversus est. Medio Novembri allatum est ei Leonem Papam natalem dominicum cum eo celebrare velle, ubicunque hoc contingere potuisset. Quem statim misso ad sanctum Mauritium Carolo filio suo, honorifice suscipere jussit: ipse obviam illi in Remorum civitatem profectus est: ibique susceptum, primo in Carisiacum villam, ubi natalem domini celebravit, deinde Aquasgrani perduxit: et donatum magnis muneribus, per Bajoariam ire volentem, deduci fecit usque Ravennam. Causa adventūs ejus haec fuit. Perlatum erat ad imperatorem aestate praeteritā Christi sanguinem in civitate Mantuā fuisse repertum: propter hoc misit ad Papam, petens ut hujus famae veritatem perquireret. Qui acceptā occasione exeundi, primo in Langobardiam, quasi pro inquisitione praedictā, profectus est, indeque arrepto itinere subito ad Imperatorem usque pervēnit. Mansitque apud illum dies VIII, et sicut dictum est, Roman repedavit. Caput XCIII.. De Cacani (sic enim Paulus Diaconus scribit) seu Cagani aut Capcani Hunorum regis nomine: Theodori ad Carolum adventu et petitione et obitu et successoris Cagani seu Capcani postulatis. de Bechonis Sclavorum ducis caede. Non multo post, Caganus princeps Нunorum, propter necessitatem populi sui, imperatorem adiit: postulans sibi locum dari ad habitandum, inter Sabariam et Carnuntum: quia propter infestationem Sclavorum, in pristinis sedibus esse non poterat. Quem imperator benigne suscepit. Erat enim Caganus Christianus, nomine Theodorus, et precibus ejus annuens, donatum redire permisit. Qui rediens ad populum suum, pauco tempore transacto diem obiit: et misit Caganus unum de optimatibus suis petens sibi honorem antiquum quem Caganus apud Hunos habere solebat: cujus praebuit precibus Imperator assensum, et summam totius regni, juxta priscum eorum ritum, Caganum habere praecepit. Eodem anno misit exercitum suum, cum filio suo Carolo, in terram Sclavorum, qui vocantur Behemi: qui omnem illorum patriam depopulatus, ducem illorum nomine Bechonem occidit: et inde regressus in Vosegum sylvam, ad patrem vēnit in loco qui dicitur Campus. Nam imperator Julio mense Aquisgrani profectus, per Theodonis villam atque Mettos transiens, Vosegum petiit: ibique venationi vacans, post reversionem exercitūs, ad Rhumericum castellum profectus, ibi aliquantum temporis moratus, ad hyemandum in Theodonis (Trudonis) villā palatio suo consedit: ibi ad eum ambo filii sui, Pipinus et Ludovicus, vēnerunt: celebravitque ibi natalem domini. Caput XCIV.. De Delmatarum legatione: Venetiae Delmatiaeque per Carolum Magnum ordinatione: Maurorum incursatione: Pompilonensium et Navarrorum ad fidem Christianam conversione: Classe Nicephori in Delmatiam missā: et mirā legatorum a Perside reversione. Statim post natalem domini, vēnerunt Willerus et Beatus duces Venetiae, necnon et Paulus dux Iaderae, atque Donatus ejusdem civitatis episcopus, legati Dalmatarum, ad praesentiam Imperatoris, cum magnis donis: et facta est ibi ordinatio ab imperatore, de ducibus et populis tam Venetiae quam Delmatiae. Illisque absolutis, conventum habuit imperator cum primoribus et optimatibus Francorum, de pace constituendā et conservandā inter filios suos, et divisione regni faciendā in tres partes: ut sciret unusquisque illorum, quam partem tueri et regere debuisset, si superstes illi eveniret. De hac partitione et testamentum factum, et jurejurando ab optimatibus Francorum confirmatum: et constitutiones causā conservandae pacis factae: atque haec omnia literis mandata sunt, et Leoni papae ut his suā manu subscriberet, per Emhardum missa. Quibus pontifex lectis, et assensum praebuit, et propriā manu subscripsit. Imperator dimisso utroque filio in regnum illis deputatum, Pipino scilicet et Ludovico, de villā Theodonis (Thrudonis) per Mosellam et Rhenum secundā aquā Noviomagum navigavit: ibique sanctum quadragesimale jejunium, et sacratissimam paschae festivitatem celebravit. Et inde post nonnullos dies Aquasgrani veniens, Carolum filium suum in terram Sclavorum, qui dicuntur Sorabi et sedent super Albim fluvium, cum exercitu misit. In qua expeditione, Mileduochus Sclavorum dux interfectus est: duoque castella ab exercitu aedificata, unum super ripam fluminis Salae, alterum juxta fluvium Albim. Sclavisque pacatis, Carolus cum exercitu regressus, in loco qui dicitur Silli, super ripam Mosae fluminis, ad imperatorem vēnit. Missa est et manus de Bajoariā et Alemanniā atque Burgundiā, sicut anno superiore, in terram Beehemi: vastatāque terrae non minimā portione, absque ullo gravi incommodo regressa. Eodem anno in Corsicam insulam, in Mauros qui eam vastabant, classis de Italiā a Pipino missa est. Cujus adventum Mauri non expectantes, abscesserunt. Unus tamen nostrorum, Hadumarus comes civitatis Genuae, imprudenter contra eos dimicans, occisus est. In Hispaniā vero Navarri et Pompilonenses, qui superioribus annis ad Sarracenos defecerant, in fidem recepti sunt. Classis a Nicephoro Imperatore, cui Nicetas patricius praeerat, ad recuperandam Delmatiam mittitur: et legati, qui ante fere quatuor annos ad regem Persarum missi sunt, per ipsas Graecarum navium stationes transvecti, ad Tarusani (Taruisiani) portūs receptaculum, nullo adversariorum sentiente, regressi sunt. Imperator celebravit natalem dumini Aquisgrani. Caput XCV.. De lunae solisque eclipsibus: et Iovinianae stellae mirabili apparitione: de aciebus seu facibus in caelo visis: de stellā Mercurii visā in sole ab auctore operis: ne unus putetur. de muneribus miris Thomae Patriarchae: et de Maurorum strage. Anno superiore IV. Nonas Septembres fuit eclipsis lunae: tunc stabat sol in XVI. parte Virginis, Luna autem in XVI. parte Piscium. Hoc anno pridie Kal. Februa. fuit luna XVII. quando stella Iovis, quasi per eam transire visa est: et III. Idus Febr. eclipsis solis meridie stante utroque sydere in XXV. parte Aquarii. Iterum IIII. Kal. Martii fuit eclipsis lunae: et apparuerunt acies eādem nocte mirae magnitudinis. et sol stetit in XI. parte Piscium: et luna in XI. parte Virginis. Nam et stella Mercurii XVI. Kal. April. visa est in sole, quasi parva macula nigra paululum superius medio centro ejusdem syderis: quae a nobis octo dies conspicitur: sed quando primum intravit, vel exivit, nubibus impedientibus minime notare potuimus. Iterum mense Augusto XI. Kal. Septemb. eclipsis lunae facta est, horā noctis tertiā, sole posito in V. parte Virginis et lunā in V. parte Piscium. Sicque ab anni superioris Septembrio, usque ad anni praesentis Septembrium, ter luna obscurata est, et sol semel. Ratbertus legatus imperatoris, qui de oriente revertebatur, defunctus est: et legatus regis Persarum nomine Abdella cum monachis de Hierusalem qui legatione Thomae patriarchae fungebantur (quorum nomina fuere Georgius et Felix) ad imperatorem pervēnerunt, munera deferentes, quae praedictus rex imperatori miserat: videlicet Papilionem et tentoria atrii, mirae magnitudinis et pulchritudinis: erant enim omnia bissina, tam tertoria quam et funes eorum, diversis tincta coloribus. Fuerunt praeterea munera praefati regis, pallia serica multa et preciosa, et odores atque unguenta, et balsamum, necnon et horologium ex aurichalco, arte moechanicā mirifice compositum: in quo XII. horarum cursus ad clepsydram vertebatur, cum totidem aereis pilulis quae ad completionem horarum decidebant, et casu suo subjectum sibi cymbalum tinnire faciebant: additis in eodem ejusdem numeri equitibus, qui per XII. fenestras, completis horis exibant, et impulsu egressonis suae, totidem fenestras, quae prius apertae erant, claudebant: Necnon et alia multa erant in ipso horologio, quae nunc enumerare longum est. Fuerunt praeterea inter praedicta munera, candelabra duo ex aurichalco mirae magnitudinis et proceritatis: quae in Aquensi palatio ad imperatorem delata sunt. Imperator legatum et monachos, per aliquantum tempus secum retinens, in Italiam direxit, atque eos tempus navigationis expectare jussit. Eodemque anno Burchardum comitem stabuli sui, cum classe misit in Corsicam: ut eam a Mauris, qui superioribus annis illuc praedatum venire consueverant, defenderet. Qui juxta consuetudinem suam, de Hispaniā egressi, primo ad Sardiniam appulsi sunt: ibique cum Sardis praelio commisso, et multis suorum amissis (nam tria millia ibi cecidisse perhibentur) in Corsicam, recto cursu pervēnerunt. Ibi iterum in quodam portu ejusdem insulae, cum classe cui Burchardus praeerat, pгaelio decertaverunt: victique ac fugati sunt amissis XIII. navibus, et plurimis suorum interfectis. Adeo illo anno in omnibus locis adversā fortunā fatigati sunt, ut ipsi sibi hoc accidisse testati sunt, eo quod anno superiore, contra omnem justitiam, de Patalariā insulā LX. monachos asportatos in Hispaniā vendiderunt. Quorum aliqui per liberalitatem imperatoris, iterum ad sua loca reversi sunt. Nicetas patricius, qui cum classe Constantinopolitanā sedebat in Venetiā, pace factā cum Pipino rege, et induciis usque ad mensem Augusti constitutis, statione solutā, Constantinopolim regressus est. Hoc anno imperator pascha Aquisgrani celebravit: necnon et natalem domini. Caput XCVI.. De Godefridi Danorum regis in Abodritos et Sclavos conatibus: et Caroli junioris resistentiā. Danorum munimento cotra Francos. Leone Pontifice: et ejus in Britanniam legatis. Hyems mollissima ac pestilens fuit in illo tempore: vereque inchoante imperator Noviomagum profectus: transactoque ibi quadragesimali jejunio, celebrato et sancto pascha, iterum Aquasgrani regressus est: et quia nunciabatur Godefridum Regem Danorum, in Abodritos cum exercitu trajecisse, Carolum filium suum ad Albiam, cum validā Francorum et Saxonum manu misit: jubens vesano regi resistere, si Saxoniae terminos aggredi tentaret. Sed ille stativis per aliquot dies in littore habitis, expugnatis etiam et manu captis aliquot Sclavorum castellis, cum magno copiarum suarum detrimento reversus est. Nam licet Drasconem ducem Abodritorum, popularium fidei diffidentem, loco pepulisset, Godelaibum, alium ducem, dolo captum patibulo suspendisset, Abodritorum duas partes sibi vectigales fecisset, optimos tamen militum suorum, et manu promptissimos, amisit: et cum eis filium fratris sui nomine Reginoldum, qui in oppugnatione cujusdam oppidi, cum plurimis Danorum primoribus interfectus est. Filius autem Imperatoris Carolus, Albiam ponte junxit: et exercitum cui praeerat, in Livones et Smeldingos (qui et ipsi ad Godefridum regem defecerant) quantā potuit celeritate transposuit: populatisque circumquāque eorum agris, transito iterum flumine cum incolumi exercitu in Saxoniam se recepit. Erant cum Godefrido in expeditione praedictā Sclavi, qui dicuntur Vultzi: qui propter antiquas inimicitias quas cum Abodritis habere solebant, sponte se copiis ejus conjunxerunt. Ipsoque in regnum suum convertente, cum praedā, quam ab Abodritis capere potuerunt, et ipsi domum regressi sunt. Godefridus vero priusquam reverteretur, destructo emporio quod in oceani littore constitutum linguā Danorum Reric dicebatur, et magnam regno illi commoditatem, vectigalium persolutione, praestabat) translatisque inde negotiatoribus, solutā classe, ad portum qui Liesthor (Sliesthorp) dicitur cum universo exercitu vēnit. Ibi per aliquot dies moratus, limitem regni sui qui Saxoniam respicit vallo munire constituit, eo modo ut ab orientali maris sinu (quem illi Ostarhsalt (Lestarhsalt) dicunt) usque ad occidentalem oceanum, totam Egidorae fluminis aquilonarem ripam munimentum valli praetexeret, unā tantum portā dimissā, per quam carra et equites emitti et recipi possent. Diviso itaque opere inter duces copiarum, domum reversus est. Interea rex Norddanhumbrorum (Nordodambumbrorum) reversus de Britanniā insulā, nomine Eardulfus, regno et patriā pulsus, ad imperatorem, dum adhuc Noviomagi moraretur vēnit: et patefacto adventūs sui negotio, Romam proficiscitur: Romāque rediens, per legatos Romani pontificis, et domini imperatotis, in regnum suum reducitur. Praeerat tunc temporis ecclesiae Romanae Leo tertius: cujus legatus ad Britanniam directus est, Aldulfus diaconus de ipsā Britanniā, natione Saxo: et cum eo ab imperatore missi duo abbates, Rotfridus notarius et Nantharius abbas de sancto Audomaro. Imperator vero aedificatis per legatos super Albim fluvium duobus castellis, praesidioque in eis contra Sclavorum incursiones disposito, Aquisgrani hyemavit: natalemque domini et sanctum ibidem pascha celebravit. Caput XCVII.. De classe Constantinopolitanā Venetias missā: Dercosā ab Ludovico rege obsessā. De Nortdanhumbrorum regis reductione in regnum. De Lеgatorum reditu. Danorum regis motu. Quaestione de spiritūs sancti processione. Trasconis caede. Aureoli obitu. Amoromi deditione oblatā: et Eclipsi lunae. Classis Constantinopoli missa, primo ad Delmatiam, deinde Venetiam appulsa est. Cumque ibi hyemaret, pars ejus Connaclum insulam accessit: commissoque praelio contra praesidium quod in eā dispositum erat, victā atque fugatā in Venetiam recessit. Dux autem qui classi praeerat, nomine Paulus, cum de pace inter Francos et Graecos constituendā, quasi sibi hoc esset injunctum, apud Pipinum Italiae regem agere moliretur, Wilhareno et Beato, Venetiae ducibus, omnes conatūs ejus impedientibus, atque ipsi etiam insidias parantibus, cognitā illorum fraude discessit. At in occiduis partibus, dominus Ludovicus rex cum exercitu Hispaniam ingressus, Dertosam civitatem, in ripā Iberi fluminis sitam, obsedit: consumptoque in oppugnatione illius aliquanto tempore, postquam eam tam cito capi non posse vidit, dimissā obsidione, cum incolumni exercitu in Aquitaniam se recepit. Postquam Ardulfus, rex Nordanhumbrorum, reductus est in regnum suum, et legati imperatoris atque pontificis reversi sunt: unus ex eis, videlicet Aldulfus, a pyratis captus est (caeteris sine detrimento trajicientibus) ductusque ab eis in Britanniam, a quodam Cenulfi regis homine redemptus est, Romamque reversus. In Tusciā Populonium, civitas maritima, a Graecis qui Orobitae vocantur depraedata est. Mauri quoque de Hispaniā Corsicam ingressi, in ipso sancto paschali sabbato civitatem quandam diripuerunt, et praeter episcopum, et paucos senes, atque infirmos, nihil in eā reliquerunt. Interea Godefridus rex Danorum per negotiatores quosdam mandavit, se audisse quod Imperator ei fuisset iratus, eo quod in Abodritos anno superiore duxit exercitum, et suas ultus est injurias: addens, velle se purgare ab eo quod objiciebatur: foederis ruptionem ab illis fuisse inchoatam prius quam a se bellum. Petebat etiam, ut conventus comitum imperatoris, atque suorum, juxta terminos regni sui ad Albim fieret: in quo res invicem gestae proferri, et emendatione dignā inter partes enumerari possent. Non abnuit imperator, colloquiumque trans Albim habitum cum primoribus Danorum, in loco qui dicitur Badenfliot: multisque hinc et inde prolatis atque enumeratis rebus, negotio penitus infecto discessum est. Trasco vero dux Abodritorum, postquam filium suum postulanti Godefrido obsidem dederat, collectā popularium manu, et auxilio a Saxonibus accepto, vicinos suos Vultzos aggressus, agros eorum ferro et igni vastat: regressusque domum cum ingenti praedā, accepto iterum a Saxonibus validiori auxilio, Smeldingorum maximam civitatem expugnat: atque his successibus, omnes qui ab eo defecerant, ad suam societatem redire coegit. His ita gestis, imperator de Arduennā Aquasgrani reversus, mense Novembrio consilium habuit de processione spiritūs sancti: quam quaestionem Ioannes quidam monachus Hierosolymis primo commovit. Cujus definiendae causā, Bernharius episcopus Warmacensis, et Alahardus abbas monasterii Corbeiae, Roman ad Leonem papam missi sunt. Agitatum est etiam in eodem concilio de statu ecclesiarum, et conversatione eorum qui in eis deo servire dicuntur: nec aliquid tamen definitum est, propter rerum (ut videbatur) magnitudinem. Imperator autem, quum ei multa de jactantiā et superbiā regis Danorum nuntiarentur, statuit trans Albim fluvium civitatem aedificare, Francorumque in eā ponere praesidium. Cumque ad hoc per Galliam atque Germaniam homines congregasset, armisque ac caeteris ad usum necessariis rebus instructos, per Frisiam ad locum destinatum pergere jussisset, Trasco dux Abodritorum in emporio Reric, ab hominibus Godefridi per dolum interfectus est. Sed imperator, postquam locum civitati construendae fuerat exploratus, Egbertum comitem huic negotio exequendo praeficiens, Albim trajicere, et locum jussit occupare. Est autem locus super ripam Sturiae fluminis, vocabulo Eselsfelth: et occupatus est ab Egberto, et comitibus Saxonicis, circa idus Martias, et muniri coeptus. Aureolus comes, qui in commercio Hispaniae atque Galliae, trans Pyrinaeum contra Oscam et Caesaraugustam residebat, defunctus est: et Amoroz praefectus Caesaraugustae atque Oscae, locum ejus invasit: et in castellis illius praesidia disposuit: missāque ad imperatorem legatione, sese cum omnibus quae habebat, in deditionem illi venire velle promisit. Eclipsis lunae contigit VII. Kal. Januarii. Caput XCVIII.. De Amoroz praefecti oblatis. Maurorum in Sardiniam at Corsicam irruptione. Motibus in Venetos: Delmatas: Danos: Frisones: quos Dani vicerunt. De Godefridi Danorum regis (quem Saxo Gotricum appellat ) jactantiā et caede. Pipini obitu. Boum lue. Eclipsibus. Amoroz pulsione. Amoroz Caesar Augustae praefectus, postquam imperatoris legati ad eum pervēnerunt, petiit ut colloquium fieret, inter ipsum et Hispanici limitis custodes: promittens se in eo colloquio, cum suis omnibus, in imperatoris ditionem esse venturum. Quibus licet imperator ut fierent annuisset, multis intervenientibus causis remansit infectum. Mauri de totā Hispaniā maximā classe comparatā, primo Sardiniam, deinde Corsicam appulerunt: nullo in eā invento praesidio, insulam pene totam subegerunt. Interea Pipinus rex, perfidiā ducum Veneticorum incitatus, Venetiam bello terrā marique jussit appeti. Subjectāque Venetiā, ac ducibus ejus in deditionem acceptis, eandem classem ad Delmatiae littora vastanda misit. Sed quum Paulus Cephaleniae praefectus, cum orientali classe ad auxilium Delmatis ferendum adventaret, regia classis ad propria regreditur. Rhodtrudis filia imperatoris, quae natu major erat, VIII. Idus Janua. diem obiit. Imperator vero Aquisgrani adhuc agens, et contra Godefridum Regem expeditionem meditans, nuntium accepit classem ducentarum navium, de Nordmanniā in Frisiam appulsam: totasque Frisiaco littori adjacentes insulas esse vastatas: iamque exercitum illum in continenti esse: ternaque praelia cum Frisonibus commisisse: Danosque victores tributum victis imposuisse: et vectigalis nomine centum libras argenti a Frisonibus jam esse solutas: Regem vero Godefridum domi esse: et reverā ita erat. Qui nuntius imperatorem adeo concitavit, ut missis in omnes circunquāque regiones, ad congregandum exercitum, nuntiis, ipse sine morā palatio exiens, primum quidem classi occurrere, deinde, transmisso Rheno flumine, in loco qui Lippia vocatur copias quae nondum convēnerant statuit opperiri. Ubi dum aliquot dies moraretur, elephas ille quem ei Aaron Rex Sarracenorum miserat, subitā morte periit. Congregatis tandem copiis, quantā potuit celeritate ad Alaram fluvium contendit: castrisque juxta confluentem ejus, quā Wisurae flumini conjungitur, positis, in vanum Godefridi regis praestolatur adventum. Nam rex ille vanissimā spe victoriae inflatus, acie se cum imperatore congredi velle jactabat. Sed dum imperator in memorato loco stativa haberet, diversarum rerum nuntii ad eum deferuntur. Nam et classem quae Frisiam vastabat, domum regressam: et Godefridum regem a quodam suo satellite interfectum. Castellum, vocabulo Hohbuoki, Albiae flumini appositum, in quo Odo legatus imperatoris et orientalium Saxonum erat, a Vultzis captum: et Pipinum filium ejus, regem Italiae, VIII. Idus Julias de corpore migrasse: duasque legationes de diversis terrarum partibus, unam de Constantinopoli, alteram de Cordubā, pacis faciendae causā, adventare narratur. Quibus ille acceptis, dispositā pro temporis condicione Saxoniā, domum revertitur. Tanta fuit in eā expeditione boum pestilentia, ut pene nullus ex tanto exercitu superesset, quin omnes usque ad unum interirent: et non solum ibi, sed et super omnes imperatoti subjectas provincias, illius generis animalium mortalitas immanissime grassata est. Imperator Aquasgrani veniens, mense Octobrio memoratas legationes audivit: pacemque cum Nicephoro imperatore, et cum Abulaze rege Hispaniae fecit. Nam Nicephoro Venetiam reddidit: et Henricum comitem, olim a Sarracenis captum, Abuzale remittente, recepit. Eo anno sol et luna bis defecerunt, Sol VII. Idus Junii et pridie Kal. Decemb. Luna XI. Kal. Jul. et XVIII. Kal. Januar. Corsica insula a Mauris vastata est. Amoroz ab Adirama filio Abuzalis, de Caesaraugustā expulsus, et Oscam intrare compulsus est. Godefrido Danorum rege mortuo, Hemmingus filius fratris ejus, in regnum successit, et pacem cum imperatore fecit. Caput XCIX.. De Legatis pacis ad Nicephorum a Carolo missis: De pace cum Hemmingo Danorum rege: et de primoribus utriusque. De tribus exercitibus in tres partes a Carolo missis et prospere reducibus: Pharo. i. turri ad Bononiam, quam Bolloniam vocant, constitutā: et classe Gandavi instauratā: Legatis Danorum et Hunorum, Avarum, Sclavorum. Deque Caroli filii imperatoris obitu nuntiato. Absoluto atque dimisso Arsafio Spathario (hoc erat nomen legato Nicefori imperatoris) ejusdem pacis confirmandae gratiā, legati Constantinopolim, ab imperatore mittuntur, Haido episcopus Baslensis, Hugo comes Turonicus, et Aio Langobardus de Forojulii: et cum eis Leo quidam Spatharius, natione Siculus, et Willeri dux Veneticorum. Quorum alter ante annos decem Romam ad imperatorem, cum ibi esset, de Siciliā profugit: et redire volens in patriam remittitur. Alter propter perfidiam honore spoliatus, Constantinopolim ad dominum suum duci jubetur. Condicta inter imperatorem et Hemmingum Danorum regem pax, propter hyemis asperitatem quae inter partes commeandi viam claudebat, in armis tantum jurata servatur: donec redeunte veris temperie, et apertis viis quae immanitate frigoris clausae fuerunt, congredientibus ex utrāque parte utriusque gentis (Francorum scilicet et Danorum) decem primoribus super fluvium Egidoram, in loco qui vocatur Clatis, vicissim secundum ritum ac morem suum, sacramentis juratis, pax confirmatur. Primores autem de parte Francorum hi fuere: Walachus comes filius Bernardi, Burchardus comes, Mirocus comes, Vado comes, Bernardus comes, Egebertus comes, Theodoricus comes, Abo comes, Ostdagus comes, Wigmannus comes. De parte vero Danorum, in primis fratres Hemmingi: Hancum et Angandeo. Deinde caeteri honorabiles inter suos viri, Offredus cognomento Turdimulo, et Warsteinus, et Suonus, et Urmus, et alius Offridus filius Heiligeni, et Offredus de Sconaonue, et Hebbi, et Aovus. Imperator vero pace cum Hemmingo firmatā, et placito generali, secundum consuetudinem, Aquisgrani habito, in tres partes regni sui totidem exercitūs misit: unum trans Albiam in Livones: qui et ipsos vastavit, et castellum Hohbuoki, superiori anno a Vultzis destructum, in ripā Albiae fluminis restauravit. Alterum in Pannonias, ad controversias Hunorum finiendas. Tertium in Brittones, ad eorum perfidiam puniendam. Qui omnes, rebus prospere gestis, incolumes regressi sunt. Ipse autem interea imperator, propter classem, quam anno superiore fieri imperavit, videndum ad Bononiam (Bolloniam) civitatem maritimam, ubi eaedem naves congregatae erant, accessit: Pharumque ibi ad navigantium cursūs dirigendos antiquitus constitutam, restauravit: et in summitate ejus nocturnum ignem accendit: et inde ad Scaldim fluvium veniens, in loco qui vocatur Gand, naves ad eandem classem aedificatas aspexit: et circa medium Novembrium Aquasgrani vēnit. Obviaverunt ei venienti legati Hemmingi regis, Aovus et Hebbi, munera regis et verba pacifica deferentes. Fuerunt etiam Aquisgrani adventum ejus expectantes qui de Pannoniā vēnerunt, Camzanci princeps Avarum et Tudim, et alii primores, ac duces Sclavorum circa Danubium habitantium: qui a ducibus copiarum, quae in Pannoniam missae fuerunt, ad praesentiam principis jussi vēnerunt. Interea Carolus filius domini imperatoris, qui major natu erat, pridie Nonas Decembres diem obiit: et imperator Aquisgrani hyemavit. Caput C. De Hennungi seu Hemmigi obitu: et regni Danorum inter haeredes contentione et caede: De Harioldi seu Haraldi et Ragenfredi Danorum regno. De Nicephori obitu. Michaelis successione: et legatis pacis. Classe Maurorum in Corsicam et Sardiniam adventante. Nortmannorum in Scotiā strage. De pace cum Abulamo Sarraceno: cum Beneventanis: cumVultzis et Danis. Nec multo post Hemmingus Danorum rex defunctus nuntiatur. Cui cum Sigifridus nepos Godefridi regis, et Amilo nepos Herioldi et ipsius, succedere voluissent, neque inter eos, uter regnare deberet, convenire potuisset, comparatis copiis, et commisso praelio ambo moriuntur. Pars tamen Amilonis adepta victoriā, fratres ejus, Harioldum et Ragenfridum (Reginfridum), reges sibi constituunt. Quam necessario pars victa secuta, eosdem sibi regnare non abnuit. In eo praelio decem millia DCCCC. XL. viri cecidisse narrantur. Niceforus imperator post multas et insignes victorias, in Moesiā provinciā commisso cum Bulgaris praelio moritur: et Michael, gener ejus factus Imperator, legatos domini imperatoris Caroli, qui ad Nicephorum missi fuerunt, et Constantinopoli suscepit et absolvit: cum quibus et legatos suos direxit, Michaelem scilicet episcopum et Arsafium atque Theognostum protospatharios: et per eos pacem a Niceforo inceptam confirmavit. Nam Aquisgrani, ubi ad imperatorem vēnerunt, scriptum pacti ab eo in ecclesiā suscipientes, more suo, id est graecā linguā, dixerunt imperatorem eum et Basileum appellantes: et revertendo Romam venientes, in basilicā sancti Petri apostoli, eundem pacti seu foederis libellum a Leone papā denuo susceperunt. Quibus dimissis, imperator generali conventu Aquisgrani solenniter habito, Bernardum, filium Pipini nepotem suum in Italiam misit: et propter famam classis, quae de Aphricā et de Hispaniā, ad vastandam Italiam, ventura dicebatur, Walanem filium Bernardi patruelis sui, cum illo esse jussit, quoadusque rerum eventus securitatem nostris afferret. Haec classis partim in Corsicam, partim in Sardiniam vēnit. Classis etiam Nordmannorum Hyberniam Scottorum insulam aggressa, commissoque cum Scottis praelio, parte non modicā Nordmannorum interfectā turpiter fugiendo domum reversa est. Pax cum Abulaz rege Sarracenorum facta. Item cum duce Beneventanorum Grimoaldo: et tributi nomine XXV. millia solidorum auri a Beneventanis soluta. Expeditio facta ad Vultzos: et ab eis obsides accepti. Harioldus et Ragenfridus, reges Danorum, missā ad imperatorem legatione pacem petunt, et fratrem suum Hemmingum sibi remitti rogant. Robertus abbas sancti Germani monasterii vitā decessit. Irvuno quoque prudentissimus vir, loco ejus successit. Hoc anno idibus Maji post meridiem solis eclipsis fuit. Caput CI.. De legatione ad Michaelem imperatorem Constantinopo. De Ludovici in consortium imperii assumptione: Bernardi in regnum Italiae: de consiliis causā reformationis ecclesiae: De pace cum Nordmannis Danis, et de Danorum gestis: De insidiis Mauro positis et earum ultione et strage: De Michaelis imperatoris monachatu: Leonis imperio et Bulgarorum fugā. Imperator Aquisgrani hyemavit: et incipsiente vernā temperie, Amalharium Treverensem episcopum, et Petrum abbatem monasterii Nonantulas, propter pacem cum Michaele imperatore confirmandam Constantinopolim misit. Ac deinde, habito generali conventu, evocatum ad se apud Aquasgrani filium suum, Ludovicum Aquitaniae regem, coronam illi imposuit, et imperialis nominis consortem fecit: Bernardumque nepotem suum, Pipini filii sui filium, Italiae praefecit, et regem appellari jussit. Concilia quoque, ejus jussu, super statu ecclesiarum corrigendo, per totam Galliam ab episcopis celebrata sunt. Quorum unum Magontiae, Alterum Remis, Tertium Turonis, Quartum Cabillonis, Quintum Arelati congregatum est: et constitutionum quae in singulis factae sunt, collatio coram imperatore in illo conventu habita. Quas qui nosse voluerit, in supradictis quinque civitatibus invenire poterit: quamquam et in archivo palatii exemplaria illarum habeantur. Missi sunt de hoc conventu quidam Francorum et Saxonum primores, trans Albim fluvium ad confinia Nordmannorum, qui pacem secundum petitionem regum illorum facerent, et fratrem eorum redderent. Qui cum pari numero (nam sexdecim erant de primatibus Danorum) in loco deputato occurrissent, juramentis utrinque factis pax confirmata, et regum frater eis redditus est: Qui tamen eo tempore domi non erant, sed ad Westarfoldam cum exercitu profecti. Quae regio ultima regni eorum, inter septentrionem et occidentem sita, contra Aquilonem Britanniae summitatem respicit: Cujus principes ac populus, eis subjici recusabant. Quibus perdomitis, cum reversi essent, et fratrem ab imperatore missum recepissent, filii Godefridi regis et ex primoribus Danorum non pauci, qui jamdudum relictā patriā apud Sueones exulabant, comparatis undique copiis bellum eis intulerunt: et confluentibus ad se passim ex omni Danorum terrā popularium turmis, commisso praelio, etiam regno non multo eos labore pepulerunt. Mauris de Corsicā ad Hispaniam cum multa praeda redeuntibus, Irmingarius comes Emporitanus in Majoricā insidias posuit, et octo naves eorum cepit: in quibus quingentos, et eo amplius, Corsos captivos invēnit. Hoc Mauri vindicare volentes, Centumcellas Thusciae civitatem, et Niceam provinciae Narbonensis, vastaverunt. Sardiniam quoque aggressi, commissoque cum Sardis praelio, pulsi ac victi et multis suorum amissis recesserunt. At Michael imperator Bulgaros bello appetens, haud prosperis successibus utitur: et proinde domum reversus, deposito diademate monachus effcitur: in cujus locum Leo Bardae patricii filius, imperator constituitur. Crumas rex Bulgarorum, qui Nicephorum imperatorem ante annos duos interfecit, et Michaelem de Moesiā fugavit, secundis rebus elatus, cum exercitu usque ad ipsam Constantinopolim accessit: et juxta portam civitatis castra posuit. Quem moenibus urbis obequitantem Leo imperator, eruptione factā, incautum excepit, et graviter vulneratum fugiendo sibi consulere, ac in patriam turpiter redire, coegit. Caput CII.. De Caroli magni ad superos transitu et Ludovici successoris ejus gestis: et legationibus ad imperatores ultro citroque missis: Beneventanorum tributo: Danorum regum conflictu: et Harioldi seu Нaraldi confugio. Dum Carolus imperator Aquisgrani hyemaret, anno aetatis fere septuagesimo primo, regni autem XLVII. subactaeque Italiae XLIII. ex quo vero imperator et Augustus appellatus est anno XIIII. V. Kalend. Februarias rebus humanis excessit. Cujus rei nuntium cum Ludovicus filius ejus, in Aquitaniā apud Theoduadum villam (ubi et ipse tunc hybernabat) plurimis deferentibus accepisset, tricesimo postquam id acciderat die Aquasgrani vēnit: summoque omnium Francorum consensu ac favore patri successit, et ad suscepti regni administrationem curā conversā, primo legationes gentium, quae ad patrem vēnerant, auditas absolvit: alias deinde simili modo ad patrem quidem missas, ad se vero venientes, suscepit: inter quas praecipua fuit legatio de Constantinopoli directa. Nam Leo Imperator qui Michaeli successerat, dimisso Amalhario episcopo et Petro abbate (qui ad Michaelem quidem missi, ad se autem vēnerunt) legatos suos, Christophorum Spatharium et Gregorium diaconum, cum eis ad dominum Carolum, et per eos descriptionem et confirmationem pacti ac foederis misit. Quibus susceptis atque dimissis, dominus Ludovicus legatos suos, Nordbertum Regiensem episcopum et Richonium Pictavium comitem, ad Leonem imperatorem ob renovandam secum amiciciam et praedictum pactum confirmandum, direxit. Habitoque Aquisgrani generari populi sui conventu, ad justitias faciendas, et oppressiones populorum relevandas legatos ad omnes regni sui partes dimisit. Bernardum regem Italiae, nepotem suum, ad se evocatum, muneribus donatum in regnum remisit. Cum Grimoaldo Beneventanorum duce pactum fecit atque firmavit, eo modo quo et pater scilicet ut Beneventani tributum, annis singulis, septem millia solidum darent. Tunc duos ex filiis suis Hlotharium in Bajoariam, Pipinum in Aquitaniam misit. Harioldus et Regnifridus reges Danorum, qui anno superiore a filiis Godefridi victi et regno pulsi fuerunt, reparatis viribus iterum eis bellum intulerunt: in quo conflictu, et Regnifridus et unus de filiis Godefridi, qui major natu erat, interfectus est. Quo facto, Harioldus rebus suis diffidens, ad imperatorem vēnit, et se in manūs illius commendavit. Quem ille susceptum in Saxoniam ire, et opportunum tempus expectare, jussit: quo ei, sicut petierat, auxilium ferre posset. Caput CIII.. De expeditione Ludovici imperatoris in Danos et eorum inter se conflictu: de conjuratione in Leonem pont. max. de legatione et donis Sardorum: de foedere cum Sarracenis icto prius rupto: De terraemotu gravi et inundatione Rheni: Romanorumque in Leo. pont, saevitiā. Jussum est ab imperatore, ut Saxones et Abodriti ad hanc expeditionem praepararentur: tentatumque in illā hyeme duabus vicibus, si Albia transiri potuisset: sed mutatione subitā, aeris mollitie glatie fluminis resolutā, negotium remansit imperfectum: donec tandem, hyeme transactā, circiter medium fere Majum mensem, opportunum proficiscendi tempus adrisit. Tunc omnes Saxonici comites omnesque Abodritorum copiae, cum legato imperatoris Balderico, sicut jussum erat ad auxilium Harioldo ferendum, trans Egidoram fluvium in terram Nordmannorum vocabulo Sialandiam (Silendiam) perveniunt: et inde profecti septimo tandem die in littore Oceani castra ponunt: ibique stativis triduo habitis, cum filii Godefridi (qui contra eos magnis copiis et ducentarum navium classe comparatā, in insulā quādam tribus milibus a continenti separatā residebant) congredi non auderent, vastatis circunquāque vicinis pagis, et acceptis popularium obsidibus XL. ad imperatorem in Saxoniam reversi sunt. Ipse rex, tunc temporis, in loco qui dicitur Padrebrunno generalem populi sui conventum habebat. Ibi ad eum orientalium Sclavorum primores et legati vēnerunt. Sed antequam illuc veniret, et cum adhuс domi esset, allatum est ei quosdam de primoribus Romanorum, ad interficiendum Leonem papam, in ipsā urbe Romā conspirasse: Ac deinde, cum hujus causae indicium ad pontificem esset delatum, omnes illius factionis auctores, illius jussu fuisse trucidatos. Quod, cum moleste ferret, ordinatis tunc Sclavorum et Harioldi rebus, ipsoque in Saxoniā dimisso, cum ad Franconofurd palatium vēnisset, Bernardum regem Italiae nepotem suum, qui et ipse cum eo in Saxoniā fuerat, ad cognoscendum quod nuntiabatur Romam mittit. Is cum Romam vēnisset aegritudine decubuit: res tamen quas compererat, per Geroldum comitem, qui ad hoc ei legatus fuerat datus, imperatori significavit. Quem legati pontificis, Ioannes episcopus Syluae candidae et Theodorus nomenclator et Sergius dux, subsecuti, de his quae domino suo objiciebantur per omnia imperatori satisfecerunt. Legati Sardorum de Carali civitate, dona ferentes, vēnerunt. Pax quae cum Abulaz rege Serracenorum facta, et per triennium sarvata erat, velut inutilis, rupta, et contra eum iterum bellum susceptum est. Nordbertus episcopus et Riconius comes de Constantinopoli regressi, descriptionem pacti, quod Leo imperator eis dederat, detulerunt. Qui inter caetera, terraemotum gravissimum, mense Augusto per continuos quinque dies, ibi contigisse retulerunt: quo et ipsius urbis aedificia complura cecidisse, et aliarum civitatum populos ruinis oppressos esse testati sunt. Sed et in Galliā Santonis, civitas Aquitaniae, mense Septembri dicitur tremuisse. Rhenus fluvius Alpinis imbribus auctus, ultra solitum exundavit. Romani cum Leonem papam aegritudine decubuisse viderent, collectā manu, omnia praedia quae idem pontifex in singularum civitatum territoriis noviter construxit primo diripiunt, deinde immisso igne cremant. Tum Romam ire statuunt, et quae sibi erepta querebantur violenter, auferre. Quo comperto, Bernardus rex missā manu, per Winigisum ducem Spoletanum et seditionem illam sedavit, et eos ab incepto desistere fecit: quaeque gesta erant per legatos suos imperatori nuntiavit. Caput CIV.. De expeditione in Sorabos Sclavos: de Vasconum conjuratione subactā: De Stephano Papā Remis Ludovicum conveniente: et de Legatis Hispaniae. Hyeme transactā, Saxones et orientales Franci expeditionem in Sorabos Sclavos, qui dicto audientes non erant, facere jussi, imperata strenue compleverunt: et contumacium audaciam non magno labore compresserunt. Nam unā civitate expugnatā, quicquid in eā gente rebelli videbatur, subjectione promissā, conquievit. Vascones qui trans Garomnam et citra Pyrenaeum montem habitant, propter sublatum ducem suum, nomine Sigiwinum (quem imperator ob nimiam ejus insoletiam, ac morum pravitatem, inde sustulerat) solitā levitate commoti, conjuratione factā, omnimodā defectione desciverunt. Sed duabus expeditionibus ita sunt edomiti, ut tarda eis deditio et pacis impetratio videretur. Interea dominus Leo papa, anno pontificatūs sui circiter XXI. V. Kalend. Junii, de corpore migravit. Stephanusque diaconus in locum ejus electus atque ordinatus est. Nondumque duobus post consecrationem suam exactis mensibus, quam maximis poterat itineribus ad imperatorem venire contendit: missis interim duobus legatis, qui quasi pro suā consecratione imperatori suggererent. Quod ubi imperator audivit, Remis ei statuit occurrere. Missisque obviam his qui eum illo deducerent, adventum ejus praeveniens cum magno eum ibidem honore suscepit. Qui statim imperatori adventūs sui causam insinuans, celebratis, ex more, missarum solenniis eum diadematis impositione coronavit. Multis deinde inter eos muneribus et datis et acceptis, conviviisque opipare celebratis, et amicitiā vicissim firmissimo robore constitutā, aliisque utilitatibus sanctae dei ecclesiae pro temporis opportunitate dispositis, pontifex Romam, imperator Compendii palatium petiit, ibi commoratus, legatos Abodritorum, et de Hispaniā legatos Abdirahmam, filii Abulaz, regis ad se missos suscepit. Completisque ibi XX. vel eo amplius diebus, Aquisgrani ad hyemandum profectus est. Caput CV.. De causā legationis Abdirahmani Sarraceni et imperatoris Graeci: ac Harioldi Dani: De eclipsi 1unae et cometae: Stephanique pont. obitu: De porticūs in imperatorem ruinā: Lotharii in consortium imperii assumptione: Deque legatis Leonis imperatoris: De Abodritorum defectione et ejus causā: et de tyrannide Bernardi regis Italiae: et conjurationis ejus capitibus. Legati Abdirahmam filii Abulaz regis Sarracenorum de Caesaraugustā, missi pacis petendae gratiā vēnerunt: et Compendii, ab imperatore auditi, Aquasgrani eum praecedere sunt jussi. Quo cum imperator pervēnisset, legatum Leonis imperatoris de Constantinopoli, pro Delmaticorum causā missum, nomine Nicephorum, suscepit. Quem etiam, quia Cadolachus ad quem illorum confinium cura pertinebat, non aderat, et brevi tamen venturus putabatur, adventum illius jussit opperiri. Quo veniente, ratio inter eum et legatum imperatoris, de quaestionibus quas idem detulit, habita est: et quia res ad plurimos et Romanos et Sclavos pertinebat, neque sine illorum praesentiā fieri posse videbatur, illo decernenda differtur. Missusque est ad hoc, cum Cadalone et praedicto legato, in Delmatiam Albigarius Mirochi nepos. Legati etiam Abdirahmam, cum tribus mensibus detenti essent, et jam de reditu desperare coepissent, remissi sunt. Filii quoque Godefridi regis Danorum, propter assiduam Herioldi infestationem, missā ad imperatorem legatione pacem petunt, eamque a se sarvandam pollicentur: Sed cum haec simulata magis quam veracia viderentur, velut inania neglecta sunt, et auxilium contra eos Herioldo datum. Luna nonis Februariis, horā noctis secundā, defecit: et Cometes in signo Sagittarii apparuit. Interea Stephanus papa, tertio postquam Roman vēnerat mense sed nondum exacto, circiter VIII. Kalend. Februarii diem obiit. Cui Paschalis successor electus, post completam solenniter ordinationem suam, et munera et excusatoriam imperatori misit epistolam: in quā sibi non solum nolenti, sed etiam plurimum renitenti, pontificatūs honorem velut impactum asseverat. Missā tamen aliā legatione, pactum quod cum praedecessoribus suis factum fuerat, et secum fieri et firmari rogavit. Hanc legationem Theodorus nomenclator et detulit, et ea quae petierat impetravit. Feriā quintā, quā coena domini celebratur, cum imperator ab ecclesiā peracto sacro officio remearet, lignea porticus per quam incedebat (cum et fragili materiā esset aedificata, et tunc marcida et putrefacta, quae contignationem et tabulatum sustinebant transtra pondus aliquod ferre non possent) incedentem desuper imperatorem, subitā ruinā cum XX. et eo amplius hominibus qui unā ibant, ad terram usque deposuit. Qui casus cum plerosque ex his qui simul deciderant graviter affecisset, illi tamen nihil aliud laesionis intulit, praeter quod capulo gladii quo accinctus erat pectoris pars sinistra contusa est, et auris dextra in parte posteriore vulnerata, femur quoque dextrum cujusdam ligni pondere juxta inguina collisum. Sed instantiā medicorum qui ei curam adhibebant, summā celeritate convaluit. Nam vicesimā postquam id acciderat die Noviomagum profectus, venatu sese exercebat. Unde reversus, generalem populi sui conventum Aquisgrani, more solito, habuit: in quo filium suum primogenitum Lotharium, coronavit, et nominis atque imperii sui socium sibi constituit. Caeteros reges appellatos, unum Aquitaniae, Alterum Bajoariae praefecit. Conventu peracto, cum Vosegi saltum venandi gratiā peteret, obvios habuit legatos Leonis imperatoris. Quos cum in Ingilenhemi palatio, juxta Magontiacam civitatem audisset, ac legationem eorum non aliam esse, nisi quam Nicephorus ejusdem imperatoris legatus proxime attulerat, comperisset, celeriter absolutos dimisit, et quo tendebat proficiscitur. Nuntiatāque defectione Abodritorum et Sclaomiri, comitibus tantum qui juxta Albim in praesidio residere solebant, ut terminos sibi commissos tuerentur per legatum mandavit. Causa defectionis erat, quod regiam potestatem, quam Sclaomirus eatenus post mortem Thrasconis solus super Abodritos tenebat, cum Ceadrago filio Thrasconis partiri videbatur. Quae res illum tam graviter exacerbavit, ut affirmaret se nunquam posthac Albim fluvium transiturum, neque ad palatium venturum. Statim missā trans mare legatione, junxit amicitiam cum filiis Godefridi: et ut exercitus in Saxoniam Transalbianam mitteretur impetravit: Nam et classis eorum per Albiam usque ad Esesfeldem castellum vēnit, quae totam Sturiae fluminis ripam devastavit: et Gluomus custos Normannici limitis, pedestres copias ducens, simul cum Abodritis terrestri itinere ad ipsum castellum accessit. Quibus cum nostri fortiter restitissent, omissā castelli oppugnatione discesserunt. Interea cum imperator venatione peractā de Vosego Aquasgrani reverteretur, nuntiatum est ei Bernardum nepotem suum Italiae regem, quorundam pravorum hominum consilio tyrannidem meditatum jam omnes aditūs quibus ad Italiam intratur, id est exclusas, impositis firmasse praesidiis: atque omnes Italiae civitates in illius verba jurasse. Quod ex parte verum, ex parte falsum erat. Ad quos motūs comprimendos, cum ex totā Galliā atque Germaniā congregato summā celeritate magno exercitu, imperator Italiam intrare festinasset, Bernardus rebus suis diffidens, maxime quod se a suis quotidie deseri videbat, armis depositis apud Cabillonem se imperatori tradidit. Quem caeteri secuti, non solum armis depositis se dediderunt, verum ultro et ad primam interrogationem omnia uti gesta erant aperuerunt. Hujus conjurationis principes fuēre, Eggideo inter amicos regis primus, et Reginhardus camerarius ejus, et Reginharius Meginharii comitis filius. Cujus maternus avus, Hardradus, olim in Germaniā, cum multis ex eā provinciā nobilibus, contra Carolum imperatorem conjuravit. Erant praeterea et alii multi praeclari et nobiles viri, qui in eodem scelere deprehensi sunt: inter quos et aliqui episcopi, Anselmus Mediolanensis, et Wolfoldus Cremonensis, et Theodulfus Aurelianensis. Caput CVI.. De sententiā in conjuratos latā et ejus executione: de Britonum rebellium punitione: lrmingardis obitu: eclipsi solis: de legatis Beneventanis et aliis auditis. Detectā fraude et conjuratione patefactā, ac seditiosis omnibus in potestatem suam redactis, imperator Aquasgrani revertitur. Transactoque quadragesimali jejunio, paucis post sanctum pascha diebus conjurationis auctores (qui superius nominati sunt) simul et regem, judicio Francorum capitali sententiā condemnatos, luminibus tantum jussit orbari: Episcopos synodali decreto depositos, monasteriis mancipari. Caeteros (prout quisque vel nocentior vel innocentior apparebat) vel exilio deportari, vel detondi atque in monasteriis conversari. Atque his ita dispositis, ipse cum maximo exercitu Britanniam agressus, generalem conventum Venetis habuit. Inde memoratam provinciam ingressus, captis rebellium munitionibus, brevi totam in suam potestatem non magno labore redegit. Nam postquam Nortmannus, qui in eā parte, solito Britonibus more regiam sibi vindicaveat potestatem, ab exercitu imperatoris occisus est, nullus Brito inveniebatur qui resisteret, aut qui imperata facere, obsidesve qui jubebantur, dare renueret. Quā expeditione completā, cum imperator dimisso exercitu, Andegavos civitatem esset reversus, Irmingardis regina conjunx ejus quam proficiscens ibi aegrotantem dimiserat, duobus diebus post quam ipse ad eam vēnit, morbo invalescente, V. nonas Octobris decessit. Eclipsis solis contigit VIII. Idus Jul. Imperator per Rothomagum et per Ambianos et Camaracum, Aquasgrani ad hybernandum reversus, cum Heristallium vēnisset, obvios habuit legatos Sigonis ducis Beneventanorum, dona ferentes, eumque de nece Grimaldi ducis, antecessoris sui, excusantes. Erant ibi et aliarum nationum legati, Abodrirorum videlicet, et Bornae ducis Guduscanorum et Tunotianorum: qui nuper a Bulgarorum societate desciverant, et ad nostros fines se contulerant. Simul et Liudewiti ducis Pannoniae inferioris: qui res novas moliens, Cadolachum comitem et marchae Forojuliensis praefectum crudelitatis atque insolentiae accusare conabatur. Quibus ibi auditis atque dimissis, imperator Aquasgrani ad hyemandum profectus est. Caput CVII.. De Sclaomiro ad Ludo. Imperat. adducto et in exilium misso: similiter et de Lupo in exilium misso: Ecclesiastici statūs reformatione Iudith uxore imperatoris: Liudewiti rebellione: Cadolachi obitu: Balderici victoriā: Bornae conatibus: Vasconum pacatione: Harioldi seu Haraldi Dani in Daniam profectione. Sclaomir Abodrirorum rex, ob cujus perfidiam ulciscendam exercitus Saxonum et Orientalium Francorum eodem anno trans Albiam missus fuerat, per praefectos Saxonici limitis et legatos imperatoris qui exercitui praeerant, Aquasgrani adductus est. Quem cum primores populi sui, qui simul jussi vēnerant, multis criminibus accusarent, et ille rationabili defensione sibi objecta refellere non valeret, exitio condemnatus est, et regnum Ceadrago Thrasconis filio datum. Simili modo et Lupus Centulli Vasco (qui cum Berrugario Tholosae et Warino Arverni comite eodem anno praelio conflixit, in quo et fratrem Garsandum singularis amentiae hominem amisit, et ipse nisi sibi fugiendo consuluisset, prope interitum fuit) cum in conspectum imperatoris vēnisset, ac de perfidiā, cujus a memoratis comitibus immaniter accusabatur, se purgare non potuisset, et ipse temporali est deportatus exilio. Conventus Aquisgrani post natalem domini habitus: in quo multa de statu ecclesiarum et monasteriorum tractata atque ordinata sunt: legibus etiam capitula quaedam pernecessaria, quia deerant, conscripta atque addita sunt: Quo peracto imperator inspectis plaerisque nobilium filiabus, Huelpi comitis filiam nomine Iudith duxit uxorem. Itemque conventus mense Julio apud Ingilenheim palatium habitus. Exercitus de Italiā in Pannoniam, propter Liudewiti rebellionem, missus. Verum rebus parum prospere gestis, infecto pene negotio regressus est: et Liudewitus superbiā elatus, legatos quasi pacem petendo, ad imperatorem misit: conditiones quasdam proponens, et quarum concessionem, ea quae juberentur se facturum pollicebatur. Quas cum imperator non reciperet, aliasque ei per suos legatos proponeret, permanendum sibi in inchoatā perfidiā, velut optimum judicans: missis circunquāque legatis vicinas juxta se gentes ad bellum sollicitare curavit. Tunocianorum quoque populum, qui dimissā Bulgarorum societate, ad imperatorem venire ac ditioni ejus se permittere gestiebat, ne hoc efficeret ita intercepit, ac falsis persuasionibus illexit, ut omisso quod facere cogitabat, perfidiae illius socius et adjutor existeret. Exercitu vero de Pannoniā reverso, Cadolach dux Forojuliensis febre correptus in ipsā marchā decessit. Cui cum Baldericus esset subrogatus, et in Carantinorum regionem, quae ad ipsius curam pertinebat, fuisset ingressus, obvium ibi habuit Liudewiti exercitum. Quem juxta Dravum fluvium iter agentem parvā manu aggressus, pluribus interfectis et avertit, et de illā provinciā fugavit. Borna vero dux Delmatiae, cum magnis copiis ad Colapium fluvium Liudewito ad se venienti occurrens, in primā congressione a Guduscanis deseritur, auxilio tamen praetorianorum suorum protectus evasit. Periit in eo praelio Dragamosus socer Liudewiti: qui in exordio defectionis, relicto genero, Bornae se conjunxerat. Guduscani domum regressi, iterum a Bornā subiguntur. At Liudewitus occasionem nactus, cum validā manu Decembrio mense Delmatiam ingressus, ferro et igni cuncta devastavit. Cui cum Borna se penitus imparem conspiceret, omnia sua castellis inclusit, et ipse cum delectā manu nunc a tergo, nunc a latere insistens, Liudewiti copias et noctu et interdiu, quacunque poterat, laceravit. Neque eum in suā provinciā impune versari permisit. Ad extremum, gravi damno affectum, regione suā coegit excedere, tribus hominum millibus de exercitu illius interfectis, et trecentis vel eo amplius camelis captis, praeter sarcinas et spolia diverii generis direpta. Quae qualiter gesta fuerint, per legatos suos imperatori nunciare curavit. At in partibus occiduis Pipinus imperatoris filius, jussu patris, Vasconiam cum exercitu ingressus, sublatis ex eā seditiosis, totam eam provinciam ita pacavit, ut nullus in eā rebellis aut inobediens remansisse videretur. Harioldus quoque, jussu imperatoris ad naves suas per Abodritos reductus in patriam, quasi regnum ibi accepturus, navigavit. Cui se duo ex filiis Godefridi, quasi unā cum eo regnum habituri, sociasse dicuntur, aliis duobus patriā expulsis. Sed hoc dolo factum putatur. Imperator conventu dimisso, primo Cruciniacum (Crucimacum), deinde Bingiam veniens, secundā aquā Confluentem usque per Rhenum navigavit: inde Arduennam venandi gratiā proficiscitur: venatorio quoque exercitio (more solenni) ibidem exacto, Aquasgrani ad hyemandum revertitur. Caput CVIII.. De expeditione in Liudewitum Bornae consilio. Berae in singulari pugnā oppressione: Liudewiti in castellum receptione: de foedere cum Abulamo icto et rupto: de Nortmannis pyraticis a Flandris et Sequanae ostiis pulsis: Aquitaniam vero praedatis: pestilentiā tetrā: Aeris et imbrium intemperie gravi et eclipsi lunae. Mense Januario conventus ibidem habitus: in quo de Liudewiti defectione deliberatum est, ut tres exercitūs simul, ex tribus partibus, ad devastandam ejus regionem, atque ipsius audaciam coercendam mitterentur. Borna quoque primo per legatos, deinde ipse veniens, quid sibi facto opus esse videretur suggessit. In eo conventu Bera comes Barcinonae, qui jam diu fraudis et infidelitatis a vicinis suis insimulabatur, cum accusatore suo equestri pugnā confligere conatus, vincitur. Cumque, ut reus majestatis, capitali sententiā damnaretur, parsum est ei misericordiā imperatoris, et Rothomagum in exilium deportatus est. Transactā hyeme, ut primum herba pabulum jumentis praebere potuit, tres illi exercitūs contra Liudewitum mittuntur. Quorum unus de Italiā per Alpes Noricas, alter per Carantanorum provinciam, tertius per Bajoariam et Pannoniam superiorem, intravit: et duo quidem, id est dexter et sinister, tardius ingressi sunt: eo quod unus Alpium transitu, hostium manu resistente, prohibebatur: Alter et longitudine itineris, et Dravo flumine, quod trajiciendum erat, impediebatur. Medius autem qui per Carantanos intrabat, quamquam in tribus locis ei resisteretur, feliciore usus fortunā, ter hoste superato, Dravo etiam transmisso, celerius ad loca destinata pervēnit. Contra haec Liudewitus nihil molitus, munitione tantum castelli, quod in arduo monte construxerat, se suosque continuit: et nec belli nec pacis, vel per semetipsum vel per legatos, ullum cum eis sermonem habuisse dicitur. Exercitūs vero postquam in unum convēnerunt, totam pene regionem ferro et igni devastantes, haud ullo gravi damno accepto, domum reversi sunt. Is tamen qui per Pannoniam superiorem iter fecerat, in transitu Dravi fluminis, ex locorum et aquarum insalubritate, soluti ventris incommodo graviter affectus est: et pars ejus non modica hoc morbo consumpta est. Ii tres exercitūs, de Saxoniā et orientali Franciā et Alemanniā et Bajoariā quoque atque Italiā congregati sunt. Quibus domum reversis, Carmolenses (Carniolenses) qui circa Savum fluvium habitabant et Forojuliensibus pene contigui sunt, Baldrico sese dediderunt. Idem et pars Carantanorum, quae ad Liudewiti partes a nobis defecerat, facere curavit. Foedus inter nos et Abulamum regem Hispaniae constitutum: et neutrae parti satis proficuum, consulto ruptum, bellumque adversus eum susceptum est. In Italico mari octo naves negociatorum, de Sardiniā ad Italiam revertentium, a piratis captae ac demersae sunt. De Nortmanniā vero tredicim piraticae naves egressae, primo, in Flendrensi littore praedari molientes, ab his qui in praesidio erant repulsae sunt: ubi tamen ab eis, propter custodum incuriam, aliquot casae viles incensae, et parvus pecoris numerus abactus est: In ostio Sequanae similia tentantes, resistentibus sibi littoris custodibus, quinque suorum interfectis irritae recesserunt. Tandem in Aquitanico littore prosperis usae successibus, vico quodam, qui vocatur Bundium, ad integrum depopulato, cum ingenti praedā ad propria reversae sunt. Hoc anno, propter juges pluvias et aerem nimio humore solutum, magna incommoda contigerunt. Nam et hominum et boum pestiletia tam immanis longe lateque grassata est, ut vix ulla pars totius regni Francorum, ab hac peste immunis atque intacta posset inveniri. Frumenta quoque et legumina imbrium assiduitate corrupta, vel colligi non poterant vel callecta computrescebant. Vinum etiam, cujus parvus proventus eodem anno fuit, propter caloris inopiam acerbum et insuave fiebat. ln quibusdam vero locis, de inundatione fluminum aquis in plano stagnantibus, autumnalis satio ita impedita est, ut penitus nihil frugum ante vernam temperiem seminaretur. Luna defecit VIII. Kal. Decem. horā noctis secundā. Imperaror post actum Carisiaci conventum, autumnalemque venationem (ex more) completam, Aquasgrani reversus est. Caput CIX.. De bello in Liudewitum et Hispanos consultatione: de confirmatā regni inter fílios divisione: Pontificis legatis: Bornae obitu: Leonis imperatoris caede: Fortunati episcopi fugā: Lotharii Hymenaeis: Ludovici imperatoris in conjurationis convictos clementiā: de rebus Danicis: Sclaomiri aut Sclaomiris obitu: de anni intemperie et hyemis asperitate. Conventus mense Februario Aquisgrani habitus: et in eo de bello Liudewitico tractatum: ac tres exercitūs ordinati, qui futurā aestate perfidorum agros, per vices vastarent. Simili modo de marchā Hispanā constitutum: et hoc illius limitis praefectis imperatum. Iterumque conventus, mense Majo Noviomagi habendus condictus est, comites qui illuc venirent deputati. Eo dominus imperator, post festi paschalis expletionem, per Mosam navigavit: ibique constitutam annis superioribus atque conscriptam, inter filios suos regni partitionem recensuit, ac juramentis optimatum, qui tunc adesse poterant, confirmavit. Susceptisque ibidem Paschalis Romani pontificis legatis, Petro videlicet Centumcellensi episcopo et Leone nomenclatore, eisdemque celeriter absolutis, comitibus etiam qui aderant ad expeditionem Pannonicam destinatis, ipse paululum ibidem remoratus, Aquasgrani reversus est: et post paucos dies per Arduennam iter faciens, Treveros ac Mettos vēnit: indeque Rumerici castellum petens, reliquum aestivi caloris et autumni dimidium exercitatione venatoriā, in Vosegi saltu atque secretis, exegit. Interea Borna dux Delmatiae atque Lyburniae ex hac luce migravit: et petente universo populo atque ipso etiam imperatore consentiente, nepos illius nomine Ladislaus successor ei constitutus est. Allatum est et de morte Leonis Constantinopolitani imperatoris, quod conspiratione quorundam optimatum suorum, et praecipue Michaelis comitis domesticorum, in ipso palatio sit interemptus: Qui suffragio civium, et praetorianorum militum studio, infulas imperii suscepisse dicitur. Fortunatus patriarcha Gradensis, cum a quodam presbytero suo (nomine Tyberio) apud imperatorem fuisset accusatus, quod Liudewitum ad perseverandum in perfidiā quā coeperat hortaretur, eumque ad castella sua munienda, artifices et murarios mittendo, juvaret, et ob hoc ad palatium ire juberetur, primo velut jussionem impleturus, in Istriam profectus est; inde simulato reditu ad Gradum civitatem (nullo suorum, praeter eos cum quibus hoc tractaverat, suspicante) nactus occasionem clam enavigavit: veniensque Iaderam civitatem Delmatiae, Ioanni praefecto provinciae illius fugae suae causas aperuit: Qui eum statim navi impositum Constantinopolim misit. Medio mense Octobrio, conventus generalis apud Theodonis villam, magnā populi Francorum frequentiā celebratur: in quo dominus Lotharius, primogenitus domini imperatoris Ludouici, Irmingardem, Hugonis comitis filiam, solenni more duxit uxorem. Illuc etiam legati sanctae Romanae ecclesiae, Theodorus Primicerius ac Florus, super ista cum magnis vēnēre muneribus. Affuerunt et comites in eodem conventu jam de Pannoniā regressi: qui depopulatā desertorum et Liudewito adhaerentium universā regione, cum nullus eis copiam pugnandi fecisset, domum regressi sunt. Eminuit in hoc placito piissimi imperatoris misericordia singularis, quam ostendit super eos, qui cum Bernardo nepote suo in Italiā contra caput et regnum suum conjuraverunt. Quibus ibi ad praesentiam suam venire jussis, non solum vitam et membra concessit, verum etiam possessiones, judicio legis in fiscum redactas, magnā liberalitate restituit. Adhalardum quoque de Aquitaniā, ubi exulabat, evocatum, Corbiae monasterii, ut prius fuerat, abbatem ac rectorem esse jussit. Cum quo et Bernardum (Bernbardum) fratrem ejus reconciliatum, eidem monasterio reddidit. Completisque his quae ob regni utilitatem inchoaverat, et sacramento quod apud Noviomagum pars optimatum juraverat, generaliter consummato, ipse Aquasgrani revertitur, filium autem Lotharium, post nuptias ritu solenni celebratas, ad hyemandum Warmatiam misit. De parte Danorum omnia quieta eo anno fuerunt: et Harioldus a filiis Godefridi in societatem regni receptus. Quae res tranquillum inter eos hujus temporis statum fecisse putatur. Sed quia Ceadragus, Abodritorum princeps, perfidiae et cujusdam cum filiis Godefridi factae societatis notabatur, Sclaomir aemulus ejus in patriam remittitur. Qui cum in Saxoniam vēnisset, aegritudine decubuit, perceptoque baptismatis sacramento defunctus est. Autumnalis satio, jugitate pluviarum, in quibusdam locis impedita est: cui hyems in tantum prolixa successit et aspera, ut non solum minores rivi ac mediocres fluvii, verum ipsi maximi ac famosissimi amnes, Rhenus videlicet ac Danubius Albisque ac Sequana, caeteraque per Galliam atque Germaniam oceanum petentia flumina, adeo solida glacie stringerentur, ut tricenis, vel eo amplius, diebus plaustra huc atque illuc commeantia, velut pontibus juncta, sustinerent, Cujus resolutio, non modicum villis juxta Rheni fluenta constitutis damnum intulit. Caput CX.. De cespite prodigiose sublato, Sabellicus tamen arborem dicit in fine enneā. VIII. et de aggere prodigiose ejecto: de Winnigisi ducis monachatu et obitu: Ludovici poenitentiā publicā: Liudewiti ad Sorabos perfugio et perfidiā: De castro a Saxonibus aedificato: de gestis in Hispaniā: expedittone in Britones: Lotharii in Italiam missione: Pipini nuptiis: et legatis orientalibus. In regione Thuringorum, quodam in loco juxta flumen, cespis longitudine pedum quinquagenum, latitudine quatuordenum, altitudine sesquipedali, de terrā, sine manibus et praecisus et sublatus est: et ab eo loco in quo sumptus est, vigintiquinque pedum spatio distans inventus est. Item in parte orientali Saxoniae, quae Soraborum finibus contigua est, in quodam deserto loco, juxta lacum qui dicitur Aruseus, in modum aggeris terra intumuit, et limitem, unius leucae longitudine porrectum, sub unius noctis spatio, absque humani operis molimine, ad instar vallis subrexit. Winnigisus dux Spoletanus jam senio confectus, habitu saeculari deposito, monasticae conversationi se mancipavit. Ac non multo post, tactus corporis infirmitate decessit. In cujus locum Suppo, Brixiae civitatis comes substitutus est. Dominus imperator consilio cum episcopis et optimatibus suis habito, fratribus, quos invitos tonderi jussit, reconciliatus est: et tam de hoc facto, quam etiam de his quae erga Bernardum filium fratris sui Pipini, necnon et his quae contra Adhalardum abbatem (ut supra dictum est) et fratrem ejus Gualachum gesta sunt, publicam confessionem fecit, et poenitentiam egit: Quod tamen in eodem conventu, quem eodem anno mense Augusto Attiniaci habuit, in praesentiā totius populi peregit: in quo quicquid similium rerum vel a se, vel a patre suo, factum invenire potuit, summā devotione emendare curavit. Exercitus de Italiā, propter Liudewiticum bellum conficiendum, in Pannoniam missus est. Ad cujus adventum, Liudewitus, Scisciā civitate relictā, ad Sorabos (quae natio magnam Delmatiae partem obtinere dicitur) fugiendo se contulit: et uno ex ducibus eorum, a quo receptus est, per dolum interfecto, civitatem ejus in suam redegit ditionem, Misit tamen ad exercitum imperatoris legatos suos: quibus ad ejus praesentiam se venire velle promisit. Saxones interea jussu imperatoris, castellum quoddam trans Albiam, in loco cui Delbenda nomen est, aedificant, depulsis ex eo Sclavis qui illud prius occupaverant: praesidiumque Saxonum in eo positum est, contra incursiones illorum. Comites marchae Hispanicae trans Sicorim fluvium in Hispaniam profecti, vastatis agris, et incensis compluribus villis, et captā non modicā praedā, regressi sunt. Simili modo post aequinoctium autumnale, a comitibus marchae Britannicae, in possessionem cujusdam Britonis qui tunc rebellis extiterat, nomine Wihomarci, expeditio facta: et omnia ferro et igni vastata sunt. Peracto conventu qui Atteniaci habebatur, dominus imperator venandi gratiā Arduennam petiit: Lotharium vero filium suum in Italiam misit. Cum quo Walachum monachum propinquum suum, fratrem videlicet Adhalardi abbatis, et Gerungum ostiariorum magistrum, unā direxit: quorum consilio et in re familiari, et in negotiis ad regni commoda pertinentibus, uteretur. Pipinum autem in Aquitaniam ire praecepit. Quem tamen prius filiam Teutberti, comitis Matricensis, in conjugium fecit accipere: et post nuptias celebratas, ad occiduas partes proficisci. Ipse vero peractā autumnali venatione, trans Rhenum, ad hyemandum in loco qui Franconofurd appellatur, profectus est: ibique generali conventu congregato, necessaria quaeque, ad utilitatem orientalium partium regni sui pertinentia, more solenni, cum optimatibus quos ad hoc evocare jusserat, tractare curavit. In quo conventu, omnium orientalium Sclavorum, id est Abodritorum, Soraborum, Vultzorum, Bohemiorum, Moramorum, Praedencentorum, et in Pannoniā residentium Avarum legationes cum muneribus ad se directas audivit. Fuerunt in eodem conventu et legationes de Normanniā, tam de parte Harioldi, quam filiorum Godefridi. Quibus omnibus auditis ac dimissis, ipse in eodem loco, constructis ad hoc opere novo aedificiis, sicut dispositum habuerat hyemavit. Caput CXI.. De conventu orientalibus Francis indicto: disceptatione fratrum duorum de regno vultzorum: Accusatione passivā Ceadragi Abodritorum principis: Lotharii Romam accessione: et insignium imperii susceptione: Drogonis rectoratu: Liudewiti morte: De Theodorii et Leonis primi apud papam officii excaecatione et capitali supplicio: et de authoris ejus per imperatorem inquisitione: De Paschalis purgatione suspectā: Ceadragi et Harioldi Compendium usque accessu: de prodigiis et anni intemperie et pestilentiā. Mense Majo conventus in eodem loco habitus: in quo non universi Franciae primores, sed de orientali Franciā, atque Saxoniā, Bajoariā, Alemanniā, atque Alemanniae conterminā Burgundiā, et Rheno adjacentibus regionibus, adesse jussi sunt. In quo, inter caeteras barbarorum legationes, quae vel jussae, vel suā sponte, vēnerunt, duo fratres, videlicet Vultzorum, controversias inter se de regno habentes, ad praesentiam imperatoris vēnerunt (quorum nomina sunt Milegastus et Celeadragus). Erant iidem filii Liubi regis Vultzorum: qui licet cum fratribus suis regnum divisum teneret, tamen propterea quod major natu erat, ad eum totius regni summa pertinebat. Qui cum commisso cum orientalibus Abodritis praelio interisset, populus Vultzorum filium ejus Milegastum, quia major natu erat, regem sibi constituit. Sed cum is secundum ritum gentis commissum sibi regnum parum digne administraret, illo abjecto, minori fratri regium honorem deferunt. Quam ob causam ambo ad praesentiam imperatoris vēnerunt: quos quum audisset, et gentis voluntatem proniorem in junioris fratris honorem agnovisset, statuit ut is delatam sibi a populo suo potestatem haberet: ambos tamen muneribus donatos, et sacramento firmatos, in patriam remisit. Accusatus est in eodem placito, apud imperatorem Ceadragus Abodritorum princeps, quod se erga partem Francorum parum fideliter ageret, et ad imperatoris praesentiam jam diu venire dissimulasset. Propter quod ad eum legati directi sunt: cum quibus ille, iterum quosdam ex primoribus gentis suae ad imperatorem misit: perque illorum verba promisit, se ad proximum hyemis tempus ad illius praesentiam esse venturum. Lotharius vero cum secundum patris jussionem in Italiā justitias faceret, et jam se ad revertendum de Italiā prapararet, rogante Paschali papā Romam vēnit: et honorifice ab illo susceptus, in sancto paschali die, apud sanctum Petrum et regni coronam, et Imperatoris atque Augusti nomen accepit. Inde Papiam regressus, mense Junio ad impetatorem vēnit. Qui cum imperatori de justitiis in Italiā a se partim factis, partim inchoatis fecisset indicium, missus est in Italiam Adhalardus comes palatii, jussumque est ut Mauringum Brixiae comitem secum assumeret, et inchoatas justitias perficere curaret. Drogonem fratrem ejus, sub canonicā vitā degentem, rectorem constituit Mettensis ecclesiae, clero ejusdem urbis consentiente atque eligente: eumque ad pontificatūs gradum censuit promoveri. In eodem conventu, tempus et locus alterius conventūs habendi condictus est, November videlicet mensis, et Compendii palatium. Peractoque placito et dimissis primoribus, cum imperator jam inde digredi statuisset, allatum est ei de interitu Liudewiti: quod relictis Sorabis, cum in Delmatiam ad Liudewislum avunculum Bornae ducis pervēnisset, et aliquantum temporis cum eo moratus fuisset, dolo ipsius esset interfectus. Nuntiatum est etiam Theodorum sanctae Romanae ecclesiae primicerium, et Leonem nomenclatorem generum ejus, in patriarchio Lateranensi primo excaecatos, ac deinde fuisse decollatos: et hoc eis ob hoc contigisse, quod se in omnibus fideliter erga partes Lotharii, juvenis imperatoris, agerent. Erant et qui dicerent, vel jussu, vel consilio, Paschalis pontificis rem fuisse perpetratam: ad quod explorandum ac diligenter investigandum, missi sunt Adalungus abbas monasterii sancti Vedasti, et Humfridus comes Curiensis. Sed antequam illi fuissent profecti, vēnerunt legati Paschalis pontificis, Ioannes episcopus Sylvae candidae et Benedictus archidiaconus sanctae sedis apostolicae, rogantes imperatorem ut illam infamiam a pontifice auferret, quā ille in memoratorum hominum necem consensisse credebatur. Quibus cum ille juxta quod ratio postulabat respondisset, eosque dimisisset, praedictos legatos suos ad investigandam rei veritatem, sicut prius disposuit, Romam ire praecepit. Ipse vero reliquum aestatis tempus in pago Warmacensi, ac deinde in Arduennā sylvā transigens, peractā autumnali venatione, ad Kal. Novem. (sicut condixerat) Compendium vēnit. Legati Romam venientes, rei gestae certitudinem assequi non potuerunt: quia Paschalis pontifex et se ab hujus facti communione, cum magno episcoporum numero, jurejurado purificavit, et interfectores praedictorum hominum, quia de familiā sancti Petri erant, summo opere defendens, mortuos velut majestatis reos condemnavit, jureque caesos pronunciavit: atque ob hoc, cum pradictis qui ad eum missi fuerant legatis, Ioannem Sylvae candidae episcopum, et Sergium Bibliothecarium, Quirinum quoque subdiaconum, ac Leonem magistrum militum, ad imperatorem misit. Qui cum tam per illos, quam per suos legatos, de sacramento pontificis et excusatione reorum, comperisset, nihil sibi ultra in hoc negotio faciendum ratus, memoratum Ioannem episcopum et socios ejus, ad pontificem dato convenienti responso, remisit. Ceadragus Abodritorum princeps, pollicitationibus suis adhibens fidem, cum quibusdam primoribus populi sui Compendium venit: dilatique per tot annos adventūs sui rationem, coram imperatore non improbabiliter reddidit. Qui licet in quibusdam causis culpabilis appareret, tamen propter merita parentum suorum, non solum impunitus, verum muneribus donatus, ad regnum redire permissus est. Vēnerat et Harioldus de Normanniā, auxilium petens contra filios Godefridi, qui eum patriā pellere minabantur. Ob cujus causam diligentius explorandam, ad eosdem filios Godefridi Theotharius et Ruodinandus comites missi fuerunt: qui et causam filiorum Godefridi, et statum totius regni Normannorum diligenter explorantes, adventum Harioldi pracesserunt: et imperatori, omnia quae in illis partibus comperire potuerunt, patefecerunt. Cum quibus et Ebbo Remorum archiepiscopus, qui consilio imperatoris et auctoritate Romani pontificis, praedicandi gratiā ad terminos Danorum accesserat aestate praeteritā, et multos ex eis ad fidem venientes baptizaverat, regressus est. Hoc anno prodigia quaedam extitisse narrantur: in quibus praecipua fuerunt, in Aquensi palatio terraemotus, et in territorio Tullensi juxta villam Commerciacum puella quaedam (annorum fere duodecim) ab omni cibo per decem menses abstinens, et in Saxoniā in pago qui vocatur Fiuhsazi viginti tres villae igne coelesti concrematae et fulgura sereno atque interdiu de coelo cadentia: At in territorio Comensi (Cometensi) Italiae civitatis, in vico Grabadonā in ecclesiā sancti Ioannis Baptistae imago sanctae Mariae, puerum Iesum suo gremio continens ac magorum munera offerentium, in absidiā ejusdem ecclesiae depicta, et ob nimiam vetustatem jam pene abolita, tantā claritate per duorum dierum spatia effulsit, ut omnem splendorem novae picturae, suae venustatis pulchritudinem cernentibus penitus vincere videretur. Magorum tamen imagines, praeter munera quae offerebant, minime claritas illa irradiavit: et in multis regionibus fruges grandinis vastatione deletae: atque in quibusdam locis, simul cum ipsā grandine, veri lapides atque ingentis ponderis decidere visi. Domūs quoque de coelo tactae: hominesque ac caetera animalia passim fulminum ictu, praeter solitum, crebro examinata dicuntur. Secuta est ingens pestilentia atque hominum mortalitas, quae per totam Franciam immaniter usquequāque grassata est, et innumeram hominum multitudinem diversi sexūs et aetatis, gravissime saeviendo consumpsit. Caput CXII.. De Bulgarorum regis legatione: hyemis asperitate: Lunae eclipsi: Supponis et Paschalis obitu: Eugenii electione: Lotharii gratulatione: Britonicā expeditione: Michaelis imperatoris legati: Venetorum patriarchā: consultatione super imaginum e templis deletione: De Abodritorum querelā in Bulgaros: de comitibus Spoletanis: Vasconum strage: et ducum captione per insidias: De Ro. per Lotharium correctione, et glaciei e coelo casu. Rex vero Bulgarorum, velut pacis faciendae gratiā legatos ad imperatorem cum literis misit. Quos ille cum audisset, ac literas quae allatae fuerant legisset, rei novitate (non immerito) permotus ad explorandum diligentius insolitae, et nunquam prius in Franciam venientis, legationis causam, Machelinum quendam de Bajoariā, cum ipsis legatis ad memoratum regem Bulgarorum direxit. Interea hyems aspera valdeque prolixa facta est: quae non solum caetera animalia, verum etiam homines quosdam immanitate frigoris extinxit. Luna defecit pridie Non. Mart. horā noctis secundā. Suppo dux Spoletanus decessisse nuntiatur. Interea legati Romani pontificis Romam regressi, eundem validā infirmitate detentum ac morti proximum invēnerunt: Qui etiam, paucis post adventum illorum exactis diebus, vitā decessit: in cujus locum cum duo per contentionem populi fuissent electi, Eugenius archipresbyter tamen, tituli sanctae Sabinae, vincente nobilium parte, subrogatus atque ordinatus est. Cujus rei nuntium cum Quirinus subdiaconus (unus ex his qui priori legatione fungebantur) ad imperatorem detulisset, conventu circiter VIII. Kalend. Iulii pronunciato, atque Compendii habito, ipse ad Britannicam expeditionem per se faciendam animo intento, Lotharium filium imperii socium, Romam mittere decrevit: ut vice suā functus, ea quae rerum necessitas flagitare videbatur, cum novo pontifice populoque Romano statueret atque firmaret: et ille quidem ad haec exequenda, post medium Augustum in Italiam profectus est: imperator vero iter quod in Britanniam facere paraverat, propter famem, quae adhuc praevalida erat, usque ad initium autumni aggredi distulit. Tum demum adunatis undique omnibus copiis Redonas civitatem, terminis Britanniae contiguam, vēnit: et inde diviso in tres partes exercitu suo, duobus scilicet partibus filiis suis, Pipino et Ludouico, traditis, tertiāque secum retentā, Britanniam ingressus, totam ferro et igni devastavit. Consumptisque in hac expeditione quadragintā, vel eo amplius diebus, acceptis quoque a perfido Britonum populo quos imperaverat obsidibus, ad Rothomagensem civitatem, ubi conjugem se operiri jusserat, ad XV. Kalend. Decemb. reversus est. Nam et illuc legatos Michaelis imperatoris, qui ad eum mittebantur, sibi occurrere jussit. Cum quibus et Fortunatus patriarcha Veneticorum regressus, ad ejus vēnit prasentiam. Sed legati imperatoris literas et munera deferentes, pacis confirmandae causā se missos esse dicentes, pro Fortunato nihil locuti sunt. Inter caetera tamen ad legationem suam pertinentia, quaedam de imaginum veneratione protulerunt: propter quae se Romam ire, atque apostolicae sedis praesulem consulere debere dixerunt. Quos cum legatione eorum auditā ac responso reddito, absolveret, Romam ut se velle dicebant, ducere jussit. Fortunatum etiam de causā fugae ipsius percontatus, ad examinandum eum Romano pontifici direxit: ipse Aquisgrani, ubi hyemare statuerat, profectus est. Quo cum vēnisset, et ibi natalem domini celebrasset, allatum est ei quod legati Bulgarorum essent in Bajoariā. Quibus obviam mittens, ipsos quidem usque ad tempus congruum ibidem fecit operiri: caeterum legatos Abodritorum, qui vulgo Praedenecenti vocantur, et contermini Bulgaris Daciam Danubio adjacentem incolunt, qui et ipsi adventare nuntiabantur, illico venire permisit. Qui cum de Bulgarorum iniquā infestatione quererentur, et contra eos auxilium sibi ferri deposcerent, domum ire, atque iterum ad tempus Bulgarorum legatis constitutum, redire jussi sunt. Suppone apud Spoletum (sicut dictum est) defuncto, eundem ducatum Adalhardus comes palatii, qui junior vocabatur, accepit. Qui cum vix quinque menses eodem honore potitus esset, correptus febre decessit. Cui cum Moringus Brixiae comes successor esset electus, nuntio honoris sibi deputati accepto, lecto decubuit, et paucis interpositis diebus vitam finivit. Aeblus et Asinarius comes cum copiis Vasconum ad Pampilonem missi, cum peracto jam sibi injuncto negocio reverterentur, in ipso Pyrenaei montis jugo, perfidiā Montanorum in insidias deducti ac circumventi, capti sunt, et copiae quas secum habuēre pene usque ad internecionem deletae: et Aeblus quidem Cordubam missus: Afinarius vero eorum misericordiā qui eum ceperant, quasi qui consanguineus eorum esset, domum redire permissus est. Lotharius vero juxta patris mandatum Romam profectus, ab Eugenio pontifice honorifice suscipitur. Cui cum injuncta sibi patefecisset, statum populi Romani, jamdudum quorundam perversitate praesulum depravatum, memorati pontificis benevolā assentione ita correxit, ut omnes qui rerum suarum direptione graviter fuerant desolati, de receptione bonorum suorum, quae per illius adventum deo donante provēnerat, magnifice sint consolati. Hoc anno paucis ante solstitium aestivale diebus in territorio Augustidunensi, aere in tempestatem subitā mutatione converso, ingens fragmentum ex glacie simul cum grandine decidisse narratur: Cujus longitudo quindecim, latitudo septem, crassitudo duos pedes habuisse dicitur. Caput CXIII.. De Bulgarorum legatione auditā: de astu et perfidiā ac caede Britanni hominis seditiosi: de legatis Danorum: de puellae stupendā abstinentiā ab omni alimento et instauratā comestione. Sacro paschali festo solenniter Aquisgrani celebrato, arridente etiam vernā temperie, imperator venandi gratiā Noviomagum profectus, legatos Bulgarorum circa medium Majum Aquasgrani venire praecepit (nam tum illuc reverti statuit, habiturus ibi conventum, quem de Britanniā regressus, eo se tempore ibidem habere velle optimatibus indicaverat) Quo cum peractā venatione fuisset reversus, Bulgaricam legationem audivit: Erat enim de terminis ac finibus inter Bulgaros ac Francos constituendis. Affuerunt in eodem conventu pene omnes Britanniae primores: inter quos et Wihomarcus: qui perfidiā suā et totam Britanniam conturbaverat, et obstinatione stultissimā, ad memoratam expeditionem illo faciendam imperatoris animum provocaverat. Tandem saniori usus consilio, ad fidem imperatoris (ut ipse dicebat) venire non dubitavit. Cui cum imperator et ignosceret, et muneribus donatum, unā cum caeteris gentis suae primoribus, domum ire permitteret, promissam fidem (ut prius consueverat) gentili perfidiā commutavit, vicinos suos incendiis et direptionibus in quantum potuit infestare non cessans, donec ab hominibus Lamberti comitis in domo propriā circumventus atque interfectus est. Imperator vero auditā Bulgarorum legatione, per eosdem, qui ad eum missi fuerant, legatos regi eorum missis literis prout videbatur respondit: dimissoque conventu, in Vosegum ad Rumuricum montem venandi gratiā profectus, filium suum Lotharium ex Italiā regressum, ibique ad se venientem suscepit. Ac peractā venatione Aquasgrani rediens, generalem populi sui conventum more solenni mense Augulto habuit: in quo conventu, inter caeteras legationes quae de diversis partibus vēnerunt, etiam filiorum Godefridi de Nordmanniā legatos audivit: ac pacem, quam iidem sibi dari petebant, cum eis in marchā eorum, mense Octobrio confirmari jussit. Completisque omnibus negotiis, quae ad illius conventūs rationem pertinere videbantur, Noviomagum cum filio majore secessit: minorem vero filium suum, Ludovicum, in Bajoariam direxit. Ipse autem autumnali venatione completā, circa hyemis initium Aquasgrani reversus est. In territorio Tullensi juxta Commerciacum villam, puella quadam annorum circiter duodecim, post sacram communionem quam in paschā de sacerdotis manu sumendo perceperat, primo pane, deinde aliis omnibus cibis et potibus abstinendo, intantum jejunasse perhibetur, ut nulla penitus corporis alimenta percipiens, sine omni victūs desiderio plenum triennium compleverit. Coepit autem jejunare anno incarnationis dominicae DCCC. XXIII. (sicut in ipsius anni descriptione superius annotatum) et hoc anno, id est, DCCC. XXV. circa Novembris mensis initium, peracto jejunio, escam sumere, ac more caeterorum mortalium manducando, vivere coepit. Caput CXIV.. De Balgari postulatis: Consultatione super bello in Sarracenos suscipiendo: Legatorum auditione: Ceadragi a suis occusatione: Harioldi cum uxore et liberis baptizatione: Baldrici de Balgaris denuntiatione: de organorum artifice: Aizonis sceleribus et fugā: de Abodritorum legatis et rectoribus remissis: de reliquiis sancti Sebastiani ad abbatem sancti Dionysii missis: et miraculis innumeris ad earum praesentiam factis: de Coenobii sancti Germani apud Parrhisios abbate et aedificatore. Cum regi Bulgarorum legati sui quid egerint renuntiassent, iterum eum quem primo miserat, ad imperatorem cum literis remisit: rogans ut sine morarum interpositione, terminorum definitio fieret: vel si hoc non placeret, suos quisque terminos, sine pacis foedere, tueretur. Cui imperator, quia fama erat Bulgarorum regem a suo quodam optimate aut regno pulsum aut interfectum, respondere distulit: illoque expectare jusso, propter famae certitudinem comperiendam Bertricum palatii comitem, ad Baldricum et Geroldum comites et Avarici limitis custodes, in Carantanorum provinciam, misit. Qui cum reversus nihil certi, super iis quae fama vulgaverat, reportasset, imperator legatum ad se vocatum sine literis remeare fecit. Interea Pipinus rex, filius imperatoris (ut jussus erat) cum suis optimatibus et Hispanici limitis custodibus, circiter Kalend Febru. Aquasgrani (nam ibi tunc imperator hyemaverat) vēnit. Cum quibus cum de tuendis contra Sarracenos, occidentalium partium finibus esset tractatum, atque dispositum, Pipinus in Aquitaniam regressus, aestatem deputato sibi loco transegit: imperator vero medio mense Majo Aquisgrani egressus, circiter Kalend. Iul. ad Ingilenheim vēnit: habitoque ibi conventu non modico, multas et ex diversis terrarum partibus missas legationes audivit et absolvit: inter quas praecipua caeterisque praeeminens erat, legatio sanctae sedis apostolicae, Romanae videlicet ecclesiae: quā fungebantur Leo Centumcellensis episcopus et Teophylactus nomenclator: et de partibus trasmarinis, Dominicus abbas de monte Oliveti: legati quoque filiorum Godefridi regis Danorum, pacis ac foederis causā directi, et de Sclavorum regionibus, quidam Abodritorum primores, Ceadragum ducem suum accusantes. Accusabatur et Tungo unus de Soraborum primoribus, quod et ipse dicto audiens non esset. Quorum utrique denunciatum est, quod si medio Octobrio ad imperatoris generalem conventum venire distulissent, condignas perfidiae suae poenas esse daturos. Vēnerunt et ex Britonum primoribus illi quos illius limitis custodes adducere voluerunt. Eodem tempore Harioldus cum uxore et magnā Danorum multitudine veniens Magontiacum, apud sanctum Albanum cum his quos secum adduxit baptizatus est: multisque muneribus ab imperatore donatus, per Frisiam quā vēnerat viā reversus est. Veritus autem piissimus imperator ne ob tale factum negaretur ei habitatio soli naturalis, dedit ei quendam comitatum in Frisiā cujus vocabulum est Ruistri, quo se suosque, si necessitas exigeret, tuto recipere posset. Baldricus vero et Geroldus comites ac Pannonici limitis praefecti, in eodem conventu affuerunt, et adhuc de motu Bulgarorum, adversus nos, nil se sentire posse testati sunt. Adduxit vero Baldricus domino imperatori presbyterum quendam, Georgium nomine, bonae vitae hominem, qui se promitteret organum more posse Graecorum componere. Quem imperator gratanter suscepit: et quia deus illi, quae ante se inusitata erant regno Francorum, attribuebat, gratiarum actiones reddidit, ac Tanculfo sacrorum scriniorum praelato commendavit, publicisque stipendiis curare jussit, et ea quae huic operi necessaria forent praeparare mandavit. Condictoque ac pronunciato ad medium Octobrium generali conventu, caeteris omnibus more solenni absolutis, ipse trans Rhenum ad villam, quae Saltz vocatur cum suo comitatu profectus est: Ibique ad eum legati Neapolitanorum vēnerunt, atque inde accepto responso, ad suā regressi sunt. Ibi ad ejus notitiam perlatum est de fugā ac perfidiā Aisonis: quomodo fraudulenter Ausonam ingressus, et a populo illo quem dolo deceperat receptus, totam civitatem destruxit: castella ejusdem regionis, quae firmiora videbantur, communivit: missoque ad Abdiramam regem Sarracenorum fratre suo, auxilium quod petebat, jussu ejusdem regis contra nostros accepit. Sed imperator licet hujus rei nuntium graviter ferret, nihil tamen inconsulte gerendum judicans, consiliariorum suorum adventum statuit opperiri. Transactāque autumnali venatione, ad Kalend. Octobris, per Menum fluvium, usque ad Franconofurd, secundā aquā navigavit: inde ad Ingilinheim medio Octobrio veniens, generalem ibi, ut condictum erat, populi sui conventum habuit: in quo et Ceadragum Abodritorum ducem, necnon et Tunglonem, qui apud eum perfidiae accusabantur, audivit: et Tunglonem quidem, accepto ab eo filio ejus obside, domum redire permitit. Ceadragum vere, caeteris Abodritis dimissis, secum retinuit: missisque ad populum Abodritorum legatis, si eum vulgus regnare vellet, perquirere jussit. Ipse autem Aquasgrani, ubi hyemare constituerat, profectus est. Cumque legati, quos ad Abodritos miserat, reversi, nuntiassent variam gentis illius super rege suo recipiendo sententiam, meliores tamen ac praestantiores quosque de illius receptione concordare acceptis ab eo, quos imperavit, obsidibus, in regnum suum eum fecit restitui. Dum haec aguntur, Hilduinus abbas beati Dionysii monasterii, Romam monachos petitionis suae bajulos, ad Eugenium sanctae sedis Romanae misit praesulem: flagitans ossa beatissimi Sebastiani martyris sibi transmitti. Cuius desiderio dominus apostolicus satisfaciens, per praedictos missos sacratissimi Christi misit exuvias: quae religiosissime a praedicto viro exceptae V. Idus Decemb. atque interim cum loculo vectatorio, ut allatae sunt, juxta corpus beati Medardi sunt positae. Quibus ibi consistentibus, tanta signorum ac prodigiorum multitudo claruit, tanta virtutum vis in omni genere sanitatum, per divinam gratiam in nomine ejusdem beatissimi martyris enituit, ut a nullo mortalium eorundem miraculorum aut numerus comprehendi, aut varietas verbis valeat enuntiari. Quorum quaedam tanti stuporis esse narrantur, ut humanae imbecillitatis fidem excederent, nisi certum esset dominum nostrum Iesum Christum, pro quo idem beatissimus martyr passus esse dignoscitur, omnia quae vult facere posse per divinam omnipotentiam: in quā illi omnis creatura in coelo et in terrā subjecta est. Ipse autem venerabilis abbas prafatus Hilduinus, inter plurima quae ei Augustali benignitate commissa fuerant monasteria, habebat procurationem coenobii nobilis in prospectu urbis Suessorum quod Clotharius quondam rex Francorum, filiusque ejus Sigebertus, in honorem beatissimi Medardi confessoris Christi magnis construxerant sumptibus: in quo et ejus sacratissima tumulaverant membra. Simili modo praedictus abbas post decessum Irminonis (Irimnonis), regebat locum sancti Vincentii levitae et martyris in suburbano urbis Parrhisiacae: ubi preciosus Christi confessor Germanus requiescit: quod Childebertus rex quondam Francorum inclytus, frater praedicti regis Clotharii, aedificavit. Caput CXV.. De motu Hispanico compresso et Aizonis sceleribus: Abumarnani ibidem grassatione: prodigiis coelestibus: Danorum ac Bulgororum motibus: paparum obitibus: legatis imperatoris Graecis: et Translatione corporum beatorum Marcellini et Petri per Hemardum. Imperator Helisacharem presbyterum et abbatem, et cum eo Hildebrandum atque Donatum comites, ad motūs Hispanicae marchae componendos misit. Ante quorum adventum, Aizo Sarracenorum auxilio fretus, multa ejusdem limitis custodibus adversa intulit: atque assiduis incursionibus in tantum fatigavit, ut quidam illorum relictis quae tueri debuerant castellis, recederent. Defecit ad eum et filius Berae nomine Willemundus, necnon et alii complures novarum rerum gentilitiā levitate cupidi: junctique Sarracenis ac Mauris, Ceritaniam et Vallensem rapinis atque incendiis quotidie infestabant. Cumque ad sedandos ac mitigandos Gothorum atque Hispanorum in illis finibus habitantium animos, Helisachar abbas cum aliis ab imperatore missus, multa et propriā industriā et sociorum consilio prudenter administrasset, Bernardus quoque, Barcinonae comes, Aizonis insidiis, et eorum qui ad eum defecerant calliditati ac fraudulentis machinationibus, pertinacissime resisteret, atque eorum temerarios conatūs irsitos efficeret, exercitus a rege Sarracenorum Abdiramano ad auxilium Aizoni ferendum missus, Caesaraugustam vēnisse nuntiatur: supra quem Abumarnam regis propinquus dux constitutus, ex persuasionibus Aizonis haud dubiam sibi victoriam pollicebatur. Contra quem imperator filium suum Pipinum, Aquitaniae regem, cum immodicis Francorum copiis mittens, regni sui terminos tueri praecepit. Quod ita factum esset, nisi ducum desidiā quos et Francorum exercitui praefecerat, tardius quam rerum necessitas postulabat, is quem ducebant ad marcham vēnisset exercitus. Quae tarditas in tantum noxia fuit, ut Abumarnam vastatis Barsinonensium ac Gerundensium agris, villisque incensis, cunctis etiam quae extra urbes invēnerat direptis, cum incolumi exercitu Caesaraugustam se prius reciperet, quam a nostro exercitu vel videri potuisset. Huius cladis praesagia credita sunt, visae multocies in coelo acies, et illi terribiles nocturnae corruscationis in aere discursūs. Imperator autem duobus conventibus habitis, uno apud Niumagam (propter falsas Honrici, filii Godefridi regis Danorum, pollicitationes, quibus se illuc ad imperatoris praesentiam venturum promiserat), altero apud Compendium, in quo et annua dona suscepit, et iis qui ad marcham Hispanicam mittendi erant, quid vel qualiter agere deberent imperavit. Ipse intra Compendium et Carisiacum, caeteraque iis vicina palatia, usque ad hyberni temporis initium conversatus est. Interea reges Danorum, filii videlicet Godefridi, Herioldum de consortio regni ejicientes, Nordmannorum finibus excedere compulerunt. Bulgari quoque Sclavos in Pannoniā sedentes, misso per Dravum navali exercitu, ferro et igni vastaverunt: et expulsis eorum ducibus, Bulgaricos super eos rectores constituerunt. Eugenius papa mense Augusto decessit: in cujus locum Valentinus diaconus a Romanis electus et ordinatus, vix in pontificatu unum mensem complevit. Quo defuncto, Gregorius presbyter tituli sancti Marci electus, sed non prius ordinatus est, quam legatus imperatoris Romam vēnit, et electionem populi, qualis esset, examinavit. Legati Michaelis imperatoris de Constantinopoli ad imperatorem, quasi propter foedus confirmandum, missi, Septembrio mense Compendium vēnerunt. Quos ille ibi benigne receptos, et audivit, et absolvit. Ipso tempore Hemardus, sui temporis prudentissimus virorum, sanctae devotionis incitatus ardore, Romam misit: et corpora sanctorum Marcellini et Petri, annuente papā in Franciam fecit transvehi: et valde decenter in proprio territorio, propriisque sumptibus, recondidit. Quorum meritis, hactenus, ibi dominus multa operatur virtutum miracula. Caput CXVI.. De animadversione in duces Hispaniae expeditionis: et in Baldricum Forojuliensem: de legatis ad Michaelem imperatorem missis: et a pontifice missis: de Danorum inter se motibus; et cum Francis quos castris exuerunt et de ejusmodi facti deprecatione et purgatione: De Bonifacii comitis egregio facinore: de lunae eclipsi et prodigio coelesti. Conventus Aquisgrani mense Februario factus est: in quo cum de multis et aliis causis, tum praecipue de his quae in marchā Hispanicā contigerunt, ratio habita: et legati qui exercitui praeerant, culpabiles inventi: et juxta merita sua, honorum amissione mulctati sunt. Similiter et Baldricus dux Forojuliensis, cum propter ejus ignaviam, Bulgarorum exercitus terminos Pannoniae superioris impune vastasset, honoribus quos habebat privatus, et marcha quam solus tenebat, inter quatuor comites divisa est. Halitgarius Camaracensis episcopus et Aufridus abbas monasterii Nonantilae, Constantinopolim missi, a Michaele imperatore (sicut ipsi inde reversi retulerunt) honorifice suscepti sunt. Imperator Junio mense ad Ingelinheim villam vēnit: ibique per aliquot dies placitum habuit. In quo cum de filiis suis, Lothario et Pipino, cum exercitu ad marcham Hispanicam mittendis consilium inisset, et id quomodo fieret ordinasset, missos etiam Romani pontificis, Quirinum primicerium ac Theophylactum nomenclatorem qui ad eum illo vēnerant, auditā illorum legatione dimisisset, ad villam Franconofurd (Fancfordiam) profectus est: ibique aliquandiu moratus, Wormatiam vēnit: atque inde Theodonis villam perrexit: de quo loco Lotharium filium suum, cum magnis Francorum copiis, ad Hispanicam marcham direxit. Qui cum Lugdunum vēnisset, consēdit: opperiens nuntium, qui se de Sarracenorum adventu faceret certiorem. In quā expectatione cum Pipino fratre colloquitur: et comperto quod Sarraceni ad marcham venire aut timerent, aut nollent, redeunte ad Aquitaniam fratre, ipse ad patrem Aquasgrani revertitur. Interea cum in finibus Nordmannorum, tam de foedere inter illos et Francos confirmando, quam de Herioldi rebus, tractandum esset, et ad hoc totius pene Saxoniae comites, simul cum marchionibus illo convenissent, Herioldus rerum gerendarum nimis cupidus, condictam et per obsides firmatam pacem, accensis ac direptis aliquot Normannorum villis, rupit. Quod audientes filii Godefridi, contractis subito copiis, ad marcham veniunt: et nostros in ripā Egidorae flumine sedentes, ac nihil tale opinantes, transito flumine adorti, castris exuunt, eisque in fugam actis cuncta diripiunt, ac se cum omnibus copiis suis in sua castra recipiunt. Deinde inito consilio, ut ultionem hujus facti praevenirent, missā legatione ad imperatorem, quam inviti et quantā necessitate coacti id fecerint, exposuerunt: se tamen ad satisfactionem esse paratos: et hoc in imperatoris esse arbitrio, qualiter ita fieret emendatum, ut de reliquo inter partes pax firma maneret. Bonifacius comes, cui tutela Corsicae insulae tunc erat comissa, assumpto secum fratre Berchario necnon et aliis quibusdam comitibus de Thusciā, Corsicam atque Sardiniam parvā classe circunvectus, cum nullum in mari piratam invēnisset, in Aphricam trajecit: et inter Uticam et Carthaginem egressus, innumeram incolarum multitudinem subito congregatam offendit: cum quā et praelium conseruit, et quinquies, vel eo amplius, fusam fugatamque profligavit: magnāque Aphrorum multitudine prostratā, aliquantis etiam sociorum per temeritatem amissis, in naves suas se recepit: atque hoc facto ingentem Aphris timorem incussit. Luna Kal. Jul. primo diluculo, in occasu suo defecit. Similiter et VIII. Kal. Ianua. id est in natali domini, mediā nocte obscurata est. Ferunt in regione Vasconiae trans Garomnam fluvium, in pago Aginensi, annonam de coelo pluisse, similem frumento, sed paululum breviora ac rotundiora grana habere: De quā domino imperatori allatum est ad Aquisgranense palatium. Imperator circa festum sancti Martini, Aquasgrani ad hyemandum vēnit: ibique positus, totum hyberni temporis spatium, in diversis conventibus ob necesaria regni negotia congregatis, impendit. Caput CXVII.. De terraemotu et venti violentiā: de falso Danici motūs rumore: de imperatoris exercitatione: et historiae repetendae ratione et auctoribus. Post exactam hyemem, in ipso sancto quadragesimali jejunio, paucis ante sanctum pascha diebus Aquisgrani terraemotus noctu factus: ventusque tam vehemens coortus, ut non solum humiliores domos, verumetiam ipsam sanctae Dei genitricis basilicam (quam capellam vocant) tegulis plumbeis tectam, non modicā ex parte denudaret. Imperator vero in diversis occupationibus usque ad Kal. Julii Aquisgrani moratus, tandem ad generalem conventum Warmatiae habendum, cum comitatu suo mense Augusto statuit proficisci. Sed priusquam inde promoveret nuntium accepit, Nortmannos velle Transalbianam Saxoniae regionem invadere, atque exercitum eorum, qui hoc facturus esset, nostris finibus appropinquare. Quo nuntio commotus, misit in omnes Franciae partes: et jussit ut cum summā festinatione, tota populi sui generalitas post se in Saxoniam veniret, indicans simul velle se apud Novesium, medio circiter Julio, Rhenum transire. Sed ubi vana esse comperit, quae de Nortmannis fama consperserat, sicut prius dispositum habebat, medio mense Augusto Warmatiam vēnit: ibique habito generali conventu, et oblata sibil annua dona more solenni suscepit, et legationes plurimas, quae tam de Romā et Benevento, quam de aliis longinquis terris ad eum vēnerant, audivit atque absolvit. Lotharium quoque filium suum, finito illo conventu, in Italiam direxit: ac Bernardum comitem Barcinonae, qui eatenus in marchā Hispaniae praesidebat, camerarium in palatio suo constituit. Aliis etiam causis, quae ad illius. placiti completionem pertinere videbantur, congruo modo dispositis atque completis, populoque ad sua ire dimisso, ipse ad autumnalis venationis exercitationem in Franconofurd villam profectus est. Quā transactā, ad hyemandum Aquasgrani reversus est: ubi festum sancti Martini, ac festivitatem beati Andraeae apostoli, necnon et ipsum sacrae dominicae nativitatis diem, cum magnā laetitiā et exultatione celebravit. Verum nunc parumper retrocedamus. Nam dum studuimus gesta gloriosi Caroli Augusti continuare, omissimus primordia hujus clarissimi imperatoris Ludovici dilucidare: sed hoc nobis videtur alterius libri initio congruum fore. Quod quamvis fiat praepostero ordine, tamen continuabuntur prima ultimis, omissis plurimis in medio jam praelibatis: quae tamen suo loco substringentur paucis. Nam virtus adeo glorioso principi coaluerat, ut quamvis pluribus pulsatus (ut in sequentibus patebit) malis, tam domesticis scilicet quam externis, nullo tamen (deo custode) pectus ejus invincibile, potuit injuriarum pondere frangi. Uni tantummodo ab aemulis asscribebatur culpae subcubuisse, eo quod nimis clemens esset. Nos autem cum apostolo dicamus talibus: “Dimittite illi hanc injuriam”. Sed haec utrum vera sint nec ne, perlegens quisque scire poterit. Porro quae scripsi usque ad tempora imperii Francorum, Adhemari nobilissimi monachi et devotissimi relatione addidici, qui ei coaevus et connutritus est. Posteriora autem, quia ego rebus interfui palatinis, quae vidi et comperire potui, stylo contradidi. Finis libri quarti. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus V Epistola I (Dionysius papa), J. P. Migne Epistola I 1. (0109D)Jam vero aequum fuerit disputare adversus eos, qui monarchiam quae augustissima est Ecclesiae Dei praedicatio, in tres quasdam virtutes ac separatas (0111A)hypostases tresque deitates dividentes ac discindentes destruunt (Athan., ep. de decret. Nic. Syn. n. 26). Audivi enim quosdam, quid apud vos divinum verbum praedicant et docent, hujus opinionis magistros esse qui quidem e diametro, ut ita loquar, Sabellii opinioni adversantur. Hic enim blasphemat, ipsum Filium dicens esse Patrem, et vicissim: illi vero tres Deos quodam modo praedicant, dum sanctam unitatem in tres diversas hypostases ab invicem omnino separatas dividunt. Necesse est enim divinum Verbum Deo universorum esse unitum, et Spiritum sanctum in Deo manere et inhabitare; adeoque divinam Trinitatem in unum, quasi in quemdam verticem, hoc est in Deum universorum omnipotentem reduci atque colligi. Insipientis enim (0111B)Marcionis doctrina, quae in tria principia monarchiam (0113A)secat et dividit, diabolica sane est, non autem verorum Christi discipulorum, vel eorum quibus Salvatoris disciplina placet. Hi enim probe norunt Trinitatem quidem in divina scriptura praedicari, tres autem esse Deos neque in veteri neque in novo Testamento doceri. 2. Sed neque minus culpandi sunt, qui Filium opus esse existimant, et Dominum factum esse, sicut unum eorum quae vere facta sunt arbitrantur: cum illum genitum esse, ut congruit ac decet, non conditum aut factum, divina eloquia testentur. Non levis igitur, sed maxima est impietas, Dominum aliquo modo manufactum dicere. Nam si factus est Filius (0115A)erat tempus quando non erat: atqui fuit semper, si utique est, ut ipse declarat, in Patre (Joan. XIV, 12). Et si Christus verbum, sapientia et virtus est (haec enim Christum esse divinae docent Litterae, ut ipsi nostis), haec sane virtutes Dei sunt. Quocirca si factus est Filius, fuit tempus quando haec non erant: adeoque fuit tempus, quo sine his erat Deus: quod perabsurdum est. Sed quid pluribus de his apud vos disseram, viros Spiritu plenos, et apprime intelligentes quae sequuntur absurba ex illa sententia, quae Filium factum asserit? Ad haec minime attendisse mihi videntur opinionis hujus duces; et idcirco a veritate prorsus aberrasse, qui aliter, quam quod sibi vult divina et prophetica Scriptura, explicant illud, Dominus creavit me principium viarum suarum (Prov. (0115B)VIII, 22). Non enim una est, ut scitis, verbi creavit significatio. Nam hoc in loco creavit idem est quod, praefecit operibus ab ipso factis, factis, inquam, per ipsum Filium. At hic creavit non perinde intelligendum est, atque fecit. Facere enim et creare inter se differunt. Nonne ipse ille pater tuus possedit te, et fecit te, et creavit te? ait Moises in magno Deuteuronomii carmine (Deut., XXXII, 6). Sic etiam illos recte quis possit coarguere: O praecipites temerariique homines! ergone facta res est primogenitus omnis creaturae (Coloss. I, 15), ex utero ante luciferum genitus (Psal. CIX, 3), qui ut Sapientia dicit, Ante omnes colles gignit me (Prov. VIII, 28)? Denique multis in locis divinorum eloquiorum eum genitum dici, at nusquam factum Filium, quis legerit. Ex quibus aperte convincuntur (0115C)falsa de Domini generatione opinari, qui divinam atque inexplicabilem ejus generationem factionem audent dicere. 3. Neque igitur admirabilis et divina unitas in tres divinitates est separanda, neque factionis vocabulo dignitas ac summa magnitudo Domini est diminuenda: sed credendum est in Deum Patrem omnipotentem, et in Christum Jesum, ejus Filium, et in Spiritum sanctum: Verbum autem Deo universorum esse unitum: quippe, Ego, inquit, et Pater unum sumus (Joan., X, 30); et, Ego in Patre, et Pater in me est (Joan., XIV, 10). Ita scilicet divina Trinitas et sancta monarchiae praedicatio integra servabitur. (0110D)Ἑξῆς δ' ἂν εἰκότως λέγοιμι καὶ πρὸς τοὺς διαιροῦντας καὶ κατατέμνοντας καὶ ἀναιροῦντας τὸ σεμνότατον κήρυγμα τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Θεοῦ, τὴν μοναρχίαν, εἰς τρεῖς (0112A)δυνάμεις τινὰς καὶ μεμερισμένας ὑποστάσεις καὶ θεότητας τρεῖς. πέπυσμαι γὰρ εἶναί τινας τῶν παρ' ὑμῖν κατηχούντων καὶ διδασκόντων τὸν θεῖον λόγον, ταύτης ὑφηγητὰς τῆς φρονήσεως· οἳ κατὰ διάμετρον, ὡς ἔπος εἰπεῖν, ἀντίκεινται τῇ Σαβελλίου γνώμῃ. ὁ μὲν γὰρ βλασφημεῖ, αὐτὸν τὸν Υἱὸν εἶναι λέγων τὸν Πατέρα, καὶ ἔμπαλιν· οἱ δὲ τρεῖς Θεοὺς τρόπον τινὰ κηρύττουσιν, εἰς τρεῖς ὑποστάσεις ξένας. ἀλλήλων παντάπασι κεχωρισμένας, διαιροῦντες τὴν ἁγίαν μονάδα. ἡνῶσθαι γὰρ ἀνάγκη τῷ Θεῷ τῶν ὅλων τὸν Θεῖον λόγον, ἐμφιλοχωρεῖν δὲ τῷ Θεῷ καὶ ἐνδιαιτᾶσθαι δεῖ τὸ ἅγιον Πνεῦμα· ἤδη καὶ τὴν Θείαν Τριάδα εἰς ἕνα, ὥσπερ εἰς κορυφήν τινα (τὸν Θεὸν τῶν ὅλων τὸν παντοκράτορα λὲγῳ) συγκεφαλαιοῦσθαί τε καὶ συνάγεσθαι πᾶσα ἀνάγκη. Μαρκίωνος γὰρ τοῦ ματαιόφρονος δίδαγμα, εἰς τρεῖς ἀρχὰς τῆς μοναρχίας τομὴν (0112B)καὶ διαίρεσιν, παίδευμα ὃν διαβολικὸν, οὐχὶ δὲ τῶν (0114A)ὄντως μαθητῶν τοῦ Χριστοῦ καὶ τῶν ἀρεσκομένων τοῖς τοῦ Σωτῆρος μαθήμασιν. οὗτοι γὰρ Τριάδα μὴν κηρυττομένην ὑπὸ τῆς θείας Γραφῆς σαφῶς ἐπίστανται, τρεῖς δέ Θεοὺς οὔτε Παλαιὰν οὔτε Καινὴν Διαθήκην κηρύττουσαν. Οὐ μεῖον δ' ἄν τις καταμέμφοιτο καὶ τοὺς ποίημα τὸν Υἱὸν εἶναι δοξάζοντας, καὶ γεγονέναι τὸν Κύριον ὥσπερ Ἕν τι ὄντως γενομένων, νομίζοντας· τῶν θείων λογίων γέννησιν. αὐτῷ τὴν ἁρμόττουσαν καὶ πρέπουσαν, ἀλλ' οὐχὶ πλάσιν τινὰ καὶ ποίησιν προσμαρτυρούντων. βλάσφημον οὖν οὐ τὸ τυχὸν, μέγιστον μὲν οὖν, χειροποίητον τρόπον τινὰ λέγειν τὸν Κύριον. εἰ γὰρ γέγονεν Υἱὸς, ἦν ὅτε οὐκ (0116A)ἦν· ἀεὶ δὲ ἦν, εἴ γε ἐν τῷ Πατρί ἐστιν, ὡς αὐτός φησι. καὶ εἰ λόγος καὶ σοφία καὶ δύναμις ὁ Χριστός (ταῦτα γὰρ εἶναι τὸν Χριστὸν αἱ θεῖαι λέγουσι Γραφαὶ, ὥσπερ ἐπίστασθε)· ταῦτα δὲ δυνάμεις οὖσαι τοῦ Θεοῦ τυγχάνουσιν· εἰ τοίνυν γέγονεν ὁ Υἱὸς, ἦν ὅτε οὐκ ἦν ταῦτα. ἦν ἄρα καιρὸς, ὅτε χωρὶς τούτων ἦν ὁ Θεός· ἀτοπώτατον δὲ τοῦτο· καὶ τί ἂν ἐπὶ πλέον περὶ τούτων πρὸς ὑμᾶς διαλεγοίμην, πρὸς ἄνδρας πνευματοφόρους καὶ σαφῶς ἐπισταμένους τὰς ἀτοπίας τὰς ἐκ τοῦ ποίημα λέγειν τὸν Υἱὸν ἀνακυπτούσας, αἷς μοι δοκοῦσι μὴ προςεσχηκέναι τὸν νοῦν οἱ καθηγησάμενοι τῆς δόξης ταύτης καὶ διὰ τοῦτο κομιδῆ τοῦ ἀληθοῦς διημαρτηκέναι, ἑτέρως ἢ βούλεται ταύτῃ ἡ θεία καὶ προφητικὴ Γραφὴ, τὸ, Κύριος ἔκτισέ με ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ, ἐκδεξάμενοι. οὐ μία γὰρ ἡ τοῦ Ἔκτισεν, ὠς ἴστε, σημασία· Ἔκτισε γὰρ ἐνταῦθα ἀκουστέον, (0116B)ἀντὶ τοῦ, Ἐπέστησε τοῖς ὑπ' αὐτοῦ γεγονόσιν ἔργοις, γεγονόσι δὲ δι' αὐτοῦ τοῦ Υἱοῦ· οὐχὶ δέ γε τὸ Ἐκτισε νῦν λέγοιτ' ἂν ἐπὶ τοῦ Ἐποίησε· διαφέρει γὰρ τοῦ ποιῆσαι τὸ κτίσαι. Οὐκ αὐτὸς οὗτός σου πατὴρ ἐκτήσατό σε, καὶ ἐποίησέ σε, καὶ ἔκτισέ σε; τῇ ἐν τῷ Δευτερονομίῳ μεγάλῃ ὠδῇ ὁ Μωσῆς φησι. πρὸς οὓς καὶ εἴποι ἄν τις· Ὦ ῥιψοκίνδυνοι ἄνθρωποι· ποίημα ὁ πρωτότοκος πάσης στίσεως, ὁ ἐκ γαστρὸς πρὸ ἑωσφόρου γεννηθεὶς, ὁ εἰπὼν ὡς Σοφία, Πρὸ δὲ πάντων βουνῶν γεννᾷ με; καὶ πολλαχοῦ δὲ τῶν θείων λογίων γεγεννῆσθαι, ἀλλ' οὐ γεγονέναι τὸν Υἱὸν λεγόμενον εὕροι τις ἄν. ὑφ' ὧν καταφανῶς ἐλέγχονται τὰ ψεύδη περὶ τῆς τοῦ Κυρίου γεννήσεως ὑπολαμβάνοντες, οἱ ποίησιν, αὐτοῦ τὴν θείαν καὶ ἄῤῥητον γέννησιν λέγειν τολμῶντες. (0116C)Οὔτ' οὖν καταμερίζειν χρὴ εἰς τρεῖς Θεότητας τὴν θαυμαστὴν καὶ θεὶαν Μονάδα οὔτε ποιήσει κωλύειν τὸ ἀξίωμα καὶ τὸ ὑπέρβαλλον μέγεθος τοῦ Κυρίου· ἀλλὰ πεπιστευκέναι εἰς Θεὸν πατέρα παντοκράτορα, καὶ εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν, τὸν Υἱὸν αὐτοῦ, καὶ εἰς τὸ ἅγιον Πνεῦμα· ἡνῶσθαι δὲ νῷ Θεῷ τῶν ὅλων τὸν Λόγον· Ἐγὼ γὰρ, φησὶ, καὶ ὁ Πατὴρ ἕν ἐσμεν· καὶ ἐγὼ ἐν τῷ Πατρὶ, καὶ ὁ Πατὴρ ἐν ἐμοί. οὕτω γὰρ ἂν καὶ ἡ θεία Τριὰς, καὶ τὸ ἅγιον κήρυγμα τῆς μοναρχίας διασώζοιτο. Extant haec apud S. Athanasium Epistola de Decretis Nicaenae Synodi, (0116D)cap. XXVI, p. 231, ed. Benedictin. |
Quaestio 17 Prooemium. Iª-IIae q. 17 pr. Deinde considerandum est de actibus imperatis a voluntate. Et circa hoc quaeruntur novem. Primo, utrum imperare sit actus voluntatis, vel rationis. Secundo, utrum imperare pertineat ad bruta animalia. Tertio, de ordine imperii ad usum. Quarto, utrum imperium et actus imperatus sint unus actus, vel diversi. Quinto, utrum actus voluntatis imperetur. Sexto, utrum actus rationis. Septimo, utrum actus appetitus sensitivi. Octavo, utrum actus animae vegetabilis. Nono, utrum actus exteriorum membrorum. Articulus I. Iª-IIae q. 17 a. 1 arg. 1 Ad primum sic proceditur. Videtur quod imperare non sit actus rationis, sed voluntatis. Imperare enim est movere quoddam, dicit enim Avicenna quod quadruplex est movens, scilicet perficiens, disponens, imperans et consilians. Sed ad voluntatem pertinet movere omnes alias vires animae, ut dictum est supra. Ergo imperare est actus voluntatis. Iª-IIae q. 17 a. 1 arg. 2 Praeterea, sicut imperari pertinet ad id quod est subiectum, ita imperare pertinere videtur ad id quod est maxime liberum. Sed radix libertatis est maxime in voluntate. Ergo voluntatis est imperare. Iª-IIae q. 17 a. 1 arg. 3 Praeterea, ad imperium statim sequitur actus. Sed ad actum rationis non statim sequitur actus, non enim qui iudicat aliquid esse faciendum, statim illud operatur. Ergo imperare non est actus rationis, sed voluntatis. Iª-IIae q. 17 a. 1 s. c. Sed contra est quod Gregorius Nyssenus dicit, et etiam philosophus quod appetitivum obedit rationi. Ergo rationis est imperare. Iª-IIae q. 17 a. 1 co. Respondeo dicendum quod imperare est actus rationis, praesupposito tamen actu voluntatis. Ad cuius evidentiam, considerandum est quod, quia actus voluntatis et rationis supra se invicem possunt ferri, prout scilicet ratio ratiocinatur de volendo, et voluntas vult ratiocinari; contingit actum voluntatis praeveniri ab actu rationis, et e converso. Et quia virtus prioris actus remanet in actu sequenti, contingit quandoque quod est aliquis actus voluntatis, secundum quod manet virtute in ipso aliquid de actu rationis, ut dictum est de usu et de electione; et e converso aliquis est actus rationis, secundum quod virtute manet in ipso aliquid de actu voluntatis. Imperare autem est quidem essentialiter actus rationis, imperans enim ordinat eum cui imperat, ad aliquid agendum, intimando vel denuntiando; sic autem ordinare per modum cuiusdam intimationis, est rationis. Sed ratio potest aliquid intimare vel denuntiare dupliciter. Uno modo, absolute, quae quidem intimatio exprimitur per verbum indicativi modi; sicut si aliquis alicui dicat, hoc est tibi faciendum. Aliquando autem ratio intimat aliquid alicui, movendo ipsum ad hoc, et talis intimatio exprimitur per verbum imperativi modi; puta cum alicui dicitur, fac hoc. Primum autem movens in viribus animae ad exercitium actus, est voluntas, ut supra dictum est. Cum ergo secundum movens non moveat nisi in virtute primi moventis, sequitur quod hoc ipsum quod ratio movet imperando, sit ei ex virtute voluntatis. Unde relinquitur quod imperare sit actus rationis, praesupposito actu voluntatis, in cuius virtute ratio movet per imperium ad exercitium actus. Iª-IIae q. 17 a. 1 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod imperare non est movere quocumque modo, sed cum quadam intimatione denuntiativa ad alterum. Quod est rationis. Iª-IIae q. 17 a. 1 ad 2 Ad secundum dicendum quod radix libertatis est voluntas sicut subiectum, sed sicut causa, est ratio. Ex hoc enim voluntas libere potest ad diversa ferri, quia ratio potest habere diversas conceptiones boni. Et ideo philosophi definiunt liberum arbitrium quod est liberum de ratione iudicium, quasi ratio sit causa libertatis. Iª-IIae q. 17 a. 1 ad 3 Ad tertium dicendum quod ratio illa concludit quod imperium non sit actus rationis absolute, sed cum quadam motione, ut dictum est. Articulus II. Iª-IIae q. 17 a. 2 arg. 1 Ad secundum sic proceditur. Videtur quod imperare conveniat brutis animalibus. Quia secundum Avicennam, virtus imperans motum est appetitiva, et virtus exequens motum est in musculis et in nervis. Sed utraque virtus est in brutis animalibus. Ergo imperium invenitur in brutis animalibus. Iª-IIae q. 17 a. 2 arg. 2 Praeterea, de ratione servi est quod ei imperetur. Sed corpus comparatur ad animam sicut servus ad dominum, sicut dicit philosophus in I Polit. Ergo corpori imperatur ab anima, etiam in brutis, quae sunt composita ex anima et corpore. Iª-IIae q. 17 a. 2 arg. 3 Praeterea, per imperium homo facit impetum ad opus. Sed impetus in opus invenitur in brutis animalibus, ut Damascenus dicit. Ergo in brutis animalibus invenitur imperium. Iª-IIae q. 17 a. 2 s. c. Sed contra, imperium est actus rationis, ut dictum est. Sed in brutis non est ratio. Ergo neque imperium. Iª-IIae q. 17 a. 2 co. Respondeo dicendum quod imperare nihil aliud est quam ordinare aliquem ad aliquid agendum, cum quadam intimativa motione. Ordinare autem est proprius actus rationis. Unde impossibile est quod in brutis animalibus, in quibus non est ratio, sit aliquo modo imperium. Iª-IIae q. 17 a. 2 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod vis appetitiva dicitur imperare motum, inquantum movet rationem imperantem. Sed hoc est solum in hominibus. In brutis autem animalibus virtus appetitiva non est proprie imperativa, nisi imperativum sumatur large pro motivo. Iª-IIae q. 17 a. 2 ad 2 Ad secundum dicendum quod in brutis animalibus corpus quidem habet unde obediat, sed anima non habet unde imperet, quia non habet unde ordinet. Et ideo non est ibi ratio imperantis et imperati; sed solum moventis et moti. Iª-IIae q. 17 a. 2 ad 3 Ad tertium dicendum quod aliter invenitur impetus ad opus in brutis animalibus, et aliter in hominibus. Homines enim faciunt impetum ad opus per ordinationem rationis, unde habet in eis impetus rationem imperii. In brutis autem fit impetus ad opus per instinctum naturae, quia scilicet appetitus eorum statim apprehenso convenienti vel inconvenienti, naturaliter movetur ad prosecutionem vel fugam. Unde ordinantur ab alio ad agendum, non autem ipsa seipsa ordinant ad actionem. Et ideo in eis est impetus, sed non imperium. Articulus III. Iª-IIae q. 17 a. 3 arg. 1 Ad tertium sic proceditur. Videtur quod usus praecedat imperium. Imperium enim est actus rationis praesupponens actum voluntatis, ut supra dictum est. Sed usus est actus voluntatis, ut supra dictum est. Ergo usus praecedit imperium. Iª-IIae q. 17 a. 3 arg. 2 Praeterea, imperium est aliquid eorum quae ad finem ordinantur. Eorum autem quae sunt ad finem, est usus. Ergo videtur quod usus sit prius quam imperium. Iª-IIae q. 17 a. 3 arg. 3 Praeterea, omnis actus potentiae motae a voluntate, usus dicitur, quia voluntas utitur aliis potentiis, ut supra dictum est. Sed imperium est actus rationis prout mota est a voluntate, sicut dictum est. Ergo imperium est quidam usus. Commune autem est prius proprio. Ergo usus est prius quam imperium. Iª-IIae q. 17 a. 3 s. c. Sed contra est quod Damascenus dicit, quod impetus ad operationem praecedit usum. Sed impetus ad operationem fit per imperium. Ergo imperium praecedit usum. Iª-IIae q. 17 a. 3 co. Respondeo dicendum quod usus eius quod est ad finem, secundum quod est in ratione referente ipsum in finem, praecedit electionem, ut supra dictum est. Unde multo magis praecedit imperium. Sed usus eius quod est ad finem, secundum quod subditur potentiae executivae, sequitur imperium, eo quod usus utentis coniunctus est cum actu eius quo quis utitur; non enim utitur aliquis baculo, antequam aliquo modo per baculum operetur. Imperium autem non est simul cum actu eius cui imperatur, sed naturaliter prius est imperium quam imperio obediatur, et aliquando etiam est prius tempore. Unde manifestum est quod imperium est prius quam usus. Iª-IIae q. 17 a. 3 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod non omnis actus voluntatis praecedit hunc actum rationis qui est imperium, sed aliquis praecedit, scilicet electio; et aliquis sequitur, scilicet usus. Quia post determinationem consilii, quae est iudicium rationis, voluntas eligit; et post electionem, ratio imperat ei per quod agendum est quod eligitur; et tunc demum voluntas alicuius incipit uti, exequendo imperium rationis; quandoque quidem voluntas alterius, cum aliquis imperat alteri; quandoque autem voluntas ipsius imperantis, cum aliquis imperat sibi ipsi. Iª-IIae q. 17 a. 3 ad 2 Ad secundum dicendum quod, sicut actus sunt praevii potentiis, ita obiecta actibus. Obiectum autem usus est id quod est ad finem. Ex hoc ergo quod ipsum imperium est ad finem, magis potest concludi quod imperium sit prius usu, quam quod sit posterius. Iª-IIae q. 17 a. 3 ad 3 Ad tertium dicendum quod, sicut actus voluntatis utentis ratione ad imperandum, praecedit ipsum imperium; ita etiam potest dici quod et istum usum voluntatis praecedit aliquod imperium rationis, eo quod actus harum potentiarum supra seipsos invicem reflectuntur. Articulus IV. Iª-IIae q. 17 a. 4 arg. 1 Ad quartum sic proceditur. Videtur quod actus imperatus non sit unus actus cum ipso imperio. Diversarum enim potentiarum diversi sunt actus. Sed alterius potentiae est actus imperatus, et alterius ipsum imperium, quia alia est potentia quae imperat, et alia cui imperatur. Ergo non est idem actus imperatus cum imperio. Iª-IIae q. 17 a. 4 arg. 2 Praeterea, quaecumque possunt ab invicem separari, sunt diversa, nihil enim separatur a seipso. Sed aliquando actus imperatus separatur ab imperio, praecedit enim quandoque imperium, et non sequitur actus imperatus. Ergo alius actus est imperium ab actu imperato. Iª-IIae q. 17 a. 4 arg. 3 Praeterea, quaecumque se habent secundum prius et posterius, sunt diversa. Sed imperium naturaliter praecedit actum imperatum. Ergo sunt diversa. Iª-IIae q. 17 a. 4 s. c. Sed contra est quod philosophus dicit, quod ubi est unum propter alterum, ibi est unum tantum. Sed actus imperatus non est nisi propter imperium. Ergo sunt unum. Iª-IIae q. 17 a. 4 co. Respondeo dicendum quod nihil prohibet aliqua esse secundum quid multa, et secundum quid unum. Quinimmo omnia multa sunt secundum aliquid unum, ut Dionysius dicit, ult. cap. de Div. Nom. Est tamen differentia attendenda in hoc, quod quaedam sunt simpliciter multa, et secundum quid unum, quaedam vero e converso. Unum autem hoc modo dicitur sicut et ens. Ens autem simpliciter est substantia, sed ens secundum quid est accidens, vel etiam ens rationis. Et ideo quaecumque sunt unum secundum substantiam, sunt unum simpliciter, et multa secundum quid. Sicut totum in genere substantiae, compositum ex suis partibus vel integralibus vel essentialibus, est unum simpliciter, nam totum est ens et substantia simpliciter, partes vero sunt entia et substantiae in toto. Quae vero sunt diversa secundum substantiam, et unum secundum accidens, sunt diversa simpliciter, et unum secundum quid, sicut multi homines sunt unus populus, et multi lapides sunt unus acervus; quae est unitas compositionis, aut ordinis. Similiter etiam multa individua, quae sunt unum genere vel specie, sunt simpliciter multa, et secundum quid unum, nam esse unum genere vel specie, est esse unum secundum rationem. Sicut autem in genere rerum naturalium, aliquod totum componitur ex materia et forma, ut homo ex anima et corpore, qui est unum ens naturale, licet habeat multitudinem partium; ita etiam in actibus humanis, actus inferioris potentiae materialiter se habet ad actum superioris, inquantum inferior potentia agit in virtute superioris moventis ipsam, sic enim et actus moventis primi formaliter se habet ad actum instrumenti. Unde patet quod imperium et actus imperatus sunt unus actus humanus, sicut quoddam totum est unum, sed est secundum partes multa. Iª-IIae q. 17 a. 4 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod, si essent potentiae diversae ad invicem non ordinatae, actus earum essent simpliciter diversi. Sed quando una potentia est movens alteram, tunc actus earum sunt quodammodo unus, nam idem est actus moventis et moti, ut dicitur in III Physic. Iª-IIae q. 17 a. 4 ad 2 Ad secundum dicendum quod ex hoc quod imperium et actus imperatus possunt ab invicem separari, habetur quod sunt multa partibus. Nam partes hominis possunt ab invicem separari, quae tamen sunt unum toto. Iª-IIae q. 17 a. 4 ad 3 Ad tertium dicendum quod nihil prohibet in his quae sunt multa partibus et unum toto, unum esse prius alio. Sicut anima quodammodo est prius corpore, et cor est prius aliis membris. Articulus V. Iª-IIae q. 17 a. 5 arg. 1 Ad quintum sic proceditur. Videtur quod actus voluntatis non sit imperatus. Dicit enim Augustinus, in VIII Confess., imperat animus ut velit animus, nec tamen facit. Velle autem est actus voluntatis. Ergo actus voluntatis non imperatur. Iª-IIae q. 17 a. 5 arg. 2 Praeterea, ei convenit imperari, cui convenit imperium intelligere. Sed voluntatis non est intelligere imperium, differt enim voluntas ab intellectu, cuius est intelligere. Ergo actus voluntatis non imperatur. Iª-IIae q. 17 a. 5 arg. 3 Praeterea, si aliquis actus voluntatis imperatur, pari ratione omnes imperantur. Sed si omnes actus voluntatis imperantur, necesse est in infinitum procedere, quia actus voluntatis praecedit actum imperantis rationis, ut dictum est; qui voluntatis actus si iterum imperatur, illud iterum imperium praecedet alius rationis actus, et sic in infinitum. Hoc autem est inconveniens, quod procedatur in infinitum. Non ergo actus voluntatis imperatur. Iª-IIae q. 17 a. 5 s. c. Sed contra, omne quod est in potestate nostra, subiacet imperio nostro. Sed actus voluntatis sunt maxime in potestate nostra, nam omnes actus nostri intantum dicuntur in potestate nostra esse, inquantum voluntarii sunt. Ergo actus voluntatis imperantur a nobis. Iª-IIae q. 17 a. 5 co. Respondeo dicendum quod, sicut dictum est, imperium nihil aliud est quam actus rationis ordinantis, cum quadam motione, aliquid ad agendum. Manifestum est autem quod ratio potest ordinare de actu voluntatis, sicut enim potest iudicare quod bonum sit aliquid velle, ita potest ordinare imperando quod homo velit. Ex quo patet quod actus voluntatis potest esse imperatus. Iª-IIae q. 17 a. 5 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod, sicut Augustinus ibidem dicit, animus, quando perfecte imperat sibi ut velit, tunc iam vult, sed quod aliquando imperet et non velit, hoc contingit ex hoc quod non perfecte imperat. Imperfectum autem imperium contingit ex hoc, quod ratio ex diversis partibus movetur ad imperandum vel non imperandum, unde fluctuat inter duo, et non perfecte imperat. Iª-IIae q. 17 a. 5 ad 2 Ad secundum dicendum quod, sicut in membris corporalibus quodlibet membrum operatur non sibi soli, sed toti corpori, ut oculus videt toti corpori; ita etiam est in potentiis animae. Nam intellectus intelligit non solum sibi, sed omnibus potentiis; et voluntas vult non solum sibi, sed omnibus potentiis. Et ideo homo imperat sibi ipsi actum voluntatis, inquantum est intelligens et volens. Iª-IIae q. 17 a. 5 ad 3 Ad tertium dicendum quod, cum imperium sit actus rationis, ille actus imperatur, qui rationi subditur. Primus autem voluntatis actus non est ex rationis ordinatione, sed ex instinctu naturae, aut superioris causae, ut supra dictum est. Et ideo non oportet quod in infinitum procedatur. Articulus VI. Iª-IIae q. 17 a. 6 arg. 1 Ad sextum sic proceditur. Videtur quod actus rationis non possit esse imperatus. Inconveniens enim videtur quod aliquid imperet sibi ipsi. Sed ratio est quae imperat, ut supra dictum est. Ergo rationis actus non imperatur. Iª-IIae q. 17 a. 6 arg. 2 Praeterea, id quod est per essentiam, diversum est ab eo quod est per participationem. Sed potentia cuius actus imperatur a ratione, est ratio per participationem, ut dicitur in I Ethic. Ergo illius potentiae actus non imperatur, quae est ratio per essentiam. Iª-IIae q. 17 a. 6 arg. 3 Praeterea, ille actus imperatur, qui est in potestate nostra. Sed cognoscere et iudicare verum, quod est actus rationis, non est semper in potestate nostra. Non ergo actus rationis potest esse imperatus. Iª-IIae q. 17 a. 6 s. c. Sed contra, id quod libero arbitrio agimus, nostro imperio agi potest. Sed actus rationis exercentur per liberum arbitrium, dicit enim Damascenus quod libero arbitrio homo exquirit, et scrutatur, et iudicat, et disponit. Ergo actus rationis possunt esse imperati. Iª-IIae q. 17 a. 6 co. Respondeo dicendum quod, quia ratio supra seipsam reflectitur, sicut ordinat de actibus aliarum potentiarum, ita etiam potest ordinare de actu suo. Unde etiam actus suus potest esse imperatus. Sed attendendum est quod actus rationis potest considerari dupliciter. Uno modo, quantum ad exercitium actus. Et sic actus rationis semper imperari potest, sicut cum indicitur alicui quod attendat, et ratione utatur. Alio modo, quantum ad obiectum, respectu cuius, duo actus rationis attenduntur. Primo quidem, ut veritatem circa aliquid apprehendat. Et hoc non est in potestate nostra, hoc enim contingit per virtutem alicuius luminis, vel naturalis vel supernaturalis. Et ideo quantum ad hoc, actus rationis non est in potestate nostra, nec imperari potest. Alius autem actus rationis est, dum his quae apprehendit assentit. Si igitur fuerint talia apprehensa, quibus naturaliter intellectus assentiat, sicut prima principia, assensus talium vel dissensus non est in potestate nostra, sed in ordine naturae, et ideo, proprie loquendo, nec imperio subiacet. Sunt autem quaedam apprehensa, quae non adeo convincunt intellectum, quin possit assentire vel dissentire, vel saltem assensum vel dissensum suspendere, propter aliquam causam, et in talibus assensus ipse vel dissensus in potestate nostra est, et sub imperio cadit. Iª-IIae q. 17 a. 6 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod ratio hoc modo imperat sibi ipsi, sicut et voluntas movet seipsam, ut supra dictum est, inquantum scilicet utraque potentia reflectitur supra suum actum, et ex uno in aliud tendit. Iª-IIae q. 17 a. 6 ad 2 Ad secundum dicendum quod, propter diversitatem obiectorum quae actui rationis subduntur, nihil prohibet rationem seipsam participare, sicut in cognitione conclusionum participatur cognitio principiorum. Iª-IIae q. 17 a. 6 ad 3 Ad tertium patet responsio ex dictis. Articulus VII. Iª-IIae q. 17 a. 7 arg. 1 Ad septimum sic proceditur. Videtur quod actus sensitivi appetitus non sit imperatus. Dicit enim apostolus, Rom. VII, non enim quod volo bonum, hoc ago, et Glossa exponit quod homo vult non concupiscere, et tamen concupiscit. Sed concupiscere est actus appetitus sensitivi. Ergo actus appetitus sensitivi non subditur imperio nostro. Iª-IIae q. 17 a. 7 arg. 2 Praeterea, materia corporalis soli Deo obedit, quantum ad transmutationem formalem, ut in primo habitum est. Sed actus appetitus sensitivi habet quandam formalem transmutationem corporis, scilicet calorem vel frigus. Ergo actus appetitus sensitivi non subditur imperio humano. Iª-IIae q. 17 a. 7 arg. 3 Praeterea, proprium motivum appetitus sensitivi est apprehensum secundum sensum vel imaginationem. Sed non est in potestate nostra semper quod aliquid apprehendamus sensu vel imaginatione. Ergo actus appetitus sensitivi non subiacet imperio nostro. Iª-IIae q. 17 a. 7 s. c. Sed contra est quod Gregorius Nyssenus dicit, quod obediens rationi dividitur in duo, in desiderativum et irascitivum, quae pertinent ad appetitum sensitivum. Ergo actus appetitus sensitivi subiacet imperio rationis. Iª-IIae q. 17 a. 7 co. Respondeo dicendum quod secundum hoc aliquis actus imperio nostro subiacet, prout est in potestate nostra, ut supra dictum est. Et ideo ad intelligendum qualiter actus appetitus sensitivi subdatur imperio rationis, oportet considerare qualiter sit in potestate nostra. Est autem sciendum quod appetitus sensitivus in hoc differt ab appetitu intellectivo, qui dicitur voluntas, quod appetitus sensitivus est virtus organi corporalis, non autem voluntas. Omnis autem actus virtutis utentis organo corporali, dependet non solum ex potentia animae, sed etiam ex corporalis organi dispositione, sicut visio ex potentia visiva, et qualitate oculi, per quam iuvatur vel impeditur. Unde et actus appetitus sensitivi non solum dependet ex vi appetitiva, sed etiam ex dispositione corporis. Illud autem quod est ex parte potentiae animae, sequitur apprehensionem. Apprehensio autem imaginationis, cum sit particularis, regulatur ab apprehensione rationis, quae est universalis, sicut virtus activa particularis a virtute activa universali. Et ideo ex ista parte, actus appetitus sensitivi subiacet imperio rationis. Qualitas autem et dispositio corporis non subiacet imperio rationis. Et ideo ex hac parte, impeditur quin motus sensitivi appetitus totaliter subdatur imperio rationis. Contingit etiam quandoque quod motus appetitus sensitivi subito concitatur ad apprehensionem imaginationis vel sensus. Et tunc ille motus est praeter imperium rationis, quamvis potuisset impediri a ratione, si praevidisset. Unde philosophus dicit, in I Polit., quod ratio praeest irascibili et concupiscibili non principatu despotico, qui est domini ad servum; sed principatu politico aut regali, qui est ad liberos, qui non totaliter subduntur imperio. Iª-IIae q. 17 a. 7 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod hoc quod homo vult non concupiscere, et tamen concupiscit, contingit ex dispositione corporis, per quam impeditur appetitus sensitivus ne totaliter sequatur imperium rationis. Unde et apostolus ibidem subdit, video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae. Hoc etiam contingit propter subitum motum concupiscentiae, ut dictum est. Iª-IIae q. 17 a. 7 ad 2 Ad secundum dicendum quod qualitas corporalis dupliciter se habet ad actum appetitus sensitivi. Uno modo, ut praecedens, prout aliquis est aliqualiter dispositus secundum corpus, ad hanc vel illam passionem. Alio modo, ut consequens, sicut cum ex ira aliquis incalescit. Qualitas igitur praecedens non subiacet imperio rationis, quia vel est ex natura, vel ex aliqua praecedenti motione, quae non statim quiescere potest. Sed qualitas consequens sequitur imperium rationis, quia sequitur motum localem cordis, quod diversimode movetur secundum diversos actus sensitivi appetitus. Iª-IIae q. 17 a. 7 ad 3 Ad tertium dicendum quod, quia ad apprehensionem sensus requiritur sensibile exterius, non est in potestate nostra apprehendere aliquid sensu, nisi sensibili praesente; cuius praesentia non semper est in potestate nostra. Tunc enim homo potest uti sensu cum voluerit, nisi sit impedimentum ex parte organi. Apprehensio autem imaginationis subiacet ordinationi rationis, secundum modum virtutis vel debilitatis imaginativae potentiae. Quod enim homo non possit imaginari quae ratio considerat, contingit vel ex hoc quod non sunt imaginabilia, sicut incorporalia; vel propter debilitatem virtutis imaginativae, quae est ex aliqua indispositione organi. Articulus VIII. Iª-IIae q. 17 a. 8 arg. 1 Ad octavum sic proceditur. Videtur quod actus vegetabilis animae imperio rationis subdantur. Vires enim sensitivae nobiliores sunt viribus animae vegetabilis. Sed vires animae sensitivae subduntur imperio rationis. Ergo multo magis vires animae vegetabilis. Iª-IIae q. 17 a. 8 arg. 2 Praeterea, homo dicitur minor mundus, quia sic est anima in corpore, sicut Deus in mundo. Sed Deus sic est in mundo, quod omnia quae sunt in mundo, obediunt eius imperio. Ergo et omnia quae sunt in homine, obediunt imperio rationis, etiam vires vegetabilis animae. Iª-IIae q. 17 a. 8 arg. 3 Praeterea, laus et vituperium non contingit nisi in actibus qui subduntur imperio rationis. Sed in actibus nutritivae et generativae potentiae, contingit esse laudem et vituperium, et virtutem et vitium, sicut patet in gula et luxuria, et virtutibus oppositis. Ergo actus harum potentiarum subduntur imperio rationis. Iª-IIae q. 17 a. 8 s. c. Sed contra est quod Gregorius Nyssenus dicit, quod id quod non persuadetur a ratione, est nutritivum et generativum. Iª-IIae q. 17 a. 8 co. Respondeo dicendum quod actuum quidam procedunt ex appetitu naturali, quidam autem ex appetitu animali vel intellectuali, omne enim agens aliquo modo appetit finem. Appetitus autem naturalis non consequitur aliquam apprehensionem, sicut sequitur appetitus animalis et intellectualis. Ratio autem imperat per modum apprehensivae virtutis. Et ideo actus illi qui procedunt ab appetitu intellectivo vel animali, possunt a ratione imperari, non autem actus illi qui procedunt ex appetitu naturali. Huiusmodi autem sunt actus vegetabilis animae, unde Gregorius Nyssenus dicit quod vocatur naturale quod generativum et nutritivum. Et propter hoc, actus vegetabilis animae non subduntur imperio rationis. Iª-IIae q. 17 a. 8 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod, quanto aliquis actus est immaterialior, tanto est nobilior, et magis subditus imperio rationis. Unde ex hoc ipso quod vires animae vegetabilis non obediunt rationi, apparet has vires infimas esse. Iª-IIae q. 17 a. 8 ad 2 Ad secundum dicendum quod similitudo attenditur quantum ad aliquid, quia scilicet, sicut Deus movet mundum, ita anima movet corpus. Non autem quantum ad omnia, non enim anima creavit corpus ex nihilo, sicut Deus mundum; propter quod totaliter subditur eius imperio. Iª-IIae q. 17 a. 8 ad 3 Ad tertium dicendum quod virtus et vitium, laus et vituperium, non debentur ipsis actibus nutritivae vel generativae potentiae, qui sunt digestio et formatio corporis humani; sed actibus sensitivae partis ordinatis ad actus generativae vel nutritivae; puta in concupiscendo delectationem cibi et venereorum, et utendo, secundum quod oportet, vel non secundum quod oportet. Articulus IX. Iª-IIae q. 17 a. 9 arg. 1 Ad nonum sic proceditur. Videtur quod membra corporis non obediant rationi quantum ad actus suos. Constat enim quod membra corporis magis distant a ratione quam vires animae vegetabilis. Sed vires animae vegetabilis non obediunt rationi, ut dictum est. Ergo multo minus membra corporis. Iª-IIae q. 17 a. 9 arg. 2 Praeterea, cor est principium motus animalis. Sed motus cordis non subditur imperio rationis, dicit enim Gregorius Nyssenus quod pulsativum non est persuasibile ratione. Ergo motus membrorum corporalium non subiacet imperio rationis. Iª-IIae q. 17 a. 9 arg. 3 Praeterea, Augustinus dicit, XIV de Civ. Dei, quod motus membrorum genitalium aliquando importunus est, nullo poscente, aliquando autem destituit inhiantem, et cum in animo concupiscentia ferveat, friget in corpore. Ergo motus membrorum non obediunt rationi. Iª-IIae q. 17 a. 9 s. c. Sed contra est quod Augustinus dicit, VIII Confess., imperat animus ut moveatur manus, et tanta est facilitas, ut vix a servitio discernatur imperium. Iª-IIae q. 17 a. 9 co. Respondeo dicendum quod membra corporis sunt organa quaedam potentiarum animae. Unde eo modo quo potentiae animae se habent ad hoc quod obediant rationi, hoc modo se habent etiam corporis membra. Quia igitur vires sensitivae subduntur imperio rationis, non autem vires naturales; ideo omnes motus membrorum quae moventur a potentiis sensitivis, subduntur imperio rationis; motus autem membrorum qui consequuntur vires naturales, non subduntur imperio rationis. Iª-IIae q. 17 a. 9 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod membra non movent seipsa, sed moventur per potentias animae; quarum quaedam sunt rationi viciniores quam vires animae vegetabilis. Iª-IIae q. 17 a. 9 ad 2 Ad secundum dicendum quod in his quae ad intellectum et voluntatem pertinent, primum invenitur id quod est secundum naturam, ex quo alia derivantur, ut a cognitione principiorum naturaliter notorum, cognitio conclusionum; et a voluntate finis naturaliter desiderati, derivatur electio eorum quae sunt ad finem. Ita etiam in corporalibus motibus principium est secundum naturam. Principium autem corporalis motus est a motu cordis. Unde motus cordis est secundum naturam, et non secundum voluntatem, consequitur enim sicut per se accidens vitam, quae est ex unione animae et corporis. Sicut motus gravium et levium consequitur formam substantialem ipsorum, unde et a generante moveri dicuntur, secundum philosophum in VIII Physic. Et propter hoc motus iste vitalis dicitur. Unde Gregorius Nyssenus dicit quod sicut generativum et nutritivum non obedit rationi, ita nec pulsativum, quod est vitale. Pulsativum autem appellat motum cordis, qui manifestatur per venas pulsatiles. Iª-IIae q. 17 a. 9 ad 3 Ad tertium dicendum quod, sicut Augustinus dicit in XIV de Civ. Dei, hoc quod motus genitalium membrorum rationi non obedit, est ex poena peccati, ut scilicet anima suae inobedientiae ad Deum in illo praecipue membro poenam inobedientiae patiatur, per quod peccatum originale ad posteros traducitur. Sed quia per peccatum primi parentis, ut infra dicetur, natura est sibi relicta, subtracto supernaturali dono quod homini divinitus erat collatum; ideo consideranda est ratio naturalis quare motus huiusmodi membrorum specialiter rationi non obedit. Cuius causam assignat Aristoteles in libro de causis motus animalium, dicens involuntarios esse motus cordis et membri pudendi, quia scilicet ex aliqua apprehensione huiusmodi membra commoventur, inquantum scilicet intellectus et phantasia repraesentant aliqua ex quibus consequuntur passiones animae, ad quas consequitur motus horum membrorum. Non tamen moventur secundum iussum rationis aut intellectus, quia scilicet ad motum horum membrorum requiritur aliqua alteratio naturalis, scilicet caliditatis et frigiditatis, quae quidem alteratio non subiacet imperio rationis. Specialiter autem hoc accidit in his duobus membris, quia utrumque istorum membrorum est quasi quoddam animal separatum, inquantum est principium vitae, principium autem est virtute totum. Cor enim principium est sensuum, et ex membro genitali virtus exit seminalis, quae est virtute totum animal. Et ideo habent proprios motus naturaliter, quia principia oportet esse naturalia, ut dictum est. |
Migne "Patrologia Latina Tomus 139a" Epistolae scriptae ante summum pontificatum (Gerbertus Auriliacensis), J. P. Migne cc_id: cps_2.GerAur.EpScAnS, cc_idno: 9790 EPISTOLA PRIMA. AD OTHONEM CAESAREM. 139.0201A| Domino suo OTHONI Caesari semper Augusto, GERBERTUS quondam liber. Dum regnorum publica perpendo negotia, serenissimi domini mei aures propriis occupare expavesco. Loquatur Dominus meus servo suo propriis epistolis solito more, ut ejus servitutis fiat exhibitio, tollatur ambiguitas epistolarum, quae Caesaris nostri gravitatem saepe nobis compertam agentibus, cognitam non repraesentant. Denique signum erit nobis vos velle, aut nolle, sententia prolata bene aut non bene. Quantum enim in nobis est, quod possibile est esse, consequens est nos perficere, si vestrum cognoverimus velle. O! dicat dominus Gerebertus episcopus sententiam nostrae innocentiae super Brovingo 139.0201B| et Isimbardo: dicant Litefredus et Gerardus, cur eorum beneficium perceperit Rodulfus. Non dicatur majestatis reus, cui pro Caesare stare semper fuit gloria, contra Caesarem ignominia. EPISTOLA II. AD EUMDEM CAESAREM. Serenissimis auribus domini mei mallem referre laeta quam tristia. Sed cum videam monachos meos attenuari fame, premi nuditate, tacere quomodo potero? Tolerabile quidem hoc malum, si non etiam simul melior spes foret ablata. Nescio quibus codicibus, quos libellos vocant, totum sanctuarium Domini venundatum est. Collecta pecunia nusquam reperitur, apothecae et horrea exhausta sunt, sed in 139.0201C| marsupiis nihil est. Quid ergo peccator hic facio? si cum gratia domini mei fieri posset, satius esset me solum apud Gallos egere, quam cum tot egentibus mendicare apud Italos. Rainerius Francigena nobis intimus, vestrique honoris cupidus, de statu imperii vestri meae fidei multa commisit vobis referenda, 139.0202A| non autem legato credenda, sed nec chartis inserenda, nisi vestro consultu. O nostri spes consilii, praesentis mali statum stultum est dissimulare, loqui invidiosum, ne odio personarum agi videamur. Si licet abbati quibuscunque personis tradere immobilia monasterii libellario nomine, mobilia obtentu eleemosynae, nec relinquere si qua forte residua sunt, eorum haeredem fieri monachum, specialiter quo spectat novi abbatis ordinatio? Petroaldi dicuntur fuisse omnia, abbatis nulla: et ita esse constat, quoniam nihil nobis relictum est praeter tecta et communem usum simplicium elementorum. Epistola domini mei jubet Petroaldum 139.0202B| coli, tenere quod tenuit: duplicatur pondus parentibus positis in eadem trutina. Vires negotii perpendite, considerate quid amiserim, quid secutus sim, praeter gratiam domini mei; suscipite onus amici consilio et auxilio, et quid sit faciendum rescribite. EPISTOLA IV. AD BOSONEM. GERBERTUS BOSONI in Christo salutem. Recedant multa verba, et sequamur facta. Sanctuarium domini mei nec pecunia nec amicitia vobis damus, nec, si datum est ab aliquo, consentimus. Fenum quod vestri tulerunt beato Columbano restituite, si experiri non vultis quid possimus cum gratia domini nostri Caesaris, amicorum consilio et auxilio; his conditionibus leges amicitiae non refutamus. EPISTOLA V. AD PETRUM EPISCOPUM PAPIENSEM. 139.0202C| Quod abbatiam sancti Columbani habere videmur, Italorum nulli gratias agimus. Si ante Dominum nostrum a vobis laudati sumus, non indebitas vobis reddidimus laudes. Mutua exposcitis colloquia, et a 139.0203A| rapinis nostrae Ecclesiae non cessatis. Nostra velut propria militibus dividitis, qui diversa in integrum revocare debuistis. Rapite, praedamini, vires Italiae contra nos concutite. Opportunum tempus nacti estis. Dominus noster bellorum certamine occupatur, nos nec manus paratas eum juvare detinebimus, nec quod ejus officii est temere usurpabimus. Si pace uti poterimus, servitio nostri Caesaris operam dabimus, cum praesentes tum absentes. Sin, ejus tantum praesentia nostram solabitur inopiam, et quoniam (ut ait poeta) nusquam tuta fides, et quia finguntur nec visa, nec audita, voluntatem nostram vobis non nisi scriptis aperimus, nec vestram aliter recipiemus. 139.0203B| Dominae suae ADELAIDI semper Augustae, GERBERTUS. De beneficiis et libellariis, ex parte, nostrum velle ex voto domini nostri Caesaris exsecuti sumus. Recordetur domina mea quod innuerit servo suo se oraturam pro pluribus, aliter quam fieri possit. Ex quo a vobis discessimus, nec Grifonem, nec ejus nuntium vidimus. Terram, quam nostris fidelibus fieri concessimus, cras quomodo auferemus? At si omnia quae omnes jubent fiunt, quid hic facimus? et si totum damus, quid tenebimus? Griphoni ubi possimus beneficium nullum concedimus. 139.0203C| GERBERTUS quondam scholasticus AIRARDO suo salutem. Petitionibus tuis annuimus, nostra ut exsequaris negotia, velut propria monemus. Plinius emendetur, Eugraphius recipiatur: qui Orbacis et apud sanctum Basolum sunt, prescribantur. Fac quod oramus, ut faciamus quod oras. Mantuae quid egerim super negotiis vestris, praesens melius explicabo verbis, quam absens scriptis. Claves librorum quas mitterem ignoravi, propter communem usum similium serarum. Historiam Julii Caesaris a domino Azone abbate Dervensi ad rescribendum nobis acquirite, ut vos, penes quos nos habemus, 139.0203D| habeatis, et quod reperimus speretis, id est octo volumina Boetii de astrologia, praeclarissima quoque figurarum geometriae, aliaque non minus admiranda. Fortunam nostram sola vestra conturbat absentia noctesque diesque. Si bene valetis gaudemus. Indigentiam vestram putamus nostram: quam patimur, ut relevetis rogamus. De morbis ac remediis oculorum Demosthenes philosophus librum edidit, qui inscribitur Ophthalmicus; ejus principium si habetis, habemus, simulque finem Ciceronis pro rege Dejotaro. Valete. 139.0204A| Principiani monasterii duo fratres, velut exsules et peregrini, a nobis recepti sunt, qui desolationem sui loci a Laudensi episcopo, neophitoque abbate factam, molestissime ferunt, simulque referunt se alicui Ecclesiae minime subjacere debere. Erit ergo vestrae prudentiae ac pietatis, ut nec Laudensis Ecclesia debito privetur honore odio pastoris, nec monasterium subjaceat tyrannidi devastatoris. Quid ora caudaeque vulpium blandiuntur hic domino meo? Aut exeant de palatio, aut suos repraesentent 139.0204B| satellites qui edicta Caesaris contemnunt, qui legatos ejus interficere moliuntur, qui ipsum asino coaequant. Taceo de me, quem novo locutionis genere equum emissarium susurrant, uxorem et filios habentem, propter partem familiae meae de Francia recollectam. Victis abest pudor. O tempora! o mores! ubinam gentium vivo! Si patriam sequor, sanctissimam fidem relinquo; si non sequor, exsulo. Sed potius licet cum fide in palatio exsulare quam sine fide in Latio regnare. HUGONI SUO GERBERTUS quondam scholasticus. Secundum amplitudinem mei animi amplissimis 139.0204C| honoribus ditavit me dominus meus. Nam quae pars Italiae possessiones beati Columbani non continet? Hoc quidem ita ex largitate et benevolentia nostri Caesaris, fortuna vero aliter instituit. Secundum amplitudinem quippe amici mei amplissimis me oneravit hostibus. Nam quae pars Italiae meos non habet hostes? Vires meae impares sunt viribus Italiae. Conditio pacis haec est, si spoliatus servio ferire desinent, vestitum districtis persequentur gladiis; ubi gladio ferire nequibunt, jaculis verborum appetent. Contemnetur imperialis majestas, cum in me, tum in seipsa in divisione sanctuarii Domini secundum libellarias leges facta: quia consentire nolo, perfidus, crudelis, tyrannus cognominor. Ipse Caesar omnium hominum excellentissimus, a furciferis asino 139.0204D| coaequatur. O amicorum fidissime! ne deseras amicum consilio et auxilio. Recordare quod te oraverim me malle esse militem in Caesarianis castris quam regem in extraneis. Vestram felicitatem, gloriam existimamus esse nostram. Incommoditatem si quam sustinetis, simul patimur. Domini nostri Caesaris magnanimitatem, intentionem, appetitum bonorum virorum supereminentem cognovistis. Proinde si deliberatis an scholasticos in Italiam ad nos usque dirigatis, consilium nostrum in aperto est; quod laudabitis laudabimus, quod feretis feremus. 139.0205A| Beatissimo papae JOANNI GERBERTUS solo nomine officii Bobiensis coenobii abbas. Quo me vertam? proh pudor! Sedem apostolicam si appello, irrideor, nec ad vos propter hostes est veniendi facultas, nec de Italia egrediendi libera potestas. Morari difficile, quando nec in monasterio nec extra quidquam nobis relictum est, praeter virgam pastoralem et apostolicam benedictionem. Dominam Imizam, quia vos diligit, diligimus. Per eam nobis et nuntiis et epistolis significabitis quidquid nos facere voletis: simulque nos per eam vobis quidquid de statu et molimine regnorum cognoverimus vestra interesse. Valete. 139.0205B| Magnam intelligentiam tuam, frater, ne turbent fluitantia. Qui te quondam florentem Dominum clamabant et patrem, nunc conservum habere dedignantur et parem. Sors omnia versat. In dandis et accipiendis, ut monachum decet et nosti, nostra licentia utere. Ne negligas quod condiximus, ut tui memoriam frequentiorem habeamus. Occidit, occidit, mi Pater, status Ecclesiarum Domini. Respub. periit, sanctuarium Domini pervaditur, 139.0205C| populus praeda fit hostium. Consule, Pater, quo me convertam. Milites quidem mei arma sumere, castra munire parati. Sed quae spes sine rectore patriae, cum fidem, mores, animos, quorumdam Italorum pernoscamus? Cessimus ergo fortunae, studiaque nostra tempore intermissa, animo retenta repetimus, quibus si placet magistrum quondam nostrum Raimundum interesse cupimus, interim dum Kal. Decembribus Romam iter intendamus. Pater meus Adalbero Remorum archiepiscopus vos bene valere cupit, et quia vestram praesentiam non adiit, conturbatio regnorum fecit, specialisque 139.0205D| contra suam Ecclesiam commotio Heriberti Tricassini, et Ottonis comitis filii Tedbaldi. Qui status regnorum penes vos sit scire cupit, et an Hugo, quem vestra lingua abbacomitem dicitis, uxorem duxerit. Quae sua sunt nostra putate, et ne vestra gratis appetat, quid sui vobis placeat significate. Hoc signo, sagum lineum operosum vobis mittit, sicut olim per vestrum Airardum alterum miserat, sed planum. De multiplicatione et divisione numerorum libellum a Joseph Hispano editum abbas Guarnerius penes vos reliquit, ejus exemplar in commune rogamus. Si limina beatorum Remigii et Dionysii datur vobis copia videndi, nuntio praemisso vestris alloquiis poterimus condelectari. 139.0206A| Scriptura sancta dicit: Qui ficte Dominum quaerunt, nunquam invenire mereantur. Qui regulam sancti Benedicti professi estis, et pastorem deserendo abjecistis, colla tyrannis sponte subdidistis. Non de omnibus dico tyrannis vestris ducibus. Ante tribunal Christi quomodo apparere vultis? Haec quidem non causa retinendi honoris scribo, sed loquenda loquens, cura pastorali animam meam crimine libero, non audientes implico. Apostolica privilegia revolvite, anathemata quae mihi ostenditis ad memoriam reducite, insuper intelligite quod sacri canones dicunt: Qui excommunicatis quolibet modo se junxerit, excommunicatus sit. Videte in 139.0206B| quanto periculo res vestrae sitae sint. Supernus judex faciat vos sua praecepta cognoscere, et ea opere implere. Recte quidem, frater, conquereris super abbatis tui privatione. Oves in convallibus ante ora luporum absque pastore, monachi in monasterio absque abbate. Secundum scire tuum et posse, bene te velle et facere adhortor, et moneo. Unius anni tria diversa imperia super te docent quae vides, fallacia et inconstantia. Futuram desolationem, non tantum parietum quantum animarum ingemisce, et de Domini misericordia noli desperare. 139.0206C| Multa quidem peccata mea ante Deum, sed contra dominam meam, qui ut a servitio repellat, fidem promissam nunquam violavi, commissa non prodidi, pietatem sine avaritia exercere me putavi. Si erravi circa voluntatem vestram quid modicum, fecit hoc improvidentia, non deliberatio: sintque vobis satis continuatae jam in poenitentia Quadragesimae, quod certe sic confido esse. Praevaluit ad tempus quorumdam nobilium pauperum caeca cupiditas, nunc praevaleat vestra, quae semper fuit, circa justitiam pietas. Favet ad hoc divinitas, regna vobis concilians, et reges potentes vestro imperio subdens. 139.0206D| Mea sententia haec est. Quam fidem filio dominae meae A. servavi, eam matri servabo. Si nequeo praesens, saltem absens bene loquendo, bene optando, bene orando. Benevolentiam tuam circa me sentiens, mi frater, tanti hominis gratulor amicitiae. Eum vere te constantem in fide cum in me tum in his qui se tibi crediderunt, liquido deprehensum *. Neque enim domus admirabilis feminae te aliter charum haberet. Suscipies igitur onus amici, bona verba suggeres, epistolas meas benigne interpretaberis, mea negotia tua putabis. 139.0207A| Felicem me judico tantae feminae agnitione et amicitia, cujus fidem firmam, constantiam longaevam admirari non sufficiunt Galli mei. Et quamvis vestra prudentia non egeat admonitione, tamen quia vos collaborantes et condolentes nostro infortunio sentimus, dominum papam conveniri nuntiis et epistolis vestris volumus, ac nostris: et si quos et specialiter et in communi habemus fautores et adjutores, ut qui simul tristamur propitia divinitate gaudeamus. Dominam meam Theophaniam imperatricem nomine meo convenite. Reges Francorum filio suo favere dicite, nihilque eos aliud conari, nisi tyrannidem 139.0207B| Henrici regem se facere volentis sub nomine advocationis velle destruere. Graviter et iniquo animo fero pervadi, diripi sanctuarium Domini creditum mihi a sancta Romana et apostolica Ecclesia. Porro, quid deinceps stabilietur, si id dissolvitur quod actum est consensu principis, episcoporum electione, cleri et populi voluntate, postremo omnium hominum excellentissimi papae consecratione? si praecepta violantur, privilegia contemnuntur, divinae et humanae leges sustolluntur? Qua spe vos adeundi periculum faciam, ne dedignemini sacris apicibus significare. Alioquin ne miremini si his castris me applico, ubi maxima 139.0207C| portio legis humanae, nulla divinae: humanitas quippe prima in activis, divinitas secunda in speculativis. Fiet hoc mea pusillanimitate, vestra cessante magnanimitate. Licet apud te nulla mea sint merita, nobilitas tamen ac affabilitas tua me adducit in te confidere, de te praesumere. Itaque librum de astrologia translatum a te, mihi petenti dirige, et si quid mei voles in recompensationem indubitate reposce. 139.0207D| Multa quidem auctoritas vestri nominis me movet, cum ad videndum et alloquendum tum etiam ad obtemperandum: et hoc diu negatum distulit negata libertas ea cum dolore concessa. Domino meo Ottone Caesare jam non superstite, fas et amicis loqui, et eorum imperiis obsequi. Si qua nobis significare voletis, usque ad Kalendas Novembris Remis, VIII Kal. Januar. Romae erimus, si pace uti poterimus. De multiplicatione et divisione numerorum Joseph sapiens sententias quasdam edidit, eas Pater meus Adalbero Remorum archiepiscopus vestro studio habere cupit. 139.0208A| Vide Patrologiae tom. CXXXVII in ADALBERONE REMENSI, epist. 1. Vide ibid., epist. 2. Ea quae est Hierosolymis, universali Ecclesiae sceptris regnorum imperanti. Cum bene vigeas immaculata sponsa Domini, cujus membrum esse me 139.0208B| fateor, spes mihi maxima per te caput attollendi jam pene attritum. An quidquam diffiderem de te, rerum domina, si me recognoscis tuam? Quisquam ne tuorum famosam cladem illatam mihi putare debebit ad se minime pertinere, utque rerum infima abhorrere? Et quamvis nunc dejecta, tamen habuit me orbis terrarum optimam sui partem. Penes me prophetarum oracula, patriarcharum insignia. Hinc clara lumina mundi apostoli prodierunt, hinc Christi fidem reperit orbis terrarum, apud me Redemptorem suum invenit. Etenim quamvis ubique sit divinitate, tamen hic humanitate natus, passus, sepultus, hinc ad coelos elatus. Sed cum propheta dixerit: Erit sepulcrum ejus gloriosum, paganis loca sancta subvertentibus, 139.0208C| tentat diabolus reddere inglorium. Enitere ergo, miles Christi, esto signifer et compugnator, et quod armis nequis, consilii et opum auxilio subveni. Quid est quod das, aut cui das? nempe ex multo modicum, et ei qui omne quod habet gratis dedit, nec tam ingratis recepit, et hic eum multiplicat, et in futuro remunerat. Per me benedicit tibi, ut largiendo crescat et peccata relaxet, ut secum regnando vivas. Vide Patrologiae tom. CXXXVII in ADALBERONE REMENSI, epist. 3. 139.0208D| Vide ubi supra, epist. 4. DIEDERICUS, servus servorum Domini, imperatorum amator, prolisque tutissimus tutor, CAROLO sanguine nepoti, sed fidei impudentissimo violatori. Fidem a nemine unquam bonorum violatam, ut nosti, praesente venerando Notegario episcopo, teque licet non nobilioribus, tamen veritate excellentioribus praesentibus; ante beati Joannis aram, in sacra verba datam, levissime transfuga, nec in hanc 139.0209A| nec in illam partem fidem habens, caecus te amor regnandi debilitatum negligere coegit. Et quid mirum si in nepotem pestem tui sordidissimi cordis evomis, qui cruenta manu et ad omne scelus semper promptissima cum latronum grege et furum manipulo, dum fratri tuo nobili Francorum regi Laudunum civitatem suam, inquam suam, nunquam utique tuam, dolo malo subriperes, eumque regno fraudares, et imperatoriam sororem, regnique sui consortem infamares, tuisque mendaciis commaculares? Nihil unquam pensi habuistis, dilatate, incrassate, impinguate, qui non secutus patrum tuorum vestigia, dereliquisti Dominum factorem tuum. Recordare os tuum impudens quoties digito compescuerim, dum turpia in Remensem archiepiscopum, turpiora 139.0209B| in reginam dementiendo serpentino sibilo effudisti. Quid in Laudunensem episcopum feceris ipse nosti melius, brevi tu Lothariensium regni angulo latitans, vanissimoque supercilio te toti praeesse jactitans. Quid neptis utriusque nostrum femina, te te viro melior, cum nobilis indolis filio: quid apostolorum vicarii Ecclesiae sanctae ovilis pastores, quos tu canino dente noctu et interdiu rodere conaris: quid alii praeterea principes, qui nihil tuo juri debent, ejusdem habeant Dominoque auctore possideant reminiscere: et ita tandem inania excutiens somnia, frontemque falsissimo poculo debriatam expurgans, poteris metiri nil esse quod agis ad nil divino nutu deveniendum quod moliris. Quorum ergo haud pro merito ascriptus numero, ligandi solvendique donatus 139.0209C| honore, mihi indigno pastorali virga commissam defensurus Ecclesiam: Ecclesiam dico, non aliam quam summi pastoris sanguine redemptam, quam tu, divinum jus contemnens, cum tuis complicibus lacerare atque dilaniare pro posse tuo contendis: horribilem spernens illam Dominicam vocem, qua tonatur: Qui vos tangit, tangit pupillam oculi mei, et aliam qua eodem modo dicitur: Qui vos spernit, me spernit. Tua hactenus vulnera curare studens, infudi oleum et vinum, idem mitia secreto per familiares nostros asperis publice miscens. Abhinc nisi resipiscas Spiritus sancti gladio, qui mihi commissus est, cum tibi computribilibus membris rescindam, atque igni tradam inexstinguibili: ut sicut fides tua, si non contemneres, esset cum superis, ita contemnenti 139.0209D| sit perpetuo cum inferis. Quando jam confirmatis vectibus et coelestis Hierusalem clausis portis a Virginis filio ipsius civitatis sponso dicetur reprobis: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus, sicut scriptum est: Vae qui praedaris! nonne et ipse praedaberis? Cave ne in ea praeda inveniaris in qua qui invenitur ab aeterna haereditate extorris redditur. Infatuet Dominus consilium Achitophel. CAROLUS sola Dei gratia si quid est, DIEDERICO hypocritarum ideae, imperatorum infidissimo, prolisque parricidae ac in commune hosti reip. 139.0210A| Gravitatis siquidem meae fuerat, maledicta tua taciturnitate premere, nec pensi habere quod petulantia magis tyranni, quam judicium protulit sacerdotis. Sed ne silentium tuis conjuratis videatur facere confessionem, summam tuorum scelerum paucis attingam, et de maximis minima referam. Consilii quoque mei nonnulla praetermittam, ut qui velut inanis uter spiritu intumuisti, meo ut tu desipis incrassati, impinguati, dilatati, pressus pondere detumescas. Cur domnam ducem Beatricem cum filio regnique primatibus a nobis praetendis delusam? Te miser non sentis, nec quemquam pene fore tuae conjurationis participem. Non solus, nec in angulo fidem integerrimam filio nostri Caesaris astruo, ut tu nocturno mero eructas. Adsunt mecum Galliae principes, 139.0210B| reges Francorum, velis nolis praeclarissimi Lotharienses fide devoti. His est curae filius Caesaris, hi nec regnum quaerunt eripere, ut tu nec conregnantem instituere. Tu divina et humana confudisti jura, deque legibus oscitans ut limax in suo conclavi cornupeta tibi videris. Cur pastorali officio minas intendis? Quasi vero tu pastor, et non lupus rapax, et potius alter Judas, si Judas apostolus, qui Dominum suum triginta prodidit argenteis, et tu episcopus qui Dominum tuum regem haeredem regni regno privasti, spe famosissimi quaestus. Parvum tibi hoc, poenas de eo quantum ad te fine carentes velut de hoste sumpsisti. Siccine Ottonum promeruerunt beneficia? Denique nunquam ad eos fidem habuisse, non solius filii causa convinceris. An cum Lotharium 139.0210C| regem Francorum, quem gloriosum vocas, cum maxime oderis, hunc inquam cum regno pellebas, meque regnare cogebas, fidemne ei et mihi promissam servabas? Mihi promissam dico ante aram, quam impudenter nominas. Profecto intelligis quid feceris. Contra fratrem meum ac sororem domini tui me arma parare impellebas, ut omne genus nostrum regium mutuis vulneribus confoderes, tyrannos nomine regum substitueres, cum quibus contempto sacerdotio vacuis aulis incubare posses. Laedere me putas, si eos laesisse dicas, quorum gloria glorior, aversa opinione affligor. Verum aliter est, immanitas scelerum tuorum occultare te propria non patitur flagitia. Et quamvis purgatione uti velis, per emotionem in personam tuam pallor subinde, ac 139.0210D| subinde rubor, silentium in loquendo subitum, verba subita prioribus non cohaerentia, etiam non quaerentibus ingens tormentum conscientiae produnt. Erubesce, miser, et quod te solum scire putasti, ad omnium notitiam pervenisse cognosce. Peccatis tuis innoxios noli commaculare, et vitia tua turpissima aliorum metiri manibus toties perjurio pollutis. Cessa sacrosancta violare, et qui nobis indicis prior remedium poenitentiae, quaere publicum. Perjurium peregisti, urbem propriam rapinis exhausisti, depopulatus es Ecclesiam tibi (ut ais) creditam. Acquiesco, redde ergo eo quod abusus es custodia dominae tuae quam humiliasti, erepta libertate, imposita servitute. Et qui pupilla Domini scriberis, pupilli et 139.0211A| viduae lacrymis mensam tuam luxu Evangelici divitis extruxisti, ejusmodi miseriis montes aureos coacervasti. Super his infelix ingemisce privatim et publice, alioquin audi quid tibi intenditur: Quoniam venient dies in te, et circumdabunt te, et coangustabunt te undique, et ad terram prosternent te, eo quod non cognovisti tempus visitationis tuae. Audivimus superbiam Moab, superbus est valde. Superbia ejus et arrogantia ejus plusquam fortitudo. Domino et reverentissimo praesuli DIEDERICO G. fidelis Caesaris. O decus Romani imperii! tantumne rationis patri quondam reipub. deperisse dicemus, ut populus cum 139.0211B| pastore velut ignavum pecus praeda sit hostium? Generositatem, magnanimitatem, prudentiam vestram, tanquam tres fortissimas legiones pro domo Israel opponite, ducem his divinitatem praeficite: ne qui felicitatem vestram, gloriam existimavimus nostram, si decus imperii amittimus, proinde inglorii reddamur. Et nos quidem haec dicimus, non ut admonitione egeatis, sed ut mentem nostram pro vobis sollicitam interpretemur. Quo genere interpretationis nuper usi sumus, in controversia acerrimi hostis, vestram majestatem exacerbantis, ubi culpam infidi interpretis subisse veremur, dum motibus animorum ejus orationem non aequavimus. At si haec intentio placet, deinceps elaborabimus, et amicorum atque inimicorum affectus diligentius exprimemus, ut quid 139.0211C| sequi, quid vitare debeatis, per nos plena fide pernoscatis. Qua in re vobis lucem, hosti tenebras offudisse gaudemus. Valete. Multa chartis non credimus, quae legatis committimus, ut huic abbati Airardo sibi intimo Pater meus Adalbero Remorum archiepiscopus, vobis per omnia fidus, multa commisit, de statu et pace regnorum vobiscum habenda. Insuper ea quae per epistolam vobis significavit, sic se habere Dominum testem invocat. Ut sibi sic legato credite, et quae vobis placeant, si non est aptum scriptis, ei vivis rependite verbis. Sed, o mi pater! moerens simili de causa moerentem quibus affabor verbis? Caesare destituti, 139.0211D| praeda hostium sumus; Caesarem in filio superesse putavimus. O quis prodidit, quis nobis alteram lucem eripuit? agnum matri, non lupo committi oportuit. Me quidem doloris immanitas mihi consulere non patitur, nunc fertur animus praeceps in hostes Italos, qui mea funditus diripiunt: nunc quasi meliora deliberans, terrarum longinqua petit. Sed dum redit Otto, dumque haerent infixi pectore vultus, dum Socraticae disputationes ipsius frequentes occurrunt, refringitur impetus, et peregrinationis meae taedium apud Gallos utcunque relevatur. Consule, Pater, etsi erga majestatem vestram nulla mea sunt merita, tamen nec defuit, nec defectus aberit, si fortuna ut quondam riserit. Cum tempus opportunum nacti 139.0212A| eritis, et cum imperatricibus, et cum his ad quos referre putabitis, me servum fidelem Caesaris ab exsilio revocabitis, qui nihil deliqui, nisi quod Caesari fidelis exstiti. Vos ergo soli onus meum fertis, quod nec amicis principibus communicare curavi, donec experirer quid per eum quem potissimum judico fieri posset. Quantis occupationibus reipub. detineatur noster. ut ita dicamus, fiduciarius Pater Adalbero Remorum archiepiscopus, et tarditas hujus legati indicat, et praesens ab urbe Remensi absentia. Causa negotium continens, status regnorum est. Nam dum a Lothariensis regni primatibus obsides accipit, dum filio 139.0212B| imperatoris parere cogit sub regis Francorum clientela, dumque Henricum in Gallia regnare prohibet, vestro nomini convenientia, quae mitteret non habuit. At si vobis gratum fore senserit, vestem auro textam, quam verecunde veterem misit, nova immutabit, quod brevitas temporis non habuit: stola insuper Phrygii operis adjuncta, cum caeteris ejusdem generis. Statum regni nostri, quidve agat et moliatur ille Hugo Raimundi, per vos scire cupit. In commune hoc sentimus, quod vobis ratum, nobis praestantissimum. Vide Patrologiae tom. CXXXVII in ADALBERONE 139.0212C| REMENSI, epist. 5. Plurimum te mei meminisse puto, quem dies noctesque privatis curis intersero. Itaque et dominam meam Theuphanu Theophaniam mei recordari facies, quam semper cupio bene valere, et cum filio feliciter imperare. Cujus memoriam, ut aequum est, frequentem habeo, ad cujus auxilium me quamplurimos declamatores, ut nosti, exacuisse Gallia testis est. Ergo tui officii erit rescire et rescribere, an in Francia velut miles succenturiatus pro castris Caesaris remaneam, an paratus omne periculum subire vos adeam, an potius ad iter quod tu et domina mea bene novisti, me praeparem, ut Papiae in palatio dispositum 139.0212D| est: simulque non tacebis, ubi, et quando, et quid tu de hac re sentias. Hoc quoque te nosse velim, quaecunque in eodem palatio tutis auribus commisi de fide, pietate, stabilitate illius famosi Adalberonis archiepiscopi erga herilem nostri Caesaris filium, et fidenter, sic se habere juxta ejus scire et posse. Vide ubi supra, epist. 6. Vigilias ne PP. famosissimae quondam fidei pro 139.0213A| castris Caesaris, an caeca premente fortuna et temporis ignorantia, divina et humana jura pessumdari simul non cernis? Ecce palam destituitur, cui ob paterna merita fidem devovisti, devotam servare debuisti. Germanum Brisaca Rhenani littoris, Francorum reges clam nunc adeunt. Henricus reip. hostis dictus Kal. Febr. occurrit. Consule, mi Pater, modis omnibus resistendum, ne conveniant adversus Dominum et adversus Christum tuum. Turba regnans, regnorum perturbatio. Si totam difficile est excludere partem, delige potiorem. Ego quidem, cui ob beneficia Ottonis est multa fides, circa herilem filium sic protinus delibero. Novimus Henrici alta consilia, Francorum impetum. Sed quem finem habeat non ignoramus. Ne consortem regni facias 139.0213B| quem semel admissum repellere nequeas. Dubia reip. tempora, mi frater, Gallias me repetere coegerunt. Tota Italia Roma mihi visa est, Romanorum mores mundus perhorrescit. In quo nunc statu Roma est, qui pontifices et domini rerum sunt: quos exitus habuit ille meus, specialiter, inquam meus, cui te commisi. Haec et quae circa te sint tibi laeta obstantibus significare non dubites. Mihi quidem ac nostro A. archiepiscopo Suetonios Tranquillos, Quintosque Aurelios, cum caeteris quos nosti, per Guidonem Suessonicum comitem discrete ac sine lite, quis cujus sit, remittes, et quae nomini tuo 139.0213C| convenientia paremus edisces. Ea quoque quae de Graecorum imperio, Francorum regno, Italorum molimine, certa cognoveris, nos tibi amicos celare non debebis. Quod non habet verborum copia, continent sententiarum pondera. Numerum linearum epistolae hujus ne spectetis. In paneis multa perpendite. Tempora periculosa libertatem tulerunt dicendi quae velis dilucide. Cumque fortuna Franciae proficiat actu et opere, rapta occasione ex tempore fidelissimis convenimus legatis. Pro parte virorum Godefridi, foedus quod quondam inter se ac inter Ottonem nostrum Caesarem convenerat, vos velle innovare promisimus: 139.0213D| adjuncto in foedere filio, quo unico gaudet. Hoc ipsum Caesarem morientem expetisse persuasimus per dilectissimum sibi filium Godefridi. Haec itaque res in commune visa est solis nobis et filio Caesaris. Quam coeptam si provehere vultis, vel destituere, ocius rescribetis. An simus in hoc negotio quamvis alicui periculoso, et in tuto otio, quae molimira, quive impetus hac ratione conquieverint, non facile est dictu. EPISTOLA XLII. AD NOTEGARIUM EPISCOPUM LEODIENSEM EX PERSONA ADALBERONIS Vide Patrologiae tom. CXXXVII, in ADALBERONE REMENSI, epist. 7. 139.0214A| Secundum promissa Treverensis archiepiscopi, ordinationem A. nostri III Non. Januar. inspecturi, ubi adhuc decreverit ducem itineris vestri V Kal. praemittemus, et quae certiora cognoverimus denuntiabimus. Eo fratrem nostrum venturum dubium habemus. Cum mei memoriam frequentem habeatis, inter honesta uti plurimis accepi legatis, magnamque affinitatis jure amicitiam efferatis, existimatione vestra beatum me fore puto, si sum is qui judicio tanti viri inveniar dignus amari. Sed quia non is 139.0214B| sum qui cum Panetio interdum ab utili sejungam honestum, sed potius cum Tullio omni utili admisceam: has honestissimas atque sanctissimas amicitias nulla ex parte suo cuique utili vacare volo. Cumque ratio morum dicendique ratio a philosophia non separentur, cum studio bene vivendi semper conjunxi studium bene dicendi. Quamvis solum bene vivere praestantius sit eo quod est bene dicere: curisque regiminis absoluto, alterum satis sit sine altero. At nobis in repub. occupatis utraque necessaria. Nam et apposite dicere ad persuadendum, et animos furentium suavi oratione ab impetu retinere, summa utilitas. Cui rei praeparandae bibliothecam assidue comparo, et sicut Romae dudum ac in aliis partibus Italiae, in Germania quoque et Belgica 139.0214C| scriptores, auctorumque exemplaria multitudine nummorum redemi, adjutus benevolentia ac studio amicorum comprovincialium. Sic identidem apud vos per vos fieri sinite ut exorem. Quos scribi velimus, in fine epistolae designabimus. Scribenti membranam sumptusque necessarios ad vestrum imperium dirigemus, vestri insuper beneficii non immemores. Denique ne plura locuti legibus epistolae abutamur, causa tanti laboris contemptus malefidae fortunae, quem contemptum nobis non parit solo natura ut multis, sed elaborata doctrina. Proinde in otio, in negotio, et docemus quod scimus, et addiscimus quod nescimus. 139.0214D| Quanto amore vestri teneamur, noverunt Latini, ac barbari, qui sunt participes fructus nostri laboris. Eorum votum vestram expetit praesentiam. Quippe cum in propatulo sit nos curarum, plenos, non ob alterius causam studii loco immoraturos. His curis sola philosophia unicum repertum est remedium, cujus quidem ex studiis multa persaepe commoda suscepimus, velut hoc turbulento tempore motum fortunae refregimus, cum in alios, tum in nos graviter saevientis. Etenim cum is status reipub. in Italia esset, ut sub juga tyrannorum turpiter esset eundum, si profiteremur innocentiam, vel si niti viribus tentaremus: clientelae undique forent procurandae, castra munienda, rapinae, incendia, 139.0215A| homicidia exercenda. Delegimus certum otium studiorum, quam incertum negotium bellorum. Et quoniam vestigia philosophiae dum sequimur non consequimur, impetus tumultuantis animi non omnes repressimus, modo recurrimus ad ea quae reliquimus, nunc Hispaniae principes adimus familiaris nostri abbatis Guarini adhortatione commoti, hunc sacris litteris dominae nostrae Theuphanu imperatricis semper Augustae, semper amandae, semper colendae, prioribus divellemur coeptis. In tanta rerum inconstantia, doloris metus, gaudii appetitus, fidissimi patris Geraldi, quem haec non tangunt, specialis filius Gerbertus sequendorum deposcit sententiam. Vale, valeat pater Geraldus, valeat frater Airaldus, valeat sanctissimus ordo, meus altor et informator, meique sit memor in sanctis petitionibus, ac Patris A. archiepiscopi Remorum sibi per omnia devoti. An quidquam melius amicis divinitas mortalibus concesserit nescio, si modo ii sunt qui digne expetiti digneque videantur habiti. Felix dies, felix hora, qua licuit novisse virum, cujus nominis recordatio omnes a nobis molestias detorserit. Ejus si praesentia vel interdum fruerer, beatiorem me non frustra putarem. Quod ut fieret, sedes mihi non ignobiles in Italia collocaveram. Sed involvit mundum caeca fortuna, quae premit caligine, an praecipitet, an dirigat 139.0215C| me modo tendentem hac, modo illac. Adhaerent vultus amici infixi pectore: eum dico, qui est dominus et pater meus Geraldus, cujus deliberatio nostra fiet exsecutio. EPISTOLA XLVII. AD ADALBERONI VOCATUM EPISCOPUM VIRDUNENSEM ET HERMANNUM FRATRES. Felices quibus paterna virtus exemplar sit imitabile. Vester genitor hoc petit. Repentinus casus ne vos deterreat, filio Caesaris fidem quam promisistis inviolatam servate, omnia castra ab hostibus tuemini, denique nec Scarponnam, nec Haidonis castellum, nec quidlibet eorum quae vobis reliquit, Francis reliqueritis: illecti aut vana spe suae liberationis, aut terrore sui cruciatus, aut filii Friderici. 139.0215D| Haec praecepta magnanimus pater generosis filiis dedit. Sentiant in vobis hostes non se totum cepisse Godefridum, auxilia undique comparate, liberatores patriae, vos similes patri in omnibus repraesentate. XVII Kalend. Aprilis me interpretem fieri voluit sibi suique fidissimum. Obscuram epistolam et sine nomine paucis absolvimus. Lotharius rex Franciae praelatus est solo nomine, Hugo vero non nomine, sed actu et opere. Ejus amicitiam, si in commune expetissetis, filiumque ipsius cum filio Caesaris colligassetis, jamdudum reges Francorum hostes non sentiretis. 139.0216A| Spectabile faciunt nomen vestrum praesentia tempora, quibus paucorum laudatur probitas, multorum praedicatur improbitas. Speculatur nunc amicus vester Godefridus, qui amicorum se potius quam sua amaverint, qui uxori ac liberis fidem laturi forent, si se ultima rapuisset dies. Et quia tantus vir de vobis optime sentit, hoc solum indicio esse potest, quanta in vobis eniteat virtus. Qui se amant, quique sui sunt, hortatur et admonet ut dominae suae Teuphanu, filioque ejus fidem habeant, minime viribus hostium sint infracti, nullo terreantur casu. Aderit laeta dies, quae patriae proditores et liberatores vere suppliciis et praemiis distinguat, disgreget. Fidissimum vobis Adalberonem Remorum archiepiscopum nullo modo harum rerum conscium facietis, qui quanta prematur tyrannide testantur epistolae ad archiepiscopos vestros directae, in quibus nihil eorum quae voluerint scripsit, sed quae tyrannus extorserit oscitanti. Deponat domina mea Mathildis omnem querimoniam: clarissimus vester conjunx Godefridus inter pares praecipuus, ac ipsis victoribus formidabilis, hoc praecepit. Exhilarate mentem, quia spiritus tristis exsiccat ossa, consilia turbat. Dominae Teuphanu imperatrici semper Augustae ac filio ejus semper Augusto cum filiis vestris fidem purissimam 139.0216C| servate. Pactum cum Francis hostibus nullum facite, Francorum reges aversamini. Castra omnia sic tenete, sic defendite, ut nullam in his habeant partem adversarii vestri, scilicet neque pro spe liberationis mariti, neque pro terrore peremptionis ejus, aut filii Friderici. Haec XI Kal. Aprilis ad flumen Matronam meae fidei commisit, quae vobis plena fide retuli. Nimium amorem circa parentes vestros, qui nunc exsules sunt habentes, eos ad flumen Matronam XI Kal. Aprilis allocuti sumus. Et quae dominam nostram Teuphanu de sua fidelitate scire voluerunt, per epistolam mandamus. Et quia cum benevolentia Ottonis 139.0216D| et Heriberti, quorum custodia servantur, eos alloqui valemus, quaecunque et vos et domina nostra eis mandare volet, litteris nos habere facietis. Hoc insuper vestrae fidei committimus, quia si Hugonem vobis in amicitiam colligaveritis, omnes impetus Francorum facile devitare valebitis. Cupienti mihi vos adire secundum imperium vestrum, non frustra renisa est divinitas. Nam XI Kal. Aprilis captos comites allocutus, Godefridum, patruumque ejus Sigifridum, inter hostium cuneos solus repertus sum vestrarum partium, cui fidenter de statu imperii vestri suas sententias concrederent. 139.0217A| Scripsi itaque exhortatorias epistolas secundum intellectum eorum, conjugibus, liberis, amicis: ut in fide vestra perstent, nullo hostium incursu terreantur, eorumque exemplo, si fortuna tulerit, exsilium potius eligant pro fide vobis servanda quam patriae solum cum perfidia. Hos ego viros in primis charissimos habeo, quibus gravius est quod vestra negotia non valent exsequi, quam quod captivitati hostium videntur addicti. Sed quia principum dissensio interitus regnorum est, principum vestrorum concordia remedium tantorum malorum nobis fore videtur. Funiculus quippe triplex difficile rumpitur. Noveritis etiam reges Francorum nos non aequis oculis intueri, eo quod de vestra fidelitate eis contraria sentiamus, simulque quod multa familiaritate 139.0217B| fruamur Adalberonis archiepiscopi Remorum, quem simili de causa insectantes infidissimum sibi putant. In his omnibus quid nos velitis facere, et si inter hostes via patuerit ulla, quo et quando vestram praesentiam possumus adire certius significate nobis, paratis per omnia vobis obtemperare. Res eo processit, ut jam non de sua expulsione agatur, quod malum tolerabile esset, sed de vita et sanguine certent. Hoc mihi secum commune est, quasi se contra conatus regios incitanti. Moles denique oppressionis tanta est, vestrique nominis tanta invidia, ut suas miserias nullis audeat vobis significare rescriptis. Sed haec tyrannis si invaluerit, locusque ad vos profugiendi patuerit sibi, non frustra de vobis meliora senserit, spem certam habuerit, qui vobis ac filio 139.0217C| vestro in quo valuit suffragium meditatus est. EPISTOLA LIII. AD LOTHARIUM REGEM EX PERSONA ADALBERONIS. Vide Patrologiae tom. CXXXVII in ADALBERONE REMENSI, epist. 8. EPISTOLA LIV. AD TREVIRENSEM ARCHIEPISCOPUM EX PERSONA ADALBERONIS. Vide ubi supra, epist. 9. EPISTOLA LV. AD EUMDEM. Vide ubi supra, epist. 10. EPISTOLA LVI AD EUMDEM. Vide ubi supra, epist. 11. EPISTOLA LVII. OBJECTIO IN ADALBERONEM. 139.0217D| Vide ubi supra, epist. 12. EPISTOLA LVIII. PURGATIO. Vide ubi supra, epist. 13. Qui actus vel dispositio regia in praesenti sit, dubitatio legati Henrici Idibus Maii patefecit, cujus in reditu curiositas sciscitandi, et plurima perquirendi, aliud vultu praetendere, aliud mente gerere significavit. Dux Hugo ad sexcentos milites collegisse dicitur. Ea fama conventum Francorum Compendiaco 139.0218A| palatio habitum V Idus Maias subito dissolvit ac liquefecit. Interfuerunt de vestris quidem dux Carolus, comes Reinharius, de nostris Herbertus Trecassinus, sed Otto acriori cura exclusus, adfuit etiam Gibewinus, episcopus Laudunensis Adalbero frater Gocilonis, obside pacis filio fratris Bardae dato, ea conditione evasit, ut quod Sigifridus ac Godefridus facturi sint faciant. Quid hoc sit, Francis spes mera, nobis res certa? Tantum superest, quam patriam in manibus consilio et auxilio et viribus tenetis, hostibus consilio et auxilio destitutis tradere ne velitis. Urbem Virdunensium a paucis praedonibus quiete tueri, inquieto et iniquo animo fero, nisi forte hoc majori differtur consilio, ut unde non sperant praecipiti excidio tabescant. 139.0218B| Res celanda multis committi non vult. Quod diverso stylo nobis scribitur, adversis tractari non injuria putatur. Silentium amici vestri Adalberonis proprium statum, simulque Ecclesiarum Domini ac palatii Francorum indicat. Quod ut potero breviter accingam. Ego fidelium Caesaris non immemor. Conjuratio in filium Caesaris ac in vos et acta est et agitur, non solum a principibus, inter quos Carolus dux jam non in occulto est, sed etiam a militibus, quos spe aut metu allici est possibile. Dux Hugo XIV Kalendas Julii regem ac reginam osculatus est tandem astutia quorumdam, ut in conjuratione tanti viri nomen fore putaretur, quod minime est, nec 139.0218C| fore putamus hac tempestate. Sigifridus comes ad sua rediit, Godefridus comes, si Castrilucium cum Hainao Reniero redderet, seque filiumque suum comitatu ac episcopatu privaret Virdunensi: de reliquo integram fidem Francorum regibus exhiberet, datis obsidibus fortassis ad sua remeare valeret. Finis Theoderici ducis Hugonem ducem respicit, Ottonem Heribertus. Fidum vobis Adalberonem archiepiscopum pax sequestra nunc tandem conciliat, eo pacto, ut interim instituatur perpetua. Qua in re vestrum suorumque, pro quorum nomine antefertur, nec fieri potest ut quidquam instituatur, quod vestrae suorumque saluti obsistere possit. Latens ac furtiva expeditio nescio quibus vestrorum subito intenditur. Quid trans Rhenum gesseritis, nos 139.0218D| de vestra salute laetantes non celabitis. Ut voluistis consultum est, mora vestra usque ad determinatum colloquium in commune laudata. Amicitia Hugonis non segniter expetenda, sed omnino conandum ne bene coepta male abutamur. Nam quidem intelligentia haec est, sed nescio quonam pacto frater vester Godefridns atque Rainherius, Gobthero meo, quem Turonium miseram, dixerunt, vos praesto adfore, ut si quem nuntium Odo vobis mitteret, et alloqui possetis, et quae significaret opere adimpleretis. Caeterum dux Hugo nacta occasione ex dissensione episcopi Parisiensis et abbatis 139.0219A| Gual. abbatem nostrum Airardum inter caeteros ad se venire orat. Id ut peragat persuasum iri posse confidimus. Colloquio soluto moras omnes solvite, urbique ac vestris vos restituite. EPISTOLA LXII. AD BEATRICEM DUCEM EX PERSONA ADALBERONIS. Vide Patrologiae tom. CXXXVII in ADALBERONE REMENSI, epist. 14. EPISTOLA LXIII. AD EAMDEM. Vide ubi supra, epist. 15. EPISTOLA LXIV. AD EAMDEM. Vide ubi supra, epist. 16. 139.0219B| Semper quidem plurimorum utilitati prospiciendum, privatisque commodis publica praeferenda. Fratrem Gaud. subito cum re omni familiari parata ac paranda redire cogitis, nulla temporis ratione habita. Soline tantos motus civilis belli non sensistis? qui domini rerum ac principes esse videmur, itinere frequenti equis attritis comites rariores habemus. Taedio monasterii cum nolle redire dixistis, id ne verum sit quoquo modo reducem tenetis. Consequitur ergo ut in hoc experiamur paucorumne commodum, an multorum, sit vobis pretiosius. EPISTOLA LXVI. AD NOTEGARIUM EPISCOPUM LEODICENSEM. 139.0219C| Vide Patrologiae tom. CXXXVII in ADALBERONE REMENSI epist. 17. EPISTOLA LXVII. AD EUMDEM EX PERSONA EJUSDEM. Vide ubi supra, epist. 18. Quamvis intelligentiam vestram non lateat artem artium regimen esse animarum, tamen tam occupatis in repub. suggessisse non inutile visum est. Fratrem Menig. quem suavi eloquio, affabilitate paterna transmarina mutare coegistis, haerentem ac dubium quibus valuimus sententiis vestram mansuetudinem sibi notam experiri persuasimus. Erit ergo docti viri, more boni medici, mellita proferre, 139.0219D| ne primo gustu amaris ingestis antidotis, salutem suam formidabundus incipiat expavescere. Hac conditione, si placet, suscipite; si displicet, ne forte proditoris fungamur officio, quo velit redire aequo animo ferte. Non exsecutum esse quod ab urbe Virdunensi de reditu fratris G. mandavimus, acrior cura praesentium tempore effecit, dum et quod nolumus necessitas infert, et quod volumus aufert. Nunc tandem ne bene meritis appareamus ingrati, clementiae vestrae ut possumus remittimus, hoc unum a solita benevolentia vestra expetentes, ut experiatur vestram affabilitatem 139.0220A| ob nostram commendationem, et si pace vestra fieri potest, ne careat studiis quibus impensius operam dare disposuit. Etsi vigilanti cura super vestro grege assidue occupati estis, propensioris est tamen charitatis, si alieni gregis contagio interdum medemini. Floriacensis coenobii propter reverentiam Patris Benedicti summum locum penes monachos, ut aiunt, pervasor occupavit. Si vos tacetis, quis loquetur? Hoc incorrecto, quis improbus similia non sperabit? Nos quidem haec zelo divini amoris dicimus, et ut nostro examine si probus est recipiatur, si improbus omnium abbatum ac monastici ordinis societate, ad 139.0220B| poenam suae damnationis privetur. Quod vobis ratum litteris vestris nobis fiet acceptissimum. Omimium dilecte Deo, ardere bellis orbem terrarum vides, et ad Omnipotentem manus pro statu Ecclesiarum Domini non erigis! Salutiferum quidem iter charitatisque plenum ad limina beati Geraldi nos habere cupitis: cui voto utinam faveat Divinitas! Sed id quam difficile factu sit facile intelligitur, nisi vestra obtineant merita. De rege Ludovico quis habeatur consulitis, et an exercitus Francorum auxilium Borello laturus sit. Horum primum a nobis minime quaeri oportet, quoniam, ut ait Sallustius, 139.0220C| omnes homines qui de rebus dubiis consulunt oportet esse remotos ab ira, odio, misericordia. Alterum suapte natura adesse, et non esse aequaliter vergens, nostra intelligentia magis videtur tendere ad non esse. Organa porro, et quae vobis dirigi praecepistis, in Italia conservantur, pace regnorum facta vestris obtutibus repraesentanda. Quae hosti juris sunt, ut vestra spectate. Desiderabilem praesentiam pii Patris, vel causa beati Remigii Francorum apostoli desiderantibus filiis exhibete, ut nostrum impossibile vestro solvatur possibili. Exsequiis domini Lotharii regis occupati multa tibi quaerenti pauca rescripsimus. Lotharienses dudum 139.0220D| capti omnes elapsi sunt, praeter comitem Godefridum, de quo in brevi meliora sperantur. Quae penes te tuosque agantur rescribe, atque per hunc legatum libros tua industria nobis rescriptos consummata charitate remitte. Quod vestra praesentia interdum non perfruimur, turbulentae reipub. imputatur. Vos solum gravia pati putatis, quaeque asperrima caeteris sint ignoratis. Sed cum agantur homines dubia sorte, mihique, non nostris, incerto certa quaeratur sedes, cur tandiu penes me deposita male fidae fortunae thesaurizatis? Et quia, utpote fidissimus fidissimo loquor, 139.0221A| maturate iter. Nam aut imperialis cito me colliget aula, aut quantocius omissa diu repetet Hiberia. EPISTOLA LXXIV. AD ECBERTUM ARCHIEPISCOPUM EX PERSONA ADALBERONIS. Vide Patrologiae tom. CXXXVII, in ADALBERONE REMENSI, epist. 20. Dominae ADELAIDI imperatrici semper Augustae EMMA quondam regina, nunc lumine Francorum orbata. Elapsa sunt tempora mearum deliciarum, tempora decoris mei, o mi domina, et o dulcis mater: dum is 139.0221B| quo florente florebam, quo regnante regnabam, conjugem in perpetuum viduam fecit. O amara dies VI Nonarum Martiarum, quae mihi virum eripuit, quae me in has miserias praecipitavit! Intelligat pia mater gemitum et angustias filiae doloribus plenae. Non esse me penitus praeoptarem, nisi Divinitas solatio reliquisset mihi matrem. O quando videbo, quando alloquar! Nostri quidem vestrae praesentiae, ac regis Conr. in vicinia Romarici montis, ubi confinium regnorum est, XV Kalend. Junii, me ac filium meum occurrere volunt. Sed haec mora mille annorum mihi est. Noveritis interim Francorum principes mihi ac filio simul fidem sacramento firmasse. In hoc, et in reliquis, quae sequenda, quae vitanda sint, vestro judicio utemur. Ut non solum II. reginae, sed omnium 139.0221C| dicamini mater regnorum. Recordamini praeterea verborum vestrorum, quod virum meum prae me dilexeritis, quodque ipse prae me vos amaverit. Prosint animae ejus hi dulces affectus, et quod temporaliter exhibere non valetis, spiritualiter recompensetis per sanctos Patres, id est episcopos, abbates, monachos, ac per servos Domini quosque religiosissimos. Quod remedium morbis tuis inveniemus, Virdunensium exsecrata civitas? Unitatem sanctae Domini 139.0221D| Ecclesiae scidisti, sanctissimam societatem humani generis abrupisti. Quid enim aliud egeris, cum pastorem tuum voluntate haereditarii regis, consensu et favore comprovincialium episcoporum electum, ac insuper episcopali benedictione donatum, adhuc pertinax minime recognoscis? teque velut membrum mutilum ac deforme, sine unitate corporis, ex olea in oleastrum inserere tentas? Ideo pastorem non recognoscis, quia regem tuum regno privare moliris. Non est tui juris creare novos reges ac principes, id est sub insolita transire juga. Gravissimum est peccatum tuum, impia civitas. Non confregit aries muros tuos, non fame infecti milites, nullo telorum 139.0222A| genere pervasi sunt. Sanctuarium Domini corrupisti, sanctuarium Domini pervasisti, ac possides. Spelunca latronum facta es. Hostes humani generis amici tui obliti virginum, sanctique tori consanguinitatis et muneris, et jam in sacris diebus et in sacris locis horrendum lupanar fecerunt te. Altaria Domini calcibus allisa ac ligonibus effossa sunt. Opes religiosorum et pauperum rapinae et incendiis patuerunt. Revertere, revertere ad pacem Ecclesiarum et ad unitatem regnorum, civitas virtutum expultrix, ac vitiorum receptrix. Et vos, si qui estis, Domini pars melior, redite et separamini velut oves ab haedis. Novimus antesignanos pollutae civitatis, novimus satellites manipulares, quos divino gladio feriendos hactenus patientia tulimus. Nunc 139.0222B| caecitate mentis pressos et caligine mortis consopitos, sententia damnationis ex divinis legibus promulgata, communi omnium bonorum consultu percutimus. Ubi summa religionis norma esse debuit, summum esse illapsum crimen non immerito nos permovit et exterruit. Sed quis erit auctor hujus correctionis, tacentibus cunctis primatibus vestri ordinis? Nos quidem venerabili abbati Maiolo super his pauca praescripsimus, quia sapientem in paucis multa intelligere scimus. Huic tanto negotio, et, ut verius fateamur, tantae audaciae ulciscendae a nobis dux designatus est. Ejus sententiam qui prior nostrum noverit, 139.0222C| alteri sine mora significabit. Rumpe moras omnes, mi pater, et III et II Kal. Jul. egredere de Ur Chaldeorum. Obtemperandum veteranis amicis ac in fide diu probatis. Noster Adalbero pater patriae, quondam vobis fidus, et nunc fidissimus, morarum impatiens, vestram expetit praesentiam. Nefas absenti significare ea quae volumus praesenti dicere. Charissima vobis ac nobis librorum volumina vestrum iter sunt comitata. Hoc tantum dixisse sufficiat. 139.0222D| GERBERTUS gratia Domini si quid est plurimam salutem dicit dilectissimis sibi filiis BOBIENSIBUS utriusque ordinis. Rem dignam vestroque nomini convenientem penitus egistis, patrem quaerendo, patrem visitando, quia jure vos veros filios esse docuistis. Ergo et pro vestra diligentia, et pro fide constanti circa me, nunc absens grates habeo, et mox propitia divinitate praesens debitas exhibebo. Ego quidem et si jam propemodum in portu constiti, vos tamen malignis fluctibus jactari iniquo animo fero. Sed scimus Dominum omnia posse, eumque motum prece pauperum confidimus afflictis opem illico laturum fore. 139.0223A| Non immerito vos plurimi facio, et vos et vestra votis et laudibus effero, qui tam occupati mei meminisse dignamini. Inter honesta hoc, itaque inter praecipua ponimus, ac proinde ad vos fidem plurimam habemus: et ut nostri memoria non excidat propensius oramus, et ut fessis jam rebus beati Columbani subveniatis, preces quas valemus absentes effundimus. Quamvis nullis officiorum meritis vestram promereamur gratiam, virtus tamen ac nobilitas vestri generis, ac propria, adducit nos de vobis bene sentire, 139.0223B| meliora sperare. Quod si a parvis maxima juvari possunt, honori vestro studia nostra non deerunt in loco et tempore. Consultando, bona verba suggerenda, ut, dum vobis fortuna riserit, sub vestris alis nostra mediocritas requiescere possit. EPISTOLA LXXXVI. AD THEOPHANIAM IMPERATRICEM EX PERSONA ADALBERONIS. Vide Patrologiae tom. CXXXVII in ADALBERONE REMENSI, epist. 20. Sapienter et perite ille vir Domini pervasorem improbandum esse censuit, sed rem ad se minus 139.0223C| significavit. Ipsum ante insignia honoris infamem, fautores in religiosos augendam infamiam, si sanctorum privetur consortio, caute prudenterque disseruit. Matura ergo iter, et XVI Kal. Septemb. nos revise, ut in his omnibus per te plenius instruamur, simulque laeteris animadversione nostra in pervasorem, et qui te coenum nostris putavit in naribus, de se dictum existimet, teque thymiama vaporatum redolere perhorrescat. Comitentur iter tuum Tulliana opuscula, et de repub. et in Verrem, et quae pro defensione multorum plurima Romanae eloquentiae parens conscripsit. EPISTOLA LXXXVIII. AD MAIOLUM ABBATEM CLUNIACENSEM EX PERSONA ADALBERONIS. 139.0223D| Vide Patrologiae tom. CXXXVII in ADALBERONE REMENSI, epist. 22. EPISTOLA LXXXIX. AD ECBERDUM EBRARDUM ABBATEM TURONENSEM SUB PERSONA ADALBERONIS. Vide ubi supra, epist. 23. EPISTOLA XC. AD IMPERATRICEM THEOPHANIAM ET AD FILIUM OTTONEM. Vide ubi supra, epist. 24. Clarissimo patre Geraldo orbatus, non totus superesse visus sum. Sed te desiderantissimo secundum 139.0224A| vota mea in patrem creato, denuo totus in filium renascor. Nec solus vestro honore gaudeo, gaudet pater Adalbero, se suaque vobis ex animo conferens, tanto arctius, quanto amplius luce religionis ac scientiae collucetis: cujus ob meritum amorem, fere continuum triennium in Francia consumpsi. Ibi dum iras regum, tumultus populorum, regnorumque dissidentium aestus perfero, tanto taedio affectus sum, ut curam pastoralitatis suscepisse pene me poeniteret. At quoniam domina mea Theophania imperatrix semper Augusta, VIII Kal. April. proficisci me secum in Saxoniam jubet, eoque quosdam ex meis monachis ac militibus ab Italia convenire jussi, nunc non habeam quod certum scribam super organis in Italia positis, ac monacho dirigendo qui ea conducat, praesertim 139.0224B| cum sine praesentia dominae meae Theophaniae credere me non ausim fidei meorum militum quia Itali sunt. Nec satis sciam utrum exercitum ante autumnum in Italiam deducam, an in Germania demoremur, ut quam plurimas copias contra Ludovicum regem Francorum, nisi quieverit, comparemus, qui amicis inquietissimus, perniciosissimis hostibus non multum inquietus, quis sit, quidque de eo intelligi oporteat, velox exitus comprobabit. Clara indoles divae memoriae Ottonis Caesaris, pace inter duces ac principes redintegrata, proxima aestate legiones militum duxit in Sarmatas, quos ea lingua Guinidos dicunt, ibique sex et quadraginta urbes munitissimas sua praesentia ac militum robore cepit, diruit atque vastavit. Salutat vos, et Airardum, Adalbero Remorum 139.0224C| archiepiscopus, simulque omne collegium Aureliacensis coenobii, me adjuncto per omnia vobis devotissimo. Iterum iterumque valete. Quaeris, dulcissime frater, quae et qualia gerantur a me, et an ea sint commoda et incommoda. Huic petitioni an satisfacere paucis possim addubito, quod altius ea rimanti nulla esse videantur: aut si quolibet modo sunt, maximam partem incommodorum secum trahunt. Primum quod in publicis causis versari nunc temeritatis est, quippe ubi divina et humana confunduntur jura, propter immensam avaritiam perditissimorum hominum, idque solum jus fore statuitur, quod libido ac vis more ferarum 139.0224D| extorserit. Ast in privatis id prae me fero, quod amicos in adversis nulla oppressus calamitate destitui. Sed an memoria dignum sit aliorum judicio derelinquo, et quod Italia excessi, ne cum hostibus domini ac filii senioris mei D. M. Ottonis quolibet modo cogeret pacisci, et quod interdum nobilissimis scholasticis disciplinarum liberalium suavis fructus ad vescendum offero. Quorum ob amorem et in exacto autumno quamdam figuram edidi artis rhetoricae depositam in sex et viginti membranis sibi invicem connexis, et concatenatis in modum ante longioris numeri, qui fit ex bis tredecim. Opus sane expertibus mirabile, studiosis utile, ad res rhetorum fugaces et caliginosissimas comprehendendas, atque 139.0225A| in animo collocandas. Ergo si quisquam vestrum cura talium rerum permovetur, et in musica perdiscenda, et in his quae fiunt ex organis, quod per me adimplere nequeo, si cognovero certum velle domini abbatis Raimundi, cui omnia debeo, per Constantium Floriacensem supplere curabo. Est enim nobilis scholasticus apprime eruditus, mihique in amicitia conjunctissimus. Vale, dulcissime frater, meaque semper dilectione mutuo fruere, nostraque bona putato esse communia. Corruptissimi temporis est, non posse decerni secundum popularem opinionem quid sit magis utile. Utile est quod agitis sententia multorum, utilius 139.0225B| cum plures judicant in urbe sedere, paucam et ignavissimam praedonum deterrere manum, cum praesentia vestra tum militum numerositate. Vestrum fratrem vos debere alloqui censent, audire quae velint Otto et Heribertus, mutua subito exposcentes colloquia. Quibus etsi nulla inest fides, tamen pro fortuna eis utendum. Certe cum in metu sunt, periculum ipsorum ab eis exiget, quod propria non exegerit fides. Octavo Kal. Octob. Reinherius a responsis Remos rediit, vestra negotia exsecuturus. Ejus sententia haec est, si de fratris fortuna certum finem cognoscere vultis, ac nulli mortalium indicanda nisi vobis, 139.0225C| IV Kal. ad Altovillare fratri ac comitibus occurrere, nepotem vestrum Hecilonem, ac primos vestri generis consanguineos iterum nusquam sinatis abire. Magna res serio agitur. Mosomum et Macerias multitudine militum communite. Dux Cono pro suo Ottone insidias molitur, sed facile remedium penes nos reperietur. Laudunensis episcopus consilio Ottonis et Heriberti sibi faventium ducem adiit, eo loci quem dicunt Dordingum. Redite, mora sit nulla. EPISTOLA XCV. AD FRATRES FLORIACENSES EX PERSONA REMENSIUM ABBATUM. Non immerito nos unius collegii esse profitemur, qui vestra felicitate erigimur, vestro infortunio 139.0225D| etiam opinione clarissimorum hominum humiliamur. Hanc sanctissimam societatem castissimamque amicitiam quorumdam foedat ambitio lasciva, detestabilis audacia, dum per factionem is vobis praeficitur pater quem verissimi non metuant damnare Patres. Et quomodo una est Ecclesia catholica, cunctorumque fidelium una societas, a sententiis eorum non deviare decrevimus, qui in Ecclesia Domini, velut clarissimae stellae relucent in perpetuas aeternitates. An non lucidissima stella reverendus pater Maiolus? an non praefulgidum sidus pater Ecberdus Ebrardus ? alter in epistola, quam patri nostro venerabili Adalberoni archiepiscopo nuper direxit (quaerebatur enim ejus sententia de praelatura patris vestri) inter 139.0226A| caetera sic dicit: « Persona quidem vobis jam olim infami conversatione erat famosa, sed hujusmodi arbitratu praeter spem habita. Item in eadem post aliquanta. Quantum ergo nostra interest vicinos et contribules adhortari studuimus, si hoc nefas eliminare nequeunt, sanctorum consortio privandum infamabunt, nec erit Christi fidelis cui haec ambitiosa audacia non fiet detestabilis. Facta laudare non possumus, quid futurum sit nescimus. Clamat alter, simulque nos denotans, inquit: Nec minus nos gravat quod magistratus ille coenobialis, quem stare credimus in vertice religionis, dum vobis submilitat, a vobis discors, nos erroneos judicare audet. Et quis enim fraudulenta ambitione elatum audeat approbare, cum pater Benedictus dicat omnem 139.0226B| exaltationem genus esse superbiae? Item in fine ejusdem epistolae: Etsi vobis non videtur fatuum, aeterna clausura ejus ad nos damnabimus aditum. Faciant, judicent primates ut libet, nos pauperes Christi favor aut timor saecularium ab hac sententia non flectet. » Attendite ad haec, o socii et commilitones, secernite vos oves Christi ab eo qui non est pastor, sed lupus ovium depopulator. Praetendat sibi reges, duces saeculi, principes qui se favore solum modo eorum monachorum principem fecit, nec erubuit se ingerere qui ex humilitate debuerat refugere. Hactenus ignorantia nos deviasse sufficiat, careat nostro consortio, qui talium Patrum damnatur judicio. Tunc nobis tantum uniatur, cum eorum sententia fuerit reconciliatus, quorum judicio nostro 139.0226C| est nunc consortio privatus. Qui me vobis fratrem adoptastis, orbitatem vestram ut sentiremus magnopere effecistis: virque ille venerabilis memoriae nos sui memores in aeternum honestis obtinuit officiis. Ergo agite, patrem vobis dignum citius exquirite, ne grex Dominicus fluctuet sine pastore. Nostra ope si indigetis utimini, et consilio, et auxilio, juxta vires ac scientiam. Libros nostros festinantius remittite, et si is qui per Claudianum rescribi debuit, insuper mittetur, erit res dignissima vobis ac vestra charitate. 139.0226D| Aggravatus est dolor meus, o mi domina, o dulce matris nomen, dum conjugem perdidi. Spes in filio fuit, is hostis factus est. A me recesserunt dulcissimi quondam mei amici ad ignominiam meam ac totius generis mei. Nefandissima in Laudunensem confinxerunt episcopum. Persequuntur eum, proprioque spoliare contendunt honore, ut inuratur mihi ignominia sempiterna, quae sit quasi justissima causa amittendi honoris mei. Adesto, pia mater, filiae doloribus plenae. Gloriantur hostes mei non superesse mihi fratrem, propinquum, amicum, qui auxilium ferre possit. Intendat ad haec pia domina, redeat vestra nurus in gratiam. Sit mihi per vos exorabilis, liceatque suum mihi diligere filium, quem 139.0227A| meum patior ut inimicum. Astringite mihi principes vestri regni, proderit eis mea conjunctio. Otto et Heribertus comites potentissimi mecum in vestro consilio erunt. Si fieri potest, absolvite nos curis, ut mutuis fruamur colloquiis. Sin, antiquam sapientiam vestram undique colligite, Francis unde non sperant contraria parate, ut in nos graviter saeviens eorum refundatur impetus. Et interim quid vobis sit faciendum, et scriptis significate et nuntio fidissimo. Quamvis regia potestate per quorumdam hominum factionem a propria sede sum ad praesens exclusus, episcopali tamen officio minime sum privatus: nec 139.0227B| damnant crimina falso illata, quem innocens in hac parte non remordet conscientia. Sentiat ergo grex pastoris absentiam, sentiam et ego vos meam dolere vicem. Itaque moneo, rogo, oro, obsecro, ac pro nomine terribilis semper viventis Domini obtestor, me Ecclesiae meae quolibet modo, per quamlibet personam, sanctum chrisma tribuatis, nec episcopalem benedictionem, et missarum solemnia in mea parochia peragatis, quia scriptum est: Quod tibi fieri non vis, alteri ne feceris. At si divina et humana contemnitis jura, nec nostris monitis acquiescitis: quanquam divina ultione sitis feriendi, tamen ad majorem audientiam ecclesiasticae legis vos provocatum iri pernoscatis. 139.0227C| Vide Patrologiae tom. CXXXVII in ADALBERONE REMENSI, epist. 25. Quantum utilitatis reipub. contulerit, quantumve collatura sit pax inter reges nostros bene fundata, testis est civitas Virdunensium, sine caede et sanguine, sine obsidibus, sine pecuniis in integrum imperio vestro restituta. Testis erit Colonia, rebus sibi diu subtractis in integrum restituendis. Quod utique maturius foret, nisi acrior cura regnorum nuper in conficienda pace longius nos detinuisset, propter inversos mores quorumdam nostrorum. Nunc itaque 139.0227D| tempus opportunum nacti, obsequio vestro adsumus. Monemus uti Dudo ac Gesilbertus comes rerum Ecclesiae vestrae pervasores sine dilatione excommunicentur. Moneatur frater, ne amicus vester Adalbero Remorum archiepiscopus super Dudone, Guido Suessonicus episcopus super Gesilberto, ne filios suae Ecclesiae impune vos laedere sinant: sed excommunicatos a vobis excommunicent, donec consequantur a vobis veniam digna satisfactione, qui conati sunt sanctuarium Domini haereditate possidere. Quid domina nostra Theophania imperatrix semper Augusta insequenti tempore rerum publicarum sit actura, quibusve in locis demoratura, et an Saxonum exercitus victor a consueto hoste redierit, significatum 139.0228A| iri nobis plena fide oramus: vestra vestrorumque aversa tristi vultu accepturi, prospera jucundissimo animo laturi ac perlaturi. Multitudine curarum festinatae legationis, simulque viarum prolixitate pressi, desiderabili colloquio vestro magna cum moestitia privati sumus. Sed refecit nos praesentia spectabilis viri Folmari, in quo vestra virtus intellecta est, dum eo utimini ministro, qui voluntatem Domini etiam non monitus laudabiliter expleat. Addicti ergo sumus vestrae servituti, cum hac re, tum etiam plurima dilectione senioris nostri Adalberonis circa nos, qui earum rerum quas fecimus participes vos fore per omnia voluit. IV Kal. 139.0228B| April. domina dux Beatrix apud palatium Compendiacum hoc effecerat, ut VIII Kal. Junii ad Montem Falconis dominae Adelaidi imperatrici, duci Carolo, rex Ludovicus, regina Hemma, dux Henricus, causa conficiendae pacis occurrerent. Sed quoniam per ignorantiam dominae Theophaniae imperatricis semper Augustae hoc fiebat, dolum subesse intelligentes, uti per se potius pax fieret, consuluimus, utque prius per vos quae conditio pacis foret experiretur. Quod laudatum est, vestrique itineris socii denominati XV Kal. Junii Francorum colloquio nobis occurrendum. Ibique si pacem cum rege senior noster confecerit, pro pace regnorum plurimum elaborabit. Magnae intelligentiae vestrae pauca suggessisse satis est. Caeterum de terra, quae in nostris partibus vi 139.0228C| vobis eripitur, monemus ad praesens tacere, postmodum demonstraturi quid exinde facere debeatis. Qua fiducia, quave cautela colloquia Ottonis et Heriberti expetenda vobis sint providete, ne forte propter praesentem obsidionem Caprimontis nova in vos novis dolis undecunque comparentur consilia. Mementote sortis Guifridi Godefridi, et Virdunensis episcopi, ob pervasionem castri Luciliburgi. Vide Patrologiae tom. CXXXVII, in ADALBERONE REMENSI, epist. 26. 139.0228D| Vide ubi supra, epist. 27. Vide ubi supra, epist. 28. Quia diu optato consilio vestro non perfruimur, non satis patienti animo toleramus, instamus, casusque inter strepentes revincere laboramus. Synodus in partibus Rheni, ut fama est, indicta: nostrorumque episcoporum cum validiores morbi tum 139.0229A| etiam regia negotia, quam una voluimus interturbant synodum. Sed ne interim otio torpeamus, beati Ottonis suffragia ad praesens expetere in animo est, unde per vos reditum habere disponimus, ut prolixam disjunctionem nostram ea conjunctione castigemus. Et quoniam per Verdunum iter nobis est, eo crucem vestra scientia ut speramus elaboratam, si fieri potest, Kal. Novembris dirigite, sitque hoc pignus amicitiae. Ita opus placens dum oculis crebrius ingeretur, indissolubilis amor in dies augmentabitur. Regali potentia in nullo abuti volentes, omnia negotia 139.0229B| reipub. in consultatione et sententia fidelium nostrorum disponimus, vosque eorum participes fore dignissimos judicamus. Itaque honeste ac benigno affectu vos monemus, uti ante Kalend. Novembris, eam fidem, quam caeteri nobis firmaverunt, confirmetis ob pacem et concordiam sanctae Domini Ecclesiae, totiusque populi Christiani: ne si forte, quod non optamus, persuasione quorumdam pravorum diligenter vobis exsequenda minus audiatis, sententiam domini papae et comprovincialium episcoporum duriorem perferatis, nostraque omnibus nota mansuetudo justissimum correctionis assumat zelum regali potentia. EPISTOLA CVIII. AD ECBERTUM ARCHIEPISCOPUM TREVIRENSEM EX PERSONA ADALBERONIS. 139.0229C| Vide Patrologiae tom. CXXXVII, in ADALBERONE REMENSI, epist. 30. EPISTOLA CIX. AD EUMDEM. Vide ubi supra, epist. 31. EPISTOLA CX. AD COMPROVINCIALES. Vide ubi supra, epist. 32. Cum nobilitas vestri generis, tum etiam gloria magnorum actuum, ad amorem vestrum nos hortatur et cogit. Hi quippe esse videmini, quorum amicitia 139.0229D| nihil dignius in humanis rebus possit existimari. Hanc sanctissimam amicitiam, justissimamque societatem sic expetimus, ut nec regna nec opes vestras in ea requiramus. Sed haec conditio quae nostri juris sunt vestra efficit, magnoque usui, si placet, haec nostra conjunctio erit, magnosque fructus efferet. Etenim nobis obstantibus nec Gallus, nec Germanus fines lacesset Romani imperii. Ergo ut haec bona fiant perpetua, quoniam est nobis unicus filius et ipse rex, nec ei parem in matrimonio aptare possumus, propter affinitatem vicinorum regum, filiam sancti imperii praecipuo affectu quaerimus. Quod si haec petita serenissimis auribus vestris placuerint, aut scriptis imperialibus, aut nuntiis 139.0230A| fidis nos certos reddite: ut per nostros legatos vestra majestate dignos quae sonuerint chartis, compleantur in rebus. Quia misericordia Domini praeveniens, regnum Francorum quietissimum nobis contulit, vestrae inquietudini quamprimum subvenire statuimus, consilio et auxilio nostrorum omnium fidelium. Si ergo fidem toties nobis nostrisque antecessoribus per internuntios oblatam conservare vultis, ne forte vestras partes adeuntes vana spe vestri solatii deludamur, mox ut exercitum nostrum per Aquitaniam diffusum cognoveritis, cum paucis ad nos usque properate, ut et fidem promissam confirmetis, et 139.0230B| vias exercitui necessarias doceatis. Qua in parte si fore mavultis, nobisque potius obedire delegistis, quam Ismaelitis, legatos ad nos usque in Pascha dirigite, qui et nos de vestra fidelitate laetificent, et vos de nostro adventu certissimos reddant. EPISTOLA CXIII. AD ROTHARDUM ARCHIEPISCOPUM CAMERACENSEM EX PERSONA AD ALBERONIS. Vide Patrologiae tom. CXXXVII in ADALBERONE REMENSI, epist. 33. EPISTOLA CXIV. AD. . . . . EX PERSONA ADALBERONIS. Vide ubi supra, epist. 34. EPISTOLA CXV. AD CAROLUM DUCEM. 139.0230C| Vide ubi supra, epist. 35. EPISTOLA CXVI. AD ROMULFUM ABBATEM SENONENSEM. Divinitate propitia bene valentes, ut amplius valeatis optamus. Gratia et benevolentia principum, uti semper usi sumus, utimur, spem bonam in rem conversam iri, suo tempore exspectantes. Ubinam potissimum moraturi sequenti tempore, incertum propter incerta tempora. Operi nostro, quod non parvae quantitatis fore scripsistis, quia mensuram voluminis ignoravimus, solidos duos per clericum quem misistis misimus, idemque si insinuetis faciemus donec completo opere dicatis: Sufficit. EPISTOLA CXVII. AD DOMINAM THEOPHANIAM. 139.0230D| Vide Patrologiae tom. CXXXVII, in ADALBERONE REMENSI, epist. 36. EPISTOLA CXVIII. AD CLERUM ET POPULUM. . . . Vide ubi supra, epist. 37. EPISTOLA CXIX. EMMA QUONDAM REGINA DOMINAE AUGUSTAE THEOPHANIAE. Pietas vestri nominis subveniat afflictae, et a praedonibus captivatae. Et mihi quondam fuit et genus, et dignitas, ac regium nomen. Nunc quasi sine genere, sine dignitate, omnibus afficior contumeliis, ancilla captiva crudelissimorum hostium facta. Et quomodo ille impius Carolus vocem meam audiret, qui vestram 139.0231A| audire contempsit? et vos quidem me vestra memoria dignam habuistis, quae fieri circa me velletis imperastis, hicque regiam urbem occupavit. Parere alicui non putat suo nomini convenire. Nolo ei spiritum explicare, quo sibi regna inaniter promittit. Hoc tantum oro, ne in me feminam illidatur, dum in mares retunditur. Benevolentiam ac affabilitatem vestram circa nos sentientes, obsides a Carolo accipere, et obsidionem solvere secundum voluntatem vestram voluimus fidissimam societatem ac sanctam amicitiam conservare cupientes. Porro hic Carolus legatos et imperium 139.0231B| vestrum contemnens, nec super his acquiescit, nec reginam relinquit, nec ab episcopo ullos obsides accipit. Et hic quidem viderit quid sua sibi prosit pertinacia. Vestram autem amicitiam ad nos in perpetuum confirmare cupientes, sociam ac participem nostri regni A. decrevimus vobis occurrere ad villam Satanicum XI Kal. Sep. Ea quae inter vos de bono et aequo sanxeritis, inter nos ac filium vestrum sine dolo et fraude in perpetuum conservaturi. EPISTOLA CXXI. AD TREVERENSEM V. V. D. K. Vide Patrologiae tom. CXXXVII in ADALBERONE REMENSI, epist. 38. EPISTOLA CXXII. ADALBERO ARCHIEPISCOPUS REMENSIS AD CAROLUM DUCEM. 139.0231C| Vide ubi supra, epist. 39. Labore obsidionis in Carolum defatigatus, ac vi febrium graviter exagitatus, sincerum affectum meum circa te, dulcissime frater, explicare non satis valeo. Hoc tantum significo, impera, obsequemur, sitque nostra amicitia eadem velle atque eadem nolle. Et quia inter graves aestus curarum sola philosophia quasi quoddam remedium esse potest, ubicunque partes ejus imperfectas habemus, suppleat industria vestra. Ad praesens autem rescribite tantum 139.0231D| quod deest nobis in primo volumine secundae editionis Boetii in libro Perihermenias, hoc est ab eo loco ubi scriptum est: Non currit vero et non laborat. Non verbum dico cum significat quidem tempus, usque ad eum locum ubi dicitur: ipsa quidem secundum se dicta verba nomina sunt, et significant aliquid hic praeceptis, idem parte deficientis commentarii beneficii vestri non erimus immemores, fidem mente conceptam non deseremus, quod voletis pro viribus exsequemur. Antiquis palatiis meis usque ad fundamenta dirutis, etiam renascens palatium, quod mihi aedificare 139.0232A| instituistis, diluvio vestri pene absorptum est. Instamus, ac propriis sumptibus fabricam tanti operis novis artificibus insignimus, ne vestro superventu ad suburbana cogamur demigrare cubilia. Huic tam ingenti negotio adhuc dierum 15 spatium attribuite, vestrumque architectum A. remittite, qui coepta perficiat non meis sumptibus, sicque nos ad perstringendam al., perfringendam arcem montemque ab ipsis radicibus convellendum cum totis copiis, si ea voluptas in animo est, exspectate. Cum multos nobis natura affinitate jungat, multos affectione, nullius amicitiae fructus suavior est quam is qui fundamento nititur charitatis. Nam cujus obsequia 139.0232B| aliquando sensimus aut elegantiora vestris aut jucundiora? Denique in tanta perturbatione nostrae reipub. cum perfidiam militum assidue patimur, assiduo oculos ad vos reducimus, ut spes certa est, non frustra solatium relaturi. Et quoniam vos et gravari et defatigari nisi in summa rerum necessitudine nolumus, Z. Z. Q. M. B. et si sic judicatis quemvis alium tantum cum militum robore, subsidio et V. Q. O. V. E. X. II Kal. Oct. ut et nostri refugae perterriti redeant, et hostes novis ac insperatis copiis intabescant. Quia aversa valetudine revelati estis, non immerito longum moerorem nobis diminuis. Gaudemus 139.0232C| quippe si gaudetis, tristamur si tristamini. Sic sancta societas unum et idem sentiens manet: nec nos soli dulcem affectum vestrum circa nos sentimus, sentiunt et illi qui admirabile opus crucis a vobis nostro nomini elaboratae non sine magna oblectatione conspiciunt, in quo pignus amicitiae aeternitatem sibi affectat. Molimur, conamur, quod volumus agimus, quod nolumus nequimus. Ecce Rai. atque G. quos missum iri ad vos usque innuistis, alter solita valetudine fatigatur, alter insolita quidem, sed cum taedio sui finita imperium vestrum exsequi qui minime potuerunt. 139.0232D| Exsequetur autem R. quam proxime in melius commutatus, cujus obsequis al., olim sequentis Hermannum comitem adfore jamdudum in animo est. Et quia quanto silentio quantaque fide nostra secreta commiserimus novistis, vices nostras nostrique legati apud comitem Heribertum vos agere rogamus: facturi quidquid prudentiori consilio decernetis. Finitoque foro, uti audita, relata, inventa, conferre nobiscum dignemini, obsecramus, vestro per omnia usuri consilio sapienti. Quibus angustiis domina quondam Hemma afficiatur, quantoque prematur angore, testis est epistola 139.0233A| ipsius ad D. Q. V. M. H. E. jamdudum directa, cujus exemplar vobis misimus, ut et quid actum sit sciretis, et quam nihil sibi profuerit, et ut causam doli, si tamen dolus est, investigetis. Certe clarissimam dominam et matrem regnorum vos hactenus fuisse manifestum est, nostris periculis, si qua ingruerint, credidimus velle succurrere, nedum filiae quondam dilectae, sive potestas erepta est sive non est, filiae non subvenire, in moestitia est. Hortamur tamen vos explorare apud Carolum, per valentes legatos, utrum velit eam vobis reddere, aut creditam commendare. Videtur quippe ideo illam sic obstinato animo retinere, ne videatur sine causa cepisse. 139.0233B| Quamvis vos in propriis causis noverim satis occupari, tamen commune periculum magis sollicitos reddere debet. Scitis quas conventiones cum Odone et Heriberto comitibus habuerimus, et cur obsides donaverimus. Instant, et promissam amicitiam requirunt. Itaque nuntiis eorum respondere debeo de mea ac vestra voluntate III Non. Sept. Mores, studia, dolos, fraudes eorum inter quos habito, scitis. Redite ergo usque ad Bublionem, uti vobiscum loqui possim de his quae mandare non possum. Sunt enim res grandes, et ad vos multum pertinentes, et quia civitatem sine forti periculo dimittere non possum, si placet, manus comitis Manac. Comes veniet vobis obviam, quae vos omni securitate 139.0233C| ad nos usque perducat. Valete, et quae vobis cordi, velocius remandate. Non existimes, dulcissime frater, vitio meo fieri quod tandiu fratrum meorum praesentia careo. Postquam a te digressus sum, crebris itineribus causam patris mei Columbani pro viribus exsecutus sum. Regnorum ambitio, dira et miseranda tempora fas verterunt in nefas; nulli jure rependitur sua fides. Ego tamen, cum sciam omnia ex Domini pendere sententia, quae simul corda et regna filiorum hominum permutat, exitum rerum patienter exspecto. Idem quoque facere te et moneo et hortor. Unum autem interim plurimum exposco, quod et sine 139.0233D| periculo ac detrimento tui fiat, et me tibi quam maxime in amicitia constringat. Nosti quanto studio librorum exemplaria undique conquiram, nosti quot scriptores in urbibus aut in agris Italiae passim habeantur. Age ergo, et te solo conscio ex tuis sumptibus fac ut mihi scribantur M. Manilius de astrologia, Victorinus de rhetorica, Demosthenes ophtalmicus. Spondeo tibi, frater, et certum teneo, quia obsequium hoc fidele et hanc laudabilem obedientiam sub sancto silentio habeo, et quidquid erogaveris cumulatum remittam, secundum tua scripta, et quo tempore jusseris. Tantum significa cui et tua munera et nostra porrigamus scripta, frequentiusque nos tuis litteris laetifica. Nec sit metus 139.0234A| ad quorumlibet notitiam pervenire, quae sub nostra deposueris fide. Quod benevolentia vestra secundum dignitatem vestri nominis assidue perfruimur, plurimum congaudemus, cum nostri utilitate, tum vestri nonoris provectione. Laetamur nunc praesentia nepotis Adalberonis Verdunensium episcopi, qui vos, habita ratione loci et temporis, cum copiis adfore pollicitus est. Itaque ei non dissimilem, quantum ad affectionem animi spectat, magnitudinem vestram urbi Remorum exhibebitis XII Kal. Octob. Quod et monachum latorem epistolae celabitis, et rem tuto silentio tegetis, uti occultus ac improvisus ad nos possit esse vester adventus. 139.0234B| Quantum consilii quantumque rationis provida in mente versetis, cum aliis innotuerit, tum exitus viarum Caroli manifestius prodiderunt. Sed si eum a provincia vestra velut hostem propulsare nisi estis, amicorum vestrorum, Hemmae reginae, et episcopi Adalberonis meminisse debuistis, et si velit amicum in regnum sublimare, nihilominus eorum oblivisci non oportuit, simulque apud infidos maleficia beneficiis non superari. Significate ergo si quid harum rerum in melius per vos commutari possit, et cur indictum colloquium pro pace inter reges neglectum sit, et si saltem futura quies inter eos constat. Interea si quidquam benevolentia promeruimus, multum petimus, multumque oramus, ne militi 139.0234C| nostro We. pro Ber. praejudicium fiat. Est quippe eis commune praedium in lite cum Ecclesia, vultque B. sibi cedi in partem ex novi operis capella, quod non possit jure haberi nisi ex aequo facta divisione. Bene valete, ac nostrum codicem, si placet, per fidum nuntium resignate. Anxie quidem jamdudum vestra praesentia frustramur, multa vestris consiliis disponenda reservamus. Nostis quam paucorum fidei reipub. negotia sunt committenda. Itaque optamus, monemus, oramus omni affectu charitatis adfore vos Remis X Kal. Octob. cum pro summis rationibus, quas vobis tantum credere fas est, tum etiam pro habenda ordinatione 139.0234D| O. Silvanectensis episcopi designati. Bene quidem intellexistis de numero D. quomodo se ipsum metiatur. Semel namque unus, unus est, sed non idcirco omnis numerus seipsum metitur, ut scripsisti, qui sibi aequus est. Nam cum semel IV sint IV, non ideo IV metiuntur IV, sed potius duo: bis enim bini IV sunt. Porro I littera quam sub figura X adnotatam reperisti, X significat unitates, quae in sex et IV distributae sequialteram efficiunt proportionem. Idem quoque in VI et duobus perspici licet, ubi unitas est differentia. Sphaeram tibi nullam misimus, nec ad praesens ullam habemus, nec est res 139.0235A| parvi laboris tam occupatis in civilibus causis. Si ergo te cura tantarum detinet rerum, volumen Achilleidos Statii diligenter compositum nobis dirige, ut sphaeram, quam gratis propter difficultatem sui non poteritis habere, tuo munere valeas extorquere. Sicut audita peregrinatio vestra moerorem nobis intulit, ita permutatus rumor dilati itineris quasi fructum laetitiae importavit. Anxiabamur quippe cum vestri absentia, tum quod tantae personae meritis non respondebant honores. Elaboramus ergo, et quod brevitas temporis non habuit spatio temporis attribuimus; ac munera juxta vires paramus. Vires dicimus, 139.0235B| quia nostis inter quos habitemus, quanta perfidia quorumdam exagitemur, quia etiam obsidio Laudunensis urbis praeterita pace sequestra intermissa est, X Kal. Novemb. repetenda. Quamobrem sicut monuimus, monemus, et pro solatio militum si indiguerimus, et pro auxilio capti confratris nostri A. utque B. et G. vestra exhortatione digniores se repraesentent germanos, in tanto discrimine rerum. Ne graviter et iniquo animo feras justissimam correctionem Domini, dulcissime frater. Divinitas quippe non dignatur impios suo flagello, aeternis cruciatibus reservans puniendos. Disce constantiam servare in adversis. Et si Job et nostri ordinis antiquos sacerdotes 139.0235C| non vales imitari, saltem nostri temporis laicum hominem, tibique affinem, exemplar habeto, comitem Godefridum. Nos quidem tuae salutis immemores non erimus, nec quidquam eorum quae pro te fieri oporteat intentatum relinquemus. Noverit ergo I. V. Q. omnia quae circa te sunt, ut legatum nostrum Parisius in festo beati Dionysii certissimum in omnibus reddere possit, ut si obsidio futura est, et non est, alia atque alia refringantur consilia. Vale feliciter, et hoc unum attende, ne te praecipitem dederis, ut satius fuerit alio modo periisse, quam per interitum tibi tuisque posteris aeternum opprobrium reliquisse. Iterum vale, et a I. V. I. Q. Z. II. Z. A. plurimum cave, ut a perfido et impostore. 139.0235D| Absentia militum nostrorum res quam petistis plenum non habuit effectum; est tamen in voto, et in eorum reditu quod poterimus exsequemur. Sed si perpetuam pacem rusticis Asineti optatis veniam com. Cen. et ut ad nos usque quam proxime, ut et in merita comparentur consilia, et vestra militaris manus digna nobis conferat solatia, juxta quod per eum significabimus. Haec tutis auribus committimus propter hostium multiplices insidias. EPISTOLA CXXXVIII. Gratulamur meliori habitudine corporis instaurata in vobis, simulque quod nostram scire voluistis. Nos quidem Domino propitio et bene valemus, et optima quaeque votis optamus, nec coeptam amicitiam 139.0236A| scienter violare molimur, nec acceptam a nostris injuriam propulsare, sed a Kal. Janu. usque ad initium Quadragesimae, in confinio nostrae Franciae, Burgundiae ac Lothariensis regni occurrere vobis parati sumus, sicut designabitis diem certum, et locum suo nomine descriptum: ut pax et concordia regnorum, et Ecclesiarum Domini, nostro vitio non destituatur. Erudito homini, atque puram fidem, quae hodie paucorum est, constanter tenenti, duo verba Christi, et nostrum consilium aperiemus, et propositae quaestioni satisfaciemus. Dicimus autem: Reddite quae sunt Caesaris Caesari, et quae sunt Dei Deo; et: Sine mortuos sepelire mortuos suos. His animadversis, 139.0236B| legitime injuncta ab episcopo honeste prosequimini. Contra fas porro a quolibet prolata devitabitis. Non inhoneste utantur suo tempore filii tenebrarum, filii Belial: nos filii lucis, filii pacis, qui spem in homine velut fenum arescente, non ponimus. Cum patientia exspectemus illud Prophetae: Vidi impium superexaltatum et elevatum super cedros Libani; transivi, et ecce non erat; quaesivi eum, et non est inventus locus ejus. Beneficiis liberatoris nostri grates persolvere dignas non sufficimus: etiam membra nostra, quae infernus absorbuisse in vobis visus est, ab ejus faucibus erepta, victore Christo, laetamur. Verum quod hujus temporis est monemus, uti nostro colloquio 139.0236C| perdiscatis quae appetenda, quae vitanda vobis sint, priusquam nostri regni principum conventibus misceamini. Simul etiam aut litteris aut fido nuntio significate, utrum tuta videatur vobis ad praesens profectio A. II. atque Ra. ad comitem Ottonem, et quo conveniant. Diutius consultando nihil tutius in commune repertum est, quam a colloquio vestri senioris ad praesens abstinere, si fieri potest honeste. Si autem non potestis majorum causarum summas attingere, nihil nisi evidenter utile definire bonum est. Porro omnium bonorum fide Ra. feria V vestrum legatum Silvanectis praestolabitur, vel Carnotim profecturus si laudabitis, et Compendiacum reversurus si sic 139.0236D| annuetis. Congratulamur tibi, dulcissime frater, pervasore atque hoste monasticae religionis, ad multorum salutem humanis rebus exempto. Insta ergo, et si jam Patrem tua ac fratrum dilectione dignum habes, habeamus eum et nos praesentem tua opera proxime in festo beati Remigii, ut affectus noster a Floriacensibus te faciente paululum abalienatus, te faciente sit plurimum reconciliatus. Quod si haec omnia fieri minus possint, liceat nobis et tua tantum perfrui praesentia, si quid unquam praestitimus quod 139.0237A| placuerit, et si dignaris praestare quod placere possit. Si eam, quam in maximis rebus benevolentiam sine affectu contulistis, nunc in minimis causis praestatis, non parvam laudem nec minimum fructum sperare debetis. Laborastis quippe ut liberaremur ab hoste, sed contempti estis modo, quia liberavit nos Dominus de ore leonis. Solitam operam impendite, ut imperio senioris ac dominae vestrae ille violentus praedo saltem supellectilem nostram reddere cogatur. Non aurum quaerimus, nec massas argenti, sed quibus carere dedecus est. Dicimus autem aulaea, tapetia, et iis similia, simulque petimus nostram fidem non ex ejus fide perpendi qui nihil unquam 139.0237B| spopondit quod ratum fore decreverit. Sicut epistola regii nominis, quam vobis misimus, continet, monemus, rogamus, obsecramus, ut exsequi curetis, cum pro vestra benevolentia circa nos, tum propter pacem Ecclesiae Domini pace principum proventuram, nisi forte desiderabili praesentia vestra frustramur, apud fidos infidi ac suspecti habemur. Etsi omnis Ecclesia catholica una atque eadem est, singulis tamen sacerdotibus modus quidam praescriptus est, quo se extendere, ubi terminos debeant collocare. Itaque in causa Rotberti abbatis, ob eam 139.0237C| quam servamus ac semper vobis servare volumus fidem, haec tria consultando proponimus. Primum, non esse nostri juris falcem in aliena messe ponere: in quo multiplices rependimus grates etiam indebito dignari nos honore. Secundum, sancti Dionysii coenobium ejus esse reverentiae ac dignitatis, ut nullius ibi magistratus debeat deponi aut imponi sine comprovincialium, quorum interest, consensu ac favore solemni. Tertium proponimus, si rem in dilatione ponitis, vestrae mansuetudini suggerendum, quidquid honestius et utilius cum religiosissimis et amplissimis viris inveniemus. Decimo Kal. Januar. a rege acceptam epistolam fraternitati vestrae direximus per R. aequivocum patri, 139.0237D| in qua vester ac fratris mei adventus in urbe Remorum expetebatur, V Kal. Januar. regiis legatis obviam occursuri, qui ex condicto quidem venerunt, sed vos non invenerunt. Porro exemplar prioris epistolae nostrae nunc mittimus, postulantes datum iri subitum responsum voluntatis propriae simul et actionis. Acerba sunt haec tempora, sacerdos Domini, quibus sanctissima fides usquequaque rarescit. Sed mementote illius quam semper promisistis, quamque a vobis conservandam credere malim. Moveat vos mea captivitas, praedonum manus. Apud scientem loquor, 139.0238A| ego illa Emma quondam Francorum regina, quae tot millibus imperavi, nunc nec vernaculos comites habeo, quibus saltim stipata conventus adeam tanti ducis Henrici, nec desiderabili praesentia vestra frui licet causa captandae salutis atque consilii. Adsitis ergo nostrae causae differendae, non determinandae usque ad mutua verba. De castro Q. G. R. dicimus, nec patiamini fratrem vestrum dici proditorem, quem hactenus probavimus in fide non ficta permanentem. Interea, quoniam rerum nostrarum, ut scitis, procurator nec rediit, nec quid ei obvenerit audivimus, ne vacua manu redeatis. Diu exspectatam pecuniam in loculis vestris referte, mercedem ac gratiam ob merita beneficia relaturi cum ex hoc, tum ex aliis saepenumero collatis. 139.0238B| GERBERTUS scholaris abbas REMIGIO monacho Trevirensi. Praegravat affectus tuus, amantissime frater, opus Achilleidos, quod bene quidem incoepisti, sed defecisti dum exemplar defecit. Itaque et nos beneficii non immemores, difficillimi operis incoepimus sphaeram, quae et torno jam sit expolita, et artificiose equino corio obvoluta. Sed si nimia cura fatigaris habendi simplici fuco interstinctam, circa Martias Kal. eam exspecta, nisi forte cum horizonte ac diversorum colorum pulchritudine insignitam praestoleris, annuum perhorrescas laborem. Caeterum de dato et accepto inter nostros clientes sic jure constitit, 139.0238C| ut nihil redderet qui nihil deberet. Satis quidem moleste absentiam vestram ferimus, sed majori cura premimur ob ignorantiam earum rerum quae circa vos geruntur. Nam cujus affectuum sumus participes, ejus certe progressus et exitus viarum ignorare minime debemus. Festinate ergo et litteris planum facere quid communium negotiorum ac privatorum postmodum egeritis, agatis, mox agere disponatis, simulque significate quid nos facere velitis. In electione episcopi II Iduum Februar. habenda, qua die et potius pridie vestra praestolabimur responsa, et quid Ansel apud comites egerit, et cur ejus nuntium adhuc minime viderimus, et utrum regem ac comites prius convenire debeamus, 139.0238D| et si iter ad injunctum colloquium Calae differre debeamus, et si eo venietis, et cujus favore haec et his similia, plenissimam fidem ad vos habentibus plena fide deponite. Gratuitae benevolentiae vestrae nullis respondemus meritis. Quid enim contulimus aliquando dignum legatione Roderici? Hoc solum superest ut intelligamus quomodo dictum sit, ne cujuspiam regis vel episcopi commoda vestris ac senioris vestri commodis anteferamus. Non satis quippe patet utrum, relictis omnibus quae possidemus, jubeatis sequi vos ac vestra: an quodam genere loquendi spe consolatoria tantum nos relevare velitis ab impetu saevientis 139.0239A| ortunae. Rex Hugo ac vicini episcopi, et qui sedem Remorum ambiunt, plurima offerunt. Sed nulla a nobis adhuc recepta sunt, nec sine vestro consultu quidquam agere molimur. Ea gratia regem adire distulimus, ne forte ab eo rapti vestra imperia refugisse videremur, ob dulcissimum affectum chari patris mei Adalberonis omnibus mortalibus anteponenda, quae in vobis quodammodo intueri desiderabile est. Caetera, quae in nobis mentis essent, et quae fieri circa vos vellemus, Roderico diligenter exsequenda commisimus. Si de meo statu quaeris, bona sententia quicunque 139.0239B| familiaritatem praetendis, liceat respondere, tua pace me positum in adversis, virum fortem sequi, non consequi. Caeterum reipub. causas non significo, quoniam quid scribam nescio. Specialia tamen fratris morbo calculi laborantis plenius exsequerer, si inventa a prioribus intueri liceret. Nunc particula antidoti philoanthropos ac ejus scriptura contentus, tuo vitio imputa si quod paratum est ad salutem, non servando diaetam, verteris in perniciem. Nec me auctore quae medicorum sunt tractare velis, praesertim cum scientiam eorum tantum affectaverim, officium semper fugerim. 139.0239C| REMIGIO fratri GERBERTUS. Id momentum ac ea vis erat domini mei et patris mei Adalberonis in causis pendentibus ex aeterno, ut eo in rerum principia resoluto in primordiale chaos putaretur mundus relabi. In tanta igitur perturbatione, et, ut ita dicam, confusione, mortalium officiorum immemor, quid optares, quid peteres, incautius perspexisti. Num in ejus modi discrimine, republica derelicta, demigrandum fuit ad philosophorum commenta, interdum non necessaria? Taceo de me, cui nullae mortes intendebantur: et quod pater Adalbero me successorem sibi designaverat, cum totius cleri, et omnium episcoporum, ac quorumdam militum favore, et quod omnium rerum, quae displicerent, me auctorem fuisse contenderent. 139.0239D| Nam amici, qui familiaritate beati patris Adalberonis mecum usi fuerunt, mecumque laborabant, ob tornatile lignum deserendi erant. Patere ergo patienter moras necessitate impositas, ac meliora tempora exspecta, quibus valeant resuscitari studia jampridem in nobis emortua. G. Philosophorum peritissimo, atque tribus philosophiae partibus laureato, OTTO quod sibi. Amantissimae vestrae dilectionis omnibus venerandam nobis adjungi volumus excellentiam, et tanti patroni sempiternam nobiscum stabilitatem adoptamus, 139.0240A| quia vestrae doctrinae disciplinata proceritas nostrae simplicitati semper fuit haud fastidiens auctoritas. Attamen ut, omni ambage dimota, ad vos nudae veritatis fruamur loquela, judicavimus, et firmum disposuimus, ut vobis manifestet hoc nostrae voluntatis epistola, quod in hac re summa nostrae adoptionis et singularitas est petitionis, quatenus nobis indoctis et male disciplinatis, vestra solers providentia in scriptis, nec non et dictis, non praeter solitum adhibeat studium correctionis, et in republ. consilium summae fidelitatis al., felicitatis . Hujus ergo nostrae voluntatis in non neganda insinuatione, volumus vos Saxonicam rusticitatem abhorrere, sed Graeciscam nostram subtilitatem ad id studii magis vos provocare: quoniam si est qui 139.0240B| suscitet illam, apud nos invenietur Graecorum industriae aliqua scintilla. Cujus rei gratia, huic nostro igniculo vestrae scientiae flamma abundanter apposita, humili prece deposcimus, ut Graecorum vivax ingenium Deo adjutore suscitetis, et nos arithmeticae librum edoceatis, ut pleniter ejus instructi documentis aliquid priorum intelligamus subtilitatis. Quid autem de hac re vobis agendum placeat, quidve displiceat, vestra paternitas litteris nobis nuntiare non differat. Valete. Versus nunquam composui, nec in studio habui; dum in usu habuero, et in eis viguero al., floruero , quot habet viros Gallia, tot vobis mittam carmina. 139.0240C| Domino et glorioso OTTONI Caesari semper Augusto GERBERTUS, gratia Dei Remorum episcopus, quidquid tanto imperatore dignum. Supereminenti benevolentiae vestrae, qua in sempiternum digni vestro judicamur obsequio, fortasse votis, sed respondere non valemus meritis. Si quo enim tenui scientiae igniculo accendimur, totum hoc gloria vestra peperit, patris virtus aluit, avi magnificentia comparavit. Quid ergo? Thesauris vestris non inferimus proprios, sed resignamus acceptos, quos partim assecutos, partim vos quamproxime assecuturos indicio est, honesta et utilitas ac vestris majestate digna petitio. Nisi enim firmum teneretis ac fixum, vim numerorum vel in se omnium rerum continere primordia, vel ex sese profundere, non 139.0240D| eorum plenam perfectamque notitiam tanto festinaretis studio: et nisi moralis philosophiae gravitatem amplecteremini, non ita verbis vestris custos omnium virtutum impressa esset humilitas. Non tamen animi sibi bene conscii tacita est subtilitas, cum ejus, ut ita dicam, oratoriam facultatem et a se et a Graecorum fonte profluentem oratorie docuistis. Ubi nescio quid divinum exprimitur, cum homo genere Graecus, imperio Romanus, quasi haereditario jure thesauros sibi Graecae ac Romanae repetit sapientiae. Paremus ergo, Caesar, imperialibus edictis, tum in hoc, tum in omnibus quaecunque divina majestas vestra decreverit. Non enim deesse possumus obsequio, 139.0241A| qui nihil inter humanas res dulcius aspicimus vestro imperio. OTTO Augustus imperator reverentissimo papae GERBERTO. Quia divinitate propitia non solum sanguinis linea, verum etiam inter cunctos mortales quadam sui generis eminentia connectimur affectu, qualitate circa Domini cultum non dispares esse debemus. Ideoque nostro animo vestrum metuentes ingenium, hunc abbatem Petrum vestro commendamus apostolatui, ut quae honesta et utilia circa suum monasterium fore agenda, et a se et a nostro legato cognoveritis, cum omni diligentia exsequi studeatis: ut dum martyrum 139.0241B| memorias in commune honoramus, eorum beneficia in commune sentiamus. Valete. OTTO gratia Domini imperator Augustus R. comiti salutem. Diversa regni negotia interdum cogunt nos incidere diversa imperia. Hinc est, quod abbatiam sancti Vincentii Capuae sitam ob quarumdam rerum necessitudines nuper Joanni monacho donavimus, Rothfrido abbate nec adjudicato, nec deposito. Proinde respectu misericordiae eidem abbati Rothfrido concedimus cellam sanctae Mariae, cum omnibus ad se pertinentibus, in Marsi comitatu, in eo loco qui dicitur Apininici, cum reliquis rebus sancti Vincentii in 139.0241C| eodem comitatu positis. Cellam quoque sanctae Mariae in partibus Beneventi, ubi dicitur Sanus locus, cum omnibus sancti Vincentii rebus in terra Beneventana sitis. Unde tibi et Beneventano principi praecipimus, ut, sicut res vobis vicinae sunt, ita ob nostram fidelitatem Rothfridum abbatem ejus res tenere juvetis sine ulla contradictione. Dominae ADELAIDI imp. semper Augustae OTTO gratia Domini imperator Augustus. Quia secundum vota et desideria vestra divinitas nobis jura imperii contulit felici successu, divinitatem quidem adoramus, vobis vero grates rependimus. Scimus enim et intelligimus maternum affectum, 139.0241D| et studia pietatis, quibus rebus obsequio vestro deesse non possumus. Proinde quia, dum promovemur, vester honor attollitur, rempubl. per vos promoveri, ac promotam feliciter in suo statu regi multum oramus et optamus. Valete. Reverentissimo papae GERBERTO OTTO gratia Dei imperator Augustus. Quia temporis difficultate astrictus vestris votis satisfacere nequeo, vehementi moerore afficior. Moveor enim pietatis affectu circa vos, sed naturae necessitas suo jure omnia constringens, qualitates 139.0242A| Italici aeris qualitatibus mei corporis quadam sui generis contrarietate opponit. Mutamur ergo solum corpore, vobiscum mansuri mente, vestroque solatio atque subsidio primores Italiae relinquimus. Hugonem Tuscum vobis per omnia fidum, S. comitem Spoletinis et Camerinis praefectum, cui octo comitatus, qui sub lite sunt, vestrum ob amorem contulimus, nostrumque legatum eis ad praesens praefecimus, ut populi rectorem habeant, et vobis ejus opera debita servitia adhibeant. Dominae et gloriosae ADELAIDI reginae semper Augustae GERBERTUS gratia Domini Remorum episcopus, et omnibus suis confratribus et coepiscopis Remorum 139.0242B| dioeceseos, bene valere in Christo. Epistola vestri nominis laeta principia pertulit, monita salubria habuit, sed tristi fine conclusa est. Suavem quippe animi vestri affectum circa me ostendit, ad propriam sedem reditum maturare admonuit. Sed quid sibi voluit tam acerba conclusio? Ita enim se habet: Cognoscite quia si modo hujusce monita parvi penderitis, utemur nostrorum et rebus et consiliis absque crimine vestri. Me urbi Remorum praesidente, quando non licuit, licet, vel licebit vestris uti consiliis, et rebus mihi commissis? An melius licuit Arnulfo eam obtinente? Sed ille eam vobis dolo et fraude abstulit, ego contra multorum dolos et fraudes vobis eam multis vigiliis multoque labore conservavi. Mirum nimis est vestrorum hostium 139.0242C| vos non sentire insidias. Qui enim Arnulfum ad vestri regni confusionem suae sedi restituere quaerunt, non sibi hoc tutum fore putant, nisi me prius qualibet occasione perdant. Quod multum verisimile esse duplici capimus argumento, quia me Remis nuper posito eum absolvere decrevistis: et quia Leo Romanus abbas ut absolvatur obtinuit, ob confirmandum senioris mei regis Roberti novum conjugium, ut mihi a Remensibus per litteras significatum est. Accedit ad hoc discrimen fides a praesentibus corte Calmiciaca a Gibuino Gibuini nepote pervasa. Infinitus, credo, erat villarum numerus, nec ad possidendum sufficere poterant Remenses, nisi ad colonias obtinendas invitarentur Catalaunenses. Quid ergo? si Arnulfus absolvendus est, vel si Guibinus, 139.0242D| vel alius quilibet in sede mea intronizandus est, reditum meum sine capitis mei periculo intelligere non est. Quod ita esse, sed vos minus animadvertere, dubitare non debeo. Novi enim studia vestra omnibus mortalibus praedicanda, novi animi vestri dulcissimos affectus circa me. Quibus si respondere nequeo meritis, respondebo votis. Quocirca ut mea vobis minus ingeram, deque me omnino taceam, quem divina gratia a periculorum immensitate liberat, et in quantum ad me solum attinet, in omni felicitate disponit et conservat, per terribile nomen omnipotentis Dei oro et deprecor, ut Remensi Ecclesiae desolatae et attritae, si quolibet modo valetis, 139.0243A| subveniatis. Quae quoniam regni Francorum caput est, si deperierit, ut membra sequantur necesse est. At quomodo non deperit, quae sub nomine duorum quasi inter malleum et incudem, disposita, dum eorum neutrum rectorem approbat, velut inter undas maris sine remige fluctuat? Quid porro fieri putatis, si tertius sine judicio Ecclesiae ad numerum accesserit? Neque vero haec loquor, tanquam augur aut divinus. Memini etiam meos conspirasse non solum milites, sed et clericos, ut nemo mecum comederet, nemo sacris interesset. Taceo de vilitate et contemptu, nihil dico de gravissimis injuriis saepe mihi a pluribus illatis. Ad haec ut redeam provocatis, et ut graviora patiar, minas superaddit epistola. Quid est? o divina majestas! adeone me infatuatum, vel a te abalienatum putant, ut vel 139.0243B| gladios imminentes non videam, vel Ecclesiam tuam schismate confundam? Ego vero improborum versutias acute conspicio, et contra omnia schismata unitatem Ecclesiae, si sic decretum est, morte mea defendo. Peto ergo, o domina mea semper Augusta, item a fratribus meis coepiscopis, qui pro causa traditoris Arnulphi, sive juste sive injuste sub anathemate positi sunt, ut me judicium Ecclesiae exspectantem patienter ferant. Neque enim Ecclesiam, quam episcoporum judicio regendam accepi, sine 139.0244A| episcoporum judicio relinquere volo. Nec rursus contra episcoporum judicium, ubi major auctoritas adsit, eam quasi per vim retinere dispono. Quae judicia dum exspecto, exsilium, quod a multis felix putatur, non sine multo dolore tolero. Occurrit mihi senioris mei regis Rotberti clara facies, laetus aspectus, visitata colloquia, sermones vestri sapientia et gravitate pleni, tum principum et episcoporum grata affabilitas, quae mihi dum eripitur, ipsa quodammodo vita onerosa est. Sola mihi solatio est clari Caesaris Othonis pietas, benivolentia, liberalitas, qui tanto amore vos vestraque diligit, ut dies noctesque mecum sermonem conferat, ubi et quando vos familiariter videre possit: coaevum sibi et studiis consimilem seniorem meum 139.0244B| regem Rotbertum alloqui et complexari. Si ergo Romanum iter, quod causa plurimum synodi me detinet, hoc tempore dilatum fuerit, circa Novembr. Kal. me exspectabitis, et harum rerum interpretem fidissimum, et per omnia vobis obedientem. Vis amicitiae pene impossibilia redigit ad possibilia, etc. Exstat supra, libello De numerorum divisione praefixa. Quotation analysis |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 104 Contra objectiones Fredigisi abbatis (Agobardus Lugdunensis), J. P. Migne Contra objectiones Fredigisi abbatis I. Reverentissimo ac beatissimo domino et patri Fredegiso abbati. Dudum modestiae vestrae benignitas adversum nos, peccatis nostris exigentibus, mota, talibus nos invectionibus perculit, quae lenitatis ac sinceritatis vestrae modum excedere viderentur, nisi in refellendis nobis tali redargutione uteremini, quae verbis tantum a vobis proferratur, corde tamen non approbaretur. Nam si illa omnia quae adversum nos protulistis, et ex parte finxistis, ita a vobis sensa essent ut prolata sunt, non solum modestiam vestram transgrederemini, verum etiam veritatem offenderetis. Et idcirco, sapientissime vir, si dignatur admittere magnitudo vestra, nitimur nos per has litterulas purgare ab illis criminibus, quae adversum nos in vestris litteris exarata reperimus. Recordari (0159B)dignamini litterarum vestrarum, quas tunc adversum nos novissime dedistis; et cognoscite contra quae crimina nunc respondere curamus. II. Scripsistis igitur in praefatione dicentes: « Si ad omnia quae in vestrae dilectionis chartula scripta reperimus, respondendum judicaremus, non tantum chartulae, verum prolixioris libri modum excedere videremur. Sed quia compendii causa, pauca ex plurimis summatim attingere libuit. » Ex quibus verbis vestris apparet omnia vos illa reprehendisse quae in nostra chartula scripta reperistis. Sed qui omnia reprehenditis, nihil laudatis; cuncta refellitis, nibil recipitis; quam juste hoc faciatis, ex istis perpendite quae compendii causa summatim attigistis. Quia si ista tam injuste reprehendistis, quanto injustius (0159C)illa quae reliquistis? Et primum quidem de his quae vobis attingere libuit, assumitis refragandam nostram sententiam, qua diximus: « Qui enim vere humilis est, abjecta de se sentit; et qui abjecta de se sentit, errasse se non dubitat. » Quam sententiam ut veram non esse ostendere videamini, probatis Dominum Jesum Christum vere humilem fuisse, et dicitis: « Quia vere humilis erat secundum nos, abjecta de se sentit, et errasse se non dubitavit. » Quod quam calumniose a vobis dictum sit, quaesumus dignamini perpendere. Quis enim fidelium ignorat quia nec nos debemus unquam, cum de abjectionis humilitate et peccati confessione loquimur, (0159D)quae vera in omnibus procul dubio esse debent, Dominum (0160A)nostrum Jesum Christum caeteris hominibus permiscere; nec vos debuistis pro eo quod Dominus Jesus Christus abjecta de se non sensit, et errasse se nunquam cognovit, caeteros homines ab humilitate abjectionis peccati confessione defendere in tantum, ut ex hoc probare velitis, sicut in vestris apparet litteris, nullum vere humilium abjecta de se sentire, nullum se peccatorem fateri debere. III. Nempe, o venerabilis magister, putabat ac putat nostra insipientia quia cum de talibus rebus loquitur homo, non debet Dominum nostrum Jesum Christum caeteris aggregare hominibus: quia humanitas quae a Verbo assumpta est, quanquam habeat naturam nostrorum corporum, non tamen habet originem. Nos enim humano semine coagulamur, (0160B)ille de Spiritu sancto natus est: qui etsi homo factus est propter nostram salutem, Deus tamen esse non desiit; qui licet homo verus sit, verus tamen et unus est Deus cum Patre et Spiritu sancto. Illa namque humilitas, qua Dominus noster Jesus Christus, cum in forma Dei Patris esset, semetipsum exinanivit ut formam servi acciperet, inclinatio fuit miserationis, non evacuatio potestatis; qui etsi abjecta passionis pertulit, tamen Deo Patri aequalem se esse innotuit. Aequalis omnino est Patri, non minor est gloria, non posterior tempore, non inferior potestate: qui propterea factus est homo, non ut erraret, sed ut erraticam ovem inventam humeris suis gestaret, et ad domum coelestis patriae, ad paternam scilicet visionem perduceret. Et idcirco non (0160C)est consequens, imo valde injustum est, ut cum quis ea quae hominum sunt vere loquitur, alter Dominica comparatione evacuet. Iterum atque iterum dicimus, quia pervicacis hominis est Dominico exemplo impugnare ea quae de puris hominibus veraciter dicuntur, quorum nullus existit sine peccato, sicut scriptum est: Non est justus quisquam qui faciat bonum et non peccet. Et iterum: Nemo mundus a sorde, etiam si unius diei fuerit vita ejus super terram. De Domino Apostolus Petrus testatur, dicens: Quia peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus. Nunquid quia hoc verum est, propterea hoc verum non erit illud quod Paulus ait: Omnes enim peccaverunt, (0160D)et egent gloria Dei?(0161A) IV. Quia dicitis, « His bene perspectis, apparebit hanc vestram non esse veram ratiocinationem, » haec qualiter dixeritis aestimare non possumus; affirmare tamen audemus quia qui hanc ratiocinationem veram esse negat, necdum cognovit quemadmodum eam oporteat scire. Quid ergo est quod Apostolus, dum de Domino loqueretur, dicens: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens, praemisit: Hoc sentite in vobis, quod et in Christo Jesu (Philip. I, 5-6). Et paulo ante dixerat: Nihil per contentionem, neque per inanem gloriam, sed in humilitate superiores sibi invicem arbitrantes (Ibid., v. 3). Si verum non est ut is qui vere humilis est abjecta de se sentiat, quare Abraham (0161B)cum Domino loquens, cinerem se pulveremque fatetur? Moyses quoque non se esse eloquentem testatur, et ex quo ei Dominus loqui coepit, impeditiorem et tardiorem se esse linguam dicit. De se quoque et Aaron ad populum ait: Nos enim quid sumus? Gedeon etiam, quem angelus fortissimum virorum appellat, ille e contrario tam abjecta de se sentit, ut se minimum in domo patris sui dicat, et familiam suam infimam in Manasse. Saul quoque cum pene his verbis de minima tribu esse se diceret, et in eadem tribu minimum se recognosceret, ita ut indignum se regio honore fateretur, in regem electus est. Unde Dominus ei loquitur: Cum esses parvulus in oculis tuis, caput in tribubus Israel factus es. David quoque (de quo Dominus loquitur, Inveni (0161C)virum secundum cor meum, quia vere humilis erat) tam abjecta de se sensit, ut non solum ad regnandum indignum se esse testaretur, verum etiam gener fieret regis; qui postea de ipso clamat ad Saul: Quem persequeris, rex Israel? canem mortuum, et pulicem unum. Sicque persequi conqueritur, quasi si persequatur perdix in montibus. Postea vero cum esset in magna regni gloria, nullumque adversarium pateretur, ait: Ludam, et vilior fiam plusquam factus sum, eroque humilis in oculis meis. Et iterum: Domine, non est exaltatum cor meum, neque elati sunt oculi mei, neque ambulavi in magnis, neque in mirabilibus super me, et caetera. Errasse se quoque non dubitavit, quia saepissime non solum errores suos confitetur, sed etiam iniquitates, peccata, delicta, (0161D)scelera, infirmitates quoque, et turbationes, timorem, ac tremorem, anxietatemque cordis: quorum omnium testimonia si ponere voluerimus, prolixi operis series ordinabitur. V. Vos dicitis quia non est vera ratiocinatio, ut qui vere humilis est, abjecta de se sentiat, aut peccasse se indubitanter credat. Nos vero e contrario per hanc ratiocinationem omnes sanctos in suis precibus a Domino exauditos esse novimus; sicut Danielem in suam exomologesin, ubi confitebatur non solum peccata sua et peccata populi sui, verum etiam peccata regum ac principum, vel sacerdotum. Tres etiam pueri in camino ignis clamabant in veritate et judicio: Induxisti omnia haec propter peccata nostra. (0162A)Peccavimus enim, et inique egimus, recedentes a te. Dominus quoque in Evangelio testatur publicanum qui ascenderat cum Pharisaeo in templum ut oraret, idcirco justificatum descendisse in domum suam, quia abjecta de se sciens, a longe stabat, et nolebat nec oculos ad coelum levare; et peccasse se non dubitans, percutiebat pectus suum, dicens: Deus, propitius esto mihi peccatori. De centurione quoque quare Dominus ait quod nec in Israel tantam fidem invenerit, nisi quia idem centurio abjecta de se sentiens, et alta de Domino sapiens, semetipsum, ut ait, indignum arbitrabatur ire ad deprecandum Dominum ut sanaret puerum ejus, sed potius amicos suos misit, et iterum per internuntium mandavit Domino, dicens: Domine, non sum dignus ut intres (0162B)sub tectum meum. Mulier vero Chananaea, cui Dominus clamitanti respondit, Non est bonum sumere panem filiorum et mittere canibus, statim consentiens, ait: Etiam, Domine: nam et catelli edunt de micis quae cadunt de mensa dominorum suorum. Et idcirco audire meruit: O mulier, magna est fides tua. VI. Quod si aliquis objecerit nobis verba justi vere humilis dicentis: Non peccavi, et in amaritudinibus moratur oculus meus (Job XVII, 2). Et iterum: Haec passus sum absque iniquitate manus meae: audiat rursum eumdem justum humiliter confitentem: Peccavi. Quid faciam tibi, o custos hominum? Et iterum: Quantas habeo iniquitates, peccata, scelera, atque delicta, ostende mihi (Job XIII, 23). Et iterum Scriptura dicit quia is quem Deus propterea flagellat, (0162C)ut doloribus eruditus abjectionem et peccata sua recognoscat, respicit homines et dicit: Peccavi, vere deliqui, ut eram dignus non recipi. Quare ergo vos dicitis non esse verum, ut vere humilis abjecta de se sentiat, aut peccasse se credat, cum apertissime pateat hoc proprium esse sanctorum, non superborum? Cur Joannes apostolus ait: Si dixerimus quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in nobis non est. Si vero confiteamur delicta nostra, fidelis est, et justus, ut remittat nobis peccata. Qui si secundum vos magna de se, non abjecta, sentire voluisset, habebat unde gloriaretur, quia et supra pectus Domini recubuit: et prae caeteris discipulis ab illo dilectus est. Jacobus quoque apostolus ait: In multis enim offendimus omnes. Quae si quis putaverit (0162D)non veraciter, sed tantum humiliter dicta, noverit se in hoc sensu Pelagium sequi; et propterea, si corrigi vult, legat libros beati Augustini contra Pelagianistas, et sciat omnes sanctos veraciter se de peccatis accusasse, ita ut necesse habeant pro se ipsis dicere, Dimitte nobis debita nostra. Sed de his quanta dici possunt, vos nosse non ambigimus. VII. Dicitis etiam tota vos intentione divinam scripturam cum editoribus, interpretibus atque expositoribus suis ab imperitiae nostrae calumniis defendere. Ad quam rem non respondebimus vobis, quia sicut de quibusdam dicitur, illic trepidaverunt timore, ubi non erat timor, ita et vobis dici potest: Illic tota intentione paravit defensionem, ubi nulla erat (0163A)omnino necessitas defensionis. Quis enim de nobis calumniatus est unquam editorem aut interpretem aliquem divinarum Scripturarum? Dicitis reprehendisse nos apostolos et interpretes, quos tantum putabamus unquam reprehendendos, quantum nunc putamus veritatis vituperatores laudandos. Diximus namque quia interpretes divinorum voluminum vel expositores non curarunt omnino tenere indeclinabiliter regulam grammaticae artis; quod utique neque imperitia, neque malitia fecerunt, sed ratione condescensionis; ut sicut usus sanctae Scripturae est verbis condescendere humanis, quatenus vim ineffabilis rei humano more loquens, ad notitiam hominum deduceret, et mysteria insolita solitis ostenderet rebus; ita et interpretes ejus eam sequendo, (0163B)illud studuerunt summopere transferre, unde manifestiorem sensum legentibus praeberent, etiam si contra grammaticam esset eatenus, ut sacramento rei concordaret. Et ita hoc ad nostram sumpsimus defensionem, ut sicut illos qui poterant, si voluissent, omnia secundum disciplinam grammaticam proferre, sed ut nobis condescenderent, et simplicitatem veritatis non desererent, non sunt veriti aliqua contra eamdem disciplinam loqui, reprehendere nullus debet; ita nobis omnino debet parcere, qui etiamsi velimus omnia secundum grammaticam loqui, non possumus, si tamen fidem rectam et sensum catholicum tenemus, in hisque verbis quibus possumus dicimus, sicut et vos testimonio Prisciani ostenditis, qui dixit: « Nihil enim ex omni (0163C)parte perfectum in humanis credo esse inventionibus posse. » VIII. Assumpsistis grandem laborem, non necessarium, quasi defendentes evangelistam, vel interpretem, quod non frustra vel evangelista ediderit vel interpres transtulerit plurali numero sanguines, secundum quod certa ratio postulavit: quam rem non solum non reprehendimus, sed neque ab impiis audivimus unquam reprehensam. Et cum in hac defensione tantopere laboraveritis, nihil nobis vestro labore innotuistis. Jam enim legeramus sanctos doctores ita exposuisse, quod interpres ideo plurali numero sanguines in hoc loco transtulit, quia sensum evangelistae, quem ille in Graeco edidit, hoc in Latino transferre aliter non potuit; non sicut vos (0163D)dicitis propterea fecit, quia in Graeco pluraliter invenit. Nam sunt multa nomina quae in Hebraeo vel Graeco alterius generis aut numeri esse inveniuntur, non ejus cujus sunt in Latinum. Nec tamen interpres eodem genere quo invenit, transferre curavit, quia nulla necessitas compulit. Sicut, verbi gratia, Spiritus apud Hebraeos, genere dicitur feminino, et cum sit in Latino generis masculini, nullus interpretum Hebraicum sequens genere feminino in Latino ponere tentavit, etiam cum necessitas posceret. Nam invenitur in Scripturis ubi Spiritus sanctus (0164A)per genus femininum significatur, nec tamen a Latinis feminino genere dicitur. Peccatum quoque in Hebraeo generis masculini est, in Graeco feminini, in Latino neutri; et cum in Scripturis multis rebus significetur, nullus tamen Latinorum genus ejus mutavit, quia nec aliqua utilitas postulavit. Haec idcirco diximus, quia vos dicitis propterea interpretem sanguines plurali numero transtulisse, quia apud Graecos pluraliter effertur; cum non ita sit. Sive interpretes, sive expositores divinorum eloquiorum, ut integritatem sensus ostenderent, contra grammaticam loqui non timuerunt: quos non solum non reprehendimus, verum etiam per eos a reprehensione defendi cupimus. Quia sicut illi laudandi sunt in verbis contra grammaticam prolatis, ita nos (0164B)tolerandi: quia illi divites in verbis, sicut voluerunt, dixerunt; nos vero pauperes, ut possumus per angustias verborum tenuiter ea quae volumus significamus. Et si illorum filii sumus, et ab eorum sensu et fide non erramus: quod in illis amatur, in nobis toleretur; atque is cui loquimur sensum attendat, non verba, ut audiat consilium Apostoli dicentis: Noli verbis contendere. Et: Ne sit languens circa quaestiones et pugnas verborum, ex quibus oriuntur invidiae, contentiones, blasphemiae, suspiciones malae. IX. Illud vero quod post verba doctorum verbis vestris subjunxistis: « Ita igitur hoc uno modo apostoli et evangelistae et totius divinae Scripturae interpretes, cum catholicis ejus expositoribus, ab imperitiae (0164C)calumnia rationabiliter defendi queunt. Nihil enim omnino contra regulam grammaticae dixerunt, quod non ita aut ratio aliqua, aut causa mysterii dici exigeret. » Ab his verbis vestris multum ecclesiastici doctores dissonant. Exiguitati nostrae videtur quod neque vos neque nos de hac re aliquid sentire aut dicere debemus, nisi ea quae orthodoxos magistros sensisse aut dixisse legimus. Ista tamen inconcussa et firma auctoritas illorum auctorum est, per quos Spiritus sanctus Novi et Veteris Testamenti volumina confecit; de quibus nulli unquam homini licuit aut licet cogitare vel unam litteram aliter eos dicere debuisse quam dixerunt, quoniam eorum auctoritas firmior est coelo ac terra, secundum (0164D)quod Dominus ait: Facilius est coelum et terram transire, quam de lege unum apicem cadere. Post hos quoque firma auctoritas est Septuaginta Interpretum, quos constat ante adventum Domini de Hebraico in Graecum eloquium Vetus Testamentum transtulisse. Interpretis quoque nostri Hieronymi presbyteri fidelis est editio, quae de Hebraico in Latinum magnifice transtulit. Fuerunt praeterea aliqui venerandi catholici interpretes Latini, qui Septuaginta editionem in Latinum transtulerunt eloquium. Extra hos itaque multi fuerunt interpretes reprehensibiles, et juste reprehensi; sicut illi famosissimi (0165A)interpretes judaizantes, et haeretici, Aquila scilicet, et Theodotio, ac Symmachus; ex quibus unus fecit duas editiones inter se dissonantes. Fuerunt etiam Latini aliqui, quos Hieronymus presbyter reprehendit in illis utique praefationibus, quas praeposuit libris quos de Graecis in Latinum aut transtulit, aut emendavit; sicut in illa praefatione quam juxta Graecam emendationem in libro beati Job fecit, asserens quod idem liber apud Latinos ita erat decurtatus, conrosusque, ut foeditatem suam publice legentibus ostenderet. Sic etiam in aliis locis quosdam reprehendit interpretes. X. Haec de interpretibus idcirco ita dicimus, quia magistri speciales non omnes aequaliter receperunt, aut indifferenter laudaverunt, sicut vos facere videmini, (0165B)neque omnibus aequaliter fidem adhibuerunt. De expositoribus quoque multo aliter quam vos dicitis, beatus Pater Augustinus tenendum tradidit: qui non solum de illis qui reprehensi sunt a doctoribus, etiam de probatissimis, in libro quem adversus Faustum Manichaeum scripsit, ita dicit: « Quod genus litterarum, id est, expositionum, non cum credendi necessitate, sed cum judicandi libertate legendum est. Soli namque divinae auctoritatis libri legendi sunt, non cum judicandi libertate, sed cum credendi necessitate. Quam formam Apostolus tradidit dicens: Spiritus nolite exstinguere, prophetias nolite spernere, omnia autem probate, quod bonum est tenete, ab omni specie mala abstinete vos. In hoc loco apostolus Paulus prophetias dixit doctrinas et expositiones (0165C)doctorum, sicut alibi insinuat dicens: Prophetae duo aut tres dicant, et caeteri dijudicent (I Cor. XIV, 29). Non illam prophetiam de qua apostolus Petrus ait: Non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed Spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines. » XI. Haec omnia idcirco dicimus, ut appareat quia quam injuste a vobis criminamur, cum dicitis nos reprehensores apostolorum et divinarum Scripturarum esse, tam injuste vel potius multo injustius quoscunque interpretes atque expositores coaequatis apostolis et evangelistis, cum Symmachum et Paulum et Dydimum et Joannem una defensione indifferentique laude dignos ducitis. Bonum est recordari verborum Domini, quibus ait: Nonne si recte (0165D)offeras, et non recte dijudicas peccasti? Qui enim recte credit catholicam fidem, recte videtur offerre. Sed si quibuscunque doctoribus aut interpretibus cum apostolis et evangelistis aequalem venerationem tribuit, non recte dividit, atque ideo peccat. XII. Post illa quae superius dicta sunt verba nostra, addidistis dicentes: « Turpe est enim credere Spiritum sanctum, qui omnium gentium linguas (0166A)mentibus apostolorum infudit, rusticitatem potius per eos quam nobilitatem uniuscujusque linguae locutum esse. » Haec qua intentione dixeritis, nullus corum qui otiosa loqui timent, intelligent; nisi forte hoc etiam nobis crimen superadditis, quasi rusticitatis reprehendamus Spiritum sanctum. Quod si ita est, id est, tali intentione ista dicitis, quid ad haec respondere possimus, nisi: Ipse occultorum cognitor, cordium testis, scrutator renum, omnipotens Deus videat, et audiat. Extra hoc autem quod tale sacrilegium nobis impingere videmini, apparet etiam in his verbis vestris quod ita sentiatis de prophetis et apostolis, ut non solum sensum praedicationis, et modos vel argumenta dictionum Spiritus sanctus eis inspiraverit, sed etiam ipsa corporalia verba extrinsecus (0166B)in ora illorum ipse formaverit. Quod si ita sentitis, quanta absurditas sequetur quis dinumerare poterit? Et in primis quidem, ut caute scientiae vestrae loquamur, recordamini quid Moyses Domino dicat, cum se excusaret ne ad Pharaonem mitteretur, asserens se gracilis esse vocis et impeditioris linguae. Cui Dominus nequaquam respondit, Mentiris; sed annuens obsecranti, ait: Ecce Aaron frater tuus, scio quod eloquens sit: ipse erit propheta tuus: tu loqueris ad eum, et ille loquetur ad Pharaonem. Attendite quia si secundum vos ipsa verba corporalia in ore Moysi sonantia ejus erant, et vox quae sonabat, quare ergo gracilis vox? quare ergo impeditior sermo? Aaron erat propheta Moysi, Moyses propheta Dei. Quare ergo robustior vox et expeditior (0166C)sermo in propheta Moysi quam in propheta Dei? Nunquid et hoc vitium, gracilitatem scilicet vocis, et linguae impeditionem Spiritui sancto tribuetis? Restat ergo ut sicut ministerio angelico vox articulata formata est in ore asinae, ita dicatis formari in ore prophetarum. Et tunc talis etiam absurditas sequetur, ut si tali modo verba et voces verborum acceperunt, sensum ignorarent. Sed absit talia deliramenta cogitare. Nos si de eloquentia Pauli apostoli aliquid diximus, verba Hieronymi doctoris posuimus, quibus in quodam loco ait: « Qui putant Paulum juxta humilitatem, et non vere dixisse, Et si imperitus sum sermone, non tamen scientia, defendant hujus loci consequentiam. » Et iterum: « Si vero qui potest etiam juxta sermonis eloquia contextum (0166D)docere Apostolum fuisse perfectum, et in artis grammaticae vitia non incurrisse, ille potius auscultandus est. Nos quotiescunque soloecismos aut tale quid adnotamus, non Apostolum pulsamus, ut malivoli criminantur, sed magis Apostoli assertores sumus; quod Hebraeus ex Hebraeis absque rhetorici sermonis nitore, verborum compositione, et eloquii venustate, nunquam ad fidem Christi totum mundum transducere (0167A)valuisset, nisi evangelizasset eum non in sapientia verbi, sed in virtute Dei. » Qui etiam in praefationibus Isaiae, Jeremiae et Ezechielis, quid de differentia locutionis prophetarum eorum dixerit, diligenter perpendite; et invenietis nobilitatem divini eloquii, non secundum vestram assertionem, more philosophorum, in tumore et pompa esse verborum, sed in virtute sententiarum, secundum quod ipse Apostolus ait: Non enim in sermone est regnum Dei, sed in virtute. Isaias quoque propheta populum dicit esse alti sermonis, ita ut non possit intelligi disertitudo linguae ejus, in quo nulla est sapientia. Et Dominus ad Ezechielem dicit: Non enim ad populum profundi sermonis et ignotae linguae tu mitteris, quorum non possis audire sermonem. Ex quibus patet nobilitatem sacrae Scripturae, non secundum (0167B)philosophos in disertitudine esse verborum, in quo nulla est sapientia, sed in potentia et astutia sensuum, atque virtute sententiarum; sicut Apostolus ostendit, dicens: Arma militiae nostrae, non carnalia, sed potentia Dei ad destructionem munitionum, consilia destruentes, et omnem altitudinem extollentem se adversus scientiam Dei, et in captivitatem redigentes omnem intellectum in obsequium Christi. Et iterum: Non enim misit me Christus baptizare, sed evangelizare, non in sapientia verbi, ut non evacuetur crux Christi. Et rursum post aliqua: Et ego cum venissem ad vos, fratres, veni non per sublimitatem sermonis aut sapientiae, annuntians vobis testimonium Christi. Et iterum: Sapientiam loquimur inter perfectos; (0167C)sapientiam non hujus saeculi, neque principum hujus saeculi, qui destruuntur: sed loquimur Dei sapientiam in mysterio, quae abscondita est. Et post pauca: Quae et loquimur, non in doctis humanae sapientiae verbis, sed in doctrina spiritus. XIII. Ecce quia laus divinae sapientiae in sacris mysteriis et in doctrina spiritus invenitur, non in adinventionibus verborum. Vos sumpsistis testimonia beati Augustini multa de laude Scripturae; sed non illo modo vos laudatis, quo laudavit Augustinus, aut Hieronymus, Ambrosius, atque Gregorius. Nam illi majestatem divinae locutionis admirantes, sed rem ineffabilem fando non explicantes, oppressi gloria in laude ejus succubuerunt, cum magis admirando sufficerent, quam loquendo. Vos sic laudatis, (0167D)ut laude vestra magis minoretur, quam augeatur: quoniam in his quae extrinsecus sunt, dicitis nobilitatem linguarum ministrasse Apostolis Spiritum sanctum, ut confuse et indifferenter cum apostolis omnes interpretes et quoscunque expositores laudetis et defendatis. Nam si, secundum vos, omnibus auctoribus divinorum librorum exteriorem nobilitatem aequaliter ministravit Spiritus sanctus; quare unus Apostolus, id est Paulus, disertior invenitur in Hebraica lingua quam in Graeca, sicut praedictus Hieronymus in praefatione Epistolae quae ad Hebraeos (0168A)praetitulatur scribit, dicens: « Non est sane mirum si eloquentior videatur in proprio, id est Hebraeo, quam in peregrino, id est Graeco sermone, quo caeterae Epistolae sunt scriptae. » Ecce habes disertiorem Paulum in una epistola quam in caeteris. Sed tamen ipse caeterae epistolae, licet in sermone minus ab illa aliquid habere videantur, tamen in arcanis sensibus, secretis mysteriis ac figuris locutionum, in quibus omnem sapientiam hujus mundi incomparabiliter superant, minoris virtutis non sunt. XIV. Post multas et graves calumnias, quas nobis inflixistis, dicentes nos divinae locutionis reprehensores, defenditis bene vos dixisse, Anima quando ad corpus pervenit; et sumitis testimonia de Scripturis dicentes: Spiritus redeat ad eum qui dedit illum (Eccl. XII, 7). Et: Revertatur anima pueri intra eum (0168B)(III Reg. XVII, 21.) Quae testimonia nullatenus congruunt rei cui defendendae adhibentur. Quis enim ignorat animam semel a Deo creatam, substantiam esse deinceps, et aeternam, atque in sua substantia immortalem? ac per hoc, post solutionem corporis, posse ad eum redire justam, et deorsum descendere injustam, et intra corpus reverti ad hane vitam resuscitandam? Haec de animabus a corporibus jam solutis fieri nullus ignorat. Sed nos hoc reprehendimus quod vos de animabus corporibus infundendis dixistis: Anima quando ad corpus pervenit. Quasi noveritis de qua regione adveniat, aut forsitan nostis in qua regione jaceat illa incognita materies, unde animas dicitis creari in vacuo, super quem aquilo (0168C)extensus est, aut in interioribus austri, vel forsitan in ortu solis aut occasu, aut unde dicitis anima pervenire: utique inde pervenire possunt, ubi creantur, ut ad corpora transmittantur. Sed cum dicitis eas pervenire, non ipsis eas corporibus creatas creditis, sed longe alicubi. Et inquisivimus a vobis utrum in coelestibus an in aliqua parte mundi sit ipse locus, vel extra mundum. Sed de hoc sit ut vultis, tantum ut cujuscunque testimonium cum Augustino altercantis tanquam ejusdem Augustini non nobis opponatis. Nos tamen illud praecipue tenendum putamus, quod divina Scriptura de hac re docet, dicens: Quomodo nescis quae sit via spiritus, et qua ratione compingantur ossa in ventre praegnantis; sic nescis opera Dei, qui fabricator est omnium. Ecclesiastici (0168D)quoque doctores in suis dogmatibus fidem tenendam docuerunt, animam non esse partem divinae substantiae vel naturae, nec esse eam prius quam corpori misceatur; sed tunc eam creari quando et corpus creatur, cui admisceri videtur. Philosophorum sententiae dicunt esse animam prius quam nascatur in corpore: quod verum esse nullis approbatur indiciis: nam utrum ante fuissemus, nec ipsi novimus, nec quis hominum dicat habemus. Non est ergo quaerendum quod quaerendum magis est irridendum.(0169A) XV. Deinde interrogastis nos, utrum aliud sit Deus, aliud veritas, ita ut Deus ipse veritas non sit. Hanc vestram interrogationem in tantum miramur, ut putemus vos illam jocando et ridendo dictasse. Quis audivit talem interrogationem? Nunquid si aliud aliquid veritas fuerit, jam Deus veritas non erit? Dicite vos, si ubicunque in sacris Scripturis veritas nominatur, semper Deus intelligendus est? Certe nos dicimus frequenter in Scripturis nominari veritatem, quae contraria est mendacio; sicut etiam solet nominari charitas hominum, dilectio, quae contraria est odio, et concordia, quae opposita est discordiae. Ergo ubi Paulus ait: Veritatem dico in Christo Jesu, non mentior, sic intelligitis, quasi diceret, Deum dico, aut Christum dico, (0169B)in Christo Jesu. Aut ubi ait: Deponentes mendacium, loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo, ipsum Deum intelligitis veritatem. Et iterum, ubi scriptum est: Rex qui judicat in veritate pauperes, thronus ejus in aeternum firmabitur. Et iterum: Labium veritatis firmum erit. Et rursum: Qui loquitur veritatem in corde suo. In Jeremia quoque: Omnis amicus fraudulenter incedet, et veritatem non loquetur. Et Oseae: Non est enim veritas, et non est justitia, et non est misericordia Dei in terra. Et in Zacharia: Veritatem et judicium pacis judicate in portis vestris. Nunquid sic intelligi poterit, quasi diceret, Deum judicate in portis vestris? Ecce habes in Scripturis frequenter dici veritatem, non pro ipso Deo, sed pro illa virtute quae opposita est injustitiae (0169C)et falsitati. Attamen non sicut vos vultis, ut Deus ipse veritas non sit, sed potius ut et Deus veritas sit. XVI. Deinde vero cum vestris syllogismis affirmare nitimini, Christianos non fuisse omnes sanctos patriarchas et prophetas, reges et sacerdotes, in Veteri Testamento, dicentes nobis: « Si eos Christianos dicendo, eos esse affirmare vultis, multum est absurdum ut Christiani essent priusquam Christus. » Ecce quibus verbis negatis sanctos Veteris Testamenti Christianos fuisse. Sed multo pejus negatis illo tempore non esse Christum. Credite, venerabilis magister, quia si dixissetis: « Non dicebantur Christiani, » parva forsitan esset blasphemia. Cum autem dicitis, Non erant Christiani, injuste (0169D)tantam multitudinem sanctorum blasphematis. Simili etiam modo si de Domino Jesu Christo diceretis, « Necdum ab omnibus fidelibus manifeste vocabatur Christus, » tolerabile esset. At cum dicitis, Non erat Christus, tam grandis blasphemiae est, ut non multum distet ab illa Pauli Samosateni praedicatione. XVII. Deinde subjungitis, quasi exhortantes nos ac dicentes: « Sed quomodo nondum erat Christus? » Legitis librum supradicti beati Patris Augustini, capitulo 6, et ponitis ipsum capitulum, multo alium sensum continentem quam vos sentitis. In illo enim capitulo scriptum est: « Cum ergo Christi nomen ex eo illi sit quod scriptum est, Unxit te Deus, Deus tuus oleo exsultationis prae participibus tuis. Unde ad (0170A)id quod homo factus est, pertinet, id est, quod formam servi accipiens, habitu est inventus ut homo, qui utique habitus coepit ex tempore: de ipso tamen eodemque Christo dictum est, cum in forma Dei esset. » Et post pauca: « Nondum ergo erat Christus quod esse coepit, cum semetipsum exinanivit, non formam Dei amittens, sed formam servi accipiens. » Ecce verba beati Augustini, de quibus vos vultis affirmare Deum Verbum Christi nomen prius non habuisse quam caro factum est, cum e contrario Augustinus in praedicta sententia dicat: De ipso tamen eodemque Christo dictum est: Cum in forma Dei esset. Ecce habes Christum in forma Dei esse, deinde formam servi accepisse: quam utique antequam acciperet, nondum erat filius hominis, sed (0170B)Filius Dei, tamen Christus. Iterum Augustinus dicit: « Nondum ergo erat Christus quod coepit esse, cum semetipsum exinanivit. » Ecce et hic Christus dicitur, qui nondum erat hoc quod esse coepit, cum semetipsum exinanivit, id est homo. Nam quid aliud esse coepit, nisi homo, cum formam servi accepit? Certe Augustinus non ait: Non erat Christus qui esse coepit; sed, Non erat quod esse coepit. XVIII. Nam si Christus ante Mariam non erat, quid est quod Apostolus ait: Christus Jesus heri et hodie, ipse et in saecula (Hebr., XIII, 8)? Si Christus non erat, et sancti Veteris Testamenti non erant Christiani; quare iterum Apostolus dicit: Memores estote quod aliquando vos gentes in carne, qui dicimini praeputium, ab ea quae dicitur circumcisio in carne, (0170C)manu facta; quia eratis illo tempore sine Christo, alienati a conversatione Israel, et hospites testamentorum, promissionis spem non habentes, et sine Deo in mundo (Ephes. II, 11, 12). Ecce Apostolus docet gentes sine Christo fuisse illo tempore, quando promissionis spem habebat Israel. Et quid est dicere: Eratis sine Christo, alienati a conversatione Israel, nisi oblique demonstrare, non fuisse sine Christo Israel tempore promissionis? Si Christus non erat, neque Christiani; cur idem Apostolus de Moyse dicit: Negavit se esse filium filiae Pharaonis, magis eligens affligi cum populo Dei, quam temporalis peccati habere jocunditatem; majores divitias aestimans thesauro Aegyptiorum, improperium Christi. Aspiciebat enim in remunerationem (Hebr. XI, 24, 25). Si (0170D)sub lege positi Christum et boni non coluerunt, et mali non tentaverunt, cur iterum dicit de colentibus eum: Bibebant de spiritali consequenti eos petra. Petra autem erat Christus. De tentantibus vero: Neque tentemus Christum, sicut quidam eorum tentaverunt, et a serpentibus perierunt. Nam ut noveritis sub lege non solum Christianos, sed etiam filios Christi fuisse, audite iterum Apostolum: Decebat enim, inquit, eum propter quem omnia, et per quem omnia, qui multos filios in gloriam adduxerat, auctorem salutis eorum per passiones consummari. Anna mater Samuelis orans in templo dicit: Dominus judicabit fines terrae, et dabit imperium regi suo, et sublimabit cornu Christi sui. Et hoc et in illo tempore (0171A)quo necdum erat rex in Israel, et antequam ungeretur vel etiam nasceretur Saul, quem dignum elegistis ad negandos Christianos. De David scriptum est: Dixit vir, cui constitutum est de Christo Dei Jacob, egregius psalmista Israel. Ipse David ait: Magnificans salutes regis ejus, et faciens misericordiam Christo suo. Eman quoque ait: Tu vero repulisti et despexisti, distulisti Christum tuum. Habacuc dicit: Egressus es in salute populi tui, in salute cum Christo tuo. Jeremias deplorat dicens: Spiritus oris nostri Christus Dominus captus est in peccatis nostris. XIX. Deinde subjungitis, dicentes: « Non ergo omnis chrismate unctus, Christianus dicendus est. Potius enim illi Christi quam Christiani dicebantur, ut illud in Psalmis: Nolite tangere Christos meos. » (0171B)In his verbis vestris negatis unctos, id est, reges et pontifices, fuisse Christianos; et ponitis testimonium psalmi, quod non de pontificibus, aut regibus, sed tantum de patriarchis, Abraham scilicet, Isaac, et Jacob, Scriptura dicit: Ipsi enim transierunt de gente in gentem, et de regno ad populum alterum, id est de Chaldaea in Mesopotomiam, deinde in terram Chanaan, et Aegyptum, ac rursum in Gerare. Pro ipsis correpti sunt reges, Ahimelech scilicet, Pharao Hemor, et Sichem, et alii. Super ipsis praecepit Dominus, Nolite tangere christos meos, dicens non tam verbis, quam certitudine defensionis. Ecce habetis christos dictos patriarchas, quos nulla omnino corporali unctione probare poteritis fuisse unctos. Unde ergo Christi, si non uncti? Quia dicitis, Ergo (0171C)illi erant ab unctione multi christi, cum nunquam legatis vel plures simul fuisse reges, nec duo simul pontifices illo tempore. Nam quod reges et pontifices ungebantur, non aliter, nisi uno decedente, unus succedens ungebatur in figura unius veri Christi: et hi quidem dicebantur christi. XX. Sed nos de patriarchis interrogamus, quomodo eos creditis sine visibili chrismate, absque aqua baptismatis, sed unctos invisibili tantum et spiritali chrismate? Similiter in Veteri Testamento, non solum omnes sanctos patriarchas, sed et multos etiam in gentilitate positos credimus invisibili chrismate unetos; per quam unctionem membra Christi et unum corpus cum omnibus ad aeternam vitam praedestinatis (0172A)fierent. Unde et Apostolus, cum enumerasset omnia dona gratiarum quae per Spiritum sanctum tam Veteris Testamenti fidelibus quam Novi distributa sunt, subjunxit: Sicut enim corpus unum est, et membra habet multa, omnia autem membra corporis cum sint multa, unum corpus sunt; ita et Christus. Etenim in uno spiritu omnes in unum corpus baptizati sumus, sive Judaei, sive gentiles, sive servi, sive liberi, et omnes in uno Spiritu potati sumus. Hoc Spiritu uncti sunt patriarchae, hoc multi martyres, qui sine baptismate corporali ad vitam aeternam transierunt. Qui omnes quomodo unum corpus baptizati sunt, patriarchae scilicet et martyres, cum caeteris fidelibus Veteris et Novi Testamenti, et in uno spiritu, audi iterum eumdem Apostolum dicentem: (0172B)Nolo enim vos ignorare, fratres, quoniam patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes per mare transierunt, et omnes in Moyse baptizati sunt, in nube et in mari, et omnes eamdem escam spiritalem manducaverunt, et omnes eumdem potum spiritalem biberunt. Quem potum? Illum quem in superiori sententia praemisit, uno spiritu potati sumus: et quam escam spiritalem, nisi participationem corporis Christi? Denique Apostolus dicit: Omnes enim vos unum estis in Christo Jesu. Si autem vos Christi, ergo Abrahae semen estis. Et vos dicitis, quia Abraham non fuit Christianus, cum nos Christiani esse non possimus, nisi efficiamur semen Abrahae? Apostolus dicit: Abrahae dictae sunt promissiones, et semini ejus, qui est Christus. Et vos dicitis Abraham (0172C)fuisse sine Christo. Apostolus ait: Igitur qui ex fide sunt, benedicentur cum fideli Abraham. Et iterum: Christus nos redemit de maledicto legis, factus pro nobis maledictum, ut in gentibus benedictio Abrahae fieret in Christo Jesu, ut pollicitationem Spiritus accipiamus per fidem. Et vos dicitis tam diversa benedictione Abraham et nos benedictos, etiam diverso spiritu unctos, ut ille Christus potuerit esse, non Christianus, nosque Christiani possimus esse, non Christus. XXI. Apostolus dicit quia Deus Pater omnipotens omnia subjecit sub pedibus Filii sui Domini Jesu Christi, et ipsum dedit caput super omnem Ecclesiam, quae est corpus ipsius, et plenitudo ejus qui omnia (0173A)in omnibus adimpletur. Et iterum: Ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum, et medium parietem maceriae, solvens inimicitiam in carne sua, legem mandatorum decretis evacuans, ut duos condat in semetipsum in unum novum hominem, faciens pacem, et reconcilians ambos in uno corpore Deo per crucem, interficiens inimicitiam in semetipso. Et veniens evangelizavit pacem vobis qui longe fuistis, et pacem his qui prope; quoniam per ipsum habemus accessum ambo in uno spiritu ad Patrem. Ergo jam non estis hospites et advenae, sed estis cives sanctorum, et domestici Dei, superaedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum, ipso summo angulari lapide Christo Jesu, in quo aedificatio constructa crescit in templum sanctum in Domino, in quo et vos coaedifcamini (0173B)in habitaculum Dei in Spiritu sancto. Et quare hanc Ecclesiam, hoc corpus, quod est plenitudo capitis, hoc unum, quod ex utraque fecit, hos conditos in semetipso, hos ambos reconciliatos in uno corpore Deo per crucem, hanc aedificationem constructam, hoc templum sanctum in Domino, hoc habitaculum Dei in spiritu, vultis ita dividere, ut aliud illi fuerint, aliud nos simus? Quid ergo profuit quod per caput habemus accessum ambo in uno spiritu ad Patrem, si nullam communionem habet radix olivae cum oleastro sibi inserto? Tribus Ruben, et tribus Gad, ac dimidia tribus Manasse, propterea construxerunt altare ultra Jordanem, quia jam timebant vos, ne diceretis illis, cum Jordanem transissent: Non pertinetis ad nos, non estis (0173C)Christiani, sine Christo estis; quia necdum erat Christus. Nihil omnino differt aliud inter illos et nos, nisi quia sacramenta salutis quae per mediatorem operata sunt propter nos et propter illos, nos salvant praeterita, illos futura, quia quae nos credimus et tenemus praeterita, illi crediderunt ac tenuerunt futura; et illi in sola conscientia et figuris futurorum, nos etiam in publica professione, votis et annuntiatione praeteritarum rerum cum significatione tractabilium sacramentorum; sicut et illi duo qui unum botrum in falango portabant, unum opus faciebant indifferenter, nisi quia eumdem botrum, unus post dorsum, alter ante faciem habebant; sicut et illi qui praecedentes, et sequentes, Domino intranti Hierusalem clamant Osanna.(0174A) XXII. Si quis autem ad haec objiciendum putaverit illud, quod in Isaia, vel in Apocalypsi, nomen novum dicitur, quod procul dubio Christianum intelligitur; sciat sanctos doctores ita intellexisse, ut novum dicatur, propterea quia nuper dispersum, non quia nuper inventum; ac per hoc non novella vel nuper exorta est Christianorum religio, sed ab ipsa mundi origine descendens, eodem Christo doctore et institutore. Nam inde ab initio speciem formamque suspiciens. Porro de unitate fidelium Veteris ac Novi Testamenti beatus Hieronymus dicit: « Quo modo enim omnes in protoplasto Adam necdum nati moriuntur; ita omnes, etiam hi qui ante adventum Christi nati sunt, in secundo Adam vivificantur: atque ita fit ut et nos legi servierimus in patribus, et (0174B)illi gratia salventur in filiis. » Iste intellectus Ecclesiae catholicae convenit, quae Veteris et Novi Testamenti unam asserit providentiam, nec distinguit in tempore quos conditione sociavit. Omnes aedificati simus super fundamentum apostolorum et prophetarum, continente nos angulari lapide Jesu Christo Domino nostro, qui fecit utraque unum, et medium parietem dissipans, inimicitiam utriusque populi in sua carne destruxit, et autiquae legis difficultatem evangelicorum dogmatum integritate mutavit. Vere in Christo unus panis sumus, et duo consensimus super terram; et quomodo nos super prophetas fundati sumus, ita et patriarchae jam apostolorum fundamine constiterunt. De Domino quoque Jesu Christo praedictus doctor ait: « Postquam ob nostram (0174C)salutem de Virginis utero dignatus est nasci, Dei et hominum homo Christus Jesus sequester est dictus. » Antequam vero hominum corpus assumeret, et esset apud Patrem et omnes sanctos quos Scriptura commemorat, sine additamento hominis, quem necdum assumpserat, mediator tantummodo nuncupatur. Ipse quippe pretioso sanguine suo et nos et illos, patriarchas scilicet et prophetas, de maledicto legis redemit. Omnes enim ex fide Christi justificati sunt. Siquidem Abraham vidit diem Christi, et laetatus est; et Moyses majores divitias aestimavit thesauro Aegyptiorum, improperium Christi. Aspiciebat enim in remunerationem. |
Migne "Patrologia Latina Tomus 133" Donatio Donatio (Leotaldus Matisconensis), J. P. Migne Donatio 133.0841D| Sacrosanctae ecclesiae in honore beatorum apostolorum Petri et Pauli fundatae, in pago Matisconensi 133.0842D| in villa Cluniaco, quam dominus Odo abbas ad regendum habere videtur. Ego Leotaldus, Dei gratia 133.0843A| comes Matisconensis, nec non et uxor mea Ermengardis, pro Dei amore et aeterna retributione, ut pius Deus animas nostras et parentum nostrorum Alberici atque Tholosanae, Manassei et Ermengardis, nec non Geraldi amici nostri, seu omnium fidelium Christianorum tam vivorum quam et defunctorum liberare dignetur de poenis inferni. Pro ipso amore cedimus atque donamus ad ipsam casam Dei aliquid ex rebus nostris in pago Lugdunensi in villa Dardanico super fluvium Sillia, quaesitum est inquirendum, cum omnibus appenditiis et servientibus supermanentibus, quidquid ibi visi sumus habere totum ad integrum ad ipsam Dei casam ad stipendium 133.0844A| fratrum ibidem Deo jugiter servientium. Si quis vero donationem istam contradixerit, iram Dei incurrat, et auri libras quatuor componat, et donatio ista firma permaneat stipulatione subnixa S. Leotaldi, S. Ermengardis, qui donationem istam fieri et rogaverunt firmare; S. Gaufredi comitis, S. Nardoyni, S. Leodegarii, S. Racherii, S. Geraldi, S. Gothofredi, S. Gosberti, S. Iwicheranni, S. Mayoli, S. Odeylardi, S. Alberici, S. Ardradi, S. Wichardi, S. Adalgarii, S. Bononis. Data per manum Berardi die Mercurio II Kal. April. anno 12 regnante Rodulpho rege. |
"CleIii.EpEtPr37 204 Clemens III Parisiis J. P. Migne 1855 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin " ANNO 1187. I. Omnia monasteria congregationi Camaldulensi confirmat, eaque regimini prioris ejusdem congregationis subjicit. (Pisis, Dec. 23.) MITTARELLI, Annal. Camaldul., IV. App., p. 159. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis . . . priori Camaldulensi ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuum. Officii nostri nos admonet et invitat auctoritas pro ecclesiarum statu satagere, et earum quieti et tranquillitati salubriter, auxiliante Domino, providere. Dignum namque et honestati conveniens esse dignoscitur, ut qui ad earum regimen, Domino disponente, assumpti sumus, eas et a pravorum hominum nequitia tueamur, et beati Petri atque apostolicae sedis patrocinio muniamus. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praedecessorum nostrorum felicis memoriae Paschalis, Eugenii, Anastasii, Adriani et Alexandri, Romanorum pontificum, vestigiis inhaerentes statuimus, et praesentis decreti auctoritate sancimus, ne cuiquam omnino personae clerico, monacho, laico cujuscunque ordinis aut dignitatis, praesentibus aut futuris temporibus, liceat congregationes illas et loca illa quae Camaldulensis eremi sive coenobii disciplinam et ordinem susceperunt, quaeque hodie sub illius regimine continentur, ab ejus ullomodo subjectione et unitate dividere; quae videlicet loca et congregationes conservandae unitatis gratia, singularibus visa sunt vocabulis adnotanda: In episcopatu Arretino monasterium Sancti Salvatoris Berardingorum, Sancti Petri in Rota, Sanctae Mariae in Agnano, Sancti Quirini in Rosa, eremum Fleri; monasterium Sancti Viviani, Sancti Bartholomaei in Anglare; juxta Balneum monasterium Sanctae Mariae in Trivio; in Galliata monasterium in Insula. In episcopatu Montis Feretrani monasterium Montis-Herculis; in episcopatu Foris-Pompiliensi hospitale Aimerici; in episcopatu Pesauriensi, monasterium Sancti Dicentii, eremum Sagoli; in episcopatu Bononiensi monasterium Sancti Archangeli, juxta castrum Britti, Sancti Felicis; in episcopatu Florentino monasterium Sancti Petri de Luco, Sancti Salvatoris, juxta civitatem; in episcopatu Fesulano monasterium Sanctae Mariae in Poplena et ecclesiam Sanctae Margaritae; in episcopatu Vulterrano monasterium Sancti Petri in Fontiano, Sanctae Mariae in Policiano, Sancti Petri in Cerreto, Sancti Justi prope civitatem. In episcopatu Pisano monasterium Sanctae Mariae de Morrona, monasterium Sancti Stephani in Cintoria, Sancti Savini in Montione; in ipsa civitate monasterium Sancti Michaelis, Sancti Fridiani, Sancti Zenonis. In episcopatu Lucano monasterium Sancti Salvatoris in Cantiniano, Sancti Petri in Putheolis. Item in Sardinia in episcopatu Turritano monasterium Sanctae Trinitatis de Saccaria, ecclesiam Sanctae Eugeniae in Samanar, ecclesiam Sancti Michaelis et Sancti Laurentii in Vanari, ecclesiam Sanctae Mariae et Sancti Joannis in Altasar, ecclesiam Sanctae Mariae in Contra, ecclesiam Sancti Joannis et Sancti Simeonis in Salvener, ecclesiam Sancti Nicolai de Trulla, ecclesiam Sancti Petri in Scano, ecclesiam Sancti Pauli in Contrognano, ecclesiam Sancti Petri in Olim. Item in Fuscia, in episcopatu Clusino eremum Vivi in Monte-Amiato cum omnibus supradictorum locorum pertinentiis. Villam praeterea de Majona, quam emistis ab Henrico praeposito et reliquis canonicis, cum omnibus pertinentiis suis; villam de Moncione, quam emistis ab abbate Sanctae Florae, quemadmodum in vestris cartulis continetur, et vobis a praedecessore nostro bonae memoriae papa Anastasio, mediante justitia, adjudicata est, et scripti sui sententia confirmata. Omnia igitur supradicta monasteria cum omnibus ad ipsa pertinentibus, ad instar praedicti antecessoris nostri Alexandri, statuimus et apostolicae sedis auctoritate sancimus, tanquam corpus unum sub uno capite, id est sub priore Camaldulensis eremi temporibus perpetuis permanere, et in illius disciplinae observatione persistere, sub eo, inquam, priore, qui ab ipsius congregationis abbatibus sive prioribus, et ab eremitis regulariter electus, praestante Domino, fuerit. Porro congregationem ipsam, ita sub apostolicae sedis tutela perpetuo confovendam decernimus, ut nulli episcoporum facultas sit aliquod ex his monasterium, absque prioris conniventia vel apostolicae sedis licentia excommunicare, vel a divinis officiis interdicere. Statuimus insuper, ut decimas terrarum vestrarum nullus a vobis extorquere praesumat, sed distribuendi eas hospitalibus vestris in usum pauperum, secundum antiquam consuetudinem vestram, liberam habeatis, auctoritate apostolica facultatem. Indulgemus etiam ut in conventus vestri praelatis instituendis et amovendis, sicut hactenus dicitur ab antecessoribus nostris obtentum, liceat et vobis sine contradictione qualibet observare. Fratribus autem ipsis licentia sit a quo maluerint Catholico episcopo consecrationum et ordinationum sacramenta suscipere. Ad haec monasterium de Urano vobis et conventui vestro, salvo jure Ravennatis ecclesiae, auctoritate apostolica, ad exemplar jam dicti praedecessoris nostri Alexandri confirmamus. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat, etc. Si qua igitur, etc. Cunctis, etc. Amen, amen, amen. Ego Melior presb. card. Sanctorum Joannis et Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Laborans presb. card. Sanctae Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Pauli tit. Pammachii. Ego Hiacynthus Sanctae Mariae in Cosmedin diac. card. Ego Gratianus Sanctorum Cosmae et Damiani diac. card. Ego Octavianus Sanctorum Sergii et Bacchi diac. card. Ego Petrus Sancti Nicolai in Carcere Tulliano diac. card. Ego Radulphus Sancti Georgii ad Velum Aureum diac. card. Datum Pisis, per manum Moysis Lateranensis canonici, X Kalendas Januarii, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1187, pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. ANNO 1188. II. Monasterio Regiae-vallis ecclesias de Rengis-valle et de Jovillare asserit. (Pisis, Jan. 5.) HUGO, Ord. Praem. Annal., II, Pr., p. 145. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, etc., dilectis filiis GALTERO abbati et conventui Regiae-vallis, salutem et apostolicam benedictionem. Ut officio quod nobis est superna dispositione commissum, personas religioni obnoxias sincera tenemur charitate diligere et super justis petitionibus exaudire. Sicut autem in scriptis dilectorum filiorum nostrorum Hugonis abbatis et generalis capituli abbatum et fratrum Ecclesiae Praemonstratensis inspeximus, cum ecclesiae de Rengis-valle et de Jovillari, quae sunt vestrae filiae pro eo quod a vestra ecclesia emanarunt, fuissent a principio suae institutionis eidem ecclesiae subjectae, et tempore trium abbatum, in Ecclesia vestra constitutorum, filialem reverentiam impendissent; abbas et fratres de Rengis-valle, quia fratres, qui ab ecclesia Praemonstrata missi fuerunt, primo venerant ad locum suum; quamvis ibidem, pro eo quod locus ipse nimis arctus existeret, non remanserunt, sed ad vestrum se locum exinde transtulerunt, se coeperunt ecclesiae vestrae subtrahere, dicentes: Praemonstrati ecclesiae debere tantummodo de jure subesse; qua de causa bonae memoriae Philippus quondam abbas Praemonstratensis ecclesiae, inconsulto abbate Regiae-vallis, pro bono pacis constituit, ut utraque illarum ecclesiarum ecclesiae Praemonstratensi tantum subjacerent, quod utique usque ad tua est, fili abbas, tempora observatum. Verum te super hoc proponente in capitulo Praemonstratensi quaestionem, jam dictae sunt vobis ecclesiae restitutae, et praeceptum eis, ut debeant deinceps Ecclesiae vestrae subesse, quod utique factum est, ne possit alliquo tempore immutari, scriptis sigillis Hugonis abbatis, et generalis Praemonstratensis ecclesiae capituli abbatum et fratrum consignatis, fuit postmodum roboratum. Nos etiam ut idem perpetuam habeat firmitatem, sicut rationaliter factum est, et in eisdem scriptis plenius continetur, auctoritate duximus apostolica roborandum. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae constitutionis infirmare, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare prae sumpserit, indignationem omnipotentis Dei, et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Pisis, Nonis Januarii, indictione VI. III. Monasterii Vallumbrosani protectionem suscipit et possessiones juraque confirmat. (Pisis, Jan. 6.) LAMI, Eccl. Flor. Monum., I, 552. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis FERTIO Vallumbrosano abbati, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuum. Monet nos apostolicae sedis, cui licet immeriti praesidemus, auctoritas, pro statu omnium ecclesiarum provida circumspectione satagere, et ne malignorum rapinis vel molestiis exponantur apostolicum ipsis patrocinium exhibere. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatum Vallumbrosanum monasterium, in quo divino estis obsequio mancipati, cum omnibus monasteriis sibi subjectis sub D. Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. Statuentes ut omnis immunitas et omnis libertas, quae a praedecessoribus nostris felicis memoriae Victore, Gregorio VII, Urbano, Paschale, Innocentio et Adriano atque Urbano Romanis pontificibus jam dicto monasterio concessa est, futuris perpetuis temporibus firma vobis vestrisque successoribus ac Vallumbrosanae congregationi illibataque permaneant. Adjicimus etiam, ut quascunque possessiones, quaecunque bona jam dictum monasterium, omnisque Vallumbrosana congregatio juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus ac Vallumbrosanae congregationi et illibata permaneant: In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefatum monasterium situm est cum omnibus suis pertinentiis. Castrum de Magnale cum ecclesia et suis pertinentiis; ecclesiam de Fosi cum tota villa et suis pertinentiis. Hospitale de Sprunzola cum ecclesia et suis pertinentiis; hospitale de Faventia cum suis pertinentiis; monasterium Sancti Salvii; monasterium Sanctae Trinitatis de Florentia; monasterium Strumense; monasterium de Osella et Sancti Jacobi de Castello; monasterium de Passiniano et Sancti Michaelis de Senis et de Alphiano; monasterium de Cultubono, de Monte Pisis; monasterium de Montescalario et de Nerano; monasterium de Fisiclo et de Cappiano; monasterium Sancti Pauli Pisani; monasterium de Plaiano et Sancti Venerei in Sardinea; monasterium Sancti Angeli de Pistorio, de Pacciano et S. Mariae de Grato; monasterium Vajani, de Oppleta, de Monte Plano; monasterium de Fonte Thaonis; monasterium de Musceto, de Monte Armato et Sanctae Ceciliae; monasterium Sanctae Reparatae; monasterium de Forolivio, de Trecento, de Crispino, de Razzolo, de Rivo Caesaris, de Cuneo, de Turri; monasterium de Caprilla; monasterium Placentinum, Papiense, Cremonense; monasterium de Cavanna, de Novaria; de Vercellis, de Janua, de Terdona, de Taurino; monasterium Brixiense, Veronense, et Sancti Vigilii; monasterium Bergomense, Mediolanense, Sancti Carpophori et Astense. Sane nulli omnino hominum liceat conversos aut monachos jam dicti monasterii aut totius congregationis ausu temerario capere, retinere, seu aliquibus vexationibus infestare. Interdicimus quoque ut nulli episcoporum fas sit in vos excommunicationis vel interdicti sententiam promulgare, ut, qui in speciales estis filios apostolicae sedis assumpti, nullius alterius judicium temere subeatis. Sancimus insuper, ut decimas fructuum vestrorum, quos ubilibet propriis sumptibus laboribusque colligitis, sive de nutrimentis animalium vestrorum, nullus a vobis exigere vel extorquere praesumat. Liceat etiam vobis clericos et laicos, liberos et absolutos ad conversionem, absque cujuslibet interdictione, suscipere, et Christianae tradere sepulturae eos, qui se apud vos devoverint sepelire, et tam ipsorum quam caeterorum fidelium oblationes, sine praejudicio aliarum ecclesiarum recipere. Praesentis etiam decreti auctoritate sancimus ut, si quando, urgente necessitate, commune vel speciale interdictum ab episcopo dioecesano processerit, clausis januis, non pulsatis tintinnabulis, et exclusis excommunicatis et interdictis, suppressa voce, vestrisque tantum fratribus, divina in vestris monasteriis liceat officia celebrare. Praeterea secundum communem institutionem omnium abbatum ordinis vestri in generali capitulo congregationis factam, tibi, fili abbas, de quolibet monasterio congregationis fratres ad principale monasterium, prout videris animae saluti expedire, sine alicujus contradictione transferre, et quoniam apostolica sedes nulli debet delinquendi praestare materiam vel favorem, adjicientes statuimus, ut abbates sive fratres vestrae congregationis, qui, occasione protectionis apostolicae sedis, minus regulariter, quam ordo monasticus vel consuetudo Vallumbrosanae congregationis exigat, vivere cupiant, Vallumbrosanus abbas canonice illos corrigendi liberam habeat facultatem, et ut nullis fratribus ejusdem congregationis liceat constituere sibi abbatem, sine consensu ejus, sicut a tempore bonae memoriae Joannis primi abbatis ejusdem congregationis noscitur observatum. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat praefatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire praesumpserit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum Judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen, amen, amen. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Laborans presb. card. S. Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Ego Melior presb. card. SS. Joannis et Pauli tit. Pammachii. Ego Jacobus diaconus cardinalis S. Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diaconus card. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diaconus card. Ego Petrus S. Nicolai in Carcere Tulliano diac. card. Ego Radulphus S. Georgii ad Velum Aureum diac. card. Datum Pisis, per manus Moysis Lateranensis canonici et S. R. E. vice-cancellarii, VIII Idus Januar., indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. IV. Monasterii S. Michaelis Orticariensis protectionem suscipit, possessionesque confirmat. (Pisis, Jan. 11) MITTARELLI, Annal. Camaldul., IV. App. p. 174. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis HUGONI abbati S. Michaelis de Orticaria, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis in perpetuum. Religiosis desideriis dignum est nos facilem praebere consensum, ut fidelis devotio effectum celerem sortiatur, et ut tanto liberius sacrae religionis observantiae et aliis operibus bonis insistat, quanto apostolica sede se senserit in pio proposito benignius confoveri. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatum monasterium S. Michaelis de Orticaria, in quo divino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus, imprimis siquidem statuentes, ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti Regulam atque institutionem fratrum Pulsanensium in eodem monasterio nascitur institutus, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium in praesentiarum juste et canonice possidet, etc. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum, in quo praefata ecclesia sita est, cum omnibus pertinentiis suis; ecclesiam S. Jacobi de Padio in Pisano episcopatu; ecclesiam S. Crucis de Corvo in Lunensi episcopatu, cum omnibus ad ipsam pertinentibus. Liceat quoque vobis clericos vel laicos e saeculo fugientes liberos et absolutos ad conversionem recipere, et eos absque contradictione aliqua retinere. Sepulturam praeterea ipsius monasterii liberam esse statuimus, etc. Decernimus ergo, etc.Ego Hiacynthus S. Mariae in Cosmedin diaconus Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Laborans presb. card. S. Mariae trans Tiberim tit. Calisti. Ego Melior presb. card. SS. Joannis et Pauli tit. Pammachii. card. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diaconus cardinalis. Ego Octavianus Sanctorum Sergii et Bacchi diac. card. Ego Petrus Sancti Nicolai in Carcere Tulliano diac. card. Ego Radulphus S. Georgii ad Velum Aureum diac. card. Datum Pisis, per manum Moysis Lateranensis canonici, vicem agentis cancellarii, III Idus Januarii, indictione IV, Incarnationis Dominicae anno 1189, pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. V. Ecclesiae S. Michaelis Aretinae protectionem suscipit, possessionesque ac privilegia confirmat. (Pisis, Jan. 13.) Ibid., p. 162. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis priori ecclesiae S. Michaelis, quae in suburbio Aretinae civitatis sita est, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuum. Religiosis desideriis dignum est nos facilem praebere consensum, ut fidelis devotio effectum celerem sortiatur, et ut tanto liberius sacrae religionis observantiae et aliis operibus bonis insistat, quanto ab apostolica sede se senserit in pio proposito benignius confoveri. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam S. Michaelis, in qua divino estis obsequio mancipati, ad exemplar felicis memoriae Anastasii papae praedecessoris nostri sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. Imprimis siquidem statuentes, ut ordo monasticus qui secundum Deum et beati Benedicti Regulam atque institutionem Camaldulensium fratrum in eadem ecclesia noscitur institutus, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant, in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est cum omnibus pertinentiis suis. Propriae parochiae fines, quemadmodum in authentico scripto Hieronymi quondam Aretini episcopi continetur, duximus distinguendos, totum videlicet populum, qui nunc est habitator, aut erit in suburbio ex utraque parte stratae a domo sive classaria olim filii Tiribaldi dicta, qua itur ad S. Petrum Minorem usque ad domum sive classariam olim dictam Moronti, qua itur ad S. Michaelis molendinum, et a domo sive classaria olim Ardimanni Villani dicta, qua itur ad S. Bartholomaeum, usque ad domum sive classariam, olim Aricii Captapanis dictam, qua itur ad molendinum supradictae ecclesiae patronorum, videlicet filiorum seu nepotum Rainerii Gerzi. Praeterea medietatem molendini, quod est juxta suburbium, cum omnibus pertinentiis et utilitatibus suis; domos quas habetis in eodem suburbio cum omnibus utilitatibus suis; plateam quae ante ipsam ecclesiam sita est, sicut in donationis chartula continetur; quidquid habetis in Albagnoro et in Montagnoro. Terras, quas Joannes quondam prior cum matre sua eidem ecclesiae pietatis intuitu tradidit. Terras quas . . . . . Iventone cum uxore et filio vobis donavit; quidquid a Mazagallo emistis, seu ipse vobis donavit, et quidquid Petrolus ejus nepos vobiscum cambiavit seu donavit; terram quam a Filiastro emistis; terram quam Gerardinus vobis pro animae suae remedio tradidit, sicuti in chartula ab eo et filiis rogata continetur; terras quas habetis in civitate Aretina. Oleum quoque sanctum infirmorum, et cuncta quae ecclesiastici officii sunt, praeter baptismum, tam in solemnitatibus quam in festivis et quotidianis diebus, vobis vestrisque successoribus et Ecclesiae vestrae, sicut a praedicto episcopo vobis concessa sunt, vobis nihilominus confirmamus. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen justitia matricis ecclesiae. Decernimus ergo, etc., salva sedis apostolicae auctoritate et in omnibus Camaldulensis prioris obedientia et reverentia, et Aretini episcopi canonica justitia. Si qua igitur, etc. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Melior presb. card. SS. Joannis et Pauli tit. Pamachii. Ego Laborans presb. card. S. Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Ego Hyacinthus diac. card. S. Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diac. card. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diaconus cardinalis. Ego Petrus S. Nicolai in Carcere Tulliano diac. card. Ego Radulfus S. Georgii ad Velum Aureum diac. card. Datum Pisis, per manum Moysis Lateranensis canonici, vicem agentis cancellarii, Idibus Januarii, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. VI. Petente Mauricio episcopo Parisiensi, abbatias Herivallis, Hermeriarum, Montis Estivi et de Gif confirmat. (Pisis, Jan. 15.) Cartulaire de N.-D. de Paris, I, 33.) CLEMENS MAURICIO Parisiensi episcopo. Justis petentium desideriis dignum est nos facile praebere consensum, et vota quae a rationis tramite non discordant effectu prosequente complere. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis postulationibus annuentes, abbatias Herivallis, Hermeriarum, Montis Estivi, de Gif, quas de novo diceris construxisse, sicut canonice et sine controversia possides, auctoritate tibi apostolica confirmamus, et praesentis scripti patronicio communimus, statuentes ut nulli omnino hominum liceat, etc. Datum Pisis, XVIII Kal. Febr., indictione VI. VII. Monasterii S. Cassiani Carisiensis protectionem suscipit, possessionesque ac privilegia confirmat. (Pisis, Jan. 16.) MITTARELLI, Annal. Camaldul., IV, App., 164. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis . . . . . abbati S. Cassiani de Parisio, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis in perpetuum. Effectum justa postulantibus indulgere et vigor aequitatis et ordo exigit rationis, praesertim quando petentium voluntatem et pietas adjuvat et veritas non relinquit. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et monasterium S. Cassiani, in quo divino mancipati estis obsequio, felicis recordationis Lucii papae praedecessoris nostri vestigiis inhaerentes, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti patrocinio communimus, statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu justis aliis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant, imprimis siquidem statuentes ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti Regulam in eodem loco institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Possessionum autem nomina propriis duximus exprimenda vocabulis. Villam de Carisio cum curte et districto et omnibus pertinentiis ejus cum flumine Regulo; ecclesiam S. Michaelis de Monte-ruttulo cum omnibus quae habet et possidet; omnia quae habetis in castello de Pezole; ecclesiam S. Cerbonii cum omnibus quae habetis in villa et curte de Applano; jus quod habetis in ecclesia S. Donati cum omnibus quae ad ipsam pertinere noscuntur; omnia quae habetis in Rocca, et in curte de Valli; jus quod habetis in ecclesia S. Justi; quaecunque habetis in curte de Alliga, et in curte et districto de Folliano, et in podio de Monte Tusculi, et in curte de Aletreta cum ecclesia S. Andreae, et omnibus quae habetis in eadem villa; ecclesiam S. Pontiani cum podio, villa et curte ejusdem; quae habetis in curte de Legul et in curte de Fognano, et in curte de castello Falfi; ecclesiam S. Petri de Libiano; ecclesiam S. Mariae de Griciano cum omnibus quae habetis in Griciano et curte ejus; omnia quae habetis in curte de monte Cuccari, et curte de Monticlo, et in curte de Pava, in curte de Casanova, et in villa de Padule et in curte de Camuliano, et in curte de Palaja, et in curte de Montezano; omnia quae habetis in curte de Gavorano; ecclesiam S. Andreae de Ravi cum omnibus quae habet et possidet; quaecunque ad vos pertinent in eadem curte de Ravi; ecclesiam S. Germani cum omnibus quae possidet, quae est sita in curte de Colle majori; quaecunque habetis in curte et districto de Buriano; omnia quae habetis in curte de Cumulo et in curte de Ceole; decimas praeterea omnium terrarum, quas in Lucan. Pisan. et Vulterran. episcopatibus habere noscimini, sicut a bonae memoriae Joanne Lucano, Azo Pisano, Gunfredo Vullaterrano episcopis vobis concessae sunt, et eas pacifice possidetis. Liceat quoque vobis clericos et laicos, liberos et absolutos e saeculo fugientes ad conversionem recipere, et eos sine contradictione qualibet in vestro collegio retinere. Prohibemus autem ne ulli fratrum vestrorum post factam in eodem loco professionem fas sit absque abbatis sui licentia de claustro vestro, nisi arctioris religionis obtentu discedere; discedentem vero absque communi litterarum cautione nullus audeat . . . . . Porro cum generale interdictum terrae fuerit, liceat vobis, januis clausis, non pulsatis campanis, exclusis excommunicatis et interdictis, suppressa voce divina officia celebrare, . . . . . etc. Statuimus insuper, ut infra fines parochiarum vestrarum absque assensu episcopi dioecesani nullus ecclesiam vel oratorium de novo aedificare praesumat . . . . . etc, monasterii vestri liberam esse concedimus . . . . . eorum qui se illic sepeliri deliberaverint devotioni et extremae voluntati, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen justitia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Obeunte vero te nunc ejusdem loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum major pars consilii sanioris secundum Dei timorem et beati Benedicti Regulam providerint eligendum. Decernimus ergo ut, etc.Ego Melior presb. card. SS. Joannis et Pauli tit. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Laborans presb. card. S. Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Pammachii. Ego Hyacinthus diac. card. S. Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diac. card. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diac. card. Ego Petrus S. Nicolai in Carcere Tulliano diac. card. Ego Radulfus S. Georgii ad Velum Aureum diac. card. Datum Pisis, per manum Moysis Lateranensis canonici vicem agentis cancellarii, XVII Kal. Februarii, indictione VI, Incarnat. Dominicae anno 1187, pontificatus vero domini Clementis III anno primo. VIII Ad episcopos Scotiae.--Nuntiat iis Hugonem Sancti Andreae episcopum ab Urbano citatum, et contumaciter emanentem, episcopatu depositum esse, suadetque Joannem eligi. (Pisis, Jan. 16.) MANSI, Concil., XXII, 544. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus JOCELINO Glascuensi et MATTHAEO Aberdensi episcopis, et dilectis filiis ERNALDO abbati de Melros, et BERTRAMO priori de Goldingham, salutem et apostolicam benedictionem. Ne in dubitationis recidant scrupulum quae geruntur, dignum est litterarum memoriae commendari, et ad illorum notitiam quorum interesse videtur, celebri ac veridica insinuatione perferri. Meminimus autem quod bonae memoriae Urbanus papa, praedecessor noster, Hugoni, quondam dicto episcopo Sancti Andreae, pro controversia quae inter eum et venerabilem fratrem nostrum Joannem episcopum vertebatur, sub excommunicationis interpositione mandavit, ut ad certum diem responsurus in jure, aspectui se apostolico praesentaret. Verum, quia conscius actuum suorum, et eventum judicii reformidans, venire contumaciter recusavit, nos et pro hoc et pro aliis multis quae, crebrescente fama, Ecclesiae Dei scandalum pepererunt, ipsum ab episcopatu Sancti Andreae, de consilio et assensu fratrum, perpetuo judicavimus apostolicae sedis auctoritate remotum, et ab usu episcopalis officii eo usque suspensum, donec apostolica sedes duxerit de ipso aliter statuendum, absolventes a fidelitate subjectos, qua ei tenebantur astricti. Sane, quia vacantes Ecclesias diutius regimine pastorali carere, sanctorum canonum inhibent sanctiones, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus quatenus dilectos filios nostros, capitulum Sancti Andreae ex parte nostra diligentius moneatis, ut sibi talem eligant episcopum et pastorem qui digne possit episcopalis officii dignitate potiri. Specialiter autem eos, quantum vobis possibile fuerit, inducere laboretis, ut memoratum episcopum Joannem, virum bonae opinionis, et pro sui honestate nobis et fratribus nostris acceptum, ad regimen et praelationem illius Ecclesiae sine cujusquam scrupulo difficultatis assumant. Quod si omnes his exsequendis nequiveritis interesse, duo vestrum ea nihilominus exsequantur. Datum Pisae, decimo septimo Kalendas Februarii, indictione sexta. IX. Ad Willelmum regem Scotorum.--Ejusdem argumenti. (Pisis, Jan. 16.) Ibid., col. 545. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, WILLELMO illustri Scotorum regi, salutem et apostolicam benedictionem. Oculos divinae majestatis offendere non modicum aestimamus, si praelatorum excessus, quibus indulgere salva conscientia non possumus, per injuriam sine coercitione debita relinquimus. Unde cum bonae memoriae Urbanus papa, praedecessor noster, Hugoni, etc, ut in epistola superiori, usque ad stricti. Licet enim ad honorem et profectus tuos, quantum cum Deo possumus, firmum habemus propositum intendendi, et in facto praedicti Hugonis curia Romana, non absque detractione multorum, hactenus regiae serenitati detulerit; quia tamen clamor ipsius ad nos indubitata fide pervenit, nequivimus errata sua ulterius sub dissimulatione clausis oculis praeterire: propter quod nihil in hac parte credimus actum, de quo debeat animus regius quacunque ratione moveri. Rogamus autem devotionem tuam prece et affectione qua possumus, et monemus in Domino, quatenus memoratum Joannem episcopum, quem nos et fratres nostri pro sui honestate sincero corde diligimus, pro reverentia apostolicae sedis et nostra in visceribus charitatis commendatum habeas et acceptum, remissa, si qua fuerit, conceptae indignationis offensa, ipsum in omnibus regia clementia et benignitate pertractes. Credimus equidem quod de industria et probitate ipsius tibi et regno tuo, auctore Domino, multum accedere poterit incrementi, et nobis usque quam gratum existet, si optatum apud regias aures preces nostrae sortiantur effectum. Datum Pisae. decimo septimo Kal. Februarii, ind, VI. X. Ad Henricum regem Angliae.--De eodem. (Pisis, Jan. 16.) Ibid. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, HENRICO illustri Anglorum regi, salutem et apostolicam benedictionem. Cum ab apostolica sede preces suscepit regalis excellentia, auctoritas, et potestas, quas Ecclesiis in suo statu servandis, et multorum saluti expedit effectui mancipare, diligenter eas debet regia sublimitas exaudire, et tanto fortius et ferventius intendere, ut effectum consequantur optatum, quanto certius fuerit, quod earum devota susceptio et diligens exsecutio regalem gloriam respicit pariter et salutem. Hinc est quod serenitati regiae pro venerabili fratre nostro Joanne episcopo Sancti Andreae litteras apostolicas et preces duximus cum fiducia destinandas, altitudinem regalis eminentiae quanta possumus affectione rogantes, monentes, atque in remissionem peccatorum omnium injungentes, quatenus pro reverentia beati Petri et et nostra, et persecutionis ejus obtentu, quam certum est ipsum jam longo tempore pertulisse, charissimum in Christo Willelmum filium nostrum illustrem regem Scotorum moneas attentius, et inducas, et, si necesse fuerit, districtione regali, qua ei praeemines, et concessa tuae regiae celsitudini potestate compellas, ut totius indignationis suae rancorem, quam erga episcopum concepit quorumdam malitia susurronum, regiam dignitatem et salubria opera pietatis attendens, ei qualibet occasione remota condonet, et dioecesim Sancti Andreae, quam de communi fratrum consilio et assensu summus pontifex sibi perpetuo confirmavit, de caetero ipsum quiete permittat et absque calumnia possidere. Cum et ipse paratus existat regiae majestatis, prout fuerit consentaneum rationi, existere in omnibus obediens et fidelis. Datum Pisae, XVII Kal. Februarii. indictione sexta. XI. Ad clerum episcopatus Sancti Andreae.--Pro Joanne episcopo Sancti Andreae. (Pisis, Jan. 16.) MANSI, Concil., XXII, col. 546. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, universo clero episcopatus Sancti Andreae, salutem et apostolicam benedictionem. Licet in rebus dubiis valeant aliqui suam astutiam seu malitiam ostentare, cum tamen scrupulus fuerit, et articulus dubietatis amotus, et manifestis indiciis apparuerunt vestigia veritatis, penitus sunt devia relinquenda, et rectitudinis tramites inquirendi pariter et servandi ne, quod absit! aliter agentibus, et in sua pertinacia consistentibus, post flagella praesentia poenasque condignas, perpetuae mortis interius supplicio deleantur aeterno. Volentes ergo paterna sollicitudine vestrae saluti prospicere, et utilitatibus et quieti vestrae providere, universitati vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus, et in obedientiae virtute injungimus, quatenus infra quindecim dies post harum susceptionem venerabilem fratrem nostrum Joannem episcopum vestrum, in pontificali officio canonice subrogatum, sicut patrem proprium et pastorem suscipiatis humiliter et devote, ac ejus de caetero salubribus monitis et mandatis, omni simultate remota, debitam reverentiam, et obedientiam impendere minime postponatis: scientes quod postquam Hugo, qui vir olim episcopus dicebatur, per Romanam Ecclesiam a vestri episcopatus dignitate fuit amotus, vel post ejus decessum jam dicto Joanne episcopo vestro superstite, aliquem fortasse episcopum elegistis, electionem illam auctoritate apostolica vacuamus. Si vero, quod Deus avertat, in eumdem episcopum Joannem, inimico humani generis suadente, aliquam conspirationem facere praesumpsistis: tam vos, quam totum episcopatum, tamdiu volumus interdicti sententiae subjacere, donec agnoscentes excessum, ad mandatum ipsius Joannis episcopi redeatis. Dat. Pisae, decimo septimo Kalend. Februarii indict. VI. XII. Ad omnes episcopos.--Pro eodem negotio. (Pisis, Jan. 16.) Ibid., col. 547. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus JOCELINO Glascuensi, et MATTHAEO Aberdensi, et RICHARDO Moresensi, episcopis; et dilectis filiis ERNULFO de Melros, et HUGONI de Neubotle, et de Sancta Cruce, et de Strivellina, et de Scona, abbatibus, salutem et apostolicam benedictionem. Ad ea quae respiciunt honestatem, et salutem pariunt animarum, quamvis absque monitis intendere debeatis, et diligentem operam juxta vestri officii debitum tribuere vos credamus, vestram tamen diligentiam ad majorem in his sollicitudinem exhibendam litteris apostolicis duximus exhortandum, ut eisdem operibus laude dignis tanto ferventius insistatis, quanto vobis salubrius erit in ipsis ad exhortationem apostolicam exactiorem diligentiam adhibere. Constat utique quosdam Ecclesiarum praelatos, cum his qui scandalizati fuerint debere pati, juxta normam apostolicam, ustionem, et cum infirmantibus infirmari. Quantas vero persecutiones his temporibus sustinuerit Ecclesia Sancti Andreae, quantas calamitates incurrerit et pressuras, quam etiam graviter hactenus fuerit perturbata sub umbra indignationis regiae celsitudinis, et quassata; insuper venerabilis frater noster Joannes episcopus Sancti Andreae quot et quanta pericula sustinuerit et labores pro servanda libertate ecclesiae sibi commissae, et ei a nobis et duobus nostris praedecessoribus confirmatae: cum ea omnia vobis sint manifesta, illa vestris auribus inculcare supervacuum videtur. Nunc igitur quamplurimum expedire dignoscitur, et de salute regia, et statu praescriptae ecclesiae reformando, atque pace nisi ipsi episcopo conferenda nos convenit sollicitudinem gerere congruentem, et circumspectionem vestram ad corroborandam nobis idoneum forte idoneam reputamus: discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus, quatenus post susceptionem litterarum nostrarum convenientes in unum, sicuti decet viros providos et discretos, charissimi in Christo filii nostri Guilielmi illustris regis Scotiae praesentiam adeatis, et eum moneatis diligentius, et instantius inducatis, ut episcopo memorato rancorem indignationis suae remittat, et in hoc Romanam Ecclesiam, quae serenitati regiae jam longo tempore detulit, non contemnat: sed ejus et vestris moniti, prout regiae gloriae convenit et saluti, sine dilatione salubriter pareat et humiliter acquiescat, ac ipsum episcopum praescriptum dioecesim Sancti Andreae in pace permittat habere: cum ex debito regiae dignitatis Ecclesias teneatur cum pastoribus suis non dispergere, sed fovere; non contemnere, sed amare; non prosequi, sed tueri. Quod si monitis apostolicis, in propriae salutis periculum, quod absit! duxerit resistendum, in regnum suae celsitudinis, et personam suam, et omnes fautores regios nuntietis interdicti sententiam, infra viginti dies sine appellationis obstaculo auctoritate apostolica a vobis promulgandam. Illos insuper qui Hugoni obedientes exstiterunt, et ei fomentum in sua obstinatione dederunt, postquam eum sedes apostolica a dioecesi Sancti Andreae removit perpetuo, et excommunicationis sententiam in ipsum promulgavit, simili sententia percellatis: et publice nuntiantes, excommunicationi subesse tandiu faciatis, et ab aliis arctius evitari, donec ad mandatum Ecclesiae revertantur, absolutionis beneficium ab eodem episcopo petituri. Ad haec altaribus et calicibus, in quibus jam dictus Hugo, dum in excommunicatione positus, celebravit, purificationem et sanctificationem juxta consuetudinem ecclesiae conferatis. Ad ecclesiam quoque Santi Andreae pariter accedatis, et fratribus convocatis in unum, intretis capitulum, et de ordine et statu Ecclesiae diligentius inquiratis: et, si quid in eadem Ecclesia per supradictum Hugonem immutatum inveneritis vel statutum, auctoritate nostra id in statum debitum inducatis; et, si quid in ipsa fuerit corrigendum, efficaciter studeatis id in melius reformare. Si vero, quod absit! aliquos ex canonicis ad recipiendum humiliter et devote pastorem suum praedictum duros inveneritis et rebelles: eos instantius moneatis, ut illi reverentiam et obedientiam patri debitam exhibeant, et a maligno atque damnabili proposito suo desistant. Quod si contumaces exstiterint, eos ab officio pariter et beneficio suspendatis, et excommunicationis vinculo innodetis, quo ipsos faciatis manere ligatos, donec monitis et mandatis ecclesiasticis acquiescant. Quod si omnes his exsequendis interesse nequiveritis, reliqui ea nihilominus exsequantur. Datum Pisae, decimo septimo Kalend. Februarii, indictione sexta. XIII. Mauricio episcopo Parisiensi concedit ut cum praebendas vacare contigerit, eas personis idoneis assignet. (Pisis, Jan. 16.) Cartul. de N.-D. de Paris, I, 33. CLEMENS MAURICIO Parisiensi episcopo. Licet ejus propositi simus, ut jura venerabilium fratrum et episcoporum nostrorum, praeter commune debitum quo tenemur omnibus, specialiter conservare velimus, quia tamen, petentium instantiam metuens, concessionem praebendarum ad te pertinentium tibi ex abundanti postulas confirmari, petitionem tuam in hac parte duximus admittendam! Ideoque apostolica auctoritate statuimus, ut, sicut praedecessoribus tuis et tibi licuit ab antiquo, sit etiam liberum in futurum, cum praebendas ipsas vacare contigerit, eas personis idoneis assignare, nullis obstantibus litteris, si quae in tui juris praejudicium a sede apostolica fuerunt hactenus impetratae, nec obstante investitura, si qua, earum occasione, ab alio facta dicatur. Datum Pisis XVII Kal. Februarii, indictione VI. XIV. Ecclesiae Parisiensis possessiones et privilegia, petente Mauricio episcopo, confirmat. (Pisis, Jan. 18.) CLEMENS episcopus servus servorum Dei, venerabili fratri MAURICIO Parisiensi episcopo, ejusque successoribus canonice substituendis in perpetuum. Quanto nobilis, etc. ut in bulla Innocentii II pro eadem Ecclesia. Jus etiam episcopale, in subscriptis abbatiis et earum parochiis seu parochianis omnibus, videlicet in abbatia Latiniacensi, in abbatia Fossatensi, in abbatia Sancti Maglorii, in abbatia Sancti Victoris, in abbatia Vallis Sanctae Mariae, in abbatia de Sarneia, in abbatia Herivallis, in abbatia Hermeriarum, in abbatia Montis Estivi, in abbatia sanctimonialium de Monte Martyrum, de Edera, de Kala et de Gif; in ecclesia super Argenteoli. Praeterea pactum, etc., ut in bullis Innocentii et Lucii II. Datum Pisis per manum Moysi Lateranensis canonici, vicem agentis cancellarii, XV Kal. Februarii, indictione sexta, Incarnationis Dominicae anno 1187, pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. XV. Girardo, abbati Vizeliacensi et ejus successoribus usum sandaliorum concedit. (Pisis, Jan. 18.) LAUNOII Opera, t. II, p. I, p. 288. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, GIRARDO et conventui Vizeliacensi salutem et apostolicam benedictionem. Ad ecclesiastici decoris augmentum insignia reperta sunt dignitatum, quae sacrosancta Romana Ecclesia congrua in singulos liberalitate distribuit, et devotis filiis, prout dignum judicat, suscipienda pariter et obtinenda concedit; unde nos pro reverentia beatae Mariae Magdelenae, cujus sacrum corpus in vestra ecclesia requiescit, et vestrae devotionis merito provocati, usum sandaliorum, tibi, fili abbas, tuisque successoribus infra tuas ecclesias indulgemus et auctoritate apostolica confirmamus. Nulli ergo, etc. . . Datum Pisis, XX Kalend. Februarii, indictione VI. XVI. Privilegium pro monasterio S. Angeli Pistoriensi, (Pisis, Jan. 20.) ZACHARIA, Anecdota medii aevi, p. 237. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis JOANNI abbati monasterii Sancti Angeli, quod situm est in suburbio Pistoriensi, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis in perpetuum. Quoties a nobis petitur quod religioni et honestati convenire dignoscitur, animo nos decet libenti concedere, et petentium desideriis congruum suffragium impertiri. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris postulationibus clementer annuimus, et praefatum monasterium Sancti Angeli, in quo divino estis obsequio mancipati, ad exemplar felicis recordationis papae, praedecessoris nostri, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus. In primis siquidem statuentes ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti Regulam, atque institutionem fratrum Vallis Umbrosae in eodem loco institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque passessiones, quaecunque bona idem monasterium juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis praestante domino poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefatum monasterium situm est, cum omnibus pertinentiis suis; massaritiam de pecuniis cum vinea, et nemore, et hominibus ad districtum pertinentibus; clausuras etiam, molendina, caufagium totum, ecclesiam S. Marci cum parochia sua prope monasterium sitam. Terram de Muoso cum clausura, et omnibus pertinentiis suis, redditus de Guliano, et omne jus quod habetis in eadem villa, sicut in instrumentis publicis continetur; decimas etiam possessionum vestrarum, quas a quadraginta annis hactenus pacifice tenuistis, vobis auctoritate apostolica confirmamus. Sane novalium vestrorum quae propriis manibus aut sumptibus colitis, sine detrimentis animalium vestrorum, nullus a vobis decimas extorquere praesumat. Liceat quoque vobis clericos, vel laicos e saeculo fugientes liberos et absolutos ad conversionem recipere, et eos absque contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper ut nulli fratrum vestrorum post factam in loco vestro professionem fas sit, nisi arctioris religionis obtentu, sine abbatis sui licentia de eodem loco discedere. Discedentem vero absque communium litterarum cautione nullus audeat retinere. Cum autem generale interdictum terrae fuerit, liceat vobis clausis januis, exclusis excommunicatis et interdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce divina officia celebrare. Sepulturam praeterea illius loci liberam esse decernimus, ut eorum quoque devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen justitia illarum Ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Obeunte vero abbate qui pro tempore fuerit, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars major consilii sanioris secundum Dei timorem et beati Benedicti Regulam providerint eligendum. Praeterea libertates et immunitates antiquas et rationales consuetudines monasterio vestro collatas, sicut hactenus observatae sunt ratas habemus, et eas perpetuis temporibus illibatas manere praesenti decreto sancimus; auctoritate quoque apostolica interdicimus ne quis infra fines parochiae vestrae, praesertim a S. Leonardo usque ad Sanctam Christinam, ullatenus sine assensu dioecesani episcopi et vestro capellam, seu oratorium de novo aedificare praesumat, salvis tamen privilegiis Romanorum pontificum. Prohibemus etiam ne quis in vos vel monasterium vestrum excommunicationis, suspensionis seu interdicti sententiam, sine manifesta et rationabili causa, promulgare praesumat, vel novas et indebitas exactiones vobis vel hominibus vestris imponat. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum fas sit praefatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate, et Vallisumbrosani abbatis debita reverentia. Si quae igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens, etc. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus ss. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus ss. Ego Laborans presbyter cardinalis S. Mariae Trans-Tiberim tituli Calisti ss. Ego Melior presbyter cardinalis SS. Joannis et Pauli titt. Pamachii ss Ego Jacobus diaconus cardinalis S. Mariae in Cosmedin ss. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diaconus cardinalis ss Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diaconus cardinalis ss. Ego Petrus Sancti Nicolai in Carcere Tulliano diaconus cardinalis ss. Ego Radulfus S. Georgii ad Velum Aureum diaconus cardinalis ss. Datum Pisis, per manum Moysi Lateranensis canonici vicem agentis cancellarii, XIII Kal. Februarii, indictione sexta, Incarnationis Dominicae anno 1187, pontificatus vero Domini Clementis papae tertii anno primo. XVII. Balduino archiepiscopo Cantuariensi praecipit, ut « quidquid post appellationem a monachis Cantuariensibus ad sedem apostolicam factam, vel praedecessoris sui (Urbani III) prohibitionem in opere capellae actum sit, non differat demoliri. » (Senae, Jan. 26.) TWISDEN, Hist. Angl. Script., I, 1528. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili B. Cantuariensi archiepiscopo, salutem et apostolicam benedictionem. Quanto in Ecclesia Dei scientiae munere et religionis praeemines honestate, dignitatisque apicem in partibus Anglicanis obtines ampliorem, tanto decet charitatem tuam vigilantiori studio a subjectorum injuriis vel oppressionibus temperare, et, his postpositis quae justitiae pulchritudinem decolorant odoremque bonae opinionis exstinguunt, obedientiam et reverentiam debitam majoribus exhibere. Unde non sine causa miramur, quod, sicut nobis proponitur, post appellationem ad sedem apostolicam factam, et bonae memoriae Urbani praedecessoris nostri prohibitionem, adeo circa novae capellae constructionem et alia multa manus tuas in ecclesiae tibi commissae fratrum molestias aggravasti, ut nihil eis de interpositae appellationis remedio accessisse, procul ratio juris expostulat, aestimetur, nec tu honori sacrosanctae Romanae Ecclesiae matris tuae videaris, prout oportuit, detulisse. Licet autem propositum nobis fraternitati tuae, quantum cum Deo possumus, deferendi, et personam tuam in omnibus quae ex officio nobis incumbunt statuerimus honorare, quia tamen eorumdem fratrum pressuras pariter et clamores cum bona conscientia praeterire clausis oculis nec possumus nec debemus, fraternitati tuae de consilio fratrum nostrorum per apostolica scripta praecipiendo mandamus, quatenus, omni contradictione et occasione postposita, eo etiam non obstante si te abesse contigerit ab Ecclesia tua, quidquid post appellationem ad sedem apostolicam factam, vel praedecessoris nostri prohibitionem in opere capellae actum est, non differas demoliri, revocans et deducens prorsus in irritum, quidquid de instituendis canonicis et aliis circa capellam factum est et perperam innovatum. Eos etiam qui post inhibitionem supradicti praedecessoris nostri in capella ipsa celebrare divina officia praesumpserunt, donec condignam nobis satisfactionem exhibeant, ab officio et beneficio habeas interdictos. Ministros etiam conventus quos post appellationem interpositam amovisti, quos et idem praedecessor restituit, habeas restitutos, et eos quos pariter post appellationem excommunicare vel suspendere voluisti, habeas nihilominus absolutos, et universa quae post appellationem in eorum gravamen sunt attentata, videlicet in invasione villarum et possessionum suarum, reddituum quoque et aliorum, quae ante appellationem habuerant, et ablatione similiter aliarum rerum, in statum pristinum, cessante appellatione et contradictione reducas. Ad haec, quia secundum formam juris post appellationem nihil est innovandum, volumus et praecipimus, ut pendente judicio in eorumdem fratrum detrimentum circa statum monasterii nihil omnino satagas immutare. Alioquin grave nobis existeret modis omnibus et molestum, nec possemus sine correctione debita aequanimiter sustinere. Datum Sen., VII Kal. Februarii, indictione VI. XVIII. Gunteramo episcopo Senensi ecclesiam in monte Bonitii sitam asserit. (Ap. S. Quiricum, Jan. 28.) UGHELLI, Italia sacra, III, 548. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri GUNTERAMO Senen. episcopo, ejusque successoribus canonice substituendis in perpetuum. Communi et speciali debito tuis cogimur petitionibus condescendere, et effectum congruum indulgere, ut qui tenemur universos in suis justis postulationibus exaudire, tanto tibi amplius videamur esse propitii, quanto te et Ecclesiam tibi commissam abundantiori diligimus charitate. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis justis postulationibus grato concurrentes assensu ecclesiam in Montebonizzi a b. m. Raynerio praedecessore tuo, in fundo videlicet quod bon. mem. q. comes Guido concessit beato Petro, et piae recordationis praedecessori nostro Adriano papae de ipsius praedecessoris nostri auctoritate et concessione constructam de communi consilio fratrum nostrorum tibi et successoribus tuis ad exemplar piae mem. Alexandri papae, antecessoris nostri, concedimus et confirmamus; dantes vobis liberam facultatem, sicut iidem praedecessores nostri dedisse noscuntur, eamdem Ecclesiam sine contradictione qualibet consecrandi, et in ea clericos juxta vestrae voluntatis arbitrium ponendi et libere ordinandi; non obstante retractatione quam praefatus praedecessor noster Adrianus super hoc, levi et vano errore ductus, ea consideratione fecisse dignoscitur, quod locus ille in episcopatu Florentino consistit, cum in privilegio ipsius praedecessoris nostri contineatur fundum ipsum a memorato comite supra fuisse concessum, et ab eodem praedecessore nostro ad Ecclesiam ibi construendam sub annuo censu unius bizantii tuo praedecessori collatum. Statuimus autem, sicut praefati antecessores nostri statuisse noscuntur, ut quicunque de tua dioecesi ad locum illum transierint, in omnibus spiritualibus tibi tantum et successoribus tuis debeant respondere, et vos eamdem quam prius habeatis in eis omni modo potestatem. Caeterum ad hujus nostrae concessionis et confirmationis indicium unum bizantium nobis nostrisque successoribus annis singulis persolvetis. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae concessionis et confirmationis infringere, etc. Si quae igitur, etc., ecclesiastica, etc. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus subscripsi. Ego Laborans presb. card. Sanctae Mariae Trans-Tiberim titul. S. Calixti subscripsi. Ego Octavianus Sanctorum Sergii et Bacchi D. card. subscr. Ego Petrus S. Nicolai in Carcere Tulliano D. card. subscr. Ego Bobo Sancti Georgii ad Velum Aureum D. card. subscr. Data apud S. Quiricum per manum Moysi Lateranensis canonici, vicem agentis cancellarii, v. Kalend. Februarii, indict. VI, Incarnat. Dominicae anno 1187, Pontif. vero domini Clementis papae III, an. I. XIX. Privilegium pro monasterio S. Mariae Florentino. (Laterani, Febr. 11.) MARGARINI, Bullar. Casin., II, 211. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbati S. Mariae de Florentia ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis, in perpetuum. Cum omnium Ecclesiarum sit nobis, quanquam immeritis, cura commissa, et de omnibus teneamur sollicitudinem gerere, illis propensius adesse debemus, quae specialiter juris B. Petri esse noscuntur. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus et praefatum monasterium S. Mariae de Florentia, quod specialiter juris et proprietatis Romanae Ecclesiae esse dignoscitur, in quo divino estis obsequio mancipati, ad exemplar felicis recordationis Alexandri papae praedecessoris nostri, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus; imprimis siquidem statuentes ut ordo monasticus, qui secundum Deum et Beati Benedicti Regulam in eodem monasterio noscitur institutus, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium in praesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata parmaneant; in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefatum monasterium situm est, cum omnibus pertinentiis suis; castrum de Signa et tertiam partem castri de Grumulo cum ecclesia et pertinentiis suis; curtem de Greve cum ecclesia S. Martini, caeterisque possessionibus suis; ecclesiam S. Bartholomaei cum curte et terra Berizonis et Azae uxoris ejus de Rodda. Insuper et terram ejus de Patroio, seu in quibuscunque locis cum omnibus pertinentiis suis; castrum de Radda cum curte et ecclesiis et omnibus ad eam pertinentibus; ecclesiam Sancti Martini in loco confluenti, cum pertinentiis suis; ecclesiam Sancti Martini quae est infra civitatem juxta praelibatum monasterium cum casis, terris et omnibus pertiuentiis suis; ecclesiam S. Martini in Mensula cum omnibus pertinentiis suis; curtem Montis-Domini cum omnibus ad eam pertinentibus; curtem de Mandria cum pertinentiis suis; terram Joannis filii Teudi cum casis et reliquis possessionibus, sicut Maria et donatus filius ejus monasterio contulerunt; casas et terras Joannis filii Bogae; ecclesiam S. Rocchi cum terris et domibus circa se; castrum Vicli cum curte, ecclesiis, et omnibus pertinentiis suis. Praeterea quicquid de donatione Bonifacii fratris Benedicti quondam abbatis vestri legitime possidetis et omnes decimas de Viclo sicut eam de concessione bonae memoriae . . . . Florentini episcopi et decimas de Allodio vestro de curte de Casaglia, de Tusci et de Rocchetta, sicut decimam ipsam, de concessione Guidonis quondam Volteranni episcopi canonice possidere noscimini, vobis et monasterio vestro auctoritate apostolica confirmamus. Nihilominus etiam liberam institutionem personarum in ecclesiis vestris, sicut eam praedecessores vestri, et vos ipsi a 40 retro annis inconcusse habuisse noscimini, vobis duximus auctoritate apostolica confirmandam. Prohibemus insuper ne quis episcopus vel ministerialis ejus, ecclesias vestras, vel earum clericos indebitis exactionibus seu molestiis audeat fatigare, aut in vos excommunicationis, seu in monasterium vestrum interdicti sententiam, sine mandato Romani pontificis vel legati ab ejus latere destinati, ferre praesumat. Sane novalium vestrorum, quae propriis manibus aut sumptibus colitis sive de nutrimentis vestrorum animalium decimas vel primitias a vobis vel monasterio vestro exigere nemo praesumat. Chrisma vero, oleum sanctum, consecrationes altarium seu basilicarum, ordinationes monachorum vel clericorum vestrorum qui ad sacros ordines fuerint promovendi a Florentino recipietis episcopo, siquidem catholicus fuerit, et gratiam et communionem apostolicae sedis habuerit, et ea gratis, et absque pravitate aliqua voluerit exhibere, alioquin quemcunque catholicum malueritis adeatis antistitem, qui nostra fultus auctoritate vobis quod postulastis impendat. Sepulturam praeterea ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat; salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatum monasterium temere perturbare aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, etc. Datum Laterani, III Idus Febr. XX. Ecclesiae S. Mariae Grandigurgitis protectionem suscipit, possessionesque ac privilegia confirmat. (Laterani, Febr. 13.) HUGO Ord. Praem. Annal., I, Pr., p. 600. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis RADULPHO abbati ecclesiae S. Mariae Grandigurgitis ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis, in perpetuum. Religiosam vitam eligentibus apostolicum convenit adesse praesidium, ne forte cujuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito revocet, aut robur, quod absit, sacrae religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus et praefatae ecclesiae S. Mariae Grandigurgitis, in qua divino mancipati estis officio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus. Imprimis siquidem statuentes ut ordo canonicus, qui secundum Deum et beati Augustini Regulam, et institutionem Praemonstratensium fratrum in eadem Ecclesia institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea, quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant, in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis. Locum ipsum Grandigurgitis in quo praefata ecclesia de Bellelagia, Henrico de Larges, Theodoro de Plozoesc et Gerardo fratre ejus; curiam de Courdumaco quam dedit vobis Reimbaldus de Ferretis cum appendiciis suis, assensu Ludovici comitis ejusdem castri; curiam de Gerivillari cum appendiciis suis, cujus partem dedit vobis Richardus de Gleire; curiam de Burres cum appendiciis suis, quam habetis de abbatissa et capitulo des Balmes ( Baumes les Nones ) pro quinque solidis annuatim eidem ecclesiae persolvendis; curiam de Courdemaiche cum appendiciis suis, quam dedit vobis Cetto de Eglingues; curiam de Seneve quam vendiderunt et dederunt vobis Henricus et frater suus Billingus, assensu Ludovici comitis de Saloerner; eleemosynam decem et novem solidorum quam dedit vobis Reimbaldus de Euperpa apud S. Ulricum, in perpetuum possidendam, eleemosynam unius prati et duorum mensorum terrae apud Estophum, quam dedit vobis Richardus Libranchet; eleemosynam quam dedit vobis Reigerus de Bonchort apud Altoreille. Sane novalium vestrorum quae propriis manibus aut sumptibus colitis, sive de nutrimentis animalium vestrorum, nullus a vobis decimas exigere seu extorquere praesumat. Liceat quoque vobis clericos vel laicos e saeculo fugientes, liberos et absolutos ad conversionem recipere, et eos absque contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper, ut nulli fratrum vestrorum, post factam in eodem loco professionem, fas sit, absque abbatis sui licentia, de eodem loco discedere; discedentem vero sine communium litterarum cautione, nullus audeat retinere. Inhibemus etiam ne ecclesias aut terras, seu aliquod beneficium ecclesiae vestrae collatum liceat alicui personaliter dari, sive aliquo modo alienari, sine consensu totius capituli, aut majoris partis vel sanioris ejusdem; si quae vero donationes, alienationes, aliter quam dictum est, factae fuerint, eas irritas esse censemus. Ad haec autem adjicimus, ne aliqui canonici seu conversi, sub professione domus vestrae adstricti, sine consensu abbatis et majoris partis capituli vestri, pro aliquo fidejubeant, vel ab aliquo pecuniam mutuo accipiant, ultra pretium capituli vestri providentia provisum, nisi propter manifestam domus vestrae utilitatem; quod si facere forte praesumpserit, non teneatur conventus sine cujus licentia et consensu hoc egerant, pro his aliquatenus respondere. Praeterea licitum sit in causis vestris fratres vestros idoneos ad testificandum adducere, atque ipsorum testimonio, si rectum fuerit, et propulsare violentiam, et justitiam vindicare. Ob evitandas vero saecularium frequentias, liberum sit vobis, salvo jure dioecesani episcopi et ecclesiae parochialis, oratoria in grangiis vestris construere, et in ipsis, cum necesse fuerit, vobis et familiae vestrae divina officia celebrare. Pro chrismate vero, oleo sancto, consecrationibus ecclesiarum, ordinationibus clericorum, qui ad sacros ordines fuerint promovendi, sive abbate ducendo ad sedem, vel quibuslibet aliis ecclesiasticis sacramentis, nullus a vobis, aut sub obtentu consuetudinis, aut quolibet alio modo quidquam audeat postulare; si quis autem contra hoc venire praesumpserit, portionem cum Gehiesi se noverit habiturum, cujus factum exactione turpis lucri et muneris imitatur. Sepulturam praeterea ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Paci quoque et tranquillitati vestrae paterna in posterum sollicitudine providere volentes, auctoritate apostolica prohibemus, ne quis infra clausuras locorum, seu grangiarum vestrarum furtum seu rapinam committere, ignem apponere, hominem capere, vel interficere, seu aliquam violentiam temere audeat exercere. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum fas sit praefatam Ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si quae igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, etc. Datum Laterani, per manum Moysi Lateranensis canonici vicem agentis cancellarii, Idus Februarii, indictione III leg. VI , Incarnationis Domini anno 1187; pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Laborans presb. card. S. Mariae. Ego Melchior presb. card. Trans-Tiberim tit. Calixti SS. Joannis et Pauli, etc. Ego Jacobus diac. card. S. Mariae in Cosmedin. Ego Octavianus SS. Sergii et Bachi diac. card. Ego Goffredus S. Mariae in Via Lata diac. card. Ego Radulphus S. Georgii ad Velum Aureum diac. card. XXI. Archiepiscopis et episcopis mandat, ne « a prioribus et obedientiariis Cluniacensium fratrum, sine consilio abbatis et conventus, possessiones ecclesiarum distrahi, laicisque conferri » patiantur. (Laterani, Febr. 16.) Bullarium Cluniacense, 88. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus archiepiscopis et episcopis, in quorum parochiis prioratus et obedientiae Ecclesiae Cluniacensis existunt, salutem et apostolicam benedictionem. Ea quae in ecclesiarum praejudicium per praelatorum insolentiam attentatur, nostro imminent officio corrigenda; ne, si in ipsarum fuerimus provisione remissi, et earum status grave sustineat detrimentum, et nos de negligentia possimus in extremo examine reprehendi. Unde quia ad audientiam apostolatus nostri pervenit quod priores et obedientiarii Cluniacensium fratrum, sine consilio abbatis et conventus, possessiones ecclesiarum suarum et contra institutionem Cluniacensis ordinis illicite detrahunt, et quasdam laicis conferentes, censum debitum in grave praejudicium ecclesiarum minuere non verentur. Nos fraternitati vestrae praesentium auctoritate injungimus firmiterque mandamus, quatenus detentores bonorum praedictarum ecclesiarum taliter distractorum, cum ad vos querela pervenerit, moneatis attentius, et, si necesse fuerit, excommunicatione pariter et interdicto, remota appellatione, cogatis, ut possessiones in praejudicium ecclesiarum, priorum seu aliorum procuratorum temeritate distractas, sine difficultate restituant, et censum irrationabiliter imminutum non differant integrare. Datum Laterani, XIV Kalendas Martii, pontificatus nostri anno primo. XXII. Ecclesiae Caminensis protectionem suscipit, ea lege ut Sifridus episcopus et ejus successores sedi apostolicae fertonem auri quotannis persolvant. (Laterani, Febr. 24.) LUNIG, Spicileg. eccles., Supplem., p. 6. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri SIFRIDO Caminensi episcopo ejusque successoribus canonice substituendis, in perpetuum. Ex injuncto nobis a Deo apostolatus officio fratribus et coepiscopis nostris tam vicinis quam longe positis, paterna nos convenit provisione consulere et ecclesiis in quibus Domino militare noscuntur suam justitiam conservare. Aequum est enim et rationabile, ut quam beato Petro ejusque vicariis devotiores esse noscuntur, et sanctae Ecclesiae Romanae patrocinio cupiunt confoveri, ejusdem piae matris uberibus nutriantur. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis justis postulationibus clementer annuimus, et commissam tibi Caminensem ecclesiam quae beati Petri juris existit, sub ejusdem apostolorum principis et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia impraesentiarum juste et pacifice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, Deo propitio, poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis. Videlicet civitatem ipsam Caminensem, cum taberna et foro in illis et omnibus eorum appendiciis, castra haec, scilicet, Demusin, Treboses, Chosow, Wolgast, Huzonim, Groswin Piris, Stargard cum villis et omnibus eorum appendiciis, Stettin, Prentzlow cum foro et taberna et suis appendiciis, Colberg cum tugurio solis et thelonio, foro et taberna et omnibus suis appendiciis; totam Pomeraniam usque ad Lebam fluvium cum foris et tabernis; decimam Fohri Sithen. Statuimus autem ut quia civitas, quae Wollin dicitur, in qua episcopalis sedes esse solebat, propter guerrarum incommoda deserta esse proponitur, ipsa sedes in ecclesia Sancti Joannis Baptistae apud civitatem Camminensem, quae populosior est et securior, habeatur; libertatem quoque qua sedes ipsa soli fuit Romano pontifici a prima sui institutione subjecta, sicut est hactenus observata, ratam habemus et perpetuis temporibus inviolabilem permanere sancimus. Praeterea decimas quas ecclesia ipsa tam ex resignatione laicorum, quam aliis justis modis possidet, tibi et per te ipsum ecclesiae, auctoritate apostolica confirmamus. Ad haec statuimus ut omnes clerici tuae jurisdictioni subjecti, tam religiosi quam alii tibi debitam in omnibus reverentiam et obedientiam exhibeant, nisi per apostolicae sedis privilegia sint exempti. Prohibemus insuper ne te, vel tuorum successorum quodam decedente, per principis terrae vel cujuslibet alterius violentiam bona episcopalia distrahantur, sed illi qui canonice fuerit substitutus illibata et integra conserventur. Auctoritate quoque apostolica prohibemus ne laici quilibet ecclesias vel oratoria in tua dioecesi construentes, sacerdotes in eis ponere, vel canonice institutos sine assensu dioecesani episcopi amovere praesumant. Adjicimus etiam prohibentes, ne si aliqua ecclesia in ipsa dioecesi fuerit fabricata episcopus, qui pro tempore fuerit ei munus consecrationis impendat, nisi prius a fundatore ipsius, vel alio ad sustentationem congruam, ministrorum dos competens fuerit assignata. Inhibemus insuper ne interdictos vel excommunicatos tuos ad officium aut communionem ecclesiasticam recipere quisquam sine congrua satisfactione praesumat, nisi forte periculum mortis immineat ut dominicam praesentiam tuam habere nequiverint, per alium, secundum formam Ecclesiae, satisfactione praemissa oporteat ligatum absolvi. Ad judicium autem hujusmodi perceptae a sede apostolica protectionis et libertatis, nobis nostrisque successoribus, tu et successores tui fertonem auri annis singulis exsolvetis. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam temere perturbare aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, imminuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, quorum gubernationi et sustentationi concessa sunt, usibus omnimodis profutura; salva in omnibus apostolicae sedis auctoritate. Si quae igitur in posterum ecclesiastica saecularisve persona, etc. Datum Laterani per manum Moysis, Lateranensis canonici, vicem agentis cancellarii, VI Kal. Mart. indict. VI, Incarnationis Dominicae anno millesimo centesimo octuagesimo octavo, pontificatus vero domni Clementis papae tertii anno primo. XXIII. Hugoni abbati Cluniacensi monasterium Balmense asserit. (Laterani, Febr. 25.) Bullarium Cluniac., 88. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis HUGONI abbati Cluniacensis monasterii, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis, salutem et apostolicam benedictionem. Gloriosa et admirabilis divinae providentia majestatis ad hoc diversos gradus et ordines in Ecclesia sua constituit ut, dum inferiores superioribus debitam obedientiam et reverentiam exhiberent, una fieret ex diversitate connexio, et ordinabiliter gereretur officiorum administratio singulorum. Sicut sanctae filii obedientiae in sinu matris Ecclesiae gratiosae consolationis uberibus confovendi sunt, ita rebelles et elati, qui per molestiam suam quasi peccatum ariolandi et idololatriae scelus incurrunt, severitatis ecclesiasticae disciplinis sunt arctioribus coercendi. Balmense itaque monasterium, quod per fratres inibi congregatos et odore bonae opinionis et religionis decore splendescere ac florere debuerat, quia veterem hominem cum suis actibus sequebantur, in peccatis eorum diabolo suadente, contabuit: unde tam in spiritualibus quam temporalibus miserabiliter fuerat imminutum. Cum autem placuit ei qui ab aeterno cuncta disponit, ut tantis malis finem imponeret, et locum ipsum ad obsequium suum misericorditer revocaret, facies eorumdem fratrum implere ignominia voluit, ut per hoc nomen suum inquirerent et ad viam rectitudinis inviti etiam remearent. Haec itaque, justitia praeeunte, felicis recordationis Eugenius papa praedecessor noster praedictum Balmense monasterium, cum omnibus pertinentiis suis Cluniacensi Ecclesiae in perpetuum statuit possidendum et privilegii sui munimine confirmavit. Nos itaque ejusdem Eugenii et Urbani Romanorum pontificum praedecessorum nostrorum vestigiis inhaerentes, praefatum monasterium, sicut illud juste et canonice possidetis, cum omnibus quae impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, vobis et Ecclesiae vestrae per vos auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti privilegio communimus, hac videlicet ratione ut ordo monasticus ibi secundum institutionem Cluniacensem semper futuris temporibus inviolabiliter observetur, et pro rebellione, contumacia et offensa, quam Balmensis monasterii abbas et fratres, adversus sanctam Romanam exercuerunt Ecclesiam, quicunque regimen in eodem loco per vos obtinuerit, nunquam abbatis sed prioris nomen tantum sortiatur. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum fas sit praefatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva nimirum apostolicae sedis auctoritate. Si quae igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine divinae subjaceat ultioni. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen, amen, amen. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Joannes presb. card. tit. S. Marci. Ego Laborans presb. card. S. Mariae Trans-Tiberim tit. Calixti. Ago Albinus presb. card. tit. S. Crucis in Jerusalem. Ego Melior presb. card. SS. Joannis et Pauli tit. Pamachii. Ego Hyacinthus diac. card. S. Mariae in Cosmedin. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diaconus cardinalis. Ego Suffredus S. Mariae in Via Lata diac. cardinalis. Ego Petrus S. Nicolai in Carcere Julliano diac. card. Ego Radulphus S. Georgii ad Velum Aureum diac. card. Datum Laterani, per manum Moysi Lateranensis canonici, vices agentis cancellarii, V Kalendas Martii, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domni Clementis papae III anno primo XXIV Monasterii Cluniacensis protectionem suscipit, et bona quaedam ac privilegia confirmat. (Laterani, Febr. 25.) Bullarium Cluniac., 89. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis HUGONI abbati monasterii Sancti Petri Cluniacensis, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis in perpetuum. Quanto specialius Ecclesia vestra nobis est, nullo mediante, subjecta, tanto propensius ejus juri providere compellimur, ne super his quae rationabiliter noscitur possidere, processu temporis indebita molestatione gravetur. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatum monasterium, in quo divino mancipati estis obsequio, ad instar felicis recordationis Alexandri et Urbani Romanorum pontificum praedecessorum nostrorum, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus, imprimis siquidem statuentes, ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti Regulam in monasterio vestro noscitur institutus, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefatum monasterium situm est, cum omnibus pertinentiis suis. Prioratum Sanctae Mariae de Nazara cum omnibus pertinentiis suis; prioratum Sanctae Trinitatis de Lencona cum omnibus pertinentiis suis, sicut eosdem prioratus Ecclesia vestra canonice possidet, et de donatione praedicti prioratus S. Mariae in scripto authentico concedimus vobis, et eidem Ecclesiae auctoritate apostolica confirmamus. Sane novalium vestrorum, quae propriis manibus aut sumptibus colitis, sive de nutrimentis animalium vestrorum, nullus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat. Liceat quoque nobis clericos vel laicos, liberos et absolutos e saeculo fugientes, ad conversionem recipere, et eos absque contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper ut nulli fratrum vestrorum, post factam in eodem loco professionem, fas sit, nisi arctioris religionis obtentu, absque abbatis sui licentia de eodem discedere; discendentem vero absque litterarum communium cautione nullus audeat retinere. Sepulturam propterea illius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverunt, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Quia vero decimae tam veteri quam nova lege ministris ecclesiarum noscuntur esse concessae, sub interminatione anathematis prohibemus, ne ullus laicus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum fas sit praefatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, aut ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva in omnibus sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, etc. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Joannes presb. card. tit. S. Marci. Ego Laborans presb. card. Sanctae Mariae Trans Tiberim tit. Calixti. Ego Albinus presb. card. Sanctae Crucis in Jerusalem. Ego Melior presb. card. SS. Joannis et Pauli tit. Pamachii. Ego Hyacinthus diaconus cardinalis S. Mariae in Cosmedin. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diaconus cardinalis. Ego Saffredus S. Mariae in Via Lata diaconus cardinalis Ego Petrus S. Nicolai in Carcere Tulliano diac. card. Ego Radulphus S. Georgii ad Velum Aureum diac. card. Datum Laterani, per manum Moysi Lateranensis canonici vices agentis cancellarii, V Kalendas Martii, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1187, pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. XXV. Monasterii Cluniacensis possessiones omnes confirmat. (Laterani, Febr. 25.) Bibliotheca Cluniac., 1453. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis HUGONI abbati Cluniacensi, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuum. Religionis monasticae modernis temporibus speculum, et in Galliarum partibus documentum, beati Petri Cluniacense monasterium ab ipso suae fundationis exordio sedi apostolicae in jus proprium est oblatum. Proinde Patres nostri sanctae recordationis Joannes XI, item Joannes XIX, Agapitus II, Benedictus VI, item Benedictus VII, Leo VII, item Leo IX, Gregorius VI, item Gregorius VII, Alexander II, Stephanus, Victor III, Urbanus II, Paschalis II, Gelasius II, Calixtus II, Lucius II, Eugenius III, Adrianus IV et Urbanus III, Ecclesiae Romanae pontifices, locum ipsum singularis dilectionis ac libertatis praerogativa donarunt, et universa et pertinentia privilegiorum suorum sanctionibus muniverunt. Statutum est enim ut ecclesiae omnes, coemeteria, monachi, clerici et laici universi infra terminos habitantes, qui sunt a rivo de Salnai, et ab ecclesia Rufiaci et Cruce de Lornant; a termino quoque molendini de Tornesac, per villam quae dicitur Varenna, cum nemore Burserio; a termino etiam qui dicitur Perois ad rivum usque de Salnai, sub apostolicae tantum sedis jure ac tuitione permaneant. Neque ipsius Cluniacensis loci presbyteri, aut etiam parochiani, ad cujuslibet nisi Romani pontificis et Clun. abbatis cogantur ire synodum vel conventum. Sane pro abbatis, monachorum, seu clericorum infra praedictos terminos habitantium ordinatione, pro chrismatis confectione, pro sacri olei ecclesiarum, altarium, et coemeteriorum consecratione, Cluniacense monasterium, quem maluerit antistitem evocet. Cluniacenses monachos ubilibet habitantes nulla omnino persona, praeter Romanum pontificem, aut legatum, qui a latere ipsius fuerit destinatus excommunicet, aut interdicat. Sane terminos immunitatis loci vestri, qui a praefato antecessore nostro Urbano papa II constituti sunt, praesentis decreti nostri pagina confirmamus, ne videlicet ullus homo cujuscunque conditionis ac potestatis invasionem, praedam, aut rapinam facere, sive homicidium perpetrare praesumat infra ipsorum limites terminorum. Itaque termini sacri banni sunt hi: Versus Berziacum terminus est ad bivium circa Sarratam, unde una via venit ad Cluniacum, et altera ad Masillias; in strata versus Bellumjocum terminus est contra carruvium, quod est desuper molendinum cellerarii Clun; citra Viengias ultra Cluniacum versus Masillias terminus est ad bivium, unde una via tendit ad Masillias, altera ad Sanctam Mariam de Bosco; super Rufiacum terminus est ad summitatem defensi ad bivium, unde una via tendit ad Besorniacum, altera ad Quarellam; versus Sergiacum terminus est intra carruvium, citra locum ubi dicunt ad Turgum; in strata versus Cabilonensem pagum terminus est ad grossam Cassaniam super Marniacum; versus Brancedunum terminus est in via super hoscum Bannedum; versus Trenorchium terminus est super rivulum quem dicunt Longamaquam; inter Banoscum et Donziacum versus Petronam vel Zasiacum, terminus est ad tres fagos, ubi partiuntur noster boscus de Cluniaco et boscus comitalis; versus Igiacum terminus est ad Carmos, super montem Medium. In abbatiis, quae cum suis abbatibus ordinationi Cluniacensis monasterii datae sunt, videlicet S. Martialis Lemovicensis, monasterii novi Pictavis, S. Joannis Angeliacensis, monasterii Lesatensis, Moysiacensis, Figiacensis in Cathurcensi pago; in Arvernia Mauziacensis, Tiernensis et Minatensis; in Antissiodorensi, S. Germani; in Rothomagensi abbatia apud Ponteseram; in Taroanensi S. Wlmari, sine Cluniacensis abbatis consilio abbas nullatenus eligatur. Ad haec adjicimus, ut in omnibus prioratibus et cellis, quae nunc sine proprio abbate vestro regimini subjectae sunt, nullus futuris unquam temporibus abbatem ordinare praesumat. Sed tam prioratus ipsi et cellae, quam et caetera in quibuslibet locis omnia, quibus Cluniacensis Ecclesia, Arvernensis concilii, quod per supradictum papam Urbanum II celebratum est, tempore investita erat, de quibus tunc nulla quaestio mota est, tam tibi quam successoribus tuis in pace semper et quiete serventur. Pro altaribus et ecclesiis, sive decimis vestris, nulli episcoporum facultas sit gravamen aliquod vobis, aut molestias irrogare, sed sicut eorum permissione quaedam ex parte, quaedam ex integro habuistis, et in futurum habeatis. Ecclesiarum vestrarum decimas, quae a laicis obtinentur, si secundum Deum eorum potestati subtrahere vestrae religionis reverentia poterit, ad vestram et pauperum gubernationem vobis liceat possidere. Decimas laborum vestrorum, pro quibus tam vos quam alios monasticae religionis viros inquietare episcopi consuerunt, illorum videlicet quos Dominicaturas appellant, qui vestro sumptu a monasteriis, et cellarum vestrarum clientibus excoluntur, sine omni episcoporum et episcopalium ministrorum contradictione deinceps quietius habeatis, qui vestra peregrinis fratribus et pauperibus erogatis. Ecclesiae omnes, quae ubilibet positae sunt, seu capellae vestrae et coemeteria libera sint et omnis exactionis immunia, praeter consuetam episcopi paratam, et justitiam in presbyteros, qui adversus sui ordinis dignitatem offenderint. Liceat quoque vobis seu fratribus vestris presbyteros eligere: ita tamen ut ab episcopis, vel episcoporum vicariis animarum curam absque venalitate suscipiant: quam si committere illi, (quod absit!) de pravitate noluerint, tunc presbyteri ex Apostolicae sedis benignitate officia celebrandi licentiam consequantur. Ecclesiarum vero seu altarium consecrationes, si dioecesani episcopi gratis voluerint exhibere, a quolibet Catholico suscipiatis episcopo; nec cellarum vestrarum ubilibet positarum fratres pro qualibet interdictione vel excommunicatione divinorum officiorum suspensionem patiantur; sed tam monachi ipsi quam et famuli eorum, et qui se monasticae professioni devoverunt, clausis ecclesiarum januis, non admissis dioecesanis, divinae servitutis officia celebrent, et sepulturae debita peragant. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium in praesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis Deo propitio poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant; in quibus haec propriis duximus exprimenda nominibus: In Burgundia ecclesiam de Villafranca, ecclesiam de Barberiaco, monasterium de Prims, ecclesiam de Belna cum appendiciis suis; in Francia ecclesiam Montis-Desiderii, ecclesiam de Dompetra, ecclesiam de Crispeio; in Provincia monasterium juxta Montem-Pessulanum; in Tolosano episcopatu ecclesias Sanctae Columbae; in Hispanias, Nazaram, S. Isidorum, S. Zoelum de Carrione, S. Romanum de Pennis, Villamviridem, Villamfrancam, Valemviridem, Palumbarium, Bodinum, Vimeneriam, S. Martinum de Nebda, S. Vincentium de Salamantica, Sanctam Columbam de Burgis, Cornilanam, quae propriae Cluniacensi monasterio datae sunt. Item in Nivernensi episcopatu monasterium de Albiniaco quod ad Charitatem pertinet. In Francia monasterium de Causiaco, quod ad S. Martinum de Campis pertinet, canonicalem ecclesiam de Abbevilla. Item ecclesiam de Rua, quae ad monasterium de Abbevilla pertinet. In episcopatu de Castro, ecclesiam S. Petri de Aliano; in episcopatu Tusculanensi ecclesiam S. Mariae de Pessulo Pesculo ; in episcopatu de Orbeveteri, ecclesiam S. Mariae de Aquamola, et ecclesiam S. Angeli. Prohibemus autem ne infra parochias ad jus Clun. monasterii pertinentes, absque Clun. abbatis assensu ullus ecclesiam vel capellam aedificare praesumat, salva in omnibus sedis apostolicae auctoritate. Inhibemus autem ne terras, seu possessiones alias, et thesaurus ecclesiarum vestrarum liceat alicui vendere, seu alio modo alienare, vel loco pignoris obligare, vel alicui fratrum vestrorum pro aliquo fide jubere absque consensu abbatis et capituli vestri, aut majoris et sanioris partis. Quod si factum fuerit, decrevimus irritandum. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu aliquibus vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione aut sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate, reamque se judicio divino existere de perpetrata iniquitate cognoscat; et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae subjaceat ultioni. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus, sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. FACERE VOLUNTATEM TUAM DOCE ME, DOMINE. Ego Joannes presbyter cardinalis tituli Sancti Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Petrus S. Nicolai in Carcere Tulliano diac Marci. Ego Laborans presbyter cardinalis Sanctae Mariae Trans-Tiberim tituli Calixti. Ego Albinus presbyter card. tit. Sanctae Crucis in Hierusalem. Ego Melior presb. card. SS. Joannis et Pauli tit. Pamachii. Ego Jacobus diaconus card. S. Mariae in Cosmedin. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diaconus cardinalis. Ego Gofridus S. Mariae in Via Lata diaconus cardinalis. card. Ego Radulphus G. Georgii ad Velum Aureum diaconus card. Datum Laterani, per manum Moysi Lateran. can. vices agentis cancellarii, V Kal. Martii, indict. VI, Incarn. Dominicae anno 1187, pontificatus vero domni Clementis papae III anno I. XXVI. Abbatum S. Benedicti Padilironensium electionem jubet secundum monasterii Cluniacensis privilegia fieri. (Laterani, Febr. 26.) Bibliotheca Cluniac., p. 1452. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis HUGONI abbati, et conventui Cluniacensi, salutem et apostolicam benedictionem. Privilegiis, quae a sede apostolica Cluniacensi monasterio indulta sunt, diligenter inspectis, manifeste cognovimus quod Beati Benedicti monasterium a praedecessore nostro bonae memoriae, Gregorio papa VII, Hugoni Cluniacensi abbati ejusque successoribus commissum est, ut in ejus gubernatione, atque custodia et potestate habeant, et studium procurationis impendant; obeunte quoque ipsius loci abbate, eorum semper provideat diligentia, quatenus idonea et huic officio digna in loco regiminis secundum Beati Benedicti Regulam subrogetur persona, et quidquid in Monasterio ad augmentum et observationem monasticae religionis institui vel emendari oportuerit, eorum semper ministerio et dispensatione pariter impleatur, salva quidem in omnibus auctoritate apostolicae sedis, cujus juris ille locus existit. Idipsum quoque ab ipsius Gregorii successoribus praedecessoribus nostris, et praecipue papa Calixto felicis memoriae, statutum est et confirmatum: qui in sua confirmatione addidit ut, in eodem Beati Benedicti monasterio, sine Cluniacensis abbatis consilio, provisione et praecepto abbas nullatenus eligatur, nullusque episcoporum sine commendatitiis litteris Clun. abbatis eidem electo consecrationis vel ordinationis manum imponat. Alioquin et consecrator tanquam constitutionis apostolicae praevaricator graviori subjaceat ultioni, et consecrati electio sive ordinatio, donec apostolicae sedi et eidem Clun. monasterio satisfiat, irrita habeatur. Tempore autem beatae memoriae Lucii papae praedecessoris nostri, Petrus tunc abbas monasterii vestri, tam per se quam per fratres suos, praedecessoribus ejusdem Lucii papae, et ipsi etiam saepius conquestus fuit quod eodem P. inconsulto fratres praedicti monasterii S. Benedicti contra supradictum tenorem sibi abbatem elegerant, et debitam ei obedientiam ac reverentiam subtrahebant. Unde praedecessor noster felicis memoriae Innocentius papa per litteras eis suas mandavit, ut Guillelmus abbas, qui abbate et fratribus Cluniacensibus inconsultis electus et ordinatus fuerat, cum honestis et discretis personis de fratribus suis monasterium et fratres Clun. adiret, et eidem P. abbati obedientiam ac reverentiam, quemadmodum praedecessor suus bonae memoriae Henricus abbas exhibuerat, devote et humiliter exhiberet. Quo nequaquam per eos impleto, et fratribus Clun. in sua querimonia persistentibus, idem Lucius papa per sua eis scripta mandavit, ut memoratus G. abbas cum honestis et discretis personis, et privilegiis sui monasterii, praeteritis Beati Andreae octavis, ejus se conspectui praesentaret, ut, utriusque partis causa cognita, pacem inter eos auxiliante Domino reformaret. Fratribus autem vestris eodem termino saepe dicti Lucii conspectui praesentatis, nec ipse venit, nec per fratres suos qui venerant, pax inter partes potuit reformari. Quia igitur tam manifeste Clun. monasterii justitiae idem Lucius ulterius deesse non poterat, per apostolica eis scripta mandavit atque praecepit, quatenus ipse G. abbas cum honestis et discretis personis de fratribus suis, occasione et dilatione remota, Cluniacense monasterium visitaret, atque praedicto P. abbati obedientiam ac reverentiam, quam praedecessores sui praedecessoribus ipsius P. exhibuerant, humiliter exhiberet; quod si infirmitate gravatus per se id adimplere non posset, per meliores personas ipsius monasterii adimpleret. Nos igitur praedecessorum nostrorum vestigiis inhaerentes, ne de caetero in eodem S. Benedicti monasterio, nisi juxta praedictum tenorem privilegiorum sedis apostolicae abbatis fiat electio, ad exemplar saepe dicti Lucii auctoritate apostolica prohibemus. Quod si facta fuerit, irrita et vacua habeatur. Datum Laterani, IV Kal. Martii. Pontificatus nostri anno primo. XXVII. Hugoni abbati et conventui Cluniacensi monasterium S. Germani Antissiodorensis addicit. (Laterani Febr. 26.) BALUZ., Miscell. ed. Mansi, II, 177. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis HUGONI abbati et conventui Cluniacensi salutem et apostolicam benedictionem. Quanto specialius coenobium vestrum beati Petri juris existit et ad nostram provisionem nullo mediante pertinet et tutelam, et vos et praedecessores vestri in eo coelestis magisterio subditi disciplinae per infusionem sancti Spiritus odorem honestatis et religionis in vestro hactenus ordine observatae latius expandistis, tanto ad conservandum jura illaesa et justas devotionis vestrae petitiones benignius admittendas tenemur existere promptiores. Quia igitur, sicut ex scriptis S. quondam comitis Blesensis et A. uxoris ejus et felicis recordationis Urbani secundi et Paschalis, Romanorum pontificum, sub sigiliis dilectorum filiorum nostrorum B. Sancti angeli et S. Sanctae Mariae in Via Lata diaconorum cardinalium, sedis apostolicae legatorum, ad praesentiam bonae memoriae Urbani tertii praedecessoris nostri transmissis innotuit, monasterium Sancti Germani Altissiodorensis, in quo adeo per negligentiam provisorum regularis observantia perierat, disciplinae et terrenae defecerant facultates, quod ejus custodia abjectis traderetur personis, ad preces praedicti comitis monasterii ejusdem patroni et bonae memoriae Humbaldi tunc Altissiodorensis episcopi et aliorum plurium praedictus Urbanus secundus, antecessor noster, beato Hugoni, tunc monasterii vestri abbati, et successoribus ipsius provida deliberatione concessit secundum beati Benedicti Regulam reformandum et sub ordine monasterii Cluniacensis futuris temporibus perpetuo possidendum, sic tamen quod monasterium ipsum abbatis non debeat provisione carere; quam concessionem et praedicti comitis donationem praedictus Paschalis et Urbanus tertius, praedecessores nostri, postmodum confirmarunt, et nos eorum vestigiis inhaerentes ad exemplar ipsorum eamdem concessionem ratam esse decernimus et praesentis scripti pagina confirmamus, statuentes ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, IV Kal. Martii, pontificatus nostri anno primo. XXVIII. Archiepiscopis et episcopis interdicit, « ne de caetero nisi eum ad Cluniacensium fratrum prioratus visitationis causa venerint, procurationes ab iis aliquas requirant. » (Laterani, Febr. 26.) Bullarium Cluniac., 88. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus archiepiscopis et episcopis, in quorum parochiis prioratus et obedientiae Ecclesiae Cluniacensis existunt, salutem et apostolicam benedictionem. Sic est Ecclesiarum praelatis et divina constitutione permissum spiritualia seminando, carnalia metendo recipere, secundum illud: Non alligabis os bovi trituranti (I Tim. V), ut sibi commissis Ecclesiis oneri non existant. Intelleximus siquidem quod haec quidam vestrum nequaquam, sicut convenit, attendentes, cum suas dioeceses circumeant, a prioratibus et obedientiis Cluniacensium fratrum apud alios hospitati procurationes sibi faciunt exhiberi, licet ipsi parati essent, ut asserunt, in prioratibus suis eos benigne recipere, et prompta eis devotione servire. Quia vero indignum est ac vestrae pariter honestati contrarium, ecclesiasticae charitatis obsequia ad gravamen trahere subditorum fraternitati vestrae, praesentium auctoritate districtius inhibemus, ne de caetero, nisi cum ad praedictorum fratrum prioratus visitationis causa veneritis, procurationes ab eis aliquas requiratis, nec eis super hoc gravamen aliquod aut molestiam inferatis, scituri quod si secus egeritis, nos eisdem fratribus, auctore Domino, curabimus prohibere, ut alibi hospitatis procurationes nequaquam impendant. Datum Laterani IV Kal. Martii, pontificatus nostri anno primo. XXIX. Monasterii S. Mariae Flabonis-montis protectionem suscipit, bonaque confirmat. (Laterani, Febr. 26.) HUGO, Ord. Praem. Ann. I, Pr., p. 551. CLEMENS episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis HUGONI abbati ecclesiae S. Mariae de Flabonis-montis, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris regulariter substituendis in perpetuum. Religiosis desideriis, etc. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam Sanctae Mariae Flabonis-montis, in qua divino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus: in primis siquidem statuentes, ut ordo canonicus qui secundum Deum et beati Augustini Regulam, atque institutiones Praemonstratensium fratrum in eadem ecclesia institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet, vel in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo fundata est ecclesia, qui antiquitus vulgo Flabonis-montis appellatur, et cum nemore de Wathes. Pasturas in ipsis pratis, aquis, nemoribus; glandem et fagenam in iisdem nemoribus; ligna tam ad aedificandum, quam ad comburendum et ad quoslibet usus: quae dederunt vobis in suis portionibus totius territorii de Baigneval, Wido de Acrimonte, et Wiardus Ruffus de Daville, Genoldus et Herbertus de S. Juliano, Wido assensu Hugonis comitis de Wadmonte; Guidus et Herbertus assensu Olrici de Gisnei; Wiardus assensu ejusdem Guidonis, a quibus ea in feodum tenebant; Guido etiam assensu Olrici de Posternis, et uxoris suae Esclamundiae, et Walteri de Deully, etc. ( Hic longissime recenset pontifex omnes possessiones ecclesiae Flabonis-montis; deinde suam bullam claudit eidem concedendo privilegia et exemptiones ordinarias. )Ego Albinus tit. S. Crucis in Jerusalem presbyt. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Joannes presbyt. card. tit. S. Marci. Ego Laborans presbyt. card. S. Mariae Trans-Tiberim. card. Ego Melchior presbyt. card. SS. Joannis et Pauli tit. Pamachii. Ego Sacerdos diac. card. S. Mariae in Cosmedin. Ego Decamanus SS. Sergii et Bacchi diac. card. Ego Soffridus S. Mariae in Via Lata diac. card. Ego Petrus S. Nicolai in Carcere Tulliano diac. card. Ego Radulphus S. Georgii ad Velum Aureum diac. card. Datum Laterani, per manum Moysi Lateranensis canonici, vices agentis cancellarii, IV Kal. Martii, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1187, pontificatus domini Clementis papae anno primo. XXX. Bulla abbatiam B. Mariae de Herivalle confirmantis. (Laterani, Mart. 2.) Gall. Christ., VII, Instrum., 274.) CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbati ecclesiae beatae Mariae de Herivalle, ejusque fratribus tam praesentibus, quam futuris regularem fratribus vitam professis in perpetuum. Religiosam vitam eligentibus apostolicam convenit adesse praesidium, ne forte cujuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito revocet, aut robur, quod absit! sacrae religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam Sanctae Mariae de Herivalle, in qua divini mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus; imprimis statuentes, ut ordo canonicus, qui secundum Deum et B. Augustini Regulam, atque institutionem fratrum S. Victoris Parisiensis in eadem ecclesia noscitur esse institutus, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia in praesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant; in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum, in quo praefata ecclesia sita est cum omnibus pertinentibus suis, terris, vineis, pratis, silvis, pascuis et vinariis ac decimis; ex dono Rainaldi Claromontis comitis et Matthaei comitis Bellimontis Herivallem et nemus ac planum eidem loco circumadjacens, quantum vos et successores vestri suis sumptibus et animalibus excolere poterunt, ab omni seculari exactione liberum penitus et immune: ecclesiam de Marliaco villa cum pertinentiis suis; ex dono Odonis Apri duos sextarios frumenti annuatim in molendino Forti, et quod in eodem molendino fratres ipsius loci statim post primum molentem, quantum ad fratrum sufficientiam oportuerit, semper absque molitura molant; ex dono Rainaldi comitis tres sextarios frumenti et tres mixturae in molendino de Coya; ex dono Alberici militis unum sextarium frumenti de domo ejus de Fossis annuatim, quicunque eam possederit; ex dono Girardi de Atrio unam minam annonae de allodio de Compens, qualiscunque annona ibi venerit: decimam, quam Guido miles de assensu dioecesani episcopi ecclesiae vestrae dimisit: sexaginta arpenta terrae a Rerico de Fossis, et triginta ab Hugone majore de Luzarchiis, ecclesiae vestrae emptionis titulo acquisita: bosculum domui vestrae vicinium: ex dono Amaurici de Villariobello et Elisabeth uxoris suae vineas quasdam et terras apud Villariumbellum; sexaginta arpenta nemoris et dimidium, quae a supradicto Rerico de Fossis tenetis sub annuo censu sex denariorum pro arpentis singulis solvendorum; sex arpenta terrae, quae jam dictus Rericus ecclesiae vestrae in eleemosynam libera et absoluta donavit. Nemus de Roissy, quod ab Alberico de Fossis milite, et Huberto sororio ejus et Odone de Bellofonte sub annuo censu quatuor denariorum pro singulis arpentis ejusdem nemoris solvendorum tenetis; duodecim arpenta terrae arabilis et decem nemoris, quae Hugo major de Luzarchiis in territorio Fossarum villae perpetua largitione donavit; immunitatem etiam decem solidorum ab eodem Hugone ecclesiae vestrae concessam, quos ei annis singulis pro quodam nemore vestra ecclesia solvere tenebatur; decimam praeterea, quam idem Hugo ecclesiae vestrae apud Fossas et Marliacum de assensu dioecesani episcopi dimisit; decimam, quam Milo de Bellofonte de suae uxoris et haeredum suorum assensu, in loco Bernerii, et eam etiam, quam Malcerius miles de Ballanval apud Survilliers cum tribus frumenti sextariis de assensu dioecesani episcopi vestrae ecclesiae dimiserunt: ex dono Odonis majoris de Luzarchiis sextarium unum annuatim et quatuor arpenta terrae pro anima uxoris suae; ex dono Radulfi de Aquabona militis duos frumenti sextarios apud Villariumsiccum; ex dono Brunisendis mulieris duos frumenti sextarios in villa Marioli; ex dono Idoneae mulieris de Doemunt et filii ejus Cunavi hostisiam liberam apud Villare, et duo arpenta terrae pro anima Adae viri sui; dimidiam partem quartae partis decimae de Fossis, quam Robertus Bochardus ecclesiae vestrae de assensu dioecesani episcopi dimisit. Sane novalium vestrarum, quae propriis manibus aut sumptibus colitis, sive de nutrimentis animalium vestrorum decimas a vobis nullus extorquere praesumat; liceat quoque vobis clericos vel laicos e saeculo fugientes liberos et absolutos ad conversionem recipere, et eos sine contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper, ne ulli fratrum vestrorum post factam in eodem loco professionem fas sit sine abbatis sui licentia de eodem loco discedere, seu proprium levitate aliqua detinere; discedentem vero absque communium licentiarum cautione nullus audeat retinere: cum autem generale interdictum terrae fuerit, liceat vobis clausis januis, exclusis excommunicatis et interdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce divina officia celebrare. Sepulturam praeterea ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati sint vel interdicti, nullus obsistat, salva tamen justitia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Obeunte vero te nunc ejusdem loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptione et astutia, seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum major pars consilii sanioris secundum Dei timorem et beati Augustini Regulam providerint eligendum. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat praedictam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt usibus commodis profutura, salva in omnibus apostolicae sedis auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, etc. Datum Laterani, per manum Moysi Lateranensis canonici, gerentis vicem cancellarii, sexto Nonas Martii, indictione sexta, Incarnationis Dominicae anno 1187 (qui nunc 1188), pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo XXXI. Universis episcopis significat de privilegio fratrum S. Mariae de Reno, « ut a quocunque maluerint Catholico antistite ordinentur. » (Laterani, Mart. 3.) TROMBELLI, Mem. di Reno, 436. CLEMENS episcopus servus servorum Dei venerabilibus fratribus universis episcopis ad quos litterae istae pervenerint, salutem et apostolicam benedictionem. Cum dilectis filiis nostris Hugoni priori subdiacono nostro, et conventui sanctae Mariae de Reno ab episcopis Bononiensibus fuerit jam pridem indultum, et apostolico eis privilegio confirmatum, ut a quocunque maluerint catholico antistite ordinentur, providere volumus et debemus, ut eis libertas ista futuris temporibus servetur illaesa. Quapropter fraternitati vestrae ad instar felicis recordationis Lucii et Urbani praedecessorum nostrorum per apostolica scripta mandamus, quatenus cum ad vos aliquis eorum accesserit ordinandus, juxta tenorem privilegii sui, nullius contradictione vel appellatione obstante, auctoritate apostolica ordinetis. Nolumus autem ut pro eo quod ab aliquo semel aut saepius receperint ordines, facultas eis adeundi alium vel alios aliquatenus denegetur. Datum Laterani, V Nonas Martii, pontificatus nostri anno primo. XXXII. Monasterio Cluniacensi Sanam villam asserit. (Laterani, Mart. 5.) Bullar. Cluniac., 92. CLEMENS episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis HUGONI abbati et conventui Cluniac., salutem et apostolicam benedictionem. Preces quae a rationis tramite non discordant, prona nos voluntate decet admittere, et effectui debito mancipare. Inde est quod vestra justa postulatione indulti villam Sanam quam vir nobilis . . . Despire per manum venerabilis fratris nostri Theobaldi Ostiensis episcopi, tunc vestri abbatis, monasterio vestro in ultima voluntate legavit, sicut eam juste ac sine controversia possidetis, auctoritate vobis apostolica confirmamus, et praesentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, III Nonas Martii, pontificatus nostri anno primo. XXXLI. Ad Willelmum regem Scotorum.--De exemptione Ecclesiarum terrae suae. (Laterani, Mart. 11.) MANSI, Concil., XXII, 548. Cum universi Christi jugo subjecti ad sedem apostolicam patrocinium invenire debeant et favorem, illos tamen specialius convenit munimine protectionis confoveri, quorum fidem ac devotionem ut pluribus est experta: ut ad ipsius electionis favorem tanto amplius provocetur, et ejus reverentiae devotiori affectione subdantur, quanto benevolentiae ipsius et gratiae pignus se noverint certius assecutos. Eapropter, charissime in Christo fili, reverentiam ac devotionem quam ad Romanam te habuisse a longis retro temporibus Ecclesiam novimus, attendentes, praesentis scripti pagina duximus statuendum, ut Scoticana Ecclesia apostolicae sedi, cujus filia specialis existit, nullo mediante debeat subjacere. In qua haec sedes episcopales esse noscuntur: ecclesiae videlicet Sancti Andreae, Glascuensis, Dunkeldensis, Dumblinensis, Brehinensis, Aberdonensis, Moraviensis, Rosensensis, Katinensis: et nemini liceat nisi Romano pontifici, vel legato ab ipsius latere destinato, in regnum Scotiae interdicti vel excommunicationis sententiam promulgare, et si promulgata fuerit, decernimus non valere. Adjicimus ut nulli de caetero, qui de regno Scotiae non fuerit; nisi quem apostolica sedes propter hoc de corpore suo specialiter destinaverit, licitum sit in eo legationis officium exercere. Prohibemus autem ut controversiae quae fuerint in regno illo de possessionibus ejus exortae, ad examen extra regnum positorum judicum non trahantur, nisi ad Romanam Ecclesiam fuerit appellatum. Si qua vero scripta contra hujus libertatis statuta apparuerint impetrata, vel in posterum, istius concessionis mentione non habita, contigerit impetrari, nullum tibi vel ipsi regno circa hujus praerogativae concessionem praejudicium generetur. Praeterea libertates et immunitates tibi vel eidem regno, vel ecclesiis in eo constitutis, a praedecessoribus nostris Romanis pontificibus indultas, et hactenus observatas, ratas habemus, et illibatas futuris temporibus statuimus permanere. Nulli ergo hominum liceat paginam nostrae constitutionis et prohibitionis infringere, vel ei aliquatenus contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, III Idus Martii, pontificatus nostri anno primo. XXXIV. Monasterii Sanctae Mariae Moncellensis protectionem suscipit, possessionesque ac privilegia confirmat. (Laterani, Mart. 16.) HUGO, O. P. A., II, Pr., p. 193. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis ALBERTO abbati Sanctae Mariae de Moncellis, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris religiosam vitam professis, in perpetuam memoriam. Religiosam vitam eligentibus apostolicum convenit adesse subsidium, ne forte cujuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito revocet, aut robur, quod absit! sacrae religionis infringat. Eapropter, dilectissimi in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam Sanctae Mariae de Moncellis, in qua divino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. In primis siquidem statuentes, ut ordo canonicus, qui secundum Deum et beati Augustini Regulam, atque institutionem Praemonstratensem, in eadem ecclesia institutus esse noscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona eadem Ecclesia in praesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, donatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis, vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo sita est abbatia vestra, quam habetis ab Anselmo de Moncellis, per manum comitis Theobaldi et assensu Wiburgae a qua illum in feudum tenebat; molendina, duas carrucatas terrae, prata, piscationem, nemus et duos homines Giguardum et Albricum et caetera appendicia. Tertiam partem decimae de Moncellis tam minutae quam majoris; usuarium quod comes Henricus in nemore suo tam ad comburendum, tam ad omnimoda aedificia Ecclesiae vestrae construenda vobis concessa, cum omnibus pasturis ejusdem nemoris, cum quadam terra quae est apud Volliers per manum Bosonis quondam Catalaunensis episcopi assensu praedicti Radulphi qui ab eo illud in feudum tenebat, terram exstirpandam ad culturam carrucarum sufficienter certis metis distinctam, quam dedit vobis comes Henricus in nemore de Luorico cum alia terra quae suffecit ad faciendas viginti falcatas prati extra praedictas metas de nemore adjacenti, terram quam dedit vobis idem comes in eodem nemore rogatu magistri Hugonis quae sita est inter Lefridis fontem et cason et viam de. . . . cum nemore et alia terra. . . . ultra rivum de Casum quantum arcus jacere potest ad domum occultandam, ita quod. . . . sui nec costumiam aliquam vel exactionem aliquam a vobis debent exigere. Quatuor sextarios bladi, duos tremeciati et duos tremesagii, quos Guido dominus de Cytripeio dedit ecclesiae vestrae de Casu singulis annis percipiendos in terragiis de Moncel, duodecim denarios censuales quod dedit ecclesiae de Casum apud Pontium Hersendis de Troam, quorum sex. . . . alios sex Hugo ejusdem villae. . . . quotannis priori de Casum persolvere debent, grangiam de Vilo quae sita est juxta Bosemont, quam habetis a comite Henrico, ab abbate et capitulo Belli-loci cum omnibus pertinentiis suis, sicut ecclesia Belli loci tenuerat, exceptis his quae eadem ecclesia habebat apud. . . . tali siquidem conditione, quod singulis annis tres modios annonae ad mensuram de S. Marguareta, medietatem frumenti et medietatem avenae solvere debetis Radulpho de Blanciaco clerico ipsius comitis, obeuntibus vero Radulpho et comite, duos tantummodo modios annonae ad praedictam mensuram reddetis haeredi praenominati comitis. Domum quam habetis apud Vitriacum in foro, ex dono Ludovici de eodem castro, assensu comitis Henrici, duas partes, tres partes grossae decimae de Maweu, tertiam partem decimarum tam grossarum quam minutarum, quam habetis infra parochiam de Boran-curiata libere, quod nihil solvere debetis pro. . . . de vestra parte, tertiam decimae tam grossae quam minutae quam habetis apud Libatiam, tertiam partem apud Blesiam, duos sextarios frumenti quos habetis apud S. Veranum in terragiis quos tenet Simon et minam frumenti apud Sapignecourt, sex denarios censuales pro anima uxoris Oddonis de Cloes, quae omnia praedictus Simon vel qui praenominata terragia tenebant Ecclesiae vestrae quotannis solvere debebant. Locum de Avigneio in quo claustrum sororum aedificatum est. . . a campo Petri Piguis usque ad pratum de Avigneio cum eodem prato quod dederunt vobis Guido dominus de Dampetra, et Helaydis uxor sua pro remedio animarum suarum, assensu filiorum suorum videlicet Andreae et Milonis; pratum de Insula, pratum quod vocatur Arrandicampus; decimationem totius annonae suae omnium terrarum ad dominum de Moilen pertinentium, carrucas molendinorum et terragiorum suorum, exceptis seminibus et talearis, usum piscationis a ponte Altae-villae usque ad Moilen; usuarium totius nemoris sui exceptis defensis suis, tam ad comburendum, quam ad omnimoda aedificia ecclesiae vestrae construenda, cum pascuis porcorum, pecorum et animalium in planis et silvis absque aliqua coustumia vel exactione ministeralium. Duo molendina quae habetis ab Hilduino de Moilen et ab. . . . de Cosantia militibus sub sensu viginti quatuor sextariorum annonae, quorum sexdecim sunt frumenti et octo de tremesagio, assensu Guidonis de Dampetra, terram quam dederunt vobis Guido de Habucort et Beraldus frater ejus, quae est a Sabico de Horecourt. . . . Campum in confinio pontis Novae villae, dimidiam partem molendini de Guigny, piscationem liberam a consueto cursu Marnae usque ad divisionem aquae de Sapignicourt; libertatem quam concessit ecclesiae vestrae Guido dominus de Dampetra, scilicet quod si hominum suorum aliquis sive liber sive servus ad vos converti voluerit, et habitum religionis assumere, libere cum possessione sua debetis eum recipere, salvo censu atque terragio excepto, quod militibus sive in vita sive in morte non totum feudum licet vobis dare, sed partem, salvo hominio suo; et si quis eorumdem hominum terram aliquam vobis vendere voluerit, licet eam vobis recipere, salva tamen ejusdem terrae consuetudine; octo solidos censuales quos habetis ex dono Milonis conversi vestri et Petri filii ejus apud Ramerum percipiendos, in festo S. Remigii de manu villici de Insulis apud Dommartinum; tertiam partem decimae et sexdecim denarios censuales apud decem et novem sextarios annonae, medietatem siliginis, et medietatem avenae; tertiam partem decimae quam habetis in villa quae dicitur Piper, scilicet tres sextarios ex octo eo anno quo cum abbatissa Trecensi accipitis; quando vero cum Pagano, quartam partem ejusdem decimae debetis eo vero anno . . . . . accipit, in eadem decima nihil habetis. Eleemosyna Beliardis conversae vestrae et Milonis Cose sororis ejusdem Beliardis, terragium et censum quod habetis ex dono praedictorum apud Magnam villam et ad Doenum. Tertiam partem decimae majoris minutae quam habetis in villa quae dicitur Mallyacum et ad Romanam . . . . . quartam partem decimae quam habetis ad Vallem putei; sextam partem ejusdem molendini cum medietate custodiae ejusdem quam habetis apud mansum Willermini . . . . minutum decimae quam habetis apud . . . . quos recipit capellanus pro cantuario suo, tertia parte minutae decimae ibidem vobis retenta. Majorem decimam quam habetis apud Vaspium in tertio anno, tertiam partem minoris decimae singulis annis, et quidquid . . . . . habebat in terragiis et censibus ejusdem villae, et quidquid habebat in terragiis censibus et consuetudinibus apud Albeme; annuum censum sex sextariorum frumenti et dimidii, et sex sextariorum avenae et dimidii, quae tam Robertus de Walsecourt, filius Walticae cognomento Britel, quam successores sui solvere debent quotannis in festo S. Remigii fratribus de Avigniaco, a quibus mediam partem molendinorum de Walsecourt sub eodem censu recepit; quin etiam annuum censum quam fratres Avegniorum singulis annis solvere solebant monachis de Hozecort, idem Robertus et successores sui pro receptione eorumdem molendinorum quotannis praedictis monachis solvere teneantur; ita tamen, quod si eadem molendina aliquo modo per culpam ejusdem Roberti omnino destructa fuerint, praedicti fratres mediam partem reficiant et Robertus alteram. Singulis vero triennis dabuntur fidejussores novi, super censu duos sextarios frumenti quos Robertus de Walsecourt dedit vobis cum matre sua dum ad vestram conversionem venit, quos tres ex Altofonte eodem Roberto, singulis annis, pro censu reddebant, pro terra illa, quae est inter stagnum et terram de Blefia, assensu domini de Dampetra, a quo terram illam in feudum tenebat. Allodium quod habetis ab ecclesia S. Mariae de Vanno, et ab abbate Bartholomaeo et capitulo Sancti Pauli Virdunensis, sub annuo censu quinque solidorum Cathalaunensis monetae, in festo S. Remigii eidem ecclesiae de Walfno quotannis persolvendorum; allodium quod dedit vobis Jacobus de Graveria in rivo juxta villam quae vocatur Loisis, salvo censu, annuentibus dominis suis, a quibus illud tenebat cum quadam domo et uno manso, sicut in authentico scripto Cathalaunensis episcopi continetur. Medietatem cujusdam prati quod vocatur Manbre cum medietate terrae arabilis eidem prato adjacentis quas dedit vobis Guido filius. . . . . Ruffi de Walsecourt, assensu fratrum suorum et Hilduini Petri pro sorore sua in ecclesia vestra conversa; aliam medietatem ejusdem prati cum praedicta terra quam dedit vobis . . . . . assensu praedictorum fratrum Hilduini Petri, et pro qua concessione, tribus praenominatis fratribus ecclesia vestra medietatem molendinorum de Walsecourt, quam eidem ecclesiae pro decem libris Trecensis monetae pignori obligaverant, remisit. Aliam medietatem eorumdem molendinorum ex dono supradicti Galbae sibi retinentis allodium de Hescalaron, quod dedit vobis Stephanus de One, quantum ad eum de jure spectabat. Sane laborum vestrorum quos propriis manibus vel sumptibus colitis, sive de nutrimentis vestrorum animalium, nullus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat; licet fundorum dominis pro rei proprietate censum vel quotamlibet frugum partem reddatis. Liceat quoque vobis clericos et laicos e saeculo fugientes, liberos et absolutos ad conversionem recipere, et eos absque contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper ne ulli fratrum vestrorum, post factam in eodem loco professionem, fas sit, absque abbatis sui licentia de ipso discedere; discendentem vero sine communium litterarum cautione nullus audeat retinere. Inhibemus etiam ne ecclesias aut terras seu aliquod beneficium ecclesiae vestrae collatum, liceat alicui personaliter dari, sive alio modo alienari, sine consensu totius capituli, aut majoris et sanioris partis ejusdem. Si quae vero donationes vel alienationes aliter quam dictum est factae fuerint, eas irritas esse censemus. Ad haec autem adjicimus ne aliqui canonici sive conversi sub professione domus vestrae adstricti, sine consensu abbatis et majoris partis capituli vestri pro aliquo fidem inhibeant, vel ab aliquo pecunias mutuo accipiant ultra pretium . . . . . vestra providentia provisum, nisi propter manifestam domus vestrae utilitatem. Quod si facere forte praesumpserint, non teneatur conventus, sine cujus licentia et consensu id egerant, pro his aliquatenus respondere. Licitum praeterea vobis sit in causis vestris fratres vestros idoneos ad testificandum adducere atque ipsorum testimonio sicut rectum fuerit et propulsare violentiam et justitiam vindicare. Ob evitandas vero saecularium frequentationes, liberum sit vobis salvo jure dioecesani episcopi et ecclesiae parochialis, oratoria in grangiis vestris construere, et in ipsis, cum necesse fuerit, vobis et familiae vestrae divina officia celebrare. Sepulturam praeterea ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Pro chrismate vero, oleo sancto, consecrationibus ecclesiarum, ordinationibus clericorum, qui ad sacros ordines fuerint promovendi, sive abbate deducendo ad sedem, vel quibuslibet aliis ecclesiasticis sacramentis, nullus a vobis, aut sub obtentu consuetudinis, aut quolibet alio modo, quidquam audeat postulare. Si quis autem contra haec venire praesumpserit, portionem cum Giezi se noverit habiturum, cujus factum exactione turpis muneris imitatur. Paci quoque et tranquillitati vestrae paterna in posterum sollicitudine providere volentes, auctoritate apostolica prohibemus ne quis infra clausuram locorum vestrorum seu grangiarum vestrarum furtum rapinamve committere, ignem apponere, hominem capere, vel interficere, seu aliquam violentiam temere audeat exercere. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum, etc. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus Ego Theobaldus Ostiensis episcop. Ego Joannes presbyter card. titulo S. Marcelli. Ego Laborans presb. card. Sanctae Mariae trans Tiberim tit. S. Calixti. Ego Albinus tit. S. Crucis in Jerusalem presb. card. Ego Melior presbyter cardinalis tit. S. Caeciliae. Ego Rodulphus, presbyter cardinalis tit. S. Praxedis. Ego Petrus tit. S. Clementis presb. card. Ego Jordanus presb. card. S. Prudentianae tit. Pastoris. Ego Jacobus diac. card. S. Mariae in Cosmedin. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diac. cardinalis. Ego Soffredus S. Mariae in Via Lata diac. cardinalis. Ego Bobo S. Sergii diac. card. Ego Joannes S. Theodori diac. card. Datum Laterani per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem gerentis cancellarii, XVIII Aprilis, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domni Clementis papae III anno primo. XXXV. Ecclesiam S. Mariae de Reno tuendam suscipit, et ejus bona ac privilegia confirmat. (Laterani, Mart. 17.) TROMBELLI, Mem. di Reno, 381. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis HUGONI, priori Sanctae Mariae de Reno, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuum. Cum nobis sit, licet immeritis, omnium ecclesiarum cura et sollicitudo commissa, pro statu ecclesiae vestrae pastoralem cogimur sollicitudinem gerere, et paci vestrae, prout nobis Dominus dederit, intendere diligenter. Ut autem a pravorum incursibus, apostolica sitis defensione muniti ecclesiam vestram, in qua divino estis obsequio mancipati, inducti piis precibus et justis postulationibus vestris, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. Statuentes ut ordo canonicus qui secundum Deum et beati Augustini regulam in eadem ecclesia noscitur institutus, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praescripta ecclesia sita est cum omnibus pertinentiis suis; ecclesiam Sancti Andreae in Turicella; ecclesiam Sancti Domnini juxta Bagnum; ecclesiam Sancti Salvatoris. Possessiones quae fuerunt Girardi de Sala, cum decimis et fictis, et omnibus pertinentiis suis; hospitale de Casaiola cum pertinentiis suis; ecclesiam Sanctae Praxedis, sicut a piae memoriae praedecessoribus nostris Anastasio, Alexandro, Lucio, et Urbano Romanis pontificibus, vobis concessa est; salvo jure et reverentia cardinalis qui pro tempore in eadem ecclesia fuerit. Ecclesiam Sancti Jacobi, quae dicitur Casa-Dei, cum pertinentiis suis. Pontem qui juxta ecclesiam vestram super Renum situs est cum suis possessionibus. Libertates quoque et immunitates rationabiliter indultas a bonae memoriae Henrico et Gerardo, Bononensibus episcopis, ecclesiae vestrae et aliis ecclesiis vestris quas praediximus, videlicet ut cum omnibus rebus suis tam mobilibus quam immobilibus, ab omni conditione et a servitio et tributo tenentium ab episcopo tam monachorum et clericorum quam laicorum vel alicujus tam magnae quam parvae personae dominio, praeter episcopale jus, liberae sint penitus et quietae, ratas habemus et firmas, easque perpetuis temporibus illibatas manere censemus. Liceat etiam vobis clericos et laicos e saeculo fugientes, liberos et absolutos, ad conversionem recipere, et eos in ecclesia vestra absque contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper, ut nulli fratrum vestrorum post factam in eodem loco professionem fas sit de eodem loco, absque prioris sui licentia, nisi obtentu arctioris religionis, discedere; discedentem vero absque communium litterarum vestrarum cautione nullus audeat retinere. Et si aliquis ipsorum fratrum extra claustrum ausus fuerit sine praedicta licentia permanere, si secundo tertiove commonitus, resipiscere forte contempserit, liceat priori ejusdem loci excommunicationis in ipsum tanquam in professum suum sententiam promulgare. Praeterea decimas quas a quadraginta annis inconcusse tenuistis, et nunc pacifice tenere noscimini, vobis et ecclesiae vestrae auctoritate apostolica confirmamus. Prohibemus etiam ut nulli fas sit vobis et ecclesiae vestrae novas et indebitas exactiones imponere; sed ipsam ea gaudere decernimus libertate, quam a quadraginta annis elapsis, usque ad haec tempora noscitur habuisse. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat; salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Ad haec, ordinationes clericorum vestrorum a quo malueritis episcopo Catholico suscipiendi liberam vobis concedimus facultatem, sicut memorati episcopi facultatem ipsam nobis per authentica scripta indulsisse noscuntur. Fructuum quoque vestrorum, undecunque de episcopatu Bononiensi venientium, vobis decimas confirmamus, sicut eaedem decimae sunt ab eisdem episcopis ecclesiae vestrae provida circumspectione concessae. Obeunte vero te nunc ejusdem loci priore vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia vel violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars consilii sanioris secundum Dei timorem et beati Augustini regulam providerint eligendum. Ad indicium autem hujus a sede apostolica perceptae protectionis et libertatis, duos solidos Lucensis monetae nobis nostrisque successoribus annis singulis persolvetis. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum fas sit praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere. seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra ad usum conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate et Bononiensis episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen, amen, amen. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Joannes presb. card. tit. S. Marci. Ego Laborans presb. card. S. Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Ego Albinus tit. S. Crucis in Jerusalem presb. card. Ego Melior presb. card. SS. Joannis et Pauli tit. Pamachii. Ego Jacobus diac. card. S. Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diac. card. Ego Gerardus S. Adriani diac. card. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diac. card. Ego Soffredus S. Mariae in Via Lata diac. card. Ego Petrus S. Nicolai in Carcere Tulliano diac. card. Ego Radulphus S. Georgii ad Velum Aureum diac. card. Datum Laterani, per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, XVI Kalendas Aprilis, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1187, pontificatus domni Clementis papae III anno primo. XXXVI. Abbatibus et fratribus ordinis Praemonstratensis decimarum immunitatem asserit. (Laterani, Mart. 17.) LEPAIGE, Bibl. Praem., 641. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbatibus et fratribus Praemonstratensis ordinis, salutem et apostolicam benedictionem. Justis petentium desideriis facilem nos convenit praebere consensum, et vota quae a rationis tramite non discordant, effectu sunt prosequente complenda. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus grato concurrentes assensu, ne de caetero alicui de novalibus vestris, quae propriis manibus aut sumptibus colitis, decimas persolvatis, auctoritate apostolica vobis vestrisque successoribus indulgemus, firmiter prohibentes ne quis eas amodo a vobis exigat, vel extorquere praesumat. Decimas quoque novalium vestrorum vobis clementer annuimus, quae habetis infra parochiam de Firmitate, in nemore quod vobis Gobertus de Firmitate dimidia fructuum parte, exceptis messorum garbis, sibi et haeredibus suis retenta, misericorditer contulit, et ea ad exemplar domini Urbani praedecessoris nostri, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus, statuentes ut nulli omnino hominum, etc. Datum Laterani, XVI Kal. Aprilis, pontificatus nostri anno primo. XXXVII. Priori de Fauersham et magistro Firmino mandat, ut bonorum Ecclesiae Cantuariensis invasores, si admoniti damna non sarserint, excommunicatos declarent. (Laterani, Mart. 17.) GERVASII Imagin. ap. TWYSDEN H. A. Scr., I, 1321. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis priori de Fauersham et magistro FIRMINO salutem et apostolicam benedictionem. Horrendi facinoris detestanda praesumptio vehementer animum nostrum pro sui atrocitate commovit ut illos debitae severitatis jaculo feriamus, qui more praedonum Cantuariensis Ecclesiae possessiones nequiter invaserunt, vel in septa curiae monachorum et officinas, effractis muris crudeliter irruentes, eorum bona sacrilego ausu diripuisse noscuntur. Eos quoque qui, monachis et hominibus eorum violentiam inferentes, curiam ipsis contradicentibus occuparunt. Unde quoniam praedictorum fratrum injurias dissimulare nec possumus nec debemus, quibus tanto benignius in suo jure tenemur adesse, quanto in partibus Anglicanis majori praeminent honestate, praesumptores illos qui tam enormis sacrilegii facinus admiserunt et eorum complices, usque ad satisfactionem condignam, auctoritate praesentium decernimus anathemati subjacere, per apostolica vobis scripta praecipienda mandantes, quatenus ipsos, si admoniti noluerint congrue satisfacere, excommunicatos, sicut moris est, contradictione et appellatione cessante, solemniter et publice nuntietis, et faciatis ab omnibus cautius evitari; attentius provisuri ne, quod absit! ex desidia vestra in hac parte mandatum apostolicum negligatur, quod grave nobis esset modis omnibus et molestum; nec possemus aequanimiter sustinere. Quod si ambo his exsequendis nequiveritis interesse, alter vestrum ea nihilominus exsequatur. Datum Laterani, XVI Kalendas Aprilis, pontificatus nostri anno primo. XXXVIII. Willelmo episcopo Wigorniensi et abbati de Theokesbr. et priori Sancti Sepulcri de Warwic, mandat ut judicent inter canonicos de Kinildewrde et clericos de Gnoshale. (Laterani, Mart. 23.) MANSI, Concil. XXII, 943. Referentibus nobis canonicis de Kinildewrde, accepimus quod cum controversia quae vertebatur inter ipsos et clericos de Gnoshale, super ecclesia de C ule, fuisset dilectis filiis nostris de Cumbermere et de Derlee abbatibus et archidiacono Coventrensi, ab apostolica sede commissa canonice dirimenda, procurator R. militis de Stanford, qui jus habet defensionis in illa ecclesia, sentiens partem canonicorum injuste gravari, cum ipsi clerici illam contra antiquam libertatem vellent jurisdictioni capellae suae de Gnoshale subjugare, vocem appellationis ad sedem apostolicam emisit. Judices vero appellationi legitime interpositae minime deferentes, in decisione controversiae, absente altera parte, processerunt. Quia vero ipsi canonici juri suo in hoc queruntur plurimum derogari, discretioni vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus, quatenus partibus ad vestram praesentiam convocatis, audiatis causam et, appellatione remota, mediante justitia terminetis. Datum Laterani, decimo Kalendas Aprilis, pontificatus nostri anno primo. XXXIX. Ecclesiae Sancti Piati Sicliniensis protectionem susipit, bonaque ac privilegia confirmat. (Laterani, Mart. 26.) BUZELINI, Gallo-Flandria, 297. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis praeposito Sancti Piati Sicliniensis, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris canonice substituendis, in perpetuum. Effectum justa postulantibus indulgere et vigor aequitatis, et ordo exigit rationis, praesertim quando petentium voluntatem et pietas adjuvat, et ratio non relinquit. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam, in qua divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti patrocinio communimus. Statuentes, ut quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum, concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Ecclesiam ipsam cum pertinentiis, scilicet de Houptine, Lechin, Anquene alias Ancoisne , Attiche, Martinsart, Watiessart, Ploiek, cum omnibus decimationibus suis, etc. . . . Altare de Chemy, cum decimatione integra . . . . . ; altare de Godencourt cum omnibus redditibus, quos ibidem habetis, et terra arabili; altare de Carnin cum consimilibus redditibus. Villam de Tumeries totam cum altari, cum justitia, cum terragio, et caeteris redditibus . . . . , altare de Tourmegnies cum terragio et caeteris redditibus, altare de Los, etc. Altare de Croix cum consimilibus redditibus, altare de Mesnil . . . . , altare de Fressin . . . . , altare de Wahegnies cum omnibus redditibus quos ibidem habetis . . . Visitationes insuper ecclesiarum omnium ad Insulensem decanatum spectantium, quae fiunt ad ecclesiam vestram in honore beati Piati martyris sexta feria Pentecostes, sicut a quadraginta retro annis noscitur observatum, eidem ecclesiae auctoritate apostolica confirmamus. Praeterea ex dono nobilis viri Philippi, Flandrensis comitis, quindecim solidos, quos ecclesiae vestrae donavit, ad emendum panem et vinum, de quibus altaris conficitur sacramentum. Praeterea libertates et immunitates antiquas, et rationabiles consuetudines ecclesiae vestrae collatas, et hactenus observatas ratas habemus, easque perpetuis temporibus illibatas permanere sancimus. Novas insuper et indebitas exactiones ab archiepiscopis, episcopis, archidiaconis seu decanis, aliisque omnibus ecclesiasticis saecularibusve personis in vos et ecclesiam vestram omnino fieri prohibemus. Prohibemus insuper, ut infra terminos parochiae vestrae nullus sine assensu dioecesani episcopi et vestro, capellam seu oratorium de novo aedificare praesumat, salvis privilegiis Romanorum pontificum. Auctoritate quoque apostolica inhibemus, ne quis in vos, aut ecclesiam vestram excommunicationis, suspensionis aut interdicti sententiam sine manifesta et rationabili causa promulget. Cum autem generale interdictum terrae fuerit, liceat vobis, clausis januis, exclusis excommunicatis et interdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce, divina officia celebrare. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse concedimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberarint, nisi forte excommunicati sint vel interdicti, nullus obsistat, salva tamen justitia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur, etc. Datum Laterani, per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, VII Kalendas Aprilis, indictione VI, Incarnationis vero Dominicae anno 1188, pontificatus autem domni Clementis papae III, anno primo. XL. Ecclesiam S. Salvatoris Venetam tuendam suscipit et ejus possessiones privilegiaque confirmat. (Laterani, Mart. 28.) CORNELIUS Ecclesiae Venetae, XIV, 117. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis GREGORIO, priori ecclesiae Sancti Salvatoris de Rivoalto, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuum. Religiosam vitam eligentibus apostolicum convenit adesse praesidium, ne forte cujuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito revocet, aut robur, quod absit! sacrae religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam Sancti Salvatoris, in qua divino mancipati estis obsequio, ad exemplar praedecessorum nostrorum, felicis memoriae Innocentii, Eugenii, Anastasii, Lucii, Urbani, et Gregorii, Romanorum pontificum, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. In primis siquidem statuentes, ut ordo canonicus, qui secundum Deum et beati Augustini regulam in eadem Ecclesia institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Propterea quascunque possessiones, quaecunque bona eadem Ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet; aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant; in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis. Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est, cum omnibus pertinentiis suis, domos atque terras, vineas, salinas, et quidquid juris habetis in Clugia. Molendinum et terras, quas habetis in Barbana; in territorio Dese molendinum, mansum, cum vineis, silvis et aliis suis pertinentiis, sicut nobiles viri Leonardus, Philippus, et Rigetus filiique Girardi de Inginulfo Ecclesiae vestrae donarunt; terras de Liguentia, terras de Flumisello, terras de Marsiliaco, et terras de Sacco. Medietatem decimarum, quas parochiani ecclesiae vestrae persolvunt, sicut beatae memoriae praedecessor noster mandavit, et beatae recordationis Joannes Polanus q. dioecesanus episcopus privilegio suo vobis indulsit, tam pro clericis, quam pro sartatectis reficiendis, auctoritate vobis apostolica confirmamus; et ut in parochianos vestros, qui vos de medietate ipsarum decimarum defraudare praesumpserint, per priorem ecclesiae vestrae excommunicationis sententia promulgetur, ei plenam concedimus potestatem, quemadmodum felicis recordationis praedecessores nostri Adrianus, Alexander, Lucius, Urbanus et Gregorius, Romani pontifices, scriptis suis indulsisse noscuntur. Indulgemus etiam vobis, sicut a praedictis antecessoribus nostris indultum esse dignoscitur, ut prior loci vestri qui pro tempore fuerit, pro ipsis decimis libere possit securitatem, juxta morem terrae, praestare. Liceat quoque vobis, ut nulli fratrum vestrorum post factam in eodem loco professionem, sine prioris suis licentia fas sit de claustro discedere. Discedentem vero sine litterarum communium cautione nullus audeat retinere. Praeterea sententiam, quam venerabilis frater noster Henricus Gradensis patriarcha, et bonae memoriae Ildebrandus basilicae Duodecim Apostolorum presbyter cardinalis, tunc apostolicae sedis legatus super controversia inter vos, et Dominicum plebanum Sancti Bartholomaei de quibusdam parochialibus domibus, scilicet super domibus Justorum, Maurocenorum, Gradonicorum, Graecorum, Leonardi Fradelli et Dominici Aurei quas quisque sui juris esse dicebat, quondam diutius agitata rationabiliter protulerunt, sicut in authentico scripto illorum exinde facto noscitur contineri, auctoritate apostolica confirmamus. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistere praesumat, salva tamen justitia illarum Ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Statuentes ut nullus sine vestro consensu parochianis vestris in infirmitate positis poenitentiam dare, aut eas injungere, vel ad sepulturam recipere audeat, nisi salva justitia ecclesiae nostrae sacris canonibus instituta. Obeunte vero te nunc ejusdem loci priore, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia, seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi assensu, vel fratrum pars consilii sanioris, secundum Deum et beati Augustini regulam canonice providerint eligendum Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat ecclesiam vestram temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva in omnibus sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica, saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine divinae subjaceat ultioni. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Joannes presb. card. tit. S. Marci. Ego Laborans presb. card. S. Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Ego Albinus tit. S. Crucis in Jerusalem presb. card. Ego Jacobus diacon. cardin. S. Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diacon. cardin. Ego Bobo S. Angeli diac. card. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diac. card. Datum Laterani per manum Moysi, S. R. E. subdiaconi vicem agentis cancellarii, V Kal. Aprilis, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domni Clementis papae III anno primo. XLI. Priori et capitulo S. Salvatoris Venetae oeconomi instituendi facultatem concedit. (Laterani, Mart. 29.) CORNELIUS, Ecclesiae Venetae, XIV, 119. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis . . . priori et capitulo S. Salvatoris de Venetiis, salutem et apostolicam benedictionem. Quanto laudabilius imminetis servitio Conditoris, tanto vobis ex his quae juste requiritis libentius adesse volumus, et quae honestatem vestram deceant benignius indulgere. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris precibus inclinati liberam vobis tribuimus auctoritate praesentium, facultatem instituendi pro vobis oeconomum, qui et negotia vestra utiliter exsequatur, et ubi necesse fuerit, pro Ecclesia vestra juramentum debeat exhibere. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae concessionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum Datum Laterani, IV Kal. Aprilis, pontificatus nostri anno primo. XLII. Canonicos ecclesiae Sancti Salvatoris Venetae solendis decimis liberat. (Laterani, Mart. 29.) Ibid., p. 119. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis . . . . priori et canonicis S. Salvatoris de Venetiis salutem et apostolicam benedictionem. Cum sitis regularem ordinem, Domino inspirante, professi, communi et speciali debito vobis volumus, sicut debemus, adesse, et in his quae juste requiritis favorem apostolicum efficaciter indulgere. Eapropter, dilecti in Domino filii, praesentibus vobis litteris indulgemus, ut de laboribus vestris nullus laicus a vobis exigendi, vel extorquendi decimas habeat facultatem. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae concessionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei, et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, IV Kal. Aprilis, pontificatus nostri anno primo. XLIII. Monasterii Praemonstratensis protectionem suscipit, possessionesque et privilegia confirmat. (Laterani, April. 1.) LEPAIGE, Bibl. Praem., 641. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio abbati HUGONI Praemonstratensis Ecclesiae ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis in perpetuum. Religiosam vitam eligentibus, apostolicum convenit adesse praesidium, ne forte cujuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito revocet, aut robur, (quod absit!) sacrae religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam Praemonstratensem Ecclesiam, in qua divino estis obsequio mancipati, ad instar felicis recordationis Adriani, Alexandri et Urbani praedecessorum nostrorum, Romanorum pontificum, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus, statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona eadem Ecclesia in praesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec duximus exprimenda propriis vocabulis: Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est, cum omnibus pertinentiis suis, totam videlicet vallem Praemonstratam, immunem et liberam ab omni exactione et consuetudine, et valles eidem valli adjacentes, et proclivia montium, sicut valles perportant, et nemus quod est in eis ad opus aedificiorum et necessitatum vestrarum, et usuagium de mortuo nemore in foresta de Vois, et pascua animalibus vestris, sicut haec omnia de concessione bonae memoriae Bartholomaei quondam episcopi, et Thomae domini de Couciaco rationabiliter possidetis, universa etiam quae a Radulpho ejusdem Thomae nepote, et de feodatis et aliis hominibus ejus, de concessione ejusdem Radulphi tenetis; ita ut, ob recognitionem eorum et concessionem, justitiam quam in villa de Sorni habuistis libere dimittatis eidem Radulpho; stagna etiam et molendina praedictorum vallium ab omni decimatione et exactione libera; silvam in vestros usus ad Halierpre usque ad Humberti pontem, et ex alia parte per mediam vallem Rohardi usque ad Monandi vicinum, etc. Apostolica auctoritate sancimus ut nullus ecclesiasticorum praelatorum ipsam ecclesiam vestram, aut oratoria ejus, in quibus cura parochialis non est, nisi per expressum apostolicae mandatum divinorum interdicto supponat. Sed, cum generale interdictum terrae fuerit, liceat vobis, clausis januis, non pulsatis campanis, exclusis excommunicatis et interdictis, suppressa voce, divina officia celebrare. Concedimus etiam tibi, fili abbas, ut, cum ecclesias quaslibet tui ordinis duxeris visitandas, liceat tibi confessionem fratrum, qui tibi delictorum suorum secreta confiteri voluerint, recipere et eis poenitentiae atque absolutionis remedium impertiri. Ut vestimenta etiam sacerdotalia et pallas altaris benedicere valeas, et, venientibus abbatibus, cum episcopus absens fuerit, in conclusionem capituli benedictionem proferre devotioni tuae praesenti pagina indulgemus. Ad haec quoties dioecesanum episcopum adesse contigerit, vel esse in praesentia sua negligentem in correctione malefactorum vestrorum, incendiariorum ac praedonum, liceat tibi, fili abbas, si episcopus eos infra quadraginta dies, postquam ei conquesti fueritis, neglexerit emendare, ipsos maleficos, incendiarios, praedones rerum vestrarum, in co abbatum vestrorum collegio excommunicationis poena ferire; quos episcoporum nullus, citra dignam satisfactionem, absolvat. Volumus etiam ut liberum tibi sit fugitivos aut ejectos ordinis vestri, post statutam poenitentiam injunctam, propriis restituere domibus, nisi forte tales existant quos enormitas criminis evidens ab ordine debeat sequestrare. Sed et hoc charitatis intuitu praecipimus ut nullus de laboribus vestris, quos propriis manibus vel sumptibus colitis, sive de nutrimentis vestrorum animalium, decimas a vobis exigere vel extorquere praesumat, licet fundorum dominis pro rei proprietate aliquem censum, vel quotamlibet partem frugum reddatis. In parochialibus autem Ecclesiis quas habetis, liceat vobis quatuor vel tres de canonicis vestris ponere, quorum unum dioecesano episcopo praesentetis, qui ei de spiritualibus, vobis autem de temporalibus et de ordinis observantia debeat respondere. Inhibemus etiam ecclesias aut terras seu aliquod beneficium ecclesiae vestrae collatum, liceat alicui personaliter dare, sive aliquomodo alienari sine consensu totius capituli, vel majoris et sanioris partis ejusdem. Si quae vero donationes vel alienationes aliter quam dictum est factae fuerint, eas irritas esse censeamus. Ad haec autem adjicimus ne aliqui canonici seu conversi sub potestate domus vestrae astricti, sine consensu abbatis et majoris partis capituli vestri, pro aliquo fidejubeant vel ab aliquo pecuniam mutuo accipiant, ultra pretium capituli vestri providentia provisum, nisi propter domus vestrae manifestam utilitatem. Quod si facere praesumpserint, non teneatur conventus, sine cujus licentia et consensu hoc egerant, pro iis aliquatenus respondere. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum, etc. Sed omnia integra, etc., salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, etc. Datum Laterani, Kalend. Aprilis, indictione VI, Incarnationis Dominicae 1188, pontificatus domni Clementis papae tertii anno primo. XLIV. Lanfranco episcopo Bergomati permittit ut Ecclesiae possessiones, invito capitulo alienatas, recolligat. (Laterani, April. 7.) LUPI, Cod. diplom. Bergom., II, 1387. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili L ANFRANCO Pergamensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Ob hoc sumus ad regimen universalis Ecclesiae assumpti, ut ecclesiarum utilitati debeamus diligenter insistere, et si quid in ipsarum dispendium temere novimus immutatum, ad statum debitum revocare . . . . . Quod Ecclesiam tuae curae commissam intelligentes per minus cautam provisionem ipsius magnum bonorum suorum dispendium incurrisse; venditiones, commutationes, pignorationes et alienationes alias, de possessionibus et aliis rebus ipsius ecclesiae sine consensu capituli vel majoris et sanioris partis in detrimentis ecclesiae factas, praesentium auctoritate cassamus. Fraternitati tuae litteris apostolicis indulgentes ut eas sine alicujus contradictionis vel appellationis obstaculo valeas legitime revocare. Datum Laterani, VII Idus Aprilis, pontificatus nostri anno primo. XLV. Eidem significat se bonorum alienationes a Girardo decessore ejus invito capitulo factas rescidisse. (Laterani, April. 8.) Ibid., p. 1389. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri L ANFRANCO episcopo Bergamensi, salutem et apostolicam benedictionem. Sicut ea quae a praelatis Ecclesiarum rationabiliter conceduntur debita convenit firmitate servari, sic illa quae contra formam canonum et in detrimentum ecclesiae Bergamensis a G. praedecessore tuo, absque assensu capituli vel majoris et sanioris partis, sunt aliquibus in detrimentum ecclesiae assignata, de canonum auctoritate cassamus, ipsa nihil habere roboris statuentes. Caeterum sententiam quam in bonorum spectantium ad tuam ecclesiam detentores, canonice promulgandam duxeris, usque ad satisfactionem congruam ratam mandamus haberi. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae constitutionis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, VI Idus Aprilis, pontificatus nostri anno primo. XLVI. Parthenonem S. Mariae Molianensem tuendum suscipit et ejus possessiones bonaque confirmat. (Fragmentum.) (Laterani, April. 9.) UGHELLI, Italia sacra, V, 528, ubi revocatur lector ad privilegium eidem parthenoni iisdem omnino verbis, ab Alexandro III concessum anno 1172, die 6 mensis Octobris. Vide Patrologiae t. CC. Datum Laterani per manum Moysi, S. R. E. subdiaconi, vicem gerentis cancellarii, V Idus Aprilis, ind. VI, Incarnationis Dominicae an. 1188, pontificatus vero D. Clementis papae III an. I. XLVII Lanfranco archiepiscopo Bergomati concedit ut clericos inobedientes poena afficiat. (Laterani, April. 9.) LUPI, Cod. diplom. Bergom., II, 1389. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri L ANFRANCO episcopo Bergamensi, salutem et apostolicam benedictionem. Ex susceptae administrationis officio sollicite quantum possumus compellimur providere, ne per aliquorum studia proprias sectantium voluntates possit utilitas ecclesiastica deperire. Eapropter fraternitati tuae praesentibus litteris duximus indulgendum, quatenus si qui clericorum tuorum dum super ecclesiae tuae negotiis communi deliberatione tractatur, a te vocati praesentiam suam sub occasione dissensionis vel alia simili recusaverint exhibere, tibi liceat, eorum appellatione postposita, quod ecclesiarum poscit utilitas cum assensu praesentium ordinare. Datum Laterani, V Idus Aprilis, pontificatus nostri anno primo. XLVIII. Conventui Cassinensi asserit pecuniam fratrum usibus a B. M. Petro abbate deputatam. (Laterani, April. 10.) TOSTI, Storia di Monte-Casino, II, 213. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis . . . . . conventui Cassinensi salutem et apostolicam benedictionem. Cum monasterium Cassinense, in quo estis divinis obsequiis dediti, specialis charitatis brachiis amplectamur et ad ejus commodum velimus semper attentius, sicut debemus, intendere, de ipsius vobis profectibus non immerito congaudemus, et ad conservandum quod est pro ejus bono rationabili constitutione statutum, sollicitam volumus operam adhibere. Inde est utique quod si quando postulatis a nobis quae ad commodum universitatis vestrae pertinent, petitionibus vestris tanto facilius favorem apostolicum impertimur, quanto prescriptum monasterium specialius ad provisionem nostram respicit, et tutelam. Sane cum claustrales fratres ipsius monasterii in vestimentis defectum aliquando sustinerent, bonae memoriae Gentilis de Palearia, qui apud idem monasterium sepulturam elegerat, pietatis intuitu et propriae salutis obtentu vobis, sicut accepimus, ad investituram filtrorum, et ad stricta pellicea biennio comparanda, sedecim millia tarenorum salubri consideratione donavit. Cum autem bonae memoriae Petrus quondam abbas vester pecuniam praetaxatam in aliam utilitatem monasterii convertisset, in recompensatione ejus viginti uncias auri de Castellone, et quinque de ecclesia de Cinglis in usus quos praediximus concessit perpetuo fratribus erogandas. Unde quia nobis imminet ex injuncto officio providendum ne quod provide fit, temeritate quorumlibet dissolvatur, nos vestris postulationibus clementer inducti, praescriptas viginti uncias auri de Castellone, et quinque alias de ecclesia de Cinglis fratrum usibus, quibus a prescripto abbate deputatae sunt, sicut in instrumento publico continetur, ad instar felicis recordationis Alexandri papae praedecessoris nostri auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti patrocinio communimus. Statuentes, ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, IV Idus Aprilis, pontificatus nostri anno primo. XLIX. Ecclesiam S. Laurentii Florentinam tuendam suscipit, ejusque bona et privilegia confirmat. (Laterani, April. 12.) LAMI, Ecclesiae Florentinae Monum. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis ILDEBRANDO, priori S. Laurentii Florentinae civitatis, ejusque fratribus tam futuris quam praesentibus canonice substituendis, in perpetuum. Piae postulatio voluntatis effectu debet prosequente compleri, ut et devotionis sinceritas laudabiliter enitescat, et utilitas postulata vires indubitanter assumat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam, in qua divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus; statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona inpraesentiarum juste et canonice possidetis, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant, in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Parochiam vestrae ecclesiae pertinentem, sicut hactenus habuistis; hospitale, quod juxta eamdem ecclesiam B. Laurentii situm est, cum omnibus pertinentiis suis; ecclesiam S. Marci cum omnibus pertinentiis suis; montem S. Laurentii cum decimis et pertinentiis suis; citinas S. Laurentii ibi juxta positas cum decimis et pertinentiis suis; congregationem Portae S. Laurentii; ecclesiam S. Bartholomaei sitam in Faltignano, cum omnibus pertinentiis suis et possessiones omnes quas in eadem curia possidetis; ecclesiam S. Andreae in Percussine; quaecunque etiam a praedecessoribus nostris Romanis pontificibus vobis concessa sunt, et ecclesiae vestrae eorum privilegiis confirmata, ad exemplar felicis recordationis Lucii papae praedecessoris nostri, similiter roboramus. Prohibemus insuper ut nemini liceat infra terminos parochiae vestrae, sine auctoritate dioecesani episcopi et assensu vestro, salvis privilegiis apostolicae sedis, ecclesiam vel oratorium aedificare de novo. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse decernimus ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat; salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat jam dictam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet molestiis fatigare; sed omnia integre conserventur eorum, pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva tamen sedis apostolicae auctoritate et Florentini episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine divinae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Amen. Amen.Ego Albinus tit. S. Crucis in Hierusalem presb. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Joannes presb. card. tit. S. Marci Ego Laborans presb. card. S. Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Ego Pandulphus presb. card. basilicae XII Apostolorum. card. Ego Melior presb. card. SS Joannis et Pauli tit. Panmachii. Ego Jacobus diac. card. S. Mariae in Cosmedin. Ego Soffredus S. Mariae in Via Lata diac. card. Ego Joannes S. Theodori diac. card. Ego Bernardus S. Mariae Novae diac. card. Datum Laterani per manum fratris Moysi, S. R. E. subdiaconi vices agentis cancellarii, II Idus Aprilis, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1188; pontificatus vero domni Clementis papae III anno primo. L. Priori et fratribus Carthusiensibus concedit, « ut quicunque inferioris religionis clerici sive laici ad ordinis eorum propositum duxerint ascendendum, liberum iis sit eos recipere. » Alia privilegia addit. (Laterani, April. 12.) Privil. ord. Carth . . , fol. 3. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis priori et fratribus Carthusiensibus, salutem et apostolicam benedictionem. Inter virtutum aromata et sanctorum fragrantiam studiorum, opinionis vestrae balsamus suo nobis odore discernitur, quod quum se asperioribus institutis a mundana separet vanitate et praeclara resplendeat gloria meritorum, nobis est amplius honoranda. Providendum quoniam diligentius est et cavendum, ne quietem sanctam improbitas alicujus valeat conturbare. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestra humili supplicatione inducti, praesentibus vobis litteris indulgemus, ut quicunque inferioris religionis clerici sive laici, ad ordinis vestri propositum duxerint ascendendum, liberum vobis sit eos recipere de licentia nostra, et receptos postquam professionem penes vos fecerint, retinere, salvis tamen privilegiis super hoc a sede apostolica impetratis. Si vero privilegiatorum aliquis per annum, postquam fratribus domus innotuerit de quo egressus est, apud vos non requisitus moram fecerit, postea non licet ei ordinem vestrum deserere, vel ab ipso per violentiam revocari. Consecrationes quoque ecclesiarum, ordinationes clericorum, si vel proprii episcopi non habueritis copiam, vel requisitus praestare noluerit, prout debet, licitum sit vobis a quocunque postulare episcopo; qui rogatus ad ecclesias vestras accedens, sacra vobis necessaria, nostra fretus auctoritate impendat. Eos etiam qui de ordine vestro, vel ex subventione terrae orientalis, vel ex aliis causis quibuslibet, occasiones evagandi assumunt, si commoniti non duxerint a proposito desistendum, liceat tibi, dilecte fili prior, per excommunicationis sententiam coercere. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae concessionis et constitutionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, II Idus Aprilis, pontificatus nostri anno primo. LI. Monasterii S. Benedicti Gualdenensis protectionem suscipit, possessionesque ac privilegia confirmat. (Laterani, Maii 6.) MITTARELLI, Annal. Camaldul., IV, App., p. 168. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis SENEBALDO, abbati monasterii S. Benedicti de Waldo, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam profitentibus in perpetuum. Religiosam vitam eligentibus apostolicum convenit adesse praesidium, ne forte cujuslibet temeritatis incursus, aut eos a proposito revocet aut robur (quod absit!) sacrae religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatum monasterium S. Benedicti de Waldo, quod specialiter Romanae Ecclesiae juris existit, in quo divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione, ad exemplar felicis memoriae Nicolai, Coelestini, Eugenii, Adriani et Alexandri, praedecessorum nostrorum, Romanorum pontificum, suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus; in primis siquidem statuimus ut ordo monasticus, qui secundum Deum, et Beati Benedicti Regulam et institutionem Camaldulensium fratrum in monasterio vestro institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, aut aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant, in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefatum monasterium situm est, cum plebe et omnibus pertinentiis suis; ecclesiam Sancti Martini de Collis, ecclesiam Sancti Nicolai de Capriano, ecclesiam Sancti Christophori de Bantiara, jus quod habetis in ecclesia de castello de Valle, ecclesiam sancti Laurentii de Saxo sp . . . . , ecclesiam Sanctae Mariae de Fricco, ecclesiam Sancti Joannis de Castellano, ecclesiam Sanctae Mariae de Umbracia cum medietate curtis, ecclesiam Sancti Nicolai de Vultule, ecclesiam Sancti Savini de Serra, ecclesiam Sancti Angeli de Fabrica, ecclesiam Sancti Angeli de Flea, quidquid habetis in ecclesia Sanctae Mariae de Noscano, ecclesiam Sancti Angeli de Terrasicca, jus quod habetis in ecclesia Sancti Cassiani de Palatiolo, ecclesiam Sancti Martini de Valle Vajeria, jus quod habetis in ecclesia Sancti Georgii de Corneto, ecclesiam sancti Laurentii de Collebassani, ecclesiam Sancti Petri de Collebassani, ecclesiam Sancti Petri de Crucicle, ecclesiam Sancti Paterniani de Corrutone, ecclesiam Sancti Gregorii Joannis de Serraradica, ecclesiam Sancti Joannis de Serrapila, ecclesiam Sancti Victorini juxta Nebulam, ecclesiam Sancti Pauli de Cavalalx, ecclesiam Sancti Petri de Roccacontrada, ecclesiam Sancti Petri de Monte Boddo, ecclesiam Sancti Stephani de la Calcinaria cum omnibus pertinentiis supradictarum ecclesiarum. Sane novalium vestrorum, quae propriis manibus vel sumptibus colitis, et sive de . . . . animalium vestrorum, nullus a vobis decimas extorquere praesumat. Liceat quoque vobis clericos vel laicos, liberos et absolutos, a saeculo fugientes, ad conversionem recipere, et eos absque contradictione aliqua retinere; prohibentes insuper ut nulli fratrum vestrorum, post factam in eodem loco professionem, fas sit, nisi arctioris religionis obtentu, absque abbatis sui licentia de eodem discedere; discedentes autem sine communium litterarum cautione nullus audeat retinere. Cum autem generale interdictum terrae fuerit, liceat vobis, clausis januis, exclusis excommunicatis et interdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce, divina officia celebrare. Chrisma vero, oleum sacrum, consecrationes altarium seu basilicarum, ordinationes clericorum vestrorum qui ad sacros ordines fuerint promovendi, a dioecesano suscipietis episcopo, siquidem catholicus fuerit, et gratiam atque communionem apostolicae sedis habuerit, et ea gratis et absque pravitate aliqua voluerit exhibere; alioquin liceat vobis quemcunque malueritis catholicum adire antistitem, qui nostra fultus auctoritate, quod postulatur indulgeat. Sepulturam praeterea ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Obeunte vere te, nunc ejusdem loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia, seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars consilii sanioris, secundum Dei timorem, et Beati Benedicti Regulam providerint eligendum. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum, etc. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Joannes presb. card. titulo S. Marci. Ego Laborans presb. card. S. Mariae trans Tiberim titulo Calixti. Ego Pandulphus presbyter cardinalis titulo basilicae XII Apostolorum. Ego Melior presb. card. Sanctorum Joannis et Pauli tit. Pamachii. Ego Petrus tit. Sancti Clementis presb. card. Ego Bobo tit. Sanctae Anastasiae presb. card. Ego Alexander tit. Sanctae Susannae presb. card. Ego Petrus presb. card. tit. Sancti Petri ad Vincula. Ego Radulfus tit. Sanctae Praxedis presb. card. Ego Hyacinthus Sanctae Mariae in Cosmedin presbyter card. Ego GG. Sanctae Mariae in Porticu diac. card. Ego Soffredus S. Mariae in Via Lata diaconus cardinalis. Ego Joannes Felix Sancti Eustachii diac. card. juxta templum Agrippae. Ego Joannes Sancti Theodori diac. card. Ego Bernardus Sanctae Mariae Novae diac. card. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Aquiro diac. card. Datum Laterani per manum fratris Moysis, S. R. E. subdiaconi, vicem agentis cancellarii, II Novas Maii, indictione VI, Incarnationis Dominicae 1188, pontificatus domni Clementis papae III anno primo. LII. Sententiam praesente Urbano III latam inter sorores S. Hilarii et praepositum Florentinum confirmat (Laterani, Maii 6.) Ibid., p. 171. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis in Christo filiabus abbatissae et sororibus Sancti Hilarii, salutem et apostolicam benedictionem. Intelleximus ex quodam authentico instrumento exhibito nobis, quod cum inter vos et dilectum filium nostrum praepositum Florentinum super quibusdam decimis quaestio verteretur, et fuisset causa dilectis filiis Camaldulensi et Sanctorum Apostolorum prioribus a felicis recordationis Urbano praedecessore nostro commissa, ipsi, partibus in sua praesentia constitutis et rationibus hinc inde auditis et cognitis, pro vobis et ecclesia vestra super illis decimis sententiam promulgarunt. Cum itaque controversias, quae de mandato apostolico calculum definitionis accipiunt, dignum sit firmitatem perpetuam obtinere, sententiam ipsam, sicut rationabiliter lata est, nec legitima appellatione suspensa, et in scripto authentico continetur, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum, etc. Si quis, etc. Datum Laterani, II Nonas Maii, pontificatus nostri anno primo. LIII. Privilegium pro ecclesia S. Joannis Modoetiensi. (Laterani, Maii 15.) UGHELLI, Italia sacra, IV, 62. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis OBERTO, Modoetiensi archipresbytero, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, canonice substituendis in perpetuum. Pia postulatio voluntatis effectu debet prosequente compleri, ut et devotionis sinceritas laudabiliter enitescat, et utilitas postulata vires indubitanter assumat. Quapropter, dilecti in Domino filii, vestris postulationibus clementer annuimus, et ecclesiam B. Joannis Baptistae de Modoetia, in qua divino mancipati estis obsequio, ad exemplar praedecessorum nostrorum beatae memoriae Callixti, Innocentii, Coelestini, Anastasii et Alexandri, Romanorum pontificum, sub B. Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus, statuentes ut quascunque possessiones, et quaecunque bona eadem Ecclesia usque ad tempus promotionis domini Urbani praedecessoris nostri, juste pacificeque possedit, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis, ipsam videlicet ecclesiam S. Joannis Baptistae, cum omnibus capellis et pertinentiis suis, videlicet ecclesiam S. Michaelis, S. Salvatoris, S. Petri, S. Victoris, S. Laurentii cum hospitali, S. Alexandri de Blandino, S. Martini, S. Blasii, S. Agathae, S. Mauritii cum hospitali, S. Ambrosii, S. Donati cum hospitali, S. Fidelis, S. Anastasiae in Dotano; ecclesias S. Carpophori et S. Mariae de Surturi in Sexto; ecclesias S. Alexandri, S. Salvatoris, S. Michaelis, S. Eusebii, S. Mariae de Teneblavo, S. Mariae de Sundri; plebem S. Juliani de Colonia cum omnibus capellis suis, videlicet in Albariat; ecclesias S. Martini, S. Mauritii in vico Modroni; ecclesiam S. Remigii in Colonia, ecclesias S. Gregorii, et S. Nazarii in Caliate; ecclesias S. Carpophori et S. Alexandrini cum hospitali in Concoretio; ecclesiam S. Eugenii in Valate, ecclesias S. Mariae et S. Fidelis in Clamella, ecclesiam S. Sisinnii, et monasterium S. Petri. Confirmationem quoque electionis Cremellensis abbatissae, sicut a bonae memoriae quondam Robaldo Mediolanensi archiep. rationabiliter vobis concessa est, et scripto suo firmata; jus etiam et rationabiles consuetudines, quas in eadem B. Petri Ecclesia de Cremella habetis, vobis pariter confirmamus. Ecclesiam etiam S. Gregorii in Ormano, in Blociano, ecclesiam S. Joannis, S. Gregorii de Calciago, S. Joannis de Varena, S. Mariae de Sara, S. Petri de Sirone, S. Joannis de Castro Marcio; decimam totius territorii de Modoetia, decimam totius territorii de Sexto, decimatione de Tenebioco excepta; decimam totam de territorio de Coliate, decimam de Conceretio, decimam quae pervenit ex locis de plebe Coloniae, videlicet ex loco Coloniae, ex loco vico Modroni, et ex loco Albatiate; principales etiam possessiones, videlicet curiam Cremellae, curiam Bruciati, curiam Varenae, curiam castri Martis, curiam Lauredi, curiam Calphurii, curiam de Leucate, vobis, et per vos Ecclesiae vestrae nihilominus confirmamus. Sane illa feudorum beneficia, quae reverendae memoriae Jordanis, quondam Mediolanensis archiepiscopus, vestrae Ecclesiae in praenominatis ecclesiis ad communem fratrum sustentationem discrete concessit, vobis vestrisque successoribus auctoritate apostolica roboramus, prohibentes ut nulli omnino hominum liceat ea deinceps a communi fratrum utilitatem auferre, subtrahere, vel modis quibuslibet immutare. Libertates praeterea, et immunitates antiquas, et rationabiles consuetudines Ecclesiae vestrae concessas, nec non a praedictis praedecessoribus nostris confirmatas, et usque ad tempora promotionis memorati Urbani praedecessoris nostri observatas, ratas statuimus, easque futuris temporibus illibatas manere censemus, non obstante si quid contra concessionem et confirmationem praedictorum Romanorum pontificum rationabiliter fuerit immutatum. Prohibemus insuper ut nullus infra parochiam vestram, absque vestro assensu, ecclesiam vel capellam de novo aedificare praesumat, salvis privilegiis Romanorum pontificum. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam temere perturbare, etc., salva in omnibus sedis apostolicae auctoritate, et Mediolanensis archiepiscopi canonica instituta. Si qua igitur. Amen. Ego Clemens Ecclesiae catholicae episcopus. Ego Theobaldus Ostien. et Vellet. episcopus. Ego Joannes presbyter cardinalis tit. Sancti Marci. Ego Laborans presbyt. cardinalis Sanctae Mariae trans Tiberim titulo Calixti. Ego Pandulfus presb. card. titulo Basilicae XII Apostolorum. Ego Melior presb. card. SS. Joan. et Pauli, tit. Pamachii. Ego Rad. tit. S. Praxedis presb. card. Ego Petrus tit. S. Clementis presb. card. Ego Bobo tit. S. Anastasiae presb. card. Ego Alexius presb. card. tit. S. Susannae. Ego Petrus diaconus card. Sanctae Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus Sanctorum Cosmae et Damiani diaconus cardinalis. Ego Octavianus Sanctorum Sergii et Bacchi diaconus cardinalis. Ego Soffredus Sanctae Mariae in Via Lata diac. card. Ego Joannes Felix S. Eustachii diac. card. juxta templum Agrippae. Datum Laterani per manum fratris Moysi, Romanae Ecclesiae subdiaconus, vicem agentis cancellarii, Id Maii, indict. sexta, Incarnationis Dominicae 1188, pontificatus vero domni Clementis papae III anno primo. LIV. Privilegium pro ecclesia S. Germani. (Laterani, Maii 17.) TOSTI, Storia di Monte-Casino, II, 211, ex originali. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis JOANNI, archipresbytero ecclesiae S. Germani, et clericis tam praesentibus quam futuris canonice substituendis in perpetuum. Effectum justa postulantibus indulgere, et vigor aequitatis, et ordo exigit rationis, praesertim quando petentium voluntatem et pietas adjuvat, et veritas non relinquit. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et felicis recordationis Alexandri papae praedecessoris nostri vestigiis inhaerentes, praefatam ecclesiam S. Germani, in qua divino mancipati estis obsequio sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. Statuentes, ut quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia in praesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus, et illibata permaneant. Sane quia sacris canonibus cautum est ut nullus sacerdos, seu diaconus, vel subdiaconus, aut de qualicunque gradu clericorum ad forum judicis saecularis trahatur, sancimus et apostolica auctoritate statuimus, ut sicut bonae memoriae Gerardus quondam Cassinensis abbas cum assensu fratrum suorum decrevit, ut nullus clericorum in toto territorio Sancti Benedicti habitantium saeculari judicio constringatur, nec ab aliqua persona laica judicetur, vel purgationem facere, aut legem subire, sive gaudium aut fidejussorem praestare cogatur. Verum si aliquis de praedictis clericis in quodlibet crimen, vel culpam lapsus fuerit, vel aliquod crimen ei fuerit objectum, per te, fili archipresbyter, vel per successores tuos, qui per abbatem Sancti Benedicti fuerint instituti, et non per publicos judices judicetur; ita tamen quod cum res exegerit, et fuerit necesse, consilium et licentia ejusdem abbatis super hoc requiratur, sicut vobis in authentico scripto suo noscitur indultum fuisse. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum fas sit supradictam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione, ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate, et Cassinensis abbatis canonica justitia, et debita reverentia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reumque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei, et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen, amen, amen. Ego Joannes presbyter cardinalis tituli Sancti Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Marci. Ego Laborans presb. card. Sanctae Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Ego Pandulfus presb. card. Basilicae XII Apostolorum. Ego Bobus titulo Sanctae Anastasiae presbyter cardinalis. Ego Jacobus diaconus cardinalis Sanctae Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus Sanctorum Cosmae et Damiani diaconus cardinalis. Ego Soffredus Sanctae Mariae in Via Lata diac. cardinalis. Ego Bobo Sancti Gregorii ad Velum Aureum diac. cardinalis. Ego G. G. Sanctae Mariae in porticu diaconus cardinalis. Ego Joannes S. Theodori diaconus cardinalis. Datum Laterani per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, XVI Kalendas Junii indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. LV. Consulibus et populo Pisano significat, Petrum S. Caeciliae presbyterum et Soffredum S. Mariae in Via Lata diaconum cardinales, missos esse ad componendam eorum cum Januensibus de Sardinia litem. (Laterani, Maii 19.) TRONCI Mem. di Pisa, 151. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis consulibus et populo Pisano salutem et apostolicam benedictionem. Pro sedandis injuriis et contentionibus sopiendis, quae inter vos et Januenses, instigante humani generis inimico, a longis retro temporibus, occasione Sardiniae, pullularunt, dilectos filios nostros P. ecclesiae S. Caeciliae presbyterum, et S. Sancti Marci leg. Sanctae Mariae in Via Lata diaconum cardinales, viros utique providos et discretos, de consilio et assensu fratrum nostrorum ad partes illas duximus destinandos. Ut igitur cujuslibet dissensionis scrupulus in hac parte de coetero sopiatur, et nulla possit, auctore Domino, materia scandali suboriri, universitati vestrae sub debito juramenti quod nobis super hoc praestitistis mandamus atque praecipimus, quatenus mandata quae praedicti cardinales super omnibus capitulis ex parte nostra vobis indixerint, sicut ex ore nostro prolata suscipiatis, et inviolabiliter sine contradictione qualibet observetis; scientes quod Januensibus sub simili districtione hoc idem dedimus in mandatis. Datum Laterani, XIV Kalendas Junii, pontificatus nostri anno primo. LVI. Tammoni episcopo Verdensi, abbati Lunensi, et magistro scholarum Verdensi mandat, ne parthenoni Levenensi curiam quamdam adimi ab Hortwigo archiepiscopo Hamburgensi patiantur. (Laterani, Maii 25.) LAPPENBERG, Hamb. Urkund., I, 244. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei . . . . , Verdensi episcopo et dilectis filiis, abbati Luen. et magistro scholarum Verdensi, salutem et apostolicam benedictionem. Dilectarum in Christo filiarum, monialium ecclesiae Sancti Viti in Quivena, insinuationem recepimus, quod cum Sifridus, quondam archiepiscopus Bremensis, curiam quamdam cum pertinentiis suis ad Bremensem ecclesiam pertinentem, quam mulier quaedam vidua possidet, post illius obitum, ea consentiente, illis perpetuo possidendam concesserit, sub interminatione anathematis inhibens, ne quis contra factum suum venire praesumeret, et venerabilis frater noster H. successor ipsius, hoc firmitatem decreverit obtinere, contra confirmationem tamen suam et interminationem anathematis veniens, donationem illam irritare contendit. Quia vero illis tanto fortius in jure suo debemus assistere, quanto devotius suum Christo exhibent famulatum, per apostolica vobis scripta mandamus, quatenus, si res ita se habeat, donationem illam faciatis, prout rationabiliter facta est, auctoritate nostra illibatam firmiter observari, eos qui contra venire praesumpserint, per censuram ecclesiasticam compescentes. Quod si omnes his exsequendis nequiveritis interesse, duo vestrum ea nihilominus exsequantur. Datum Laterani, VIII Kalendas Junii, pontificatus anno primo. LVII. Privilegium pro Ecclesia Ravellensi. (Laterani, Maii 29.) UGHELLI, Italia sacra, I, 1186. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, ven. fr. Jo. Ravellensi. episcopo, ejusque success. canonice substituendis in perpetuum. Cum ex injuncto nobis a Deo apostolatus officio, quo cunctis Christi fidelibus, auctore Domino, praeeminemus, et, ut in Lucii III, privilegio verbatim habetur. In fine papae et card. subscriptiones leguntur. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velietrensis episcopus. Ego Laborans presb. card. S. M. trans Tiberim, tit. Calixti. Ego Pandulphus presb. card. basilicae duodecim Apostolorum. Ego Melior presb. card, SS. Joan. et Pauli, tit. Pammachii. Ego Ruffinus tit. S. Praxedis presb. card. Ego Bobo tit. S. Anastasii presb. card. Ego Alexius tit. S. Susannae presb. card. Ego Petrus presb. card. tit. S. Petri ad Vincula. Ego Jordanus presb. card. S. Pudentianae, tit. Pastoris. Ego Jacobus diac. card. S. Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diac. card. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diac. card. Ego Gregorius S. Mariae in Porticu diac. card. Ego Joann. Ecclesiae S. Eustachii diac. card. Ego Joannes S. Theodori diac. card. Ego Bernardus San. Mariae Novae diac. card. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Aquiro diacon. card. Datum Laterani per manus Moysi S. R. E. subdiaconi, vicem agentis cancellarii, IV Kal. Junii, Indict. VII, Incarn. Dom. anno 1188, Pontificatus vero D. Clementis papae III anno I. LVIII. Ecclesiam Brandeburgensem tuendam suscipit et ejus bona et jura confirmat, rogante Balderamo episcopo. (Laterani, Maii 29.) RIEDEL Codex diplomaticus Brandenburgensis, t. I, partie VIII, p. 119. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri BALDERAMO, Brandenburgensi episcopo, ejusque successoribus canonice substituendis in perpetuum. In eminenti sedis apostolicae speculo, disponente Domino, constituti, fratres et coepiscopos nostros tam prope positos quam remotos fraterna debemus charitate diligere et Ecclesiis sibi a Deo commissis paterna sollicitudine providere. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis justis postulationibus clementer annuimus et praefatam Brandeburgensem Ecclesiam cui Deo auctore praeesse dignosceris, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus, statuentes, ut quascunque possessiones, quaecunque bona eadem Brandeburgensis ecclesia inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant, in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis Medietatem Brandeburgensis civitatis aquilonarem, dimidiam partem totius insulae septentrionalem, in qua civitas eadem habetur constructa, dimidiamque partem omnium villarum illuc pertinentium; duas insuper civitates integre cum omnibus pertinentiis suis Pritzerwe et Elzeri nominatas, provincias Moraciani, Zierfwifti, Ploni, Zpriavani, Heveldun, Vuueri, Riacani, Zamcici, Dassia, Lusici, ecclesiae tuae ab illustris memoriae imperatoribus Othone et Henrico concessas; omnem etiam decimationem totius Brandeburgensis parochiae, exceptis decimis possessionum Magdeburgensis ecclesiae, quas eadem Magdeburgensis ecclesia studio bonae memoriae Conradi Magdeburgensis archiepiscopi et Wigeri Brandeburgensis episcopi, tempore felicis recordationis Innocentii papae praedecessoris nostri et Conradi regis per concambium obtinuit. Praeterea mercatum, monetam, thelonium, districtum caeteraque omnia, ad haec juste legaliterque pertinentia, in loco Urslebe et in pago Northuringa et in comitatu Liuttere comitis sita, terminos etiam Brandeburgensis episcopatus constitutos, videlicet orientem versus ad flumen Oderam, et occidentem ac austrum versus ad Albiam flumen, ad aquilonem vero usque ad fines provinciarum supra nominatarum Vuucri, Riaciani, Daciae, auctoritate apostolica confirmamus. Praeterea antiquas et rationabiles consuetudines et hactenus observatas nec non immunitates et libertates tam super eligendis advocatis in toto Brandeburgensi episcopatu quam super aliis episcopis Brandeburgensibus concessas, quae hucusque Brandeburgenses episcopi habuerunt, tibi nihilominus tuisque successoribus praesentis scripti munimine roboramus. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat praefatam Ecclesiam temere perturbare aut ejus possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura salva sedis apostolicae auctoritate et Magdeburgensis archiepiscopi debita reverentia. Si qua igitur in futurum, etc. ( L. S. ) Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Deinde subscriptio XIII cardinalium sequitur. Datum Laterani per manum fratris Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, IV Kal. Julii, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domni Clementis papae III, anno primo. LIX. Brandenburgensis capituli possessiones et privilegia confirmat. (Laterani, Maii 29.)( Ibid., p. 117.) CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis HENRICO, praeposito Brandeburgensis Ecclesiae ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis in perpetuum. Dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus et praefatam Brandeburgensem Ecclesiam, in qua divino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus, imprimis siquidem statuentes, ut ordo canonicus, qui secundum Deum et beati Augustini regulam atque institutionem Praemonstratensis ordinis in eadem ecclesia noscitur institutus, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur; praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia inpraesentiarum juste et canonice possidet aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant, in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis. Locum ipsum, in quo praefata Ecclesia sita est cum omnibus pertinentiis suis, ecclesiam beati Godehardi in Pardewin et beati Nicolai in Encherbereh, ecclesiam Sanctae Mariae in Harlungeberg cum tertia parte decimarum ex adjacentibus partibus vinearum, villas etiam Bukowe, Garceliz, Bultiz, Kik, Museltiz, Gorne cum decimis et omnibus appendiciis carum cultis et incultis, silvestribus, palustribus cunctisque utilitatibus cum duobus lacubus inter Gorne et Solve sitis, villas quoque a marchione Ottone et filiis ejus Ottone et Henrico ecclesiae vestrae collatas, scilicet Muezoe, Tremene, Thure cum decimis et omnibus appendiciis earum, ecclesiam in Thure cum tertia parte decimarum de villis ad eam pertinentibus, scilicet de Izin, Crelin, Bauwerstorp et quaecunque villae ibi fuerint; centum mansos in Zucha sitos, quos praedictus Otto princeps pro anima patris et matris et uxoris suae Judithae Marchionissae, eorum filiis consentientibus, obtulit cum omnibus attinentiis suis; quinque modios majoris mensurae salis annuatim persolvendos, villam insuper, Dambe dictam, a Rudolpho de Jericho in opus ecclesiae Ottoni Marchioni resignatam et ab eo et filiis ejus cum omnibus ad eam pertinentibus ecclesiae nostrae oblatam; decimas ejusdem villae a Wilmaro episcopo in usus vestros concessas; molendinum quoque in Clinke, sex etiam area rum fundos in civitate Pardewin a fidelibus oblatos, ecclesiam Ceclowe cum dote sua, scilicet duobus mansis et omnibus decimis ejusdem villae et tertiam partem decimarum de villis ad eam pertinentibus; ecclesiam in Golitz cum dote sua, scilicet duobus mansis; ecclesiam Verchiecere cum dote sua, scilicet duobus mansis; ecclesiam in Nibede cum dote sua, scilicet duobus mansis et tertiam partem decimarum tam harum villarum quam villae Vachowa pertinentiis in Goliz, totam villam Plussin in Zuche sitam cum omnibus pertinentiis suis et totam decimam ejusdem villae; capellam Marzanae ecclesiae Verchiecere pertinentem cum dote sua, scilicet cum uno manso; villam Sconelo, in qua sunt triginta mansi cum tota decima et omnibus pertinentiis suis, curam animarum urbis Brandeburg, quae vos jure sedis episcopalis contingit, sicut eam Wilmarius, Sifridus et Balderamus episcopi vobis concesserunt et curam animarum de ecclesiis, quae ad usus vestros pertinent vel in posterum pertinebunt. Ad haec omnia jura, quae vestra ecclesia juxta, morem aliarum ecclesiarum Saxoniae, juste et pacifice possidet, vobis et eidem ecclesiae vestrae auctoritate apostolica confirmamus, specialiter autem antiquas et rationabiles consuetudines ecclesiae vestrae hactenus observatas, auctoritate duximus apostolica confirmandas. Obeunte quidem ejusdem ecclesiae praesule in successore ipsius antistitis eligendo, primam vocem decernimus, vos habere nullusque, vobis invitis, per subreptionem aliquam vel violentiam praeponatur, sed ille debeat in vestra ecclesia locum et officium pontificis obtinere, quem unanimi voluntate vel de consilio majoris et sanioris partis de gremio ipsius ecclesiae videritis eligendum. Si autem in vestra ecclesia persona non potuerit idonea reperiri, de alia ecclesia eligendi personam idoneam licentiam habeatis. Statuimus insuper, ut archidiaconatum Brandeburgensem videlicet de Kytin et Juterbuch et terrae de Havela versus orientem usque Oderam, item versus occidentem usque ad aquam, quae Yla dicitur, sicut eum ecclesiae vestrae praepositi hactenus rationabiliter et absque controversia possederunt, tu, fili praeposite, tuique successores indivisum, nec aliquatenus diminutum debeatis in perpetuum obtinere. Prohibemus etiam, ut infra terminos vestros sive in ecclesiae vestrae debita sepultura, sive in aliis quae juste possedistis hactenus et quiete, nullus ipsius ecclesiae jura temeritate qualibet audeat perturbare; denique ne plebani vestrae dioecesis contra consuetudinem caeterarum cathedralium sedum Saxoniae atque vestrum in electione pontificum faciendis ingerere se praesumant, auctoritate apostolica inhibemus. Sane agrorum vestrorum quos propriis manibus vel sumptibus colitis, sive de nutrimentis vestrorum animalium, nullus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat. Liceat quoque vobis clericos vel laicos e saeculo fugientes liberos et absolutos ad conversionem recipere, et eos sine contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper ne ulli fratrum vestrorum post factam in loco vestro professionem fas sit absque praepositi sui licentia de ipso discedere, discedentem vero sine communium litterarum cautione, nullus audeat retinere. In causis autem propriis sive civilem sive criminalem contineant quaestionem, liceat vobis fratres vestros idoneos ad testificandum adducere, atque ipsorum testimonio, sicut rectum fuerit, et propulsare violentiam et justitiam vindicare. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate, et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, etc. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Datum Laterani per manum Moysi, Sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, IV Kal. Junii, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domni Clementis papae III anno primo. LX. Ecclesiae S. Nicolai Stendalensis protectionem suscipit, bonaque et privilegia confirmat ea lege, ut auri uncia quotannis Ecclesiae Romanae persolvatur. (Laterani, Maii 29.) RIEDEL, Cod. Dipl. Br., I, v., 22. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis praeposito S. Nicolai in Stendale, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris canonice substituendis in perpetuum. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam S. Nicolai de Stendale, in qua divino estis obsequio mancipati, in jus et proprietatem beati Petri et sub apostolicae sedis protectionem suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. Statuentes, ut quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia vestra in praesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est, cum omnibus pertinentiis suis; villam Garlippe cum omnibus ad eamdem pertinentibus, omnes ecclesias in Stendale constitutas; duo talenta in areis, et tria talenta in domo mercatorum in eodem castro; ecclesiam Scinne, molendinum Rokenzhe. Chrisma vero, oleum sanctum, consecrationes altarium seu basilicarum, ordinationes clericorum, qui ad sacros ordines fuerint promovendi, et caetera ecclesiastica sacramenta a dioecesano recipiatis episcopo, siquidem Catholicus fuerit, et gratiam atque communionem apostolicae sedis habuerit, et ea vobis gratis et absque aliqua pravitate voluerit exhibere; alioquin ad quemcunque malueritis, recurratis antistitem, qui nostra fultus auctoritate, quod postulatur indulgeat Ad haec praesenti scripto statuimus, ut animarum curam non ab archidiacono sed a dioecesano recipiatis episcopo, si eam vobis duxerit committendam: alioquin eam de commissione apostolica teneatis. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam temere perturbare, vel ejus possessiones auferre, aut ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur corum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate. Ad indicium autem quod eadem ecclesia specialiter beati Petri juris existat, et perceptae a sede apostolica libertatis, unam unciam auri nobis nostrisque successoribus annis singulis persolvetis. Si qua igitur in futurum, etc. Datum Laterani, per manum fratris Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, IV Kalendas Junii, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domni Clementis papae III anno primo. LXI. Canonicis ecclesiae S. Petri (Romanae) asserit privilegium ab Eugenio III concessum . (Laterani, Jun. 2.) Bullar. Vatic., I, 72. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis canonicis basilicae Principis apostolorum, et rectoribus quatuor monasteriorum Sanctorum Joannis et Pauli, Sancti Martini, Sancti Stephani Majoris et Sancti Stephani Minoris, tam praesentibus quam futuris canonice substituendis, in perpetuum. Beatorum Petri et Pauli tam eminens est et tam gloriosa societas, ut et ambo sint doctores gentium, auctores martyrum, principes sacerdotum. Et cum inter universos apostolos peculiari quadam praerogativa praecellant, aequatis in coelo meritis, disparitatem non sentiunt. Petro ab ipso Salvatore nostro Domino Jesu Christo claves regni coelorum sunt commissae; Paulus a Deo electus est, ut de multitudine gentium regnum coelorum impleat sua praedicatione. Petrus petra est et fundamentum fidei, et ne ruamus in soliditate nos firma sustentat; Paulus ne pravo haereticorum dogmate vulneremur, moralitatis honestate, et invincibili ratione fidei nos armat. Petrus principatum tenens ex potestate ligat et solvit; Paulus diligens praedicator, ne quid reprehensibile vel ligatione dignum in nobis appareat mirabili nos exhortatione praemunit. Petrus firmamentum nostrum est ac domus fortitudinis, et in fide ejus plantati et radicati sumus; Paulus vas electionis praedestinatos a Deo et electos coelestis tubae sonoritate vocavit, et pro nobis sine intermissione orans, ne a fide et veritate deviemus, apud Deum interveniendo nos protegit. Cum igitur hi duo maxima luminaria, Dei Ecclesiam illustrantia pari et amicabili splendore, et fraterno amore praefulgeant, aequitatis et justitiae ratio persuadet ut nos qui, licet indigni, Christi vices in terris agimus, et in ejusdem apostolorum Principis cathedra residere conspicimur, domesticam beati Petri familiam paterno diligamus affectu, et pia eam provisione in suis necessitatibus adjuvemus. Hujus itaque rationis debito provocati, dilecti in Domino filii, ad exemplar felicis memoriae Eugenii papae praedecessoris nostri, quartam partem omnium oblationum, quae de altari ejusdem beati Petri apostoli, et tam de arca quam de omnibus ministeriis ecclesiae, praeter de ministerio beati Leonis, proveniunt, vobis ex consensu fratrum nostrorum episcoporum et cardinalium, sedis apostolicae auctoritate concedimus, et praesentis scripti pagina confirmamus. Ita videlicet, ut semper cum volueritis, facultatem liberam habeatis eamdem oblationem in vestris manibus retinendi atque custodiendi, seu aliis quibus volueritis, cum nostro atque successorum nostrorum consensu vendendi; salva in omnibus aliis, et retenta in nostris et successorum nostrorum manibus, ipsius ecclesiae libera dispositione atque custodia. Hoc autem ideo facere dignum duximus, ut vos die ac nocte studiose in Dei laudibus desudantes, tam in missarum celebratione, quam in matutinis, et aliis horis, pro vivorum ac defunctorum salute, attenta diligentia et honeste decantandis, praedictam beati Petri ecclesiam obsequio debito veneremini, et Dei fideles apostolorum limina devotione debita visitantes, locum ipsum in majori devotione ac veneratione semper habeant. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum fas sit hujus nostrae concessionis paginam temerario ausu infringere seu modis quibuslibet perturbare. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona id attentare praesumpserit, secundo tertiove commonita, nisi praesumptionem suam congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei ac Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem hanc nostram constitutionem eidem loco servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et in futurum praemia aeternae pacis inveniant. Amen, amen, amen. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Joannes presb. card. tit. Sancti Marci. Ego Laborans presb. card. Sanctae Mariae trans Tiberim. tit. Calixti. Ego Pandulphus presbyter card, tit. Basilicae XII Apostolorum. Ego Melior presb. card. SS. Joannis et Pauli tit. Pammachii. Ego Petrus presb. card. tit. S. Caeciliae. Ego Petrus tit. Sancti Clementis presb. card. Ego Bobo tit. Sanctae Anastasiae presb. card. Ego Alexius tit. S. Susannae presb. card. Ego Petrus presb. card. tit. Sancti Petri ad Vincula. Ego Jordanus presb. card. Sanctae Pudentianae tit. Pastoris. Ego Jacobus diac. S. Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus tit. SS. Cosmae et Damiani diac. card. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diacon. card. Ego Goffredus tit. S. Mariae in Via Lata diac. card. Ego Bobo diac. card. Sancti Georgii ad Velum Aureum. Ego Gregorius S. Mariae in Porticu diac. card. Ego Joannes Felix Sancti Eustachii diac. card. juxta templum Agrippae. Ego Joannes S. Theodori diac. card. Ego Bernardus S. Mariae Novae diac. card. Ego Gregorius S. Mariae in Aquino diac. card. Datum Laterani, per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, IV Nonas Junii, indictione VI, incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domni Clementis papae III anno primo. LXII. Privilegium pro monasterio S. Gilberti Novem-Fontium, dioecesis Claromont. (Laterani, Jun. 3.) LABBE, Nova Bibliotheca mss., II, 752. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis JOANNI abbati ecclesiae B. Gilberti de Novem-Fontibus, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis. Religiosorum votis, quae rationi et honestati conveniunt, nos decet libenter annuere, et eadem cum effectu prosequente complere, ut Ecclesiae Romanae ferventiori devotione adhaereant, cum se viderint in suis justis postulationibus diligentius et efficacius exauditos. Eapropter, dilecti in Domino filii, rationabili petitioni vestrae clementer annuimus, et praefatam Ecclesiam, in qua divino mancipati estis obsequio, ad exemplar felicis recordationis Lucii papae praedecessoris nostri, sub B. Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus: imprimis siquidem statuentes ut ordo canonicus, qui, secundum Deum, et beati Augustini Regulam et institutionem Praemonstratensium fratrum, in eodem loco institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea, quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis, vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo ecclesia ipsa sita est, cum omnibus pertinentiis suis; terram de Insula, nemus et terram de Monte Cesant, et terram a Robe usque Andalo, quam Hugo de Castellione eidem ecclesiae dedit; feuda etiam totius dominii Scholae, quae justo modo acquirere poteritis, sicut praedictus Hugo et filii ejus vobis legitime concesserunt; nemus et terram de Born, nemus Bruvenc, decimam de Aubin, grangiam de Bostat, grangiam et nemus de Agilaret cum pertinentiis suis; grangiam et nemus de Bornat cum pertinentiis suis; grangiam de Scholula cum pertinentiis suis; grangiam Edumarii cum pertinentiis suis, grangiam de Vercilloliis, grangiam de Rozeria, grangiam de Montecanino et de Cotors, ecclesiam Sancti Joannis de Monteladerio, capellam sororum de Schola, molendinum de Vante et prata, ecclesiam de Lezach, decimam de terra de Eschances; molendinum de Buifferia, annuos census quos habetis in Castellania Montispancerii, terram de Mazeriis, decimam quam habetis in vineis castri Scholae, decimam S. Remigii. Sane laborum vestrorum, quae propriis manibus aut sumptibus colitis, seu de nutrimentis vestrorum animalium, nullus a vobis decimas extorquere praesumat. Liceat quoque vobis clericos et laicos a saeculo fugientes, liberos et absolutos, ad conversionem recipere, et eos sine contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper ut nulli fratrum vestrorum, post factam in eodem loco professionem, sine abbatis sui licentia fas sit de eodem loco discedere. Discedentem vero sine litterarum communium cautione nullus audeat retinere. Cum autem generale interdictum terrae fuerit, liceat vobis, januis clausis, exclusis excommunicatis et interdictis, submissa voce divina officia celebrare. Inhibemus etiam, ne ecclesias, aut terras, seu aliquod beneficium Ecclesiae vestrae collatum liceat alicui personaliter dari, sive aliquo modo alienari sine licentia totius capituli, vel majoris et sanioris partis ejusdem. Si quae vero donationes, vel alienationes, aliter quam dictum est, factae fuerint, eas irritas esse censemus. Ad haec autem adjicimus, ne aliqui canonici, sive conversi, sub professione domus vestrae astricti, sine consensu abbatis et majoris partis capituli vestri, pro aliquo fidejubeant, vel ab aliquo mutuo pecuniam accipiant, ultra pretium capituli vestri providentia constitutum, nisi propter manifestam domus vestrae utilitatem. Quod si facere praesumpserint, non teneatur conventus pro his aliquatenus respondere. Praeterea, licitum sit vobis in causis vestris fratres vestros idoneos ad testificandum deducere, atque ipsorum testimonio, sicut justum fuerit, et propulsare injuriam et justitiam vindicare. Ob evitandas vero saecularium frequentationes liberum sit vobis, salvo jure dioecesani episcopi et ecclesiae parochialis, oratoria in grangiis vestris construere, et in ipsis, cum necesse fuerit, vobis tantum et familiae vestrae divina officia celebrare. Pro chrismate vero, oleo sancto, consecrationibus ecclesiarum, ordinationibus clericorum qui ad sacros ordines fuerint promovendi, sive abbate deducendo ad sedem, vel quibuslibet aliis sacramentis, nullus a vobis, aut sub obtentu consuetudinis aut quolibet alio modo quidquam audeat postulare. Quia vero decimae ministris Ecclesiae, tam veteri quam nova lege noscuntur indultae per laicos, vos decimarum exactione vexari sub interminatione anathematis prohibemus. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen justitia ecclesiarum illarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Paci quoque et tranquillitati vestrae paterna sollicitudine providere volentes, auctoritate apostolica prohibemus, ut infra clausuras locorum, seu grangiarum vestrarum nullus rapinam sive furtum committere, ignem apponere, hominem capere, vel interficere, seu aliquam violentiam audeat exercere. Obeunte vero te ejusdem loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptione, astutia, vel violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel major pars consilii sanioris, secundum Deum et beati Augustini Regulam providerint eligendum. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, aut quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia illibata et integra conserventur, eorum pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate, et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in posterum ecclesiastica vel saecularis persona, etc. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Belligensis episcopus. Ego Joannes presbyter cardinalis tituli Sancti Marci. Ego Laborans presbyter cardinalis Sanctae Mariae trans Tiberim titulo Calixti. Ego Melior presb. card. SS. Joannis, Pauli et Pammachii. Ego Petrus presbyter cardinalis tituli Sanctae Caeciliae. Ego Radulfus tituli Sancti Praxedis presbyter cardin. Ego Petrus, tituli Sancti Clementis presbyter cardinalis. Ego Jacobus diac. card. S. Mariae. Ego Gratianus Sanctorum Cosmae et Damiani diac. card. Ego Octavianus Sanctorum Georgii et Bacchi diac. card. Ego Baro S. Georgii diac. card. Ego Joannes S. Theodori diac. card. Datum Laterani per manum Moysi, S. R. E. subdiaconi, vicem agentis cancellarii, III Nonas Junii, indictione sexta, incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. Sigillata sigillo plumbeo super cordulam sericam. LXIII. Joachimum abbatem de Curatio hortatur ut « Expositionem Apocalypsis et opus Concordiae compleat et diligenter studeat emendare. » (Laterani, Jun. 8.) MANRIQUE, Annal. Cisterc., III, 211. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio JOACHIMO, abbati de Curatio, salutem et apostolicam benedictionem. Rationis ordo suadet, et debitum exigit charitatis, ut in cunctis actibus nostris ad id plurimum intendamus, qualiter secundum veritatis evangelicae testimonium, opera nostra luceant coram hominibus, ut ex eis proficiendi materiam capiant et exemplum. Cum ergo jubente et exhortante te bonae memoriae Lucio papa, praedecessore nostro, expositionem Apocalypsis et opus concordiae inchoasse, et postmodum de papae Urbani auctoritate, successoris ipsius, composuisse dicaris, charitatem tuam monemus et hortamur in Domino, per apostolica scripta mandantes, quatenus laboribus tuis in hac parte optatum et debitum finem imponens, gratia Dei prosequente, ad utilitatem proximorum opus illud complere et diligenter studeas emendare, ut veniens ad nos, quam citius se opportunitas dederit, discussioni apostolicae sedis et judicio te praesentes: si enim velis in abscondito retinere, diligenti cura prospicias, qua possis summi Patrisfamilias offensam, de talento scientiae tibi commisso satisfactione placare. Data Laterani, sexto Idus Junii, pontificatus nostri anno primo. LXIV. Ecclesiae S. Mariae Vibergensis protectionem suscipit, bonaque ac privilegia confirmat. (Laterani, Jun. 8.) THORKELIN, Diplom. Arna-Magn., I, 61. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis TUCHONI, praeposito ecclesiae Sanctae Mariae Wibergensis ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis, in perpetuum. Piae postulatio voluntatis effectu debet prosequente compleri, ut devotionis sinceritas laudabiliter innotescat, et utilitas postulata vires indubitanter assumat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praedecessorum nostrorum piae recordationis Innocentii et Alexandri Romanorum pontificum vestigiis praefatam ecclesiam Sanctae Mariae, in qua divino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus. In primis siquidem statuentes, ut ordo canonicus, qui secundum Deum et beati Augustini Regulam in eadem ecclesia institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Ecclesiam Beatae Margaretae virginis, quam venerabilis frater noster Nicolaus episcopus vester, sicut ex litteris ejus accepimus, vobis resignavit. Nec non et ecclesiam B. Martini quae in insula Fur est, ita quod utraque illarum de caetero in ordinatione et dispositione vestra consistat, devotioni vestrae apostolica auctoritate confirmamus. De victu etiam quadragesimali, quem episcopus in ecclesia vestra aliquando habuit, unde contentiones et religio vestra non modicum turbari consuevit, statuimus ut, sicut jam dictus episcopus eum vobis per privilegium suum aequa consideratione resignasse dignoscitur et in posterum remisisse, ita de caetero conservetur, quod nec ei vel successori suo victum a vobis contra hoc aliquo tempore exigere liceat. Prohibemus insuper ut episcopus de oblationibus, quae ad corpora sanctorum in vestra afferuntur ecclesia, nihil ultra quartam partem, quam consuevit habere, recipiat. Ad haec, significatione praesentium, indulgemus ut praedia vel possessiones ecclesiae vestrae sive infra civitatem vestram sive extra consistant, nullus injuste contra dispositionem vestram invadere praesumat. In electione vero episcopi vestri primam vocem, cum sitis cathedralis ecclesiae canonici, habeatis, quemadmodum noscitur vobis de canonum jure competere, et de antiqua consuetudine usque ad haec tempora observata, nec aliunde quis in vestrum episcopum eligatur, quandiu secundum statuta canonum in vestra ecclesia, quae cathedralis est, reperitur idoneus, qui de canonico et concordi assensu, sine omni pravitate possit assumi. Consuetudines autem claustrales, quae in eodem loco vestro laudabiliter hactenus conservatae noscuntur, nemo prorsus in deterius audeat commutare, sed semper inconvulsae in suo robore perseverent. Ad haec adjicientes statuimus, ut nulli omnino principum absque praepositi et fratrum consensu aliquem de claustro liceat amovere. Sane novalium vestrorum quae propriis manibus vel sumptibus colitis, sive de nutrimentis animalium vestrorum, nullus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse concedimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Obeunte vero te nunc ejusdem loci praeposito vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel major pars consilii sanioris, secundum Deum et beati Augustini Regulam providerint eligendum. Decernimus igitur, ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate et episcopi vestri canonica justitia. Si qua igitur ecclesiastica saecularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens. contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Ego Clemens, Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus, Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Joannes, presbyter cardinalis tit. Sancti Marci. Ego Laborans, episcopus presb. card. S. Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Ego Pandulphus, presb. card. tit. Basilicae XII Apostolorum. Ego Melior, presb. card. SS. Joannis et Pauli tit. Gamael. Ego Petrus, presbyter cardinalis tit. Sanctae Caeciliae. Ego Rad., presbyter cardinalis tit. Sancti Praxedis. Ego Petrus, tit. Sancti Clementis presbyter cardinalis. Ego Octavianus, SS. Sergii et Bacchi diaconus Ego Bob., tit. S. Anastasiae presb. card. Ego Alexius, presbyter cardinalis tit. Sanctae Susannae. Ego Petrus, presbyter cardinalis tit. S. Petri ad Vincula. Ego Jordanus, presb. card. S. Pudentianae, tit. Pastoris. Ego Jac., diac. cardinalis Sanctae Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus, SS. Cosmae et Damiani diacon. card. Ego Joannes, Sancti Theodori diaconus cardinalis. cardinalis. Ego Bernardus, Sanctae Mariae Novae diaconus card. Datum Lateranis, per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, VI Idus Junii, indictione VI, incarnationis Dominicae 1188, pontificatus domini Clementis papae III anno primo. LXV. Absaloni, archiepiscopo Lundensi, permittit ut Ketillum, quondam praepositum S. Mariae Vibergensis, in sanctorum numerum referat. (Laterani, Jun. 9.) LANGEBEK, Scr. Rer. Dan., IV, 432. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili in Christo fratri ABSALONI Lundensi archiepiscopo, salutem et apostolicam benedictionem. Ad audientiam nostri apostolatus litterarum tuarum et dilecti in Christo filii nostri Kanuti Danorum regis, pariter et suffraganeorum insinuationem pervenit, quod bonae memoriae Ketillus vir religiosus, praepositus ecclesiae Sanctae Mariae Vibergis, dum viveret, apud vos virtutibus multis emicuit. Post ejus obitum ipsius meritis mirabilis Deus in sanctis suis miracula plurima jugiter operatur, ut qualis vitae fuerit, post transitum ejus miraculorum indicia sine qualibet ambiguitate declarent. Licet autem suggestum sit nobis, ut praedicti Ketilli memoriam faceremus in sanctorum catalogo celebrari, quia tamen ad plenum de hujus facti veritate non consistit firmiter, tibi per apostolica scripta mandamus, quatenus, advocatis suffraganeis tuis et viris religiosis, illis praecipue, qui vitam et conversationem ipsius novisse dicuntur, cum testimonio et asservatione ipsorum, de operibus ejus et miraculis, quibus post mortem proponitur coruscare, sollicitudine vigilanti requiras et si tibi congruum videbitur, et honestum canonizes ipsius memoriam, et, sicut hominis sancti celebrationem habendam futuris saeculis, apostolica auctoritate decernas. Datum Laterani, V Idus Junii, pontificatus nostri anno primo. LXVI. Inter Marcum, episcopum Castellanum (Venetum), et plebanos sacerdotesque ecclesiarum quarumdam de quibusdam decimis sententiam a Gerardo episcopo et Vitaliano archidiacono Patavino latam, probat. Ecclesiae S. Cantiani possessiones confirmat. (Laterani, Jun. 9.) HORMAYR, Gesch. d. ges. Grafschast Tirol, I, II, 121. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis PEREGRINO plebano ecclesiae Sancti Cantiani, ejusque fratribus et ejus successoribus canonice substituendis, in perpetuum. Aequum est et rationi conveniens ut perlatas ad audientiam apostolatus nostri controversias, mediante justitia, terminemus, et ut ea quae vel judicio vel quocunque juste titulo ecclesiarum fuerint utilitatibus attributa, apostolica taliter auctoritate firmentur, ut non valeant aliquorum malitia in posterum perturbari. Nam inutiliter ferri sententiae viderentur, si eas liceret cuilibet pro suo arbitrio violare, ac saepius revocarentur in dubium; nisi litterarum essent munimine roboratae. Cum vero lites judicio fuerunt seu concordia terminatae, et sententiae in scripta redactae, si qua posterum dubietas oriatur et eadem fuerit superioris auctoritate sopita ne in contentionis scrupulum relabatur, finem impositum scripturae convenit munimine roborari. Cum igitur olim inter vos et quarumdam aliarum ecclesiarum plebanos et sacerdotes ex una parte, et venerabilem fratrem nostrum Marcum Castellanensem episcopum ex alia, super quibusdam partibus decimarum controversia fuerit ventilata, quam venerabilis frater noster Girardus episcopus, et dilectus filius Vitalianus archidiaconus, et canonicus Paduanus, de mandato felicis recordationis Urbani et Gregorii praedecessorum nostrorum Romanorum pontificum, sua sententia terminarunt, et postea Philippo de Lupriolo plebano ecclesiae Sancti Lucae, et Joanne de Lanza presbytero ecclesiae Sancti Cassiani procuratoribus vestris, et Michaele Sancti Angeli procuratore ipsius Castellanensis episcopi et canonicorum Castellanensis ecclesiae atque clericorum aliarum ecclesiarum, qui eamdem conabantur sententiam infirmare, in nostra praesentia constitutis, de mandato nostro sub examine dilecti filii nostri Soffredi, Sanctae Mariae in Via Lata diaconi cardinalis super exortis quaestionibus fuerint hinc inde propositae rationes. Nos eamdem sententiam de communi fratrum nostrorum consilio, auctoritate duximus apostolica confirmandam, et litterarum nostrarum patrocinio muniendam. Pro firmitate vero majori tenorem instrumenti, ejusdem sententiae de verbo ad verbum jussimus inserendam. In nomine Dei aeterni anno Nativitatis ejusdem 1188, indictione VI, die 14 intrante Januario, in eorum praesentia, quorum nomina dicentur inferius, super causa quae vertebatur Marcum Castellanensem episcopum, inter et plebanos et sacerdotes de Venetiis, dominus Vitalianus canonicus Paduanus et archidiaconus delegatus, cum domino Gerardo Dei gratia Paduano episcopo a domino papa Urbano ex voluntate supradicti domini episcopi eo praesente et consentiente, pro se et pro ipso episcopo talem recitavit sententiam dicens: In nomine Domini, nos, Dei gratia Gerardus Paduanus episcopus et Vitalianus canonicus Paduanus et archidiaconi delegati a bonae memoriae domino Urbano super causa quae vertitur inter Marcum venerabilem episcopum Castellanensis Ecclesiae ex una parte, et inter plebanos et sacerdotes Sancti Canciani, Sanctae Sopihae, Sanctae Mariae matris Domini, Sancti Pauli, Sancti Lucae, Sancti Jeremiae, Sancti Hermacorae, Sancti Baudi, Sanctae Margaritae, Sancti Simeonis prophetae, Sancti Gervasii, super quibusdam partibus decimarum archipresbytero Paduano qui ab eodem domino papa nobis ad cognoscendum socius datus fuerat, remoto et in loco ejus abbate de Carario substituto et demum praefato abbate per dominum papam Gregorium felicis recordationis a praedicta cognitione excluso, constitutus in hac causa Leonardo primicerio a Castellanensi episcopo et Dominico primo archidiacono a praefatis plebanis et sacerdotibus procuratoribus, quae causa coram nobis sic incoepta est et ventilata. Petebat archidiaconus pro his quorum procurator est a praefato procuratore episcopi, quod dominus episcopus dimitteret plebanos et sacerdotes praedictarum ecclesiarum quartam partem decimarum clericis debitam, habere integram. Ita tamen quod clerici uniuscujusque ecclesiae habeant praecipuam, et inter se dividant quartam illam quae provenerit ex decimis suorum parochianorum. Petebat etiam ut idem episcopus integre dimitteret eis quartam debitam pauperibus et partem debitam fabricis ecclesiarum, nulla quarta ex ipsis retenta. Econtra procurator episcopi dicebat, quod quartam clericis debitam integre habere non debebant, imo inter omnes clericos juxta dispositionem episcopi, sicuti consuetum fuerat, distribui debebat. Quartam quartae pauperibus debitae tum ex consensu clericorum, tum quia praecipue ad ipsum cura pauperum respicit, de jure retinere poterat; porro quartam quartae fabricis debitae, pro restauratione matricis ecclesiae, juste detinebat. Ideoque nos de praedictis remoto appellationis obstaculo cognoscentes, auditis et cognitis rationibus, attestationibus et allegationibus utriusque partis et diligenter inspectis, habito quoque quorumdam sapientum clericorum consilio, pronuntiamus, ut praedicti plebani et sacerdotes quartam clericis deputatam a parochianis suis provenientem, habeant praecipuam et integram, et cujusque ecclesiae clerici praedictarum ecclesiarum quartam quae de decimis suorum parochianorum provenerit inter se dividant, et condemnamus praedictum Leonardum procuratorem et episcopum, ut permittant eos quiete sic habere, et dividere. Praefatum Leonardum procuratorem et ipsum episcopum a petitione quartae partis, quam episcopus solitus est retinere, ex quarta pauperibus debita et a petitione alterius quartae partis quam de quarta parte fabricis debita pro restauratione matricis ecclesiae detinebat, quam praefatus archidiaconus et procurator pro saepe dictis plebanis et sacerdotibus faciebat absolvimus. Et ut haec verius a nobis acta credantur, propriis sigillis nostris ipsam insigniri fecimus. Datum in camera episcopali Paduana. Testes: Adamus, Almericus, Cerutus, Tamboanus, Theotonicellus, Ugolinus, canonici Paduani, Presbyter Paulus de ecclesia Sancti Andreae magister episcopellus Sancti Martini, Michael presbyter et plebanus Sancti Angeli de Venetiis, Rainaldus clericus ejusdem ecclesiae. Gufredinus clericus Sanctae Luciae, Gnafus et alii multi. Ego Boninus domini Frederici imperatoris tabellio interfui, et hanc sententiam jussu domini episcopi jam dicti, et Vitaliani canonici Paduani et archidiaconi scripsi. Quia vero de quarta parte quae restaurationi est ecclesiae deputata, quartam sibi et successoribus suis memoratus episcopus pro matricis ecclesiae utilitate perpetuo reservavit, et alias partes ejusdem quartae tibi et successoribus tuis in communi privilegio plebanis, sacerdotibus atque clericis aliarum ecclesiarum concesso, pro reficiendis ecclesiae vestrae fabricis atque libris, aliisque necessitatibus statuit conferendas, ac de quarta pauperibus assignata, sicut ex tenore privilegii ejusdem episcopi manifeste comparuit, tres partes parochiae tuae pauperibus statuit idem episcopus erogandas, quarta sibi dum viveret reservata, nos concessionem ipsam sicut ab eodem episcopo canonice facta est et scripto authentico firmata, praesentis scripti pagina roboramus, faciendi praeterea securitatis chartulas parochianis tuis a quibus decimas receperis, plenam tibi et successoribus tuis tribuimus facultatem. Statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona supradicta ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis, vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est cum omnibus pertinentiis suis, cum terris, callibus et aliis omnibus eidem ecclesiae pertinentibus. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum fas sit praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate, et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus, sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Amen. Amen.Ego Pandulfus presb. card. Sanctorum Joannis Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus ss. Ego Theobaldus Hostiensis et Velletrensis episcopus ss. Ego Joannes presb. card. tunc temporis Sancti Marci ss. Ego Laborans presb, card. S. Mariae trans Tiberim tunc temporis Calixti ss. Ego Joannes Felix diac. card. Sancti Eustachii et Pauli tunc temporis Pammachii ss. Ego Petrus presb. card. tunc temporis Sanctae Ceciliae ss. Ego Radulfus ecclesiae Praxedis presb. card. ss. Ego Jacobus diac. card. Sanctae Mariae in Cosmedin ss. Ego Gratianus Sanctorum Cosmae et Damiani diac. card. ss. Ego Octavianus Sanctorum Sergii et Bacchi diac. card. ss. Ego Soffredus Sanctae Mariae in Via Lata diac. card. ss. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Porticu diac. card. ss. juxta templum Agrippae ss. Ego Joannes Sancti Theodori diac. card. ss. Datum Laterani per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, V Idus Junii, indictione VI, incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domini Clementis papae III, anno primo. LXVII. Sacerdotibus et clericis Sanctae Mariae matris Domini portionem decimarum ipsis a Marco Nicolao episcopo Castellano concessam apostolica auctoritate confirmat, atque bona ipsius ecclesiae salva et illibata decernit. (Laterani, Jun. 9.) F. CORNELIUS, Eccles. Venet., t. II, p. 305. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis sacerdotibus et clericis ecclesiae Sanctae Mariae Matris Domini, tam praesentibus quam futuris canonice substituendis in perpetuum. Aequum est et rationi conveniens, ut perlatas ad audientiam apostolatus nostri controversias mediante justitia terminemus, etc., ut in epistola superiori. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Hostiensis et Velletren. episcopus. Ego Joannes presb. cardinalis titul. Sancti Marci. Ego Laborans presb. card. Sanctae Mariae Trans Tiberim, tit. Calixti. Ego Pandulfus presb. card. Basilicae XII. Apostolorum. Ego Melior presb. card. SS. Joannis et Pauli tit. Pammachii. Ego Petrus presb. cardinal. titul. Sanctae Caeciliae. Ego Rodulfus tit. S. Praxedis card. Ego Jacobus diacon. card. Sanctae Mariae tit. Cosmedin. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diaconus card. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diaconus card. Ego Siffredus Sanctae Mariae in Via Lata diacon card. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Porticu diacon. card. Ego Joannes Felix diac. card. S. Eustachii juxta templum Agrippae. Datum Laterani per manum, Moysi S. R. E. subdiac., vicem agentis Cancellarii, V Idus Junii, Indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. Ego Donatus Sanctae Mariae Matris Domini presb. et not. hoc exemplum exemplavi sumptum ex authentico domini Clementis papae III, ejus sigillo plumbeo sigillatum anno Domini 1200, vigesimo octavo mensis Novembris, Indictione secunda, Rivoalto, nihil addens vel minuens, quod sententiam mutet, scripsi, complevi et roboravi. LXVIII. Ecclesiam S. Cassiani Venetiarum sub Sancti Petri protectione recipit, atque ejusdem jura et redditus apostolica auctoritate confirmat. (Laterani, Jun. 9.) Ibid. p. 399. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis DOMINICO PINO plebano Sancti Cassiani, ejusque procuratoribus et ejus successoribus canonice substituendis, in perpetuum. Piae postulatio voluntatis effectu debet prosequente compleri, ut et devotionis sinceritas laudabiliter enitescat et utilitas postulata vires indubitanter assumat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam Sancti Cassiani, in qua divino mancipati estis obsequio, sub B. Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti patrocinio, communimus, statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant; in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est, cum omnibus pertinentiis suis, cum terris et callibus eidem ecclesiae pertinentibus. Praeterea quartam partem parochialium decimarum, quae ad clericos spectat, quam ven. frater noster Henricus, Gradensis patriarcha, de assensu ven. fratris nostri Marci Castellani episcopi, ad mandatum bonae memoriae Urbani praedecessoris nostri, vobis canonice concessisse dignoscitur, sicut eam juste ac pacifice possidetis, ad exemplar ejusdem Urbani et fel. rec. Gregorii, praedecessorum nostrorum Romanorum pontificum, auctoritate vobis apostolica confirmamus. Quia vero de quarta parte, quae restaurationi est ecclesiae deputata, quartam sibi et successoribus suis memoratus episcopus pro matricis ecclesiae utilitate perpetuo reservavit, et alias partes ejusdem quartae tibi et successoribus tuis in communi privilegio plebanis, sacerdotibus atque clericis aliarum ecclesiarum concesso pro reficiendis ecclesiae tuae fabricis, atque libris aliisque necessitatibus statuit conferendas; ac de quarta pauperibus assignata, sicut ex tenore privilegii ejusdem episcopi manifeste comparuit, tres partes parochiae tuae pauperibus statuit idem episcopus erogandas, quarta sibi, dum viveret, reservata; nos concessionem ipsam, sicut ab eodem episcopo canonice facta est, et scripto authentico confirmata, praesentis scripti pagina roboramus, faciendi praeterea securitatis chartulas parochianis tuis, a quibus decimas receperis, plenam tibi et successoribus tuis tribuimus facultatem. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum fas sit praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur, eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Hostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Joannes presb. cardinal. titul. Sancti Marci. Ego Laborans, presb. card. Sanctae Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Ego Pandulfus presb. card. Basilicae XII Apostolorum. Ego Melior presb. card. SS. Joannis et Pauli, tit Pammachii. Ego Petrus presb. cardinal. titul. Sanctae Ceciliae. Ego Rodulphus titul. Sancti Praxedis presb. card. Ego Jacobus diacon. cardinal. Sanctae Mariae Cosmedin. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diacon. card. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diacon. card. Ego Sofredus Sanctae Mariae in Via Lata diacon. card. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Porticu diac. card. Ego Jos. Felix diac. card. S. Eustachii juxta templum Agrippae. Ego Joannes Sancti Theodori diaconus cardinal. Datum Laterani per manum Moysi, S. R. E. subdiac., vicem agentis cancellar, V Idus Junii, indict. VI, incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus domini Clementis papae III anno primo. LXIX. Abbati S. Genovefae, decano et cantori Parisiensi mandat cogant Manassem episcopum Trecensem ut « de ecclesia S. Lupi Trecensi canonicos regulares assumat et eos in ecclesia de Marigniaco instituat. » (Laterani, Jun. 15.) Stephani Tornacensis epistolae, ed. DU MOLINET, p. 411. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbatis Sanctae Genovefae, decano et cantori Parisiensi salutem et apostolicam benedictionem. Ad notitiam vestram volumus pervenire, quod venerabili fratri nostro Trecensi episcopo ab apostolica sede mandatum fuit, semel iterumque praeceptum ut in parochiali ecclesia de Marigniaco, salva omni justitia sua, canonicos assumere regulares, qui in ea juxta pium desiderium fundatorum religionis ordinem instituerent, et sub regularibus disciplinis omnipotenti Domino deservirent. Praedictus autem episcopus non amore religionis induci, nec apostolicis jussionibus potuit emolliri, ut a duritia, quam in mandatis apostolicis solitus est habere, se converteret ad benignitatem charitatis, cui piae petitioni et voto laudabili postulantis consensus benevolentiam indulgeret. Unde discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus, quatenus eum admonere propensius et inducere laboretis, ut, secundum quod toties in mandatis accepit, de ecclesia Sancti Lupi Trecensis canonicos regulares assumat, et eos in praedicta ecclesia, salvis justitiis omnibus dioecesanae rationis, instituat, per quos et religionis ordo dilatetur et crescat, et tam jussionibus apostolicis quam fundatoris desiderio satisfaciat; quod si infra triginta dies post admonitionem vestram facere sponte noluerit, vos eum ad id exsequendum auctoritate nostra, sine appellationis obstaculo, per censuram ecclesiasticam compellatis. Quod si omnes his exsequendis nequieritis interesse, duo vestrum ea nihilominus exsequantur. Datum Laterani, XVII Kalendas Julii, pontificatus nostri anno primo. LXX. Consulibus Grassensibus ecclesiam S. Honorati commendat. (Laterani, Jun. 20. Hist. patr. Mon., Script., p. 468. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis consulibus de Grassa salutem et apostolicam benedictionem. Commissum vobis consulatus officium secundum beneplacitum geritis Creatoris, si Ecclesiam Dei et viros in ea impendentes Domino famulatum habueritis in reverentia, et curaveritis potestate vobis commissa ab aliorum injuriis defensare. Inde est quod universitatem vestram monemus in Domino et rogamus, quatenus ecclesiam S. Honorati et personas commorantes in ea habeatis attentius commendatas, et ita ab aliorum injuriis defensare curetis, quod vobis ad aeternum praemium proficiat, et ecclesiae ipsae per defensionem vestram optata perfrui sese quiete laetentur. Datum Laterani, XII Kal. Julii, pontificatus nostri anno primo. LXXI. Ecclesiam Ragusinam, rogante Tribuno archiepiscopo tuendam suscipit, ejusque privilegia confirmat. (Laterani, Jun. 21.) HORMAYR, Gesch. d. gef. Grassch. Tirol, I, II, 127. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri TRIBUNO Ragusino archiepiscopo ejusque successoribus canonice substituendis, in perpetuum. In eminenti apostolicae sedis specula disponente Domino, licet immeriti constituti, fratres nostros archiepiscopos et episcopos tam vicinos quam longe positos, fraterna debemus charitate diligere, et ecclesias eorum gubernatione commissas apostolicae sedis privilegio communire. Eapropter, venerabilis in Christo frater Tribune archiepiscope, tuis justis postulationibus clementer annuimus, et ecclesiam Ragusinam cui, auctore Deo, praeesse dignosceris, ad exemplar praedecessorum nostrorum felicis recordationis Innocentii, Anastasii, Adriani, et Urbani Romanorum pontificum sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus. Statuentes ut quascunque possessiones, quaecumque bona eadem ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis praestante Domino, poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis. Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est cum omnibus pertinentiis suis. Omnes parochias ad jus commissae tibi Ecclesiae pertinentes scilicet, regnum Zachuliniae, regnum Servuliae, quod est Bosna, ac regnum Tribuniae, civitatem quoque Catarinensem, seu Rosae Guduanensem, Antivarensem, Liciniacensem, Suacensem, Scodrinensem, Divasterinensem et Polatensem, cum abbatiis, ecclesiis, et parochiis suis. Confirmamus etiam vobis omnes possessiones, et quaecunque bona in ecclesiis, decimis, vallibus, colonis, praediis, agris, nemoribus, montibus, collibus, aquis, pratis aut quibuslibet aliis rebus dioecesanae vel proprietariae dispositionis titulo, praedicta Ragusina Ecclesia juste et canonice possidet, pallii quoque usum pontificalis, videlicet officii plenitudinem, humilitatis et justitiae signum ad missarum solemnia celebranda, sicut antecessoribus tuis concessum fuisse dignoscitur, et in festivitate Beati Blasii et in praecipuis festivitatibus ecclesiae tuae tibi tuisque successoribus auctoritate apostolica confirmamus. Quo his diebus tantum adjuncto festo Beati Blasii et praecipuis festivitatibus ecclesiae tuae fraternitas tua uti meminerit quibus antecessoribus tuis ab apostolica sede constat indultum. Sane successores tuos a nobis nostrisque successoribus consecrationis gratiam in perpetuum decernimus recepturos. Prohibemus insuper ne interdictos vel excommunicatos tuos ad divinum officium aut communionem ecclesiasticam, quisquam recipere sine congrua satisfactione praesumat nisi forte periculum mortis immineat, ut, dum praesentiam tuam habere nequierint, per alium secundum formam Ecclesiae satisfactione praemissa, oporteat ligatum absolvi. Ad hoc libertates et immunitates a regibus, principibus et ab aliis personis tam ecclesiasticis quam mundanis ecclesiae tuae concessas, et antiquas et rationabiles consuetudines hactenus observatas, integras et illibatas praesenti decreto manere sancimus. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum fas sit praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine divinae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Amen. Amen. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus ss. Ego Joannes presb. card. tunc temporis Sancti Marci ss. Ego Laborans presb. card. Sanctae Mariae Trans-Tiberim tunc temporis Calixti ss. Ego Pandolfus presb. card. tit Basilicae XII Apostolorum ss. Ego Melior presb. card. Sanctorum Joannis et Pauli tunc temporis Pammachii ss. Ego Rad. tunc temporis Sanctae Praxedis presbyter card. ss. Ego Petrus tunc temporis Sancti Clementis presb. card. ss. Ego Bobo tunc temporis Sanctae Anastasiae presb. card. ss. Ego Alex, tunc temporis Sanctae Susannae presb. card. ss. Ego Petrus pres. card. tunc temporis Sancti Petri ad Vincula ss. Ego Jordanus presb. card. Sanctae Pudentianae tunc temporis Pastoris ss. Ego Jacobus diac., eard. Sanctae Mariae in Cosmedin ss. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diac. card. ss. Ego Octavianus Sanctorum Sergii et Bacchi diac. card. ss. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Porticu diac. card. ss. Ego Joannes Felix Sancti Eustachii diac. diac. juxta templum Agrippae ss. Ego Joannes Sancti Theodori diac. card. ss. Ego Bernardus Sanctae Mariae Novae diac. card. ss. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Aquino diac. card. ss. Datum Laterani, per manum Moysi, Sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, XI Kal. Julii indictione VI, incarnationis Dominicae. anno 1188, pontificatus vero Clementis III anno primo. LXXII. Ecclesiae S. Laurentii Florentinae protectionem suscipit, bonaque confirmat. (Laterani, Jun. 21.) LAMI, Ecclesiae Florent. Monum., III, 1785. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis ILDEBRANDO priori S. Laurentii Florentinae civitatis, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris canonice substituendis, in perpetuum. Piae postulatio voluntatis effectu debet prosequente compleri, ut et devotionis sinceritas laudabiliter enitescat, et utilitas postulata vires indubitanter assumat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam S. Laurentii in qua divino estis obsequio mancipati, ad exemplar recordationis Nicolai, Alexandri II, Alexandri III et Lucii praedecessorum nostrorum Romanorum pontificum, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus, statuentes, ut quascunque possessiones, quaecunque bona, eadem ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis. Parochiam ecclesiae vestrae pertinentem, sicut hactenus habuistis; hospitale quod juxta ecclesiam supradictam B. Laurentii situm est cum omnibus pertinentiis suis; hospitalem domum a Spina Petrioli in Plebeio Sancti Stephani in Pane construtam, et ab ejus uxore ecclesiae S. Laurentii collatam, cum omnibus pertinentiis suis; ecclesiam S, Marci cum omnibus pertinentiis suis; montem S. Laurentii qui ex uno latere proximatur terrae S. Joannis, et duabus viis decurrentibus, et ex alio S. Romuli, tertio S Mariae, quarto decurrit ei via regia, cum decimis et primitiis suis; abbaticum Portae S. Laurentii cum ipsa etiam congregatione: ecclesiam S. Bartholomaei sitam in Faltignano cum omnibus pertinentiis suis, et possessiones omnes quas in eadem curia possidetis; ecclesiam S. Andreae in Percussine; quaecunque etiam a praedictis praedecessoribus nostris Romanis pontificibus vobis concessa sunt, et ecclesiae vestrae eorum privilegiis confirmata, similiter roboramus. Prohibemus quoque ut nemini liceat intra terminos parochiae vestrae sine auctoritate dioecesani episcopi et vestro assensu ecclesiam vel oratorium de novo aedificare, salvis privilegiis Romanorum pontificum. Sepulturam praeterea illius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat; salva tamen justitia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum fas sit praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate, Florentinique episcopi canonica justitia, Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat; et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat; atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum Judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen, amen, amen. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus Hostiensis et Velletrensis episcopus ss. Ego Alexander tit. Susannae presbyter cardinalis Ego Joannes presbyter cardinalis tit. S. Marii ss. Ego Laborans presb. card. S. Mariae trans Tiberim tit. Calixti ss. Ego Pandulphus presb. card. Basilicae XII Apostolorum ss. Ego Melior presb. card. SS. Joannis et Pauli tit. Pammachii ss. Ego Radulphus tit. S. Praxedis presbyter cardinalis ss. Ego Petrus tit. S. Clementis presbyter cardinalis ss. Ego Bobo tit. S. Anastasiae presbyter cardinalis ss. ss. Ego Petrus presb. cardinalis S. Petri ad Vincula ss. Ego Jordanus presb. card. S. Pudentianae tit. Pastoris ss. Ego Jacobus diac. card. S. Mariae in Cosmedin ss. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diac. cardinalis ss. Ego Gregorius S. Mariae in Porticu diac. cardinalis ss. Ego Joannes Felix S. Eustachii diaconus juxta templum Agrippae ss. Ego Joannes S. Theodori diaconus cardinalis ss. Ego Bernardus S. Mariae Novae diaconus cardinalis ss. Datum Laterani per manum Moysi, S. R. E. subdiaconi, vicem agentis cancellarii, XI Kal. Julii, indictione VI, Incarnationis Dominicae anno 1188; pontificatus domini Clementis papae III anno primo. LXXIII. Privilegium pro ecclesia S. Anscharii Bremensi. (Laterani, Jun. 22.) LAPPENBERG, Hamburg. Urkund., I, 245. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis, praeposito Ecclesiae Sancti Anscharii Bremensis et ejus fratribus, tam praesentibus quam futuris canonice substituendis, in perpetuum. Ideo, licet immeriti, ad apicem summi pontificatus providentia sumus supernae dispositionis assumpti, ut circa universas Dei Ecclesias debeamus aciem nostrae considerationis extendere, et eas a pravorum incursibus apostolicae sedis patrocinio communire. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam vestram, in qua divino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus, statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est, cum omnibus pertinentiis suis; curtem quae vocatur Spenchoph cum pertinentiis suis, curtem in Sluttere cum pertinentiis suis, curtem Leste cum omnibus ad eam spectantibus, curtem in Stenthorpe cum pertinentiis suis, ecclesiam cum banno de Horne, decimam de Swechusen, decimam de Ascwarde, tres quadrantes Hollandienses, quos habent ex dono venerabilis fratris nostri Hardwici, Bremensis archiepiscopi; ex dono Theodorici laici, dimidium quadrantem, ex dono Alardi advocati unam aream et censum quatuor arearum, ex dono Theodorici de Horst censum unius areae. Statuimus autem ut stipendia de praedictis curtibus, pauperibus tam majori quam vestrae ecclesiae deservientibus assignata, sicut a beato Anschario pie statutum est, eis semper integraliter et sine diminutione solvantur. Ad haec auctoritate vobis apostolica indulgemus ut cum praepositura seu aliae dignitates aut praebendae, sive alia beneficia ecclesiae vestrae vacaverint, eligendi ad eas personas idoneas liberam habeatis de licentia sedis apostolicae facultatem; investitura tamen praedictorum dioecesano episcopo reservata. Cum autem generale interdictum terrae fuerit, liceat vobis, clausis januis, exclusis excommunicatis et interdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce, divina officia celebrare. Praeterea quoniam decimae utriusque testamenti pagina sint ecclesiasticis personis concessae, auctoritate apostolica inhibemus ne quis laicus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat. Illud etiam nihilominus prohibemus, ne quis in vos vel ecclesiam vestram excommunicationis, suspensionis aut interdicti sententiam, sine manifesta et rationabili causa promulget, vel novas et indebitas exactiones vobis vel hominibus vestris imponat. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum fas sit praedictam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia illibata et integra conserventur, eorum pro quorum gubernatione aut sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canoniea justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate, reamque se judicio divino existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae subjaceat ultioni. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant et apud districtum Judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen, amen. Ego Gratianus, SS. Cosmae et Damiani diac. Ego Clemens, Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Joannes, presbyter cardinalis tt. Sancti Marci. Ego Laborans, pbr. card. S. Mariae Trans Tiberim tt. Calixti. Ego Pandulfus, pbr. card. Basilicae. XII Apost. Ego Theobald. Hostien. et Velletren. eps. Ego Jacintus, diacon. cardinalis S. Mariae in Cosmedin. card. Ego Octavianus, SS. Sergii et Bacchi diac. card. Ego Radulfus, tt. S. Praxedis pbr. card. Ego Petrus, tt. S. Clementis pbr. card. Ego Bobo, tt. S. Anastasiae pbr. card. Ego Petrus, pbr. card. S. Petri ad Vincula. Ego Jordanus, pbr. card. S. Pudentianae tt. Pastoris. Ego Gregorius, S. Mariae in Porticu diac. card. Ego Joannes, S. Theodori diac. card. Ego Bernardus, S. Mariae Novae diac. card. Ego Gregorius, S. Mariae in Aquino diac. card. Data Laterani, per manum Moysi Romanae Ecclesiae subdiaconi, vices agentis cancellarii, X Kalendas Julii, indictione sexta, incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domni Clementis papae III anno primo. LXXIV. Fratribus ordinis Grandimontensis nuntiat se et Guillelmum et Stephanum a prioratu removisse. Liberum successoris eligendi arbitrium iis concedit. (Laterani, Jun. 25.) Gallia Christiana nova, t. II, col. 192. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis fratribus ordinis Grandimontis salutem et apostolicam benedictionem. Ne in quaestionis scrupulum recidant, quae sub examine apostolicae sedis judiciali sententia terminantur, dignum est et consonum rationi ad posteritatis memoriam ea litteris comprehendi, et rescripti apostolici munimine roborari. Sane cum pro controversia quae de abrenunciatione Guillelmi quondam prioris vestri, et substitutione Stephani prioris, suadente Christianae religionis persecutore, coepit inter vos diutius agitari, quidam inter vos tam clerici quam conversi in nostra essent praesentia constituti, certa ratione comperimus memoratum Guillelmum, prioratus honorem coram delegatis a sede apostolica judicibus se abrenuntiaturum ad certam diem, juramento praestito, promisisse; et postmodum alia vice in manibus dilecti filii nostri Octaviani, sanctorum Sergii et Bacchi diaconi cardinalis, tunc apostolicae sedis legati, et venerabilis fratris nostri Petragoricensis episcopi, et dilecti filii abbatis de Corona, sine juramento viva voce renunciasse. De alterius vero, videlicet Stephani substitutione, licet ejus electio, memorato Guillelmo abrenunciante, canonica esse potuerit, intelleximus quibusdam ex vobis, videlicet clericis, grave scandalum generari. Volentes ergo tranquillitati et quieti vestrae circumspectione moderaminis apostolici providere, ut omnis inter vos de caetero, auctore Deo, dissensionum et jurgiorum materia sopiatur, de consilio et assensu fratrum nostrorum, tam Guillelmum qui abrenunciasse dignoscitur, quam Stephanum, pro bono pacis et concordiae inter vos reformandae, a prioratus regimine duximus amovendos, eligendi priorem facultatem vobis liberam concedentes. Volumus etiam et praecipimus ut Regulam ordinis vestri, sicut eam bonae memoriae Urbanus praedecessor noster, de consilio et assensu cardinalium, multorumque episcoporum Italiae, praesentibus ex vobis tam clericis quam conversis, ad ejus firmitatem et perpetuam pacem invicem osculum sibi praesentibus, correxisse dignoscitur, et tam in privilegio suo quam nostro plenius reperitur, in posterum sine contradictione qualibet observetis. Ut autem sententia ista perpetuis temporibus inviolata et stabilis perseveret, eam auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti patrocinio communimus. Statuentes ut nulli omnino hominum liceat paginam nostrae diffinitionis et confirmationis infringere, etc. Datum Laterani septimo calendas Julii, pontificatus nostri anno I. LXXV. Henricum Campaniae comitem de composito fratrum Grandimontensium dissidio certiorem facit. (Laterani, Jun. ?) Ibid. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio nobili viro comiti HENRICO Campaniae, salutem et apostolicam benedictionem. Inter caetera quae diversis mundi partibus, apostolatus nostri tempore, ad sedem apostolicam docenda pervenerunt, et gravia, Grandimontensis domus turbatio non minimum nobis dolorem incussit. Quis enim absque amaritudine audiat domum tam celebris religionis praeconio divulgatam, de pacis unanimitate religiosis institutis amica, ad tantum turbationis scandalum pertransisse ut factis partibus velut acies hinc inde consisterent, et judiciariis disceptationibus mutuo concertarent, quos sub religioso silentio traditas oportuerat observantias custodire. Proh dolor! Adeo valuit inimicus, ut eos de latebris custodiae claustralis eduxerit, et in omnem fere ventum et regionem ipsos suscitata disperserit tempestate. Nos sane tanto ipsorum naufragio ex intimis cordis affectibus condolentes, fratribus convocatis, de illorum colligenda dispersione tractavimus, et pacis inter eos foedere reformando; tandem diligenti deliberatione, de fratrum nostrorum consilio, rem in hunc modum duximus disponendam. « Clemens episcopus, » etc. ut supra in bulla supra relata. Pietatem igitur tuae celsitudinis quae loca religiosa fovere ac defendere consuevit, monemus et exhortamur in Domino, et in remissionem injungimus peccatorum, quatenus socios Guillelmi quondam prioris, qui in terra tuae jurisdictioni subjecta commorantur, commoneri facias ut ad domum Grandimontis sine dilatione aliqua revertantur, et domos quas detinent, conversis fratribus secundum statutum ordinis ipsius absque difficultate restitui, ab eis pacifice disponendas, et praefatam provideas, quantum in te fuerit, institutionem nostram observari. Sane quoniam tua discretio non ignorat quantum divisiones sunt religiosis observantiis inimicae, si quos nostrae institutioni repereris adversari, eis omnimodum subtrahas tuum in sua observatione favorem. Illis qui humiliter obedierint et ad fraternam redierint unitatem, benignum patrocinium et defensionem impendas. Datum, etc. LXXVI. Regulam Grandimontensem confirmat. (Laterani, Jun. 27.) Ibid., col. 191. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis fratribus Grandimontensibus, salutem et apostolicam benedictionem. Rationis ordo requirit, et consuetudinis ecclesiasticae norma commendat, ut quae dubitationem in observantia Christianae religionis adducunt, provisione moderationis apostolicae declarentur. Ne igitur de Regula vestra in posterum quaestio referatur, quam bonae memoriae Urbanus praedecessor noster de consilio et assensu cardinalium et multorum episcoporum Italiae, praesentibus ex vobis tam clericis quam conversis, ad ejus firmitatem et perpetuam pacem per osculum pacis assensum praebentibus, noscitur correxisse, ut in ejusdem privilegio et in ipso plenius continetur, eam sub sigillo in praesentibus scriptis de verbo ad verbum duximus inserendam, quae talis est: « Quisquis hanc religionem, etc., usq. salvus erit, amen. » Ut autem praedicta Regula perpetuis temporibus illibata consistat, ipsam prout ab eodem Urbano praedecessore nostro, ut superius diximus, correcta est, auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti patrocinio communimus, statuentes ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere. Datum Laterani, pontificatus nostri anno primo. LXXVII. M auricio episcopo Parisiensi privilegium tribuit de procuratione et ei et ejus archidiaconibus, parochias circumeuntibus, a regularibus ecclesiarum canonicis praestanda. (Laterani, Jul. 5.) Cartulaire de Notre-Dame de Paris, t. I, 64. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri M., Parisiensi episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Sicut certum est de constitutione canonica episcopis imminere, ut diligenter intendant ad parochias visitandas, quo facilius et plenius valeant exstirpare quae fuerint exstirpanda, et quae noverint inserenda inserant; sic utique spectat ad eos qui in dioecesibus commorantur, ut de procurationis obsequio exhibendo visitatoribus sollicitudinem habeant competentem, nisi privilegio vel alia causa rationabili valeant se tueri; nec episcopi debent per appellationis obstaculum impediri, quominus praedictum officium exsequantur, nec est aliis concedendum subterfugium appellandi, ut a debitarum sic procurationum valeant exhibitione defendi. Hac itaque consideratione inducti, et tuis justis petitionibus provocati, auctoritate apostolica tibi, frater episcope, duximus indulgendum ut, cum tuas parochias visitabis, et canonici regulares in parochialibus ecclesiis tuae dioecesis constituti procurationem tibi et archidiaconibus tuis per eos transitum facientibus, sicut a caeteris ecclesiis impenditur, per appellationis diffugium praesumpserint denegare, tali appellatione nequaquam obstante, licentiam habeas eosdem canonicos et eorum ecclesias subjicere interdicto, nisi per privilegium speciale super hoc eis indultum immunes se esse ab illius procurationis praestatione demonstrent, aut aliarum ecclesiarum parochialium ejusdem dioecesis generali consuetudine se defendant. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis et concessionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, III Nonas Julii, pontificatus nostri anno primo. LXXVIII. Silvecano abbati et sacristae Aquensi mandat, ut monachos S. Victoris Massilienses tueantur contra canonicorum injurias. (Laterani, Jul. 5.) L' Antiquité de Marseille, I, 525. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis SILVECANO abbati et sacristae Aquensi, salutem. Dilecti filii nostri, abbas et fratres Massiliensis monasterii proposita nobis conquestione monstrarunt, quod praepositus et quidam alii Massilienses canonici et ecclesiarum parochialium capellani, filios eorum et posteros qui in coemeterio suo sunt sepulti, ab ejus monasterii prohibent sepultura. Quocirca discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus, quatenus vocatis ad praesentiam vestram, etc., ab his et aliis ejusdem monasterii vexationibus . . . compescatis. Datum Later., III Nonas Julii, pontificatus nostri anno primo. LXXIX. Ratisponensi et Frisingensi episcopis mandat, ut monasterium Alderspacense ab injuriis Alberti de Kam, qui monasterii advocatiam sibi arrogaverit. defendant. (Laterani, Jul. 9.) HUNDIUS, Metropol. Salisburg., II, 60. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus Ratispon. et Frisingen. episcopis, salutem et apostolicam benedictionem. Ex parte dilectorum filiorum abbatis et conventus de Aldersbach in audientia fuit nostra propositum, quod nobilis vir Albertus de Kam jus advocatiae in monasterio et rebus earum, licet frater ipsius per sententiam illud amiserit, sibi per injuriam nititur vindicare, cujus occasione eis damna plurima et injurias irrogare praesumit. Quocirca fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus, quatenus si verum est quod asseritur, militem memoratum ab eorumdem fratrum vexatione indebita compescatis, et ut ablata restituat, prout justum fuerit, eum per censuram ecclesiasticam postposita appellatione compellatis. Datum Laterani, VII idus Julii, pontificatus nostri anno primo. LXXX. Ad Henricum Bituricensem archiepiscopum.--Quod monachi et canonici regulares per oppida soli non morentur. (Laterani, Jul. 11.) MARTEN., Thesaurus, I, 631. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri HENRICO Bituricensi archiepiscopo Aquitaniae primati, salutem et apostolicam benedictionem. Cum in Lateranensi concilio fuerit generaliter interdictum ne monachi aut etiam canonici regulares singuli in oppidis vel aliis locis popularibus habitent, sunt nonnulli qui capellanorum vices agentes in parochialibus ecclesiis soli morantur, et suae professionis immemores conversari saeculariter non formidant. Nos itaque providere volentes ne quod provida fuit in concilio deliberatione statutum, pro privato aliquorum commodo irritetur, praesenti fraternitati tuae scripto concedimus, ut abbates eorum de illis reducendis ad claustrum, aut adimplendo quod in decreto exprimitur, non differas diligentius commonere. Si vero abbates commonitionem tuam fortasse contempserint, tu quod scribimus auctoritate nostra, remoto appellationis obstaculo, exsequaris. Ad hoc nihilominus tibi auctoritate apostolica indulgemus, ut si monachi vel canonici in tua dioecesi constituti infra tres menses ad ecclesias in quibus illis praesentatio competit, et ad te institutio pertinet, non praesentaverint idoneos capellanos, tu non exspectata diutius praesentatione illorum easdem ecclesias appellatione remota canonice ordinandi liberam habeas facultatem. Sic tamen ut ex hoc illis in posterum nullum debeat praejudicium generari. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae concessionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, V Julii, pontificatus nostri anno 1. LXXXI. Monasterii Jesu Nazareni (Montis Aragonensis) possessiones confirmat. (Laterani, Jul. 18.) Ayusa, Fundacion de la ciuidad de Huesca, p. 456. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio . . . . . abbati monasterii Montis-Aragonum, ad Romanam Ecclesiam nullo mediante pertinentis, ordinis S. Augustini Oscen. dioeces., salutem et apostolicam benedictionem. Gerentes erga personam tuam tuumque monasterium sanctae dilectionis affectum et volentes te ac monasterium tuum ipsum praecipuis favoribus prosequi et specialibus gratiis honorare, tibi et successoribus tuis qui usum annuli et baculum pastoralis tantum habetis, ut mitra alba imaginibus contexta et lapidibus pretiosis ornata ac aliis pontificalibus uti possitis, benedictionem quoque episcopis non praesentibus more pontificum largiendi et etiam benedicendi, ac consecrandi calices et altaria, pallas altaris, et alia ornamenta ecclesiastica ad vestri monasterii usum nec non reconciliandi ecclesiam, et coemeteria ipsius monasterii et deferendi et habendi vobiscum altare portatile, et super eo divina officia celebrandi, et facere celebrari in loco congruo et honesto, liberam in perpetuum auctoritate praesentium concedimus potestatem. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae concessionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani per manum Moysi sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, XV Kalendas Augusti, indictione IV, incarnationis Dominicae anno millesimo centesimo octuagesimo octavo, pontificatus vero domni Clementis papae III anno primo. LXXXII. Hartwigo archiepiscopo Ecclesiaeque Hamburgensi asserit Lubecensem, Suerinensem, Raceburgensem, Uxhullensem episcopatus suffraganeos. (Romae, ap. S. Mariam Novam, Sept. 25.) LAPPENBERG, Hamburg. Urkund., I, 247. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri HARTWICO, Bremensi archiepiscopo, salutem et apostolicam benedictionem. Ex injuncto nobis a Deo apostolatus officio fratres et coepiscopos nostros, tam vicinos quam longe positos, sincere charitatis affectu debemus diligere et Ecclesiis, in quibus, auctore Domino, militare noscuntur, suam dignitatem et justitiam integram conservare. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis justis postulationibus grato concurrentes assensu, ecclesiam ipsam, cui auctore Domino praesides, cum omnibus pertinentiis suis, Lubicensem quoque Zuirinensem, Racesburgensem et Ixscolanensem episcopatus, cum universis bonis, tam spiritualibus quam temporalibus, sicut juste et sine controversia possides, tibi et Ecclesiae tuae auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus, statuentes ut nulli omnino hominum liceat hanc nostrae paginam confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem, VII Kalendas Octobris, pontificatus nostri anno primo. LXXXIII. Lubecensi, S. Pauli Bremensi, Stadensi abbatibus mandat, si Hartwigus archiepiscopus Hamburgensis monasterio Rameslensi T. abbatem juste praefecerit, ut hunc confirment. (Romae, ap. S. Mariam-Majorem, Sept. 27.) Ibid., p. 248.) CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis, Lubecensi, Sancti Pauli Bremensi et Stadensi abbatibus, salutem et apostolicam benedictionem. Cum inter venerabilem fratrem nostrum, Bremensem archiepiscopum, et dilectos filios canonicos Rameslenses, super electione praepositi in ecclesia Rameslensi quaestio suborta fuisset, et utraque pars electionem ad se assereret pertinere, quia idem archiepiscopus ex rectoris defectu conspiciebat Ecclesiam detrimentum non modicum sustinere, canonicos saepe curavit inducere, ut ad praepositi canonicam electionem procederent. Verum cum illi hoc quasi sub dissimulatione transirent, post X menses, quemdam, T. nomine, canonicum Sancti Petri in Brema, sacerdotem, litteratum virum pariter et honestum, sicut asseritur, de consilio synodi, quae illic erat congregata, praepositum in illa ecclesia ordinavit. Ideoque per apostolica nobis scripta mandamus, quatenus super institutione memorati T. quaeratis sollicite veritatem, confirmantes ipsam sine appellationis obstaculo, si de jure eam videritis confirmandam; praeterea, B. comitem ad restituenda ablata jam dictae praepositurae per excommunicationis sententiam compellatis, nullis litteris veritati et justitiae praejudicium facientibus, si quae apparuerint a sede apostolica impetratae. Quod si omnes his exsequendis nequiveritis interesse, duo vestrum ea nihilominus exsequantur. Datum Romae apud Sanctam Mariam-Majorem, V Kalendas Octobris, pontificatus . . . . . . LXXXIV. Hartwigo Hamburgensi archiepiscopo asserit episcopatum Vexhullensem. (Romae, ap. S. Mariam Majorem, Oct. 1.) Ibid. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri, Bremensi archiepiscopo, salutem et apostolicam benedictionem. Fratres et coepiscopos nostros speciali tenemur charitate diligere et justis eorum postulationibus favorem apostolicum benignius impertiri. Eapropter, venerabilis in Christo frater, tuis justis postulationibus clementer annuimus et Ixscolanensem episcopatum, quem tu et clerus tuae curae commissus, per ministerium Meynardi sacerdotis, religiosi et discreti viri, in Ruthenia, sancti Spiritus gratia donante, acquisivisse dicimini, et usque adeo, tuba sacri eloquii in intimis quorumdam barbarorum mentibus intonante, fides Christiani nominis tales proponitur posuisse radices, quod idem qui seminator exstitit in illis partibus verbi divini, pastor fieri meruerit et episcopus animarum illarum, ipsum tibi et ecclesiae tuae tuisque successoribus, cum observantiis, quas futuris temporibus duraturas canonice posuistis et constituistis ibidem, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum ejus, et nostram se noverit incursurum. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem, Kalendis Octobris, pontificatus nostri anno primo. LXXXV. Privilegium pro monasterio Osterholtensi. (Romae, ap. S. Mariam Majorem, Oct. 6.) Ibid. p. 249. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis, EYLHARDO praeposito, fratribus et sororibus de Osterholte, regularem vitam professis, salutem et apostolicam benedictionem. Quoties ab apostolica sede petuntur ea quae tutelam Ecclesiarum respiciunt et profectum, animo nos decet libenti concedere, et vota quae a rationis tramite non discordant, effectu prosequente complere. Eapropter, vestris justis postulationibus annuentes, personas vestras et ecclesiam, in qua divino estis obsequio mancipati, cum omnibus bonis, tam ecclesiasticis quam mundanis, quae eadem ecclesia juste et canonice possidet, aut in futurum, praestante Domino, poterit adispici, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus. Specialiter autem curiam de Schermbecke et capellam ipsi curiae attinentem, sicut eas juste et sine controversia possidetis, devotioni vestrae auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc nostram protectionem seu confirmationem infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli, apostolorum ejus, se noverit incursurum. Datum Romae apud Sanctam Mariam Majorem, pridie Nonas Octobris, pontificatus nostri anno primo. LXXXVI. Privilegium pro ecclesia Furconiensi. (Laterani, Oct. 14.) MURATORI, Antiq. Ital., VI, 497. CLEMENS ep. SS. Dei, venerabili fratri ODORISIO Furconen. episcopo ejusque successoribus, in perpetuum. In eminenti apostolicae sedis specula . . . . . ad instar praedecessoris fel. record. Alexandri Romani pontif. sub B. Petri et nostra protectione suscipimus. Statuentes . . . . . Castrum Collepaidoni cum ecclesia et ten. suis . . . . . ecclesiam S. Justae cum capella et hom. et ten. suis . . . . . eccl. S. Marciani cum hom. et ten. suis . . . . . eccl. S, Silvestri de Collebrinconio cum hom. et ten. et capellis suis; eccl. S. Mariae de Asserico cum capell. et ten. suis; eccl. S. Grisancti cum capell. et ten. suis; eccl. S. Andreae de Stiphia cum omnibus pert. suis . . . . . Tornamparte cum eccl. vill. et suis pert. Civitatem Forulae cum duabus ecclesiis et suis pert . . . . . Ego Clemens catholicae sedis episc. Ego Albinus tit. S. Crucis in Hierusalem presb. card. Ego Bobo tit. S. Anastasiae presb. card. Ego Alesius tit. S. Susannae presb. card. Ego Jacobus diaconus cardinalis S. Mariae in Cosmidin. Ego Gregorius S. Mariae in Porticu diac. card. Ego Bernardus S. Mariae Novae diac. card. Ego Gregorius S. Mariae in Aquino diac. card. Datum Laterani, per manum Moysi, Sanctae Romanae Ecclesiae subdiac., vicem agent. cancellarii, II Idus Oct., indictione VII, incarnationis Domin. anno 1188, pontificatus vero D. Clementis P. III anno I. LXXXVII. Donationes factas canonicis ecclesiae Caesarisaugustae confirmat. (Laterani, Oct. 14.) ARRUEGO, Cathed. episcop. de Çaragoça, 686. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis capituli Caesaraugustae ecclesiae, salutem et apostolicam benedictionem. Justis petentium desideriis dignum est nos facilem praebere consensum, et vota quae a rationis tramite non discordant effectu prosequente complere. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus grato concurrentes assensu, donationem a venerabili fratre nostro Petro episcopo vestro et a vobis ipsis ad vestrae reaedificationem ecclesiae factam, sicut eadem donatio rationabiliter facta est eidem ecclesiae auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti patrocinio communimus; statuentes ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, II Idus Octobris, pontificatus nostri anno primo. LXXXVIII. Ordinis Praemonstratensis leges confirmat. (Laterani, Oct. 15.) LE PAIGE, Bibl. Praem. 643. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis HUGONI, abbati Praemonstratensi, et caeteris abbatibus et canonicis Praemonstratensis ordinis, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis, in perpetuum. In eminenti apostolicae sedis specula, licet immeriti, disponente Domino constituti, pro singulorum statu solliciti esse compellimur, et ea sincere tenemur amplecti quae ad incrementum religionis pertinent, et ad virtutum spectant ornatum, quatenus religiosorum quies ab omni sit perturbatione secura et a jugo mundanae oppressionis servetur illaesa, cum apostolica fuerit tuitione munita. Attendentes itaque quomodo religio et ordo vester, multa refulgens gloria meritorum et gratia redolens sanctitatis, palmites suos a mari usque ad mare extenderit, ipsum ordinem et universas domos ejusdem ordinis, apostolicae protectionis praesidio duximus confovendas et praesenti privilegio muniendas. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus benignius annuentes, ad exemplar felicis recordationis Alexandri, Lucii et Urbani praedecessorum nostrorum Romanorum pontificum, universas regulares institutiones et dispositiones, quas de communi consensu vel majoris et sanioris partis fecistis, sicut inferius denotantur, auctoritate apostolica roboramus et praesentis scripti privilegio communimus, videlicet ut ordo canonicus, quemadmodum in Praemonstratensi ecclesia secundum beati Augustini Regulam, dispositionem recolendae memoriae Norberti quondam Praemonstratensis ordinis institutoris et successorum suorum, in candido habitu institutus esse dignoscitur, per omnes ejusdem ordinis ecclesias perpetuis temporibus inviolabiliter observetur, et eadem penitus observantia iidem quoque libri qui ad divinum officium pertinent, ab omnibus ejusdem ordinis ecclesiis uniformiter teneantur, etc., prout jacent in privilegio seu diplomate Lucii III, usque ad ea quae sequuntur. Ego Clemens Ecclesiae catholicae episcopus. Ego Henricus Albanensis episcopus. Ego Theobaldus Ostiensis et Velletrensis episc. Ego Laborans presbyter cardinalis S. Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Ego Hyacinthus S. Mariae in Cosmedin diaconus cardinalis. Ego Radulphus S. Georgii ad Velum Aureum diaconus cardinalis. Ego Albinus cardinalis S. Mariae Novae. Datum Laterani per manum Moysi, Sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, Idibus Octobris, indictione VI, incarnationis Dominicae 1188, pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. LXXXIX. Litteris ad Guillelmum archiepiscopum Monteregalensem praecipit ut episcopi Syracusani usu pallii abstineant. (Laterani, Oct. 19.) PIRRI, Sicilia Sacra, I, 624, ubi fragmento infra edendo haec praemittit: « Autographum invenire minime potui; legi tamen in libro ms. privilegiorum eccles. Monteregalensis apud monachos ejusdem hanc formam: Venerabili fratri Guillelmo archiep. Montisregal. Praecipimus ut Syracusanus episcopus ejusque successores ab usu pallii debeant a modo penitus abstinere. Datum Laterani, XIV Kal. Novemb., anno Sal. 1188, pont. ann. I. XC Guillelmi archiepiscopi Montisregalensis privilegia confirmat, palliique usum ei concedit. (Laterani, Oct. 28.) MARGARINI, Bullar. Casin. II, 213. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri GUILLELMO Montisregalis archiepiscopo ejusque successoribus canonice substituendis. Licet Dominus Jesus Christus Ecclesiam suam instituens, eamque discipulis suis super credentes ligandi ac solvendi dederit potestatem (Joan. XX), unum tamen in ea, beatum scilicet Petrum apostolum, voluit praeeminere, dicens: Tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et quodcunque ligaveris super terram erit ligatum et in coelis, et quodcunque solveris super terram erit solutum et in coelis (Matth. XVI), intelligendum ex hoc tribuens fidelibus universis quod, sicut unus erat mediator Dei et hominum, homo Christus Jesus (I Tim. II, 5), pacificans quae in coelis erant et quae super terram (Coloss. I), dissolvens maceriarum parietem ac faciens utraque unum (Ephes. II), sic et in Ecclesia sua unum ex ipso et per ipsum esset omnium, cum omnium caput esset; nec in membris fieret ulla diversitas quae non per unius auctoritatem ac providentiam capitis ad unam fidei veritatem eamdemque religionis regulam reduceretur, et vel jam, quod etiam in eo loco monstratur, in quo et de confirmandis fratribus (Luc. XXII) et de pascendis Dominicis ovibus (Joan. XXI) praeceptum a Domino nostro legitur ei datum. Ex hac itaque potestate, quae ad B. Petrum ex Dominica traditione pervenit, sacrosancta Romana Ecclesia quae per Dominum Jesum Christum ab eodem beato Petro instituta est et fundata, super universas ecclesias auctoritatem obtinuit, ut ubique ratum esset ac solidum quod ipsius providentia statuisset. Quod etiam ab universis Ecclesiis, per orbem terrarum usquequaque diffusis, et receptum est et servatum, ita ut per eam et distributio facta sit dignitatum, et indictum Christi fidelibus et diligentius ordinatum quod ad cultum pertinere visum est pietatis. Ex hac siquidem data beato Petro a Domino potestate, ipse ac successores ipsius per diversi mundi loca constituerunt episcopos, et dignitates per provincias diviserunt. Nos etiam, qui eis, licet impares meritis, Domino vocante, successimus, in loco qui Montis Regalis dicitur, pro multa utilitate populi Christiani, metropolitanam sedem, a piae memoriae domino Lucio praedecessore nostro statutam, auctoritate apostolica confirmamus. Cum enim Christianissimus, in Christo filius noster, Guillelmus illustris rex Siciliae, divinae charitatis succensus, ad gloriam Dei et salutem suam ac parentum suorum monasterium ibi fundasset, et primo loco ad id agendum beato Petro et Romanae Ecclesiae obtulisset, ab episcopali subjectione per auctoritatem praedecessoris nostri felicis memoriae Alexandri papae, assensuque venerabilis fratris nostri Gualterii Panormitani archiepiscopi liberum reddidit et quietum, ac sic aedificiis regiis erigendis regiam curam impendens brevi tempore, templum Domino multa dignum admiratione construxit, castris munitissimis et redditibus ampliavit, libris, et sacris vestibus, et argento decoravit et auro, et tandem multitudinem monachorum de Cavensi ordine introduxit, et in tantum aedificiis et rebus extulit aliis locum ipsum, ut simile opus per aliquem regem factum non fuerit a diebus antiquis, et in admiratione homines adducat, ad quos ex auditu solo potuerit quod factum est pervenire. Deinde ad opus bonum, sicut cervus ad fontes aquarum anhelans, modicum reputans quidquid desiderio fecerat aeternorum, juxta id quod Sapientia dicit: Qui edunt me adhuc esurient, et qui bibunt me adhuc sitient (Eccli. XXIV); a praedicto Alexandro et Lucio, praedecessoribus nostris ac fratribus cum multa instantia postulavit ut idem locus dignitate metropolitica donaretur, praesertim cum et illuc populum congregare coepisset; et disponeret congregare, qui ex illa parte contra omnium inimicorum incursus inexpugnabile munimen posset toti terrae conferre. Porro idem dominus Lucius, deliberatione habita non parva cum fratribus, et attendens communem utilitatem quae de incremento ipsius loci speraretur, desiderio et petitioni ejus liberaliter acquievit ne, ubi liberalissimus ipse de thesauro et lenimentis suis exstiterat, idem papa de his quae ad injunctum sacri apostolatus officium pertinebant, existere difficilis videretur, et tanta ejus minueretur tarditate devotio, quanto summi pontificis studio de bono congruebat ad melius incitari. Nam et hoc pro desiderio ejus non parum facile videbatur, quod, licet esse insolitum quod, duae metropoles tam vicinae existerent. Ex hac tamen nova constitutione, quanquam jus minueretur alterius, cum jam ante monasterium ipsum per archiepiscopos et episcopos, tam in se quam in omnibus locis suis, ab omni episcopali jure fuisset exemptum, et plena in omnibus libertate donatum, ita ut nulli archiepiscopo, vel episcopo; nisi tantum Romano pontifici subjaceret. Te itaque venerabilem in Christo fratrem Guillelmum, in ejusdem loci archiepiscopum, suis tanquam beati Petri manibus, consecravit, et pallii dignitate statuit decorandum; recipiens eamdem ecclesiam, ad honorem Domini Dei nostri et memoriam beatae Mariae semper virginis regia liberalitate fundatam, sub apostolicae tuitione muniminis, et suo privilegio quod factum fuerat roboravit. Statuit autem imprimis ut ordo monasticus, qui secundum Dei timorem et B. Benedicti Regulam et Cavensis monasterii observantias in eo loco institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia impraesentiarum ex dono praenominati regis et quorumlibet rationabiliter possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis poterit adipisci, firma eidem ecclesiae et illibata permaneant. In quibus, episcopatum Cataniensem proprio duximus vocabulo designandum, quem idem dominus Lucius, de fratrum communi consilio, ad multam praedicti regis instantiam, tibi tuisque successoribus, sicut propriis archiepiscopis, metropolitano in perpetuum constituit jure subesse. Episcopaleque jus, et omnia quae in subscriptis locis ex concessione fratrum et coepiscoporum habes auctoritate apostolica tibi tuisque successoribus confirmavit; et firma et illibata permanere perpetuis temporibus decrevit, ex concessione scilicet venerabilis fratris nostri Gualterii Panormitani archiepiscopi, cum voluntate, consilio et assensu omnium canonicorum suorum, et regia etiam conniventia, tam parochiam quam dioecesim castelli Corleonis cum monasterio Sanctae Mariae Magdalenae et aliis ecclesiis, cum decimis et aliis justitiis quas de baronibus et aliis hominibus ipsius castelli et pertinentiarum ejus Panormitana Ecclesia solebat percipere, et cum omni parochiali jure et episcopali, quod in eisdem parochia et dioecesi videbatur habere; ecclesiam propterea Sancti Sylvestri quae fuerat dominii et proprii juris Panormitanae ecclesiae, quam, pro eo quod tuae ecclesiae multum vicina erat et multum utilior erat ei quam Panormitanae ecclesiae, jam dictus archiepiscopus, sicut in ejus scripto authentico continetur, de consilio et assensu omnium fratrum suorum eidem ecclesiae libera et spontanea voluntate tradidit, cum omnibus tenimentis, villanis, possessionibus et jure; ex concessione bonae memoriae Nicolai, quondam Messanensis primi archiepiscopi, cum totius capituli sui consensu, omne jus episcopale, quod Ecclesia Messanensis debet habere in monasterio et omnibus pertinentiis suis, quod illustris recordationis Margareta, gloriosa quondam regina, in loco qui dicitur Maniachium, in dioecesi Messanensi, ad Dei honorem et beatissimae semperque virginis memoriam, pro sua devotione, construxit, et per praedictum archiepiscopum ab omni debito Messanensis Ecclesiae liberum obtinuit et quietum; ex concessione Thomae Regiensis archiepiscopi cum communi capituli sui consensu, totum jus episcopale vel quodcunque aliud ad Regiensem Ecclesiam pertinebat in monasterio Sancti Salvatoris de Marcello, quod construxit Joannes Calomenus regius quondam camerarius, et in monasterio monialium Sancti Joannis Essocaliva, quod est extra muros civitatis Regii, cum cellis, obedientiis, possessionibus, tenimentis ac pertinentiis monasteriorum ipsorum, juxta quod jam dicti archiepiscopi privilegio continetur; ex concessione Bartholomaei Agrigentini episcopi, cum capituli sui assensu, tam parochiam et dioecesim quam universum jus episcopale cum omnibus decimis et aliis justitiis suis, quas de baronibus et aliis hominibus castelli Batalarii et pertinentiis ejus habebat, sicut in scripto ipsius episcopi dignoscitur contineri; ex concessione Matthaei Mazariensis episcopi, parochiam et dioecesim et jus episcopale omnesque decimas et alios redditus, quos ecclesia Mazariensis habebat in municipio Jati et municipio Calatrosi, cunctisque cum eorum pertinentiis, sicut in scripto praefati episcopi manifestius continetur; ex concessione Roboam Anglonensis episcopi, cum communi capituli sui consensu, in monasterio Carbonensi, cum cellis, obedientiis et possessionibus ejus, totum jus episcopale, et quodcunque aliud in eo Anglonensis habebat ecclesia, sicut in ipsius episcopi scripto denotatur expressum; ex concessione Rinaldi Bisinianensis episcopi cum capituli sui assensu, ecclesiam Sanctae Mariae de Macla cum episcopali jure et omnibus obedientiis et pertinentiis suis, sicut in ejusdem episcopi privilegio demonstratur; ecclesiam quoque Sancti Martini, constructam in tenimentis ecclesiae a Petro Indulfo, quam ipse Petrus obtulit eidem ecclesiae, cum tenimentis, possessionibus et pertinentiis suis. Pallium ad haec, ad plenitudinem scilicet pontificali officii, fraternitati tuae, de sedis apostolicae auctoritate ac liberalitate largimur, qui intra Ecclesiam tuam ad missarum solemnia celebranda, subscriptis diebus, uti debebis, nativitate scilicet Domini nostri Jesu Christi, festo Sancti Stephani, Octava Domini Nativitatis, Epiphania, Dominica in Ramis palmarum, Coena Domini, Sabbato Sancto, Pascha et duobus diebus sequentibus, Ascensione, Pentecoste, tribus festivitatibus beatae Virginis Dei genitricis, Natalitio beati Joannis Baptistae, commemoratione Omnium Sanctorum, solemnitatibus omnium apostolorum, et praecipuis festis Ecclesiae tuae, dedicationibus ecclesiarum, consecrationibus episcoporum, ordinationibus clericorum, et anniversario tuae consecrationis die. Provideas igitur quomodo hujus indumenti honor modestia sit ac actuum vivacitate servandus, ut ei morum tuorum ornamenta conveniant, et esse valeas plus bonis actibus quam hujusmodi ornamento, Deo auctore, conspicuus, et quem pastoralis curae constringit officium dilectionem proferis fratribus exhibere, et in humilitatis virtute fundatus, nec eleveris prosperis, nec fatigeris adversis; ipsi etiam adversarii, propter mandatum Dominicum, tuo circa te copulentur affectu, et, quantum, in te fuerit, pacem habeto cum omnibus, et ad pacem studete reducere discordantes. Fulgeat in pectore tuo rationale judicii, cum superhumerali ratione conjunctum; et ita in conspectu Dei procedas et hominum, quatenus commisso tibi Dominico gregi virtutis praestes exemplum, ut videntes opera tua bona glorificent Patrem nostrum qui in coelis est (Matth. V), et gaudeant se talem habere rectorem per quem erudiantur ad fidem et ad recta opera provocentur. Obeunte vero te, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem monachi ejusdem loci, vel melior pars consilii sanioris de ipso collegio, siquidem idoneus fuerit in eo repertus, secundum Deum et canonicas sanctiones crediderint eligendum. Quod si forte idoneus ibi reperiri nequiverit, et aliunde fuerit assumendus per fratres ipsius loci monachus eligatur, qui nimirum regularibus cibis et indumentis utatur. Quae omnia sicut ab eodem praedecessore nostro provide facta sunt, rata omni tempore volentes, et inconcussa servari nostri quoque privilegii munimine roboramus. Adjicimus etiam ut Ecclesia Syracusana, quae nulli hactenus, nisi Romano tantum pontifici subjecta fuisse dignoscitur, tibi deinceps et successoribus tuis catholicis metropolitano debeat jure subesse. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate. Ad indicium sane devotionis tuae, ac demonstrandum quod eadem ecclesia Romano tanto pontifici subjaceret, supra nominatus filius noster rex, cum eam sub nomine monasterii fundare coepisset, centum tarenos Romano pontifici annis singulis statuit persolvendos. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei ac Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine divinae subjaceat ultioni. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Theobaldus, Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Joannes, presbyter cardinalis tit. Sancti Marci. Ego Octavianus tit. Sanctorum Sergii et Bacchi Ego Laborans, presb. card. tit. Sanctae Mariae trans Tyberim tit. Calixti. Ego Pandulphus presb. card. tit. Basilicae Duodecim Apostolorum. Ego Albinus tituli Sanctae Crucis in Hierusalem presb. card. Ego Petrus tit. S. Clementis presb. card. Ego Adelardus tit. Sancti Marcelli presb. card. Ego Bobus tituli Sanctae Anastasiae presb. card. Ego Alexius tituli Sanctae Susannae presb. card. Ego Petrus tituli Sancti Laurentii in Damaso presb. card. Ego Jacinthus diac. card. tit. Sanctae Mariae, in Cosmedin. diac. card. Ego Gregorius tit. Sanctae Mariae in Porticu diacon. card. Ego Joannes Felix tit. Sancti Eustachii juxta templum Agrippae diac. card. Ego Joannes tit. S. Theodori diac. card. Ego Bernardus tit. Sanctae Mariae Novae diac. card. Ego Gregorius tit. Sanctae Mariae in Aquiro diac. card. Datum Laterani, per manum Moysi sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, V Kalendas Novembris, indictione VII, Incarnationis Dominicae 1188, pontificatus vero domni Clementis papae tertii anno primo. Signum Clementis III papae. DOCE ME, DOMINE, FACERE VOLUNTATEM TUAM XCI. Sententiam episcoporum Equilensis, et Torcellani pro susceptione episcopi Castellani ab abbate S. Nicolai de Litore in die Ascensionis confirmat. (Laterani, Oct. 31.) F. CORNELIUS, Eccles. Venet., t. XIII, p. 322. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, ven. Fr. MARCO Castellano episcopo, salutem et apostolicam benedictionem. Ea quae judicio statuuntur, in sua debent firmitate consistere, et apostolico robore communiri, ne alicujus valeant malignitate per praesumptionem turbari. Intelleximus siquidem quod cum ven. fratres nostri Equilensis et Torcell. episcopi causam quae vertebatur inter te et abbatem ac monachos S. Nicolai super susceptione tua ab ipso abbate et fratribus, in die Ascensionis Domini in missa majori, et ad processionem, et ad refectionem tibi, cum tuis praestandam de mandato nostro appellatione remota diffiniendam suscepissent, tandem super susceptione ipsa, processione, ac refectione rationibus auditis plenius, et intellectis, et veritatem rei per confessionem abbatis et monachorum ejusdem monasterii sufficienter cognita, sententiam pro te diffinitivam tulerunt, quam utique ratam et firmam habentes, ad exemplar bon. mem. Urbani papae, praedecessoris nostri auctoritate apostolica praesentis scripti patrocinio communimus; statuentes ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, II Kal. Novembris, pontificatus nostri anno primo. XCII. Inter ecclesias S. Triphonis, S. Nicolai de Praefecto, S. Salvatoris de Sere et ecclesiam S. Mariae in Campo-Martis, latam ab Alexio presb. card. tit. S. Suzannae et Joanne diac. card. S. Theodori sententiam jubet ratam esse. (Laterani, Nov. 4.) MARINI, Diplomat. pontif., pag. 67. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis clericis Sancti Triphonis, S. Nicolai de Praefecto et Sancti Salvatoris de Sere, salutem et apostolicam benedictionem. Ea quae fuerint judicio vel concordia terminata, ne in recidivae contentionis scrupulum relabantur aut alicujus malignitate turbentur, juxta petentium voluntatem consentaneam rationi, apostolica convenit auctoritate firmari. Eapropter, vestris justis postulationibus annuentes, sententiam quam dilecti filii nostri, Alexius tituli Sanctae Suzannae presbyter, et Joannes Sancti Theodori diaconus, cardinales, de mandato sedis apostolicae promulgarunt, sicut eadem sententia scripto authentico continetur, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Ad majorem autem firmitatem tenorem ipsius authentici instrumenti super sententia promulgata de verbo ad verbum jussimus inserendum: In nomine Domini nostri Jesu Christi. Nos Alexius, Dei miseratione tituli Sanctae Susannae presbyter, et Joannes S. Theodori diaconus, cardinales, notum facimus omnibus ad quos litterae istae pervenerint quod cum clerici S. Triphonis, S. Nicolai de praefecto, et S. Salvatoris de Sere in praesentia Domini Papae Clementis III querelas proponerent, quod sanctimoniales Beatae Mariae in campo Martis statum parochiarum suarum multiplici arte turbarent, hanc causam dominus papa nobis audiendam commisit. In praesentia itaque nostra utrisque partibus constitutis, cur abbatissa Agnes non venisset vel sufficientem responsalem non misisset a sororibus quae venerant requisivimus. Quae respondentes dixerunt hanc causam per sententiam rectorum Romanae fraternitatis de mandato domini Lucii P. esse finitam et ab eodem summo pontifice confirmatam, ideoque non fuisse opus ut vel abbatissa veniret, vel responsalem misisset. Quod cum audissemus, ne acta negare videremur, instrumentum quod nobis in occulto demonstratum fuerat, cum in eo vituperatio non appareret, duximus coram partibus legendum. Sed cum in prosecutione instrumenti contineretur quod in praesentia domini Obicionis cardinalis S. Clementis, et magistri Raineri diaconi cardinalis S. Adriani causa haec diligentissime fuisset pertractata et testibus idoneis coram domino P. de Rustico judice, quem assessorem rectores habebant comprobata, et a subscriptis rectoribus per sententiam esset decisa et terminata; quae sententia talis est: In nomine Domini. Nos rectores Romanae fraternitatis, P. scilicet Christianus basilicae S. Petri, Guido de Papa titulo S. Mariae in trans Tyberim, Joannes archipresbyter S. Joannis de Insula, Gregorius Lateranensis basilicae, Jordanus prior S. Mariae Novae, presbyter, Girardus S. Nicolai de Marmorata, Bobo tituli S. Marcelli; presbyter Jonathas S. Pantaleonis, presbyter Ingo S. Mariae in Transpadin. Ex auctoritate et mandato domini papae Lucii absolvimus te, Agnes monasterii S. Mariae in Campo Martis abbatissa, ab omni petitione, querela ac molestia, quam P. Albertini supradictarum ecclesiarum oeconomus adversus te pro jam dicto monasterio fecit vel facere potuit, de subscriptis domibus infra suos fines constitutis, scilicet a domo Pauli de Nuzo et infra, a domo Buccacanum et infra, a via majore quae vadit ante turrem Armeldrigi Scorsasanti et infra, ab utroque latere viae, a domo Monachi et infra, et a domo Benencas de Romanello et infra, ita quod amodo liceat tibi tuisque successoribus et pro populo et sicut populum jure parochiali perpetuo tenere, possidere, et omnia divina ministeria per tuum videlicet capellanum eis tribuere et ministrare. » Clerici praenominatarum Ecclesiarum cum hoc audissent, statim exclamaverunt tale instrumentum omnino falsum esse, tum quia nunquam in conspectu domini Obicionis cardinalis S. Clementis pro hac causa convenerunt, tum quia nulli testes coram praedicto judice producti fuerunt, tum quia rectores qui sunt in instrumento conscripti dedisse sententiam, ullam nunquam ipsis praesentibus dederunt sententiam. Cum itaque pars utraque inter se clamose contenderet, praefiximus diem quo pars abbatissae ad faciendam fidem instrumento veniret. Nos vero interim convenimus rectores semotim, et simul, scilicet Guidonem de Papa, Gerardum abbatem S. Sabbe, qui tunc erat archipresbyter S. Nicolai de Marmorata, et rector Romanae fraternitatis, presbyterum Ingonem S. M. in Transpadin, Leonem archipresbyterum S. Ciciliae, et Rollandum archipresbyterum S. Mariae in Aquiro; et separatim convenimus judicem P. de Rustico, et interrogavimus utrum haec omnia ita se haberent, sicut superius est commemoratum. Responderunt rectores sine ulla haesitatione dominum Obicionem in hac causa nunquam secum fuisse, nec testes aliquos esse productos, nec sententiam de hac causa dedisse. Dominus P. judex hoc idem dixit et adjecit quod non nisi semel cum rectoribus pro hac causa convenit. Cum itaque ad praefixum diem pars utraque in nostra praesentia convenisset, et nostro praecepto de calumnia jurasset, abbatissa de calumnia jurata, et a nobis interrogata dixit, quod alicui sententiae de hac causa non interfuit, nec testes aliquos produxit, vel produci fecit super hac causa, nec quando chartam instrumenti accepit audivit, quod fuerit super hoc sententia data. Post haec pars clericorum, habito consilio advocatorum scilicet domini Joannis archipresbyteri S. Maguti, et domini Tholomaei causidici ad majorem et evidentiorem cautelam testes produxit. Presbyter Carisomus juratus dixit quod super hac quaestione quae inter ecclesiam Beatae Mariae in Campo Martis et ecclesias S. Triphonis, S. Salvatoris de Sere, S. Nicolai de Praefecto, de statu parochiarum vertitur, sententia data non fuit, nec testes ab aliqua parte producti, nec P. Albertini oeconomus supradictarum ecclesiarum, sicut continetur in instrumento in ista causa nisi de ecclesia S. Triphonis tantum, et pro his omnibus dixit instrumentum falsum, et dixit quod pro hac causa nunquam fuerunt coram Domino Obicione, nec causa ista ei delegata fuit. Presbyter Girardus juratus dixit quod, cum pro querela super statu parochiarum quae tunc vertebatur et hodie vertitur inter ecclesiam Beatae Mariae de Campo Martis, et praenominatas ecclesias, in praesentia rectorum ipse cum aliis sociis constitutus fuisset, et sentirent quod non sicut debebant procederent, ad dominum Lucium papam appellaverunt. Qui causam istam audiendam magistro Ranerio S. Andreae diacono cardinali commisit. A quo nec sententia data est, nec testes ab aliqua partium in hac causa producti fuerunt; de P. Albertini, et de domino Obicione idem dixit quod presbyter Carisomus, presbyter Petrus juratus, idem dixit quod alii, de commissione facta tantum magistro Ranerio et de sententia non data, et de testibus non productis. Idem dixit quod aliis, et addidit etiam quod cum archipresbyter Sancti Joannis de Insula vocaretur Nicolaus Buccalata, in instrumento conscriptus est Joannes, et archipresbyter S. Blasii cum vocetur Joannes, ibi scriptus est Petrus, et cum presbyter Carisomus nunquam fuerit archipresbyter, ibi scriptus est archipresbyter. Et pro his omnibus asserit instrumentum esse falsum. Joannes Ranucii hostiarius juratus dixit idem de sententia non data et de testibus non productis, et de commissione facta tantum Magistro R. dixit quod alii, de appellatione facta ad Dominum papam Lucium, eo quod rectores non sicut debebant, procedebant, idem dixit quod presbyter Girardus. Addidit etiam quod P. domini Rustici judex a rectoribus assessor fuit constitutus, et non a domino papa Lucio, ad quem causa nondum appellata erat, et de P. Albertini idem dixit quod alii. Quibus omnibus auditis utraque pars saepe et saepius si quid novi addere vellent, ut juris et moris est a nobis interrogata, suis allegationibus de communi voluntate et de consilio advocatorum renuntiavit. Facta itaque ab utraque parte renuntiatione, ut dictum est, et testium depositionibus, praesente utraque parte, perlectis et publicatis, omnia seriatim: domini papae Clementis mandato et autoritate, et consensu et voluntate cardinalium, talem protulimus sententiam: « In nomine Domini. Nos Alexius Dei miseratione tituli S. Susannae presbyter, et Joannes eadem miseratione Sancti Theodori diaconus, cardinales, A. domino Clemente papa delegati super querela falsi instrumenti quae vertitur inter ecclesiam Sanctae Mariae Campi Martis ab una parte; et ecclesias Sancti Triphonis, Sancti Nicolai de praefecto, et Sancti Salvatoris de Sere ex alia: de quadam charta falsa quam Agnes abbatissa Sanctae Mariae Campi Martis et sanctimoniales deferebant, per quam se asserebant a rectoribus Romanae fraternitatis absolutas ab omni querela et molestia quam praedictarum ecclesiarum Petrus Albertini oeconomus, ut in illa charta continebatur, faciebat; scilicet a domo Pauli de Nuso et infra, a domo Buccacanum et infra, a via majore quae vadit ad turrim Armeldrigi Scorzasanti, et infra, ab utroque latere viae, a domo monachi et infra, et a domo Benencase de Romanello et infra. Auditis utriusque partibus allegationibus diligenter examinatis, auctoritate et mandato Domini Clementis tertii papae et cardinalium consensu et voluntate, judicamus praedictam chartam falsam esse et omni tempore viribus carere, et clericis praedictarum ecclesiarum incisam tradi jubemus, et quidquid ad ejus chartulae falsae confirmationem a quacunque persona factum est, domini papae Clementis auctoritate irritamus atque cassamus. Haec sententia data est praesentibus Agnete abbatissa Campi Martis, et Monachabus scilicet Odolina de Ravenna, Lucia, Scolastica, Theodora, Agnete, Catharina, Petro de rogata procuratore monasterii ejusdem in hac causa; ex parte vero Ecclesiarum, Octaviano archipresbytero S. Triphonis, Nicolao justo ejusdem ecclesiae clerico, Romano archipresbytero Sancti Salvatoris de Sere, Leone Archipresbytero Sancti Nicolai de praefecto, Carisomo presbytero ejusdem ecclesiae, Jordano de Malabranca, Corrado nepote suo, Stephano Filio Corradi. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc nostrae confirmationis paginam infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Amen. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Albinus divina permissione. tit. S. Crucis in Jerusalem presb. card. Ego Bobo tit. S. Anastasiae presb. card. Ego Alexius tit. S. Susannae presb. card. Ego Petrus S. Laurentii in Damaso presb. card. Ego Jac. diac. card. S. Mar. in Cosmedin. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diac. card. Ego Gregorius S. Mariae in Porticu diac. card. Ego Bernardus S. Mariae Novae Diac. Ego Joannes S. Theodori diac. card. Datum Laterani, per manum Moysi Sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi et vicem agentis cancellarii, pridie Nonas Novemb., indictione VII, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domini Clementis papae III, anno primo. Amen. XCIII. Privilegium pro monasterio Casinensi. (Laterani, Nov. 19.) TOSTI, Storia di Monte-Casino, II, 214. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis . . . abbati, et monachis Casinensibus, salutem et apostolicam benedictionem. Cum vobis tam in capite quam in membris ab apostolica sede sit concessa libera sepultura, vobis quoque de consueta clementia ejusdem sedis, cui nullo mediante noscimini subjacere, duximus indulgendum, ut quoties pro corporibus mortuorum in processione vos exire contigerit, crucem, incensum, et aquam benedictam portandi juxta morem terrae liberae, nullius contradictione vel appellatione obstante, habeatis de nostra licentia facultatem. Verum si aliqui contra vos causam movere voluerint quod libertatem hujusmodi non debeatis habere, in nostra praesentia suam justitiam assequantur. Datum Laterani XIII Kalendas Decembris, pontificatus nostri anno primo. XCIV. Casinense monasterium sub B. Petri et apostolicae sedis protectione suscipit. Coenobium idem, caeteris per Occidentem praeferendum esse declarat. Abbatem ejusdem coenobii in conventibus, superiorem caeteris abbatibus locum tenere ac priorem sententiam proferre decernit. (Laterani, Nov. 21.) MARGARINI, Bullar. Casin., II, 216. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis ROFFRIDO abbati monasterii S. Benedicti Casinensis ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis, in perpetuum. Omnipotenti Deo cujus melior est misericordia super vitas gratias agimus, quoniam gloriosus in sanctis suis atque miserabilis est, et virtutes suas ubicunque vult, ineffabili bonitate ostendit. Ipse quippe dignationis suae potentia beatissimum Benedictum patrem omnium constituit monachorum. Ipse enim monasticae legis latorem et operatorem esse disposuit. Ipse illius meritis, Casinense monasterium in quo, et sanctissime vixit, et gloriosissime obiit, omnibus per occidentem monasteriis, clementi benignitate, praefecit. Quoniam igitur dignum est ut tam celebre et solemne monasterium, apostolica sedes specialius amplectatur, monasterium ipsum ad exemplar Romanorum pontificum praedecessorum nostrorum felicis memoriae, sub sancti Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti pagina communimus. Praeterea praedecessorum nostrorum sanctae memoriae Urbani et Calixti Romanorum pontificum vestigia subsequentes, vestrumque coenobium caeteris per occidentem coenobiis praeferendum asserimus. Et tam te quam successores tuos in omni conventu episcoporum, seu principum, superiorem omnibus abbatibus consedere, atque in judiciis priorem caeteris sui ordinis juris sententiam proferre sancimus. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine ditrictae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen, amen, amen. Datum Laterani, per manum Moysi sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, X Kalend. Decembris, indictione VIII, anno Incarnationis Dominicae 1188, pontificatus vero domni Clementis papae III anno I. XCV. Ecclesiam S. Michaelis Nonantulanam tuendam suscipit ejusque possessiones et privilegia confirmat. (Laterani, Nov. 22.) TIRABOSCHI, Storia di Nonantola, II, 317. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis SIGIFREDO archipresbytero et universis canonicis ecclesiae S. Michaelis juxta Nonantulae castrum sitae, tam praesentibus quam futuris canonicam vitam ducentibus, in perpetuam memoriam. Monet nos apostolicae sedis, cui, licet immeriti, deservimus, auctoritas pro ecclesiarum statu provida circumspectione satagere, et ne malignorum rapinis vel molestiis exponantur, apostolicum ipsis patrocinium impertiri. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam S. Michaelis, in qua divino estis obsequio mancipati, ad exemplar felicis recordationis Alexandri et Urbani PP. praedecessorum nostrorum sub beati Petri et nostra protectione suscepimus, et praesentis scripti communivimus privilegio, statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis ducimus exprimenda vocabulis. Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est, cum omnibus pertinentiis suis, et terris tam cultis quam his quae ad cultum pervenerint; ecclesiam quoque S. Mariae de la Banzola, ecclesiam S. Laurentii, ecclesiam S. Salvatoris, ecclesiam S. Nicolai, ecclesiam S. Mariae del Cantone, ecclesiam S. Senesii, ecclesiam S. Mariae de Reduto, ecclesiam S. Petri de Rubiaro, ecclesiam S. Michaelis de Senaida, ecclesiam S. Joannis de Gazo, ecclesiam S. Ambrosii, ecclesiam S. Joannis de Runco, ecclesiam S. Mariae de Bagazzano, ecclesiam S. Joannis de Panaro, ecclesiam SS. Cosmae et Damiani de Ravarino, ecclesiam S. Agnetis de Ronco de Praeposo. Decimas quoque a bonae memoriae Rodulpho quondam abbate Nonant. monasterii cum consilio et assensu capituli sui a strata Claudia usque ad Portiolam, et a Mucia usque ad Panarum flumen, et ultra Panarum usque ad Fossam scuram, quidquid et quantum ab hominibus villae praedicti fluminis seu Nonantulae habitatoribus laboratur vel laborabitur ecclesiae vestrae concessas, quemadmodum in privilegiis praedecessorum nostrorum felicis recordationis Sergii, Alexandri et Urbani Romanorum pontificum noscitur rationabiliter contineri, et decimas terrarum de curte de Sicco et Crepacore positarum, scilicet juxta fluvium currentem per pontem longum inferius, superius vero infra fossam, quae dicitur Rabiosa, ex altera parte infra Bisentulum, et fossam quae dicitur cenosa, prout eas rationabiliter acquisistis, has siquidem omnes sicut impraesentiarum canonice et pacifice possidetis vobis vestrisque successoribus auctoritate apostolica confirmamus, statuentes et penitus inhibentes ne laicis personis a quoquam in beneficium concedantur. Praeterea villa quae dicitur Salicetum, sicut pro sollicitudine et cura, quam in divinorum celebratione officiorum, in receptione hospitum, in luminarium et architecturae provisione, in decimis et oblationibus inter fratres dividendis, prae caeteris habere dignosceris, archipresbytero ejusdem ecclesiae concessa est; tibi tuisque successoribus illibata permaneat. Porro ne cordi contrito et humiliato atque se suis excessibus satisfacere volenti exhibere condignam poenitentiam denegetur, ad exemplar jam dictorum praedecessorum nostrorum super criminalibus culpis illorum, qui ad jus praefati monasterii pertinent et nulli episcopo subjecti sunt, ligandi et solvendi, cum consilio tamen alicujus religiosi et discreti episcopi, si necessitas incubuerit, liberam tibi concedimus facultatem. Antiquas quoque ac rationabiles consuetudines et libertates seu et dignitates in ecclesia vestra hactenus observatas, ratas habemus, easque perpetuis temporibus illibatas permanere censemus, et ne quis vos vel ecclesiam ipsam novis aut indebitis exactionibus aggravare praesumat, auctoritate apostolica prohibemus. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatam Ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate, et Nonantulani monasterii canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum Judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus ss. Ego Joannes presb. card. tit. S. Marci. Ego Albinus tit. S. Crucis in Jerusalem presb. card. Ego Rodulphus tit. S. Praxedis presb. card. Ego Bobo tit. S. Anastasiae presb. card. Ego Alexius tit. S. Susannae presb. card. Ego Bobo diaconus cardinalis S. Mariae in Cosmedin. Ego Gregorius diaconus cardinalis S. Mariae in Porticu. Ego Joannes S. Theodori diaconus cardinalis. Ego Bernardus S. Mariae Novae diaconus carnalis. Datum Laterani, per manum fratris Moysi Lateranensi canonici S. Romanae Ecclesiae subdiacon. vicem agentis cancellarii, X Kalend. Decembr., indictione VII, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. XCVI. Monasterii S. Martini Metensis protectionem suscipit disciplinamque ac possessiones confirmat. (Laterani, Nov. 29.) Histoire de Metz, III, Pr., p. 144. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbati monasterii Sancti Martini Metensis ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis in perpetuum. Religiosam vitam eligentibus apostolicam convenit adesse praesidium, ne forte cujuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito revocet, aut robur, quod absit! sacrae religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus annuentes, praefatum beati Martini Metensis monasterium in quo, auctore Deo, divino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et apostolicae sedis privilegio communimus. Imprimis siquidem statuentes ut ordo monasticus, qui secundum Deum et Beati Benedicti Regulam in eodem monasterio institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea, quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Conductum ecclesiae Sancti Martini cum decima, et totam decimam perticarum, et . . . . . . terrae, et villam ipsam cum boum et centania; conductum ecclesiae de Hatrise ( Hatrize ) et mansum unum; et capellam de Valleroi; capellam Sancti Juliani cum atrio; allodium de Wazumaitul, et molendinum et terram de Burtville ( Burville ), et de Boumont ( Beaumont ); conductum ecclesiae de Abba isvilla ( Abbeville ), villam ipsam cum banno, totam decimam sartacionum et apum; conductum ecclesiae de Sauneio ( Sauny ); conductum ecclesiae de Vineolis ( Vigneules ), cum tota decima perticarum, medietatem decimae ultra rivulum et villam ipsam cum banno; conductum Sancti Hilarii Metensis; conductum ecclesiae de Otranges, tertiam partem villae cum banno, capellam ipsius loci et decimam perticarum; conductum ecclesiae de Guelanges ( Gueblanche ), et duos jornales terrae; conductum ecclesiae de Mayaco ( Maye ), ecclesiae de Guen ( Goin ), ecclesiae de Faumacres ( Famech ) cum capella de Morlanges; conductum ecclesiae de Celleio ( Sailly ) cum capellis, et de Juez decimam indominicatae terrae; conductum ecclesiae de Luceio ( Lucy ) cum tota decima laborum, fructuum, et villam ipsam cum banno; capellas cum oblationibus Sancti Christophori, Sanctae Mariae de Buis ( Bey ), Braconis vallis ( Baronville ), villam ipsam cum banno, decimam a regia superius sartacionum et opum; etiam decimam indominicatae terrae de Scholanges, et villam ipsam cum banno; conductum ecclesiae de Buseio ( Busy ), cum capellis et totam decimam perticarum et indominicatae terrae ducis, et decimam de duabus domibus quae sunt in atrio, et ex ipsis quatuor denarios, et de duobus molendinis quatuor denarios; duas partes oblationum in festivitate Omnium sanctorum, Nativitate Domini et in Pascha; duas etiam partes de eleemosynis defunctorum, infra octo dies Paschae, et infra tredecim dies Natalis Domini, vel in ipso die omnium sanctorum; et quatuor solidos, et quartarum annonae pro manso uno, pratum indominicatum, et de sarlatione et decima pascationis porcorum quatuor solidos; et totam decimam indominicatae terrae Sanctae Mariae Virdunensis; apud Moulins mansum unum cum banno; potestatem Mauridomus cum capella; totam decimam molendinorum, pratorum et omnium laborum fratrum et sartationum, et totam decimam nutrimentorum fratrum et de indominicatis terris et de accingiis quartariis ad manus abbatum venientibus; similiter de Busiaco totam decimam nutrimentorum domus et regalis fisci; et sicut de Mauridomo decimam de accingiis et quartariis ad manus abbatum venientibus, laborum fratrum, molendinorum, pratorum et quatuor denarios pro palo de Chinel; ecclesiam de Condeto, cum capellis de Wormeranges et Sancti Germani, et villam ipsam cum banno; piscaturam ab Arnulphi fonte usque Astat, et Conis usque ad Bruscas; et apud Vy sexdecim mensuras salis et sex solidos, et dimidium pro manso uno; libertatem etiam in ministerialibus creandis, vel amovendis, et totam decimam indominicatae terrae quae ad ecclesiam ipsam pertinet; et de angeria triginta denarios in villa Sancti Martini, et in Vineolis, et in Otranges pro quolibet manso; in Abbatisvilla etiam duos solidos; in aliis villis, tantum de angeria, quantum de censu, in festo Sancti Martini; libertatem quoque tam atrii memoratae ecclesiae Sancti Martini, quam omnium grangiarum suarum, ab omni exactione et procuratione advocatorum; a pastore de Buseio duos solidos; similiter de Atrise, de Famacres, de Guelanges, de Otranges, de Guen et de Cerleio, Sane novalium vestrorum quae propriis manibus aut sumptibus colitis, nullus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat. Sepulturam quoque ipsius monasterii liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva justitia ecclesiarum illarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Obeunte vero te, nunc ejusdem loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu vel fratrum pars consilii sanioris, secundum Dei timorem et beati Benedicti Regulam, duxerint eligendum; chrisma vero, oleum sanctum, consecrationes altarium seu basilicarum, ordinationes monachorum qui ad sacros ordines fuerint promovendi, sive clericorum ejusdem monasterii cellis vel ecclesiis pertinentium, a dioecesano suscipietis episcopo, siquidem catholicus fuerit et gratiam atque communionem apostolicae sedis habuerit, et si ea gratis et sine pravitate exhibere voluerit, alioquin ad quemcunque malueritis antistitem recurratis qui nostra fultus auctoritate, quod postulatur indulgeat. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatum coenobium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, aut injuste datas suis usibus vindicare, temere seu temerariis vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate, et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi praesumptionem suam congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Ego Joannes, presbyter cardinalis titulo Sancti Marci. Ego Pandulphus, presbyter cardinalis Basilicae XII Apostolorum. Ego Albinus, presbyt. card. Sanctae Crucis in Jerusalem. Ego Rodulphus, tit. Sanctae Praxedis, presbyter card. Ego Bob. tit. S. Anastasiae presb. card. Ego Alexius, tit. S. Susannae presb. card. Ego Jacobus, diaconus cardinalis Sanctae Mariae in Cosmedin. Ego Octavianus, Sanctorum Sergii et Bacchi diac. card. Ego Gregorius, beatae Mariae in Porticu, diac. card. Ego Joannes Sancti Theodori diac. card. Ego Bernardus Sanctae Mariae Novae diac. card. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Aquino diac. card. Datum Laterani per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, III Kal. Decembris, indict. VI, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domni Clementis papae III, anno primo. XCVII. B alduino , archiepiscopo Cantuariensi, praecipit, ut monachis Cantuariensibus quae abstulerit intra dies XL restituat. Privilegia et sedis apostolicae et Ecclesiae Cantuariensis in constituendo priore novo laedi vetat; alioquin R adulfum , presbyterum cardinalem tit. S. Praxedis, legatum suum, severitate usurum ostendit. (Laterani, Dec. 10.) GERVASII Chron. ap. TWYSDEN H. A. Scr., I, 1537. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri B. Cantuariensi archiepiscopo, salutem et apostolicam benedictionem. Quanto in Ecclesia Dei scientiae munere et religionis praeemines honestate, dignitatis apicem in partibus Anglicanis obtines ampliorem tanto decet charitatem tuam vigilantiori studio a subjectorum injuriis vel oppressionibus temperare, et his postpositis quae justitiae pulchritudinem decolorant, odoremque bonae opinionis exstinguunt, obedientiam et reverentiam debitam majoribus exhibere. Unde non sine causa miramur quod, sicut nobis proponitur, post appellationem ad sedem apostolicam factam, et bonae memoriae prohibitionem Urbani praedecessoris nostri, adeo circa novae capellae constructionem et alia multa manus tuas in Ecclesiae tibi commissae fratrum molestias aggravasti, ut nihil eis de interpositae appellationis remedio accessisse, prout ratio juris expostulat existimetur, nec tu honori sacrosanctae Romanae Ecclesiae matris tuae videaris prout oportuit detulisse. Licet autem propositum nobis sit fraternitati tuae, quantum cum Deo possumus deferendi, et personam tuam in omnibus quae ex officio nobis incumbunt, statuerimus honorare, quia tamen eorumdem fratrum pressuras pariter et clamores cum bona conscientia praeterire clausis oculis nec possumus, nec debemus, fraternitati tuae de consilio fratrum nostrorum per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus quatenus, contradictione et occasione postposita, eo etiam non obstante si te abesse contigerit ab Ecclesia, quidquid post appellationem ad sedem apostolicam factam, vel praedecessoris nostri prohibitionem in opere capellae actum est, non differas demoliri, revocans et deducens prorsus in irritum, quidquid de instituendis canonicis et aliis circa capellam factum est et perperam innovatum. Eos etiam qui post inhibitionem saepedicti praedecessoris nostri in capella ipsa divina officia celebrare praesumpserunt, donec condignam nobis satisfactionem exhibeant, ab officio et beneficio habeas interdictos, Ministros conventus quos post appellationem interpositam amovisti, quos et idem praedecessor noster restituit habeas restitutos, et eos quos pariter post appellationem interpositam excommunicare vel suspendere voluisti, habeas nihilominus absolutos, et universa quae post appellationem ipsam in eorum gravamen attentata sunt, in invasione videlicet villarum et possessionum suarum, reddituum quoque et aliorum quae ante appellationem habuerant, et ablatione similiter aliarum rerum, in statum pristinum, appellatione et contradictione cessante, reducas. Ad haec quia, secundum formam juris, post appellationem nihil est innovandum, volumus et praecipimus ut pendente judicio in eorumdem fratrum detrimentum circa statum monasterii nihil omnino satagas immutare. Nihilominus praecipiendo mandantes, ut omnia quae ipsis monachis a tempore promotionis tuae, vel post appellationem vel ante absque juris ordine illicite abstulisti, in ecclesiis, exeniis, villis, possessionibus, redditibus, seu rebus aliis, cum congrua recompensatione fructuum postea illicite perceptorum, et libertatibus et administratione competenti et libera, infra XL dies post harum receptionem litterarum restituere non moreris. Ipsis quoque monachis praecipiendo mandamus, ut si ab eodem tempore aliqua contra jus tuum et honorem praesumpserint, satisfactionem tibi, appellatione remota, exhibeant competentem. Quia vero prior monasterii in prosecutione negotii concessit in fata, volumus et praecipiendo mandamus ut in institutione prioris, contra privilegia sedis apostolicae et Regulam beati Benedicti et consuetudinem Ecclesiae hactenus observatam non procedas, et si feceris, appellatione remota non differas revocare, nullis litteris obstantibus a sede apostolica impetratis. Alioquin dilecto filio nostro R. titulo Sanctae Praxedis presbytero cardinali apostolicae sedis legato dedimus in mandatis, ut apostolica auctoritate te et omnes contradictores, et monachos ipsos, si rebelles exstiterint, ad hoc remoto appellationis obstaculo, ecclesiastica districtione compellat. Datum Laterani, IV Idus Decembris, pontificatus nostri anno primo. XCVIII. Monasterium S. Nicolai de Frutino tuendum suscipit ejusque disciplinam, possessiones et privilegia confirmat. (Laterani, Dec. 12.) D. Erasmi GATTULA, Supplem. historiae Cassinensis, tom. I, p. 200. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbati S. Nicolai in Trotino, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis in perpetuum. Quoties nobis . . . . . . . . Religioni et honestati convenire dignoscitur, animo nos decet libenti concedere, et petentium desideriis congruum suffragium impertiri. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus annuentes, praescriptum monasterium S. Nicolai quod ad jus seu provisionem Cassinensis monasterii pertinet sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus, in primis siquidem statuentes ut ordo monasticus, qui in ipso monasterio secundum Dei timorem, et S. Benedicti Regulam atque institutionem praedicti monasterii Cassinensis institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea, quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus, et illibata permaneant; in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Ecclesiam S. Martini juxta ipsum monasterium, ecclesiam S. Jacobi, turrem de Summosano cum ecclesia S. Mariae, tenimentum in Gardeto, et Laterneto, casale de Tocsano cum ecclesia S. Mariae, castellum de Cerreto cum ecclesia S. Angeli, castellum de Nepocsano cum ecclesia S. Martini, ecclesiam S. Salvatoris in Rusticiliane, ecclesiam S. Sylvestri, ecclesiam S. Scholasticae, ecclesiam S. Mariae in Camerone, ecclesiam S. Mariae de Biensa, tenimentum in Artesano, et in Pucsatello, tenimentum juxta Salanellum cum uno molendino in arenariae, tenimentum terrae mille modiorum, tenimentum in Velleri; et in Allano portionem Gerardi de Totonis Frum, de castello Velleri, cum ecclesia S. Angeli intus etiam in ipso castello, et per diversa loca terrae modia mille, Pojum de Festagiano cum ecclesia S. Savini, Pojum de Varano cum ecclesia S. Juvenalis, ecclesiam S. Petri ad Allianum, ecclesiam S. Andreae, ecclesiam S. Felicis ad Tullianum cum pertinentiis suis, in Calducso, ecclesiam S. Salvatoris cum casale suo, Pojum de Spoltino cum pertinentiis suis; Pojum de Botunto cum ecclesia S. Petri, et omnibus pertinentiis, et unum sedium Molendini . . . . insulam de Ficu, tenimentum in Arn . . . . . collem de Ascutula, cum duobus Molendinis casalem de Aven . . . . tenimentum in pla . . . . . et in Sportellis, tenimentum in Pacsano, et in plano de Mortula terram duo millia modiorum, tenimentum in Paragano, et in Monteaureo, tenimentum in Sorbellis, et in Grecana, tenimentum in Cerritulo, et in Fontejano, tenimentum in Nepocsano, in Vio de Naretulo, et Moserano in Aprutio; quartam partem de Collerotundo, quartam partem de Frundarolo et duodecim mansiones hominum, cum ecclesia S. Angeli ad Saldinum, et ecclesiam S. Salvatoris, et S. Crucis ad Scilianum, tenimentum de Oferano, centum modia terrae in Roccha de Cameliano, ecclesiam ad Cellas, et ecclesiam S. Petri, et tenimentum per diversa loca modiorum mille, castellum de Montino cum pertinentiis suis, curtem de Cabiano cum ecclesia S. Nicolai, et omnibus pertinentiis suis, castellum de Oregnano cum introitu et exitu suo, ecclesiam S. Mariae et ecclesiam S. Petri cum pertinentiis de Pacsano; et in campo Nerino, et Fageto modiorum mille, tenimentum in Paterno, et Ancarano, castellum de Carrusa, et ecclesiam S. Angeli cum omnibus pertinentiis suis, ecclesiam S. Martini in Barano cum pertinentiis suis, ecclesiam S. Donati in campo Nerino, ecclesiam S. Martini in Galegnano cum pertinentiis suis, ecclesiam S. Flaviani in Torano cum pertinentiis suis, in Colondelle ecclesiam S. Salvatoris, et duodecim mansiones hominum in pertinentiis castelli de Cosenulis, ecclesiam S. Martini cum pertinentiis suis, ecclesiam S. Joannis de ad Gavanne cum pertinentiis suis. In ejusdem pertinentiis ecclesiam S. Felicitatis cum curte sua, tenimentum ad Pat., tenimentum in Ripa Alta, ecclesiam S. Benedicti de Cabiano cum pertinentiis suis, castellum Montorii ad mare cum ecclesia S. Salvatoris; in Tortoreto, Pojum Oddonis, cum ecclesia S. Liberatoris, Pojum de Foreman, cum ecclesia S. Angeli, Pojum de Tassello cum pertinentiis suis, et cum uno molendino in Bibrata, tenimentum de Laciano cum ecclesia S. Pardi, tenimentum in Ponesano cum littore maris in piscatione sua. In tentorium Tor . . . . . et pertinentiis suis donationes Transmundi comitis . . . . . . . cum ecclesia S. Pauli, ecclesiam S. Vitalis cum pertinentiis suis, ecclesiam S. Stephani ad Cesule, ecclesiam S. Gervasii, ecclesiam S. Laurentii cum castello de Patemo, ecclesiam S. Angeli in Cucero, ecclesiam S. Laurentii ad Monianum cum tenimentis suis, ecclesiam S. Mariae in Romeliano cum pertinentiis suis, castellum de Casa Domnica cum duobus molendinis, curtem de Antojano in integrum cum ecclesia S. Crucis, ecclesiam S. Petri ad Opacum cum pertinentiis suis, ecclesiam S. Flatiani, ecclesiam S. Joannis in castello de Ripa, ecclesiam S. Joannis ad Bacclianum, cum castellis et pertinentiis de Cacsiano, diversa tenimenta in territorio de Podio, ecclesiam S. Victoriae, ecclesiam S. Aegidii, et S. Rustici cum pertinentiis suis, castellum de Pharaone cum pertinentiis suis, in comitatu Pinnehen. In territorio de Bassano tenimentum quoddam cum uno molendino in fluvio de Maone, ecclesiam S. Joannis de Gaminaro cum pertinentiis suis, ecclesiam S. Mariae super ipsam ecclesiam S. Joannis, ecclesiam S. Crucis de Scafeniano, Pojum S. Angeli de Camarda cum ecclesia S. Angeli et S. Savini, et terrae per diversa loca modiorum duo millia, curtem de Caeseriano cum tenimentis suis, ecclesiam S. Petri ad Collealtum cum uno molendino, ecclesiam S. Mariae ad Eubillos, curtem in Albeto cum tenimentis suis, tenimentum in Caesellejano, in fluvio Magone, et rivo de Temerino, ecclesiam S. Cassiani, cum curte, et omnibus pertinentiis suis, ecclesiam S. Petri, et S. Crucis de Monte, ecclesiam S. Agnetis, ecclesiam S. Joannis, ecclesiam S. Andreae de Collegraeco cum cellis et pertinentiis suis, ecclesiam S. Salvatoris de Castellis cum castello suo, ecclesiam S. Martini in loco, qui dicitur ad Caeselian. et Pacsanum, ecclesiam S. Martini in campo de Jove, ecclesiam S. Petri in loco qui dicitur Valdaresco, et in rivo Eutoso, et S. Mauro, et ficu Nereca juxta fluvio fine, castellum de Genestrule, cum ecclesia S. Nicolai, Pojum de Pecsano, cum terris de Roceto modiorum tria millia, ecclesiam S. Victorini, S. Salvatoris et S. Sylvestri, ecclesiam S. Mariae in loco qui dicitur Genestrule, ecclesiam S. Salvatoris in Bifero cum pertinentiis suis, ecclesiam S. Crucis in Cerreto, ecclesiam S. Martini in Solenianum, insulam de Marnarolo cum tenimentis suis, ecclesiam S. Mariae de Casaleneja cum pertinentiis suis, ecclesiam S. Donati . . . . . . . cum pertinentiis suis. In Termulis, ecclesiam S. Pauli de . . . . . . Actico, tenimentum de Petacsato cum aqua, et piscatione maris, ecclesiam S. Georgii de Montecello in territorio Esculano, curtem de Morule cum ecclesia S. Salvatoris ad locum qui dicitur Ableto, et tenimentum per mensura ducentorum modiorum, curtem de Tolleman. cum tenimentiis suis, ecclesiam S. Savini cum pertinentiis suis; in loco qui dicitur Frisian., ecclesiam S. Vincentii cum pertinentiis suis et uno molendino in flumicello, castellum de Pecsano cum ecclesia S. Salvatoris, Pojum de Petra Capellata, cum ecclesia S. Petri, ecclesiam S. Archangeli in Poppleto cum terris duo millia modiorum, castellum de Ancarano cum ecclesia S. Mariae, et terris modiorum mille in marchia, ecclesiam S. Benedicti in Salbuceto, juxta fluvium Tisinum, ecclesiam S. Paratiadae cum casale suo, ecclesiam S. Mariae in Silvis, cum pertinentiis suis; in Ajello, ecclesiam S. Crucis, ecclesiam S. Apollinaris, ecclesiam S. Valentini, ecclesiam S. Petri in Cerreto, ecclesiam S. Quirici juxta fluvium Menoccle, ecclesiam S. Petri in Lamentian. cum pertinentiis suis, ecclesiam S. Mariae in Libiano, ecclesiam S. Bartholomaei in campo Fullonis cum pertinentiis suis; sane novalium vestrorum quae propriis manibus aut sumptibus colitis, sive de mentionatis . . . . . . . . exigere, vel extorquere praesumat; liceat quoque vobis clericos . . . . . . liberos, et absolutos ad conversionem recipere, et eos absque contradictione aliqua retinere. Cum autem generale interdictum terrae fuerit, liceat vobis, clausis januis, exclusis interdictis et excommunicatis, non pulsatis campanis, suppressa, voce divina officia celebrare. Prohibemus insuper ut nulli fratrum vestrorum, post factam in eodem loco professionem, fas sit nisi arctioris religionis obtentu, sine abbatis sui licentia de eodem loco discedere, discedentem vero absque communium litterarum cautione, nullus audeat retinere. Interdicimus etiam ne vos vel ecclesiarum vestrarum saeculares personae vexationibus, vel exactionibus aliquibus inquietare audeant, aut in vos, vel in ipsarum ecclesiarum exerceant, potestatem . . . . . . . . et inquietin. aux. religionis propositum, quod sumpsistis divinis possitis obsequiis imminere. Sepulturam . . . . . . ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni, et extremae voluntati qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati, vel interdicti sint, nullus obsistat. Decrevimus ergo ut nulli omnino hominum fas sit praefatum monasterium temere perturbare aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate, et praedicti monasterii Cassinensis debita obedientia et reverentia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica, saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat; cunctis autem . . . . . . . servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi quatenus et fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen, amen, amen. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Joannes tit. S. Marci. presb. card. Ego Laborans card. presb. Sanctae Mariae trans Tyberim tit. Calixti. Ego Pandulphus presb. card. Basilicae XII Apostolorum. Ego Jacobus diaconus card. S. Mariae in Cosmedin. . . . . . . SS. Cosmae et Damiani diac. card. . . . . . . Sergii et Bacchi diaconus card. Ego Joannes Sancti . . . . . card Ego Bernardus S. Mariae Novae diac. card. Datum Laterani, per manum Moysi S. R. E. subdiaconi vicem agentis cancellarii . . . . . . . septima, anno Incarnationis Dominicae 1188, pontificatus vero domini Clementis papae III anno primo. XCIX. Pacem a Petro S. Caeciliae presbytero et Sofredo S. Mariae in Via Lata diacono cardinalibus conciliatam inter Pisanos et Januenses, confirmat. (Laterani, Dec. 12.) TRONCI, Mem. di Pisa, 152. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis consulibus et populo Pisanae dioecesis, in perpetuum. Inutiliter inter discordantes compositiones siccae sententiae proferentur, si ad memoriam posterorum non redigerentur in scriptum, et ad recidivae contentionis scrupulum certandum eis omnes disceptandi aditus clauderetur. Eapropter, dilecti in Domino filii, paci vestrae et tranquillitati in posterum providere volentes, compositionem quae inter vos et dilectos filios nostros consules, et populum Januensem et civitates vestras per dilectos filios Petrum tit. S. Caeciliae presbyterum, et Sofredum S. Mariae in Via Lata diaconum, cardinales apostolicae sedis legatos, est provide confirmata, sicut in eorum authentico continetur, et ipsa est a partibus sine pravitate recepta, et juramento firmata, devotioni vestrae duximus confirmandam, auctoritate apostolica statuentes ut futuris temporibus inviolalabiliter observetur. Quam etiam juxta praedictorum cardinalium scriptum authenticum, praesenti paginae duximus inserendam de verbo ad verbum, cujus tenor talis est, videlicet: « Petrus Dei gratia tit. S. Caeciliae presbyter, et Sofredus Sanctae Mariae in Via Lata diaconus cardinalis apostolicae sedis legati, universis Dei fidelibus in pace et dilectione colen. pacis et dilectionis amorem. « Inter caetera, quae summo pontifici, utpote Patri et pastori universalis Ecclesiae, imminent ex officio pastoralis sollicitudinis exsequenda, curam ad hoc tenetur gerere specialem, ut materia seditionis, et scandali, prorsus tollatur de medio, et tranquillitas inter Dei fideles per Christi gratiam et ejus sollicitudinem conformetur. Hac igitur consideratione inducti, et specialiter habentes ad subventionem terrae sanctae respectum, felicis recordationis PP. Gregorius primo, et subsequenter eidem substitutus venerabilis Pater universalis Ecclesiae Clemens per se, et sibi subditos instantissime laborarunt, ut inter Pisanos, et Januenses, quos iniqua, et periculosa guerrarum seditio diutius non absque suo et aliorum discrimine fatigaverat, per bonum pacis ad plenum possent, auxiliante Domino, reformari. Instanter proinde commoniti consules Pisanorum juraverunt, prout praedicto domino papae Clementi placuit, super omnibus controversiis quae inter Januenses et Pisanos vertebantur, stare mandatis ejus, quaecunque per se ipsum, vel per certos nuntios, aut litteras suas eis imponeret. Et nobiles prudentesque viri Nicolanus et Picchius, nuntii Januensium consulum, continuo hoc idem in animam ipsorum consulum juraverunt. Quo facto gratanter pacis osculum ad invicem sibi dederunt. Dominus papa autem de communi consilio suorum fratrum incontinenti praecepit ipsis Januensibus, ut mille de civibus suis, quos Pisani eligerent, ut unum hominem in animam totius populi eodem modo facerent pacem juramento firmare. Similiter etiam praecepit ipsis Pisanis, ut mille de civibus suis, quos Januenses eligerent, ut unum hominem in animam totius populi eodem modo facerent juramento firmare, quod per Dei gratiam feliciter adimpletum est. Super hoc ergo solitam et paternam gerens sollicitudinem summus pontifex ad imponendum finem supradictis litibus et controversiis, nos, licet insufficientes et immeritos, de communi fratrum consilio specialiter destinavit, certam in nonnullis articulis formam definiendi praefigens. « De speciali itaque apostolicae sedis mandato, mercandi, imo foenerandi detestabile genus, quod donnicalia consuevistis nomine palliare in Sardinia penitus irritamus, vobis et Januensibus praecipientes sub debito juramenti, ne praeteritis hujusmodi contractibus aliquid addatis, vel ulterius de novo taliter praesumatis inire: licentiam tamen habetis ea absque omni dolo et fraude colligere, quae vobis et tali mercatione debentur. Praecipimus etiam vobis Pisanis, ne quovis ingenio aliquod impedimentum praestetis, quominus Januenses universa pignora et possessiones quas in Sardinia habent, vel habere debent, et praecipue pignora Bartolum q. regis Arboreae quiete et pacifice teneant, quousque ipsis de sorte plenaria fuerit satisfactum. Hoc ipsum vobis Januensibus de pignoribus, et possessionibus Pisanorum sub districtu simili praecipimus observandum. Vobis quoque Pisanis districte sub debito juramenti praecipimus, ne aliquod per vos vel per alios praestetis impedimentum, quominus universi judices Sardiniae, et decem de magnatibus et potentioribus in unoquoque judicatu, et interposito juramento, promittant omnimodam securitatem Januensibus, et universis de eorum districtu in terra, et aqua, et ubicunque habent posse, et facultatem, et ut de suis hominibus, quoties Januenses contra ipsos querimoniam deposuerint, faciant eis justitiae plenitudinem exhiberi, nec impedimento sitis, quominus praedicta juramenta securitatis in terra, et in mari firma et illibata serventur. Vobis etiam tam Januensibus quam Pisanis in commune praecipimus sub debito juramenti, ut liberam vobis adinvicem promittatis habere facultatem, atque licentiam per pelagus quocunque volueritis navigandi, et ad portum quemcunque volueritis applicandi, et exinde mercimonia transvehendi. Praeterea vobis Pisanis sub debito juramenti praecipimus, ne Januenses prohibeatis ad civitatem et alia loca de districtu, et fortia vestra libere accedere, et apud vos, sicut amicos, negotiari; salvis decretis ab utraque civitate absque malitia factis. De caeteris autem capitulis id statuentes praecipimus observandum, ut si qua partium se in aliquo senserit praegravatam, et voluerit justitiam postulare, illa pars contra quam fuerit querela deposita, de plano, sine omni dolo et absque ulla malitiosa dilatione, et quolibet maligno subterfugio, coram judicibus sive arbitris ab utraque parte electis, ei parti quae conquesta fuerit, exhibeat justitiae complementum: sententias quoque quas praedicti judices, sive arbitri, duxerint promulgandas, praecipimus utrique parti, ut consules suos faciant intra quadraginta dies a tempore latae sententiae numerandos fideliter, et sine fraude exsecutioni mandare. Et ut hoc, quod statuimus debitum sortiatur effectum, praecipimus ut Januenses de civitate Pisana, et Pisani de civitate Januense ab hodie intra menses duos, vel plures, si voluerint, judices sive arbitros eligant, qui interposito juramento promittant se, quod praediximus de justitia facienda, fideliter adimplere. Ut autem, quod in fine ponitur, melius memoriae commendetur, et tam hoc quam supradicta omnia firmius observentur sub debito juramenti vobis Januensibus et Pisanis districte praecipimus, ut firmam et perpetuam inter vos de caetero pacem teneatis, et ubique tam in terra quam in mari inconcusse servetis, et in nullo in personis, vel rebus studiose vos praesumatis offendere. Haec autem juramenta pacis per majores consules civitatis singulis annis, et per trecentos idoneos viros, quos Pisani de civitate Januense, et alios trecentos, quos Januenses de civitate Pisana duxerint eligendos, qui tamen pacem istam specialiter non viratim habuerint, et per unum publicum hominem in animam totius populi, praesente et acclamante populo de sexto in sextum annum praecipimus innovari. Statuimus quoque ut consules sive rectores, qui pro tempore fuerint in alterutra civitate, praedicta innovationis juramenta exigant, recipiant et faciant sine dolo et fraude praestari. Si vero, quod Deus avertat! contra pacem supra firmatam pro commune alterutrius civitatis contra alteram offendendo fuerit foris factum, pace in suo robore permanente, per archiepiscopos utriusque civitatis et duos viros jurisperitos, quos ipsi archiepiscopi elegerint, sine dolo et fraude, et malitiosa dilatione in integrum emendetur offensa. Illi autem jurisperiti, quos archiepiscopi secum elegerint, statuimus, ut juvent, quod bona fide cum ipsis archiepiscopis ad reformationem pacis laborabunt; et statuimus atque praecipimus ut consules civitatum, juxta quod archiepiscopi ordinaverint, fideliter et bona fide studeant observare, adimplere et exsecutioni mandare. « Statuimus etiam ut consules illorum mercatorum, qui ad diversas provincias destinantur, jurent quod de querimoniis, quae ad eos deferrentur, bona fide justitiam facient, et executioni mandabunt, et ad pacem inviolabiliter observandam absque omni fraude studium adhibebunt, et operam efficacem. « Haec omnia supradicta ex parte domini papae et auctoritate. Qua de mandato ejus fungimur, in hac parte vobis consulibus Pisanis et Januensibus, et per vos universitati civitatum vestrarum, quarum vicem de mandato ipsarum geritis, in hac parte mandamus atque praecipimus ut ad bonum et purum intellectum perpetuo et inviolabiliter observetis. Ut autem haec definitio, et statutum nostrum perpetuam firmitatem et irrevocabile robur obtineat praesenti scripto et sigillorum nostrorum munimine vobis tradimus insignitum. « Data et recitata est haec sententia in Lucana civitate, in curia domini episcopi Lucensis, praesentibus eodem domino Guillelmo episcopo Lucense, et Alcherio Vecchii Lucense potestate, et Donato de Ricottis, et Locterio Bernardi ejus consiliariis, et Bonfilio ejusdem Lucanae civitatis publico cancellario, et Forteguerra, et Rolando Guarmignani, et Jacobo de Cervasiis jurisperitis, et Salamoncello, et Ildebrandino filio Malpilii, et Borcaino Alteminello de Alteminellis, Batroso, Guidone Uberti de Fralmo, et Ildebrando de Goltellis egregiis Lucensibus consulibus, et Gargosso de Alica, et aliis pluribus nobilibus Lucanae civitatis concivibus et multis aliis Lucani populi, et praesentibus Pisanis consulibus, videlicet Ugone Alde vicecomite, Ildebrando Bambone, et Vitale Gattabianca, et Lamberto olim Rainerii Pandulphi, et Philippo olim Vernagalli et Pipino olim Henrici Friderici; et praesentibus viris sapientibus civitatis Pisanae scilicet, Bulgherino vicecomite olim Ugonis, et Uguccione olim Lamberti Bononis, et Gaetano Burgundi, et Bulso olim Petri Albitonis, et Gulielmo filio Gerardi Seretti, et Ugone olim Bernardi Marignani judice, et notario; praesentibus quoque Nicola Ebriaco Januense consule, et Nuecelone viro utique sapiente, et Guglielmo Caligopalli publico Januense cancellario. Anno autem Incarnationis Dominicae 1188, indictione VI, Nonas Julii. » Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae constitutionis, et praedictorum fratrum nostrorum sententiae paginam infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si qua igitur in futurum ecclesiastica, saecularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens contra eam temere venire praesumpserit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei ac Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine divinae subjaceat ultioni. Cunctis autem praedictam compositionem et pacem servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Amen. Amen.Ego Hiacynthus Sanctae Mariae in Cosmedin diac. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Joannes tituli S. Marci presbyter cardinalis subscripsi. Ego Laborans presbyter cardinalis Sanctae Mariae trans Tyberim tituli S. Calixti subscr. Ego Pandulphus presbyter cardinalis basilicae XII Apostolorum, subscr. Ego Albinus tituli S. Crucis in Jerusalem presbyter cardinalis subscr. Ego Alexander presb. card. tit. Sanctae Susannae subscr. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Aquiro diaconus card. subscr. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diac. card. subscr. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diac. card. subscr. Ego Gregorius S. Mariae in Porticu diac. card. subscr. Ego Joannes Felix S. Eustachii diac. card. juxta templum Agrippae subscr. Ego Joannes Sancti Theodori diaconus cardinalis subscr. Ego Bernardus Sanctae Mariae Novae diac. card. subscr. card. subscr. Datum Laterani, per manum Moysi Sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, II Idus Decembris, anno 1188, pontificatus vero Clementis papae III anno primo. C. Privilegium pro Roffrido abbate Cassinensi. (Laterani, Dec. 13.) D. TOSTI, Storia di Monte-Casino, II, 214. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus archiepiscopis et episcopis, in quorum episcopatibus sunt ecclesiae, et alia bona monasterii Cassinensis, salutem et apostolicam benedictionem. Cum monasterium Cassinense inter alia monasteria magnae sit dignitatis, et nominis, et ad Romanam Ecclesiam nullo mediante pertineat, circa statum ejus communi et speciali debito vigilare nos convenit, et ipsius jura pastoralis sollicitudinis studio conservare, ne de minori possemus diligentia reprehendi, si bona ejus aliquorum pateremur violentiis, vel rapinis exponi. Hac itaque consideratione inducti ad exemplar praedecessorum nostrorum dilecto filio nostro R. Cassinensi abbati per privilegium fratrum nostrorum subscriptionibus roboratum duximus indulgendum, ut in malefactores monasterii sui, si archiepiscopi vel episcopi, in quorum episcopatibus habitant, secundo vel tertio requisiti do ipsis justitiam facere noluerint vel distulerint, ecclesiasticam sententiam proferendi de auctoritate nostra libere habeat facultatem. Inde est quod fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus, quatenus de malefactoribus praescripti monasterii parochianis vestris, de quibus idem abbas vel fratres ejus, vel ipsorum nuntius apud vos querimoniam deposuerint, dilatione, et conditione cessante, districtam justitiam faciatis, vel sententiam, quam idem abbas in eos juxta indulgentiam sedis apostolicae dederit, sublato appellationis obstaculo firmiter observetis, et usque ad dignam satisfactionem jubeatis ab omnibus observari. . . . . . Datum Laterani, Idibus Decembris pontificatus nostri anno primo. CI. Privilegium pro monasterio S. Petri Massae montis Neronis. (Laterani, Dec. 15.) UGHELLI, Italia sacra, II, 814. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis MILONI abbati S. Petri Massae montis Neronis, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis, in perpetuum. Religiosis desideriis, etc. Praefatum monasterium in vestro territorio constitutum et in allodio beati Petri constructum, in quo divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. In primis siquidem statuimus, ut ordo monasticus, qui ibi secundum Deum et Beati Benedicti Regulam institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, etc., usque exprimenda vocabulis: In comitatu Corcellano ecclesiam S. Mariae in Sorripule, ecclesiam S. Andreae in Petroniano, ecclesiam S. Christophori in Barbiano; in comitatu Senogalliensi ecclesiam S. Bartholomaei cum pertinentiis suis; in comitatu Eugubino ecclesiam S Agathae in capite; ecclesiam S. Mariae in Villano, ecclesiam S. Mariae in Belforte, ecclesiam S. Sylvestri in Testo cum pertinentiis earum. Ad instar etiam praedecessorum nostrorum felicis memoriae Benedicti, atque Joannis Romanorum pontificum confirmamus vobis quidquid infra praescriptos fines in praesenti indictione septima possidere videmini, et infra hos fines. A primo latere terra Calliensis, a secundo aqua Glaciata, a tertio vallis Major, a quarto aqua, quae vocatur Partita, a quinto terra Major, a sexto terra Lucelana. Necnon concedimus vobis, et confirmamus terram, quae vestro monasterio in Massa montis Neronis pertinere videtur, salvo nimirum jure, atque dominio sanctae R. E., cui Deo auctore deservivimus, cujus juris supradicta omnia existunt, consecrationes altarium, seu basilicarum, ordinationes clericorum qui ad sacros ordines fuerint promovendi, a quocunque malueritis episcopo recipietis (siquidem Catholicus fuerit, et gratiam atque communionem apostolicae sedis habuerit, et id vobis absque pravitate impendere voluerit) alioquin quemcunque malueritis antistitem, qui nostra fultus auctoritate, quod postulatur impendat. Sepulturam quoque loci ipsius liberam esse sancimus, ut eorum donationi, et extremae voluntati, qui illic sepeliri deliberaverint (salva tamen justitia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora efferuntur). Decernimus ergo ut nulli omnino, etc. Si qua igitur, etc. Cunctis autem. etc. Amen, amen. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Joannes tituli Sancti Bacchi presbyter cardinalis. Ego Laborans tituli Sanctae Mariae trans Tyberim, tit. Calixti. Ego Bernardus Sanctae Mariae Novae diaconus Ego Pandulphus presb. card. Basil. XII Apostolorum. Ego Albinus tit. S. Crucis in Hierusalem presb. card. Ego Bobo tituli Sanctae Anastasiae presbyter cardinalis. Ego Alexander tituli Sancti Sylvestri presbyter card. Ego Jacobus diaconus cardinalis S. Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus Sanctorum Cosmae et Damiani diaconus card. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Porticu diac. card. card. Datum Laterani, per manum Moysi Sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem gerentis Cancellarii, XVIII Kal. Januar. ind. VII, anno Incarnationis Dominicae 1188, pontificatus vero D. Clementis papae III anno primo. CII. ( Ad preces Petri episcopi omnia privilegia quae Romani pontifices Signinae Ecclesiae quondam indulserant confirmat, ubi inter alia loca haec praecipue numerantur castella. Collis Medius, Mattelonicus, Gabilianus, Plumbinaria, Valmontonius, Lacus ac mons Fortinius.--Datum Laterani, XIV Kalend. Jan., ind. VII, anno 1188, pontificatus anno I.-- Id totum jampridem eidem Petro episcopo Lucius III contulerat amplissimo privilegio, quod multum facit ad diffinienda confinia Sig inae dioecesis (Vide Patrologiae tom. CCI, in Lucio III, sub num. 67). UGHELLI, Italia sacra, I, 1237. CIII. Capituli ecclesiae S. Alexandri Bergomatis jura quaedam confirmat. (Laterani, Dec. 23.) UGHELLI, Italia sacra, IV, 472. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis OBERTO Pergam. Eccles. praeposito et capitulo Sancti Alexandri, salutem et apostolicam benedictionem. Cum ab apostolica sede, etc. Eapropter, vestris justis, postulationibus annuentes, ut vobis liceat ecclesiastica censura compellere presb. qui ordinantur, ad fidelitatem ipsi Ecclesiae faciendam, sicuti per consuetudinem hactenus est obtentum, quod eam fidelitatem facere debent. Et ab Anastasio et Adriano praedecessoribus nostris fuit apostolico munimine confirmatum et statutum ut a susceptis ordinibus arceantur, si post susceptos ordines eam statim noluerint exhibere, et illos similiter qui ad eamdem Ecclesiam venire debent ad missam majorem in dominicis diebus, et aliis solemnitatibus, ut accedant, sicut in summorum pontificum Innoc. et Eugenii sententia continetur, et absque controversia hactenus observatum, devotioni vestrae liberam tribuimus auctor. apostol. facultatem. Datum Laterani, X Kal. Jan., pontific. nostri an. II. CIV. Ecclesiae SS. Felicis et Regulae Turicensis protectionem suscipit possessionesque confirmat . . (Laterani.) NEUGART, Cod. diplom. Aleman., II, 115. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis WALTERO praeposito ecclesiae Sanctorum Felicis et Regulae Turegiensis, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris canonice substituendis, in perpetuum. Effectum justa postulantibus indulgere et vigor aequitatis et ordo postulat rationis, praesertim cum petentium voluntates et pietas adjuvat et veritas non relinquit. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praedictam sanctorum Felicis et Regulae ecclesiam, in qua divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus, statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona, eadem ecclesia inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant, In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum, in quo praefata ecclesia sita est, cum omnibus pertinentiis suis; ecclesiam de Chussennaco cum tertia parte ipsius fundi, et aliis quae ibidem habetis; ecclesiam de Swanligen cum omni jure quod habetis in ea; decimas villarum Mediolani, Mure, Wittalicon, Henco, et civitatis Turegiensis. Jus etiam quod regulares canonici ecclesiae S. Martini, quae in fundo Turegiensis praepositurae consistit, tam in censu quam in decimis et proventibus aliis, vobis annis singulis exhibere tenentur cum omnibus aliis possessionibus vestris, quas juste et pacifice possidetis, vobis et per vos ecclesiae vestrae auctoritate apostolica confirmamus. Libertates quoque et communitates, nec non rationabiles et antiquas consuetudines, tam ab ecclesiasticis quam mundanis personis ecclesiae vestrae concessas et hactenus observatas, ratas habemus, easque futuris temporibus illibatas manere sancimus. Auctoritate quoque apostolica prohibemus ne quis in vos, vel ecclesiam vestram excommunicationis, suspensionis vel interdicti sententiam sine manifesta et rationabili causa promulget, seu novas et indebitas exactiones vobis vel hominibus vestris imponat, nec advocatus ecclesiae vestrae curtes vestras aliquatenus intret, nisi de assensu vestro, vel a vobis fuerit invitatus. Obeunte vero te, nunc ejusdem loci praeposito, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communiter vel fratrum major pars consilii sanioris, sicut hactenus observatum est, secundum Deum providerint eligendum. Nec aliquis in eadem Ecclesia vestra nisi canonicus, qui a vobis eligi debeat, instituatur plebanus. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus et commodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi justitia. Si qua igitur, etc. Datum Laterani, per manum Moysi Romanae Ecclesiae subdiaconi, vices agentis cancellarii, III Kal. . . . . indictione sexta, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domini Clementis papae anno I. CV. Isaaco imperatori Constantinopolitano scribit « edicto suo principes suos excitatos esse contra Saladinum; praecipuos fuisse: Fridericum, alterum imperatorem, Philippum Francorum regem, Richardum Angliae et Othonem Burgundiae; Guillelmum regem Siciliae, pacato a piratis mari, annonam ex Sicilia et Apulia profecturis ministrasse; Frisones quoque et Danos triremes quinquaginta et duodecim Flandrenses armasse, qui transeuntes in Mauritaniam et ad Africae littora flectentes, Saracenos magnis incommodis afflixerint et Sylvinam urbem vi captam diripuerint; regem Hungarum Venetis pacem dedisse; rogat ut hoc bellum instauratum quibuscunque modis poterit juvet. » Vide REUSNERI Epist. Turc., p. 16. ANNO 1189. CVI. Monasterium S. Salvii Florentinum tuendum suscipit et ejus bona ac jura confirmat. (Laterani, Jan. 2.) LAMI, Eccl. Florent. Monum., II, 995. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis GILBERTO abbati monasterii Sancti Salvii, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis, in perpetuum. Religiosam vitam eligentibus apostolicum convenit adesse praesidium, ne forte cujuslibet temeritatis incursus, aut eos a proposito revocet, aut robur, quod absit! sacrae religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatum monasterium, in quo divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. Statuentes ut, quascunque possessiones, quaecunque bona . . . . . idem monasterium impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. Praedecessorum vero nostrorum felicis memoriae Urbani, Gregorii, Innocentii et Alexandri Romanorum pontificum vestigiis inhaerentes statuimus, ut nulli archiepiscopo, sive episcopo, aut alicui praelato ecclesiastico, sive saeculari, excepta Vallumbrosana congregatione, aliquod super ecclesia vestra dominium liceat obtinere, sicut ab eisdem praedecessoribus nostris fuisse noscitur institutum. Praeterea, sicut capella S. Nicolai de Casa Arsa ad vestrum jus pertinet, ab omni jugo totius dominationis episcopi, et plebani, hactenus immunis noscitur exstitisse, ita et de caetero eam immunem decernimus permanere. Illud etiam jus quod in hospitali de Capraria hactenus habuistis, vobis nihilominus confirmamus. Ecclesiam quoque Sancti Jacobi sitam in civitate Florentina a bonae recordationis Julio quoddam ejusdem civitatis episcopo de consensu capituli Florentini, Ecclesiae vestrae concessam cum sepultura et parochia ejus, cum limitibus certis, qui in chartula, quam idem episcopus de illa vobis et ecclesiae Sancti Silvii donatione tradidit, leguntur expresse, ad instar felicis memoriae Urbani praedecessoris nostri, monasterio vestro duximus confirmandum. Libertates praeterea, immunitates antiquas, et rationabiles consuetudines, vobis et monasterio vestro collatas, sicut hactenus observatae sunt, ratas habemus easque perpetuis temporibus illibatas, manere sancimus. Liceat quoque vobis clericos vel laicos e saeculo fugientes, liberos et absolutos in monasterio vestro recipere, et eos sine contradictione aliqua retinere; ac eos, cum fuerit necesse, in causis vestri monasterii ad testificandum adducere. Prohibemus siquidem ne aliquis post factam in eodem loco professionem, nisi arctioris religionis obtentu, sine abbatis licentia, praesumat discedere, et discedentem nullus audeat retinere. Inhibemus insuper ne monachos aut conversos, eidem monasterio dare vel auferre, sine consensu abbatis et capituli, quilibet audeat; vel novas aut indebitas exactiones jam dicto monasterio, vel ecclesiis aut hominibus vestris imponere. Ad hoc auctoritate apostolica interdicimus, ne quis in vos, vel monasterium, aut abbatem ipsius, sive clericos vestros, excommunicationis, suspensionis aut interdicti sententiam absque manifesta et rationabili causa promulget. Chrisma vero, oleum sanctum, consecrationes altarium, ordinationes clericorum, qui ad sacros ordines fuerint promovendi, a dioecesano suscipietis episcopo, siquidem Catholicus fuerit, et gratiam atque communionem apostolicae sedis habuerit, et ea gratis et absque pravitate voluerit exhibere; alioquin ad quemcunque malueritis recurretis antistitem, qui nostra fretus auctoritate vobis quod postulatur indulgeat. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse concedimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic deliberaverint sepeliri, nisi forte excommunicati, vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen canonica justitia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Sane laborum vestrorum, quos propriis manibus aut sumptibus colitis, sive de nutrimentis animalium vestrorum, nullus a vobis decimas praesumat exigere. Obeunte vero te nunc ejusdem loci abbate, seu quolibet successorum tuorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars consilii sanioris, secundum Dei timorem et beati Benedicti Regulam, providerint eligendum. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum fas sit supradictum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia illibata et integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, etc. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus subscripsi. Ego Joannes presb. card. tit. S. Marci. Ego Laborans presb. card. S. Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Ego Pandulfus presb. card. Basilicae XII Apostolorum. Ego Albinus tit. S. Crucis in Hierusalem presb. card. Ego Petrus tit. S. Laurentii in Damaso presb. card. Ego Hiacynthus diac. card. Sanctae Mariae in Cosmidin. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diac. card. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diac. card. Ego Gregorius S. Mariae in Porticu diac. card. Ego Joannes S. Theodori diac. card. Ego Bernardus S. Mariae Novae diac. card. Ego Gregorius S. Mariae in Aquino diac. card. Datum Laterani per manus Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi et vicem gerentis cancellarii, IV Nonas Januarii, Incarnationis Dominicae anno 1189, indictione VII, pontificatus vero domini Clementis papae III anno secundo. CVII. Universis clericis per Norvegiam constitutis interdicit, « ne quis eorum, nisi forte ut tribuat poenitentiam et sacramenta ecclesiastica morientibus et prava opera dissuadeat, in expeditionem ire praesumat, » alioquin fore, ut ea, quam archiepiscopus Nidrosiensis in eos protulerit, sententia a sese confirmetur. (Laterani, Jan. 28.) THORKELIN, Diplom. Arna-Magn., II, 11. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis universis clericis per Norvegiam constitutis, salutem et apostolicam benedictionem. Cum arma clericorum, juxta sacrae Scripturae testimonium, orationes et lacrymae judicentur, periculosum est vobis et professioni vestrae penitus inimicum, bellis vos carnalibus immiscere, qui debetis etiam a curis saecularibus abstinere, juxta illud Apostoli: « Nemo militans Deo implicat se negotiis saecularibus, etc. » Inde est quod universitati vestrae auctoritate apostolica prohibemus, ne quis vestrum nisi forte ut tribuat poenitentiam et sacramenta ecclesiastica morientibus, et prava opera dissuadeat, in expeditionem ire, aliqua temeritate praesumat. Alioquin sententiam quam propter. hoc venerabilis frater noster Nidrosiensis archiepiscopus in vos tulerit, nos auctoritate Domino ratam habebimus, et mandabimus inviolabiliter observandam. Datum Laterani, V Kal. Februarii, pontificatus nostri anno secundo. CVIII. Ad sorores ecclesiae Langenhorstensis. (Laterani, Febr. 10.) NIESERT, Munster. Urkundens., IV, 219. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis in Christo filiabus monialibus ecclesiae de Langenhorst, salutem et apostolicam benedictionem. Cum ab apostolica sede petuntur quae tutelam ecclesiarum respiciunt et profectum, animo nos decet libenti concedere, et juxta petentium voluntatem consentaneam rationi, affectu prosequente complere. Significavit quidam nobis dilectus filius Franco vicedominus Monasteriensis ecclesiae, quod cum quaedam haereditas ad eum fuisset jure haereditario devoluta, pro salute animae suae in honorem Sancti Joannis Baptistae in proprio fundo suo monasterium vestrum construxit. Et quia quam plures ecclesias in partibus illis videbat advocatorum importunitate gravari in vestra ecclesia statuit, ut eligendi advocatum facultatem liberam habeatis hoc modo. Quod si idem electus fuerit importunus, potestatem liberam habeatis alium eligendi, nec in eo officio filius primi haereditario jure succedat. Nos itaque ejusdem vicedomini justis postulationibus annuentes, ordinationem illam sicut rationabiliter facta est, auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Statuentes ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Siquis autem hoc attentare praesumpserit indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, IV Idus Februarii, pontificatus nostri anno secundo. CIX. B alduino , archiepiscopo Cantuariensi, eadem quae supra scribit, nisi quod non Radulphum sed Joannem, tit. S. Marci presbyterum cardinalem apostolicae sedis legatum, nuntiat praecepta sua perficienda curaturum. (Laterani, Mart. 12.) Gervasii Imaginat., ap. TWYSDEN H. A. Scr., I, 1322. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri B. Cantuariensi archiepiscopo, salutem et apostolicam benedictionem. Quanto in Ecclesia Dei scientiae munere et religionis praeemines honestate, dignitatisque apicem in partibus Anglicanis obtines ampliorem, tanto decet charitatem tuam vigilantiori studio a subjectorum injuriis vel oppressionibus temperare, et his postpositis quae justitiae pulchritudinem decolorant, odoremque bonae opinionis exstinguunt, obedientiam et reverentiam debitam majoribus exhibere. Unde non sine causa miramur quod, sicut proponitur, post appellationem ad sedem apostolicam factam, et bonae memoriae praedecessoris nostri Urbani prohibitionem, adeo circa novae capellae constructionem et alia multa manus tuas in Ecclesiae tibi commissae fratrum molestias aggravasti, ut nil eis de interpositae appellationis remedio accessisse, prout ratio juris expostulat aestimetur, nec tu honori sacrosanctae Romanae Ecclesiae matris tuae videaris, prout oportuit detulisse. Licet autem propositum nobis sit fraternitati tuae quantum cum Deo possumus deferendi, et personam tuam in omnibus quae ex officio nobis incumbunt statuerimus honorare, quia tamen eorumdem fratrum pressuras pariter et clamores, cum bona conscientia praeterire, clausis oculis nec possumus, nec debemus, fraternitati tuae de consilio fratrum nostrorum per apostolica scripta mandamus et districte praecipimus, quatenus, omni contradictione et occasione postposita, eo etiam non obstante, si te abesse contigerit ab ecclesia tua, quidquid post appellationem ad sedem apostolicam factam, vel praedecessoris nostri prohibitionem in opere capellae actum est non differas demoliri, revocans et deducens prorsus in irritum quidquid de instituendis canonicis et aliis circa capellam factum est et perperam innovatum. Eos etiam qui post inhibitionem saepe dicti praedecessoris nostri in capella ipsa divina officia celebrare praesumpserunt, donec condignam nobis satisfactionem exhibeant, ab officio et beneficio habeas interdictos. Ministros conventus quos post appellationem interpositam amovisti, quos et idem praedecessor noster restituit, habeas restitutos, et eos quos pariter post appellationem interpositam excommunicare vel suspendere voluisti, habeas nihilominus absolutos; et universa quae post appellationem ipsam in eorum gravamen attentata sunt, in invasione videlicet villarum et possessionum suarum, reddituum quoque et aliorum quae ante appellationem habuerant, et ablatione similiter aliarum rerum in statum pristinum, appellatione et contradictione cessante, reducas. Ad haec quia secundum formam juris post appellationem nil est innovandum, volumus et praecipimus ut, pendente judicio, in eorumdem fratrum detrimentum circa statum monasterii nihil omnino satagas immutare. Nihilominus praecipiendo mandantes, ut omnia quae ipsis monachis post appellationem vel ante absque juris ordine illicite abstulisti, in exeniis, ecclesiis, villis, possessionibus, redditibus, seu rebus aliis, cum congrua recompensatione fructuum postea illicite perceptorum, et libertatibus et administratione competenti et libera, infra quadraginta dies post harum receptionem litterarum restituere non moreris. Ipsis quoque monachis praecipienda mandamus, ut si aliqua contra jus tuum et honorem praesumpserunt, satisfactionem tibi appellatione remota exhibeant competentem. Quia vero Prior ipsius monasterii in prosecutione negotii concessit in fata, nolumus et praecipiendo mandamus, ut institutione Prioris contra privilegia sedis apostolicae vel Regulam beati Benedicti atque rationabilem consuetudinem monasterii hactenus observatam non procedas, et si feceris, appellatione remota non differas revocare, nullis litteris obstantibus in praejudicium juris eorum a sede apostolica impetratis. Alioquin dilecto filio nostro Joanni titulo Sancti Marci presbytero cardinali, apostolicae sedis legato, dedimus in mandatis, ut apostolica auctoritate te et omnes contradictores et monachos ipsos, si rebelles extiterint, ad haec remoto appellationis obstaculo ecclesiastica districtione compellat, et eos quos ad veritatem plenius indagandam scierit nominari, quod gratia et timore postpositis test monium perhibeant veritati, simili censura cogere non postponat. Datum Laterani, IV Idus Martii, pontificatus nostri anno secundo. CX. Monasterium Murense in protectionem S. Petri recipit omniaque privilegia ab Alexandro papa etiam data confirmat novaque superaddit. (Laterani, Mart. 13.) HERGOTT, Genealog. diplom. gen. Habsb., II, 202. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis ANSELMO, abbati monasterii S. Martini Murensis ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis, in perpetuum. His qui, postpositis saecularibus desideriis voverunt in religionis habitu debitam Domino servitutem dependere, propensius apostolicum debet esse suffragium, ne cujuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito revocet, aut robur, quod absit! religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus et praefatum monasterium, in quo divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et ad instar felicis recordationis Alexandri papae praedecessoris nostri, praesentis scripti privilegio communimus; inprimis siquidem statuentes ut ordo monasticus, qui secundum Deum et B. Benedicti Regulam in eodem monasterio institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis, vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Ecclesiam Buoches, ecclesiam Stannes, ecclesiam Gersowo, ecclesiam Riske, ecclesiam Chussennacho, ecclesiam Agetiswilare, ecclesiam Telleuwilare, ecclesiam Rordorf, ecclesiam Egenwilare, ecclesiam Stallenchon, ecclesiam Gorelinchon, ecclesiam Urtinchon; quintam partem decimarum in ecclesia Stallenchon; duodecimam partem decimarum in ecclesia Reinfriswile; vicesimam partem decimarum in ecclesia Surse; praedium Gersogo cum pertinentiis suis; praedium Spreitenbach, quo redduntur vobis septem hircinae pelles; praedium Buoches cum pertinentiis suis; praedium Chussennacho cum pertinentiis suis, praedium Gangolfeswile, praedium Trespach. In Waltrat novem mansos; praedium Alinchon cum pertinentiis suis; praedium Vicwile cum pertinentiis suis, praedium Cunentvellum, praedium Gopenowo cum pertinentiis suis; praedium Chalpac, praedium Wilperc, praedium Cholumbrowo, praedium Columhare, praedium Chutingen, praedium Tintinkon, praedium Hechilingen, praedium Totinkon, praedium Tulleheim, praedium Rainfriswile, praedium Rotwile cum pertinentiis suis; praedium Bellenchon cum pertinentiis suis; praedium Urdorf, praedium Spreitenbach, praedium Tellinchon, praedium Winchele, praedium Escherwile, praedium Boranwile, praedium Holunstraze, praedium Tegerano, praedium Otwizingen, praedium Hagenbuochon, praedium Ratolfesperc; praedium Winteswille, praedium Lennes, praedium Renferswile, praedium Boswile cum pertinentiis suis; praedium Ruti, praedium Woloswile, praedium Maswandom, praedium Gamelinchon, praedium Pensiwile, praedium Ipinchon, praedium Selenburon, praedium Tennenwile, praedium Schinsenacho, praedium Bozeberch, praedium Sizinchon; parochialem ecclesiam cum tribus capellis Hermoteswile Pozwilo, Wolon, sicut praedicta ecclesia et capellae victui et vestitui vestro sunt rationabiliter deputatae, sic vos in eas inpraesentiarum habere concedimus, et auctoritate apostolica confirmamus. Insuper etiam auctoritate praesentium indulgemus ut, si advocatus vester advocatiae jura transgrediens, in vos et in monasterium vestrum, aut in ea quae ad monasterium ipsum pertinent, exactiones indebitas exercuerit, et alias se gravem vobis et inutilem exhibuerit, nisi commonitus resipuerit, liceat, vobis alium advocatum eligere natu majorem de castro Abespurc, per quem jura ipsius monasteriis melius illibata a malefactorum rapinis et violentiis defendantur. Ipse etiam advocatus nullo modo quidquam de rebus monasterii, sive in fundis, sive in mancipiis, sive de ipsa advocatia cuiquam praestare audeat. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotionis et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat; salva tamen justitia ecclesiarum illarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Cum autem genenerale interdictum terrae fuerit, liceat vobis clausis januis, non pulsatis campanis, exclusis excommunicatis et interdictis, suppressa voce divina officia celebrare. Obeunte vero te nunc ejusdem loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars consilii sanioris, secundum Dei timorem et beati Benedicti Regulam, providerint eligendum. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra et illibata permaneant eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate, et in ecclesiis vestris parochialibus dioecesanorum episcoporum canonica justitia. Ad indicium autem hujus a sede apostolica perceptae protectionis, aureum unum nobis nostrisque successoribus annis singulis persolvetis Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, etc. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Joannes presbyter cardinalis tit. Sancti Marci. Ego Albertus presbyter cardinalis tit. Sanctae Crucis in Jerusalem. Ego Alexius presbyter cardinalis tit. S. Susannae. Ego Jac. diaconus cardinalis S. Mariae in Cosmidin. Ego Gratianus Sanctorum Cosmae et Damiani diaconus cardinalis. Ego Gerardus S. Adriani diac. card. Datum Laterani per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, III Idus Martii, indictione VII, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domni Clementis papae III anno II. CXI. Monasterii Sanctae Mariae Esromensis protectionem suscipit, possessionesque ac privilegia confirmat. (Laterani, Mart. 16.) THORKELIN, Diplom. Arna-Magn., I, 277. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbati Sanctae Mariae de Esrom, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis, in perpetuum. Religiosam vitam eligentibus apostolicum convenit adesse praesidium, ne forte cujuslibet temeritatis incursus aut eos a proposito revocet, aut robur, quod absit! sacrae religionis infringat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatum monasterium Sanctae Mariae de Esrom, in quo divino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. Inprimis siquidem statuentes, ut ordo monasticus, qui secundum Deum et beati Benedicti Regulam atque institutionem Cisterciensium fratrum institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis, vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum, in quo praefatum monasterium situm est, cum omnibus adjacentiis et pertinentiis suis; claustrum ipsum de Hesram cum silvis, pratis, molendinis piscariis, et omnibus pertinentiis suis. Widlingruth, Hafreholm, Byrgisholm, Sande, Fumathorp, Stenholt; domos Sancti Martini Hiarnetorp, Cracadal, Mothorp in Hallandia et Glumsiensivig cum villis, pratis, silvis et reliquis appendiciis suis. Sane laborum vestrorum quos propriis manibus vel sumptibus colitis, sive de nutrimentis vestrorum animalium, nullus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat. Liceat quoque vobis clericos vel laicos e saeculo fugientes liberos et absolutos ad conversionem recipere, et eos absque contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper ne ulli fratrum vestrorum, post factam in eodem loco professionem, fas sit de ipso sine licentia sui abbatis discedere; discedentem vero sive communium litterarum cautione nullus audeat retinere. Paci quoque et tranquillitati vestrae paterna in posterum sollicitudine providere volentes, auctoritate apostolica prohibemus, ne quis infra clausuras locorum seu grangiarum vestrarum furtum rapinamve committere; ignem apponere, hominem capere vel interficere audeat, seu aliquam violentiam exercere. Insuper etiam apostolica auctoritate sancimus ut, quemadmodum a praedecessoribus nostris statutum est, nullus episcopus, neque aliqua persona ad synodos vel conventus forenses vos ire compellat. Sed nec ad domos vestras causa ordines celebrandi, chrisma conficiendi, causas tractandi vel aliquos conventus publicos convocandi, quisquam, vobis invitis, praesumat accedere. Sancimus etium ut, si episcopus, in cujus parochia domus vestra fundata est, tertio per intervalla temporum, cum humilitate qua convenit requisitus, substitutum abbatem benedicere forte noluerit, proprios novitios benedicere, et alia quae ad officium suum pertinent exercere, donec idem episcopus duritiam suam recogitet, et benedicendum abbatem benedicere non recuset. Sane si episcopi aliquid a vobis, praeter obedientiam debitam, vel principes terrae contra libertatem ordinis a praedecessoribus nostris et a nobis indultam expetierint, liberum sit vobis auctoritate apostolica denegare quod petitur, ne occasione ista praedictus ordo, qui hactenus liber exstitit, humanae servitutis laqueo vinciatur: illud adjicientes, ut nullus episcopus regularem abbatis vestri electionem impediat, aut de instituendo vel removendo, seu deponendo eo qui pro tempore fuerit, contra statuta Cisterciensis ordinis et auctoritatem privilegiorum vestrorum se nullatenus intromittat. Quod si episcopi aliquam propter hoc in ecclesias vestras vel personas sententiam promulgaverint, eamdem sententiam, tanquam contra apostolicae sedis indulta prolatam, statuimus irritandam. Cum vero propriorum episcoporum copiam non potestis habere, si aliquem episcopum per vos transire contigerit, de quo plenam notitiam habeatis, ab illo et vicinis episcopis, cum dioecesana sedes vacaverit, benedictiones vasorum, vestium, monachorum ordinationes, et altarium consecrationes recipere valeatis; sic tamen ut propriis episcopis ex hoc in posterum nullum praejudicium generetur. Auctoritate quoque apostolica interdicimus ne quis vicinos vel mercenarios viros, pro eo quod vos ad laborandum adjuverint, in illis diebus in quibus laboratis et alii feriantur, ut aliqua occasione eorum quae ab apostolica benignitate vobis indulta sunt, seu benefactores vestros, pro eo quod aliqua beneficia de proprio vobis aut obsequio ex charitate praestiterint, interdicere, aut vinculo anathematis audeat innodare. Quod si quis aliquem de familia vestra, donec in famulatu vestro permanserit, propter detentionem decimarum, vel alius quis, a sede apostolica ordini vestro concessum, excommunicationis vel interdicti sententiam promulgaverit, liceat vobis eos metu mortis absolvere, et si eorum presbyteri humiliter requisiti, id efficere forte noluerint, vel malitiose distulerint, ipsis ecclesiastica sacramenta conferre. Liceat quoque vobis in monachos vel conversos vestros, qui de claustro vestro sine licentia abbatis sui exierint, si forte vobis invitis aliquis eos retinere praesumpserit, sententiam regularem ex nostra auctoritate proferre. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat praefatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura; salva sedis apostolicae auctoritate. Si quae igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, etc. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Joannes Sanctae Mariae presb. card. Ego Pandulfus presb. card. basilicae XII Apostolorum. Ego Albrand tit. S. Crucis in Jerusalem presb. card. Ego Bobo tit. S. Anastasiae presb. card. Ego Alexander presb. card. tit. . . . Ego Petrus tit. S. Laurentii in Damaso presb. card. Ego Jacobus diac. card. S. Mariae in Cosmidin. Ego Gratianus SS Cosmae et Damiani diac. card. Ego Gerardus S. Adriani diac. card. Ego Bernardus S. Mariae Novae diac. card. Ego Gregorius S. Mariae in Aquino diac. card. Datum Laterani per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, XVII Kal. Aprilis, indictione VII, Incarnationis Dominicae anno 1188, pontificatus vero domini Clementis papae III anno secundo. CXII. Priori et fratribus Frontis-Avellanae concedit, ut monasterii S. Victoris statum corrigant. (Laterani, Mart. 16.) MITTARELLI, Annal. Camaldul., IV, App., p. 179. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis . . . priori et fratribus Fontis-Avellanae, salutem et apostolicam benedictionem. Cum a sede apostolica fuerunt postulata quae ad religionis pertinent honestatem et pacem Ecclesiarum respiciunt et profectum, animo nos decet libenti concedere et effectu prosequente complere. Eapropter, vestris postulationibus annuentes, ut monasterium Sancti Victoris cum pertinentiis suis ad vos pertinens, quod in temporalibus et in spiritualibus est plurimum deformatum, et expedit ut reducatur in statum vestra sollicitudine meliorem, licitum sit vobis, sicut ad vos pertinet, specialiter disponere, et, salva sedis apostolicae auctoritate et canonica justitia dioecesani episcopi, regulariter ordinare, auctoritate apostolica indulgemus. Nulli ergo, etc. Si quis, etc. Datum Laterani, XVII Kal. Aprilis, pontificatus nostri anno secundo. CXIII. Geraldo priori et fratribus Grandimontensibus significat, se Joanni presbytero cardinali tit. S. Marci, apostolicae sedis legato, dedisse mandatum, ut Stephanum ordinis Grandimontensis institutorem sanctis ascriptum esse palam faceret. (Laterani, Mart. 21.) Acta SS. Febr. t. III, 204. CLEMENS episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis GERALDO priori et fratribus Grandimontis, salutem et apostolicam benedictionem. Ideo sacrosanctam Romanam Ecclesiam Redemptor noster caput omnium esse voluit et magistram, ut ad ejus dispositionem et nutum, divina gratia praeeunte, quae ubicunque a fidelibus gerenda sunt ordinentur, et errata in melius corrigantur, et ad ejus consilium in ambiguis recurratur; quod ipsa statuerit nemini, quantumcunque de suis meritis glorietur, liceat immutare. Ne, si forte promiscua daretur universis licentia, quaecunque sibi secundum voluntatem propriam occurrerent, perpetrandi confusa libertas, cum secundum personarum diversitatem vota dissentiant, in aliorum aliquando scandalum, sine justi discretione libraminis, commendanda supprimeret, et minus digna laudibus immeritis celebraret. Inde siquidem fuit quod bonae memoriae praedecessor noster Urbanus, audita fama religionis, et vitae commendabilis puritate, qua sanctae recordationis Stephanus Grandimontensis ordinis institutor emicuit, quantis etiam miraculorum testimoniis omnipotens Deus ipsius voluit mundo merita declarare, legatis, quos ad partes illas direxit pro quibusdam negotiis Ecclesiae tractandis, plenam circa haec investigationem committere voluit, ut et ipsorum caeterorumque virorum, quibus sine dubitatione fides esset adhibenda, testimonio, ad id agendum consulto procederent, quod et fidelium commodis et ipsius sancti viri honori, qui hactenus velut in sterquilinio gemma latuerat, congrue videretur. Nos etiam et testimonio charissimi filii nostri Henrici, illustris Anglorum regis, nec non venerabilium fratrum nostrorum, Guillelmi Remensis S. Sabinae presbyteri cardinalis, Bartholomaei Turonensis, et Heliae Burdegalensis archiepiscoporum et Seibrandi Lemovicensis episcopi, et dilectorum Bobardi tunc S. Angeli et Octaviani SS. Sergii et Bacchi diaconorum cardinalium, qui in partibus illis functi sunt legationis officio, et aliorum multorum episcoporum plenius instructi de vita, meritis et conversatione, qua supradictus vir sanctus asseritur floruisse, et quod multimodis miraculorum indiciis divina voluit pietas eum illustrare, hujus exsecutionem negotii dilecti filii nostri Joannis S. Marci presbyteri cardinalis, apostolicae sedis legati, duximus arbitrii committendam, per apostolica illi scripta mandantes, ut ad locum vestrum accedens, et convocatis adjacentium illarum partium episcopis, caeterisque viris religiosis, ipsum inter sanctos, auctoritate qua fungimur, nos denuntiet ascripsisse; deinceps in sanctorum catalogo numerandum, et per ipsius merita Redemptoris suffragia decrevisse cum reliquorum sanctorum interventionibus postulanda. Datum Laterani, XII Kalendas Aprilis, pontificatus nostri anno secundo. CXIV. Ecclesiae Sancti Petri Duacensis protectionem suscipit, bonaque confirmat. (Laterani, Mart. 31.) MIRAEI Opp. dipl., III, 356. CLEMENS episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis praeposito ecclesiae S. Petri Duacensis, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris canonice substituendis, in perpetuam memoriam. Effectum justa postulantibus indulgere et vigor postulat aequalitatis et ordo exigit rationis; praesertim quando petentium voluntatem et pietas adjuvat et veritas non relinquit. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam Sancti Petri Duacensis, in qua divino estis obsequio mancipati, ad instar felicis recordationis Alexandri papae praedecessoris nostri, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. Statuentes, ut quascunque possessiones, quaecunque eadem ecclesia inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Ex dono Roberti quondam Atrebatensis episcopi, altare de Marcha Gotranni, ad usus canonicorum inibi Deo servientium, salvo in omnibus jure Atrebatensis episcopi et ministrorum ejus. Ex dono ejusdem altare Sanctae Rictrudis de Wasiers, cum dotibus suis, ad usus eorumdem, ita liberum et absolutum sicut ipse vobis concessit; salvis in omnibus redditibus episcopi et consuetudinibus archidiaconi et ministrorum ejus. Presbytero vero illius loci, defuncto seu rationabiliter inde remoto, vestrum erit alienum providere idoneum presbyterum et Atrebatensi episcopo praesentare; cui obedientiam promittat. Omnes decimas parochiae vestrae et omnes oblationes, quas Gerardus Cameracensis quondam episcopus ad usus canonicorum ecclesiae vestrae concessit, dum adhuc Cameracensis et Atrebatensis episcopatus conjuncti essent; ea scilicet conditione, ut ecclesiam vestram et res ejus nulla unquam regat laicalis persona, sed solummodo ei provideat praepositus, qui clericus sit, et in praebendis locandis curam agens, et in caeteris rebus ipsius ecclesiae ordinandis. Liberam quoque et ab omnibus obsoniis omnique censuali respectu absolutam manere voluimus, sicut idem episcopus statuit; salva tamen, sicut in aliis abbatiis, Atrebatensis episcopi justitia. Ex dono memorati Roberti, quondam Atrebatensis episcopi, altaria et ecclesias Sancti Martini de Sin et Sancti Remigii de Marcha cum dotibus et appendiciis suis, ad usus canonicorum ibidem Deo servientium, remota per eumdem episcopum omni venalitate et turpis lucri exactione, ita libere jure perpetuo possidenda, sicut ea vobis rationabiliter concessit; salvis in omnibus cathedraticis redditibus episcopi et consuetudinibus archidiaconi. De quolibet locorum praedictorum presbytero defuncto sive rationabiliter inde remoto, alium idoneum presbyterum Atrebatensi episcopo praesentetis, cui obedientiam promittat, et sic in populo curam gerendam de manu episcopi gratis accipiat. Aliqui tamen vestrum singulis annis Atrebatensi synodo studeant interesse, nisi forte benevolentia episcopi fuerint relaxati. Duas capellas Beatae Mariae, quarum una est in suburbio Duacensi, et altera extra suburbium, quam Dulcetus fecit fieri liberas et absolutas, sicut ecclesia vestra eas hactenus rationabiliter noscitur possedisse. Presbytero vero loci illius defuncto sive rationabiliter inde remoto, alium idoneum presbyterum ibi providebitis. De praebendis quoque mutandis quae de bonis Roberti praepositi, Simonis et Gerardi in ecclesia vestra sunt institutae, quorumlibet laicorum assensus contra ipsius ecclesiae consuetudinem nullatenus admittatur. Capellam Sancti Nicolai in parochia de Sin, et alteram Capellam Sancti Nicolai quae est in parochia Sancti Petri Duacensi extra posternam, ad eorum usus et consuetudines ad quos pie constructae noscuntur. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura; salva sedis apostolicae auctoritate, et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, etc. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Laborans presb. card. S. Mariae trans Tiberim tit. Calixti. Ego Pandulphus presb. card. basilicae XII Apostolorum. Ego Albinus tit. S. Crucis in Jerusalem presb. card. Ego Robertus presb. cardinalis tit. S. Anastasiae. Ego Petrus tit. S. Laurentii in Damaso presb. card. Ego Jacobus diac. card. Sanctae Mariae in Cosmidin. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diac. card. Ego Gerardus S. Adriani diac. card. Ego Gregorius S. Mariae in Aquiro diac. cardinalis. Datum Laterani per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, II Kalendas Aprilis, indictione VII, Incarnationis Dominicae anno 1189, pontificatus vero domini Clementis papae III anno secundo. CXV. Pistori episcopo Vicentino mandat, cognoscat, num sorores S. Christinae, destructa ecclesia, aliam intra civitatem Tarvisinam, adversante episcopo aedificent. Moniales coerceat. (Laterani, April. 15.) MITTARELLI, Annal. Camaldul., IV, Append., 176. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri . . . Vicentino episcopo salutem et apostolicam benedictionem. Dilectis filiis nostris decano et canonicis Tarvisinis significantibus, intelleximus quod venerabilis frater noster Conradus eorum episcopus, ad preces felicis recordationis Urbani papae praedecessoris nostri, quibusdam monialibus ordinem Camaldulensem professis, locum quemdam extra murum civitatis concessit, in quo ad honorem Dei et memoriam beatae Christinae ecclesiam fabricarunt, in qua idem episcopus divina officia saepius celebravit, et per eum eidem loco beneficia plurima sunt collata. Caeterum earum abbatissa de praesenti vita subtracta, et a sororibus ibidem sepulta, eaedem moniales praescriptam ecclesiam destruxerunt, et praescripta abbatissa exhumata eam intra muros civitatis in eorum parochia, sine ipsarum et episcopi dioecesani consensu, in loco minus idoneo tumularunt; ecclesiam ibidem, sicut dicitur, erigentes, et non attendentes quod nullus, sine illorum et episcopi dioecesani assensu, salvis Ecclesiae Romanae privilegiis, in eorum parochia valeat ecclesiam fabricare. Quia igitur, si verum est quod asseritur, tantae praesumptionis audacia non est sine correctione debita relinquenda, fraternitati tuae per apostolica scripta mandamus, quatenus inquiras super his sollicitus veritatem, et quod a praedictis monialibus noveris esse praesumptum, auctoritate nostra, cessante appellatione, corrigas et emendes. Datum Laterani, XVII Kalendas Maii, pontificatus nostri anno secundo. CXVI. Ecclesiam Senensem tuendam suscipit ejusque bono et privilegia confirmat. (Laterani, April. 20.) LAMI, Ecclesiae Florent. Monum., IV, 9. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri BONO Senensi episcopo ejusque successoribus. In eminenti sedis apostolicae specula, licet immeriti, disponente Domino, constituti, fratres nostros, tam propinquos quam longe positos, fraterna tenemur charitate diligere, et Ecclesiis, in quibus Domino militare noscuntur, suam dignitatem et justitiam conservare. Quapropter, venerabilis in Christo frater, Bone episcope, tuis justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam Ecclesiam, in qua, Deo auctore, praeesse dignosceris, praedecessorum nostrorum felicis mem. Coelestini, Eugenii Anastasii, Adriani et Alexandri Romanorum pontificum vestigiis inhaerentes, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus: statuentes ut ecclesiae, xenodochia, et castella, cum omnibus bonis et possessionibus, quae inpraesentiarum juste Ecclesia tibi commissa et legitime possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant; in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Baptismales siquidem ecclesias, cum prioratibus earum, atque capellis, quae ad jurisdictionem Ecclesiae tibi commissae pertinere noscuntur, plebem videlicet S. Agnetis cum omnibus pertinentiis suis, plebem de Liliano, plebem de Larnano, plebem de Sciara, plebem S. Andreae de Bozzone, plebem S. Martini in Grania cum omni jure quod habet in eodem castello et in Villania; plebem S. Christinae de Liciniano, plebem de S. Perena, plebem S. Nazarii, plebem de Saturniano cum omni jure quod habet in ecclesia S. Mariae, quae est in burgo Sancti Quirici in Osenna, et in circum adjacentibus locis, plebem de Oppiano, plebem de Ancaiano, plebem de monte Condano, plebem S. Georgii in Valona, plebem S. Valentini, plebem de Coppiano, plebem S. Innocentiae, plebem de Carli et Murlo, plebem de Creola, plebem S. Christianae in Caio, plebem de Montaleino, ecclesiam S. Mariae de burgo Sancti Quirici, Carcianum etiam, quod specialiter ad tuam gubernationem, et providentiam, dominationem et pertinentiam pertinet, titulum S. Angeli de Tressa, plebem de Corsiano, plebem de Ricensa, plebem de Ruscia, plebem de Pentolina, plebem de Sovicille, plebem de Fogliano, plebem S. Justi de Casciano, plebem de Marmorala cum omnibus rebus et pertinentiis earum, castellum de Pordano, castellum de Pogna, castellum de Mentido, castellum de Furcole, castellum de Sovicille, castellum de Murlo, castellum de Crevole cum arce nominis ejusdem, castellum de Monteciano cum curte sua, et omnibus earum pertinentiis, quod habet in castello Sylvulae, quod habet in monte Piscino, et in Vallerano, medietatem de Silva, et lacum de Verrano, medietatem de lacu, et palude de Falano; quintam partem de Aquatico, quartam partem decimarum, et oblationum in ecclesiis ad jus Senensis Ecclesiae pertinentibus; quintam partem de Montacutulo, qui est super fluvium de Rosia, tertiam partem de castello et curte de Radi in episcopatu Volaterrano, quartam partem de castello et curte de Valle Aspero in episcopatu Massano, cum omnibus pertinentiis partium supradictarum; castella quoque et possessiones, quae a Traduto filio Bernardi comitis, tam in comitatu Senensi quam Volaterrano, Florentino, et Faesulano, Senensi Ecclesiae concessae sunt; illud quod dedit Adolasia de Bibiano, quod Rugettus filius Bernardi dedit in paterno fundo, quod habet de haereditate Rolandini Longobardi; possessiones, quas habet in comitatu castelli Felicitatis; quod habet in castello de Strove, et in Castilione; castella, et possessiones omnes, quas tu, vel alius per te tenet, in comitatu Senensi, Volaterrano, Florentino, Fesulano, et Aretino. Ordinationes etiam ecclesiarum, quae sunt in tua jurisdictione constitutae, sicut praedecessores tui habuerunt eas, et tu ipsas hactenus habuisti, devotioni tuae auctoritate apostolica confirmamus. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integre conserventur, eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva nimirum per omnia apostolicae sedis auctoritate. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo, tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore et sanguine Dei, et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum Judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Laborans presb. card. S. Mariae trans Tiberim ecclesiae Calixti. Ego Pandulphus basilicae Duodecim Apostolorum presb. card. Ego Albinus ecclesiae Sanctae Crucis in Hierusalem presb. card. Ego Bobo ecclesiae S. Anastasiae presb. cardinalis. Ego Petrus ecclesiae S. Laurentii in Damaso presb. card. Ego Jacobus diaconus card. S. Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus, SS. Cosmae et Damiani diac. card. Ego Gerardus S. Adriani diac. card. Ego Octavianus SS. Sergii et Bacchi diac. cardinalis. Ego Goffredus, Sanctae Mariae in Via Lata diac. card Ego Bernardus S. Mariae Novae diac. card. Ego Gregorius S. Mariae in Agro diac. card. Datum Laterani per manum Moysi, S. R. E. subdiaconi vicem gerentis cancellarii, XII Kal. Maii, indictione VII, Incarnationis Dominicae anno 1189, pontificatus vero Clementis papae III anno secundo. CXVII. Sublacense monasterium ejusque bona, quae enumerat, sub sanctae Romanae Ecclesiae protectione confirmat, in lacu monasterii piscari vel molendina construere absque abbatis licentia cuicunque prohibet; episcopum pro ecclesiarum dedicationibus et monachorum seu clericorum ordinationibus a summo pontifice expetendum, quod si id opportunitas temporis non permiserit, a quocunque ea recipere indulget; jurisdictionem in eodem coenobio habere cuicunque praeterquam sedi apostolicae interdicit; abbatis electionem ad monachos, consecrationem ad summum pontificem spectare declarat; poenas contra inobedientes decernit; benefactoribus benedictionem elargitur. (Laterani, April. 20.) MARGARINI, Bullar. Casin., II, 218. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis BERALDO abbati monasterii Sublacensis ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis, in perpetuum. Quamvis universarum Ecclesiarum curam ex officiis susceptae administrationis gerere teneamur, illarum tamen quae ad Romanam Ecclesiam, nullo mediante, respiciunt, sollicitudinem habere nos convenit specialem et eam paci ac tranquillitati, Domino auxiliante, providere. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatum Sublacense monasterium quod beati Petri juris existit, in quo divino estis obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus, inprimis siquidem statuentes ut ordo monasticus qui, secundum Deum et beati Benedicti Regulam, in eodem monasterio noscitur institutus, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona idem monasterium inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis. Locum vestrum in quo monasterium est, cum omnibus pertinentiis suis; specum in quo beatus Benedictus in suae conversationis exordio habitavit, cum adjacenti silva, et monte toto circumcirca et cum omnibus finibus, aut pertinentiis antiquitus constitutis; et sub eodem specu lacum sive fluvium ex eo procedentem, in quibus videlicet aquis, nemini praeter abbatis et fratrum voluntatem aut piscari, aut molendinum aedificare liceat usque ad arcum qui dicitur de Ferrata, in territorio Ruviano. De forma quoque antiqua, quae ducit aquam de flumine ad plebem Sancti Laurentii, de aqua quae vocatur Augusta, nemini liceat, praeter voluntatem vestram aquam derivare, nisi quantum sufficiat terris rigandis et replendo fontem baptismatis in eadem ecclesia. Nec aquimolum quisquam illic praeter voluntatem vestram aedificare praesumat usque ad praedictum arcum de Ferrata. Si quis vero aliter egerit, banno Romanae curiae distringatur; cujus banni medietas sacro nostro palatio, medietas eidem monasterio persolvatur. Confirmamus etiam vobis et vestro monasterio castellum, quod Sublacum dicitur, cum omnibus suis pertinentiis, sicut a praedecessoribus nostris constat esse concessum, cum montibus et collibus, fundis et casalibus, cum omnibus ecclesiis et rebus ad eos generatim et in integrum pertinentibus; fundum canalis, et fundum Gennae in integrum cum pertinentiis suis fundum Frassinum cum omnibus suis pertinentiis, et locum qui vocatur Fundi, sicut extenditur usque ad petram Imperatoris, et vadit in montem qui vocatur Pionica, inde per serram in monte Romano, et exit in campum Longum, inde in campum Catinum, deinde redit ad supradictam petram Imperatoris; locum qui dicitur Seminariam cum finibus suis, sicut in antecessorum nostrorum privilegio continetur; collem Altulum, castellum Augustae cum fundis et casalibus suis, casale Sanctae Felicitatis cum eadem ecclesia, cum fundis et casalibus suis, et cum omnibus suis pertinentiis, sicut in eisdem privilegiis continetur; roccam Ceruariae cum fundis et casalibus suis et cum omnibus suis pertinentiis; roccam Incameratae, castellum Maranum et roccam Martini et roccam de Meso cum omnibus eorum pertinentiis, cum veteri haereditate monasterii; castrum Camoranum cum rocca sua et fundis et casalibus suis, montem de Griffo, vallem Frigidam, montem de Meso et Finistellae cum omnibus eorum pertinentiis; castellum Cerretum cum omnibus pertinentiis suis, castrum Geramum cum montibus et collibus, fundis et casalibus suis, cum massis et omnibus suis pertinentiis, et cum veteri haereditate monasterii; castellum Ampollonii cum montibus et casalibus suis et medietatem castri Sancti Angeli cum ecclesiis, fundis, massis, et pertinentiis eorum; roccam Sancti Stephani cum pertinentiis suis; vallem de Anigno, cellam de Occia cum montibus et collibus et fundis et casalibus suis; Toccianellum, fundum Orarum, fundum Micronianum, fundum Canianum, fundum Conuitellum, fundum Aquaevivae; et medietatem montis Afilani cum omnibus eorum pertinentiis; castrum Afilae cum montibus et collibus et medietatem montis Afilani, et cum omnibus eorum pertinentiis; castrum Pontiae cum montibus et collibus, et cum omnibus eorum pertinentiis; castrum Roijate cum Rocca sua; praeterea quae ex antiquo jure, et tam Romanorum pontificum quam etiam imperatorum concessionibus et privilegiis ad idem monasterium Beati Benedicti pertinere noscuntur; Salam civitatem quae vocatur Carsoli cum massis et fundis et casalibus suis, Auricula, roccam de Butte, roccam Aprunii, Arsule, Rubianum; et super fluvium Anticulum, Sarraciniscum, roccam de Miazi, roccam de Sunici, Sambuci, Sicilianum, medietatem de Ilice, massam Sancti Valerii, Piscanum, montem Casalem, Civitellam, clibanum cum omnibus fundis et casalibus eorum, oppidum Tusculanum cum rocca sua et cum omnibus pertinentiis suis; castellum Gallicani cum ecclesiis, fundis et casalibus et omnibus pertinentiis suis. Confirmamus etiam vobis cellas ad idem monasterium pertinentes, videlicet ecclesiam Sancti Angeli in Afile positam, ecclesiam Sancti Georgii cum omnibus earum pertinentiis et cum veteri haereditate beati Benedicti, ecclesiam Sancti Stephani in Pilio, ecclesiam Sancti Angeli in Petra Lata, Sancti Sebastiani in Paliano, ecclesias Sancti Quintini et Sancti Blasii in Anticulo, ecclesiam Sancti Leucii in Babuco, cum omnibus earum pertinentiis, positas in territorio Campanino; in Cartorio ecclesiam Sancti Petri in Cammerata et Sancti Petri de Aprunio; in territorio Morsicano Sancti Petri in Nerse, Sancti Benedicti in rocca de Meruli, Sanctum Thomam de Transaquis cum ecclesia Sancti Nicolai in villa posita cum eorum pertinentiis; Sanctum Angelum in Albe, Sanctum Salvatorem in Avezano, Sanctam Mariam de Tufo cum suis pertinentiis; in valle Sorana ecclesiam Sancti Pauli cum aliis tribus ecclesiis cum villa juxta se posita et cum omnibus eorum pertinentiis; S. Joannem de Pesculo, Sanctam Mariam de Anticulo, Sanctam Mariam de Rubiano, Sanctam Mariam de Arsule; in civitate Tiburtina, ecclesiam Sancti Antonini, Sanctae Crucis et Sanctae Barbarae cum omnibus eorum pertinentiis; aliam cellam ad honorem Sanctae Crucis in Quintiliano, cum oliveto suo et caeteris suis pertinentiis, et sex uncias de ecclesia Sancti Petri, cum terris et vineis, sicut per antiquos confines constat; villam quae vocatur Papi cum ecclesia Sanctae Mariae cum terris et vineis, et monte qui vocatur Mansula; ecclesiam Sanctae Mariae quae ponitur in porta; ecclesiam Sancti Sebastiani cum omnibus suis pertinentiis; aquincolos tres, unum in castro veteri, alium, foris portam majorem et alium in Vesta; juxta castellum Gallicanum ecclesias Sancti Pastoris, Sancti Angeli, Sanctae Mariae, Sancti Laurentii in Aqua Alta cum omnibus earum possessionibus; Romae, monasterium Sancti Erasmi, cum domibus et hortis et caeteris possessionibus ad ipsum pertinentibus. Ad haec, propter frequentes injurias quae ab episcopis, vel ipsorum ministris monasteriis ingeruntur, datam vestro coenobio facultatem a nostris praedecessoribus vobis quoque ratam manere decernimus, ut ad ecclesias, cum expedierit, dedicandas, aut clericos in monasterio, sive in cellis, sive in castellis aut villis monasterii ordinandos, a nobis episcopum postuletis. Quod si ad nos in tempore venire nequiveritis, quem malueritis episcoporum Catholicum adeatis, qui apostolicae sedis fultus auctoritate, quae postulantur exhibeat; nec a quoquam Ecclesiae alicujus episcopo, super hoc contradictionem aut quaerimoniam patiatur. Eapropter omnem cujuslibet ecclesiae sacerdotem in praefato Beati Benedicti monasterio ditionem quamlibet, praeter sedem apostolicam, habere prohibemus. Obeunte vero te nunc ejusdem loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars consilii sanioris, secundum Dei timorem et beati Benedicti Regulam, praeviderint eligendum; electus autem a Romano pontifice consecretur. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatum monasterium temere perturbare, aut possessiones ipsius auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur, eorum pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate, et Praenestini episcopi consueta justitia in Pontia, vel Roiate, sicut in instrumento compositionis de utriusque partis assensu facto exinde continetur. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus, sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant et apud districtum Judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen, amen, amen. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus ss. Datum Laterani per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vices agentis cancellarii, duodecimo Kalend. Maii, indictione VII, Incarnationis Dominicae anno 1189, pontificatur vero domni Clementis papae III anno secundo. CXVIII. Ecclesiae Ferrariensis protectionem suscipit et possessiones juraque confirmat. (Laterani, April. 20.) MURATORI, Antiq. Ital., VI, 439. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili STEPHANO Ferrariensi episcopo, ejusque successoribus canonice substituendis, in perpetuum. In eminenti sedis apostolicae specula, licet immeriti, disponente Domino, constituti, fratres nostros episcopos tam vicinos quam longe positos fraterna debemus charitate diligere et Ecclesiis a Deo sibi commissis paterna sollicitudine providere. Eapropter, venerabilis in Christo frater episcope, tuis justis postulationibus clementer annuimus, et felicis recordationis praedecessorum nostrorum Innocentii, Coelestini, Lucii, Alexandri et Gregorii Romanorum pontificum vestigiis inhaerentes praefatam Ferrariensem Ecclesiam, cui Deo auctore, praeesse dignosceris, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus; statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona eadem Ecclesia inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant; in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Monasterium Sancti Sylvestri, monasterium Sancti Bartholomaei, plebem Sancti Georgii ultra Padum, plebem Sanctae Mariae de Gabiana, plebem Sanctae Mariae de Vicoventia, cum castro et curte, et toto honore ac districtu Vicoventiae; plebem Sancti Martini de contra Padum, plebem Sancti Apollinaris de Trisicalio, plebem Sancti Stephani de Firminiana, cum tota curte Firminianae et Trisicali, cum honore et districtu; plebem Sancti Petri de Copario, plebem Sancti Georgii de Tamara, plebem Sancti Martini de Rupina, plebem Sanctae Mariae de septem Policinis, plebem Sanctae Mariae de Vicariano, cum curte Vicariani et toto honore ac districtu; plebem Sancti Donati de Pedrurio cum curte Sancti Donati et districtu, plebem Sancti Stephani de Bolonitico, cum curte Bolonitici et honore ac districtu; plebem Sancti Georgii de Tricenta, cum curte Tricenta, et honore ac districtu, plebem Sancti Antonini de Ficarolo, plebem Sanctae Mariae de Civisello, plebem Sancti Michaelis de Brancantino, cum curte Melaria et toto honore ac districtu; ecclesiam Sancti Stephani de Staurano, cum tota ejus curte; ecclesiam Sancti Romani de Tartaro, ecclesiam de Cadaldo, cum hospitali; ecclesiam Sancti Thomae, cum hospitali subtus Buranam; ecclesiam Sancti Matthaei, cum hospitali de Rupta Petri Scorti; hospitale omnium Sanctorum, hospitale Fratris Duranci, hospitale de Caudalonga, ecclesiam Sancti Lazari cum hospitale de campo Mercati, curtem Francolini, cum toto honore et districtu, curtem Vadrignanai et Bragantini, cum toto honore et districtu; vallem Theodoram, campum Ducis, dossum Pontuariae, cum tota Vallada sibi pertinente; ecclesiam Sancti Martini de Boscho, hospitale de Ruptulo, cum omnibus capellis et tenutis, et earum pertinentiis. Antiquas igitur et rationabiles consuetudines, quas antecessores tui in canonica majori, et in ecclesiis tui episcopatus hactenus habuerunt, tibi et successoribus tuis auctoritate apostolica confirmamus, statuentes ut nulli liceat aliquem in ecclesia majori canonicum, vel in aliquam praelationem, non requisito consilio et scientia tua seu successorum tuorum, recipere. Nec cuiquam fas sit in caeteris ecclesiis capellanum absque tuo consensu constituere vel amovere. Correctionem quoque canonicorum Ecclesiae tuae, et aliorum clericorum tui episcopatus et monachorum libere habeas, et eorumdem ordinationem, sicut praedecessores tui habuisse noscuntur, tibi et successoribus tuis duximus concedendam. Illud etiam, ad exemplar supradictorum praedecessorum nostrorum, omnimodis sancientes, ut Ferrariensis Ecclesia cum tota parochia sua in jure et dominio ac privilegio sanctae Romanae Ecclesiae beati Petri, cujus est patrimonium, perpetuo conservetur, et sit semper sub nostra nostrorumque successorum electione, ordinatione atque consecratione, ut quicunque illic electus, ordinatus et consecratus fuerit, ille honoris hujus ac potestatis integritate fungatur. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat, etc. Ego Albinus presbyter cardinalis titulo Sanctae Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus subscripsi. Ego Laborans presbyter cardinalis Sanctae Mariae trans Tiberim et Calixti subscripsi. Ego Pandulphus basilicae Duodecim Apostolorum presbyter cardinalis subscripsi. Crucis in Jerusalem subscripsi. Ego Bobo presbyter cardinalis titulo Sanctae Anastasiae subscripsi. Ego Petrus titulo Sancti Laurentii in Damaso presbyter cardinalis subscripsi. Ego Jacobus diaconus cardinalis Sanctae Mariae in Cosmidin subscripsi. Ego Gratianus Sanctorum Cosmae et Damiani diaconus cardinalis subscripsi. Ego Bernardus Sancti Adriani diaconus cardinalis subscripsi. Ego Octavianus Sanctorum Sergii et Bacchi diaconus cardinalis subscripsi. Ego Gofredus Sanctae Mariae in Via Lata diaconus cardinalis subscripsi. Ego Joannes Felix diaconus cardinalis Sancti Eustachii juxta templum Agrippae subscripsi. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Agro diaconus cardinalis subscripsi. Ego Bernardus Sanctae Mariae Novae diaconus cardinalis subscripsi. Datum Laterani per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi vicem agentis cancellarii, XII Kalendas Maii, indictione VII, Incarnationis Dominicae anno 1189, pontificatus vero domni Clementis papae tertii anno secundo. CXIX. Eberhardo Merseburgensi et Ottoni Eischtettensi episcopis mandat ut de vita et miraculis Ottonis I, episcopi Bambergensis, diligenter inquirant, eumque, nisi impedimenta invenerint, sanctis ascriptum declarent. (Laterani, April. 29.) USSERMANN, episcopatus Bambergensis, Prob., 133. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus E. Merseburgensi et O. Eistettensi episcopis, et dilectis filiis S. Emmerammi Ratisponensi et Schwartzensi abbatibus, decano et scholastico Wirtziburgensi salutem et apostolicam benedictionem. Ad audientiam apotolatus nostri ex quarumdam serie litterarum et relatione multorum pervenit, quod divina potentia per merita et interventum beati Ottonis, qui Bambergensis fuit episcopus, multam est operata salutem, praecipue in gente Pomeranica, ad quam fuit ab apostolica sede transmissus, et in ea compluribus miraculis donavit illi Dominus coruscare. Quoniam igitur juxta divinae Scripturae testimonium lucerna non sub modio sed supra candelabrum est ponenda, discretioni vestrae per apostolica scripta mandamus, quatenus de vita ipsius et miraculis diligentius inquiratis, quae nobis fuerunt per multorum litteras indicata; et si non inveneritis aliquid quod obsistat, ipsum canonizatum auctoritate freti apostolica solemniter et publice nuntietis, anniversarium diem sui transitus facientes et publice nuntiantes ad honorem Dei et ipsius beati viri memoriam solemnem habere. Datum Laterani, III Kal. Maii pontificatus nostri anno secundo. CXX. Ottonem II episcopum Bambergensem de mandato Merseburgensi et Eischtetensi episcopis dato, certiorem facit. (Laterani, Maii 1.) Ibid. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri OTTONI episcopo et dilectis filiis canonicis et universo clero et populo Bambergensi montis S. Michaelis, salutem et apostolicam benedictionem. Cum sedi apostolicae referuntur ea quae ad salutem pertinent animarum et devotionem cleri et populi manifestis indiciis respicere comprobantur, ea sicut convenit libenter audimus, et ut debeant in Domino promoveri favorem ut expedit impertimur apostolicum et assensum. Hinc est quod cum ad audientiam apostolatus nostri quarumdam serie litterarum et multorum relatione pervenerit, quod divina potentia per miracula et interventum B. Ottonis, qui Bambergensis fuit episcopus, sit multorum operata salutem, praecipue in gente Pomeranica, ad quam fuit ab apostolica sede transmissus, in qua donavit illi Dominus Deus compluribus miraculis coruscare. His gratanter auditis, et pro tantis beneficiis omnipotenti Domino gratiarum actionibus exsolutis, vestris piis desideriis ad laudem Dei satisfacere cupientes, venerabilibus fratribus nostris Merseburgensi, et Eistettensi, episcopis, et dilectis filiis S. Emmerami Ratisponensi et Schwartzensi abbatibus, decano et scholastico Wirtzeburgensi dedimus in mandatis, quatenus de vita ipsius et miraculis diligenter inquirant, quae nobis fuerunt per multorum litteras indicata. Et si non fuerit inventum aliquid, quod obsistat, ipsum canonizatum praedictae magnae personae debeant solemniter et publice auctoritate freti apostolica nuntiare, anniversarium diem sui transitus facientes et publice nuntiantes ad honorem Dei et ipsius beati viri memoriam solemnem haberi. Datum Laterani, Kalend. Maii, pontificatus nostri anno secundo. CXXI. Monasterio S. Dionysii ecclesiam S. Blasii de Grandiputeo asserit. (Laterani, Maii 18.) DOUBLET, Histoire de saint Denys, 525. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbati et fratribus Sancti Dionysii salutem et apostolicam benedictionem. Justis petentium desideriis dignum est nos facilem praebere assensum, et vota quae a rationis tramite non discordant effectu prosequente complere. Eapropter, dilecti in Domino filii, grato concurrentes assensu, ecclesiam Sancti Blasii de Grandiputeo cum pertinentiis suis, quam Hevardus divinus fundator ejusdem ecclesiae, de assensu et confirmatione venerabilis fratris Guillelmi Senonensis archiepiscopi vobis donavit, sicut cum juste ac pacifice possidetis, vobis et Ecclesiae vestrae auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Nihilominus etiam vobis praesentium auctoritate concedimus ut, si generale interdictum terrae fuerit, si delicto proprio non fueritis interdicti, liceat vobis in ea clausis januis, exclusis excommunicatis et interdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce divina officia celebrare, et homines de familia vestra nisi excommunicati vel interdicti fuerint, ecclesiasticae tradere sepulturae. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis et concessionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, XV Kalendas Junii, pontificatus nostri anno secundo. CXXII. Monasterii S. Matthaei de Castello tutelam suscipit, disciplinamque, bona, jura confirmat. (Laterani, Jun. 12.) GATTULA, Hist. Casin., 403. CLEMENS, episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis JACOB abbati monasterii S. Matthaei servorum Dei de Castello ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis, in perpetuum. In eminenti apostolicae sedis specula, largiente Domino, quanquam immeriti, constituti, ad universum corpus Ecclesiae aciem nostrae considerationis debemus extendere, et servorum Dei quieti attentiori studio providere. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et felicis recordationis Alexandri, Lucii praedecessorum nostrorum vestigiis inhaerentes praefatum monasterium, in quo estis divino obsequio mancipati, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus. In primis siquidem statuentes ut ordo monasticus qui secundum Deum, et beati Benedicti Regulam in vestro monasterio institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones quaecunque bona idem monasterium inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principium, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis, vestrisque successoribus et illibata permaneant; in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis. Locum ipsum in quo praescriptum monasterium constructum est, cum omnibus pertinentiis suis; terras, et vineas, quas habetis in territorio Aquinati, possessiones, et terras, quas habetis in terra S. Benedicti, sive terragio; justitiam panis et vini, quam de veteri concessione hactenus observata, diebus singulis a Cassinensi monasterio, et eam quam ab ecclesia S. Mariae de Albaneta, et S. Nicolai de Ciconia recipitis, sicut eas vobis praedictum monasterium Cassinense in perpetuum obtinendas pietatis obtentu concessit. Libertatem etiam a bonae memoriae Raynaldo, Theodino, Petro, et dilecto filio Roffrido tituli SS. Marcellini et Petri presbytero cardinali Cassinensibus abbatibus, cum assensu capituli, sicut in eorum scriptis authenticis continetur, monasterio vestro indultam, et bonas consuetudines hactenus observatas, nec non ecclesiam S. Martini de Montemontano, et ecclesiam S. Leonardi Juxta Montem Sambuclum cum pertinentiis suis, et ecclesiam S. Mariae de Radicclo cum pertinentiis suis, ab eisdem abbatibus rationabiliter vobis concessas, cum hominibus quos a praefato monasterio Casinensi tenetis, nihilominus vobis et monasterio vestro auctoritate apostolica confirmamus. Liceat quoque vobis clericos, vel laicos fugientes, liberos, et absolutos ad conversionem recipere, et in vestro monasterio, sine contradictione qualibet retinere. Prohibemus insuper, ut nulli fratrum vestrorum, post factam in loco vestro professionem, fas sit eodem loco, absque licentia abbatis sui discedere. Discedentem vero sine communium litterarum vestrarum cautione nullus audeat retinere. Interdicimus etiam ne alicui liceat aliquem monachum in eamdem domum contra vestram voluntatem inducere, aut ex ea quemlibet de fratribus vestris, vobis volentibus, sine causa rationabili removere. Sane novalium vestrorum quae propris manibus, vel sumptibus colitis, sive de nutrimentis vestrorum animalium, nullus omnino a vobis decimas praesumat exigere. Statuimus insuper ut nulli penitus liceat eidem monasterio vestro indebitas exactiones aut novos census imponere, seu veteres contra statuta sacrorum canonum adaugere; sepulturam quoque loci ipsius liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen justitia illarum ecclesiarum, a quibus mortuorum corpora assumuntur. Obeunte vero te, nunc ejusdem loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia, seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars sanioris consilii, secundum Dei timorem, et beati Benedicti Regulam providerint eligendum. Decernimus ergo, ut nulli omnino nominum liceat praefatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra et illibata serventur, eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate, et Cassinensis monasterii debito jure, et reverentia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica, saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo, tertiove commonita nisi reatum suum digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore, et sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine divinae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus, et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum Judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen, amen, amen. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus subscripsi. Ego Albanus Albanensis episcopus subscripsi. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diac. Ego Bobo Portuensis Sanctae Ruffinae sedis episcopus subscripsi. Ego Octavianus Ostien., et Velletren. episcopus subscripsi. Ego Laborans presbyter cardinalis S. Mariae trans Tisberim tit. Calixti subscripsi. Ego Pandulfus presbyter card. basilicae XII Apostolorum. Ego Jordanus presbyter card. Pudentianae tt. Pastoris. Ego Joannes tituli S. Clementis card. et Tuscan. episcopus subscripsi. Ego Jacinthus S. Mariae in Cosmidin diac. card. subscripsi. cardinalis. Ego Gerardus S. Adriani diaconus cardinalis subscripsi. Ego Gofridus Sanctae Mariae in Via Lata diac. card. subscripsi. Ego Berardus S. Mariae Novae diaconus cardinalis subscripsi. Ego Gregorius S. Mariae in Aquiro diaconus cardinalis. Datum Laterani per manum Moysi, S. R. E. subdiaconi vicem agentis cancellarii, II Idus Junii, indictione septima, anno incarnationis Dominicae 1189, pontificatus vero domni Clementis papae tertii, anno secundo. CXXIII. Universum capitulum Trevirense et omnem clerum et populum per archiepiscopatum consistentem a Fulmari archiepiscopi et R. praepositi obedientia in spiritualibus et temporalibus absolvit. (Laterani, Jun. 26.) GUENTHER, Cod. diplom. Rheno-Mosell., I, 459. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis, universo capitulo Trevirensis Ecclesiae, et omni clero et populo per Trevirensem archiepiscopatum consistentibus, salutem et apostolicam benedictionem. Multiplicibus perturbationum gravaminibus, quae occasione dissensionis in electione archiepiscopi Trevirensis incurrit Ecclesia, paterno compatientes affectu, considerantes etiam quot et quanta universali Ecclesiae ex dissensione quae inter Romanam Ecclesiam et imperium propter hoc emerserat, dispendia poterant evenire, ab ipso nostrae promotionis initio, quanto studio quantaque sollicitudine potuimus ne ulterius dicta mala procederent, et quae excitata fuerant sopirentur, per nos et fratres et legatos nostros sine intermissione curavimus laborare. Et quoniam ipsius pacis tractatus, et totius negotii consummatio venerabilis fratris nostri Fulmari archiepiscopi vestri praesentiam exigebat, ipsum ad nos impetrata sibi a charissimis in Christo filiis nostris. F. imperatore, et H. filio ejus rege Romanorum semper augustis omnimoda securitate, apostolici auctoritate praecepti, curavimus evocare Dilecti etiam filii nostri P. titulo Sancti Petri ad Vincula, et J. sanctae Pudentianae presbyteri cardinales, apostolicae sedis legati, hoc ipsum ei ex parte nostra et sua missis litteris, cum quanta potuere districtione injungere curaverunt. Abjectum est etiam quod nisi pridie Idus Februarii jam praeteriti, nostro se conspectui praesentaret, nihilominus ad negotii consummationem de fratrum nostrorum consilio procedere curaremus. Quoniam igitur hactenus nescimus qua intentione seu animositate nobis suam noluit praesentiam exhibere, ipsam de communi fratrum consilio, ceu contumacem et inobedientem, auctoritate qua fungimur, illa quam in vos ecclesiam Trevirensem, suffraganeos, et totum archiepiscopatum de jure archiepiscopati hactenus habuit, potestate privamus; statuentes, ut tam ab ipsius quam a R. praepositi obedientia tam vos quam universus archiepiscopatus, sitis deinceps in spiritualibus et temporalibus quantum ad jus archiepiscopale pertinet, praepetuo penitus absoluti, sicut dum Verone essemus vivente adhuc bonae memoriae Urbano praedecessore nostro, inter ipsum et imperiales nuntios condictum fuerat et statutum, prout in litteris compositionis apparet, dictorum cardinalium legatorum nostrorum, et venerabilium fratrum nostrorum, Bauembergensis, et G. Herbipolensis episcoporum, et dilecti filii S. Hersfeldensis abbatis sigillorum testimonio consignatis. Praebendas tamen et beneficia quae uterque, et clerici qui pro Fulmaro ejecti fuerunt ipsius electionis tempore possidebant; omnibus volumus et mandamus sine aliqua diminutione persolvi. Nos etenim Fulmaro jam dicto alicubi per sedem apostolicam honeste volumus provideri. Interdicimus etiam ne idem Fulmarus ullo unquam tempore in tota Trevirensi dioecesi legatione fungatur, aut cum pontificalibus debeat insignibus ministrare. Si quos autem occasione non impensae sibi obedientiae, memoratus Fulmarus deposuit, excommunicavit, officioque suspendit, aut beneficio, in integrum esse decernimus restitutos. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae constitutionis infringere, vel ei ausu temerario contraire; si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei, et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Albinus Albanensis episcopus. Ego Bobo Portuensis et et Sanctae Rufinae sedis episcopus. Ego Octavianus Ostiensis episcopus, et Velletrensis. Ego Laborans presbyter cardinalis Sanctae Mariae trans Tiberim, titulo Calixti. Ego Jordanus Sanctae Pudentianae titulo Passionis presbyter cardinalis. Ego Joannes titulo Sancti Clementis cardinalis et Tuscanensis episcopus. Ego Jac. diaconus cardinalis Sanctae Mariae in Cosmidin. Ego Goffredus Sanctae Mariae in Via Lata diaconus cardinalis. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Aquiro diaconus cardinalis. Datum Laterani per manum Moysi, sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, XI Kal. Junii, indictione septima, Incarnationis Dominicae anno 1189, pontificatus vero domni Clementis papae III anno secundo. CXXIV. Monasterio S. Chrysogoni Jadrensis ecclesiam S. Martini asserit. (Laterani, Jun. 28.) FARLATI, Illyricum sacrum, V, 65. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis G . . . . . abbati et fratribus, salutem et apostolicam benedictionem. Justis petentium desideriis dignum est nos facilem praebere consensum et vota quae a rationis tramite non discordant effectu prosequente complere. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus grato concurrentes assensu ecclesiam Sancti Martini cum omnibus pertinentiis suis a patronis ipsius ecclesiae de consensu Jadertini capituli, monasterio vestro pia largitione concessam, sicut ipsam juste ac sine controversia possidetis, vobis et per vos eidem monasterio auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus: statuentes ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, IV Kal. Julii, pontificatus nostri anno secundo. CXXV. Hermano magistro et fratribus hospitalis Hierosolymitani asserit ea quae Philippus archiepiscopus Coloniensis hospitali de Sancto Sepulcro Duisburgensi donaverat. (Laterani, Jul. 14.) LACOMBLET, Urkund., I, 362. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis HERIMANNO magistro et fratribus Jerosolymitani hospitalis salutem et apostolicam benedictionem. Vidimus authenticum instrumentum venerabilis fratris nostri Philippi Coloniensis archiepiscopi, ex cujus tenore nobis innotuit quod idem archiepiscopus hospitali vestro de Sancto Sepulcro in Dusburg pia donatione concessit domum Conradi de Dicke, domum Alexandri filii Lodewici, domum Lanthfridi Brunckini Sifredi cum spatiis interjectis, nec non et omnes terminos versus ecclesiam S. Mariae infra murum et extra murum civitatis sitos, tali tenore videlicet ut habitatores praedictarum domorum baptismalia, sepulturas, visitationes infirmorum in eadem hospitali domo cum omni jure parochiali recipiant; synodo tamen pastoris ecclesiae S. Salvatoris et archidiaconi Sanctensis ac praepraepositi S. Cuniberti, qui jure decanatus eidem ecclesiae praelatus est, statutis debent, sicut prius, temporibus interesse. Statuit etiam idem archiepiscopus ut decimas animalium cum obolis qui vulgo appellantur Orkemscherf de domibus praedictis memoratae ecclesiae Beatae Mariae tradatur, pro quorum recompensatione pastori ecclesiae S. Salvatoris dimidia marca debet annuatim persolvi. A. quoque sacerdos et successores ejus tertiam partem cathedratici praedicti archiepiscopi et servitii archidiaconi Sanctensis atque praepositi S. Cunnberti, omni contradictione remota, persolvant. Ut igitur constitutio praedicti archiepiscopi et concessio vel confirmatio robur obtineat firmitatis, ipsam sicut rationabiliter facta est et in ejus scripto authentico continetur, ratam habemus et sicut praedicta omnia pacifice possidetis, devotioni vestrae auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus; statuentes ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et BB. Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Data Laterani, II Idus Julii, pontificatus nostri anno secundo. CXXVI. Canonicis ecclesiae S. Thomae de Louvrea Parisiensis asserit possessiones a Roberto comite collatas. (Laterani, Jul. 26.) Dom FÉLIBIEN, Hist. de Paris, III, 75. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis canonicis ecclesiae S. Thomae de Louvrea, salutem et apostolicam benedictionem. Justis petentium desideriis facilem nos convenit praebere consensum, et vota quae a rationis tramite non discordant effectu prosequente complere. Eapropter, dilecti in Domino filii, precibus inclinati nobilis feminae comitissae Brayae, possessiones et redditus a Roberto comite quondam marito suo ab ipsa et liberis ejus in eleemosynam ecclesiae vestrae concessos, scilicet curiam, in qua erant aedificata stabula, ut ibi construeretur hospitale; partem virgulti (vulgo du verger ) inter hospitale canonicos attingentis, a claustro quod est ante januam ecclesiae, usque ad extremitatem muri, et redditus ad sustentationem canonicorum sacerdotum manentium, in decimis de Torciano, Galliaco et de Braya; et centum solidos Parisiensis monetae apud Villamnovam Sancti Georgii annuatim in festo sancti Remigii persolvendos; vineam etiam et arpentum terrae, quae jacent extra muros praedicti loci S. Thomae, sicut ea juste et sine controversia possidetis, et in eorum scripto authentico continetur, ecclesiae vestrae auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti patrocinio communimus; statuentes ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, VII Kal. Augusti, pontificatus nostri anno secundo. CXXVII. Praeposito et fratribus ecclesiae S. Nicolai Stendalensis privilegia concedit. (Laterani, Sept. 11.) RIEDEL, Cod. dipl. Brem., I, V, 22. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis praeposito et fratribus Sancti Nicolai in Stendale.. . . . . Tam vestris quam dilecti filii nostri nobilis viri Henrici comitis, vestrae ecclesiae fundatoris, precibus inclinati, praesenti pagina vobis vestrisque successoribus duximus indulgendum, ut sit dioecesanus vester a vobis cum humilitate debita sub testimonio prudentum virorum pluries requisitus, sacramenta ecclesiastica gratis vobis et sine difficultate ac pravitate aliqua non indulserit, a quocunque malueritis Catholico episcopo gratiam apostolicae sedis habente, ea vobis liceat postulare, qui, nostra fretus auctoritate, quod postulatur, impondat. Nulli ergo omnino hominum liceat, etc. Datum Laterani, III Idus Septembris, pontificatus nostri anno secundo. CXXVIII. Universis episcopis praecipit, ut sacramenta, cum a fratribus ecclesiae S. Nicolai Stendalensis fuerint requisiti, dilatione et appellatione remota impendant. (Laterani, Sept. 11.) Ibid. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus universis episcopis, ad quos litterae istae pervenerint, salutem et apostolicam benedictionem. Etsi universarum ecclesiarum quieti teneamur sollicite providere, de illarum tamen tranquillitate ac pace nos convenit vigilantius cogitare, quae nostri juris existunt, et ad Romanam Ecclesiam, nullo mediante pertinere noscuntur. Inde est quod cum dilectis filiis nostris praeposito et fratribus ecclesiae S. Nicolai de Stendale, quae beati Petri juris existit et ad nos specialiter pertinere dignoscitur, de apostolicae sedis clementia sit indultum, ut si dioecesanus episcopus sub testimonio prudentum virorum, ab eis cum humilitate debita pluries requisitus, sacramenta ecclesiastica gratis illis et absque difficultate vel pravitate aliqua non indulserit, ea possint a quocunque maluerint Catholico episcopo postulare, fraternitati vestrae per apostolica scripta praecipiendo mandamus, quatenus sacramenta ipsa cum ab eisdem fratribus fueritis requisiti, dilatione et appellatione remota, libere de auctoritate apostolica impendatis. Datum Laterani, III Idus Septembris, pontificatus nostri anno secundo. CXXIX. Monasterium Baumburgense tuendum suscipit, ejusque possessiones ac privilegia confirmat. (Laterani, Sept. 12.) HUND, Metropolis Salisburg., III, 85. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio MARSILIO praeposito ecclesiae Sanctae Margaretae de Baumburg, ejusque fratribus tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis in perpetuum. Quoties illud a nobis petitur quod honestati et religioni convenire dignoscitur, animo nos decet libenti concedere, et petentium desideriis congruum suffragium impartiri. Unde quia Berengarius comes Sulzbachen allodium suum in Sulzburgen. territorio beato Petro et sanctae Romanae Ecclesiae sub unius Bizantii annuo censu pia devotione obtulit, in quo in honorem Dei et memoriam beatae Margaretae virginis ecclesiam vestram construens eam ordini canonicorum regularium deputavit, nos sequentes vestigia praedecessorum nostrorum Romanorum pontificum Paschalis, Honorii, Innocentii, Lucii, secundi et Lucii tertii, locum ipsum quoniam beati Petri juris existit, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus. In primis siquidem statuentes ut ordo canonicus qui secundum Deum et beati Augustini Regulam institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Archidiaconatum, parochiam Sancti Georgii, ecclesiam sancti Jovanis in Fruchtlachingen, Frulestorf cum pertinentiis suis, Funigen cum pertinentiis suis, Varnaspacht cum pertinentiis suis, Meglinger cum pertinentiis suis, Windbret cum pertinentiis suis. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse decernimus ut eorum devotioni et extremae voluntati qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat; salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Liceat etiam praeposito qui pro tempore fuerit advocatum quem eidem loco perutilem et necessarium esse perspexerit, communi vel sanioris partis fratrum consilio secundum Deum eligere, et si inutilis apparuerit removere, sicut a praedecessoribus nostris felicis recordationis, Pascali, Honorio, Innocentio, Lucio secundo et Lucio tertio statutum esse et scripto suo firmatum. Obeunte vero te, nunc ejusdem loci praeposito vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi quolibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu vel fratrum pars consilii sanioris secundum Dei timorem, canonice providerint eligendum. Sane post professionem exhibitam, nemini vestrum liceat proprium quid habere, nec sine praepositi vel congregationis licentia de claustro discedere. Sua etiam tuorumque successorum charitati apostolicae sedis benignitate permittimus et roboramus ut licitum vobis sit ordinationes clericorum, aliaque ecclesiastica sacramenta a bonis episcopis et religiosis accipere, si vester episcopus Simoniaca vel alia haeretica pravitate infectus fuerit, et gratiam sedis apostolicae non habuerit; ad indicium autem hujus ab apostolica sede perceptae tuitionis, Bizantium unum singulis annis nobis nostrisque successoribus persolvetis. Insuper etiam ut Domino nostro Jesu Christo liberiori animo serviatis, vestrae saluti per omnia providentes, statuimus ut servientes vestri qui in curia vestra vobis serviunt, absque impulsione parochiani in ecclesia vestra verbum Dei et missas audiant, sacramenta percipiant, caeterisque divinis legibus subjaceant; decimas vero novalium vestrorum, vobis vestrisque successoribus habendas, remota episcopalium ministrorum contradictione concedimus, ut quiete in eo quod assumpsistis proposito, largiente Domino, in perpetuum maneatis. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat eamdem ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur, eorum pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate ac dioecesani episcopi in subjectis vobis praedictis parochiis canonica justitia. Si qua igitur in futurum, etc. Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus. Datum Laterani, II Id. Sept. CXXX. Praeposito et fratribus S. Nicolai Stendalensis concedit, ut in parochiis quae ad eos pertinent, per se vel per capellanos ministrent. (Laterani, Sept. 13.) RIEDEL., Cod. dipl. Brand., I, V, 23. Clemens episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis praeposito et fratribus Sancti Nicolai in Stendale.. . . . Tam vestris quam dilecti filii nobilis viri Henrici comitis, vestrae ecclesiae fundatoris, precibus inclinati, praesenti pagina vobis vestrisque successoribus duximus indulgendum ut, si dioecesanus episcopus sub honestarum testimonio personarum pluries humiliter requisitus personis idoneis a vobis canonice praesentatis curam animarum illarum parochiarum, quae ad vos pertinent, sine difficultate ac pravitate aliqua non impenderit, ex tunc eam de auctoritate apostolica, cessante appellatione absque calumnia, teneatis et in eis per vos vel per capellanos vestros libere ministretis, donec episcopus duritiam suam recogitans praesentatos a vobis sicut debet admittat. Nulli ergo omnino hominum liceat, etc. Datum Laterani, Idus Septembris, pontificatus nostri anno secundo. CXXXI. Praeposito et fratribus S. Nicolai Stendalensis permittit ut « decimas de manibus redimant laicorum, et eas suis successorumque usibus libere deputent. » (Laterani, Sept. 13.) RIEDEL, ibid., I, V, 24. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis praeposito et fratribus Sancti Nicolai in Stendale.. . . . Vobis praesentium auctoritate duximus indulgendum, ut liceat vobis decimas, ad vestras parochias pertinentes, de manibus redimere laicorum, et eas vestris vestrorumque successorum usibus libere deputare. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam indulgentiae nostrae infringere, etc. Datum Laterani, Idus Septembris, pontificatus nostri anno secundo. CXXXII. Al. praeposito et fratribus S. Nicolai Stendalensis concedit, « ut nulli synodum in ecclesia eorum liceat celebrare, nec quisquam episcopus vel praelatus eos excommunicare aut eorum ecclesiam praesumat subjicere interdicto. » (Laterani, Nov. 4.) Ibid. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis AL. praeposito et fratribus ecclesiae de Stendale, salutem et apostolicam benedictionem.. . . . Dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus grato concurrentes assensu, auctoritate vobis praesentium indulgemus, ut nulli synodum in ecclesia vestra, vobis invitis, liceat celebrare; auctoritate etiam apostolica prohibemus, ne quisquam episcopus vel praelatus personas vestras excommunicare aut vestram ecclesiam praesumat subjicere interdicto, salva sedis apostolicae et ipsius legati auctoritate. Nulli ergo omnino hominum liceat, etc. Datum Laterani, II Non. Novembris, pontificatus nostri anno secundo. CXXXIII. Ad Ger. comitem et universum populum Ragusinum. (Laterani, Nov. 25.) FARLATI, Illyricum sacrum, VI, 83. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis nobili viro GER . . . comiti et universo populo Ragusino, salutem et apostolicam benedictionem. Cum venerabilis frater noster Ber. Ragusinus archiepiscopus ad sedem apostolicam accessisset, ipsum suae probitatis, honestatis et litteraturae intuitu benigne recepimus, eique pallium scilicet pontificalis officii plenitudinem clementer curavimus impertiri. Ipsum igitur, quem suae discretionis et probitatis consideratione sincera charitate diligimus, ad vos eum cum gratia sedis apostolicae remittentes universitatem vestram monemus et per apostolica scripta mandamus atque praecipimus, quatenus eum benigne curetis et devote recipere, et ei obedientiam et reverentiam debitam exhibentes ipsius salubria monita et mandata reverenter et sine refractione servetis, et in his quae ad Deum sunt, ei tanquam patri et animarum vestrarum pastori cum omni mansuetudine ac devotione assistere studeatis, et favorem vestrum fidenter impertiri, ut ipse in suscepto ministerio vobis et commissae sibi Ecclesiae utiliter proficere valeat, et vos de obedientiae et fidelitatis observantia praemium a Domino possitis indeficienter exspectare. Datum Laterani, VII Kal. Decembris, pontificatus nostri anno secundo. CXXXIV. Monasterium S. Quintini Bellovacensis in protectionem suscipit, disciplinamque et possessiones confirmat. (Romae.) LOUVET, Antiquités du Beauvoisis, I, 477. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis PETRO abbati et caeteris fratribus in B. Quintini Ecclesia secus Belvacum sita, canonicam vitam professis, eorumque successoribus regulariter victuris, in perpetuum. Piae voluntatis affectus prosequente debet studio confoveri ut ecclesiastica utilitas apostolicae sedis favore vires accipiat et accrescat. Eapropter, dilecti in Christo filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus et praefatam ecclesiam in qua divino mancipati estis obsequio, ad instar felicis recordationis Alexandri, praedecessoris nostri, Romani pontificis, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus: imprimis siquidem statuentes ut ordo canonicus, qui secundum Dei timorem et B. Augustini Regulam in ecclesia vestra statutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur. Praeterea quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum in quo ecclesia ipsa sita est cum omnibus pertinentiis suis, videlicet praebendam in ecclesia beati Belvacensis integram atque perpetuam, annualia etiam in eadem ecclesia praebendarum quando dimittuntur vel mutantur de persona in personam, sive post demissionem ad eamdem personam redeant, anno integro et integre; praebendam in ecclesia S. Bartholomaei integram atque perpetuam; praebendam in ecclesia S. Vedasti integram atque perpetuam; praebendam in ecclesia S. Laurentii integram atque perpetuam; praebendam in ecclesia S. Arnulphi de Claromonte cum vinea ad praebendam pertinente integram atque perpetuam; praebendam in ecclesia Beatae Mariae de Mertolo cum vinea ad praebendam pertinente integram atque perpetuam, domum etiam quamdam infra muros ejusdem castelli. Decimationem omnium molendinorum episcopi quae sunt Belvaci, ad annonas molendas; tredecimum denarium in omnibus molendinis fullonum episcopi, ecclesiam Sancti Hippolyti, silvam de Parco quibuscunque nominibus designatur, ad usus vobis necessarios, ad coquendos panes burgensium et Bolengariorum vestrorum, ad clausuras et escaratz ( sic ) vinearum et curticulorum vestrorum et spinas; quatuor asinos ad igni necessaria quotidie deferenda et in eadem silva mortua ligna et incisa terraeque jacentia. Terram in insula praedictae ecclesiae adjacentem, et molendinum et furnum cum aqua quae per terram ipsam discurrit, excussa omni aliena potestate. Nullus in praefatis et burgo et terra eidem ecclesiae adjacente dispositionem, ditionem aut judicium praeter Romanam Ecclesiam vendicare praesumat, salvo jure canonico Belvacensis episcopi. Justitiam in viis et pratis terrae ecclesiae vestrae adjacentibus porrectis in longum usque ad curtem ejusdem ecclesiae quae sita est citra monasterium S. Justi de Marisco, in latum vero usque ad fossatum, quod dividit prata a communibus pascuis et a novo fossato et a superiori alveo fluminis usque ad curtem vestram de Marisco. Parochiam Sancti Gervasii de Bragella, parochiam quae vocatur Flagellatum Sancti Quintini et justitiam omnem ejusdem villae et terram tribus aratris sufficientem cum parte silvae. Ecclesiam de Novovico et molendinum et furnum; ecclesiam de Fuscinae villa, altare de Temerii villa, altare de Audoeni villa, altare de Arione, altare de Bussy, altare de Medianvilla, altare de Fredinvilla, altare de Dudonis villari, altare de Novavilla Regis cum tota minuta decima et tertia parte grandis decimae; altare de Hamenvillare, altare de Monciaco, altare de Autoilo cum omni grandi decima et minuta. Terram quae appellatur mansionile Alberti ab omni justitia liberam, usuarium in omnibus silvis de Altiollo, fratribus ibidem manentibus; in Belvaco censum duarum portarum et censum pellium; cellam B. Mariae de Gornaco cum appenditiis suis, unum modicum frumenti et unum avenae quos reddit vobis annuatim ecclesia de Ressonis; sextam partem totius decimae de villa S. Menelai, unum modium frumenti apud Gremeviller quem debent vobis canonici S. Michaelis; medietatem Grandisvillaris, quatuor altaria quae tenent a vobis monachi; mansionile de Furnodo ab omni justitia et vicaria liberum. In episcopatu Ambianensi ecclesiam B. Dionysii de Piccio cum appenditiis suis, parochiam S. Martini cum tota decima grandi et minuta, parochiam de Sancet cum tota decima, ecclesiam Conteiens. cum appendiciis. Altare S. Martini et capellam de Tilleio, altare de Corcellis, medietatem decimae de Riveriis, capellam de Ferreriis, cum decima tota grandi et minuta, mansionile de Vagella et Molaria. In episcopatu Noviomensi altare de Partin cum pertinentiis suis; in ecclesia B. Quintini Viromandensis praebendam unam et integram atque perpetuam. In ecclesia B. Mariae de Nigella praebendam unam integram atque perpetuam. In episcopatu Suessionensi cellam S. Adriani cum appenditiis suis; hospites etiam qui in terra canonicorum hospitati sunt ab omni justitia et exactione; in Reinvalle quartam partem in omnibus terragiis omnium seminum. In archiepiscopatu Rothomagensi altare de Spei cum praesentatione sacerdotis et tertiam partem decimae et unum hospitem. In episcopatu Trecensi cellam Sancti Georgii cum appenditiis suis, curtem etiam canonicorum et atrium ejusdem loci jure parochiali liberum, vineas etiam et terras uni aratro sufficientes ab omni decima et exactione liberas; in ecclesia B. Petri Trecensis praebendam unam atque perpetuam; Trecis portam quae dicitur Belonis; ecclesiam S. Mariae de Druto cum omni decima grandi et minuta, et furno et justitia ejusdem villae; capellam de Fontanis cum furno ejusdem villae. et medietatem ejusdem villae; capellam de Auriniaco et tertiam partem totius grandis decimae cum tota minuta; terram de Mariniaco ab omni decima et justitia liberam; parochiam de Maceriis cum tota minuta decima, et in eadem parochia insulam Grancearum ab omni justitia liberam; parochiam de Villenosse cum omni decima grandi et minuta ejusdem parochiae et homines vestros ab omni justitia liberos, et molendinum, capellam de Fontanellis et decimam ejusdem loci, capellam Sancti Jacobi, dimidium modium annonae in decima de Loen, ecclesiam Sancti Andreae de Baldement cum appenditiis suis et furno ejusdem villae et medietatem grandis decimae, et tertiam partem decimae de Pars. Ad haec auctoritate apostolica prohibemus ne aliquis sine manifesta et rationabili causa excommunicationis vel suspensionis, aut in ecclesiis vestris interdicti sententiam ferre praesumat aut eisdem ecclesiis novas vel indebitas exactiones praesumat imponere. Obeunte vero te nunc ejusdem loci abbate vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur nisi quem fratres de communi consensu, vel fratrum pars consilii sanioris secundum Deum et beati Augustini Regulam providerint eligere. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati, qui illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti sint, nullus obsistat, salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatum monasterium temere perturbare aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu aliis quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi praesumptionem suam congrua satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui careat dignitate, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine, districtae ultioni subjaceat; cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Actum Romae, anno 1189. ANNO 1190. CXXXV. Sententiam de jure fundationis trium ecclesiarum de Chilcheim, Eimuotingen et Matra, ab O ttone quondam episcopo Constantiensi probatam, confirmat. (Laterani, Febr. 6.) SCHOEPFLIN, Historia Zaringo-Badensis, IV, 130. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis ALGOTO, LUPULTO et THEODRICO de Chilcheim, salutem et apostolicam benedictionem. Quoties litigia super rebus ecclesiasticis orta ad legitimam discussionem deveniunt et in judicio proposita diutius disceptationibus partium ventilata per diffinitivam sententiam, mediante praelatorum discretione, legitime sopiuntur, decens est atque conveniens, ne iterum alicujus temeritate in contentionis scrupulum relabantur, sententias ipsas sedis apostolicae auctoritate firmare. Cum autem super jure fundationis trium ecclesiarum, de Chilcheim videlicet Eimuotingen et Matra, inter vos et B. abbatem de Stein quaestio emersisset, vobis quod intendebatis legitima testium assertione probantibus, sententia fuit pro vobis legitime promulgata, quam bonae memoriae O., olim Constantiensis episcopus confirmavit. Nos itaque eamdem sententiam, sicut rationabiliter lata est nec legitima appellatione suspensa ratam habentes, ipsam auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus noverit se incursurum. Datum Laterani, VIII Id. Februarii, pontificatus nostri anno tertio. CXXXVI. Abbati et conventui Cisterciensi asserit ecclesiam Schardeburgensem, a Richardo Anglorum rege donatam. (Laterani, Febr. 9.) HENRIQUEZ, Regula, p. 232. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbati et conventui Cistercii, salutem et apostolicam benedictionem. Justis petentium desideriis dignum est nos faciliter praebere consensum, et vota quae a rationis tramite non discordant, effectu prosequente complere. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus grato concurrentes assensu, ecclesiam de Schardeburg, cum omnibus pertinentiis et libertatibus suis sicut scripta authentica Richardi illustris Anglorum regis exinde facta testantur, qui vobis eamdem ecclesiam pia largitione in perpetuam eleemosynam concessit, ad procurationem abbatum capituli generalis. devotioni vestrae auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus: statuentes, ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, V Idus Februarii, pontificatus nostri anno tertio. CXXXVII. Ecclesiae Eboracensis suffraganeis et universis abbatibus, prioribus et populo ac clero per provinciam constitutis, Guafridum, fratrem Ricardi, Anglorum regis, nuntiat archiepiscopum Eboracensem a sese agnitum esse. (Laterani, Mart 7.) Radulf. de Diceto Imag. Hist, ap. TWYSDEN H. A. Script., I, 653. CLEMENS episcopus servus servorum Dei, venerabilibus fratribus suffraganeis Eboracensis Ecclesiae, et dilectis filiis universis abbatibus, prioribus, et populo, et clero per Eboracensem provinciam constitutis, salutem et apostolicam benedictionem. Per litteras charissimi in Christo filii nostri R. illustris Anglorum regis, et venerabilis fratris nostri H. Dunelmensis episcopi, et dilectorum filiorum Eboracensis capituli, et multorum religiosorum conventuum ipsius dioecesis, intellecto, quod idem capitulum Eboracensis Ecclesiae dilectum filium Gaufridum, fratrem praedicti regis, voto unanimi et pari consensu in patrem et archiepiscopum elegerunt, et quod dilectus filius noster J. tituli Sancti Martini presbyter cardinalis, apostolicae sedis legatus, sicut ex ipsius litteris plenius intelleximus, electionem ipsam auctoritate legationis, qua in Anglia fungebatur, confirmaverit; considerantes etiam quod Eboracensis Ecclesia, quae pastoris consilio diutius destituta, in multis ex defectu praelati dispendium passa fuerit, per ejus sollicitudinem et potentiam ad statum poterit reparari meliorem, electionem ipsam, sicut concorditer facta est, et ab eodem legato nostro confirmata, praesertim cum piae memoriae Alexander papa praedecessor noster circa personam ejus dispensaverit, ratam habemus, et de fratrum nostrorum consilio auctoritate sedis apostolicae confirmamus. Monemus igitur universitatem vestram, et per apostolica scripta mandamus, quatenus ipsi ceu praelato vestro reverentiam et honorem quem praedecessoribus suis exhibuistis, sine refragatione impendere studeatis, ut propterea valeatis apud Deum et homines merito commendabiles apparere. Datum Laterani, Nonas Martii, pontificatus nostri anno tertio. CXXXVIII. Miloni archiepiscopo Mediolanensi et ejus suffraganeis significat, se Theobaldo episcopo Placentino mandasse, ut in consules Placentinos, nisi ab injuriis in ecclesias recessissent, graviter incederet. (Laterani, Mart. 29.) CAMPI, Hist. di. Piac., II, 371. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus Mediolanensi archiepiscopo, et suffraganeis ejus, salutem et apostolicam benedictionem. Gravis et detestandae praesumptionis audacia nuper ad aures apostolatus pervenit, quod Placentinae civitatis consules in ecclesias ausu temerario insurgentes, non solum earum januas confregerunt, sed exinde clavibus asportatis eas reddere noluerunt, donec a quibusdam cautione recepta, quod nullas de ipsarum facultatibus, nisi quantum ad victum solummodo pertineret, distraherent, fuit eis firmiter repromissum. His etiam temeritatibus non contenti, praestito juramento firmarunt, quod usque ad Kalendas Junii, nisi de consilio ipsius civitatis ad campanae pulsationem remanserit, sexcentas libras auferre ipsis ecclesiis conabuntur. Unde quia licet ipsius civitatis populum, sicut qui ad nos specialiter pertinet, sincere in Domino diligamus, sustinere tamen nolumus, nec debemus, ut super his eorum praesumptio remaneret impunita; ne, si forte in eos rigor ecclesiasticus tepidus exstiterit, vel remissus, aliis praebeatur materia delinquendi, venerabili fratri nostro. . . . Placentino episcopo dedimus in mandatis ut, nisi praedicti consules, juxta quod eis dedimus in mandatis, a tam nefario proposito quantocius duxerint desistendum, in ipsos consules ecclesiasticam censuram, et in totam civitatem exceptis poenitentiis, et baptismate parvulorum, sententiam proferat interdicti. Quocirca fraternitati vestrae per apostolica scripta mandamus, quatenus sententiam, quam praedictus episcopus in ipsos propter hoc promulgaverit, ratam habeatis et firmam, et faciatis, quantum in vobis fuerit, inviolabiliter observari, vestris parochianis districtius prohibentes, ne cum ipsis Placentinis contractum aliquem, sive mercimonium contrahere aliqua ratione praesumant. Datum Laterani, V Kal. Aprilis, pontificatus nostri anno tertio. CXXXIX. Privilegium pro ecclesia Thenensi.--Collata ab Alberto archidiacono ipsi confirmat. (Laterani, Mart. 30.) MARTEN Ampl. Collect., I, 992. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis praeposito et canonicis Thenensis ecclesiae, salutem et apostolicam benedictionem. Etsi de omnium tranquillitate ex debito commissi nobis officii esse solliciti non immerito debeamus, major tamen cura de ecclesiarum libertate manutenenda nos de ratione sollicitat, ut per nostrae dispositionis providentiam temporaliter et spiritualiter recipiant incrementum, et quae bene in eis ordinata sunt et disposita, ne ipsis valeant deperire, apostolicae confirmationis munimine roborentur. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris postulationibus annuentes, canonicam ordinationem et dispositionem ipsius ecclesiae, et rationabiles constitutiones ratas habemus, et quaecunque vobis et ecclesiae vestrae a dilecto filio Alberto Leodiensi archidiacono filio nobilis viri ducis Lovaniensis collata sunt, sicut ipsa juste et sine controversia possidetis, vobis et per vos ecclesiae vestrae auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti patrocinio communimus, statuentes ut nulli omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei, et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, III Kal. Aprilis, pontificatus nostri anno tertio. CXL. Privilegium pro ecclesia Radesdorfensi. (Laterani, Maii 25.) DRONKE, Cod. diplom. Fuld., 412. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis CONRADO, praeposito Sancti Joannis Baptistae in Radesdorf, ejusque fratribus, tam praesentibus quam futuris canonice substituendis, in perpetuum. Effectum justa postulantibus indulgere et vigor postulat aequitatis et ordo exigit rationis, praesertim quando petentium voluntates et pietas adjuvat et veritas non relinquit. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatam ecclesiam Sancti Joannis Baptistae et Sanctae Caeciliae in Radesdorf, in qua divino mancipati estis obsequio, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus, statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant. In quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis. Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est, cum omnibus suis pertinentiis; ecclesiam Sancti Laurentii in Ussine cum ipsa villa et omnibus suis pertinentiis, Doftaha, Ingimaristat, Sulaha cum earum pertinentiis, Geitinstat, Isileibes, Negilstete, cum earum pertinentiis; Melre, Cledistete cum omnibus suis pertinentiis; Datinberch, Serlinges, Gozoldesdorf, Haselaha, cum aliis villis et pertinentiis omnium supradictarum villarum. Libertates praeterea et immunitates curiarum claustralium vestrorum, nec non antiquas et rationabiles consuetudines, ecclesiae vestrae concessas et hactenus observatas, ratas habemus et eas futuris temporibus illibatas manere sancimus. Auctoritate quoque apostolica nihilominus duximus prohibendum ne advocatus vester, qui pro tempore fuerit, locum ipsum vel quae ad eum pertinent gravare seu quibuslibet indebitis exactionibus, tam in forestis et nemoribus quam novalibus ecclesiae vestrae, fatigare praesumat, sed his quae antiquitus sibi concessa sunt et ad justitiam suam pertinent contentus existat. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatam ecclesiam temere perturbare aut ejus possessiones auferre vel ablatas retinere, minuere seu quibuslibet vexationibus fatigare; sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi reatum suum digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine divinae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi, quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen. Datum Later., per manum Moysi, Sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi vicem agentis cancellarii, VII Kalend. Junii, indictione VIII, Incarnationis Dominicae anno 1190, pontificatus vero domini Clementis papae III anno tertio. CXLI. Parthenonis S. Cosmae Talliacotiensis tutelam suscipit, ac possessiones juraque confirmat (Laterani, Jun. 4.) GATTULA, Supplem. Hist. Cassin., tom. II, p. 803. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, delictis in Christo filiabus AUDOISAE, abbatissae monasterii S. Cosmae de Talliacotio, ejusque sororibus, tam praesentibus quam futuris regularem vitam professis, in perpetuum. Quoties a nobis petitur quod religioni et honestati convenire dignoscitur, animo nos decet libenti concedere et petentium desideriis congruum suffragium impertiri. Eapropter, dilectae in Domino filiae, vestris justis postulationibus clementer annuimus, et praefatum monasterium, in quo divino mancipatae estis obsequio, ad exemplar fel. rec. Alexandri papae praedecessoris nostri, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus, statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia in praesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum, concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis et his quae post vos successerint et illibata permaneant; in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Ecclesiam S. Viti cum omnibus pertinentiis suis, ecclesiam S. Joannis de Camerate cum pertinentiis suis, jus quod habetis in ecclesia S. Andreae, quae est in Clereto; medietatem oblationum quae in ecclesiis castris de Talliacotio in solemnitatibus Paschae et Natalis Domini, et medietatem de oblationibus mortuorum; sepulturam majorum hominum praefati castri, sepulturam Podii Bufarae cum medietate oblationum mortuorum, decimas molendinorum, quae sunt in valle Sanctorum Cosmae et Damiani; et in alveo suo triginta modios sementariotios terrae, vineas, terras, silvas, domos, casularia, quae in praedicto castro habetis; duo molendina, viginti duos pedes terrarum, de quibus homines vestri monasterii sunt infeodati, ecclesiam S. Mariae de Sorbo cum omnibus pertinentiis suis, ecclesiam S. Ceciliae cum pertinentiis suis, ecclesiam S. Aegidii cum pertinentibus suis, ecclesiam S. Nicolai cum pertinentiis suis, ecclesiam S. Petri cum pertinentiis suis, extra praefatum castrum, ecclesiam S. Joannis de Camerata in colle de Palanga, quidquid habetis in ecclesia S. Andreae. Praeterea refutationem coram praedicto praedecessore nostro promissam, quam nobilis vir Bartholomaeus de Talliacotio de pravis consuetudinibus, quas a vestro monasterio exigebat coram personis pluribus fecit, ratam et firmam habentes auctoritate apostolica prohibemus, ne consuetudines ipsas idem Bartholomaeus, vel haeredes ejus aliquo tempore in monasterium exercere praesumant. Statuimus etiam ut nullus Marsorum episcopus in eamdem ecclesiam, vel ejus moniales et clericos aliquid juridictionis exerceat. Nulli etiam episcopo, vel legato, qui a latere nostro, vel successoris nostri specialiter directus non fuerit, liceat suae legationis obtentu vos vel succedentes vobis ecclesiam, aut homines vestros aut servientes, in ecclesia vestra manentes, ulla interdicti, vel excommunicationis sententia praegravare, et nulli etiam fas sit praeter Romanum pontificem, vel legatum ab ejus latere missum absque speciali mandato nostro moniales domus vestrae vel clericos excommunicationis, vel interdicti vinculo innodare, et nulli episcoporum, vel alicui personae ecclesiis vestris, maxime ecclesiae S. Mariae de Sorbo, quae proprii juris vestri existit, liceat novas et indebitas exactiones imponere, vel in eis procurationes, aut tallias sive demandas contra antiquam et rationabilem consuetudinem exercere, sicut est ibidem hactenus observatum. Praeterea decimas, ad ecclesias vestras spectantes, de manibus laicorum redimendi et quibuscunque rationabilibus modis poteritis acquirendi vobis licentiam indulgemus, prohibentes ut nullus easdem decimas absque consensu vestro de laica manu recipiat, Statuimus insuper ut infra fines parochiarum vestrarum ecclesiam, vel capellam, seu altare contra altare sine assensu dioecesani episcopi et vestro nullus aedificet vel erigat, salvis tamen privilegiis Romanorum pontificum. Praeterea nulli sororum vestrarum, vel clericorum liceat, post factam in eodem loco professionem, aliqua levitate, sine abbatissae suae licentia de claustro discedere, discedentem vero absque communium litterarum cautione nullus audeat retinere. Licet autem abbatissae, quae pro tempore fuerit, in eam de sororibus suis, quae vobis ignorantibus aut invitis, ab ecclesia vestra discesserit, et secundo tertiove commonita ad monasterium redire contempserit, regularem sententiam promulgare. Ecclesia S. Petri, in Castro quod dicitur Falliacozzo sita, et ejusdem capellani, in eadem libertate permaneat quam tempore antiquo habuit, et nunc habere noscitur. In eadem etiam libertate capellam S. Aegidii ibidem sitam volumus permanere; medietatem molendini Joannis Froctae, quam domina Aduisa abbatissa emit a domino Philippo de S. Donato, et medietatem silvae capitis aquae, et silvam collis de Coci. Cum autem generale interdictum terrae fuerit, liceat vobis in monasterio vestro, clausis januis, exclusis excommunicatis, et interdictis, non pulsatis campanis, submissa voce, divina officia celebrare. Satuimus insuper ut abbatissis, quae pro tempore fuerint, non liceat terras, ecclesias, seu possessiones alias, vel bona ecclesiae vestrae, sine communi consensu capituli vestri, vel majoris et sanioris partis, imminuere, vel aliquid in beneficium seu precariam personaliter, vel in perpetuum de caetero dare, aut modo aliquo alienare. Interdicimus etiam ne ulla monialis vestra, vel clericus, seu conversus sine licentia capituli vel etiam ipsa abbatissa pro aliquo fidejubeat; quod si fecerit, nec ecclesia vestra, nec aliquis locus vester ex illa fidejussione obligetur. Chrisma vero, oleum sanctum, consecrationes altarium, seu basilicarum, ordinationes clericorum qui ad sacros ordines fuerint promovendi, absque omni contradictione et appellatione, a quocunque malueritis suscipietis episcopo, sive ad ecclesiam vestram a vobis vocato, sive in sua propria, sive in alterius ecclesia licite celebrante, siquidem catholicus fuerit, et gratiam atque communionem apostolicae sedis habuerit, sicut est hactenus observatum. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum liceat praefatum monasterium temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed illibata omnia et integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione et sustentatione concessa sunt usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate et Cassinensis monasterii debita justitia et reverentia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, secundo tertiove commonita, nisi praesumptionem suam digna satisfactione correxerit, potestatis honorisque sui dignitate careat, reamque se divino judicio existere de perpetrata iniquitate cognoscat, et a sacratissimo corpore ac sanguine Dei et Domini Redemptoris nostri Jesu Christi aliena fiat, atque in extremo examine districtae ultioni subjaceat. Cunctis autem eidem loco sua jura servantibus sit pax Domini nostri Jesu Christi quatenus et hic fructum bonae actionis percipiant, et apud districtum judicem praemia aeternae pacis inveniant. Amen, amen, amen.Ego Joannes presbyter cardinalis tit. Sancti Marci Ego Clemens catholicae Ecclesiae episcopus subscripsi. Ego Albinus Albanensis episc. subscripsi. Ego Octavianus Ostiensis et Velletrensis episc. subscripsi. subscripsi. Ego Pandulphus presbyt. card. basilicae Duodecim Apostolorum subscripsi. Ego Petrus presb. card. tit. Sanctae Mariae subscripsi. Ego Petrus tit. S. Laurentii in Damaso presb. card. subscripsi. Ego Petrus presb. card. S. Petri ad Vincula tit. Eudoxiae subscripsi. Ego Jordanus S. Pudentianae tit. Pastorum presb. card. subscripsi. Ego Joannes tit. S. Clementis card. Tuscanus episc. subscripsi. Ego Joannes Felix presb. card. tit. S. Susannae subscripsi. Ego Jacobus diac. card. S. Mariae in Cosmedin subscripsi. Ego Gregorius S. Mariae in Porticu diac. card. subscripsi. Ego Joannes S. Theodori diaconus cardinalis subcripsi. Ego Gregorius S. Mariae in Aquiro diac. card. subscripsi. Datum Laterani per manum Moysi Romanae Ecclesiae subdiaconi vicem gerentis cancellarii, II Nonas Junii, indictione VIII, anno Dominicae Incarnationis 1190, pontificatus domini nostri Clementis papae III anno tertio. CXLII. Privilegium pro ecclesia Trevirensi. (Laterani. Jun. 4.) GUENTHER. Cod diplom., I, 470. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio JOANNI Trevirensi electo ejusque successoribus canonice substituendis in perpetuum. Ineffabilis providentia majestatis ideo nos in apostolicae sedis sublimitate constituit et universarum ecclesiarum nobis gubernationem curamque commisit, ut corpori ejus, quod est ecclesia, providere utiliter debeamus, et fratres nostros episcopos aliosque praelatos ecclesiarum in jure suo nos oporteat attentius confovere. Ipsi enim de suorum subjectorum salute et regimine subditorum non vere poterunt esse solliciti, nec officii sui prosecutioni poterunt efficacius imminere, nisi nos abundantiorem sibi senserint honorem impendere, et sinceriori affectu diligere charitatis. Quocirca, dilecte in Domino fili, tuis justis postulationibus grato concurrentes assensu, personam tuam, et Trevirensem ecclesiam, cui Deo auctore praeesse dignosceris, sub beati Petri et nostra protectione speciali quadam praerogativa esse censemus, et dignitates omnes seu honores et libertates ipsius a praedecessoribus nostris Joanne XIII, Benedicto VII, Leone IX, Victore II, Innocentio, Eugenio et Adriano, felicis memoriae Romanis pontificibus, aut imperatoribus, vel regibus, eidem ecclesiae concessas, tibi tuisque successoribus auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti privilegio communimus. Statuentes ut quascunque possessiones, quaecunque bona eadem ecclesia inpraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum, concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma tibi tuisque successoribus et illibata permaneant, nominatim ecclesiam de Logenstein, castrum de Muncler, castrum Tris appellatum cum banno et appenditiis suis, quod nobilis vir comes Otto assensu et voluntate uxoris suae Gertrudis Palatinae comitissae praedictae ecclesiae noscitur contulisse. Sancimus etiam ut juxta quod in sacro Calcedonensi concilio statutum est, etc. Ego Clemens Catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Albinus Albanensis episcopus. Ego Joannes tit. S. Clementis cardin. Tuscanus Ego Octavianus Ostiensis et Velletrensis episcopus. Ego Joannes presbyter cardinalis tituli Sancti Marci. Ego Pandulfus basilicae XII Apostolorum presb. card. Ego Petrus presbyter cardinalis tituli Sanctae Ceciliae. Ego Petrus presb. card. tit. S. Laurentii in Damaso. Ego Petrus presb. card. S. Petri ad Vincula tit. Eudoxiae. Ego Jordanus S. Pudentianae tit. Pastoris presb. card. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Aquino diaconus episcopus. Ego Joannes Felix tituli Sanctae Susannae presb. cardinalis. Ego Jacobus diaconus cardinalis. S. Mariae in Cosmedin. Ego Gratianus Sanctorum Cosmae et Damiani diac. card. Ego Soffridus S. Mariae in Via Lata diaconus cardinalis. Ego Gregorius Sanctae Mariae in Porticu diaconus card. Ego Joannes Sancti Theoderici diaconus cardinalis. cardinalis. Datum Laterani, per manum Moysis, Sanctae Romanae Ecclesiae subdiaconi, vicem agentis cancellarii, II Nonas Junii, indictione VIII, Incarnationis Dominicae, anno 1190, pontificatus vero domini Clementis papae III anno tertio. CXLIII. Willelmo episcopo Eliensi, rogatu Ricardi Anglorum regis, legationis officium committit. (Laterani, Jun. 5.) Radulf. de Diceto, Imag. Hist., ap. TWYSDEN H. A. Script., I, 656. CLEMENS papa, WILLELMO episcopo, salutem. Juxta commendabile desiderium et salubrem postulationem charissimi in Domino filii nostri Richardi, illustris regis Anglorum, fraternitati tuae legationis officium in tota Anglia, Wallia, tam per Cantuariensem quam Eboracensem archiepiscopatum, et in illis partibus Hyberniae, in quibus nobilis vir Joannes, comes Moritoniensis, frater ipsius regis, jurisdictionem habet et dominium, auctoritate duximus apostolica committendum. Datum Laterani, Nonas Junii, pontificatus nostri anno tertio. CXLIV. Fratrum Carthusiensium protectionem suscipit, possessionesque et privilegia confirmat. (Laterani, Jun. 6.) Privil. Ord. Carth., fol. 3. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis priori et fratribus Carthusiensibus, salutem et apostolicam benedictionem. Inter virtutem aromata et sanctorum fragrantiam, studiorum opinionis vestrae balsamus suo nobis odore discernitur, quae cum se asperioribus institutis a mundana separet vanitate, et praeclara resplendeat gloria meritorum, nobis est amplius honoranda. Providendum quoque diligentius est et cavendum, ne quietem sanctam improbitas alicujus valeat conturbare. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestra humili supplicatione inducti, domum vestram cum omnibus pertinentiis suis, et omnibus bonis quae impraesentiarum rationabiliter possidetis, aut in futurum pia vobis fuerint donatione concessa, aut aliquibus justis modis poteritis adipisci, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti patrocinio communimus: statuentes ut omnia vobis firma et illibata permaneant, nec alicui liceat vos super his indebite molestare. Novas etiam et indebitas exactiones a quibuslibet tam clericis quam laicis a vobis exigi auctoritate apostolica districtius inhibemus. Ad haec praesentibus vobis litteris indulgemus ut quicunque clerici sive laici ad ordinis vestri propositum duxerint accedendum, liberum sit vobis eos recipere de licentia nostra, et receptos postquam professionem penes vos fecerint, retinere; salvis tamen privilegiis super hoc a sede apostolica impetratis. Si vero privilegiatorum aliquis per annum postquam fratribus domus innotuerit de qua egressus est, apud vos non requisitus moram fecerit, postea non licet ei ordinem vestrum deserere, vel ab ipso per violentiam revocari. Consecrationes quoque ecclesiarum, ordinationes clericorum, si vel proprii episcopi non habueritis copiam, vel requisitus praestare noluerit, prout debet, licitum sit vobis a quocunque postulare episcopo, qui rogatus ad ecclesias vestras accedens, sacra vobis necessaria, nostra fretus auctoritate, impendat. Eos etiam qui de ordine vestro vel ex subventione terrae orientalis, vel ex aliis causis quibuslibet occasiones evagandi assumunt, si commoniti non duxerint a proposito desistendum, liceat tibi, dilecte fili prior, per excommunicationis sententiam coercere. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae concessionis et constitutionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem Dei omnipotentis et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus, se noverit incursurum. Datum Laterani, VIII Idus Junii, pontificatus nostri anno tertio. CXLV. Archiepiscopis et episcopis ordinem Carthusiensem commendat. (Laterani, Jun. 6.) Ibid., fol. 3b CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, venerabilibus fratribus archiepiscopis et episcopis ad quos litterae istae pervenerint, salutem et apostolicam benedictionem. Cum dilectos filios nostros fratres Carthusienses merito suae religionis charos habeamus plurimum et acceptos, mandatum quod pro eis facimus, tanto voluimus efficacius adimpleri, quanto gravius Creatorem nostrum offendunt, qui eos ex occasione aliqua persequuntur. Quapropter universitati vestrae per apostolica scripta mandamus atque praecipimus, quatenus si quis contra indulta eisdem fratribus privilegia venire praesumpserit, et admonitus resipiscere forte noluerit, eum nullius contradictione vel appellatione obstante, per censuram ecclesiasticam compescatis; ita quod iidem fratres per instantiam vestram debita pace laetentur, et vos de coelo justitiae et ope pietatis possitis apud Deum et homines commendabiles apparere; nullis litteris obstantibus, tacita pravitate a sede apostolica impetratis. Datum Lateram, VIII Idus Junii, pontificatus nostri anno tertio. CXLVI. Prioribus et fratribus ordinis Carthusiensis concedit, « ne alicui de prioribus aut fratribus sine consensu capituli domus suae, licentia pateat appellandi. » (Laterani, Jun. 7.) Ibid. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis universis prioribus et fratribus Carthusiensis ordinis, salutem et apostolicam benedictionem. Cum ab omnibus tumultuum saecularium agitationibus, non solum mentibus et professione, sed etiam locis et habitationibus separati, summa vos oportet diligentia praecavere, ne alicujus temporalis commodi causa, vos iterum contra propositum ordinis vestri, saeculi turbinibus immergatis, et sub recti specie vosmetipsos decipientes, ob temporale commodum acquirendum, vel incommodum evitandum, temere causarum vos altercationibus inseratis. Inde enim quod et paci et tranquillitati vestrae providere volentes, firmiter inhibemus, ne alicui de prioribus aut fratribus vestris, quacunque temeraria praesumptione, sine consensu et voluntate capituli domus suae, vel majoris et sanioris partis, licentia pateat appellandi. Praeterea cum generale vos capitulum, sicut annis singulis consuevistis, celebrare contigerit, si omnes convenire forte nequiverint, quidquid a majori priore ordinis cum majoris partis ac sanioris consilio rationabiliter ac provide statutum fuerit, ratum habeatur et firmum, et ab omnibus vestri ordinis fratribus irrefragabiliter observetur. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae inhibitionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei, et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus, se noverit incursurum. Datum Laterani, VII Idus Junii, pontificatus nostri anno tertio. CXLVII. Monasterio Eihamensi altaria duo asserit. (Laterani, Jun. 17.) MIRAEI Opera dipl., IV, 29. CLEMENS episcopus servus servorum Dei, dilectis filiis abbati et conventui de Eiham, salutem et apostolicam benedictionem. Justis petentium desideriis dignum est nos facilem praebere consensum, et vota quae a rationis tramite non discordant effectu prosequente complere. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus grato concurrentes assensu, altare quod in ecclesia de Roesbeke in episcopatu Fornacensi, et altare de Dorna, quod in episcopatu Cameracensi canonice estis adepti, sicut illa juste et sine controversia possidetis, devotioni vestrae auctoritate apostolica confirmamus et praesentis scripti patrocinio communimus. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confirmationis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, XV Kal. Julii, pontificatus nostri anno tertio. CXLVIII. Pacem inter canonicos S. Vincentii et S. Alexandri Bergomates reconciliatam confirmat. (Laterani, Jun. 21) UGHELLI, Italia sacra, IV, 472. CLEMENS episcopus, dilectis filiis ALDERADO archidiacono, OBERTO praeposito, et universis clericis Bergomensis Ecclesiae, salutem, etc. Ea quae post discordiam et controversiam habitam inter partes, meliori consilio subsecuto fuerint amicabili concordia terminata, ut inviolabilem obtineant firmitatem, et futuris temporibus nemo temeritate qualibet obviare praesumat juxta postulantium voluntatem consentaneam rationi convenerint apostolicae auctoritatis robore communiri. Eapropter vestris justis postulationibus annuentes, pacem et concordiam, et vestri collegii unionem inter vos prudenter conceptam; et unanimi voluntate receptam, atque redactam in scriptum, sicut rationabiliter facta est, recepta pariter, et servata de fratrum nostrorum assensu auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti patrocinio communimus. Ad majorem vero firmitatem tenorem ipsius scripti de verbo ad verbum duximus inserendum. « In Christi nomine, anno Domini 1190, quadam die, » etc. Vide Ughelli, loco laudato. Decernimus ergo ut nulli hominum, etc. Amen. Ego Clemens, Catholicae Ecclesiae episcopus, subscripsi. Ego Albinus Albanensis episcopus. Ego Octavianus Ostien. et Velletren. episcop. subsc. Ego Joannes presb. card. tit. S. Marci subsc. Ego Pandulphus Basilicae XII Apost. presb. card. subsc. Ego Petrus presbyt. card. tit. S. Ceciliae subsc. Ego Petrus presbyt. card. tit. S. Laurentii in Damaso subsc. Ego Petrus presbyt. card. S. Petri ad Vincula tit. Eudoxiae subsc. Ego Jordanus S. Pudentianae tit. Pastoris presb. card. subsc. Ego Joannes tit. S. Clementis card. Tusculan. episc. subsc. Ego Joannes Felix presbyt. card. tit. S. Susannae subsc. Ego Jacobus S. Mariae in Cosmedin diac. card. subsc. Ego Gratianus SS. Cosmae et Damiani diacon. card. subsc Ego Soffredus S Mariae in Via Lata diac. card. subsc. Ego Gregorius S. Mariae in Porticu diac. card. subsc. Ego Bernardus S. Mariae Novae diacon. cardin. subsc. Ego Gregorius S. Mariae in Aquiro diacon. card. subsc. Datum Lateran. per manum Moysis, S. R. E. subdiaconii vicem agentis cancellarii, IX Kal. Julii indict. octava, Incarnationis Dominicae 1190, pontificatus vero domini Clementis papae III an. tertio. CXLIX. Bulla canonisationis B. Malachiae. (Laterani, Jul. 6.) Opp. S. Bernardi, ed. 1719, I, 697. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis universis abbatibus ad Cisterciense capitulum convenientibus, salutem et apostolicam benedictionem. Ideo sacrosanctam Romanam Ecclesiam Redemptor noster caput omnium fidelium esse voluit et magistram, ut ad ejus dispositionem et nutum, divina gratia praeeunte, quae ubique a fidelibus gerenda sunt, ordinentur, et errata in melius corrigantur, et ad ejus consilium in ambiguis recurratur; et quod ipsa statuerit, nemini, quantumcunque de suis meritis glorietur, liceat immutare: ne si forte promiscua daretur universis licentia quaecumque sibi secundum voluntatem propriam occurrerint perpetrandi, confusa libertas, cum secundum voluntatem personarum vota dissentiant, in aliorum aliquando scandalum sine justi discretione libraminis commendanda supprimeret, et minus digna laudibus indebitis celebraret Inde si quid fuit quod dilectus filius noster Jordanus Sanctae Pudentianae tituli Pastoris presbyter cardinalis, ad preces quorumdam vestrum, vitam sancti cujusdam viri, nomine Malachiae, qui apud Claramvallem in Domino requiescit, a B. Bernardo primo, Claraevallensi abbate, conscriptam, et miracula quae Dominus ob ipsius merita declaranda per ipsum dignatus est operari, cum multorum vestri ordinis testimoniis nobis devote praesentare curavit, ut auctoritate apostolica quod de ipsius meritis sentire deberet Ecclesia publice deberemus omnibus declarare. Visis ergo tantorum virorum testimoniis, vita etiam ipsius et miraculis diligenter inspectis, precibus etiam et testimonio ipsius cardinalis, et dilecti filii abbatis Casemarii, aliorumque quamplurium, quibus fidem omnimodam adhibendam credebamus, inducti, dictum sanctum virum Malachiam in sanctorum catalogo, de communi fratrum nostrorum consilio duximus ascribendum, et per ipsius merita Redemptoris suffragia cum reliquorum sanctorum interventionibus a Christifidelibus statuimus postulanda. Volumus igitur ut eam sibi reverentiam quae sanctis debetur, universus ordo vester et alii fideles, de licentia sedis apostolicae devote exhibeant, et in sanctorum numero secure conscribant. Datum Lateran., II Non. Julii, pontificatus nostri anno tertio. CL. Clemens tertius in litteris datis Viterbii IV Nonas Augusti, pontificatus sui anno III, ita alloquitur Floriacenses: . . . . Cupientes ut ecclesia monasterii vestri, in honore Sancti Benedicti dedicata, congruis honoribus frequentetur, universis Christifidelibus vere poenitentibus et confessis, qui eamdem ecclesiam in die natalis ejusdem sancti, et translationibus ipsius, etc. Et centum dies indulgentiarum elargitur. SAUSSEY, Annal. Ecclesiae Aurel., 201. CLI. Ecclesiae S. Crucis Guingampensis protectionem suscipit, possessionesque ac privilegia confirmat. (Laterani, Sept. 1.) MORICE, Mém. p. s. à l' hist. de Bret., I, 717. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis JODOINO, abbati ecclesiae S. Crucis de Guingampo et ejusdem fratribus tam praesentibus quam futuris vitam religiosam professis, in perpetuam memoriam. Piae postulationes volunt . . . effectu debent prosequente compleri, et ut devotionis sinceritas laudabilius enitescat, et utilitas postulata vires indubitanter assumat. Eapropter, dilecti in Christo Domino filii, vestris justis postulationibus libenter annuimus, et praefatam ecclesiam S. Crucis de Guingampo, in qua divino estis obsequio mancipati, ad exemplar praedecessorum nostrorum felicis recordationis Innocentii et Alexandri Romanorum pontificum, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus, et praesentis scripti privilegio communimus; imprimis siquidem statuentes, ut ordo canonicus qui secundum Deum et beati Augustini Regulam in eadem Ecclesia institutus esse dignoscitur, perpetuis ibidem temporibus inviolabiliter observetur; praeterea quascunque possessiones quaecunque bona eadem Ecclesia impraesentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis justis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis, vestrisque successoribus et illibata permaneant, in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Locum ipsum in quo praefata ecclesia sita est, cum omnibus pertinentiis suis; terram quae sita est juxta fluvium Trevium cum burgo et aliis ad ipsam pertinentibus; ecclesiam S. Mandeti juxta Guingampum cum tribus villis terrae; dimidiam decimam totius parochiae Plomagor, quatuor molendina supra Treviam, quae dedit comitissa Havis; novem villas Rivalloni liberas ab omni servitio; duas nummatas panis omni die quas dedit. . . . dimidium molendinum Colel ante motam comitis quam dedit comes Stephanus, quintam partem villae Sulbar cum suo prato, dimidiam villam Guidamori quam dedit Gaufridus dapifer, tertiam partem villae S. Mariae de Lesquilli quam dedit Rogus, et quartam partem ejusdem villae quam dedit comes Stephanus, terram quae est inter duos torrentes quae fuit Quiniou, filii Kaermaroc, quas dedit Dongualus filius Markoet; ecclesiam Christi de Pleian cum pertinentiis suis, terram de Corle et tres arpennos terrae, quos dedit Yvon, filius Conec, juxta burgum S. Crucis decimam de Porhic, domum comitissae juxta portam Redonensem quam dedit comitissa, duo molendina Chostella intra Guingampum, quae dedit comitissa; pratum et terra quae est in australi parte torrentis qui juxta Motam defluit in Treviam, minagium castri Guingampi quod dedit comes Stephanus; insulam quae dicitur Guirguenis; ecclesiam S. Quirini, quae sita est in silva quae dicitur Meuc, dimidium molendinum Choesel, quod nuncupatur molendinum Louhen, unum molendinum super Treviam in loco qui dicitur Rupis Suhart, quod dedit comes Stephanus; unum molendinum Chosel ex occidentali parte Treviae, super burgum S. Crucis, tres marchas argenti in Anglia quas dedit comes Stephanus de decima quam tenuit Eudo presbyter de Lambolia, et ecclesiam B. Mariae Magdalenae juxta Montem Consularem (Montcontour) cum omnibus appenditiis suis, quatuor arpennos prati juxta molendinum Locon quos dedit Hamo filius Gualteri, nec non et duos arpennos prati juxta vestrum molendinum Choesel, quos ecclesiae vestrae dedit comitissa; quatuor insuper arpennos terrae arabilis inter ecclesiam vestram et Guingampum, quos ad plantandam vineam saepe memorata comitissa ecclesiae vestrae donavit. Capellam S. Gerani de Telerna et insulam cum appenditiis suis, capellam de Portal cum pertinentiis suis; ecclesiam S. Gildasii de Ploetmagoer, grandem villam de Tremeler Pordic cum suis pertinentiis. Sancimus etiam ne homines praefati loci S. Crucis ad vestram Ecclesiam pertinentes ad aliquas indebitas vel illicitas exactiones vel angarias compellantur. Sane novalium vestrorum quae propriis manibus vel sumptibus colitis, sive de nutrimentis animalium vestrorum, nullus a vobis decimas exigere vel extorquere praesumat, liceatque vobis clericos vel laicos in saeculo peragentes liberos et absolutos ad conservationem recipere, et eos absque contradictione aliqua retinere. Prohibemus insuper ut nulli fratrum vestrorum post factam in eodem loco professionem fas sit absque abbatis sui licentia, nisi arctioris religionis obtentu, de eodem loco discedere, discedentem vero absque communium litterarum cautione nullus audeat retinere. Cum autem generale interdictum fuerit, liceat vobis clausis januis, exclusis excommunicatis et interdictis, non pulsatis campanis, suppressa voce divina officia celebrare. Sepulturam quoque ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati vel interdicti fuerint, nullus obsistat, salva tamen illarum ecclesiarum a quibus mortuorum corpora assumuntur. . . . Obeunte vero te nunc ejusdem loci abbate, vel tuorum quolibet successorum, nullus ibi qualibet subreptionis astutia seu violentia praeponatur, nisi quem fratres communi consensu, vel fratrum pars major consilii sanioris secundum Dei timorem et beati Augustini Regulam providerint eligendum. Decernimus ergo, ut nulli omnino hominum fas sit praefatam Ecclesiam temere perturbare, aut ejus possessiones auferre, vel ablatas retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integra conserventur eorum, pro quorum gubernatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate et dioecesani episcopi canonica justitia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica, saecularisve persona, etc. Ego Clemens, catholicae Ecclesiae episcopus. Ego Petrus presbyter cardinalis S. Petri ad vincula, etc. Datum Laterani per manum Moysi, S. R. E. subdiaconi, vicem agentis cancellarii, Kal. Septembris, indictione VIII, Incarnationis Dominicae anno 1190; pontificatus vero domini Clementis papae III anno tertio. CLII. Abbati S. Genovefae, decano et cantori Parisiensibus scribit de praebenda ecclesiae Meldensis, a P etro quondam episcopo Tusculanensi condita, secundum conditoris voluntatem conservanda. (Laterani, Oct. 17.) DU PLESSIS, Hist. de Meaux, II, 77. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis abbati S. Genovefae, decano et cantori Parisiensibus, salutem et apostolicam benedictionem. Cum bonae memoriae P., quondam Tusculanensis episcopus, ad constituendam in Ecclesia Meldensi praebendam, CL libras Parisiensis monetae in ultima sua voluntate legasset, dilecti filii nostri abbas S. Victoris et magister N. olim praedicti Tusculan. clericus, quibus tam ab ipso testatore, quam a sede apostolica fuerat exsecutio testamenti commissa, venerabili fratri episcopo et dilectis filiis capitulo Meldensi ad titulum jam dictae praebendae personam, sicut decuit, praesentarunt, ordinantes insuper, ut is qui praebendam illam successione temporum obtineret, in choro et capitulo cum illa dignitatis et honoris integritate qua caeteri canonici antiquitus instituti gaudebant, canonicus haberetur, et ecclesia S. Mariae de Cagia redditus illius praebendae, postquam persona decederet, per annum, sicut aliarum praebendarum, sine diminutione teneret. Sed, cum quidam ne ille canonicus haberetur impedire pro suae voluntatis arbitrio molirentur, et praedicti exsecutores nollent memoratum propositum pro illorum contradictione mutare, a nobis super hoc ad petitionem jam dicti episcopi et canonicorum ad nos litterae manaverunt. Cumque pendente causa, etc. . . . Vos voluntatem ultimam testatoris attendentes, et nolentes tantam utilitatem quorumlibet versutia de caetero praepediri, praescriptam ordinationem in utroque articulo, super quibus quaestio diutius fuerat, approbastis; et ipsam nostra auctoritate firmantes decrevistis, in ea dignitatis et honoris integritate qua caeteri antiquitus instituti, canonicus semper existat, et ecclesia jamdicta de Cagia, sicut de aliis praebendis annuales fructus, istius praebendae decedente persona, per annum ex integro debeat obtinere. Nos igitur quod a vobis super hoc factum praevia ratione ratum habentes, etc. . . . Datum Laterani, XVI Kalendas Novembris, pontificatus nostri anno tertio. CLIII. Bulla pro confirmatione bonorum ecclesiae S. Mariae Deauratae Tolosanae. (Laterani, Oct. 19.) Gall. Christ., XIII, 26. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis B. priori et fratribus ecclesiae Beatae Mariae Deauratae, salutem et apostolicam benedictionem. Piae postulatio voluntatis effectu debet prosequente compleri, ut devotionis sinceritas laudabiliter enitescat, et utilitas postulata vires indubitanter assumat. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus grato concurrentes assensu, devotionem quam erga B. Petrum et nos ipsos habere noscimini, attendentes, personas vestras cum omnibus bonis tam ecclesiasticis quam mundanis quae in praesentiarum laudabiliter possidetis, aut in futurum justis modis, praestante Domino, poteritis adipisci, sub protectione B. Petri et nostra suscipimus, specialiter autem ecclesiam Sanctae Mariae Dealbatae, ecclesiam Sancti Petri et Sancti Martini, ecclesiam Sancti Nicolai, capellam Sancti Jacobi, capellam Sanctae Mariae quae est in domo Branhanonis, ecclesiam Sancti Martialis, ecclesiam Sancti Joannis de Saviniaco, ecclesiam S. Eleutherii, ecclesiam S. Joannis de Gorionis, ecclesiam Sancti Amantii, ecclesiam Sancti Petri de Quinto, ecclesiam Sancti Salvii de Dalbs, ecclesiam Sancti Sulpitii de Cella, et ecclesiam Sanctae Mariae de Salvenes cum pertinentiis earum, sicut eas juste et sine controversia possidetis, vobis et ecclesiae vestrae auctoritate apostolica confirmamus, et praesentis scripti patrocinio communimus: statuentes ut si vos in aliquo gravari senseritis, libere vobis liceat sedem apostolicam appellare. Nulli ergo omnino hominum liceat personas seu bona vestra temere perturbare, seu hanc paginam nostrae confirmationis et protectionis infringere, vel ei ausu temerario contraire. Si quis autem attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Laterani, XIV Kal. Novemb., pontificatus nostri anno tertio. CLIV. Praeposito Sanctae Mariae Magdeburgensi chirothecarum usum concedit. LUDEWIG, Reliquiae mss., II, 407. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilecto filio praeposito ecclesiae Beatae Mariae in Magdeburg. Ad universalis Ecclesiae regimen providentia supernae dispositionis assumpti, sic administrare debemus dispensationis nobis creditae ministerium, ut oculos apostolicae sedis saluti ac profectui singulorum invigilet, et eos praecipue ad observationem bonorum operum debeat sollicitius provocare qui sub regulari militia sacram exhibere Domino nituntur servitutem. Cum autem Ecclesia, tibi commissa per felicis memoriae N. quondam Magdeburgensem archiepiscopum, regularibus institutionibus per Dei gratiam fuerit informata, et in ea rigor canonicus et regularis observantia disciplinae laudabiliter hactenus, Domino faciente, viguerit, et per ipsam laudabilis honestatis fragrantiam nonnullae in partibus illis ecclesiae sint constructae, attentius sollicitudini tuae imminet praecavendum, ne (quod absit!), inimico humani generis suadente, ipsius religionis puritas refrigescat, et fraterna in vobis charitas et religionis observantia temporibus tuis sustineat detrimentum. Ideoque discretionem tuam monemus attentius et exhortamur in Domino, et praesentium auctoritate injungimus, quatenus ad ea quae anteriora sunt jugiter te extendens, circa susceptae administrationis officium attenta sollicitudine prosequaris, sic subditos tuos salubribus monitis instruas et horteris, corrigas quae fuerint corrigenda, aedifices et plantes, ut et Deus in tuis actibus honoretur, et, tuo studio faciente, non solum in ecclesia tua, sed in caeteris ex ea transplantatis, nec non in omnibus de ordine vestro per totam Saxoniam, sicut de jure ad te respectum habere debent, et resecentur vitia et virtutum germina propagentur. Juxta subditorum necessitates et indigentiam apostolicae sedis censura suae discretionis moderari consuevit indulgentiam, ut quae omnibus tenetur prospicere, nullius fortunam vel meritum videatur negligere. Inde est quod nos bonae conversationis tunc famam favorabiliter prosequentes, desiderio tuo efficaciter concurrimus et assiduum tibi chirothecarum usum concedimus, ne videlicet manus tuas, quas spiritualiter sacris usibus devovisti, alicujus foeditatis tactus commaculet; sed ab aestu eas et gelu uredine continui operimenti consuetudo incontaminatas conservet, etc. CLV. Monasterii S. Dionysii de Nogento protectionem suscipit, bonaque ac previlegia confirmat. Bullar. Cluniac., 92. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis SIMONI, priori monasterii Sancti Dionysii de Nogento, ejusdemque fratribus, tam praesentibus quam futuris, regularem vitam professis in perpetuum. Religiosis desideriis dignum est facilem praebere consensum, ut fidelium devotio celerem sortiatur effectum, et tanto libentius sacrae religionis observantiae et aliis bonis operibus insistat, quando senserit ab apostolica sede in pio et beato proposito benigne confoveri. Eapropter, dilecti in Domino filii, vestris justis postulationibus gratum impertientes assensum, praefatum monasterium Sancti Dionysii de Nogento, in quo Dominico mancipati estis obsequio ad exemplar felicis memoriae praedecessoris nostri Alexandri papae, sub beati Petri et nostra protectione suscipimus et praesentis scripti privilegio communimus, statuentes ut quaecunque bona idem coenobium impresentiarum juste et canonice possidet, aut in futurum concessione pontificum, largitione regum vel principum, oblatione fidelium, seu aliis modis, praestante Domino, poterit adipisci, firma vobis vestrisque successoribus et illibata permaneant; in quibus haec propriis duximus exprimenda vocabulis: Ecclesiam Beati Hilarii de Nogento cum capellaniis et appenditiis suis; burgum S. Dionysii liberum et absolutum ab omni jurisdictione et exactione alicujus, furnos, piscariam in eadem villa, molendina, nemus de Croisillis et calefactiones de nemoribus comitis et reparationes ad domos proprias, ruricolas circa aquam Eduliae, et ultra aquam cum propriis meteriis, decimam telonei ejusdem castri; in his omnibus, burgensibus videlicet et rusticis totum dominium praeter duellum, ecclesiam Sanctae Mariae de Margon, duos modios apud Arcias, ecclesiam de Petra Fixa, ecclesiam Sancti Martini de Brunellis, ecclesiam de Campo Rotundo, capellam Sanctae Mariae Magdelcnae de Perraria, ecclesiam de Cidroerillo, ecclesiam Sancti Andreae de Fretiniaco, ecclesiam Sancti Albini de alio Campo Rotundo, ecclesiam Sancti Petri de Harponvillario cum appenditiis suis, ecclesiam Sancti Hilarii de Bellonvilla, ecclesiam Sanctae Anastasiae de Nonvillario, ecclesiam Sancti Martini de Universio cum appenditiis suis, capellam de Oroneo, ecclesiam de Flacciaco cum appenditiis suis, domum in Carnotensi urbe, et omnia quae ibidem rationabiliter possidetis; rusticos apud Roemvillam et quaecunque alia in Carnotensi parochia canonice possidetis; ecclesiam Sancti Petri de Bosvillette cum appenditiis suis, quae in eadem parochia sita est; ecclesiam Sancti Petri de Cetone cum burgo, et molendinis et furno, et rusticis et appenditiis suis; ecclesiam Sancti Vulphacii cum appenditiis suis, et quaecunque in Caenomanica parochia possidetis; ecclesiam Sancti Martini de Berzelis, ecclesiam Sancti Petri de Brueria, ecclesiam Sancti Andoenis de Verreriis, ecclesiam Sancti Martini de Beloup cum appendiciis suis, ecclesiam de Gimagiis, ecclesiam Sanctae Mariae de Bure, ecclesiam de Fadentivilla prope Mauritaniam cum quadam parte decimae; decimam de Burethe, ecclesiam Sancti Petri et Sancti Joannis de Mannis cum Agripenno prato; decimas apud Cerbon, ecclesiam de Comblou; decimas apud Corgon, ecclesiam Sancti Martini de Loisel, ecclesiam Sancti Praesceti, ecclesiam Sancti Gervasii de Fannis, ecclesiam Sancti Germani de Loscio cum capellanis et appenditiis suis, ecclesia scilicet Beatae Mariae, et ecclesiam Beati Maenti et ecclesiam Sancti Joannis, quae sunt positae in Mauritani Castro. Decimam telonei de Mauritania cum furno; decimam pasnagii de Resnou, et de eodem nemore calefactiones, et reparationes domorum monachorum de Loscio; quidquid juris habetis in ecclesia Sancti Hilarii juxta Sanctam Ceronam; decimam de Fesvallo, decimam apud Ortum robur, decimam apud Lineroles, decimam de Corbeon, et quidquid juris habetis in parochia Sagiensi, in coemeteriis primitiis Burgensibus, molendinis, in agris, pratis sive aliis possessionibus, vobis auctoritate sedis apostolicae confirmamus. Liceat etiam vobis in ecclesiis vestris presbyteros eligere, et dioecesano episcopo praesentare; qui si idonei fuerint, ab ipso gratis et absque pravitate aliqua curam animarum suscipiant, eique de plebis cura rationem reddant, vobis autem pro rebus temporalibus debitam subjectionem exhibeant. Adjicientes insuper, auctoritate apostolica prohibemus, ut nulli archiepiscopo vel episcopo liceat in praedictum monasterium vel in vos interdicti vel excommunicationis sententiam promulgare, aliquasque consuetudines ibi exigere, seu alicujus gravaminis causa manum apponere, vel missas publicas, seu stationes sine assensu vestro celebrare, quatenus ab omni servitii saecularis infestatione securi, omni gravamine mundanae oppressionis remoti, in sanctae religionis observatione seduli ac quieti, Domino annuente, permaneatis. Si vero in atrio vestro, vel in sanguinis effusione, vel in verborum illatione, sive in aliquo hujusmodi violentiam contigerit irrogari, forte nequaquam propter hoc a divinis ecclesia prohibeatur officiis. Libertates siquidem et immunitates, nec non antiquas et rationabiles consuetudines, vestro monasterio concessas et hactenus observatas, ratas habemus, easque futuris temporibus illibatas manere sancimus. Chrisma vero, oleum sanctum, consecrationes altarium seu basilicarum, ordinationes clericorum qui ad sacros ordines fuerint promovendi, et caetera ecclesiastica sacramenta a dioecesano suscipiatis episcopo, siquidem Catholicus fuerit et gratiam et communionem apostolicae sedis habuerit, et ea gratis et absque pravitate aliqua vobis voluerit exhibere, alioquin vobis liceat quemcunque malueritis adire antistitem Catholicum, qui nimirum nostra fultus auctoritate, quod postulatur indulgeat. Sepulturam praeterea ipsius loci liberam esse decernimus, ut eorum devotioni et extremae voluntati qui se illic sepeliri deliberaverint, nisi forte excommunicati sint, nullus obsistat, salva tamen justitia illarum ecclesiarum a quibus corpora mortuorum assumuntur. Ecclesiarum vestrarum decimas quae a laicis obtinentur, si secundum Dominum eorum potestati subtrahere vestrae religionis reverentia poterit, ad vestram et pauperum gubernationem vobis liceat possidere. Praecipimus etiam ut omnes ecclesiae seu capellae vestrae et coemeteria sint omnis exactionis immunia, praeter consuetam episcopi paratam et justitiam in presbyteros, si adversus sui ordinis offenderint dignitatem. Prohibemus etiam ut, infra fines parochiarum vestrarum, nullus ecclesiam vel oratorium sine assensu vestro aedificare praesumat, salvis tantum privilegiis Romanorum pontificum. Sancimus insuper ut donationes et alienationes, quae de possessionibus capituli vestri et locorum vestrorum, absque consensu ipsius capituli vel majoris partis et sanioris, a quadraginta annis infra illicite factae sunt, legitime revocentur, et ne de caetero taliter fiant auctoritate apostolica prohibemus. Confirmamus etiam ne cellarum vestrarum, ubilibet positarum, fratres, pro qualibet interdictione vel excommunicatione, divinorum officiorum suspensionem patiantur; sed tam monachi ipsi et famuli eorum, et qui se monasticae devotioni devoverunt, clausis ecclesiarum januis . . . . . non admissis, divinae servitutis officia celebrent, et sepulturae debita peragant. Concedimus etiam vobis laicos seu clericos saeculares liberos et absolutos, nisi pro certis criminibus excommunicati sint, ad conversionem seu sepulturam per loca vestra suscipere. Pro altaribus quoque et ecclesiis vestris nulli episcoporum facultas sit gravamen aliquod vobis, aut molestias irrogare, sed quidquid juris in eis habuistis, canonice in futurum habeatis. Inhibemus etiam ne terras seu possessiones alias et thesauros ecclesiarum vestrarum liceat alicui vendere, seu alio modo alienare, vel loco pignoris obligare, vel alicui fratrum vestrorum fidejubere, absque consensu capituli vestri, aut majoris et sanioris partis; quod si factum fuerit, decernimus irritandum. Paci quoque et tranquillitati vestrae paterna imposterum sollicitudine providere volentes, auctoritate apostolica prohibemus, ut infra clausuras locorum seu grangiarum vestrarum, seu coemeteriorum ambitum, nullus violentiam, seu furtum committere vel saerilegium, ignem apponere, hominem capere vel interficere, aut quamlibet personam ausu temerario laedere audeat. Decernimus ergo ut nulli omnino hominum fas sit praefatum monasterium et loca ei subdita temere perturbare, aut eorum possessiones auferre, aut ablata temere retinere, minuere, seu quibuslibet vexationibus fatigare, sed omnia integre conserventur eorum, pro quorum gubernatione ac sustentatione concessa sunt, usibus omnimodis profutura, salva sedis apostolicae auctoritate et Cluniacensis monasterii ad quod spiritualiter spectat debita reverentia. Si qua igitur in futurum ecclesiastica saecularisve persona, hanc nostrae constitutionis paginam sciens, contra eam temere venire tentaverit, etc. CLVI. Mauritio episcopo Parisiensi hoc privilegium asserit, ut quotiescunque decanatus vacaverit, redditum ejus percipiat. THEODORI Poenitentiale, II, 640. CLEMENS MAURITIO Parisiensi episcopo. Ex quodam scripto authentico exhibito nobis didicimus, quod, cum causa quae inter te et canonicos Ecclesiae tuae super redditibus decanatus, dum vacaret, percipiendis, emerserat, venerabili fratri nostro Remensi archiepiscopo sanctae Sabinae cardinali, tunc Senonensi archiepiscopo a felicis recordationis Alexandro papa praedecessore nostro commissa fuisset, decanus, et cantor, et quamplures canonici ejusdem Ecclesiae infra diem tibi et canonicis ab ipso archiepiscopo assignatam in domo tua nova eadem praesente archiepiscopo convenerunt, et se causae illi renuntiasse penitus, et in tuae voluntatis arbitrio posuisse, ac omnes alios canonicos in pleno capitulo communiter fecisse, idipsum coram saepedicto archiepiscopo sunt confessi. Nolentes igitur quod imposterum super hoc litigium indebite suacitetur, renuntiationem quaestionibus illis, sicut a capitulo tuo coram praedicto archiepiscopo facta est spontanea voluntate, et hactenus observata, et in scripto ejusdem archiepiscopi facto exinde continetur, ratam habemus, et auctoritate apostolica confirmamus: statuentes, ut nulli omnino hominum, etc. CLVII. Petente Mauritio, episcopo Parisiensi, concordiam inter Stephanum quondam episcopum et Theobaldum archidiaconum compositam conservari jubet. THEODORI Poenitentiale, II, 718, ubi revocatur lector ad privilegia Eugenii III et Alexandri III de eadem re episcopo Parisiens concessa. Vide Patrologiae tt. CLXXX et CC. CLVIII. Mauritio episcopo (Parisiensi) scribit, mirari se, quod archiepiscopus Senonensis parochianos ejus, « eo nesciente et inrequisito, ad alios judices mittat, interdum et propriae sententiae definitionem condemnet. » Concedit, « ut liceat ei sententiam salva appellatione promulgatam ipso jure proponere, et parochianis, ne coram judicibus sic datis respondeant, prohibere. » THEODORI Poenitentiale, II, 563. CLEMENS MAURITIO episcopo. Cum ex auctoritate canonum liqueat quid archiepiscopis jure metropolitico debeatur, et scriptum sit, ne quis terminos alienos usurpet, mirabile gerimus et satis reprehensibile judicamus, quod venerabilis frater noster archiepiscopus Senonensis parochianos tuae jurisdictioni subjectos, te nesciente et inrequisito, quosdam ad alios judices mittit, interdum et propriae sententiae definitionem condemnat. Sane quia hoc inhibitum prohibitione canonica reperitur, salvo eo quod de articulo appellationis excipitur, et sententia a non suo judice lata nihil obtinet firmitatis, fraternitati tuae praesentibus litteris duximus concedendum, ut liceat tibi sententiam taliter promulgatam ipso jure proponere et parochianis tuis, ne coram judicibus sic datis respondeant, prohibere. Nulli ergo, etc. CLIX. Petente Alphonso, Castellae rege, in civitate Placentina sedem episcopalem constituit, dioecesimque a rege institutam confirmat. FERNANDEZ, Historia y Annales de Plasencia, p. 23. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, charissimo in Christo filio illustri regi Castellae ALPHONSO, salutem et apostolicam benedictionem. Tunc Dei beneplacitum in humanis impletur actibus, cum corda principum ad hoc conspicimus viribus totis intendere, ut cultus divini nominis dilatetur, et inimici fidei catholicae conterantur. Unde nos qui quorumlibet pia desideria quadam manu sollicitudinis adjuvare tenemur, tanto ad conceptorum exsecutionem eos volumus diligenti adhortatione inducere, et annuendo. quae postulant, invitare, quanto pia exordia, quae de bona intentione procedunt, sperantur, laudabiliorum exitu concludenda. Inde est, quod intentionem regiam modis omnibus commendantes, de amplificandis Christianae religionis terminis, jam conceptam in Placentina civitate, quam in terra per strenuitatem tuam de manu Ismaelitarum acquisita, divina prosperante clementia, populasse dignosceris, auctoritate apostolica episcopalem cathedram constituimus. Dioecesim quoque habendam juxta dispositionem regiam, ab eadem ecclesia cathedrali decernimus, ut villae, sicut praesenti scripto concluditur, quae sua sunt ei largitione concessa dioecesano jure ad eam perpetuo debeant pertinere; Targellum scilicet, et Medelinum, et Mons Fragorum, et Sanctacruz cum omnibus pertinentiis suis. Ut autem haec concessio futuris temporibus integra et illibata servetur, statuimus ut nulli omnino hominum fas sit hanc nostrae confirmationis paginam infringere aut ei ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, indignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. CLX. Waldemaro episcopo Slesvicensi asserit quam « Canutus rex Daniae, consanguineus ejus ei et successoribus libertatem concessit, ut tam villici quam coloni ab omni gravamine regio vel officialium suorum liberi maneant et immunes; in cognitionibus quoque et exsecutionibus, quae prius per officiales regios tractari solebant, nunc nemini respondeant, sed ejus sint proprio mandato subjecti, nec ullius saeculari posthac sint subjecti potestati. » Vide CYPRAEI Annal. episc. Slesvicensis, 202. CLXI. Ad Petrum abbatem Harteriensem.--Mettis damnationem chartarum contra antiquam libertatem Harteriensis Ecclesiae Ecclesiae falsa suggestione acquisitarum, comprobat, ipsamque ecclesiam liberam esse confirmat. (Laterani, Jun. 4.) MIRAEI Opera dipl. III, 368. CLEMENS episcopus, servus servorum Dei, dilectis filiis PETRO abbati Harteriensis ecclesiae, ejusque fratribus tam futuris quam praesentibus. Ex litteris sigillatis domni Stephani Mettensis episcopi et conventus ejusdem ecclesiae didicimus, chartas sigillis Benedicti papae VIII, et Eugenii papae III, et imperatorum Ottonis I et Conradi confirmatas, et contra antiquam libertatem Hasteriensis Ecclesiae falsa suggestione acquisitas, Mettis judicio esse damnatas. Quod juste et canonice factum esse approbamus, et praedictas chartas, et quidquid libertati vestrae obviare potest, in perpetuum damnamus, et ecclesiam vestram in omni jure conventualis ecclesiae liberam esse per se, apostolica auctoritate et praesentis scripti patrocinio confirmamus. Statuentes, ut nulli omnino hominum liceat huic confirmationi ausu temerario contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, in extremo examine divinae ultioni subjaceat. Datum Laterani, IV Nonas Junii, pontificatus nostri anno secundo. |
Migne "Patrologia Latina Tomus 117" Commentarium in Cantica canticorum Commentarium in Cantica canticorum (Haymo Halberstatensis), J. P. Migne 117.0358A Commentarium in Cantica canticorum 117.0295A| Salomon, inspiratus divino Spiritu, composuit hunc libellum de nuptiis Christi et Ecclesiae, et quodammodo epithalamium fecit Christi et Ecclesiae, id est canticum super thalamos. Unde et Cantica canticorum vocavit hunc libellum, quia omnia cantica superexcellit. Sicut enim dicitur rex regum, et Dominus dominantium, et solemnitas solemnitatum, sic dicuntur Cantica canticorum ob excellentiam et dignitatem. Est autem in hoc obscurissimus iste liber, quia nullae ibi personae commemorantur, et quasi comico stylo compositus est. CAPUT PRIMUM. « Osculetur me osculo oris sui. » Desiderantis vox est Synagogae adventum Christi. Quasi diceret: Toties 117.0295B| mihi adventum suum promisit per prophetas, veniat ergo jam, et osculetur me osculo oris sui, id est per se ipsum mihi loquatur. « Quia meliora sunt ubera tua vino. » Repente ad ipsum, cujus desiderio flagrabat, verba convertens, subdit: « Quia meliora sunt ubera tua, » etc. Per ubera Christi, dulcedo Evangelii intelligitur, quia eo veluti lacte nutritur infantia credentium. Vinum autem austeritatem legis significat; sed ubera Christi meliora sunt vino, quia dulcedo Evangelii melior est austeritate legis. In lege enim nulla reservatur poenitentia, sed praecipitur ut qui peccat occidatur: Evangelium autem dicit: « Nolo mortem peccatoris, » etc. « Fragrantia unguentis optimis. » Unguenta sunt dona Spiritus sancti, vel etiam opiniones virtutum, 117.0295C| de quibus Apostolus: « Christi bonus odor sumus. » « Oleum effusum nomen tuum. » Nomen tuum, o Christe, effusum est. Chrisma Graece, Latine unctio, unde Christus: nomen Christi ab unctione vocatum est. Solet enim Spiritus sanctus olei nomine appellari, juxta quod Psalmista ait: « Unxit te Deus tuus oleo, » id est Spiritu sancto. Hoc oleum effusum est, quando haec gratia, quam Christus singulariter habuit, data est omnibus electis: unde et a Christo Christiani dicuntur, participio nominis Christi. Et bene non stillatum, sed effusum oleum dicitur, quia abundanter haec gratia omnibus data est fidem Christi recolentibus. « Ideo adolescentulae dilexerunt te. » Adolescentulae dicuntur animae electorum, quia in baptismo reliquerunt sordes veteris hominis, et renovatae 117.0295D| sunt in Christo. Bene autem feminino genere dicuntur, quia animae sanctorum quo majoris fragilitatis 117.0296A| sibi consciae sunt, eo amplius Christum diligunt. Vox Ecclesiae: « Trahe me post te, curremus. » Hic est permutatio personae. Nam hactenus locuta est Synagoga, hic incipit loqui Ecclesia de gentibus: « Trahe me post te, curremus. » Quia (inquit) meam infirmitatem cognosco, et video me nihil meis viribus boni posse agere, tua gratia trahe me ad tui imitationem, vel etiam, cum coelum ascenderis, trahe me post te. « Introduxit me rex in cellaria sua. » Hic loquitur de Christo sponso suo ad animas fideles. Cellaria Dei sunt aeterna beatitudo, et supernae patriae gaudia, in qua introducta est jam Ecclesia per fidem et spem, quandoque introducetur per rem. « Exsultabimus et laetabimur in te. » De donis (inquit) tuis exsultabimus 117.0296B| et laetabimur. Sed quia scimus hoc non nostri esse meriti, in te, non in nobis exsultabimus: hoc est quod Apostolus ait: « Qui gloriatur, in Domino glorietur. » « Memores uberum tuorum super vinum, » id est, memores gratiae tuae et misericordiae tuae, qua salvati sumus. Ubera enim sunt ipsa gratia, qua salvati sumus. Recordantes etiam quia tu austeritatem legis uberibus doctrinae evangelicae temperare dignatus es. « Recti diligunt te. » Illi (inquit) qui recti corde sunt, diligunt te, id est, illi qui nihil suis meritis tribuunt, sed omnia tuae gratiae deputant. Nullus enim te diligit nisi rectus, et nullus est rectus nisi qui te diligit. Ecclesia de suis pressuris: « Nigra sum, sed formosa, filiae Hierusalem. » Hic rursus loquitur Ecclesia ad sanctas animas: Nigra 117.0296C| sum, quia persecutiones patior, sed formosa sum virtutibus, o filiae Hierusalem, id est animae fideles. Nigra sum, id est, deformis persecutionibus et aerumnis quas sustineo, sed formosa sum decore virtutum. Quomodo autem nigra sit, et quomodo formosa, ostendit cum subdit: « Sicut tabernacula Cedar, sicut pelles Salomonis. » Ita enim distinguitur: Nigra sum sicut tabernacula Cedar, formosa sicut pelles Salomonis. Cedar filius Ismaelis fuit, qui interpretatur tenebrae. Ismaelitae vero semper in tabernaculis habitare soliti sunt, et non habent domos. Dicit ergo Ecclesia se nigram esse sicut tabernacula Cedar, propter persecutiones quas patiebatur a filiis tenebrarum, quod interpretatur Cedar. Hinc Psalmista dicit: « Habitavi cum habitantibus Cedar, » id est, 117.0296D| conversatus sum inter persecutores et peccatores infidelitate nigros. Formosam vero dicit se sicut pelles, 117.0297A| id est tabernacula Salomonis, qui pacificus interpretatur, quoniam digna erat visitatione et consolatione sponsi sui Christi inter angustias. Et sicut tabernacula ex pellibus mortuorum fiunt animalium, ita Ecclesia, tabernaculum videlicet Dei, ex his construitur qui seipsos cum vitiis et concupiscentiis mortificant. « Nolite me considerare quod fusca sim, quia decoloravit me sol. » O animae fideles et devotae Deo, « nolite me considerare quod fusca sim, » id est quod tribulationibus afficiar, quod persecutionibus opprimar, « quia decoloravit me sol, » id est persecutionis fervor meum splendorem quodammodo obfuscavit. Ac si diceret: Interiorem pulchritudinem meam cogitate, et illam attendite, non illam quam foris pati videor. Tale est quod et Apostolus dicit: Nolite deficere 117.0297B| in tribulationibus meis pro vobis, quae est gloria vestra. Non enim sunt condignae passiones, etc. Sol autem in Scripturis multos habet sensus. Aliquando significat ipsum Dei mediatorem et hominum; unde scriptum est: « Vobis timentibus nomen meum orietur sol justitiae, » id est Christus. Significat Ecclesiam sicut David dixit: « Fulgebunt justi sicut sol. » Aliquando fervorem persecutionis, sicut hic, et in Evangelio, ubi dicitur de semine quod cecidit supra petram, et orto sole exaestuavit. Quod ipse Dominus aperit exponens: Facta autem persecutione propter verbum, scandalizantur. « Filii matris meae pugnaverunt contra me, » etc., usque, « Non custodivi. » Unde coeperit haec persecutio, ostendit cum subdit: « Filii matris meae pugnaverunt, » etc. Vox est 117.0297C| primitivae Ecclesiae. Synagoga mater est, cui per Prophetam dicitur: « Et vocaberis civitas fidelis et mater civitatum, filia Sion. » Hujus filii sunt Judaei, qui pugnaverunt contra Ecclesiam primitivam, quando excitaverunt persecutionem contra credentes, et omnes dispersi sunt per regiones Samariae. « Posuerunt me custodem in vineis. » Vinea una fuit primum Ecclesia Hierosolymis, sed ob Judaicam persecutionem dispersis credentibus omnibus, multae vineae factae sunt, id est multae Ecclesiae constructae per universum mundum. Dicit ergo Ecclesia primitiva: « Posuerunt me (scilicet apostoli et doctores) custodem, » id est ut essem custos ecclesiarum. Unde et in Graeco bene dicitur: « Disseminati sunt, » ubi nos legimus, « dispersi sunt. » Ad hoc enim divinitus dispersi sunt, 117.0297D| ut plures Ecclesiae fierent per universum mundum. « Vineam meam, » id est unam illam Ecclesiam quae in Hierosolymis fuit, non custodivi. Hoc non ad votum neque ad mentem est referendum, sed ad locum. « Non custodivi, » subaudis ut esset ibi ubi coepit. « Indica mihi quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie. » Vox Ecclesiae est ad sponsum suum Christum: O sponse, quem diligit anima mea, id est quem tota mentis intentione diligo, indica mihi ubi pascas, id est ubi oves tuas pascere facias; ipse est enim pastor bonus, sicut ipse dicit in Evangelio. « Indica mihi ubi pascas et ubi cubes, » id est requiescas, et hoc in meridie, id est in fervore persecutionis vel tentationis. Laborans enim Ecclesia in 117.0298A| persecutionibus, obsecrat sponsum suum ut ei dicat, in quorum mentibus requiescat. Nam cubare sponsi. requiescere est, sicut ipse dicit: « Super quem requiescit spiritus meus, » etc. Ne enim sancti aestu tentationis arescant, ipse in eorum cordibus cubat et requiescit, atque ab omni fervore tentationum et persecutionum protegit. Quare hoc? « Ne vagari incipiam post greges sodalium tuorum. » Greges sodalium appellat conventicula haereticorum, qui sodales Christi sunt, quia et ipsi greges suos pascunt. Et est sensus: O sponse, indica mihi sanctos et electos tuos, ne forte offendam et incurram in haereticos, putans te me ibi posse invenire. Hunc versum male haeretici distinguebant, tanquam sponsa interrogaret: Ubi pascas, ubi cubes? et ipse responderet: 117.0298B| In meridie cubo et in australi parte. « Si ignoras te, o pulchra inter mulieres, egredere et abi post vestigia gregum. » Vox sponsi ad sponsam suam Ecclesiam: Ac si diceret: Tu quereris te quasi a me derelictam, et persecutionum fervoribus denigratam, nec consideras quod pulchra sis inter mulieres, id est non attendis virtutum spiritualium pulchritudinem, qua prae caeteris decoraris, licet tentationibus denigreris. Si ignoras ergo te, id est si hanc dignitatem et formositatem tuam non recognoscis, egredere de meo consortio, et abi post vestigia gregum; hoc est, sequere et imitare doctrinam errantium haereticorum, qui contempto vero pastore unius gregis, multos sibi coacervaverunt greges. « Et pasce haedos tuos, » id est peccatores et erroneos 117.0298C| auditores juxta tabernacula pastorum, id est secundum dogmata haereticorum. Unus enim pastor est Christus, qui unum habet gregem, id est unitatem catholicae Ecclesiae. Pastores vero multi sunt haeretici, qui gregem deceptorum hominum sibi aggregant, quos diabolo pascunt: de quibus et Psalmista: « Sicut oves in inferno positi sunt. » Oves vocantur in hoc loco mali, non propter simplicitatem vel innocentiam, sed propter hebetudinem, quia nesciunt resistere pravae doctrinae, sed omnia quae sibi imponuntur a pravis doctoribus, sustinent non bona patientia. « Equitatui meo assimilavi te, amica mea, in curribus Pharaonis. » Equitatum suum appellat exercitum filiorum Israel, videlicet sexcenta millia, qui 117.0298D| egressi sunt de Aegypto, et transierunt mare Rubrum. Equitatum autem suum, illam multitudinem dicit, quia sicut auriga currui praeest, ita Deus plebi praeerat, protegens illam et defendens, et ad terram repromissionis introducens. Huic summo equitatui assimilavit amicam suam, quoniam sicut ille populus per mare Rubrum salvatus est Pharaone demerso, ita Ecclesia gentium per baptismum de diaboli servitio liberata, et ad veram repromissionis terram et evangelicam libertatem introducta est, sicque quae erat ancilla vitiorum facta est amica Christi, emundata et abluta per baptismum a sordibus peccatorum. « Pulchrae sunt genae tuae sicut turturis. » Turturis 117.0299A| natura est, ut si casu conjugem perdiderit, alium ultra non requirat. Turturi ergo assimilatur Ecclesia, quia ex quo Christus mundum praesentia corporali deseruit, et coelos petiit, Ecclesia in ejus amore tenacissime perseverat, nec recipit ullum adulterinum amatorem, quia contemnit mundum, et solius sponsi sui pulchritudinem mente contemplatur. Genis autem turturis genas Ecclesiae comparat, quia in genis maxillae verecundia apparet; et per hoc pudor et verecundia Ecclesiae ostenditur, quia erubescit aliquid foedum et quod sponso suo displiceat perpetrare. Et est sensus: Noli timere ne vageris per greges sodalium meorum, quia tanto te amoris mei pudore, et tanta verecundia donavi, ut certus sim te me non posse deserere, vel ad alienos deflectere. « Collum 117.0299B| tuum sicut monilia. » Per collum Ecclesiae doctores sancti designantur, nam per collum cibi reficiendo corpori ministrantur. Sermones etiam, quibus arcana mentium designantur, per colli fistulam egrediuntur. Sic doctores sancti et cibum nobis salutaris doctrinae ministrant, et etiam secreta Scripturarum nobis manifestant. Hoc ergo collum Ecclesiae quasi monile est, quia castae doctrinae gemmis et virtutum ornamentis sancti doctores decorant. Monile enim ornamentum est virginum vel matronarum. « Murenulas aureas faciemus tibi, vermiculatas argento. » Murenulae juxta litteram ornamentum sunt colli virginalis et puellaris, videlicet virgulae auri perplexae, intermixtis nonnunquam pulchra varietate subtilissimis argenti filis, et hoc est quod dicit, 117.0299C| « vermiculatas argento, » id est in modum vermium terrenorum, quos lumbricos dicunt, distinctas. Murenulae autem dicuntur a similitudine piscis marini, qui murena vocatur. Mystice, murenulae sunt perplexa Scripturarum dogmata, et diversis sanctorum Patrum sententiis inter se conjuncta. Aurum quippe claritatem significat sensus spiritalis, argentum vero nitorem eloquii designat. Murenulas ergo aureas sponsus sponsae suae facit, cum Christus Ecclesiam suam doctrinis sanctorum Patrum sensu et eloquio fulgentibus instruit, atque ad illorum fidem et virtutem imitandam accendit. Notandum quod pluraliter dicit: « Faciemus tibi, » quasi enim Christus se personis doctorum conjungit, per quos ipsae murenulae concatenantur, ut illius Ecclesia exornetur. 117.0299D| « Dum esset rex in accubitu suo. » Vox sponsae regem sponsum suum Christum dicit, qui per divinitatem suam omnia regit, et etiam secundum humanitatem de regia Davidis stirpe natus est. Accubitus regis fuit incarnatio ejus. Accumbere enim est recubare vel rediscumbere. Et tunc Christus accubuit, quando pro nostra redemptione se usque ad suscipiendam naturam nostram inclinavit. Et tunc, « nardus mea odorem suum dedit, » quia virtus Ecclesiae magis enituit. Cum enim considerat Deum pro se hominem factum, amplius ad spiritualium virtutum studium et amorem sui Conditoris accenditur. Nardus enim fragrantiam virtutum spiritualium designat. Erant quidam ante incarnationem sancti 117.0300A| Dei. Sed sicut dictum est, sanctitas magis a tempore incarnationis Christi excrevit, et tunc quodammodo nardus Ecclesiae, id est odor virtutum fortius dedit odorem suum. Juxta litteram, nardus herba est aromatica, crassa et fragili radice, folioque parvo et denso, cujus cacumina in aristas se spargunt. Hoc unguento Maria Magdalene pedes et caput Domini perunxisse in Evangelio legitur in domo Simonis. « Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi: » Myrrha species est aromatica, qua mortuorum corpora condiuntur. Hoc loco passio Christi et sepultura designantur: nam depositum corpus Domini de cruce a Nicodemo et Joseph, myrrha et aloe conditum est, et involutum linteis cum aromatibus, ac 117.0300B| sepulturae traditum. Dicit ergo Ecclesia sponsa ejus: « Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi » factus est, quia propter me mortuus est et sepultus est. « Inter ubera mea commorabitur. » Nemo dubitat locum cordis inter ubera esse. Dicit ergo: « Inter ubera mea commorabitur. » Id est cordis mei memoria aeternaliter habebitur, et nunquam tantorum ejus beneficiorum obliviscar: sed sive in prosperis sive in adversis, recordabor ejus qui me dilexit, et mortuus est. « Botrus Cypri dilectus meus mihi in vineis Engaddi. » Cyprus insula est ubi vites nobiles esse feruntur, maximos botros procreantes. Engaddi locus similiter esse fertur, habens arbusculas liquorem balsami desudantes. Loquitur ergo sponsa de resurrectione Christi sui sponsi: « Botrus Cypri dilectus 117.0300C| meus mihi. » Ac si diceret: Sponsus meus, qui mortis amaritudinem pro me gustavit, et fasciculus mihi quasi myrrhae fuit, in resurrectione sua factus est mihi botrus Cypri, quando me gaudio suae resurrectionis laetificavit. Vinum enim laetificat cor hominis; et hoc in vineis Engaddi, quia ex sua resurrectione quasi suavissimo balsami odore per universum mundum redoluit, et fragrantiam suae fidei late dispersit. Engaddi autem fons haedi interpretatur, per quod significatur baptisma, et sacrificium in quo peccata omnia abluuntur; haedus namque peccatores significat. Baptismus ergo fons est haedi, quia peccatores suscepit, sed immaculatos et mundatos ab omnibus peccatis reddit. « Ecce tu pulchra es, amica mea. » Vox sponsi 117.0300D| Christi ad sponsam suam Ecclesiam. « Ecce tu pulchra es: » Bis eam repetit esse pulchram propter perfectionem operis et munditiam mentis. « Ecce tu pulchra es, » id est in bonis operibus perfecta es, sancte et pie et juste vivendo, secundum Apostolum. « Ecce tu pulchra es, » mundum et simplicem cordis habens intentionem, quia non propter terrena commoda vel mundi gloriam, solummodo Ecclesiis Dei placens bona operaris. « Oculi tui columbarum: » Columba simplicissima avis est, et per hanc, simplicitas atque innocentia Ecclesiae figuratur; quasi enim oculos columbarum habet, quia ab omni fictione et simulatione se immunem custodit. Vel etiam oculos columbarum habet, quia scientiam divinarum 117.0301A| Scripturarum casto et simplici intuitu intelligit, spirituales et divinos sensus in ea requirens; nam quoniam Spiritus sanctus in specie columbae apparuit, recte doctrina coelestis in oculis columbae intelligitur. « Ecce tu pulcher es, dilecte mi, et decorus. » Ac si diceret: Tu quidem me pulchram in opere et cogitatione esse dicis, sed ego omnem hanc pulchritudinem a te me credo habere et cognosco. Tu enim es pulcher et decorus, tu es fons totius boni, et quidquid boni habeo, tua gratia habeo Pulcher autem et decorus dicitur, quia et divinitatis perpetuitate, et etiam susceptae humanitatis dignitate mirabilis est. « Lectulus noster floridus. » Lectulus est qualiscunque tranquillitas, vel requies praesentis 117.0301B| vitae. Nam quasi in bello est Ecclesia, dum pro Christo diversa tolerat certamina, quasi vero in lectulo requiescit, cum aliquantula pace sibi concessa fruitur. Sed hic lectulus floridus est, hoc est, varietate virtutum quasi vernantibus floribus distincta est requies Ecclesiae. Tunc enim liberius contemplationi divinae insistit, tunc jejunia, vigilias et caetera bonorum operum liberius exsequitur. « Tigna domorum nostrarum cedrina, laquearia nostra cypressina. » Domus Ecclesiae sunt conventicula per totum orbem diffusa. Tigna vero et laquearia sunt ipsae personae fidelium, ex quibus Ecclesia constat. Sed attendendum quod tigna ad munimentum sunt domus, laquearia ad ornatum. Ideoque per tigna designantur doctores, quorum 117.0301C| doctrina fulcitur et sustentatur Ecclesia: per laquearia vero, sancti simplicitate gaudentes, qui suis virtutibus exornant Ecclesiam, non autem doctrina muniunt. Et hoc attendendum quod laquearia tignis affixa sunt, sic et vita fidelium in Ecclesia e doctoribus pendet, quia illorum doctrina instruitur et roboratur. Bene autem tigna cedrina et laquearia cypressina dicuntur. Nam utraeque arbores imputribilis naturae sunt, sanctos designantes, qui immarcescibili desiderio flagrant amore sui Conditoris, et contemptis transitoriis ad aeterna festinant. Cedrus etiam serpentes odore suo fugat, sic sancti doctores daemones vel haereticos fragrantia doctrinae suae repellunt. CAPUT II. 117.0301D| « Ego flos campi et lilium convallium. » Postquam sponsa qualem domum ipsa et sponsus ejus habeant ostendit, ipse quoque sponsus de se qualis sit ostendit dicens: « Ego flos campi, » etc., videlicet quia odorem meae virtutis per latitudinem totius mundi diffundo. Ego flos, id est Deus mundi. Sicut enim campus floribus adornatur et vernat, ita totus mundus Christi fide et notitia decoratur. Sum etiam lilium convallium, quia illis mentibus praecipue meam gratiam tribuo, quae nullam in se spem habentes, mihi se humili devotione submittunt. Convalles significant mentes humiles, quarum lilium Christus est, quia pulchritudo humilium mentium ipse est qui 117.0302A| dixit: « Discite a me quia mitis sum et humilis corde. » Potest et hoc quod dicit, « Ego sum flos campi, » ad incarnationem referri. Campus enim non aratur, non scinditur, non ullo vomere prosulcatur. Dicit ergo: « Ego sum flos campi: » id est filius virginis. Non ergo ruris, sed campi florem se vocat, quia virgineae carnis fructus est, secundum vaticinium Isaiae: « Egredietur Virga de radice Jesse. » Lilium convallium est idem Christus, hoc est, filius humilium parentum. Convalles enim humiles et parentes ejus significant. Veniens enim Dei Filius in mundum, non solum homo fieri dignatus est, sed etiam pauper homo pro nobis: nec divites, sed pauperes elegit habere parentes, ut particeps factus paupertatis nostrae, divitiarum et gloriae suae nos participes 117.0302B| faceret. « Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. » Videns sponsam suam ad requiem festinare, et labores fugere, ac per quietem praesentis temporis ad aeternam beatitudinem tendere, se per pressuras et labores hujus saeculi illuc pervenire debere: « Sicut (inquit) lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. » Spinae, quae pungunt et lacerant, significant perversos quosque vel intra Ecclesiam, vel extra Ecclesiam. Et est sensus: Sic tibi vivendum est, et sic parata esse debes contra omnia adversa, sicut lilium inter spinas est et tamen florere et gratum odorem ex se emittere non cessat, sic amica mea inter filias; quia non solum ab his qui extra Ecclesiam sunt, mala pateris, verum etiam ab illis qui 117.0302C| regenerati per baptismum in filiationem Dei venisse videntur. Et nota quod se superius sponsus lilium appellavit convallium, nunc sponsam suam dicit quasi lilium inter spinas, quia ipse qui vere est lilium, per gratiam facit Ecclesiam suam esse lilium, candidam videlicet virtutibus, vel ab omni vitiorum labe immunem. « Sicut malus inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios. » Nunc sponsa laudata a sponso, vicem ei reddit, et dicit qualis quoque ipse sit. « Sicut malus, » inquit, etc. Sicut malus pulchritudinem habet pomorum, et gratum odorem inter agrestia ligna silvarum, ita et mediator Dei et hominum homo Christus Jesus speciali refulget gratia inter filios, id est inter electos. Ipse enim Dei Filius 117.0302D| per naturam, reliqui electi per gratiam potestate ab unico Filio Dei ut sint filii Dei. Hinc Joannes: « Vidimus gloriam ejus gloriam quasi Unigeniti a Patre. » Non qualemcunque, sed quasi Unigeniti a Patre. « Sub umbra illius quem desiderabam sedi; » quia in ejus protectione confido, et ab eo inter adversa gubernari spero. Umbra enim Christi protectio est divinitatis, quia electos tuetur et defendit. « Et fructus ejus dulcis gutturi meo » ; id est divinitatis contemplatio, qua me satiari confido: hoc est enim sanctorum exspectatio, hoc praemium et satietas, visio Conditoris sui. Desiderat ergo umbram Conditoris sui Ecclesia, quia protectionem illius exoptat inter praesentis vitae adversa. « Fructus illius dulcis gutturi meo est, » 117.0303A| quia exspecto perfrui specie visionis illius, et satiari dulcedine charitatis illius. « Introduxit me rex in cellam vinariam, ordinavit in me charitatem. » Cella vinaria est Ecclesia, in qua est vinum evangelicae doctrinae. In hanc ergo cellam amica sponsi introducitur, quando ex omnibus gentibus in unam Ecclesiam fideles adunantur. Ordinavit (inquit) in me charitatem. Inter omnes primatum tenet charitas, quia in ipsa subsistit Ecclesia. Charitas ergo in Ecclesia ordinatur, quia non temere nec confuse, sed ordinate tenenda est. Deus enim diligendus est super omnia toto corde, tota anima, totis viribus, omni mente. Proximus diligendus est denique sicut se unusquisque diligit. Nam confundere vult charitatem, quae proximi charitatem Dei 117.0303B| dilectioni praeponit. De quibus Dominus in Evangelio: « Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus. » Vel etiam « ordinavit in me charitatem, » id est, ipse prior me dilexit, deinde qualiter eum diligere deberem docuit. Unde ipse dicit: « Non vos me elegistis, sed ego elegi vos. » Et Joannes dicit: « Diligamus Deum, quoniam ipse prior dilexit nos. » « Fulcite me floribus, stipate me malis, quia amore langueo. » Postquam Ecclesia vel anima Deo dilecta in se charitatem ordinatam dixit, qualiter velit requiescere, vel in quo lecto cum dilecto sponso suo pausare, ostendit dicens: « Fulcite me floribus, » etc. Alloquitur animas jam perfecte divino amori inhaerentes. Per flores, initia sanctae conversationis intelliguntur: 117.0303C| per mala vero, perfecta bonorum operum exempla. Et est sensus: O sanctae animae, quae dilectioni Conditoris vestri inhaeretis, fulcite me bonorum operum exemplis, et qualiter in exordio virtutum vel in profectu, vel in perfectione bonorum operum vixeritis ostendite, quia amore langueo. Tunc enim anima amore Dei languet, quando ejus dilectioni nihil praeponit, imo quasi ad saecularia opera languida et imbecillis efficitur, nihilque eam delectat nisi meditatio coelestium et contemplatio Conditoris sui. « Laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. » Cum (inquit) in tali lecto jacuero, laeva ejus, id est sponsi, erit sub capite meo. Per laevam, praesentis temporis prosperitas, vel etiam 117.0303D| dona Dei intelliguntur, quae sanctis in praesenti conferuntur; per dexteram vero, coelestis patriae beatitudo accipitur. Laeva ergo sponsi sub capite sponsae, quia haec omnia dona ad hoc percipit Ecclesia, ut per haec discat suspirare ad aeterna. Dextera vero sponsi eam amplexatur, quia tota intentio Ecclesiae vel animae fidelis haec est, ut ad aeternam beatitudinem quandoque perveniat, et spe sui Conditoris gaudeat. Et bene laeva prius sub capite, post sponsi dextera eam amplectitur, quia ad amplexus aeternae beatitudinis non poterit pervenire, nisi hic mysteriorum coelestium et donorum divinorum studeat esse particeps. « Adjuro vos, filiae Hierusalem, per capreas cervosque 117.0304A| camporum, ne suscitetis neque evigilare faciatis dilectam, donec ipsa velit. » Vox sponsi adjurantis filias Hierusalem, id est amicas aeternis desideriis intentas, et visionem pacis requirentes, ne quiescentem suam animam suscitent et inquietent. « Adjuro vos, » etc.; hoc est, animam divinae contemplationi deditam, orationibus vel lectionibus divinis occupatam, inquietare et ad exteriora opera suscitare ne velitis; « donec ipsa velit, » hoc est donec, expleto contemplationis tempore, admonente corporis fragilitate, ipsa velit suscitari a sommo internae quietis et ad temporalia agenda procedere. Videamus autem per quid adjuret filias Hierusalem, per capreas videlicet cervosque camporum. Capreae et cervi munda animalia sunt, serpentibus et venenis 117.0304B| inimica. Significant virtutes sanctorum, quae munditia spirituali refulgent, et venena fraudis diabolicae non solum cavent, sed etiam insectantur, et ad nihilum redigunt. Et est sensus: Adjuro vos, filiae Hierusalem, per virtutes vestras, quas divina gratia vobis collatas gaudetis, ut animam contemplationi meae deditam non inquietetis, donec contemplationis hora finita, ipsa aliud quid agere velit. « Vox dilecti mei, » vox Ecclesiae. « Vox dilecti mei, » subaudis haec est. Laetabunda enim Ecclesia quod tantum diligatur a sponso, ut etiam filias Hierusalem pro illa adjuret, ut non eam requiescentem inquietent, dicit: Haec est vox dilecti mei pro me loquentis. Quem desiderans videre dilectum, sed non valens, annectit: « Ecce iste venit saliens in montibus, 117.0304C| transiliens colles. » Montes et colles intelliguntur perfecti quique sanctae conversationis, sublimiter a terrenis sublevati, et quasi camporum planitiem melioris vitae meritis excedentes. De his montibus Isaias dicit: « Erit mons domus Domini praeparatus in vertice montium, et elevabitur super colles. » Loquitur ergo sponsa de dilecto suo: « Ecce iste venit saliens in montibus, et transiliens colles; » hoc est, etiam secundum humanitatem omnium sanctorum excellentiam, omnem contemplationis divinae puritatem excedens. Nec stare in montibus, sed transilire dicitur, quia etsi ad horam per internam inspirationem cor sanctorum visitat, subito tamen recedit, ut eos in sui dilectionem accendat. Potest etiam ad incarnationem Christi referri, qui veniens quosdam saltus dedit, 117.0304D| quia de coelo venit in uterum Virginis, de utero Virginis in praesepe, de praesepi in baptismum, de baptismo in crucem, de cruce ad sepulcrum, de sepulcro ad coelum. Hinc Psalmista: « Exsultavit ut gigas ad currendum, » etc. « Similis est dilectus meus capreae hinnuloque cervorum. » Capreae et cervi, quamvis in sua natura multa habeant quae allegoricis sensibus conveniant, hoc habent tamen singulare, quod in planioribus non morantur, sed in arduis et excelsis locis quosdam saltus dare solent. Recte ergo his assimilatur Christus, propter subtilem contemplationem, et quia nullo intellectu divinitatis ejus majestas comprehendi potest. Non autem cervis, sed capreis assimilatur, 117.0305A| minoribus videlicet animantibus, propter humilitatem incarnationis suae, quia non solum homo fieri, sed humilis homo fieri dignatus est. Hinnulo autem cervorum similis dicitur, quia secundum humanitatem de cervis, hoc est, de patriarchis duxit originem; vel etiam propter varietatem virtutum et innocentiam, hinnulo cervorum comparatur. « En ipse stat post parietem nostrum. » Paries, mortalis nostra conditio appellatur, quia quodammodo inter nos et Deum quasi crassus quidam paries constitutus, non permittit nos ejus contemplatione perfrui. Namque primus homo ita conditus est, ut visione et alloquio Dei frueretur; sed postquam peccavit, appositus est quidam paries, ipsa videlicet mortalitas, qua praegravamur. Nam (ut Sapiens dicit) « corpus quod corrumpitur 117.0305B| aggravat animam, et deprimit terrena inhabitatio sensum multa cogitantem. » Sponsum ergo suum, quem superius capreis vel hinnulis cervorum comparavit, nunc dicit post suum parietem stare, quia Christus aliquando vicinus fit, cum se quantum humana mens capere potest, contemplari permittit; aliquando vero elongatur, et quasi caprea vel cervus quibusdam saltibus effugit. Quia ergo paries oppositus erat inter nos et ipsum, nec videre illum poteramus, dignatus est in ipso pariete facere fenestras et cancellos, per quos utcunque sentiri utcunque perspici possit. Unde et sequitur: « respiciens per fenestras, prospiciens per cancellos. » Quasi enim fenestrae et cancelli in pariete fiunt, cum ipse sua gratia se contemplari permittit, licet in speculo et 117.0305C| aenigmate. Potest et hoc quod dicit, « Ipse stat post parietem nostrum, » ad humanitatem ejus referri; quasi enim post parietem nostrum stetit, cum carnem nostram sibi apposuit, in qua divinitas ejus latuit. Quod vero sequitur: « respiciens per fenestras, prospiciens per cancellos, » hoc ad divinitatem ejus refertur. Ille enim qui per fenestras vel cancellos intuetur, cuncta quae foris aguntur videt, et ipse a nemine videtur, et omnia scrutatur, ipse investigari et comprehendi non potest. « Et dilectus meus loquitur mihi, » ad praedicandum hortatur me, dicens: « Surge, propera, amica mea, columba mea, formosa mea, et veni. » Vox sponsi ad publicae operationis studia provocantis. « Surge, propera, amica mea, » per fidem et dilectionem; 117.0305D| « columba mea, » per innocentiam et simplicitatem; « formosa » per virtutum pulchritudinem, festina « et veni. » Ac si diceret: Surge de strato tuo illo dulcissimo, hoc est de quiete, in qua soli mihi placere in psalmis, hymnis et orationibus desideras, festina « et veni, » id est festina ad utilitatem proximorum, ut illos quoque per praedicationis officium et bonorum operum exemplo tui imitatores facias, et ad salutem perducas. Et notandum quod superius filias Hierusalem adjurabat ne excitarent neque evigilare facerent dilectam: hic vero ipse eam suscitat et surgere ad laborem hortatur, quia omnia tempus habent, et omni rei tempus est sub coelo, tempus contemplationis, tempus etiam actionis. Alio enim 117.0306A| tempore debent sancti praedicatores divinae contemplationi insistere, et mentem suam coelesti quiete oblectari; alio vero tempore per charitatem debent curam proximorum agere, et eis bonorum operum exempla praebere, ac divinae contemplationis doctrinam impendere. « Jam enim hiems transiit, imber abiit et recessit. » Hiemis et imbris nomine, asperitas infidelitatis exprimitur, quae totum mundum tenebat usque ad adventum Christi. Dicit ergo sponsus: « Surge, amica mea, et veni, quia hiems transiit, » sole justitiae apparente, et imber infidelitatis recessit, ac serenitas verae fidei in mundum resplenduit. Tale est quod Apostolus ait: « Nox praecessit, dies autem appropinquavit. » 117.0306B| « Flores apparuerunt in terra nostra, tempus putationis advenit. » Finita hieme et imbre flores apparuerunt, decor videlicet virtutum et pudicitiae, et transeunte asperitate infidelitatis, verna fidei successit temperies. « Tempus putationis venit, » hoc est purgationis sanctorum. Putatio enim vinearum sanctorum significat purgationem, quae in Christo et per Christum est; de quo ipse: « Ego sum vitis, vos palmites. » « Vox turturis audita est in terra nostra. » Hoc est vox praedicantium apostolorum. Turtur enim avis est; et quoniam in excelsis semper arboribus morari solet et nidificare, apostolos vel caeteros doctores significat, qui possunt dicere: « Nostra conversatio in coelis est. » Quod etiam gemitum pro cantu habet, sanctorum ploratum significat, qui 117.0306C| suos ad fletum et lamenta hortantur, dicentes: « Miseri estote et lugete, » vel, « luctus vester in gaudium convertetur. » Vox turturis audita est in terra nostra; id est vox praedicantium apostolorum, in terra nostra, hoc est in Ecclesia. De qua Psalmista: « Domini est terra et plenitudo ejus. » « Ficus protulit grossos suos. » Ficus Synagogam significat, grossi autem dicuntur primitivae et immaturae ficus, inhabiles ad edendum, qui ad pulsum venti facile cadunt. Voce turturis insonante, ficus protulit grossos suos, quia apostolis praedicantibus emerserunt multi de Synagoga Judaeorum, qui in Christum crederent, et tamen legem carnaliter observare vellent, magisque auctoritate legis delectarentur quam dulcedine Evangelii, volentes circumcisionem, 117.0306D| sabbatum et alia legis praecepta juxta litteram observare. De quibus Apostolus dicit: Aemulantur vos non bene, sed volunt vos circumcidi, ut in carne vestra glorientur. « Vineae florentes dederunt odorem. » Postquam vox turturis audita est, postquam ficus protulit grossos suos, vineae florentes dederunt odorem; quia multitudo Ecclesiarum per latitudinem orbis diffusa est, quae flores virtutum et odorem bonae opinionis late de se spargerent. « Surge, propera, amica mea, speciosa mea, et veni. » Noli (inquit), sponsa mea, quam mihi per fidem et dilectionem amicam feci, otioso tempore lentescere, sed surge et veni, et exempla virtutum foris proximis ostende. 117.0307A| « Columba mea, in foraminibus petrae. » Si petra est Christus, juxta quod Apostolus ait, « Petra autem erat Christus, » foramina petrae sunt vulnera quae pro salute nostra in cruce suscepit, fixurae videlicet clavorum et lanceae percussura. In his ergo foraminibus columba, id est Ecclesia, moratur, quia totam spem salutis suae in passione sui Redemptoris constituit. Ibi ab insidiis malignorum spirituum quasi a raptu accipitris secura delitescit; ibi nidificat, id est fetus bonorum operum congerit. « In caverna maceriae. » Maceriae ex siccis lapidibus ad munimenta vinearum solent fieri, ad repellendas vulpes vel caeteras nocivas bestiolas. Per maceriam ergo significatur coelestium custodia virtutum, angelicum videlicet praesidium, sicut Isaias de Domini 117.0307B| vinea ait: « Et maceriam circumdedit, et circumfodit vineam. » In caverna ergo maceriae moratur, quia praesidio angelorum undique circumdatur, et a tentationibus diaboli custoditur. « Ostende mihi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis, quia vox tua dulcis, et facies tua decora. » Tu (inquit) dilecta mea, quae in lecto contemplationis dulcissime quiescis, veni et ostende mihi faciem tuam; id est a secreto quietis egredere ad publicam actionem, et pulchritudinem bonorum operum tuorum aliis ad exemplum demonstra. « Ostende mihi, » dicit: quasi enim Deo faciem suam ostendit Ecclesia, cum proximis ad utilitatem et profectum per virtutum opera, quantam intrinsecus habeat pulchritudinem, demonstrat. Hoc est quod Dominus dicit in Evangelio, « Videant 117.0307C| opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est. » « Sonet vox tua in auribus meis. » Vox videlicet praedicationis vel divinae laudis, qua alios facias proficere. In auribus enim Domini vox Ecclesiae sonat, cum per praedicationem ex multorum conversione delectatur Deus. Bene autem dicit: « Ostende mihi faciem tuam, » et vox tua non aliena; tuam videlicet faciem mihi ostende, quam in baptismo tibi dedi, quando mundavi te ab omni peccato. « Vox tua, dicit, in auribus meis sonet, » ut ex sincera intentione dilectionis meae procedat, ut non propter aliud praedices nisi propter me. « Capite nobis vulpes parvulas, quae demoliuntur vineas, nam vinea nostra floruit. » Vox sponsi praecipientis 117.0307D| sponsae suae et filiabus Hierusalem, sanctis videlicet doctoribus vel animabus fidelibus. « Capite (inquit) nobis vulpes parvulas. » Vulpes est dolosum animal et fraudulentum, in cavernis et specubus habitans, nec recto, sed tortuoso incedens itinere: ideoque designat haereticos vel schismaticos, qui demoliuntur vineas, hoc est Ecclesiam Dei, plebem videlicet fidelium, lacerare et decipere non cessant. Praecipit ergo ut parvulas vulpes capiant, id est, ut haereticam pravitatem in ipso initio debellare et destruere non cessent, ne robusta facta fortius impugnet. « Nam vinea nostra floruit, » id est Ecclesia per universum mundum flores virtutum emisit. Et nota quia cum superius vineas pluraliter dixerit, 117.0308A| modo dicit singulariter, « vinea nostra floruit, » quia ex multis Ecclesiis una est electa Ecclesia. « Dilectus meus mihi, et ego illi, qui pascitur inter lilia, donec aspiret dies, et inclinentur umbrae. » Vox sponsae, « dilectus meus mihi, » subaudis societur vinculo charitatis et amoris, et ego illi conjungar et consocier vicissitudine mutuae difectionis. Et « dilectus meus, » subaudis det verba exhortationis et divinae promissionis, « et ego, » subaudis ostendam illi faciem meam. Vel etiam dilectus meus dignetur mihi conjungi glutino charitatis, et ego illi conjungar vinculo dignae obedientiae, obtemperans praeceptis ejus qui pascitur inter lilia, hoc est delectatur et jucundatur inter candidas et odoriferas virtutes sanctorum. Et notandum quod superius « lilium » singulariter 117.0308B| dicitur, hic vero pluraliter « lilia, » quia multae sunt virtutes sanctorum, una tamen fides est, et una charitas, quibus praecipue Deus delectatur. Sive etiam, « pascitur inter lilia, » hoc est suavissime delectatur inter virgineos choros. Candor enim liliorum recte munditiae virginali comparatur. « Donec aspiret dies, » hoc est donec transeant nubila praesentis vitae, et appareat dies, hoc est veniat claritas sempiternae beatitudinis. Et est sensus, Dilectus meus mihi praestat auxilium, et ego illi dignam praebeo obedientiam, qui virtutibus sanctorum delectatur, quousque transcursa nocte praesentis vitae, in qua per speculum et aenigma cernitur, appareat dies supernae claritatis, ut facie ad faciem videatur. « Revertere, similis esto, dilecte mi, capreae aut 117.0308C| hinnulo cervorum super montes Bethel. » Vox Ecclesiae sponsi sui speciem desiderantis. O dilecte mi, qui de lecto meo me surgere praecipis, et ut tibi faciem meam ostendam hortaris, revertere, hoc est claritatem divinitatis tuae me speculari permitte, et hoc quod mihi perfecte promittis in alia vita, beatitudinem videlicet tuam, in hac adhuc peregrinatione me saltem in figura et aenigmate habere permitte. « Similis esto capreae aut hinnulo cervorum super montes Bethel. » Jam dictum est superius quod capreae campos despiciunt, et ad alta montium enituntur. Christus ergo capreis comparatur, quia secundum carnem resurgens a mortuis, coelorum alta petiit; hinnulus vero cervorum vocatur, hoc est filius antiquorum patrum. Cervi enim sunt patriarchae et prophetae, 117.0308D| de quibus Christus carnis duxit originem. Fertur hinnulus hanc habere naturam, ut fervente sole opaca et umbrosa loca requirat, in quibus ab aestu protegatur; sic et Christus in eorum mentibus requiescit, qui rore Spiritus sancti ab aestibus carnalium voluptatum temperantur. Ac si diceret: O dilecte, revertere, hoc est saepius me tua visitatione illustrando laetifica, qui per carnem quam assumpsisti, jam coelorum sublimia penetrasti. Montes autem Bethel mentes sanctorum significant, a terrenis per superna desideria elevatas. Nam Bethel domus consurgens, vel domus vigiliarum, vigiles mentes sanctorum significat, quae ad desideranda superna consurgunt, et ad ea percipienda invigilant. 117.0309A| habentes in se Deum habitatorem, qui dicit per Prophetam: « Inhabitabo in illis et inambulabo. » Super ergo montes Bethel dilectus similis est capreae vel hinnulo cervorum, quia illas visitare dignatur quae domus Dei esse student. CAPUT III. « In lectulo meo per noctes quaesivi quem diligit anima mea, quaesivi illum, et non inveni. » Vox Ecclesiae de gentibus congregatae. In lectulo (inquit) meo cum adhuc in infidelitatis et ignorantiae tenebris posita essem, quaesivi quem diligit anima mea. Multi enim philosophorum Deum ignorantes, studio tamen summo illum requirebant, per creaturam Creatorem cognoscere volentes; sicut Plato, qui in Timaeo multa de anima disputavit, et sicut Aristoteles, Socrates 117.0309B| et caeteri, qui omne vitae suae tempus in studiis exquirendae veritatis expendebant. « Quaesivi illum, et non inveni. » Non enim per mundanam sapientiam Deus cognosci potuit. « Surgam et circuibo civitatem, per vicos et plateas quaeram quem diligit anima mea. Quaesivi illum, et non inveni. » Exsurgam inde de strato corporis et carnalis delectationis, et circuibo civitatem hujus mundi, maria ac terras peragrando. « Per vicos et plateas quaeram quem diligit anima mea, » hoc est, per lata itinera gradientes hujus saeculi, et suis voluptatibus deditos aspiciam, si forte in illis dilecti mei vestigia aspiciam. Hoc cum de multis dici possit, praecipue tamen in illo eunucho impletum est 117.0309C| qui a finibus terrae venit Deum coeli Hierosolymis adorare, quem Philippus invenit, eique Christum in prophetia Isaiae ostendit. Hoc quoque in Cornelio adimpletum est, qui adhuc paganus et ignorans Deum, eleemosynas faciebat, et orationibus vacabat, quem Petrus cum domo sua baptizavit. Et erat adhuc difficultas inventionis, et dicit: « Quaesivi, et non inveni. » « Invenerunt me vigiles, qui custodiunt civitatem. » Vigiles sunt sancti et caeteri doctores Ecclesiae, qui civitatem, id est sanctam Ecclesiam, custodiunt, et ab insidiis infidelium hostium defendunt. Quos interrogat, « Num quem diligit anima mea vidistis? » Quasi vigiles Ecclesia interrogat, cum intenta aure eorum praedicationem percipit. 117.0309D| « Paululum cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea. » Pertransire vigiles est eorum dicta et doctrinam diligenter perscrutari. Solemus namque dicere: Transcurri librum legens, vel pertransivi. Cum (inquit) pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea. Quia cum sollicita meditatione dicta vel scripta sanctorum requirimus, statim dilectum invenimus, quia Dominum in eorum dogmate reperimus. Potest et sic intelligi: Cum pertransissem eos, inveni quem diligit anima mea, hoc est, cum intellexissem Christum omnem sublimitatem et gratiam superare, tunc inveni quem diligit anima mea, hoc est, tunc vere intellexi quantum ipse a caeterorum sanctorum meritis distet. « Tenui 117.0310A| eum, nec dimittam donec introducam illum in domum matris meae et in cubiculum genitricis meae; » hoc est, ardentissima fide et devotione illi inhaesi. « Nec dimittam, » sed in ejus amore et fide perseverabo, « donec introducam eum in domum matris meae, et in cubiculum genitricis meae; » hoc est, donec illum Synagogae, quae est mater mea spiritualiter, praedicem, et eam quoque ad ejus fidem perducam. Hoc fiet in die judicii, quando (ut ait Apostolus) « plenitudo gentium introierit, tunc omnis Israel salvus fiet. » Tantum ergo sibi de charitate sponsi sui Ecclesia promittit, ut etiam se credat Synagogam posse convertere. Quod autem dicit, « Donec introducam illum, » non est putandum quod tunc relictura sit illum, cum in cubiculum matris 117.0310B| introduxerit, sed Donec pro sempiterno ponitur, id est semper illi inhaerebo, semper in ejus fide et dilectione perseverabo Tale est in psalmo: Ita « oculi nostri ad Dominum Deum nostrum donec misereatur nostri. » Nunquid postquam nostri misertus fuerit, non erunt oculi ad eum? Utique erunt. « Adjuro vos, filiae Hierusalem, per capreas cervosque camporum, ne suscitetis neque evigilare faciatis dilectam, quoadusque ipsa velit. » Bis repetitur iste versiculus: nam jam superius dictum est, sed supra ad Ecclesiam primitivam de Judaeis collectam pertinet, hic vero ad Ecclesiam de gentibus congregatam, et amoris vinculo Christo copulatam. Una enim eademque cura est Deo de sanctis, qui vel in circumcisione, vel etiam tempore baptismatis, coruscante 117.0310C| gratia Evangelii, illi placuerunt. Quia vero iste versiculus superius expositus est, jam videndum est quare veluti dormientem inducat Ecclesiam, unde et adjurat filias Hierusalem, ne eam excitent, cum paulo superius non dormientem vel quiescentem, sed studio laboriosissimae inquisitionis insistentem, qua sponsum inquirebat, introducat. Si ergo requirebat sponsum, quomodo requiescebat? Sed dulcissimus et suavissimus somnus est Christum quaerere. Dormit ergo Ecclesia, et Christum quaerit, dormit videlicet a desideriis terrenis, ab actibus saeculi, vigilat autem et requirit sponsum, quia ejus contemplationi inhaeret, eum solum desiderat, ad illum pervenire contendit. Adjurat ergo sponsus filias Hierusalem, animas videlicet desideriis supernae patriae 117.0310D| inhaerentes, ne illam excitent ab hoc somno suavissimae quietis et contemplationis donec ipsa velit. Somnus autem merito mors appellatur, quia sicut dormiens a visibilibus oculos claudit, et invisibilia contemplatur, ita is qui divinae contemplationi insistit, quasi alienus est et dormit exterioribus, sola spiritualia et coelestitia videt. Nec mirum si amor somnus vocatur, cum in sequentibus mors amor appelletur: « Fortis est ut mors dilectio. » Cum autem dicit: « Donec ipsa velit, » ostendit Ecclesiam de gentibus voluntarie se praeparaturam et ad labores et persecutiones pro Christo perferendas. « Quae est ista quae ascendit per desertum sicut virgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris et universi 117.0311A| pulveris pigmentarii? » Vox filiarum Hierusalem, id est sanctorum primitivae Ecclesiae admirantium pulchritudinem Ecclesiae de gentibus congregatae. « Quae est (inquiunt) ista? » Quae, id est qualis. Quanta laude et admiratione digna, quae non circumcisione mundata, nec adhuc baptismo sanctificata, jam currit ad Deum? « Ascendit (inquit) per desertum. » Hoc dicitur ad imitationem priscae plebis Judaicae, quae liberata de Aegyptia servitute, per desertum mari Rubro transito, venit ad terram repromissionis. Sic et Ecclesia per desertum nationum ascendebat, jam de Aegypto (hoc est, de confusione idololatriae) liberata, et Pharaone, id est diabolo submerso, ut coelesti manna pasceretur, et veram terram repromissionis ingrederetur. « Ascendit (inquit) » ad montes 117.0311B| virtutum, vel etiam ad ipsum virtutibus sublevata, qui in psalmo dicit: « Levavi oculos meos in montes, » etc., et alibi: « Ad te levavi oculos meos, qui habitas in coelis. » Montes ipsi sunt patriarchae, prophetae, apostoli et caeteri sancti Dei, qui merito virtutum appellantur montes. Primo enim ad montes, id est ad sanctos sublevat oculos Ecclesia vel anima fidelis, quia illorum doctrinam actusque considerat, illorum exemplo et intercessione muniri gaudet. Postea proficiens, ad ipsum quoque qui fecit montes, audet cordis aspectum dirigere, et dicit: « Ad te levavi oculos meos, qui habitas in coelis, » id est gratanter requiescis in sanctis. « Sicut (inquit) virgula fumi ex aromatibus myrrhae et thuris. » Fumus ex igne nascitur, et mox altiora aeris expetit, donec 117.0311C| aspectibus intuentium subtrahatur. Fumus igitur significat sanctum desiderium igne divini amoris perfusum. Nec absurde fumi comparantur virgulae, quia sancta Ecclesia vel anima Deum amans, gracilis est et delicata, disciplinis Spiritus sancti attenuata, non habens grossitudinem carnalium desideriorum. Sive virgulae fumi non sparso fumo comparantur, propter unitatem Ecclesiae, quae in Christo unum est. Unde vero esset ille fumus, ostendit cum subdit: « Myrrhae et thuris et universi pulveris pigmentarii. » Myrrha condiuntur mortuorum corpora, thus vero adoletur in sacrificio Dei: ideoque per myrrham carnis mortificatio designatur, per thus munditia orationum exprimitur. Virgulae ergo fumi, myrrhae et thuris Ecclesia assimilatur, quia sancti mortificatione carnis 117.0311D| suae, et orationibus mundo ac simplici corde perfusis, Deo placere student. « Et universi (inquit) pulveris pigmentarii, » id est congerie omnium virtutum. Non autem integra fuisse aromata, sed in pulverem redacta dicuntur, quia sanctorum actiones magna discretione considerandae sunt, et tanquam cribro subtilissimo considerationis eventilandae, ne quid forte in illis aut inconveniens existat, aut per ipsas virtutes adversarius milleformis surripiat, qui callidus per bona etiam consuevit nocere. « En lectulum Salomonis, sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israel, omnes tenentes gladios, et ad bella doctissimi. Uniuscujusque ensis super femur suum. » Quo haec dilecta ascenderit, ostenditur 117.0312A| cum subditur: « En lectulum Salomonis, » etc. Lectus Salomonis, quamvis superna illius coelestis beatitudinis requies accipi possit, in qua Deus cum suis sanctis requiescit, probabilius tamen praesens accipitur, in qua sancti Dei sopitis tumultibus vitiorum, amplexu Salomonis, id est veri pacifici delectantur. Unde et Psalmista de Christo dicit: « Factus est in pace locus ejus, et habitatio ejus in Sion. » Lectulum ergo Salomonis, id est Ecclesiam Christi, sexaginta fortes ambiunt ex fortissimis Israel. Per sexaginta fortes, ordo electorum intelligitur, qui vel praedicando Ecclesiam muniunt, vel contemplando ad illam supernam beatitudinem pervenire desiderant. Sexagenarius autem numerus ex senario et denario constat. Sexies enim deni, vel decies seni, 117.0312B| sexaginta fiunt. Senarius vero perfectionem significat operis, quia sex diebus perfecit Deus opera sua: denarius vero remunerationem et praemium, quod in fine electis dabitur. Unde et hi qui in vineam venerunt, denarium leguntur accepisse. Sexaginta ergo fortes significant (ut dictum est) sanctos doctores, fortes et animo constantes. Additur vero: « Ex fortissimis Israel. » Omnes in Christum credentes, et Christum diligentes, Israel (id est, vir videns Deum) appellantur. Fortissimi vero Israel sunt qui Ecclesiam tueri praedicando, et ab incursibus daemonum vel impugnatione haereticorum defendere noverunt. Hi ergo ambiunt lectulum Salomonis, quia illis commissa est Ecclesia, et ab illis vigilanti cura est custodienda. « Omnes tenentes gladios, et ad bella 117.0312C| doctissimi; » tenent enim gladium spiritualem verbi Dei, de quo Apostolus: « Et galeam (inquit) salutis assumite, et gladium Spiritus, quod est verbum Dei. » Ad bella vero sunt doctissimi, quia necesse est ut spiritualis praelii arte instructi sint qui adversus principatus et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritualia nequitiae in coelestibus bella gerunt. Versutissimus enim ille est hostis, et tanta subtilitate spiritualis naturae, qui etiam temporis longaevitate doctissimus, contra quem sancti bella suscipiunt. « Uniuscujusque ensis super femur suum propter timores nocturnos. » Per femur propagatio sobolis accipitur. Super femur ergo enses habent, quia timore Dei omnes comprimuntur, et coercent motus carnalis voluptatis. Et hoc « propter 117.0312D| timores nocturnos, » id est propter occultas insidias maligni hostis, qui in nocte hujus saeculi sanctis maxime qui in Ecclesia praeeminent, insidiatur, ut illis deceptis lectulum Salomonis, id est requiem sanctorum, foedare possit. Et notandum quod superius tenere gladios dicuntur, hic vero super femur ensem habere. Gladios enim tenent, ut adversariis resistant, haereticos et omnes sanae fidei contradicentes confodiant. Super femur ergo enses habent, ut suimet curam gerant, ut fluxus carnalium voluptatum reprimant, ne aliis praedicantes ipsi reprobi efficiantur. « Ferculum fecit sibi rex Salomon de lignis Libani. » Quod superius per lectum Salomonis, hoc 117.0313A| nunc designatur per ferculum, sancta videlicet Ecclesia, in qua velut in lecto requiescunt sancti Dei, et velut in lecto discumbunt ad epulas aeternae satietatis. De lignis Libani fecit Salomon ferculum. Libanus mons est Phoenicis, cujus arbores et proceritate et pulchritudine et durabilitate caeteris praeeminent, ideoque significant sanctos virtutum spe fulgentes et ad aeterna festinantes. Libanus enim candidatio interpretatur, ut dealbatio. Ligna ergo Libani sunt sancti candidati et dealbati in baptismo, et exornati omni virtutum pulchritudine. « Columnas ejus fecit argenteas. » Per columnas doctores ejusdem Ecclesiae significantur, qui eam verbo et exemplo sustinent ac roborant. Unde in Actibus apostolorum: « Jacobus, et Joannes, et Cephas, 117.0313B| qui videbantur columnae esse. » Hae columnae sunt argenteae, quia nitore coelestis eloquii refulgent. « Eloquia enim Domini casta, » etc. « Reclinatorium aureum, ascensum purpureum. » Per reclinatorium aureum, requies aeterna accipitur, quae sanctis in Ecclesia repromittitur, ad quam tamen ascensus est purpureus. Purpureus ascensus est passio Christi, quia purpura colorem sanguinis imitatur. Ascensu ergo purpureo ad reclinatorium pervenitur, quia illi ad aeternarum epularum discubitum et ad supernae quietis requiem veniunt, qui in praesenti passionem Redemptoris sui digne venerari et imitari satagunt. « Media charitate constravit propter filias Hierusalem. » Media charitate constravit, quia omnibus fidelibus suam charitatem Christus commendavit, 117.0313C| patiendo pro nobis, et requiem nobis praeparando, juxta quod Apostolus dicit: Commendat autem Deus suam charitatem in nobis, quoniam cum adhuc peccatores essemus, pro nobis Filium suum in mortem tradidit. Aliter: Per columnas argenteas, apostoli et apostolici viri designantur; per reclinatorium aureum, doctorum ordo, qui cum ineffabilia aeternae vitae repromittunt, utique nos suaviter requiescere faciunt. Et hoc reclinatorium bene aureum dicitur, quia ineffabile est illud praemium quod sancti exspectant. In rebus enim caducis nihil pretiosius est auro. Per ascensum vero purpureum, ordo signatur martyrum, qui passionem Christi imitati, pro illo suum sanguinem fuderunt. Sed quid nos faciemus, dicit beatus Gregorius, qui nullius meriti sumus? Non 117.0313D| inter doctores, non inter martyres locum nos habere videmur. Sequitur: « Media charitate constravit. » Habeamus ergo charitatem, qua media hujus ferculi constrata sunt, quae et idcirco latum mandatum vocatur, quia omnibus suis observatoribus aeternam salutem parat. Hanc efficaciter teneamus, et per hanc salvabimur. Et hoc propter filias Hierusalem, hoc est, propter animas simplices, et nullius sibi virtutis conscias, quae quanto magis fragilitatis sibi sunt consciae, tanto amplius Salvatorem et Redemptorem suum diligere satagunt. « Egredimini et videte, filiae Sion, regem Salomonem in diademate, quo coronavit eum mater sua in die desponsionis illius et in die laetitiae cordis ejus. » 117.0314A| Vox Ecclesiae invitantis animas fidelium ad intuendum quam mirabilis et speciosus sit sponsus ejus. Filiae namque Sion Ecclesiae sunt, quae et filiae sunt Hierusalem, sanctae videlicet animae supernae illius civitatis cives, quae et perpetua cum angelis pace fruuntur, et per contemplationem gloriam Domini speculantur. Egredimini (inquit) o filiae Sion, hoc est exite de turbulenta hujus saeculi conversatione, ut mente expedita eum quem diligitis contemplari possitis. Et videte (inquit) regem Salomonem, hoc est, verum pacificum Christum, « in diademate quo coronavit eum mater sua. » Ac si diceret: Considerate Christum pro vobis carne indutum, quam carnem de carne Virginis matris suae assumpsit. Diadema namque vocat carnem, quam Christus assumpsit 117.0314B| pro nobis, in qua mortuus destruxit imperium mortis, in qua etiam resurgendi nobis spem contulit. De hoc diademate Apostolus ait: Vidimus Jesum per passionem gloria et honore coronatum. Mater vero sua eum coronasse dicitur, quia virgo Maria illi de sua carne carnis materiem praebuit. « In die desponsionis ejus, » hoc est, in tempore incarnationis, quando sibi Ecclesiam conjunxit non habentem maculam aut rugam, vel quando Deus homini conjunctus est. « Et in die laetitiae cordis ejus. » Laetitia enim et gaudium Christi, salus et redemptio humani generis est, juxta quod in Evangelio multos ad fidem suam cernens confluere, in illa (inquit evangelista) hora exsultavit, et dixit: « Confiteor tibi, Pater coeli et terrae, quia abscondisti haec a sapientibus et 117.0314C| prudentibus, et revelasti ea parvulis. » Et in Evangelica parabola inventa ove, convocavit amicos, dicens: « Congratulamini mihi. » Potest hoc et simpliciter totum ad passionem Christi referri juxta litteram. Praevidens etiam Salomon in spiritu passionem Christi, longe ante praemonebat filiam Sion, id est plebem Israeliticam, « Egredimini, » inquiens, « et videte regem Salomonem, » id est Christum, « in diademate, » id est in spinea corona, « quo coronavit eum mater sua, » Synagoga, « in die desponsionis ejus, » quando videlicet sibi conjunxit Ecclesiam; « et in die laetitiae cordis ejus, » quo gaudebat per suam passionem redimi mundum de diabolica potestate. Egredimini ergo, hoc est, exite de tenebris infidelitatis, et videte (hoc est, mente 117.0314D| intelligite) quia ille qui ut homo patitur, verus est Deus: vel etiam egredimini extra portam civitatis vestrae, ut eum in Golgotha monte crucifixum videatis. CAPUT IV. « Quam pulchra es, amica mea, quam pulchra es et decora. » Vox Christi. Bis repetit, « quam pulchra es, » in opere videlicet et praedicatione. In opere, quia nihil foedum, nihil oculis meis indignum agis; in praedicatione, quia ad considerandum incarnationis meae mysterium, etiam sodales tuas Hierusalem invitare non cessas. « Oculi tui columbarum. » Per oculos intelligitur acumen sensuum spiritualium, 117.0315A| quibus divina et sempiterna contemplatur Ecclesia. Columbae autem oculi Ecclesiae comparantur propter spiritualem gratiam, quia Spiritus sanctus in specie columbae apparuit. Sequitur: « Absque eo quod intrinsecus latet; » id est absque supernae illius retributionis gloria quam in fine saeculi es perceptura, quam etsi in praesenti per fidem contempleris, latet tamen intrinsecus: nec enim in praesenti videri potest, sed in futuro perficietur. « Capilli tui sicut greges caprarum, quae ascenderunt de monte Galaad. » Per capillos Ecclesiae, subtiles Ecclesiae cogitationes accipiuntur, quibus temporalia plerumque disponuntur. Comparantur vero gregibus caprarum, quia haec animalia munda sunt, et in rupibus sive in excelsis locis resupina pascuntur; quia cogitationes sanctorum 117.0315B| etsi pro corporali necessitate in temporalibus fiunt, tamen ab aeternorum intentione non discedunt, et in ipsa etiam cura, quam necessitati corporeae impendunt, quasi coelum semper intuentur. Possumus etiam per oculos, doctores Ecclesiae et praedicatores accipere, qui in corpore, cui caput Christus est, summum locum tenent, et coelestia ac spiritualia prae caeteris membris vident. Per capillos vero, innumeram multitudinem simplicium fidelium, in laicali ordine constitutorum, quae etsi minus vident spiritualia, sua tamen multitudine et numerositate magnum decus praestant Ecclesiae. Et bene gregibus comparantur caprarum. Capra peccatoribus convenit, per quod plebes fidelium actionibus saeculi deditae, quae sine peccato agi non possunt, intelliguntur. Bene 117.0315C| autem sequitur: « Quae ascenderunt de monte Galaad. » Galaad acervus testimonii interpretatur juxta litteram, ideo quia cum Jacob rediret de Mesopotamia, persecutus est eum Laban, et die tertia reperit eum, ibique in testimonium mutui foederis acervum lapidum erexerunt. Mystice, acervus testimonii Christus est, in quo multitudo consistit omnium sanctorum, qui sunt lapides vivi, adhaerentes illi vero lapidi de quo Petrus dicit: « Ad quem accedentes lapidem vivum, et ipsi tanquam lapides vivi superaedificamini. » Greges ergo caprarum de monte Galaad ascenderunt, quia sanctorum multitudines ad excelsa virtutum conscendunt, et Christi doctrinam ac praecepta in omnibus sequi satagunt. « Dentes tui sicut greges tonsarum ovium, quae 117.0315D| ascenderunt de lavacro. » Sicut per capillos Ecclesiae innumerabilis multitudo simplicium fidelium intelliguntur, ita et per dentes Ecclesiae doctores intelliguntur: dentibus enim cibos commolimus. Et sancti doctores bene dentibus conformantur, quia spirituales cibos, quos simplices capere nequeunt, ipsi quodammodo exponendo comminuunt. Deus Ecclesiae praecipue erat Petrus, cui dictum est in visione: « Surge, occide et manduca. » Ac si diceretur: Eos quos ad fidem convertis, occide ab eo quod sunt, ut desinant esse peccatores; et manduca, hoc est transforma in corpus Ecclesiae. Bene autem hi dentes ovibus tonsis et lavacro lotis comparantur. Solent enim oves post tonsionem currenti aqua 117.0316A| ablui, ne illotus sudor corpori adhaerescat, et scabiem generet. Tonsi enim sunt sancti doctores et magistri Ecclesiae, qui et lavacro baptismi abluti sunt; et vellera, id est facultates et substantias suas pro Christo amiserunt. Omnibus quidem fidelibus convenit quod dicit: « Quae ascenderunt de lavacro, » nullus enim sine lavacro baptismi fidelis esse potest. Non autem omnibus tonsio convenit, quia non omnes ita sunt perfecti, ut sua pro Christo valeant amittere, sed illis specialiter hoc congruit qui secundum verbum Domini vendunt omnia sua, et dant pauperibus, et nudi atque expediti sequuntur Christum. Tales ergo sunt dentes Ecclesiae sanctae, id est praedicatores et magistri ejus, oves per innocentiam abluti baptismo, voluntaria paupertate 117.0316B| et rerum sponsione gaudentes. Sequitur: « Omnes gemellis fetibus, et sterilis non est inter eas. » Quia gemina charitate et dilectione Dei et proximi praeeminent, et hanc observari docent, vel etiam quia fidem et operationem praedicant. Et sterilis non est in eis, nullus videlicet alienus bonis operibus. « Sicut vitta coccinea labia tua, et eloquium tuum dulce. » Per labia Ecclesiae sancti praedicatores accipiuntur qui et per dentes figurantur. Coccus autem sanguinis vel ignis habet speciem. Labia ergo Ecclesiae (id est sancti praedicatores) vittae coccineae comparantur, quia passionem Christi assidue praedicant, qui pro nostra redemptione sanguinem suum fudit, sive vittae coccineae assimilantur, quia praedicatores ardent dilectione, diligentes eos 117.0316C| quibus verba impendunt, et etiam a quibus mala patiuntur. Ad hoc etiam pertinet, quod Spiritus sanctus in linguis igneis apparuit, quia loquentes et ardentes fecit apostolos, ardentes dilectione, loquentes praedicatione. Et bene vitta coccinea dicitur. Vitta enim capillos ligat et constringit, et sancti doctores sua praedicatione ad unitatem fidei et dilectionis multitudinem fidelium in Ecclesia nectunt, et in unum decorem redigunt. Possunt etiam per capillos subtiles cogitationes mentis accipi. Vitta ergo coccinea crines ligamus, quando cogitationes nostras disciplina timoris Dei constringimus et coercemus. « Et eloquium tuum dulce. » Dulce est eloquium Ecclesiae, cum sancti doctores vel passionem sui Redemptoris ad memoriam reducunt, 117.0316D| et praedicant quantum Deus hominem dilexerit, vel etiam cum coelestia praemia auditoribus annuntiant. « Sicut fragmen mali Punici, ita genae tuae, absque eo quod intrinsecus latet. » Per genas superius diximus Ecclesiam figurari. Nam cum verecundamur, rubor sanguinis in genis effunditur. Malum autem Punicum rubicundum habet corticem, interius vero multitudine granorum plenum est: unde et malum granatum vocatur. Per fragmen ergo mali Punici, memoria ejusdem passionis Dominicae accipitur, quae et in cocco superius figuratur. Solet enim una res diversis exprimi figuris. Genae ergo Ecclesiae fragmini mali Punici comparantur, quia sancti doctores venerabiliter agunt memoriam passionis 117.0317A| Redemptoris sui, nec erubescunt crucem ejus, imo gloriantur, dicentes cum Apostolo: « Mihi autem absit gloriari nisi in cruce Domini nostri Jesu Christi; » et alibi Apostolus ad discipulum suum scribens: « Noli (inquit) erubescere crucem Christi, neque me vinctum ejus. » Bene autem genae non integro malo Punico, sed fragmini comparantur. Malum enim Punicum cum frangitur, exterius rubor, interius candor apparet. Sic et sancti praedicatores cum passionem Christi annuntiant, quasi rubor est exterius; cum vero quanta utilitas nostrae redemptionis inde provenerit, et quod homo per passionem Christi non solum a peccatis justificari, sed etiam quod divinum consortium meruerit, demonstrant, quasi candidum est quod intrinsecus latet. Possunt 117.0317B| etiam per genas Ecclesiae martyres figurari, qui rubicundi sunt effusione sanguinis sui veluti malum Punicum. Sed fracto malo Punico, candor interius apparet, quia post mortem miraculis coruscant. « Sicut turris David collum tuum, quae aedificata est cum propugnaculis. » Collum sanctae Ecclesiae praedicatores sancti et doctores ejus sunt. Iidem enim hic designantur per collum, qui superius per oculos vel per dentes; sancti videlicet praedicatores, qui veluti colla acceptos verbi cibos nutriendo corpori transmittunt, et vocem praedicationis divinae auditoribus proferunt. Vel etiam sancti doctores per collum signantur, quia sicut per collum caput et caetera membra corpori conjunguntur, ita sancti doctores quasi mediatores sunt inter Christum et reliquos 117.0317C| quos instruunt fideles, et quasi Christum corpori suo, id est Ecclesiae conjungunt. Hoc autem collum turri David comparatur. David, qui interpretatur manu fortis vel visu desiderabilis, Christum significat. Et tota quidem Ecclesia, civitas David, id est magni regis Christi est, qui est manu fortis, quoniam diabolum devicit, juxta quod Psalmista dicit: « Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio. » Est et visu desiderabilis, quia (ut Apostolus dicit) in eum desiderant angeli prospicere. Turris autem civitatis hujus illi sunt qui vel scientia vel operationis perfectione caeteris praeeminent. « Quae aedificata est cum propugnaculis. » Propugnacula sunt sanctarum Scripturarum divinarum sacramenta, de quibus veluti jacula procedunt, quibus adversariae 117.0317D| repelluntur potestates. « Mille clypei pendent ex ea, omnis armatura fortium. » Mille clypei intelliguntur innumera defensionis divinae praesidia, quibus sancta vallatur et defenditur Ecclesia. « Omnis armatura fortium, » id est instructio vel sanctae operationis vel divinae praedicationis. Et bene collum Ecclesiae, hoc est, praedicatores et doctores turri David comparantur, quia semper quasi in bello sunt, pro defensione sanctae Ecclesiae pugnantes. « Duo ubera tua sicut duo hinnuli capreae gemelli. » Duo ubera Ecclesiae eosdem significant sanctos doctores. Nec mirum quod una eademque res diversis figuratur modis. Sancti enim doctores oculi sunt, quia vitae vias quas ingredi debeant, subjectis 117.0318A| demonstrant; dentes sunt, quia cibos divinarum Scripturarum molunt et comminuunt ut mandi possint; collum sunt, quia caput et membra, hoc est Christum et Ecclesiam, conjungunt. Ipsi ergo doctores sunt et ubera Ecclesiae, quia parvulos et simplices fideles lacte verbi Dei nutriunt, juxta quod Apostolus simplicioribus loquens, dicit: « Non potui vobis loqui tanquam spiritualibus, sed quasi carnalibus et parvulis in Christo lac vobis potum dedi, non escam. » Et bene non absolute ubera, sed cum additamento dicit, « duo ubera, » cum femina neque plus neque minus habeat quam duo ubera, quia nimirum sancti doctores parvulos ex utroque populo, Judaico videlicet et gentili, lacte verbi Dei nutriunt. Nam et Paulus de seipso dicit: « Qui operatus est Petro 117.0318B| in apostolatu circumcisionis, operatus est et mihi inter gentes. » Et apte duo ubera, sicut duo hinnuli gemelli capreae esse dicuntur, quia videlicet fetus sunt et filii Salvatoris nostri Jesu Christi, qui superius per capreas designatus est: haec enim animalia et acutissime vident, et nimia velocitate altiora conscendunt. Sic et Christi doctores quae agenda sunt et ipsi vident, et aliis monstrant, et despectis terrenis ad superna nituntur. « Qui pascuntur in liliis, » hoc est, delectantur purissimis et nitidissimis sensibus Scripturarum. « Donec aspiret dies, » hoc est, dies illa aeterna veniat, quam desiderabat Psalmista, dicens: « Melior est dies una in atriis tuis super millia; » « et inclinentur umbrae, » hoc est, transeant moerores et perturbationes 117.0318C| hujus saeculi. « Donec aspiret dies, » id est oriatur dies. Apparebit enim dies, id est orietur, quando verus ille sol justitiae, id est Christus, apparebit; et tunc inclinabuntur umbrae, hoc est, omnia nubila moeroris et tenebrae praesentis saeculi pertransibunt. Sed et si ipsam litteram velimus aspicere, pulchre expressit ortum diei et noctis. Nam nox nihil est aliud nisi umbra terrae, quae sole descendente consurgit. Sole autem iterum super terras ascendente, inclinantur umbrae, id est cadit nox. Pascuntur ergo in liliis donec aspiret dies et inclinentur umbrae, quia sanctorum doctorum in praesenti tantum vita necessaria est praedicatio et doctrina: nam in alia vita, postquam apparuerit aeterna dies et finita fuerit nox praesentis saeculi, non 117.0318D| necesse erit doceri aliquem, quia omnes, revelata facie, gloriam Domini contemplabuntur. Unde et Dominus per Prophetam dicit: Non docebit vir fratrem suum dicens, Cognosce Dominum; omnes enim cognoscent me a minimo usque ad maximum. « Vadam ad montem myrrhae et ad collem thuris. » In myrrha, carnis mortificatio, vel passionum pro Christo tolerantia; in thure vero, sanctarum orationum devotio accipitur. Mons ergo myrrhae et collis thuris mentes sanctorum sunt, excelsae per contemplationem. Promittit ergo sponsus se ad montem myrrhae venturum, et ad collem thuris, quia illas mentes sua visitatione visitare dignatur, quae membra sua cum vitiis et concupiscentiis mortificant, 117.0319A| quae etiam seipsas per sanctarum orationum studia gratum Deo sacrificium faciunt. Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te. » Vox sponsi ad amicam suam sponsam. « Tota pulchra es. » Omni (inquit) ex parte nullam recipis maculam neque rugam. Non enim soli doctores vel perfecti quique pulchri sunt ante oculos Dei, qui summa scientia et contemplatione praeeminent, sed etiam simplices quique fideles, qui recta fide et bonis operibus exornantur, pulchri in oculis sponsi habentur. Nam ut Psalmista dicit, « benedixit omnibus qui timent Dominum, pusillis cum majoribus; » ideo dicit: « Tota pulchra es, » non pars tua. Hoc ideo dicimus, non quod aliquis in praesenti vita sine peccato esse possit, cum scriptum sit: « Nemo est super 117.0319B| terram sine peccato, nec infans unius diei; » sed ideo quia fides perfecta et coeleste desiderium omnem abstergit maculam levioris peccati: non enim de gravibus nunc ratio est, quae qui committunt, jam sponsa Christi non sunt, nec ullam habent particulam hujus sanctae pulchritudinis. Hinc est quod Joannes dicit: Qui natus est ex Deo, non peccat, subaudis peccato ad mortem, non quod levi peccato quis careat, sine quo vita ista non ducitur. Tota ergo pulchra est Ecclesia, in quantum se castam et immunem ab omni peccato custodit. Si quando autem levi peccato fuscatur, cita poenitudine et fide recta ad coeleste desiderium in ea prisca pulchritudo reparatur. « Veni de Libano, sponsa mea, veni de Libano, 117.0319C| veni. » Libanus mons est Phoenicis. Interpretatur autem ex Hebraeo dealbatio vel candidatio, ex Graeco autem thus interpretatur. Unde et supra, ubi loquitur: « Vadam ad montem myrrhae et ad colles thuris, » collis habetur Libani. Vocat ergo sponsus sponsam suam candidatam baptismate, dealbatam nitore omnium virtutum, flagrantem studio sanctarum orationum. Vocat eam ut veniat, id est ut in virtutibus proficiat. Non solum vocat Deus animam, quando eam a vinculis carnis exutam ad coelestia praemia ducit, sed etiam per internam inspirationem ut in virtutibus proficiat hortatur. Quot enim in virtutibus sancti proficiunt, quasi tot passibus ad Deum tendunt, et tertio dicit, « veni, » quia vult eam perfectam esse in cogitatione, locutione et opere. Vel 117.0319D| vocat eam primo, ut ad se veniat per fidem; vocat secundo, ut dignam coelestium praemiorum retributionem jam liberata a corpore accipiat; vocat tertio, ut in die generalis resurrectionis jam sumpto corpore, duplici stola perpetuo ornata gaudeat. « Coronaberis de capite Amanam, de vertice Sanir et Hermon, de cubilibus leonum, de montibus pardorum. » Amana ipsum dicunt esse montem Ciliciae Amanum, qui et Taurus appellatur. Sanir vero et Hermon montes sunt Judaeae, in quibus leones et pardi feruntur habitare. Per hos autem montes, saeculi potestates, reges videlicet et principes, intelliguntur, qui veluti montes in superbia extolluntur, et malignis spiritibus quasi leonibus et pardis cubilia praebent. 117.0320A| Maligni enim spiritus leones vocantur propter superbiam, pardi propter ferocitatem, vel etiam propter mille artes nocendi, quia pardus varium animal est. De his ergo montibus coronatur Ecclesia, quando principes saeculi ad fidem Christi convertuntur, et non solum propter suas virtutes, sed etiam propter talium conversationem et salutem remuneratur Ecclesia. Potest et hoc in praesenti accipi: Nam coronatur Ecclesia de vertice horum montium, quando subjectis principibus catholicae fidei, Ecclesia, quae antea premebatur, coronatur et gloriatur in Christo, sicut factum est tempore Constantini, quando illo converso mirabiliter glorificata est Ecclesia. Coronatur et de cubilibus leonum, et montibus pardorum, quando superbos et quosque saevos ac dolosos 117.0320B| convertit, et pro illorum quoque conversione aeterna praemia recipit. « Vulnerasti cor meum, soror mea sponsa, vulnerasti cor meum. » Sponsam et sororem suam, sanctam dicit Ecclesiam, quae et sponsa est, quia eam sibi Christus incarnatus despondit, eamque emundatam sordibus peccatorum, dote Spiritus sancti sibi conjunxit. Soror vero est, quia propter eam incarnatus, frater ejus fieri dignatus est, sicut resurgens a mortuis dixit mulieribus: « Ite, nuntiate fratribus meis. » Cum ergo dicit vulneratum se cor habere, magnitudinem amoris expressit, quo sanctam suam diligit Ecclesiam. Affirmat autem hoc iterans et inculcans, « Vulnerasti cor meum, » ut tali iteratione quantum Ecclesiam suam diligit, ostendat. Qua autem 117.0320C| re vulneratum sit, subjungendo demonstrat: « In uno oculorum tuorum, et in uno crine colli tui. » Per oculos Ecclesiae, superius spirituales sensus vel doctores sanctos accipiendos esse diximus. Per crines vero, multitudines subjectarum plebium, quibus sancta decoratur Ecclesia. Et est sensus: Cum tota sis pulchra, o Ecclesia, et cum te ob multa diligam, praecipue tamen nitor spiritualium sensuum et doctorum tuorum sinceritas me delectat; simplicitas etiam subjectarum plebium, quae pie et fideliter verbis doctorum obtemperant. Bene autem cum superius pluraliter dixit oculos et capillos, hic singulariter dicit in uno oculo et in uno crine, ut per hoc unitas sanctorum doctorum exprimatur. Unitas est enim coelestis doctrinae, quam subjectis impendunt. « Unus 117.0320D| enim Dominus, ut Apostolus dicit, una fides, unum baptisma, » necnon et una devotio subjectorum fidelium. Potest et hoc quod dicit, « vulnerasti cor meum, » de passione Christi accipi: » Vulnerasti cor meum, id est tuo amore fecisti ut ego in cruce vulnerarer. Notandum vero quod dicit, « in uno crine colli tui: » Per collum enim diximus doctores significari, et crinis Ecclesiae collo adhaeret, quo subjectae plebes a sanctis doctoribus nutriuntur, et eorum sanae doctrinae inhaerent, ac secundum illorum praecepta vivere satagunt. « Quam pulchrae sunt mammae tuae, soror mea sponsa. » Per mammas superius eosdem doctores diximus figurari, qui et per oculos designantur; nam 117.0321A| sancti doctores mammae sunt, id est simplici doctrina humiles nutriunt; oculi sunt, cum summa quaeque et coelestia praedicant. Ait ergo: « Quam pulchrae sunt mammae tuae, soror mea sponsa; id est, quam pulchri sunt doctores tui, quoniam sermo illorum et eloquio praeeminet, et pondere sensuum pretiosus est. « Pulchriora sunt ubera tua vino. » Hic versiculus jam superius expositus est, ubi dicitur: « Meliora sunt ubera tua vino. » Et hoc notandum quod Ecclesia superius ubera sponsi sui laudavit dicens: « Meliora sunt ubera tua vino, » nunc vero vicissim sponsus sponsae suae ubera extollit, ut per hoc unitas Christi et Ecclesiae commendetur. Christus enim caput est, et Ecclesia corpus ejus: praecellit enim initium praedicationis evangelicae legalem sententiam. « Et odor unguentorum tuorum super 117.0321B| omnia aromata. » Unguenta Ecclesiae sunt doctrinae coelestis charismata, vel etiam fama virtutum, quae de Ecclesia fragrat; aromata vero intelliguntur legales observationes. Super aromata ergo est odor unguentorum Ecclesiae, quia fama evangelicae perfectionis transcendit omnem laudem legalis observationis. « Favus distillans labia tua, sponsa. » Favus est mel in cera. Mel autem in cera est spiritualis intelligentia in littera. Labia ergo Ecclesiae favus distillans vocantur, quia sancti doctores, qui per labia designantur, spiritualia documenta proferunt instruendis fidelibus. Nec solum favus, sed etiam distillans vocantur Ecclesiae labia. Distillat enim favus, cum 117.0321C| mellis copia exuberans jam non potest cereis capsulis contineri. Recte ergo divina Scriptura favus distillans vocatur, quia multipliciter intelligitur et variis sensibus exponitur, nunc juxta litteram, nunc juxta allegoriam, nunc juxta moralitatem, nunc juxta anagogen, id est superiorem sensum. « Mel et lac sub lingua tua. » Lac parvulis convenit, ideoque per lac designatur simplex doctrina, qua initium credentium imbuitur; mel vero, quod de rore coeli confici creditur, coelestem et spiritualem doctrinam significat, quae perfectis et instructis convenit. Sub lingua ergo Ecclesiae mel et lac est, quia aliquando coelestia mysteria perfectis, aliquando rudibus plana et simplicia annuntiant. « Et odor vestimentorum tuorum sicut odor thuris. » Vestimenta Ecclesiae sunt bonorum 117.0321D| operum ornamenta, juxta quod Joannes in Apocalypsi dicit: « Byssinum enim justificationes sanctorum sunt. » Et in Job dicitur: « Justitia indutus sum, et indui me sicut ornamento et diademate, judicio meo. » Thure autem diximus sanctarum orationum munditiam designari. Vestimenta ergo Ecclesiae thuri comparantur, quia omnia opera Ecclesiae quasi orationes sunt. In cunctis enim quae agit semper Dominum deprecatur, et tali modo impletur illud quod Dominus dicit: « Oportet semper orare. » Nec semper ante Dominum hoc aliter impleri potest, nisi tota nostra vita et conversatio talis sit ut in conspectu Dei oratio deputetur. Thus arbor est Arabiae, cortice et folio lauro similis, succum amygdalae modo 117.0322A| emittens, qui bis in anno colligitur, in autumno et vere. In autumnali collectione praeparantur arbores, incisis corticibus flagrantissimo aestatis ardore, ac sic prosiliente spuma pingui, quae concreta densatur, ubi natura loci poscat, tegete palmea excipiente. Quod in arbore haesit, ferro depectitur, ideoque videtur corticeum esse purissimum, id est candidum thus. Secunda vindemia est vere, ad eam hieme incisis corticibus, rubrum hoc exit, nec comparandum priori. Creditur et novellae arboris candidius esse, sed veteris odoratius. Quod ex eo rotunditate guttae pependit, masculum vocamus; guttam concussu elisam, mannam vocamus. « Hortus conclusus soror mea sponsa, hortus conclusus, fons signatus. » Sororem et sponsam suam 117.0322B| Ecclesiam dicit, quam ex ancilla sororem sibi esse constituit, et dote Spiritus sancti pigneratam sibi sponsam effecit. Haec ergo Ecclesia hortus est, quia spiritualium virtutum germina profert, quae in consequentibus aromatum vocabulis designatur. Conclusus vero hortus est iste, quia sancta Ecclesia Redemptoris Domini sui adjutorio munita est, et praesidio angelicarum virtutum vallata, nullis malignorum spirituum patet insidiis. Haec ipsa Ecclesia est fons signatus. Fons ideo, quia doctrinae coelestis fluentis manat, quibus omnes in Christo credentes a peccatis lavat, et veritatis scientia potat. Signatus vero fons est iste, quia evangelicae veritatis signaculo munitus est, ita ut neque haeretici, neque maligni spiritus fidem catholicam violare aut irrumpere valeant. 117.0322C| Hic hortus, vel hic fons (id est Ecclesia) primum in parvo Judaeae locello plantatus vel exortus est, deinde per universum mundum disseminata praedicatione, areolas suas vel rivulos suos emisit. Unde sequitur: « Emissiones tuae paradisus malorum Punicorum cum pomorum fructibus. » Emissiones Ecclesiae (ut dictum est) incrementa sunt fidei et disseminatio praedicationis. Quae emissiones paradisus sunt. Paradisus Graece, hortus Latine, quia illa primitiva Ecclesia, quae in Judaea quasi hortus fuit, per universum mundum multos hortos, id est Ecclesias emisit. Mala autem Punica, quae rubicundum habent corticem, eos significant qui non solum generali baptismo 117.0322D| sanctificati sunt, verum etiam proprio sanguine in passione baptizati, martyres effecti sunt. Fructus vero pomorum opera significant virtutum, sive eos qui ipsas virtutes opere exercent. Emissiones ergo Ecclesiae paradisus malorum Punicorum fuerunt, quia primum locum in Ecclesia post apostolos martyres obtinerunt, qui ipsam Domini passionem patiendo imitari studuerunt, quamvis generaliter omnis multitudo paradisus malorum Punicorum possit accipi, qui mala Punica sunt, quia passionem sui Redemptoris semper in memoria retinent. Et sicut malum Punicum intra unum corticem multitudinem continet granorum, ita in Ecclesia multitudo fidelium intra fidem Dominicae passionis continetur. Hinc 117.0323A| Apostolus dicit: « Quotquot baptizati estis in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati estis. » « Cypri cum nardo, nardus et crocus, fistula et cinnamomum cum universis lignis Libani. » Cyprus arbor est aromatica, semen simile coriandri habens, id est album et sublucidum, quod oleo coquitur, et inde exprimitur, quod cyprus vocatur, unde regium unguentum paratur. Legimus in Exodo quod manna erat quasi semen album coriandri. Cyprus ergo et manna unam habent significationem. Significant enim gratiam coelestem, tanquam manna de coelestibus venientem. Cyprus ergo in horto Ecclesiae nascitur, cum fideles quique docentur gratiam coelestem omnibus praeferre, et per illam salutem sperare. Nemo enim suis virtutibus, sed sola gratia 117.0323B| Dei salvari potest. Nardus typus est Dominicae passionis. Unde et Maria nardo pistica caput et pedes Jesu unxit. Nardus ergo in horto Ecclesiae est, cum sancti quique memoriam Dominicae passionis venerantur, eique gratias agunt, quod intantum eos dilexerit, ut pro eorum salute et liberatione mortem susciperet. « Nardus et crocus. » Crocus aurosi coloris habet florem, ideoque significat charitatem. Sicut enim aurum inter omnia metalla pretiosius est, ita charitas inter omnes virtutes primatum tenet, dicente Apostolo: « Nunc autem manent fides, spes, charitas, major autem his est charitas. » Cum nardo ergo crocus in horto Ecclesiae nascitur, cum membra Christi, hoc est, fideles quique charitatem Dei et proximi efficaciter tenere student. Crocus autem 117.0323C| fertur ignitas febres refrigerare, sic vera charitas ardorem concupiscentiae saecularis refrigerat, et dilectionem Dei et proximi in mente accendit. » Fistula et cinnamomum. » Fistula brevis est arbuscula, quae et casia vocatur, cortice purpureo. Significat sanctos in Ecclesia, humilitate et patientia praecipuos, pauperes videlicet spiritu, quorum est regnum coelorum. Purpureus autem cortex significat similitudinem passionis Christi, quam illi qui in vera humilitate fundantur, in corde semper retinentes imitari satagunt. Cinnamomum et ipsa brevis est arbuscula, sed mirae virtutis et odoris, ideoque profectum designant humilitatis, quae et per fistulam desigantur. Fistula ergo et cinnamomum in Ecclesia sunt, cum sancti Dei humilitatem et patientiam 117.0323D| et in corde veraciter tenent, et foris aliis ostendunt. Quod autem fistula rubicundum habet corticem, cinnamomum vero cinereum habet colorem, significat quia sancti Dei quanto plus memores passionis Redemptoris sui, tanto in oculis suis viliores et despectiores sunt, dicentes cum Abraham: « Loquar ad Dominum meum, quamvis sim cinis et pulvis; » et cum Job: « Idcirco me reprehendo, et ago poenitentiam in favilla et cinere. » « Cum universis lignis Libani. » Ligna Libani pulchritudine et proceritate ac robore preaeminent, ideoque significant doctores et perfectos quosque in Ecclesia, de quibus superius domus Ecclesiae legitur facta, dicente eadem Ecclesia: Tigna domorum nostrarum cedrina, 117.0324A| laquearia nostra cypressina, » quia videlicet sancti doctores praedicatione sua Ecclesiam muniunt. Cum fistula ergo et cinnamomo universa ligna Libani in horto Ecclesiae memorantur, quia sive humiles et patientes, sive perfecti quique doctores eamdem fidem habent in Ecclesia, et eamdem beatitudinem exspectant. « Myrrha et aloe cum omnibus primis unguentis. » Myrrha arbor est cujus succus stacte dicitur, tantae virtutis, ut quidquid de eo tactum fuerit, ab omni putredine et vermibus servetur illaesum. Aloe arbor est suavissimi odoris, adeo ut vice thymiamatis altaribus adoleatur. Habet vero succum amarissimum, resistentem putredini et vermibus. Hinc et in passione Domini Nicodemus detulisse dicitur mixturam myrrhae et aloes quasi libras 117.0324B| centum. Per has ergo arbores designatur carnis continentia et castimonia. Nam putredo luxuriam solet designare, juxta quod Propheta de quibusdam dicit: « Computruerunt jumenta in stercore suo. » In horto ergo Ecclesiae sunt myrrhae et aloe, hoc est, mentes coelestes et omnis corruptionis immunes, audientes ab Apostolo: « Pacem sectamini cum omnibus et castimoniam, sine qua nemo videbit Deum. » « Cum omnibus primis unguentis. » Prima unguenta quid melius quam charitas intelliguntur? de qua Apostolus dicit: « Adhuc excellentiorem viam vobis demonstro, » ac deinde: « Si linguis (inquit) hominum loquar et angelorum, charitatem autem non habeam, nihil mihi prodest. » Post myrrham et aloen bene prima unguenta ponuntur, 117.0324C| quia post carnis continentiam succedit vera charitas quae Deus est, quia Deus super omnia diligitur. Neque enim illi qui mundana dilectione tenentur, hoc est qui voluptatibus et illecebris adhuc delectantur, hujus charitatis participes esse possunt. « Fons hortorum, puteus aquarum viventium, quae fluunt impetu de Libano. » Fons hortorum ipsa est primitiva Ecclesia, quae veritatis scientia hortos, id est Ecclesias per universum mundum disseminatas irrigat, ipsa est et puteus aquarum viventium, quia scientia veritatis, quae est Ecclesia, in quibusdam quasi fons est ubi patet, in quibusdam quasi puteus ubi latet, et ad liquidum ubi percipi non potest. Nam inter fontem et puteum hoc distat quod fons et in imo et in superficie terrae dicitur esse, 117.0324D| puteus vero semper est in imo. Ecclesia ergo fons est et puteus, quia mysteria Dei in quibusdam veluti fons facile capiuntur, in quibusdam vero cum difficultate tanquam aquae puteo extrahuntur. Aquae viventes ipsa mysteria designantur Scripturarum, quia in se coelestem habent virtutem. At contra cisternae vocantur, id est collectiones aquarum, documenta haereticorum, de quibus Dominus per Prophetam: « Me dereliquerunt fontem aquae vivae, et foderunt sibi cisternas, cisternas dissipatas, quae continere non valent aquas. » Hae fluentes aquae, fluunt impetu de Libano, hoc est, manant de Ecclesia, quae abluta est et candidata baptismate et bonis operibus, quod Libanus interpretatur. De hoc Libano 117.0325A| (hoc est, de Ecclesia) fluunt (hoc est, emanant) aquae doctrinarum coelestium, et hoc cum impetu, id est cum quadam virtute, qua omnia haereticorum figmenta destruantur et subvertantur. Hinc et Psalmista: « Fluminis impetus laetificat civitatem Dei, » id est virtus divinorum eloquiorum. « Surge, Aquilo, et veni, Auster, perfla hortum meum, et fluant aromata illius. » Enumeratis Ecclesiae virtutibus sub nomine aromatum, sciens Dominus, qui est sponsus et redemptor Ecclesiae, ipsam Ecclesiam persecutionibus multiplicandam, subsequenter ipsam quodammodo jubet venire persecutionem, non praecipiendo, sed permittendo. « Surge (inquit), Aquilo, et veni Auster. » Per Aquilonem et Austrum, flatus persecutionum et perturbationum 117.0325B| intelliguntur, contra Ecclesiam saevientium. Aquilo quidem frigidissimus ventus est, Auster calidus. Et ideo per Aquilonem terrores et minae designantur, per Austrum blandimentorum decipulae. Quibus duobus modis probatur Ecclesia, terroribus videlicet et blandimentis. Quod autem dicit: « Surge, Aquilo, et veni, Auster, » non imperat malis, nec cogit eos ad mala facienda, sed permittit, et facultatem illis dat, ut possint saevire contra Ecclesiam, quatenus per illorum malitiam Ecclesia probetur, et illi gravius puniantur: novit enim Dominus malis hominum bona quaedam facere, sed ipsam persecutionem in potestate sua habet, ut non tantum saeviant quantum volunt. Unde scriptum est: « Qui facit ventis pondus, » quia videlicet flatibus persecutionum modum 117.0325C| imponit quemdam, juxta quod Apostolus dicit: « Faciet cum tentatione etiam proventum ut possitis sustinere. » « Perfla (inquit) hortum meum, » hoc est, Ecclesiam meam, « et fluant aromata illius, » hoc est, fragrantia virtutum, et odor bonorum operum ex illa procedat. Quo enim acerbius Ecclesia concutitur, eo majorem virtutum odorem ex se emittit. « Veniat dilectus meus in hortum suum, ut comedat fructum pomorum suorum. » Audiens Ecclesia persecutionem vocari, tanquam se praeparans contra adversa, dicit: « Veniat dilectus meus in hortum suum, » hoc est, Christus sponsus meus veniat, quem toto corde diligo, ad Ecclesiam suam, ut comedat 117.0325D| fructum pomorum suorum, hoc est, delectetur atque pascatur bonis operibus fidelium suorum. Nam cibus Domini bona nostra opera sunt, sicut ipse fidem Samaritanorum vel gentium intuens, dixit discipulis suis: « Ego cibum habeo manducare quem vos nescitis. » « Veni in hortum meum, soror mea sponsa. » Desideranti Ecclesiae ut ad se veniat sponsus, respondet se jam hoc fecisse. Ego jam veni, nam non est imperantis « veni, » sed praeteriti temporis indicativum. O soror mea sponsa, jam veni in hortum meum, jam visitavi Ecclesiam meam, sed et quotidie visito, et virtutum illius pomis pascor, atque odore fruor. Venio ad eam, ut errantes corrigam, infirmantes roborem, dubios confirmem, et 117.0326A| perfectos quoque praemiis coelestibus donem. « Messui myrrham meam cum aromatibus meis. » Per myrrham designantur illi qui martyrio vitam finierunt, vel etiam carnem suam cum vitiis et concupiscentiis crucifixerunt. Aromata vero sunt opera sanctarum virtutum, bonae opinionis odoribus fragrantia. Metit ergo Dominus myrrham cum aromatibus suis, quando sanctos martyres, vel reliquos electos bonis operibus insignes, ab hac vita falce mortis praecidit, atque ad maturitatem bonorum operum perductos, in horrea supernae patriae recondit. « Comedi favum meum cum melle meo, bibi vinum meum cum lacte meo. » Per favum et vinum sancti praedicatores figurantur; per mel vero et lac, boni auditores. Favus enim sunt praedicatores, qui 117.0326B| arcana et intima Scripturarum mysteria quasi mella de favis producunt, et praedicando aliis manifestant. Mel vero boni auditores, quia dulcedinem verbi Dei attente suscipere eaque delectabiliter pasci student. Vinum sunt ipsi praedicatores, quod et favus, quia fortia sacramenta Scripturarum annuntiant. Lac vero sunt infirmi quique auditores, quibus aperta mysteria quasi lac conveniunt. Cum ergo horum omnium bona intentione Redemptor pascitur et delectatur, et sic quasi favum cum melle comedit, et vinum cum lacte bibit. Possumus hoc etiam ad mortem electorum referre, quos Dominus comedit, cum ad aeternam vitam per mortem vocat, et corpori suo (hoc est, societati electorum in illa jam coelesti felicitate laetantium) conjungit. Quod si hoc de morte 117.0326C| sanctorum accipimus, debemus in vino eos accipere, quorum animae jam coelesti felicitate gloriantur: in favo vero eos qui jam corpore et anima in illa beatitudine gaudent, quales sunt illi qui cum Domino surrexerunt. « Comedite, amici, et bibite, et inebriamini, charissimi. » Non solum Dominus profectu sanctorum gaudet, verum etiam nos hortatur ut illorum virtutibus gaudeamus et illos imitemur: « Comedite (inquiens), amici, » hoc est, fideles mei, qui amici mei estis faciendo quae jubeo, charissimi mei estis, perfecta me animi charitate diligendo. Comedite ergo, inquit, et bibite, id est sanctorum bonis actibus congaudete, et illos vobis ad imitandum proponite. Notandum vero quod dicit, « Bibite et inebriamini; » Ebrietas aliquando in Scripturis pro 117.0326D| saturitate ponitur, sicut de fratribus Joseph dictum est: « Biberunt et inebriati sunt coram eo, » et Psalmista: « Visitasti terram, et inebriasti eam, » id est, satiasti et replesti. Hortatur ergo nos ut non solum comedamus et bibamus, verum etiam saturemur, quia sunt quidam qui comedunt et non saturantur, quia videlicet delectabiliter praedicationem divinam audiunt, sed negligenter obliviscuntur, nec ad effectum boni operis quod audierint perducunt. Comedunt autem et saturantur qui verba vitae quae audiunt, in internis sensibus recondunt, et opere implere satagunt; de quibus Psalmista dicit: « Edent pauperes et saturabuntur. » Si vero (ut superius dictum est) de morte sanctorum hoc acceperimus, 117.0327A| amici et charissimi ipsi sunt angelici spiritus, quos jubet Dominus congratulari electis suis, cum ab hac vita ad aeternae beatitudinis requiem transferuntur, juxta quod in evangelica parabola legitur: « Congratulamini mihi, quia inveni ovem meam quae perierat. » « Ego dormio, et cor meum vigilat. » Vox Ecclesiae, « Ego dormio, » quia aliquantula pace largiente sponso meo requiesco, nec tales patior pressuras, quales primitiva Ecclesia; et ideo cor meum vigilat, quia securius concessa mihi pace amori sponsi mei inhaereo, et ad illum oculos cordis mei intendo. Sed quia hoc tempus non est requiei, sed potius laboris et certaminis, rursus sponsus Ecclesiam ad labores excitat, et ad praedicationis certamen hortatur. 117.0327B| « Vox dilecti mei pulsantis. » Pulsat dilectus, cum Christus fideles suos ad profectum virtutum hortatur: sive pulsat, cum eos ut proximos praedicando lucrentur admonet. Est et tertia pulsatio, qua pulsat electos suos Dominus, cum per aegritudinis molestiam esse mortem vicinam designat. De qua pulsatione in Evangelio dicitur: Ut cum venerit et pulsaverit, confestim aperiant ei. Sed hoc loco pulsare dicitur hoc est, Ecclesiam ad opus praedicationis instigare. « Aperi mihi, soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea. » « Aperi mihi, soror mea. » Soror, quia cohaeres es regni mei facta: « amica mea, » quia de jugo servitutis liberata arcana veritatis meae cognovisti: « columba mea, » quia spiritus mei dote es sanctificata: « immaculata mea, » quia 117.0327C| effusione mei sanguinis ab omni peccatorum macula purgata es. « Aperi mihi, » hoc est, de quiete et otio dilectae tibi contemplationis egredere ad opus praedicationis. « Quia caput meum plenum est rore, et cincinni mei guttis noctium. » Caput Ecclesiae (ut Apostolus dicit) Christus est, cincinni vero sunt intimae cogitationes sanctorum, quae non laxe et dissolute fluunt, sed vinculo timoris et amoris Dei colligantur. Ros vero et guttae noctium hoc loco tenebrosas et infidelitate plenas, frigidasque mentes designant. Caput ergo sponsi plenum est rore, cum saeculares quique a charitate Dei torpescunt, et juxta quod Dominus dicit, abundante peccato refrigescit charitas. Et cum tales sanctos Dei coelestia meditantes persequuntur et odiunt, quasi cincinni sponsi pleni sunt 117.0327D| guttis noctium. Cum ergo tales multiplicantur, et gravant Ecclesiam, tunc sponsus admonet sponsam suam ut surgat et operi praedicationis insistat. « Exspoliavi me tunica mea, quomodo induar illa? » Provocata Ecclesia a sponso suo ad officium praedicationis, respondet: « Exspoliavi me tunica mea, quomodo induar illa? » Exui me curis et occupationibus hujus saeculi, sine quibus officium praedicationis aut vix aut nullatenus agitur: et quomodo fieri potest ut iterum ad ea quae deserui revertar? Nam qui se ad officium praedicationis adaptat suscipiendum, debet quoque temporalia subditis providere, quae sine magna sollicitudine agi non possunt. Quod autem tunica sollicitudines et curas significet, 117.0328A| Dominus ostendit in Evangelio: « Et qui in tecto est, non descendat tollere tunicam suam. » Quod est aperte dicere: Qui in sublimi contemplationis arce consistit, non descendat ut tollat tunicam suam, id est ut iterum occupationibus saeculi implicetur. Timet ergo Ecclesia, vel anima quaeque sancta, hac tunica exui, et in contemplatione sui Conditoris requiescens, iterum reindui et saecularibus negotiis occupari. « Lavi pedes meos, quomodo inquinabo illos? » Lavi pedes meos, hoc est, actiones quibus nunquam pulverem tangere, hoc est, terrena agere consueveram, dignis poenitentiae fletibus ablui, adeo ut nihil nunc nisi divina me libeat cogitare. « Quomodo inquinabo illos? » id est, quomodo fieri potest, ut iterum ad cogitanda caduca et terrena 117.0328B| redeam quae nunc ex occupato et libero corde, divino fruor contuitu? « Dilectus meus misit manum suam per foramen, et venter meus intremuit ad tactum ejus. » Dilectus manum per foramen mittit, et ventrem tangit, cum interna conditor inspiratione cor visitat, et ad profectum virtutum accendit, seu etiam cum nos ad memoriam operum suorum revocat, ut cogitemus quia cum Deus esset, pro nobis homo fieri dignatus est, ut terrena nostra suscipiens, coelestes nos faceret, et moriendo pro nobis, vitam aeternam nobis donaret. Quod cum fit, venter intremuit, quia cum talia cogitare incipimus, cordis nostri arcana se concutiunt, dum stupere incipimus, quanta dignatione haec Conditor pro nobis agere dignatus est. Nam 117.0328C| quod venter cor significet, ostendit Propheta, dicens: « Ventrem meum, ventrem meum doleo. » Quod quid esset ostendit, dicens: « Sensus cordis mei dissipati sunt. » « Surrexi ut aperirem dilecto meo. » Aperimus dilecto, non solum cum adventum ejus suscipimus, verum etiam cum aliis praedicamus, et eos qui per malitiam pectus clauserant, nostra praedicatione conversos, facimus ut ipsi quoque januam cordis Christo aperiant. Bene autem primo dicitur, « Surrexi, » deinde, « ut aperirem dilecto. » Qui enim praedicando aliorum corda Christo vult aperire, prius debet surgere, hoc est ad studium bonorum operum erigi, et opere implere quod praedicat, ne forte aliis praedicans ipse reprobus efficiatur. Hinc et Lucas de 117.0328D| Domino dicit: « Quae coepit Jesus facere et docere. » Prius dicit « facere, deinde docere. » « Manus meae distillaverunt myrrham, et digiti mei pleni myrrha probatissima. » Per manus quibus operamur, ipsa operatio designatur; per digitos vero discretio operationis, quia in nullo membro tantae sunt distinctiones articulorum, quantae in digitis. Manus Ecclesiae myrrham stillant, cum praedicatores ejus continentiae et mortificationi carnis suae operam dant, dicentes cum Apostolo: « Castigo corpus meum, et in servitutem redigo. » Sive cum pro Christo mori parati sunt, sicut Joannes dicit: « Si Christus pro nobis animam suam posuit, et nos debemus pro fratribus animas ponere. » Digiti vero 117.0329A| sunt pleni myrrha probatissima, cum ipsum opus mortificationis subtiliter discernimus, utrum pro intuitu supernae mercedis fiat, an pro laudibus saeculi. Qui enim pro humanis favoribus jejunat, vel abstinentiae sive continentiae operibus insistit, in manibus quidem myrrham habet, sed in digitis non habet, quia non discernit quare hoc faciat. De qualibus Dominus dicit: « Receperunt mercedem suam. » Sive manus sponsae distillant myrrham, cum operibus sanctae Ecclesiae, castimoniae vel sanctae continentiae seipsos aptant. « Pessulum ostii mei aperui dilecto meo, at ille declinaverat atque transierat. » Pessulum ostii aperit, cum Ecclesia vel fidelis quaeque anima cor advenienti Conditori pandit. « At ille declinaverat atque 117.0329B| transierat. » Plerumque enim cum spiritualia quaeque tractare volumus, quanto subtilius intendimus, tanto acies cordis reverberatur. Unde Salomon dicit: « Dixi, sapiens efficiar, et ipsa longius recessit a me. » Psalmista quoque dicit: « Accedet homo ad cor altum, et exaltabitur Deus. » Quanto enim quisque magis ad contemplationem divinam purificatione carnis cor sustollit, tanto altius quod quaerebat esse invenit. Dicit ergo: « Ille declinaverat atque transierat, » quia nemo eum in praesenti vita sicuti est comprehendere potest. « Anima mea liquefacta est, ut dilectus locutus est. » Quanto (inquit) vicinius adventum sponsi mei persensi ad tactum secretae inspirationis, tanto magis quidquid in me erat frigidum, incaluit, ita ut nihil jam libeat 117.0329C| nisi in lacrymas resolvi. Loquitur enim sponsus, cum interna sui inspiratione Christi sanctam animam inspirat, eique coeleste desiderium suggerit, et ita eo loquente liquefit, quia quo magis coelestibus afflatur desideriis, eo amplius terrenis emoritur, et quasi insensibilis mundo efficitur, solumque coelesti desiderio vivit. Hoc est quod etiam per prophetam dicitur: Quis caecus nisi servus meus? Quis surdus, nisi ad quem nuntios meos misi? « Quaesivi, et non inveni illum. Vocavi, et non respondit mihi. » Ingeminat iterum causam doloris sui. Omnibus quidem se pie quaerentibus adest Dominus semper, se invocantibus respondet, id est ad salutem exaudit, sed plerumque fidelem animam se desiderantem, et ad se venire cupientem non exaudit, 117.0329D| ad hoc ut ita se ei in praesenti ostendat, sicut se in futurum ostensurum promittit, vel etiam non respondet, id est non exaudit, ad hoc ut libito suo sanctus quisque vinculis corporis exuatur, et liber amplexibus sponsi sui demulceatur. Nam quando Apostolus dicebat: « Cupio dissolvi et esse cum Christo, » quasi quaerebat inhaerere sponso suo, et vocabat illum desiderio mentis, sed tamen non respondebat illi, quia non statim de corpore eum liberabat, sed adhuc laboribus exerceri, et utilitatibus Ecclesiae insudare permittebat. « Invenerunt me custodes qui circumeunt civitatem, percusserunt me, et vulneraverunt me. » Vigiles qui custodiunt civitatem, sancti sunt doctores, 117.0330A| qui civitatem Dei (id est Ecclesiam) circumeunt, pervigilem ejus curam agentes, quo illam et ab adversariis tueantur, et verbo suo vel exemplo ad coelestia desideria accendant. Inveniunt ergo sponsam dilectum quaerentem, cum sancti doctores animam coelestibus desideriis intentam, vel praesentes verbo, vel absentes Scripturis suis instituunt et informant. « Percusserunt, inquit, et vulneraverunt me. » Verbum Dei gladius est, dicente Apostolo: « Vivus est sermo Dei et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti, et pertingens usque ad divisionem animae ac spiritus. » Hoc gladio sponsa percutitur et vulneratur, quando praedicatoris sermo de Deo loquitur, et auditores veluti quodam spiculo compunctionis et amoris transfodit. « Tulerunt pallium 117.0330B| meum mihi. » Hoc hic pallium, quod superius tunica intelligitur, ubi dicitur: « Exspoliavi me tunica mea, » tegmine videlicet saecularium desideriorum: quod custodes auferunt, quia quidquid de amore praesentis saeculi in mente alicujus remanserit, totum sancti doctores auferunt, et eam solummodo sponsum Christum diligere faciunt. Hi tales possunt dicere cum Apostolo: « Mihi mundus crucifixus est, et ego mundo. » « Custodes murorum. » Muri civitatis sunt sancti doctores Ecclesiae. Custodes autem murorum illi sunt qui etiam eos instruunt, qui aliis quoque praedicare possunt, qualis erat Paulus, qui Timotheum, Titum, muros utique hujus civitatis, instruebat et custodiebat, hoc est exhortabatur ad perfectionem boni operis. 117.0330C| « Adjuro vos, filiae Hierusalem, si inveneritis dilectum meum, ut nuntietis ei quia amore langueo. » Filiae Hierusalem sunt animae fideles, quae vel adhuc in praesenti peregrinantur, vel etiam Christo fruuntur. Filiae Hierusalem, id est filiae illius supernae civitatis in qua est summa pax et felicitas divinae contemplationis. Sed hoc loco filias Hierusalem animas debemus accipere Deum desiderantes, sed adhuc in hac peregrinatione versantes. Adjurat ergo sponsa filias Hierusalem, ut nuntient sponso quia amore languet, cum anima fidelis fideles alios Deum desiderantes adjurat, ut Christo insinuent, eique nuntient suo illam amore teneri. Bene autem se amore languere dicit: quanto enim magis superna 117.0330D| desiderare coeperit, tanto erga ea quae mundi sunt, languescit. Nec mirum si tales languere dicuntur, cum Apostolus eos mortuos dicat: « Mortui (inquiens) estis, et vita vestra abscondita est cum Christo. » Ita ergo adjuranti sponsae respondent filiae Hierusalem. « Qualis est dilectus tuus ex dilecto, o pulcherrima mulierum? qualis est dilectus tuus ex dilecto, quia sic adjurasti nos? » Hoc tunc fit quando quis fidelis fratrem fidelem alloquitur, et invicem sibi coelestium desideriorum verba suggerunt, quibus se ad supernorum amorem accendunt. Indica mihi, inquit, jam desideranti, jam ad visionem Conditoris mei pervenire cupienti, qualis est dilectus tuus, hoc 117.0331A| est qualiter Christus amari debeat. Jam dudum, inquit, illum timere coepi, sed jam charitate timorem expellente, opto audire verba quibus ad amorem illius accendar. Tu ergo quae illum jam amore quaeris, ejusque amore langues, dic mihi qualis est dilectus tuus ex dilecto. Dilectus ex dilecto, Filius est ex Patre, sicut est Deus de Deo, lumen de lumine. Vel etiam « dilectus tuus ex dilecto, » Christus est ex ea parte, qua diligendus est, non ex ea qua timendus. Nam timere magis imperfectorum est, quos timor a peccatis revocat, amare vero perfectorum. Jam ergo interrogat qualis sit dilectus ex dilecto, id est qualiter Christus amari debeat, vel qualis sit erga illos qui illum tantum amare noverunt. 117.0331B| « Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex millibus. » Vox respondentis Ecclesiae: « Dilectus meus candidus et rubicundus: » candidus virginitate, rubicundus passione. Candidus, quia sine peccato; nam sine peccato est conversatus: « peccatum enim non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus. » « Rubicundus, » quia « lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo. « Electus ex millibus. » Singulari enim gratia homo Christus in omni humani generis massa refulsit, quia per illum proposuit Deus salvare genus humanum, et ipse est mediator Dei et hominum Jesus Christus; de quo Psalmista: « Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum. » Et Salomon: « Virum de mille unum reperi, » id est Christum, et ipse in psalmo: 117.0331C| « Singulariter sum ego donec transeam. » « Electus ergo ex millibus, » quia ex omni multitudine sanctorum solus dignus fuit audire: « Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui. » « Caput ejus aurum optimum. » Caput sponsi Deus est, juxta quod Apostolus dicit, « Caput Christi Deus, » quod auro optimo comparatur, quia sicut aurum omnibus metallis pretiosius est, ita Deus omnipotens a se factis bonis praecellit et supereminet. Unde Dominus: « Nemo bonus nisi solus Deus. » Caput ergo sponsi aurum optimum est, quia Dei bonitas est ineffabilis, omnium rerum bonitatem transcendens, quia nihil bonum, nisi participatione hujus summi boni. « Comae ejus sicut elatae palmarum. » Comae sponsi sunt multitudines fidelium, per 117.0331D| fidem et dilectionem Deo adhaerentes, quae elatis palmarum comparantur. Elatae palmarum sunt rami productiores et excellentiores, interdum aureosi soloris, crispantes, et semper ad excelsa tendentes, et nunquam virorem suum amittentes. Tales ergo dicit comas sponsi sui Ecclesia, crispas videlicet et rutilas. Nonnulli dicunt elatas palmarum, speciem arboris esse aromaticae, quam Latine abietem sive spatas vocant. Nam Graece abies ἐλάτη dicitur. Est autem species haec apta conficiendis unguentis. Abietem vero hic non magnam illam arborem, quae est navigiis et domibus apta, sed (ut diximus) speciem aromaticae arboris debemus accipere: haec juxta itteram de elatis palmarum Comae ergo sponsi 117.0332A| elatis palmarum comparantur, quia fidelium multitudines et virore fidei gaudent, et ad aeterna desideranda extolluntur, atque dulcedinem supernae suavitatis degustant, quam quanto magis percipiunt, tanto magis in oculis suis peccatores sibi et contemptibiles esse videntur. Unde sequitur: « Nigrae quasi corvus. » Comae enim sponsi nigrae sunt quasi corvus, quia fidelium multitudines suae fragilitatis sibi consciae sunt, et nihil se boni ex se habere noverunt. Vel etiam « elatae palmarum » sunt in spe et victoria: « nigrae vero quasi corvus, » quasi despecti et contemptibiles sunt pressuris hujus saeculi. Elatae palmarum sunt sancti, quia per gratiam Dei ad coelestis victoriae palmam tendunt; nigrae vero quasi corvus, quia per se infirmos et peccatores 117.0332B| se esse cognoscunt. Possunt etiam comae sponsi angelicae virtutes accipi, quae Deo specialiter inhaerent, sicut comae capiti, eumque a vicino contemplantur. Quae bene elatis comparantur, quia nunquam a status sui rectitudine inclinantur, sed in dignitate officii sui immaculate permanent, quae quanto magis claritatem sui conditoris contemplantur, eo amplius quam utile sit omne creatum, in ejus comparatione aspiciunt, et ideo nigrae quasi corvus esse dicuntur. « Oculi ejus sicut columbae super rivulos aquarum, quae lacte sunt lotae. » Oculi ejus dona sunt Spiritus sancti. Quod ostendit Joannes in Apocalypsi, dicens: « Vidi agnum tanquam occisum, habentem cornua septem et oculos septem, qui sunt septem 117.0332C| spiritus Dei missi in omnem terram. » Unde et bene columbis super rivulos aquarum comparantur, quia Spiritus sanctus puris et sinceris mentibus delectatur. Non enim super stagna vel paludes, sed super rivulos aquarum columbae resident, quia (ut dictum est) Spiritus sanctus castas et mundas mentes sibi habitaculum facit. « Quae lacte sunt lotae, » quia (ut dictum est) Spiritus sanctus lactis nomine, id est Dei gratia intelligitur, quae per Spiritum sanctum Ecclesiae tribuitur, et qua veluti lacte parvuli, ita Ecclesia nutritur. Possumus per oculos sponsi doctores accipere, qui columbis comparantur propter innocentiam et simplicitatem. Hae columbae super rivulos resident, ut adventum accipitris a longe prospiciant et praecaveant, sic et sancti doctores aqua 117.0332D| baptismatis perfusi, nitore castitatis et sanctimoniae dealbati sunt, « et resident juxta fluenta plenissima » hoc est juxta Scripturarum exuberantem scientiam. Si quid vero putamus distare inter rivulos et fluenta plenissima, dicendum est, per rivulos Veteris Testamenti Scripturas designari: per fluenta plenissima, copiosam sancti Evangelii Scripturam accipi. Istae ergo columbae et super rivulos aquarum sunt, et juxta fluenta plenissima resident, quia sancti doctores assidue tam Veteris Vestamenti quam Novi mysteria perscrutantur. « Genae illius sicut areolae aromatum, consitae a pigmentariis. » Genae sponsi, modesta Christi pietas, vel severitas, sive habitus vultus illius accipitur. 117.0333A| Genae enim illius erant, cum exsultaret in spiritu, ut Evangelium dicit, vel cum fleret super mortuum Lazarum, vel cum doleret super perituram Hierusalem, et plura id genus. Hae genae sponsi areolis aromatum comparantur sicut enim areolae aromatum optime compositae et ordinatae aspectum intuentium delectant, eisque odoris sui gratiam propinant, ita Christi mansuetudo et absentes fama, et praesentes re ipsa delectabat, et ad sui dilectionem provocabat. Hae areolae a pigmentariis consitae sunt. Pigmentarii sunt prophetae vel apostoli, quorum alteri haec omnia futura, alteri jam facta descripserunt. « Labia illius lilia distillantia myrrham primam. » Per labia sponsi, Verba Domini nostri accipiuntur, quae liliis comparantur, quia candoris aeterni praemia annuntiant: 117.0333B| distillant myrrham primam, quia per carnis mortificationem ad haec perveniendum docent. Vel etiam liliis labia Domini comparantur, quia castitatis illa et munditiae opera docent. Distillant primam myrrham, quia quaecunque adversa patienter perferenda insinuant. Labia Domini lilia erant, cum docens in monte diceret: « Beati pauperes spiritu, beati mites, beati misericordes, beati mundo corde. » Distillant myrrham primam, cum post haec subjungeret: « Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam. » « Manus ejus tornatiles aureae. » In manibus namque sponsi, digne operatio Salvatoris accipitur. Sicut enim quis torno facile operatur, nec regula ulla indiget, sic operatio Salvatoris facilis erat: quidquid 117.0333C| enim volebat, illico perficiebat, quia « dixit et facta sunt; » et de quo Evangelista, « Erat quasi in potestate habens sermonem. » Aureae enim erant, quia operatio illius divinitatis peragebatur potentia: nam in auro divinitas figuratur, quia sicut aurum caetera metalla antecellit, et pretiosius est, ita divinitas suis omnibus operibus ineffabili modo praecellit. « Plenae hyacinthis. » Hyacinthus lapis est aerii coloris. Quid ergo in hyacinthis, nisi spes et desiderium coeleste accipitur? Et manus Domini plenae sunt hyacinthis, quia omnis ejus operatio nos ad spem et desiderium supernorum excitat. Hyacinthus est etiam flos aromaticus, coloris purpurei bonique odoris. Manus Domini plenae sunt hyacinthis, quia in cruce clavis perforatae, et rubore sui sanguinis quasi 117.0333D| colore purpureo respersae sunt. Sed superior expositio de hyacintho lapide, melius hic convenit. In alia translatione « lapis » habetur. Dicuntur enim manus ejus tornatiles, plenae tharsis. Tharsis lapis est quem nos chalcedonium dicimus. « Venter ejus eburneus. » In membris humani corporis nihil ventre fragilius, nihil tenerius: ideoque per ventrem fragilitas assumptae humanitatis in Christo accipitur. Ebur autem est os elephantis, quod animal dicunt esse castissimum, et naturae frigidissimae: unde et a dracone, qui calidae naturae est, vehementer appetitur. Venter ergo sponsi eburneus est, quia assumpta humanitas Redemptoris, nullam corruptionem, nullam labem admisit. Peccatum enim non 117.0334A| fecit, nec dolus inventus est in eo ullus. Fragilitatem quidem carnis assumpsit, sed tamen totius peccati immunis fuit, sicut serpens aeneus a Moyse in deserto exaltatus, figuram quidem serpentis habuit, sed malitia veneni caruit. « Distinctus sapphiris. » Sapphirus lapis est, coeli sereni habens colorem, unde in visione Domini dicitur: « Et viderunt Deum Israel, sub pedibus ejus quasi opus lapidis sapphiri, et quasi coelum cum serenum est. » Per sapphiros ergo opera divinae majestatis intelliguntur, quae in carne perficiuntur. Venter ergo sponsi distinctus erat sapphiris, quia humanitas Christi coelestibus virtutibus refulgebat. Nec plenus dicitur esse sapphiris, sed « distinctus, » ita videlicet, ut inter sapphiros appareret eboris candor, quia sic Dominus 117.0334B| operabatur ea quae divinitatis erant, ut nihilominus perficeret ea quae erant humanitatis, et non relinqueret ea quae erant divinitatis. Distincta est enim operatio in Christo divinitatis et humanitatis. Nam quod esuriebat, quod sitiebat, quod flebat, quod lassabatur, quod ad ultimum crucifigi et mori poterat, humanitatis opera erant: quod vero mortuos suscitabat, quod omnibus infirmantibus succurrebat, quod seipsum a mortuis resuscitabat, evidentissima erant opera divinitatis. « Crura illius columnae marmoreae, quae fundatae sunt super bases aureas. » Crura sponsi itinera sunt Salvatoris, quibus homo fieri et ad nos venire dignatus est. Quae recte columnis marmoreis comparantur, quia nihil marmore fortius, nihil columna rectius. 117.0334C| Et crura sponsi columnae marmoreae sunt, quia omnia itinera Domini et fortia et recta sunt. De ejus fortitudine dicit Psalmista: « Exsultavit ut gigas ad currendam viam, a summo coelo egressio ejus. » De rectitudine alibi: « Justus Dominus et justitias dilexit, aequitatem vidit vultus ejus; » et, « Universae viae Domini misericordia et veritas. » Haec crura super bases aureas fundata sunt, quia omnia quae per Christum vel in Christo agenda erant, divinitatis consilio ante mundi constitutionem praeordinata et praefinita sunt. Aurum enim quod (ut saepe dictum est) splendidius et pretiosius est caeteris metallis, divini consilii sincerissimum secretum significat. De basibus enim aureis columnae marmoreae procedunt, quia ab initio saeculi praeordinata est incarnatio, nativitas, 117.0334D| passio, et resurrectio Salvatoris, caeteraque mysteria quibus humanum genus redimeretur. Unde et Propheta laudans Deum dicebat: Domine Deus meus, honorificabo te, laudes dicam nomini tuo qui facis mirabiles res: consilium tuum antiquum verum fiat. « Species ejus ut Libani, electus ut cedri. » Libanus Phoenicis est mons, terminus Judeae contra septentrionem, et est excelsior caeteris montibus. Arbores illius montis et proceritate et specie ac robore caeterarum sylvarum ligna praecellunt. Sicut (inquit) Libanus caeteris montibus Judaeae terrae praecelsior est, ita Redemptor noster speciosior est omnibus electis, quia speciosus est forma prae filiis hominum. Et sicut pulchrior est et procerior caeteris 117.0335A| arboribus, ita et ille gratia divinitatis praecellit omnes ab initio saeculi sanctos. « Guttur illius suavissimum. » Superius per labia sponsi, verba ejus intellecta sunt, nunc per guttur ipsorum verborum interior dulcedo significatur, qua intellectus noster reficitur. Unde et Psalmista: « Gustate et videte quoniam suavis est Dominus. » Et multi quidem verba Domini facile intelligere possunt, sed pauci sunt qui dulcedinem illorum valeant penetrare; hoc est qui praecepta Dei ex amore et desiderio studeant adimplere. « Et totus desiderabilis. » Ac si diceret: Quid per singula membra ejus describendo immoror? Totus est desiderabilis sponsus meus. Totus, inquit, quia perfectus Deus, perfectus 117.0335B| homo. Totus ergo desiderabilis est, quia angelos et electos quosque ad suum accendit desiderium, juxta quod Apostolus dicit: « In quem desiderant angeli prospicere, » et quo vicinius accipitur, hoc majori desiderio ad se aspiciendum provocat intuentes. « Talis est dilectus meus, et iste est amicus meus, filiae Hierusalem. » Dilectus, quia per fidem et charitatem illi inhaereo: amicus vero, quia me de vinculo peccati redemptam, amicam suam et secretorum suorum consciam facere dignatus est. Quem quanto plus quisque diligit, tanto amicitia ejus dignior efficitur. « Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum? » Vox est filiarum Hierusalem, id est Ecclesiarum, sive etiam animarum sanctarum. Nam 117.0335C| sponsa Christi Ecclesia est, filiae Hierusalem ipsa Ecclesia est, quae ex singulis fidelium animabus constat. Aiunt ergo: « Quo abiit dilectus tuus, o pulcherrima mulierum? Quo declinavit dilectus tuus? et quaeremus eum tecum. » Adjuraverat enim superius ipsa sponsa filias Hierusalem, ut nuntiarent sponso quod amore ejus langueret; interrogaverant eaedem filiae Hierusalem, qualis esset sponsus, et illa consequenter formam sponsi sui exposuerat; nunc interrogant ipsae filiae Hierusalem quo abierit sponsus ille, ut quaerant eum cum ea: hoc faciunt sanctae animae, quando ad invicem de aeterna salute colloquuntur, flagrantes amore Christi, et ejus aspectum desiderantes; sive eum diligenter investigant, in quorum maxime cordibus Christus requiescit, ut 117.0335D| eorum exemplo et conversatione aedificentur. Notandum autem quod dicitur, Quo abiit, vel « quo declinavit dilectus tuus? » Quasi enim ad tempus declinat dum quaeritur, ut majus ad se quaerendum desiderium excitet. Ad hoc enim plerumque differt vota et orationes sanctorum, ut ardentius eum desiderare incipiant, sicut et quondam Mariae se quaerenti non statim se ostendit, sed in specie hortulani apparens, tandem quod ipse qui quaerebatur esset, ostendit. Exaudit ergo Christus semper electos suos, sed semper quasi declinat, cum non statim postulata concedit. Bene autem dicitur, « quaeremus tecum, » nam qui sine Ecclesia Christum quaerit, errare et fatigari potest, proficere non potest. CAPUT VI. 117.0336A| « Dilectus meus descendit in hortum suum ad areolam aromatis, ut pascatur in hortis, et lilia colligat. » Jam supra docti sumus qui sit hortus Christi, sancta videlicet Ecclesia, de qua superius dictum est: « Hortus conclusus soror mea sponsa. » Descendit (inquit) Christus in hortum suum ad areolam, quem ipse praeparavit et excoluit, quem virtutum germinibus consevit, quem sua gratia illustravit, quem muro suae custodiae ab incursu malignorum spirituum defendit. Et bene in hortum suum descendisse dicitur, nam in horto sepeliri voluit, et primum Mariae Magdalenae in horto apparuit, ibique quodammodo primitias Ecclesiae consecravit. Descendisse dicitur, quando de superioribus et coelestibus 117.0336B| sedibus in hortum descendit, quem ipse humili loco plantavit: sed ad hoc ipse descendit, ut hortus (id est Ecclesia) ejus ad ipsum ascenderet. Unde et in sequentibus de horto, id est Ecclesia sua, dicit: « Quae est ista quae ascendit per desertum? » « Ad areolam (inquit) aromatis. » Per areolam anima cujusque fidelis intelligitur, quae disciplina coelesti exculta et diligenter composita, ac laterum parilitate exquadrata est. « Ut pascatur (inquit) in hortis, » id est ut piis sanctorum laboribus delectetur. Ipse enim bonis nostris pascitur, in tantum, ut in paupere ipse reficiatur. « Et lilia (inquit) colligat, » hoc est, ut sanctas animas virtutis maturitate ad perfectum candorem perductas, ab hoc mundo ad se colligat et secum in aeterna beatitudine gaudere faciat. Lilia enim sanctae sunt 117.0336C| animae, virtutum studiis et bonis operibus candidatae. « Ego dilecto meo, et dilectus meus mihi, qui pascitur inter lilia. » « Ego dilecto meo, » subauditur, gratiam pastionum praeparo; « et dilectus meus mihi, » gratiam perfectionis, vel praemium aeternae remunerationis praestabit. Sive, « ego dilecto meo » in meipsa mansionem paro, et dilectus meus mihi, quia ipse in me habitat, et me in se habitare facit, sicut ipse in Evangelio dicit, « Ego in vobis, et vos in me. » « Pulchra es, amica mea, suavis et decora sicut Hierusalem. » Quaerebat Ecclesia sponsum suum tanquam absentem, sed ille ut se semper praesentem ostenderet, eique de se colloquenti seque desideranti semper adesse demonstraret, cito respondet: « Pulchra es, amica mea, suavis et decora sicut Hierusalem. » 117.0336D| Pulchra es, quia maculam et rugam non habes peccati, sed omni nitore virtutum vernas. « Amica mea, » Ecclesia vel anima quaeque fidelis. « Suavis et decora sicut Hierusalem. » Hierusalem, quae visio pacis interpretatur, illam supernam civitatem designat, in qua est vera pax et felicitas; quia ibi sic gaudent sancti de munere, ut non sit quod doleant de corruptione. Ergo Ecclesia, quae adhuc in terris est, vel anima quaeque fidelis, ad similitudinem illius Hierusalem suavis est et decora, quia illam pacem in quantum potest imitatur. Sequitur: « terribilis ut castrorum acies ordinata. » Terribilis est Ecclesia malignis spiritibus, et est ordinata ut castrorum acies, cum videlicet unusquisque fidelis ordinem 117.0337A| suum et vocationem suam recte custodit. Tres enim sunt ordines Ecclesiae: doctorum, continentium, et conjugatorum; quae species in tribus viris illis demonstratae sunt, Noe, Daniel et Job. Noe enim qui inter fluctus arcam rexit, sanctos doctores significat; Daniel, caelebs et castus, continentium ordinem significat; Job, qui uxorem habuit et filios, ordinem conjugatorum exprimit. Ergo Ecclesia ordinata est sicut acies castrorum, quia unusquisque ordo Ecclesiae velut in acie contra hostes malignorum spirituum consistit, dum sancti doctores praedicationi et doctrinae operam impendunt. Continentes, quae mundi sunt contemnentes, tantum quae Dei sunt cogitant, et libera a terrenis occupationibus mente, soli Deo vacant. Conjugati eleemosynis et caeteris actualis 117.0337B| vitae operibus bonis insistunt, sicque utuntur mundo, ut quae Dei sunt non deserant. Haec ergo ordinatissima dispositio Ecclesiae terribilis est immundis spiritibus, velut acies castrorum ad bellum ordinata. Sive pulchra est Ecclesia et decora sicut Hierusalem in virtutibus; terribilis vero ut castrorum acies ordinata, quia imperium suum et potestatem proferre non cessat usque ad terminos totius orbis. Sive terribilis est ut castrorum acies ordinata, quia sic unitate charitatis connexa est et conjuncta, ut nulla vi maligni hostis, nulla peste discordiae possit penetrari: nihil enim sic terret malignos spiritus quomodo charitas. « Averte oculos tuos a me, quia ipsi me avolare fecerunt. » Ac si diceret: Ego quidem dedi tibi oculos 117.0337C| columbinos, quibus me intueri et arcana Scripturarum acutissime penetrare valeres; sed cave ne illos ad me videndum modo intendere velis, quia dum in praesenti vivis, non potes: « Non enim videbit me homo et vivet. » Cum autem vinculis carnis absoluta ad me veneris, tunc me aperta visione videbis, et implebitur quod in Evangelio promittitur: « Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo ei meipsum. » Quod autem dicitur, « Quia ipsi me avolare fecerunt, » non est putandum quod Deus quaerentes se deserat, et ab illis recedat, cum ipse praecipiat: « Quaerite et invenietis, » sed ita potius accipiendum, quia quanto amplius quisque divinitatem majestatis Dei perscrutari voluerit, eo amplius intelligit quam imperscrutabilis 117.0337D| atque incomprehensibilis sit. Et hoc est quod Psalmista dicit: « Accedet homo ad cor altum, et exaltabitur Deus. » Ac si diceret: Licet homo ad videndum Deum cor sublevet, exaltabitur, quia quantus sit comprehendi non potest. « Capilli tui sicut grex caprarum, quae apparuerunt de Galaad. » Hi versiculi superius expositi sunt, sed non pigeat iterato exponere, quos non piguit Spiritum sanctum repetere. Ideo enim bis istos versiculos posuit, ut certissimum et stabile teneremus quod sub repetitione confirmari audiremus. Capilli Ecclesiae sanctae, multiplices sunt subtilium cogitationum varietates. Et bene comparantur gregi caprarum, nam capra peccatoris figura est. Unde et in lege praecitur 117.0338A| ut quicunque per ignorantiam peccaverit, et cognoverit reatum suum, offerat pro delicto suo capram in holocaustum. Capilli ergo Ecclesiae gregi caprarum comparantur, quia sancti, qui sunt membra Ecclesiae, omnes reatus cogitationis suae per dignam poenitentiam et per lacrymas justae compunctionis delere satagunt. Bene autem de monte Galaad apparuisse dicuntur. Galaad interpretatur acervus testimonii. Ideoque per Galaad mens sanctorum designatur, qui sunt acervus testimonii, quoniam omnia quae saeculi sunt negligere, et solum Deum desiderare evidentissimis attestatur indiciis. Potest etiam per Galaad ipse Dominus et Redemptor noster intelligi. Galaad enim et montis et civitatis nomen est. De monte ergo Galaad grex caprarum apparuit, 117.0338B| quia Ecclesia super Christum est fundata, sicut ipse dicit: « Non potest civitas abscondi supra montem posita. » Ipse est acervus testimonii, quia multitudo prophetarum et patriarcharum gestis et scriptis ei testimonium perhibent. « Dentes tui sicut greges ovium, quae ascenderunt de lavacro, omnes gemellis fetibus, et sterilis non est in eis. » Per dentes Ecclesiae firma sermonum ejus stabilitas intelligitur. Qui bene gregi ovium comparantur quae de lavacro ascenderunt, quia verba Ecclesiae nihil nisi innocentiam et mansuetudinem sonant, nihilque in se foedum, nihil turpe vel immundum retinent, sed lavacro sinceritatis et puritatis lavantur, audientes ab Apostolo: « Sermo malus ex ore vestro non procedat. » Bene autem 117.0338C| omnes gemellis fetibus esse dicuntur, quia sermo sanctorum nihil aliud sonat nec loquitur, nisi quod ad dilect onem Dei et proximi pertinet. Solummodo enim ea sancti loqui debent, quae ad perpetuam corporum et animarum pertineant sanitatem. « Sicut cortex mali punici, sic genae tuae absque occultis tuis. » In genis diximus superius sanctorum castam verecundiam figurari; in cortice mali punici, mysterium passionis Christi, audientes a Paulo apostolo: Noli erubescere crucem Christi, neque me vinctum ejus. Et haec quidem magna sunt, quae in aperto sunt; maxima vero sunt illa quae sunt intrinsecus, hoc est quae in futuro sanctis reservantur. « Sexaginta sunt reginae, et octaginta concubinae, et adolescentularum non est numerus. » Reginae sunt 117.0338D| doctores sanctae Ecclesiae, qui merito fidei et scientiae thoro regis aeterni propinquant, et spirituales Deo filios pariunt. Sexagenarius numerus ex denario et senario perficitur. Denarius enim per senarium multiplicatus, in sexagenarium consurgit. Et denario significantur divina praecepta, propter decalogum legis; senarius vero pro perfectione ponitur, quia sex diebus perfecit Deus opera sua. Reginae ergo sexaginta esse dicuntur, quia eos significant, ut diximus, qui perfectione scientiae et operis pollent, et propter solum amorem Conditoris sui et intuitum supernae remunerationis praedicant. Hic etiam numerus, id est sexagenarius, ex duodenario quinquies ducta conficitur. Nam quinquies duodeni, vel duodecies 117.0339A| quini, sexaginta fiunt. Reginae ergo sexaginta esse dicuntur, quia illos significant qui in Ecclesia constituti, quinque sui corporis sensus juxta institutionem duodecim apostolorum caste disponere noverunt. Concubinae eos significant qui non sincere Christum praedicant, sed propter lucra temporalia vel propter laudes populares. Nam et istae sunt reginae, et ante thorum regis per scientiam accedunt, et filios spirituales generant, sed a corona aeterni regni alienae exsistunt. Et bene octogenario numero comprehenduntur, nam hic numerus ex denario et octonario conficitur. Octogenarius vero in malo accipitur aliquando, propter quaternarium, quo multiplicato consistit. Quaternarius enim temporalia quaeque et praesentia significat, propter quatuor mundi climata, vel quatuor 117.0339B| anni tempora. Recte ergo concubinae istae octoginta esse dicuntur, quia (ut dictum est) propter sola temporalia et visibilia praedicant, et spiritualia minus curant. De talibus Apostolus dicebat: « Sunt quidam Christum annuntiantes non sincere, » etc., donec dicit: « In hoc gaudeo, sed et gaudebo. » « Adolescentularum non est numerus. » Adolescentulae sunt animae jam in Christo regeneratae, quae deposita primi hominis vetustate, in Christo renovatae sunt, necdum tamen sunt nobiles, necdum thoro regis aptae, quia necdum ad perfectionem Christum praedicandi pervenerunt. Quarum non est numerus, quia infinitus est numerus animarum in Christo credentium, nec ab ullo homine comprehendi potest. Caeterum Deo numerati sunt omnes 117.0339C| electi. Nam apud quem etiam stellarum numerus comprehensus est, ignorari non potest electorum numerus. « Una est columba mea, perfecta mea, » hoc est una catholica per universum mundum diffusa Ecclesia, quae ex reginis et adolescentibus constans, etiam concubinas habet, hoc est, quosdam qui nomine tenus Christiani vel doctores dicuntur. Una est ergo Ecclesia, quia scissuram et schismata non recipit, sed sicut unus est Deus, una fides, unum baptisma, ita una est generalis Ecclesia: quae recte et columba vocatur, quia Spiritus sancti dote, qui in specie columbae apparuit, Christo sponsata et sanctificata est. « Una est matri suae, electa genitrici suae. » Mater nostra illa est coelestis Hierusalem, de qua 117.0339D| Apostolus dicit: « Illa autem quae sursum est Hierusalem, libera est, quae est mater nostra. » Haec ergo Ecclesia una est matri suae, quia ad exemplum illius Ecclesiae, quae jam Christo fruitur, ipsa in hac peregrinatione instituitur et informatur, atque ad illam beatitudinem, in qua cum Christo regnat, pervenire nititur. « Viderunt illam filiae, et beatissimam praedicaverunt reginae et concubinae, et laudaverunt eam. » Quas superius adolescentulas, hic filias appellat. Reginas vero et concubinas in hoc loco ut superius intelligamus. Filiae ergo, reginae et concubinae praedicant Ecclesiam et laudant, quia universitas fidelium catholicam admiratur Ecclesiam. Ipsa enim Ecclesia, quae ex multis fidelium constat personis, 117.0340A| catholicam (id est universalem) Ecclesiam conficit. « Quae est ista, quae progreditur quasi aurora consurgens? » Vox est Synagogae. In fine siquidem saeculi cum plebs Judaica ad praedicationem Eliae et Enoch conversa fuerit ad Christum, ipsa quoque admirabitur, dicens: Quae est ista? id est quanta et qualis est Ecclesia quae progreditur? hoc est, proficit de virtute in virtutem. Non enim stare, sed progredi dicitur Ecclesia, quia non in uno loco contenta, sed totum mundum coelesti praedicatione occupavit. Quasi aurora progreditur, quia transactis tenebris infidelitatis, lumen veritatis habere ostendit. « Pulchra ut luna. » Lunam ferunt physici a sole illuminari. Et Ecclesia pulchra est ut luna, quia charitate 117.0340B| sponsi sui Christi illuminatur, et ejus gratia resplendet. Sive pulchra est ut luna in praesenti vita, ubi aliquando concessa sibi pace et securitate crescit, aliquando adversitatibus obtrita decrescit. « Electa ut sol, » in alia vita, ubi perpetuo resplendebit gaudio de visione Conditoris sui. Sive electa est ut sol, quia illum verum imitari nititur, de quo scriptum est: « Vobis timentibus nomen meum orietur sol justitiae. » Hunc solem imitatur vivendo in humilitate et justitia et pietate. « Terribilis ut castrorum acies ordinata. » Terribilis aeriis tempestatibus, ordinata ut castrorum acies, id est charitatis unitate unita, ut nullis tentationibus penetrari valeat. « Descendi ad hortum nucum. » Laudata Ecclesia a Synogoga, respondet: « Descendi ad hortum nucum. » 117.0340C| Hortus nucum est vita praesens. Nam sicut in nuce tegmen quidem durissimum videtur, sed nucleus latet, ita in praesenti vita nostrae conscientiae clausae sunt, et non apparent, donec fracta testa corporis manifestentur. Descendit ergo ad hortum nucum Ecclesia, quando per doctores suos vitam singulorum considerat. Unde sequitur: « ut viderem poma convallium. » Poma convallium sunt virtutes, quae humilitate condiuntur. « Descendi (inquit) ad hortum, ut viderem poma convallium, » id est ut considerarem sanctos, excellentia quidem virtutum praeditos, sed humilitate depressos. « Et inspicerem si floruisset vinea. » Hoc est ut considerarem qui in studio sanctarum virtutum proficerent. « Et germinassent mala punica. » Hoc est ut eos quoque perquirerem, 117.0340D| qui jam apti sunt ad imitandam passionem Christi. Nam mala punica, ut saepe dictum est, mysterium passionis Christi significant. Considerat ergo Ecclesia per praelatos suos, qui in virtutibus, vel qui jam perfecti sunt, ut imitantes passionem Christi, pro illo quoque idonei sint sanguinem fundere, quales erant illi quibus Apostolus dicebat: « Vobis datum est, non solum ut credatis in Christum, sed ut pro illo patiamini. » « Nescivi. » Vox est Synagogae. Quae videns tantam Ecclesiae gratiam inspecta veritate Evangelii, dolet quod antea non cognoverit fidem Christi, et quasi excusans se quod tarde conversa sit, dicit: Nescivi, o sponsa Christi Ecclesia. Nescivi, id est non 117.0341A| cognovi tantam gratiam et tanta dona spiritualium virtutum tibi a sponso tuo collata. « Anima mea conturbavit me propter quadrigas Aminadab. » Conturbata (inquit) sum nimia animi sollicitudine, propter tam subitam Evangelii praedicationem. Sciebam enim legem et prophetas divinitus datos, et ideo cum subito vidissem praedicari Evangelium, conturbata sum propter quadrigas Aminadab. Aminadab abnepos fuit Judae, per quem generatio Christi contexitur. Interpretatur Aminadab populi mei spontaneus, quia cum esset Deus, sponte factus est homo; cum esset conditor et creator, sola benignitate sua factus est portio populi sui. Et est sensus: Conturbata (inquit) sum propter subitam Evangelii praedicationem, quae veluti velocissimae quadrigae, totum subito 117.0341B| mundum pervolavit. Et bene hanc praedicationem non currus, sed quadrigas appellat, quia Evangelii praedicatio quatuor evangelistarum auctoritate consistit, et quatuor Evangelia quasi quadrigae sunt Novi Testamenti, cui praesidet auriga ipse Christus temperans et disponens ipse cursum Evangeliorum. « Revertere, revertere, Sunamitis. » Vox est Ecclesiae, Synagogam ad fidem invitantis: « Revertere, revertere, Sunamitis. » Revertere, o Synagoga ab infidelitate ad fidem, revertere ab odio ad dilectionem. Sunamitis interpretatur captiva vel despecta. Talis erat Synagoga ante adventum Christi, captiva videlicet vinculo diaboli, et despecta a Deo, quia Christum ad salutem suam missum non cognovit. « Revertere, revertere, ut intueamur te, » id est ut 117.0341C| pulchritudinem tuae castitatis aspiciamus. CAPUT VII. « Quid videbis in Sunamite nisi choros castrorum? » Vox est sponsi. Qui audiens invitari Synagogam a sponsa sua Ecclesia ad fidem, dicit: « Quid videbis in Sunamite nisi choros castrorum? » Ac si diceret: Tu quidem o sponsa doles de perditione Synagogae, et quod tarde ad fidem veniat, sed adest tempus quo convertatur, et tunc nihil videbis in ea nisi choros castrorum, id est nisi charitatis concordiam et stabile robur fidei, quo pro defensione meae fidei pugnabit. Nam chori canentium sunt, castra vero militum pugnantium. In Sunamite ergo chori castrorum videbuntur, quia conversa Synagoga et concorditer 117.0341D| Christum praedicabit cum Ecclesia, et pro fide Christi usque ad mortem pugnabit. « Quam pulchri sunt gressus tui! » Ab hoc loco incipit sponsus exponere laudes sponsae suae. Et notandum quod a gressibus incipit ejus pulchritudinem texere, et in ore laudes ejus finit, sicut superius ab oculis coeperat. Hoc autem fecit vel ad pulchritudinem carminis variandam, vel etiam quia sic mysteriis aptissimum est. « Quam pulchri (inquit) sunt gressus tui! » Vidit Ecclesiam non otiose in uno loco stantem, sed veloci praedicatione totum mundum peragrantem, ideoque a gressibus coepit eam laudare. Gressus enim Ecclesiae sunt velox praedicatio apostolorum, per quos in omnem terram Evangelium insonuit. « In calceamentis, » id 117.0342A| est in patrum praecedentium exemplis. Calceamenta enim ex mortuis fiunt animalibus. Et calceamenta Ecclesiae sunt Patrum praecedentium exempla, quibus gressus habet munitos, ut securius eum imitando et sine offensione gradiatur. « Filia principis. » Alia translatio, « filia Aminadab » dicit. Aminadab (ut superius dictum est) populi mei spontaneus dicitur, qui recte figuram Christi tenet; nam Ecclesia et filia est et sponsa. Filia, quia ejus sanguine redempta, ejus baptismate regenerata: sponsa, quia dote Spiritus sancti illi est conjuncta. « Juncturae feminum tuorum sicut monilia quae fabricata sunt manu artificis. » In feminibus vel in femoribus solet sacra Scriptura generationis propaginem designare. Unde de Jacob legimus: « Omnes animae quae egressae sunt de femore 117.0342B| Jacob. » Femina ergo Ecclesiae sunt spiritualis generatio credentis populi per verbum praedicationis et lavacrum regenerationis. Juncturae feminum est conjunctio duorum populorum in una fide, judaici et gentilis. Et bene hae juncturae monilibus comparantur, quia fides utriusque populi maxime in operibus manifestatur. Nam « fides sine operibus mortua est. » Fabricata autem sunt manu artificis, hoc est Dei omnipotentis, cujus munere virtus boni operis credentibus tribuitur. Hic est ille artifex, de quo Paulus dicebat, quando memoriam Abrahae partriarchae faciebat: Exspectabat enim manentem civitatem, cujus conditor et artifex Deus est. « Umbilicus tuus crater tornatilis, nunquam indigens poculis. » Umbilicus frigidissima pars est corporis, 117.0342C| et ideo per umbilicum fragilitatem nostrae mortalitatis debemus accipere. Crater vero est calix major, ansas hinc inde habens. Umbilicus ergo Ecclesiae, crater est tornatilis, quia quanto magis doctores Ecclesiae suae fragilitatis meminerint, tanto magis verbo praedicationis insistunt, ut eleemosynam verbi Dei praebentes, ipsi misericordiam a Deo consequantur. Et bene crater tornatilis dicitur. Torno enim facilius operamur, per quod significatur facilitas erogandi verbum vel eleemosynam dandi. Non enim morose, nec haesitando eleemosyna danda est, juxta quod Salomon dicit: « Ne dixeris amico tuo: Vade et revertere, cras dabo tibi, cum statim possis dare. » Quod etiam torno fit, non eget exterius adhibita regula vel linea, sed inerrate ex seipso perficitur. 117.0342D| Umbilicus ergo Ecclesiae crater est tornatilis, quia quicunque vel praedicat, vel eleemosynam dat, pro sola dilectione et supernae mercedis exspectatione hoc facere debet. Nam quicunque vel praedicat, vel proximis miseretur pro remuneratione temporali vel laude, crater est, sed non tornatilis. Et hic crater nunquam indiget poculis, quia praedicatoribus nunquam deest praedicatio verbi Dei, quia ipse quem praedicant, pocula scientiae et virtutem constantiae illis subministrat. Unde et Psalmista: Dominus dabit verbum evangelizantibus virtute multa. « Venter tuus sicut acervus tritici vallatus liliis. » Eadem fragilitas quae per umbilicum designata est, ostenditur hoc loco per ventrem, quia venter nulla 117.0343A| ossium firmitate premitur. Bene ergo venter Eccle siae acervo tritici comparatur, quia sancti quique quanto magis memores sunt snae fragilitatis, eo studiosius ad proferendos bonorum operum fructus insistunt. Et recte non copiam tritici, sed acervum tritici dicit, ut per hoc significet incrementa virtutum, quae veluti acervus ab inferioribus ad superiora crescendo conscendunt. Nam sicut acervus inferioribus lata amplitudine spatiatur, superius vero quadam brevitate contrahitur et acuminatur, ita in Ecclesia multi sunt qui indulgentius vivunt, pauci vero qui summae perfectioni insistunt. Plures enim inveniuntur qui de bonis suis eleemosynam faciunt, quam qui sua pro Deo relinquunt. Hic acervus liliis vallatus dicitur, quia sancti bona quae faciunt, pro 117.0343B| desiderio supernae claritatis et candoris agunt. Nam per lilia coelestis illa claritas designatur. Potest etiam per ventrem Ecclesiae divinitus fons baptismatis accipi, quo fideles in novam creaturam regenerantur. Hic ergo venter acervo tritici vallato liliis comparatur, quia regenerati fonte baptismatis, docentur bonis insudare operibus, et ad intuendam supernae claritatis gloriam semper inhiare. « Duo ubera tua sicut duo hinnul gemelli capreae. » Ubera Ecclesiae, sicut jam superius dictum est, sanctos doctores significant, qui parvulos quosque (hoc est, nuper in Christo regeneratos) lacte apertioris et facilioris doctrinae instruunt. Bene autem duo ubera dicuntur, quia de duobus populis, judaico videlicet et gentili, fideles congregantur, et lacte spiritualis doctrinae 117.0343C| aluntur. Haec duo ubera sicut duo hinnuli capreae gemelli esse dicuntur. Duo hinnuli sunt duo Testamenta, quibus eorumdem doctorum omnis praedicatio subsistit, quorum Testamentorum unus est auctor et promulgator Christus, juxta quod Salomon dicit: Verba sapientium quasi stimuli, et quasi clavi in altum defixi, quae data sunt a pastore uno, Christo videlicet. Caprea enim recte Christum significat, quia et intuitu et velocitate caeteris animantibus praeeminet, et mundum est animal ungulam dividens et ruminans. Tales enim sunt membra Christi, doctores videlicet, intuitu scientiae insignes, et ea velocitate terrena deserentes, atque ad coelestia festinantes. Dividens ungulam, id est habens boni et mali discretionem; et ruminans, hoc est sedula 117.0343D| memoria praecepta Dei meditans. « Collum tuum sicut turris eburnea. » Doctores sancti, qui designantur per ubera, ipsi designantur et per collum. Nam per arterias colli vox egreditur, et colli ministerio caeteris membris vitalia alimenta ministrantur. Sic sancti doctores et verba vitae populis annuntiant, et alimento doctrinae coelestis eos nutriunt. Collum ergo Ecclesiae turri eburneae comparatur, quia sancti doctores ejusdem Ecclesiae et pulchritudinem et robur praestant. Pulchritudinem quidem, quae per candorem eboris designatur, caste et sincere vivendo. Robur vero praestant, quod significatur per turrim, quando eamdem Ecclesiam contra tentationes diaboli vel impetus haereticorum 117.0344A| muniunt. « Oculi tui sicut piscinae in Hesebon, quae sunt in porta filiae multitudinis. » Id est, ipsi doctores, qui per collum designati sunt, designantur et per oculos. Ipsi enim oculi universo corpori Ecclesiae provident, et iter quod ingredi debeant, ostendunt. Hi oculi Ecclesiae comparantur piscinis Hesebon in porta civitatis, quia sancti doctores populos in Christum credentes vitali lavacro abluunt, et salutaris doctrinae potu reficiunt. Filia autem multitudinis vocatur Hesebon juxta litteram, ob multitudinem confluentium inibi populorum. Sic et sancta Ecclesia recte dicitur filia multitudinis, quia numerositatem quotidie colligit gentium. Hesebon autem interpretatur cingulum moeroris. Oculi ergo Ecclesiae piscinis Hesebon comparantur, quia sancti doctores, 117.0344B| neglectis caducis saeculi gaudiis, cingulo moeroris se constringunt, quia caste et sobrie viventes in hoc saeculo, et pro suis erratibus deflent, quatenus in praesenti lugentes, ad vera aeternaque possint pervenire gaudia. In porta autem Hesebon hae piscinae esse dicuntur, quia nullus Ecclesiam ingredi valet, nisi prius aqua baptismatis abluatur, et nisi fonte salutaris doctrinae potetur. Hoc etiam significabat labrum aeneum, quod Salomon in porticu templi posuerat, ut sacerdotes ingressuri templum, et hostias immolaturi, ibi corpora abluerent. « Nasus tuus sicut turris Libani, quae respicit contra Damascum. » Quia naso fetores et bonos odores discernimus, recte per nasum Ecclesiae iidem sancti doctores intelliguntur. Ipsi enim sagaciter 117.0344C| discernere noverunt inter fragilitatem catholicae fidei doctrinam et letiferum haeretici corporis fetorem. Nam et in divinis charismatibus, quae per Spiritum sanctum distribuuntur, dicitur: Alii datur per Spiritum discretio spirituum. Nasus ergo Ecclesiae turri Libani comparatur, quia sancti doctores et summum locum in Ecclesia tenent, ac veluti in Libano monte consistunt, et defendunt Ecclesiam a malignorum spirituum incursibus. Haec turris contra Damascum esse dicitur. Damascus metropolis civitas est Syriae, quae quondam contra filios Israel, utpote fortissimos et crudelissimos reges habens, dimicabat. Interpretatur autem Damascus, sanguinis potus, vel sanguinis oculus. Ferunt ibi Abel interfectum, ideoque significat potestates hujus saeculi, quae sanguinis potum 117.0344D| sitiunt, quia voluptatibus et illecebris carnis et sanguinis delectantur. Significat etiam aerias potestates, quae animarum nostrarum cruorem sitiunt. Contra Damascum ergo est haec turris, quia haec Ecclesia semper diabolo et membris illius, adjutorio Christi munita, resistit. « Caput tuum ut Carmelus. » Caput ergo Ecclesiae principalitas mentis fidelium intelligitur: nam sicut capite membra reguntur caetera, ita mente cogitationes disponuntur. Bene autem caput Ecclesiae Carmelo comparatur. Carmelus enim, qui et Carmel dicitur, interpretatur cognitio vel scientia circumcisionis. Ergo caput Ecclesiae Carmelo assimilatur, quia novit circumcisionem aliquando corporaliter 117.0345A| celebratam, nunc se spiritualiter observare debere, juxta quod Propheta dicit: « Circumcidimini Domino in cordibus vestris. » Hanc sententiam circumcisionis non habuerunt Judaei, ideoque reprehenduntur a beato Stephano protomartyre dicente: « Dura cervice et incircumcisis cordibus et auribus, semper Spiritui sancto restitistis. » In libro quoque Regum legitur quod Elias in montem Carmeli ascenderit, et ibi orando aridam terram coelestibus pluviis irrigaverit, post longam trium annorum et semis siccitatem. Quae historia pulchram redolet allegoriam. Nam Elias, qui interpretatur Deus meus Dominus, Christum significat. Qui cum sit Deus et Dominus omnium et totius creaturae, specialiter suus, id est proprius, est Deus et Dominus Ecclesiae. Hic in Carmelum ascendit, 117.0345B| quando per gratiam suam mentes fidelium suorum conscendit, et per eos arenti mundo gratiarum suarum pluvias tribuit. Recte ergo (ut dictum est) caput Ecclesiae Carmelo monti comparatur, quia mens sanctorum conversatione sublimis est, et Christo in se ascensum praebet per profectum virtutum. « Et comae capitis tui ut purpura regis vincta canalibus. » Si per caput Ecclesiae mens accipitur, per comas capitis cogitationes mentis debemus accipere, quae assidue de illa prodeunt. Purpureus vero color, qui sanguinis habet speciem, mysterium Dominicae passionis significat. Juxta litteram quod dicit, « purpura regis vincta canalibus, » significat lanam jam purpureo colore confectam et necdum 117.0345C| in fila deductam, sed adhuc in canalibus constitutam, quas Graeci βάτια vocant, in quibus sanguis conchyliorum solet defluere, et lanam in purpureum vertere colorem. Mystice canales istae humilitatem sanctorum significant, in quibus aeterni regis purpura tingitur, cum sancti quique humilitatem sui Redemptoris imitando, passionum illius conformes fieri satagunt, quatenus in purpurae dignitatem vertantur; id est, laborantes pro Christo, mereantur regnare cum Christo. Vincta autem haec purpura esse dicitur, quia sanctorum praecordia fixa sunt et stabilita in timore et amore Redemptoris sui, nec unquam a charitate ejus separari possunt. « Quam pulchra es et quam decora, charissima, in deliciis. » Quam pulchra es, scilicet in fide, et 117.0345D| decora in operatione, charissima in deliciis. Supra dictum est de Ecclesia: « Pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata; » hic vero dicitur, « Pulchra et decora, charissima in deliciis; » quae quasi contraria esse videntur. Nam ordinatam esse velut castrorum aciem, et esse in deliciis, repugnat, quia deliciae fortitudinem militum solent enervare. Sed sancta Ecclesia utrumque agit. Ordinata est velut castrorum acies, quia infidelibus haereticis resistit, et malignos spiritus sua sanctitate et perfectione terret. In deliciis etiam est, quia suavitatem supernae dulcedinis assidue palato mentis degustat, et inter pressuras hujus saeculi illas adipisci desiderat et continue illis satiari. Unde merito 117.0346A| illa quae talis est, sponso suo Christo charissima esse dicitur. « Statura tua assimilata est palmae. » Statura Ecclesiae est perfecta ejus rectitudo. Neque enim ad vitia incurvatur, sed recta et immobilis persistit. Unde Psalmista exspectantium voce dicebat: « Incurvatus sum et humiliatus usquequaque. » Et propheta sub specie Hierusalem peccanti animae de malignis spiritibus dicit: « Quia humiliaverunt te, et dixerunt animae tuae, Incurvare ut transeamus. » At contra sancta Ecclesia recta stat, nec unquam incurvari consentit, audiens ab Apostolo: « Vigilate, state in fide, viriliter agite et confortamini, et omnia vestra in charitate fiant. » Et Dominus filiis Israel loquitur: « Ego sum Dominus Deus vester, qui eripui vos de 117.0346B| ergastulo Aegyptiorum, ut incederetis recte. » Statura ergo Ecclesiae palmae assimilatur, quae in omnibus quae agit semper in memoria supernam retinet remunerationem. Palma enim victricem ornat manum, et ideo significat praemium illud quod victoribus sanctis in coelestibus est dandum. « Et ubera tua botris. » Ubera Ecclesiae (ut superius dictum est) sunt doctores sancti, qui lacte simplicis doctrinae regeneratos in Christo nutriunt. Sed haec ubera botris assimilantur, quando iidem doctores perfectis perfectiora denuntiant, sicut Apostolus loquens simplicioribus, dicebat: « Non potui vobis loqui tanquam spiritualibus, sed tanquam carnalibus; tanquam parvulis in Christo lac potum vobis dedi, non escam. » Ecce ubera lactis plena. Quae ubera 117.0346C| in botros sunt versa, cum diceret: « Nos praedicamus Christum Dei virtutem et Dei sapientiam, et loquimur sapientiam inter perfectos. » « Dixi, ascendam in palmam, apprehendam fructus ejus. » Ut ostenderetur omnis haec excellentia et magnitudo donorum Ecclesiae de Dei gratia venire, introducitur idem sponsus dicens: « Ascendam in palmam. » Quasi diceret: Inde habes ubera ad nutriendos parvulos, unde habes botros, quibus perfectioribus perfectionem propines doctrinam, quia ego mea gratia in te ascendi, et hanc tibi perfectionem concessi. « Ascendam (inquit) in palmam. » Palma Ecclesiam significat, vel etiam animam cujuscunque fidelis, qui memor est Domini Dei sui qui dicit: Confidite, ego vici mundum. Ipsa quoque omnium 117.0346D| vitiorum et iniquitatis victrix esse studet. Bene autem in palmam hic ascendisse dicitur, cum superius in hortum descendisse legatur. Dixit enim Ecclesia: « Dilectus meus descendit in hortum suum. » Idem est hortus quod et palma, videlicet una eademque Ecclesia. Sed in eam Dominus descendit, et ad eam ascendit. Descendit in eam, copiam suae gratiae illi de coelestibus mittendo; ascendit ad illam, dona sua in ea incrementando, eamque quibusdam profectibus veluti quibusdam gradibus ad celsiora sublevando. Sed et hoc de natura palmae est sciendum, quod in inferioribus aspera est, in superiobus pulcherrima decore foliorum et pulchritudine fructuum. Sic et sancta Ecclesia in inferioribus 117.0347A| asperitatem laborum et passionum sustinet pro Christo: in superioribus vero, hoc est in coelestibus, pulchritudinem et suavitatem exspectat praemiorum. Potest et per palmam arbor Dominicae crucis exprimi, in quam Redemptor noster pro humani generis redemptione ascendit, et in qua hostem humani generis superavit. Ait ergo: « Dixi, ascendam in palmam; » id est, per meos prophetas locutus sum, et promisi me ad passionem venturum, et meam Ecclesiam redempturum. « Apprehendam (inquit) fructus ejus; » id est fructus bonorum operum et laborum, quibus Ecclesia desudat remunerando; vel etiam secundum meum sensum, quo per palmam crux intelligitur. « Apprehendam fructus, » id est, impleto triumpho passionis, veniam ad gloriam resurrectionis, 117.0347B| et apostolis meis spiritualia dona concedam. « Et erunt ubera tua sicut botri vineae. » Hoc superius jam expositum est: nam ubera Ecclesiae doctores sunt, cum parvulos simplici doctrina nutriunt; sed botri vineae efficiuntur, cum perfectioribus sublimia quaeque annuntiant. Nam beatus Paulus uno codemque tempore ubera et botros habuit, quando de Christo loquens dixit: « Quorum patres, et ex quibus Christus. » Ecce ubera, id est simplex de Christo praedicatio. Sed haec ubera in suavissimum et fortissimum vinum conversa sunt, cum subjunxit: Qui est Deus benedictus in saecula. Et odor oris tui sicut malorum. Guttur tuum sicut vinum optimum. » Os et odor Ecclesiae, est praesens ejus praedicatio, quae fama vel scripto ad 117.0347C| absentes ejus pervenit. Guttur vero est vox ipsa praedicatoris, quae in praesenti auditur. Odor ergo oris Ecclesiae odoribus malorum comparatur, quia ipsa fama praedicationis plena est suavitatis et gratiae. Guttur vero vino optimo assimilatur, quia ipsa vox praedicantium magnam in se virtutem auditoribus ostendebat. Quod vero malorum odor in novitate est, vini vero in vetustate, significat praedicationem Ecclesiae et in sui novitate, et etiam in sui perfectione omnem habere suavitatem et gratiam. « Dignum dilecto meo ad potandum, labiisque et dentibus illius ruminandum. » Vox Ecclesiae est. Quae audiens se laudari a sponso, gratulabunda respondet: « Dignum dilecto meo ad potandum. » Ac si diceret: Sponsus meus guttur meum vino optimo 117.0347D| comparavit, et illud vinum dignum est ad potandum ipso dilecto meo, hoc est praedicatio evangelica, quam in ore meo posuit, per ipsum, et non per alium annuntiari debet in mundo. Neque enim per alium decebat mysteria regni coelestis praedicari in mundo, quam per mediatorem Dei et hominum. « Et labiis (inquit) et dentibus illius ruminandum. » Labia et dentes sponsi, ut supra dictum est, doctores sancti sunt. Illud ergo vinum optimum ruminandum est labiis et dentibus sponsi, quia praedicatio evangelica a doctoribus tractanda et exponenda est. Nec absurdum est, quod cum vinum potetur, et non ruminetur, hic tamen dicitur labiis et dentibus ruminandum, quod magis ad cibum 117.0348A| quam ad potum pertinet. Nam sancti doctores vinum spirituale ruminant, quando praecepta evangelica diligenter exquirunt, et crebra meditatione investigant atque invicem conferunt. « Ego dilecto meo, et ad me conversio ejus. » « Ego dilecto meo, » subaudis obsequium justitiae et devotionis impendo: illi, et non alteri fidem et servitutem meam promitto. « Et ad me conversio ejus, » ut me in praesenti inter labores et aerumnas hujus vitae tueatur, et in futuro ad gaudia vitae coelestis inducat. Potest etiam haec esse vox Synagogae ex persona sanctorum Patrum, adventum Christi desiderantium. Ac si diceret: Scio (inquit) illum spirituali praesentia mihi semper adesse, et ideo ego dilecto meo omni devotione famulari cupio, sed 117.0348B| tandem « ad me conversio ejus, » quia opto ut tandem, sicut promisit, in mea substantia mihi appareat. Nam dixerat supra sponsus: « Ascendam in palmam; » id est, promiserat se in carne venturum, et pro humano genere passurum, et inde gratulabunda dicebat, « Ego dilecto meo, et ad me fit conversio ejus; » id est, credo illum hominem venturum, et in mea substantia hominem mundo manifestandum. « Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in villis. » Ejusdem Synagogae vox est, « Veni, dilecte mi, » id est, appare per assumptum hominem. Tale est et illud Psalmistae, « Excita potentiam tuam et veni; » et Isaiae, « Utinam dirumperes coelos, et venires. » « Egrediamur in agrum. » 117.0348C| Ager, mundus iste est. « Egrediamur (inquit) in agrum, » id est, praedicemus mundo. « Commoremur in viliis, » hoc est, ipsis quoque paganis fidem tuam annuntiemus. Nemo nescit paganos a villa dictos, quia πάγος Graece, villa dicitur Latine. Inde pagani dicti, quia longe sunt a civitate Dei. Potest et vox Ecclesiae esse, « Veni, dilecte mi. » Ac si diceret: Jam mysterio ascensionis assumptum hominem ad coelos sublevasti, sed veni, divinae majestatis praesentia me saepius visitando. « Egrediamur in agrum. » Eodem sensu quo et superius, Praedicemus tuae incarnationis fidem mundo. « Commoremur in villis; » id est, etiam ignorantibus te paganis tuam fidem annuntiemus, nec in transitu, sed commoremur ibi, donec illos ex paganis catholicos, ex alienis tibi proprios 117.0348D| faciamus. « Mane surgamus ad vineas. » Mane exortus est novae gratiae, quando videlicet, transeuntibus tenebris infidelitatis, Evangelium mundo coepit praedicari. « Videamus si floruit vinea. » Hoc est, inspiciamus Ecclesiam, si jam prima fidei rudimenta suscepit. « Si flores fructus parturiunt. » Inspiciamus etiam si flores parturiunt fructum, id est, si illi qui jam in Christum crediderunt, idonei sunt ad bene operandum. Nam flores emittit Ecclesia, cum primum fideles ad fidem veniunt. Flores vero fructus parturiunt, cum jam ipsa fide et dilectione bene operatur, ne ipsa fides otiosa sit, vel mortua sine operibus; nam, ut Jacobus dicit, « fides sine operibus mortua est. » 117.0349A| « Si floruerunt mala punica. » Mala punica (ut supra dictum est) rubicundum vel sanguinem habent corticem, et ideo significant passionem Domini, vel membrorum ipsius. Dicit ergo, « Si floruerunt mala punica, » hoc est, si sancti qui jam fide et opere perfecti sunt, idonei etiam sint imitari passionem Christi et pati pro illo. Mala punica erant illi quibus Apostolus dicebat: « Vobis datum est non solum nosse, verum etiam ut pro illo patiamini. » « Ibi dabo tibi ubera mea. » Ubera Ecclesiae doctores sunt, qui fideles primum ad fidem erudiunt. Cum (inquit) ad vineas exierimus, ibi dabo tibi, o sponse, ubera mea, hoc est tibi filios generabo. Unde adhuc subditur: « Mandragorae dederunt odorem in portis nostris. » 117.0349B| Mandragora herba est aromatica, cujus radix similitudinem habet humani corporis. Poma ejus optimi sunt odoris, in similitudinem pomi Matiani, quod nostri terrae malum vocant. Haec herba rebus medicinalibus aptissima est. Nam ferunt eos qui incommodo vigiliarum laborant, haustu hujus pomi relevari, et posse dormire. Item ferunt eos qui ob curam secandi sunt, si exteriorem hujus pomi corticem biberint, non sentire sectionem vel adustionem. Quae omnia si quis mystice disquirere voluerit, spirituales sensus et Ecclesiae convenientes ibi inveniet. Dicit ergo, « Mandragorae dederunt odorem in portis nostris. » Portae Ecclesiae sunt apostoli et eorum successores, quia nemo civitatem Dei (id est Ecclesiam) intrat, nisi per sanctos doctores aqua baptismatis 117.0349C| regeneratus et vitali doctrina instructus fuerit. De his portis Psalmista dicebat: « Diligit Dominus portas Sion super omnia tabernacula Jacob. » Mandragorae autem fragrantiam virtutum designant. In portis ergo Ecclesiae mandragorae odorem dederunt, quando apostoli vel successores eorum famam suavissimae opinionis et odorem virtutum longe lateque sparserunt. Ideoque invitat sponsum suum ut veniat, quia jam nomen ejus longe lateque per apostolos annuntiatur, et odor praedicationis Christi longe lateque dispergitur. « Omnia poma nova et vetera, dilecte mi, servari tibi. » Id est, praecepta vel promissa Veteris Testamenti et Novi servari tibi, o dilecte mi. Sciebat enim omnia quae in Veteri Testamento annuntiata sunt, non nisi per Christum et in 117.0349D| Christo posse compleri. Ideoque dicebat, Tibi servavi poma nova et vetera, hoc est, te exspecto, ut per te impleantur in Novo Testamento quae praedicta sunt in Veteri. Unde et in passione sua jam pendens in cruce, cum gustasset acetum, dixit: « Consummatum est. » Et post resurrectionem apostolis: Necesse est impleri omnia quae scripta sunt in lege et prophetis et psalmis de me. Possunt etiam poma nova 117.0350A| et vetera justorum personae intelligi, qui vel in Veteri vel in Novo Testamento fuerunt. Dicit ergo Ecclesia, Servari tibi nova et vetera, id est, justos qui in Veteri Testamento praecesserunt, vel in Novo subsecuti sunt, tibi servavi, ut per te laborum suorum praemia perciperent. Nullus enim justorum regnum coelorum intrare valuit, nisi per Christum; quia ipse primus ascendit, et sequentibus suis membris coelum aperuit. CAPUT VIII. « Quis mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae? » Ex his verbis intelligitur totum hoc carmen divinum esse et spirituale, et nihil in se quod juxta litteram intelligi possit, habere. Quae 117.0350B| enim unquam amatrix hoc optavit ut is quem diligit, parvulus efficiatur, et ejus frater, et in infantem versus sugat ubera matris suae? Est ergo vox illius Ecclesiae, quae adventum Christi praecessit, quam Synagogam (id est congregationem) appellamus. « Quis (inquit) mihi det te fratrem meum sugentem ubera matris meae? » Et est sensus, Tu qui modo es in sinu Patris, quis det ut homo efficiaris, et particeps ac consors meae naturae exsistens, frater meus appelleris? Nam ipse se fratrem apostolorum vocare dignatus est, dicens per Psalmistam: « Narrabo nomen tuum fratribus meis. » Et post resurrectionem mulieribus, « Ite, inquit, nuntiate fratribus meis. » « Sugentem ubera matris meae, » inquit, hoc est, implentem omnia quae naturae humanae conveniunt, 117.0350C| excepto peccato. Nam mater Synagogae in hoc loco ipsa humana natura intelligitur, de qua ipsa Synagoga exorta est. « Sugentem (inquit) ubera matris meae, » id est, sustinentem omnia quae humanae fragilitati competunt. « Ut inveniam te foris. » Hoc est, ut hominem factum in aperto videam. Quasi enim intus erat Deus, cum jam in sinu majestatis paternae lateret, sed foris inventus est, quando homo factus sobolem vilem se hominibus praebuit, et incomprehensibilis voluit comprehendi. « Et deosculer te. » Et deosculer te, inquit, id est, manifesta te aspiciam visione, quem nunc tantum in fidei teneo osculo, quod initio hujus carminis optavit, dicens: « Osculetur me osculo oris sui, » id est, per semetipsum jam veniat ut mihi appareat. 117.0350D| Quasi enim per prophetas osculabatur Ecclesiam dilectus, cum adventum suum per eos repromitteret. Optat ergo ut per seipsum veniens illam osculetur, hoc est in carne sua praesentiam exhibeat. « Et jam me nemo despiciat. » Quasi enim despecta erat ante Synagoga quam Christus veniret, quia jam legalibus observationibus dedita, sub typo et figura, et non in veritate adventum Christi 117.0351A| praedicabat. At postquam Jesus apparuit, et adventus sui gratia mundum lustravit, jam nemo despexit eam, quinimo terribilis ut castrorum acies hostibus suis fuit, quia per universum mundum Christum praedicavit, et mundanum imperium sibi subdidit. Nec mirum videri debet si nunc Ecclesiam Synagogam dicimus. Una est enim Ecclesia in praecedentibus et in sequentibus Patribus. « Apprehendam te, et ducam te in domum matris meae. » O dilecte, per fidem et charitatem tibi adhaerendo, ducam te in domum matris meae. Mater Ecclesiae, hoc loco coelestis Hierusalem intelligitur, de qua Paulus dicit: Illa autem quae sursum est Hierusalem, libera est, quae est mater nostra. « Ducam te (inquit) in domum matris meae, » id est, prosequar 117.0351B| te revertentem in coelum, post actum incarnationis tuae et passionis mysterium. Ducam autem te, inquit, pro eo quod est, deducam et prosequar, quia ascendentem Dominum in coelos apostoli oculis deduxerunt, et quousque eum nubes suscepit, pio aspectu prosecuti sunt, donec angeli assistentes dixerunt: « Viri Galilaei, quid statis aspicientes in coelum? Hic Jesus qui assumptus est a vobis in coelum, sic veniet quemadmodum vidistis eum euntem in coelum. » « Ibi me docebis. » Hoc ad superiora refertur, ubi dicitur: « Inveniam te foris. » Cum (inquit) te foris invenero, hoc est, cum te in assumpta carne aspexero, ibi docebis me, quia ad omnia quae interrogare voluero, respondebis. Nam saepe etiam volentes interrogare apostolos Dominus 117.0351C| praeveniebat, eosque instruebat. Potest et ad hunc locum jungi, ubi dicit: « Ducam te in domum matris meae, ibi me docebis. » Cum (inquit) coelo receptus fueris, et me quoque in coelum tecum assumpseris, ibi me docebis, et in omnem veritatem induces, quod impossibile est homini in praesinti vita posse consequi; hinc est quod Dominus repromittit apostolis, dicens: « Venit hora, cum jam non in proverbiis loquar vobis, sed palam de Patre annuntiabo vobis. » Ergo ibi me docebis, id est, te et Patrem mihi aperta visione revelabis, hoc est, divinitatem tuam mihi facie ad faciem ostendes. « Et dabo tibi poculum ex vino condito. » Per vinum fervor charitatis et dilectionis intelligitur. Dabo (inquit) tibi vinum, hoc est, ostendam quam 117.0351D| ferventissima charitate te diligam. Et hoc vinum non simplex erit, sed conditum, bonis videlicet operibus et virtutibus. Nam amor Dei, sicut beatus Gregorius dicit, nunquam est otiosus, operatur magna si est. Si enim operari renuit, amor non est. Vinum enim conditum est dilectio cum operatione. Unde et Dominus in Evangelio: « Si quis diligit me, sermonem meum servabit. » Probatio dilectionis exhibitio est operis. « Et mustum malorum granatorum meorum. » Malum granatum idem est quod et malum Punicum. Dicitur autem malum granatum, eo quod multitudine granorum sit plenum. Malum Punicum, eo quod in Africa plurimum abundat. Punica enim ipsa est Africa. Habet autem 117.0352A| corticem sanguinei coloris, et ideo (ut saepe dictum est) figuram tenet Dominicae passionis. Mustus enim malorum granatorum est dilectio sanctorum martyrum, qui intantum Deum dilexerunt, ut pro illo mori non dubitarent. Et bene mustum dicitur, non aliud quodlibet poculum, quia mustum ferventissimum est, ita ut in nimio fervore omnem sordem ex se excoquat et purget. Dabit ergo Ecclesia dilecto mustum granatorum suorum, id est, ostendet in passionibus sanctorum martyrum quanta charitate Christus diligatur. « Laeva ejus sub capite meo, et dextera illius amplexabitur me. » Per laevam (ut beatus Gregorius dicit) omnia prospera praesentis vitae accipiuntur; per dexteram vero futura beata vita in 117.0352B| coelis accipitur. Laevam ergo sponsi Ecclesia sub capite habet et dextera ejus illam amplexatur, quia quaecunque prospera praesentis saeculi blandiuntur, pro nihilo deputat, cuncta quae temporaliter arrident despicit; et dum ad solam supernae beatitudinis visionem tendit, illam solummodo amplexari desiderat. « Adjuro vos, filiae Hierusalem, ne suscitetis, neque evigilare faciatis dilectam donec ipsa velit. » Habet Ecclesia quosdam in se qui baptismo Christi sunt renati, et nomine Christianitatis titulati, moribus tamen et conversatione saeculo serviunt, et Ecclesiam sauvissima sopitam quiete inquietare, atque ad perferendos tumultus excitare nituntur. Hi ergo propter gratiam mysteriorum Christi, quae 117.0352C| perceperunt, filiae Hierusalem appellantur in hoc loco, cum tamen moribus contraria agant. Et adjurat eos sponsus ne suscitent vel evigilare faciant dilectam, hoc est, ne illam in somno dulcissimae quietis positam, hoc est, in contemplatione sui Conditoris sua inquietudine excitent, et ad sollicitudines et curas saeculi evigilare compellant. « Donec ipsa velit; » hoc est, donec peracto officio debitae servitutis, qua in psalmis, hymnis, et cantibus spiritualibus Deo famulatur, admoneatur iterum cura corporeae fragilitatis ad usum saeculi redire. « Quae est ista quae ascendit de deserto, deliciis affluens, innixa super dilectum meum? » Vox Synagogae, admirantis Ecclesiam de gentibus congregatam. 117.0352D| Quae est, inquit, id est qualis est, quanti meriti, quae ascendit de deserto? Derelicta enim fuerat a Deo per idololatriam et veritatis ignorantiam. Ascendebat ergo virtutum gradibus de deserto, hoc est de errore infidelitatis, in quo ad tempus derelicta fuerat. « Deliciis affluens, » id est virtutibus abundans. « Innixa (inquit) super dilectum meum, » id est, fiducialiter agens in Christo, et omnes virtutes suas et cuncta bona ad ejus gratiam referens, sciebat se nihil suis viribus boni implere posse, ideoque cum Apostolo dicens: « Gratia Dei sum id quod sum. » Et notandum quod dicit, Super dilectum meum. Nam Synagoga solam putabat se habere cognitionem Dei, caeteris gentibus in ignorantia 117.0353A| destitutis. « Notus enim, » ut ait Psalmista, « in Judaea Deus, in Israel magnum nomen ejus. » Sed ita miranti respondet Synagogae ipsius sponsus et dilectus quod sequitur. « Sub arbore malo suscitavi te. » Arborem malum, crucem Dominicam debemus accipere, de qua arbore suscitata est Synagoga, quia ipsa a praevaricatione originalis peccati et potestate diaboli per crucem Christi redempta est, ibi suscitata est quae peccatis mortua erat. Et bene arborem mali dicit. Nam, ut supra dictum est, huic arbori Christum comparavit, dicens: « Sicut malum inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios. » « Ibi corrupta est mater tua, ibi violata est genitrix tua. » Matrem et genitricem Synagogae, majorem et principaliorem 117.0353B| Judaicae plebis patrem dicit, quales erant Scribae et Pharisaei, qui Christum Pilato tradiderunt, qui reliquam plebem tanquam mater et genitrix regere debebant et erudire, et quales erant illi qui suadentibus illis principibus, improbe acclamabant: « Crucifige, crucifige eum. » Haec ergo mater Synagogae sub arbore malo corrupta est et violata, quando se suosque posteros crudeli maledictione constrinxit, dicens: « Sanguis ejus super nos et super filios nostros; » nam et isti sub cruce Christi erant, licet non fide et devotione, tamen crudeles vindictae sibi et suis posteris imprecatione. « Pone me ut signaculum super cor tuum, ut signaculum super brachium tuum. » Quia (inquit) sub arbore malo suscitavi te, hoc est, quia passione 117.0353C| mea in cruce te redemi, pone me ut signaculum super cor tuum, hoc est, habeto me semper in memoria, et ne obliviscaris mei, quanta pro tua salute pertulerim. Pone me (inquit) ut signaculum super cor tuum per fidem, pone me ut signaculum super cor tuum per dignam operationem. Nam et nos quando aliquid in memoria habere volumus, signaculum digito vel brachio imponere solemus, ut illo admoniti, illius rei cujus curam habemus recordemur. Et nos ut signaculum super cor et brachium Christum ponere debemus, ut ejus memoriam semper habeamus, et ut recte in illum credentes, fidem ipsam bonis operibus exornemus. Quod si fecerimus, ipse quoque nos velut signaculum assumet, et nostri recordabitur, juxta quod Zorobabel duci Judaeae repromittit: 117.0353D| « Et ponam te sicut signaculum in conspectu meo. » Nam si nos beneficiorum ejus obliti fuerimus, nec ei dignas gratiarum actiones retulerimus, ipse quoque nostri obliviscetur, sicut de impio rege Jechonia filio Joachim dicitur: « Si fuerit annulus dexter in manu mea, inde evellam eum. » « Quia fortis est ut mors dilectio, dura ut inferus aemulatio. » Dilectio Christi fortis est ut mors. Sicut enim mors animam a corpore separat, et jam nihil concupiscere, nihil in praesenti vita homini licet ambire, ita dilectio Christi quem vere pervaserit, totum huic saeculo mortificat, et quasi insensibilem reddit, solumque pro Christo vivens, mundo mortuus est. Idem sensus est cum dicit: « Dura ut 117.0354A| inferus aemulatio. » Nam sicut infernus eos quos semel recipit nunquam restituit, sed semper retinet, ita verus Christi amor quem semel acceperit, nunquam dimittit; unde Apostolus dicit: « Quis nos separabit a charitate Christi? tribulatio? an angustia? an persecutio? an fames? an nuditas? an periculum? an gladius? » Sed et dilectio Christi hoc loco potest accipi, cujus dilectio fortis fuit ut mors, quia in tantum dilexit nos, ut pro nobis immortalis mortem susciperet. Dura fuit aemulatio ejus ut inferus, quia inferus nescit misereri aut a poenis miserorum mitigari, sic et Christi dilectio non potuit a misericordia cessare, aut ullis improbitatibus persecutorum removeri ab amore humani generis. Quidam hoc quod dicitur, « Dura est ut inferus 117.0354B| aemulatio, » ad Synagogam proprie referunt, quae gentes aemulabatur, et invidebat saluti eorum. Monet ergo Christus hoc dicens, ut ab invidia cesset, et saluti Ecclesiae congaudeat. « Lampades ejus, lampades ignis atque flammarum. » Id est, dilectionis lampades sunt lampades ignis atque flammarum. Lampades dilectionis praecordia sunt sanctorum, in quibus veluti in vasis dilectio habitat. Hae ergo lampades, lampades quidem sunt ignis, quia in corde ardent per amorem; lampades vero flammarum, quia exterius lucent per operationem. « Aquae multae non poterunt exstinguere charitatem, nec flumina obruent illam. » Aquae et flumina sunt violentae persecutorum minae, vel etiam blandimenta, quibus sanctos a charitate Dei separare 117.0354C| nituntur. De quibus Dominus in Evangelio dicit, de viro qui aedificavit domum suam supra petram: « Venerunt flumina, flaverunt venti, et impegerunt in domum illam, et non cecidit: fundata enim erat supra pertram. » « Aquae ergo multae non poterunt exstinguere charitatem, » quia nulla tribulatio, nulla angustia sanctos a charitate Dei separare valebit. « Si dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione, quasi nihil despiciet eam. » Hic versiculus non eget expositione. Nam nullius mundi substantiae, nullae opes comparatione dilectionis aliquid sunt. Legimus quidem sanctos sua dimisisse pro amore Christi, sed tamen nihil sibi videbantur dimittere in comparatione charitatis Christi, quem amabant. Unde Apostolus cum non solum terrenam substantiam, sed 117.0354D| et paternas traditiones dimitteret pro Christo, dicebat: « Haec omnia contemno et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam, » id est, ut amorem illius acquiram. « Soror nostra parva est, et ubera non habet. Quid faciemus sorori nostrae in die quando alloquenda est? » Vox dilecti Synagogam alloquentis pro Ecclesia gentium. « Soror nostra, » inquit, id est gentium Ecclesia, « parva est, et ubera non habet; » et magna dignatione communicato cum Synagoga nomine dicit, « Soror nostra: » quia enim ex Judaeis carnem assumpsit, ideo se quasi Synagogae contemperat et exaequat. « Parva est (inquit) soror nostra. » Sicut alicujus hominis aetas describitur, 117.0355A| sic et aetas describitur Ecclesiae. Parva enim erat Ecclesia adhuc de gentibus congregata, sub ipsis Domini et apostolorum temporibus, quia et parvitate credentium parva exsistebat; et ubera necdum habebat, id est nequaquam praedicando spirituales Deo filios generare valebat. Dicit ergo quasi consilium Synagogae requirens, « Quid faciemus sorori nostrae in die quando alloquenda est? » Allocutio Ecclesiae est vel cum intrinsecus occulta inspiratione, vel exterius aperta praedicatione admonet Deus animam cujusque fidelis. Et est sensus: Quando per apostolos meos alloquar Ecclesiam de gentibus congregatam, quid faciemus? quomodo illi praecepta coelestia committemus? Utrum videlicet minima quaeque praecepta illi committemus, an quo major efficiatur, 117.0355B| perfectiora illi secretorum coelestium mysteria trademus? Nam Deus omnipotens pro mensura et capacitate mentis humanae temperat verbum praedicationis, considerans vires et capacitatem auditoris. Sed Synagoga tacente, ipse sponsus pro ea respondit: « Si murus est, aedificemus super eum propugnacula argentea; si ostium est, compingamus illud tabulis cedrinis. » Si (inquit) soror nostra est murus, aedificemus super eum propugnacula argentea. Ac si dicat: Cum coeperint apostoli mei praedicare Ecclesiae de gentibus congregatae, si tales fuerint auditores qui merito perfectionis murus appellari possint, dum videlicet vel naturali ingenio praediti, vel philosophica eruditione praestantes, quasi alios 117.0355C| defendere et munire possint vice muri, aedificemus super hunc talem murum propugnacula argentea, id est, addamus illis eloquia divinarum Scripturarum. Nam, ut Psalmista dicit: « Eloquia Domini eloquia casta, argentum igne examinatum. » Si vero tales fuerint auditores qui nequaquam hostibus resistere possint, nec tela contra venientia repellere, sed fuerint vel ostium ut simplicia annuntiantes possint aliquos in Ecclesia et ad fidem adducere, quales sunt sacerdotes minoris gradus, qui baptizando in Ecclesia, et divinis mysteriis initiando homines in Ecclesiam introducunt, compingamus illud ostium tabulis cedrinis; id est, proponamus eis exempla praecedentium patrum, qui, veluti cedri, imputribilia videlicet ligna, id est immarcescibilia opera 117.0355D| habent, et veluti tabulae scientiae et charitatis latitudine diffusi sunt. Latitudo enim tabularum latitudinem cordis vel scientiae significat, dicente Psalmista: « Viam mandatorum tuorum cucurri, cum dilatares cor meum. » His ergo cedrinis tabulis, (id est sanctorum exemplis) compingamus illud ostium, ut videlicet illorum imitanda exempla aliis Ecclesiam introeundi veluti ostium januam aperiant. « Ego murus, et ubera mea sicut turris. » Vox Ecclesiae. Quae cum audisset pro sua salute consulentem dilectum suum, ipsa laeta respondit: « Ego sum murus, et ubera mea sicut turris. » Ego (inquit) murus, ego supra firmam petram fundata sum, et glutine divinae charitatis solidata. Sive murus 117.0356A| sum, quia de vivis et electis lapidibus (hoc est sanctis) aedificata sum; « et ubera mea sicut turris, » quia tales intra me contineo, qui vice uberum alios nutrire possunt spirituali doctrina, et vice turris possunt alios defendere et munire, quique sicut turres in muro eminent, sic merito doctrinae et conversationis inter reliquos membra mea praecellunt. Hoc autem non meis meritis, neque libertate mei arbitrii habeo, sed dono et gratia sponsi mei. « Ex quo facta sum coram eo quasi pacem reperiens. » Id est, ex quo ille sanguinem suum pro me fudit, et repropitiando mihi Deum Patrem, dissolvit inimicitias quae erant inter Deum et hominem, mihique coelestia pacificavit. Ex quo ergo hanc pacem reperi, murus esse et ubera vice turrium 117.0356B| merui. « Vinea fuit pacifico, » id est dilecto meo, qui est verus pacificus, quia per eum pacificata sunt omnia quae sunt in coelis et in terra. Unde, et a Propheta Pater futuri saeculi, princeps pacis appellatur, in cujus veri pacifici typo Salomon pacificus, auctor hujus carminis praecessit. Huic ergo fuit vinea, id est sancta Ecclesia. « In ea quae habet populos. » Hoc dicit ut se de Ecclesia gentium, non de Synagoga, ostenderet canere. Nam Synagoga unius gentis fuit tantum. Ecclesia vero habet populos, quia omnes gentes intra capacissimum suum gremium capit et recipit. « Tradidit eam custodibus. » Custodes hujus vineae (id est sanctae Ecclesiae) sunt prophetae, apostoli apostolorumque successores. 117.0356C| Sive etiam custodes hujus saeculi sunt angelicae virtutes, quae ab incursibus tentationum et daemonum Ecclesiam custodiunt. « Vir affert pro fructu ejus mille argenteos. » Viros, fortes dicit et perfectos, nam vir a virtute dicitur. Fructus Ecclesiae est coelestis vitae remuneratio, pro qua sancta Ecclesia in praesenti laborare non cessat. Mille autem argentei, quos pro fructu vir affert, significant omnia quae in hoc mundo possideri possunt. Millenarius enim numerus pro summa perfectione et plenitudine ponitur. Vir ergo pro fructu hujus vineae mille argenteos affert, quia sancti omnia sua relinquunt, et pauperibus erogant, ut fructum hujus vineae (hoc est, supernam mercedem) consequantur. Tale est illud quod Dominus in Evangelio dicit: 117.0356D| « Simile est regnum coelorum thesauro abscondito in agro, quem qui invenit homo, abscondit, et prae gaudio illius vadit, et vendit omnia quae habet, et emit agrum illum. » « Vinea mea coram me est. » Vox sponsi. Tu (inquit) dicis quia vineam meam tradidi custodibus, tamen vinea semper coram me est, quia licet eam custodibus meis commiserim, ego tamen semper curam illius habeo, nec pro illa semper sollicitus esse desisto, sed sum cum illa usque ad consummationem saeculi. « Mille tui pacifici, et ducenti his qui custodiunt fructus ejus. » Mille tui, subauditur argentei, quos pro vineae dedisti fructu, pacifici tibi sunt. Quasi diceret: O anima fidelis, noli dubia 117.0357A| esse pro aeterna mercede, pro qua omnia tua dedisti, quia mille argentei pacifici sunt tibi, id est, manet te certa illa remuneratio, et verum inde fructum consecutura es. Et ducenti, subaudis argentei, pacifici sunt his qui custodiunt fructus meos. Sicut per millenarium plenitudo perfectionis, sic et per centenarium summa perfectio designatur, quia centenarius de laeva in dexteram transfertur. Ducenti ergo argentei, qui est duplicatus centenarius, significant eos qui doctrina et sancta operatione perfecti sunt, qui juste et pie vivendo semetipsos custodiunt, et etiam praedicando alios convertunt. His ergo talibus ducenti argentei sunt pacifici, quia duplicata in coelis eis manet remuneratio. De qualibus per Danielem dicitur: « Et qui ad justitiam 117.0357B| erudiunt multos, fulgebunt quasi stellae in perpetuas aeternitates. » Hos enim Apostolus dupliciter jubet honorari, dicens: « Presbyteri qui in nobis sunt, duplici honore digni habeantur, maxime qui praesunt vobis, et laborant in verbo. » « Quae habitas in hortis, amici auscultant, fac me audire vocem tuam. » Vox dilecti sponsam alloquentis: O Ecclesia, quae habitas in hortis, id est, quae excolendis virtutum germinibus insistis. Hortus etenim ipsa Ecclesia est, quam (ut superius dictum est) crebro se promittit invisere. Ecclesia ergo in hortis habitat, quia plantaria virtutum assidue nutrit, nec transitorie modicum recessura, ibi tugurium ponit, sed fixa statione habitat. « Fac me, inquit, audire vocem tuam, » id est, praedica quibus 117.0357C| vales Evangelium, praecepta meae legis simul et promissum coelestium praemiorum annuntia. Hoc enim mihi jucundum et delectabile est, ut audiam vocem tuam, hoc est ut audiam te verba salutis aeternae annuntiantem. Sed « amici auscultant, » id est, angelici spiritus vocem tuam audire delectant, quos tibi amicos feci effusione sanguinis mei, quosque adjutores et protectores contra malignos spiritus institui. Sive amici, id est, justorum spiritus auscultant, quos de tuo coetu ad me in coelestia assumpsi. Ipsi enim de tua praedicatione et fratrum salute congaudent. Respondet confestim ipsa sponsa dilecto suo: « Fuge, dilecte mi, et assimilare capreae hinnu loque cervorum super montes aromatum. » Mira 117.0357D| responsio. Invitatur ad praedicandum, et ut sponsus 117.0358A| audiat vocem ejus, illa vero hortatur sponsum suum ut fugiat. Sed magna est mysterii consequentia. Nam quia superius praedicta fuerat Christi nativitas, cum dixit: « Quis det te fratrem meum sugentem ubera. » Praedicta enim fuerat ejus passio, ubi dictum est: « Sub arbore malo suscitavi te, » nunc consequenter hortatur sponsum ut fugiat, hoc est velocissime per ascensionem ad Patrem redeat. Et est sensus: Jubes me praedicare? vis vocem meam audire? fuge, dilecte mi, id est, impleto incarnationis tuae et passionis mysterio, revertere ad coelum, ut non jam te sicut hominem, sed sicut Deum super omnia cogitare incipiam. Tunc enim audies vocem meam, quia tunc te liberius omni mundo praedicabo. Et hoc est quod Dominus in Evangelio dicit: 117.0358B| « Ego veritatem dico vobis, expedit vobis ut ego vadam. » Expediebat enim apostolis et omni Ecclesiae ut Christus rediret, et praesentiam corporalem absentaret, quia dum in corpore praesens erat, non poterant eum spiritu aliter amare, non poterant eum quem hominem cernebant, ut Deum invisibilem et ubique praesentem cogitare. At postquam ipse coelos ascendit, coepit eum Ecclesia spiritualiter diligere, et sic jam Deum cogitare et praedicare. Et hoc est quod Apostolus dicit: « Et si noveramus Christum secundum carnem, sed nunc jam non novimus. » Ergo, dilecte mi, si vis ita me te praedicare, fuge (id est recede) ad coelestia, et qui fuisti comprehensibilis per humanitatem, efficere incomprehensibilis per divinitatem, verumtamen ne me 117.0358C| in praesenti sine tua visitatione deseras, sed dignare me crebra tua visitatione requirere, mihique te saepius videndum praebere. Et hoc est quod dicit: « Similis esto capreae hinnuloque cervorum super montes aromatum. » Sicut (inquit) capreae et hinnuli cervorum indomita animalia humanum consortium refugiunt, et tamen crebrius in montibus videntur, sic et tu post tuam ascensionem, licet invisibilis, dignare mihi tamen saepius dono tuae gratiae apparere, et hoc super montes aromatum. Montes aromatum sancti Dei sunt, excellentia sanctae conversationis coelo proximi, et odore ac fama virtutum longe lateque fragrantes. Hinc Apostolus de se suique similibus dicit: « Nostra conversatio in coelis est. » Et alibi: « Christi bonus odor sumus in 117.0358D| omni loco. » |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 20 "AurCar.Synodi 20 Aurelius Carthaginensisfl. 400 Parisiis J. P. Migne 1845 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" Synodica Θεοδοσίου γοῦν καὶ Νεκταρίου μεθαρμοσθέντων πρὸς τὰ οὐρανία, τοῦ μὲν τὴν βασιλείαν ὁ υἱὸς Ἀρκάδιος διαδέχεται, Γρατιανοῦ δὲ, ὁ ἀδελφὸς Ἀρκαδίου Ὁνόριος. Ἐν οἷς χρόνοις ἐν Καρθαγένῃ σύνοδος τοπικὴ καὶ ἱερὰ συναθροίζεται, πατέρων ἑκατὸν εἴκοσι καὶ ἑπτὰ συνέλευσιν φέρουσα· κατὰ εἰδόλων Legisse videtur interpres εἰδωλολατρῶν Δονατιστῶν, καὶ ἄλλης ἑκάστης αἱρέσεως, καὶ τῶν ἐν τόποις ἐκείνοις ἀτόποις σφαλμάτων, τὰς πράξεις ποιήσασα. Ἧς ἡγεῖτο Αὐρήλιος ὁ Καρθαγὲνης ἐπίσκοπος. Καὶ κανόνας ἱεροὺς ἐκθεμένη καὶ θείους, ἕως καιρῶν τοῦ μικροῦ Θεοδοσίου διήρκεσε. Theodosio igitur et Nectario ad coelestia translatis, in illius quidem imperium filius Arcadius successit, ut in Gratiani Honorius, Arcadii frater. Quo tempore Carthagine Synodus provincialis et sacra congregata fuit, patrum centum viginti et septem conventum prae se ferens, quae contra idololatras Donatistas, et aliam quamcumque haeresin, et alia illorum locorum errata, actiones instituit: cui praefuit Aurelius Carthaginensis episcopus. Canones sacri et divini, quos illa edidit, ad Theodosii usque minoris tempora obtinuerunt. |
XL. 255 TRACTATUS XL. Ad Neophytos post baptisma III. Exsultemus, fratres, in Christo: triumphatorique perpetuo hymnis, citharis, tympanis, canticis gratiam referamus, qui nobis promissa perpetuans pia sanctione (ut aiunt) claves vere aureas misit: et quidem non illas, quae maligno beneficio crimina excipiunt, quae corpori parcunt, animam liberare non possunt; quae peccata, cum dissimulando praetereunt, non adimunt, sed includunt; quae reum, qualem invenerint, talem quoque dimittunt; quae in pari causa ipsi praestatori nihil prodesse possunt. At vero nostrae acervatim absolvunt, quidquid invenerint, nec aliquid subsecivi esse patiuntur: sed pectorum aperiunt cuncta penetralia, diligenter universa crimina expellunt, ac rursus diligenter occludunt, ne quid illo vel frivolum, inde quod excluditur, revertatur. Mira ratio, mira beatitudo! Salvo reo punitur reatus in reo, integroque statu moritur in homine, propter quod homo fuerat moriturus. Inde est, 256 quod nostra non habet necessaria tormenta confessio; quod sine sudore tortoris facinora sua sponte reus, ut fiat innocens, confitetur. Pretiosa indulgentia est, fratres, quae et veniam praestat et medicinam. Caeterum qui parcit venefico, homicidae, adultero, incestatori, sacrilego, nisi ejus curaverit mentem, non video quid illi praestiterit. O liberatoris nostri profunda providentia! O praestantia singularis! O dulcis sententia! O damnatio necessaria! Homo jugulatur, ut vivat: percussor, percussorisque non cernitur gladius: percussique non hiat vulnus, non defluit sanguis, non decolor color est. Ipse est, et tamen ipse non est. Vetus quidem videtur domicilium, sed novus est inquilinus, mutatione morum nativitatis suae nobilitatem incredulis variis virtutibus monstrans. Cujus sanctionem, vestrae aetatis omni curriculo manente in sua semper infantia, custodite: ac fortiter praecavete ne primi hominis quondam vestri umquam memoriam recolatis. 257 TRACTATUS XLI. Ad Neophytos post Baptisma. IV. In quo paucis additis, quibusdam mutatis, continentur ea quae partim, XXXIX, partim XL tractatibus exhibentur. Exsultate, fratres, in Christo, acceptaque indulgentia regale beneficium diligenter, fortiter ac fideliter custodite; etenim 258 omnis actus vester contractus ablatus est, securi gaudete: nihil saeculo jam debetis. Imago quidem reatus nunc usque fuistis, sed fortiter examinati estis: et, ut indulgentiam perciperetis, pro vobis ipsis bene vigilastis: optime estis auditi. Novum judicii genus est, in quo reus, si excusaverit crimen, damnatur; absolvitur, si fatetur. Magna ratio, magna potestas, magna pietas judicis nostri, a quo universi generis peccatores, ut possint beate vivere, puniri festinant. Mira ratio: mirum profecto mysterium. Salvo reo, punitur reatus in reo, integroque statu moritur in homine, propter quod homo fuerat moriturus. Inde est, quod nostra non habet necessaria tormenta confessio, quod sine truculenti sudore tortoris facinora sua sponte reus, ut fiat innocens, confitetur. Pretiosa res est, fratres, quae et honorem praestat, et praemium. O liberatoris nostri profunda providentia! O praestantia singularis! O dulcis sententia! O damnatio necessaria! In semetipso homo jugulatur, ut vivat: percussor non videtur, percussoris non cernitur gladius, percussi non hiat vulnus, non defluit sanguis exspirantis, non palpitat corpus, non decolor color est. Ipse est, tamen non est ipse. Vetus quidem videtur domicilium: sed novus inquilinus exsultat mutatione morum, nativitatis suae nobilitatem incredulis variis virtutibus probaturus. 259 TRACTATUS XLII. Ad Neophytos post baptisma V. Salvete hodie, nati fratres in Christo, acceptaeque indulgentiae regale beneficium diligenter, fortiter ac fideliter custodite; etenim vester contractus omnis ablatus est: securi gaudete; nihil saeculo jam debetis. Ecce nullum pondus, stridor nullus est mundanarum vestris in cervicibus catenarum. Vinculis nullis impeditae sunt manus, nullis pedes onerati compedibus. Non vos ullus terror exagitat, non ullae sordes offuscant. Qui conscium timebatis, conscientiam non timetis: vetus enim homo vester feliciter condemnatus est, ut absolveretur: sacri gurgitis unda sepultus, ut sepulcri nido vivificatus, resurrectionis jura gustaret. O magna providentia Dei nostri! O bonae matris charitas pura! diverso genere, sexu, aetate, conditione suscipiens necat odio criminum, ut noverea: pia servat, ut mater: necatosque non ante vivificat, quam omne virus vetustatis extinguat. Ne quid adulterum pariat, ac ne quem plus amare videatur, aut minus, unam nativitatem, unum lac, unum 260 stipendium, unam Spiritus sancti praestat omnibus dignitatem. Quam speciosum est, fratres, quamque salutare, quem paulo ante ridiculo habueris, admirari: cujus exsecratus sis corruptelam, optes imitari virtutem: quem cupidum semper horrueris, stupeas passim in pauperes et egenos sua bona universa fundentem: postremo quem noveris idololatriae fanum, gaudeas Dei templum. Itaque beatus est semper, qui meminit, quod renatus sit: beatior, qui non meminerit, quid fuit ante, quam renatus sit: beatissimus, qui infantiam suam provectu temporis non mutaverit. 261 TRACTATUS XLIII. Ad Neophytos post baptisma IV. De duodecim signis. I. Aethereae gentes, exsultate, novella pignora in Christo, florentissimique hodierni spiritalis ortus vestri candorem ne quo 262 pacto maculetis, perpeti diligentia custodite; quia nescit iterare quod praestat. Ecce pueri, adolescentes, juvenes, senes utriusque sexus, qui eratis rei, eratis et immundi, mundana nativitate, contra omni reatu jam liberi, mundi estis infantes: et, quod est admirabile, et gratum, subito uno momento facti aetatibus diversis aequaevi. Sed curiositatem vestram bene novi veteris vitae usurpatione; quod quidem vobis ulterius non licebit. Fortassis requiratis et a nobis, qua genitura, quove signo tam diversos, tam plures, tam dispares una uno partu vestra vos peperit mater. Sicut parvulis morem geram, sacrique horoscopi pandam tota brevitate secreta. 263 II. Igitur, fratres, genesis talis est vestra. Primus vos, qui in se credentem reprobat nullum, non Aries, sed Agnus excepit: qui vestram nuditatem velleris sui niveo candore vestivit: qui suum lac beatum vagitu hiantibus vestris labris indulgenter infudit. Idem non tumidus cervice, non torvus fronte, non minax cornu Taurus, sed optimus, dulcis, blandus ac mitis vos admonet Vitulus, ut nulla ullo in opere captantes auguria, ejus sine malitia succedentes jugo, terramque vestrae carnis domando fecundantes, laetam divinorum seminum messem coelestibus horreis inferatis. Et admonet prosequentibus Geminis, id est duobus salutare canentibus testamentis, ut principaliter idololatriam, impudicitiam, avaritiamque fugiatis, quae est incurabilis cancer. Leo autem noster, sicut Genesis protestatur (Gen. XLIX, 9), leonis est catulus, cujus ista pia sacramenta celebramus, qui ad hoc recubans obdormivit, ut vinceret mortem; ad hoc evigilavit, ut beatae resurrectionis suae in nos munus immortalitatis conferret. Quem competenter sequitur Virgo praenuntians Libram, ut nosceremus Dei per Filium, qui incarnatus processit ex virgine, aequitatem justitiamque terris illatam: quam qui constanter tenuerit ac fideliter ministraverit, non dicam Scorpionem, sed, sicut Dominus ait in Evangelio, omnes omnino serpentes illaesa planta calcabit. Sed 264 nec ipsum quoque diabolum, qui vere est acerrimus Sagittarius; formidabit umquam, variis atque igneis sagittis armatus, totius humani generis omni momento corda distringens: propter quod sic Paulus Apostolus ait: Induite vos armaturam Dei, ut possitis vos constare adversus nequitias diaboli, accepto scuto fidei, per quod poteritis omnes sagittas illius mali, quae sunt igne plenae, extinguere (Ephes VI, 11). Is enim infelicibus non numquam immittit Capricornum vultu deformem, et per cornu exilioris labra liventia spumantibus venis ebulliens, palpitante ruina captivi tota miserabiliter per membra desaevit. Alios amentes, alios furiosos, alios homicidas, alios adulteros, alios sacrilegos, alios avaritia efficit caecos. Longum est ire per singula. Varias atque innumerabiles nocendi artes habet: sed has omnes salutari profluens amne non magnopere noster Aquarius delere consuevit; quem necessario uno sequuntur duo Pisces in signo, id est duo ex Judaeis et Gentibus populi, baptismatis aqua viventes, in unum populum Christi uno signo signati. TRACTATUS XLIV. Ad Neophytos post baptisma VII. Die dominico de comparatione tritici. I. Exultemus, fratres, in Christo, tantique proventus redditu ditati, Deo patri omnipotenti laudes et gratias referamus; qui 265 zizania, lolium, lappas, tribulos in laeta frumenta mutavit, quae diligenti cultu purgata, molarisque lapidis pio pondere feliciter fracta; ordinabiliter creta, omni furfure abjecto, mirifico splendore in farinam candidam micuerunt; quae nullo adulterata fermento est, conspersa ac subacta diligenter. Sal inditum est illi; levigata est oleo cremiali, officiis competentibus temperata, in panes azymos reddita. Hi, quos videtis, egregia coctura suave redolentes, qui excocti sunt non furno, sed fonte; non humano, sed igne divino: non illos aura corrupit: non fumus amarus infecit: non frigus elisit: 266 (quod plus est) sine fermento levati sunt. Certe cacabacii non sunt, non vetusti, non usti, non crudi, non mucidi. Lacteus illis color est: lacteus sapor est. II. Sed fortassis, quod nonnulli forma videntur minores, si secus 267 aliquid de pistore sentiatur, mea nihil interest, fratres: quia etsi pauper sum, tamen frontem meam tueor, et fidem meam novi. Certe si quid sciunt, dicant operarii, qui mecum sunt. Lucro gaudeo, sed sine furti conscientia, sane confiteor. Denique et vos retinetis pondus antiquum: habetis aginam: exagium facite, quemadmodum vultis: singulos ponderate: invenietis nullum habere 268 minus. Tripondes sunt omnes, numismatis sacri una libra signati, qui mensae deserviunt. 269 TRACTATUS XLV. De die Dominico Paschatis I. Saeculorum haeres, et pernici cursu procurrens atque recurrens, solemni motu rotatus in sese, proferens sibi de fine principium, natalitia infinita de occasu, dies sempiternus eluxit: quo discussa convolutae hyemis tristitudine, novo vento Favonio blandiente, diversis floribus, genere, colore pariter et odore una nativitate diffusis, germinantia undique dulce prata respirant. Exsultat aestas nova, 270 sed dives, in frumenti varias moles spiceam feliciter contundens palmam: quam prosequetur congrue mustulentus autumnus, ut necessario gratiae panis vini quoque jucunditas jungeretur. Quis non haec coelestibus mysteriis coaptata cognoscat? hyems namque pigra, sordida et tristis ad eos pertinet, qui idololatriae deservientes, mundanis voluptatibus compediti, libidini vacantes et gutturi, longe moliti, id est aeternae morti sunt a Deo, quod opus tenebrarum dilexerunt, destinati. Ver sacrum fontem debemus accipere, cujus divite ex alveo, Favonio non vento, sed Spiritu sancto generante, odorem divinum beata spirantes fide, diverso charismate, sed una nativitate Ecclesiae flores clarissimi, ac dulces nostri funduntur infantes. Aestas autem fidelis est populus, angelicus et mundus, qui sponsionis suae palam fortiter retinens, peccatorum paleis limpidatus, semet pretiosum frumentum divinis horreis inferre desiderans, licet suo uberet fonte, tamen aestuat semper justae operationis 271 ardore. Autumnus quoque martyrii locus est, in quo non vitis, sed fossoris sanguis effunditur: ut vita beata pretiosae mortis vindemia comparetur. Dies vero ad sacramentum pertinet resurrectionis Domini nostri Jesu Christi, qui in omnibus omnia est: qui vere aeternus est, ac sine nocte dies; cui duodecim horae in Apostolis, duodecim menses serviunt in Prophetis; quem Evangeliorum salutaria quatuor praedicant tempora; cui non anniversarii, sed quotidiani fructus respondent, hymnum canentes Deo credentibus populis, qui omni immortalitatis semine propagantur in saecula. In hujus diei luce gradientes exsultemus fide, jucundemur bona conversatione, ut perpetuam vitam adipisci mereamur; per Dominum Jesum Christum. 272 TRACTATUS XLVI. De Pascha II. In stabili cursu, multiformi gratia redimitus, temporum solemni vestigio dies salutaris advenit. Idem sui successor, idemque decessor, longaeva semper aetate novellus, anni parens, annique progenies, antecedit, sequiturque tempora et saecula infinita. Parit sibi de fine principium; et tamen a cunis genitalibus non recedit. Profecto sacramenti dominici imaginem portat; nam occasu passionem, resurrectionemque ortu redivivo concelebrat, per quem nobis munus futurae beatitudinis pollicetur: hoc quoque nostris competentibus praestaturus, quos nunc invitat felix occasus, ut sacri oceani lacteo profundo demersi, inde novello novellique cum die resurgentes, nobiscum possint ad immortalitatis gloriam pervenire. 273 TRACTATUS XLVII. De Pascha III. Stabilis cursor, multiformi gratia redimitus per temporum ambages pernicibus plantis sua recalcans officio solemni vestigia dies salutaris advenit. Idem sibi successor, idemque decessor, longaeva semper aetate novellus, anni parens, annique progenies, antecedit, quae sequitur, tempora, et saecula infinita disseminat. Parit sibi de fine principium; hoc nostris quoque hodie competentibus 274 praestaturus, quos jam nunc felix invitat occasus, ut sacri oceani lacteo profundo demersi, surgentes inde novello novelli cum die, sua luce radiantes, nobiscum possint immortalitatis per aerium tramitem cursu servato ad repromissionis tempus, ubi in perpetuum quis oritur, pervenire. TRACTATUS XLVIII. De Pascha IV. Morte sua vivens, sepulcri nido vegetatus, innumerabiles temporum metas perenni curru, una eademque orbita lustrans dies magnus advenit: menses in tempora, tempora in annos, annos in saecula pandens. Sine pausa crescit in senium; et tamen a cunis genitalibus non recedit. Profecto sacramenti dominici imaginem portat; nam occasu passionem, resurrectionemque ortu redivivo concelebrat, per quem nobis quoque resurrectionem futurae beatitudinis pollicetur. 275 TRACTATUS XLIX. De Pascha V. Sempiterni currus auriga teretis metae sua replicans complicando gyro solemni vestigia, dies salutaris advenit. Idem sibi successor, idemque decessor: longaeva semper aetate novellus: anni parens, annique progenies: antecedit, quae sequitur, tempora: et ut saecula colligenda disseminet, parit sibi de fine principium. Hic est, quo similiter, verumtamen semel, amore hominis sui, ejus artifex Deus, et Dominus noster occidit, et exortus est rursum, numquam sane repetiturus occasum. Hic, inquam, quo ferales disruptae sunt tenebrae: quo mors subacta est: quo homines, quos susceperant mortuos, refundere inferi coacti sunt vivos. Quem ut semper, et ubique aucti fide, numero, charitate nostris cum fratribus celebremus, praestabit Deus Pater omnipotens. |
6. SDD 6: DE LOCIS DIALECTICIS SDD 6.1: DE QUIBUSDAM COMMUNIBUS PRAEMITTENDIS SDD 6.1.1 Istum tractatum, qui est de locis dialecticis, auctor noster extraxit de libro Topicorum Boethii. Ideo, sicut Boethius quaedam communia praemittit suae considerationi de locis dialecticis, ita et illa auctor noster praemittit, scilicet quid est argumentum et argumentatio, et quo modo differunt, deinde etiam quid est enuntiatio, propositio, quaestio et conclusio, et quo modo conueniunt uel differunt, deinde quot et quae sunt species argumentationis. Haec est intentio primi capituli huius tractatus. Iste est sextus tractatus huius operis, qui pertractat de locis dialecticis. Et continet sex capitula: primum est de quibusdam praemittendis ante propriam considerationem de locis dialecticis, secundum est de descriptione loci, et de quibusdam communibus diuisionibus locorum, tertium est de locis a substantia, quartum est de locis a concomitantibus substantiam, quintum est de locis extrinsecis et sextum est de locis mediis. Primum capitulum habet quinque partes principales; prima proponit intentionem tractatus et, specialiter, primi capituli, secunda definit argumentum et argumentationem, tertia describit propositionem, quaestionem et conclusionem, quarta diuidit argumentationem in suas species et quinta reducit ad syllogismum alias species argumentationis. Secunda incipit ibi "argumentum est", tertia ibi "propositio est", quarta ibi "argumentationis", quinta ibi "reducuntur autem". Prima pars est de se clara. SDD 6.1.2 Argumentum est ratio rei dubiae faciens fidem; argumentatio autem est argumenti per orationem explicatio. Cum hoc nomen 'ratio' ualde multipliciter soleat capi, ideo auctor noster dicit quod hic, in definitione argumenti, 'ratio' capitur pro medio per quod aliqua conclusio probatur: ideo exponit sic definitionem argumenti 'argumentum est ratio rei dubiae faciens fidem', id est medium probans conclusionem. Argumentatio autem non solum est illud medium, sed est totalis oratio composita ex medio et extremitatibus, ex praemissis et conclusione; et cum medium contineat uirtualiter extremitates, praemissas et conclusionem, et totalem argumentationem, ideo uidetur esse bene dictum quod argumentatio est argumenti per orationem explicatio. Sed illud non apparet mihi esse intentio Boethii quod aliquem unicum terminum uocauit 'argumentum', immo intentio Boethii uidetur esse quod argumentum et argumentatio differunt sicut processus mentalis et processus uocalis. Argumentum enim est processus in mente quo mens ex praemissis mentalibus sibi notis cogitur concedere conclusionem sibi prius ignotam uel dubiam. Et sic accipitur ibi 'ratio' pro totali processu mentali; unde dicitur 'argumentum' quasi 'arguens mentem', id est interius cogens mentem ad concedendum et ad assentiendum ei de quo prius dubitabat, uel dubitasset si per modum quaestionis fuisset sibi propositum. Argumentatio autem est processus uocalis exprimens et explicans significatiue praedictum processum mentalem. Et apparet mihi quod haec sententia clare apparet ex uerbis Boethii sic dicentis "argumentum est ratio rei dubiae faciens fidem; non uero idem est argumentum et argumentatio: nam uis siue ratio ea qua concluditur conclusio cum aliquid probatur ambiguum 'argumentum' uocatur, ipsa uero argumenti elocutio dicitur 'argumentatio', quo fit ut argumentum quidem uirtus uel mens argumentationis sit atque sententia, argumentatio uero argumenti per orationem explicatio"; haec Boethius. SDD 6.1.3 Propositio est oratio uerum uel falsum significans. Quaestio est dubitabilis propositio. Conclusio est argumento uel argumentis probata propositio. Enuntiatio idem est conuertibiliter quod propositio, prout uidetur intendere Boethius, dicens "enuntiatio enim, siue sui causa dicatur siue ad aliud referatur, propositio est". Notandum est quod licet eadem oratio quandoque dicatur propositio, quandoque quaestio et quandoque conclusio, tamen haec tria nomina, si proprie sumantur, multum differunt. Quia enuntiatio ex eo quod dubitabilis est uocatur 'quaestio', propter quod a dubitante uolente certificari de ea ipsa sub modo quaerendi profertur. Eadem autem enuntiatio si ex praemissis notis fuerit illata et probata uocatur 'conclusio'; et si sic notificata capiatur ut praemissa ad aliam conclusionem probandam, tunc proprie uocatur 'propositio', unde 'propositio' proprie dicitur quasi pro alio inferendo positio. Verum est tamen, sicut notat Boethius, quod hoc nomen 'propositio' saepe sumitur largius, tamquam synonymum huic nomini 'enuntiatio', et tunc describitur quod est oratio uerum uel falsum significans. Unde sic non solum praemissam sed etiam conclusionem, uel enuntiationem solitarie acceptam uocamus 'propositionem', et isto modo consequenter accipitur hic in textu nostro 'propositio'. SDD 6.1.4 (1) Argumentationis quattuor sunt species, scilicet syllogismus, inductio, enthymema et exemplum. (2) Quid autem sit syllogismus dictum est prius, in praecedenti tractatu. (3) Inductio est a singularibus ad uniuersalem probandam progressio, ut 'Socrates currit et Plato currit ... et sic de singulis; ergo omnis homo currit'. (4) Enthymema est syllogismus imperfectus, id est oratio in qua ex una praemissa syllogismi expressa, alia non expressa, infertur conclusio, ut 'homo est animal; ergo homo est substantia'; si enim apponeretur haec alia praemissa 'omne animal est substantia' esset syllogismus perfectus. (5) Exemplum est ex uno particulari ad aliud particulare probandum progressio propter similitudinem in eis repertam, ut 'Parisienses contra Remenses pugnare malum est; ergo Atrebatenses contra Ambianenses pugnare malum est'; tenet consequentia per hanc similitudinem: quia sicut Parisienses et Remenses sunt affines, ita Atrebatenses et Ambianenses. Haec quarta pars continet manifeste quinque clausulas bene notabiles, quarum prima est diuisio argumentationis, secunda est de syllogismo, tertia de inductione, quarta de enthymemate et quinta de exemplo. De prima clausula, notandum est quod de proprietate sermonis non est bona diuisio argumentationis in syllogismum, inductionem, enthymema et exemplum. Quia loquendo de diuisione primo et proprie dicta, diuisio requirit primo quod membra diuisionis contineant totum ambitum diuisi, secundo quod membra diuisionis non coincidant, et tertio quod membra diuisionis non ad plura se extendant quam ipsum diuisum. Modo quantum ad primum membrum, syllogismus, inuenitur extra capacitatem argumentationis. Quod sic apparet quia multi sunt syllogismi qui nullatenus sunt argumentationes. Nam ad argumentum uel argumentationem requiritur cum necessitate consequentiae probatio conclusionis, sic quod consequens probetur per antecedens, ut patet per definitionem argumenti. Ad hoc autem quod sit huius modi probatio oportet quod antecedens sit notius consequente. Aliquando tamen fiunt syllogismi, inductiones, enthymemata uel exempla ex antecedente aeque uel magis dubio quam sit consequens, uel etiam ex antecedente euidenter falso ad conclusionem etiam euidenter falsam, ut 'omnis equus est capra et omnis homo est equus; ergo omnis homo est capra'; et constat quod ibi nulla est conclusionis probatio, ideo tales syllogismi, inductiones, enthymemata uel exempla non sunt argumenta nec argumentationes. Ad tantum tamen ualet diuisio quod membra non coincidunt et continent totum ambitum diuisi, licet etiam plus contineant. Et ex hoc etiam manifestum est quod isti termini 'syllogismus', 'inductio', 'enthymema' et 'exemplum' non sunt, proprie loquendo, species huius termini 'argumentum', cum genus debeat praedicari uniuersaliter de qualibet suarum specierum. Sed sic uocat eos auctor quia quandam condicionem specierum participant, scilicet quod species generis sufficienter enumeratae praedicantur disiunctim et affirmatiue de genere uniuersaliter sumpto, ut 'omne animal est homo uel brutum' et 'omne corpus animatum est animal uel planta'; ita enim et omnis argumentatio est syllogismus, inductio, enthymema uel exemplum. Secunda clausula, quae est de syllogismo, remittit nos ad tractatum praecedentem. Circa tertiam clausulam, quae est de inductione, notandum est quod inductio non concludit gratia formae, nisi ex appositione alterius praemissae fiat syllogismus, sicut in parte sequente dicetur. Aliqui tamen uolunt dicere quod in uirtute istius clausulae 'et sic de singulis' inductio formaliter et de necessitate concludit. Tamen ego credo quod illa clausula non sit de integritate inductionis, quod apparet quia illa clausula non est aliqua propositio nec pars propositionis. Et si dicatur quod ponitur loco unius propositionis, ego dicam quod dicendo 'Socrates currit et Plato currit ... et sic de singulis; ergo omnis homo currit', si haec clausula 'et sic de singulis' sumatur loco alicuius propositionis, tunc oporteret quod perfectius illa propositio explicaretur, et oporteret uidere quae esset illa, quod non est facile dicere. Nam si dicamus illam propositionem esse 'omnis homo alius a Socrate et Platone currit', ista propositio iam erit uniuersalis, et sic non erit inductio, scilicet a singularibus ad uniuersalem progressio. Immo etiam apparet quod in inductione non esset probatio, sed petitio principii, quia scito quod Socrates est risibilis et quod Plato est risibilis dubitamus adhuc an omnis homo est risibilis. Nos enim aeque uel magis dubitamus istam 'omnis homo alius a Socrate et Platone est risibilis'; immo cum haec sit uniuersalis, ipsa non erit sensu cognita, et non apparet aliquo modo unde talis propositio sit in intellectu notior quam ista 'omnis homo est risibilis', cum illi alii homines non sint sensati nec cogniti. Tamen forte dicetur quod illa propositio est in intellectu nota et concessa per illas singulares et per hoc quod intellectus considerans non percipit differentiam uel rationem quare debeat aliter esse de aliis hominibus quam de Socrate et Platone; ideo intellectus cum illis singularibus apponit et concedit illam clausulam, siue propositionem, scilicet quod omnis homo alius a Socrate et Platone est risibilis, ex quibus tandem concludit quod omnis homo est risibilis. Sed ego dico quod sic dicendo oporteret dicere quod illa clausula, uel propositio, non solum esset praemissa ad inferendum illam conclusionem, immo esset conclusio illata ex illis singularibus, et probata cum illa consideratione intellectus quod non sit uel appareat ratio quare aliter debeat esse de aliis. Una enim praemissa argumentationis non debet esse nota per aliam; iam enim ipsa esset conclusio et alia esset antecedens, et esset argumentatio sine ulteriori conclusione. Et si sic, dicendum est quod non oportet in omni bona inductione inducere in omnibus singularibus, quoniam hoc in multis est impossibile, cum sint nobis infinita, sed sufficit in multis inducere, et intellectus, ex eius inclinatione naturali ad ueritatem, in nullo percipiens instantiam, aut etiam rationem quare in alio debeat esse instantia, cogitur concedere non solum quod ita est in illis, sed uniuersalem propositionem, quae iam est principium indemonstrabile, in arte uel scientia supponendum, sine demonstratione. Sic enim scimus hoc indemonstrabile principium quod omnis ignis est calidus, et quod omnis magnes est ferri attractiuus, et quod omne rheubarbarum est cholerae purgatiuum, et quod omne quod naturaliter fit fit ex subiecto praesupposito, et sic de multis aliis principiis indemonstrabilibus. Unde sic intendit Aristoteles, prooemio Metaphysicae et secundo Posteriorum, quod artis et scientiae principia sunt nobis nota per experientiam, id est per experimentalem inductionem ex multis sensationibus et memoriis habitam. Et Auerroes de hoc loquitur pulcre, secundo Physicorum, dicens quod uniuersale principium prius dubitatum concluditur per inductionem absque hoc quod inducantur omnia singularia, et quod sic inductio habet introitum in scientia demonstratiua. Et addit quod secundum talem inductionem principium uniuersale conceditur aliquando citius aliquando tardius, secundum naturam principii et naturam considerantis. Notandum est etiam quod non omnis inductio procedit ex simpliciter singularibus, sed aliquando in singularibus in respectu, id est ex minus uniuersalibus ad magis uniuersale, ut si in multis speciebus uidemus ita esse et in nulla apparet nobis instantia, concludimus uniuersaliter de genere ita esse, ut apparet in exemplo Boethii. Si enim in regendis nauibus debemus non sorte sed arte gubernatorem eligere, et etiam in regendis equis aurigam, et si etiam in regenda re publica non sorte debemus principem eligere, sed cum commendatione discretionis et prudentiae, debet concludi uniuersaliter quod in omnibus rebus gubernatore indigentibus non debemus sorte sed arte uel prudentia gubernatorem assignare. Quantum ad quartam clausulam, quae est de enthymemate, uidetur mihi esse notandum quod non omnis consequentia ex una categorica ad aliam categoricam debet dici enthymema. Enthymema enim sic est syllogismus imperfectus quia non concludit gratia formae donec per additionem alterius praemissae efficitur syllogismus perfectus. Et ideo consequentiae per subalternationem, per conuersionem aut per aequipollentiam non sunt dicendae enthymemata; sunt enim formales consequentiae sine alterius praemissae appositione. Immo puto quod loquendo proprie tales consequentiae non dicuntur argumenta; immo argumentum debet probare extremitatem de extremitate per medium alienum, scilicet quod sit ab utraque extremitate diuersum. Sed quantum ad ultimam clausulam, quae est de exemplo, uidetur mihi quod inductio et exemplum differunt duobus modis: primo quia inductio est ad conclusionem uniuersalem, exemplum autem ad singularem, secundo quia inductio in antecedente requirit considerationem in multis singularibus, exemplum autem potest ex uno singulari inferre alterum singulare. Tamen non repugnat exemplo quod procedat ex multis singularibus, dum tamen hoc sit ad conclusionem aeque singularem, et est exemplum perfectius, et maiorem faciens fidem si ex pluribus manifestis procedat quam si ex uno. Verbi gratia, si percipimus istum ignem esse calidum et laesiuum, et sic illum ignem esse calidum et laesiuum, et sic plures alios, et si exinde alium ignem nobis praesentatum concludimus esse calidum et laesiuum, non erit nisi exemplum; sed si ex his conclusissemus quod omnis ignis est calidus, fuisset inductio. SDD 6.1.5 (1) Reducuntur autem ad syllogismum aliae species argumentationis tamquam ad speciem principaliorem. Reducitur enim inductio sic 'Socrates currit, Plato currit ... et sic de aliis, et omnis homo est Socrates uel Plato ... et sic de aliis; ergo omnis homo currit'. (2) Enthymema autem reducitur per appositionem praemissae deficientis; in quolibet enim enthymemate sunt tres termini, sicut in syllogismo, scilicet duae extremitates, ex quibus conclusio componitur, et medium, quod cum una extremitate ponitur in praemissa, et tunc praemissa apponenda debet constitui ex illo medio et altera extremitate, et erit syllogismus. Verbi gratia, si sit enthymema 'homo currit; ergo animal currit', tunc 'animal' et 'currit' sunt duae extremitates et 'homo' est medium; cum ergo praemissa expressa sit composita ex 'homine' et 'currit', oportet praemissam apponendam componi ex 'homine' et 'animali', et erit syllogismus, in tertia figura, sic 'homo currit et omnis homo est animal; ergo animal currit'. (3) Exemplum autem est inductio imperfecta; ideo reducitur ad inductionem, et, mediante inductione, ad syllogismum. Ista pars reducit ad syllogismum alias species argumentationis. Et continet tres clausulas: prima reducit inductionem, secunda enthymema et tertia exemplum. Quantum ad primam clausulam, sciendum est quod si in inductione in qua non possumus in omnibus singularibus seorsum inducere propter infinitam uel nimiam multitudinem debeamus istam clausulam apponere 'et sic de singulis', tunc exemplum in textu positum est bene datum. Nam 'currit' est maior extremitas, et 'homo' est minor extremitas, et istis terminis 'Socrates', 'Plato', 'et sic de aliis' utimur tamquam medio, quod subiicitur in maiori propositione et praedicatur in minori; nam hac copulatiua 'Socrates currit et Plato currit ... et sic de aliis' utimur tamquam maiori propositione et hac propositione 'omnis homo est Socrates uel Plato ... et sic de aliis' utimur tamquam minori. Et aliqui, satis rationabiliter, istas praemissas reducunt ad praemissas categoricas, ut manifeste sit primus modus primae figurae, sic 'omne quod est Socrates uel Plato ... et sic de aliis currit, omnis homo est Socrates uel Plato ... et sic de aliis; ergo omnis homo currit'. Et si dixerimus quod ista clausula 'et sic de singulis' non sit apponenda in reductione, tunc contingit quod fiat in omnibus singularibus inductio uel quod hoc non sit impossibile. Dico "in omnibus" ut si dicamus 'luna non scintillat nec Mercurius nec Venus nec sol nec Mars nec Iuppiter nec Saturnus; ergo nullus planeta scintillat'; et tunc poterit fieri reductio ad syllogismum sicut prius, scilicet addendo istam minorem quod omnis planeta est luna aut Venus ... et caetera. Sed si non possit in omnibus singularibus fieri inductio, ut ad concludendum per singularia quod omnis ignis est calidus, tunc non reducitur talis inductio ad syllogismum, nec probat conclusionem ex eo quod sit formalis consequentia uel quod reducatur ad formalem consequentiam, sed ex naturali inclinatione intellectus ad ueritatem. Sicut enim anima uegetatiua inclinatur naturaliter ad generandum sibi simile, sed hoc non generat nisi praeexsistentibus dispositionibus ad hoc conuenientibus, ut perfectione corporis in quantitate et qualitate, sic intellectus naturaliter inclinatur ad assentiendum uniuersali ueritati principiorum indemonstrabilium, sed non assentit donec fuerit dispositus per considerationem in multis singularibus, aliquando in pluribus, aliquando in paucioribus, secundum naturam principii et naturam considerantis, ut dicebat Commentator. Quantum autem ad secundam clausulam, quae est de reductione enthymematis, satis datus est in textu modus per quem hoc fit. Verum est tamen quod aliquando difficultas est in reductione, quia non sufficit unam praemissam apponere, sed plures, ex quibus etiam cum his quae in enthymemate expressa sunt non fit unicus syllogismus, sed plures, uel etiam quandoque non est reductio ad syllogismos categoricos, id est ex duabus categoricis constitutos, immo ad hypotheticos, id est ex praemissis hypotheticis uel aliqua earum hypothetica constitutos, aut etiam quia reducenda sunt in syllogismos ex obliquis aut alios non reseruantes figuras syllogisticas, prout Aristoteles distinxit eos in primo Priorum; et haec in speciali fient posterius manifestiora. Sed quantum ad tertiam clausulam, quae est de reductione exempli, sciendum est quod sicut enthymema uocamus 'syllogismum imperfectum', sic et exemplum solet uocari 'inductio imperfecta'. Differt enim exemplum ab inductione quia inductio requirit in antecedente omnes singulares uel plures, sic quod sufficiant ad faciendum fidem de conclusione uniuersali quae infertur, in exemplo autem sufficit pro antecedente una singularis uel paucae, et non concluditur uniuersalis propositio, sed alia singularis contenta sub illa uniuersali. Sic ergo exemplum reducitur ad inductionem quia ex exemplo fieret inductio per additionem in antecedente tot praemissarum singularium quod illae sufficerent ad faciendum fidem conclusionis uniuersalis et quod tunc inferretur illa conclusio uniuersalis loco illius singularis quae in exemplo infertur. SDD 6.2: DE DESCRIPTIONE LOCI ET DE QUIBUSDAM LOCORUM COMMUNIBUS DIVISIONIBUS SDD 6.2.1 Locus est sedes argumenti uel illud a quo conueniens extrahitur argumentum. Hoc secundum capitulum est de descriptione loci et de quibusdam locorum communibus diuisionibus. Quod continet quattuor partes principales: prima pars assignat descriptionem loci, secunda diuidit locum in locum maximam et locum differentiam maximae, tertia diuidit locum differentiam maximae in intrinsecum, extrinsecum et medium, quarta diuidit locum intrinsecum in locum a substantia et locum a concomitantibus substantiam. Secunda incipit ibi "locus diuiditur", tertia ibi "locus differentia", quarta ibi "locus intrinsecus". Prima pars exponitur a diuersis diuersimode. Quidam enim dicunt quod, cum sit duplex locus, scilicet locus maxima et locus differentia maximae, utriusque descriptio ponitur in hac parte. Cum enim dicitur "locus est sedes argumenti", intelligitur esse descriptio loci maximae, et cum dicitur "locus est illud a quo conueniens extrahitur argumentum", intelligitur esse descriptio loci differentiae maximae. Alii dicunt quod hic ponitur duplex descriptio loci, scilicet una quod locus est sedes argumenti et alia quod locus est illud a quo conueniens sumitur argumentum, et quod utraque harum descriptionum conuenit tam loco maximae quam loco differentiae maximae. Et hoc poterit melius manifestari cum data fuerit diuisio loci in maximam et differentiam maximae, et cum declarata fuerit differentia membrorum dictae diuisionis. SDD 6.2.2 (1) Locus diuiditur, quia alius est locus maxima, alius locus differentiae maximae. (2) Locus maxima est propositio per se nota et concessa absque hoc quod indigeat probari per alias propositiones notiores, per quam etiam innatae sunt probari aliae propositiones dubiae uel minus notae; uerbi gratia, 'omne totum est maius sua parte', 'quidquid praedicatur de definitione, et de definito', 'de similibus simile est iudicium'. (3) Locus differentia maximae est termini ex quibus constituitur maxima et ex quorum habitudine ad inuicem maxima habet notitiam et ueritatem. Verbi gratia, cum haec propositio 'quidquid uere affirmatur de specie uere affirmatur de genere' sit locus maxima, isti termini 'species' et 'genus' sunt locus differentia maximae; ex habitudine enim speciei ad suum genus praedicta maxima habet ueritatem et efficaciam. Ista secunda pars habet tres clausulas, scilicet diuisionem loci, et descriptionem loci maximae, et descriptionem loci differentiae maximae. Ad omnium praedictorum euidentiam, est notandum quod hic non accipitur 'locus' secundum primam nominis significationem; nam sic locus est superficies corporis continentis ... et caetera, sicut apparet quarto Physicorum. Accipitur ergo transsumptiue, ad similitudinem loci praedicti. Nam sicut locus proprie dictus continet quantitatiue locatum, sic in argumentatione quod uocatur 'locus' continet uirtualiter totum argumentum; ex eius enim uirtute argumentum habet quod faciat fidem de conclusione. Et ex hoc apparet quod tam propositio maxima quam praedicti termini merentur dici locus secundum hanc metaphoricam acceptionem. Illa enim maxima modo uniuersali continet totam uirtutem argumenti, et iterum praedicti termini illius maximae, ex habitudine ipsorum ad inuicem, continent uirtualiter ipsam maximam, immo maxima non est nisi quaedam exemplificatio illius habitudinis quam illi termini habent ad inuicem, uirtute cuius habitudinis totum argumentum habet uim et efficaciam. Et sic apparet quod locus bene diuiditur in locum maximam et in illos terminos, et uere dicitur de eis. Ex his etiam patet quod in prima parte huius capituli ponebatur duplex descriptio loci et quod utraque conueniebat tam loco maximae quam loco differentiae maximae. Cum enim dicitur "sedes argumenti", non capitur 'sedes' proprie, prout cathedra regis uel papae, quae proprie dicitur sedes eius, sed capitur metaphorice (sicut dicebatur de loco), ad similitudinem sedis proprie dictae. Sicut enim homo in sua sede solidatur et quietatur, ita tota uis argumenti et mens arguentis in illa maxima et in terminorum praedictorum habitudine ad inuicem solidatur et quietatur, propter quod et locus maxima et locus differentiae maximae sic bene dicuntur 'sedes argumenti'. Ita etiam uterque horum locorum bene dicitur illud a quo conueniens extrahitur argumentum. Nam quod in alio uirtualiter continetur, hoc dicimus extrahi ab illo; modo iam dictum est quod argumentum uirtualiter continetur tam in loco maxima quam in praedictis terminis. Ultimo notandum est quod praedicti termini maximarum ex eo uocantur 'differentia maximae' quia necesse est maximas esse diuersas si sint ex diuersis terminis constitutae. SDD 6.2.3 (1) Locus differentia maximae diuiditur, quia alius est intrinsecus, alius extrinsecus, alius medius. (2) Intrinsecus, secundum Boethium, est qui sumitur a substantia uel a concomitante substantiam termini in quaestione positi. (3) Locus extrinsecus est qui sumitur ab extrinseco, quia nec a substantia nec a concomitante substantiam termini in quaestione positi. (4) 'Medius' autem locus dicitur ex participatione loci intrinseci et loci extrinseci. Haec tertia pars continet quattuor clausulas, scilicet unam diuisionem et tres descriptiones trium membrorum illius diuisionis. Et difficillimum est hanc diuisionem sic exponere quod membra appareant in nullo supposito coincidere et quod sub unoquoque membro appareant contineri omnes loci quos Boethius dixit contineri sub illo. Primo enim uidetur esse superaddendum, tamquam manifestum, quod non dicitur locus 'intrinsecus' ex eo quod consequens includitur uirtualiter in antecedente, quia tunc omnis locus esset intrinsecus. Iterum, nec locus intrinsecus et locus extrinsecus distinguuntur ex eo quod in loco extrinseco termini qui sunt differentia maximae non supponunt pro eodem et in loco intrinseco supponunt pro eodem, quia sic omnis locus esset intrinsecus uel extrinsecus, et nullus medius, et quia sic locus a causa ad causatum uel a toto integrali ad suam partem non essent loci intrinseci, quod est contra Boethium. Iterum, nec dicitur locus 'medius' ex eo quod est habitudo media antecedentis ad consequens, siue termini positi in antecedente ad terminum positum in consequente, seu terminorum ad inuicem qui dicuntur differentia maximae, aut quocumque modo loqui uolueritis, quia sic omnis locus esset medius. Idcirco aliqui exponunt illam diuisionem quod locus intrinsecus est termini maximae confirmantes consequentiam, cuius consequentiae terminus inferens et terminus illatus supponunt pro eodem conuertibiliter, uel quod de uno illorum uerificatur esse in alio secundum aliquem modum essendi in. Locus autem extrinsecus est termini maximae confirmantes consequentiam, cuius consequentiae terminus inferens et terminus illatus non supponunt pro eodem, nec significant idem, nec de uno illorum uerificatur esse in alio in aliquo modo essendi in. Locus uero medius est termini maximae confirmantes consequentiam, cuius consequentiae terminus inferens et terminus illatus non supponunt pro eodem, sed bene significant idem, ut 'color' et 'coloratum', 'album' et 'albedo'. Et sic apparet mihi quod haec diuisio est bona et non potest improbari. Sed ipsa, secundum dictam expositionem, non concordat de omnibus locis cum intentione Boethii et auctoris. Quia, sicut illimet bene dicunt, oporteret secundum hanc expositionem locum a priuatiuis et locum a contradictoriis esse locos medios. Quia terminus priuatiuus significat idem quod terminus positiuus sibi oppositus, quod patet:quia terminus positiuus ponitur in definitione dicente quid nominis termini priuatiui, et etiam iste terminus 'non homo' significat quidquid iste terminus 'homo' significat, licet sint termini contradictorii. Et indubitanter, sicut dicit Boethius, idem terminus potest diuidi multis et diuersis diuisionibus quarum quaelibet sic est bona quod eius membra continent totum ambitum diuisi et in nullo supposito coincidunt, et tamen illarum diuisionum nullum membrum unius aequipollet per se alicui membro alterius. Et ponit Boethius exemplum de numero; numerus enim diuiditur quia alius par alius impar, et alio modo quia alius primus et incompositus et alius secundus et compositus, et tamen nec omnis par est compositus, nec omnis impar est incompositus, nec omnis par est incompositus, nec omnis impar est compositus. Unde, sicut recitat Boethius, aliam diuisionem locorum posuit Themistius et aliam Tullius, quas non malum est uidere. Tullius ergo dixit omnem locum esse intrinsecum uel extrinsecum, et solum locum ab auctoritate uocauit locum extrinsecum, et alios locos uocauit intrinsecos, siue auctor noster uocet eos extrinsecos siue intrinsecos siue medios. Et haec erat bona et sufficiens diuisio, et bene assignauit Tullius qui loci sub uno membro continentur et qui sub alio. Nec propter hoc diuisio Themistii debet improbari, quia illi aequiuoce loquuntur. Nam nomina significatiua sunt ad placitum; ideo diuersi auctores et philosophi utuntur saepe eisdem nominibus aequiuoce, secundum diuersas intentiones, et quicumque auctores utentes nominibus possunt licite exponere illa nomina secundum quas intentiones ipsi utuntur illi nominibus, et auditores eorum et lectores librorum suorum debent uerba auctoris recipere secundum intentionem quam auctor habebat aut uidebatur habere. Dico ergo quod Tullius per 'locum intrinsecum' intendebat omnem locum sumptum a termino habente ex sua significatione determinatam habitudinem ad terminum in quaestione positum, secundum quam habitudinem tenet maxima et totum argumentum. Sic enim locus a contrariis est intrinsecus; si enim quaero utrum Socrates est albus et arguitur quod non sic 'quia Socrates est niger; ergo Socrates non est albus', constat quod argumentum, locus et maxima sumuntur ab isto termino 'niger', secundum habitudinem quam ex sua significatione habet ad istum terminum 'albus', in quaestione positum, quae quidem habitudo contrarietas est. Ita si quaero utrum iustitia sit bona et arguo quod sic quia iustus est bonus, ego sumo argumentum et locum ab isto termino 'iustus', secundum habitudinem quam ex sua significatione habet ad istum terminum 'iustitia', in quaestione positum. Ideo sic et ille locus debet dici intrinsecus secundum expositionem nominis a Tullio datam. Si uero aliquis quaerat utrum materia prima est perpetua et arguatur quod sic quia Aristoteles hoc determinauit, hic est locus extrinsecus, quia argumentum sumptum est ab hoc nomine 'Aristoteles', quod ex sua significatione et impositione nullam habet habitudinem ad terminos in quaestione positos secundum quam habitudinem teneat argumentum. Apparet ergo quod haec diuisio prout posita fuit a Tullio erat bene data. Concordando autem cum diuisione Themistii, quam ponit auctor, possumus breuiter dicere quod locus intrinsecus est qui tenet ex tali conuenientia terminorum quod ipsi supponunt pro eodem uel quod illud pro quo unus supponit includitur in eo pro quo alter supponit secundum aliquem modum essendi in, locus extrinsecus est qui tenet ex habitudine alia a tali conuenientia, et locus medius est qui colligit simul habitudinem talis conuenientiae cum alia habitudine. Et notandum est de descriptionibus membrorum supradictae diuisionis in textu positis quod quilibet diuersimode opinans debet illas descriptiones trahere, si potest, ad suam sententiam, uel non est inconueniens dimittere illas descriptiones si apparent aliae meliores et manifestiores. Boethius enim, Tullius et Themistius usi sunt saepe nominibus aliter quam sub propriis sensibus eorum. SDD 6.2.4 Locus intrinsecus diuiditur, quia alius dicitur 'a substantia', alius 'a concomitante substantiam'. Locus a substantia dicitur cuius terminus inferens et terminus illatus supponunt pro eodem conuertibiliter, sicut definitio et definitum, descriptio et descriptum, interpretatio et interpretatum. Locus a concomitante substantiam dicitur qui cum sit intrinsecus, tamen praedicti termini eius non supponunt conuertibiliter pro eodem. Notandum est quod Boethius et auctor noster in dando istam diuisionem non utuntur proprie isto nomine 'substantia', scilicet prout substantiae distinguuntur contra accidentia uel termini de praedicamento substantiae contra terminos de praedicamentis accidentium. Quia loci a definitione uel a descriptione uel a nominis interpretatione, quos uocant 'a substantia', sic inueniuntur in terminis de praedicamentis accidentium sicut in terminis de praedicamento substantiae. Sed ad placitum omnem definitionem, descriptionem uel nominis interpretationem uocant 'substantiam' definiti, descripti uel interpretati, ex eo quod illi conuertibiliter supponunt pro eisdem uel conuertibiliter significant et connotant eadem, scilicet quod unum significat omnia quae alterum significat et e conuerso, uel quod unum supponit pro omnibus pro quibus alterum supponit et e conuerso. Et ideo si Boethius et auctor noster describunt locum a substantia et locum a concomitantibus substantiam aliter, scilicet per alia uerba, quam nos modo fecimus, tamen oportet sic illa uerba glossare quod reducantur ad descriptiones quas modo in textu nostro posuimus. SDD 6.3: DE LOCIS A SUBSTANTIA SDD 6.3.1 (1) Locus a substantia diuiditur, quia alius est a definitione, alius a definito, alius a descriptione, alius a descripto, alius ab interpretatione et alius ab interpretato. (2) Locus a definitione est habitudo definitionis ad suum definitum, et locus a definito est habitudo definiti ad suam definitionem. (3) Et proportionaliter debent describi locus a descriptione et locus a descripto, locus ab interpretatione et locus ab interpretato. Hoc tertium capitulum est in speciali de locis uocatis 'a substantia'. Quod continet quinque partes: prima proponit diuisionem locorum a substantia et descriptiones membrorum, secunda prosequitur de locis a definitione et a definito, tertia de locis a descriptione et a descripto, quarta de locis ab interpretatione et ab interpretato, et quinta erit de quibusdam locis reducibilibus ad praedictos locos. Secunda incipit ibi "definitio est", tertia ibi "descriptio est", quarta ibi "sciendum est" et quinta ibi "sunt autem et a1ii". Prima pars continet tres clausulas: prima proponit diuisionem loci a substantia, secunda descriptiones locorum a definitione et a definito, tertia descriptiones locorum a descriptione et a descripto, ab interpretatione et ab interpretato. Sed antequam ad illas clausulas particulariter descendatur, declarandae sunt aliquae dubitationes, non propriae his locis a substantia, immo communes eis et aliis locis, siue a concomitantibus substantiam, siue etiam extrinsecis uel mediis. Est autem prima dubitatio an sit uerum quod communiter dicitur, scilicet quod locus debet denominari ab antecedente, seu inferente, et non a consequente, seu illato. Arguitur quod non: quia iustum est unumquodque appellari a fine, ut habetur secundo de Anima; consequens autem est finis argumenti, unde ad habendum fidem de consequente ordinantur finaliter et antecedens et argumentum et tota argumentatio; ideo a consequente deberet locus magis denominari. Item, antecedens est una propositio uel plures, et non unus terminus, et tamen locus denominatur non ab una propositione sed ab uno termino, ut 'a specie', uel 'a genere', uel 'a toto', uel 'a parte', et caetera. Oppositum tamen dicitur communiter. Et apparet: quia tunc dicitur locus 'a definitione' si definitio sit in antecedente, et non si fuerit in consequente; et sic etiam, e conuerso, dicitur locus 'a definito' si definitum fuerit in antecedente, et non in consequente. Alia dubitatio est si arguamus sic 'homo currit; ergo animal currit' utrum debeat dici quod ibi sit locus ab homine uel locus a specie. Et uidetur quod debeat dici non a specie, sed ab homine: primo quia locus debet denominari a termino inferente; modo iste terminus 'homo', et non iste terminus 'species', erat inferens, quia in antecedente non ponebatur iste terminus 'species'. Secundo quia isti termini 'species' et 'genus', uel etiam isti termini 'definitio' et 'definitum', 'totum' et 'pars', 'causa' et 'causatum', 'simile' et 'contrarium', et caetera, sunt uere termini relatiui; ideo omnes tales loci, si deberent dici a specie uel a genere, toto uel parte, et caetera, etiam essent uere loci a relatiuis, quod non est dicendum. Iterum etiam dubitatur quid uolumus quaerere quando dicimus "unde locus?", et quando iterum quaerimus "quae maxima?". Alia dubitatio est cum dicimus "locus a definitione est habitudo definitionis ad definitum", "locus a speciei est habitudo speciei ad genus", quid uolumus intelligere per istum terminum 'habitudo', scilicet quid significat et pro qua re supponit. Et ultima dubitatio erit utrum illa diuisio locorum a substantia quam posuerimus sit conueniens et sufficiens. Ad primam dubitationem concedendum est quod locus non denominatur a totali antecedente, sed a termino, siue complexo siue incomplexo, qui ponitur in antecedente tamquam medium per quod conclusio infertur et probatur, et est ille terminus qui non ponitur in consequente, et denominatur locus ab illo termino prout habet determinatam habitudinem ad terminum positum in consequente, ratione cuius habitudinis tenet consequentia. Unde licet iste terminus 'homo' sit species et sit totum in modo, tamen si dico 'A non est homo; ergo A non est homo albus', non dicemus quod sit ibi locus a specie, sed a toto in modo, quia habitudo eius ad terminum positum in consequente ratione cuius consequentia tenet non est habitudo speciei ad genus, sed totius in modo ad partem in modo. Sed tunc, contra hoc, dubitatur utrum locus debeat denominari solum ab illo termino medio posito in antecedente, uel etiam cum hoc a termino posito in consequente. Et ego dico quod denominatur ab ambobus. Quod apparet: quia locus a definitione, uel locus a genere, describitur non solum quod est habitudo definitionis, uel habitudo generis, sed quod est habitudo definitionis ad definitum, uel habitudo generis ad speciem. Unde licet iste terminus 'homo' sit quoddam definitum et quoddam totum in modo, tamen si fiat medium in argumento ad probandum aliquam conclusionem, non dicetur 'locus a definito' nisi sit ad eius definitionem, nec dicetur 'locus a toto in modo' nisi sit ad eius partem in modo. Locus ergo denominatur a termino inferente tamquam unde, seu a quo, argumentum procedit, et denominatur ab illato tamquam ad quid procedit. Et ideo etiam rationabiliter cum quaerimus "unde locus?", respondemus solum de antecedente, et si quaereremus "ad quid est?", responderemus de consequente. Unde idem est locus a definitione et ad definitum. Si autem quaerat aliquis quare magis solemus quaerere "unde est locus?" quam "ad quid est locus?", dicimus quod hoc est quia in argumento antecedens est principalius et potentius consequente, cum habeat uirtutem inferendi ipsum et faciendi fidem de ipso. Et si concederetur quod unumquodque potest denominari a fine, hoc non obstat quin possit denominari ab aliis causis. Ad secundam dubitationem principalem, ego dico quod in hoc argumento 'homo currit; ergo animal currit' non debet dici quod sit locus ab homine ad animal, quia nec homo nec animal ponuntur in argumento, sed uere est ibi locus ab isto termino 'homo' ad istum terminum 'animal', et ex habitudine illorum terminorum ad inuicem tenet consequentia. Sed ultra, cum iste terminus 'homo' sit species et iste terminus 'animal' sit genus eius, sequitur quod ille locus uere est a specie ad suum genus. Sed ultra, quando dicitur quod isti termini 'species' et 'genus' non ponuntur in argumento, ego concedo; ideo etiam dico quod non est ibi locus ab isto termino 'species' ad istum terminum 'genus', sed a specie ad genus. Locus enim ab isto termino 'species' ad istum terminum 'genus' esset locus a relatiuis. Et ita de loco a definitione; ille enim est a definitione ad definitum, non ab isto termino 'definitio' ad istum terminum 'definitum', quia esset locus a relatiuis, ut dicendo 'haec oratio 'animal rationale mortale' est definitio huius nominis 'homo'; ergo hoc nomen 'homo' est definitum hac oratione 'animal rationale mortale", sicut si diceremus 'Socrates est pater Platonis; ergo Plato est filius Socratis'. Ad tertiam dubitationem, scilicet quid uolumus quaerere quando quaerimus "unde locus?", dico quod nos quaerimus nomen termini inferentis, unde nominatur secundum illam habitudinem ad terminum illatum uirtute cuius habitudinis tenet consequentia. Ideo quamuis sit uerum dicere quod in hoc argumento 'homo currit; ergo animal currit' est locus ab isto termino 'homo' ad istum terminum 'animal', tamen hoc non sufficit, quia non significatur secundum qualem habitudinem ad terminum illatum sit locus ab illo termino, sed hoc exprimitur quando dicitur quod est locus a specie, id est ab isto termino 'homo' secundum habitudinem secundum quam dicitur species. Sed etiam quid uolumus quaerere quando dicimus "quae maxima?". Dico breuiter quod nos quaerimus propositionem per se notam confirmatiuam argumenti, et illam non oportet componi ex terminis in argumento positis, sed ex terminis secundae intentionis supponentibus pro illis terminis ex quorum habitudine ad inuicem tenet consequentia. Unde maximam confirmatiuam huius argumenti 'homo currit; ergo animal currit' non componimus ex istis terminis 'homo' et 'animal', sed ex istis terminis 'species' et 'genus', qui supponunt pro illis; est enim maxima 'quidquid uere affirmatur de specie uere affirmatur de genere'. Et correlarie concludi potest quod in demonstrationibus, quae sunt syllogismi integri ex praemissis per se notis uel per alios syllogismos sufficienter probatis, non oportet quaerere maximas nisi praemissas illorum aliorum syllogismorum. Concludunt enim per se gratia formae; ideo nulla indigent alia probatione uirtute cuius ualeat consequentia. Ad quartam dubitationem, scilicet quae res sit illa habitudo speciei ad genus uel definitionis ad definitum, respondeo quod omnis habitudo speciei ad genus secundum quam species dicitur species est habitudo huius speciei 'homo' ad hoc genus 'animal', uel habitudo huius speciei 'albedo' ad hoc genus 'color', et sic de aliis speciebus et generibus, sicut omnis habitudo patris ad filium secundum quam pater dicitur pater est habitudo huius patris ad hunc filium uel illius alterius patris ad illum alium filium, et sic de singulis patribus et filiis ad inuicem sic se habentibus. Si ergo, descendendo, tu quaeras quae est habitudo huius termini 'homo' ad istum terminum 'animal' secundum quam iste terminus 'homo' dicitur species, ego dicam quod hoc est sicut si quaereremus quae res est habitudo duorum ad unum secundum quam duo dicuntur dupla, uel etiam quae res est habitudo Socratis ad Platonem secundum quam Socrates dicitur pater Platonis, uel similis Platoni, uel diuersus a Platone. Et hoc est quaerere *an termini abstracti de praedicamento ad aliquid supponant pro eisdem rebus pro quibus supponunt eorum concreta aut pro dispositionibus additis*, et hoc est alibi determinandum, et determinatum. Si ergo dicas quod habitudo qua duo sunt dupla ad unum sit illamet duo, ego dicam quod habitudo huius termini 'homo' ad istum terminum 'animal' qua iste terminus 'homo' est species huius termini 'animal' est illemet terminus 'homo'. Ad ultimam dubitationem potest dici quod illa diuisio est sufficiens. Quia omnis locus a substantia est aliquis enumeratorum in illa diuisione uel reduci potest ad aliquem illorum. Illi enim sunt principaliores, et minus principale secundum *imaginationem principiatorumEmutationem principaliorisI* reducendum est ad principalius; et de hoc uidebitur postea. Sed tamen aduertendum est quo modo differunt membra huius diuisionis. Oportet uidere primo quo modo differunt ab inuicem definitio, descriptio et nominis interpretatio. Dico ergo quod aliquando, et saepe, descriptionem uel etiam nominis interpretationem uocamus 'definitionem', et tunc large utimur hoc nomine 'definitio'. Sed quandoque proprie utimur eo, et tunc nec descriptio nec nominis interpretatio dicitur 'definitio', sed uocatur 'definitio' oratio praedicabilis in quid et conuertibiliter de eo cuius est definitio et essentialiter secundum omnes suas partes, sic quod nulla pars eius praedicetur de eo denominatiue; sic enim definitio speciei est constituta ex genere eius et differentiis essentialibus, diuisiuis illius generis et constitutiuis illius speciei. Descriptio autem est oratio conuertibiliter praedicabilis de eo cuius dicitur descriptio, non tamen essentialiter, sed denominatiue secundum aliquas partes uel aliquam partem eius, sicut essent definitiones passionum per subiecta, uel etiam definitiones, seu notificationes, terminorum substantialium per suas proprias passiones aut per sua accidentia, ut 'animal hinnibile' diceremus esse definitionem 'equi'. 'Interpretatio' autem uocari solet definitio dicens quid nominis, et est omnino significans et connotans eadem omnino et conuertibiliter cum aliquo termino, cuius ipsa dicitur esse interpretatio, ut haec oratio 'locus non repletus corpore' diceretur interpretatio huius nominis 'uacuum'. Verum est tamen quod adhuc sunt aliae definitiones, scilicet causales, quae merentur dici definitiones, et non descriptiones nec nominum interpretationes. De his autem omnibus et eorum differentiis dicemus plenius in tractatu de Diuisionibus, Definitionibus et Demonstrationibus. SDD 6.3.2 (1) Definitio est oratio quid est esse rei significans per essentialia. (2) Locus a definitione est habitudo ad suum definitum; et continet quattuor argumenta et quattuor maximas: (3) primo, argumentum affirmatiuum, in quo idem praedicatur de definitione et de definito, ut 'animal rationale mortale est risibile; ergo homo est risibilis'; hic enim est locus a definitione, cuius maxima est 'quiquid uere affirmatur de definitione, et de definito'; (4) secundo, argumentum affirmatiuum in quo definitio et definitum de eodem praedicantur, ut 'Socrates est animal rationale mortale; ergo Socrates est homo'; maxima est 'de quocumque affirmatur definitio, et definitum'; (5) tertio, argumentum negatiuum in quo idem negatur de definitione et definito, ut 'animal rationale mortale non currit; ergo homo non currit'; maxima 'quidquid uere negatur de definitione, et de definito'; (6) quarto, argumentum negatiuum in quo definitio et definitum negantur de eodem, ut 'lapis non est animal rationale mortale; ergo lapis non est homo'; maxima 'de quocumque uere negatur definitio, et definitum'. (7) E conuerso autem est locus a definito, scilicet cum definitum fuerit terminus inferens, positus in antecedente, et definitio terminus illatus, positus in consequente, ut 'homo currit; ergo animal rationale mortale currit'; et iste locus continet quattuor argumenta et quattuor maximas, proportionaliter sicut locus a definitione, quorum exempla dimitto, quia facile est ea ponere. Haec secunda pars continet septem clausulas. Prima est descriptio 'definitionis', secunda descriptio 'loci a definitione' (et de istis dictum est satis in praecedente parte), aliae quattuor clausulae declarant quadruplicem modum argumentorum et quadruplicem modum maximarum pertinentium ad locum a definitione, ultima clausula est de loco a definito. Et haec omnia ita clare posita sunt quod non indigent expositione. Notandum est tamen quod alii sunt modi argumentorum tenentium per locum ad definitione in quibus non essent proprie conuenientes praedictae maximae, sed uariatae secundum debitam exigentiam illorum argumentorum, ut si fierent argumenta ex obliquis in quibus neque definitio neque definitum praedicarentur aut subiicerentur. Verbi gratia, 'asinus hominem uidet; ergo asinus animal rationale mortale uidet'; est enim hic locus a definito ad definitionem, et posset esse maxima 'quaecumque aliquo modo uere attribuuntur definito oblique sumpto, eadem eodem modo uere attribuuntur definitioni etiam oblique sumptae'. Et forte quod uniuersalis maxima in loco a definitione, continens omnes alias, esset 'quaecumque aliquo modo uere attribuuntur definitioni, illa eodem modo uere attribuuntur definito'; siue enim sit attributio affirmatiua siue negatiua, siue uniuersalis siue particularis, siue praedicati ad subiectum siue e conuerso, siue recti ad obliquum siue e conuerso, et sic de aliis modis, semper regula eisdem modis reseruatis habebit ueritatem, propter hoc quod definitio et definitum pro eisdem conuertibiliter supponunt. SDD 6.3.3 (1) Descriptio est oratio indicans quid est esse rei per accidentalia, ut 'animal risibile' dicitur descriptio 'hominis' et 'nasus cauus' descriptio 'simi'. (2) Locus a descriptione est habitudo ipsius ad suum descriptum; (3) et continet quattuor argumenta et quattuor maximas, proportionaliter sicut locus a definitione, et locus etiam a descripto sicut locus a definito; et dimitto exempla, quia facile est ea ponere. Ista tertia pars continet tres clausulas: prima est descriptio 'descriptionis', secunda est descriptio 'loci a descriptione' (et istae duae clausulae exponendae sunt secundum dicta in prima parte huius capituli), tertia clausula enumerat modos argumentorum et maximarum pertinentium ad locos a descriptione et a descripto, quod totum est satis clarum. SDD 6.3.4 (1) Sciendum est quod interpretatio est duplex: quaedam quae non conuertitur cum interpretato, sicut 'laedens pedem' esset interpretatio huius nominis 'lapis', et de ista non intenditur hic, alia est quae conuertitur cum interpretato, ut 'amator sapientiae' est interpretatio huius nominis 'philosophus', et de ista est intentio. (2) Interpretatio est nominis per orationem sibi aequiualentem expositio. (2) Locus ab interpretatione est habitudo ipsius ad suum interpretatum. (3) Et continet loci ab interpretatione et ab interpretato argumenta et maximas proportionaliter locis a definitione et a definito, a descriptione et a descripto. Ista quarta pars continet quattuor clausulas. Prima est quaedam diuisio huius nominis 'interpretatio', circa quam notandum est quod primus modus 'interpretationis', quem a proposito reiicimus, non est nisi quaedam deriuatio nominis ab aliqua oratione in imponendo ipsum ad significandum, scilicet quia uidemus quod illa oratio supponit uel innata est supponere pro aliquibus rebus nobis notis, ideo illis rebus nomen aliquod imponimus participans in litteris uel syllabis cum terminis illius orationis, sicut quia res quas nunc uocamus 'lapides' aliquando laedebant pedes nostros, aliquis imposuit eis hoc nomen 'lapis', accipiens primam syllabam a 'laedere' et secundum a 'pede'. Et non oportet quod talis interpretatio conuertatur cum interpretato, nec est proprie dicta et perfecta nominis interpretatio et expositio. Secundus autem modus 'interpretationis', qui est ad propositum, est qui in secunda clausula describitur, de qua descriptione, et etiam de descriptione 'loci ab interpretatione', quae ponitur in tertia clausula, dictum fuit satis supra, in prima parte huius capituli. Similiter etiam quarta clausula, quae docet enumerare argumenta et maximas pertinentes ad istos locos, scilicet ab interpretatione et interpretato, sunt satis clarae. SDD 6.3.5 Sunt autem et alii loci a substantia, qui non sunt proprie a definitione uel a definito, a descriptione uel a descripto, ab interpretatione uel ab interpretato, sed sunt ad istos reducibiles, ut locus a synonymo ad sibi synonymum, uel forte a differentia essentiali ad suam speciem immediatam, aut e conuerso, et locus a propria passione ad suum subiectum, uel e conuerso, et locus ab oratione uel propositione exponente aliquam orationem uel propositionem ad illam orationem uel propositionem expositam, uel e conuerso. Manifestum est quod tales loci uocandi sunt 'a substantia' si locus a substantia bene describebatur prius. In his enim inferens et illatum conuertibiliter supponunt pro eisdem uel conuertibiliter significant eadem. Locus ergo a synonymo ad suum synonymum reducendum est ad locum a definitione ad definitum, uel e conuerso, ex eo quod sicut definitio praedicatur de definito essentialiter et conuertibiliter, ita etiam terminus synonymus de termino synonymo sibi. Non enim est denominatio, cum neuter illorum significet uel connotet quod non alter. Et argumentum a synonymo esset 'Socrates est uestitus; ergo Socrates est indutus', si ponamus quod synonyma sunt 'indui' et 'uestiri', 'indumentum' et 'uestimentum'. Dixi etiam quod forte locus a differentia essentiali ad speciem quam immediate constituit est locus a substantia. Et dixi "forte" propter diuersimode opinantes. Quidam enim opinantur quod omnis differentia si sit uere essentialis, sine aliqua connotatione aliena, est conuertibilis cum specie quam immediate constituit sub suo genere propinquo; et tunc est uerum quod dicitur, et reducitur ille locus ad locum a definitione, quia illa differentia praedicatur essentialiter et conuertibiliter de illa specie, sicut et definitio, et cum hoc illa differentia est pars definitionis illius speciei. *Alii opinantur quod nulla differentia essentialis per se accepta conuertitur cum specie, sed plures simul bene, ut 'rationale' non conuertitur cum 'homine', quia conuenit aliis, ut dicit Porphyrius, nec 'mortale', quia conuenit brutis, sed hoc congregatum 'rationale mortale' conuertitur cum 'homine'; et si ita esset, tunc nullus locus a differentia ad speciem diceretur locus a substantia, sed a concomitantibus substantiam, et reduceretur ad locum a genere, quia differentia conueniret cum genere in praedicando de specie essentialiter et non conuertibiliter (idem dicit Aristoteles, primo Topicorum). Et etiam differentia, cum sit generaliter cum genere ordinata est.*E Et determinare quae harum opinionum sit uera pertinet ad septimum Metaphysicae. Sed et si secunda opinio concedatur, tunc adhuc ab illo congregato ex pluribus differentiis conuertibilibus cum specie ad illam speciem erit locus a substantia, et reducetur ad locum a definitione propter illud quod dicebatur de differentia conuertibili cum aliqua specie si aliqua erat. Deinde etiam locus a subiecto ad suum proprium, uel passionem suam propriam, uel e conuerso, est locus a substantia secundum descriptionem 'loci a substantia' prius datam, ut 'homo currit; ergo risibile currit'. Et reducitur ad locum a descriptione, quia illud proprium de illo subiecto praedicatur conuertibiliter et non essentialiter, sicut descriptio de descripto, et cum hoc potest esse pars descriptionis illius subiecti. Deinde etiam locus a propositione exponente ad propositionem expositam dicitur locus a substantia, non quia conuertibiliter praedicentur de se inuicem (hoc enim est impossibile, quia propositio significatiue sumpta nec est subiicibilis nec praedicabilis, et si materialiter sumatur non potest affirmari de alia propositione), sed quia exponens et exposita eadem conuertibiliter significant et connotant, tam apud mentem quam extra, quem ad modum nomen interpretatum et eius interpretatio, sicut alias uidebitur. Ideo etiam huius modi loci ab exponente ad expositam et e conuerso reducendi sunt ad locos ab interpretatione ad interpretatum et e conuerso; est enim exponens tamquam interpretatio expositae. Sed tamen isti loci multum differunt a praedictis, quia non omne praedicatum quod uere affirmaretur de exponente affirmaretur uere de exposita, quia etiam neque affirmantur de se inuicem, ut dictum est. Sed de aliquibus certis praedicatis, respectu quorum tenent isti loci, hoc est necessarium, scilicet quod quodcumque illorum praedicatorum uere affirmatur de exponente, ipsa uere affirmantur de exposita, et e conuerso; et illa praedicata sunt 'uerum', 'falsum', 'possibile', 'impossibile', 'necessarium' et 'contingens'. Ideo etiam nec maximae in istis locis sunt similes maximis locorum prius dictorum, sed sunt tales 'si exponens est uera, sua exposita est uera', 'si exponens est falsa, sua exposita est falsa', et sic de 'possibili', 'impossibili', 'necessario' et 'contingente'. Et similiter, e conuerso, 'si exposita est uera, sua exponens est uera', et caetera. Aliqui autem illum locum quem uocaui 'ab exponente ad expositam' plures uocant 'ab exponentibus ad expositam'. Sed uidetur mihi quod unius expositae non sit dicenda exponens simpliciter nisi una quae bene est copulatiua constituta ex pluribus categoricis, ut haec propositio 'omnis homo praeter Socratem currit' exponitur per hanc copulatiuam 'Socrates non currit et Socrates est homo et omnis homo alius a Socrate currit'. Et si aliquis quamlibet categoricam illius copulatiuae uult uocare 'exponentem', ego saltem ponam differentiam quod illa copulatiua uocabitur 'exponens totalis' et illae categoricae 'exponentes partiales', et erunt uera quae dicta sunt de locis ab exponente totali ad suam expositam et e conuerso. Verbi gratia, 'Socrates non currit et Socrates est homo et omnis homo alius a Socrate currit; ergo omnis homo praeter Socratem currit'; unde locus ab exponente maxima 'si exponens est uera, et exposita est uera'. etiam pro aliis, quod ab exponente ad expositam possumus arguere non solum sicut nunc argutum est, immo etiam sumendo exponentem materialiter in antecedente et etiam in consequente expositam materialiter. Verbi gratia, 'haec propositio 'Socrates non currit et Socrates est homo et omnis homo alius a Socrates' est uera; ergo haec propositio 'omnis homo praeter Socratem currit' est uera'; locus ab exponente maxima 'si exponens est uera, exposita erit uera'.*E Et ita etiam in aliis locis, ut in loco a specie ad genus, non solum fit tale argumentum 'homo currit; ergo animal currit', in quo isti termini 'homo' et 'animal' supponunt personaliter, immo etiam fit argumentum in quo supponunt materialiter. Verbi gratia, "currit' uere affirmatur de 'homine'; ergo uere affirmatur de 'animali", id est 'hoc praedicatum 'currit' uere affirmatur de isto termino 'homo'; ergo uere affirmatur de isto termino 'animal": locus a specie ad suum genus, maxima 'quidquid uere affirmatur de specie uere affirmatur de suo genere'. Immo etiam manifestum est quod maxima dialectica immediatius est confirmatiua argumenti facti ex terminis sumptis materialiter quam argumenti facti ex terminis sumptis personaliter, seu significatiue. per syllogismum uel per syllogismos, antequam appareat sequi conclusio alia.*E Verbi gratia, ex maxima arguam sic 'quiquid uere affirmatur de specie uere affirmatur de suo genere, sed iste terminus 'homo' est species et iste terminus 'animal' est genus suum; ergo quidquid uere affirmatur de isto termino 'homo' uere affirmatur de isto termino 'animal". Et tunc ista conclusio fiet maior secundi syllogismi et antecedens primi argumenti fiet minor, scilicet quod hoc praedicatum 'currit' uere affirmatur de isto termino 'homo', et concludetur manifeste consequens primi argumenti, scilicet quod hoc praedicatum 'currit' uere affirmatur de isto termino 'animal'. Et non sic euidenter ex additione maximae cum isto antecedente 'homo currit' concluderetur istud consequens 'animal currit'. Immo non potest fieri euidens consequentia ex illa maxima nisi ex quadam suppositione, immo ex quibusdam suppositionibus apponendis uel subintelligendis, scilicet quod sequatur 'hoc praedicatum 'currit' uere affirmatur de isto subiecto 'animal'; ergo haec est uera 'animal currit', et iterum quod sequatur 'haec est uera 'animal currit'; ergo animal currit', et sic suo modo de isto termino 'homo'. SDD 6.4: DE LOCIS A CONCOMITANTIBUS SUBSTANTIAM SDD 6.4.1 (1) Sequitur de locis a concomitantibus substantiam. Et dictum est prius quid sit locus a concomitante substantiam. (2) Diuiditur locus a concomitante substantiam, quia alius a toto, alius a parte, alius a causa, alius ab effectu, alius a generatione, alius a corruptione, alius ab usibus, alius a communiter accidentibus. Hoc quartum capitulum est de locis a concomitantibus substantiam, quod continet decem octo partes: prima pars est de descriptione et diuisione loci a concomitante substantiam, secunda est de descriptione et diuisione locorum a toto et a parte, tertia est de locis a toto uniuersali et ab eius parte, quarta est de locis a toto integrali et ab eius parte, quinta est de locis a toto in quantitate et a parte uel partibus eius, sexta est de locis a toto in modo et ab eius parte, septima est de locis a toto in loco et ab eius parte, octaua est de locis a toto in tempore et ab eius parte, nona est de descriptione et diuisione locorum a causa et ab effectu, decima est de locis a causa efficiente et ab eius effectu, undecima est de locis a causa materiali et ab eius effectu, duodecima est de locis a causa formali et ab eius effectu, tredecima est de locis a causa finali et ab eius effectu, quarta decima est de loco a generatione, quinta decima est de loco a corruptione, sedecima est de locis ab usibus, septima decima est de locis a communiter accidentibus, octaua decima est de quibusdam locis a concomitantibus substantiam aliis a praedictis, licet forte reducibiles sint ad eos. Et ubi incipiant illae partes uidebitur in processu. Prima pars habet duas clausulas: prima proponit intentionem capituli, remittendo nos de descriptione loci a concomitante substantiam ad praedeterminata, secunda diuidit, seu enumerat, locos a concomitantibus substantiam. Prima clausula est satis clara ex se uel ex prius determinatis. De secunda autem clausula, scilicet an illa diuisio, seu enumeratio, locorum a concomitantibus substantiam sit sufficiens determinabitur in prosequendo de membris. Sed solum dubitamus nunc de modo loquendi, uidelicet utrum locum a toto, uel locum a causa, uel huius modi debeamus uocare 'locum a concomitantibus substantiam' uel 'locum a concomitante substantiam'. Et statim uidetur mihi quod debemus eum uocare 'locum a concomitante substantiam'. Possibile est tamen quod ad eandem conclusionem arguamus per locum a toto uniuersali, per locum a toto integrali, per locum a causa efficiente et per locum a generatione; et tunc, pluraliter loquendo, illi loci bene dicuntur loci a concomitantibus substantiam. Sed etiam apparet quod si essent diuersae conclusiones et diuersorum terminorum et ad unam argueretur per locum a toto et ad aliam per locum a causa, illi loci forte magis proprie dicerentur loci a concomitantibus substantias quam a concomitantibus substantiam, adhuc capiendo 'substantiam' sicut capit Boethius, scilicet pro definitione, descriptione et interpretatione, uel etiam pro termino conuertibili, quia diuersorum terminorum nisi sint conuertibiles non est sic eadem substantia, sed sunt eorum diuersae substantiae. SDD 6.4.2 (1) Locus a toto est habitudo totius ad suam partem et locus a parte est habitudo partis ad suum totum. (2) Locus a toto diuiditur, quia alius a toto uniuersali, alius a toto integrali, alius a toto in quantitate, alius a toto in modo, alius a toto in loco, alius a toto in tempore. (3) Et proportionaliter diuiditur locus a parte, quia alius a parte totius uniuersalis, alius a parte totius integralis, et caetera. Ista secunda pars est de descriptione et diuisione locorum a toto et a parte, et habet tres clausulas. Prima est descriptio locorum a toto et a parte, quae manifesta est ex praedictis in prioribus capitulis; uel si restat aliquod dubium de aliquibus totis et partibus, hoc dicetur posterius. Secunda clausula est diuisio loci a toto et tertia est diuisio loci a parte, de quibus utrum sint difficultates poterit magis uideri quando de unoquoque membro fuerit determinatum. SDD 6.4.3 (1) Totum uniuersale est quod est aptum natum praedicari de pluribus essentialiter; uel sic: totum uniuersale est praedicabile de alio essentialiter et superius ad illud. (2) Pars autem totius uniuersalis dicitur inferius ad ipsum totum uniuersale de quo illud totum praedicatur essentialiter; et solet uocari 'pars subiectiua'. (3) Locus a toto uniuersali est ipsius ad suam partem uel ad suas partes et locus a parte totius uniuersalis est habitudo partis subiectiuae ad suum totum uniuersale. (5) Locus a toto uniuersali tenet destructiue, et non constructiue. Dico quod non tenet constructiue quia non sequitur 'asinus est animal; ergo asinus est homo', sed tenet destructiue 'lapis non est animal; ergo lapis non est homo'; locus a toto uniuersali maxima 'a quocumque remouetur totum uniuersale, ab eo remouetur quaelibet eius pars'. (5) Locus a parte totius uniuersalis, siue a parte subiectiua, ad suum totum non tenet destructiue, sed tenet constructiue. Dico quod non tenet destructiue quia non sequitur 'asinus non est homo; ergo asinus non est animal'. Sed tenet constructiue, siue illa pars subiectiua subiiciatur siue praedicetur. Dico primo "si praedicetur", ut 'Socrates est homo; ergo Socrates est animal'; maxima: 'quidquid uere affirmatur de parte subiectiua uere affirmatur de suo toto uniuersali'. Dico etiam "si subiiciatur", ut 'homo currit; ergo animal currit'; maxima: 'quidquid uere affirmatur de parte subiectiua uere affirmatur de suo toto uniuersali'. (6) Etiam notandum est quod locus a genere ad suam speciem uel etiam a specie ad suum indiuiduum continetur sub loco a toto uniuersali, quia omne genus est totum uniuersale ad suam speciem et omnis species ad suum indiuiduum. Et proportionali ratione locus a specie ad suum genus uel ab indiuiduo ad suam speciem continetur sub loco a parte subiectiua. Ista tertia pars est de locis a toto uniuersali et ab eius parte, et continet sex clausulas: prima est descriptio totius uniuersalis, secunda est descriptio partis eius, tertia descriptiones locorum a toto uniuersali et a partibus eius, quarta ostendit quo modo tenet uel non tenet locus a toto uniuersali, quinta idem ostendit de loco a parte subiectiua, et sexta est unum notabile. Quantum ad primam clausulam sciendum est quod ista nomina 'totum uniuersale' et 'pars subiectiua' sunt nomina secundae intentionis, sicut etiam ista 'definitio' et 'definitum', 'genus' et 'species', et supponunt appropriate pro terminis praedicabilibus et subiicibilibus. Est autem locus a toto uniuersali si arguo sic 'lapis non est animal; ergo lapis non est homo'. Et non est locus ab hoc nomine 'totum uniuersale', sed est locus a toto uniuersali quod est iste terminus 'animal'. Et de hoc dictum fuit satis in prima parte praecedentis capituli. Secundo notandum est quod aliquis terminus dicitur superior ad alterum terminum ex eo quod semper uere affirmaretur de illo altero uniuersaliter si propositio formaretur, sed non e conuerso. Et omne tale superius posset uocari 'totum uniuersale', capiendo large hoc nomen 'totum uniuersale'. Tamen auctores, propter principalitatem superioris essentialis, uoluerunt uti hoc nomine 'totum uniuersale' magis proprie, restringendo ipsum ad superius essentiale. Sed hic bene considerandum est quod ab omni superiori, siue essentiali siue denominatiuo, ad suum inferius ualent loci sicut dictum est eos ualere a toto uniuersali ad suam partem subiectiuam, et ualent e conuerso, scilicet ab inferiori ad superius, sicut dictum est eos ualere a parte subiectiua ad suum totum. Verbi gratia, 'coloratum' est superius, licet non essentiale, ad 'asinum', et 'animal' ad 'risibile'; ideo sequitur 'A non est coloratum; ergo A non est asinus', uel etiam 'A non est animal; ergo A non est risibile', et similiter e conuerso sequitur 'A est asinus; ergo A est coloratum', uel etiam 'A est risibile; ergo A est animal'. Et sunt maximae 'a quocumque remouetur superius, et inferius similiter', 'de quocumque dicitur inferius, et superius'. Et istae consequentiae, a toto uniuersali ad suam partem subiectiuam et e conuerso, uel, generalius, a superiori ad inferius et e conuerso, apparent non solum per illas maximas logicales, sed aliter, reducendo ad syllogismum. Ex quo enim supponimus 'coloratum' esse superius, siue essentiale siue denominatiuum, ad 'asinum' sequitur ex descriptione 'superioris' quod 'coloratum' uere affirmatur de 'asino' uniuersaliter, id est iste terminus 'coloratum' de isto termino 'asinus'; ideo oportet concedere istam 'omnis asinus est coloratus'. Et tunc in omnibus dictis consequentiis addita ista 'omnis asinus est coloratus' antecedenti sequitur consequens per integrum syllogismum. Verbi gratia, sit argumentum 'A non est coloratum; ergo A non est asinus'; addendo antecedenti quod omnis asinus est coloratus sequitur conclusio, per Baroco, sic 'omnis asinus est coloratus, A non est coloratum; ergo A non est asinus'. Deinde sit argumentum 'A est asinus; ergo A est coloratum'; tunc per additionem dictae propositionis fiet syllogismus, in Darii, sic 'omnis asinus est coloratus, A est asinus; ergo A est coloratum'. Iterum sit argumentum 'asinus est A; ergo coloratum est A'; fiet syllogismus, in Disamis, sic 'asinus est A et omnis asinus est coloratus; ergo coloratum est A'. Deinde secunda clausula est manifesta correspondenter ex manifestatione primae. Tertia etiam clausula est manifesta ex praecedentibus. Sed quantum ad quartam clausulam notandum est, pro isto loco et omnibus aliis, quod argumentum uocatur 'constructiuum' quod infert conclusionem affirmatiuam et 'destructiuum' quod infert conclusionem negatiuam. Tamen haec regula in proposito est concedenda quod, siue constructiue arguamus siue destructiue, non ualet consequentia a toto uniuersali non distributo ad suam partem, sed ualet ab eo distributo. Quia dudum dictum est quod ab ampliori non distributo non ualet consequentia ad minus amplum; ideo ualet 'A non est animal; ergo A non est homo' et non ualet 'A est animal; ergo A est homo'. Similiter si totum uniuersale subiiciatur, ualet bene 'non animal currit; ergo non homo currit', uel 'nullum animal currit; ergo nullus homo currit' (sed aliqui non ponunt hoc exemplum sub loco a toto uniuersali, quia apparet esse sub loco a quantitate, de quo post dicetur). Sed non ualet sine distributione, ut 'animal currit; ergo homo currit'. Iterum a superiori distributo ad inferius affirmatiue ualet consequentia, non simpliciter, sed supposita constantia inferioris, id est quod pro aliquo supponat, ut 'omne animal uigilat; ergo omnis musca uigilat'; si enim nulla esset musca, conclusio non esset uera, licet antecedens uerum esset. De quinta autem clausula dicendum est quod, siue constructiue siue destructiue, non ualet consequentia a parte subiectiua ad suum totum cum distributione, ut 'omnis homo currit; ergo omne animal currit' uel 'nullus homo currit; ergo nullum animal currit'. Sed ualet sine distributione ipsius totius, et affirmatiue, ut 'homo currit; ergo animal currit', et negatiue supposita constantia subiecti, aliter non. Nam pone quod modo omne animal uigilet et quod nulla sit musca, non sequitur 'musca non uigilat; ergo animal non uigilat', quia antecedens est uerum et consequens falsum. Sed bona esset consequentia ex suppositione quod aliqua musca sit, quia tunc erit ista uera 'omnis musca est animal', quae addita antecedenti erit syllogismus, scilicet talis, in Bocardo, 'musca non uigilat, omnis musca est animal; ergo animal non uigilat'. Ego autem dicam post quae sunt maximae huius modi locorum uel argumentorum, et quare, cum deberem loqui de toto uniuersali et parte eius, ego hic uideor loqui de toto in quantitate et parte eius, ex quo ego loquor de distributione. Ultima clausula est satis manifesta. Unde arguendo sic 'homo currit; ergo animal currit', cum quaeratur "unde locus?", ego possum respondere "a superiori ad inferius", uel, specialius, "a toto uniuersali ad eius partem subiectiuam", uel, adhuc specialius, "a genere ad suam speciem". Et proportionaliter assignandae maximae, communiores uel specialiores. Sed adhuc contra dicta sunt mouendae quaedam communes instantiae. Videtur enim quod locus a superiori ad inferius ualeat affirmatiue et sine distributione: quia sequitur 'ens est; ergo substantia est', cum non possit aliquod ens esse sine substantia, et sic etiam sequitur 'substantia est; ergo deus est', et similiter sequitur 'numerus est; ergo binarius est'. Similiter arguitur quod a parte subiectiua ad suum totum non ualet locus affirmatiue: quia non sequitur 'Socrates incipit esse albus; ergo Socrates incipit esse coloratus', nec etiam sequitur 'homo differt ab asino; ergo homo differt ab animali'. Ad primam obiectionem dico quod illae consequentiae essent bonae licet inferens esset superius et illatum inferius, sed non tenent ex hoc quod unum est superius et aliud inferius. Immo haec consequentia 'ens est; ergo substantia est' tenet ex habitudine effectus causae materialis, *seu subiectiuae*I, ad suam causam; quia omne accidens habet substantiam sibi subiectam, nisi contingat oppositum ex miraculo. Naturalis autem diceret quod necesse est posito effectu causae materialis poni eius materiam; si autem dicamus aliquod accidens esse sine substantia sibi subiecta, immo etiam omne accidens, per potentiam diuinam, adhuc sequitur 'accidens est; ergo substantia est', uel etiam 'ens est; ergo substantia est', quia sequitur deum esse, per locum ab effectu causae agentis ad eius causam; nihil enim potest esse si ipsum non sit deus uel dependeat a deo tamquam ab agente conseruante. Ita etiam sequitur 'numerus est; ergo binarius est', non per locum a superiori ad inferius, sed a toto integrali. Necesse est enim omne numerum esse binarium aut eius partem esse binarium. Ad hoc autem quod arguebatur de parte subiectiua ad suum totum, manifestum est quod illae consequentiae non ualent. Quia in istis uerbis 'incipit' et 'differt' implicantur negationes distribuentes istos terminos 'albus' et 'coloratus', 'asino' et 'animali', et non ualet locus ab inferiori distributo ad superius distributum. SDD 6.4.4 (1) Totum integrale, secundum auctorem nostrum, describitur sic: totum integrale est quod componitur ex partibus quantitatem habentibus, ut domus ex pariete, tecto et fundamento. (2) Locus a toto integrali est habitudo ipsius ad suam partem et locus a parte totius integralis est habitudo ipsius ad suum totum integrale. (3) Locus a toto integrali tenet solum constructiue, sic 'domus est; ergo paries est'; maxima: posito toto integrali ponitur eius pars. (4) Locus a parte totius integralis tenet solum destructiue, ut 'paries non est; ergo domus non est'; maxima: remota parte totius integralis remouetur eius totum. Ista quarta pars est de locis a toto integrali et eius parte. Et continet quattuor clausulas: prima describit totum integrale, secunda describit locos a toto integrali et parte eius, tertia ostendit quo modo locus a toto integrali tenet et quarta idem ostendit de loco a parte. Circa primam clausulam notandum est quod Boethius, describendo totum integrale, non apposuit istam clausulam "secundum quantitatem", sed dicit totum integrum, seu totum integrale, esse quod ex pluribus partibus constat. Et hoc multum differt a toto uniuersali, quia totum uniuersale non constat nec componitur ex suis partibus, immo potest esse sine eis, ut iste terminus 'animal' sine istis terminus 'homo', 'asinus' et caetera, siue hoc sit in mente (si loquatur de uniuersali mentali), siue in uoce (si loquatur de uocali); sed non est possibile totum integrale esse sine suis partibus, cum oporteat ipsum constare ex eis. Et apparet quod in hoc Boethius consonat Aristoteli, in quinto Metaphysicae; uterque enim dimisso 'toto' prout significat idem quod 'perfectum', quia non est ad propositum, posuit solum duos modos principales 'totius', scilicet 'totum uniuersale' et 'totum integrale'. Dicit enim Boethius "'totum' duobus modis dici solet, aut ut genus, aut ut integrum quod ex pluribus partibus constat". Et Aristoteles dicit "totum esse continens contenta, unde unum aliquid sunt illa; hoc autem dupliciter, aut enim ut unumquodque unum, aut ut ex his unum"; et uult dicere quod oportet totum esse unum "tamquam", ut ipse dicit, "exsistente totalitate aliqua", deinde oportet illud totum continere multa, quae sunt partes eius, deinde oportet illa multa esse uel dici illud unum. Et hoc potest esse dupliciter: uno modo quod unumquodque illorum multorum dicatur illud unum, id est quod illud totum unum uere dicatur, id est praedicetur, de unoquoque illorum, et hoc est totum uniuersale; nam, ut dicit Aristoteles, totum uniuersale continet multa in praedicari de unoquoque. Alio modo quod illud unum totum non praedicetur de aliquo illorum multorum, sed quod sit et constet ex eis; et hoc est totum integrale, quod non solum est ex suis partibus, sed est suae partes; totum autem uniuersale non est suae partes. Videtur ergo mihi quod in descriptione totius integralis non oportet apponere istam clausulam "secundum quantitatem", sed tenenda est descriptio Boethii. Nam cuiuslibet binarii pars est unitas, et non aliter pars quam pars integralis, et tamen binarii *intellectarum unitates quae sunt eius partes non sunt nisi illae intelligentiae* quarum nulla habet quantitatem. Et similiter propositio mentalis ex simplici copula, simplici subiecto et simplici praedicato mentalibus constituta est totum integrale ad illos simplices conceptus, quorum tamen nullus habet quantitatem. Et quidam etiam opinati sunt animam intellectiuam humanam esse compositam substantialiter et integraliter ex intellectu agente et intellectu possibili, licet neutrum dicerent habere quantitatem. Deinde ex dictis apparet quod haec nomina 'totum uniuersale' et 'pars subiectiua', uel etiam 'superius' et 'inferius secundum praedicationem', sunt nomina secundae intentionis, seu impositionis; supponunt enim appropriate pro terminis significatiuis praedicabilibus et subiicibilibus. Sed isti termini 'totum integrale' et 'pars integralis' sunt termini primae intentionis, seu impositionis, quia supponunt bene pro rebus extra, praeter operationes animae exsistentibus; domus enim est totum integrale, et homo, et lapis, cum quodlibet illorum constet ex multis partibus, et sic illae partes. Sed tunc statim occurrit dubitatio. Si ego dico 'domus est; ergo paries est', quo modo possumus dicere quod ibi sit locus a toto integrali? Quia non denominatur locus a rebus significatis per terminos in argumento positos, sed ab ipsis terminis in argumento positis, ut dictum est in alio capitulo; sed quantum ad hoc argumentum totum integrale et pars eius sunt res extra, scilicet domus et paries; ergo non debet dici quod ibi sit locus a toto integrali ad suam partem. Respondeo quod sine dubio haec consueta locutio est impropria. Et indiget exponi 'a toto integrali ad suam partem' id est a termino supponente pro toto integrali ad terminum supponentem pro parte integrali secundum habitudinem quam habent ad inuicem, prout hoc supponit pro tali toto et illud pro parte eius. Et maxima etiam correspondenter debet exponi quae dicit 'remoto toto integrali remouetur eius pars', id est remoto termino supponente pro toto integrali remouetur terminus supponens pro eius parte. Sed nunc per remotionem termini debemus intelligere non constantiam termini et per positionem constantiam termini, prout logici loquuntur de constantia et non constantia terminorum, scilicet quod terminus dicamus constare si supponat pro aliquo et non constare si pro nullo supponat. Modo terminum significamus constare, et pro aliquo supponere, quando de ipso affirmamus hoc uerbum 'est' secundum adiacens et non constare quando dictum uerbum de illo termino negamus. Ideo etiam praedictae maximae 'posito toto integrali ponitur eius pars' et 'remota parte integrali remouetur eius totum' non ponuntur nisi ubi argumentum est a praemissa ad conclusionem de hoc uerbo 'est' secundo adiacente. Et dicitur quod isti loci non tenent respectu alterius uerbi uel praedicati. Quando ergo pono istam maximam 'posito totum integrali ponitur eius pars', sensus, prout maxima est logica, est talis 'constante, id est pro aliquo uel aliquibus supponente, termino innato supponere pro toto integrali, constat etiam, dicto modo, terminus innatus supponere pro parte talis totius'. Similiter 'remota parte integrali remouetur eius totum' id est 'termino innato supponere pro parte integrali non supponente pro aliquo, terminus innatus supponere pro eius toto non supponit pro aliquo'. Et hoc aequiualenter potest dici sub paucioribus uerbis, scilicet quod maximae ponantur tales 'si de nomine innato supponere pro toto integrali uere affirmatur hoc uerbum 'est', ita et de nomine innato supponere pro parte' et 'si de nomine partis uere negatur, ita et de nomine totius'. Sed tunc sunt circa istos locos dubitationes. Quarum una est utrum ab omni toto integrali ad quamlibet eius partem integralem ualeat locus constructiue, et non destructiue, respectu huius uerbi 'est' secundo adiacente, et e conuerso, a parte ad totum, scilicet quod ualeat destructiue et non constructiue. Secunda dubitatio est utrum loci a toto integrali ad partem suam et e conuerso ualeant solum respectu huius uerbi, uel praedicati, 'est', uel etiam ualeant respectu aliorum uerborum, uel praedicatorum, et si sic, utrum respectu omnium, uel aliquorum et non omnium, et si aliquorum et non omnium, tunc oportet uidere respectu quorum sic et respectu quorum non, et quare. Et non est facile determinare has duas dubitationes bene. De prima autem dubitatione arguitur quod a toto ad partem non ualet constructiue. Quia licet digitus uel manus sit pars hominis integralis, non tamen sequitur 'homo est; ergo digitus est', uel 'manus', quia remaneret homo licet abscinderetur sibi manus. Et ita etiam non ualet a parte ad totum negatiue, quia non est maxima uera 'si pars integralis remouetur, totum remouetur', ex quo potest remoueri manus hominis homine remanente. Immo etiam uidetur quod dicti loci e conuerso teneant quam sicut dicebatur, scilicet uidetur quod a toto ad partem ualet negatiue et e conuerso affirmatiue. Quia sequitur 'pes est; ergo animal est' et, e conuerso, 'animal non est; ergo pes non est'. Probo primam consequentiam: quia si pes est, peto utrum sit animatus anima sensitiua uel non. Si est animatus anima sensitiua, tunc sequitur quod ipse est animal, ergo sequitur quod est animal. Si uero dicas quod ipse non sit animatus anima sensitiua, tunc sequitur quod non est pes, quod est contra positum. Et patet haec ultima consequentia: quia si non est animatus anima sensitiua, tunc non potest habere naturalem operationem pedis; ideo non est pes, nisi aequiuoce, sicut esset lapideus. Istam determinationem ponit Aristoteles, quarto Metaphysicorum, dicens *"omnia autem terminata sunt opere, quae quidem aut*em*E possunt facere ipsorumI*eorumE opus uere sunt unumquodque, puta oculus si uidet, quod*quiaE autem non potest, aequiuoce, puta*utE marmoreus*mortuusE uel*autE lapideus". Idem etiam determinat Aristoteles septimo Metaphysicae, dicens de partibus animalis sic "uniuscuiusque enim pars si definiatur bene non sine opere definietur quod non exsistet sine sensu"; deinde, paucis interpositis, subdit "neque enim possunt esse separata", scilicet multae partes animalium, "nec enim quocumque modo se habens digitus est pars animalis, sed aequiuoce qui mortuus". Deinde concessa hac consequentia 'pes est; ergo animal est', oportet concedere aliam, scilicet 'animal non est; ergo pes non est', quia hoc est arguere ex opposito consequentis primae consequentiae ad oppositum antecedentis. Ideo si una consequentia est bona, oportet aliam esse bonam, siue si una consequentia est uera, oportet aliam esse ueram. Iterum si arguo sic 'paries est; ergo domus est', ego quaero utrum paries sit pars domus uel non. Si dicas quod sic, sequitur quod domus est; nulla enim pars est nisi entis. Et si dicas quod paries non est pars domus, tunc non argutum est a parte totius integralis ad suum totum. Ergo si argutum est a parte totius integralis ad suum totum, oportet si antecedens est uerum, consequens esse uerum. Iterum, specialiter, in totis homogeneis arguitur: aqua est totum integrale ad suas partes quantitatiuas, et tamen quaecumque earum sumatur et uocetur 'B', esset bona consequentia affirmatiua ab illo nomine 'B' ad hoc nomen 'aqua', quia B est aqua, cum in talibus partes sint eiusdem rationis cum toto et ad inuicem. Propter solutiones istarum dubitationum notanda sunt aliqua. Primo quod duplices sunt partes totorum integralium: quaedam uocatae 'principales', et sunt illae quae sunt necessariae ad esse rei significatae per nomen totius, ut tam corpus quam anima ad esse equi, immo etiam caro et os et caput et cor, et huius modi, et in domo paries, tectum et fundamentum; aliae uocatae sunt 'non principales', quia non sunt necessariae ad esse rei, licet sint utiles aut necessariae ad bene esse uel perfecte, uel ad decorem uel huius modi, ut in equo aures, oculi, pedes, et in domo caminus, cellarium, coquina, camera, uitra in fenestris et huius modi. Nunc ergo dico quod a toto ad partem principalem respectu huius uerbi 'est' secundo adiacentis ualet locus affirmatiue et a tali parte ad totum negatiue,sicut dicebatur; sed non sic ualet a toto ad partem non principalem uel e conuerso. Secundo notandum est quod si uideatur aliquando tenere consequentia a toto integrali ad suam partem negatiue et e conuerso affirmatiue, illa consequentia non tenet secundum habitudinem secundum quam hoc dicitur totum integrale et illud pars eius, sed secundum aliam habitudinem localem, ut causae ad causatum uel e conuerso. Possibile enim est tales habitudines diuersas ab inuicem simul concurrere inter eosdem terminos. Verbi gratia, bene sequitur 'pes est; ergo animal est', sed hoc non est ea ratione qua hoc nomen 'pes' significat partem et hoc nomen 'animal' totum, immo hoc est quia hoc nomen 'animal' significat causam necessariam ad esse pedis; necessaria enim causa ad esse pedis est animal, et si non secundum se totum, tamen secundum aliquam partem principalem eius, scilicet secundum animam eius sensitiuam; unde sequitur 'pes est; ergo anima sensitiua est inhaerens corpori', et est locus ab effectu ad causam; deinde sequitur 'anima sensitiua est inhaerens corpori; ergo animal est', per locum a causa formali ad suum effectum; ideo, de primo ad ultimum, sequitur 'pes est; ergo animal est', et non sequitur ratione habitudinis secundum quam pes dicitur pars integralis animalis et animal totum integrale, ut uisum est. Et apparet quod conuersis habitudinibus sequitur 'animal non est; ergo pes non est'. Et sic soluta est prima dubitatio. De secunda dubitatione manifestum est quod respectu multorum praedicatorum non ualet consequentia affirmatiue. Non enim sequitur 'domus ualet centum libras; ergo paries ualet centum libras', uel 'homo est septem pedum; ergo cor est septem pedum', uel 'homo est albus; ergo cor est album'. Similiter nec in omnibus praedicatis ualet negatiue, ut 'homo non est subiecto; ergo anima non est in subiecto', 'homo non est actus primus corporis physici; ergo nec anima', 'homo non est pars animalis; ergo nec cor nec caput ...' et caetera. *Et sic manifestum est quod e conuerso, a parte ad totum, non tenet in omnibus praedicatis, quia si teneret a parte ad totum affirmatiue, oporteret quod teneret a toto ad partem negatiue, et si teneret a parte ad totum negatiue, teneret e conuerso affirmatiue, propter hoc quod consequentia exsistente bona oportet etiam consequentiam esse bonam de opposito consequentis ad oppositum antecedentis.*E Etiam manifestum est quod Boethius concedit locum a partibus integralibus, uel a parte integrali, ualere affirmatiue etiam respectu praedicatorum aliorum ab hoc uerbo 'est' secundo adiacente. Unde ipse exemplificat arguendo ad hanc conclusionem 'medicina est utilis' uel ad istam 'Socrates est liber factus'. Sed utrum proprie loquendo sit quaerenda illorum exemplorum uerificatio ego non dico, nec est mihi facile dicere, quia in aliquibus praedicatis aliis ab hoc uerbo 'est' nisi consequenter ad illud ualeant dicti loci secundum habitudinem secundum quam hoc dicitur totum et illud pars, licet in multis totis et partibus ualeant secundum alias habitudines concurrentes, ut prius notabatur. Pro alia dubitatione notandum est quod arguens a toto ad partem sicut 'domus est; ergo paries est' non debet praesupponere quod paries sit pars domus uel quod domus sit totum ad parietem. Quia statim ex illa suppositione sine alio argumento esset inferenda uel concedenda conclusio; sequitur enim 'paries est pars domus; ergo paries est et domus est'. Et tamen ex alia parte uidetur oportere hoc praesupponere, quia maxima confirmatiua argumenti, scilicet 'posito toto ponitur eius pars' non apparet esse ad propositum nec confirmare argumentum nisi ex suppositione quod domus et paries se habeant sicut totum et pars. Dico ergo quod ibi erat locus a nomine significante totum ad nomen significans partem, ut uidebatur; et hoc bene oportet supponere, quia hoc nomen 'domus' est innatum supponere pro aliquibus totis integralibus et hoc nomen 'paries' est innatum supponere appropriate pro illis rebus quae sunt innatae esse partes principales talium totorum. Unde sensus maximae est quod si res est pro qua innatum est supponere nomen significans aliqua tota integralia, res est etiam pro qua innatum est supponere nomen significans partes principales talium totorum. Ad ultimam dubitationem dico quod habitudo localis et ipsum argumentum debet esse ab aliquo termino ad alium terminum, non ab eodem ad eundem, quia non esset ibi probatio, sed petitio principii. Cum tamen ad esse argumenti requiratur probatio, ideo non est argumentum si dicamus 'aqua est; ergo aqua est', licet antecedens supponat pro parte et consequens pro toto, sed oportet nomen partis esse alterum a nomine totius. Ponamus ergo quod praeter hoc nomen 'aqua', quod est commune toti et parti, imponamus nomina propria toti et parti, ut quod haec aqua uocetur 'A' et eius medietas uocetur 'B'; tunc certe non sequitur 'B est; ergo A est', *sed bene sequitur de nomine proprio partis uel de nomine proprio totius ad nomen commune toti et parti, ut*E 'B est; ergo aqua est' uel etiam 'A est; ergo aqua est', sed non est locus a parte integrali ad suum totum, sed a parte subiectiua ad suum totum; in casu enim dicto hoc nomen 'aqua' esset totum uniuersale ad haec nomina 'A' et 'B' sicut species ad sua indiuidua. Ultimo notandum est quod aliqui dicunt quod in heterogeneis ualet locus ab affirmatione nominis totius de aliquo subiecto ad negationem nominis partis de eodem subiecto et similiter ab affirmatione nominis partis de aliquo subiecto ad negationem nominis totius de eodem subiecto, ut 'A est domus; ergo A non est paries', uel etiam 'A est caput; ergo A non est equus'. Et ego puto quod hoc sit secundum habitudinem disparationis illorum nominum; uel etiam non est inconueniens si hoc nomen 'totum integrale', sicut hoc nomen 'causa' diuiditur in multas diuersas species eius, uel diuersos modos, quod sint diuersi modi consequentiarum a diuersis speciebus totorum ad partes sibi correspondentes, non ratione qua est habitudo totius integralis ad suam partem, sed ratione qua est habitudo talis totius ad talem partem. Unde si dico 'A non est paries; ergo A non est domus', non est locus a toto integrali ea ratione qua totum integrale ad suam partem, sed ea ratione qua totum heterogeneum ad suam partem heterogeneam; et tunc certe uidetur mihi quod illa heterogeneitas sit ratio quaedam diuersitatis et disparationis, et quod sit locus extrinsecus. SDD 6.4.5 Totum in quantitate est uniuersale uniuersaliter sumptum, ut 'omnis homo', 'nullus homo'. Nam hoc nomen 'homo' est quoddam uniuersale quod sumitur uniuersaliter per additionem horum signorum uniuersalium 'omnis' et 'nullus'. Pars in quantitate est terminus sub tali uniuersali distributo contentus, ut isti termini 'Socrates' et 'Plato' sunt partes in quantitate horum terminorum 'omnis homo' et 'nullus homo'. Locus a toto in quantitate est habitudo ipsius ad suam partem; locus a partibus totius in quantitate est habitudo ipsarum ad suum totum. Locus a toto in quantitate tenet constructiue et destructiue, constructiue ut 'omnis homo currit; ergo Socrates currit'; maxima: quidquid uere affirmatur de toto in quantitate, et de qualibet sua parte; destructiue, ut 'nullus homo currit; ergo Socrates non currit'; maxima: quidquid uere remouetur a toto in quantitate, et de qualibet eius parte. Locus a partibus totius in quantitate tenet constructiue et destructiue si omnes partes enumerentur et aliter non. Constructiue, ut 'Socrates currit et Plato currit et sic de aliis; ergo omnis homo currit', destructiue, ut 'Socrates non currit et Plato non currit et sic de aliis; ergo nullus homo currit'. Haec quinta pars est de locis a toto in quantitate et a suis partibus. Et ego uellem quod auctores numquam posuissent istum locum, quia secundum ueritatem non est nisi locus a superiori ad inferius. Unde si dico 'omnis homo currit', non est uerum dicere quod hoc praedicatum 'currit' praedicetur de hoc toto 'omnis homo', sed solum de isto termino 'homo', licet distributo, quia subiectum dictae propositionis non est nisi iste terminus 'homo', et non hoc totum 'omnis homo'. Ideo statim apparet quod ista maxima est falsa 'quidquid praedicatur de toto in quantitate praedicatur de qualibet eius parte', quia nihil praedicatur de hoc toto 'omnis homo' dicendo 'omnis homo currit'. Et si dicas quod non debet intelligi quod hoc totum 'omnis homo' sit totum in quantitate, sed solum iste terminus 'homo', licet distributus, tunc certe concederem tibi quod sic posset uocari. Et tunc manifestum est quod non est locus ibi nisi a toto uniuersali ad suam partem, qui ualet si illud totum uniuersale sit distributum, et aliter non. A parte autem subiectiua ad suum totum non distributum ualet modo quo alias dictum est; ad ipsum autem distributum non ualet. Tamen a partibus subiectiuis sufficienter enumeratis ad suum totum uniuersale distributum ualet. Et ego credo quod non fuit intentio Boethii distinguere istum locum contra locum a toto uniuersali, sed solum dicere quod aliquando est locus a toto uniuersali uniuersaliter quantificato et quod tunc ad suam partem teneret constructiue et destructiue, et quod non teneret nisi sic esset quantificatum. Unde, sicut a principio arguebatur, Aristoteles et Boethius non posuerunt nisi duo tota principalia contra inuicem distincta, scilicet totum uniuersale et totum integrale. Et si sint instantiae contra illos locos, illae pertinent ad sophismata de signis uniuersalibus. SDD 6.4.6 Totum in modo est terminus communis sumptus sine aliqua determinatione, ut 'homo currit', 'asinus ambulat'; pars in modo est idem terminus communis sumptus cum determinatione, ut 'homo albus', 'asinus Socratis', 'currit uelociter', 'ambulat suauiter'. Locus a toto in modo est habitudo ipsius ad suam partem et locus a parte totius in modo est habitudo ipsius ad suum totum. Locus a toto in modo tenet destructiue, ut 'lapis non est homo; ergo lapis non est homo albus'; maxima: a quocumque remouetur totum in modo, et quaelibet sua pars. Locus a parte totius in modo tenet constructiue, siue illa pars in modo praedicetur siue subiiciatur; dico si praedicetur ut 'Socrates est homo albus; ergo Socrates est homo'; maxima: de quocumque praedicatur pars in modo, et suum totum. Dico "siue subiiciatur", ut 'homo albus currit; ergo homo currit,; maxima: quiquid praedicatur de parte in modo, et de suo toto'. Haec sexta pars est de locis a toto in modo et a sua parte. Circa quam notandum est quod secundum ueritatem locus a toto in modo ad suam partem continetur sub loco a superiori ad inferius. Terminus enim communis simpliciter sumptus est superior ad se ipsum constrictum per determinationem appositam; ideo totum in modo praedicatur uniuersaliter de sua parte, et non e conuerso, nam omnis homo albus est homo et non omnis homo est homo albus. Ideo iste locus tenet sicut locus a toto uniuersali ad suam partem, siue sicut locus a superiori ad inferius. Tenet ergo iste locus si totum in modo fuerit distributum, siue affirmatiue siue negatiue. Dico "negatiue" ut exemplificatum est; dico "affirmatiue" ut 'omnis homo currit; ergo omnis homo albus currit'. Sed sic arguendo affirmatiue oportet praesupponere constantiam partis in modo. Si autem illud totum in modo non distribueretur, non ualeret consequentia. Deinde locus a parte in modo ad suum totum tenet sicut locus ab inferiori ad superius. Non enim tenet ad totum in modo distributum; ideo non ualet consequentia 'Socrates non est homo albus; ergo Socrates non est homo'. Sed tenet ad totum in modo non distributum, siue affirmatiue siue negatiue. Sed in argumento negatiuo oportet praesupponere constantiam subiecti. Verbi gratia, 'homo albus non est risibilis; ergo homo non est risibilis'; non enim ualeret consequentia si nullus homo esset albus, quia tunc antecedens esset uerum et consequens falsum. Et haec omnia ita se habent sicut se habebant in locis a superiori ad inferius et e conuerso. Sed tamen contra illos locos sunt obiectiones. Quia non sequitur 'Caesar est homo mortuus; ergo Caesar est homo', uel 'aethiops est albus secundum dentes; ergo aethiops est albus', uel etiam 'antichristus est opinabilis; ergo antichristus est', uel etiam 'Socrates uellet perdere asinum suum pro decem libris; ergo uellet perdere asinum suum', uel etiam 'facio hominem esse musicum; ergo facio hominem esse'. Ad tres primas dubitationes dicendum est quod aliquando terminus per modum determinationis appositus termino communi non est proprie determinatio, sed potius ampliatio, ut si dico 'ens opinabile'; et tunc non ualerent illae consequentiae. Et omnino si terminus appositus faciat terminum communem cui apponitur supponere pro aliquo pro quo non supponeret sumptus sine apposito, dictae consequentiae non ualerent. Quia ille terminus communis simpliciter sumptus non est superius ad se ipsum sumptum cum tali apposito. Unde neque omnis homo mortuus est homo, neque omne ens opinabile est ens, neque omnis albus secundum dentes est albus. Ad quartam dubitationem posset dici eodem modo. Nam haec additio 'pro decem libris' facit supponere illud cui apponitur, scilicet istam orationem 'uolens perdere asinum suum' pro eo pro quo non supponeret sine tali additione. Et cum hoc etiam perdere asinum pro decem libris non est proprie perdere asinum, sed potius habet modum commutationis asini ad decem libras. Ad quintam obiectionem posset iterum dici eodem modo, quod iste terminus 'musicum' additus huic complexo 'faciens esse hominem' facit ipsum supponere pro alio quam supponeret sine illa additione. Et etiam defectus in consequentia ex hoc est quia hoc uerbum 'facere' constructum cum accusatiuo qui sequitur connotat quandam negationem; sequitur enim 'facit hominem; ergo per eius actionem quod non erat homo erit homo', similiter 'facit hominem album; ergo per eius actionem qui non erat homo albus erit homo albus'. Quia ergo in obiectione implicatur ista consequentia 'non erat homo albus; ergo non erat homo', quae dicta est non ualere, ideo concedendum est quod obiectio procedit, scilicet quod non sequitur 'facio hominem esse musicum; ergo facio hominem', sed hoc non est contra praedeterminata. Ultimo dubitatur, quia non uidetur quod iste terminus 'homo' debeat dici totum in modo ad istum terminum 'homo albus', sed magis debet dici sine modo, quia modus non est nisi determinatio apposita uel apponibilis, et iste terminus 'homo' simpliciter sumptus est sine tali determinatione. Etiam quaeretur in quo modo essendi in esset hoc totum. Respondetur quod nos hic utimur nominibus ad placitum. Et in proposito auctores per hanc uocem 'totum in modo' nihil aliud uoluerunt intelligere quam nos intelligimus per hanc uocem 'terminus modificabilis', id est 'determinabilis', 'sine determinatione sumptus', et per 'partem in modo' idem quod per 'terminum determinabilem sumptum cum determinatione'; ideo non capitur hic proprie hoc esse in illo. SDD 6.4.7 Totum in loco est dictio comprehendens omnem locum, ut 'ubique' uel 'nusquam'; et pars in loco est dictio comprehendens locum sed non omnem, ut 'hic', 'ibi', 'in domo' et caetera. Locus a toto in loco est habitudo ipsius ad suam partem; et tenet constructiue, ut 'deus est ubique; ergo deus est hic', uel 'antichristus nusquam est; ergo antichristus non est hic'. Locus a parte totius in loco est habitudo ipsius ad suum totum; et tenet destructiue, ut 'Caesar non est hic; ergo Caesar non est ubique'. Haec septima pars est de locis a toto in loco et a sua parte. Circa quam notandum est quod iste locus a toto in loco secundum ueritatem non differt a loco a toto in quantitate, et, per consequens, non differt a loco a toto uniuersali. Idem enim ualet dicere 'ubique' sicut 'in omni loco', et dicere 'nusquam' sicut dicere 'in nullo loco', et dicere 'hic' sicut dicere 'in hoc loco'. Et apparet manifeste quod dicendo 'in omni loco ...; ergo hic ...' uel 'in nullo loco ...; ergo non hic ...' non esset locus nisi a toto in quantitate. Ideo omnia quae dicta sunt de locis a toto in quantitate et a parte uel partibus eius dicentur de istis locis proportionaliter. Locus enim a toto in loco continetur sub loco a toto in quantitate sicut distributio termini communis localis sub distributione termini communis. SDD 6.4.8 Totum in tempore est dictio comprehendens omne tempus, ut 'semper' uel 'numquam'; pars in tempore est dictio comprehendens tempus, non tamen uniuersaliter, ut 'nunc', 'hodie', 'heri'. Locus a toto in tempore est habitudo ipsius ad suam partem et locus a parte totius in tempore est habitudo ipsius ad suum totum. Loci a toto in tempore et a parte eius tenent proportionaliter sicut loci a toto in loco et a parte eius, ut 'semper fuit deus; ergo heri fuit deus', 'numquam fuit antichristus; ergo hodie non fuit antichristus', 'Caesar non est hodie; ergo Caesar non est semper'. Haec octaua pars est de locis a toto in tempore et a parte eius. Et dicendum est de toto in tempore sicut dictum fuit de toto in loco, scilicet quod reponitur sub loco a quantitate. Idem enim ualet dicere 'semper' et 'in omni tempore' uel 'numquam' et 'in nullo tempore'. Et ideo ego credo quod non fuit intentio Boethii illos locos, scilicet locum a toto in quantitate, a toto in modo, a toto in loco et a toto in tempore, ponere tamquam distinctos a loco a superiori ad inferius, sed uoluit dicere quod ille locus a superiori ad inferius non solum inuenitur ubi inferius est essentialiter sub superiori, immo etiam ubi est sub eo per differentiam accidentalem, quam uocat auctor 'modum', nec tenet solum sine distributione superioris, immo etiam cum distributione, quam uocat 'totum in quantitate', neque etiam solum tenet ubi sit distributio principalis subiecti, immo etiam circumstantiarum et terminorum obliquorum. Et hoc uoluit dicere Boethius sub istis uerbis "licet tamen non solum in subiectis, uerum etiam in modo et temporibus et quantitatibus totum partesque respicere". SDD 6.4.9 (1) Causa est ad cuius esse sequitur aliud, scilicet effectus. (2) Et diuiditur in causam efficientem, materialem, formalem et finalem. (3) Locus a causa est habitudo ipsius ad suum effectum; locus ab effectu est habitudo ipsius ad suam causam. Et similiter, in speciali, locus a causa efficiente est habitudo causae efficientis ad suum effectum et locus ab effectu causae efficientis est habitudo ipsius ad suam causam efficientem, et sic de aliis causis et effectibus. Ista nona pars est primo de descriptione causae, secundo de diuisione causae in quattuor genera causarum et tertio de descriptionibus locorum a causis ad causata, tam generaliter quam specialiter. Et illa tertia clausula est manifesta secundum proportionem ad praedeterminata. De diuisione autem causae et de generibus causarum debet fieri manifestatio secundo Physicorum uel quinto Metaphysicae. Sed cum dicitur in descriptione huius nominis 'causa' quod causa est ad cuius esse sequitur aliud, non debemus hic intelligere per 'sequi' consequentiam de praemissa uel de praemissis ad conclusionem, sed hoc quod causa naturaliter est prior suo effectu, uel hoc quod effectus debet esse per suam causam, uel propter eam. Sed adhuc notandum est circa istos locos a causis uel effectibus quod ista nomina 'causa' et 'effectus' sunt nomina primae intentionis, seu impositionis, sicut dictum fuit de toto integrali et de partibus eius. Ideo si dico 'domificator est bonus; ergo domus est bona', non est proprie dictum quod ibi sit locus a causa efficiente ad suum effectum, sed a nomine supponente pro causa efficiente ad nomen supponens pro suo effectu secundum habitudinem secundum quam habent ad inuicem conuenientiam in quantum hoc supponit pro causa et illud pro effectu. Et ita etiam erit intelligendum de generatione et corruptione. Et ita etiam maximae si debeant esse logicales debent exponi; uerbi gratia, 'cuius causa efficiens est bona, eius effectus est bonus' id est 'si hoc praedicatum 'bonum' uere affirmetur de nomine causae efficientis, uere etiam affirmatur de nomine effectus'. SDD 6.4.10 Causa efficiens est quae mouet et operatur ad hoc quod res sit, ut domificator ad hoc quod deus sit. Locus a causa efficiente ad suum effectum tenet respectu horum praedicatorum 'bonum' et 'malum' constructiue et destructiue. Dico "constructiue" ut 'domificator est bonus; ergo domus est bona'; maxima: cuius causa efficiens est bona, eius effectus est bonus'; "destructiue", ut 'domificator non est bonus; ergo domus non est bona'; maxima: cuius causa efficiens non est bona, eius effectus non est bonus. E conuerso arguendo esset locus ab effectu causae efficientis ad suam causam; et tenet constructiue et destructiue. Et sunt omnia ponenda proportionaliter sicut in loco a causa efficiente. Haec decima pars est de locis a causa efficientis et eius effectu, id est a nominibus supponentibus pro causis efficientibus ad nomina supponentibus pro effectibus earum. Et tunc occurrunt de eis multae dubitationes. Non enim sequitur si domus est bona quod domificator sit bonus, immo forte est homicida, uel latro uel fur. Iterum cum artes et scientiae factiuae sint oppositorum, ut patet nono Metaphysicae, manifestum est quod bonus artifex sciret et posset facere malum artificium; ideo non sequitur si sit bonus artifex quod sit bonum artificium. Item, forte materia domus est ita mala quod non potest inde fieri bona domus, quantumcumque tamen sit bonus domificator. Item, forte domus est sic antiqua quod ruinosa et mala, licet fuerit ualde bonus domificator. Iterum, remanente domo bona forte domificator est mortuus; ideo non est bonus, et sic non sequitur 'domus est bona; ergo domificator est bonus'. Iterum pono quod ualde bonus domificator faciet domum; illa domus non est, quia quod fit non est, ut habetur primo Peri Hermeneias; ergo non sequitur si domificator est bonus quod domus sit bona, quia in dicto casu, ut apparet cuilibet diligenter inspicienti, manifeste potest uideri quod antecedens potest esse uerum consequente exsistente falso. Iterum posset aliquis inexpertus in his locis dubitare utrum isti loci a causa efficiente ad suum effectum et e conuerso ualeant respectu aliorum praedicatorum quam respectu istorum praedicatorum 'bonum' et 'malum'. Ad primam instantiam dicendum est quod in proposito non intendimus de bonitate uel malitia morali, nec etiam de bonitate uel malitia naturae, sed de bonitate uel malitia artis uel artificii, ita quod artificem uocamus bonum qui est perfectus in arte sua et malum qui in arte sua est diminutus et inexpertus. Et effectum etiam dicimus bonum si sit utiliter factus ad finem ad quem ordinatus est in quantum dicitur tale artificium. Et nullo modo apparet mihi quod in dictis exemplis et maximis descendendum sit in speciali ad agentia et facta per artem. Tamen posset extendi ille locus ad naturalia; quandoque enim ex perfectione agentis sequitur perfectio effectus si non sit impedimentum, et ex minori perfectione agentis prouenit etiam effectus minus perfectus nisi concurrat aliquod aliud agens perficiens et supplens effectum. Et ideo quantum ad perfectiones uel diminutiones naturales bene ualet ille locus, ut si pater est magnus, fortis, pulcer, subtilis et bonae complexionis, sequitur quod ita et filius, et si non, non, nisi oppositum proueniat ex impedimento uel ex indispositione materiae. Et multas oportet in his locis circumstantias obseruare. Unde in tali materia hi loci non reputandi sunt necessarii, nec propter hoc repellendi sunt, quia sufficit quod sint probabiles aut persuasiui. Iterum notandum est bene quod cum dicimus 'domus est bona; ergo domificator est uel fuit bonus' non est de uirtute sermonis consequentia bona nec probabilis, sed sophistica, quia differt dicere 'iste domificator est bonus' et 'iste est bonus domificator', sicut dicemus in Sophismatibus. Deberemus ergo arguere 'est domus bona; ergo est uel fuit domificator bonus', ad hoc quod iste terminus 'bonus' sit determinatio domificatoris non ratione naturae sed ratione artis uel artificii. Ad secundam instantiam dicitur quod in artibus regula et locus tenent supposito quod artifex operetur quantum melius scit et potest ad obtinendum finem optimum ad quem tale artificium communiter ordinatur et quod in hoc ponat bonam diligentiam; aliter argumentum non teneret. Ad tertiam instantiam dicendum est quod regula et locus supponunt quod non sit indispositio materiae et quod non sit impedimentum, ut dictum est. Unde etiam si sit domus ruinosa propter antiquitatem, hoc non pertinet ad bonum artem uel artificium in quantum dicitur artificium, sed hoc est ea ratione qua est de materia *in naturali*. Ad quartam instantiam et ad quintam potest dici quod ille locus prout data sunt exempla et maximae non tenet nisi ex suppositione constantiae terminorum, scilicet quod causa efficiens sit talis qualis erat quando agebat illud effectum et quod etiam ille effectus sit talis qualis erat quando fiebat ab illo efficiente. Dico "talis qualis" quantum ad bonitatem et malitiam praedictas, uel etiam, sicut dicunt alii, si sit consequentia a nomine causae actu agentis, et non solum in potentia, sicut est hoc nomen 'domificans'. Tunc debet esse consequentia ab hoc uerbo 'est' ad hoc uerbum 'erit' si procedamus a causa ad effectum, uel ab hoc uerbo 'est' ad hoc uerbum 'fuit' si procedamus ab effectu ad causam, ut 'domificator est bonus; ergo domus erit bona' uel 'domus est bona; ergo domificator erat bonus', exponendo tamen secundum praedicta, scilicet 'domificator est bonus domificator; ergo domus erit bona domus'. De ultima dubitatione dicendum est quod in multis praedicatis non ualent illi loci, ut si domificator sit albus, non sequitur quod domus sit alba, uel etiam si domificator est homo, non sequitur quod domus sit homo. Sed consequentia ualet secundum Aristotelem de facere ad fieri et e conuerso, de agere ad pati et e conuerso, ut 'agens agit; ergo passum patitur', uel 'agibile agitur', 'domificator domificat; ergo domus domificatur'. Sicut enim dicit Aristoteles, causae actuales et effectus actuales simul sunt et non sunt. Immo etiam et de posse ualet consequentia; si enim aliquid potest calefacere, aliquid potest calefieri, et e conuerso, et sic sequitur etiam de esse ad posse, ut 'domificator est; ergo domus potest esse', et de esse ad fuisse, ut 'domus est; ergo domificator fuit'. SDD 6.4.11 Materia est ex qua praesupposita fit aliquid, ut ex ferro cultellus et ex farina panis. Materia est duplex, scilicet permanens et transiens. Permanens est quae sub nomine proprio manet cum eo quod factum est ex ea, sicut ferrum est materia cultelli; transiens est quae sic non manet, sicut non manent in pane farina et aqua. Locus a causa materiali, siue permanente siue transeunte, tenet constructiue de hoc uerbo 'est' ad hoc uerbum 'potest', ut 'ferrum est; ergo cultellus potest esse', 'aqua et farina sunt; ergo panis potest esse'; maxima: posita causa materiali potest poni eius effectus. Item tenet destructiue si negentur praesens et praeteritum, ut 'aqua et farina non sunt nec fuerunt; ergo panis non est'. Item tenet respectu huius uerbi 'est' destructiue a materia permanente, ut 'ferrum non est; ergo cultellus non est'; sed non sic tenet a materia transeunte, quia non sequitur 'aqua et farina non sunt; ergo panis non est'. Locus ab effectu causae materialis ad suam causam tenet constructiue de esse ad esse in materia permanente et de esse ad fuisse in materia transeunte, et tenet destructiue a posse esse ad esse. Et possunt dari exempla de his omnibus, ut 'cultellus est; ergo ferrum est', 'panis est; ergo farina et aqua fuerunt', 'panis non potest esse; ergo farina et aqua non sunt'. Haec undecima pars est de locis a causa materiali et ab effectu eius, quae est tota manifesta. Cum enim natura materiae sit natura potentiae et cum materia non determinet sibi actum, ideo ex esse materiae non sequitur effectum esse, sed posse esse. Quia tamen sine materia praecedente non potest naturaliter res fieri, ideo ad esse effectus sequitur materiam esse uel saltem fuisse. Notandum est quod illa materia quam uocamus 'transeuntem' non proprie est materia talis effectus in quo non manet, sed est compositum ex materia et forma contraria, seu repugnante, formae effectus sequentis, sicut si ex aqua fit aer, aqua dicetur materia aeris transiens; sic enim transit quia corrumpitur, eo quod forma aquae non potest stare cum forma aeris, sed tamen dicitur materia aeris quia illa eadem materia quae erat sub forma aquae fit sub forma aeris et uere manet in aere. SDD 6.4.12 Forma est quae dat esse rei, ut albedo dat esse albo. Locus a causa formali tenet constructiue et destructiue respectu huius uerbi 'est' secundi adiacentis, ut 'albedo est; ergo album est'; maxima: posita causa formali ponitur eius effectus; similiter 'albedo non est; ergo album non est'; maxima: remota causa formali remouetur eius effectus. Similiter et e conuerso tenet locus ab effectu causae formalis ad causam formalem constructiue et destructiue, ut 'album est; ergo albedo est', 'album non est; ergo albedo non est'. Haec duodecima pars est de locis a causa formali et ab eius effectu. Effectus autem causae formalis est materia, siue subiectum, cui forma inhaeret. Nam, sicut habetur secundo Physicorum, causae sunt sibi inuicem causae; unde et materia est causa formae et forma est causa materiae. Unde cum nos concedamus album esse effectum albedinis et albedinem esse eius causam formalem, si illud album sit homo, uel lapis, sequitur quod homo, uel lapis, est effectus formalis albedinis, et tamen non sequitur 'albedo est; ergo homo est', uel etiam 'homo est; ergo albedo est'. Ideo uidetur quod illi loci non tenent modo quo dicebatur. Immo manifestum est quod maxima non ualebat, scilicet 'remota causa formali remouetur eius effectus', quia forma, quae est causa formalis, potest corrumpi subiecto eius remanente, quod tamen est effectus eius. Dicendum est ergo quod locus non est a causa formali ad suum effectum, sed a nomine supponente pro causa formali ad nomen supponens pro eius effectu, ut ante dictum est. Sed quia eadem res secundum diuersas rationes potest significari, ideo oportet in proposito specificare nomina secundum quae isti loci ualent. Dico ergo quod forma debet significari per nomen abstractum et effectus, siue subiectum, formae debet significari per nomen concretum denominatiue dictum ab illo nomine abstracto, ita quod illud nomen concretum supponat pro illo subiecto et nomen abstractum pro ipsa forma. Et tunc ualebunt consequentiae praedictae; si autem illud subiectum alio nomine significetur, non oportet ualere consequentiam. Notandum est etiam quod nos fide ponimus aliquas formas speciales separabiles a subiectis suis absque eorum corruptione, ut animam intellectiuam humanam, quae non est educta de potentia materiae suae, siue subiecti sui. Et de talibus formis non intelligebamus illos locos ualere, neque intelligimus. Quoniam per potentiam diuinam bene potest esse albedo qua nihil esset album, sed hoc non esset naturaliter, ideo ualent isti loci saltem ex suppositione quod non occurrat miraculum. Iterum notandum est quod non forma, immo potius efficiens dat subiecto esse; albificans enim dat subiecto albedinem qua ipsum est album. Ideo descriptio 'formae' sic intelligitur quod forma dat esse subiecto, id est per aduentum formae subiectum est actu tale uel tantum quale uel quantum erat ante in potentia, uel etiam, si sit forma substantialis, tunc per eam substantia per se subsistens est actu hoc quod ipsa erat ante in potentia. SDD 6.4.13 Finis est gratia cuius est uel fit aliud, ut quia propter beatitudinem acquirimus nobis uirtutes, ideo beatitudo est finis uirtutum. Locus a causa finali ad suum effectum tenet constructiue et destructiue respectu horum praedicatorum 'bonum' et 'malum', ut 'felicitas est bona; ergo uirtutes morales sunt bonae'; maxima: cuius finis est bona, ipsum quoque est bonum; similiter 'poena est mala; ergo peccatum est malum'; maxima: cuius finis malus est, ipsum quoque malum est. Et e conuerso facies locum ab effectu causae finalis ad suam causam, et est facile exemplificare. Ista tertia decima pars est de locis a causa finali et ab effectu eius. Et magnae sunt difficultates naturales de causa finali, sicut etiam de aliis causis, quae non sunt hic pertractandae. Sed tamen cum 'finis' dicatur uno modo, principaliter et prima intentione, quod praeexsistit agenti et actioni et omnibus finaliter ordinatis in ipsum (dico "praeexsistit" aut tempore aut saltem natura, sicut omnium entium dicimus deum esse causam finalem), et alio modo dicatur 'finis', secunda intentione, qui non praeexsistit agenti neque actioni eius, sed per agentem et eius actionem producitur in esse uel acquiritur, sicut sanitas in infirmo producenda diceretur finis medici et actionis eius et omnium quae medicus ordinat ad sanandum, manifestum est quod aliter dicendum est de uno horum finium et aliter de alio. Nam de primo modo capiendi 'finem' non ualet constructiue consequentia a nomine finis ad nomen effectus causae finalis respectu huius uerbi 'est', ut non sequitur 'deus est; ergo creatura est', nec sequitur 'anima humana est; ergo uirtus moralis est', licet uirtus moralis sit gratia animae tamquam gratia finis principalis. Sed destructiue ualet, ut 'deus non est; ergo nec creatura', uel 'anima humana non est; ergo uirtus moralis non est'. Ab effectu autem ad talem causam finalem tenet constructiue, et non destructiue. De fine autem dicto secunda intentione, de quo magis uidentur intelligere uulgares, et auctor noster in exemplis suis, non ualet argumentum de causa finali ad suum effectum uel e conuerso respectu uerbi 'est'. Quamuis enim medicus ordinet medicinam laxatiuam ad sanandum Socratem, tamen non sequitur 'illa medicina laxatiua est; ergo sanitas Socratis', neque e conuerso. Immo de tali fine dicit Aristoteles quod habitibus exsistentibus in materia cessat motus. Verum est tamen quod de ordinatis in finem aliqua sunt quae non oportet stare cum illo fine adueniente, sicut dictum est de medicina laxatiua, et aliqua sunt quae oportet manere cum illo fine ad quem ordinantur, ut uirtutes cum felicitate. Et de illis quae non oportet manere dictum est quod non sequitur 'hoc est; ergo illud est'. De illis autem quae oportet manere cum fine bene ualet affirmatiue consequentia a fine ad effectum ordinatum in finem, et non ualet negatiue, respectu huius uerbi 'est'; et e conuerso, ab effectu ad causam, ualet negatiue et non affirmatiue. Verbi gratia, sequitur 'felicitas hominis est; ergo uirtus est', sed non e conuerso. Et ex dictis apparet quo modo moderanda sunt dicta auctoris de bono et malo. Cum enim illud quod non est nec sit bonum nec malum, non sequitur 'sanitas Socratis est bona; ergo medicina laxatiua est bona', quia iam non est, nec etiam sequitur e conuerso. Sed oportet condicionare consequentias, scilicet quod si finis acquisitus sit bonus, illud per quod acquirebatur erat bonum si sine illo non poterat conuenientius acquiri, et si etiam per illud non eueniat aliquod malum. Unde licet sanitas acquisita sit bona, tamen si per commissionem peccati mortalis acquirebatur, non sequitur quod illud opus erat bonum. Si tamen naturaliter uel secundum rectam rationem fuerit ordinatio praecedentium in finem sequentem, bene sequitur si finis est bonus quod illa antecedentia erant bona. Et etiam cum saepe erronee statuamus nobis finem malum et culpabilem, omnia etiam quae ordinamus in illum finem sunt mala et culpabilia ea ratione qua ordinamus ea in illum finem, licet forte aliter essent bona. Verbi gratia, peccamus dando pauperibus si non propter deum sed propter uanam gloriam hoc faciamus. Exemplum autem quod auctor dedit de poena et peccato non uerificatur, quia peccans non intendit poenam (non enim peccat ut puniatur); posset tamen dici quod improprie diceretur causa finalis, sicut nauta absens dicitur causa efficiens submersionis nauis. Sic enim aliquando loquimur eo solo quod oppositum est innatum esse causa oppositi; ideo cum praemium sit finis boni operis, dicimus poenam esse finem culpae. SDD 6.4.14 Generatio est progressio rei a non esse ad esse. Locus a generatione est habitudo generationis ad generatum, et, e conuerso, locus a generato est habitudo generati ad generationem. Locus a generatione tenet constructiue et destructiue quantum ad illa praedicata 'bonum' et 'malum', ut 'generatio Christi est bona; ergo Christus est bonus', similiter 'generatio antichristi est mala; ergo antichristus est malus'; similiter, 'constructio domus est bona; ergo domus est bona', 'aedificatio castri est mala; ergo castrum est malum'. Maxima autem sunt: cuius generatio est bona, et ipsum est bonum, et cuius generatio est mala, et ipsum est malum. Et e conuerso tenet locus a generato ad generationem, tam constructiue quam destructiue; et sunt assignanda exempla et maximae proportionaliter praedictis. Ista quarta decima pars est de locis a generatione et a generato. Et maxima difficultas tractanda est in naturalibus, quae res est generatio, siue pro qua re uel pro quibus rebus supponit hoc nomen 'generatio'. Ideo ex determinandis in philosophia naturali, ego suppono quod in puris successiuis, sicut est tempus, idem est aliquam rem esse, et ipsam fieri, et etiam ipsam corrumpi. Numquam enim est haec dies nisi quando fit, nec umquam fit nisi quando est. Et hoc satis exprimit Aristoteles, tertio Physicorum. In his autem quae sunt naturae permansiuae, ut caliditas aquae, generatio rei non est ipsa res, sed erit, ita quod in praeciso tempore in quo est generatio caliditatis B non est illa caliditas B, sed erit, et in quo etiam praeciso tempore est caliditas B, in illo non est sua generatio, sed fuit. Ideo manifestum est quod in pure successiuis sequitur 'A est; ergo eius generatio est', et etiam, e conuerso, 'A non est', uel 'fuit'; 'ergo generatio eius non est', uel 'non fuit'; et etiam 'A est bonum; ergo eius generatio est bona'; et sic de aliis praedicatis. Et est maxima 'quidquid uere praedicatur de nomine supponente pro re pure successiua, uere praedicatur de nomine supponente pro eius generatione', immo etiam de nomine supponente pro eius corruptione, quia idem est illa res et eius generatio et eius corruptio, ut dictum est. Sed in his quae sunt naturae permansiuae non sequitur 'A est; ergo generatio ipsius A est', nec etiam e conuerso, sed sequitur magis 'A est; ergo generatio ipsius A fuit' et 'generatio ipsius A est; ergo A erit'. Et quia res non est bona uel mala nisi quando est, ideo debent moderari dicta auctoris, scilicet si generatio domus est bona, non concludam 'ergo domus est bona', sed 'ergo domus erit bona', et 'domus est bona; ergo generatio eius fuit bona'. Tamen, sicut in physica determinatum fuit, bene dicimus quod aliquando in eodem tempore est domus et eius factio, scilicet factio prius et domus posterius, quia licet nobis uti tempore magno tamquam praesenti, in cuius una parte fit domus et in alia est domus. Et haec etiam *dicta fueruntIuidebunturE* in Sophismatibus. Item, multa etiam possent hic notari de generatione et de re generata sicut notabatur de causa efficiente et eius effectu, eo quod efficiens est generans. SDD 6.4.15 Corruptio est progressio rei de esse ad non esse. Locus a corruptione est habitudo ipsius ad suum corruptum et, e conuerso, locus a corrupto est habitudo ipsius ad suam corruptionem. Et uterque tenet constructiue et destructiue de hoc praedicato 'bonum' ad hoc praedicatum 'malum' et e conuerso, ut 'corruptio domus est mala; ergo domus est bona' uel 'corruptio domus est bona; ergo domus est mala', et similiter 'corruptio domus non est bona; ergo domus non est mala', uel etiam 'corruptio domus non est mala; ergo domus non est bona'. Et maximae dantur tales: cuius corruptio est mala, ipsum est bonum, et e conuerso, et cuius corruptio est bona, ipsum est malum, et suo modo negatiue. Et proportionaliter de corrupto ad suam corruptionem. Haec quinta decima pars est de locis a corruptione ad corruptum et e conuerso. Et sicut dictum est in parte praecedente quod magna est difficultas dicere quae res est generatio, ita nunc dicendum est quod non minor difficultas est dicere quae res est corruptio. Et dictum est in naturalibus quod sicut generatio caliditatis est caliditas, ita corruptio caliditatis est caliditas. Et tunc apparet magna difficultas si ponamus quod homo malus et iniustus poeniteat et fiat uirtuosus, ita quod corrumpatur malitia et generetur uirtus, tunc generatio uirtutis est ipsa uirtus uel pars uirtutis, et ita corruptio malitiae est ipsa malitia uel pars malitiae, et quaelibet pars malitiae est mala. Et similiter si ponamus quod uirtus uel aliqua bona dispositio continue corrumpatur, corruptio illius uirtutis est ipsa uirtus uel pars eius, et quaelibet pars uirtutis est bona, ergo corruptio uirtutis est bona, ut ipsa uirtus est bona. Et sic totum apparet falsum quod de praedictis locis dicebatur; non enim cuius corruptio est bona, ipsum est malum, immo ipsum est bonum uel erat bonum, et cuius corruptio est mala, ipsum est malum uel erat malum. Propter hanc difficultatem et quasdam alias, notandum est, sicut in parte praecedente dicebatur de generatione, quod non sequitur 'A est; ergo corruptio ipsius A est', neque etiam sequitur e conuerso 'corruptio ipsius A est; ergo A est', sed magis sequitur 'corruptio ipsius A est; ergo A fuit'. Et quia dictum fuit quod illud quod non est neque est bonum nec malum, ideo oportet corrigere consequentias prius positas si uelimus proprie loqui, ut 'corruptio domus est mala; ergo domus erat bona', et similiter 'domus est bona; ergo corruptio eius erit mala uel esset mala si esset'. Sed tunc respondeo ad difficultatem quae mota fuit. Et dico quod licet priuatio non sit aliud quam subiectum priuatum, tamen priuationem perfectionis uel dispositionis ad perfectionem communiter uocamus malam. Ideo si talis sit propria locutio, sequitur quod subiectum priuatum sua perfectione uel dispositione ad perfectionem quae esset sibi conueniens esset malum, quod non uidetur ita esse. Auris enim licet careat auditu, tamen non est mala, neque oculus licet careat uisu, nec materia licet careat uita, nec luna licet sit eclipsata. Ergo si priuationem dicamus malam, non est propria locutio, et tunc corruptio perfectionis alicuius uel conuenientis dispositionis non dicetur mala nisi in quantum tendat ad priuationem illius perfectionis uel nisi in quantum subiectum eius dicatur aliqualiter priuatum illa perfectione, scilicet partialiter. Ideo sequitur quod impropria locutio est dicere quod corruptio perfectionis uel conuenientis dispositionis sit mala. Sed tamen ad istum sensum talia uulgariter et communiter dicuntur, quia sicut motum magis denominamus a termino ad quem quam a termino a quo, ita etiam mutationem quae non est motus, cuius modi sunt generatio et corruptio, magis denominamus a termino ad quem quantum ad esse bonum uel malum, quamuis sit denominatio secundum attributiuam locutionem, et non secundum propriam. Deinde dicimus quod generatio est de non esse, tamquam a termino a quo, ad esse, tamquam ad terminum ad quem, et corruptio e conuerso. Et per illud esse et non esse non debemus intelligere nisi subiectum habens formam et ipsum carens ea. Non enim est credendum quod illud non esse sit distinctum a subiecto generationis uel corruptionis, sed est illud subiectum priuatum ante generationem uel post corruptionem. Generatio enim caliditatis, quae est idem quod caliditas, ad istum sensum est de non esse ad esse quia subiectum ante erat priuatum caliditate et post est habens caliditatem. Et sic, e conuerso, corruptio opposito modo est de esse ad non esse, quia subiectum prius habebat caliditatem et post caret ea. Ideo subiectum aliqua dispositione habituatum et ipsum illa dispositione priuatum uocamus terminos generationis et corruptionis illius dispositionis. Et non diuersificantur res pro quibus supponebant istae orationes 'subiectum habituatum' et 'subiectum priuatum', sed distinctio est secundum rationem. Et haec debent uideri in physica. Tunc ergo, quia subiectum priuatum dispositione sibi conueniente dicimus malum, uel minus bonum quam si haberet eam, et modo proportionali subiectum habituatum dispositione sibi conueniente dicimus bonum, uel minus malum quam si non haberet eam. Ideo secundum talem bonitates uel malitias attributas subiecto priuato quod uocamus terminum ad quem corruptionis nos modo attributiuo uocamus corruptionem bonam uel malam. Verbi gratia, si esset in homine corruptio uirtutis sine generatione malitiae, uel etiam corruptio malitiae sine generatione uirtutis, tunc simpliciter et proprie loquendo corruptio malitiae esset mala, quia esset malitia uel pars malitiae, et corruptio uirtutis esset bona, quia esset uirtus uel pars uirtutis; et tamen locutione attributiua ad illud quod uocamus terminum ad quem corruptio malitiae diceretur bona, quia terminus ad quem diceretur esse homo carens malitia, qui dicitur bonus, id est minus malus quam si haberet adhuc malitiam, et ita corruptio uirtutis diceretur mala, quia terminus ad quem diceretur malus, id est minus bonus quam si adhuc haberet uirtutem. Unde sufficit hic accipere 'bonum' et 'malum' relatiue, scilicet 'bonum' pro 'minus malo' et 'malum' pro 'minus bono'. Et ita posset exemplificari de domo; domus enim eadem potest dici bona et mala diuersis, ut bona Socrati et mala Platoni. Corruptio igitur illius domus diceretur mala Socrati, quia intelligitur terminari ad Socratem male se habentem, id est minus bene, et ita corruptio erit bona Platoni, quia intelligitur terminari ad Platonem bene se habentem, id est minus male. Et dico "intelligitur terminari ..." et caetera quia ad huius modi corruptionem domus haec consequuntur, scilicet Socratem minus bene se habere et Platonem minus male. SDD 6.4.16 Usus est operatio qua utimur aliqua re et usitatum est illa res qua utimur in nostra operatione, ut equitatio est usus equi et nauigatio est usus nauis, usitatum autem, ut apparet, est equus uel nauis, et usitantes sunt homines qui talibus utuntur ad suas operationes exercendas. Locus ab usibus, seu usu, est habitudo usuum, uel usus, ad usitatum; et e conuerso locus ab usitato est habitudo ipsius ad suum usum. Et tenent isti loci constructiue et destructiue respectu horum praedicatorum 'bonum' et 'malum', ut 'equitare est bonum; ergo equus est bonus', et e conuerso 'equus est bonus; ergo equitare est bonum', et similiter 'taxillare est malum; ergo taxilli sunt mali', et e conuerso. Et sunt maximae tales: cuius usus est bonus, ipsum quoque bonum est, et e conuerso; similiter cuius usus malus est, ipsum quoque malum est, et e conuerso. Ista sexta decima pars est de locis ab usibus et ab usitatis, seu a nominibus usuum et usitatorum. Circa quam notandum est quod multis rebus, et naturalibus et artificialibus, nos utimur propter nos. Ideo sumus causae finales earum, sed illis non possumus uti ad nostras necessitates uel utilitates replendas nisi operando aliquid ex illis uel circa illa. Et huius modi operationes uocamus 'usus' illarum rerum, et ita nos sumus tamquam finis gratia cuius illorum usus est. Usus enim est mediante quo illae res transeunt in bonum uel malum nostrum. Et sic manifestum est quod locus ab usu ad usitatum continetur sub loco a causa finali ad eius effectum. Et est ibi effectus causae finalis sine quo non potest esse illa causa finalis, sed e conuerso bene. Non enim potest esse usus nauis sine naui uel usus equi sine equo, sed bene est nauis sine nauigatione et equus sine equitatione. Et ideo, sicut dicebatur de tali causa finali et de effectu eius, ita dicimus in proposito quod locus ab usu ad usitatum tenet affirmatiue, et non negatiue, respectu huius uerbi 'est'; locus autem ab usitato ad usum tenet negatiue, et non affirmatiue, ut patet de naui et nauigatione et de equo et equitatione. Similiter, respectu horum praedicatorum 'bonum' et 'malum' oportet consequentias et locos moderare sicut diximus de fine, scilicet quod si usus est bonus, usitatum est bonum si sine tali usitato non poterat esse conuenientius talis usus uel aequiualens et si per illud usitatum non eueniat aliquid malum. Notandum est etiam quod auctor exemplificando ponit equitare tamquam usum equi. Et non oportet huius modi exempli quaerere uerificationem; non enim credo quod equitare sit equitatio, sicut nec ambulare ambulatio, immo equitare est equitans, sicut et ambulare ambulans, prout hoc alibi dictum est. Deinde etiam arguendo sic 'equitatio est bona; ergo equus est bonus' non credo quod debeat dici locus ab usibus, sed locus ab usu. Tamen forte consuetum est ita dicere ad innuendum quod eiusdem rei possunt esse plures usus a quorum quolibet aut pluribus simul possumus arguere ad usitatum, ut dicendo 'equitatio est bona et portatio bladi ad molendinum et cultura agri est bona; ergo equus est bonus', hic est locus ab usibus, cum utamur equo ad haec omnia. SDD 6.4.17 Communiter accidentia sunt quae se concomitantur uel unum sequitur ad alterum circa idem subiectum. Et illa sunt duplicia: quaedam enim dicto modo se habent semper uel ut pluribus, alia autem nec semper nec ut in pluribus, sed contingenter ad utrumlibet uel ut in paucioribus. Ex primis autem sumitur locus dialecticus, et non ex secundis, sed esset ex eis argumentum sophisticum. Exemplum de secundis ut 'iste est comptus; ergo est adulter'; hoc enim argumentum est sophisticum et non dialecticum, quia licet aliquis idem inueniatur comptus et adulter, tamen plurimi bene sunt compti qui non sunt adulteri. Exemplum de primis, et primo constructiue, ut 'iste poenitet; ergo peccauit'; locus a communiter accidentibus, maxima: si communiter accidentium posterius inest, prius infuit; secundo destructiue, ut 'iste non peccauit; ergo non paenitet'; locus a communiter accidentibus, maxima: si communiter accidentium prius non infuit, nec posterius inest. Haec septima decima pars est de locis a communiter accidentibus. Et est notandum quod sic arguendo 'iste paenitet; ergo deliquit' non est proprie loquendo locus a communiter accidentibus, sed ab uno communiter accidentium ad alterum. Tamen sic consueuerunt homines loqui, quod loci ab uno communiter accidentium ad alterum et e conuerso sunt loci a communiter accidentibus, cum uterque sit solum ab uno communiter accidentium ad alterum. Notandum est etiam quod praeter diuisionem datam de communiter accidentibus danda est alia, scilicet quod quaedam sunt communiter accidentia quae simul concomitantur se circa idem, et alia quae non simul, sed unum sequitur post alterum. Et iterum possibile est quod huius modi concomitantia uel consecutio sit necessaria sic quod numquam est unum quin sit alterum uel numquam est illud quod natum est esse prius quin sequatur illud quod natum est esse posterius. Et tunc locus est necessariae consequentiae. Verbi gratia, in necessario concomitantibus simul, ut 'luna exsistens in cauda Draconis opponitur soli; ergo luna eclipsatur', et similiter e conuerso; uerbi gratia, in his quorum necesse est unum post alterum esse, ut 'hodie est dies sabbati; ergo cras erit dies dominica', et e conuerso. Sed etiam aliter possibile est quod huius modi concomitantia uel consecutio non sit necessaria, sed contingens ut in pluribus. Et tunc non est locus necessariae consequentiae, sed probabilis solum. Et bene est tale argumentum dialecticum; sufficit enim saepe dialectico uel rhetorico ad persuadendum uel ad generandum opinionem quod argumentum sit probabilis antecedentis uel etiam probabilis consequentiae. Ideo si aliquando aliquis paeniteat qui tamen non deliquit, non propter hoc aufertur quin sit argumentum bonum 'iste paenitet; ergo deliquit'. Iterum forte posset sustineri quod in illo exemplo erat consequentia necessaria. Quia si obiiciatur quod deus numquam peccauit et tamen dixit "paenitet me fecisse hominem", diceretur quod non loquebatur de paenitere proprie dicto, sed secundum aliquam similitudinem. Similiter si dicat aliquis "paenitet me de hoc quod non interfeci talem hominem", uel "de hoc quod non rapui pecuniam eius", diceremus quod quamuis illa sit quaedam displicentia, tamen non est proprie paenitentia, quia hoc nomen 'paenitentia' proprie sumptum significat bene displicentiam, sed connotat quod illa sit secundum rectam rationem et bonam uoluntatem ad emendationem animae de peccato commisso. SDD 6.4.18 Praeter locos praedictos quos nominauit nobis auctor, aliqui dicunt alios esse locos a concomitantibus substantiam, scilicet a toto copulato ad suam partem et a propositione copulatiua ad quamlibet suarum categoricarum, ut 'Socrates currit et Plato disputat; ergo Socrates currit'; item, a parte totius disiunctiui ad suum totum, et a qualibet categorica alicuius disiunctiuae ad illam disiunctiuam, ut 'Socrates currit; ergo Socrates currit uel Plato disputat'; item, locus a toto numerali ad suam partem, ut 'tria sunt; ergo duo sunt', uel 'tu habes tres; ergo tu habes duos'; item a toto, seu a nomine, collectiuo, ut 'populus es; ergo homo est'; item, a plurali ad singulare, ut 'homines sunt; ergo homo est'. Item, Tullius ponit locos ab antecedentibus et consequentibus. Ab antecedente sic 'hominem currere est uerum' (uel 'necessarium', uel 'concessum'); ergo animal currere est uerum' (uel 'necessarium', uel 'concedendum'); maximae: si antecedens est uerum, consequens est uerum; si antecedens est necessarium, consequens est necessarium; si antecedens est concessum, consequens est concedendum. A consequente autem sic 'non est uerum quod animal currit; ergo non est uerum quod homo currit', et sic de 'impossibili' et de 'negato'; maximae: si consequens est falsum, antecedens est falsum; si consequens est impossibile; antecedens est impossibile, si consequens est negatum, antecedens est negandum. Ista ultima pars huius capituli est de locis a concomitantibus substantiam non enumeratis ab auctore. Et auctor noster, et etiam Themistius, non enumerauit illos quia non sunt proprie loci dialectici uel quia faciliter reducuntur ad enumeratos. Consequentiae autem a copulatiua ad partem eius uel a parte disiunctiuae ad ipsam disiunctiuam sunt bene formales, sed non sunt proprie argumenta, sicut dictum fuit prius de aequipollentiis, conuersionibus et subalternationibus, cum non sit ibi medium uel extremum. Et si uellemus dicere quod essent argumenta dialectica et loci dialectici, ego dicerem quod locus a copulatiua ad suam partem reduceretur ad locum a toto in quantitate. Copulatio enim habet modum distributionis, unde apparet quod a termino distributo sequitur copulatiue omnia eius supposita, ut 'omnis homo currit; ergo Socrates currit et Plato currit ...' et sic de singulis. Locus autem a parte disiunctiuae ad ipsam disiunctiuam reduceretur ad locum a parte subiectiua ad suum totum uniuersale. Disiunctio enim habet modum termini communis indefinite sumpti, unde apparet quod ex termino communi non distributo sequitur disiunctiue omnia sua supposita, et etiam ex quolibet supposito alicuius termini sequitur ille terminus non distributus; sequitur enim 'homo currit; ergo Socrates currit uel Plato currit ...' et sic de aliis, et sequitur 'Socrates currit; ergo homo currit'. Alii autem ponunt illos locos reduci ad locum a toto integrali ad suam partem et e conuerso, quia hypothetica est integrata ex suis categoricis. Et apparet mihi, licet hoc sit uerum, scilicet quod categoricae sunt partes integrales hypotheticae, tamen dictae consequentiae non tenent ea ratione qua hoc est totum integratum et illud pars eius. Sed bene esset locus a toto integrali dicendo 'propositio hypothetica est; ergo propositio categorica est', uel saltem 'ergo illud est quod esset propositio categorica si per se poneretur'. Et loquor sic, disiunctiue, propter istam dubitationem utrum aliqua pars propositionis sit propositio, de qua dubitatione dictum est alias. Locus autem a toto numerali ad suam partem apparet manifeste esse locus a toto integrali. Et similiter etiam locus a nomine collectiuo; nam populus uel exercitus integratur ex multis partibus, et homines sunt partes eorum principales, quia non potest esse populus uel exercitus sine hominibus; ideo bene sequitur 'populus', uel 'exercitus', 'est; ergo homines sunt'. Currus autem et equi sunt partes non principales exercitus, quia posset esse exercitus sine talibus, scilicet hominum peditum; ideo non sequitur 'exercitus est; ergo currus est', nec etiam sequitur 'exercitus est; ergo equi sunt'. Et eodem modo, ac omnino consimiliter, est de loco a termino plurali ad terminum singularem; unum enim intelligitur tamquam pars plurium, et etiam terminus pluralis supponit pro pluribus simul et terminus singularis supponit pro unoquoque illorum plurium seorsum. Loci autem ab antecedentibus et a consequentibus conueniunt, secundum Boethium, cum omnibus aliis locis; ideo non enumerat eos Themistius. Nam si formaliter non coincidunt cum aliis, tamen uirtualiter, uel consecutiue, coincidunt cum eis, prout concederemus sequi 'homo currit; ergo hominem currere est uerum', et e conuerso 'hominem currere est uerum; ergo homo currit', et sic suo modo de aliis propositionibus. Si ergo dicamus 'homo currit; ergo animal currit', est locus ab inferiori ad superius, quia ab isto termino 'homo' ad istum terminum 'animal' respectu huius praedicati 'currit'. Sed si dicamus 'hominem currere est uerum; ergo animal currere est uerum', est locus ab antecedente ad consequens, quia ab hac propositione 'homo currit' ad hanc propositionem 'animal currit' respectu huius praedicati 'uerum'. Ita etiam si dico 'domus est; ergo paries est', est locus a toto integrali ad suam partem, et si dico 'uerum est domum esse; ergo uerum est parietem esse', est locus ab antecedente ad consequens. Ita similiter si dico 'paries non est; ergo domus non est', est locus a parte totius integralis ad suum totum respectu huius praedicati 'est', et si dico 'haec propositio 'paries est' est falsa; ergo et haec 'domus est" est locus a consequente ad antecedens respectu huius praedicati 'falsum', nam parietem esse est consequens ad domum esse. Et apparet etiam quod isti loci ab antecedentibus et a consequentibus non habent ueritatem originaliter, sed ex uirtute aliorum. Non enim est bona consequentia 'hominem currere est uerum; ergo animal currere est uerum' nisi quia haec est bona consequentia 'homo currit; ergo animal currit'; et similiter non est bona consequentia 'domum esse est uerum; ergo parietem esse est uerum' nisi quia haec est bona consequenti 'domus est; ergo paries est', et sic de aliis. Ideo Themistius habuit rationalem causam dimittendi istos locos; Tullius tamen ponit eos quasi formaliter essent distincti ab aliis. Sed adhuc est bene dubitatio. Quia facto syllogismo dicimus "consequens est falsum; ergo et antecedens". Quid ergo respondendum est si quaeratur "unde locus?" quando dicimus "consequens est falsum; ergo et antecedens"? Et uidetur mihi quod hoc est sicut dubitare quo modo sit respondendum si dicatur "aliquod praedicatum", uel "hoc praedicatum 'currit'", "uere praedicatur de specie; ergo et de genere". Apparet ergo mihi quod haec ultima consequentia non est a specie ad genus, sed ab isto termino 'species' ad istum terminum 'genus', qui non sunt sicut genus et species, sed sicut correlatiua. Et sic etiam in prima consequentia non arguebatur a consequente ad antecedens, sed ab isto termino 'consequens' ad istum terminum 'antecedens', qui opponuntur ad inuicem relatiue. Ideo forte tales loci uidentur esse a relatiuis; et de hoc dicetur quando agetur de illis relatiuis. SDD 6.5: DE LOCIS EXTRINSECIS SDD 6.5.1 (1) Sequitur de locis extrinsecis. Et dictum est prius quid sit locus extrinsecus. (2) Locus autem extrinsecus diuiditur, quia alius ab oppositis, alius a maiori, alius a minori, alius a simili, alius a proportione, alius a transsumptione et alius ab auctoritate. (3) Locus ab oppositis iterum diuiditur secundum quattuor genera oppositionum; unus enim est locus a relatiuis, alius a contrariis, alius a priuatiue oppositis et alius a contradictoriis. Istud quintum capitulum est de locis extrinsecis, quod continet undecim partes: prima est de quibusdam diuisionibus locorum extrinsecorum, secunda est de loco a relatiuis, tertia de loco a contrariis, quarta de loco a priuatiue oppositis, quinta de loco a contradictoriis, sexta de locis a maiori et minori, septima de loco a simili, octaua de loco a proportione, nona de locis a transsumptione, decima de loco ab auctoritate, et undecima est de quibusdam aliis locis, non enumeratis ab auctore. Et partes assignabuntur in processu. Prima pars habet tres clausulas manifestas. Prima enim proponit intentionem capituli, remittendo de definitione loci extrinseci ad praedeterminata, secunda diuidit locum extrinsecum in locum ab oppositis et caetera, et tertia subdiuidit locum ab oppositis. De his autem diuisionibus et de membris earum apparebit per partes sequentes. SDD 6.5.2 (1) 'Relatiua' uocamus terminos de praedicamento ad aliquid; et quae sint illa dictum est in tractatu de Praedicamentis. (2) 'Relatiue' autem 'opposita' uocamus terminos de praedicamento ad aliquid qui ad inuicem correlatiue dicuntur, ut 'pater' et 'filius'. (3) Locus a relatiuis est habitudo unius illorum ad alterum sibi relatiue oppositum. (4) Locus a relatiuis tenet constructiue et destructiue respectu huius uerbi 'est', ut 'pater est; ergo filius est', uel etiam 'pater non est; ergo filius non est'; maxima: posito uno relatiuorum, seu relatiue oppositorum, ponitur reliquum, et remoto uno remouetur reliquum. (5) Item, locus a relatiuis tenet constructiue et destructiue secundum conuertentiam utriusque relatiuorum ad reliquum, ut 'Socrates est pater Platonis; ergo Plato est filius Socratis', uel 'Socrates est similis Platoni; ergo Plato est similis Socrati'. (6) Item, secundum auctorem locus a relatiue oppositis tenet ab affirmatione unius relatiue oppositorum de aliquo subiecto respectu tertii ad quod dicitur ad negationem alterius correlatiui de eodem subiecto respectu eiusdem tertii, ut 'Socrates est pater Platonis; ergo Socrates non est filius Platonis'. Haec secunda pars est de loco a relatiuis, seu a relatiue oppositis. Et ego non credo quod in aliquo praedictorum exemplorum debeat dici esse locus a relatiuis, seu relatiue oppositis, sed ab uno relatiuorum, uel relatiue oppositorum, ad reliquum, nec etiam ab oppositis, sed ab uno opposito ad reliquum. Sed tamen ita consuetum est dici ex eo quod terminus a quo est locus et terminus ad quem est locus communi nomine nominantur 'relatiua' uel 'relatiue opposita'. Haec autem pars continet sex clausulas. Prima enim remittit de definitione relatiuorum ad tractatum de Praedicamentis, et secunda describit relatiue opposita, quae est per se manifesta, tertia describit locum a relatiuis, sed potius deberet dici a relatiuo, seu relatiue opposito, prout iam prius notatum est. Aliae tres clausulae assignant tres regulas de loco a relatiuis. Quarta autem clausula uidetur mihi tenere in uirtute istius proprietatis relatiuorum quod relatiua sunt simul natura, et illa exposita fuit prius in tractatu de Praedicamentis; ideo ibi uideatur de hoc et scietur quo modo haec clausula habeat uel non habeat ueritatem. Quinta uero clausula tenet per istam proprietatem relatiuorum tamquam per maximam 'omnia relatiua dicuntur ad conuertentiam', quae quo modo sit intelligenda dictum etiam fuit in tractatu de Praedicamentis. De sexta autem clausula manifestum est quod ipsa non habet efficaciam in relatiuis aequiparantiae, scilicet quae eodem nomine nominantur, de quibus etiam dictum est in tractatu de Praedicamentis. Sed etiam non ualet in omnibus aliis nisi cum modificatione. Nam isti termini 'causa' et 'effectus' dicuntur correlatiue, et tamen non sequitur 'materia est causa formae; ergo materia non est effectus formae', quia utraque est alterius causa et effectus, *nec sequitur etiam 'haec propositio 'homo currit' est antecedens ad istam 'risibile currit'; ergo non est consequens ad eam', quia utraque sequitur ad reliquam*I. Ergo oportet dicere quod numquam idem est eiusdem causa et effectus secundum eundem modum causalitatis, nec idem ad idem est antecedens et consequens secundum eandem consequentiam. Eodem modo etiam oportet dicere de hoc quod dicitur locum a relatiuis tenere de affirmatione ad negationem conuertendo, scilicet sic 'Socrates est pater Platonis; ergo Plato non est pater Socratis'; instantia enim est contra hoc in relatiuis aequiparantiae, *et sicut statim instabatur de terminis conuertibilibus, oportet dicere sicut prius.* Sed etiam notandum est bene quod cum sint diuersae species relatiuorum, sic sunt etiam diuersae species locorum a relatiuis, qui loci iam non sunt dicendi a relatiuis secundum generalem relatiuorum habitudinem, sed secundum specialem terminorum relatiuorum habitudinem. Verbi gratia, dictum fuit quod ab istis terminis 'antecedens' et 'consequens' sunt loci a relatiuis respectu horum terminorum 'uerum' et 'falsum', sed hoc non contingit ut sunt relatiua, sed ut talia relatiua. Ita etiam concederetur iste locus esse a relatiuis 'Socrates est pater Platonis; ergo Plato non est pater Socratis', sed non est a relatiuis ut relatiua, sed ut talia relatiua, scilicet disparantiae. Ita etiam inter locos a relatiuis poneretur hoc argumentum 'totum est album; ergo pars eius est alba', et esset maxima 'quale est totum, talis est aliqua pars eius'. Verum est quod illa maxima indiget modificatione, scilicet restringendo 'quale' ad tertiam speciem qualitatis uel ad illos terminos de genere qualis qui significant dispositionem additam ei pro quo supponit subiectum. Et de hoc nihil plus dicam, quia non est ibi nisi exemplificatio. Manifestum est tamen quod haec consequentia non tenet secundum communem habitudinem relatiuorum ad inuicem, sed secundum specialem habitudinem horum terminorum 'totum' et 'pars' ad inuicem. Ita etiam si dicatur 'una contradictoriarum est uera; ergo altera est falsa', locus non est formaliter ab uno contradictoriorum ad reliquum, sed ab isto termino 'contradictorium' ad istum terminum 'contradictorium', qui inuicem correlatiue dicuntur. Ideo est locus ab uno relatiuorum ad alterum sibi correlatiuum, et non tenet illa consequentia ex eo quod sunt inuicem relatiua, sed ex eo quod sunt talia relatiua. Unde non ualeret consequentia de subalternante ad subalternatam, licet etiam correlatiue se habeant. Ulterius notandum est quod Aristoteles, secundo Topicorum, posuit locum quem uere debemus dicere locum a relatiuis ad sua correlatiua, et non ab uno correlatiuorum ad alterum, ut 'duplex est multiplex; ergo subduplex est submultiplex'. Et tenet per istam regulam, seu maximam, 'si oppositum est in opposito, et propositum in proposito', de quo dicemus quando de loco a contradictoriis agemus. SDD 6.5.3 (1) Contraria sunt quae sub eodem genere posita maxime a se distant et innata sunt fieri circa idem subiectum successiue et non simul. (2) Locus a contrariis est habitudo unius contrariorum ad reliquum. (3) Et tenet destructiue, scilicet ab affirmatione unius contrariorum de aliquo subiecto ad negationem alterius de eodem subiecto, ut 'Socrates est albus; ergo non est niger'; maxima: de quocumque uere affirmatur unum contrariorum, de eodem uere negatur reliquum. (4) Contrariorum autem quaedam sunt mediata et quaedam immediata. Mediata sunt quorum contingit esse medium circa idem subiectum, ut 'albi' et 'niger' media sunt 'rubeum' et 'uiride'; immediata sunt quorum non contingit esse medium, ut 'sanum' et 'aegrum'. (6) Locus a contrariis immediatis tenet constructiue, a negatione unius de aliquo subiecto ad affirmationem alterius de eodem, ut 'Socrates non est aegrum; ergo ipse est sanus'; maxima: a quocumque remouetur unum contrariorum immediatorum, eidem attribuitur reliquum. Haec tertia pars est de locis a contrariis, continens quinque clausulas. Prima est descriptio contrariorum, quae exponenda est decimo Metaphysicae, et de hoc etiam dictum est in octauo capitulo tractatus de Praedicamentis. Secunda clausula est descriptio loci a contrariis, et non deberet dici locus a contrariis, sed ab uno contrariorum ad reliquum. Verum est tamen quod Aristoteles, secundo Topicorum, ponit locum qui uere dicitur a contrariis, ut 'iustitia est uirtus; ergo iniustitia est uitium', de quo dicetur quando de contradictoriis agetur. Tertia clausula continet unam regulam de locis a contrariis, contra quam obiicitur. Primo, quia non sequitur 'B fuit album; ergo B non fuit nigrum'. Secundo, quia uidetur esse possibile quod idem sit simul album et nigrum, scilicet scutum cuius una medietas est alba et alia nigra. Hoc probatur dupliciter: primo, quia omne coloratum est aliquo colore coloratum, et illud scutum est coloratum; ergo aliquo colore est coloratum; et non alio quam albedine uel nigredine, et si albedine, tunc est album, et si nigredine, tunc est nigrum; et qua ratione dicitur esse album, eadem ratione dicitur esse nigrum; ergo oportet concedere quod est album et quod est nigrum. Item, hoc confirmatur, supposito quod totum denominatur a maiori parte ipsius, ut quod B diceretur album si maior pars eius esset alba, licet minor esset nigra, et diceretur nigrum si maior pars eius esset nigra; nigra; ergo est album et nigrum. Probo ergo quod eius maior pars est alba, et loco scuti pono lineam AB, cuius medietas AC est tota alba et medietas CB est tota nigra*I; tunc ego aliter diuido lineam AB, uidelicet in duas partes quarum una continet tres quartas eius et alia reliquam quartam, et erit prima illarum partium AD et secunda DB; tunc apparet quod totius AB pars AD est maior quam pars DB, et tamen illa pars AD est alba; ergo sequitur quod maior pars ipsius AB est alba, et, per consequens, quod AB est alba; quod autem illa pars AD sit alba manifestum est, quia eius maior pars est alba, scilicet AC, quae est maior quam CD; eodem modo argueretur quod ipsius AB maior pars est nigra. Ad primam obiectionem respondetur quod regula est intelligenda de propositionibus de praesenti et de inesse, non de illis de praeterito uel futuro uel de possibili. Et adhuc in illis de praesenti non oportet regulam esse ueram nisi in illo casu quo affirmatiua ponatur esse uera pro toto tempore praesenti, sicut dictum est in Sophismatibus, scilicet in quarto sophismate septimi capituli. Ad aliam dicunt aliqui quod illud scutum non est coloratum sed est plura colorata, quia est suae medietates, quae sunt coloratae. Alii autem concedunt quod est coloratum, sed non uno colore, sed pluribus; ideo ista propositio negaretur quod omne coloratum est aliquo colore coloratum; debet enim dici 'aliquo colore uel aliquibus'. Dicendum est breuiter quod si concedamus denominationem totius esse a denominatione maioris partis, hoc non oportet esse uerum nisi illa maior pars sit secundum se totam talis, et non est sic in proposito. Quarta clausula ponit unam diuisionem contrariorum, quam Aristoteles ponit in Praedicamentis, cuius expositio et uerificatio pertinet ad decimum Metaphysicae. Sed quinta clausula ponit unam regulam, seu maximam, de contrariis immediatis, contra quam obiicitur. Quia si Socrates non est, consequentia est falsa, quia antecedens est uerum et consequens falsum. Item, non sequitur 'lapis non est aeger; ergo lapis est sanus'. Item, 'uirtus' et 'uitium' sunt contraria immediata, et tamen non sequitur 'infans non est uirtuosus; ergo est uitiosus'. Respondetur quod illa regula est condicionanda, scilicet quod sit constantia subiecti, et quod subiectum sit innatum recipere illa contraria, et quod etiam sit tempus conueniens ad recipiendum. Et per haec tria remouentur illae tres obiectiones. Ultimo notandum est quod aliqui istam consequentiam uocant 'constructiuam' 'Socrates est albus; ergo Socrates non est niger' quia antecedens est affirmatiuum, et istam uocant 'destructiuam' 'Socrates non est sanus; ergo Socrates est aeger'. Et ego e conuerso uoco eas, quia argumentum uocatur 'destructiuum' ex eo quod infert partem negatiuam quaestionis et 'constructiuum' ex eo quod infert partem affirmatiuam quaestionis. Unde si perficias istud argumentum 'Socrates est albus; ergo Socrates non est niger', faciendo syllogismum, apparet quod syllogismus erit uere destructiuus, scilicet 'nullum album est nigrum, Socrates est albus; ergo Socrates non est niger'. Et ita manifeste loquitur Aristoteles in secundo Topicorum, immo per totum librum. SDD 6.5.4 Quae sunt priuatiue opposita dictum est in tractatu de Praedicamentis. Locus a priuatiue oppositis est habitudo unius priuatiue oppositorum ad reliquum. Et tenet destructiue, ut 'Socrates est uidens; ergo non est caecus'. Maxima: de quocumque uere affirmatur unum priuatiue oppositorum, de eodem uere negatur reliquum. Tenet etiam constructiue supposita constantia subiecti, et aptitudine et tempore determinato, sicut dicebatur de contrariis immediatis, ut 'Socrates non est uidens, et habet tempus determinatum ad uidendum; ergo est caecus'. Haec quarta pars est de loco a priuatiue oppositis. Et differt dicere 'locus a priuatiue oppositis' et dicere 'locus ab uno priuatiue oppositorum ad reliquum', sicut dicebatur de relatiuis et de contrariis. Et non est in hac parte dubitatio quae non sit satis soluta in duabus partibus praecedentibus aut in tractatu de Praedicamentis, capitulo de Oppositionibus. Sed in exemplo de caeco et de uidente notandum est quod haec nomina 'caecus' et 'uidens' non opponuntur priuatiue nisi capiamus 'uidentem' pro 'habente uisum'; dormiens enim, licet non sit in actu uidendi, non dicitur caecus. Notandum est etiam quod in plurali numero non sequitur 'isti duo homines non sunt uidentes, licet habeant tempus conueniens ad uidendum; ergo sunt caeci'. Quia esset instantia si unus eorum esset uidens et alter caecus; nec enim ipsi essent uidentes nec ipsi essent caeci. Unde etiam, correlarie, concludendum est quod in terminis priuatiuis, propter implicationem negationis, non ualet locus ad determinandum problema de definitione, seu de terminatione, a singulari numero ad pluralem numerum. Non enim sequitur 'quiescens est quod non mouetur cum sit aptum natum moueri; ergo quiescentia sunt quae non mouentur cum sint apta nata moueri'. SDD 6.5.5 (1) Similiter quae sit contradictio, siue quantum ad terminos siue quantum ad propositiones, dictum est in tractatu de Praedicamentis. (2) Locus a contradictoriis est habitudo unius contradictoriorum ad reliquum. (3) Et tenet constructiue et destructiue quantum ad contradictionem propositionum, scilicet constructiue de uero ad falsum uel e conuerso, ut 'Socratem currere est uerum; ergo Socratem non currere est falsum' uel e conuerso; maxima: si una contradictoriarum est uera, reliqua est falsa, et e conuerso; destructiue de uero ad uerum uel de falso ad falsum, ut 'Socratem currere est uerum; ergo Socratem non currere non est uerum', uel 'Socratem currere est falsum; ergo Socratem non currere non est falsum'; maxima: impossibile est ambas contradictorias esse simul ueras aut simul falsas. (6) In contradictione autem terminorum tenet etiam locus constructiue et destructiue, scilicet de negatione ad affirmationem et de affirmatione ad negationem, ut 'A est homo; ergo A non est non homo', uel 'A non est homo; ergo A est non homo'; maxima: de quocumque uere affirmatur unus terminorum contradictoriorum, de eodem uere negatur reliquus. Haec quinta pars est de loco a contradictoriis, uel de uno contradictoriorum ad reliquum, quae habet quattuor clausulas. Prima remittit nos ad tractatum de Praedicamentis et secunda describit locum a contradictoriis; et illae sunt manifestae consideratis praecedentibus. Tertia tradit regulam de loco ab una propositionum contradictoriarum ad reliquam, quae etiam est satis concessa. Sed notandum est quod ita posset assignari locus ab una contrariarum ad reliquam, ut 'omnem hominem currere est uerum; ergo nullum hominem currere est falsum'; maxima: si una contrariarum est uera, reliqua est falsa; non enim possunt simul esse uerae. Similiter ab una subcontrariarum ad aliam, ut 'hominem currere est falsum; ergo hominem non currere est uerum'; maxima: si una subcontrariarum est falsa, reliqua est uera, quia non possunt simul esse falsae. Similiter ab una subalternarum ad aliam, ut 'omnem hominem currere est uerum; ergo aliquem hominem currere est uerum', uel 'aliquem hominem currere est falsum; ergo omnem hominem currere est falsum'; maxima: si subalternarum uniuersalis est uera, particularis est uera et si particularis est falsa, uniuersalis est falsa; et hoc est quia particularis sequitur ad uniuersalem. Quarta clausula tradit regulam de uno terminorum contradictoriorum ad reliquum. Et est regula simpliciter uera de affirmatione ad negationem, ut 'A est homo; ergo A non est non homo', uel 'A est non homo; ergo A non est homo', hoc tamen saluato quod dictum fuit in Sophismatibus, scilicet in quarto sophismate septimi capituli. Sed ad hoc quod illa regula sit uera de negatione ad affirmationem, oportet supponere constantiam subiecti. Non enim sequitur 'chimaera non est homo; ergo chimaera est non homo'. Nunc autem considerandum est, ut tactum est prius, quod Aristoteles non solum ponit locos ab uno contradictoriorum ad alterum, immo etiam contrariis ad sibi contraria, et sic de relatiuis et de priuatiue oppositis, *et de contradictoriis*. Sed est differentia, ut dicit Aristoteles, quia in priuatiuis, contrariis et relatiuis tenet consequentia in ipso; in contradictoriis autem tenet consequentia e contrario. Et utrobique hoc contingit dupliciter: uno modo quod sit processus de una propositione categorica constituta ex aliquibus terminis ad aliam categoricam constitutam ex oppositis terminis, alio modo quod sit processus de una consequentia aliquorum terminorum ad aliam consequentiam oppositorum terminorum. In processu autem de consequentia ad consequentiam uocamus 'consequentiam in ipso' quando ex eo quod ad aliquod antecedens sequitur uere aliquod consequens concludimus quod ad oppositum illius antecedentis sequitur oppositum illius consequentis; et uocamus 'consequentiam e contrario' quando ex eo quod ad aliquod antecedens sequitur aliquod consequens concludimus quod ad oppositum consequentis sequitur oppositum antecedentis. Dicimus ergo quod in contradictoriis tenet consequentia e contrario constructiue et destructiue, constructiue sic 'sequitur 'homo currit; ergo animal currit'; ergo sequitur 'nullum animal currit; ergo nullus homo currit", destructiue sic 'non sequitur 'homo currit; ergo asinus ambulat'; ergo non sequitur 'nullus asinus ambulat; ergo nullus homo currit"; maxima: si ad antecedens sequitur consequens, ad contradictorium consequentis sequitur contradictorium antecedentis, et si non, non. In relatiuis autem, et in contrariis et priuatiue oppositis tenet consequentia in ipso. Exemplum de relatiuis, ut 'ad esse duplex sequitur esse multiplex, ergo ad esse subduplex sequitur esse submultiplex'; exemplum autem de contrariis, ut 'ad esse iustum sequitur esse uirtuosum; ergo ad esse iniustum sequitur esse uitiosum'; exemplum de priuatiuis, ut 'ad habere uisum sequitur habere sensum; ergo ad esse uisu priuatum, seu ad esse caecum, sequitur esse sensu priuatum'. In processu autem de una categorica ad aliam tenet etiam consequentia e contrario in contradictoriis et in ipso in aliis oppositis. Exemplum de contradictoriis, ut 'omnis homo est animal; ergo omne non animal est non homo'; exemplum de relatiuis, ut 'omne duplex est multiplex; ergo omne subduplex est submultiplex'; exemplum de contrariis, ut 'omnis iustitia est uirtus; ergo omnis iniustitia est uitium'; exemplum de priuatiuis, ut 'omnis uisus est sensus; ergo omnis caecitas est priuatio sensus'. Et est notandum quod in omnibus istis locis, seu consequentiis, ab oppositis, antiqui solebant assignare istam communem regulam, seu maximam, 'si oppositum in opposito, et propositum in proposito', tamen in contrariis e contrario et in aliis oppositis in ipso. Et quantum ad consequentiam e contrario omnis propositionis datae si subiecti contradictorium uere dicitur de contradictorio praedicati, praedicatum uere dicitur de subiecto; et quantum ad consequentiam in ipso omnis propositionis datae si oppositum praedicati dicitur de opposito subiecti, et praedicatum dicitur de subiecto. Sed tamen contra hanc Aristotelis sententiam sunt plures dubitationes. Prima de consequentia e contrario: quia non sequitur 'deus est ens; ergo non ens est non deus', similiter non sequitur 'chimaera non est asinus; ergo non asinus non est non chimaera', quia antecedens est uerum et consequens falsum, ponendo quod negationes sint infinitantes; Solutio. Notandum est quod per 'terminos contradictorios', ut alias dictum est, intelligimus terminos differentes solum penes finitum et infinitum, ut 'homo' 'non homo', 'animal' 'non animal', 'chimaera' 'non chimaera', et caetera. Quaerere ergo utrum in terminis contradictoriis ualeat consequentia e contrario non est nisi quaerere utrum sit bona consequentia conuersio propositionis manente eadem qualitate et quantitate, mutatis terminis infinitis in terminos infinitos et e conuerso, quam conuersionem auctor uocat 'per contrapositionem'. Et dictum fuit alias, et nunc dicitur, quod non ualent tales conuersiones nisi supposita constantia terminorum, tam infinitorum quam finitorum. Verbi gratia, haec non est bona consequentia, 'omnis' (uel 'aliquis') 'non homo est non chimaera; ergo omnis' (uel 'aliqua') 'chimaera est homo'. Similiter si diceremus quod iste terminus 'non ens' non supponit pro aliquo nec pro aliquibus, non esset bona consequentia 'omnis' (uel 'aliquis') 'homo est ens; ergo omne' (uel 'quoddam') 'non ens est non homo'. Tamen si diceremus quod iste terminus 'non ens' supponit bene pro aliquibus, licet non pro aliquo, quia populus est non ens, et etiam exercitus, tunc non esset inconueniens concedere istam consequentiam 'omnis homo est ens; ergo omne non ens est non homo'. Deinde etiam, licet supponatur constantia terminorum, adhuc consequentia non est formalis particularis affirmatiuae ad particularem affirmatiuam, neque uniuersalis negatiuae ad uniuersalem negatiuam. Non enim sequitur 'non homo est non lapis; ergo lapis est homo', similiter non sequitur 'animal est non homo; ergo homo est non animal'; similiter, negatiue, non sequitur 'nullus homo est non animal; ergo nullum animal est non homo', uel etiam 'nullus homo est lapis; ergo nullus non lapis est non homo'. Sed concedendum est quod tales consequentiae ualent quantum ad uniuersales affirmatiuas et quantum ad particulares negatiuas supposita constantia terminorum. Deinde etiam sunt dubitationes contra consequentiam in ipso in contrarie oppositis. Quia non sequitur 'iustitia est uirtus; ergo iniustitia est uitium'; nam si omnes essent iusti, antecedens esset uerum et consequens falsum. Nec sequitur 'album est dulce; ergo nigrum est amarum', nec sequitur 'prodigalitas est uitium; ergo liberalitas est uirtus', uel etiam 'prodigalitas est mala; ergo liberalitas est bona'. Solutio. Dicendum est quod ad hoc quod talis consequentia habeat locum in contrariis requiritur quod tam subiectum quam praedicatum habeat contrarium. Non enim oportet si 'color' praedicatur de albedine quod contrarium 'coloris' praedicetur de contrario 'albedinis', cum 'color' non habeat contrarium. Deinde ad hoc quod ualeat consequentia requiritur primo constantia terminorum, secundo quod non sit praedicatio per accidens, sed per se, tertio requiritur quod ambo contraria unius contrarietatis non contineatur sub uno contrariorum alterius contrarietatis. Et per haec remouentur tres instantiae prius factae. Deinde etiam obiicitur de relatiuis. Quia non sequitur 'pater est seruus; ergo filius est dominus'. Respondetur, ut prius, quod requiritur constantia terminorum et quod non sit praedicatio per accidens, sed per se. Obiicitur etiam de priuatiue oppositis. Quia non sequitur si omne tangibile est sensibile quod omne intangibile sit insensibile. Neque etiam sequitur si omne habens uisum habet sensum quod omnis priuatus uisu sit priuatus sensu, quia si habeat tactum sine uisu, antecedens est uerum, et consequens falsum, ex eo quod iste terminus 'sensu' distribuitur (ideo sequitur 'priuatus sensu; ergo omni sensu priuatus'. Respondetur breuiter quod consequentia non ualet nisi tali modo 'omne uisibile est sensibile; ergo omne inuisibile est insensibile secundum uisum', uel etiam tali modo 'omne habens uisum est habens sensum; ergo omne uisu priuatum est sensu priuatum'. Adhuc aliqui circa praedictos locos ab oppositis dubitant utrum debeant dici loci extrinseci. Nam in ratione priuationis includitur ratio habitus, cum priuatio definiatur per habitum et unus terminorum contradictoriorum implicet in se reliquum cum negatione. Ideo uidetur quod in talibus includitur unum in altero secundum aliquem modum essendi in; ideo uidetur esse locus intrinsecus. Deinde locus dicitur esse medius ex eo quod termini significant idem sed non supponunt pro eodem, ut 'albedo' et 'album'. Sed sic est de terminis contradictoriis, uel etiam de terminis priuatiue oppositis; ergo illi loci debent dici medii. Solutio. Dico quod tali modo posset aliquis distinguere locos quod illi loci dicerentur intrinseci et tali modo quod deberent dici medii. Et secundum distinctionem Themistii et auctoris nostri, ipsi dicuntur extrinseci quia nec termini supponunt pro eodem nec illud pro quo unus terminorum supponit includitur in eo pro quo alter supponit secundum aliquem modum essendi in, licet bene terminus in termino includatur. Dictum enim fuit prius quod ex hoc auctor noster uocat locos 'extrinsecos'. SDD 6.5.6 Maius, ut hic sumitur, est quod excedit alterum in potentia, uel uirtute, ut rex comitem; minus autem est quod exceditur ab alio. Locus a maiori est habitudo ipsius ad minus; locus a minori est habitudo ipsius ad maius. Locus a maiori tenet destructiue, ut 'rex non potest expugnare tale castrum; ergo nec comes'; maxima: quod maius non potest minus non potest. Locus a minori tenet constructiue, ut 'comes potest expugnare tale castrum; ergo et rex'; quod minus potest maius potest. Haec sexta pars est de locis a maiori et a minori. Et manifestum est quod isti loci secundum descriptiones maioris et minoris his datas non sunt a maiori et minori secundum extensionem, sed secundum potentiam, uel uirtutem, id est a fortiori a debilius et a debiliori ad fortius, seu a magis potente ad minus potens et e conuerso. Et debet glossari 'id est a nomine supponente pro potentiori ad nomen supponens pro minus potente'. Verum est quod communiter solent dari maximae communiores quam nunc sunt datae, scilicet quod in loco a maiori maxima est 'si hoc quod magis uidetur inesse non inest, nec illud quod minus' et in loco a minori maxima est 'si illud quod minus uidetur inesse inest, et illud quod magis'. Et tunc si correspondenter istis maximis debemus describere 'maius' et 'minus', oportet dicere quod per 'maius' et 'minus' debemus intelligere maiorem uel minorem apparentiam quod praedicatum inhaereat subiecto, id est quod uere affirmetur de eo. Et Aristoteles, secundo Topicorum, ponit de hoc tres combinationes. Prima est comparando unum praedicatum ad duo subiecta, et est maxima 'si aliquod praedicatum non inest subiecto cui magis uidetur inesse, nec inest illi cui minus uidetur inesse; et si inest cui minus uidetur inesse, inest cui magis'. Et ad hanc combinationem pertinet exemplum quod ponebatur de rege et comite quantum ad posse et non posse expugnare. Secunda combinatio est comparando duo praedicata ad unum subiectum, ut 'si talis dux non potest expugnare militem, ipse non potest expugnare comitem, et si potest comitem, ipse potest militem', et etiam in aliis praedicabilibus, ut forte cum ego potaui satis, repraesentatur mihi bonum uinum, si ego nolo bibere illud uinum, debet concludi quod ego nolo bibere cum iam non sitiam; ideo nec aliud est mihi praesentandum. Et est maxima 'si illud quod magis uidetur inesse alicui non inest, neque illud quod minus, et si illud quod minus uidetur inesse alicui inest, et illud quod magis. Et capiamus inesse pro affirmatiue praedicari, ut dictum est. Tertia combinatio est comparando duo praedicata ad duo subiecta. Et est maxima 'si praedicatum quod magis uidetur inesse suo subiecto non inest ei, tunc nec aliud praedicatum quod minus uidetur inesse alteri subiecto inest illi, et si illud quod minus uidetur inesse inest, et illud quod magis'. Apparet ergo mihi quod isti loci a maiori et minori debent dici a comparationibus secundum maius et minus uideri praedicatum inesse subiecto. Ideo sic etiam uocat Aristoteles illos locos a magis et minus, et non a maiori et minori. Et si a comparationibus secundum maius et minus fiant argumenta dialectica, tamen reduci possunt ad illos locos qui dicuntur a magis et minus. Cum autem loquitur hic de magis et minus, uidetur quod non debemus intelligere de euidenti apparentia nec de apparentia sophistica, sed probabili. Ideo tales loci nec sunt demonstratiui nec sophistici, sed reputandi sunt dialectici et secundum probabilitatem facientes opinionem uel persuasionem. Item, Aristoteles, secundo Topicorum, ponit adhuc alium modum arguendi, non de magis ad minus uel e conuerso, sed de simpliciter ad magis et ad maxime uel e conuerso, per istam regulam 'si simpliciter sequitur ad simpliciter, magis sequitur ad magis et maxime ad maxime', ut si sequitur 'uoluptuosum; ergo bonum', similiter sequitur 'magis uoluptuosum; ergo magis bonum' et 'maxime; ergo maxime'. Sed contra talem locum, uel consequentiam, sunt ualde multae instantiae, quae magis debent uideri secundo Topicorum. Tamen pro nunc pono istam modificationem quod primo debet supponi quod termini sint comparabiles secundum magis et minus et secundum maxime, secundo quod illae consequentiae fiant in terminis quorum terminus illatus sit essentialiter praedicabilis de inferente, uel saltem per se, tamquam propria passio de suo proprio subiecto. Verbi gratia, propter defectum primae condicionis, non oportet si ad esse simile sequatur esse ad aliquid quod ad esse magis simile sequatur magis esse ad aliquid; et, propter defectum secundae, non oportet si ad esse album sequatur esse magnum quod ad esse albius sequatur esse maius. Regula autem sic modificata habet probabilitatem. Adhuc Aristoteles, in dicto loco, uidetur aliam regulam intelligere, scilicet quod si praedicatum sumptum simpliciter dicitur uere de subiecto etiam dicto simpliciter, tunc de illo subiecto dicto secundum magis dicitur uere illud praedicatum etiam secundum magis, et sic de maxime ad maxime. Et ad uerificandum illam regulam oportet apponere praedictas condiciones et constantiam terminorum. SDD 6.5.7 Similitudo est rerum differentium eadem qualitas. Locus a simili est habitudo unius similium ad reliquum. Et tenet constructiue et destructiue, constructiue sic 'sicut risibile uidetur inesse homini, ita et hinnibile equo, sed homo est risibilis; ergo equus est hinnibilis', uel sic 'risibile inest homini ut proprium; ergo hinnibile inest equo ut proprium'; maxima: de similibus simile debet esse iudicium; destructiue sic 'similiter uidetur inesse animal homini et equo, sed non inest homini ut proprium; ergo nec inest equo ut proprium'; maxima ut prius. Ista septima pars est de loco a simili, uel a similibus. Et in eius principio describitur 'similitudo' proprie dicta, sicut si diceremus Socratem et Platonem esse similes quia uterque esset albus uel sapiens, iuxta illud quod in Praedicamentis dicitur qualitati esse proprium secundum eam simile uel dissimile dici. Sed uidetur mihi quod haec similitudo debeat magis capi secundo intentionaliter prout pertinet ad locos dialecticos, ita quod, sicut in parte praecedente per 'maius' et 'minus' intelligebamus maiorem uel minorem apparentiam quod praedicatum inhaereat subiecto, ita hic per 'simile' debemus intelligere similem, uel aequalem, apparentiam quod praedicata inhaereant suis subiectis uel non inhaereant. Unde cum sit apparentia similis, bene potest inferri probabiliter si hoc inest isti quod illud inest illi, et si non, non, et si hoc inest isti ut proprium uel genus quod ita et illud illi. Sic enim bene dicitur quod de similibus simile est iudicium. Et sciendum est, sicut dictum est de 'magis' et 'minus', quod haec similis apparentia potest esse aut plurium praedicatorum de uno subiecto, aut unius de pluribus, aut plurium de pluribus. Et facile est ponere exempla. SDD 6.5.8 (1) Proportio est plurium ad aliquod unum uel ad plura similis habitudo. (2) Locus a proportione est habitudo unius proportionalium ad reliquum. (3) Et tenet constructiue et destructiue, ut 'sicut se habet nauta ad nauem regendam, ita doctor ad scholas regendas, sed ad nauem regendam non est eligendus nauta sorte, sed propter experientiam eius in arte nauigandi; ergo ad regendum scholas non est eligendus doctor sorte, sed propter eius doctrinalem scientiam'; maxima: de proportionalibus proportionale est iudicium. (4) Differt autem iste locus a loco a simili quia in loco a simili attenditur comparatio secundum similem apparentiam inhaerentiae praedicatorum ad subiecta, locus autem a proportione attenditur penes comparationem habitudinis aliquarum rerum ad inuicem ad habitudinem aliarum rerum ad inuicem. Ista octaua pars est de loco a proportione; et continet quattuor clausulas. Prima est descriptio 'proportionis'. Sed non uidetur hic esse descriptio 'proportionis' simpliciter, sed potius est descriptio comparationis unius proportionis ad aliam similem proportionem. Proportio enim simpliciter est habitudo unius ad unum, ut unius lineae ad aliam lineam, et est proportio dupla uel tripla, uel forte proportio aequalitatis, ut unius numeri ad alium numerum, uel ad unitatem, ut nautae regentis ad nauem regendam. Talis autem habitudo plurium ad unum uel ad plura est iam comparatio proportionis ad proportionem secundum similitudinem, ut quod proprie loquendo non est eadem proportio duorum ad unum et quattuor ad duo, sed est similitudo proportionum, quia utrobique est proportio dupli ad dimidium. Et sic etiam similis habitudo proportionis nautae ad nauem et doctoris ad scholas non est simplex proportio, sed est habitudo unius proportionis ad aliam proportionem. Secunda clausula describit locum a proportione quod est habitudo unius proportionalium ad reliquum. Et melius esset dicere quod locus a proportione est habitudo unius proportionis ad aliam similem proportionem, ut proportionis nautae ad nauem ad proportionem doctoris ad scholas. Et est maxima conueniens quod de similibus proportionibus simile est iudicium. Tertia clausula ostendit et exemplificat quo modo debeat tenere locus a proportione. Et est satis manifesta. Quarta clausula assignat differentiam inter locum a simili et locum a proportione. Et uidetur mihi intentionem Aristotelis esse quod locus a proportione contineatur sub loco a simili, quod est rationale, quia est habitudo similis ad simile, scilicet habitudo unius similium proportionum ad aliam. Ideo Aristoteles, secundo Topicorum, non ponit locum a proportione alium a simili. Nec ualet quod solet dici, scilicet quod locus a simili attenditur penes similiter inesse et locus a proportione penes similiter se habere, quia *finaliter* coincidunt, licet sit diuersitas uerborum. Unde Aristoteles, secundo Topicorum, exponit locum a simili per similiter se habere, dicens "rursus in similibus similiter se habent"; et etiam Aristoteles post dicit "nam si in aliquo similium similiter se habet, et in aliis similibus". Notandum est autem quod etiam solet poni locus a proportione transmutata, ut si primum ad secundum se habet sicut tertium ad quartum, sequitur quod sicut se habet primum ad tertium, ita se habet secundum ad quartum'. Verbi gratia, quia octo se habent ad quattuor sicut sex ad tria (utrobique enim est proportio dupla), ideo sequitur quod octo se habent ad sex sicut quattuor ad tria. Et uerum est quod iste locus tenet in mensuris et mensurabilibus, cuius modi sunt numeri, magnitudines et tempora. Sed non tenet ita in aliis; si enim similiter se habet rector nauis ad nauem regendam sicut rector scholarum ad scholas regendas, non oportet ita se habere nauem ad scholas sicut se habet nauta ad doctorem. Ulterius est dubitatio de locis a proportione, a maiori et a minori an debeant dici extrinseci uel intrinseci. Et constat quod Themistius et auctor noster posuerunt eos extrinsecos. Sed uidetur quod sint intrinseci, quia minus includitur in maiori ut pars in toto; pars enim est minor toto. Deinde si plura praedicata simul affirmantur de eodem subiecto, tunc illud subiectum et illa praedicata supponunt pro eodem uel pro eisdem; et ob hoc dicebatur esse locus intrinsecus. Et similiter est de loco a proportione, cum ille uideatur contineri sub loco a simili, ut dictum est. Respondetur breuiter quod licet contingat minus includi in maiori uel terminos in loco a simili supponere pro eodem, tamen hoc non est de necessitate illorum locorum, quia possibile est res nullo modo se inuicem includentes unam esse maiorem alia uel unam esse similem alteri. Et similiter non oportet terminos supponentes pro pluribus suppositis supponere pro eodem; licet enim similiter se habeat 'risibile' ad 'hominem' sicut 'hinnibile' ad 'equum', tamen 'risibile' et 'hinnibile' non supponunt pro eodem, nec 'homo' et 'equus'. Sed de necessitate locorum intrinsecorum erat quod saluaretur alterum praedictorum, scilicet uel terminos supponere pro eodem uel res pro quibus supponunt unam includi in alia secundum aliquem modum essendi in, sicut dicebatur. SDD 6.5.9 (1) Secundum auctorem nostrum duplex est transsumptio. Quaedam est cum aliquod nomen uel oratio habens suam primam et propriam significationem transsumitur ad significandum aliud propter aliquam similitudinem, sicut hoc uerbum 'ridere' significat proprie risum per os emittere et transfertur ad significandum idem quod 'florere', quia sicut risus significat gaudium, sic floritio plantarum est nobis gaudiosa, et sicut agentem ad hoc quod non potest consumere dicimus litora maris aratorem, quia uterque perdit laborem suum. Alia est transsumptio quando unum nomen magis notum capitur pro alio minus noto, cum illa nomina supponant pro eodem, ut si loco huius nominis 'philosophus' transferamus nos ad hoc nomen 'sapiens'. (2) Dicit ergo auctor quod primus modus transsumptionis ad sophisticum et non ad dialecticum, secundus autem modus pertinet ad dialecticum. (3) Locus a transsumptione est habitudo nominis magis noti ad nomen minus notum cum illa supponant pro eodem. (4) Et tenet constructiue et destructiue, ut 'sapiens est prudens; ergo philosophus est prudens', uel sic 'sapiens non inuidet; ergo philosophus non inuidet'; maxima: quidquid conuenit nomini magis noto conuenit minus noto, et quod non, non, cum illa supponant pro eodem. Ista nona pars est de loco a transsumptione, et continet quattuor clausulas. Prima distinguit duplicem modum transsumptionis et exponit membra; et est satis manifesta. Secunda clausula dicit primum modum transsumptionis non pertinere ad dialecticum. Et hoc credo esse falsum. Nam rhetorica et poetria sunt partes dialecticae; iste autem modus transsumptionis, qui est modus loquendi parabolicus, maxime pertinet ad poetriam; sic enim non modo sophistico, sed poetico, in sacra scriptura uocamus deum leonem, quia sicut leo dominatur super caetera animalia, sic similiter deus super omnia, et sic +ewan'as+ uocamus animalia plena oculis ante et retro. Et sunt ex talibus modis loquendi argumenta dialectica et persuasiua. Si enim aliquis propter eius immunditiam uocetur sus, iudicat se ex huius modi immunditia esse uituperatum, et mouetur ad abstinendum ab ea, et si aliquis uocetur leo propter actus fortitudinis, iudicat se esse laudatum et mouetur ad perseuerandum. Illa autem argumenta si ponerentur in forma apparerent esse talia 'ille est fortis sicut leo; ergo uocandus est leo', 'iste est immundus sicut sus; ergo uocandus est sus'. Et ex huius modi argumentis, saepius subintellectis et raro in forma expressis, quia sic est communis usus poetriae, nos uolentes aliquem uituperare uel laudare uocamus illum leonem aut suem, uel huius modi. In huius modi ergo argumentis dico esse locum uocatum 'a transsumptione'; maxima: nomen proprie significans aliquam rem transsumimus ad significandum aliam propter similitudinem. Esset autem in dicta transsumptione argumentum sophisticum si nomen transsumptiue dictum de aliquo acciperemus tamquam proprie dictum de illo, ut si dicimus 'omne quod ridet habet os, pratum ridet; ergo pratum habet os', conclusio infertur ac si ridere attribueretur prato secundum eius primam et propriam significationem, sed tamen poetice concludimus. Et si uocamus aliquem hominem 'suem', non dicimus falsum, quia non capimus nomen proprie, sed prout ad similitudinem suis significat hominem immundum. Deinde, in hac eadem secunda clausula, dicit auctor quod secundus modus transsumptionis pertinet ad dialecticum. Et hoc ego non nego, sed dico quod locus a tali transsumptione eo modo quo exemplificabatur non erat locus extrinsecus, sed uere intrinsecus, cum teneret ex habitudine conuenientiae quae est in sumendo terminos pro eodem. Locus autem a priori modo transsumptionis uere dicendus est extrinsecus, quia est locus a termino proprie sumpto ad se ipsum transsumptiue sumptum, qui prius et posterius, scilicet in antecedente et in consequente, non supponit pro eodem nec pro rebus quarum una includit aliam in aliquo modo essendi in. Tertia autem clausula et quarta adhuc sunt de loco a secundo modo transsumptionis. Sed de illo secundo modo dictum est quod locus a transsumptione est habitudo termini proprie sumpti ad se ipsum transsumptiue sumptum, uel etiam orationis ad orationem. Et tenet constructiue et destructiue. Propter enim non pium esse, sed crudelem, concludimus hominem non esse agnum, sed leonem. Et prius assignata fuit maxima. SDD 6.5.10 (1) Auctoritas, ut his sumitur, est iudicium sapientis uel experti in arte de pertinentibus ad suam artem uel scientiam; unde Boethius uocat istum locum 'a rei iudicio'. (2) Locus ab auctoritate est habitudo ipsius auctoritatis ad illud quod per eam probatur. (3) Et tenet constructiue et destructiue, ut 'astrologus dicit caelum esse uolubile; ergo caelum est uolubile', uel sic 'astrologus dicit solem non esse minorem terra; ergo sol non est minor terra'; maxima: unicuique experto in sua scientia credendum est. Ista decima pars est de loco ab auctoritate, seu a rei iudicio; et continet tres clausulas. Prima est descriptio auctoritatis. Sed minus stricte describitur si uolumus ample loqui de loco quem philosophi uocant 'a rei iudicio'. Non enim solum a dicto sapientis arguimus, sed ex cuiuscumque dicto innata est probabiliter generari opinio. Iste enim locus, ut dicit Boethius, est totus probabilis, nihil continens necessarium. Probabile autem, ut dicitur primo Topicorum, est quod uidetur omnibus, aut pluribus, aut sapientibus, et his uel omnibus, uel pluribus, uel maxime notis. Idcirco ab omnibus talibus et singulis licet arguere per istum locum. Verbi gratia, si concludimus quod sic est quia super hoc laborat publica uox et fama, argumentum est a loco ab auctoritate, et debet ita accipi. Adhuc tamen istum locum uocat Boethius 'inartificialem'; reducendae enim sunt ad ipsum omnes persuasiones uocatae 'inartificiales', de quibus agit Aristoteles in primo Rhetoricae, quas dicit esse quinque, scilicet leges, testes, pacta, extorta et iuramentum, de quibus uidendum est illic. Ergo communiter dicta auctoritas, prout hic sumitur, est condicio dicentis uel dicentium ex qua probabile est quod dicitur esse uerum; et ideo illum uel illos cui uel quibus conuenit huius modi condicio dicimus habere auctoritatem. Verum est tamen quod aliquando, attributiue loquendo, 'auctoritatem' uocamus propositionem a tali uel talibus dictam; sed auctoritas primo et proprie dicitur condicio talis dicentis uel talium dicentium secundum quam illud quod dicitur efficitur credibile. Secunda clausula describit locum ab auctoritate. Et debet sic intelligi descriptio quod locus ab auctoritate est habitudo auctoritatem habentis uel habentium ad illud quod dicit uel dicunt. Tertia clausula ponit quod iste locus tenet constructiue et destructiue, quod est uerum. Tamen aliqui dicunt quod non tenet negatiue, quia non ualet argumentum 'Aristoteles non dicit esse sensum agentem; ergo non est sensus agens', quia nullus, quantumcumque sapiens, potest scribere uel dicere omnia uera quae possunt scribi uel dici circa talem scientiam. Et hoc est uerum quod non tenet sic negatiue, scilicet arguendo a non dicere. Sed destructiue, id est ad conclusionem negatiuam inferendam, bene ualet a dicere; uerbi gratia, 'dicit quod non est ita; ergo non est ita'. Et communis maxima est 'habenti uel habentibus auctoritatem credendum est'. SDD 6.5.11 (1) Nunc autem dicendum est de quibusdam locis extrinsecis positis ab auctoribus quos auctor noster non uidetur nominasse, prout sunt locus a disparatis, locus ab appositione, locus ab ablatione, quos posuit Aristoteles saepe in Topicis. (2) Sunt autem disparati termini qui numquam, siue simul siue successiue, de eodem et pro eodem possunt uerificari, ut 'homo' et 'asinus', 'albedo' et 'nigredo'. Locus a disparatis est habitudo unius disparatorum ad alterum. Et tenet destructiue, ut 'Socrates est homo; ergo non est asinus', uel 'iste color est albedo; ergo non est nigredo'; maxima: de quocumque uere affirmatur unum disparatorum, de eodem uere negatur reliquum. (3) Locus ab appositione est habitudo eius cui aliquid apponitur et eius quod resultat ad illud quod apponitur. Et tenet constructiue, ut 'B cui A apponitur non erat album, et totum resultans est album; ergo A erat album'; maxima: quando appositum alicui reddit totum tale, ipsum erat tale. Vel arguitur sic 'B cui A apponitur erat album, et quod resultat est magis album; ergo A erat album'; maxima: quando appositum alteri reddit ipsum magis tale, ipsum erat tale. (4) Locus ab ablatione est habitudo eius de quo aliquid aufertur et eius quod remanet ad illud quod aufertur. Et tenet constructiue, ut 'B de quo A aufertur erat album, et quod remanet non est album; ergo A erat album'; maxima: quo ablato de tali residuum non est tale, ipsum erat tale. Haec est ultima pars huius capituli, quae continet quattuor clausulas. Prima proponit quid in hac parte sit determinandum, et est manifesta. Secunda agit de loco a disparatis. Et iste locus potest reduci ad locum a contrariis, quia tenet sicut locus a contrariis, scilicet destructiue, ab affirmatione unius ad negationem alterius. Differunt tamen contraria a disparatis, quia termini proprie contrarii debent posse affirmari de eodem et pro eodem successiue, sed non simul, disparati autem numquam, scilicet nec simul nec successiue. Obiicitur autem contra istum locum. Quia isti termini sunt disparati 'album' et 'dulce', uel 'duplum' et 'filius', et tamen non sequitur 'hoc est album; ergo hoc non est dulce', uel 'hoc est duplum; ergo hoc non est filius'. Et omnino uidetur quod termini diuersorum praedicamentorum sint disparati, maxime abstracti, ut 'magnitudo', 'figura', 'actio' et 'passio'; tamen non sequitur 'hoc est magnitudo; ergo hoc non est figura', uel 'hoc est actio; ergo hoc non est passio'. Solutio. Dico quod large termini uocantur 'disparati' ex eo quod neuter alteri opponitur uel ad alterum sequitur. Et non ualet iste locus in omni disparatione, sicut bene arguebatur. Secundo modo, improprie, termini adhuc uocantur 'disparati' quia neuter potest de altero praedicari quidditatiue, licet bene denominatiue, et sic sunt termini diuersorum praedicamentorum disparati. Et adhuc in hac disparatione non oportet istum locum ualere. Tertio modo, et proprie, termini dicuntur 'disparati' eo modo quo in textu describebantur disparata, et in illis tenebat dictus locus. Tertia clausula agit de loco ab appositione, circa quem sunt plurimae obiectiones. Aqua enim addita calci facit eam calidam et feruentem, et tamen ipsa non erat calida. Sunt etiam pulueres qui ambo sunt albi, et tamen si proiiciantur simul in aquam claram, totum efficitur ualde nigrum. Item, albedo apposita homini reddit ipsum album, et tamen albedo non erat alba. Item, albissimum appositum nigrissimo reddit totum fuscum uel pallidum, cum tamen neutrum fuit fuscum uel pallidum; et blauium oppositum croceo reddit totum uiride. Respondetur breuiter quod ista maxima 'quod appositum alteri reddit ipsum tale, est tale uel erat tale' indiget modificatione. Primo, quantum ad formam subiecto aduenientem, non oportet ipsam esse talem quale reddit subiectum, sed oportet quod sit talis uel talitas, ut quod alteri appositum reddit ipsum album est album uel albedo, et si reddit bonum, est bonum uel bonitas. Secundo, si apponatur corpus corpori et fiat totum tale secundum aliquam primarum qualitatum quale neutrum erat ante, hoc est quia unum erat tale uirtualiter, sed non formaliter, et alterum erat ab eo passibile. Sic enim erat de calce; ipsa enim erat uirtualiter calida. Tertio, si ex tali appositione corporum eueniat talis color quali neutrum erat coloratum ante, ut dicebatur de illis pulueribus et aqua ex quorum commixtione totum efficitur nigrum, hoc est quia ex actione et passione primarum qualitatum ad inuicem secundum diuersas proportiones proueniunt diuersae qualitates secundae, ut diuersi colores, uel sapores, et caetera; nullum ergo illorum trium solitarie, neque ambo eorum sine tertio, erat proportionatum in primis qualitatibus ad producendum nigredinem, sed illa tria simul erant proportionata; nullum ergo per se erat tale, nec formaliter nec uirtualiter, sed illa tria simul erant uirtualiter talia quale totum redditur per ipsorum commixtionem. Item, ponamus quod sit corporis ad corpus appositio secundum commixtionem, quae quidem corpora fuerunt extremis qualitatibus contraria ad inuicem *actiuis* disposita, contingit quod totum resultans fiat sub qualitate media, ut quod ex calidissimo et frigidissimo resultat tepidum. Tunc non sequitur quod aliquod illorum erat tepidum, sed utrumque erat tale ad quale facit reliquum accedere. Nam calidissimum facit frigidissimum accedere ad esse calidum quia erat calidum, et ita e conuerso frigidissimum facit calidissimum accedere ad esse frigidum quia erat frigidum. Si autem unum superdominetur, tunc faciet alterum et totum quale ipsum erat, scilicet uel omnino tale, uel quod simpliciter loquendo denominatur tale. Si autem fiat commixtio per iuxtapositionem per partes minutas, sine actione et passione commixtorum ad inuicem, tunc totum apparet medium uel tale quale erat superabundans, sicut si egissent uel passa fuissent ad inuicem ut immediate dictum est. Quarta clausula est de loco ab ablatione, quae debet proportionaliter exponi sicut clausula de appositione. Sed est bene dubium an isti loci debeant dici extrinseci uel intrinseci uel medii. Et ego credo quod secundum prius datam distinctionem locorum, isti loci, ab appositione et ab ablatione, merentur dici loci medii. Quia locus ab appositione non tenet solum ex habitudine eius cui aliquid apponitur ad illud quod apponitur uel e conuerso (tunc esset locus extrinsecus), nec tenent solum ex habitudine totius resultantis ad illud quod apponitur uel ad illud cui apponitur (tunc esset locus intrinsecus, totius ad partem uel e conuerso), sed tenet simul ex ambabus huius modi habitudinibus; et ideo uidetur esse locus medius, et habet similitudinem cum loco a diuisione. SDD 6.6: DE LOCIS MEDIIS SDD 6.6.1 Sequitur de locis mediis, quod auctor noster enumerat et diuidit quia alius a coniugatis, alius a casibus et alius a diuisione. Hoc sextum et ultimum capitulum huius tractatus est de locis mediis. Quod continet quattuor partes: prima proponit intentionem capituli et enumerat locos medios, secunda agit de loco a coniugatis, tertia de loco a casibus et quarta de loco a diuisione. Prima pars est satis manifesta dum tamen notemus quod praedictae enumerationes locorum, tam intrinsecorum quam extrinsecorum uel mediorum, non ponuntur tamquam sic sufficienter quin forte sint alii loci ponendi, tam intrinseci quam extrinseci uel medii; sed sic ponuntur quia loci enumerati sunt principaliores, quibus magis et saepius dialectici consueuerunt uti. SDD 6.6.2 (1) 'Coniugata' uocantur abstractum et suum concretum, ut 'humanitas' et 'homo', 'albedo' et 'album'. (2) Locus a coniugatis est habitudo unius coniugatorum ad reliquum. (3) Et tenet constructiue et destructiue, ut 'iustitia est bona; ergo iustum est bonum', uel 'iniustitia non est bona; ergo iniustum non est bonum'; maxima: quod conuenit uni coniugatorum, et reliquo, et quod non conuenit uni, nec reliquo. Ista secunda pars est de locis a coniugatis, quae continet tres clausulas. Prima ostendit quae uocantur 'coniugata' et secunda describit locum a coniugatis. Et illae duae clausulae sunt manifestae; apparet enim quod loci a coniugatis possunt esse uel ab abstractis ad concreta, ut 'albedo est color; ergo album est coloratum', uel a concreto ad abstractum, ut 'album est coloratum; ergo albedo est color'. Tertia clausula ostendit quo modo teneat ille locus, et exemplificat, et ponit maximas. Et certe manifestum est quod maximae non sunt bene assignatae, quia nec sequitur si albedo est color quod album sit color, nec sequitur si album sit homo quod albedo sit homo; non ergo uerum est dicere quod quidquid dicitur de uno coniugatorum dicatur de reliquo. Iste ergo locus non ualet respectu eiusdem praedicati de utroque coniugatorum, sed ualet ad inferendum concretum de concreto per hoc quod abstractum dicebatur de abstracto, uel e conuerso, ut 'iustitia est uirtus; ergo iustum est uirtuosum' uel 'album est coloratum; ergo albedo est color'. Et uidetur esse maxima 'si abstractum dicitur de abstracto, et concretum de concreto, et e conuerso'. Et certum est quod ille locus semper tenet affirmatiue ab abstractis ad concreta. Ideo simpliciter haec est bona maxima 'si abstractum uere affirmatur de abstracto, et concretum de concreto'. Ideo etiam ille locus tenet semper negatiue a concretis ab abstracta, ut 'album non est dulce; ergo albedo non est dulcedo', uel etiam uniuersaliter 'nullum album est dulce; ergo nulla albedo est dulcedo'; ideo simpliciter haec est bona maxima 'si concretum uere negatur de concreto, et abstractum de abstracto'. Sed non semper ualet iste locus ab abstractis ad concreta negatiue, neque e conuerso affirmatiue. Non enim sequitur 'humanitas non est color; ergo homo non est coloratus', uel 'albedo non est dulcedo; ergo album non est dulce'; similiter e conuerso non sequitur 'homo est coloratus; ergo humanitas est color', uel 'album est dulce; ergo albedo est dulcedo'. Sed tamen uerum est quod ille locus ualet ab abstractis ad concreta tam affirmatiue quam negatiue in praedicatis essentialibus. Sequitur enim bene 'album est coloratum; ergo albedo est color' ea ratione qua in antecedente erat praedicatio essentialis. Et ideo si istam maximam 'si abstractum dicitur de abstracto, et concretum de concreto' tu uis concedere, et e conuerso, oportet quod addas istam condicionem 'si sit praedicatio essentialis'. Unde a concretis ad abstracta non ualet affirmatiue locus ad determinandum problema de simplici inhaerentia, sed ualet ad determinandum problema de genere, uel ad probandum quod praedicatum dicitur de subiecto essentialiter. Et erit maxima 'si concretum est genus concreti, et abstractum abstracti, et e conuerso', uel sic 'si concretum dicatur essentialiter de concreto, et abstractum de abstracto, et e conuerso'. Sed tunc est dubitatio quare talis locus debeat dici medius. Videtur enim coincidere cum loco a causa formali; locus enim a causa formali est ab abstracto ad concretum, ut 'albedo est; ergo album est'; et tamen locus a causa formali est intrinsecus; ergo et iste. Respondetur quod consequentia a loco a causa formali non tenet nisi ex habitudine conuenientiae, id est inclusionis effectus in causa. Ideo illud idem praedicatum quod dicebatur de nomine causae concludebatur de nomine causati, puta hoc uerbum 'est'. Sed in hoc loco consequentia tenet simul ex habitudine conuenientiae abstracti et concreti et ex habitudine conuenientiae in modo significandi; ideo non infertur de concreto idem praedicatum quod dicebatur de abstracto, sed conueniens et differens sicut conueniebant et differebant abstractum et concretum; sicut enim dicebatur abstractum de abstracto, ita infertur concretum de concreto, et e conuerso. Sed tunc obiicitur: quia Boethius et auctor noster ponit exempla inferendo idem praedicatum, ut 'iustitia est bona; ergo iustum est bonum'. Et ego dico quod exemplum non est bene positum nisi ea ratione qua in talibus concretum uerificatur de abstracto. Quia omnis bonitas est bona; ideo in hoc exemplo potest capi in antecedente 'bona' pro 'bonitate'. Et ita e conuerso bene concluditur 'iustum est bonum; ergo iustitia est bona', quia est bonitas, quae est bona. Unde non sic concluderetur 'album' est coloratum; ergo albedo est colorata'. SDD 6.6.3 'Casus' hic uocantur nomen concretum et aduerbium ex eo descendens, uel forte plura concreta ex eodem abstracto denominatiue dicta, ut 'iustum' et 'iuste'. Locus a casibus est habitudo unius casuum ad reliquum. Et tenet constructiue et destructiue, ut 'quod iustum est bonum est; ergo quod iuste fit bene fit', uel 'quod iniustum est non est bonum; ergo quod iniuste fit non bene fit'; maxima: casus et casus sibi correspondentes proportionaliter se habent. Ista tertia pars est de locis a casibus. Et apparet satis quod locus a casibus est propinquus loco a coniugatis. Ideo sicut dictum est de loco a coniugatis, ita dico quod locus a casibus debet tenere non in praedicationibus accidentalibus, sed ubi erit praedicatio quidditatiua abstracti de abstracto a quibus illi casus descendunt. Unde quia secundum praedicationem quidditatiuam sectio est actio, ideo sequitur quod secare est agere, et secans est agens, et secatiuum est actiuum, et secatiue se habere est actiue se habere, et in quocumque horum est praedicatio essentialis; et sequitur idem de omnibus aliis. Sed hoc non sequitur in praedicatione accidentali. Nam si fortis est liberalis, non sequitur quod fortiter agere sit liberaliter agere, et si album est dulce, non sequitur quod albefieri sit dulcefieri. Hi ergo loci sic modificati sunt probabiles. SDD 6.6.4 (1) Diuisio, prout hic sumitur, est unius termini in plures terminos partitio. (2) Locus a diuisione est habitudo termini diuisi et unius terminorum diuidentium ad reliquum. (3) Et tenet constructiue, scilicet a destructione unius terminorum diuidentium ad constructionem alterius, ut 'A est animal et non est rationale; ergo est irrationale; maxima: de quocumque dicitur diuisum, de eodem dicitur aliquid diuidentium. Haec ultima pars est de loco a diuisione, quae continet tres clausulas. Prima est descriptio diuisionis ad propositum spectantis. Circa quam sciendum est quod propriissime dicta diuisio esset totius integralis per separationem realem partium eius ab inuicem, sicut quando lignum uel lapidem secamus uel frangimus in plures partes; sed de ista nihil intendimus in hoc loco. Alio modo nomen 'diuisionis' restringitur, uel transfertur, ad terminos significatiuos supponentes pro pluribus, non quod ille terminus diuidatur in partes suas integrales, sed diuidatur in alios terminos secundum eius significationem uel suppositionem, ad talem sensum quod terminus diuisus, uel diuisibilis, supponit pro multis et termini diuidentes supponunt etiam pro illis, sed neuter pro omnibus, immo unus pro aliquibus illorum et alter pro aliis. Sic ergo secundum suppositionem est talis partitio unius termini communis in plures terminos minus communes quia unus illorum terminorum minus communium supponit pro una parte illarum rerum pro quibus terminus communis supponit et alter pro alia parte illarum, si sit diuisio sufficiens, de qua sola hic intendimus. Tunc oportet quod termini diuidentes supponant pro omnibus pro quibus supponit terminus diuisus, neuter tamen pro omnibus. Sic enim diuidimus 'animal' in 'rationale' et 'irrationale', dicentes quod animalium aliud rationale, aliud irrationale. Et est notandum quod terminus diuisus debet uere praedicari de quolibet terminorum diuidentium, ut quod tam rationale quam irrationale sit animal. Et etiam termini diuidentes debent disiunctiue de termino diuiso, etiam uniuersaliter, si diuisio sit sufficiens, ut quod omne animal est rationale uel irrationale. Secunda autem clausula describit locum a diuisione. Ex qua descriptione apparet quod ille locus dicendus est medius; cum enim dico 'A est animal et non est rationale; ergo irrationale', duplex concurrit habitudo ad inferendum conclusionem. Prima est habitudo conuenientiae, scilicet 'animalis' ad 'rationale' et ad 'irrationale', quae est habitudo superioris ad inferiora; deinde habitudo disconuenientiae, scilicet 'rationalis' ad 'rationale'. Et neutra harum habitudinum per se sufficeret ad inferendum conclusionem. Non enim sequitur 'A est animal; ergo A est rationale', neque etiam sequitur 'A non est rationale; ergo A est irrationale', accipiendo 'irrationale' tamquam differentiam positiuam 'animalis'. Hanc autem condicionem ego appono quia si capiatur 'irrationale' loco huius nominis infiniti 'non rationale', tunc non solum 'animal' diuidetur per 'rationale' et 'irrationale', immo 'ens', in sua tota communitate; omne enim ens est rationale uel non rationale. Et tunc ad concludendum quod A est irrationale, id est non rationale, nihil facit ista praemissa 'A est animal'. Immo supposita constantia terminorum sequitur 'A non est rationale; ergo A est irrationale', id est 'non rationale', et esset locus qui positus fuit de contradictoriis, et esset extrinsecus, et non medius. Deinde, tam propter illam secundam clausulam quam propter tertiam, notandum est quod aliquando diuisio non est sufficiens per duo membra, sed oportet plura membra ponere, ut 'planetarum alius luna, alius sol, alius Mercurius, alius Venus ...' et caetera. Et tunc ad concludendum constructiue unum membrum, oportet omnia alia negare, ut 'A est planeta, et non est luna nec sol nec Mercurius nec Venus ... et caetera; ergo est Saturnus'. In hoc ergo casu locus a diuisione est habitudo diuisi et omnium membrorum diuidentium praeter unum ad illud unum. Et est maxima ut prius, scilicet de quocumque dicitur diuisum, de eo dicitur aliquid diuidentium. Aliqui autem dicunt illum locum a diuisione non esse computandum inter locos dialecticos, quia argumentum per ipsum est consequentia formalis. Sed sustinendo Boethium et Themistium et auctorem nostrum, et communiter omnes alios qui illum locum enumerauerunt inter locos dialecticos, ego dico quod hoc argumentum est a diuisione 'A est animal et non est rationale; ergo est irrationale'; et non est ibi consequentia formalis, sed bene efficeretur formalis per additionem istius propositionis 'omne animal est rationale uel irrationale'. Sed hoc non obstat, quia etiam in aliis locis ita est. Si enim, per locum a contrariis, arguamus sic 'A est album; ergo A non est nigrum', constat quod syllogismus, seu consequentia formalis, efficitur per additionem huius propositionis 'nullum album est nigrum'. Et sic alii loci dialectici *si non fiant in forma, non concludunt gratia formae, tamen possunt reduci ad formam per additiones.* Item, notandum est quod Boethius et auctor noster uidentur uelle quod iste locus teneat destructiue, scilicet ab affirmatione unius diuidentium ad negationem alterius, ut 'A est animal et est rationale; ergo non est irrationale'. Sed uidetur mihi, quantum spectat ad propositum, quod termini diuidentes alterum terminum aliquando sunt tales quod numquam coincidunt in supponendo pro eodem; ut si diuidamus animal per 'rationale' et 'irrationale' uel per 'sanum' et 'aegrum'; et tunc quantum ad supposita non coincidentia, non oportet in argumento facere mentionem de termino diuiso, sed sufficit dicere 'est rationale; ergo non est irrationale', uel 'est sanum; ergo non est aegrum'. Et tunc non est ibi locus a diuisione, nec locus medius, sed locus simpliciter extrinsecus, scilicet ab oppositis uel disparatis. Aliter autem termini diuidentes sunt tales quod licet non coincidant in rationibus secundum quas significant ea quae terminus diuisus significant, tamen coincidunt in supponendo pro eisdem. Et sic Aristoteles, secundo Ethicorum, diuidit 'bonum' in 'honestum', 'delectabile' et 'utile', et tamen non ualeret locus ab affirmatione unius membri ad negationem reliqui uel reliquorum; non enim sequitur 'felicitas est delectabilis; ergo non est honesta', uel 'utilis'. |
EPISTOLA PRIMA.. SYMMACHUS THEODOSIO SENIORI. Etsi scio virtuti cognatum pudorem, desideravi tamen in litteris celsitudinis tuae copiam, maximarum rerum gloriae congruentem. Primo, quod amicitia postulabat, ut apud amantem tui naevum jactantiae non timeres Dehinc, quod aeque manu et ore promptus, fidem gestorum tuorum debueras linguae honore dotare. Nunc me ad famam rejicis, et jubes aurem rumoribus praebere, cum tanti negotii dignitas parem testem requirat. Sed qui animi mei securus es, meritum tuum voci publicae credidisti, contentus veritate pro laude. Ergo Africa revaluit ex morbo, sane invictorum principum medente consilio, quorum remedium tu fuisti. Solent enim qui medicinam callent, cum jam forti usu in magisterium provehuntur, ac fiunt artis emeriti, proximis imperare, et feriata manu curationem juvare praeceptis. Tua igitur palma laus temporum est. De qua ego plane et indulgentius loquerer, nisi obsequerer singulari verecundiae tuae, et mihi oppido praecaverem, ne laudatus proxime ab excellentia tua feneratam gratiam viderer retulisse, hoc est, quod aiunt: Mutuum scabere mulos. Cui proverbio ne videar esse confinis, praeconia virtutum tuarum presso dente perstringo; praeclarae conscientiae tuae pendendum relinquens, quid vel ipse merearis, cujus ductu provincia mihi amica respirat; vel quid ego tibi debeam, cujus fama sub tali teste nunquam succumbet invidiae. Vale. EPIST. II.. GRATIANO AUGUSTO. Scio amore factum, quo summates viros plerumque dignamini, ut sacrae orationi vestrae lector adhiberer. Sed cum intelligo sermonem illum praeminere omnimodo scriptis aliis, quaecunque ad hoc locorum senatus audivit, me quoque arbitror pluris habitum esse quam caeteros. Magnis enim negotiis itidem ut magnis comoediis edecimati apponuntur actores. Non idem honor in pronuntiandis fabulis Publio Pollioni, qui Ambivio fuit, neque par Aesopo et Roscio fama processit. Quare optimi principes, quae in me bene consultatis, ut divinitus oblata complector. Laus tua, domine Gratiane, officium est meum; quando ita animatus es, ut cum reip. medicinam facis, operam meae vocis accersas. Tu nobis publicas turbas in tranquillum redegisti. Minimo stetit, quin omnes occumberemus, tantum flagitii designaverant, qui amplissimas potestates malis artibus possidebant. Ferox ille Maximinus ob res secundas, incubator judiciorum, difficilis decidendis, simultatibus promptus . . . . . Simulque res tuae in tranquillum rediere. Quae bona, etsi honoris tui necessitas contigit, meum tamen animum tanquam duplicata juverunt. Sed altiora metuentes nondum explet hic nuntius, quandiu in alteram messem procedat ratio conditorum. Facito igitur seiam, quid invehant horreis dies singuli, ut voluptas otii mei cum patriae copiis augeatur. Vale. EPIST. III.. SYMMACHUS . . . . . . Ad sextum cal. Novemb. questoriae editionis exordiis interesse me praecipis. Hujus evocationis litteras ante biduum temporis praestituti circa Neapolim sumpsi. Purgat, ut vides, absentiam meam longus itineris tractus, et functionis dies proximus. Sed diis juvantibus multis spectaculis vestris compensabo obsequii mei debitum. Nunc veniae dandae facilem quaeso te praebeas. Neque enim fas est, ut tanto dispendio meo etiam culpa jungatur. Vale. EPIST. IV.. SYMMACHUS . . . . . . Propositi atque ingenii mei est eorum famam curare quos diligo. Tibi autem plus me favoris impendere hortatur affinitas. Quo circa impatienter fero apparitorum notariis senatui nuntiari, quod Romani populi magistratus abesse patiaris, et in tuam referri injuriam quod patriae functiones ab obnoxiis deseruntur. Id etsi falso in aures publicas praesumo perlatum, fungor tamen admonendo parentis officio, et deprecor ut caeteris administrationis tuae laudibus hunc quoque titulum de quo laboramus adjicias. Grave quippe est ut generosae familiae viro, summis per Africam tribunalibus praeside, collegarum nonnulli munia Romana detrectent, et annus pene editoribus vacuus, pro consulari fastigio gignat invidiam. Audiant certe qui deserunt functiones, quanta impendii mediocritate anni superioris praetor Aedesius urbanos fecerit ludos, et de exemplo colligant quid praesentibus magistratibus honoris et levaminis deferatur. EPIST. V.. SYMMACHUS . . . . . . Interesse votis tuis animus affectat, sed valetudo corporis longum recusat excursum. Nam, ut est morborum ferax otium, denuo me pedum vinxit dolor, dum quieti ruris indulgeo. Da igitur, quaeso te, officio meo justam remissionem, et interim sine nuptialibus domus vestrae abesse pignoribus, ut paulo post sanatus foederibus admiscear. Vale. EPIST. VI.. SYMMACHUS . . . . . . Non solet ab amicis anxie venia postulari. Quapropter pauca cogo sermone otianti mihi in agro solitus unius pedis morbus obrepsit. Itaque obeundis officiis vacationem desiderati muneris peto. Dabunt dii auspices facultatem ut nuptialibus familiae vestrae votis compos sanitatis intersim. Vale. EPIST. VII.. SYMMACHUS . . . . . . Frater meus Rabilianus, genere et amore conspicuus, injuriae suae acerbitatem privata apud me conquestione deflevit. Asserit enim procuratorem suum sine cujusquam denominatione correptum: et cum vindictam de te impetrare debuerit, quam cum Romae degeres, postulavit; auctam domus suae cognovit injuriam. Id ego oblivione arbitror accidisse. Quomodo enim praeciperes, quod incoram positus improbasti? Quare, ut parens moneo, ne augere, quae doluit, genus putes esse conscientiae. Certe si abest aequitas judicatis, familiariter mihi ede rationem, ita ut noveris pro absentibus dominis rectorem suscipere debere partes defensionis. Vale. EPIST. VIII.. SYMMACHUS. Jucunda mihi fuerit perceptio scriptorum tuorum. Amicitia enim mutuis gaudet officiis. Sed utinam hominum meorum diligentia fidem tuae pollicitationis implesset. Nam cum scripseris, eos ad solvendam pensionem profectos, exiguam partem redituum perdiderunt: nec illis pudori fuit, cumulum debitorum sub tanta anni fecunditate contrahere. Dignare igitur curam nostrae utilitatis arripere, et ad solutionem cogere debitores. Quid enim juvat, quod studio tuo et beneficiis adjuvantur, cum hoc commoditas nostra non sentiat? Vale. EPIST. IX.. SYMMACHUS . . . . . . Salute praefata, quam litteris anteferre solemne est, ut seriem familiarium scriptorum vota praeveniant, silere apud te nequeo, Cajetanae Formae tentamenta frigere; et nisi praesentia tua coeptis calcar admoverit, vereor ne operi emoliendo aestiva opportunitas subtrahatur. Quid igitur super hoc agendum sit in tuo jure constituo. Mihi satis est, in his quae ad laudem tuam pertinent, partes amici monitoris implesse. Vale. EPIST. X.. SYMMACHUS . . . . . . Abundantissime gaudeo tibi esse curae, ut filii mei editio ursis pluribus instruatur, statimque pretia annumeranda misissem, nisi hiemalis asperitas impediret invectionem. Sed paulo post, ubi opportunitas veris molliverit itinerum difficultatem, curabitur ferarum emptio, cui definitionis justitiam spopondisti. Interea tibi ago atque habeo gratias, et provocatum me ad amicitiae incrementa protestor, licet sponte digneris advertere honesta beneficia apud memores non perire. Vale. EPIST. XI.. SYMMACHUS . . . . . . Per amicum communem Gaudentium propinqui mei Valentini preciculas misi, sane ad fidem meam, et conscientiam pertinentes. Nam frater ejus Proserius cum premeretur extremis et praesentem me, et per epistolam summis precibus obsecravit, ut impetrata facili auctoritate rescripti, filia ejus fratris sui filio copuletur, quod multis esse concessum manifesta testantur exempla. Quare piae supplicationi adjumentum meum negare non possum, quoniam fidem meam super his nuptiis voluntas propinqui morientis adstrinxit, ut epistola precibus connexa declarat. Dignare igitur juvare effectum pii desiderii, eatenus, ut si quis conturbare tentaverit mandatum paternum, comminatione infamiae terreatur. Rescripti autem beneficium cum fuerit impetratum, spectatae fidei perlator apportet. Vale. EPIST. XII.. SYMMACHUS . . . . . . Meretur auxilium tuum causa communis. Nam quidquid ad senatorias pertinet functiones, participata ope et conjuncta animositate peragendum est. Juva igitur auctoritate, qua dignum est, partes atque rationes ad amplissimam curiam pertinentes: multum ex hoc negotio laudis habiturus, si munia ordinis nostri, quae jam dudum fluctuare manifestum est, solutio ab obnoxiis efflagitata reparaverit. Vale. EPIST. XIII.. SYMMACHUS . . . . . . Editioni nostrae fortuna consulit, quae te regendae Apuliae voluit admovere. Utere igitur occasione praesenti, et apud praeturam domus nostrae, ad quam feliciter de transmarinis ursi proxime perferentur, convenientia decerne praesidia, ut prioribus officiis hujus quoque cumulus applicetur. Vale. EPIST. XIV.. SYMMACHUS . . . . . . Diligentia tua et judiciali vigore delector. Sed inopia vel potius egestas ordinis Forminiani, etiam curationis impatiens est. Nam sicut affecta diuturno morbo corpora, saeviorem medicinam ferre non possunt, ita curia numero et paupertate tenuata, duritia immodicae emendationis exstinguitur. Libens igitur parentis sume consilium, qui non defendit ordinis culpam, sed correctionis modum postulat. Habenda est ratio vectigalium publicorum, et lavacri aestivi instauratio cum reip. viribus conferenda, ut si quid redundat expensis caeteris, in sumptum operis conferatur. Dandum quoque est instaurationi largius tempus, ne quid deroget firmitati praecipitata reparatio. Nihil ex hac mora tuae gloriae detrahitur. Ad praesentem enim judicem veteris curiae culpa non pervenit. Possem plura connectere, sed cum rerum omnium consideratio apud sapientiam tuam vigeat. parco esse prolixior, una admonitione contentus, magnopere nobis esse curandum, ut levamen potius ordinibus aliquot exhaustis tuus adventus apportet. EPIST. XV.. SYMMACHUS . . . . . . Si novum beneficium de ursorum comparatione peteremus, longior ambitus esset adhibendus. Sed cum promissa repetantur, admoneri potius te quam rogari convenit. Haec igitur epistolae summa est, ut homines meos, quibus ferarum jam mandavimus emptionem, juvare adminiculo non graveris, ut editio nostra, quam auspice Deo, pro filio praeparamus, tuis auxiliis, meis sumptibus instruatur. Vale. EPIST. XVI.. SYMMACHUS . . . . . . Suessa honestorum civium patria est, ita ut merito dixerim, minimae quoque fortunae homines extra vitia plebeia esse censendos. Volo igitur credas, nullum ex illa urbe ad fori strepitum processurum fuisse, nisi acerba coegisset impressio, de qua meae litterae non loquentur. Vehementius enim vox publica suffragabitur eorum dolori quam privata potuisset. Audientiae tantum per me optant facilitatem mereri. Quidquid autem spoliatis atque vexatis properandum est, favor tuus et legum norma praestabit. Vale. EPIST. XVII.. SYMMACHUS . . . . . . Suessanorum allegationes commendat tibi publicus magistratus, mihi privata miseratio. Atque ideo a te judiciarii vigoris auxilia, a me verba poscuntur. Fungor igitur partibus meis, et te familiariter rogo ut, auditis infelicium deplorationibus, in eam partem, quae est juri et miserationi amica, movearis. Vale. EPIST. XVIII.. SYMMACHUS . . . . . . Prima scribendi causa est ut honorificentiam salutationis exhibeam. Secunda, ut probatam mihi modestiam tuam justa petitione conveniam. Plurimi enim de familia domus meae per fugam elapsi, in his locis, quae tibi contermina sunt, delitescunt, hos, auditis allegationibus procuratoris mei, quaeso restituas. Convenit enim tuis moribus et amicitiae nostrae contemplationem gerere, et servili nequitiae negare perfugium. Vale. EPIST. XIX.. SYMMACHUS . . . . . . Postquam de freto Siculo litteras tuas sumpsi, ad curam vicissitudinis incitatus, salutem mihi nuntio secundare, tibi opto suppetere. Dehinc de apparatu nostrae editionis admoneo, quamvis religiosus animus monitorem alterum non requirat. Prae caeteris autem quae Romana spectacula desiderant, crocodilos functio theatralis efflagitat. De quibus fidam tuam sponsionem teneo: cui facilis succedet effectus, si peculiariter in rem missos suffragii tui nisus adjuverit. Vale. EPIST. XX.. SYMMACHUS . . . . . . Plures de Dalmatia ursos in apparatum domus nostrae proxime esse venturos fides asserit nuntiorum: quorum subvectionem dispositis vehiculis privatim debemus instruere. Hujus mihi curae absolutionem diligentia tua usu explorata promittit. Quaeso igitur ut hanc provinciam confestim ineundis. . . . . . . . . EPIST. XXI.. SYMMACHUS . . . . . . . . . . Capitali exitio cunctorum lacrymisque expiavit. Nunc interlucet homo homini. Senatus antiquum obtinet. Vivere libet: natum esse non poenitet, et ad salutem spectant omnia. Nulli a paupertate discrimen est. Respub. se in vetustatem recepit et decrepitos mutavere animos, postquam vos ad virtutem verba fecistis. Pari vigilia prospectum videmus ut res annonaria satietati urbanae liberalius ingeratur: Flandae monetae nequitiam decoquat larga purgatio: nullo jam provincialis auri incremento trutinam spectator inclinet. Mille alia, quae si persequi velim, vestrae gloriae memor, meae infantiae immemor deprehendam. Nam nemo prudens humanus verbis corrupit oracula. Igitur divina mens tua, juvenis Auguste, Romani nominis decus, vehatur curru eloquii sui; nos in agendis gratiis humi reptamus, socco magis idonei, quam cothurno, postquam facundia res esse coepit imperii. Nam, quod sciam, musis in palatio loca, lautia tu dedisti: quae res prospere vertat vobis vestraeque pietati, quia fastum et otium, fortunae grandioris vitia, nihil moramini. Mihi satis salutis est cum valetis. Felicitas voto publico exorata praestabit, ut clementiae vestrae, quanta est reddendi voluntas, tanta suppetat copia negotiis promovendis. EPIST. XXII.. DOMINO VALENTINIANO SEMPER AUGUSTO SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Quieto mihi et jampridem a desideriis honorum remoto, praefecturam multis cupitam sponte tribuistis. Ago gratias tot bonorum circa me principum voluntati. Sed intelligo quanto plus sollicitudinis habeat magistratus qui ex judicio, quam qui ex gratia venit. Ille enim, ut meritis datus, spem sui debet aequare? iste ut per beneficium quaesitus, a periculo praestationis alienus est, D. imperator. Quis ergo me huic oneri parem faciet? Scilicet vestra clementia, cujus interest ne temere electus existimer. Mihi ad conscientiam satis est non affectasse publicam curam. Jam qualis inveniar in manu temporum est. Bonos enim magistratus favor principum facit, semperque de moribus vestris virtutes judicum fluunt. Facite ut omnes intelligant, si forte desit rectoribus integer vigor, et justa conscientia, hominis culpam esse, non saeculi. Non sum voti immodicus, cum honorem meum commendo auctoribus suis. Quantum est enim quod ego numini vestro ago gratias? Facite ut vobis etiam respublica pro me grata sit. EPIST. XXIII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Olim me, ut res indicat, cognitiones numinis vestri secundo favore respiciunt. Neque enim aliter imperatoribus nihil temere praestantibus, inter primos aut primus occurrerem. Dilatus ergo hactenus mihi cum republica videor, quae ubi in longinquas imperii partes majestatis vestrae curam vocavit, reperit apud vos meditata judicia, D. imperator. Justum est igitur ut aeternitati vestrae pro solo honore, quem cepi, gratias agam. Praefectos saepe fecistis, et immensa aetate facietis, sed quos assiduitas et usus ingesserit. Me dudum proconsularem virum cedentem jam diu potentium moribus, ante capere magistratum quam exspectare voluistis. Nunc vos oro, atque obsecro ut favore perpetuo factum vestrum juvetis. Amabile est praeesse civibus, sed placere difficile. Multum enim et inter cognitos semper dura constantia est. Quid quod plerumque evenit, ut aliqui longo potentiae usu, jam nesciant honorem meum? Non deseruerint, qui dederunt. Ego enitar, ut potero, ne clementiam vestram fefellisse de me prior fama videatur: vestri numinis erit communem causam tueri. Nam in bonis magistratibus majorem gloriam quaerit temporum fama quam judicum EPIST. XXIV.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Quod apud germanum clementiae vestrae divum principem non sileremus, si eo res Romana frueretur, custodibus famae ejus insinuo: ea devotione, qua praefectum vestrum decet fidem praeferre blanditiis, D. imperator. Falso creditum est quod urbanae fastigium potestatis peregrini ac superbi vehiculi usus attolleret. Haec enim ratio sola novum statutum benigno tunc persuasit ingenio, ut veterem magistratum dives pompa gestaret. Recusat istiusmodi decus honor sobrius quem nunquam poenitet sui. Cui si quid patimur accedere, fatemur hactenus defuisse. Itaque oculi civitatis quaerunt privati vehiculi nobilem modum, et degenerem praefecturam populus Romanus existimat, quae posteriora traxit exempla. Absit ut moderator urbis liberae, atque adeo devotae, tanquam Salmoneus alius invehatur. Nihil moramur externa miracula. Irritamentum superbiae Roma vestra non patitur, memor scilicet bonorum parentum, quos Tarquinii fastus et ipsius Camilli currus offendit. Nam tanto illi viro albentes quadrigae exsilium triste pepererunt. Submisit Publicola concioni civium consularem securem, et honoris sui culmen infregit ut libertatem civitatis erigeret. Ergo moribus potius quam insignibus aestimemur. Non culpamus novum beneficium, sed bona vetera praeferimus. Submovete vehiculum cujus cultus insignior est: illud malumus cujus usus antiquior. EPIST. XXV.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Inter praecipua negotiorum saepe curatum est ut erudiendis nobilibus philosophi praeceptores ex Attica poscerentur. Itaque nonnullos jus et auctoritas publica in usum nostrae urbis accepit, D. imperator. Nunc vestri saeculi bonitas ultro optimatem sapientiae Romanis gymnasiis arrogavit: siquidem Celsus, ortus Achetimo patre (quem memoria litterarum Aristoteli supparem fuisse consentit), juventuti nostrae magisterium bonarum artium pollicetur, nullum quaestum professionis affectans, atque ideo dignus in amplissimum ordinem cooptari, ut animum vitiis avaritiae liberum dignitatis praemio muneremur. Sunt hujus rei exempla nobilia, quae prudens aemuletur imitatio. Nam et Carneadem Cyrenaeum, et Poenum Clytomachum Atheniensis curia societate dignata est: itidem ut Zaleucum, legum Lucrensium conditorem, civitate donarunt. Dignum est igitur aeternitate numinis vestri, Celsum, genere, eruditione, voluntate laudabilem, adjudicare nobilibus pignore dignitatis, cum praerogativa scilicet consulari, ne sumptum ejus magis quam magisterium quaesisse videamur, non sine avaritiae nota, si ab eo munia publica postulemus qui spondet gratuita praecepta. EPIST. XXVI.. DD. THEODOSIO ET ARCADIO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Praecipua quidem beneficia numinis vestri populus Romanus exspectat, DD. imperatores. Sed ea jam quasi debita repetit, quae aeternitas vestra sponte promisit: non quod sibi tribuenda diffidat (nusquam enim major spes est quam in bonorum principum sponsione), verum ne existimetur oblata fastidiose sperare, nisi instanter exegerit. Orat igitur clementiam vestram ut post illa subsidia, quae victui nostro largitas vestra praestabit, etiam curules ac scenicas voluptates circo et Pompeianae caveae suggeratis. His enim gaudet urbana laetitia, cujus desiderium pollicitatione movistis. Exspectantur quotidie nuntii qui propinquare urbi munera promissa confirment. Aurigarum et equorum fama colligitur: omne vehiculum, omne navigium scenicos artifices advexisse jactatur. Et tamen amor perennitatis vestrae acuit desideria plebis, non cupiditas ludicrorum. Date igitur interim quae petuntur, ut sit locus caeteris, quae sine fine tribuetis. EPIST. XXVII.. DD. THEODOSIO ET ARCADIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Calendas, anni auspices, quibus mensium recursus aperitur, impertiendis strenis dicavit antiquitas, DD. imperatores. Hujus instituti usum munificentiae festinatione praevertitis, seram putantes liberalitatem, quae statis temporibus admovetur. Felix mehercule saeculum, quo principes cohibere diu nesciunt tribuenda de votis, cum sibi debita cunctentur exigere. Quid ergo primum, quid potissimum praedicem? Promptamne numinis vestri, et celerem largitatem, an circa absentes memorem diligentiam, an quod sacrum munus auxistis honore verborum? Dicam, ut res est, curasse clementiam vestram ut, tanquam coram locatus, et alloquiis principum fruerer et augusta in ipsis donis ora venerarer. Quando mihi continget expressa potius et viva gaudia capere de vobis? Quantum veritas est bonum, cujus species et imago mirabilis est! Ago igitur atque habeo gratias, et meam vicem, qui solvendo par non sum, coelestibus, ut sc. dii pro me solvant quod ego non sum solvendo. (Vide Senec. lib. IV de Benef. cap. 11; et nota usum verbi Delegare.) Delego virtutibus. illae clementiam vestram dignis processibus munerentur: nos colimus, nos amamus; quod scitis omnibus rebus esse praestantius; qui ideo salutariter rempub, regitis, ut haec sola mereamini. EPIST. XXVIII.. DD. THEODOSIO ET ARCADIO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Omnium beneficiorum, quae tribuit potior fortuna subjectis, certa sunt tempora, DD. imperatores. Solae leges, quae in bonum commune procedunt, nunquam patiuntur occasum. Agit divinis sanctionibus vestris gratias ordo reverendus, etiam nomine posterorum, quibus resp. emendata tradetur. Nam cum foeda jactatio senatorias functiones gravibus impendiis obruisset, et moribus et sumptibus nostris sanitatem veterem reddidistis: ne aut impares facultate collegas tenuis decoloraret editio, aut per verecundiam viribus majora conatos effusio inconsulta demergeret. Ejusdem praeterea rationis salubritate, vetus dicendarum sententiarum forma reparata est: ne summum cuique decernendi locum, non ratio munerum, sed bonorum fortuna praestaret: atque id assensio caeterorum vel invita sequeretur, quod ante omnes felicior censuisset. Credimus igitur his remotis, ad regnum suum rediisse virtutes. In editionibus parcimonia, in senatu ordo retinebitur: nec se ostentabit opulentia, semper bonis infirma temporibus. Superest ut ea quae serenitas vestra patribus deliberanda legavit, cognito senatusconsulto, lex Augusta confirmet. Nullo enim dissentiente quis modus censitum, semel aut saepius, quae fungendis mediocritas editionibus applicetur, quae gladiatorio muneri, et quae scenicis ludis sumptuum temperamenta conveniant: quid libertatis habere mereatur praesentis expensio, quid damni absentium contumacia debeat experiri. Haec aeternitas vestra venerabilis, cum senatui statuenda mandaret, referri ad se protinus imperavit, ut placita cunctis immortali lege solidentur. Jussis paruimus. Exspectemus oraculum, quo salutariter, ut vestro numini familiare est, Patrum decreta firmetis: adjecta comminatione, si ullus aliquando ambitus haec vel illa corruperit, quae consilio coelesti pro ordinis dignitate sanxistis. EPIST. XXIX.. DD. THEODOSIO ET ARCADIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Gratiosa beneficiis vestris agere pro urbe Roma ut officii probabilis, ita insolentis audaciae est. Nam neque ingentibus verba conveniunt, et personam populi Romani nulla implet oratio, DD. imperatores. Sed quia in talibus negotiis voti magis quam ingenii ratio versatur, non metuo imparis famam, dum fugio nomen ingrati erga Urbem coelo et sideribus acceptam: cui bona terrarum omnium congesta praestatis, atque id praecipue vobis putatis accedere quod Roma quaesiverit. Recepimus veteris praerogativae fidam securitatem; siquidem constat imperantibus vobis, populi esse Romani, quidquid ubique generosum vel gignit natura, vel informat industria. Enimvero etiam posteris egregium dedistis exemplum. Scient futuri ita demum affluere publicas voluptates, si eas palatia non requirant: Hoc est specimen animi continentis, sibi negare quod aliis deferatur, et laetitiam caeterorum propriis anteferre solatiis. Hic usus bonos principes decet. Namque aurium et oculorum fructus caducus est, largitatis aeternus. Alii triumphis suis haec dona servassent, ut posita lauro novis actoribus personarent Pompeiana proscenia: ut pro captivis tetrarchis Indicae currum belluae praevenirent, ut equorum longus ordo instar gentium duceretur. Vester triumphus Arsacidas post tergum revinctos, et gazas victae Babylonis accipiet. In magnos quippe animos non cadit affectata jactatio. Nescitis tribuenda differre: quidquid nationum famulatus obtulerit, statim publicum est. Merito vos senatus ac populus ore celebrat, devotione veneratur, amore complectitur. Mihi credite, arcana omnium pectorum possidetis: illa bonarum necessitudinum loca, quibus liberorum, quibus parentum immoratur affectio. Et quia omne praemium, dum beneficiis vestris confertur, angustum est, invenit ordo amplissimus amabilem vicem, qua se gratum probaret. Nam familiae vestrae et stirpis auctorem, Africanum quondam et Britannicum ducem, statuis equestribus inter prisca nomina consecravit, qui felicissimum sidus, et imperio salutare progenuit. Sic coluntur, quorum liberi ad bonum publicum nati sunt. At vero populus imperialis munificentiae pignoribus expletus, in amorem vestrum prompta inclinatione concessit. Qui ubi comperit meo praefatu, adfore dona publicorum parentum, portis omnibus in longinqua fusus erupit, feliciorem caeteris judicans, qui primus bona vestra vidisset. Ego cum exspectari munera principum soleant, nunc tacita venerunt. Praetereo illum diem, quo elephantos regios per conferta agmina equorum nobilium pompa praecessit. Malo fremitum Murciae vallis exponere, atque illam quadrigarum distributionem, in qua sibi cum fortunatior videretur, cui electionem mox urna tribuebat, par vel potior erat quem sors fecisset extremum. Quoties sequenti primus invidit? Dubia est enim optio, cum de similibus judicatur. Nec putetis istiusmodi voluptatem plebi Martiae parvam videri, cui delinimenta circensium finitimorum connubium praestiterunt: cui summus honor visus est, ut ovantes equorum dorsa gestarent, ut triumphantes currus inveheret: quando Victoria, genti Romuleae familiaris, clementiam vestram pro voto omnium muneretur? Fecistis ut Urbs cana luxuriet in primam reducta laetitiam, et ver illud quondam vigentis aetatis. Audeo jam sperare potiora. Mittetis etiam regiam classem, quae annonariis copiis augeat devotae plebis alimoniam. Hanc ergo in Tiberinis ostiis mixtus populo senatus excipiet. Venerabuntur tanquam sacras puppes, quae felicia onera Aegyptiae frugis invexerint. Non sunt avara vota, quae saeculi excitavit humanitas. De exemplis venit ista fiducia. Magna sumendo majora praesumimus. Nunc legite senatus ac populi fausta suffragia: licet sciam plus inesse animis quam vocibus explicari: et quaedam libamina publici in vos amoris accipite. Si parva adhuc sunt dicta, munerum vestrorum imputate miraculis. Nam magnitudo stuporis locum multis plausibus non reliquit. EPIST. XXX.. DD. THEODOSIO ET ARCADIO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Laetarum rerum index esse malueram, DD. imperatores; sed ratio officii publici necessitatem mihi nuntii tristis imposuit. Praetextatus vester, praetextatus honorum, antiquae probitatis assertor, invida morte subtractus est, vir omnium domi forisque virtutum. In cujus locum, vestrae quoque aeternitati, quae optimos novit eligere, nimis arduum est similem subrogare. Itaque summum sui in Republ. desiderium, magnumque civibus gratis reliquit dolorem. Nam ubi primum Romae amarus de eo rumor increbuit, recusavit populus solemnes theatri voluptates: memoriamque ejus illustrem multa acclamatione testatus, graviter egit cum livore fortunae, quod sibi inclytorum principum beneficium sustulisset. Et ille quidem functus est lege naturae: nos vero socios animi sui vestrique judicii tanto dolore confudit, ut otii remedium postulemus. Sileo caetera quae me non sinunt praefecturam ferre patienter. Vel haec una consortis amissio justa est ad impetrandam vacationem. Ament alii perpetuas potestates: mihi summus est fructus felicitatis, ut coram vestrum numen advenerer, intuear benignitatis vestrae sidera. Hoc unum, prae omnibus, quae praestitistis exopto. Simplex petitio est, nec viam capessendi honoris affectat. Satis enim claruit, nihil aliud esse quod cupiam, cum supplex refugerim magistratum. EPIST. XXXI.. D. VALENTINIANO S. AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Licet arbitrer meas litteras nuntiis aut rumore praeventas: quid enim fama potest esse velocius, D. imperator? ego tamen officii publici necessitate cogente excessum viri illustris crudo adhuc dolore non sileo. Vettium Praetextatum veteribus parem, virtutum omnium fata rapuerunt, summo patriae gemitu, cui decus insigne praestabat. Cujus ego laudes et justa praeconia animi consternatione praetereo. Neque enim locus est cujusquam testimonio, cum vitae ejus gloriam clementiae vestrae judicia testentur, mortem celebrem dolor omnium fecerit. EPIST. XXXII.. DD. THEODOSIO ET ARCADIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Licet Vettius Praetextatus naturae lege resolutus sit, vivit tamen in memoria et amore cunctorum: atque hoc uno punit invidiam, quod tantum ei mors ad gloriam contulit, ut huic quoque fortunae livor debeat invidere, DD. imperatores. Nam praeter illum populi Romani inusitatum dolorem, etiam senatus impatiens dispendii sui solatium petit de honore virtutis, vestrumque numen precatur, ut virum nostra aetate mirabilem statuarum diuturnitas tradat oculis posterorum: non quod ille praemia terrena desideret, qui gaudia corporis, etiam cum hominem ageret, ut caduca calcavit; sed quia ornamentis bonorum incitatur imitatio, et virtus aemula alitur exemplo honoris alieni. Hinc factum est ut rusticis adhuc saeculis optimi quique civium manu et arte formati in longam memoriam mitterentur. Atque utinam nihil huic decori facilitas adulantium postea derogasset! quamvis paria non sint, quae dispari arte quaeruntur. Dignum est igitur ut qui in pectoribus omnium manet, sit in ore plurimorum. Ille semper magistratibus suis celsior, in alios temperatus, in se severus, sine contemptu facilis, sine terrore reverendus. Cui si quod commodum successionis evenit, ad testatores proximos mox revertit. Qui nullis prosperis fractus est, nullius risit adversa, indecorae nescius largitatis: ille quem semper invitum secutus est honor, cujus aequitati conterminus quisque limites suos credidit. Plura de eo vellem, plura de eo deberem sed clementiae vestrae testimonio cuncta servanda sunt. Illustrior enim laus est, de coelesti profecta judicio. Ergo ut probitatis patroni, bona temporum vestrorum futuris quoque visenda proponite. Certe ille est Praetextatus, quem jure consulem feceratis, ut fasti memores celebre nomen extenderent. Aliis utiles, fatalia damna reparate. Abierit cum homine praemium, sed judicium post hominem perseveret. Probate casibus adversus gloriam nihil licere. Nam quod meruit a civibus singulare est: illud multis commune quod perdidit. EPIST. XXXIII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Si divinae clementiae tuae merita cogitantur, nullae opes, quas aut natura sufficit, aut fortuna circumfert, gratiam nostri erga te amoris aequabunt, D. imperator. Sed, ut mea fert opinio, publicum de optimo imperatore judicium non est muneribus aestimandum: senatus tamen promptus obsequi, omnes officiorum partes ultro arripit, quibus indicatur affectio, et salutare numen tuum precatur, ut in hac oblatione, quae nonnihil superioribus addidit, intelligas hoc esse curatum ne sub te minus posse videamur. Nam divis parentibus tuis, ob decennium singulis minor summa decreta est. Etiam divus frater mansuetudinis vestrae, cum tertium lustrum aevi imperialis exigeret, parciore munificentia honoratus asseritur. Nunc in amorem tuum studia nostra creverunt. Nam mille sexcentas auri libras decennalibus imperii tui fastis devotus ordo promisit, urbanis ponderibus conferendas, id est, trutinae largioris examine. Quod si pares animo vires senatus habuisset, scires in publico amore perennitatis tuae esse divitias. Sed maluit clementiae tuae solutionis fide placere, quam magnitudine perfidae sponsionis. Dehinc sub imperatore primaevo sanus muneris modus, votum est saepe faciendi. Absit ut bono principi plus quam possumus ingeramus. Amantium quippe largitio non deterit vires offerentium. Ergo et nunc libens sume sacro aerario decreta subsidia, et futuris processibus imperii tui obsequiorum similium spem reserva. EPIST. XXXIV.. D. VALENTINIANO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Habent hoc publicae necessitates, ut impossibilia plerumque persuadeant, D. imperator. Sed cauto opus est, ne asperitas negotii effectu irrito solas arcessat offensas, quae nulli magis evitandae sunt, quam juveni et principi, cujus gratia cum aetate debet adolescere. Ergo numinis vestri famam simulque arduum recogitans, corporatos negotiatores, membra aeternae Urbis, ad equorum collationem quam litteris imperastis, vocare dubitavi: ne liberationem clementiae vestrae querela publica praeveniret. Integra res est: adhuc salubritatem consilii diligentioris exspectat. Justitiae praestate quod remittitis invidiae. De exemplo veniunt quae cavemus: siquidem coeli particeps parens clementiae vestrae, cum munus exiguum huic hominum generi mandare tentasset, motus libertate plebis abstinuit. Et certe paucorum curam res illa poscebat, magisque officium desiderabatur tractandae pecuniae publicae, quam dispendium conferendae. Consuli tamen gloriae suae, ne quid juberet invitis, et diligentissimus ac serius imperator, speratum emolumentum tanquam popularis ignovit. Nec putet aeternitas vestra ab incoepto temere destitisse Deo proximum virum. Noverat horum corporum ministerio tantae urbis onera sustineri. Hic lanati pecoris invector est: ille ad victum populi cogit armentum: hos suillae carnis tenet functio: pars urenda lavacris ligna comportat. Sunt qui fabriles manus augustis operibus accommodant: per alios fortuita arcentur incendia. Jam cauponas et obsequia pistoria, frugis et olei bajulos, multosque id genus patriae servientes, enumerare fastidium est. Ad summam, liquet privilegium vetus magno impendio constare Romanis. Jugi obsequio immunitatis nomen emerunt. Quod si adjiciantur insolita, forsitan consueta cessabunt. Quare paternum clementiae tuae ingerimus exemplum. Praetuli oraculum, quod pius successor imiteris. Oro atque obsecro ne populum, quem triumphantes saepe veneramini, caeteris urbibus conferatis. Dabit fortuna melior, quidquid castrensis usus efflagitat. Humanitatis merito necessitas vestra sedabitur. EPIST. XXXV.. DD. VALENTINIANO, THEODOSIO ET ARCADIO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Ab exortu pene urbis Martiae strenarum usus adolevit, auctoritate Tatii regis, qui verbenas felicis arboris ex luco Strenuae anni novi auspices primus accepit, DD. imperatores. Nomen indicio est viris strenuis haec convenire ob virtutem: atque ideo vobis hujusmodi insigne deberi; quorum divinus animus magis testimonium vigilantiae quam omen exspectat. Sumite igitur defensores publicae salutis solemniter auro ducta munuscula: non quia divitis metalli honore gaudetis, sed ut nostra devotio felicis saeculi testetur opulentiam. Bonis principibus bene parta libamus. Suscipite a judicibus aperta obsequia, qui pretia occulta damnatis. Merito vobis solemnes pateras, cum quinis solidis, ut numinibus integritatis offerimus: quibus nec vester pudor, nec noster census oneratur. Maneat aevum talis circa nos usus officii: et honorem clementiae vestrae interminus annorum recursus instauret. Libenter strenis solemnibus praefectura fungetur, strenuis deferendis. EPIST. XXXVI.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Profiteor ultro quod scio clementiam vestram posse rescribere. Verecunde potius quam jure suscepi provocationem, non exstante sententia: ne existimarer offensus liberae quidem, sed immaturae vocis objectu, D. imperator. Nam cum inter proximos Emphasii C. M. V. itemque haeredes scriptos, qui olim beneficio praetoris corporibus defruuntur, super testamenti jure actio verteretur, et sententiam de possessione impatienter exigerent, quibus ab intestato bonorum possessio minime competebat, quod haeredibus scriptis secundum tabulas docebatur indulta: Priscianus et Polemonianus ad denuntiationem dilato negotio provocarunt. Et cum ab his ratio quaereretur, alios vocis suae incentores fuisse testati sunt, ut gesta litteris connexa monstrabunt. Nec officium partibus defuit, ad mulctam praejudicii suggerendam. Sed judicem vestri saeculi decuit vim constitutionis sacro oraculo reservare, cum allegaverint petitores, quod se ad incautam provocationem alienus hortatus impulerit. EPIST. XXXVII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Fidem meam convenit amor saeculi vestri, et cura reip. ne corrigenda dissimulem, D. imperator. Cum ad praefecturam urbanam civilium rerum summa pertineat, minoribus officiis certa quaedam membra creduntur, quibus regendis industrios et privatos oportet adhiberi, ut suum quisque munus inculpata facilitate promoveat. Tales nunc de judicio numinis vestri publicus usus exspectat. Sed nolo culpare praesentes, cum satis sit sollicitudini meae, si melioribus viris officia intramurana mandetis. Meis quippe humeris rerum omnium pondera sustinentur, cedentibus reliquis, quos clementiae vestrae multiplex occupatio probare non potuit. Habet temporum felicitas digniores. Bonorum virorum vena fecunda est. Melius urbi nostrae in posterum consuletis, et eligatis invitos. EPIST. XXXVIII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Felicitas quidem vestra aeternae Urbi solemnis alimoniae copiam pollicetur, D. imperator. Sed re magis quam spe tuti esse debemus: quod facile factu est, si hanc quoque partem clementiae vestrae cura respexerit. Nam aestate provecta cum ex Africanis partibus minimum devehatur, non inani tangimur metu ne res annonaria in graves cogatur angustias. Et ideo oro quaesoque perennitatis vestrae salubre praesidium, ut judices Africanos, et notarium, cui aeternitas vestra mandavit frumentarios commeatus, severiora scripta dissimulent, missis in hoc negotium strenuis, qui onera consueta, dum tractabilis navigatio est, victui Urbis exhibeant. Haec saeculo vestro, hoc virtutibus divinis dignum est, ut securitatem Romani populi inter praecipua et prima curetis. Aderunt optatis cursibus plena navigia, et Romanos portus frequens atque onusta classis intrabit, si aspiraverint numinis vestri secunda suffragia. EPIST. XXXIX.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Difficilis est exitus veterum jurgiorum. Res enim multis agitata judiciis, et actionum varietate, et cognoscentium motu, et personarum mutationibus implicatur, D. imperator. Ut mihi nunc venit usus, cum inter Gaudentium curatorem Martianae clarissimae feminae, itemque Liberium procuratorem amitae ejus eodem nomine, dum viveret, nuncupatae, annosum luctamen audirem. Nam in ipso limine quaestionis, cum procuratio, quam C. F. senior Martiana mandaverat, invalida diceretur, quod ante cuidam principi esset injuncta, ubi refusas in dominam comperimus actiones, atque actis praetoriis in Liberium denuo jura translata; objecta cassae procurationis agnovimus: tunc defensio partis adversae negavit stare personam, cujus procurationem superioris gesta judicii non tenerent. Contra haec exactam prius mandari recitationem, et inter partes tributum procuratori beneficium repatraionis aiebant: huic parti longius, quam oportuit, immorata contentio est. Sed quia prior cognitor, ut justo defensori restituerat temporum cursum, qui per actores non poterat impetrari, et procuratio legebatur praetoris alligata judicio: haec quoque praescriptio conquievit. Successit aliud, ut obitu Martianae C. F. mandatum diceretur exstinctum. Sed contra, venerabilis Juliani sanctio stare procuratorum jussit officia, causarum dominis viventibus inchoata. Ergo cum et reparationem superstite Martiana, et conventionem partis adversae super aestimandis bonis Liberius impetrasset, pronuntiavimus non periisse mandatum. Dehinc petitore properante, ut ex constitutione numinis vestri, servandi debiti causa in materna corpora mitteretur, quod adversaria aestimationem bonorum conventa facere noluisset, responsum est, de supplicationis fide prius esse tractandum. Id quod probabile videbatur, admisi. Facto igitur aditu de precibus disputandi, defensor C. F. Martianae notare sibi visus est mendacium supplicantis: quod cum Priscae matris suae testamento neptes ejus ex Placidiano genitas haereditatem cepisse dixisset, non omnes neptes ab ea scriptas probaret haeredes. Responsum est, de his tantum, quas avia haeredes instituit, supplicatum, nec unquam factam omnium mentionem, sed earum quibus fuerat delata successio. His delectum curatoris patrocinium coepit exigere ut petitor ediceret, ex quibus nominibus propositae descenderent actiones. Tunc e diverso veniens ex Placidiani C. V. nomine, qui pater adultae fuit immodicarum donationum causa manasse respondit. Supplementum vero unciarum ab haerede Placidiae, cui soror Martiana successit, asseruit postulari. Haec adversarius eatenus refellebat, ut diceret C. F. juniorem Marcianam, non Placidiani tantum patris successionem, sed etiam Placidiae germanae suae pro certis unciis consecutam, nec tamen ullam Placidiae mentionem precum serie contineri. Sed cum allegatio diversae partis astrueret, rem se obnoxiam persequi designatis titulis actionum, et id, quod in litem venit, pro certa parte Martianum C. F. possidere: ejus nomen cum designatione causarum doceret precibus comprehensum, stetit judicii mei deliberatio: hoc asserente, personam Placidiae supplicationi adjici debuisse: illo negante, post designationem rei et ejus personae, quae hodie corporum possessione defruitur, quidquam esse quaerendum. Accessit cunctationi meae causa vehementior; quod jubente lege, ut intra quatuor menses ad aestimationem bonorum possessor petitori teneatur; nunc ut gesta monstrabunt, angustum nimis ex conventione tempus fuisse visum est peregrinis corporibus aestimandis. Et ideo motus ambiguis, oraculo numinis vestri distinguenda cuncta servavi. Nam in rebus dubiis una est salubritatis via, ut divina quaeque vel Deo proxima consulantur. Conjunctae paginae, allegationes partium, et supplementa sumpserunt: quae cum majestatis vestrae justitia perpenderit, precor, ut metas curiosae liti absoluta definitione ponatis. EPIST. XL.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Cum clementia vestra meminisset faciendae carrucae impendium de sacro aerario esse decretum, censuit, ut ejus argentum publicis conditis redderetur, D. imperator: sed examinis reperit fides, ex aliis titulis assumptam speciem, quam vehiculi ornatus accepit. Cujus rei, etiam vir illustris praedecessor meus, Anthemius Bassus, perennitati vestrae rationem dicitur intimasse. Et ideo saeculi. vestri aequitas imperavit, ut examinata, et comperta suggererem. Cum fiscus in tempore, quod habendum fuerat, non haberet, ex arca questoria, itemque ex formarum condis, praeterea ex argentariorum parcimonia, argentum jusso operi ministratum est. Cujus solutio, si carrucae usus maneret, de thesauris imperialibus jure peteretur. Sed nunc carpenti novitate submota, suum quisque deposcit: nec difficile credimus impetrari, quod a legum parentibus postulatur. Quaeso ut digna temporibus responsa reddatis, quo vir clarissimus et illustris sacrum largitionum comes, refundendum esse cognoscat publicis titulis privatisque personis, quod sine lacuna imperialis aerarii deprompsit aliena collatio. EPIST. XLI.. DD. THEODOSIO et ARCADIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Scio quidem naturae humanae vitio probitatem subjacere livori. Sed mirer eo progressas insidias aemulorum, ut crudo mendacio insontis fama peteretur, DD. imperatores. Quid enim non audeant, quidve intentatum relinquant, qui in arce terrarum. Christianae legis injuriis vindicata fana finxerunt? Flevit, credo, scenae istius fabricator, cum de Ecclesiae penetralibus raptos ad tormenta simularet, cum de longinquis ac de finitimis urbibus duci antistites in vincula describeret. Neque enim serenum clementiae vestrae animum sine his argutiis compulisset sacro edicto populum convenire, ut asperioribus, quam pietati vestrae mos est, litteris, praefectum, quem sine ambitu legistis, argueret. Reddat nunc, quisquis ille est, causas fallaciae suae, qui sub occasione justae inquisitionis, qua me cultum spoliatorum moenium investigare jussistis, tragicas quaestiones de ministris catholicae religionis jactat agitatas. Respondeat litteris episcopi Damasi, quibus assectatores ejusdem religionis, negavit ullam contumeliam pertulisse. Non magnopere officii mei praetendo responsa: a quo ideo quaesita est rerum fides, ne factum aliquod recordationem quaesitoris effugeret. Credatur ejus legis antistiti, quae laesa simulatur. Credatur praefecto, qui perennitatis vestrae admonitus edicto, miratur in procinctu creditum quod Roma nescit admissum. Omitto injuriam praefecturae et conscientiae meae: quando eo processit insimulatio ut vos quoque ipsos, auctores honoris mei, quadam reprehensione perstringat. Nam qui summi loci judices decolorant, sacri testimonii facilitatem videntur incessere. Jam dudum me divus genitor numinis tui praecipuo honore dignatus est: ille meritorum arbiter singularis, cujus imperium cum moribus recepisti. Paternum sequere, tuum tuere judicium. Qui praefecturam sine ambitu meruimus, sine offensione ponamus. Suggestionibus viri excellentis et de rep. bene meriti Praetextati praefecti praetorio, abusus existimor. Quid si ex illo decreto, quod probabiliter impetravit, necdum a me quaestio ulla tentata est? Praevidi enim quid possent aemuli suspicari, atque ideo obsignata officio praefecturae sacra jussa commiseram. Nec me hujusmodi conjectura decepit: siquidem severe exsecutus insimulor, quod non convincor aggressus. Haec omnia fide actorum comprehensa subjecti: unum illud adjiciens, ut me perennitas vestra necessitate inquisitionis ejus absolvat, cujus auctoritatem referri ad scrinia palatina jussistis. Nam si tantum de me improbis licuit, exstante praecepto: quid retractatis litteris non licebit? Sane laudabili viro episcopo denegante ullum e suis aut carcere aut vinculis attineri, et officio eadem suggerente, ignoro quos potissimum praeceperitis absolvi. Tenent quidem leges variorum criminum reos, sed, ut comperi, a mysterio Christianae legis alienos. Quid igitur aeternitas vestra decernat devotus opperior, et quaeso ut fallaciam retundatis, quae divini pectoris vestri sollicitavit quietem, quae ad edicti necessitatem venerandi principis curam coegit. Me munivit invidia: apud aures enim sacras locum postea non habebit convicta mendacii. Si quid tamen denuo obtrectantium murmur ingesserit, opto judicium. Experientur me sub imperiali disceptatione constantem qui nocentem probare non possunt. EPIST. XLII.. DD. THEODOSIO ET ARCADIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. De tribunatu vinarii fori nuper orta contentio causam mihi attulit legum arbitros consulendi, D. imperator. Praefectus instabat ut delatum sibi sortiretur officium. Vetus e lege, quae tempora istiusmodi actibus certa decrevit, excusabat honore decedere. Secutus morem longa aetate servatum, eum qui recens majestatis vestrae beneficium praeferebat, admisi. Sed ut deinceps, si forte usus tulerit, cunctationem judicii absoluta forma submoveat, statui sacrum numinis vestri oraculum sciscitari, utrum fas sit novos tribunos servata lege differri, an magis veteres oporteat devotione removeri. EPIST. XLIII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Unum levamen injuriis meis tribuit eventus, D. imperator, ut Romam publicae utilitatis gratia V. C. et illustris, clementiaeque vestrae semper dicatus, comes Hesperius mitteretur. Nam si eum testem contumeliarum, quas pertuli, non haberem, quis dubitaret eam praefecturam, quae Romae superior est caeteris, turbidum aliquid pro potestate fecisse? Is, quoniam semper amicus est veritati, et famam bonorum temporum colit, si dederit aeternitas vestra copiam, contemptum legum et saeculi non silebit. Ego, ut potero, de multis pauca narrabo, repetitis paululum causis quae mihi, ut arbitror, has insidias excitarunt. Cum pro diligentia, quae debet omnibus inesse judicibus, argenti publici ratio quaereretur, quod censualibus editores munerum contulerunt; inter caeteras fraudes repertum est, quosdam functionibus absolutos, sumptum debitum reip. non dedisse. Et ut fallacia ita tegeretur, ex alieno argento tantumdem censualibus, falsis titulis imputatis, quantum duo conferre debuerant, contulerunt. Hoc cum clarissimi viri sponte sine adjectione dispendii reddidissent, senatum prisco more consului, quid in communi causa patrum innueret auctoritas. Dictis aliquot sententiis, factum meum reverendi ordinis probavit assensio. Interjectis diebus cum Romam V. C. et spectabilis vicarius commeasset, V. C. causidicus fori mei Cessus, socius ejus, qui debitum refudit impendium, tuitionem contra me, et annonae praefectum clarissimum virum de sede vicaria postulavit, cum ego aditus in causa publica, civilem conventionem matri ejus super nepotis sui munere detulissem, responsione servata, qua retinere asseritur patrimonium Candidati; praefectus vero annonae V. C. pistorem publicae annonae verbo tantum reposcere diceretur, quem manibus officialium Celsus eruerat. Hic jam vestrae perennitatis est aestimare contumeliam praefecturae: cujus causidicus nihil passus, auxilium secundi judicii impetravit. Per haec quoniam patientiam meam minime perculerunt, adjectum est, quod dissimulare non possum. Nam cum ad examinandos actus Bassi praefecti Urbis potestas vicaria ad secretarium commune prodiisset; nescio quis, vicario libello dato, de officii mei colludio, vel iniquitate conquestus est; quod Memorius litigator, jussus a Basso solvendi debiti gratia ad judicia Africana deduci, cum et a viro illustri decessore meo Aventio, et a me per libellos, ne eo pergeret postuasset, navi esset abductus. Hunc illico V. C. et spectabilis vicarius, ut subscriptio libelli indicat, adesse praecepit. Ubi pariter ambo consedimus, et seriem querelarum recitatione cognovi, admonui ut is qui aderat vicariam sedem probaturus intraret. Tunc officium ejus hominem deesse respondit, qui praecepto judicis sui in examen acciri debuerat. Quid hic aestimandum sit, relinquo sapientibus. Semel atque iterum praeconis vocibus advocatur, nec tamen inclamatus accurrit. Tunc nullo assistente, apparitio urbana coepit urgere, quod ad Africam transvectus esset, quo Bassum clarissimum virum criminis posset arguere. Suggestum est paritum esse sententiae: quam cum Bassus post luctamen partium protulisset, provocatio non removit. Ad haec Fulgentius V. C. tribunus et notarius, conventos adjutores urbanae sedis asseruit ne Memorius navigaret, a quo cum requireretur an ad eum aliquid super hisce criminibus Memorius detulisset, ait querelas ejus libellorum paginis contineri: credo simulare non ausus quod accusator esse voluisset. Ad haec urbani adjutor officii per Felicem sibi a clarissimo viro Fulgentio mandatum esse respondit, ut secundum sententiam Memorius ad Africam duceretur. Mox Felicem censuimus attinendum, quo posset liquere an hujus mandati internuntius extitisset. Interea vir spectabilis vicarius, cum adessent alii, quos in Bassi causis possemus audire, ob ejus absentiam, quam facile est ex Africanis revocare provinciis, judicium omne deseruit: nescio an ex jussu eorum qui, ut audirentur, affluxerant. Promissa relatione discedo. Felix, qui in communi jussus est attineri, officii exsecutione corripitur. Is, cum a me insequenti tuitionis auxilium poposcisset, et unius nomenclatoris, ut in urbe pacata adminiculo fretus incederet, post vehiculum praefecturae, jussu Fulgentii, per Gaudentium et Victorem agentes in rebus, et Bonifacium palatinum, qui hactenus in officio urbano militavit, violenter arreptus deducitur in ejus aedes, de cujus mandatis fuerat audiendus. Quod cum sibi Fulgentius V. C. auctor contumeliae meae invidiosum putaret, ad circi secretarium convolavit, facti illiciti volens praestare rationem, quod sibi metum fuisse dicebat, ne officii subornaretur impulsu. Exspectatis, credo, augustissimi principes, ut praefectus et judicii vestri securus, et innocentiae suae aliquid severum censuisse dicatur. Fateor, neque poenitet, animum temperavi, dum certam de vobis spero vindictam. Statui ut Felix vadibus, qui Fulgentio non essent cogniti, traderetur. Quid mitius decerni, quid remissius potuit? Tunc ille, tanquam cossurus egreditur. Sed cum ad ejus aedes semel atque iterum princeps officii commeasset, et obstinatam hominis contumaciam non posset inflectere, inanem syngrapham reportavit, qua redhibitionem Felicis in alterum diem sponsione distulerat. Tenet domi testem, quem de se noverat audiendum. Etiam hujus injuriae assumo patientiam. Culpate uti vultis, ut dignum est. Scivi meliorem esse judicum causam quae rerum dominis reservatur. Exspectamus ut altero die instructus officio redderetur. At ille crastina luce, ut gesta monstrabunt, adversum cautionis fidem vicariae potestati tradendus abducitur. Hoc ubi princeps officii comperit, paucis comitatus excurrit: retinet Felicem celebri Urbis loco, nec tamen eripit. Itaque Fulgentius, qui se simulat verberatum, manu validiore legibus repugnavit. Interea Felix a militibus vicariae potestatis abducitur. Et cum princeps officii mei sub conspectu Romanae plebis auditur, video quid de hoc facto perennitas vestra debuit judicare. Ego ordinem tenebo gestorum. Fatetur sub alterius cognitoris examine litigator, nihil sibi ab apparitoribus meis adversum Fulgentium esse mandatum. Hic jussu ejus ad communem secretarium, quo faciendae oblationis gratia summates quosque conduxeram, a principibus officii utriusque perducitur. Nihil enim repertum fuerat quod praefecturam posset involvere. Tunc Fulgentius facti sui conscientia percitus caesum se esse conqueritur. Sed mox ejusdem Felicis ac devotissimi viri principis responsione pars ista purgata est. Et tamen querelae ejus audientiam non negavi, clarissimo et spectabili viro vicario in societatem cognitionis ascito, si vellet struere nomina testium plebeiorum danda. Promisit: credo, ut per moram meus dolor, vel per satisfactionem mitesceret, vel ipse rursus alias moliretur insidias. Qui ut res indicat, conscientia hominis subornati, a quo vicariae potestati libellus oblatus est, domestice confessus apud eundem factum ausus est postulare, ne apparitores ejus, quos ob discessum litigatoris custodia carceris jusserat attineri, injuriae subjacerent. Post haec usurpato rursum publico neglectoque judicio, audacis facti conscius evolavit ut praefecturae justas querimonias praeveniret, ignarus, ut res est, parentes generis humani magis justitia quam invidia commoveri. Haec ita esse gesta, nec ulla arte fingi, instructio subjecta testabitur. In qua reperiet aeternitas vestra praefecturam, quam in me puro judicio contulistis, nihil saltim ad vindictam publicae disciplinae esse molitam: cum omnibus injuriis cederetur, quas boni quique praesumunt pro vigore saeculi vindicandas. Haec enim spes et fiducia jus creditae mihi potestatis infregit, ut auctores honoris mei, et publicae dignitatis, et judicii sui contumeliam justa severitate defendant. EPIST. XLIV.. DOMINO THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Per vices mensium singulorum ad perennitates vestras scripta senatus et populi acta mittuntur, quae poterunt indicare quid vir praecelsae illustrisque memoriae Praetextatus, vel ad amplissimum ordinem, vel ad devotum vobis populum, pro saeculi vestri commendatione pertulerit, D. imperator. Sed quia speciatim sacris litteris imperastis, ut si qua ab eo Romae in his coetibus gesta sunt, agenti in rebus excerpta tradantur: misi omnia jussis coelestibus obsecutus, quae ipso praesente venerabilium rationum vestrarum sanctio definivit, et patrum probavit auctoritas. Praeterea, quae apud plebem locutus est ut cunctos in amorem bonorum temporum provocaret, adjunxi. Judicium vero civium, quod supremo die de virtute atque innocentia ejus habuerunt, speciatim viro clarissimo et illustri officiorum magistro, subditis gestorum exemplaribus, intimavi: licet vehiculo publico cum caeteris, quae ex more mittuntur, omnia necesse sit, rursus ad serenitatis vestrae notitiam pervenire. EPIST. XLV.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Jam quidem rescriptum numinis vestri Cyriades V. C. comes et mechanicae professor exhibuit, D. imperator: quo statuerat aeternitas vestra, ut se ipse a quorumdam criminatione purgaret, ac rursus urgeret objectis, si quos fraudis incesseret. Qui cum Auxentium V. C. sub examine decessoris mei coepisset arguere, postquam ad cognitionem meam ventum est, super basilicae atque pontis immodico sumptu, Auxentii V. C. voce perstrictus est. Quem Cyriades, vir parilis dignitatis, mutua accusatione credidit remordendum. Visum est igitur accommodum ut utriusque aedificationem fida aestimaret inspectio. Dedi negotium sollicitis, quantum arbitror, viris, et Cyriade pene recusante, decrevi fabrilis artis magistros, quos adversario aequiores putabat, aestimationi operis admovendos: manente nihilominus penes Auxentium cura atque administratione coeptorum, quod necdum aeternitas vestra officium ejus successione mutasset. Itaque exactis aliquot diebus, et adhuc pendente operis examine, apparitio, quae Auxentio fuerat deputata, per notarium mihi fecit indicium, deseruisse clarissimum virum susceptorum curam locorum, et sub ipso aestatis exordio, quo possit profectus aedificationis assurgere, nihilum promoveri. Sed quia senatoris fuga non videbatur temere credenda, ut impensius requireretur admonui. Diu nusquam gentium deprehensus, ubi comitatum sacrum numinis vestri adire jussus est, evolavit. Interea Cyriades, V. C. comes et mechanicus, cum statutum meum discessu ejus videret elusum, multum anxius ne quid in absentem adversarius moliatur, ut aeternitati vestrae et relationem V. C. praedecessoris mei, et nunc acta suggererem, depoposcit: cui audientiam negare non potui; eadem via praecepto numinis vestri cupiens edoceri quid facto usus sit de aestimatione sumptuum, quos utriusque insumpsit expensio: siquidem meum spectat officium jacturam pecuniae publicae non tacere. Fidem litteris sociata gesta praestabunt. Quae ubi ad sacras aures perennitatis vestrae recitata pervenerint, oro atque obsecro ut incertum animi mei responsis imperialibus instruatur. EPIST. XLVI.. DD. THEODOSIO ET ARCADIO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Certum est quidem clementiam vestram fidei amore, et studio veritatis, in examen assiduum saepe explorata revocare, DD. imperatores. Sed cum Auxentius V. C. et Cyriades comes ac mechanicus parilis dignitatis, quadam inter se concertatione dissentiunt, nonnihil superioribus judicibus derogatur. Jam dudum enim V. C. et illustris Anthemius Bassus pontis novi opere perspecto, sub actorum confectione signavit culpam vel negligentiam singulorum; denuo successor ejus eadem loca rimatus asseritur. Dehinc cum apud me, ex rescripto, quod Cyriades V. C. impetravit, recidiva cognitione refugerent, atque ipsis consistentibus censuissem, ut utriusque tam sumptus, quam aedificationem investigatio discussionis inquireret, V. C. Auxentius repente deseruit judicatum. De cujus facto missurus relationem, quam sollicitudo intermissi operis exigebat, alia numinis vestri decreta rursus accepi, quibus examini meo V. C. et spectabilem vicarium copulastis, ut utroque residente, accusata pontis vitia quaererentur. Nec obsequium defuit imperatis. Itaque adhibito V. C. tribuno, et notario Aphrodisio, cui post Auxentium V. C. novarum molitionum cura legata est, habita est de his quaestio qui pontis ejusdem fundamenta posuerunt. Atque ita constitit partem brevem atque discretam sub exordio hyemis inchoatam vi fluminis corruisse, cujus impendium viginti solidorum definitione artifices aestimarunt. Sed casus partis istius, utpote adhuc a caetero corpore segregatae, nihil videtur injuriae locis distantibus attulisse: quam facili aedificatione reparandam Cyriades V. C. pollicetur. Post haec alterius loci exploratio hiulcam compagem lapidum deprehendit, quam Cyriades comes et mechanicus consilio suo et ratione artis ita positam suggerebat, ut infuso postea impensarum liquore hiantia stringerentur. Quod cum facere debuisset, succedentis industriam affectasse potius dicitur, ut in auctoris invidiam feni et sparti manipulis clauderentur. Quod cum astrueret recitatione gestorum, factum quidem urinandi artifex non negavit, sed ex usu operis, non in dehonestamentum Cyriadis V. C. asserebat, remedium hujusmodi esse provisum. Tunc responsionum varietate commoti, coercuimus a praeteritis discrepantem. At ille Cyriadem sibi ait dudum fuisse terrori. Quod credibile non videtur, cum illius temporis cognitor ad fidem veri destricta quaestione pervenerit. Interea Cyriades V. C. facilem prospectum esse suggessit operis sarciendi, cujus stabilitatem, sicut assertum est, hyems tertia non resolvit. Ipse autem de aedificationibus Auxentii V. C. et de usurpatione immodici auri nonnulla indiciis intimavit. Quae ideo Gestorum paginis applicari placuit ut aeternitas vestra, cunctis per ordinem patienter auditis, providere dignetur quemadmodum concertantium aemulatione compressa, et integritati sumptuum et firmitati operis consulatur. EPIST. XLVII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Ut vestri numinis veneror sanctiones, ita observantiam jugem saluberrimis divi genitoris vestri impendo decretis: Quid enim ille constituit, quod possit publica cura deserere? Is inter alia, quae in bonum publicum contulit, etiam medendi professoribus dedit ordinem successionis, si locum quempiam decedentis fortuna nudasset. Qua lege cautum est ut primi artis ejusdem de novorum scientia judicarent. Hanc formam, quantum asserunt, aetas secuta servavit, D. imperator. Nunc Joannes V. P. non eum gradum, quem subrogandis dederunt divalia scripta, sed summo proximum conatur adipisci, fultus Palatinae militae privilegio, et impetratione specialis oraculi, quo Epicteti archiatri locum tunc adhuc superstitis impetravit. Sed quia lege et more cogentibus, summates ejusdem professionis par fuit in examen acciri, adhibitum est judicio collegium omne medicorum: quorum potissimi inter venerationem legis et novi beneficii reverentiam judicare non ausi, eum locum Joanni V. P. statuerant deferre nudum, quem tenere potuisset, si eo tempore, quo aulae obsequiis deputatus est, archiatrorum numero fuisset adjunctus. Et cum ab eo palatini honoris officia poscerentur, ut codicillorum praerogativa monstraret, quis illi inter archiatros ordo competeret, asseruit domestica expilatione etiam documenta sibi dignitatis ablata. At vero pars magna medicorum, munita lege divali, eorum exempla deprompsit, qui e Palatio in hunc gradum servato ordine transierunt. Quare motus ambiguis, et neque divi genitoris vestri ausus rumpere sanctionem, neque obviam specialibus venire praeceptis; divino arbitrio numinis vestri, subditis allegationibus partium, summam negotii reservavi: opperiens quid deliberatio Augusta constituat, cui soli fas est de scitis divalibus judicare. EPIST. XLVIII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Quid possint justi principes culpare praesentio. In causis etenim, quibus momenti reformatio postulatur, appellationes recipi non oportet. Sed consulto nunc objectum provocationis admisi, ut in examen elementiae vestrae, et invasionis indignitas, et modus judicii perveniret, D. imperator. Nam Scirtius V. P. ereptam sibi partem Caesarianae massae crebra aditione conquestus, cum integrationem status, quem amiserat, impetrasset, haeredes Thesei, qui reluctarentur objecti sunt. Tum vero Artemisius, Olibrii clarissimi atque illustris viri actor, exsecutori ut ipse professus est, obviavit. Et cum ad pernoscendum possessionis statum loci habitatores adesse jussissem, in injuriam legum, Ruffino officiali jussa curanti, qui deducebantur abrepti sunt. Gesta indicabunt facti incivilis auctores. Interea distuli vindictam judiciorum, et rursus officio negotium dedi ut necessarios evocaret. Tunc cessantibus auctoribus clarissimae domus, caeterisque subtractis, ad contradicendum Thesei subrogantur haeredes: uno tantum exhibito qui se assereret libertum esse defuncti. Is interrogatus quo abiissent incolae praediorum, delituisse nonnullos, Scirtii vero mancipia ad urbanam villam, quae est clarissimi et illustris viri Olibrii, translata respondit. Caetera, ut a liberto Thesei dicta, praeteream, licet in eum praescriptio ista non competat, cum a patre minorum beneficium libertatis acceperit. His ita positis, Praenestini in quorum finibus Caesariana possessio jacet, missis apparitoribus exhibentur. Tunc demum V. C. et spectabilis Olibrii procurator emergit. Adest etiam defensor minorum. Tandem cogentibus judiciis postulatus, Scirtio adversum duos pugna proponitur: quamvis patrocinia clarissimae domus, et successorum Thesei quadam specie dissiderent. Itur in quaestionem possessionis, quae partium variis agitata conflictibus, ad interrogationem testium jure transivit. Admoneri singulatim ut mos est, jubeo curiales nominum et dignitatis. Ab unoquoque posco responsa, tum locorum justos possessores requiro: dehinc percunctor quis annuas functiones, aut indicta persolverit. Cum secundum Scirtium testimonia cuncta procederent, atque eam possessionem cum Theseo tenuisse constaret, quando aut per quos dejectus esset, examino. Secundum fere vel tertium mensem manare consentiunt, ut eum clarissimae atque illustris domus homines expulerint. Auditis optimatum testimoniis, denuo defensores admitto jurgantes. Quaesita et responsa partibus intimantur. Ibi Tarpeius V. C. procurator illustris viri Olibrii asseruit, ei sex uncias praediorum Thesei morte quaesitas. Contra Scirtius de sex unciis, quas minores etiam se consentiente retinebant, non ibat inficias, nec sua interesse dicebat actores clarissimae domus an haeredes Thesei eadem parte fruerentur. Tunc actionibus copulatis, Scirtium urgere coeperunt, quod secundum mandatum C. F. Facianae sex uncias Theseo per epistolam reddidisset, sex vero alias in eos liberos contulisset spontanea largitate. Ad haec Scirtius idem litteris familiaribus, quod donationibus in Theseum, vel parvulos transfusum esse dicebat, ipsius petitu, ut actorum fides beneficium roboraret. Et revera, cum posteriora gesta pro indiviso sex uncias massae in eos collatas esse testentur, intelleximus partem donatoris exceptam. Cur enim pro indiviso daret, si nihil resideret quod retineret? Sed hoc cum ad proprietatis causam dicerem pertinere, recitata est a defensoribus constitutio, quae judicibus tribuit copiam, non imponit necessitatem, ut quoties de possessione successionis judicant, continuo, si casus tulerit, etiam de jure censeant. Qua actione confessi sunt ad aliam causam se malle transire. Praeterea non solus Scirtius proprietatis quaestione videbatur urgendus, cum ipsi quoque inter se super hac parte quodammodo dissiderent. Quare de possessione secundum documenta Scirtii et principalium testimonia judicavi, adversariis ejus sex unciarum retentione et jure firmatis. Principalem vero causam, salvis allegationibus partium futuro examini reservavi. Et mox sententiae exemplar emisi, cum ejus editionem procurator spectabilis viri continuo postulasset. Tunc Scirtius obtulit sanctiones, quibus doceret, in reformatione momenti nullum esse appellationibus locum. Postridie procurator clarissimus et illustris, ac defensor minorum, qui putabatur in judicio discrepare, concordiam suam junctis provocationibus indicarunt. Haec est omnis summa luctaminis. Nunc oraculum numinis vestri fortuna litis exspectat. Gesta et supplementa partis utriusque subjeci: quibus instructa perennitas vestra, exemplo unius causae securitati omnium dignabitur commodare. EPIST. XLIX.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Vendendis solidis, quos plerumque publicus usus exposcit, collectariorum corpus obnoxium est, quibus arca vinaria statum pretium subministrat. Huic hominum generi taxationis exiguae utilitate nutanti, divus frater numinis vestri tantum pro singulis solidis statuit conferendum, quantum aequitas illius temporis postulabat, D. imperator. Sed paulatim auri enormitate crescente, vis remedii divalis infracta est. Et cum in foro venalium rerum majore summa solidus censeatur, nummulariis pretia minora penduntur. Petunt igitur de aeternitate vestra, pro ratione praesenti, justissimae definitionis augmenta, qui jam tanto oneri sustinendo pares esse non possunt. Haec est causa quaerimoniae, quam divinis sensibus vestris fides gestorum plenius intimabit. Si petitionis genus probabile judicatis, quaeso ut huic quoque parti praeceptio mansuetudinis vestrae salubre remedium deferatur. EPIST. L.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Palatini munerationum sacrarum, Amicus et Castor, quaestus publicos eruentes, inter caetera nomina, quae judicio persequuntur, haeredes Postumiani V. C. in examen meum conventionibus evocarunt, D. imperator. Luciano monente, qui census senatoris ante tractavit, quod oblativis functionibus ea demum domus esset obnoxia: pars debiti Lollianam, pars Cattianillam pariter ac Severellam suggerebatur urgere. Interea sequestrato Lollianae C. F. nomine, quam pro sex unciis astringit exactio: horum orta refragatio est, quos pro singulis bonorum quadrantibus solutionis cura mordebat. Comperendinato plerumque judicio res eo deducta est, ut fisci patrocinium securitates a clarissimis personis impleti per vices muneris flagitaret, Cattianillae vero ac Severellae defensio scripta ad rationem divini principis mitteretur. Vetus enim quaestio, et cognitionibus praefecturae frequenter agitata, usque ad inclyti semperque verendi genitoris vestri cucurrit arbitrium: qui Juventii clarissimae et illustris memoriae praefecti Urbi insinuatione consultus quadam rescripti parte signavit, suis quibusque temporibus a Cattianilla ac Severella clarissimis feminis oblativa munera soluta constare. Hoc me dudum promptum atque declivem ad efflagitanda illationum documenta defixit, cum videretur omnibus securitatibus esse vehementior imperatoris assertio. De cujus responsis jugi honore mansuris, vestrae clementiae fas est esse judicium. Nos venerari potius, quam interpretari oracula divina consuevimus. Praesto sunt monumenta gestorum, partium quoque supplementa non desinunt. Aequum est ut majestatis vestrae informetur arbitrio humana cunctatio. EPIST. LI.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Moribus saevis familiare atque cognatum est armare spiritus impunitatis exemplo, D. imperator. Cur enim secundum desperet-effugium, qui laqueos criminis prioris evasit? Praesenti causae congruit praemissa sententia, siquidem Valerianus V. C. cui lar in Epiro esse suggeritur, neque rescriptorum veneratione, neque legum severitate, vel pactionum fide, aut judiciorum reverentia permovetur. Qui primo in examen praetoriae sedis jussus acciri, ad supplicationem V. C. Junioris vim rescripti praecelsae potestatis elusit. Dehinc proconsularibus evocatus edictis, leges pari arte frustratus est. Nam cum et actione civili, et criminali accusatione premeretur, statutis inciviliter repugnavit, ut apparitores praefecturae urbanae, partim notariis, partim suggestione signarunt: quorum unus agenti in rebus, eo mortuo, ad quem sacri praecepti exsecutio pertinebat, affectum se a Valeriano gravibus injuriis indicavit. Motus igitur indignitate talium querelarum, cum viderem rursus illudi posse judiciis, si quid severius censuissem, factu optimum credidi, ut aeternitati vestrae causae istius pontificium reservarem. Soli enim jure corrigitis admissa potissimae dignitatis. Fides gestis rerum cohaerentibus explicatur: nihilominus ad senatum regressus apparitor, qui contumaciam senatoris et serviles impetus nuntiavit, suggestionibus suis, cum forte usus tulerit, adfuturus. Quaeso aeternam clementiam vestram ut, omnibus solita aequitate perpensis, evagari ulterius frustratorem tot judicum non sinatis. EPIST. LII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Difficile est ut bona causa sit, cujus actio in jus alterius desperatione transfertur. Id adeo res probavit, D. imperator. Nam Theodorus, ut asseruit, ex pectore ab Anania quadam in re sua procurator creatus, jampridem clarissimo atque emendatissimo viro Cuprasio urbanis tribunalibus praesidente, Flavianum quemdam denuntiata lite pulsavit: sed diem legitimum causae lapsus excessit. Longo intervallo petita a me reparatio, cum partes ad necessarium contraxisset examen, post multas allegationes, quas judicia ut invalidas respuerunt, orta praescriptio est, quae assereret novari tempora possessore mortuo debuisse. Nam constabat non modo Flavianum, qui propositam legibus quaestionem primus exceperat, sed etiam successorem ejus finem fecisse vivendi. Ad hoc praemissa est lectio, veluti probatur indiciis, novationem tantum petitoris haeredi esse decretam. Quod verbo quidem assertum, sed sanctionibus non probatum, contrariae legis recitatione compressum est. Secutus igitur scita manifesta et nullis principum vacuata responsis, cessare processum negotii judicavi: cum lis alteri denuntiata, aliam personam temporibus exactis tenere non posset. Tunc oblatis provocationis etiam novationis libellis, suspensa sententia. Cujus meritum perennitas vestra lectis gestis ac refutatoriis cohaerentibus aestimabit. Ego in referendo prolixus esse non debui, cum pene in ipso actionum vestibulo repulsa legibus causa constiterit. EPIST. LIII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. In causis appellationum malo jus potestatis infringere, quam interpretationum dubia sustinere; praesertim conscius haud iniquae judicationis, cui nonnihil honoris eveniet, si aeternitatis vestrae oraculo roboretur, D. imperator. Tuli igitur Constantium Suarium temere provocantem, cum ex rescripto numinis vestri statum, quem Theodosio absenti ademerat, reformassem. Mota enim vestra clementia supplicationibus et querelis, brevi examine jussit inquiri an Theodosio extra conflictum locato, ac deinde ne rebus excideret provocante, possessionem corporum Constantius esset indeptus. Allegata igitur praeceptione divina, primo cognitionem totius negotii, quamvis speciatim mihi tranquillitatis vestrae delegatione mandatam, V. C. vicarii praesentiae reservavi: siquidem videbatur haec causa caeteris provocationibus esse conjuncta, quae V. C. praedecessore meo negabantur admissae, et alterum mecum sumpserat cognitorem. Dehinc, ubi eam partem, quae ad illius temporis judicem pertinebat, vestro retinuistis examini, appellationis inquisitione discreta, cum jam participem judicii non haberem, turbatae possessionis querelam rescripto obsecutus audivi. Et quia Theodosium judicio non interfuisse constabat, quo sibi demptas questus est facultates, nec ulla precum mendacia Constantius detegebat: exsecutus sum circa germanum supplicatoris haeredem coeleste judicium, reformato statu, quem claruit mox proposita appellatione defensum: licet cultus subditus quaestioni, libellos, quos Theodosius publicavit, apud se resedisse memoraverit. Nihilominus obediens imperatis, statui ut fides gestorum superiorum ad Augusta scrinia mitteretur. Hinc orta est provocatio, cujus vel justitia vel contumacia sacro expendetur arbitrio. Interea constitutionis memor, sequestrari mobilia fructusque praecepi, ne medii temporis usurpatio abutatur indebitis. Omnium gestorum fida documenta, supplementis partium relationi ex more sociata sunt, ut diu fluctuanti causae tandem stabilem terminum divino ore ponatis. EPIST. LIV.. DD. THEODOSIO ET ARCADIO SEMPER AUG. SYMMACHUS V. C. PRAEF. URB. Omnes qui ad amplissimos honorum gradus judicio clementiae vestrae vel favore provehimur, summo studio debemus eniti ut famam saeculi suggestionum veritate tueamur, D. imperator. Quod enim genus gratiae beneficiis principum rependendae fortuna impar inveniet, si fidem deserat quae sola munit imperium? Contemplanti mihi igitur rescriptum numinis vestri, quo arcae vinariae debita a praefecto ejus temporis, quo contracta dicuntur, erui censuistis, silere fas non fuit, quid temporum vestrorum congruat aequitati. Jam primum stupere me fateor, coelesti mansuetudini vestrae totius orbis negotiis occupatae, litteras divi Constantii ita esse suggestas, ut comminatio sub conditione deprompta instar cujusdam debiti duceretur: dehinc tacitum quodam casu de ea parte rescripti, quae tenebat officium, ut persona judicis, tanquam vilior, apparitorum suorum impunitate premeretur: tertio, quod ea summa solidorum, quam cognitio et relatio viri illustris praedecessoris mei ex majore parte solutam probavit, aerario, tanquam debita et intacta deposcitur. Atque ideo inter multa curarum summatim nonnulla tractanda sunt. Namque XI millia CCCCXLVI solidos ex eo anno qui Sergii et Nigriniani sequitur consulatum, sacris accessisse thesauris, et praefecturae inquisitio, et discussorum litterae, et V. C. praedecessoris mei scripta docuerunt. Inter haec igitur tam multa valida, fidem clementiae vestrae debitam silentio violare non potui: cum vestrum quoque numen adverterem solita cautione, neque judicis nomen signasse rescripto, et aestimasse, quod conveniendus luce frueretur. Nam quomodo clementia vestra vim veteris comminationis in mortuum tetendisset, cum gravium etiam noxarum poena fine vitae solvatur? At vero iste terror divi principis litteris comprehensus, ne viventem quidem posset urgere. Gravia enim subjectis saepe minitamini, acuendi potius studio quam nocendi. Hoc etiam divus genitor tuus, in omnium semper animis et ore victurus, pia lege constituit: qui sententiam quoque sub comminatione depromptam, effectu atque exsecutione vacuavit. Hanc vero conditionem, quam divus Constantius adjecit litteris suis, multa quae post visa sunt subruerunt. Nam eodem principe adhuc orbem regente, ad Tertullum Praefectum Urbis memorabilem virum migravit exactio, quae si hominis potestas fuisset, circa personam prioris judicis potuisset haerere. Nec multo post tempore, in Clytholiam Maximum, pari honore tunc praeditum, tituli istius cura convenit. Divo etiam parente numinis tui, Romana jura et fata moderante, praefectis ac discussoribus mandata provincia est, et per vices administrantium publici debiti occurrit exactio. Novissime relatus in coelum germanus clementiae tuae, eum ipsum Basilium, cum haberet appositum, qui personis judicum non pepercit, primiscrinios urbani officii, quorum sollicitudo per successiones exigenda curaverat, vel solvendo nomini, vel edendae rationi fecit obnoxios. Itaque et a V. C. ac probatissimo Anicio Basso, et Aventio viro spectabili frequentata cognitio, et solutam majorem partem debiti deprehendit, et provincialium judicum reperit sponsionem: qua professi sunt, si urbanum cessaret officium, per se hujus tituli integritatem posse sarciri. Haec igitur, si legibus conferantur, pronuntiabit aeternitas vestra in professione verum esse nexum, in comminatione terrorem. Quid, quod proxima apparitio cogendis provinciarum judicibus admota, spem debitis eruendis fecisse suggeritur; non est meum famae incerta sectari. Inveniet divina majestas tua cur huic exactioni perpes cura defuerit. Nam socerum meum clarissimae memoriae virum Orfitum petit ista molitio: cujus haeredes V. C. et illustris officiorum magister ascripsit litteris suis, cum tuae mansuetudinis verecundia nullum sacro oraculo nomen expresserit. Quid ergo existimem merito illius factum, qui major honoribus quam facultatibus ante annos fere quindecim vitam peregit? ut comminatio saepe lecta, semper omissa, et novis post sepulta decretis, quam neque lex divalis admittit, et solutio magnae partis exclusit, resurgat in mortuum, quae non fuit ante viventi? An meae potius contumeliae causa, et ordinem tot et talium statutorum, et divi Gratiani recentem praeceptionem, et discussorum diligentiam, et praefectorum cognitiones, et relationis fidem novis suggestionibus arbitrer sauciari? Testor custodem numinis vestri Deum nihil esse, quod injuria dignus existimer. Quieto mihi hanc praefecturam sine ulla affectione tribuistis. Si quem forte mordet invidia, si alicujus desideriis reip. amore non cessimus, cogitet privata odia adversum leges exercenda non esse. Postremo cognoscat, si quis ille est, me meosque successionem clarissimae atque illustrissimae memoriae viri Orfiti, neque ratione juris, neque bonorum aditione coepisse. Quaeso igitur ne in contumeliam judicii vestri, et juri, et innocentiae fraus paretur. Quando enim absentibus atque ignorantibus inter alios gesta nocuerunt? Quis unquam sententiam numinis vestri inauditus excepit? Quando comminatio ad haeredes usque porrecta est? Certe ut ipsam causam loquar, quae me, ac necessitudines meas vobis propitiis, nullo jure contingit, pars major debiti soluta monstratur: in evidentibus nominibus pars resedit. Cujus studio absolvendi sunt debitores, ut implicentur innoxii? Quare insitam divinis sensibus vestris oro justitiam, ne adversum divi Gratiani diffinitionem, adversum rescripta tot principum, qui praefectis debita eruenda mandarunt, adversum relationem, quae uberiorem summam docuit exsolutam, reliquum vero secundum rectorum litteras exsculpendum ab obnoxiis intimavit; ignaros negotii et paternae haereditatis alienos, pulsari incongrua conventione patiaris; neve exemplum novum pius imperator inducas, ut successio optimatium num. leg. optimatum? , qui reip. praefuerunt, ad liberos secura non transeat. Multos haec forma retinebit, et plerosque, ut arbitror justius, si qui forte provinciis vestris male abusi sunt. At vero posteritas illustris memoriae viri Orfiti, nihil ex illo aliud, quam generis insigne quaesivit. Meae tamen injuriae est ista suggestio. Nam tenuitati illius frequenter exhaustae, nemo testamento, nemo nostrum bonorum aditione successit. Unde intelligit clementia vestra, quod non metu familiaris causae, quae legibus tuta est, sed temporum amore sollicitor ne ad innocentiam fisci vestri infructuosa tantum recurrat invidia. Et haec quidem cursim, ne mandatum negotium comperendinatio differret, tantum pro conjugis meae Rusticianae C. F. parte quaesita sunt: cujus germana multo angustior facultatibus ex Etruriae longinquis adesse praecepta est. Vestrum vero salutare numen omnes precamur, ne quod de tot provinciis pro majore parte jam redditum, adhuc difficilis exsculpit exactio, senatoriae domus inopinata labes speretur posse persolvere. Multis nocuerit ista conditio, qui reipub. praefuerunt. Neque enim jus fuerit, ut una familia novo opprimatur exemplo. Quaeso igitur ut gesta, quae fidem relationis asserunt, audire dignemini, legesque percenseatis: quarum plerumque duritiam pro clementia vestra decretis moderatoribus temperastis. EPIST. LV.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Felicitas quidem vestra indefessas P. R. copias pollicetur, D. imperator. Sed cautio judicum suggerenda non deserit, ut diligentia muniat, quod melior fortuna promittit. Frumenti quotidianus usus in facili est; olei tantum species victum plebis tenuiter invecta sollicitat. Cujus rei V. C. praef. annonae, partium suarum diligens exsecutor, praetorianae amplissimae praefecturae, ut ipse asserit, dudum fecit indicium, missis de more brevibus, quae angustias patefacerent conditorum. Sed ingravescente defectu, sileri apud clementiam vestram patriae cura non debuit, cujus spes, atque opes bonorum principum favore cumulantur. Quare omnes suppliciter oramus, si exspectatis preces, qui vota omnium beneficiis praevenitis; ut quam primum judices Africanos super hac specie Romanis horreis inferenda divinus sermo distimulet. Nam properato opus est, priusquam reliquum profliget diuturna praebitio. Addite igitur hoc munus caeteris, quae praestare consuestis, ut cuncta saeculi bona pari affluant bonitate. EPIST. LVI.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Dies noctesque sollicitor ut prompto obsequio divinae clementiae vestrae jussa promoveam: siquidem non licet longa comperendinatione differri justitiae ac legibus amica decreta, D, imperator. Unde cauto opus est ne existimationem meam per alios allata praeceptis tarditas devenustet. Nam cum de Macedonio sequius de rep. merito, itemque Ammiano, dudum mihi judicium perennitas vestra legaverit, Ammianum quidem protectorum attestatione cognovi, cum Urbis vicina contingeret, languore consumptum. De Macedonio varia jactantur, quem jam pridem debuit custodum sollicitudo perducere. Quaeso igitur mansuetudinem vestram, ne mihi fraudi sit mora, alieno studio aut torpore contracta: simulque deprecor ut venerabilis aeternitas vestra sigillatim quaerenda distinguat, si forte designatum reum cognitioni meae prosequentium cura tradiderit. EPIST. LVII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Soli omnium potestis aeternae Urbis expensas a defectu sumptuum vindicare, D. imperator. Majestati autem vestrae subditae potestates, tantum mediocribus causis valent ferre medicinam, magnarum vero rerum mole superantur. Ad vos igitur salutaria numina convolamus, et opem largam P. R. imploramus aerario, cui jam diu solitorum nihil vectigalium decretae provinciae contulerunt. Atque ideo justus est metus ne cessantibus subsidiis necessaria deserantur, quae hactenus personae tenues, alieno, ut queruntur, aere tolerarunt. Super haec etiam reverendus ordo consultus, cum per se mederi afflictis rebus nequiret, opem vestrae perennitatis oravit. Edita ratio est vectigalium, quae Hispanienses atque Alexandrinos invehere debuit commeatus. Expensionum quoque titulos competentes officii cura digessit. Quaeso, ut omnibus, quae cohaerent, libenter inspectis, utilitati publicae velox remedium porrigatis: urgentibus enim causis, negari non potest illatio solemnis impendii. Quare ferte propitii, ut soletis, auxilium: et qui mentibus piis nova P. R. beneficia defertis, etiam prisca servate: atque Urbi vestrae annuere dignemini, et quod praetermissio praeterita suspendit, et quod futurus usus exspectat feliciter. EPIST. LVIII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. In negotiis, tempore ac judicatione finitis, cessare aequum est longae orationis excursum, ne et numinis vestri salutares actus oneret sermo prolixior, et sine argumento rerum loquacitas morosa displiceat, D. imperator. Cum in judicio moderatoris Apuli, inter Marcellum, qui se dejectum possessione questus est, itemque Venantium stratorem, ut ipse confirmat, ejusque germanam Batrachiam, causa violentiae diceretur, provocatio a reis inconsulta processit, quod provincialis cognitor, praemissis litteris ad vicariam potestatem, susceptum retineret examen. Tunc auditorii sacri judex, rectoris affatu super appellatione est consultus, et praejudicialem mulctam statuit provocationibus inferendam, et ipsum quaesitorem crimini dedit, cum exsecutione vindictae. Post haec obreptionibus partium nonnulla gesta sunt, ut judicatio consummata traheretur. Nam et vir spectabilis decessor meus, cum mulctam didicisset exactam, quam decreto sacri auditorii appellatio praejudicialis agnoverat, statuit causam criminis ad se debere transferri. Et ego idem secutus, partes in examen accivi. Sed cum et tempus reparationis esset emensum, et poenam provocationis aut exspectaret aut sumpsisset aerarium, violentiae quoque causam Venantii ac Batrachiae professio, ac quorumdam capitalis damnatio terminasset; pronuntiavi cognitionem sacri esse judicii, et Venantium, quem V. C. et illustris officiorum magister jusserat exhiberi, censui agenti in rebus Decentio, quo prosequente venerat, esse reddendum. Sed cum Venantii stratoris illicitam usurpatamque militiam Marcellus arguerat: quod decurionum ascriptus albo, ut gesta docuerunt, adversum leges ad palatina castra transisset, non debui objecta reticere, ut in ea re, quae modum mei egrediebatur examinis, aeternitas vestra ipsis legibus quas tuetur augustior judicaret. EPIST. LIX.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Facit plerumque ratio, aut fortuna causarum ut in controversiis alter aequitate, alter jure nitatur. Tunc humano labante consilio, deliberatio cognitoris ad clementiae vestrae recurrit oraculum, D. imperator. Quod etiam praesentis negotii qualitas deposcit. Nam Musa annos egressa legitimos, cum in partem rerum paternarum Syntrophium quereretur admissum, quem veluti adultae suae fratrem dolus Acholii curatoris asciverat, integram restitutionem suffragio juris accepit. Sed multis provocationibus, variisque tracta judiciis, intra metas justi temporis nequivit exsequi propositas actiones. Ut res monebat, amissum beneficium remedio supplicationis integravit. Sed idem mulierum casus, etiam rescripti humanitate fraudavit: siquidem mensium quatuor dilata curriculis, summo die temporis impetrati excidit cognitor, eamque successor adveniens praemisso interdicto potestate privaverat. Post haec, cum vellet infelicem causae lapsum reparatione sarcire, objectu legis Constantinianae explosa est, quae extra ordinem temporibus indultis, longiorem negavit excursum. Secuta est provocatio judicatum. Ubi ventum ad sacrae sedis examen, eadem constitutio a Faustino haerede Acholii curatoris rursus ingesta est; pars procuratoris, cui actiones Musa mandaverat, non suo vitio causam cecidisse temporibus approbabat. Ad hoc parentum numinis vestri divorum principum protulit sanctiones, quae inter reliquas exceptiones reparationem jurgantibus tribuunt, si per cognitorem causa labatur. Cum igitur et in Constantiana lege, qua reparatio adimitur temporibus extra ordinem datis, casus iste cessantis disceptatoris non sit exceptus, et recentiora scita divorum Principum cunctis negotiis reparatione subvenerint, si forte a judice deserantur: facilis in alteram partem esse non potui, sed quod unum remedium convenit rebus ambiguis, fortunam curiosi luctaminis augustissimis legum arbitriis reservavi, gestis omnibus de more subjectis, ut eorum lectio insinuationis meae astruat veritatem. EPIST. LX.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Urbium populorumque luctamina, quoniam sunt majora privatis, judicio augustiore censenda sunt, D. imperator. Merito Puteolanorum ac Terracinensium causam, quae post Campani moderatoris examen ad sacrum auditorium ex provocatione migravit, cum perspicerem pari lance libratam, majestatis vestrae arbitrio reservavi. Est autem de quo agitur ejusmodi. Puteolanis municipibus divus Constantinus CL M mod. in alimoniam civitatis indulsit. Quae summa a divo Constante regente remp. media parte mutilata est. Post quem Constantius aeque relatus in coelum, supplicatione deposita, annonam Puteolani populi XXV mod. adjectione cumulavit. Atque ita factum est, ut C M mod. ejusdem populi victus acciperet. Sed divo Juliano moderante remp. eum Lupus consulari jure Campaniae praesidens, Terracinensium contemplaretur augustias, quod nihil subsidii decreta dudum oppida conferebant; ne commoda P. R. civitas, quae lavacris publicis ligna, et calcem reparandis moenibus subministrat, defectu subito exhausta succumberet; VM et DCC mod. Puteolanis municipibus derogatos, Terracinensium usui deputavit, et amplissimae praetorianae sede statuta et diffinita suggessit. Mamertinus id temporis praefecturae honore pollebat. Is cum disposita roborasset, nihilominus arbitrium imperiale consuluit, neque ullum responsum, quod eo tempore bello Persico rector imperii tenebatur, accepit. Et hinc per aliquot annos cucurrit ista praebitio, donec Capuana legatio apud divum atque inclytum Gratianum, germanum numinis vestri, sua tantum damna deplorans, eum frumenti numerum, quem Cerealis ex multis urbibus R. P. vendicarat, restitui omnibus impetrasset. Sed occasione rescripti cum sola XXX et VIII modium, quae horreis aeternae Urbis accesserant, provincialium recuperasset alimonia, etiam VM et PCC mod. Puteolani municipes Terracinensibus abnuerunt. Cum igitur haec causa in judicium provinciale venisset; V. C. non considerata summa, quae rescripto divi principis tenebatur, judicatione generali omnia Puteolanis reddenda decrevit. Verum post appellationem cognitio auditorii sacri cum illum frumenti modum, qui Campanis fuerat restitutus, a VM et DCC mod. quos ob necessitates Urbis aeternae civitas Terracinensis accepit, decretum esse perspiceret; manente decreto divalis oraculi, ea subsidia, quae Terracinenses judicio Lupi et Mamertini praefecti confirmatione capiebant, nec roborare potuit, cum responsi sacri nulla exstaret auctoritas; nec demere civitati, ne populus utilitatibus aeternae Urbis obnoxius, justis commodis indigeret. Ergo, ut in rebus dubiis fieri solet, ad clementiae vestrae salubre judicium convolamus; licet defensio Puteolana post promissam relationem incassum crediderit provocandum. Praesto est gestorum fides, quae perennitatem vestram possit munire. Quaeso atque obsecro ut negotio multa aetate nutanti tandem stabile remedium deferatur. EPIST. LXI.. DD. VALENTINIANO, THEODOSIO ET ARCADIO SEM. AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Ubi primum senatus amplissimus semperque vester, subacta legibus vitia cognovit, et a principibus piis vidit purgari famam proximorum temporum, boni saeculi auctoritatem secutus, evomuit diu pressum dolorem, atque iterum me querelarum suarum jussit esse legatum. Cui ideo divi principis denegata est ab improbis audientia, quia non erat justitia defutura, DD. imperatores. Gemino igitur functus officio et ut praefectus vester gesta publica prosequor, et ut legatus civium mandata commendo. Nulla est hic dissensio voluntatum; quia jam credere homines desierunt aulicorum se studio praestare, si discrepent. Amari, coli, diligi, majus imperio est. Qui ferat, obfuisse reip. privata certamina? Merito senatus illos insequitur, qui potentiam suam famae principis praetulerunt. Noster autem labor pro clementia vestra ducit excubias. Cui enim magis commodat quod instituta majorum, quod patriae jura et fata defendimus, quam temporum gloriae? quae tum est major, cum vobis contra morem parentum intelligitis nil licere. Repetimus igitur religionum statum, qui reip. diu profuit. Certe numerentur principes utriusque sectae sententiae: proximus eorum caeremonias patrum coluit, recentior non removit. Si exemplum non facit religio veterum, faciat dissimulatio proximorum. Quis ita familiaris est barbaris ut aram Victoriae non requirat. Cauti imposterum sumus, et tristium rerum ostenta vitamus: reddatur tantum nomini honor, qui numini denegatus est. Multa Victoriae debet aeternitas vestra, et adhuc plura debebit. Aversentur hanc potestatem, quibus nihil profuit. Vos amicum triumphis patrocinium nolite deserere. Cunctis potentia ista votiva est. Nemo colendam neget, quam profitetur optandam. Quod si hujus ominis non esset justa vitatio, saltem ornamentis curiae decuit abstineri. Praestate, oro vos, ut ea quae pueri suscepimus, senes posteris relinquamus. Consuetudinis amor magnus est. Merito divi Constantis factum diu non stetit. Omnia vobis exempla vitanda sunt, quae mox remota didicistis. Aeternitatem curamus famae et numinis vestri, ne quid futura aetas inveniat corrigendum. Ubi in leges vestras et verba jurabimus? qua religione mens falsa terrebitur, ne in testimoniis mentiatur? Omnia quidem Deo plena sunt, nec ullus perfidis tutus est locus. Sed plurimum valet ad metum delinquendi etiam praesentia religionis urgeri. Illa ara concordiam tenet omnium, illa ara fidem convenit singulorum, neque aliud magis auctoritatem facit sententiis nostris, quam quod omnia quasi juratus ordo decernit. Patebit ergo sedes profana perjuriis, et hoc inclyti principes probabile judicabunt, qui sacramento publico tuti sunt? Sed divus Constantius idem fecisse dicitur. Caetera potius illius principis aemulemur; qui nihil tale esset aggressus, si quis ante se alius deviasset. Corrigit enim sequentem lapsus prioris, et de reprehensione antecedenti sexempli nascitur emendatio. Fors fuit ut parens ille clementiae vestrae in re adhuc nova non caveret invidiam. Num potest etiam nobis eadem defensio convenire, si imitemur quod animus improbat? Accipiat aeternitas vestra alia ejusdem principis facta, quae in usum dignius trahat. Nil ille decerpsit sacrarum virginum privilegiis, decrevit nobilibus sacerdotia, Romanis caeremoniis non negavit impensas: et per omnes vias aeternae Urbis laetum secutus senatum, vidit placido ore delubra, legit inscripta fastigiis deum nomina, percontatus est templerum origines, miratus est conditores. Cumque alias religiones ipse sequeretur, has servavit imperio. Suus enim cuique mos, suus cuique ritus est. Varios custodes urbibus cunctis mens divina distribuit. Ut animae nascentibus, ita populis natales genii dividuntur. Accedit utilitas, quae maxime homini deos asserit. Nam cum ratio omnis in operto sit; unde rectius, quam de memoria atque documentis rerum secundarum, cognitio venit numinum? Jam si longa aetas auctoritatem religioni facit, servanda est tot saeculis fides, et sequendi sunt nobis parentes, qui secuti sunt feliciter suos. Romam nunc putemus assistere, atque his vobiscum agere sermonibus. Optimi principes, patres patriae, reveremini annos meos, in quos me pius ritus adduxit, ut utar caeremoniis avitis: neque enim poenitet. Vivam more meo, quia libera sum. Hic cultus in leges meas orbem redegit; haec sacra Annibalem a moenibus, a Capitolio Senonas repulerunt. Ad hoc ergo servata sum ut longaeva reprehendar? Videro quale sit quod instituendum putatur. Sera tamen et contumeliosa est emendatio senectutis. Ergo diis patriis, diis indigetibus pacem rogamus. Aequum est, quidquid omnes colunt, unum putari. Eadem spectamus astra, commune coelum est, idem nos mundus involvit. Quid interest, qua quisque prudentia verum inquirat? Uno itinere non potest perveniri ad tam grande secretum. Sed haec otiosorum disputatio est. Nunc preces, non certamina offerimus. Quanto commodo sacri aerarii vestri vestalium virginum praerogativa detracta est? Sub largissimis imperatoribus denegatur, quod parcissimi praestiterunt. Honor solus est in illo velut stipendio castitatis. Ut vittae earum capiti decus faciunt, ita insigne ducitur sacerdotii vacasse muneribus. Nudum quodammodo nomen immunitatis requirunt, quoniam paupertate a dispendio tutae sunt. Itaque amplius laudi earum tribuunt, qui aliquid rei detrahunt: siquidem saluti publicae dicata virginitas crescit merito, cum caret praemio. Absint ab aerarii vestri puritate ista compendia. Fiscus bonorum principum, non sacerdotum damnis, sed hostium spoliis augeatur. Ullumne lucrum compensat invidiam? Et quia avaritia in vestros mores non cadit, hoc miseriores sunt quibus subsidia vetera decerpta sunt. Etenim sub imperatoribus, qui alieno abstinent, qui resistunt cupiditati, ad solam detrahitur amittentis injuriam, quod desiderium non movet auferentis. Agros etiam virginibus et ministris deficientium voluntate legatos fiscus retentat Oro vos justitiae sacerdotes, ut Urbi vestrae sacris reddatur privata successio. Dictent testamenta securi, et sciant sub principibus non avaris stabile esse, quod scripserint. Delectet vos ista felicitas generis humani. Coepit causae hujus exemplum sollicitare morientes. Ergo Romanae religiones sub Romana jura non pertinent? Quod nomen accipiet ablatio facultatum, quas nulla lex, nullus casus fecit caducas? Capiunt legata liberti, servis testamentorum justa commoda non negantur. Tantum nobiles virgines et fatalium sacrorum ministri excluduntur praediis haereditate quaesitis. Quid juvat saluti publicae castum corpus dicare, et imperii aeternitatem coelestibus fulcire praesidiis; armis vestris atque alis vestris amicas applicare virtutes, pro omnibus efficacia vota suscipere, et jus cum omnibus non habere? Itaque melior est servitus, quae hominibus impenditur. Remp. laedimus, cui nunquam expedit, ut ingrata sit. Nemo me putet solam causam religionum tueri. Ex hujusmodi facinoribus orta sunt cuncta humani generis incommoda. Honoraverat lex parentum vestales virgines, ac ministros deorum victu modico, justisque privilegiis. Stetit muneris hujus integritas usque ad degeneres trapezitas, qui ad mercedem vilium bajulorum sacrae castitatis alimenta verterunt. Secuta est fames publica, et spem provinciarum omnium messis aegra decepit. Non sunt haec vitia terrarum. Nihil imputamus austris: nec rubigo segetibus obfuit, nec avena fruges necavit. Sacrilegio annus exaruit. Necesse enim fuit perire omnibus, quod religionibus negabatur. Certe si est hujus mali aliquod exemplum, imputemus tantam famem vicibus annorum. Gravis hanc sterilitatem aura constrinxit. Sylvestribus arbustis vita producitur, et rursus ad Dodonaeas arbores plebis rusticae inopia convolavit. Quid tale proavi pertulerunt, cum religionum ministros honor publicus pasceret? Quando in usus hominum concussa quercus? quando vulsae sunt herbarum radices? quando alternos regionum defectus deseruit fecunditas mutua, cum populo et virginibus sacris communis esset annona? Commendabat enim terrarum proventus victus antistitum, et remedium magis quam largitas erat. An dubium est, semper pro copia omnium datum, quod nunc inopia omnium vindicavit? Dicet aliquis, sumptum publicum denegatum alienae religionis impendiis. Absit a bonis principibus ista sententia, ut quod de communi quibusdam tributum est, in jure fisci esse videatur. Nam cum respub. de singulis constet, quod ab ea proficiscitur, fit rursus proprium singulorum. Omnia regitis, sed suum cuique servatis, plusque apud vos justitia quam licentia valet. Consulite certe munificentiam vestram, an haec publica velit existimari, quae in alios transtulistis. Semel honori Urbis delata compendia desinunt esse tribuentium; et quod a principio beneficium fuit, usu atque aetate fit debitum. Inanem igitur metum divino animo vestro tentat incutere, si quis asserit conscientiam vos habere praebentium, nisi detrahentium subieri is invidiam. Faveant clementiae vestrae sectarum omnium arcana praesidia, et haec maxime, quae majores vestros aliquando juverunt, vos defendant, a nobis colantur. Eum religionum statum petimus, qui divo parenti culminis vestri servavit imperium, qui fortunato principi legitimos suffecit haeredes. Spectat senior ille divus ex arce siderea lacrymas sacerdotum, et se culpatum putat more violato, quem libenter ipse servavit. Praestate etiam divo fratri vestro alieni consili correctionem; tegite factum quod senatui displicuisse nescivit: siquidem constat ideo exclusam legationem, ne ad eum judicium publicum perveniret. Pro existimatione est temporum superiorum ut non dubitetis abolere quod probandum est principis non fuisse. EPIST. LXII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Certum atque dilucidum est nihil esse tam familiare legibus, quam vestra decreta, D. Imperator. Sed exsecutorum prava interpretatio, dum supplicantibus favet, plerumque jussa corrumpit. Statuerat receptus in coelum germanus numinis vestri, cum Martianus dudum protector Aggariae bona tanquam vacantia postulasset, ut si ea haereditas scriptum successorem vel legitimum non haberet, in jus fisci tanquam domino nuda concederet; et tunc insinuato per rationalem patrimonii modo, opperiretur petitor quid ei sacra deferret humanitas. Annus fere secundus est ut per defensores et rationales augustissimae domus, cum justitia solemnis oraculi, scripti fatigantur haeredes, licet jam sextus annus a testamenti recitatione numeretur. Novissime fortuna causae impetibilem scopulum foedae cognitionis incurrit. Nam cum apud virum perfectissimum rationalem Bassianum, primo delator bonorum, secundum sacra scita peteretur, novo ausu calcata praescriptio est. Dehinc, cum testamenti jure confecti fidem recitatio publicaret, calumnia inanis objecta est, quod signatores nescio quid legati ex eadem voluntate coepissent. Adduntur etiam scripta divalia quibus astipulatio cujusdam remota est, qui suam juvisse causam testimonio diceretur: quasi vero simile esset exemplum, ut tenuis honor, quo subscriptores ob amicitiam defunctus asperserat, legitimum posset abolere judicium. Nam si his legibus viveremus, inimicis signatoribus tutius uteremur, quorum offensa nihil de testatore humanitatis exigeret. Piget dicere in quinque numero solidos potissimum subscriptoris fuisse legatum. Caeteris enim magis commemoratio honesta, quam pecuniae quaestus accessit. Ergo aut extremae paupertatis successio fui, si putatur exiguus honor fidem legitimi judicii sauciasse: aut si census haereditarius existimatur uberior, aliena est a suspicionibus brevis summa legati. Quis non familiarissimum quemque signandis adhibet, cum extrema conduntur? jam quid mirum est si in oculis positus mereatur aliquod monumentum religionis, qui meruit advocari? Non fero signatorem, cui pars bonorum magna defertur. Nam etsi integra conscientia, non tamen sincero pudore ditatur. At vero haec levia pignora, aut amoris gratia, aut testatoris verecundia relinquuntur. Nihil huic religioni novis legibus derogatum est. Manet iste usus, et nobis jura servantibus semper manebit. Unus et solus post humanam memoriam rationalis emersit, qui exemplum novae judicationis induceret. Hinc orta est provocatio. Quae ubi auditorium sacrum decreto etiam vestrae legis intravit, rursus eludendi judicii causa propositum est inane commentum, ut ab illustri viro privatae rei comite delegata cognitio diceretur rationalis examinis, atque ideo rursus ad ejusdem judicium debere transferri; cum omnis quaestio ex precibus Martiani dudum protectoris, et vestrae clementiae largitate descendens, sacro potius auditorio ex provocatione competeret: accedente etiam proxima sanctione, quae indiscretas hujusmodi appellationes sedi quae vicem principum tuetur prisco jure commisit. Examinatis igitur omnibus, pronuntiavi bona obnoxia non esse rescripto: cum vestri numinis aeterna justitia, si scriptis aut legitimis successoribus vacaret haereditas, fiscum statuisset admitti: has autem facultates, Marcellus, Bizias et Heliodorus juxta defuncti voluntatem coepissent. Nunc sententiam meam defensor venerabilis domus inusitata provocatione suspendit. Sed cum hujus rei nullum exemplum cognitionalis exstare suggereret, nihilominus subjectam vocem libenter admisi, et relatione summatim cuncta complexus, Gestorum quoque documenta subtexui, praesumens bonis placitura principibus, quae secundum leges pro fama temporum judicavi. EPIST. LXIII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Petronianus urbanarum dudum cohortium miles, ad corniculariorum gradum inculpati laboris diuturnitate provectus, more institutoque majorum testimonium meruit castrensis industriae, quod caeteris quoque post honestum cursum stipendiorum judicia detulerunt, D. imperator. Dignum est igitur divina vestrorum temporum felicitate, ut peractam sine offensione militiam, si perennitatis vestrae pius vultus arriserit, praerogativa solemnis exornet. EPIST. LXIV.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Curae mihi est ut qui animis et majestate congruitis, mutua honorificentia gaudeatis. Dignum est igitur, D. imperator, ut decretum senatus ad invictissimos fratres numinis tui, si ita placet, clementia tua insinuante perveniat. Quorum auctor et parens, ut dudum V. C. et illustri officiorum magistro me scripsisse memini, statuarum equestrium honore decoratus est, quas ei ordo venerabilis Africani et Britannici belli recordatione decrevit: ea scilicet causa, ut justis superiorum ducum titulis, praesentium circa vos devotio provocetur. EPIST. LXV.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Cum mancipes salinarum magno ex numero ad paucos redacti, necessitatis publicae molem ferre non possent, delata supplicatione meruerunt ut hi qui decreti atque excusati ante fuerant, redderentur, et ex aliis corporibus, seu vacantibus, justa supplementa incunctanter acciperent, D. imperator. Allegata igitur praeceptione divina, cum plerosque consortio suo ante decretos muniri Macedonii suffragio reperissent, relationem super eorum muniminibus impetrarunt: vestrae enim tantum clementiae liberum est inique elicita rescripta rescindere. Tunc urgente defectu, navicularios aeque lignorum obnoxios functioni ad parem sollicitudinem vocare coeperunt, ut utriusque corporis cura conjuncta indiscretum munus agnosceret. At illi nonnullos de turmalibus suis tradere maluerunt, quam in societatem tanti oneris convenire. Itaque factum est ut, iisdem volentibus, certi homines mancipibus jungerentur. Nunc perennitatis vestrae stabilem censionem publica causa deposcit ne obreptivis supplicationibus subsidia integrati corporis subluantur. Relationi Gesta conjunxi, tam de his habita quos Macedonii interventus absolverat, quam me disceptante confecta: quibus sine veneratione cujusquam voluntas naviculariorum nonnullos mancipibus deputavit. Erit jam sacrosancti numinis vestri et illorum antiquare suffragia, quos ostenditur ambitus liberasse, et his obstruere aditum supplicandi, quos sui corporis adjudicavit assensus. EPIST. LXVI.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Devotione et more commonitus, magistratuum nomina, quibus varias functiones designationum tempore amplissimus ordo mandavit, ad aeternitatis vestrae perfero notionem, D. imperator: ut muneribus exhibendis, aut subeundis fascibus destinatos cognitio imperialis accipiat. His copulati sunt quos senatui vestro recens ortus adjecit. Prolixus in talibus rebus esse non debeo, cum decreti publici fides gestorum potius insinuationem postulet, quam largum referentis eloquium. EPIST. LXVII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Etiamsi prisca institutio mittendis ad clementiam vestram censuum brevibus cursum vel ordinem non dedisset, D. imperator, diligentia tamen boni saeculi fidem publicae instructionis exigeret: siquidem convenit principes et parentes humani generis edoceri quid reverendo ordini vel senatorum novorum accessus adjiciat, vel excusatio detrahat. Harum rerum aeternitati vestrae fidum exhibebit indicium trimestris instructio quam solemniter sumptam de officio censuali, paginis relationis annexui: ut majestas vestra cognoscat quis in amplissimam curiam collegarum numerus influxerit, et quid censibus senatoriis, aut nova professio incrementi dederit, aut exemptio vetus amputarit. EPIST. LXVIII.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Bellorum quidem vestrorum gloriosos exitus fama non occulit, sed major est victoriae fides quae oculis approbatur, D. imperator. Dudum fando acceperat P. R. caesorum funera Sarmatarum. At nunc confirmata est nuntiorum laetitia spectaculo triumphali. Jam minores non sumus vetustatis exemplis. Vidimus quae acta miramur, catenatum agmen victae gentis induci, illosque jampridem truces vultus misero pallore mutatos. Stetit arenae medio subjecta voluptati, quae fuit ante formidini: assuetae armis gentilibus manus gladiatoria instrumenta tenuerunt. Felicem nimis belli istius ducem qui, divinae clementiae vestrae fretus auspiciis, ex numero hostium alios ad securitatem provinciarum penitus exstinxit, alios ad laetitiam plebis Martiae reservavit. Merito illi judicia vestra respondent: jure in litteris imperialibus saepe celebratur. Neque enim tanta devotio digniorem possit invenire praeconem. Sit vobis frequens usus ac facilis laurearum, et eos qui forte ausus impios in Romanum nomen extulerint, fortitudo militum capiat, arena urbis expendat. Perpetua haec devotis civibus virtutis vestrae tanquam tributa praestetis. EPIST. LXIX.. D. THEODOSIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Certa officia sunt omnium potestatum. Praefecturae urbanae proprium negotium est senatorum jura tutari, D. imperator. Quare partium mearum conventus necessitate, allegationibus clarissimorum virorum justa poscentium desse non potui. A quibus pleraque servitia palatinus Eusebius jussus eruere, ut bonorum Catuli clarissimae memoriae viri quaestio judicat onibus sacrisque responsis consummata repetatur, querimonias optimatum, qui dudum partis fruuntur, exscivit. Ventum est igitur ad leges, exsecutore cupiente, quem contradictio repellebat: implorataeque vestri numinis sanctiones, quae senatorum controversias transferre ab urbano foro ad peregrina vetuerunt. Sed cum asserem in non eamdem praerogativam esse servorum, quibus supplicantibus certum perennitas vestra detulit cognitorem, responsum est quod fortunas clarissimarum personarum precatio subtilis incesserit. Inter haec, cum Donatus assisteret, caeteris peccatoribus sacro junctus oraculo, quaesivi, uti mos est, eodemne nomine alius subderetur, quae hominem conditio haberet, et an ipse de Catuli judicio supplica set. Tunc ille Hilariani clarissimi viri servum professus, ab illarum precum conscientia, quas dicitur obtulisse cum caeteris, alienum se constanter asseruit. Atque ita visa est supplicationis fides etiam de auctore nutare. Adjecta est alia plena juris atque rationis; quod post crebras cognitiones et rescripta ad relationem numerosa, poenam legis inciderint qui denuo contra vetitum supplicarunt. Exstant quippe sententiae, quas cum provocatio tentasset inhibere, consultus relatione divus genitor clementiae vestrae finem posuit quaestioni. Cui victoriae fiscus accessit, emolumentium bonorum Catuli clarissimae memoriae viri, ut assertum est, pro certa parte sortitus. Cum igitur senatorum allegatio rescriptis ac legibus niteretur, maluerunt causam suam vestrae per me aperire justitiae, quam legitimo vindicare judicio, securi decretorum quae et necessitate juris, et divi patris veneratione servabitis. Itaque servos bona fiducia tradiderunt, quos in praejudicium absentium, post consummationem negotii, aequitas temporum, quantum praesumimus, non patietur audiri. EPIST. LXX.. DD. VALENTINIANO, THEODOSIO ET ARCADIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Quid habeat conditionis inscriptio nostis prae caeteris, juris publici conditores, DD. imperatores. Provisum est enim ne quis temere in alieni capitis discrimen irrueret, ni se idem prius poenae sponsione vinciret. Secundum haec scita legum agens in rebus Africanus, accusationem professus, Compano et Higino clarissimis viris violentiae crimen objecit. Continuo, ut severitas exigebat, reos custodia militaris dissimulata dignitate circumdedit. Sed ubi partes sub examine constiterunt, multo luctamine patronorum decursa cognitio, oratione magis, quam probationibus redundavit. Cum longa verborum serie causa traheretur, summates Aricinae urbis, quos ut conscios accusator exciverat, adhibuimus quaestioni, gestorum ordinem sciscitamur. Omnium convenit assertio, nihil turbarum esse conflatum. Tunc ad eludendum judicium praesentia cujusdam coepit exposci, quem non tenebat inscriptio. Eo denique res rediit, ut a partibus Africani accusationis omissio desperatione peteretur. Supererat ut, crimine non probato, in accusatorem formidata reis poena transiret. Sed cum me Africani militia pariter atque incauta adolescentia permoveret, malui judicium de eo clementiae vestrae reservare. Alia est enim conditio magistratuum, quorum corruptae videntur esse sententiae, si sint legibus mitiores; alia dominorum principum potestas, quos decet acrimoniam severi juris inflectere. Relationi gesta subtexui, partium quoque supplementa sociavi. Quaeso vestram augustissimam perennitatem ut, perpensis omnibus, sequenda jubeatis. EPIST. LXXI.. D. IMP. HONORIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Quaecunque in Urbe geruntur me tacere non convenit pro debito famulatus quem majestati vestrae semper exhibeo. Cum diu episcopus Zosimus gravi incommodo laboraret, usque adeo, ut frequenter mortuus jactaretur, accidit ut secundo die post ingressum meum vita decederet. Statim (ut convenerat) populum alloquendo commonui, ut cum quieto clericorum tractatu omnia finirentur, nec se rebus disponendis misceret turbatio popularis: siquidem certum esset in eligendo episcopo Dei omnipotentis exspectandum esse judicium, domini imperatores (Honori et Theodosi, pii, felices et inclyti victores, semper Augusti). Admonui et corporatos, officiis quoque interminatus sum, ac majores deterrui regionum, ne quis quietem Urbis vestrae turbare tentaret. Quod ita custoditum est, ut sine strepitu omnia finirentur. Verum cum vir sanctus Eulalius ad Ecclesiam Lateranensem de exsequiis prioris episcopi a populo et a clericis fuisset adductus, ibi per biduum cum maxima multitudine et cum pluribus sacerdotibus remoratus est, ut exspectaretur dies consuetus quo posset solemniter ordinari. Cum hic ita essent, subito aliquanti presbyteri cum Bonifacio ejusdem ordinis ad Theodorae ecclesiam, collecto populo, properarunt, ibique, habito tractatu, ipsum ordinare episcopum velle coeperunt. Quod ubi comperi, omnes qui pariter erant ad me ut venirent presbyteros depoposci: ac residens cum clarissimo viro tribuno Sereniano, eos admonui, ne quid temere fieri paterentur, aut contra sacrae legis ordinem venirent, aut contra consuetudinis rationem. Sed tanta pertinacia restiterunt, ut quidquid minatum fuerit, facere minime dubitarent. Nam etiam presbyterum Bonifacium in ecclesia Marcelli ordinandum esse duxerunt, atque cum eo ad S. Petri basilicam processerunt. Et quoniam pietatis vestrae est de hac parte ferre judicium, statim pro competenti sollicitudine vestram majestatem credidi consulendam, ut quod pietas vestra decernat, praecepto vestri numinis evidenter informet, etc. Dat. quarto calend. Januarii. EPIST. LXXII.. IMP. HONORIUS AUGUSTUS SYMMACHO PRAEF. URB. (C). Gestis omnibus recensitis, laudandae sublimitatis tuae relatione perclaruit in ordinatione venerabilis sacerdotis quietem veterem paucorum insolentiam attentare voluisse. Nam cum post abcessum venerabilis viri Zosimi circa meritum Eulalii ordine subrogandi communi judicio conveniens multitudo sonuisset, ac plena erga se omnia quae regula Catholicae posceret disciplinae successoris confirmatio custodiret, vehementer miramur aliquos exstitisse qui solemnitate contempta circa ordinationem alterius festinarent. In quorum castigandum factum mansuetudinem nostram rite oportet insurgere, nisi hoc tantum gerere decernemus eos ad veniam pertinere, quod lapsum cito proprium contuentes, ad deprecandi suffragium sunt relapsi, ignosci sibi super id, quod vim perpessi conquesti sunt, postulantes. Convenire ergo votum et studium nostrum circa Eulalium sacrae legis antistitem sublimitas tua clementiae nostrae auctoritate praesenti cognoscat; cui competens numerus ordinantium, legitimi solemnitas temporis, locique qualitas recte venerandi nominis apicem contulerunt. Cum autem Bonifacio constet omnia defuisse, superflue exspectatam sententiam nostram esse sensimus, cum factum suum ipsi qui praesumpserant admotis damnasse precibus rideantur. Absoluta itaque decernimus jussione, extraordinaria praesumptione submota, Bonifacium interdicta confestim Urbe prohiberi (erit verecundiae ejus ut, morem gerens coelestibus constitutis, sponte discedat), pertinacius resistentem, invitum praecipimus expelli. Plebeiae sane seditionis auctores cum sociis suis sublimitas tua, Symmache parens carissime atque amantissime, statuat attineri; atque in eos congrue vindicari. ut res temere praesumpta non transeat impunita. In qua re Aphrodisium V. C. tribunum et notarium dirigi a nostra mansuetudine placuit, ut, praesente eo, quae statuimus celerius impleantur, quatenus quies populi nulla perturbatione vexetur, et pacata eum veneretur universitas, quem secundum veterem consuetudinem observata sacrae legis mysteria susceperunt. Dat. III non. Januarii, Ravennae. EPIST. LXXIII.. D. HONORIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Ubi primum sacer sermo pietatis vestrae exspectationem populi celeritate praevenit, omne quod sibi diversitas voluntatum usurpaverat de episcoporum electione, submovit, ac divina provisione inter initia resecavit, quod tarditate imperitae multitudinis, crescentibus studiis, difficilius potuisset auferri, D. imperator. Ob quam rem statim debito famulatu implere quae fuerant imperata properavi; et quod felicitati clementiae vestrae ascribendum est, res novi exempli, et maximae contentionis magnique certaminis, ut sine commonitione populi coepta fuerat, ita salva clementia vestra cum totius multitudinis quiete finita est. Nam cum eo tempore ad me sacra perlata esset auctoritas quo sancti die erat celebranda solemnitas, statim (ut oportebat), misso primiscrinio, Bonifacium ad me venire admonui, quod praeceptum fuerat, agniturum, ut a processione, quam sibi inhibitam didicerat abstineret. Qui, conventione contempta, processit, atque eum quem dixeram dedit populo verberandum. Quod ubi nuntiatum est, habito cum V. C. tribuno Sereniano tractatu, ad sanctum Paulum, quo convenerat, et sacra exemplaria pro cautela direxi, ne quid in injuriam publicam de praeceptis immissa multitudo temeraret, et partem officii pariter destinavi. Sed neutrum fieri passus, cum ad Urbem vellet pariter cum populo remeare, statim ad portas tam contubernales quam apparitores occurrerunt, qui eum (ut statutum fuerat) Urbem vestram ingredi prohiberent. Verum ipsos quoque contemnendos credidit, atque violenter ingressus, a certa Urbis parte pluribus occurrentibus est repulsus, nec permissus quod cogitabat implere. Quod ubi turba quae comitabatur aspexit, sine aliquo tumultu dispersa est. Ipse vero extra murum deductus non longe ab Urbe remoratur: qui ne, occulte per noctem ingressus Urbem, ad ecclesiam convolaret, et rursus populi studia commoveret, communi tractatu pro competenti sollicitudine contubernales et apparitores quatuor illic sine injuria ejus observare disposui, exspectans quid pietas vestra decernat, ut quies possit quae hactenus servata est perdurare. Circa partem vero Eulalii episcopi venerabilis viri, qui eo die pene cum omni multitudine ad sancti apostoli Petri basilicam solemnia celebrabat, ubi primum pietatis vestrae praecepta sunt publicata, fuit totius laetitia civitatis. Unde ea quae populus Romanus publico gaudio diversis acclamationibus agens gratias majestati vestrae (testatus est) credidi publicanda, et relationi mea universa subjeci, ut agnosceret pietas vestra quanta quiete Urbis totius correcta sint quae male fuerant admissa temeritate paucorum; et quanta gratia suscepta sint quae clementia vestra divino indicio et perseverandae religionis reverentia decernenda credidit, et pro quiete populi Romani in perpetuum servandi constituit. Dat. sexto idus Januarii. EPIST. LXXIV.. PRESBYTERI EX PARTE BONIFACII, QUOD SCIRENT IMPERATOREM DECEPTUM RELATIONE, DATIS LITTERIS SEU PRECIBUS REM GESTAM CERTA FIDE NARRANT. (C). Petimus clementiam vestram, piissimi et clementissimi impp. Honori et Theodosi semper AA. post abscessum S. Zosimi papae Ecclesiae Catholicae urbis Romae (ut fieri mos volebat atque ipsa religionis disciplina dictabat) plures in unum convenimus sacerdotes, ut de constituendo successore communi judicio tractaremus. Sed quoniam Lateranensem ecclesiam, obstructis pene omnibus ingressibus, archidiaconus Eulalius, contemptis impie summi sacerdotis exsequiis, diaconis et paucissimis presbyteris, ac multitudine turbatae plebis observabat, altero die ad eamdem ecclesiam, ubi prius ab omnibus fuerat constitutum, habita omnium collatione, properavimus: ibique participato cum Christiana plebe concilio, quem Deus jussit elegimus. Nam venerabilem virum Bonifacium, veterem presbyterum, in lege doctissimum, ac bonis moribus comprabatum, et (quod eum magis ornabat) invitum, acclamatione totius populi ac consensu meliorum civitatis asseruimus divinae institutionis ordine consecratum. Nam subscribentibus plus minus septuaginta presbyteris, astantibus novem diversarum provinciarum episcopis, benedictionem competenti tempore constat fuisse celebratam. Ac prius omnia quae solemnitas exigebat celebrata sunt. Sed cum praedictus Eulalius (qui antea per tres consacerdotes nostros fuerat ex multorum auctoritate conventus, ne quid sibi temere praeter conscientiam cleri majoris assumeret), circumventis paucissimis presbyteris, male acceptis his, ac diversae custodiae mancipatis qui ad prohibendum cum litteris venerant, exhibito etiam cum aliis Ostiensi episcopo, quem prope mortuum constat accitum (nam tractum esse nolentem senis aegritudo testatur) in locum sibi non debitum, incustodito religionis ordine, per ambitum proruisset, coepit factum suum per homines disciplinae inscios ac religionis indecenter tueri, aestimans humanis perturbationibus se confundere sententiam posse divinam. Et quoniam clementiam vestram constat falsidica relatione deceptam, ut nescio quid in injuriam divini numinis sanciretis (nam divinum est quidquid tantorum firmat electio), petimus pietatem vestram ut removeri priora constituta jubeatis, atque Eulalium, qui in locum surrepsit alienum, ad comitatum serenitatis vestrae cum auctoribus suis debere adduci. Nos enim profitemur S. papam Bonifacium nostris cum sacerdotibus adfuturum: relictis singulis titulis presbyteri omnes aderunt, qui voluntatem suam, hoc est, Dei judicium proloquantur. Jubeat etiam vestra clementia omnes adesse quos causa constringit, ejici etiam civitate nolentes, qui se non patientur adduci. Invenietis, cum coeperit agitari incerta discussio, quod omnibus divinis legibus abhorreat, verum etiam displicere possit humanis: quo hoc consecuti agamus aeterno imperio vestro maximas atque uberes gratias. EPIST. LXXV.. IMP. HONORIUS SEMPER AUG. SYMMACHO PRAEF. URB. Post relationem sublimitatis tuae delatam mansuetudinis nostrae auribus, presbyterorum legatio causam nobis non supervacuae deliberationis injecit. Ideo decet, ambiguitate seposita, fidelem rerum ordinem cominus experiri: quamque partem praetermissus gestae rei ordo arguat, quam servatus annuat, multis coram censentibus, approbari, ut, utriusque facti simul qualitate perpensa, et circa unam rite definita consistat, et circa aliam temere assumpta non maneat, Symmache parens carissime et amantissime. Ob quam rem illustris et praecelsa magnitudo tua, suspensis omnibus quae superius sunt decreta, nullique interim praejudicio comparato, auctoritate praesentis oraculi, utrumque, hoc est, Bonifacium et Eulalium religiosissimos viros instantia digna convenies, ut intra diem sextum iduum Februarii Ravennatem civitatem praesentiam suam maturare non differant: omnibus atque singulis admonitis, qui auctores utriusque ordinationis existunt, ut, amota excusatione, non desint, et facto quisque erga alterum proprio, prolatis ecclesiasticae institutionis exemplis, defensor existat; seque purgato alium magis in legem Catholicam deliquisse, praesumpta immeriti electione convincat: judicium de statu suo quisque si adesse neglexerit, sortiturus; nimirum intelligens improvide, immo illicita se fecisse, quod eoram non audeat defensare. Nos quoque ex diversis provinciis competentem numerum sacerdotum scriptis nostrae serenitatis accivimus, ut rem deductam in dubium absolvat nobis coram deceptatio plurimorum. Cum autem omnia futuro integra sint judicio reservata, de transactis sibi blandiri neminem decet. Praesentis etiam judicii docebit exemplum, quid in ejusmodi negotiis observari debeat in futurum. Datum XVIII cal. Februarii per Aphtonium. EPIST. LXXVI.. D. HONORIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Cum vir clarissimus Aphtonius decurio sacri palatii vestri cum coelesti praeceptione ad Urbem venerabilem convenisset, omni genere festinavi, quatenus praeceptis numinis vestri obedientiam commodarem. Nam statim conventis proceribus sacra jussio publicata, et ad religiosos viros Bonifacium et Eulalium missa conventio est, D. imperator: clericos quoque eorum praecepi pariter admoneri, ut nihil futuro, cognoscente pietate vestra, deesset examini. Unde haec omnia, gestorum serie comprehensa, ad plenam instructionem subter annexui. Verum postquam pars utraque populi diversis seditionibus exagitaretur, singulos admonitione missa conveni, ne ad unam Ecclesiam convenirent, et, quod fieri non licebat, inter se multitudo confligeret. Sed hoc illis visum est, credo, suspectum, quo quietem suadendam credidi hominibus perturbare volentibus civitatem. Ob quam rem ambae partes calumniosissime crediderunt contestationibus appetendum, ut errorem suum compositis mendaciis excusarent. Quod ne in aliquo clementiam vestram lateat, eadem quae obtulerunt actis inserta transmisi, ne quidquam suppressum esse querantur. Superest ut apud clementiam vestram nullius partis studiis famuli vestri appetatur absentia, qui semper majestati vestrae puris servitiis approbatus, ab impugnatione et favore ambarum partium, ut decebat, credidit temperandum. Dat. VIII cal. Febr. EPIST. LXXVII.. IMP. HONORIUS AUG. SYMMACHO PRAEF. URB. (C). Magnarum deliberationum non debet citum esse judicium, nec temere proferenda sunt quae servanda in perpetuum sanciuntur. Saepe de episcopis Urbis aeternae altercatione partium sub examine sacerdotum concessa cognitio est. Sed ne quid festinum celeritate judicii proferatur, id clementiae nostrae sedit arbitrio. At quoniam vicinitas sanctorum dierum episcopi praesentiam postularet, nec in urbe sacratissima fas est, pascharum praesertim dies, sine sacerdote celebrare, idcirco, Symmache parens carissime atque amantissime, illustris magnificentia tua Achilleum nos elegisse cognoscat, quem a favore partium constat esse alienum, qui mysteria sacra observationis impleret. Transactis vero festis diebus ex judicio sacerdotum quae debeant custodiri concilio maturiore tractabimus. Monemus sane ut regionum primatibus evocatis, disciplinae publicae quietique prospicias: quibus decretorum nostrorum praecepta jubeas aperiri, ne quis scilicet ullum tumultum neque seditionem audeat commovere: quam si quis insana persuasione conquiret, non in eos tantum qui in perturbatione fuerint deprehensi, sed in regionum quoque priores sciat vindicandum. Novimus enim quietem publicam facile custodiri, si incentorum cupiditates et fomenta cessaverint. EPIST. LXXVIII.. DOMINO SEMPER ILLUSTRI ET IN CUNCTIS MAGNIFICO MERITOQUE SUBLIMI CONSTANTIO SYMMACHUS PRAEF. URB. Quaecunque subito, nullo opinante, proveniunt, nec ad culpam judicis referri possunt, et populum rationis ignarum insperata novitate perturbant. Vir namque religiosus Eulalius quinto decimo cal. Aprilis Urbem, me nesciente, meridianis horis ingressus est: quem credidi aliquod secum pertulisse praeceptum. Verum eodem die circa vesperum Spoletinus episcopus, missis litteris, me credidit admonendum quod sacra ad se manantia in Urbe die sancto Paschae jussus sit celebrare. Quod praeceptum ante penitus ignoravi, Domine semper illustris et in cunctis magnifice, meritoque sublimis ac praecelse patrone. Quod cum mihi prius S. Eulalii innotuisset adventus, statim parendum credidi invictissimi principis imperatis. Verum cum interim dicto die Urbem S. Achilleus esset ingressus, commotio exstitit populorum, ut ab una parte multitudo armata ferro et telis ad forum militari habitu conveniret. Et cum, convocatis proceribus, processissem, ut habito tractatu pro quiete Urbis, populum alloquendo compescerem, primo ad conventum venerunt; deinde cum exspectaretur S. Achillei praesentia, ut quae jussa fuerant publicaret, multitudine resistente, venire non potuit. Et cum ad forum Vespasiani tam ego quam vir spectabilis vicarius perurgente populo fuissemus ingressi, ut quietem utriusque partis multitudini suaderemus, subito armati servi telis et saxis, aliquanti etiam ferro, populos partis Eulalii aggressi sunt, qui inermes convenerant, ut quod praeceptum de episcopo Spoletino esset agnoscerent: quosque ita sauciaverunt, qui parati adversus imparatos venerant, ut me quoque et virum spectabilem vicarium crederent appetendos, dum seditioso furore nullam admittunt penitus rationem, nisi ad liberandum nos divinitas adfuisset, egressique per secretiorem partem ictum saxorum et impetum conspirantis multitudinis vitassemus, minime potuissemus evadere: quorum majorem partem in servis constat fuisse, ex quibus aliquanti agniti atque tenti sunt audiendi. Unde quid partium mearum fuit, excellentiae vestrae suggerere properavi, ut certum finem, rebus cognitis quae gesta sunt, magnitudo vestra decernat. Cum ita S. Eulalius fuisset ingressus, et tertia die secutus esset episcopus Spoletinus, nec aliqua ad me data virtutum vestrarum, quae sequerer, praecepta venissent, perturbatio totius plebis, quae in se et in periculum judicum saeviret, exorta est: et ni celeri responso ante diem venerabilem Paschae quid fieri debeat jusseritis, minantur se populi invicem pugnaturos, dum de Lateranensi basilica alterutrum se existimant excludendos. Ne quid igitur adversi (quod sublimitatis vestrae felicitas avertat) eveniat, peto ut evidenti praecepto excludi furiosae contentionis periculosam pertinaciam censeatis. Dat. XII cal. April. EPIST. LXXIX.. CONSTANTINUS SYMMACHO PRAEF. URB. (C). Ut certa possimus quaeque cognoscere, et factionum auctores fideli nuntio et inspectore non lateant, cancellarium nostrum Vitulum direximus, ut Domini invictissimi principis affatus, atque judicium ad eximietatem tuam et ad populum celeri festinatione deferret. Illudque monemus, ut quidquid sacris auctoritatibus continetur, nulla temeritate violetur, et quae praecepta sunt effectui celeri mandentur instantia; ne Augusti clementia, quod nunc agnoscit distulisse, commoto majestatis suae vigore, emendare non differat. EPIST. LXXX.. IMP. HONORIUS AUG. SYMMACHO PRAEF. URB. Dum ad sanandum primae perturbationis errorem hoc genus consilii clementia nostra reparandae pacis cupida reperisset, ut donec de confirmatione urbani sacerdotii sententia procederet absoluta, uterque eorum quorum causa tumultus antea concrevisset, a sacratissima Urbe conversatione sejunctus, futuri judicii exspectatione penderet, spatio quo contineretur alteruter evidenter expresso, aequo animo dissimulare non possumus ceptis clementiae nostrae publicum pene bellum, quo calcarentur, indictum; movendi ejus caput Eulalium, qui jussa transcendit, exstitisse, secundum ordinem praeceptorum paulisper abesse non passum. Symmache parens carissime. Unde sublimitas tua hoc nos statuisse cognoscat, ut et salubris superior ordo praecepti, et moderata synodi ordinatio deberet custodiri, quod aliter fieri non posse censemus, nisi Eulalius omnimode urgeatur, ut, omni celeritate ab Urbe discedens, insolenti populo praesens incitamenta non praebeat, nec innocentibus causa mortis existat; cui esse dubium non debebit, si in hac praesumptionis obstinatione duraverit, non solum de statu suo judicium jam prolatum, verum etiam de salutis discrimine proferendum. Culpa enim nullam veniam jam meretur, quae cum praedicitur, non cavetur. Nihil ex hoc excusationis habiturus, quod eo invito a plebe asserat retentari. Si qui autem ex numero clericorum communicandum Eulalio, judicio pendente, censuerit, pari se sciat sententia esse damnandum. Laicos vero qui post interdictum mansuetudinis nostrae communionem Eulalii putaverint expetendum, honestioris loci poenam proscriptionis, servos vero capitis esse subituros, nec ab hoc periculo dominos eruendos. Primates vero regionum, nisi spiritum plebis inconditae domuerint ac frenarint, sciant se raptos, ultimo judicio esse subdendos: Spoletinus autem episcopus (sicut dudum fuerat definitum) sanctis Paschae diebus ordinem festae solemnitatis implebit, cui ad celebranda mysteria Lateranensem ecclesiam soli patere decernimus, reliquis qui hoc praesumere voluerint propulsatis. Sane ut praedictus sacerdos Spoletinae civitatis in loco ejus sanctorum mysteriorum ordinem completurus suscipi debeat, admonemus. Per omnes vero titulos et loca, quae conventu celebri frequentantur, haec quae statuimus proponantur, ut universis liqueat, et noluisse nos turbidum aliquid perpetrare, et adhuc ut turbata componi debeant opperiri. Sciat sane sublimitas tua primiscrinium et reliquum officium, quod tuis actibus obsecundat, non solum gravissimae mulctae dispendiis affligendum, sed et supplicium capitis sortiturum, nisi enixi opera commodata statutis clementiae nostrae praebere maturarit effectum. Dat. XVIII cal. Aprilis, Ravennae. EPIST. LXXXI.. DOMINO SEMPER ILLUSTRI ET PER CUNCTA MAGNIFICO, MERITOQUE SUBLIMI AC PRAECELSO CONSTANTIO SYMMACHUS PRAEF. URB. Ubi primum sacra Domini nostri invictissimi principis praecepta perlata sunt, statim (ut convenerat) debitum tribui famulatum. Sed Eulalius ea obstinatione qua sine praecepto sacro Urbem ingressus est, etiam egredi constrictus per omnes potestates pari pertinacia detrectavit. Nam vespertinis horis per officium Urbanum id quod praeceperat invictissimus imperator, ea die qua perlatum est, ei innotuisse agnoscitur, Domine semper illustrissime, sacratissime, magnifice, meritoque sublimis ac praecelse patrone. Quo lecto, mandavit se diligentius tractaturum, nec tamen instanter admonitus exire curavit. Alia vero die rursum per omnem apparitionem etiam nocturnis horis admonitus, collecta multitudine, Lateranensem basilicam ausu temerario credidit invadendam. Verum habito tractatu cum proceribus, omnibus officiis destinatis ut pelleretur injunctum est. Nam et vir spectabilis vicarius ad eamdem basilicam ire decreverat, sed primo accedere prae nimio terrore non potuit. Ego autem tam corporatis directis quam omni officio, ideo illuc ire non potui, ne quis mihi aemulus faceret religionis invidiam. Tamen salva excellentia vestra, irruentibus pluribus corporatis, et majoribus regionum, qui praeceptis imperialibus serviunt, de eadem ecclesia fugatus Eulalius, de Urbe expulsus est, atque adjunctis apparitoribus illuc directus ubi jussus fuerat residere. Mandatum etiam ut vir religiosus, sanctus Achilleus episcopus, cum quiete quae jussa sunt, illo ejecto, sine strepitu populi, pro sanctorum dierum reverentia celebraret. Nam ad custodiam basilicae Lateranensis apparitores apposui, ne cui alii redderetur. Partis quoque Eulalii aliquanti capti clerici seditionis auctores, de quibus quid jubeatur exspecto. Et quoniam de his interim quae gesta sunt universa virtutibus vestris credidi suggerenda, quidquid sequentibus diebus pro quiete Urbis, quam vestra felicitas regit, suggestum fuerit, sigillatim pro rerum fide et ordine melioribus indiciis nuntiabo. EPIST. LXXXII.. IMP. HONORIUS AUG. SYMMACHO PRAEF. URB. (C). Moderatione praecipua egit nostra serenitas, ne locum posset invenire praesumptio. Dei enim judicio venerabilium sacerdotum est dilata cognitio: ut quidquid religio, quidquid veritas postulabat, absque ulla perturbatione hoc disceptatio tranquilla decerneret. Sed per Eulalium usurpatione contra sententiam venerabilis synodi multa illicite commissa fuisse, relationis textus edocuit, qui praesentia sua causam furoris populo subministrans, totum perire voluit quidquid moderatio nostra conservat. Nam cum ordinatione nostra et sententia episcoporum, quorum in synodo major se multitudo collegerat, consensu etiam partium et professione id fieri definitum esset, ut sciret se specialiter esse damnatum quicunque ad incitandum populum Urbem fuisset ingressus: oblitus sui, probavit ex praesenti facto quale videatur habuisse principium. Quoniam ergo recte hunc, post tot admissa, Urbe constat esse depulsum, ad quam eum accedere non debere clementiae nostrae et episcoporum videretur statuisse judicium, Bonifacium venerabilem virum episcopum (ad cujus moderationem auctoritatem nostram recte censuimus jungendam), Symmache parens carissime et amantissime, sublimitas tua Urbem ingredi debere nos statuisse cognoscat; ut sub ejus gubernaculis religiosae legis reverentia moderatione solida compleatur. Dat. III nonas Aprilis, accepta idus Aprilis. EPIST. LXXXIII.. D. HONORIO SEMPER AUG. SYMMACHUS PRAEF. URB. Quaecunque Deo auctore fiunt, merito divino pietatis vestrae judicio firmantur. Nuper namque cum ad me famulum vestrum sacra clementiae vestrae emanasset auctoritas, quasi ambiguitate submota, venerabilis viri Bonifacii episcopi sacerdotium majestas vestra roboravit. Tam grata universis quae jussa sunt exstitere, ut hoc et ordo amplissimus et Romanus populus comprobaret, D. imperator. Nam cum statuta coelestia per me essent recitata populis, et edictis ex amore propositis publicata, tantus fervor et laetitia totius exstitit civitatis, ut scilicet et religionem redditam, et praestitam quietis securitatem omnes gratulatione congrua testarentur. Interjecto itaque biduo, Urbem supra memoratus venerabilis episcopus, omni accurrente plebe, ingressus est, sicut serenitas vestra constituit: officii quoque mei obsequia minime defuerunt. Nec jam aliqua dissensio remanet populorum, et omnes divino judicio et majestatis vestrae acquieverunt voluntati. Cessantibus ergo studiis, omnes quod praecepto Dei admoniti statuistis sentire coeperunt, atque acclamationibus quae subjectae sunt gaudii sui causas plebs Romana testata est, ac serenitati vestrae gratias in dies singulos agere non desistit; quorum provisio sicut pacem orbis tuetur, ita quietem Urbis restituit, populoque concordiam. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 67 "AuInDiE.ViSPa4 73 Auctor incertus; Dionysius Exiguusc.470–c.544 Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" PROLOGUS DIONYSII EXIGUI INTERPRETIS. Dominae venerandae mihi, et in Christo quoque magnificentissimae Dionysius Exiguus. Pio venerationis vestrae proposito, qua valui facultate, respondi, sancti Pachomii Vitam, sicut in Graeco reperta est, fide translatoris exsolvens: in qua re cum diu me morantem vestra compulisset auctoritas, integrum non erat ut qui reus jam sponsionis exstiteram, promissa differrem, praesertim vobis, quae votum potius quam vires attendere consuevistis. Plura namque per Christi gratiam legenda simul atque imitanda peragentes, avida voluntate beatorum Patrum cupitis instituta cognoscere, quatenus eorum studiis facta propria componentes, futuris saeculis documentum divini muneris singulare praestetis; fatemini quippe maximam vos operam dare virtutibus, quas diligitis in conversatione sanctorum, quibus etiam illustrium operum qualitate cohaeretis; quia virtutem nullus amat, nisi qui sequitur, et similitudo morum magnum profert conjunctionis indicium: sicut e contrario vita dispar grandis est et in ipsa sanguinis affinitate 112 discordia. Sic frequenter inter propinquos prava succedunt odia, sic jurgia nascuntur infensa, sic usque ad sanguinem saevit inexplebilis et caeca malitia, dum bonis invident pravi, liberalibus cupidi, quietissimis turbulenti, studiosis inertes, placidis implacabiles, tranquillis immites, modestis temerarii, sapientibus stulti, simplicibus callidi, mitissimis quoque furiosi. Sed melius horum mores apostolica tuba redarguit; nam cum novissimorum pericula temporum gentium Doctor exprimeret, intulit, dicens: Erunt enim homines semetipsos amantes, cupidi, elati, superbi, blasphemi, parentibus non obedientes, ingrati, scelesti, sine affectione, sine pace, criminatores, incontinentes, immites, sine benignitate, proditores, protervi, tumidi, voluptatum amatores magis quam Dei (II Tim. III). Hic beatissimus Paulus quae superius diffuse protulit, mira brevitate collegit; ostendens eos ideo tales fore, quia voluptatum amatores existerent, et quia vitiosissimis se cupiditatibus subjugarent. Hinc enim mala cuncta proveniunt, dum Deus contemnitur, voluptates vero amantur. Per has diabolus illicit ut decipiat, delectat ut fallat, blanditur ut perimat; et ne futura praesentibus, coelestia terrenis, aeterna brevibus anteponantur, insistit: Voluptatum, inquit, amatores magis quam Dei, habentes speciem quidem pietatis, virtutem autem ejus abnegantes (Ibid.), hoc est, tantum nomine videntur esse Christiani, non opere, qui etiam velut interiores hostes pejus quam exteriores saeviunt, et in Ecclesia constituti pia Ecclesiae membra discerpunt. Quos Apostolus nos protinus vitare praecepit, ut ab eorum societate, non tam locorum quam morum dissimilitudine dividamur. Nec videatur cuipiam mirum, quod hujusmodi pestes justis hominibus adversentur, quando pleni dolis, pleni fallaciis sibi quoque non parcant, et secum ipsi plerumque dissentiant. Tales expertus vir beatus atque gloriosus genitor vester Dominus meus, non solum patienter ac fortiter insectationes eorum semper pro justitia pertulit, sed etiam felice fine pro veritate (quae Christus est) constanter atque sublimiter totius mundi adversa superavit. Cujus perfectam vitae regulam sanctorum meritis propemodum consonantem nimis exopto perfectorum virorum docta atque facunda oratione perscribi, ut tanta claritudo vestri generis, tantumque decus ex aliqua noscatur parte, et virtus admiranda viri vix antiquis effabilis, quae favente Christo a vobis haereditario jure perficitur, lectionis officio posteris intimetur. Prologus auctoris. Dominus noster Jesus Christus, sapientiae fons, et scientiae verum lumen, verumque Dei patris Verbum, per quod facta sunt omnia, sciens infirmitatem nostram ad peccata pronam atque praecipitem, plura circa nos remedia suae pietatis ostendit. Abraham namque pater noster, cum divinis jussis obtemperans, filium suum offerret in sacrificio, placuit Deo, et merito fidei mox et haeredem recepit et praemium (Gen. XXII). Cui etiam per semetipsum Deus juravit, dicens: Nisi benedicens benedixero te, et multiplicans multiplicabo te sicut stellas coeli in multitudinem, et sicut arenam quae est ad oram maris innumerabilis. Et iterum: In semine tuo benedicentur omnes gentes terrae (Ibid.). De quo semine manifeste nos edocet Apostolus, dicens: Non dicit et seminibus, quasi in multis, sed quasi in uno, et semini tuo, quod est Christus (Gal. III). Omnes etiam sancti prophetae, tantae salutis arcanum revelante Spiritu sancto, praevidentes, scientesque Deum nullo modo posse mentiri, ad sanandos languores nostros coelestem medicum nuntiabant esse venturum, atque ut celeri praesentia sua prospiceret humano generi, continua supplicatione poscebant. At misericors Deus, qui pia vota semper antevenit, nec unquam deserit eos qui se toto corde quaesierint, promissiones suas novissimis diebus implevit, mittens Filium suum natum ex muliere, factum sub lege, 113 qui pro similitudine mortalitatis nostrae carne pateretur, eumque qui habebat mortis imperium sua morte destrueret (Hebr. II). Denique divinitate sua manens impassibilis, a corruptione atque interitu nos redemit, et a vinculis absolvit insolubilibus inferorum; perfectaque dispensatione nostrae redemptionis, omnibus gentibus per lavacrum regenerationis peccatorum indulgentiam contulit, cunctosque ad veram fidem per doctrinam apostolicam confluentes, juxta illud quod in Evangelio ait, Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII), gremiis infinitae pietatis suae amplexus est. Igitur cum per universam terram Evangelii praeconia coruscarent, et plures in adoptionem filiorum per gratiam Christi concurrerent, inimicus humani generis vehementer exarsit; multoque severiora tentationum praelia, quam prius servis Dei excitaverat, nisus est commovere; suspicatus infelix quod posse nobis iter indulgentiae coelestis obstruere. Sed hac ipsa intentione sua deceptus est et elisus. Adjutorio namque divini muneris, a fidelibus et vigilantibus virium ejus proteruntur insidiae, ut ipsi quidem confusio, famulis autem Christi perennis gloria comparetur. Nam juxta Domini permissionem, cum ad examen patientiae ac fidei eorum qui spiritualia bella prudenter exercent, pagani imperatores existerent, et ubique contra Christianos persecutionis procella desaeviret; multi apud Aegyptum martyres sancti per varia supplicia usque ad mortem in Christi nomine perstiterunt, et simul cum Petro Alexandrinae civitatis episcopo, perpetuas coronas et immortalia praemia sunt adepti. Crescebat autem in dies fidelium multitudo, et per omnia loca mirabiliter augebatur; nec non ecclesiae quam plurimae et martyrum memoriae construebantur impensius; monasteria quoque frequentissima eorum qui continentiae studentes, renuntiaverunt saeculo, solitudinis ipsius secreta decorabant. Hi namque qui de gentibus in Christo crediderant, considerantes martyrum passiones, eorumque sincerum circa Christum confessionis affectum, coeperunt et ipsi per gratiam Domini sanctorum vitam conversationemque sectari, et hujus institutionis esse, ut etiam his illud aptaretur Apostoli: Circuierunt in melotis, in pellibus caprinis, egentes, angustiati, afflicti, quibus non erat dignus mundus, in solitudinibus errantes et montibus, in speluncis et cavernis terrae (Hebr. XI). Quietem denique solitudinis appetentes, gaudia propriae salutis ac fidei divino munere sunt consecuti, caeterisque mox exempla sublimioris vita: sacratiorisque praebuerunt. Omnibus enim terrenis exuti negotiis, adhuc morantes in corpore, angelorum aemulati sunt sanctitatem: per quam fastigia scandentes celsa virtutum, ultra admirationem enituere mortalium, ita ut in nullo prorsus antiquissimis Patribus inferiores existerent: aequiparantes etiam illorum merita qui pro nomine Christi Jesu Domini nostri certaverunt usque ad sanguinem, invisibilium hostium molimina destruens, de quibus ait Apostolus: Non est nobis colluctatio adversus carnem et sanguinem, sed adversus principatus et potestates, contra mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritalia nequitiae in coelestibus (Ephes. VI). Quorum multiformes praecaventes incursus, et caput serpentis antiqui fortiter conterentes, sempiternis praemiis sunt potiti, de quibus scriptum est: Quod oculus non vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit quae praeparavit Deus diligentibus se (Isa. LXIV; I Cor. II). VITA. CAP. PRIMUM.--Erat per id tempus beati Antonii Vita cunctis ad imitandum praeclare proposita, qui magni Eliae atque Elisaei, necnon et sancti Joannis Baptistae aemulator existens, secreta interioris eremi studio sectatus est singulari, vitamque coelestium in terris gessit amore virtutis. Cui sanctus Athanasius, Alexandrinae civitatis antistes, proprio stylo testimonium praebuit: dignus sane relator conversationis Antonii, qui juxta supplicationem fratrum, vitam ejus pro multorum commoditate perscriberet, et aemulandum eum viris spiritalibus exhiberet. In quo opere sancti quoque Patris Ammon meminit, a quo per Dei gratiam primum jacta sunt fundamenta conversationis eorum fratrum qui nunc in monte Nitriae commorantur, necnon et Theodorum, sanctum admodum virum, qui cum sene praefato fuerat, idem nobis pontifex indicavit; quem singulari ac perfecto proposito et fide non ficta Deo subditum multiplicia retulit diaboli machinamenta superasse. Igitur ubique divina gratia copiose diffusa, illud quod in Psalmis scriptum canitur, declaravit expletum: Visitasti terram, et inebriasti eam, multiplicasti locupletare eam (Psal. LXIV). Nam pro tristitia et gemitu, gaudium provenit et laetitia; et pro sollicitudine atque miseria, felicitas securitasque successit. Hinc itaque Patres monachorum, viri mirabiles, in universis propemodum regionibus 114 exstiterunt, quorum nomina in libro viventium probantur ascripta. Paucissimi sane tunc adhuc per Aegyptum et Thebaidam monachi esse ferebantur. Post persecutionem namque Diocletiani et Maximiani crudelium principum, multitudo gentium intravit (Rom. XI), sicut divinitus praeordinatum est, et fecunditas Ecclesiae fructus amplissimos coepit exhibere, sanctis episcopis juxta doctrinam tunc apostolicam, iter fidei sincera quoque conversatione monstrantibus. CAP. II.--Per idem tempus Pachomius quidam, secundum ritum ac traditionem parentum gentilis, apud Thebaidam commanens, divina gratia gubernante, Christianus effectus est. Hic ab adolescentia sua praecipuam frugalitatis dicitur arripuisse virtutem. Idcirco autem pro gloria Christi, qui nos de tenebris vocavit ad lucem, et pro utilitate eorum qui ista lecturi sunt, strictim conversationem ejus quae fuerit a parvulo, refero, quia a tanta perfectione ejus initia quoque ipsa non discrepant. CAP. III.--Hic etenim cum adhuc puer esset, cum parentibus suis ad simulacrum quoddam daemonis super ripam Nili fluminis collocatum, tanquam victimas oblaturus advenit. Cumque sacerdos impurissimus sacra sacrilega solito celebrare voluisset, praesentia Pachomii daemonis prorsus evanuere praestigia. Tum diu multumque idem sacerdos haesitans, in modum simulacri, quod colebat, mansit immobilis; vehementer admirans cur solemnia daemones responsa non redderent: tandemque immundo spiritu revelante, cognovit pueri Pachomii causa insolita provenisse silentia, atque in haec verba prorupit attonitus: Quid inimicus deorum huc venit? procul hinc eum procul pellite, et quantocius amovete. Quod cum parentes ejus audissent, eumque suo conspexissent separari consortio, moerore magno repleti sunt: eo praecipue, quod inimicus deorum tali fuisset contestatione declaratus. Ambigebant ergo parentes ejus, quid de eo fieret, quia et antea cum paululum degustasset de vino libationis daemonum, protinus evomuerat illud. Haec itaque cum se viderent non posse discernere, quieverunt. Instabant autem ut Aegyptiacis imbueretur litteris, et antiquorum studiis informaretur CAP. IV.--Eodem tempore Constantino post persecutionem in imperio perdurante, et contra tyrannum Maxentium gerente praelium, praecepta regalia cucurrerunt, ut lectissimi quique juvenum ad tirocinii militiam ubique tenerentur: inter quos et Pachomius annos natus viginti detentus est, ut ipse postea retulit. Cumque navi fuisset inter alios ad peregrina transvectus, ad civitatem quamdam vespera urgente delati sunt. Cives ergo loci illius, videntes tirones arctius custodiri, et quid illis accidisset edocti, pietate moti sunt, et, juxta mandatum Christi, solatia in maximo moerore positis, et necessaria corporis attulerunt. Tunc Pachomius animadvertens quod ab eis factum est, et nimis admirans, ab his qui simul aderant inquirit qui sint viri isti, sic erga misericordiam atque humilitatem prompti ac faciles; audivitque Christianos esse, qui circa omnes, et maxime peregrinantes, impenderent prona liberalitatis officia. Sciscitabatur autem quid ipsa sibi velit appellatio nominis Christiani; dictumque est ei et homines esse pios, et verae cultores religionis, credentes in nomine Jesu Christi filii Dei unigeniti, cunctisque pro viribus benefacientes, et sperantes a Deo retributionem bonorum operum in futura vita percipere. Haec audiens Pachomius, corde compunctus est; et illustratus divino lumine, Christianorum miratus est fidem; atque divini timoris igne succensus, paululum praesentium conspectibus sese subtraxit; et ad coelum manus elevans, ait: Omnipotens Deus, qui fecisti coelum et terram, si respiciens respexeris ad precem meam, et sancti tui nominis mihi veram contuleris perfectamque regulam, atque ab hac me compede moeroris exemeris, servitio tuo me tradam cunctis diebus vitae meae, et spreto saeculo jugiter tibi adhaerebo. Quae cum orasset, ad suos reversus est comites; et die sequenti de civitate illa profecti sunt. Cumque diversa loca navigio circuirent, si quando Pachomium voluptas corporis et mundana titillasset illecebra, nimis aversabatur, sponsionis suae memor, qua se Domino serviturum esse devoverat. Nam divina gratia suffragante, jam ab annis puerilibus amator exstiterat castitatis. CAP. V.--Igitur Constantinus imperator pietate ac fide, qua Christo credidit, victoriam de hostibus consecutus, tirones jussit absolvi. Sic Pachomius optata sibi libertate concessa, protinus ad Thebaidis ulteriora regreditur, et ingressus ecclesiam, quae est in vico, cui cognomen est Chinoboscium, fit illico catechumenus, et post paululum gratiam lavacri vitalis adipiscitur. Et ipsa nocte, qua mysteriis sacris imbutus est, vidit in somnis veluti rorem coelitus allapsum suam replesse dexteram, et in mellis crevisse pinguedinem; audivit quoque vocem dicentem sibi: Considera, Pachomi, quod geritur. Est enim 115 hoc signum gratiae, quae tibi a Christo collata est. Hinc itaque divino inflammatus affectu, et ex dilectionis jaculo salubri vulnere sauciatus, totum se disciplinis atque institutionibus divinis subjugavit. CAP. VI.--Audivit autem quemdam anachoretam, cui nomen erat Palaemon, intra eremi secreta Domino servientem; ad quem confestim, cum eo cupiens habitare, perrexit, et pulsans ostium cellulae ejus, precabatur ingressum. Cui senex aliquantulum patefaciens aditum, dixit: Quid vis? aut quem quaeris? Erat enim severo aspectu, propter quod multo tempore solitarius vitam rigidae conversationis exegerat. Respondens autem Pachomius, ait: Deus me misit ad te, ut monachus fiam. Cui senior: Non potes hic, inquit, monachus fieri; non enim parva res agitur, si veri monachi conversatio casta pensetur; nam plures huc dudum venientes, affecti taedio, perseverantiae non tenuere virtutem. Et Pachomius: Non sunt, inquit, aequales omnium mores. Idcirco precor ut me digneris excipere, et processu temporis tam voluntatem meam quam possibilitatem plenius approbabis. Et senior ait: Jam tibi praefatus sum quod hic fieri monachus nullo modo possis. Perge magis ad aliud monasterium, et cum tantisper ibidem continentiae operam dederis tunc ad me regredere, teque sine mora suscipiam. Verumtamen adverte quod dico. Ego hic, fili, satis frugaliter vivo. Nam nimis ardua et durissima conversatione me castigo, nullius rei ciborum utens, nisi tantum panis et salis. Oleo autem et vino in totum prorsus abstineo. Vigilo dimidium noctis, quod spatium vel in oratione solemni, vel in meditatione divinae lectionis insumo; interdum quoque totam noctem duco pervigilem. Haec autem audiens Pachomius, expavit, ut solent pueri magistrorum vereri praesentiam; sed gratia Domini roboratus, omnem hunc laborem tolerare proposuit, senique respondit: Credo in Domino Jesu Christo, qui mihi fortitudinem patientiamque praestabit, ut dignus efficiar tuis adjutus precibus, in sancta conversatione per omnia vitae meae curricula permanere. CAP. VII.--Tunc sanctus Palaemon spiritualibus oculis intuens Pachomii fidem, tandem patefecit aditum; eumque suscipiens, habitu monachi consecravit. Morabantur ergo simul, abstinentiae atque precibus operam dantes. Texebant quoque cilicia, et laborabant manibus suis, juxta beatum Apostolum, non tantum pro sua refectione vel requie, sed ut haberent unde tribuerent necessitatem patientibus (Ephes. IV). In vigiliis etiam cum nocturnas orationes celebrarent, si quando senior vidisset somno Pachomium premi, educens eum foras, arenam portare praecipiebat de loco ad alterum locum; et tali exercitio mentem ejus gravatam somni pondere sublevabat, instituens ac formans eum, ut sollicitus esset in precibus, dicens ei: Labora, Pachomi, et vigila, ne quando (quod absit) ab hoc nunc incepto proposito te amoveat is qui tentat, et inanis fiat labor noster. Quae cuncta Pachomius obedienter ac sollicite suscipiens, ac de die in diem sanctae continentiae profectibus crescens, venerabilem senem nimis alacrem laetumque reddebat, ita ut Christo semper pro conversatione ejus gratias ageret. CAP. VIII.--Per idem tempus sacratissimus dies Paschalis advenerat, et ait ad Pachomium senior: Quoniam cunctorum Christianorum universalis est ista festivitas, nobis quoque para quae usui nostro sunt congrua. Tunc ille promptus ad obtemperandum, id quod sibi praeceptum est implevit; praeter solitum namque parumper accipiens olei, cum salibus tritis admiscuit. Lapsanas enim, id est, agrestia olera, et herbas alias praeter oleum consueverant edere. Cum ergo praeparasset, ait ad senem: Feci quod tua paternitas imperavit. Cumque post orationes beatus Palaemon accessisset ad mensam, vidissetque olei apparatum cum salibus, fricans manibus frontem, et ubertim fundens lacrymas, ait: Dominus meus crucifixus est, et ego nunc oleum comedam? Cumque rogaret eum Pachomius ut modicum quid ex eo sumeret, nullatenus acquievit. Tunc pro more sale et pane allato ad manducandum pariter consederunt. Quae senex crucis Christi signo, sicut consueverat, benedicens, cibum uterque sumpserunt, Domino gratias (ut par fuerat) humiliter exhibentes. CAP. IX.--Una vero dierum, cum vigilantes simul Palaemon et Pachomius accenderent ignem, quidam frater superveniens, apud eos manere voluit. Qui cum susceptus esset, inter verba (ut fieri solet) erupit, et dixit: Si quis fidelis est ex vobis, stet super hos carbones ignis, et orationem Dominicam sensim lenteque pronuntiet. Quem beatus Palaemon intelligens superbiae tumore deceptum, commonuit dicens: Desine, frater, ab hac insania, nec tale quid ulterius loquaris. Qui correptione senis non solum non profecit in melius, sed plus elatione mentis inflatus, super ignem stare coepit audacter, nullo sibi penitus imperante; eratque conspicere, quomodo cooperante inimico humani generis, et Domino permittente, nequaquam perustus fuerit ignis attactu. Hoc ipsum 116 vero quod gessit impune, ad augmentum profecit ejus insaniae, secundum quod scriptum est: Ad pravos pravas vias mittit Dominus (Prov. XXVIII; Eccli. II). Hoc itaque cum fuisset factum, postera die idem frater mature proficiscens, ac velut exprobrans eis, aiebat: Ubi est fides vestra? Post non multum vero temporis cernens diabolus, eum sibi per omnia mancipatum, et facile ad quae vellet facinora eum posse compellere, transfiguravit se in mulierem pulchram, splendidis vestibus adornatam, et coepit ostium cellae ejus vehementer extundere. Qui cum aperuisset, ait ei diabolus in habitum mulieris immutatus: Obsecro te, quia nimis a creditoribus urgeor, et metuo ne me aliqua pericula comprehendant, recipias me in tuam cellulam, quo niam debitum solvere nequeo, quatenus per te salva facta, gratias referam; Deus enim me direxit ad te. Qui a caecitate mentis penitus obscuratus, nec valens discernere quis esset, qui sibi talia loqueretur, diabolum miser in suum recepit exitium. Tunc hostis nostrae substantiae, videns eum ad omne scelus esse praecipitem, immisit ei turpem concupiscentiam. Qui mox cessit inimici suggestionibus, et ejus quasi muliebres petivit amplexus. Quem spiritus immundus invadens, elisit atrociter; et revolutus super pavimentum, veluti mortuus diu multumque permansit. Post aliquantos autem dies tandem in se reversus, et dementiae propriae sero poenitens, ad sanctum Palaemonem venit; et cum magno fletu quid sibi accidisset exposuit, vociferans et dicens: Agnosco, Pater, agnosco, quod ego causa perditionis meae existam. Bene enim me commonere dignatus es, sed ego infelix, qui te audire contempsi. Quapropter obsecro ut me sanctis orationibus tuis adjuvare digneris, ne sub ingenti periculo constitutum discerpat inimicus et perimat. Cumque ista cum lamentis prosequeretur et fletibus, et sanctus Palaemon beatusque Pachomius lacrymas pro eo funderent compatientis affectu, subito correptus ab immundo spiritu, de conspectu eorum prosiliit, et per deserta discurens, agebatur infrenis. Pervenit autem ad civitatem Panos nomine, ac deinceps in fornace balnei per amentiam sese praecipitans, incendio protinus interiit. CAP. X.--Haec audiens vidensque Pachomius, magis ac magis incubuit abstinentiae tenere mensuram; et cum in omnibus, tum maxime in orationibus animum servare pervigilem, juxta illud quod scriptum est: Omni custodia serva cor tuum (Prov. IV). Intantum, ut eum senex miraretur attonitus, quia non solum consuetam abstinentiae regulam alacer extrinsecus exsequebatur, sed etiam intrinsecus conscientiam suam juxta coelestium formam studebat exigere purissimam, sicut beatus Apostolus dicit: Gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae (II Cor. I), certus ex hoc magnam sibi in coelestibus parare mercedem. Nam et cum divinas Scripturas legeret, memoriaeque mandaret, non id passim negligenterque faciebat, sed unumquodque praeceptum solerter examinans, ac pia mente pertractans, studebat in dies opere perficere, quae memoria retentabat. Praecipue vero humilitatis ac patientiae munere, et erga Deum proximumque purissima dilectione prae multis nitebatur excellere. Haec autem aliaque ejus plurima didicimus a sanctis hominibus Dei, qui simul cum eo multo tempore sunt morati; quibus etiam vitae spiritualis exempla contulerat, post lectionem divinae legis ea quae ad aedificationem animarum pertinent diligenter exponens. Quae quia multa sunt, et vires nostrae parvitatis excedunt, non omnia praesenti stylo perscripsimus. Non enim sumus idonei, tanti viri merita eloquio pari depromere. CAP. XI.--Igitur erga locum montis, ubi sancti morabantur, plena spinis eremus adjacebat; ad quam saepe Pachomius veniens ligna legere, super spinas nudis pedibus incedebat; et cum infigerentur ei plurimae, laetabatur, patienter ac fortiter ferens, recolens quod Dominus noster in cruce clavis fuerit dignanter affixus. Diligebat autem anachoresim plurimum, frequenter expetens solitudinem. Et illic diu in oratione persistens, Domino supplicabat, ut a tantis se fraudibus clementer eriperet. CAP. XII.--Quodam vero tempore contigit ut Pachomius procul a cella sua progressus, veniret ad quemdam vicum, cui nomen est Tabennense, in quo tunc nullus penitus habitator existebat. Ubi cum pro more diutius in orationibus perduraret, vox ad eum coelitus delata est, dicens: Mane hic, o Pachomi, et monasterium construe. Venturi sunt namque ad te quamplurimi, tua cupientes institutione proficere; quibus ducatum praestabis, juxta regulam quam monstravero tibi. Et protinus apparuit angelus Domini, deferens ei tabulam, in qua erat omnis forma institutionis ascripta, qua docendi forent, quicunque ad ejus magisterii studia pervenissent. Quam regulam Tabennenses hodieque custodiunt, eodem cibo semper utentes et habitu, ipsam quoque disciplinam sollicita circumspectione servantes. Nam monachi qui ibidem commanent, non solum more, sed et robore corporis et locorum 117 situ prae caeteris longe diversi sunt, et necesse est eos diversam quoque regulam custodire. Hanc ergo vocem Pachomius mentis sinceritate discernens, quam illi divina gratia et merita vitae contulerant, agnovit ad se coelitus delatam, regulasque valde mirabiles approbavit. Tunc reversus ad venerabilem senem Palaemonem, retulit quemadmodum voce sit divina commonitus, obsecrans ut secum pariter veniret ad locum quo possent Domini mandata explere. Qui nolens eum in aliquo contristare, utpote charissimum filium, precibus ejus illico paruit, atque ad praefatam villam cum eo pervenit, modicamque ibi cellulam construentes, laetabantur in Domino, promissionum ejus beneficia praestolantes. Post aliquantum vero temporis ait Palaemon ad Pachomium: Quoniam cerno gratiam a Deo tibi collatam, et deinceps istic permanere disponis, veni, statuamus inter nos pactum, ut non dividamur ab invicem, sed quandiu in hac luce versamur, visitatione nos consolemur assidua. Utrisque placuit haec pactio, quam omni tempore vitae suae tam beatus senex quam beatus Pachomius sollicitius sunt exsecuti. CAP. XIII.--Inter haec venerabilis idem Palaemon dolore splenis, qui ex nimia continentia illi provenerat, toto corpore gravi coepit aegritudinis incommodo laborare. Nam sumebat escam, potu saepius abstinens; item solummodo bibebat, nihil cibi percipiens. Rogatus igitur ab aliquibus fratribus, qui ad eum gratia visitationis advenerant, ne penitus corpus debile frangeret, sed ei aliquantulum solatii pateretur impendi, tandem cessit orantibus, ut victu congruo attenuata membra refoveret. Sed non hoc diutius pertulit. Nam graviores solito dolores splenis expertus, relicta ciborum insolentia, ad antiquum victum sine dilatione revertitur, dicens: Si martyres Christi alii per frusta lacerati, alii capite caesi, nonnulli etiam ignibus sunt cremati, et tamen usque ad finem fortiter pro fide toleraverunt, cur ego patientiae praemia, parvis cedens doloribus, impatienter abjiciam, et desiderio vitae praesentis afflictiones momentaneas inaniter expavescam? Denique suadentibus acquievi cibos insolitos sumere, qui mihi dolores auxerunt potius quam ullam requiem praestiterunt. Recurram igitur ad prisca remedia, et continentiae subsidia non relinquam, in quibus est (ut ego certus sum) omnis post Deum requies et vera laetitia. Non enim propter homines haec arma suscepi, sed ob amorem Christi his certare diposui. Sic itaque viriliter agens, intra mensem dierum valido languore consumptus est. Ad quem Pachomius veniens, fovebat eum ut patrem, deosculans pedes ejus, atque complectens; et veluti valefaciens, sic eum videbatur affari. Venerabilis autem senex, omni virtutum gratia cumulatus, et plenus dierum, sicut scriptum est, quievit in pace (Job. XLII). Tunc sanctus Pachomius corpus ejus sepelivit: cujus anima suscepta choris angelicis, ad coelos evecta est. Quo peracto. Pachomius ad proprium diversorium revertitur CAP. XIV.--Et non post multum temporis, germanus ejus, Joannes nomine, cuncta de illo comperiens, venit ad eum. Quem cum vidisset, gavisus est plurimum. Nam ex quo baptizatus in Christum crediderat, et solitariam vitam elegerat, nullum suorum viderat propinquorum. Igitur Joannes, ut vere Pachomii frater, imitator ejus effectus, cum eo permansit, unum habentes idemque propositum, eumdemque circa Deum dilectionis affectum. Et quia in lege Dei diebus meditabantur ac noctibus, nullis terrenorum negotiorum curis eorum animi deprimebantur. Nam etsi quidquam supererat illis ex his, quae suis manibus operabantur, id continuo distribuebant egentibus, ut juxta praeceptum Domini Jesu Christi de crastino minime cogitarent (Matth. VI). In tantum vero vestimentorum penuria sese constrinxerant, ut nunquam lebitone alio uterentur, nisi cum indumenti sordes necessitas coegisset eluere. Lebiton autem linea vestis erat, instar colobii, qua monachi utuntur hodieque per Thebaidam et Aegyptum. Sed beatus Pachomius ad humiliandum corpus proprium induebat se plerumque cilicio. Et per annos quindecim, post illos ingentes sudores atque labores eximios vigiliarum et abstinentiae, non jacens somnum capiebat noctibus, sed in medio cellulae suae residens, adeo ut nec dorsum saltem parieti pro sustentatione reclinaret. Cumque nimis ex hoc affligeretur, ferebat tamen aequanimiter hunc laborem, spe quodammodo praelibans illam requiem, quae sibi parabatur in coelis. Plurimorum namque Patrum considerans instituta, dabat semper operam, cum proprio fratre ad majora virtutis augmenta consurgere. Operabantur etiam sedilia, et unusquisque sicut poterat, ita vivebat, cum summa scilicet humilitate et patientia, et fide non ficta. CAP. XV.--Inter haec Pachomius iterum divinitus admonetur pro regulis quibus deberent institui qui erant per eum Domino credituri; coepitque cum germano suo habitaculum in quo manebant capacius reddere, et aedificiis ampliare quamplurimis, eorum (ut diximus) gratia qui saeculo renuntiantes, 118 ad serviendum Christo erant sine dubitatione venturi; quatenus essent spatia digna membrorum, in quibus eorum possit recipi multitudo. Cum ergo sanctus Pachomius in majus, ut dictum est, locorum ambitus extenderet, et monasterii membra dilataret, idem frater ejus solitudinem atque anachoresim cogitans, habitaculi diligebat angustias; et nimium indigne ferens, erat enim natu major, ait beato Pachomio: Desine ab hac intentione tua; quid agis rem superfluam, inaniter temetipsum dilatare contendens? Qui cum haec audisset, graviter quidem tulit quod insolitam audisset injuriam; verumtamen nihil omnino ei respondit, sed mansuete sustinens, sese continuit. Consequenti vero nocte ad inferiora domus descendens, cujus aliquam partem ipse construxerat, prostravit se in orationem; coepitque flere vehementer, ac dicere: Vae mihi, quia prudentia carnis adhuc in me sibi vendicat locum. Adhuc enim secundum carnem ambulo, sicut nuper expertus sum. Tantae namque conversationis instituta suscipiens, aequum non est ut me modo impatientia praecipitet, modo moeror vexet, modo furor exagitet, quamvis jure ac merito videar irasci. Miserere mei, Domine, ne peream, ne diaboli deceptus fraude succumbam. Si enim me tua gratia deseruerit, et aliquam in me partem suorum actuum repererit inimicus, durissimae ejus servituti subjiciar, quia scriptum est: A quo quis superatur, huic et servus addicitur (II Pet. II). Et iterum scriptum est: Si totam legem quis impleverit, offendat autem in uno, factus est omnium reus (Jac. II). Credo, Domine, quod miserationes tuae multae sunt; quae me nullis meritis subnixum adjuvabant, viamque sanctorum tuorum per te illuminatus ingrediar; et in anteriora me semper extendens, obliviscar ea quae retro sunt (Philip. III). Sic enim famulorum tuorum chorus, qui tibi a saeculo placuit, tuo protectus auxilio, diaboli vitavit incursus, longe lateque pro multorum salute mirabili decore resplenduit. Ego autem, Domine, quomodo alios docere tentabo, quos per me ad monachorum propositum vocare dignaberis; cum nec passiones carnis, quae adversus animam militant, ante devicerim, nec legem tuam immaculata mente servaverim? Sed confido, Christe, quod tua mihi virtus in omnibus semper assistat, eaque geram quae tuis conspectibus placeant. Remitte, clementissime Deus, remitte, precor, omnia peccata mea, et cor meum tua jugiter inspectione purifica. Haec igitur cum lacrymis Domino confitebantur et fletibus, tota nocte pervigil in oratione consistens; et prae nimietate sudoris atque lacrymarum (nam tempus erat aestatis) ita pavimentum ubi oraverat humectum reddidit, ut fusa illic aqua crederetur. Consueverat autem stans in oratione manus expandere, quas per aliquot horarum spatia minime colligebat; sed extensione diuturna, veluti cruci confixum corpus retinebat immobile, et sic animum suum ad vigilandum in precibus excitabat. Et quamvis esset in omni virtutum genere praepotens, incredibili tamen humilitate et mira mansuetudine cum suo germano cohabitans, eum per omnia sustitinebat. Qui non post multum temporis, vitae praesentis cursum implevit. Cujus funus debito curavit honore Pachomius. Nam totam noctem super ejus cadaver psalmis egit hymnisque pervigilem; et animam quidem ejus Domino commendavit, cui et ipse crediderat, corpus vero sollicite reddidit sepulturae. CAP. XVI.--Tunc infatigabilis Pachomius arcta et singulari conversatione semetipsum affligens, studebat integrum se atque immaculatum in omnibus exhibere. Si quando namque eum cogitatio pulsasset illicita, mox eam divino munere repellebat, atque in timore Domini perseverabat affixus, aeternarum memor poenarum, et dolorum sine fine manentium, ignis scilicet illius inexstinguibilis, et vermis nunquam omnino morientis. Cum his itaque Pachomius modis et ab illicitis abstineret, et ad meliora proficeret, dilatandi monasteria curam gerebat immodicam pro susceptione multorum: cui diabolus vehementer coepit obsistere, stridensque super eum dentibus, veluti singularis ferus, tentationes ei varias excitabat, si forsan adversus eum fraudis suae reperisset ingressum. Sed hic scuto fidei communitus, vigilanter inimici declinabat insidias, sanctas Scripturas memoria retinens atque decantans. CAP. XVII.--Quadam vero die, cum Pachomius supplicaret Domino, et genua vellet in oratione curvare, ante conspectum ejus daemonum praestigiis lacus apparuit. Hujuscemodi namque figuras inanes atque superfluas, hostis humani generis semper exhibere festinabat, ut aliqua subreptione vel fraude mens orantis a propria intentione distracta, preces Domino purissimas offerre non posset. Pachomius ergo daemonum machinas, Christo revelante cognoscens, pariterque despiciens, maxima fidei capiebat augmenta; hos quidem constanter arguens, Deum vero solita gratiarum actione benedicens. Consueverat quoque sanctus vir procul 119 a monasterio suo causa orationis ad loca remotiora descendere. Qui cum exinde reverteretur, immundi spiritus illudentes, frequenter eum facto velut ordine praecedebant, exhortantes alter alterum, quasi ante judicem directis agminibus, ac dicentes: Date locum homini Dei. Pachomius autem spe Christi Redemptoris armatus, spernebat eorum ridiculosa figmenta, et ac si canum latratus ineptissimos deputabat. Qui magnam viri considerantes instantiam, quod in nullo prorsus tantis luctaminibus frangeretur, irruunt super eum magno cuneo conglobati; et circumdantes ejus habitaculum, visi sunt illud a fundamento convellere, ita ut putaret sanctus locum penitus fuisse collapsum. Qui manens intrepidus, consuetam citharam spiritalis plectri modulatione pulsabat, ingenti voce decantans: Deus noster refugium et virtus, adjutor in tribulationibus, quae invenerunt nos nimis; propterea non timebimus dum turbabitur terra (Psal. XLV). Quo psallente, protinus est facta tranquillitas, et impetus inimicorum velut fumus evanuit; paululum quidem recedentes, ut canes, qui cum fatigati fuerint, ad praesens videntur abscedere, sed impudentiores postea revertuntur; nam cum idem sanctus post orationes ad opus solitum consedisset, instar galli gallinacei nimiae magnitudinis coram eo visus est inimicus, crebras iterans voces, et clamores inconditos excitans; deinde insiliens in eum, suis velut unguibus foede laceravit. Qui signo crucis frontem suam muniens, exsufflavit in eum, moxque fugatus est. Intelligebat enim cunctas inimici versutias; et timore divino praeditus, illusiones ejus pro nihilo computabat. Unde frequenter ab eo lacessitus, in nullo lacessere poterat; sed tanquam turris inexpugnabilis, patientissimus ad omnia certamina perdurabat. Rursus alio tempore cohortes daemonum, tali genere phantasmatis sanctum Dei famulum tentare moliuntur. Plures enim convenientes in unum, arboris folium coram eo magnis funibus colligare videbantur, et summo conamine trahere, dextra laevaque ductis ordinibus; ac sese mutuo cohortantes, sic insistere nitebantur, ac si magni lapidis moverent pondus immensum. Hoc autem nequissimi spiritus idcirco faciebant, ut mentem ejus, si possent, in risum forte resolverent, et invenirent unde illi exprobrarent. Quorum Pachomius impudentiam cernens, ingemuit; atque ad Dominum solitis precibus convolavit, statimque virtute Christi totus eorum cuneus est ad nihilum redactus. Frequenter enim cum resideret ad mensam, Deoque gratias ageret, apparebant illi in habitu pulcherrimarum mulierum, specie differentium, et procaci ac foeda nuditate conspicuae, eidem astare videbantur, et ex appositis velle contingere. Sed athleta fortissimus, quamvis sentiret ex hoc ipso molestiam, tamen exteriores oculos claudens, et interiores ad Dominum reserans, eorum molimina proterebat. Aderat enim misericors Dominus, qui etiam nunc contritis ac rectis corde cunctis adesse dignatur, et dicit: Nolite timere, ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII), suumque fidelem famulum servabat in omnibus. CAP. XVIII.--Alia quoque vice, cum idem sanctus gravibus diaboli molestiis urgeretur, sic ab eo est crudeliter caesus, ut a vespera usque mane, totum corpus multis esset verberibus exaratum. Et quanquam doloribus cruciaretur immanibus, nulla tamen desperatione penitus frangebatur; sed memor erat Domini, qui servos non deserit in tentatione. Tunc quidam monachus, Apollo nomine, gratia visendi venit ad eum. Cui Pachomius loquens ea quae pertinent ad salutem, insidias diaboli multiformes esse pronuntians, coepit etiam illa quae circa se gerebantur exponere, quantaque sibi per eorum acerbitates illata essent verbera, recensere. Ad quem monachus ait: Viriliter age, et confortetur cor tuum, venerabilis Pater. Sciens enim diabolus quia si te suis cedentem conflictibus vicerit, consequenter etiam nos, qui pro virium possibilitate certaminum tuorum sectatores existimus, quique maxima per te capimus exempla virtutum, perfacile superabit; idcirco te vehementer impugnare non desinit. Sed tu, Domini protectione munitus, impetum ejus fortiter excipe; ne, quod absit, et pro nobis cogaris reddere rationem. Nam si tu, qui nobis gratia divina praelatus es, aliqua desidia cesseris, multis occasionem ruinae causamque praestabis. Haec audiens Pachomius, grandes accepit vires adversus daemonum insidias; et glorificans Deum de fratris praesentia, precabatur eum ne se desereret. Exinde memoratus Apollo saepe veniebat ad senem. Qui post aliquantum temporis, dum solito Pachomium visitans, paucis cum eo diebus remoratus esset, valida infirmitate correptus, humanis rebus excessit, juxta votum senis dies suos perfecta conversatione consummans. Sepelitur itaque sanctis manibus, psalmis ab eo et hymnis et canticis spiritalibus ex more celebratis. CAP. XIX.-- 120 Tantam vero post haec fiduciam beatus Pachomius apud Dominum acquisierat, et ita spe divina magnificus habebatur, ut saepenumero calcaret serpentes et scorpiones, et per omnia maneret illaesus; necnon crocodili, siquando necessitas fluvium transire compelleret, eum cum summa subjectione portabant, exponentes eum ad locum quocunque praecepisset. Super his ergo Deo gratias referens, quod ab universis inimici fraudibus servaretur illaesus, orabat, dicens: Benedictus es, Domine Deus patrum nostrorum, qui non despexisti humilitatem meam, neque sivisti me nimis infirmum decipi vel illudi fraude diaboli; sed misericorditer ignorantiae meae discutiens tenebras, docuisti me facere voluntatem tuam. Nam cum pusillus essem et abjectus, ac vitae meae penitus nescius, timoris tui sensum mihi largitus es, ut tenebras exteriores et supplicia aeterna devitans, te veram lucem gaudiumque perenne cognoscerem. CAP. XX.--Cum ergo se videret assidua daemonis impugnatione pulsari, tanquam fortissimus athleta nimis alacer pro vitae sanctitate certabat, postulans a Domino ut si fieri posset, quod modum humanae fragilitatis excederet, necessitatem somni superaret (Ruff., l. III, n. 35), quatenus diebus ac noctibus vigilans, adversariorum machinamenta destrueret, sicut scriptum est: Persequar inimicos meos, et comprehendam illos; et non convertar, donec deficiant. Affligam illos, nec poterunt stare; cadent sub pedibus meis, et praecinxisti me virtute ad bellum (Ps. XVII). Postquam vero haec petitio ejus, quantum conditio permisit humana, completa est, invisibilem hostem tanquam videns sustinuit, in eloquiis coelestibus se perseveranter exercens. Preces autem ejus incessabiles erant, ut Domini voluntas in omnibus impleretur. CAP. XXI.--Quodam autem tempore, cum Pachomius vigilaret in oratione, apparuit illi angelus Domini, dicens: Voluntas Domini est, o Pachomi, ut ei pura mente deserviens, multitudinem congreges monachorum, et juxta formam quae tibi ostensa est, cunctos instituas, ac Deo exhibere contendas. Acceperat enim dudum tabulam, in qua erant haec adnotata: CAP. XXII.--Singulis juxta vires suas edere concedas et bibere, et pro modo vescentium, laborare compellas; et neque comedere modeste, neque jejunare prohibeas. Validioribus quidem, et comedentibus, validiora opera; leviora vero infirmioribus et abstinentibus imponas. Facies autem diversas cellulas, et ternos per unam cellulam manere constituas. Omnium vero cibus in uno loco paretur atque consumatur. Induantur autem noctibus lebitones lineos, praecincti lumbos, habeantque singuli melotem, id est, caprinam pellem confectam albam, sine qua neque comedant, neque dormiant. Accedentes tamen ad communionem sacramentorum Christi, et cingulos solvant, et melotem deponant, cucullis utentes tantummodo. Hoc etiam praeceptum erat, ut juxta numerum elementorum et Graecarum litterarum, XXIV monachorum turmae constituerentur, ita ut singulis turmis imponerentur singularum nomina litterarum, id est, ab α, et deinceps usque ad ω, ut cum interrogaret archimandritam de aliquo in multitudine tanta, facili responsione cognosceret. Verbi gratia, cum diceret qualiter esset α, vel ζ, et rursus λ, vel ρ, vel σ, proprio quodam signo nominis litterae, uniuscujusque turmae mores exprimeret, simplicioribus et innocentioribus ι, nomen imponens, difficilioribus autem et tortuosis, ξ, competenter accommodans; ita ut pro modo conversationis et propositi, singulis turmis litterarum elementa concinerent, solis spiritalibus haec ipsa quae significarent scire valentibus. Sed et hoc in illa tabula ferebatur ascriptum, ut peregrinus alterius monasterii, si veniret habens habitum diversum, nullus cum eo comederet, excepto eo qui iter agens id observare non posset. Qui vero semel ad hoc intraret monasterium, ut ibi jugiter permaneret, per tres annos a studiis sacratioribus arceretur, operaretur tantum opera sua simpliciter, et ita post triennium stadium certaminis introiret. Cum autem comederent, capita sua cucullis operirent, ne frater fratrem videret manducantem; et ut nullus comedens loqueretur, nec praeter mensam suos alibi circumferret aspectus. Necnon ab angelo, qui cum Pachomio loquebatur, hoc quoque constitutum est, ut diurnae orationes XII fierent, et vespertinae XII, et nocturnae XII. Cumque Pachomius diceret, paucas orationes esse, respondit angelus: Has constitui, quas possent infirmiores absque labore perficere; caeterum qui perfecti sunt, hac lege non indigent. Apud se namque in propriis constituti cellulis, orare non desinunt, qui puritate mentis et divina contemplatione pascuntur. Cumque hoc dixisset, nuntius coelestis abscessit; et Pachomius solite Deo gratias 121 referens, de visione certus est redditus, quam trina revelatione cognoverat. Coepitque suscipere cunctos, qui per poenitentiam se Dei miserationibus offerebant; quos etiam post longam conversationis experientiam monachorum coetibus aggregabat, instruens eos mundi illecebras fugere, sanctisque semper institutionibus inhaerere, primitus admonens ut generaliter monachus universo mundo renuntiet, deinde, juxta Evangelicum praeceptum (Lucae XXIV), parentibus suis, et ad postremum sibimetipsi, ut ita possit tollere crucem suam, et Christi vestigia veneranda sectari. Tali utique beati senis admonitione formati, fructus poenitentiae dignissimos afferebant, maxime considerantes eum jam aetate defessum, infatigabili studio spiritalis vitae servare propositum. Non solum namque se districtiori regulae subdiderat, sed et totius monasterii sollicitudinem curamque portabat, ultra vires omnibus servire contendens. Ad horam namque convivii ipse parabat mensam fratribus, et solita exhibebat officia. Nec non in hortulis serebat olera, quae suis manibus irrigabat. Si quis etiam monasterii pulsasset ostium, vigilanter occurrens, prompte responsa reddebat. Infirmis autem diebus obsequebatur et noctibus; et in his omnibus exemplum se maximum suis discipulis offerebat. Quapropter hi qui nuper ad Domini servitium veniebant, alacriores ad omnia pietatis officia reddebantur: quos tamen beatus senex, quia talium sollicitudinum munus adhuc obviare non poterant, securos esse ab universis distentionibus admonebat, dicens: In quo vocati estis fratres, viriliter in eo persistite, psalmos dicite, libros alios, et praecipue sanctum Evangelium, memoria retinete. Sic enim servientes Domino, et juxta mandata ejus invicem diligentes, vos quidem eritis perfecti; meum vero spiritum per omnia refovebitis, praesertim si coelestia praecepta fueritis sollicitius exsecuti CAP. XXIII.--Erant autem tres hi viri qui primitus ad Pachomium convenerant, quorum ista sunt nomina, Psenthessus, Suris et Obsis. Quibus Dei verbum Pachomius frequenter insinuans, multum eos juverat, et ad aemulationem spiritualis operis incitaverat. Qui etiam contemplantes, vitam senis specimen esse virtutis, nimis admirabantur, dicentes: Errant valde qui putant homines exinde jam a nativitate parentum, quodam privilegio beatos existere, ut arbitrii libertas adimatur, et peccatores per poenitentiam non possint operam dare virtutibus. Ecce enim manifestissimam in hoc venerabili patre Pachomio Domini conspicimus largitatem, qui cum de parentibus ortus sit gentilibus et profanis, ad tantam beatitudinem divini cultus se extendit, ut omnia Christi mandata perfecerit. Unde certum est, et ex nobis quicunque voluerint, adjuvante Dei gratia, normam sancti viri posse subsequi, sicut et ipse perfectissimorum patrum aemulatus est sanctitatem. Denique, quid est aliud quod in Evangelio scriptum est, dicente Christo: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos (Matth. XI); nisi ut iniqua projicientes onera, quae deprimunt genus humanum, bono incommutabili sine detrectatione jungamur? Et ideo perseveremus usque in finem cum hoc sene, ut conglorificari cum ipso in illa perenni beatitudine mereatur; nam recte nos instruit ad omnia, non solum verbo, sed etiam, quod est efficacius, proprio mirabiliter informat exemplo. Tunc accedentes ad sanctum Pachomium, dicunt ei: Pater venerabilis, cur solus monasterii sollicitudinem sustines? Quibus ille respondit: Nemo jugum subito jumentis imponens, laborare compellit, et tanto premit onere, quo sub fasce deficiant; sed paulatim assuescit ea, levioribus exercens ante ponderibus, usque dum valeant, et opportune possint ad opera graviora consurgere. Eodem modo nos quoque convenit mensuram ipsam, qua nos mensus est Christus, sic agere vobiscum, ut de vestra per omnia gaudeamus firmitate. Clementissimus autem Deus, qui nunquam preces humilitatis meae despicit, corda vestra in sua disciplina corroboret, ut omne opus bonum perficere cum patientia et longanimitate possitis, sanctorum Patrum vestigia subsequentes, ut sinceram ac Deo placitam conversationem vestram videntes, alii ad Christi servitium veniant, curamque monasterii patris aequo labore sustentent. CAP. XXIV.--Regulas igitur eis quas acceperat, tradidit, scilicet ut haberent moderatum cibum, vilissimum vestitum, somnum etiam competentem. Unde factum est, ut juxta voluntatem Domini, qui omnes homines convocat ad salutem, cunctaque bonorum incrementa largitur, ad senem plurimi convolarent, volentes pariter commorari: inter quos erat Pecusius, et Cornelius, Paulus quoque, et Pachomius alter, et Joannes, qui omnes immaculatam fidem beati Patris et doctrinam salutiferam libenter amplexi sunt. Statuitque ut hi qui poterant monasterii susciperent curam, et ita in brevi multiplicatus est monachorum numerus. 122 Proinde cum solemnitas ex more deposceret ut mysteriorum coelestium participes fierent, ex proximis viculis presbyteros convocabant, qui eis festivitatem laetitiae spiritalis implerent. Non enim patiebatur idem senex, inter eos esse quempiam, qui clericatus officio fungeretur. Dicebat enim, multo melius esse atque commodius monachis, non solum nullius prorsus honoris quaerere primatus et gloriae, verum etiam occasiones hujuscemodi de coenobiis amputare, quoniam frequenter hinc inter fratres contentiones et aemulationes inutiles nascerentur. Sicut enim scintilla ignis cum in messem ceciderit, non cito restinguitur, et interdum totius anni fructus exurit; ita cogitatio feralis ambitus, si in mentes irrepserit monachorum, ut vel primi cupiant esse, vel clerici, nisi cito suggestionis hujus ardorem de suo corde pepulerint, illico perdent continentiam multis laboribus acquisitam. Oportet ergo cum omni mansuetudine et puritate communicantes Christi ecclesiis clericos venerari, quia hoc expedit monachis, nullas autem religiosas appetere dignitates. Si vero repererimus aliquos ex monachis jam pridem clericos ab episcopis ordinatos, amplectamur eorum ministerium; quia et in veteri Testamento non omne vulgus sacrum praesumebat officium, sed hi tantum qui erant de tribu Levi ad haec obsequia nascebantur. Si quando autem extraneus frater advenerit, de quo certum est, quod sacerdotii fungatur officio, non exprobremus ei, tamquam qui sacra jura persuaserit, et his se ministeriis insolenter ingesserit. Quomodo namque hoc de eo suspicabimur, quem nos ad celebranda coelestia sacramenta enixius obsecremus? Imo magis ut patrem, et nobis in hac re obedientem, plus honorare nos convenit, utpote qui sanctorum vestigia sectetur, et illibatum Deo munus offerre non desinat, maxime si conversatio ejus exspectata cunctis est et probata. Si vero, quod absit, in aliquo delicto putatur esse collapsus, de eo nos judicare non possumus. Deus enim judex justus, constituit episcopos super eos judices, qui beatorum apostolorum successores et imitatores existunt, qui possunt spiritali examini discere negotia singulorum, et aequum de eis ferre judicium. Nos autem compatiamur ex imo pectore talibus: quia et misericordes nos Dominus esse commonet (Matth. VI), cui supplicare jugiter oportet, ne nos in aliquam tentationem patiatur induci. Haec a memorato Patre non solum dicebantur viriliter, sed et cum omni sollicitudine servabantur. Si quando denique venisset ad eum clericus, qui sub ejus regula vellet vivere, dignitati ejus honorem reddebat ecclesiae debitum; ille vero monachorum serviens institutis, tanquam patri se multa humilitate subdebat. CAP. XXV.--Omnes autem Christi famulos beatus Pachomius adeo diligebat, ut eis semper compateretur paterno affectu. Senibus etiam et aegrotantibus, necnon et parvulis, misericordiae opera propriis manibus ingerebat, prae caeteris eorum mentes munimine spiritali corroborans. Cumque in fide et in opere multi proficerent, et magnus fratrum numerus augeretur, omnes propemodum satagebant aemulatores esse virtutis. Constituit igitur ex eis praepositos, qui sibi ad lucrandas animas, quae ad eum quotidie confluebant, adjutores existerent. Plurimis enim (sicut dictum est) ad eum venientibus, et multipliciter in opere spiritali crescentibus, magna quaedam conversationis eorum videbatur esse diversitas. Quibus senex juxta datam sibi divinitus regulam, gratia Christi se per omnia moderante, pro viribus et ingeniis singulorum mensuras et formas operum custodire censebat: aliis quidem, ut labore manuum victum quaererent; aliis, ut fratrum occuparentur obsequiis, nec iisdem cunctis temporibus vescerentur, sed unusquisque pro labore suo vel studio, continentiae moderamina retineret. Sollicitudinem vero totius dispensationis erga fratres atque peregrinos eisdem commisit, qui se in ordine sequebantur. Universos autem monachos promptos esse ad obedientiam commonebat, ut hoc compendio facile perfectionis apprehenderent celsa fastigia, cordaque sua in timore Christi diligenter excolerent. Sic enim Deo potius quam sibi viverent, dum fructus obedientiae supplices exhiberent. Hic autem pater venerabilis, quamvis esset spiritalibus actibus occupatus, si quando tamen acciderat ut abesset is cui monasterii curam commiserat, sic adimplebat omnia solus, velut omnium famulus. Et hoc agebat sine aliqua ostentatione vel jactantia, quae magnas spiritalium virorum solet evacuare virtutes. Nam summa mentis humilitate cunctos aedificabat in Domino, utiliter universa dispensans. Omnia quoque monasteria sollicite circuibat, usque dum rursus ad eosdem filios suos paterno repedaret affectu. Quos inveniens in opere Dei sollicite vigilare, gaudebat, multumque profectuum eorum laetabatur augmentis CAP. XXVI.--Quodam vero tempore, videns aliquos mediocres homines in vicinis locis, dum pascerent pecora, a communione sacramentorum Christi abstinere, nec divinorum frui 123 lectione voluminum, qui per omne Sabbatum atque Dominicum solemniter ubique recitantur, iniit consilium cum S. Aprione Tentyrorum episcopo, ut in vico eorum jam pene deserto construeretur ecclesia, ad quam convenirent, et mysteria divina perciperent. Quod ubi factum est, cum nec dum essent ordinati clerici, qui solemnia plebi peragerent, ipse ad horam conventus ecclesiae cum monachis occurrebat salutiferas plebi paginas relegens; quia, ut dixi, nondum ibidem lectores fuerant constituti, nec alii clerici, qui ministeria sacra celebrarent. Quamdiu ergo presbyter et reliquus ordo clericorum aberat, Pachomius veniebat, et sic alacriter ac inverecunde lectoris implebat officium, et ita mentis ac corporis oculos habebat intentos, ut videntes eum populi, non hominem, sed Dei angelum crederent. Unde plures institutione ejus ab errore conversi, facti sunt Christiani. Erat enim circa proximi charitatem valde perfectus, et intantum misericors, ut si quando vidisset aliquos diaboli fraude deceptos, eosque non verum Deum colere, sed vanis inservire simulacris, super eorum perditione ingemisceret fortiter, et ubertim lacrymas pro eorum salute funderet. CAP. XXVII.--Per idem tempus Alexandrinae ecclesiae sanctus episcopus Athanasius praeerat, vir omni virtute mirabilis. Qui cum solemniter superioris Thebaidae circuiret Ecclesias, et salutari doctrina in fide Christi plebem institueret, accidit ut ad loca Tabennensium navigio perveniret. Quod ubi Pachomius agnovit, statim cum universis monachis in ejus properavit occursum; omnesque gaudentes et exsultantes, cum psalmis et hymnis summum Christi suscepere pontificem; et erat ingens multitudo fratrum qui de ejus adventu laetabantur in Domino. Pachomius vero non se ostendebat antistiti memorato, sed ex industria subtrahens se, in monachorum turmis occuluit, ex hac videlicet causa, quod antefatus Tentyrorum episcopus de eo sanctum Athanasium saepius exorabat, virum dicens esse mirabilem, et vere famulum Dei, quem ad honorem sacerdotii dignissime promoveret. Id ergo sciens Pachomius, non ei se manifeste monstravit, inter monachorum agmina delitescens, usque dum idem praeteriret episcopus, quem intantum venerabatur, ut nullum praestantiorem ipsis temporibus hominem diceret. Compererat enim sanctam vitam ejus et persecutiones innumeras, quas ab Arianis pro Christi pertulerat confessione; charitatem quoque, quam erga universos, et maxime monachos, exhibebat, intento mirabatur animo, eumque toto cordis affectu venerabatur. Nec solum hunc diligebat ardentius; sed et omnes rectae fidei viros summo studio praeferebat. Haereticos autem detestabatur plurimum, et maxime Origenem, velut blasphemum ac perfidum, vehementer horrebat: qui praevius Arii Meletiique declaratus, sub Heracla venerabili Alexandrinae civitatis episcopo, de ecclesia pulsus est, quique sacrae Scripturae dogmatibus exosa atque detestanda, quae nonnullorum corda subverterent, expositionibus suis admiscuit. Et sicuti solent qui venena temperant, amaritudinem melle contegere; sic iste proprii virus erroris, coelestium verborum dulcedine liniens, exitiosa rudibus dogmata propinavit. Quapropter universos fratres sollicitius admonebat, ut non solum ipsi Origenis commenta non legerent, sed neque legentibus quidem aurem penitus admoverent. Unde fertur aliquando reperisse volumen ejus, et in aquas misisse continuo, testatus his verbis: Nisi scirem nomen Dei in eo esse conscriptum, omnes garrulitates blasphemiarum ejus ignibus concremassem. Adeo rectae fidei erat amator, aemulatorque veritatis. Sicut autem inimicis Ecclesiae odio adversabatur hostili, ita Catholicorum probabatur adgaudere profectibus, et ipsum Christum redemptorem omnium, se in sacerdotibus ejus in Ecclesiae throno testabatur cernere. Si quando vero fratrem detrahentem cuiquam pro quolibet negotio cognovisset, non solum non credebat ei, sed etiam avertens se mox ab eo, veluti a facie serpentis concitus abscedebat, illud Psalmographi frequenter insinuans: Detrahentem proximo suo occulte, hunc persequabar (Psal. C). Nullus (aiebat) bonus de ore suo profert quidquam mali, nec sanctis patribus venenato ore prorsus obloquitur. De qua re multis quidem Scripturis Dei monstrabat indignantis offensam, praecipue tamen Mariae proferebat exemplum, quae mox ut adversus Moysen querelas obtrectationis effudit, perfusa lepra, divinum judicium vitare non potuit. Haec docens, utilitatem maximam audientibus conferebat (Num. 12) CAP. XXVIII.--Comperit autem germana soror ejus institutionem senis praeclaram atque sublimem (Ruff. l. III, n. 34); cupiensque videre eum, ad monasterium ejus advenit. Quod ubi agnovit Pachomius, hujuscemodi responsum ei per ostiarium direxit: Ecce, soror, audisti de me quod vivam et incolumis existam; perge igitur in pace, nec contristeris quod te non videam corporalibus oculis. Quod si volueris hanc conversationem sequi, quam teneo, ut possis apud Dominum misericordiam reperire, 124 cogita tecum diligenter et tracta; et si cognovero, hoc sanctum cordi tuo sedisse propositum, praecipiam fratribus meis ut tibi procul aedificent mansionem, in qua cum disciplina verecundiaque persistas. Nec dubito quod alias exemplo tuo Dominus advocabit, quae tecum maneant, et per te mereantur salutis aeternae invenire subsidium. Nullam namque requiem in hoc corpore mortis habere poterit homo, nisi qui piis operibus Deo placuerit. Haec audiens soror ejus, flevit amare: et compuncta divinitus, ad exhortationem saluberrimam mox appulit animum seque Christo servire professa est. Hanc ergo mentem germanae suae Pachomius agnoscens, Deo gratias egit, qui ei promptam largitus est voluntatem, et protinus religiosioribus imperat fratribus ut ei procul a se monasterium construant. Quod ubi factum est, et illa secundum timorem Dei vitam duceret, convenerunt ad eam aliae plurimae, et brevi tempore magnae multitudinis mater effecta est. Quas instruens et docens, ut cor a cupiditatibus carnalibus abstrahentes, ad coelestia et mansura semper attollerent, ipsa et vivendo pariter et loquendo salutis eis itinera demonstrabat. Sanctus autem Pachomius cuidam Petro, aetate jam grandaevo, et veneranda senectute conspicuo, praecepit ut interdum famulas Dei visitaret, et sancta exhortatione sustolleret. Habebat enim cum mortificatione passionum omnium, etiam sermonem (sicut scriptum est) sale conditum, eratque oculis mentis et corporis valde castissimus, qui saepenumero virginibus Christi de sanctis Scripturis loquebatur (Coloss. IV), et insinuabat ea quae pertinent ad salutem. Pachomius vero descripsit eis regulas, quibus utentes, jugiter conversationis suae momenta dirigerent. Exceptis enim melotis, quas feminae non habent, omnis institutionis earum forma monachis probabatur esse consimilis. Si quis autem de fratribus habebat in monasterio feminarum propinquam aliquam vel sororem, eamque visitare voluisset, mittebatur cum eo unus ex senioribus probatae vitae; et primum quidem videbat eam quae sororibus praeerat; et deinde sub ejus praesentia et aliarum quae erant provectioris aetatis, sororem suam vel proximam frater cum omni pudore et gratia sanctitatis cernebat, nihil ei deferens, nec prorsus ab ea quidquam accipiens. Non enim proprium quid habebant quod sibi mutuo largirentur; eratque satis utrisque, solum visitationis officium, memoriaque futurorum cum spe felicitatis aeternae. Si quando vero vel ad structuram, vel ad aliam rem feminae monachis indigerent, eligebantur magnae conversationis viri, qui fratribus ad quaesita praeessent officia; et cum timore Domini laborantes, refectionis hora revertebantur ad monasterium, caventes apud eas quidquam cibi potusque percipere. Una vero regula tam virorum quam feminarum hodieque perdurat, nisi quod feminae melotis (ut diximus) minime utuntur (Pallad. c. 39). Quod si defuncta esset virgo, curantes funus ejus reliquae, cunctaque quae ad sepulturam pertinent adimplentes, deferebant usque ad ripam fluminis, quod utraque monasteria dividit, psalmos ex more canentes. Tunc transeuntes monachi cum ramis palmarum et olivarum frondibus, psallentes transvehebant eam, et in sepulcris suis cum hilaritate condebant. CAP. XXIX.--Haec talis ac tanta conversatio longe lateque crebrescens, sanctique Pachomii nomen ubique perveniens, universos ad agendas Deo gratias excitabat. Non pauci quoque contemnentes hujus mundi negotia, singularem monachorum conversationem et spiritalia studia diligebant: inter quos et Theodorus, adolescens annorum ferme XIV, Christianis ortus parentibus, et secundum saeculum valde claris, hoc modo conversus est. Undecimo die mensis Tibi, id est, octavo Id. Jan. quaedam apud Aegyptum celebratur ex more festivitas. Cernens itaque domum suam nimis amplam ac splendidam, ac bonis omnibus abundantem, per Dei gratiam corde compunctus, talia secum coepit volvere: Quid tibi proderit, infelix Theodore, si totum mundum lucratus fueris (Matth. XVI), et temporalibus utens usquequaque deliciis, ab illis aeternis bonis et immortalibus excludaris? Nullus enim potest et praesentibus deliciis perfrui, et perennis gloriae praemia promereri. Super his ergo fortiter ingemiscens, penetralia suae domus ingressus est; et procidens in faciem suam, cum lacrymis ait: Omnipotens Deus, qui occultorum es cognitor, tu scis quia nihil horum quae sunt in hoc saeculo, amori tuo praepono. Propter quod obsecro te misericors, ut in voluntate tua me dirigas, illuminans animam meam miseram, ne in aeternae mortis contenebrata peccatis obdormiat, sed redempta tuo munere, per omnia te collaudet atque glorificet. Haec eo orante, venit mater illius, et invenit oculos ejus plenos lacrymis, et ait: Quis te contristavit, charissime fili, ut sequestreris a nobis? Nam solliciti ac dolentes ubique te quaerebamus, ut nobiscum pariter epulareris. Qui respondit: Perge, quaeso, mater, et cibum sume, quia ego nunc manducare non possum. Nec acquievit precibus ejus, ut cum ea comederet. 125 Et cum ad scholam ambularet ut litteras disceret, jejunabat usque ad vesperam. Frequenter autem et biduana jejunia transigebat, per duos annos omnibus pretiosis et delicatioribus cibis abstinens, seque ad perfectam continentiam, quantum aetas illa patiebatur extendens. Coepit itaque secum tractare, quatenus monasterium expeteret, sanctaeque se regulae manciparet. Et deserens omnia quae habebat, quosdam religiosos viros reperit, optima institutione viventes; habitavitque cum eis, in Domini timore proficiens. CAP. XXX.--Quodam vero tempore, contigit ut post orationem vespertinam, cum monachi resedissent, et divina consuete meditarentur eloquia, unus ex eis disputans, audiente quoque Theodoro, tabernaculum veteris Testamenti et sancta sanctorum ad novos referret populos, ad circumcisionem scilicet atque praeputium, dicens quod exterius tabernaculum figuram gereret prioris populi Judaeorum, interius autem, quod est sancta sanctorum, vocationem praesignaret omnium gentium, quae et sacratioris aditus meruisset accessum, et majorum mysteriorum particeps exstitisset. Pro hostiis enim animalium, et pro arca in qua erat manna, et virga Aaron quae fronduerat, et tabulae testamenti, pro thuribulo quoque et mensa et candelabro ac propitiatorio, Deus Verbo nobis in sua incarnatione clementer apparuit, et illuminavit nos lumine suae praesentiae; nostrorumque factus est propitiatio peccatorum, et pro manna corpus proprium largitus est ad edendum. Haec cum monachis qui praesentes aderant, idem frater religiose dissereret, addidit dicens: Hanc interpretationem a sancto patre nostro Pachomio didici, qui in Tabennensi monasterio monachos primitus congregavit, cum quibus in dies Domiuo auxiliante, profeci. Et credo, quia tanti viri recordatus sum, peccata mea remittentur universa. Audiens ista Theodorus, accensus est animo, et intra semetipsum precatus est, dicens: Domine Deus, si talis est vir justus in terris, dignum me fac, ut eum videam, et sequens vestigia ejus, universa mandata perficiam; salvus quoque factus, bona tua, quae diligentibus te promisisti, promerear. Haec dicens cum lacrymis, vincebatur amore divino fortiter sauciatus. Post aliquot autem dies venit ad eos quidam venerabilis vir, Pecusius nomine, longaeva senectute decoratus, ut visitaret fratres, simulque qualiter agerent scire desiderans. Quem valde Theodorus precabatur, ut se comitem susciperet, et ad sanctum Pachomium perducere dignaretur. Qui nihil differens, eum secum gratanter assumpsit. Cumque pervenissent ad locum, Theodorus adoravit Dominum, dicens: Benedictus es, Domine, qui sic celeriter orationem peccatoris audisti; et sicut abs te poposceram, desiderium meum complere dignatus es. Accedens ergo ad ostium monasterii, mox ut vidit Pachomium, coepit flere prae gaudio. Ad quem venerabilis pater ait: Noli, fili mi, plangere, quia et ego homo peccator sum, licet Dei opus aggressus sim: et haec dicens, introduxit eum in monasterium. Qui cum fratrum multitudinem vidisset, illuminatus mente, circa divinum cultum pio zelo vehementer incaluit, ac processu temporis magna in virtutibus incrementa percepit. Erat enim largitate divini muneris praeditus, et in operibus bonis ac verbis multum prudens; et humilitate atque contritione cordis valde mirabilis, in jejuniis sedulus, in vigiliis intentus, in oratione sollicitus, nunquam penitus omittens, quo minus spiritalis gratiae majora munera sectaretur. Consolabatur autem plurimos moerore depressos; et eos qui aliquo peccato deviaverant, admonitione humili atque benevola corrigebat. CAP. XXXI.--Denique tam praeclaram ac fulgentem conversationem ejus Pachomius cernens, satis eum dilexit, et in corde suo conseruit. Audiens autem mater ejus quod apud beatum Pachomium moraretur, ad eum protinus advolat, secum deferens episcoporum scripta, quae praecipiebant ut ei suus filius redderetur. Hanc ergo susceperunt virgines in monasterio, quod a virorum, ut supra dictum est, haud procul aberat; quae mox mittit epistolas sancto Pachomio, similiter obsecrans, ut filium proprium videre permitteret (Ruffin., l. III, n. 34). Tunc advocans Theodorum Pachomius, ait ad eum: Comperi, fili, quod huc mater tua venerit, et te videre desideret: ecce nobis et episcoporum litteras attulit. Pergens itaque satisfacito matri, maxime propter sanctos pontifices, qui nobis per eam dignati sunt scripta dirigere. Respondit Theodorus: Prius me, venerabilis pater, certum facito, quod post tantam spiritalium rerum cognitionem, si videro eam, non dabo inde rationem Domino in die judicii, et quod praecipis faciam. Hanc enim juxta mandatum Christi cum toto mundo deserui. Et quomodo eam in offensionem fratrum nunc audebo conspicere? Nam si prius, ante manifestationem tantae gratiae, filii Levi parentes proprios ignorarunt, ut justificationes legis implerent (Exodi XXXII; Deut. XXXIII; Levit. XXI), quanto magis ego, qui tanti muneris particeps factus sum, parentes non debeo divinae praeponere charitati, dicente Domino in Evangelio: Qui diligit patrem aut 126 matrem super me, non est me dignus (Matth. X)? Dicit ei Pachomius: Si probas id tibi non expedire, fili mi, non te cogo. Hoc autem eorum est qui perfecte renuntiant huic mundo, et seipsos sibi penitus abnegant. Oportet enim monachos, inutiles et saeculares salutationes et colloquia vana diffugere, et his qui membra Christi sunt pia mente sociari. Si quis autem passione quadam saeculi captus, dicit: Parentes caro mea sunt, eos diligere debeo, audiat beatum Petrum apostolum praedicantem: A quo quis superatur, huic et servus efficitur (II Pet. II). Qui ergo vincitur amore carnis, servus sine dubio est carnis. Cumque non acquievisset Theodorus matri se praesentare, decrevit et illa in ipso monasterio cum Christi permanere virginibus, haec apud se pertractans: Si voluntatis Domini fuerit, inter alios saltem monachos videbo eum: et propter hanc occasionem, meam quoque lucrabor animam, dum in hac sancta conversatione persisto. Constat igitur eos qui rigorem pro nomine Christi, non pro vana laude custodiunt, plurimas utilitatis causa virtutes caeteris adhibere, licet videantur ad breve tempus nonnullos offendere. CAP. XXXII.--Igitur sicut hujus studium ad aemulationem eorum qui meliora cupiunt imitari protulimus, ita negligentias aliquorum justum credimus intimari, ad cautelam eorum qui ista lecturi sunt. Quidam monachi secundum carnem viventes (Coloss. III), nec veterem hominem curantes exuere, sanctum Pachomium fortiter affligebant; frequenter itaque salutaribus eos monitis alloquens, nullum penitus profectum eorum sentiebat. Unde tristis et anxius, Domino pro eis supplicabat impensius, dicens: Dominator Domine, tu praecepisti nobis diligere proximos ut nos ipsos (Levit. XIX; Matth. XIX). Quia ergo secreta cordis mei agnoscis, obsecro, ne me clamantem ad te pro eorum salute despicias; sed misertus eorum, da illis timorem tuum, ut divinam tuam potentiam cognoscentes, in veritate tibi deserviant, spe promissionum tuarum per omnia roborati; quia nimis affligitur anima mea pro eis, et omnes sensus mei turbantur usquequaque. Haec dicens, siluit. Post aliquot vero dies videns quod nec per orationem meliores effecti sunt, iterum stans ad orationem, pro eis Domino supplicavit; et quasdam privatas ac proprias regulas eis orandi atque vivendi tradidit, ut saltem quasi servi statuta complentes, paulatim consuescerent ad filiorum munus affectionis industria pervenire. Qui cernentes se post concupiscentias suas ire non posse, praesentiamque sancti Pachomii formidantes, spiritu timoris, non illius casti, decepti sunt; et abierunt retro post Satanam, conversationem ejus admirabilem non ferentes. His itaque recedentibus, grex universus in sui status integritate permansit, magis ac magis ad incrementa virtutum assurgens, sicuti solent in agris optima frumenta laetius efflorescere, cum fuerint ab eis zizania radicitus amputata. Haec autem retuli, volens ostendere quia sicut nihil obest hominibus saeculo deditis, si se tradiderint monachorum institutis, ita nihil utilitatis affert monachis professio venerabilis, si negligentes existunt; sed nec oratio paterna, nec condescensio eos poterit adjuvare torpentes. CAP. XXXIII.--Confessor interea Dionysius presbyter et oeconomus, id est, dispensator Ecclesiae Tentyrorum, amicissimus sancti Pachomii, comperit ab aliquibus quod ex aliis monasteriis ad eum venientibus, non concedat cum suis fratribus vesci, sed eos sequestrato loco juxta monasterii fores excipiat. Contristatus itaque plurimum super hac re, venit ad eum; et increpantis potius assumens animum quam monentis, aiebat: Non recte facis, abba, charitatem fratribus deditam non aequaliter omnibus exhibens. Qui correctionem ejus cum multa longanimitate patientiaque suscipiens, ita respondit: Novit Dominus propositum meum, et paterna tua cognoscit affectio, quod nunquam cujuslibet animam cupiam contristari, nec dicam spernere. Quomodo igitur hoc auderem agere, ut meum contra me Dominum provocans irritarem, qui manifeste testatur in Evangelio dicens: Quamdiu fecistis uni ex minimis fratribus meis, mihi fecistis (Matth. XXV)? Accipe itaque satisfactionem meam, venerabilis pater, quia non velut vitans atque spernens eos qui huc veniunt, hoc quod asseris facio; sed quia in coenobio congregationem suscepi, plurimos qui nuper conversi sunt, et diversos eorum mores esse cognosco. Nonnullos autem novi intantum ipsius conversationis ignaros, ut nec monachorum habitum noverint. Inter quos sunt parvuli, tanta simplicitate viventes, ut nec dexteram valeant scire, neque sinistram. Idcirco credidi esse commodius, ut supervenientes fratres seorsum susciperentur, in honore maximo constituti. Hinc ergo non aestimo patribus vel fratribus qui ad nos divertunt, ullam contumeliam fieri, sed magis debitam reverentiam commodari: praesertim cum statutis horis ad reddendum nobiscum Deo vota sua conveniant, et post hoc singuli ad loca destinata concurrant, quieti operam dantes, me secundum Deum sollicitius usibus 127 eorum necessaria providente. Haec audiens praefatus presbyter, omni eum laude dignissimum comprobavit, certo cognoscens quod secundum Deum cuncta ageret; multumque relevatus sancti Pachomii satisfactione, laetus remeavit ad propria. CAP. XXXIV.--Mulier autem quaedam in eadem Tentyrorum civitate patiebatur fluxum sanguinis, et hac infirmitate jam prolixo tempore laborabat. Haec audiens Pachomium Dei esse cultorem, sanctaque conversatione mirabilem, insuper et Dionysium presbyterum amicum ejus esse charissimum, rogat eum ut sui misereatur, et quasi per occasionem necessariam ad se Pachomium convocet. Qui precibus mulieris flexus, hoc agere non moratur. Cum ergo venisset Pachomius ad ecclesiam, et post orationem Dionysium salutasset, juxta eum protinus assedit. Dumque loquerentur ad invicem, mulier fiducia fidei roborata, credensque dicenti Christo: Confide, filia, fides tua salvam te fecit (Matth. IX), post tergum ejus latenter accessit, et cucullum, quod operiebat caput ejus, tremens attigit; statimque sanata est. Et procidens in faciem suam, adoravit Dominum, glorificans ejus clementiam, quod tanta per servos suos beneficia credentibus contulisset. Tunc sanctus vir Dionysius factum sentiens, benedixit mulieri, et protinus ad sua repedavit. CAP. XXXV.--Aliquando vero necessitas exegit ut sepis munimine monasterium vallaretur, in quo opere laborantibus fratribus, ipse laetus ferebat maximum auxilium. Post aliquantos autem dies monachus quidam presbyter, multorum fratrum pater existens, qui solitus erat sanctum Pachomium crebro visitare, venit ad eum cum uno fratre, propter contentionem quae in monasterio orta fuerat, ex hac videlicet causa: is ipse frater, qui cum eo pervenerat, molestus erat ei nimium, clericatus desiderans dignitatem: quem sciens indignum tali munere, diverso modo ne hoc ipsum fieret differebat. Et cum amplius importunitatem ejus ferre non posset, venit ad sanctum Pachomium, cuncta quae negotii erant eidem pandens, certus quod ipse solus contentiones hujusmodi posset absolvere. Qui cum causam penitus cognovisset, ait presbytero: Nonne ad hoc venisti, ut per me cognosceres Domini voluntatem? Audi ergo me, et da ei quod postulat, nihil in hac parte desperans. Fortassis enim per hoc officium liberabitur anima ejus de captivitate diaboli. Saepe namque contingit ut homo malus affectus beneficiis, ad bonos se conferat mores. Desiderium namque meliorum pium novit ingenerare propositum, his duntaxat animabus, quae non usque adeo negligentiae torpore prolapsae sunt, ut possint studere virtutibus. Nos ergo, frater, hoc agere decet, quod Deo placeat. Sic enim dilectio ejus in nobis esse probabitur, si compatiamur alterutrum. Hoc accepto responso, senior fecit quod sibi fuerat imperatum. Sed frater ille voti compos effectus, ad beatum Pachomium reversus est, jam mente sobrius atque compunctus, et cadens in faciem, confitebatur dicens: O homo Dei, multum sublimatus es a Deo, qui discernens ea quae pertinent ad salutem, malum in bono vicisti. Si ergo non fuisses erga me mitis atque longanimis, sed aliquid id me rigidum protulisses, ab hoc discedens habitu, a Deo prorsus alienus efficerer. Nunc autem benedictus tu Domino, per quem anima mea salva facta est. Tunc allevans eum de terra venerabilis senex, hortabatur sedulo, ut vitam sumeret congruam dignitati, ne quando negligens, perpetua in futuro tormenta sentiret. Et osculatus eum, dimisit in pace, quem etiam usque ad fores monasterii prosecutus est. CAP. XXXVI.--Adhuc autem sancto Pachomio ibidem stante, ecce vir a longe festinus veniens, ad ejus vestigia provolvitur, obsecrans ut filiam suam a daemonio vexatam, per Christi gratiam curare dignaretur. Quo relicto prae foribus ingressus, ipse tale ei responsum per ostiarium dirigit: Non est nobis consuetudo cum mulieribus loqui; sed si quid habes ex vestimentis ejus, mitte nobis, quod in nomine Domini benedicentes, tibi protinus remittam; et credimus in Christo quod filia tua isto modo ab inimici liberetur incursu. Cumque tunica puellae sancto fuisset allata, severe nimis intuitus ait: Non est ejus iste vestitus. Affirmante vero patre atque dicente ejus esse, respondit ei: Et ego novi quod ejus sit; sed virginitatem suam Deo dedicans, non servavit sanctimoniae puritatem: propter hoc ejus inspiciens tunicam, et intelligens castitatem suam minime custodisse, non ejus esse testatus sum. Spondeat itaque tibi in conspectu Domini deinceps vivere continenter, et propitiabitur ei Christus, sanamque restituet. Pater igitur indignans et moerens, filiam suam perscrutatus est, et sic esse ut sanctus Pachomius dixerat puellae confessione cognovit. Quae cum juramento pollicita fuisset nunquam se talia gerere velle, pro ea vir beatus Domino supplicavit, benedicensque oleum misit. Quo peruncta, sine mora curata est, et glorificabat Dominum jugiter, quod non solum daemone, sed 128 etiam detestabili conversatione caruisset, et in reliquum continentiae se studiis per Christi mancipasset auxilium. CAP. XXXVII.--Tali igitur opinione de sancto viro ubique currente, alius nihilominus qui filium suum a daemonio possessum, sine intermissione deflebat, nec eum perducere poterat ad monasterium, genu nixus supplicabat Pachomio, ut pro eo precaretur omnipotentiam Christi. Qui cum orasset, dedit ei benedictum panem, sollicite praecipiens ut ante cibum ex eo paululum semper energumenus sumeret. Cumque esurisset filius ejus, ex ipso pane particulari ei tradidit, sed non permisit immundus spiritus ut exinde omnino gustaret; ex aliis autem panibus qui erant appositi manus suas implevit, coepitque comedere. Pater ergo benedictum panem per frusta comminuens, in interioribus palmarum, sublatis exinde ossibus, immisit; et has ei tantum modo palmas apposuit, ut nesciens id quod factum est, benedictionem percipere mereretur. Quas adaperiens, ille frusta quae injecta fuerant projiciebat; et ipsas exsecratus palmas, nihil penitus escae volebat accipere. Cumque pater eum sine cibo manere diebus plurimis compulisset, fame coactus, ex benedicto pane percepit; ac protinus somno detentus, a maligno spiritu liberatus est. Quem secum pater ad sancti Pachomii vestigia perduxit, laudans et glorificans Deum, qui per servos suos operatur magnalia et gloriosa, quorum non est numerus. Alias quoque sanitates plurimas in virtute sancti Spiritus vir beatissimus faciens, non extollebatur, nec unquam cor ejus elatum est. Habebat autem hanc a Domino gratiam, ut idem semper et aequalis esset in omnibus, animumque in disciplina Domini sollicitum retineret. Et si quando poscens aliquid a Domino, petitionis suae non consequeretur effectum, non contristabatur omnino, sed patientissi me sustinebat, sciens hoc expedire vel sibi vel omnibus, quidquid divina misericordia censuisset; quia frequenter intentione sincera videmur postulare contraria, quae Domini bonitas, cum non concedit, praestare dignatur; et tunc potius clementer exaudit, cum vota nostrae ignorantiae nocte velata non perficit. CAP. XXXVIII.--Quidam denique juvenis, Silvanus nomine, de scena conversus, ad sanctum Pachomium venit, volens in ejus monasterio commorari. Qui cum susceptus esset, infectus perversa consuetudine saeculi, nullis disciplinae regulis poterat coerceri; salutemque propriam negligens, dies suos vanitatibus pristinis atque ridiculis occupabat: adeo ut nonnullos ex fratribus everteret, et ad studium simile commoveret. Quod plurimi non ferentes, sancto Pachomio suggerunt ut eum de monasterio pelli praeciperet. Ad quam rem non eis annuit; sed aequanimiter ferens, admonuit praefatum fratrem ut se corrigeret, et antiquae conversationi renuntiaret. Pro quo etiam jugiter Domino supplicabat, ut ei compunctionem cordis solita pietatis abundantia largiretur. Cumque memoratus juvenis in propria persisteret pravitate, et aliis exemplum perditionis ostenderet, ad postremum visum est omnibus ut a sancta congregatione velut indignissimus arceretur. Sed beatus Pachomius hoc idem credidit differendum. Quem etiam mitissima atque sapientissima correptione conveniens, et coelestibus erudiens institutis, ita divino timore succendit, et sic anima ejus futurorum fide compuncta est, ut se deinceps abstinere non posset a lacrymis. Emendatus itaque per omnia, magnum caeteris documentum conversionis exhibuit. In omni namque loco et in omni operatione flebat jugiter; et nec tunc quidem, cum cibum inter fratres caperet, a lamentatione cessabat. Quae res etiam permovit multos ex monachis, qui et dixerunt: Tandem a planctu te cohibe, nec tanta, quaesumus, afflictione dejicias. Qui respondit: Conor quidem, sicut jubetis, a lacrymis temperare, nec possum. Pectus enim meum veluti quaedam flamma comburens, quietum me esse non sinit. Rursum ipsi dixerunt: Apud te in secreto tuo, vel certe in orationibus plangito; cum vero convenimus ad mensam, cibum sumere debes, et a fletibus abstinere. Nam possibile est animam et sine istis exterioribus lacrymis semper in compunctione persistere: quia plures e fratribus videntes te flentem, manducare non possunt. Et cogebant eum fateri, cur ita se suis dilueret fletibus. Tunc ait ad eos: Non vultis ut plangam, cum videam me foveri multis obsequiis sanctorum fratrum: quorum et pulvis pedum mihi venerandus est, nec eis me conferre dignum prorsus existimo. Non ergo plangam, quod homo de scena multis peccatis obnoxius, officia tanta percipiam? Timeo valde ne, sicut Dathan et Abiron, me quoque profanum hiatu suo terra deglutiat (Num. XVI). Illi namque impiis ausibus manibusque pollutis sancta sibimet usurpare tentaverunt; ego vero post tantam cognitionem divini muneris, animae meae salutem desidiosa conversatione neglexi. Ideo quippe ista recolens, non erubesco flere coram omnibus, quia multa facinora mea esse cognosco, quae jugibus lacrymarum fontibus debeam expiare. 129 Quod si ipsam miseram animam meam per lamenta diffunderem, nihil facerem magnum, quia nullum pro factis meis in praesenti dignum possum reperire supplicium. Cumque per dies singulos idem frater ad meliora proficeret, omnesque propemodum in humilitate superaret, ita de eo sanctus Pachomius coepit coram omnibus dicere: Testor vos, fratres ac filii, coram Deo et sanctis ejus angelis, quia ex quo coenobium hoc fundatum est, nullum de fratribus qui mecum sunt vel fuerunt, humilitatem meam secutum esse cognosco, nisi unum tantummodo. Quo, fratres, audito, nonnulli putabant hunc unum esse Theodorum, alii Petronium, alii vero Orsesium. Cumque rogaret Theodorus eum, ut quis ille esset depromeret, et sanctus vir indicare differret, rursus eum Theodorus vehementer urgebat. Alii quoque majores ex fratribus plurimum precabantur ut diceret quis esset cui testimonium tale perhiberet. Tunc respondit Pachomius: Si scirem eum de quo dicturus sum vanae gloriae stimulis incitari, nunquam eum ostenderem; sed quia proculdubio credo quod per Christi gratiam quantum laudis ei accesserit, tantum ipse munus humilitatis acquiret, idcirco, ut eum possitis imitari, sine metu palam beatificare non desino. Tu quidem, Theodore, et quicunque tui sunt similes, fortiter in monasterio certantes, diabolum vinxistis ut passerem, et sub vestris pedibus allisistis eum, per Dei gratiam conculcantes ut pulverem; sed si (quod absit) neglexeritis in aliquo, consurgens is qui sub vestigiis vestris est, adversus vos gravi furore bacchabitur. Juvenis autem Silvanus, quem dudum propter negligentiam de monasterio pellere volebatis, ita prostravit inimicum, et a suis sensibus effugavit, ut nusquam coram eo compareat, altaque humilitate eum per omnia superavit. Et vos quidem fratres habentes opera justitiae, in his quae gessistis, gloriosi confiditis; hic autem quanto fortius pugnat, tanto se deteriorem omnibus judicat, ex tota mente totaque virtute inutilem se reprobumque pronuntians. Ideo denique et lacrymas habet in promptu, quia semetipsum nimis humiliat et inclinat, nec alicujus momenti quod gesserit existimat. Diabolum autem nil ita reddit invalidum, sicut humilitas de corde puro, cui tamen correctionis opera probantur adjuncta. Sic itaque viriliter antefatus juvenis Silvanus per octo annorum curricula Deo militans, cursum vitae suae finivit in pace. De cujus exitu testatus est beatus Pachomius, quod multitudo sanctorum angelorum cum magna laetitia sumentes animam ejus, velut electam hostiam Christi conspectibus obtulerunt. CAP. XXXIV.--Eodem tempore Panos civitatis episcopus, Varus nomine, per omnia venerabilis ac Deo deditus, rectaeque fidei ferventissimus amator existens, audivit dispositionem conversationis Pachomii. Quem missis epistolis evocavit, plurimis verbis exorans ut etiam circa civitatem ejus monasteria optata construeret. Cumque multis ex causis precibus acquievisset episcopi, dum properat ad eum, justum credidit ut per iter omnia monasteria quae ab eo curabantur, inviseret. Et cum uni ex ipsis monasteriis propinquasset, cujusdam fratris occurrit exsequiis, qui vitam suam negligenter consumpserat. Fratres autem ipsius monasterii funus prosequebantur honorifice, psalmos solitos concinentes, praesentibus quoque defuncti parentibus ac propinquis. Qui cum vidissent Pachomium, feretrum continuo deposuerunt, ut tam pro mortuo quam pro se Domino supplicaret. Qui mox ut orationem debitam Deo persolvit, conversus ad fratres ait: Desinite psallere. Praecepitque defuncti vestimenta splendida, quibus indutus erat, auferri: quae coram omnibus fecit exuri, et ita cadaver efferri jussit, ac praeter aliquam psalmodiam sepeliri. Igitur fratres cum parentibus ejus et universis qui tunc aderant, novum genus spectaculi contuentes, et obstupefacti nimium, precabantur senem, ut consuetam super eum psalmodiam celebrari permitteret. Quibus cum non acquievisset, coeperunt parentes defuncti, culpantes eum, dicere: Quid est hoc spectaculum novum? Quis mortui non misereatur, licet sit inimicus? Sufficiens per se est ipsa calamitas. Noli, quaesumus, inferre mortuo, quod nec belluae facerent, nec tuam condecet penitus sanctitatem. Nam et nos hinc notamur maximo opprobrio, aliaque quamplurima suspicionum probra nascuntur. Utinam nunquam ad hunc locum venissemus! utinam nec iste monachus fuisset effectus! non hunc aeternum dolorem nobis infligeret. Rogamus ergo ut solitam psalmodiam defuncto restituas. Qui respondens ait: Vere, fratres ac filii, plus vobis praesentis mortui misereor, intantum ut vobis de visibili re ac temporali curantibus, ego de invisibili ejus substantia sollicitudinem geram, et idcirco haec erga eum fieri decernam. Et vos quidem majores illi dolores per hunc honorem, quem putatis, acquiritis; ego autem quantulamcunque ei requiem vel satisfactionem per hanc injuriam praeparo. Propter quod non curo pro hoc exanimi 130 corpusculo, sed pro immortali ejus anima satago, quae et hanc carnem rursus in resurrectione receptura est incorruptam et integram. Alias autem si hoc quod vultis annuero, veluti placens hominibus judicabor; atque ut ad praesens vobis satisfecisse videar, id dispicio, quod ei prodesse poterit in futuro. Fons enim bonitatis Deus noster existens, occasiones quaerit, per quas opulenta super nos data pietatis suae effundat, remittatque nobis peccata, non solum in hoc saeculo, sed etiam in futuro. Nam cum dicat in Evangelio, qui blasphemaverit in Spiritum sanctum, non remittetur ei, neque in hoc saeculo, neque in futuro, dat indubitanter intelligi quod sunt quaedam delicta, quae possunt et post hanc vitam, si pro eis supplicetur, ignosci (Matth. XII). Nos ergo quos dignos judidicavit Christi potentia divinae suae dispensationis exercere medicinam, si non unicuique congruens adjutorium proferamus, profecto veluti contemptores aestimabimur, et audiemus illud quod scriptum est in prophetia (Act. XIII; Habac. I): Videte contemptores et admiramini, et disperdimini. Et ideo, quaeso, sinite defunctum a propriis malis aliquatenus exui, et quantulamcunque requiem in illo futuro examine promereri. Sepelite ergo eum sine psalmis, ut dixi. Potens est etenim Deus benignus et clemens, multumque misericors, pro supplicatione nostrae parvitatis eum in aeternam suam requiem collocare. Haec cum dixisset, abierunt, et secundum quod venerabilis Pater praeceperat, eum in monte, ubi erant parata monumenta, sepelire curaverunt. CAP. XL.--Moratus est autem sanctus ibidem cum monachis duobus diebus, docebatque in primis singulos timorem Domini, deinde qualiter adversus diabolum dimicare deberent, et insidias ejus per Christi possent declinare gratiam. Tunc nuntiatur ei quod frater quidam de Chinobosciorum monasterio gravi infirmitate detentus, benedictionem precis ejus ultimam postularet. Haec audiens domo Dei, confestim secutus est eos qui haec sibi retulerant. Cumque concitus proficisceretur, et duobus vel tribus millibus abesset a monasterio quod petebat, audivit suavissimam vocem in aere personantem; suspiciensque vidit ipsius fratris animam veloci cursu ab angelis Domini laudantibus ad beatam vitam perennemque sustolli. Comites autem Pachomii cum neque vocem audirent, nec quidquam sentirent penitus, sed tantummodo cernerent eum ad Orientem diu suspicere, dicunt ei: Cur stetisti, Pater? Properemus, ut possimus occurrere. Qui respondit: Frustra jam currimus; hoc enim est quod diu considero, quemadmodum frater ipse ad gaudia perpetua deducatur. Quem cum rogarent ut eis exponeret quomodo vidisset animam, quantum poterant audire, narravit eis ex his quae ipse conspexerat. Quidam igitur ex his euntes ad memoratum monasterium, et diligenter inquirentes qua hora frater ille dormisset, ea quae a sancto didicerant viro, vera omnia cognoverunt. Haec autem retulimus duabus ex causis: primum, volentes ostendere beatum senem nimium fuisse perspicacissimum, gratiamque possedisse propheticam, ac longe posita intellectualibus oculis praevidisse; deinde, ut tales semper imitantes, malorum consortia sollicite vitaremus. Et de his quidem nobis hactenus dicta sufficiant. CAP. XLI.--Sanctus ergo Pachomius ad antefatum episcopum cum suis monachis veniens, ab eo in summa veneratione susceptus est. Nam festivitatem maximam in ejus celebravit adventu, deditque ei loca ubi sperata monasteria conderet, sicut dudum per scripta rogaverat, quae etiam venerabilis vir cum alacritate construxit. Et cum maceriae munimen in circuitu duceret, ne quis facile posset irrumpere, quidam pestilentes homines, quos diaboli caecavit invidia, nocte venientes, quae constructa fuerant destruebant. Sed non in longum malignitatis eorum poena dilata est. Nam cum senex discipulos suos ad tolerantiam commoneret, et illi nequissimi juxta consuetudinem convenissent, ut facinorum suorum coepta perficerent, ab angelo Domini protinus exusti sunt, et velut cera a facie ignis ad nihilum sunt redacti. Fratres ergo velociter universum consummaverunt aedificium; in quo beatus Pachomius constituit monachos, religiosos viros, quibus Samuelem praeposuit, hilarem virum, et dono frugalitatis eximium. Quia vero praedicta monasteria in suburbano fuerant instituta, idem sanctus ibi voluit manere diutius, usque dum hi quos ordinaverat, Christi munere firmarentur. CAP. XLII.--Interea philosophus quidam civitatis ipsius, audita servorum Dei opinione, venit ad eos, scire volens quid essent, quidve profiterentur; et videns aliquos ex monachis, ait ad eos: Vocate mihi Patrem vestrum, quia de rebus necessariis cum eo disputaturus sum. Cum cognovisset autem sanctus vir quia philosophus esset, misit ad eum Cornelium et Theodorum, praecipiens eis ut ad ea quae sciscitaverit prudenti responsione satisfacerent. Egressus igitur ad eum philosophus ait: Multus ad nos sermo delatus est, quod sapientiae geratis studium, et 131 juxta religionem vestram, quietem diligatis impensius, insuper etiam prudenter his qui proponunt aliquid satisfacere videamini, et ideo de his quae legistis vos interrogare disposui. Cui Theodorus: Profer, ait, quod vis. Et philosophus: Habes, inquit, tu mecum disceptationem, ut quae fuerint quaesita dissolvas? Cui Theodorus respondit: Exprime jam quod intendis. Tunc philosophus ait: Quis, non natus, mortuus est? Quis rursum natus, a morte subtractus est? Quis autem, cum sit mortuus, non est fetore corruptus? Et ait Theodorus: Non grandis, inquit, haec propositio tua, o philosophe; nam facile quod inquiris solvam. Quis non natus, mortuus est, habetur Adam protoplastus. Qui vero natus est, nec tamen mortuus est, existit Enoch, qui Deo placuit, atque translatus est. Qui mortuus est autem, nec fetore ullo corruptus, uxor est Loth, quae conversa in statuam salis (Gen. XIX), quae usque nunc in eo habitu pro incredulorum perdurat exemplo. Et ideo consilium do tibi, o philosophe, ut has ineptas propositiones tuas et inanes deserens quaestiones, ad verum Deum quem colimus, te sine dilatione convertas, remissionemque peccatorum tuorum pro aeterna salute percipias. Ad haec philosophus obstupefactus, nihil inquisivit ulterius; sed discedens, acumen viri, responsionemque tam celerem paratamque miratus est. CAP. XLIII.--Proinde Pachomius in iisdem monasteriis nuper exstructis, diebus plurimis immoratus est. Exinde profectus est, atque ad aliud monasterium, quod sub ejus erat ditione, pervenit. Quem cum fratres omnes, in occursum ejus properantes, summa veneratione susciperent, infantulus quidam de ipsa congregatione, qui inter alios occurrerat; clamare coepit ac dicere: Vere, Pater, ex quo hinc ambulasti, nullus nobis olera nec legumen aliquod coxit. Ad quem sanctus grata mente respondit: Non contristeris, fili mi, ego jam coquam. Ingressusque monasterium, post orationem venit ad coquinam; et inveniens fratrem qui coquinae praeerat, psiathos (id est, tegetes) operantem, quas mattas vulgus appellat, ait ad eum: Dic mihi, frater, quantum temporis habes, ex quo non coxisti fratribus olera vel legumina? Qui respondit: Sunt fere duo menses. Et sanctus Pachomius ait: Quare contra praeceptum facere voluisti, ut tanta fratrum negligeretur utilitas? Qui sub humili satisfactione respondit: Optaveram quidem, venerabilis Pater, quotidie implere ministerium meum; sed quia quidquid coquebam, non consumebatur a fratribus, quia omnes abstinent (soli quippe pueri aliquid cocturae percipiunt), ne tanto labore paratae projicerentur expensae, propterea pulmentum non coxi. At ne otiosus essem, psiathos elegi cum fratribus texere, sciens unum de his qui mihi deputati sunt ad opus hujusmodi posse sufficere, ut parvas escas, id est, olivas et herbulas ad refectionem fratribus pararet. Haec audiens Pachomius: Et quot sunt, inquit, psiathi, quos te fecisse dixisti? Qui respondit: Quingenti. Et ille. Defer, inquit, huc omnes, ut videam. Qui cum fuissent allati, protinus eos igne supposito jussit exuri. Tunc ait illis: Sicut vos traditam vobis erga dispensationem fratrum regulam despexistis, sic ego passim labores vestros incendio concremavi, quatenus cognoscatis quam perniciosum sit Patrum instituta convellere, quae pro animarum salute provisa sunt. An ignoratis quod gloriosum sit semper abstinere praesentibus? Nam si quis ab ea re quae in ejus est potestate divina consideratione se continet, magnum consequitur a Domino praemium. Ab ea vero re, cujus utendi licentiam non habet, quadam noscitur necessitate cohiberi; et ideo propter abstinentiam coactam atque inutilem frustra videtur exspectare mercedem. Denique cum plures escae appositae fuerint, si fratres parcius his utuntur propter Deum, tunc apud Deum sibi maximam spem reponunt. De cibis autem quos non vident, nec eis ad percipiendum facultas ulla tribuitur, quomodo pro parcimonia praemium conceditur? Ideoque propter exiguos sumptus tanta fratrum non debuit intermitti commoditas. CAP. XLIV.--Haec cum loqueretur ad eos, et sufficienter eorum delicta corriperet, ostiarius ad eum festinus ingressus est, magnos viros et anachoretas egregios indicans advenisse, qui eum videre desiderarent. Quos illico jussit intrare, debitaque reverentia salutans eos, post orationem per fratrum ducebat cellulas, et omnia eis monasterii loca monstrabat. Qui rogaverunt senem ut cum eo de quibus cuperent rebus secreto loquerentur. Tunc vero duxit eos seorsum, seditque cum eis. Illis autem de rebus abditis atque arcanis altius disputantibus, coepit sanctus Pachomius odorem sentire teterrimum. Videbat enim eos exculto satis uti sermone, et in Scripturis sanctis paratos existere, nec poterat de intolerantia fetoris aliquid vel cogitare, vel dicere. Ubi ergo de divinis eloquiis diutius disputarent, et hora nona jam refectionis tempus indiceret, surgentes ipsi, mox abire voluerunt. Quos sanctus vir enixius orabat ut cibum pariter sumerent. Qui noluerunt penitus acquiescere, dicentes festinare se ante occasum solis 132 ad propria remeare. Et vale dicentes ei, sine mora profecti sunt. Tunc sanctus Pachomius volens certius causam fetoris agnoscere, in orationem prosternitur, exorans Dominum quatenus sibi quales essent pandere dignaretur. Moxque cognovit quod impietatis eorum dogmata, quibus probabantur imbuti, tantam perniciem de eorum cordibus exhalarent. Nec mora, viros ipsos insequitur, et apprehensis ait: Unum volo vos interrogare sermonem. Qui dixerunt: Interroga. Numquid, ait, Origenis commenta legistis? Qui negantes, dixerunt: Nequaquam. Quibus ait: Ecce contestor vos coram Domino, quod omnis homo qui legit Origenem, et consentit his quae prave disseruit, in profunda perveniet inferorum, haereditasque ejus erunt vermes et exteriores tenebrae, quibus iniquorum animae sine fine punientur. En ego, quod mihi manifestatum est a Domino, vobis sollicite nuntiavi. Ex hoc innocens ero; vos videritis, si ea quae sunt recta respueritis. Quod si mihi vultis acquiescere, Deoque placere per omnia, cunctos Origenis libros in flumen mergite, ne ab illis vos ipsi mergamini. Haec dicens, discessit ab eis. Et rediens ad exercitium solitae virtutis, reperit fratres in oratione consistere, cum quibus alacriter hymnos cantilenae spiritalis explicuit. CAP. XLV.--Monachis igitur ad vescendum convenientibus, venerabilis senex in cellulam, ubi consueverat supplicare Domino, se recepit. Et obserans ostium, orabat intente, memor visionis quam aliquan do conspexerat; et obsecrabat Dominum, quatenus ei declararet statum monachorum qui futurus esset, vel quid post ejus obitum in tanta congregatione contingeret; et ab hora nona usque ad illud tempus quo frater qui nocturnis orationibus praeerat vocem mitteret, et ad preces solitas excitaret, instantiam suae supplicationis extendit. Cumque precaretur attentius, subito circa mediam noctem visionem cernit, quae eum juxta petitionem propriam de statu posterorum suorum plenius edoceret. Nam monasteria sua vehementius dilatando, nonnullosque pie victuros et continenter agnovit, neglecturos etiam plurimos didicit, suamque salutem penitus esse perdituros. Vidit ergo, sicut ipse narravit, multitudinem monachorum in valle quadam profunda satis atque caliginosa consistere, et alios exinde velle conscendere, nec valere, quia occurrebant ex adverso sibi, nec invicem dignoscere poterant, nec de profundo illo et tenebroso loco prorsus emergere; alios autem frustra conatos prae lassitudine ruere, atque ad inferos pervenire; alios, jacentes, miserabili ac lacrymosa voce deflere; nonnullos vero cum maximo labore conscendere, quibus in ascensu ipso lux protinus occurrebat, in qua constituti referebant Deo gratias quod evadere potuissent. Ita Pachomius intellexit quae novissimis essent eventura temporibus; caecitatemque mentis eorum qui post futuri sunt, et errorem cordis, bonorumque defectum valde doluit; maxime vero, quod praepositi tunc negligentes ac desides forent, nec in Deo confiderent, sed concordia discordiose uterentur, placentes stultae multitudini, et ostentantes habitum monachorum, nullaque bona opera praeferentes. Semel autem pessimis primatum tenentibus, ipsumque nomen sanctae conversationis ignorantibus, necesse est aemulationes ac jurgia generari, et quis praesit ac major sit, ambitiosa lite contendere; et reprobari quidem bonos, ac malos eligi; nec probitate morum, sed antiquitate vel ordine unumquemque velle caeteris anteferri. Unde neque aliqua bonis viris loquendi fiducia suberit pro utilitate communi, sed erunt in silentio et quiete, aut certe sub colore honestatis magnis persecutionibus affligentur. Et quid est opus singula recensere, cum omnia pene quae sunt regulis subnixa divinis, humanis commutabuntur illecebris? Tunc Pachomius exclamavit ad Dominum, cum lacrymis dicens: Omnipotens Deus, si sic erit, ut quid permisisti coenobia ista constitui? Si enim in tempore novissimo, quicunque fratribus praeerunt perversi futuri sunt, quales erunt illi qui sub eorum regimine versabuntur? Caecus enim si caeco ducatum praebet, uterque in foveam cadit (Matth. XV). Heu me! quia frustra et supervacue laboravi. Memento, Domine, studiorum meorum, quae tuo munere perfecisti; memento famulorum tuorum, qui tibi tota mente deserviunt; memento testamenti tui, quod usque ad consummationem saeculi a tuis promisisti custodiri cultoribus. Tu nosti, Domine, quia ex quo suscepi hunc habitum monachi, nimis humiliatus sum in conspectu tuo, nunquam satiatus sum pane, et aqua, vel qualibet creatura alia quam fecisti. Haec eo dicente, vox ad eum facta est, dicens: Ne glorieris, Pachomi, cum sis homo, et indigeas misericordia, quia cuncta quae condidi, mea miseratione subsistunt. Qui confestim prostratus in terra, misericordiam Domini postulabat, dicens: Omnipotens Deus, veniant mihi miserationes tuae, et vivam (Psal. CXVIII); et ne auferas misericordias tuas a me, quia misericordia et veritas tua semper susceperunt me (Psal. XXXII). Scio enim ego, Domine, quia 133 nutant et claudicant universa sine protectionis tuae auxilio. Haec cum dixisset, astiterunt super eum angeli lucis; et juvenis in medio eorum, ineffabili pulchritudine atque claritate resplendens, qui instar solis ex se fulgoris radios emittebat, habens super caput coronam spineam. Et levantes a terra Pachomium angeli, dicunt ei: Quoniam petisti a Domino misericordiam, ecce venit tibi misericordia tua, Deus gloriae Jesus Christus Filius Dei Patris unigenitus, qui missus est in hunc mundum, et pro salute generis humani crucifixus est, spineam ferens in capite coronam. Et Pachomius ait: Oro, Domine, nunquid ego te crucifixi? Et Dominus placidior ait ad eum: Non tu quidem crucifixisti me, sed parentes tui. Verumtamen animaequior esto, et confortetur cor tuum, quia posteritas tua manebit in saeculum, nec usque in finem mundi deficiet; ipsique qui post te futuri sunt, de profunda illa caligine liberabuntur, quotquot vixerint abstinenter, et curam salutis propriae gesserint. Modo namque qui praesentia tua se continent, tuarum sequentes exempla virtutum, maxima gratiae luce resplendent; post te vero, qui in hujus saeculi caligine fuerint immorati, quia prudenter intelligent quae petenda sunt, quaeve fugienda, et spontanea voluntate nullo humanitus utentes exemplo, de tantis exsilierint tenebris, omnemque justitiam servantes, aeternam vitam toto corde dilexerint; amen dico tibi quia cum istis erunt qui nunc tecum in summa continentia et sanctitate praeclari sunt, eamdemque salutem ac requiem sortientur. Haec dicens Dominus, ascendit in coelum. Sic autem illustratus aer est, ut splendor lucis illius non possit humanis sermonibus explicari. CAP. XLVI.--Tunc sanctus Pachomius super his quae sibi ostensa sunt, vehementer admirans, ad nocturnam synaxim cum universa fraternitate convenit. Et officio sancto solemniter adimpleto, cuncti monachi juxta consuetudinem coram sene ad audiendum verbum Dei constiterunt. Qui aperiens os suum, docebat eos, dicens: Filioli mei, quantacunque vobis est virtus atque possibilitas, pro salute vestra certate fortiter, et adversus armatum hostem viriliter dimicate: prius quam veniat tempus, quo nosmetipsos, si tamen inertes fuerimus ac desides, miserabili lamentatione plangamus. Non negligamus dies nostros, quos largitus est nobis Dominus; sed operemur in eis cum omni alacritate virtutem. Dico enim vobis, quoniam si sciretis quanta sanctis in coelestibus bona parata sunt, et quae tormenta maneant eos, qui a virtutis itinere deviaverunt, cognitaque veritate, non in ea digne versati sunt, summis utique viribus aeterna supplicia vitantes, haereditatem illam beatam, quae Dei famulis promissa est, festinaretis adipisci: quam nemo, nisi malus ac perditus, fugit ac negligit; quia quid amittat, penitus nescit; quem jam jamque resipiscere oportet, et terrenis absolvi cupiditatibus, ut mala praeterita deflendo jugiter, indulgentiam Domini consequatur, et sic ad meliora conversus, iter suum dirigat, quatenus in exitu vitae laetus existens, ad coelestem Regem cum magna laude perveniat; quando terrestre hoc habitaculum deserens anima, ad cognitionem suae substantiae properat; quando coelestibus sociata virtutibus, ad Patrem luminum pervenire festinat Quid extollitur homo per vanam gloriam? Quid erigitur pulvis? Quid superbit terra et cinis (Eccli. X)? Plangamus nos ipsos potius dum tempus habemus, ne cum fuerit expleta singulis terminata dilatio, tunc inveniamur tempus poenitentiae exposcere, quando jam accipere non meremur. In hac enim vita nobis peccata deflere permissum est; in inferno autem, sicut a sancto David propheta didicimus, quis confitebitur Deo (Psal. VI)? Nimis anima illa probatur infelix, et omni lacrymarum fonte plangenda, quae saeculo renuntians, iterum saeculi actibus implicatur, et inutilibus dudum curis exuta, rursum redit ad durae servitutis obsequia. Et ideo, charissimi fratres, ab hoc instabili mundo, et post paululum transituro, perpetuam beatamque vitam nobis non patiamur auferri. Vereor autem, et totus penitus intremisco, ne carnis nostrae parentes usi saeculi rebus, et vitae praesentis occupati negotiis, qui putabant nos deseruisse mundi mala, et ab hinc jam vita frui perpetua, suo nos judicio condemnent, dicentes nobis: Quomodo lassati estis in semitis vestris (Sap. V), tantis obsessi miseriis? Ex vestra namque tam magna tristitia, nobis etiam moeror accessit, et poenis nostris vester ignis adjectus est. Rami quippe nostri facti sunt inutiles, nec fructus quos in flore monstraverunt ediderunt. Sed et illud propheticum ne nobis ingerant, expavesco: Ideo in depraedationem venerunt dilecti, facti sunt abominabiles, et corona capitis eorum sublata est. Civitates ad Austrum sitae, clausae sunt, nec est qui aperiat eas (Jerem. XIII). Tollatur enim impius, ne videat gloriam Dei (Isa. XXVI, secundum Septuag.). Haec cogitantes, fratres mei, totis certemus viribus, ne ab hoste superemur. Ille semper insistit ut perimat, nos sollicite vigilemus, ne (quod absit) ejus fraude perimamur. Ante omnia prae oculis habeamus ultimum 134 diem, et momentis singulis aeternorum dolorum supplicia formidemus. His enim causis anima se consuevit agnoscere, corpusque proprium jejuniis ac vigiliis deprimens, ipsa in moerore luctuque continuo perseverat, donec Spiritus sancti calore succensa, supernae contemplationis mereatur auxilium, et a contagiis exsoluta terrenis, divinis jugiter exsatietur alloquiis. Alias etiam qui semper haec cogitat, puritatem mentis obtinet, humilitatem cordis acquirit; vanam gloriam respuit; omni saeculari prudentia carere contendit. Philosophetur ergo, charissimi fratres, anima spiritalis quotidie adversus crassam carnis suae materiam; omnique circumspectione cum ea taliter agat, quatenus ad meliora sibi consentiat. Et cum vespere pervenitur ad stratum, singulis membris corporis sui dicat: Donec simul sumus, obedite mihi suadenti quae recta sunt, mecumque Domino cum alacritate servite. Manibus quoque suis dicat: Veniet tempus quando jactantia vestra cessabit, quando pugillus administrator iracundiae non erit, quando palmae, quae ad rapinas extensae sunt, conquiescent. Pedibus dicat: Erit quando ad iniquitatem non valebitis prorsus excurrere, quando pravitatis itinera non poteritis intrare. Cuncta quoque membra sua similiter alloquatur, et dicat eis: Antequam mors nos ab invicem dirimat, et separatio quae per peccatum primi hominis accidit, impleatur, certemus fortiter, stemus perseveranter, viriliter dimicemus, sine torpore atque pigritia Domino serviamus, usque dum rursus adveniat, et temporales abstergens sudores nostros, ad immortalia nos regna perducat. Fundite lacrymas, oculi, demonstra caro, tuam nobilem servitutem, collabora mecum in precibus, quibus Deo confiteor, ne, cum requiescere vis atque dormire, perpetua nobis cruciamenta conquiras. Et ideo vigila semper in operibus tuis, quia si te sobrie gesseris, bonorum tibi retributio copiosa proveniet. Quod si neglexeris, tormentorum genera miseranda te succident; et tunc audietur ululatus animae deflentis ad corpus: Heu me! quia colligata sum tibi, et propter te poenam perpetuae condemnationis excipio. Si haec intra nos assidue retractemus, efficiemur vere templum Domini, et Spiritus sanctus habitabit in nobis, nec ulla nos Satanae poterit ulterius circumvenire versutia (I Cor. IV). Super decem millia quoque paedagogorum magistrorumque doctrinam, timor Domini per cogitationes hujuscemodi nos erudiet, prudentesque custodiet: et quaecumque forsitan humano sensu non valemus attingere, haec nobis Spiritus sanctus inspirabit. Nam quid oremus, ut beatus ait Apostolus, sicut oportet, nescimus; sed ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus (Rom. VIII). Erant quidem et alia plurima quae diceremus; sed ne vos multum laborare cogamus, hunc terminum sermonibus nostris imponimus. Deus pacis et gratiae confirmet vos atque corroboret in timore suo, fratres. Amen. Haec dicens, sine mora surrexit, et commendans eos Domino, profectus est. CAP. XLVII.--Cumque pergeret ad monasterium, cui cognomen erat Tabennense, cum Theodoro et Cornelio, caeterisque quam plurimis fratribus, substitit parumper in itinere, velut interrogans aliquem de quodam secreto negotio; et cognovit in spiritu unum de mandatis quae praefixerat in monasterio, fuisse neglectum. Praeceperat enim fratribus qui in pistoria arte laborabant, ut si quando facerent oblationes, nihil loquerentur supervacuum, sed apud semetipsos salutaria meditarentur eloquia. Vocavit ergo Theodorum, qui ipsius monasterii curam gerebat, et dicit ei: Vade secreto, et sollicitius inquire, quid fratres sero, cum oblationes facerent, sunt locuti; et quidquid deprehenderis, ad me referre curabis. Qui pergens, diligenter investigavit omnia, et ea quae didicit sancto Pachomio nuntiavit. Qui dixit: Num existimant fratres quod traditiones quas eis dedimus servandas humanae sint, et nesciunt quod pro contemptu etiam minimi mandati magna pericula negligentes maneant? Nonne VII diebus Israel silentium circa Jerichuntinam civitatem concorditer tenuit, deinde tempore constituto totus populus exclamans civitatem protinus cepit; et ita praeceptum Dei, quanquam datum per hominem, nulla dissimulatione contempsit? Nunc ergo vel deinceps monachi praecepta nostra custodiant, ut hoc eis peccatum negligentiae remittatur, siquidem et nos ipsi quae aliis indicimus omni sollicitudine custodimus. Tunc ingressus monasterium, post orationem venit ad fratres, qui psiathos operabantur, sedensque cum eis, coepit et ipse texere. Transiens autem puerulus qui constitutus erat ad obsequium ejus, qui septimanam faciebat, intendit texentem beatum Pachomium, et dicit ei: Non bene, Pater, operaris, alio modo abbas Theodorus intexit. Et mox surgens ait ad puerum: Ostende mihi, fili, quomodo texere debeam. Et cum didicisset ab eo, sedit rursus ad opus suum, mente tranquillus, et in hoc 135 facto superbiae spiritum comprimens. Nam si secundum carnem quantulumcunque saperet, nequaquam pueri monitis acquiesceret; sed potius increpasset eum, quod ultra aetatem suam loqui praesumeret. CAP. XLVIII.--Alio vero tempore, cum se removisset ab omni conspectu, et in secreto suo moraretur, introivit ad eum diabolus habitu simulato, et ex adverso consistens: Ave, inquit, Pachomi. Ego sum Christus, et venio ad te fidelem amicum meum. Tunc ipse, revelante sibi Spiritu sancto, visionem renuens inimici, cogitabat intra se, atque dicebat: Adventus Christi tranquillus est, et visio ejus omni timore libera, et gaudio plena est; protinus enim et humanae cogitationes abeunt, et desideria aeterna succedunt; ego autem nunc turbatus, variis cogitationibus aestuo. Et continuo surgens, et Christo signo se muniens, extendit manus suas ut ipsum comprehenderet. Et exsufflans in eum dixit: Discede a me, diabole, quia maledictus es tu, et visio tua, et artes insidiarum tuarum, nec habes locum apud famulos Dei; et factus veluti pulvis, cellulam ejus molestissimo fetore complevit, ita ut ipsum corrumperet aerem, voce magna proclamans: Modo te lucratus essem, et sub meam potestatem redegissem, sed praecelsa est virtus Christi: ideo deludor a vobis in omnibus. Verumtamen quantum possum, vos impugnare non desinam; oportet enim me opus meum sine intermissione complere. Pachomius ergo confortatus Spiritu sancto, confitebatur Domino, gratias ei agens de miris erga se beneficiis atque muneribus. CAP. XLIX--In hoc etiam monasterio quadam nocte cum Theodoro deambulans, subito procul intuitus est grandem phantasiam, multa seductione compositam. Erat enim in habitu mulieris, excedens omnem humanam pulchritudinem, ita ut formae ejus expositio et visus exponi non posset. Hanc videns etiam Theodorus, turbatus est valde, et vultus ejus immutatus est. Quem venerabilis senex videns nimium formidare: Confide in Domino, ait, o Theodore, nec aliquatenus expavescas. Haec dicens, stetit in oratione, supplicans Domino, ut stupenda illa phantasia divinae majestatis praesentia solveretur. Cumque simul orarent, coepit illa proxima fieri, quam praecedebat plurima daemonum multitudo. Cum ergo preces suas Pachomius explicasset, illa veniens, ait ad eos: Quid superflue laboratis, dum contra me nihil agere potestis? Ego namque potestatem accepi a Domino tentare quos volo. Et interrogavit eam Pachomius, dicens: Quid vis esse, vel unde venis, aut quem tentare tu quaeris? Quae ait: Ego sum diaboli virtus, et mihi est caterva daemonum tota subjecta. Ego sum quae sancta lumina in terram praecipito, et caligine mortiferae voluptatis involvo. Ego Judam quoque decepi, et ab apostolatus dejeci fastigio. Et te igitur, o Pachomi, expetivi a Domino, et impugnare non cesso; nec possum amplius opprobria daemonum sustinere, quod universis impugnationibus ac praeliis meis superiorem te esse demonstraveris. Nullus enim me, sicut tu, sine viribus reddidit. Nam juvenibus et senibus, necnon et pueris doctrina tua me subdidit; et ut ab eis penitus conculcer, effecit: tantum congregans contra me exercitum monachorum, et muro inexpugnabili Dei timore circumdans ita, ut ministri mei non valeant ex vobis quemquam sua multiplici fraude seducere. Haec autem nobis omnia contingunt propter Verbum Dei, factum hominem, qui vobis potestatem tribuit nostram proculcare virtutem. Et Pachomius ait: Quid igitur? Me solum, sicut dixisti, tentare venisti, an non alios? Et te, ait, et qui tui sunt similes. Iterum sanctus vir interrogavit eam, dicens: Ergo et Theodorum? Illa respondit: Et Theodorum expetivi, et potestatem accepi tentare vos, sed appropinquare vobis penitus nequeo. Et interrogantibus eam cur non posset id agere, respondit: Si vobiscum pugnavero, non parva vobis utilitatum commoda ministrabo, maxime tibi, o Pachomi, qui ad tantam celsitudinem pervenisti, ut corporeis oculis gloriam Domini dignus sis habitus intueri. Sed numquid in perpetuum cum tuis monachis habitabis, quos nunc et orationibus protegis, et exhortatione corroboras? Erit tempus post obitum tuum, quando inter eos, prout libuerit, debacchabor, et agam de his quaecunque placuerint mihi. Tu namque facis ut nunc a tanta monachorum congregatione conculcer. Et sanctus vir: Nonne scis, inquit, infelix, quod forsitan post nos meliores erunt, qui Christo sincera voluntate servientes, eos qui ad disciplinam Domini confugerint, et doctrinis spiritalibus imbuant, et piis exemplis aedificent. Novi, ait illa, quod contra caput tuum modo mentitus sis. Tunc Pachomius ait: Tu mendacii principatum geris, nam praescire nihil omnino praevales. Hoc enim solius Dei est, et majestatis ejus ac potentiae proprium, cuncta praenoscere. Quae respondit: Secundum praescientiam quidem, ut dicis, penitus nihil novi, conjiciendo tamen 136 plurima cognosco. Et sancto Pachomio sciscitante, quomodo conjiciat, ait illa: Ex praecedentibus quae sunt ventura, considero. Et vir sanctus ait ad eam: Quomodo conjicere possis, exprime. Et illa: Omnis, inquit, rei principium processu temporis ad constitutum tendit augmentum, deinde ad detrimentum divergit. Sic ergo et in hac divina vocatione conjicio, quae inter initia sua coelesti roborata praesidio, signis et prodigiis, variisque virtutibus crevit. Cum igitur senescere coeperit, a propriis minuetur incrementis, aut temporis diuturnitate lassescens, aut negligentiae torpore deficiens, tunc adversus hujuscemodi potero praevalere. Sed et nunc opus meum est, supplantare quos possum, magnosque viros tentare non desino. Cui Pachomius ait: Si, ut dicis, magnos viros tentare non desinis, propriumque opus tuum animarum perditionem esse professa es, utpote quae cunctos excellis in malitia daemones, dic quomodo nunc adversus Dei famulos non potes praevalere? Et illa: Jam tibi, inquit, ante praedixi, ex quo mirabilis incarnatio Christi facta est in terris, nos sine viribus prorsus existere coepimus; ita ut ab his qui credunt in nomine ejus illudamur ut passeres. Verumtamen etsi infirmi sumus redditi, non usque adeo gerimus otia, ut non quos possumus decipere moliamur. Nunquam quippe quiescimus adversari generi vestro, serentes malas cogitationes in animabus eorum qui contra nos decertare contendunt. Et si nobis titillantibus annuere eos ex parte aliquid senserimus, tunc amplius nequissimas cogitationes immittimus, et diversarum voluptatum incendia ministramus; et ita praeliantes acerrime, subintramus eos, nostraeque plenius potestati subjicimus. Si vero viderimus ea quae suggeruntur a nobis, eos e contrario non solum non suscipere, verum nec libenter attendere, fideque quae in Christo est, vigilanter et sobrie se munire, sicut fumus dissipatur in aere, sic ab eorum cordibus pellimur et fugamur. Non omnibus etiam viribus nostris permittimur cum omni homine congredi; quia non omnes possunt nostros impetus sustinere. Nam si concederetur nobis passim contra omnes nostra fortitudine depugnare, multos possemus, qui nunc tuo foventur labore, decipere. Sed quid agimus? quia juvantur precibus tuis, et virtute atque potentia Crucifixi muniuntur. Tunc sanctus Pachomius voce magna cum gemitu dixit ad eam: O indormitabilis nequitia vestra, quae nunquam adversus genus humanum saevire desistit, donec iterum divina virtus, id est, Dei Filius de coelis adveniens, ex integro vos consumat et perdat. Haec dicens, increpavit catervam daemonum sub nomine Christi. Quae mox dissipata est, et ad nihilum dissoluta. Mane autem facto, convocans Pachomius omnes fratres, qui vel sanctitate vitae, vel antiquitate temporis praecedebant, exposuit eis cuncta quae viderat atque audierat a malignis spiritibus. Insinuavit etiam per epistolas suas absentibus, muniens eos indisciplina atque timore Domini, et instruens providenter, ut in nullo prorsus phantasiis daemonum cedant, nec insidiarum multiformium praestigia extimescant. Qui videntes et audientes quae per divinam gratiam ab eo miracula gerebantur, corroborati atque solidati fide, cum omni alacritate laborem continentiae sufferebant. CAP. L.--Interea alicujus fratris, qui patientiae senis aemulus et imitator erat, cum staret ad orationem, percussit scorpius pedem; et adeo virus infudit, ut usque ad cor ejus dolor excurreret, et spiritum paulo minus exhalaret. Qui licet sit affectus extremo cruciatu, non tamen se commovit a loco suo, donec finiretur oratio: pro quo statim Pachomius preces Christo fudit, et pristinae sanitati restituit. CAP. LI.--Theodoro quoque gravis passio capitis inflicta, dolores acerrimos excitabat. Qui cum rogaret Pachomium, ut eum suis relevaret orationibus, ait ad eum: Putasne, fili, quod alicui contingat dolor, aut passio, aut aliquid hujusmodi sine permissione Dei? Idcirco in dolore sustine, et in humilitate tua patientiam habe; et quando voluerit Dominus, conferet tibi sospitatem. Quod si te diutius probare dignatur, esto gratus, ut fuit perfectissimus et patientissimus Job, qui multas tribulationum et cruciatuum tentationes excipiens, Dominum benedicebat. Et sicut ille, tu quoque pro doloribus tuis majorem requiem a Christo percipies. Bona quidem est abstinentia, et in oratione perseverantia; tamen infirmus magis praemium adipiscitur, cum longanimis et patiens invenitur. Et quia nobis de magnanimis viris sermo processit, necessarium reor, unius adhuc viri tolerantiam, quae cunctam laudem transcendit humanam, proferre in medium pro utilitate multorum. CAP. LII.--Zachaeus quidam monachus, post longa continentiae tempora, regio morbo correptus, sequestratam a fratribus habuit cellulam, tota vita sua pane tantum et sale contentus. Semper autem psiathios operabatur; tantamque contritionem propter Dominum sustinebat, ut saepenumero funiculos 137 intorquens, compungerentur manus ejus, et sanguinis guttae effluerent, intantum, ut ex ipso opere magna viri tolerantia monstraretur. In tanta igitur infirmitate corporis constitutus, nunquam fratrum collectam deseruit, sed ad explendas omnes diurnas orationes, sollicite convolavit, adeo ut nunquam dormiret interdiu. Consueverat autem per singulas noctes, priusquam caperet somnum, quaedam de Scripturis sanctis meditari; totaque membra sua Christi signaculo muniens, glorificabat jugiter Dominum, et ita paululum quiescebat. Deinde circa noctis medium surgens, usque ad matutinas orationes alacer permanebat. Hujus aliquando manus quidam frater inspiciens, operis nimietate atque violentia fortiter sauciatas, et respersas sanguine, dicit ei: Quid ita pater durissimo labore te discrucias, maxime tali infirmitate depressus? An forte metuis ne apud Deum contrahas offensam, vel otii crimen incurras, si non sedulo fueris operatus? Scit Dominus quid pateris, et quia nemo tantis tribulationibus afflictus, ullum valet opus attingere, praecipue tu qui nulla necessitate constringeris. Nam si peregrinis post Deum sufficientiam pauperibusque largimur, quanto magis tibi tanto Patri cum devotione maxima serviemus? Ad quem ille respondit: Impossibile est mihi non operari. Et frater ait: Si hoc, inquit, tibi placet, saltem manus tuas oleo perunge, ne tantum sanguinem profluentes in labore deficiant. Qui consilio ejus acquiescens, fecit quod hortatus est eum; et intantum vulneratae manus ejus gravatae sunt, ut nequaquam posset ferre cruciatus. Ad quem visendum beatus Pachomius veniens, causamque cognoscens, ait ei: Putabas, frater, quod te oleum posset juvare? Quis enim te coegit ita sedulo laborare, ut sub praetextu operis, in hoc visibili oleo magis quam in Deo spem tuam poneres? Aut nunquid impossibile est Deo sanare te? Aut ignorat aegritudines singulorum, nostrisque commonitionibus indiget? vel despicit nos qui est natura misericors? Sed utilitatem considerans animarum nostrarum, sinit ad momentum nos pati tristitiam, ut tolerantiae perpetua praemia largiatur. Super ipsum igitur omnem curam nostram sollicitudinemque jactemus; et quando voluerit, vel quomodo judicaverit, ipse terminum doloribus nostris benignus imponet. Qui respondens, ait: Ignosce mihi, venerabilis pater, et ora pro me Dominum, ut et hoc mihi delictum remittere pro sua pietate dignetur Asseverabant etiam plurimi de hoc sene, quod per annum integrum se deflevit, post biduanum jejunium parum cibi percipiens. Hunc sanctus Pachomius monachis proponebat, velut exemplum bonorum operum, firmamentumque virtutum. Ad quem etiam eos qui erant in moerore positi, dirigebat, quia habebat et consolatorium verbum, sicut nullus alius. Qui usque ad finem fortiter decertans in senectute sancta. pro doloribus tantis aeterna solatia recepturus, ad coelestia regna transivit. CAP. LIII.--Certus itaque Pachomius, quod talentum sibi creditum nunquam prorsus absconderat, sed omnibus praerogans, et hunc et alios quamplures perfectae conversationis ad Christum ante praemiserat, diem festum laeta mente celebrabat super tantis ac talibus fructibus a Domino sibi concessis, de quibus noster hic sermo diu productus est, Deo gratias referens. Post beatissimum vero Paschalis festi diem, multis fratribus ad Dominum praemissis, ad postremum ipse quoque sanctus Pachomius infirmatus est; et ministrabat ei Theodorus, cujus saepe meminimus. Et quamvis esset toto corpore nimis attenuatus ac debilis, faciem tamen habebat hilarem atque fulgentem, ita ut ex hoc quoque videntibus piae mentis ac sincerissimae conscientiae suae monstraret indicia. Ante duos ergo dies sanctae dormitionis suae, convocans universos fratres, ait ad eos: Ego quidem, charissimi, viam patrum securus ingredior, nam video me a Domino protinus evocari. Vos ergo mementote verborum quae a me frequenter audistis, et vigilantes in precibus, sobrii estote in operibus vestris. Nulla sit vobis conjunctio cum sectatoribus Meletii, vel Arii, vel Origenis, seu caeteris Christi praeceptis adversantibus. Cum illis autem conversamini, qui Dominum metuunt, et possunt prodesse vobis conversatione sancta, et animabus vestris spiritualia praestare solatia. Ego namque jam delibor, et tempus meae resolutionis instat (II Tim. IV). Eligite igitur ex vobis fratrem, me praesente, qui post Deum praesit omnibus, curamque vestrarum gerat animarum. Quantum vero mea discretione perpendo, Petronium ego ad hoc opus idoneum judico, vestrum autem est quod expedit vobis eligere. Receperunt ergo et in hoc obedientissimi filii consilium patris. Erat enim Petronius potens in fide, humilis in conversatione, intellectu prudentissimus, bonis moribus, discretione perfectus. Pro quo precem Domino sanctus Pachomius fudit, quia et ipsum in monasterio, cognomento Chinobosciorum aegrotare compererat. Cui, licet absenti, 138 cunctam fraternitatem commendavit in Domino, mittens ad eum protinus ut veniret. Et signaculo Christi se muniens, atque angelum lucis qui fuerat ad se directus, aspectu intuens hilari, sanctam reddidit animam, quarto decimo die mensis Pachon, secundum Aegyptios, quod est juxta Romanos, ad septimum diem Iduum Maiarum. Cujus venerabile corpusculum discipuli ejus, sicut decebat pro more curantes, totam noctem super illud duxere pervigilem, psalmos hymnosque canentes, sequenti vero die sepelierunt eum in monte, ubi fuerat constitutum. Illi autem qui missi erant ad sanctum Petronium, eum deduxerunt, adhuc infirmitate ipsa laborantem. Qui paucis diebus totam fraternitatem gubernans, et hic in pace defunctus est, relinquens post se virum justum et acceptum Deo, Orsesium nomine. CAP. LIV.--Haec igitur nos ex multis eorum meritis descripsimus pauca, et ex magnis parva digessimus, non ut illis honor aliquis praestaretur; nec enim fas est eos indigere praeconiis, quibus sufficiens est aeterna laus et indeficiens gloria, quam coram Christo et sanctis angelis ejus adepti sunt, et plenius cum suis corporibus in resurrectione omnium consequentur. Fulgebunt enim sicut sol in regno Dei (Matth. XIII), qui glorificantes se glorificare testatus est (I Reg. II): sed et nos aemulatores eorum pro nostris efficiamur viribus, cum vitas eorum praeclarissimas agnoscentes, eas imitari Christo donante contendimus, precibus semper adjuti beatorum patrum, patriarcharum, prophetarum, apostolorum, martyrum, omniumque sanctorum, per quos omnipotens et clemens Deus noster, beata et coaeterna et consubstantialis et inseparabilis Trinitas, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus, glorificatur jugiter et collaudatur, quia ipsi debetur omnis laus et gloria in saecula saeculorum. Amen. |
Migne "Patrologia Latina Tomus 137" documentacatholicaomnia Vita S. Juliani Cenomanensis Vita S. Juliani Cenomanensis (Letaldus Miciacensis), J. P. Migne 137.0795A EPISTOLA DEDICATORIA AD AVESGAUDUM CENOMANENSEM EPISCOPUM. 137.0781B| Reverendissimo patri AVESGAUDO frater LETALDUS salutem in Domino. Cum desiderio afflatus tam spiritualis quam corporalis remedii, ad memoriam praecellentissimi praesulis Juliani accessissem, et dulci affamine vestrae dilectionis frui licuisset; eadem vis charitatis, quae vestrae sublimitatis animum meae pusillanimitati conciliabat, imposuit mihi onus si idoneus forem, amabile atque jucundum; quia impar, non tam jucundum, quam reverendum, scilicet ut ea quae ab antiquis de actibus gloriosi ejusdem patris inculto, ut vobis videbatur, sermone conscripta sunt, ipse planiori et luculentiori ordine texerem, et ad aedificationem audientium quadam dealbatura vestirem. Quod opus reverendum potius quam jucundum 137.0782B| dixerim, quia cum magnae reverentiae gravitate dicenda et scribenda sunt, quae in conspectu veritatis recitari debent, ne unde Deus placari creditur, inde amplius ad iracundiam provocetur; nihil enim ei placet, nisi quod verum est. Sunt autem nonnulli, qui dum attollere sanctorum facta appetunt, in lucem veritatis offendunt; quasi sanctorum gloria mendacio erigi valeat, qui si mendacii sectatores fuissent, ad sanctitatis culmen nequaquam ascendere potuissent. Dicenda ergo cum veritate sunt, quae veritas gessit: quia si aliquis Patrum aliquod dicitur fecisse miraculum, non illud homo, sed Deus operatur, qui potens est operari in quo et per quem vult hominem. Cum ergo tam mira et speciosa de actibus hujus praecellentissimi Patris recito, non 137.0783A| de meritis ejus diffido nec de potentia Christi ambigo: sed cum haec eadem in aliis invenio, cui potius credendum sit, non perspicue video, nisi forte gravitas auctoritatis alicujus magnifici doctoris me ab errore deduxerit, et quasi anchorae pondus vacillantem animum solidaverit. Multa enim in Actibus supradicti Patris conscripta sunt, quae et in BB. Clementis, et Dyonisii martyrum, et S. Furcaei confessoris, eodem sensu et pene iisdem verbis inveniuntur. De tempore quidem quo magnus ille floruerit, ex libro Gregorii Turonensis per conjecturam sumpsi, qui in historiarum suarum lib. I, sub Decio et Grato Coss. a Xisto Romanae sedis apostolico, plurimos episcopos ordinatos asseruit, et in Gallias ad praedicandum verbum Dei directos, quorum nomina, 137.0783B| et loca quibus destinati sunt, partim posterius dicam. Porro cum B. Dionysius a S. Gregorio ex eorum numero fuisse dicatur, et in gestis gloriosi patris Juliani cum eodem S. Dionysio ad Gallias praedicaturus venisse narretur, non dubium existimo, quin sub Decio, Valeriano, Gratoque Coss. et Xisto Romanae sedis antistite fuisse monstretur, qui videlicet Xistus et Laurentius archidiaconus ab eadem Decio tentati et in Christi confessione permanentes, victrici potentia coronati sunt. Quod vero si Julianus dicitur a B. Clemente destinatus, neque ratio temporum, neque veterum consensit auctoritas. Beatus enim Clemens sub Trajano Caesare in exsilium apud Chersonesum deportatus est, et inter Trajanum 137.0783C| atque Decium sub quo B. Julianum fuisse conjicimus, 137.0784A| plurimi imperatores intersunt, quod in Chronicis Eusebii Caesariensis, quae Hieronymus transtulit, facile diligens lector agnoscet. Nos igitur ea quae de S. Juliano conscripsimus, inquantum potuimus, auctoritate praecedentium patrum confirmavimus, et quaedam simpliciter secundum antiquam traditionem edidimus; quaedam vero quae nobis minus probabilia visa sunt, praetermisimus. Nusquam tamen de meritis tanti Patris quemquam diffidere suademus; qui dum apud suos sacros cineres Deo largiente tanta et talia operetur, multo majora et clariora, dum in hoc mundo adhuc viveret, cum operatum fuisse cunctis recte credentibus liquet. Quod si haec nostra elinguis rusticitas vel utilitati vel devotioni aliquod emolumentum contulerit, 137.0784B| ea etiam quae nostra aetate apud sacrum ejus tumulum patrata sunt, Domino Christo largiente, dum nostrae accesserint notitiae, subnectere cogitamus. Sane responsoriorum et antiphonarum, ut petistis, digessimus ordinem; in quibus pro vitando fastidio de unoquoque modo singula compegimus corpora: neque omnino alienari volumus a similitudine veteris cantus, ne barbaram aut inexpertam, uti perhibetur, melodiam fingeremus. Non enim mihi placet quorumdam musicorum novitas, qui tanta dissimilitudine utuntur, ut veteres sequi omnino dedignentur auctores: nam hi qui conjugiis vacant, malunt liberos hominibus similes gignere, quam alicujus invisi monstri effigiem procreare. PROLOGUS AUCTORIS. 137.0783| 137.0783C| Cum adhuc mundus errorum tenebris involutus claritatem verae lucis penitus ignoraret, et antiqua hostis versutia in humano genere, quod sibi a primo parente subdiderat, grassaretur, honorque Creatoris creaturae potius quam Creatori, famularetur; quia scilicet unusquisque vel ex mortuis hominibus, vel ex insensibili materia deos, quos adoraret, fingebat; Deus omnipotens humanos miseratus errores, ne sua in aeternum factura periret, Verbum suum aequale sibi atque coaeternum, per uterum intactae virginis pro saeculi vita verum hominem ad humanos produxit aspectus. Qui divinitatis natura non imminuta, humanitate tamen nostra absque peccati naevo veraciter assumpta, inter homines 137.0783D| conversatus est, praebens beneficia Deitatis, et perferens incommoda humanae fragilitatis. Denique eam carnem quam de Virgine sumpserat, pro redemptione nostra posuit, et hominem quem creaverat, non alio redemit pretio, nisi vivifico et pretioso sanguine suo. Factus igitur obediens Patri 137.0784C| usque ad mortem, mortem autem crucis, dextruxit mortis imperium, et ab ipsis Averni sedibus suos eripuit, et comitante illa ineffabili triumphati hostis victrice pompa, ad dexteram Dei Patris in perpetuum regnaturus ascendit. Ecclesiam ergo suam quam sibi salutari acquisierat sanguine Spiritus sui illustravit adventu, ut mundi adversis interim exercenda, invisibili Spiritus sancti confortaretur armatura. Fundata igitur supra petram fidei diffunditur per climata totius mundi, ut relicta vanitate idolorum, Deum verum homo cognosceret, et ab errore paterni delicti et ab squalore vetustae gentilitatis in novitatem vitae transiret. Sed veternus hostis dolens sibi perire, quod Deo 137.0784D| constabat acquiri, omne malitiae machinamentum ad subvertendum Ecclesiae invincibilis convertit asilum. Et iniqua instantia pro defensione falsitatis nonnullos martyrum prostravit gladio, alios affixit patibulo, alios obduxit pelago, fame alios peremit, alios ignibus excruciavit, alios membratim discerpit, et 137.0785A| indicibili morticino genere debacchatus, Ecclesiam Christi expugnare nisus est. Sed quo ejus amplius efferbuit immanitas, eo sanctorum insuperabilis constantiae, unde atrociori pulsata est invidia, inde amplioris virtutis emicuit gloria. 7. Neronem igitur primum contra pietatem habens impietatis ministrum; dehinc per succedentes sibimet principes malitiae suae augens incrementum per trecentos et eo amplius annos, Ecclesiam Christi concussit, sed nullatenus evertere valuit. Cum enim complacuit ei, qui fideles suos igne tentationis permisit excoqui, ut serenus dies post tot turbines familiae suae illucesceret, lux veritatis culmen imperii 137.0786A| subiit, et mundi gloria sibi substrata, eos coepit habere defensores atque tutores, quos per invidiam hostis antiqui eatenus perfidos habuerat impugnatores. Tunc ergo velut post asperitatem nimbosae hyemis. Cum placidas verni clementia temperat auras, redolentes arbusta prorumpunt in flores, et nudata dudum roseta redivivis adornantur rosis, mirantesque oculos erumpentium candor reverberat liliorum; sic pace Ecclesiae reddita, diversi per mundum effulsere viri, qui virtutum luce mirabiles, fulgore fidei insignes, ad sequenda Christi vestigia mansuetis corde pararentur imitabiles. INCIPIT VITA. CAPUT PRIMUM. Cenomani a S. Juliano conversi. Ad collocandum igitur in Galliis novae fidei 137.0785B| fundamentum, ad erigendum rudis adhuc Ecclesiae statum, pietas superna magnificos atque industrios viros destinavit, Lugdunensibus Photinum, Arelatensibus Trophimum, Narbonae Paulum, Tolosae Saturninum, Arvernis Austremonium, Lemovicinis Martialem, Turonicis Gatianum, Parisiacis Dionysium, Cenomanicis Julianum. Hic itaque Julianus Romana generositate clarissimus, lingua facundus, justitia insignis, merito fidei percelebris, primus apostolus Cenomanicae urbi a Deo destinatur: qui etsi aliis apostolus non est, Cenomanensibus tamen est. Nam sicut, de se 137.0785C| quoque beatus clamat Apostolus, signum apostolatus ejus ipsi sunt in Domino. Is ergo vir Domini fide munitus, gladio Spiritus sancti accinctus, ad destruendos errores, ad conculcandas daemonum vanitates, ad urbem supradictam accessit intrepidus. Sed dum novitas sanctae praedicationis quibusdam incredulis in scandalum, nonnullis verteretur in derisum, miraculorum potentia reddebat attonitos, quos ad audiendam veritatis viam veternus et innatus error effecerat fastidiosos. Per manus enim reverendi pontificis tantas Christus operabatur virtutes, ut verbo daemones fugaret, leprosos mundaret, cunctisque languentibus opem crucis medicamine largiretur. Denique cum ad eum plurimi concurrerent pro adipiscenda salute 137.0785D| corporum, illuminati verbo fidei, cum salute redibant animarum. Porro idem venerabilis vir extra urbem parvo tectus hospitio diu noctuque in sancto perstabat proposito, vix ullam sui curam habens corporis, totum se eorum impendens saluti, quos daemonico nitebatur subducere errori. Sane cum jam miraculorum dulcedine deliniti, 137.0786B| et luce Dei radiati, ejus sancto conturbernio inhaererent, essetque de convehendae aquae penuria non modica quaerimonia, vir Dei ad locum, quem aptum credidit, accedens, cuspidem baculi, quem manu gestabat, humi defigens, cunctis audientibus dixit: Domine Deus noster, qui sitienti populo tuo in eremo de dura silice potum tribuisti, adesto et nobis famulis tuis, et aperi thesaurum tuae pietatis, et jube nobis de duritia hujus telluris ministrari fontem aquae viventis, ut cognoscant praesentes, quia tu es verus Deus, qui in fine saeculorum misisti Filium tuum in mundum, ut credentes in te ad veram introduceret repromissionis terram. Cumque fideles respondissent, Amen, subito erupit fons vivacissimus, qui et potentiam divinitatis ostenderet, 137.0786C| et meritum beati viri liquido cunctis astantibus demonstraret. Tunc qui jam crediderant, in fide sunt corroborati, et qui adhuc gentilitatis errore detinebantur, ad pedes sancti procumbunt, orantes se sanctae fidei sacramentis initiari. Hunc ergo fontem al. locum placuit Centonomium vocitari, quia exhibitionis ejus gaudio, multiplicato fidei foenore numerus credentium coepit multiplicari. Multi enim in eo per baptismatis sacramentum veterem hominem exuerunt, et novum, qui secundum Deum creatus est, in justitia et sanctitate veritatis, vestiti sunt. Itaque non quique populares, sed et nobilissimorum plurimi cingula deponentes militiae, tumida 137.0786D| olim colla sua jugo Christi supponentes, sancto viro adhaesere et sacris ejus gaudebant informari exemplis. Cumque fulgor tantae claritatis, quasi Lucifer matutinus solem justitiae nuntians, totam provinciam jam perlustrasset, princeps civitatis Defensor nomine, vir gloriosus, et secundum caducos hujus mundi honores potentissimus, tot miraculorum novitate perculsus, Deo dignum pontificem per internuntios 137.0787A| evocans, ut ad se venire dignaretur, suppliciter exorat. Fidelissimus autem minister Christi cum ad principem accederet, ante principalis aulae januam obviam habuit quemdam caecum, qui coram eo procumbens flagitabat auxilium. At ille invocato Christi nomine et crucis impresso vexillo, sub momento eum pristinae restituit sanitati. Quod princeps audiens, festinus accurrit, genibus sancti advolvitur supplex exorans, quo particeps vitae aeternae fieri mereretur. Quem verbo Dei diligentissime instructum pontifex venerabilis catechizavit, et solemni jejunio peracto, cum tota familia multaque nobilium turba baptizavit. Qui in tanto pietatis ardore excrevit, ut domum suam sancto viro traderet, quo 137.0787B| ibi ecclesiam divino cultui aptam exstrueret, et lucrandis Christo animabus absque ullo invigilaret incommodo. Jam tunc ergo impossibile dictu reor, quanto gaudio, quantave alacritate quotidie Christo inibi fierent lucra, diabolo vero detrimenta. Omnis aetas, omnisque sexus ardentissimo amore ad audiendum verbum Domino confluebat, et certatim praeire alter alterum in sancto proposito elaborabat. Factam igitur bonorum suorum collationem sancto viro tradunt, quo et ecclesiis divinis exornarentur honoribus, et pauperes Christi alimentis consolarentur corporalibus. Porro dispensator fidelis et prudens, quem constituit Dominus super familiam suam ut daret illi in tempore tritici mensuram, ut in erogando 137.0787C| verbo Dei cum pietatis actibus invigilabat, ita etiam in dispensandis terrenis secundum institutionem apostolicam desudabat, et viventibus sub se communiter Ecclesiae filiis, prout cuique opus erat, fideliter dividebat. Sane praesentium occasione curarum, nequaquam illius mentis oculus caligabat a contemplatione aeternorum, sed quo amplius fulciebatur rebus transitoriis, eo amplius inhiabat ad gaudia patriae coelestis. Bene enim noverat quid conveniret in via, quid deberetur in patria. In via quippe videbat necessarium laboris stipendium; in patria autem toto affectu desiderabat aeternae beatudinis emolumentum. Sunt enim nonnulli, qui in pastorali regimine laborant, et pro eodem labore sempiterna praemia non appetunt, sed honore praelationis tumidi, quamvis coelestia 137.0787D| verbis praedicent toto desiderio terrena quaerunt. Hic vero dignus Deo pontifex cum virtutum fulgore claresceret, miraculorum potentia cingeretur, obsequentium populorum cuneis fulciretur, et rerum temporalium affluentia ditaretur, nullo delectationis impedimento succumbebat, sed in datorem omnium bonorum mentis figens, bona praesentia quasi post tergum, et ante faciem proponebat fideliter, quae sanctis promittuntur in coelis. CAPUT II. Tres mortui suscitati. Porro in ea civitate, in qua vir beatissimus pastorales agebat excubias, erat vir quidam potens ac nobilis, nomine Anastasius, nondum Christianae 137.0788A| fidei subjectus. Hujus filius gravi arreptus incommodo, ad extrema deductus, et ad ultimum exstinctus est. Pater vero orbitatis dolorem non sustinens, ad virum Dei cucurrit clamans et dicens: Serve Dei Juliane, qui confiteris Christum Deum verum esse, per illum te adjuro quem praedicas, redde mihi filium meum. Cui ait vir Dei: Anastasi, si credis eum, quem ego praedico, verum Deum esse, et filium tuum in praesenti recipies, et tu vitam obtinebis aeternam. Anastasio declarante atque dicente: Si filium meum vivum recepero, Christum Deum verum confiteor, et idolis penitus abrenuntio; abiit eum eo beatissimus pontifex ad domum, in qua corpus pueri jacebat exanime; et cunctis flentibus, et quid beatus vir acturus foret considerantibus; ille tenens manum 137.0788B| defuncti, et suscipiens in coelum lacrymis perfusus ait: Domine Jesu Christe, qui viduae filium extra portam elatum multis astantibus suscitasti, et quatriduanum Lazarum jamque foetentem verbo potentiae tuae a mortuis revocasti; tu praecipe ut suscitetur puer iste, quatenus isto resuscitato in corpore, multi per tuam fidem resurgant in anima, praesentesque cognoscant, quia tu es Christus filius Dei vivi, qui praecepto Patris mundum salvasti, cui per te condignas gratias referimus per infinita saeculorum saecula. Cumque fideles respondissent, Amen, quasi a somno surrexit puer incolumis, et cunctis prae gaudio flentibus, parentibus ineffabile gaudium, et caeteris astantibus ad sequendam Christianitatis religionem magnum praebuit incitamentum. Mox 137.0788C| ergo pater ejus Anastasius cum omni familia credidit, et baptismi gratiam consecutus numero fidelium applicatus est. Sequenti deinceps tempore per eum simile huic miraculo ad laudem et gloriam nominis sui Christus operari dignatus est. Nam cum idem vir beatissimus ab urbe digrediens, ut lucrum Christo de pereuntibus faceret, dioecesis suae partes visitaret, ecce defunctus efferebatur, magna populi comitante caterva, adolescens cujusdam magnifici viri filius, qui dicebatur Jovinianus. Superveniens sanctus episcopus, consuetaque in Dominum fiducia fretus, jussit deponi defunctum corpus, et manu silentio imperato, clara voce ad patrem adolescentis ait: Joviniane, Christus quem praedico, homo pro 137.0788D| hominibus factus, mortuos suscitavit, daemones verbo fugavit, et ad ostendendam Deitatis suae potentiam, quidquid voluit inter homines operatus est. Hunc tu si relicta vanitate idolorum Deum ex toto corde credideris, et purificari te permiseris fonte baptismatis, et tua salute et filii tui resurrectione gaudebis. Tunc idem Jovinianus, et universus adstans populus, sancti advolvuntur pedibus, et cunctis misericordiam flagitantibus, cum lacrymis aiebat Jovinianus: Magne serve Dei Juliane, si unicum mihi pignus, et vitae praesentis solatium reddideris, non solum ego Christum verum esse Deum confitebor, sed populus hic universus deorum suorum figmenta contemnet, et fidem quam praedicas devota mente 137.0789A| suscipiet. At vero vir Deo plenus, genibus in terram curvatis, oculis ac manibus in coelum porrectis, cunctis audientibus dixit: Domine Jesu Christe, qui ubique praesens es, qui pro nostra redemptione homo fieri voluisti, et inter homines apparens per vexillum crucis tuae ab humano genere mortem exclusisti, jube ut resurgat adolescens iste, ut tanti facti potentia, et fides credentium in te roboretur, et non credentium corda subdantur, per te unigenitum Dei vivi, quem cum Patre et Spiritu sancto regnantem et dominantem confitemur in saecula saeculorum. Respondentibus fidelibus, qui aderant, Amen, quasi a somno adolescens surgit a feretro, et clara voce, cunctis miraculi novitate perculsis, coepit clamare: Vere magnus Deus Christianorum quem praedicat 137.0789B| servus ejus Julianus. Ad patrem quoque ait: Vere nunc usque a Deo vero erravimus, nam dii quos colimus, pro certo daemones sunt. Vidi enim eos in inferno, et vidi quia non erat eis requies a tormentis. At vero cunctorum clamore in coelum sublato, Christus ab omnibus magnificatur, Christus verus Deus praedicatur, et famulus ejus Julianus, renitens multumque reluctans, ab omnibus adoratur. Et hi igitur per predicationem Deo digni pontificis copiosa multitudo rationabilium piscium fidei sagena collecta, et ad verae credulitatis solidum littus a profundis errorum tenebris educta est. Jam tunc ergo velut divini exercitus signifer, aliis praecedentibus, aliis sequentibus vitalia fidei serens semina, ad praedium, cui vocabulum est, 137.0789C| Proiliacus ( Bellovac. Perilianus), divertit. Ingruentibus autem noctis tenebris, hospitium sibi perquiri jubet. At vero in ipso adventus ejus articulo, puer parvulus possessoris supradicti fundi filius, ingravescente, qua vexabatur, molestia, defunctus est. Quod cum viro Dei nuntiatum fuisset, alibi divertere noluit, sed secundum quod Salomon ait: Melius est ire ad domum luctus, quam ad domum convivii, (Eccli. VII, 3) gaudium salutis laturus lugentibus, ad domum, in qua infantulus jacebat, accessit, et in quadam ejus secreta parte mansionem accepit. Jubet ergo ante se inferri defunctum corpus, et patre et matre cunctisque remotis arbitris, paucis duntaxat sanctitatis suae comitibus ibidem remanentibus oraturus se in pavimentum prosternit, noctemque pervigilem 137.0789D| ducens, tanta instantia precum coeli pulsavit secretum, ut pariter surgerent, et pontifex a pulvere, et infans a morte. Cum ergo jam aurora fugaces a coelo pelleret taedas, intrat pater cum matre et multa vicinorum frequentia, inveniuntque sospitem, quem defunctum intulerant, et tanta operis novitate perculsi, coelum clamore quatiunt, et versis votis ( al., vocibus) iterum per gaudia plangunt. Continuo ergo fidei Christianae colla supponunt, et infantem, quem haeredem terrenorum bonorum optaverant, coelestibus disciplinis imbuendum cum tota haereditate 137.0790A| supradictae possessionis beatissimo magistro contradunt. Excitati fama facti, accurrunt vicini, et alii quidem prosequuntur, alii cellulam, in qua vir Dei jacuerat irrumpunt, locumque ubi sancti steterant pedes, crebris amplectuntur osculis, et ut benedictionis ejus compotes fierent, certatim praecedentis vestigia legunt. Porro beatissimus ad preces sequentium conversus, elevata manu cunctos benedixit, et omnes, qui inter eos aliquo laborabant incommodo, absque alicujus morae interventione, pristinae restituit sanctitati ( al., sanitati). CAPUT III. Alia miracula; adversa tolerata. Procedens inde beatissimus, cum jam propinquaret 137.0790B| vico, qui vocatur Ruiliacus, qui positus est super fluvium Ledam obvios habuit nuntios primarii ejusdem vici, ut quantocius venire dignaretur, quia unica filia illi erat, quam immundus invadens spiritus atrociter vexabat. Cum pervenisset ad vicum, exhibuerunt ei furentem puellam, et sacris ejus vestigiis provoluti, precabantur misericordiam. Spiritus autem nequam sancti viri non sustinens praesentiam, ad primum ejus imperium, vas quod injusto jure vindicarat, relinquens effugit, et puellam in medio stupentium, et Christi potentiam laudantium, reliquit sanam. Sicque factum est, ut per unius puellae salutem corpoream cuncti vici illius habitatores ad veram animarum suarum pervenirent medelam. Nam omnes idolorum vanis abrenuntiantes 137.0790C| figmentis, et renati fonte baptismatis, facti sunt participes Christianae adoptionis. Eumdem ergo vicum cum cunctis ad eum praedictus possessor sancto pontifici humiliter largitur, et ut ibi ecclesiam construere deberet, devotissime deprecatur. Quod praesul benignus gratantissime complevit, ibique multum populum per sanctae praedicationis ministerium Domino consignavit. Nec tamen credendum est, tantum praeconem absque laboris certamine et impugnatoris antiqui insidiis, tot et talia perficere potuisse, cum manifestissime clamet Apostolus: Omnes qui pie volunt vivere in Christo persecutionem patiuntur (II Tim. III, 12). Quamvis enim magnitudo virtutum, quas per eum Christus operabatur, si quid adversi e mundo 137.0790D| emergebat, retunderet, is tamen qui ad ipsum Mediatorem Dei et hominum hominem Jesum Christum, quasi aliquid suorum reperturus, venire praesumpserat, contra hunc quoque, qui illius summi capitis membrum erat, machinas diversarum tentationum quasi adversus validissimum murum callidus impugnator admovere non desinebat. Ut enim novus agricola opacam sylvam ingressus, nunc ferro, nunc igne utitur, quo jaciendis seminibus tellus eatenus sterilis praeparetur; sic Julianus Cenomanicum penetrans solum, veteres quercus annosasque fagos, id est, 137.0791A| vetustae gentilitatis sterilia vanaque figmenta evertere nisus; et ferro correctionis usus est, quo peccata delinquentium feriret, et igne adustionis, quo jam emundatum solum ad promerenda divini amoris semina aptum exhiberet. Sed reliquiae paganorum, quae quasi fragmina tabularum de naufragio errorum evaserant, indigne ferentes laudem nominis Christi dilatari, et simulacrorum suorum portenda pessumdari; unanimiter insurgunt contra sanctum, maleficum clamantes, qui sub nomine pietatis vanis praestigiis everteret corda populorum, ipsosque videntium oculos frustraretur, falsa pro veris assereret, hominem crucifixum Deum affirmaret, deorum immortalium, quos Romanus orbis a saeculo colit, culturam erroneus 137.0791B| evacuaret; vivum exuri debere, ut ejus interitus exemplo aliquis impostor et temerarius terreretur, ne contra rempublicam timendorumque numinum reverentiam, quibus orbis constat, et alitur quoquomodo ulterius oblatrare niteretur. His Julianus non modo non territus, verum ad pugnam contra diabolum alacrius accinctus, ad locum iter accelerat, quo caput erroris eorum malesuada religio destinebat. Nam in vico cui Artinas vocabulum est, templum erat, et in eo Jovis simulacrum falsorumque innumera portenta deorum, quae vario errore delusa gentilitas priscis temporibus erexerat ad suam et sequentium ( al., frequentium) perniciem populorum. Ad quae destruenda cum Julianus fidei lorica indutus, galea salutis protectus, 137.0791C| gladius Spiritus sancti praecinctus praeparatur, e diverso rusticana et ignobilis manus pro defensione deorum, qui sibi auxilii opem ferre nequibant, obstinatissime resistens armatur. Sed Julianus imperterritus inter frementes et garrientes insanientium voces templum ingressus, invocato veri Dei Jesu Christi nomine, simulacrum enorme ipsoque visu terribile in cinerem resolvit, sola sanctae jussionis auctoritate. Ut vero insani populi cognoscerent, cui eatenus culturam deitatis exhibuissent, ex everso simulacro immanissimus erupit draco, qui facto impetu contra cultores proprios, flatu sulphureo et atrocis verbere caudae, devotorum sibi phalanges in mortem coepit ardenter urgere. At illi ejus contra Deum 137.0791D| suum petunt auxilium, quem paulo ante vociferantes maleficum, totis nisibus elaborabant, ut eum incenderent vivum. Porro Julianus Dei athleta, elevata cum signo crucis in sublime dextera, draconi imperat, ut nullum amplius laedens, concitus fugiat, et loca humana cultura prorsus carentia petat. Ad cujus imperium draco saevissimus effugit vivacissimus, et in eos jus al., vim amisit laedendi in quibus ulterius fraudem exercere permissus non est seducendi. Tunc universi cum gaudio jam fiunt socii in evertendo falsitatis fano, ac demum sancto renati lavacro per manus sancti pontificis dogmate beatificantur Christiano. Cujus facti fama velox per omnes totius provinciae 137.0792A| percurrens populos, ita pristini erroris cunctas abrasit nebulas, ut vix aliquis inveniretur, qui Jesum Christum Deum et Dominum non confiteretur. Hujus igitur tam celebris facti nuntio, Defensor, vir gloriosus, cujus supra memoriam fecimus, ad se perlato, ingenti affectus gaudio benedixit Deum, et festinus accedens ad beatum virum suppliciter petebat, ut ad domum ejus accedere dignaretur, ut pro triumphati hostis victoria largitori omnium bonorum Christo communiter gratias referentes, casto simul et sancto participarentur convivio. Cujus petitionem beatus vir non renuens (quippe quem merito religionis vera sibi nexuerat charitas) ut ejus desiderio satisfaceret properabat. Sed cum iter carperent, in parte novalis puerum quemdam invenerunt ab ingente serpente 137.0792B| pedes et brachia corpusque totum spiris vipereis colligatum. Perterritis autem omnibus qui aderant, vir Dei propius accedens, ait, Domine Jesu Christe, qui humanum genus a paradisi gloria, per serpentem dejectum, per crucis tuae reparasti vexillum, tu libera hanc creaturam tuam ab hoc quo tenetur angue, ut et serpens intereat, et per te puer incolumis evadens cognoscere praesentes faciat, quia tu es liberator et protector omnium sperantium in te. Cumque talia perorasset vir Deo plenus, et qui aderant, dixissent Amen, serpens crepuit medius, et cunctis Deum laudantibus, puer evasit sanus. Interea cum ad domum principis pervenisset, summo excipitur gaudio, fit concursus omnis aetatis omnisque sexus ad videndum tantum virum, cujus 137.0792C| nomen famaque virtutum tanto jubare coruscaret, ut etiam quosque remotissimos eum videndi desiderio succendere posset. Subsequuntur e vestigio sanctum episcopum energumeni duo salutis remedium flagitantes ab eo. At ille invocato Christi nomine, et inimicum fugavit, et eos verbo praedicationis illuminatos proprio restituit Creatori. Diem ergo illam felici exornantes laetitia, inter ipsa sacrae mensae convivia totus sermo illis erat de Christi gloria, de interitu Satanae, de his quoque quae pertinent ad veram Deum timentium animarum curam. Post gloriosus ille vir omni supellectilis suae copia sancto viro exhibita supplex exorat, ut cuncta benigne suscipiens, ad quoscunque usus placuerit profutura retentet. Sed vir beatissimus nihil horum 137.0792D| suscipiens, benedictione super cum tradita, omnique domo ejus in fide Christi corroborata festinabat ad propria. Cumque jam portam a Deo sibi commendatae urbis subiret, hi qui incarcerati custodia nexibusque duris mancipati erant, ingenti clamore sanctum virum, ut sui misereretur, exorant. At ille benignissimus, qui totis semper in Domino visceribus pietatis affluebat, ad eos, quibus id officii commissum erat, supplex accessit, precaturque humiliter, ut eos quos iniquitas propria fecerat reos, adventus sui gratia redderet absolutos. Sed vecordes neque reverentia pontificis praesentis, neque praedicabile tanti viri meritum permovit, ut facerent quae sanctus non modo 137.0793A| imperaverat, verum etiam voce supplici postularat. Porro ille spretus a perfidis, ecclesiam intravit, atque gratias Christo pro acquisitis sibi animabus reddidit; deinde propriae domus hospitio sese recepit. Cumque ei appositus esset panis, discumbere noluit, sed tacitus et gemens misericordiam Domini opperiri (sic ) coepit. Tunc vero, secundum servi Dei votum angelico ministerio ostia carceris aperta sunt et cunctorum catenae confractae sunt, et hi qui in carceralibus privatisque tenebris residebant, absque humano auxilio ad communem diei lucem egressi sunt. Per medium ergo civitatis, nemine prohibente, absque vinculorum onere sancti viri conspectibus sese obtulere. At ille gaudens in Domino jam laetus cibum accepit, et quos merito solverat, 137.0793B| sancti etiam convivii participatione donat. Nec fuit qui absolutos repeteret, cum manifestissime hoc divinae virtutis potentia, non humanum auxilium sancto antisti contulisset. CAPUT IV. S. Juliani mors, sepultura. Plantata igitur in pago Cenomanico divini cultus vinea, abrasisque de ea idolorum errorumque omnium tribulis, tempus imminebat quo beatus ille agricola fructum pii laboris a Domino suo percepturus, ab istis praesentis vitae laqueis, ad aeterna felix deberet conscendere regna. Itaque propinquante vocationis suae die, secedit ad vicum, in quo nunc B. Martialis ecclesia sita est. 137.0793C| In quo cum pluribus degeret diebus, et instanter coelestis vitae dulcedinem suis propinaret auditoribus, levi tactus incommodo, laetus et alacer praestolabatur horam qua laborum certaminumque suorum repositam a justo judice reciperet coronam. Et quia navis sanctae Ecclesiae absque gubernatore per pelagus hujus mundi non poterat enavigare, sedem sibi a Deo commendatam, cum communi cleri plebisque consilio, sancto delegavit Turibio, quem adjutorem et socium in sanctae praedicationis eatenus habuerat officio. Idem enim Turibius presbyterii officio gloriosus cum S. Pavatio diacono ad revelandam Cenomanensibus Christi gratiam, ut ab antiquis suscepimus, comes et adjutor S. Juliano a Romanae urbis antistite destinatus est. 137.0793D| Gloriosissimus igitur pastor communi omnium allectus ( al., evectus) consensu, fratres filiosque suos evocat, et consignato successore, oculis ac manibus in coelum elevatis, diutissime gratias agens, et collaudans Dominum, ovesque, quas Christo acquisierat, eidem summo pastori commendans, laetus et alacer beatis meritis ditatum coelo reddidit spiritum. Quo coelestia regna petente, ille ejus merito fidei et bonorum actuum dilectissimus Defensor, vir gloriosus, praesens non erat, sed ejus sanctissimi obitus tali ordini cognovit diem. Sedente eo ad mensam, aperti sunt intellectuales oculi ejus, et ecce vidit 137.0794A| beatissimum Julianum sacerdotali infula comptum cum tribus diaconibus suis et tribus cereis venientem ad se, qui cereos, quos portabant, posuerunt super mensam ante eum, et abierunt. Dixit ergo praedictus Defensor ad consedentes: videtis gloriam quam ego video? Qui nihil se videre testati sunt. At ille dixit: Numquid non hic vidistis patrem nostrum Julianum, qui tot bona nobis ostendit, tot miraculis laetificavit? Ecce enim nunc cum tribus diaconibus suis et tribus cereis huc ante me venit, et laetissimo vultu subridens benedixit nos, relictisque cereis abscessit. Unde pro certo scio, quia migravit a saeculo. Et nobis, quos corporali praesentia dereliquit, beneficia pietatis suae vivens in Christo impendere nunquam cessabit. Surgamus ergo, et ad sepeliendum 137.0794B| piissimum magistrum nostrum quantocius properemus, ut eum mereamur adjutorem habere in coelis quem salutis doctorem habuimus in terris. Haec eo dicente, omnes admirati sunt; pariterque surgentes ad exsequias sancti festinanter accurrunt. Jam vero, ut de Martino illo pontificum speculo legitur, impossibile dictu est quanta hominum multitudo convenerit, cuncti ex agris et vicis, nonnulli etiam ex vicinis adfuere castellis. Hinc psalmicines clericorum phalanges, illinc sacrarum virginum prae parcimonia turmae pallentes, hinc plebs urbana nobilibus conserta viris, illinc manus agrestis sanctis beati viri famulantur exsequiis. Sed ne quis forte moveatur, quod Julianus Martino aequiparaverim, qui hoc dicis, si recte 137.0794C| percenseas pene similia ab utroque potes videre completa. Martinus adhuc catechumenus algentem pauperem divisa chlamide vestivit; Julianus fide robustus tot millia veterem hominem exuta, fidei veste contexit. Martinus primo solitariam delegit vitam, ut Christi dulcedine singulariter frueretur. Julianus apertam expetiit pugnam, ut multorum animas lucraretur. Martinus ad episcopatum a Turonensibus raptus est; Julianus Cenomanensibus a Deo pontifex, quinimo et apostolus, destinatus est. Martinus virtute Trinitatis Deificae trium mortuorum est magnificus suscitator: Julianus totidem ad vitam revocans mortuos, toties mortis exstitit victor. Martini corpus ii qui ductu ( al., inductu) ejus mundum vicerant prosequuntur: Juliani exsequiis hi, 137.0794D| qui eo duce coelestia jam tenebant, famulantur. Quid plura? Uni Regi militarunt, uni Domino servierunt, uno Spiritu sanctificati sunt, supra petram unius fidei fundati sunt. Restat ergo ut par sit eis honor et gloria quos virtutis actio pares in Christi constituit disciplina. Hoc igitur beati viri corpus cum ad urbem propriam deportaretur, ventum est ad transitum fluvii, cui Sartae vocabulum est. Ad declarandum ergo quanti meriti esset cujus reliquiae ferebantur equi, qui lecticam sanctarum gestabant exuviarumcaeteris vix enatantibus, inter undas validas et profundae 137.0795A| caecitatis gurgites, nec genibus aqua tactis littus alterum, cunctis mirantibus subierunt. Cum vero tota urbs festinaret in occursum sui pastoris, quaedam mulier parvulum filium caldariae imposuerat, suppositoque igne membra infantuli aqua tepente lavabat: quae voce psallentium attonita officium coeptum deserit, oblitaque infantuli, cum caeteris obviam sancto accurrit. Igitur dum ea venerantissimis moratur exsequiis, ignis infanti suppositus calescens, vas ferreum, in quo parvulus positus erat, obambit, immensosque calores efficit et efferventes in seipsum refundit vapores. Quis putaret in tali discrimine vivere potuisset? Porro beata mater cum jam sanctae reliquiae domi suae propinquassent, domesticosque lares recognovisset, 137.0796A| tandem recordata pignoris sui pavida accurrit, aestimans inter vapores igniferos liquefactum, et tenera pueri distabuisse membra. Sed ardore fidei, quae illam sancto corpori exire obviam compulit, restincta est ardentis flammas camini. Subito terrore perculsa filium non admovet, donec grandi clamore multos compelleret adunari. Beati porro viri corpus humanae conditionis lege sepultum, vere in Christo se vivere demonstrat frequentissima consolatione viventium. Nam ibi recipit caecitas visum, debilitas gressum, effugantur daemonia, donantur cum fide petentibus congrua vota, praestante Domino nostro Jesu Christo cui est cum Patre et Spiritu sancto honor et gloria, et nunc et per aeterna saecula. Amen. |
Quaestio 85 Prooemium. Iª q. 85 pr. Deinde considerandum est de modo et ordine intelligendi. Et circa hoc quaeruntur octo. Primo, utrum intellectus noster intelligat abstrahendo species a phantasmatibus. Secundo, utrum species intelligibiles abstractae a phantasmatibus, se habeant ad intellectum nostrum ut quod intelligitur, vel sicut id quo intelligitur. Tertio, utrum intellectus noster naturaliter intelligat prius magis universale. Quarto, utrum intellectus noster possit multa simul intelligere. Quinto, utrum intellectus noster intelligat componendo et dividendo. Sexto, utrum intellectus possit errare. Septimo, utrum unus possit eandem rem melius intelligere quam alius. Octavo, utrum intellectus noster per prius cognoscat indivisibile quam divisibile. Articulus 1. Iª q. 85 a. 1 arg. 1 Ad primum sic proceditur. Videtur quod intellectus noster non intelligat res corporeas et materiales per abstractionem a phantasmatibus. Quicumque enim intellectus intelligit rem aliter quam sit, est falsus. Formae autem rerum materialium non sunt abstractae a particularibus, quorum similitudines sunt phantasmata. Si ergo intelligamus res materiales per abstractionem specierum a phantasmatibus, erit falsitas in intellectu nostro. Iª q. 85 a. 1 arg. 2 Praeterea, res materiales sunt res naturales, in quarum definitione cadit materia. Sed nihil potest intelligi sine eo quod cadit in definitione eius. Ergo res materiales non possunt intelligi sine materia. Sed materia est individuationis principium. Ergo res materiales non possunt intelligi per abstractionem universalis a particulari, quod est abstrahere species intelligibiles a phantasmatibus. Iª q. 85 a. 1 arg. 3 Praeterea, in III de anima dicitur quod phantasmata se habent ad animam intellectivam sicut colores ad visum. Sed visio non fit per abstractionem aliquarum specierum a coloribus, sed per hoc quod colores imprimunt in visum. Ergo nec intelligere contingit per hoc quod aliquid abstrahatur a phantasmatibus, sed per hoc quod phantasmata imprimunt in intellectum. Iª q. 85 a. 1 arg. 4 Praeterea, ut dicitur in III de anima, in intellectiva anima sunt duo, scilicet intellectus possibilis, et agens. Sed abstrahere a phantasmatibus species intelligibiles non pertinet ad intellectum possibilem, sed recipere species iam abstractas. Sed nec etiam videtur pertinere ad intellectum agentem, qui se habet ad phantasmata sicut lumen ad colores, quod non abstrahit aliquid a coloribus, sed magis eis influit. Ergo nullo modo intelligimus abstrahendo a phantasmatibus. Iª q. 85 a. 1 arg. 5 Praeterea, philosophus, in III de anima, dicit quod intellectus intelligit species in phantasmatibus. Non ergo eas abstrahendo. Iª q. 85 a. 1 s. c. Sed contra est quod dicitur in III de anima, quod sicut res sunt separabiles a materia, sic circa intellectum sunt. Ergo oportet quod materialia intelligantur inquantum a materia abstrahuntur, et a similitudinibus materialibus, quae sunt phantasmata. Iª q. 85 a. 1 co. Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est, obiectum cognoscibile proportionatur virtuti cognoscitivae. Est autem triplex gradus cognoscitivae virtutis. Quaedam enim cognoscitiva virtus est actus organi corporalis, scilicet sensus. Et ideo obiectum cuiuslibet sensitivae potentiae est forma prout in materia corporali existit. Et quia huiusmodi materia est individuationis principium, ideo omnis potentia sensitivae partis est cognoscitiva particularium tantum. Quaedam autem virtus cognoscitiva est quae neque est actus organi corporalis, neque est aliquo modo corporali materiae coniuncta, sicut intellectus angelicus. Et ideo huius virtutis cognoscitivae obiectum est forma sine materia subsistens, etsi enim materialia cognoscant, non tamen nisi in immaterialibus ea intuentur, scilicet vel in seipsis vel in Deo. Intellectus autem humanus medio modo se habet, non enim est actus alicuius organi, sed tamen est quaedam virtus animae, quae est forma corporis, ut ex supra dictis patet. Et ideo proprium eius est cognoscere formam in materia quidem corporali individualiter existentem, non tamen prout est in tali materia. Cognoscere vero id quod est in materia individuali, non prout est in tali materia, est abstrahere formam a materia individuali, quam repraesentant phantasmata. Et ideo necesse est dicere quod intellectus noster intelligit materialia abstrahendo a phantasmatibus; et per materialia sic considerata in immaterialium aliqualem cognitionem devenimus, sicut e contra Angeli per immaterialia materialia cognoscunt. Plato vero, attendens solum ad immaterialitatem intellectus humani, non autem ad hoc quod est corpori quodammodo unitus, posuit obiectum intellectus ideas separatas; et quod intelligimus, non quidem abstrahendo, sed magis abstracta participando, ut supra dictum est. Iª q. 85 a. 1 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod abstrahere contingit dupliciter. Uno modo, per modum compositionis et divisionis; sicut cum intelligimus aliquid non esse in alio, vel esse separatum ab eo. Alio modo, per modum simplicis et absolutae considerationis; sicut cum intelligimus unum, nihil considerando de alio. Abstrahere igitur per intellectum ea quae secundum rem non sunt abstracta, secundum primum modum abstrahendi, non est absque falsitate. Sed secundo modo abstrahere per intellectum quae non sunt abstracta secundum rem, non habet falsitatem; ut in sensibilibus manifeste apparet. Si enim intelligamus vel dicamus colorem non inesse corpori colorato, vel esse separatum ab eo, erit falsitas in opinione vel in oratione. Si vero consideremus colorem et proprietates eius, nihil considerantes de pomo colorato; vel quod sic intelligimus, etiam voce exprimamus; erit absque falsitate opinionis et orationis. Pomum enim non est de ratione coloris; et ideo nihil prohibet colorem intelligi, nihil intelligendo de pomo. Similiter dico quod ea quae pertinent ad rationem speciei cuiuslibet rei materialis, puta lapidis aut hominis aut equi, possunt considerari sine principiis individualibus, quae non sunt de ratione speciei. Et hoc est abstrahere universale a particulari, vel speciem intelligibilem a phantasmatibus, considerare scilicet naturam speciei absque consideratione individualium principiorum, quae per phantasmata repraesentantur. Cum ergo dicitur quod intellectus est falsus qui intelligit rem aliter quam sit, verum est si ly aliter referatur ad rem intellectam. Tunc enim intellectus est falsus, quando intelligit rem esse aliter quam sit. Unde falsus esset intellectus, si sic abstraheret speciem lapidis a materia, ut intelligeret eam non esse in materia, ut Plato posuit. Non est autem verum quod proponitur, si ly aliter accipiatur ex parte intelligentis. Est enim absque falsitate ut alius sit modus intelligentis in intelligendo, quam modus rei in existendo, quia intellectum est in intelligente immaterialiter, per modum intellectus; non autem materialiter, per modum rei materialis. Iª q. 85 a. 1 ad 2 Ad secundum dicendum quod quidam putaverunt quod species rei naturalis sit forma solum, et quod materia non sit pars speciei. Sed secundum hoc, in definitionibus rerum naturalium non poneretur materia. Et ideo aliter dicendum est, quod materia est duplex, scilicet communis, et signata vel individualis, communis quidem, ut caro et os; individualis autem, ut hae carnes et haec ossa. Intellectus igitur abstrahit speciem rei naturalis a materia sensibili individuali, non autem a materia sensibili communi. Sicut speciem hominis abstrahit ab his carnibus et his ossibus, quae non sunt de ratione speciei, sed sunt partes individui, ut dicitur in VII Metaphys.; et ideo sine eis considerari potest. Sed species hominis non potest abstrahi per intellectum a carnibus et ossibus. Species autem mathematicae possunt abstrahi per intellectum a materia sensibili non solum individuali, sed etiam communi; non tamen a materia intelligibili communi, sed solum individuali. Materia enim sensibilis dicitur materia corporalis secundum quod subiacet qualitatibus sensibilibus, scilicet calido et frigido, duro et molli, et huiusmodi. Materia vero intelligibilis dicitur substantia secundum quod subiacet quantitati. Manifestum est autem quod quantitas prius inest substantiae quam qualitates sensibiles. Unde quantitates, ut numeri et dimensiones et figurae, quae sunt terminationes quantitatum, possunt considerari absque qualitatibus sensibilibus, quod est eas abstrahi a materia sensibili, non tamen possunt considerari sine intellectu substantiae quantitati subiectae, quod esset eas abstrahi a materia intelligibili communi. Possunt tamen considerari sine hac vel illa substantia; quod est eas abstrahi a materia intelligibili individuali. Quaedam vero sunt quae possunt abstrahi etiam a materia intelligibili communi, sicut ens, unum, potentia et actus, et alia huiusmodi, quae etiam esse possunt absque omni materia, ut patet in substantiis immaterialibus. Et quia Plato non consideravit quod dictum est de duplici modo abstractionis, omnia quae diximus abstrahi per intellectum, posuit abstracta esse secundum rem. Iª q. 85 a. 1 ad 3 Ad tertium dicendum quod colores habent eundem modum existendi prout sunt in materia corporali individuali, sicut et potentia visiva, et ideo possunt imprimere suam similitudinem in visum. Sed phantasmata, cum sint similitudines individuorum, et existant in organis corporeis, non habent eundem modum existendi quem habet intellectus humanus, ut ex dictis patet; et ideo non possunt sua virtute imprimere in intellectum possibilem. Sed virtute intellectus agentis resultat quaedam similitudo in intellectu possibili ex conversione intellectus agentis supra phantasmata, quae quidem est repraesentativa eorum quorum sunt phantasmata, solum quantum ad naturam speciei. Et per hunc modum dicitur abstrahi species intelligibilis a phantasmatibus, non quod aliqua eadem numero forma, quae prius fuit in phantasmatibus, postmodum fiat in intellectu possibili, ad modum quo corpus accipitur ab uno loco et transfertur ad alterum. Iª q. 85 a. 1 ad 4 Ad quartum dicendum quod phantasmata et illuminantur ab intellectu agente; et iterum ab eis, per virtutem intellectus agentis, species intelligibiles abstrahuntur. Illuminantur quidem, quia, sicut pars sensitiva ex coniunctione ad intellectivam efficitur virtuosior, ita phantasmata ex virtute intellectus agentis redduntur habilia ut ab eis intentiones intelligibiles abstrahantur. Abstrahit autem intellectus agens species intelligibiles a phantasmatibus, inquantum per virtutem intellectus agentis accipere possumus in nostra consideratione naturas specierum sine individualibus conditionibus, secundum quarum similitudines intellectus possibilis informatur. Iª q. 85 a. 1 ad 5 Ad quintum dicendum quod intellectus noster et abstrahit species intelligibiles a phantasmatibus, inquantum considerat naturas rerum in universali; et tamen intelligit eas in phantasmatibus, quia non potest intelligere etiam ea quorum species abstrahit, nisi convertendo se ad phantasmata, ut supra dictum est. Articulus 2. Iª q. 85 a. 2 arg. 1 Ad secundum sic proceditur. Videtur quod species intelligibiles a phantasmatibus abstractae, se habeant ad intellectum nostrum sicut id quod intelligitur. Intellectum enim in actu est in intelligente, quia intellectum in actu est ipse intellectus in actu. Sed nihil de re intellecta est in intellectu actu intelligente, nisi species intelligibilis abstracta. Ergo huiusmodi species est ipsum intellectum in actu. Iª q. 85 a. 2 arg. 2 Praeterea, intellectum in actu oportet in aliquo esse, alioquin nihil esset. Sed non est in re quae est extra animam, quia, cum res extra animam sit materialis, nihil quod est in ea, potest esse intellectum in actu. Relinquitur ergo quod intellectum in actu sit in intellectu. Et ita nihil est aliud quam species intelligibilis praedicta. Iª q. 85 a. 2 arg. 3 Praeterea, philosophus dicit, in I Periherm., quod voces sunt notae earum quae sunt in anima passionum. Sed voces significant res intellectas, id enim voce significamus quod intelligimus. Ergo ipsae passiones animae, scilicet species intelligibiles, sunt ea quae intelliguntur in actu. Iª q. 85 a. 2 s. c. Sed contra, species intelligibilis se habet ad intellectum, sicut species sensibilis ad sensum. Sed species sensibilis non est illud quod sentitur, sed magis id quo sensus sentit. Ergo species intelligibilis non est quod intelligitur actu, sed id quo intelligit intellectus. Iª q. 85 a. 2 co. Respondeo dicendum quod quidam posuerunt quod vires cognoscitivae quae sunt in nobis, nihil cognoscunt nisi proprias passiones; puta quod sensus non sentit nisi passionem sui organi. Et secundum hoc, intellectus nihil intelligit nisi suam passionem, idest speciem intelligibilem in se receptam. Et secundum hoc, species huiusmodi est ipsum quod intelligitur. Sed haec opinio manifeste apparet falsa ex duobus. Primo quidem, quia eadem sunt quae intelligimus, et de quibus sunt scientiae. Si igitur ea quae intelligimus essent solum species quae sunt in anima, sequeretur quod scientiae omnes non essent de rebus quae sunt extra animam, sed solum de speciebus intelligibilibus quae sunt in anima; sicut secundum Platonicos omnes scientiae sunt de ideis, quas ponebant esse intellecta in actu. Secundo, quia sequeretur error antiquorum dicentium quod omne quod videtur est verum; et sic quod contradictoriae essent simul verae. Si enim potentia non cognoscit nisi propriam passionem, de ea solum iudicat. Sic autem videtur aliquid, secundum quod potentia cognoscitiva afficitur. Semper ergo iudicium potentiae cognoscitivae erit de eo quod iudicat, scilicet de propria passione, secundum quod est; et ita omne iudicium erit verum. Puta si gustus non sentit nisi propriam passionem, cum aliquis habens sanum gustum iudicat mel esse dulce, vere iudicabit; et similiter si ille qui habet gustum infectum, iudicet mel esse amarum, vere iudicabit, uterque enim iudicat secundum quod gustus eius afficitur. Et sic sequitur quod omnis opinio aequaliter erit vera, et universaliter omnis acceptio. Et ideo dicendum est quod species intelligibilis se habet ad intellectum ut quo intelligit intellectus. Quod sic patet. Cum enim sit duplex actio, sicut dicitur IX Metaphys., una quae manet in agente, ut videre et intelligere, altera quae transit in rem exteriorem, ut calefacere et secare; utraque fit secundum aliquam formam. Et sicut forma secundum quam provenit actio tendens in rem exteriorem, est similitudo obiecti actionis, ut calor calefacientis est similitudo calefacti; similiter forma secundum quam provenit actio manens in agente, est similitudo obiecti. Unde similitudo rei visibilis est secundum quam visus videt; et similitudo rei intellectae, quae est species intelligibilis, est forma secundum quam intellectus intelligit. Sed quia intellectus supra seipsum reflectitur, secundum eandem reflexionem intelligit et suum intelligere, et speciem qua intelligit. Et sic species intellectiva secundario est id quod intelligitur. Sed id quod intelligitur primo, est res cuius species intelligibilis est similitudo. Et hoc etiam patet ex antiquorum opinione, qui ponebant simile simili cognosci. Ponebant enim quod anima per terram quae in ipsa erat, cognosceret terram quae extra ipsam erat; et sic de aliis. Si ergo accipiamus speciem terrae loco terrae, secundum doctrinam Aristotelis, qui dicit quod lapis non est in anima, sed species lapidis; sequetur quod anima per species intelligibiles cognoscat res quae sunt extra animam. Iª q. 85 a. 2 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod intellectum est in intelligente per suam similitudinem. Et per hunc modum dicitur quod intellectum in actu est intellectus in actu, inquantum similitudo rei intellectae est forma intellectus; sicut similitudo rei sensibilis est forma sensus in actu. Unde non sequitur quod species intelligibilis abstracta sit id quod actu intelligitur, sed quod sit similitudo eius. Iª q. 85 a. 2 ad 2 Ad secundum dicendum quod, cum dicitur intellectum in actu, duo importantur, scilicet res quae intelligitur, et hoc quod est ipsum intelligi. Et similiter cum dicitur universale abstractum, duo intelliguntur, scilicet ipsa natura rei, et abstractio seu universalitas. Ipsa igitur natura cui accidit vel intelligi vel abstrahi, vel intentio universalitatis, non est nisi in singularibus; sed hoc ipsum quod est intelligi vel abstrahi, vel intentio universalitatis, est in intellectu. Et hoc possumus videre per simile in sensu. Visus enim videt colorem pomi sine eius odore. Si ergo quaeratur ubi sit color qui videtur sine odore manifestum est quod color qui videtur, non est nisi in pomo; sed quod sit sine odore perceptus, hoc accidit ei ex parte visus, inquantum in visu est similitudo coloris et non odoris. Similiter humanitas quae intelligitur, non est nisi in hoc vel in illo homine, sed quod humanitas apprehendatur sine individualibus conditionibus, quod est ipsam abstrahi, ad quod sequitur intentio universalitatis, accidit humanitatis secundum quod percipitur ab intellectu, in quo est similitudo naturae speciei, et non individualium principiorum. Iª q. 85 a. 2 ad 3 Ad tertium dicendum quod in parte sensitiva invenitur duplex operatio. Una secundum solam immutationem, et sic perficitur operatio sensus per hoc quod immutatur a sensibili. Alia operatio est formatio, secundum quod vis imaginativa format sibi aliquod idolum rei absentis, vel etiam nunquam visae. Et utraque haec operatio coniungitur in intellectu. Nam primo quidem consideratur passio intellectus possibilis secundum quod informatur specie intelligibili. Qua quidem formatus, format secundo vel definitionem vel divisionem vel compositionem, quae per vocem significatur. Unde ratio quam significat nomen, est definitio; et enuntiatio significat compositionem et divisionem intellectus. Non ergo voces significant ipsas species intelligibiles; sed ea quae intellectus sibi format ad iudicandum de rebus exterioribus. Articulus 3. Iª q. 85 a. 3 arg. 1 Ad tertium sic proceditur. Videtur quod magis universalia non sint priora in nostra cognitione intellectuali. Quia ea quae sunt priora et notiora secundum naturam, sunt posteriora et minus nota secundum nos. Sed universalia sunt priora secundum naturam, quia prius est a quo non convertitur subsistendi consequentia. Ergo universalia sunt posteriora in cognitione nostri intellectus. Iª q. 85 a. 3 arg. 2 Praeterea, composita sunt priora quoad nos quam simplicia. Sed universalia sunt simpliciora. Ergo sunt posterius nota quoad nos. Iª q. 85 a. 3 arg. 3 Praeterea, philosophus dicit, in I Physic. quod definitum prius cadit in cognitione nostra quam partes definitionis. Sed universaliora sunt partes definitionis minus universalium, sicut animal est pars definitionis hominis. Ergo universalia sunt posterius nota quoad nos. Iª q. 85 a. 3 arg. 4 Praeterea, per effectus devenimus in causas et principia. Sed universalia sunt quaedam principia. Ergo universalia sunt posterius nota quoad nos. Iª q. 85 a. 3 s. c. Sed contra est quod dicitur in I Physic., quod ex universalibus in singularia oportet devenire. Iª q. 85 a. 3 co. Respondeo dicendum quod in cognitione nostri intellectus duo oportet considerare. Primo quidem, quod cognitio intellectiva aliquo modo a sensitiva primordium sumit. Et quia sensus est singularium, intellectus autem universalium; necesse est quod cognitio singularium, quoad nos, prior sit quam universalium cognitio. Secundo oportet considerare quod intellectus noster de potentia in actum procedit. Omne autem quod procedit de potentia in actum, prius pervenit ad actum incompletum, qui est medius inter potentiam et actum, quam ad actum perfectum. Actus autem perfectus ad quem pervenit intellectus, est scientia completa, per quam distincte et determinate res cognoscuntur. Actus autem incompletus est scientia imperfecta, per quam sciuntur res indistincte sub quadam confusione, quod enim sic cognoscitur, secundum quid cognoscitur in actu, et quodammodo in potentia. Unde philosophus dicit, in I Physic., quod sunt primo nobis manifesta et certa confusa magis; posterius autem cognoscimus distinguendo distincte principia et elementa. Manifestum est autem quod cognoscere aliquid in quo plura continentur, sine hoc quod habeatur propria notitia uniuscuiusque eorum quae continentur in illo, est cognoscere aliquid sub confusione quadam. Sic autem potest cognosci tam totum universale, in quo partes continentur in potentia, quam etiam totum integrale, utrumque enim totum potest cognosci in quadam confusione, sine hoc quod partes distincte cognoscantur. Cognoscere autem distincte id quod continetur in toto universali, est habere cognitionem de re minus communi. Sicut cognoscere animal indistincte, est cognoscere animal inquantum est animal, cognoscere autem animal distincte, est cognoscere animal inquantum est animal rationale vel irrationale, quod est cognoscere hominem vel leonem. Prius igitur occurrit intellectui nostro cognoscere animal quam cognoscere hominem, et eadem ratio est si comparemus quodcumque magis universale ad minus universale. Et quia sensus exit de potentia in actum sicut et intellectus, idem etiam ordo cognitionis apparet in sensu. Nam prius secundum sensum diiudicamus magis commune quam minus commune, et secundum locum et secundum tempus. Secundum locum quidem, sicut, cum aliquid videtur a remotis, prius deprehenditur esse corpus, quam deprehendatur esse animal; et prius deprehenditur esse animal, quam deprehendatur esse homo; et prius homo, quam Socrates vel Plato. Secundum tempus autem, quia puer a principio prius distinguit hominem a non homine, quam distinguat hunc hominem ab alio homine; et ideo pueri a principio appellant omnes viros patres, posterius autem determinant unumquemque, ut dicitur in I Physic. Et huius ratio manifesta est. Quia qui scit aliquid indistincte, adhuc est in potentia ut sciat distinctionis principium; sicut qui scit genus, est in potentia ut sciat differentiam. Et sic patet quod cognitio indistincta media est inter potentiam et actum. Est ergo dicendum quod cognitio singularium est prior quoad nos quam cognitio universalium, sicut cognitio sensitiva quam cognitio intellectiva. Sed tam secundum sensum quam secundum intellectum, cognitio magis communis est prior quam cognitio minus communis. Iª q. 85 a. 3 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod universale dupliciter potest considerari. Uno modo, secundum quod natura universalis consideratur simul cum intentione universalitatis. Et cum intentio universalitatis, ut scilicet unum et idem habeat habitudinem ad multa, proveniat ex abstractione intellectus, oportet quod secundum hunc modum universale sit posterius. Unde in I de anima dicitur quod animal universale aut nihil est, aut posterius est. Sed secundum Platonem, qui posuit universalia subsistentia, secundum hanc considerationem universale esset prius quam particularia, quae secundum eum non sunt nisi per participationem universalium subsistentium, quae dicuntur ideae. Alio modo potest considerari quantum ad ipsam naturam, scilicet animalitatis vel humanitatis, prout invenitur in particularibus. Et sic dicendum est quod duplex est ordo naturae. Unus secundum viam generationis et temporis, secundum quam viam, ea quae sunt imperfecta et in potentia, sunt priora. Et hoc modo magis commune est prius secundum naturam, quod apparet manifeste in generatione hominis et animalis; nam prius generatur animal quam homo, ut dicitur in libro de Generat. Animal. Alius est ordo perfectionis, sive intentionis naturae; sicut actus simpliciter est prius secundum naturam quam potentia, et perfectum prius quam imperfectum. Et per hunc modum, minus commune est prius secundum naturam quam magis commune, ut homo quam animal, naturae enim intentio non sistit in generatione animalis, sed intendit generare hominem. Iª q. 85 a. 3 ad 2 Ad secundum dicendum quod universale magis commune comparatur ad minus commune ut totum et ut pars. Ut totum quidem, secundum quod in magis universali non solum continetur in potentia minus universale, sed etiam alia; ut sub animali non solum homo, sed etiam equus. Ut pars autem, secundum quod minus commune continet in sui ratione non solum magis commune, sed etiam alia; ut homo non solum animal, sed etiam rationale. Sic igitur animal consideratum in se, prius est in nostra cognitione quam homo; sed homo est prius in nostra cognitione quam quod animal sit pars rationis eius. Iª q. 85 a. 3 ad 3 Ad tertium dicendum quod pars aliqua dupliciter potest cognosci. Uno modo absolute, secundum quod in se est, et sic nihil prohibet prius cognoscere partes quam totum, ut lapides quam domum. Alio modo, secundum quod sunt partes huius totius, et sic necesse est quod prius cognoscamus totum quam partes; prius enim cognoscimus domum quadam confusa cognitione, quam distinguamus singulas partes eius. Sic igitur dicendum est quod definientia, absolute considerata, sunt prius nota quam definitum, alioquin non notificaretur definitum per ea. Sed secundum quod sunt partes definitionis, sic sunt posterius nota, prius enim cognoscimus hominem quadam confusa cognitione, quam sciamus distinguere omnia quae sunt de hominis ratione. Iª q. 85 a. 3 ad 4 Ad quartum dicendum quod universale, secundum quod accipitur cum intentione universalitatis, est quidem quodammodo principium cognoscendi, prout intentio universalitatis consequitur modum intelligendi qui est per abstractionem. Non autem est necesse quod omne quod est principium cognoscendi, sit principium essendi, ut Plato existimavit, cum quandoque cognoscamus causam per effectum, et substantiam per accidentia. Unde universale sic acceptum, secundum sententiam Aristotelis, non est principium essendi, neque substantia, ut patet in VII Metaphys. Si autem consideremus ipsam naturam generis et speciei prout est in singularibus, sic quodammodo habet rationem principii formalis respectu singularium, nam singulare est propter materiam, ratio autem speciei sumitur ex forma. Sed natura generis comparatur ad naturam speciei magis per modum materialis principii, quia natura generis sumitur ab eo quod est materiale in re, ratio vero speciei ab eo quod est formale; sicut ratio animalis a sensitivo, ratio vero hominis ab intellectivo. Et inde est quod ultima naturae intentio est ad speciem, non autem ad individuum, neque ad genus, quia forma est finis generationis, materia vero est propter formam. Non autem oportet quod cuiuslibet causae vel principii cognitio sit posterior quoad nos, cum quandoque cognoscamus per causas sensibiles, effectus ignotos; quandoque autem e converso. Articulus 4. Iª q. 85 a. 4 arg. 1 Ad quartum sic proceditur. Videtur quod possimus multa simul intelligere. Intellectus enim est supra tempus. Sed prius et posterius ad tempus pertinent. Ergo intellectus non intelligit diversa secundum prius et posterius, sed simul. Iª q. 85 a. 4 arg. 2 Praeterea, nihil prohibet diversas formas non oppositas simul eidem actu inesse, sicut odorem et colorem pomo. Sed species intelligibiles non sunt oppositae. Ergo nihil prohibet intellectum unum simul fieri in actu secundum diversas species intelligibiles et sic potest multa simul intelligere. Iª q. 85 a. 4 arg. 3 Praeterea, intellectus simul intelligit aliquod totum, ut hominem vel domum. Sed in quolibet toto continentur multae partes. Ergo intellectus simul multa intelligit. Iª q. 85 a. 4 arg. 4 Praeterea, non potest cognosci differentia unius ad alterum, nisi simul utrumque apprehendatur, ut dicitur in libro de anima, et eadem ratio est de quacumque alia comparatione. Sed intellectus noster cognoscit differentiam et comparationem unius ad alterum. Ergo cognoscit multa simul. Iª q. 85 a. 4 s. c. Sed contra est quod dicitur in libro Topic., quod intelligere est unum solum, scire vero multa. Iª q. 85 a. 4 co. Respondeo dicendum quod intellectus quidem potest multa intelligere per modum unius, non autem multa per modum multorum, dico autem per modum unius vel multorum, per unam vel plures species intelligibiles. Nam modus cuiusque actionis consequitur formam quae est actionis principium. Quaecumque ergo intellectus potest intelligere sub una specie, simul intelligere potest, et inde est quod Deus omnia simul videt, quia omnia videt per unum, quod est essentia sua. Quaecumque vero intellectus per diversas species intelligit, non simul intelligit. Et huius ratio est, quia impossibile est idem subiectum perfici simul pluribus formis unius generis et diversarum specierum, sicut impossibile est quod idem corpus secundum idem simul coloretur diversis coloribus, vel figuretur diversis figuris. Omnes autem species intelligibiles sunt unius generis, quia sunt perfectiones unius intellectivae potentiae; licet res quarum sunt species, sint diversorum generum. Impossibile est ergo quod idem intellectus simul perficiatur diversis speciebus intelligibilibus, ad intelligendum diversa in actu. Iª q. 85 a. 4 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod intellectus est supra tempus quod est numerus motus corporalium rerum. Sed ipsa pluralitas specierum intelligibilium causat vicissitudinem quandam intelligibilium operationum, secundum quam una operatio est prior altera. Et hanc vicissitudinem Augustinus nominat tempus, cum dicit, VIII super Gen. ad Litt., quod Deus movet creaturam spiritualem per tempus. Iª q. 85 a. 4 ad 2 Ad secundum dicendum quod non solum oppositae formae non possunt esse simul in eodem subiecto, sed nec quaecumque formae eiusdem generis, licet non sint oppositae, sicut patet per exemplum inductum de coloribus et figuris. Iª q. 85 a. 4 ad 3 Ad tertium dicendum quod partes possunt intelligi dupliciter. Uno modo, sub quadam confusione, prout sunt in toto, et sic cognoscuntur per unam formam totius, et sic simul cognoscuntur. Alio modo, cognitione distincta, secundum quod quaelibet cognoscitur per suam speciem, et sic non simul intelliguntur. Iª q. 85 a. 4 ad 4 Ad quartum dicendum quod quando intellectus intelligit differentiam vel comparationem unius ad alterum, cognoscit utrumque differentium vel comparatorum sub ratione ipsius comparationis vel differentiae; sicut dictum est quod cognoscit partes sub ratione totius. Articulus 5. Iª q. 85 a. 5 arg. 1 Ad quintum sic proceditur. Videtur quod intellectus noster non intelligat componendo et dividendo. Compositio enim et divisio non est nisi multorum. Sed intellectus non potest simul multa intelligere. Ergo non potest intelligere componendo et dividendo. Iª q. 85 a. 5 arg. 2 Praeterea, omni compositioni et divisioni adiungitur tempus praesens, praeteritum vel futurum. Sed intellectus abstrahit a tempore, sicut etiam ab aliis particularibus conditionibus. Ergo intellectus non intelligit componendo et dividendo. Iª q. 85 a. 5 arg. 3 Praeterea, intellectus intelligit per assimilationem ad res. Sed compositio et divisio nihil est in rebus, nihil enim invenitur in rebus nisi res quae significatur per praedicatum et subiectum, quae est una et eadem si compositio est vera; homo enim est vere id quod est animal. Ergo intellectus non componit et dividit. Iª q. 85 a. 5 s. c. Sed contra, voces significant conceptiones intellectus, ut dicit philosophus in I Periherm. Sed in vocibus est compositio et divisio; ut patet in propositionibus affirmativis et negativis. Ergo intellectus componit et dividit. Iª q. 85 a. 5 co. Respondeo dicendum quod intellectus humanus necesse habet intelligere componendo et dividendo. Cum enim intellectus humanus exeat de potentia in actum, similitudinem quandam habet cum rebus generabilibus, quae non statim perfectionem suam habent, sed eam successive acquirunt. Et similiter intellectus humanus non statim in prima apprehensione capit perfectam rei cognitionem; sed primo apprehendit aliquid de ipsa, puta quidditatem ipsius rei, quae est primum et proprium obiectum intellectus; et deinde intelligit proprietates et accidentia et habitudines circumstantes rei essentiam. Et secundum hoc, necesse habet unum apprehensum alii componere vel dividere; et ex una compositione vel divisione ad aliam procedere, quod est ratiocinari. Intellectus autem angelicus et divinus se habet sicut res incorruptibiles, quae statim a principio habent suam totam perfectionem. Unde intellectus angelicus et divinus statim perfecte totam rei cognitionem habet. Unde in cognoscendo quidditatem rei, cognoscit de re simul quidquid nos cognoscere possumus componendo et dividendo et ratiocinando. Et ideo intellectus humanus cognoscit componendo et dividendo, sicut et ratiocinando. Intellectus autem divinus et angelicus cognoscunt quidem compositionem et divisionem et ratiocinationem, non componendo et dividendo et ratiocinando, sed per intellectum simplicis quidditatis. Iª q. 85 a. 5 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod compositio et divisio intellectus secundum quandam differentiam vel comparationem fit. Unde sic intellectus cognoscit multa componendo et dividendo, sicut cognoscendo differentiam vel comparationem rerum. Iª q. 85 a. 5 ad 2 Ad secundum dicendum quod intellectus et abstrahit a phantasmatibus; et tamen non intelligit actu nisi convertendo se ad phantasmata, sicut supra dictum est. Et ex ea parte qua se ad phantasmata convertit, compositioni et divisioni intellectus adiungitur tempus. Iª q. 85 a. 5 ad 3 Ad tertium dicendum quod similitudo rei recipitur in intellectu secundum modum intellectus, et non secundum modum rei. Unde compositioni et divisioni intellectus respondet quidem aliquid ex parte rei; tamen non eodem modo se habet in re, sicut in intellectu. Intellectus enim humani proprium obiectum est quidditas rei materialis, quae sub sensu et imaginatione cadit. Invenitur autem duplex compositio in re materiali. Prima quidem, formae ad materiam, et huic respondet compositio intellectus qua totum universale de sua parte praedicatur; nam genus sumitur a materia communi, differentia vero completiva speciei a forma, particulare vero a materia individuali. Secunda vero compositio est accidentis ad subiectum, et huic reali compositioni respondet compositio intellectus secundum quam praedicatur accidens de subiecto, ut cum dicitur, homo est albus. Tamen differt compositio intellectus a compositione rei, nam ea quae componuntur in re, sunt diversa; compositio autem intellectus est signum identitatis eorum quae componuntur. Non enim intellectus sic componit, ut dicat quod homo est albedo; sed dicit quod homo est albus, idest habens albedinem, idem autem est subiecto quod est homo, et quod est habens albedinem. Et simile est de compositione formae et materiae, nam animal significat id quod habet naturam sensitivam, rationale vero quod habet naturam intellectivam, homo vero quod habet utrumque, Socrates vero quod habet omnia haec cum materia individuali; et secundum hanc identitatis rationem, intellectus noster unum componit alteri praedicando. Articulus 6. Iª q. 85 a. 6 arg. 1 Ad sextum sic proceditur. Videtur quod intellectus possit esse falsus. Dicit enim philosophus, in VI Metaphys., quod verum et falsum sunt in mente. Mens autem et intellectus idem sunt, ut supra dictum est. Ergo falsitas est in intellectu. Iª q. 85 a. 6 arg. 2 Praeterea, opinio et ratiocinatio ad intellectum pertinent. Sed in utraque istarum invenitur falsitas. Ergo potest esse falsitas in intellectu. Iª q. 85 a. 6 arg. 3 Praeterea, peccatum in parte intellectiva est. Sed peccatum cum falsitate est, errant enim qui operantur malum, ut dicitur Prov. XIV. Ergo falsitas potest esse in intellectu. Iª q. 85 a. 6 s. c. Sed contra est quod dicit Augustinus, in libro octoginta trium quaest., quod omnis qui fallitur, id in quo fallitur non intelligit. Et philosophus dicit, in libro de anima, quod intellectus semper est rectus. Iª q. 85 a. 6 co. Respondeo dicendum quod philosophus, in III de anima, comparat, quantum ad hoc, intellectum sensui. Sensus enim circa proprium obiectum non decipitur, sicut visus circa colorem; nisi forte per accidens, ex impedimento circa organum contingente, sicut cum gustus febrientium dulcia iudicat amara, propter hoc quod lingua malis humoribus est repleta. Circa sensibilia vero communia decipitur sensus, sicut in diiudicando de magnitudine vel figura; ut cum iudicat solem esse pedalem, qui tamen est maior terra. Et multo magis decipitur circa sensibilia per accidens; ut cum iudicat fel esse mel, propter coloris similitudinem. Et huius ratio est in evidenti. Quia ad proprium obiectum unaquaeque potentia per se ordinatur, secundum quod ipsa. Quae autem sunt huiusmodi, semper eodem modo se habent. Unde manente potentia, non deficit eius iudicium circa proprium obiectum. Obiectum autem proprium intellectus est quidditas rei. Unde circa quidditatem rei, per se loquendo, intellectus non fallitur. Sed circa ea quae circumstant rei essentiam vel quidditatem, intellectus potest falli, dum unum ordinat ad aliud, vel componendo vel dividendo vel etiam ratiocinando. Et propter hoc etiam circa illas propositiones errare non potest, quae statim cognoscuntur cognita terminorum quidditate, sicut accidit circa prima principia, ex quibus etiam accidit infallibilitas veritatis, secundum certitudinem scientiae, circa conclusiones. Per accidens tamen contingit intellectum decipi circa quod quid est in rebus compositis; non ex parte organi, quia intellectus non est virtus utens organo; sed ex parte compositionis intervenientis circa definitionem, dum vel definitio unius rei est falsa de alia, sicut definitio circuli de triangulo, vel dum aliqua definitio in seipsa est falsa, implicans compositionem impossibilium, ut si accipiatur hoc ut definitio alicuius rei, animal rationale alatum. Unde in rebus simplicibus, in quarum definitionibus compositio intervenire non potest, non possumus decipi; sed deficimus in totaliter non attingendo, sicut dicitur in IX Metaphys. Iª q. 85 a. 6 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod falsitatem dicit esse philosophus in mente secundum compositionem et divisionem. Iª q. 85 a. 6 ad 2 Et similiter dicendum est ad secundum, de opinione et ratiocinatione. Iª q. 85 a. 6 ad 3 Et ad tertium, de errore peccantium, qui consistit in applicatione ad appetibile. Sed in absoluta consideratione quidditatis rei, et eorum quae per eam cognoscuntur, intellectus nunquam decipitur. Et sic loquuntur auctoritates in contrarium inductae. Articulus 7. Iª q. 85 a. 7 arg. 1 Ad septimum sic proceditur. Videtur quod unam et eandem rem unus alio melius intelligere non possit. Dicit enim Augustinus, in libro octoginta trium quaest., quisquis ullam rem aliter quam est intelligit non eam intelligit. Quare non est dubitandum esse perfectam intelligentiam, qua praestantior esse non possit; et ideo non per infinitum ire quod quaelibet res intelligitur; nec eam posse alium alio plus intelligere. Iª q. 85 a. 7 arg. 2 Praeterea, intellectus intelligendo verus est. Veritas autem, cum sit aequalitas quaedam intellectus et rei, non recipit magis et minus, non enim proprie dicitur aliquid magis et minus aequale. Ergo neque magis et minus aliquid intelligi dicitur. Iª q. 85 a. 7 arg. 3 Praeterea, intellectus est id quod est formalissimum in homine. Sed differentia formae causat differentiam speciei. Si igitur unus homo magis alio intelligit, videtur quod non sint unius speciei. Iª q. 85 a. 7 s. c. Sed contra est quod per experimentum inveniuntur aliqui aliis profundius intelligentes; sicut profundius intelligit qui conclusionem aliquam potest reducere in prima principia et causas primas, quam qui potest reducere solum in causas proximas. Iª q. 85 a. 7 co. Respondeo dicendum quod aliquem intelligere unam et eandem rem magis quam alium, potest intelligi dupliciter. Uno modo, sic quod ly magis determinet actum intelligendi ex parte rei intellectae. Et sic non potest unus eandem rem magis intelligere quam alius, quia si intelligeret eam aliter esse quam sit, vel melius vel peius, falleretur, et non intelligeret ut arguit Augustinus. Alio modo potest intelligi ut determinet actum intelligendi ex parte intelligentis. Et sic unus alio potest eandem rem melius intelligere, quia est melioris virtutis in intelligendo; sicut melius videt visione corporali rem aliquam qui est perfectioris virtutis, et in quo virtus visiva est perfectior. Hoc autem circa intellectum contingit dupliciter. Uno quidem modo, ex parte ipsius intellectus, qui est perfectior. Manifestum est enim quod quanto corpus est melius dispositum, tanto meliorem sortitur animam, quod manifeste apparet in his quae sunt secundum speciem diversa. Cuius ratio est, quia actus et forma recipitur in materia secundum materiae capacitatem. Unde cum etiam in hominibus quidam habeant corpus melius dispositum, sortiuntur animam maioris virtutis in intelligendo, unde dicitur in II de anima quod molles carne bene aptos mente videmus. Alio modo contingit hoc ex parte inferiorum virtutum, quibus intellectus indiget ad sui operationem, illi enim in quibus virtus imaginativa et cogitativa et memorativa est melius disposita, sunt melius dispositi ad intelligendum. Iª q. 85 a. 7 ad 1 Ad primum ergo patet solutio ex dictis. Iª q. 85 a. 7 ad 2 Et similiter ad secundum, veritas enim intellectus in hoc consistit, quod intelligatur res esse sicuti est. Iª q. 85 a. 7 ad 3 Ad tertium dicendum quod differentia formae quae non provenit nisi ex diversa dispositione materiae, non facit diversitatem secundum speciem, sed solum secundum numerum; sunt enim diversorum individuorum diversae formae, secundum materiam diversificatae. Articulus 8. Iª q. 85 a. 8 arg. 1 Ad octavum sic proceditur. Videtur quod intellectus noster per prius cognoscat indivisibile quam divisibile. Dicit enim philosophus, in I Physic., quod intelligimus et scimus ex principiorum et elementorum cognitione. Sed indivisibilia sunt principia et elementa divisibilium. Ergo per prius sunt nobis nota indivisibilia quam divisibilia. Iª q. 85 a. 8 arg. 2 Praeterea, id quod ponitur in definitione alicuius, per prius cognoscitur a nobis, quia definitio est ex prioribus et notioribus, ut dicitur in VI Topic. Sed indivisibile ponitur in definitione divisibilis, sicut linea enim, ut Euclides dicit, est longitudo sine latitudine, cuius extremitates sunt duo puncta. Et unitas ponitur in definitione numeri, quia numerus est multitudo mensurata per unum, ut dicitur in X Metaphys. Ergo intellectus noster per prius intelligit indivisibile quam divisibile. Iª q. 85 a. 8 arg. 3 Praeterea, simile simili cognoscitur. Sed indivisibile est magis simile intellectui quam divisibile, quia intellectus est simplex, ut dicitur in III de anima. Ergo intellectus noster prius cognoscit indivisibile. Iª q. 85 a. 8 s. c. Sed contra est quod dicitur in III de anima, quod indivisibile monstratur sicut privatio. Sed privatio per posterius cognoscitur. Ergo et indivisibile. Iª q. 85 a. 8 co. Respondeo dicendum quod obiectum intellectus nostri, secundum praesentem statum, est quidditas rei materialis, quam a phantasmatibus abstrahit, ut ex praemissis patet. Et quia id quod est primo et per se cognitum a virtute cognoscitiva, est proprium eius obiectum, considerari potest quo ordine indivisibile intelligatur a nobis, ex eius habitudine ad huiusmodi quidditatem. Dicitur autem indivisibile tripliciter, ut dicitur in III de anima. Uno modo, sicut continuum est indivisibile, quia est indivisum in actu, licet sit divisibile in potentia. Et huiusmodi indivisibile prius est intellectum a nobis quam eius divisio, quae est in partes, quia cognitio confusa est prior quam distincta, ut dictum est. Alio modo dicitur indivisibile secundum speciem, sicut ratio hominis est quoddam indivisibile. Et hoc etiam modo indivisibile est prius intellectum quam divisio eius in partes rationis, ut supra dictum est, et iterum prius quam intellectus componat et dividat, affirmando vel negando. Et huius ratio est, quia huiusmodi duplex indivisibile intellectus secundum se intelligit, sicut proprium obiectum. Tertio modo dicitur indivisibile quod est omnino indivisibile, ut punctus et unitas, quae nec actu nec potentia dividuntur. Et huiusmodi indivisibile per posterius cognoscitur, per privationem divisibilis. Unde punctum privative definitur, punctum est cuius pars non est, et similiter ratio unius est quod sit indivisibile, ut dicitur in X Metaphys. Et huius ratio est, quia tale indivisibile habet quandam oppositionem ad rem corporalem, cuius quidditatem primo et per se intellectus accipit. Si autem intellectus noster intelligeret per participationem indivisibilium separatorum, ut Platonici posuerunt, sequeretur quod indivisibile huiusmodi esset primo intellectum, quia secundum Platonicos, priora prius participantur a rebus. Iª q. 85 a. 8 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod in accipiendo scientiam, non semper principia et elementa sunt priora, quia quandoque ex effectibus sensibilibus devenimus in cognitionem principiorum et causarum intelligibilium. Sed in complemento scientiae, semper scientia effectuum dependet ex cognitione principiorum et elementorum, quia, ut ibidem dicit philosophus, tunc opinamur nos scire, cum principiata possumus in causas resolvere. Iª q. 85 a. 8 ad 2 Ad secundum dicendum quod punctum non ponitur in definitione lineae communiter sumptae, manifestum est enim quod in linea infinita, et etiam in circulari, non est punctum nisi in potentia. Sed Euclides definit lineam finitam rectam, et ideo posuit punctum in definitione lineae, sicut terminum in definitione terminati. Unitas vero est mensura numeri, et ideo ponitur in definitione numeri mensurati. Non autem ponitur in definitione divisibilis, sed magis e converso. Iª q. 85 a. 8 ad 3 Ad tertium dicendum quod similitudo per quam intelligimus, est species cogniti in cognoscente. Et ideo non secundum similitudinem naturae ad potentiam cognoscitivam est aliquid prius cognitum, sed per convenientiam ad obiectum, alioquin magis visus cognosceret auditum quam colorem. |
LIBER NONUS.. Mense Septembri, indictione II. 925 EPISTOLA PRIMA. AD JANUARIUM EPISCOPUM CARALITANUM. Illum increpat quod dominico die, ante missarum solemnia, cujusdam messem invertisset sulcis, et, peracto sacro, terminales lapides ipse effodisset. Praedicator omnipotentis Domini, Paulus apostolus (Grat. c. 2, q. 7, can. 28), dicit: Seniorem ne increpaveris (I Tim V, 1). Sed haec ejus regula in ea re servanda est, cum culpa senioris, exemplo suo non trahit ad interitum corda juniorum. Ubi autem senior juvenibus exemplum ad interitum praebet, ibi districta increpatione feriendus est. Nam scriptum est: Laqueus juvenum omnes vos (Isai. XLII, 22). Et rursus propheta dicit: Et peccator centum annorum maledictus est (Isai. LXV, 20). Tanta autem nequitia (Grat. dist. 86, c. 24, et 1, q. 7, c. 11) ad aures meas de tua senectute pervenit, ut eam nisi adhuc humanitus pensaremus, fixa jam maledictione feriremus. Dictum quippe mihi est quod dominico die, priusquam missarum solemnia celebrares, ad exarandam messem latoris praesentium perrexisti, et post exarationem ejus missarum solemnia celebrasti. Post missarum solemnia etiam terminos possessionis illius eradicare minime timuisti. Quod factum quae poena debeat insequi omnes qui audiunt sciunt. Dubii autem de tanta hac perversitate fueramus; sed filius noster Cyriacus abbas a nobis requisitus, dum esset Caralis, ita se cognovisse perhibuit. Et quia adhuc canis tuis parcimus, hortamur, aliquando resipisce, senex, atque a tanta te levitate morum, et operum perversitate compescas. Quanto morti vicinior efficeris, tanto fieri sollicitior atque timidior debes. Et quidem poenae sententia in te fuerat jaculanda; sed quia simplicitatem tuam cum senectute novimus, interim tacemus. Eos vero, quorum consilio haec egisti, in duobus mensibus excommunicatos esse decernimus; ita tamen ut si quid eis intra duorum mensium spatium 926 humanitus evenerit, benedictione viatici non priventur. Deinceps autem ab eorum consiliis cautus existe; te quoque sollicite custodi, ne si eis in malo discipulus fueris, quibus in bono magister esse debuisti, nec simplicitati tuae ulterius, nec senectuti parcamus, (Cf. Joan. Diac. l. III, c. 32, 44.) EPISTOLA II. AD VITALEM SARDINIAE DEFENSOREM. Decretam adversus Januarii consiliarios excommunicationem exsequatur. Restituat integrum xenii pretium. Quid de fratre nostro Januario episcopo agnovimus, et lator praesentium, et exemplaria scriptorum nostrorum te poterunt informare; atque ideo excommunicationem quam super perversos ejus consiliarios dari decrevimus, tua experientia solerter exsequatur, ut cadentes discant quatenus incaute ambulare non debeant. Praeterea pretium tritici quod nobis xenii nomine fuerat transmissum, per latorem praesentium Redemptum defensorem transmisimus. Videat experientia tua, ne vel tu, vel ipse qui detulit, aliquid ex eo in pretio commodi participare praesumat, sed totum singulis vel simul omnibus illibatum restituat, eorumque mihi scripta de eodem pretio transmittat, quia si aliter quam admoneo factum cognovero, vindictam ex eadem causa non mediocriter exercebo. EPISTOLA III. AD JANUARIUM CARALITANUM EPISCOPUM. Pro concesso sepulturae loco exigendum nihil. Si vero pro luminaribus aliquid offeratur, licet accipere. Questa est nobis Nereida clarissima femina, quod ab ea centum solidos pro filiae suae sepultura 927 fraternitas vestra non erubescat exigere, atque ei super doloris gemitum majorem dispendii studeat inferre molestiam. Quod si ita se veritas habet, quia grave nimis et procul est a sacerdotis officio pretium de terra concessa putredini quaerere, et de alieno velle facere luctu compendium, ab hac se petitione fraternitas vestra contineat, et molesta ei de caetero non existat, maxime quia et Hortulanum quondam, de quo seipsam asserit filiam suscepisse, Ecclesiae vestrae non in parva quantitate munificum memorat exstitisse. Hoc autem vitium et nos postquam, Deo auctore, ad episcopatus honorem accessimus, de Ecclesia nostra omnino vetuimus, et pravam denuo consuetudinem nequaquam usurpari permisimus; memores quia dum Abraham a filiis Emor, hoc est Ephron filio Seor, sepulcrum pretio ad humandum corpus conjugis postularet, pretium accipere renuit, ne commodum videretur de cadavere consecutus. (Genes. XXIII). Si ergo tantae considerationis paganus vir fuit, quanto magis nos, qui sacerdotes dicimur, hoc facere non debemus? Unde ne hoc avaritiae vitium, ne vel in alienis denuo tentari praesumatur admoneo. Sed si quando aliquem in Ecclesia vestra sepeliri conceditis, siquidem parentes ipsius, proximi, vel haeredes pro luminaribus sponte quid offerre voluerint, accipere non vetamus. Peti vero aut aliquid exigi omnino prohibemus: quod valde irreligiosum est, ne aut venalis fortasse, quod absit, dicatur Ecclesia, aut vos de humanis videamini mortibus gratulari, si ex eorum cadaveribus studeatis quaerere quolibet modo compendium. (Vide l. VIII, ep. 3.) Alias vero causas quas praedictae Nereidae est complexa petitio hortamur ut aut pacifica, si fieri potest, ordinatione definias, aut certe in deputatum a nobis judicium personam instructam dirigere non omittas, quia ad hoc Redemptum defensorem nostrum praesentium portitorem illic direximus, ut et partes in judicio observare compellat, et exsecutionis suae instantia ad effectum quae fuerint judicata perducat . EPISTOLA IV. AD JANUARIUM CARALITANUM EPISCOPUM. Donec ordinata cum Agilulpho pax confirmetur, cavendum ab iterata in Sardiniam incursione. Januarium de exarata messe iterum ex fraterna dilectione objurgat. Quid in Sardinia hostes nostri fuerint operati, priusquam fraternitatis vestrae epistola 928 ad nos perveniret agnovimus. Et quia hoc futurum dudum metuimus, evenisse quod praevidimus vobiscum nunc gemimus. Quod si secundum ea quae tam vobis quam excellentissimo filio nostro Gennadio hoc fore nuntiantes scripsimus sollicitudo fuisset adhibita, inimici illuc aut non accederent, aut accedentes periculum quod fecerunt incurrerent. Vel nunc ergo ea quae contigerunt vigilantiam vestram in futura exacuant. Nam et nos quidquid prodesse possumus, facere, Domino auxiliante, nequaquam omittimus. Cognoscatis autem abbatem, quem ad Agilulphum ante multum jam tempus transmisimus, pacem cum eo, Deo propitio, quantum nobis ab excellentissimo exarcho scriptum est, ordinasse. Et ideo quousque pacta de confirmatione pacis ipsius conscribantur, ne forte hostes nostri in hac dilatione ad partes illas iterum velint accedere, murorum vigilias et sollicitudinem in locis facite omnibus adhiberi. Et confidimus in Redemptoris nostri potentia quia adversariorum vobis incursus vel insidiae denuo non nocebunt. Hoc vero quod scripsistis, multos contra vos nobis querelas deponere, verum est; sed inter diversa non nos sic res alia contristavit, quomodo id quod nobis dilectissimus filius noster Cyriacus abbas retulit, quia die dominico ante missas messem de agro quem Donatus possidebat feceris exarari. Quod ne parum esset, expleto sacrificio, per temetipsum illuc accedens terminos effodisses. Ob quam rem hortor ut officium quod geris sollicita mente consideres, et quidquid gravare potest aut opinionem tuam aut animam omnino refugias, et te committere illud nullius suasione consentias. Nam non terrenarum rerum curam, sed animarum te ducatum suscepisse cognoscas. Ibi ergo cor figere, ibi sollicitudinem, ibi totum debes studium adhibere, atque de earum lucro diligentus cogitare, ut dum venienti Domino multiplicata quae tradidit talenta reddideris, retributionis ab eo fructum consequi et inter fideles famulos in aeterna merearis gloria exaltari. Hoc autem quod objurgo vel increpo, non ex asperitate, sed ex fraterna scito dilectione descendere, quia sacerdotem te apud omnipotentem Deum non nomine, quod solum ad poenam est, sed etiam meritis, quod ad mercedem respicit, inveniri desidero. Nam dum unum in Redemptoris nostri corpore membrum sumus, sicut in culpa tua dilaceror, ita quoque et in bona actione laetificor. (Vide sup. ep. 1.) Illud praeterea quod vultis, ut personam a nostro latere deputemus, cui causas vestras insinuare 929 nobis referendas subtiliter debeatis, dilectissimo filio nostro Petro et Theodoro consiliario quaecunque vultis scribite, ut per eos nobis insinuata, quidquid de his ratio suaserit, Domino valeat revelante disponi. De fratre autem et coepiscopo nostro Mariniano, dum pax cum praedicto Agilulpho perfecte fuerit confirmata, erit cognitio, et fiet quidquid rationis ordo dictaverit. EPISTOLA V. AD MARCELLUM DALMATIAE PROCONSULEM. Illum redarguit ob praestitum Maximo favorem. Docet qua ratione in gratiam secum redire possit. Epistolam magnitudinis vestrae suscepimus, in qua vos nostram incurrisse ingratitudinem indicastis, atque ob hoc per directam satisfactionem habere nostram velle vos gratiam. Et quidem tanta ad nos de vestra magnitudine pervenerunt, quanta a fideli viro minime committi debuerant. Vos enim tanti mali de causa Maximi omnes astruunt auctores existere, per quos spoliatio illius Ecclesiae vel tantarum animarum perditio, atque inauditae praesumptionis audacia sumpsit initium. Et quidem quod nostram vos velle gratiam habere petitis, convenit ut Redemptori nostro pro his talibus satisfacere tota intentione mentis, ut dignum est, cum lacrymis debeatis, quia si illi satisfactum non fuerit, quid nostra relaxatio vel gratia poterit certe conferre? Dum tamen adhuc in praesumptorum ruinis vel errantium defensionibus inesse vos cernimus, qualis vel Deo, vel hominibus vestra sit satisfactio non videmus. Tunc enim Deo et hominibus se satisfacere magnitudo vestra patenter evidenterque cognoscat, si et devia ad rectitudinem, et praesumptiva ad humilitatis normam reducat. Quod si factum fuerit, per hoc vos et Dei percepturos et hominum gratiam cognoscatis. EPISTOLA VI. AD JANUARIUM CARALITANUM EPISCOPUM. Occupatam a Petro recens baptizato synagogam Judaeis restituendam; hos ad fidem non cogendos. Conciliandos inter se hostium metu civium animos, ac muniendam fortius civitatem. Judaei de civitate vestra huc venientes questi nobis sunt quod synagogam eorum quae Caralis sita est, 930 Petrus qui ex eorum superstitione ad Christianae fidei cultum Deo volente perductus est, adhibitis sibi quibusdam indisciplinatis, sequenti die baptismatis sui, hoc est Dominico in ipsa festivitate paschali, cum gravi scandalo sine vestra occupaverit voluntate, atque imaginem illic genitricis Dei Dominique nostri, et venerandam crucem, et birrum album, quo de fonte resurgens indutus fuerat, posuisset. De qua re et filiorum nostrorum Eupaterii gloriosi magistri militum, atque magnifici pii in Domino praesidis, aliorumque nobilium civitatis vestrae ad nos haec eadem scripta attestantia cucurrerunt. Qui etiam adjecerunt a vobis hoc praesensum, et praedictum Petrum ne hoc auderet fuisse prohibitum. Quod cognoscentes, omnino laudavimus, quia sicut revera bonum decuit sacerdotem nil fieri unde justa esset reprehensio voluistis. Sed quia per hoc quod minime vos in his quae prave acta sunt miscuistis, displicere vobis quod factum est demonstrastis; considerantes hac de re vestrae voluntatis intentum, ac magis judicium, his hortamur affatibus, ut sublata exinde cum ea qua dignum est veneratione imagine atque cruce, debeatis quod violenter ablatum est reformare; quia sicut legalis definitio Judaeos novas non patitur erigere synagogas, ita quoque eos sine inquietudine veteres habere permittit. Ne ergo supra dictus Petrus, vel alii qui ei in hac indisciplinationis pravitate praebuere solatium sive consensum, hoc zelo fidei se fecisse respondeant, ut per hoc quasi eis necessitas fieret convertendi, admonendi sunt atque scire debent quia hac circa eos temperantia magis utendum est, ut trabatur ab eis velle non reniti, non ut adducantur inviti, quia scriptum est: Voluntarie sacrificabo tibi (Psal. LVIII, 8); et: Ex voluntate mea confitebor illi (Psal. XXVII, 7). Sanctitas ergo vestra gratiam inter civitatis suae habitatores, adhibitis sibi filiis suis, quibus una vobiscum haec displicent, sacerdotali adhortatione, sicut eam decet, studeat facere, quia hoc maxime tempore quando de hoste formido est, divisum habere populum non debetis. Quia vero non minorem de vobis quam de nobis sollicitudinem gerimus, hoc quoque pariter indicandum curavimus, quod finita hac pace Agilulphus Langobardorum rex pacem non faciet. Unde necesse est ut fraternitas vestra, dum licet, civitatem suam vel alia loca fortius muniri provideat, atque immineat ut abundanter in eis condita procurentur, quatenus dum hostis illuc Deo sibi irato accesserit, non inveniat quod laedat, sed confusus abscedat. Sed et nos pro vobis quantum possumus cogitamus, et iis quorum interest, ut 931 se ad obsistendum Deo auctore praeparare debeant, imminemus, quia sicut vos nostras tribulationes vestras attenditis, ita quoque nos vestras afflictiones nostras similiter reputamus. EPISTOLA VII. AD JANUARIUM CARALITANUM EPISCOPUM. Etsi monachicam vestem non induerit abbatissa, irritum tamen ex imp. lege illius testamentum; reddenda proinde monasterio quae aliis illicite donavit Sirica. Quia ingredientibus monasterium (Grat. 19, q. 3, c. 7) convertendi gratia ulterius nulla sit testandi licentia, sed res eorum ejusdem monasterii juris fiant, aperta legis definitione decretum est. Quod cum pene omnibus notum sit, in magnam nos Gaviniae abbatissae monasterii sanctorum Gavini atque Luxorii insinuatio admirationem perduxit, quod Siricam monasterii sui abbatissam, postquam regendi suscepit officium, condito testamento legata quibusdam asseruit reliquisse. Et dum de sanctitatis vestrae sollicitudine quaereremus cur res monasterio competentes ab aliis pertulerit detineri, communis filius Epiphanius archipresbyter vester praesens inventus respondit, memoratam abbatissam usque ad diem obitus indui se monachica veste noluisse, sed in vestibus quibus loci illius utuntur presbyterae permansisse. Ad haec replicabat praedicta Gavinia hoc pene ex consuetudine licuisse, adeo ut abbatissam quae ante suprascriptam Siricam fuerat talibus usam fuisse vestibus allegaret. Cum ergo de qualitate vestium nec nos mediocriter coepissemus ambigere, necessarium visum est, tam cum consilia riis nostris quam cum aliis hujus civitatis doctis viris, quid esset agendum de lege tractare. Qui tractantes responderunt, postquam solemni more abbatissa ab episcopo ordinata est, et in monasterii regimine per annos plurimos usque ad vitae suae transitum praefuit, vestis qualitatem ad culpam 932 forte episcopi respicere, qui eam sic esse permiserit, non tamen potuisse monasterio praejudicium irrogare, sed res ipsius eidem loco ex quo illuc ingressa et abbatissa constituta est manifesto jure competere. Et ideo quia ex dimissis illicite rebus xenodochium possessionem asserit indebite detinere, his vos hortamur affatibus, ut quia et monasterium et xenodochium ipsum in vestra est civitate positum, omni cura ac studio providere debeatis, quatenus si possessio ipsa ex nullo praecedenti contractu, sed ex memoratae Siricae legato descendit, ante dicto monasterio, postposito strepitu vel excusatione, reddatur. Si vero ex alio forte dicitur obvenisse contractu, aut fraternitas vestra, inter partes cognita veritate, quod legalis suaserit ordo definiat, aut mutuo sibi consensu arbitros eligant qui earum valeant allegationes distinguere. A quibus quidquid fuerit statutum, ita vestra provisione servetur, ut nullum inter venerabilia loca jurgium remaneat, quae magnopere alterna pacis sunt fovenda concordia. Alia igitur omnia quae ex testamento praenominatae Siricae detinentur, quippe quod nullum esse legali sanctione permittitur, necesse est ut juri monasterii fraternitatis vestrae sollicitudine sacerdotali per omnia studio reparentur, quia imperiali constitutione aperte sancitum est ut ea quae contra leges fiunt, non solum inutilia, sed etiam pro infectis habenda sint (Grat. 25, q. 2, c. 13). EPISTOLA VIII. AD EPISCOPOS SARDINIAE. Paschalem denuntiationem, ex more, a metropolitano suscipiant; nec absque illius licentia ex insula egrediantur. Cognovimus quod mos vestrae sit insulae post paschalem festivitatem, vobis euntibus, 933 aut directis responsalibus vestris ad metropolitam vestrum, utrum sciatis an minime, ipse vobis de venturo Pascha scripta debeat denuntiatione mandare. Et quantum dicitur, quidam vestrum hoc facere secundum consuetudinem postponentes, aliorum quoque ad non obediendum corda pervertunt. Additur etiam quod ex vobis aliqui, pro Ecclesiae suae emergentibus causis transmarina petentes, sine praedicti metropolitani sui cognitione, vel epistolis, sicut canonum ordo constituit, audeant ambulare. Hortamur ergo fraternitatem vestram ut antiquam Ecclesiarum vestrarum consuetudinem exsequentes, tam de suscipienda paschali denuntiatione, quam etiam si quemquam vestrum pro causis propriis ubicunque compulerit ambulare necessitas, ab eodem metropolita vestro secundum indictam vobis regulam petere debeatis, nec eum postponere in aliquo praesumatis; excepto si, quod non optamus, contra eumdem metropolitam vestrum habere vos aliquid causae contingat, ut ob hoc sedis apostolicae judicium ii qui petere festinant, licentiam habeant, quod scitis per canones etiam antiquorum patrum institutione permissum (Grat. 26. q. 7, c. 45). EPISTOLA IX. AD CALLINICUM ITALIAE EXARCHUM. Gaudet de schismaticis ad Ecclesiam redeuntibus. De hoc monendos imperatores. Id unum ab illis vetitum, ne schismatici ad unitatem compellantur. Conqueritur de majore domus Callinici. Hunc rogat ne Justinum schismaticum deinceps in consilium vocet. Inter haec quod mihi de Sclavis victorias nuntiastis, magna me laetitia relevatum esse cognoscite quod latores praesentium, de Capritana insula unitati sanctae Ecclesiae conjungi festinantes, ad beatum Petrum apostolorum principem ab excellentia vestra transmissi sunt. In hoc enim contra hostes vestros amplius praevaletis, si eos quos Dei esse hostes agnoscitis sub jugum veri Domini revocatis; tantoque vestras causas apud homines fortiter agitis, quanto Dei causas in hominibus sincera ac devota mente feceritis. Quod autem exemplar jussionis quae ad vos pro schismaticorum defensione transmissa est, mihi ostendi voluistis, pensare sollicite dulcissima mihi vestra excellentia debuit, quia quamvis jussio ipsa 934 subrepta est, non tamen in ea vobis praeceptum est ut venientes ad unitatem Ecclesiae repellatis, sed ut venire nolentes hoc incerto tempore minime compellatis. Unde necesse est ut haec ipsa piissimis imperatoribus nostris suggerere festine debeatis, quatenus cognoscant quod eorum temporibus schimatici cum omnipotentis Dei solatio et labore vestro sua sponte reverti festinant. Quae autem de insulae Capritanae ordinatione decreverim, per reverendissimum fratrem et coepiscopum nostrum Marinianum vestra excellentia agnoscet. Illud vero cognoscite quia me non modice contristavit quod major domus vestrae qui petitionem episcopi volentis reverti suscepit, eam se perdidisse professus est, et postmodum ab adversariis Ecclesiae tenebatur. Quod ego non negligentia, sed venalitate ejus factum arbitror. Unde miror quia in eo culpam hanc minime vestra excellentia vindicavit. Sed tamen quia hoc miratus sum, memetipsum citius reprehendi. Nam ubi domnus Justinus consilium praebet, qui pacem cum catholica Ecclesia non habet, ibi non possunt haeretici addici. Praeterea sancti Petri apostolorum principis natalitium diem in Romana civitate vos facere velle perhibetis. Et oramus omnipotentem Dominum ut sua vos misericordia protegat, et vota vestra implere concedat. Sed praedictus vir eloquentissimus, peto ut simul veniat; qui si non venerit, a vestris obsequiis recedat. Vel certe si vestra excellentia fortasse emergentibus causis venire nequiverit, ipse aut sanctae Ecclesiae unitati communicet, aut peto ut vestrorum consiliorum particeps non sit. Bonum enim virum audio, si pessimi non esset erroris. De causa vero Maximi, quia importunitatem dulcedinis vestrae jam ferre non possumus, quid decrevimus, Castorio notario suggerente cognoscetis. (Cf. Joan. Diac. l. III, c. 44). EPISTOLA X. AD MARINIANUM RAVENNATEM EPISCOPUM. Capritanae insulae ordinet episcopum, nisi Joannes, ab ipso admonitus, ad Ecclesiae unitatem et ad propriam plebem revertatur. Maximi causam discutiat ac finiat, adhibito, si opus sit, Constantio Mediolanensi. Latores ad nos praesentium, viri clarissimi Vicedominus, atque Defensor venerunt, asserentes 935 quia in castello quod Novas dicitur episcopus quidam, Joannes nomine, de Pannoniis veniens fuerit constitutus, cui castello eorum insula, quae Capritana dicitur, erat quasi per dioecesim conjuncta. Adjungunt autem quod ab eodem violenter abstracto episcopo et expulso, alius illic fuerit ordinatus. De quo tamen hoc placuisse referunt, ut non in praedicto castro, sed in sua insula habitare debuisset. Qui dum illic cum eis degeret, in errore se schismatis detinere noluit, atque cum omni plebe sua excellentissimo filio nostro Callinico exarcho petitionem dedit, ut catholicae Ecclesiae cum omnibus qui cum ipso erant, sicut praediximus, uniri debuisset. Qui, ut aiunt, a schismaticis persuasus post semetipsum rediit, et nunc omnis ille populus qui in praedicta insula consistit sacerdotis protectione privatus est, quia dum sanctae Ecclesiae uniri desiderat, illum jam recipere non potest qui ad schismaticorum errorem reversus est, et petunt sibi ordinari alium debere. Sed nos quia cuncta necesse est districte ac subtiliter perscrutari, hoc ordinandum esse praevidimus, ut fraternitas tua ad eumdem episcopum mittat, eumque reverti ad Ecclesiae catholicae unitatem et ad propriam plebem admoneat. Qui si admonitus redire contempserit, grex Dei decipi non debet in errore pastoris. Et idcirco sanctitas tua illic episcopum ordinet, eamdemque insulam in sua dioecesi habeat, quousque ad fidem catholicam Histrici episcopi revertantur; ut et unicuique Ecclesiae suae dioeceseos jura serventur, et destituto a pastore populo non desit protectio et cura regiminis. In his tamen omnibus fraternitatem tuam decet sollicite vigilare, ut plebs eadem quae ad Ecclesiam venit studiosius admoneatur, quatenus constanter in sua reversione fixa sit, ne vagis cogitationibus in erroris iterum foveam relabatur. Excellentissimum vero exarchum petere studeat, ut haec ipsa suis suggestionibus piissimis imperatorum auribus innotescat, quia quamvis jussio quae ad eum delata est subrepta esse videatur, non tamen in ea jussione ei praeceptum est ut volentes ad Ecclesiam redire non permittat, sed ut invitos hoc interim tempore minime compellat. Hujus ergo causae ordinationem in suam curam praedictus filius noster suscipiat, quatenus suis responsis agat ut quidquid ordinaverit dubium non fiat. Quod tamen et nos communi filio Anatolio scripsimus, ut haec piissimis principibus subtiliter innotescat. Excellentissimi filii mei domni Callinici exarchi 936 assidue et importune pro persona Maximi scripta suscepi. Cujus importunitate victus, nihil habui quod amplius facere debuissem, nisi ut ejusdem Maximi causam tuae fraternitati committerem. Si igitur ad fraternitatem vestram venerit idem Maximus, deducatur et Honoratus ejus Ecclesiae archidiaconus, ut cognoscat sanctitas tua si recte ordinatus est, si in simoniacam haeresim lapsus non est, si ei de criminibus corporalibus nihil obviavit, si se non cognovit excommunicatum quando missas facere praesumpsit; et quidquid sub timore Dei tibi visum fuerit, decerne, ut nos dispositioni tuae consensum Deo auctore praebeamus. Si autem tuam fraternitatem suspectam praedictus filius noster habuerit, etiam reverendissimus vir frater noster Constantius Mediolanensis episcopus Ravennam veniat, tecum resideat, et de eadem causa pariter decernite; et quod utrisque vobis placuerit, mihi placiturum esse certum tenete. Sicut enim obstinati esse humilibus non debemus, ita districti existere superbis debemus. Vestra ergo fraternitas sicut in Scripturae sacrae paginis didicit, quidquid justum perpenderit, in ejus negotio decernat. EPISTOLA XI. AD BRUNICHILDEM REGINAM. Pallium Syagrio episcopo concedit. De sacris ordinibus praemio vel gratia non conferendis eam admonet, et ne ex laicis repente fiant episcopi. Laudat ejus erga Augustinum charitatem, hortaturque ut schismaticos ad concordiam revocare atque idololatriae reliquias, et alia in regno suo vitia coercere studeat. De codice ad eam transmisso agit. Quanta in omnipotentis Dei timore excellentiae vestrae mens soliditate firmata sit, inter alia bona quae agitis etiam in sacerdotum ejus laudabiliter dilectione monstratis; et magna nobis fit de Christianitate vestra laetitia, quoniam quos venerantes ut famulos revera Christi diligitis, augere honoribus studetis. Decet enim vos, excellentissima filia, decet tales existere, ut subjectae possitis esse dominatori. In eo enim regnum potestatis vestrae et subjectis gentibus confirmatis, in quo timori omnipotentis Domini mentis colla subjicitis; et unde vosmetipsas servitio Creatoris subditis, unde vobis vestros subditos ad servitium devotius obligatis. Susceptis itaque epistolis vestris, valde nobis excellentiae vestrae studium placuisse signamus, atque fratri et coepiscopo nostro Syagrio pallium dirigere secundum postulationem vestram voluimus. Propter quod et serenissimi domni imperatoris, quantum nobis 937 diaconus noster qui apud eum responsa Ecclesiae faciebat, innotuit, prona voluntas est, et concedi hoc omnino desiderat; atque multa de praedicto fratre nostro, tam vobis quam etiam aliis testificantibus, ad nos bona perlata sunt, maxime vitam ejus Joanne regionario ad nos remeante cognovimus. Et quid in fratre nostro Augustino fecerit audientes, Redemptorem nostrum benedicimus, quia eum sacerdotis nomen etiam operibus implere sentimus. Sed res plucimae restiterunt, quae nos hoc interim facere minime permiserunt. Primum siquidem, quia is qui pallium ipsum venerat accepturus, schismaticorum tenetur errore implicitus. Deinde quod non id ex vestra petitione, sed ex nobis transmissum voluistis intelligi. Extra hoc autem quia nec is qui eo uti desiderat, directa ad nos hoc sibi largiri speciali petitione poposcerat, et tantam causam nullo modo praebere sine ejus postulatione debuimus; maxime quia et prisca consuetudo obtinuit ut honor pallii nisi exigentibus causarum meritis et fortiter postulanti dari non debeat (Grat. dist. 100, c. 2). Nos tamen ne vestrae excellentiae desiderium sub praetextu cujusdam excusationis forsitan videremur velle differre, dilectissimo filio nostro Candido presbytero pallium praevidimus dirigendum, injungentes ei ut vice nostra congrua id debeat observatione tribuere. Unde necesse est ut ex opere suo suprascriptus frater et coepiscopus noster Syagrius, facta cum aliquantis suis episcopis petitione hoc sperare, atque eam praedicto debeat dare presbytero, quatenus digne ejusdem pallii usum cum Dei gratia valeat adipisci. Ut ergo haec vobis cura ante oculos Creatoris nostri in fructu sit, Christianitatis vestrae sollicitudo diligenter invigilet; et nullum qui sub regno vestro est ad sacrum ordinem ex datione pecuniae, vel quarumlibet patrocinio personarum seu proximitatis jure patiatur accedere; sed ille ad episcopatus vel alterius sacri ordinis officium eligatur, quem dignum et vita et mores ostenderint; ne si, quod non optamus, honor venalis fuerit sacerdotii, simoniaca in illis paribus haeresis, quae prima in Ecclesia prodiit, et Patrum sententia damnata est, consurgat, et regni vestri, quod absit, vires imminuat. Nam grave omnino et ultra quam dici potest facinus est, Spiritum sanctum, qui omnia redemit, venundari. Sed et hoc curae vobis sit, ut quia, sicut nostis, 938 neophytum egregius praedicator ad sacerdotii regimen omnino vetat accedere, nullum ex laico patiamini episcopum consecrari. Nam qualis magister erit, qui discipulus non fuit? Aut quemadmodum ducatum gregi dominico praebeat, qui disciplinae pastoris subditus ante non fuit? Si cujus ergo vita talis constiterit ut ad hunc dignus sit ordinem promoveri, prius ministerio debet Ecclesiae deservire, quatenus longae exercitationis usu videat quod imitetur, et discat quod doceat, ne forte onus regiminis conversionis novitas non ferat, et ruinae occasio de provectus immaturitate consurgat. Qualiter autem se excellentia vestra erga fratrem et coepiscopum nostrum Augustinum exhibuerit, quantamque illi sibi Deo aspirante charitatem impenderit, diversorum fidelium relatione cognovimus: pro quo gratias referentes, divinae potentiae misericordiam deprecamur ut et hic vos sua protectione custodiat, et sicut inter homines, ita quoque et post multorum annorum tempora in aeterna faciat vita regnare. Praeterea hos quos ab unitate Ecclesiae schismaticorum error dissociat, ad unitatem pro vestra mercede studete revocare concordiae. Nam non ob aliud in ignorantiae suae hactenus caecitate volvuntur, nisi ut ecclesiasticam fugiant disciplinam, et perverse habeant, ut voluerint, vivendi licentiam, quia nec quid defendant, nec quid sequantur intelligunt. Nos autem Chalcedonensem synodum, de qua illi sibi pestiferae nebulas excusationis assumunt, per omnia veneramur et sequimur; et si quis de fide ejus minuere aut addere aliquid praesumpserit, anathematizamus. Sed ita illos erroris labes imbibit, ut ignorantiae suae credentes, universam Ecclesiam atque omnes quatuor patriarchas non ratione sed malitiosa mente tantummodo refugiant; ita ut is qui ad nos a vestra excellentia missus est, cum quaereretur a nobis cur ab universali Ecclesia separatus existeret, se ignorare professus sit. Sed neque quid diceret, neque quid aliud audiret, valuit scire. Hoc quoque pariter hortamur ut et caeteros subjectos vestros sub disciplinae debeatis moderatione restringere, ut idolis non immolent, caltores arborum non existant, de animalium capitibus sacrificia sacrilega non exhibeant, quia pervenit ad nos quod multi Christianorum et ad 939 Ecclesias occurrant, et quod dici nefas est, a culturis daemonum non abscedant. Quoniam vero omnino Deo nostro haec displicent, et divisas mentes non possidet, providete ut ab his debeant illicitis salubriter coerceri; ne, quod absit, non eis ad ereptionem, sed ad poenam sacri fiat baptismatis sacramentum. Si quos igitur violentos (Grat. 23, q. 4, c. 47), si quos adulteros, si quos fures vel aliis pravis actibus studere cognoscitis, Deum de eorum correctione placare festinate, ut super vos flagellum perfidarum gentium, quod, quantum videmus, ad multarum nationum vindictam excitatum est, non inducat; ne si, quod non credimus, divinae ultionis iracundia sceleratorum fuerit actione commota, belli pestis interimat quos delinquentes ad rectitudinis viam Dei praecepta non revocant. Necesse est ergo ut omni studio et oratione assidua ad Redemptoris nostri converti misericordiam festinemus, ubi tutus omnibus locus est et magna securitas. Nam illic quemquam solide persistentem nec periculum conterit, nec metus exagitat. Codicem vero, sicut scripsistis, praedicto dilectissimo filio nostro Candido presbytero vobis offerendum transmittimus, quia boni vestri studii esse participes festinamus. Omnipotens Deus sua vos protectione custodiat, atque a perfidis gentibus regnum vestrum sui brachii extensione defendat, vosque post longa annorum curricula ad gaudia aeterna perducat. Data mense Octobris, indictione prima. EPISTOLA XII. AD JOANNEM SYRACUSANUM EPISCOPUM. Se (ut querebantur nonnulli) in ordinandis missae ritibus quibusdam Constantinopolitanae Ecclesiae consuetudines non fuisse imitatum. Veniens quidam de Sicilia mihi dixit quod aliqui amici ejus, vel Graeci vel Latini, nescio, 940 quasi sub zelo sanctae Romanae Ecclesiae, de meis dispositionibus murmurarent, dicentes: Quomodo Ecclesiam Constantinopolitanam disponit comprimere, qui ejus consuetudinem per omnia sequitur? Cui cum dicerem: Quas consuetudines ejus sequimur? respondit: Quia alleluia dici ad missas extra Pentecostes tempora fecistis; quia subdiaconos spoliatos procedere, quia Kyrie eleison dici, quia orationem Dominicam mox post canonem dici statuistis. Cui ego respondi quia in nullo eorum aliam Ecclesiam secuti sumus. Nam ut alleluia hic diceretur, de Jerosolymorum Ecclesia ex beati Hieronymi traditione tempore beatae memoriae Damasi papae traditur tractum, et ideo magis in hac re illam consuetudinem amputavimus quae hic a Graecis fuerat tradita. Subdiaconos autem ut spoliatos procedere facerem, antiqua consuetudo Ecclesiae fuit. Sed placuit cuidam nostro pontifici, nescio cui, qui eos vestitos procedere praecepit. Nam vestrae Ecclesiae nunquid traditionem a Graecis acceperunt? Unde habent ergo hodie ut subdiaconi lineis in tunicis procedant, nisi quia hoc a matre sua Romana Ecclesia perceperunt? Kyrie eleison autem nos neque diximus, neque dicimus sicut a Graecis dicitur, quia in Graecis simul omnes dicunt, apud nos autem a clericis dicitur, et a populo respondetur, et totidem vicibus etiam Christe eleison dicitur, quod apud Graecos nullo modo dicitur. In quotidianis autem missis aliqua quae dici solent tacemus, tantummodo Kyrie eleison et Christe eleison dicimus, ut in his deprecationis vocibus paulo diutius occupemur. Orationem vero Dominicam idcirco mox post precem dicimus, quia mos apostolorum fuit ut ad ipsam solummodo orationem oblationis hostiam consecrarent. Et valde mihi inconveniens visum est ut precem quam scholasticus composuerat super oblationem diceremus, et ipsam traditionem quam Redemptor noster composuit 941 super ejus corpus et sanguinem non diceremus. Sed et Dominica oratio apud Graecos ab omni populo dicitur, apud nos vero a solo sacerdote. In quo ergo Graecorum consuetudines secuti sumus, qui aut veteres nostras reparavimus, aut novas et utiles constituimus, in quibus tamen alios non probamur imitari? Ergo vestra charitas cum occasio dederit ut ad Catanensem civitatem pergat, vel in Syracusana Ecclesia, eos quos credit aut intelligit quia de hac re murmurare potuerunt, facta collatione doceat, et quasi alia ex occasione eos instruere non desistat. Nam de Constantinopolitana Ecclesia quod dicunt (Grat. Dist. 22. c. De Const.), quis eam dubitet sedi apostolicae esse subjectam? quod et piissimus domnus imperator et frater noster ejusdem civitatis episcopus assidue profitentur. Tamen si quid boni vel ipsa vel altera Ecclesia habet, ego et minores meos quos ab illicitis prohibeo in bono imitari paratus sum. Stultus est enim qui in eo se primum existimat, ut bona quae viderit discere contemnat. (Cf. Joan. Diac. l. II, c. 21.) EPISTOLA XIII. AD JOANNEM SYRACUSANUM EPISCOPUM. Ecclesiae ejus actores, cum Felice, absque dilatione, judices eligant. Felix vir memorandus suis nobis epistolis questus est fraternitatis vestrae actionarios possessiones quas tenuerat illicite et contra juris ordinem pervasisse, petens ablata sibi restitui, et se cum eis, si tamen causam voluerint dicere, paratum esse in judicio sine aliqua dilatione consistere. Quod si ita est, quia quid legalis ratio habeat non nescitis, oportet ut, omni mora postposita, actores vestrae Ecclesiae deputetis, ut cum eo debeant eligere cognitores, qui tam imminentis quam principalis rei quaestionem cognoscere valeant et finire; ne si qualibet occasione dilatum fuerit, et ipse pati praejudicium, et partes Ecclesiae non habere justitiam videantur. Ita ergo agite ut sub omni celeritate judicium eligatur. 942 Nam nos sic causas Ecclesiae vestrae fieri volumus, ut nec dispendium contra aequitatem sustineat, nec ad vestram possit aliquid invidiam sustinere. EPISTOLA XIV. AD FELICEM IN SICILIA. Se ad Joannem episcopum scripsisse, ut actores Ecclesiae suae deputet, qui cum Felice ipso sine mora judicium subeant. Susceptis magnitudinis vestrae epistolis, contristati sumus quod ab actoribus Ecclesiae Syracusanae quasdam possessiones, quas vos tenuisse dicitis, occupatas irrationabiliter indicastis. Sed credimus quia hoc ad fratris et coepiscopi nostri Joannis notitiam non pervenit. Nam absolute poterat, cognita veritate, si quid illicite factum est, emendari. Et ideo quia legali provisione decretum est tam imminentis quam principalis rei causam in uno eodemque judicio cognosci, nec nos contra inauditam partem aliquid possumus definire, praedicto fratri nostro scripsimus ut actores Ecclesiae suae deputare debeat, qui vobiscum sine mora electorum possint subire judicium; ne aut vos res vestras sine cognitione, sicut querelam facitis, amittere, aut pars altera videatur praejudicium sustinere. Gloria ergo vestra nullas in eligendos judices difficultates interserat, vel differat ad causam accedere. Nam omnino de supradicti fratris et coepiscopi nostri moribus certi sumus quia facere quidquid rationis ordo exegerit non recuset. EPISTOLA XV. AD CHRYSANTHUM EPISCOPUM SPOLETANUM. Martyrum reliquias in basilica Reatina collocet. Paulus, Ecclesiae Reatinae diaconus, petitoria nobis insinuatione poposcit ut ad fontes 943 in basilica beatae Mariae semper virginis genitricis Dei et Domini nostri Jesu Christi, quae est intra civitatem Reatinam posita, reliquiae beatorum martyrum Hermetis et Hyacinthi et Maximi debeant collocari. Et ideo, frater charissime, si in eodem loco nullum corpus constat humatum, sanctuaria praedictorum martyrum cum reverentia sine ambiguitate suscepta diligenter consecrabis. EPISTOLA XVI. AD SERENUM ANCONITANUM EPISCOPUM. Severum diaconum suum de restituendo Firmanae Ecclesiae argento admoneat. Vir reverendissimus Passivus, frater et coepiscopus noster, adveniens indicavit argentum Ecclesiae suae a decessore suo Fabio apud Serenum diaconum tuum pro temporis qualitate esse depositum. Cujus parte aliqua restituta, partem apud eum asserit rejacere, et restituere eam quadam excusatione differre. Proinde his fraternitatem tuam hortamur affatibus ut eum admonere studeat, quatenus quae accepit sine contentione restituat. Aut si forte ab ejus restitutione aliqua se excusari ratione confidit, necesse est ut inter eum et actores Firmanae Ecclesiae, una cum Armenio fratre et coepiscopo nostro cognoscere debeatis, et, subtiliter veritate discussa, ita huic causae finem imponere, ut nec ante dictus diaconus pati praejudicium, nec praefata injustedamnum videatur Ecclesia sustinere. EPISTOLA XVII. AD DEMETRIANUM ET VALERIANUM. Statuit ne impensa in illorum redemptionem Ecclesiae pecunia ab illis aliquando repetatur. Et sacrorum canonum (Grat. 12, q. 2, c. 15) statuta et legalis permittit auctoritas, licite res ecclesiasticas in redemptionem captivorum impendi. Et ideo quia edocti a vobis sumus, ante annos fere decem et octo, virum reverendissimum quondam Fabium episcopum Ecclesiae Firmanae pro redemptione vestra ac patris vestri Passivi, fratris et coepiscopi nostri, tunc vero clerici, necnon matris vestrae libras undecim argenti de eadem Ecclesia hostibus impendisse, atque vos ex hoc quamdam habere formidinem ne hoc quod datum est a vobis quolibet tempore repetatur: hujus praecepti auctoritate suspicionem vestram praevidimus auferendam, constituentes nullam vos exinde haeredesque vestros quolibet tempore repetitionis molestiam sustinere, nec a quoquam vobis aliquam objici quaestionem, quia ratio aequitatis exposcit, 944 ut quod studio pietatis impensum est, ad redemptorum onus vel afflictionem non debeat pertinere. (Vide sup. ep. 16.) EPISTOLA XVIII. AD ROMANUM DEFENSOREM. Patrimonium Ecclesiae in Sicilia commendat Propositi nostri cura nos admonet ecclesiasticas utilitates strenuis agendas mandare personis. Et ideo, quia te Romanum defensorem fidelem sollicitumque probavimus exstitisse, patrimonium sanctae Romanae, cui Deo miserante deservimus, Ecclesiae, in partibus Syracusanis, Catinensibus, Agrigentinis, vel Milensibus constitutum, a praesenti secunda indictione gubernationi tuae praevidimus committendum. Unde necesse est te illuc indifferenter accedere, ut, divini consideratione judicii, nostrae quoque admonitionis memoria te efficaciter ac fideliter studeas exhibere, ut nullius neglectus vel fraudis, quod absit, inveniaris sustinere periculum. Magis autem id agas, quatenus de fide et industria tua divinae possis gratiae commendari. Ad familiam vero ejusdem patrimonii secundum morem praecepta direximus, ut nihil sit quod te ad peragenda ea quae tibi injuncta sunt in aliquo valeat impedire. EPISTOLA XIX. AD SYRACUSANI PATRIMONII COLONOS. Ut obediant Romano defensori. Cognoscatis volo quia ad sollicitudinem vos defensoris nostri dispositio nostra pertinere constituit. Et ideo praecipimus ut ea quae vobis peragenda pro utilitatibus ecclesiasticis praeviderit et injunxerit, sine aliqua debeatis difficultate obedire. Cui talem dedimus potestatem, ut eos qui inobedientes vel attentaverint contumaces existere districta ultione corripiat. Pariterque illi demandavimus ut mancipia quae foris latitant, vel a quoquam aliqui fines invasi sunt, sollicitudinis suae instantia jure ecclesiastico revocare non differat. Noveritis etenim cum periculo suo fuisse commonitum, ut nullam aliquando violentiam rebus alienis vel raptum qualibet excusatione facere praesumat. EPISTOLA XX. AD PETRUM IN SICILIA. Romano Syracusani patrimonii regimen adeunti auxilium ferat. Scientes devotionis affectum paternis commendationibus ampliari, necesse est ut ea 945 quae agere vos sponte confidimus, gloriae vestrae in his favorem nostris augere epistolis festinemus. Indicamus itaque Romano defensori latori praesentium, patrimonium Ecclesiae nostrae, quod in Syracusanis, Catinensibus, et vicinis locis noscitur esse constitutum, Dei protegente gratia, credidisse. Et propterea salutantes paterno affectu, petimus ut vestra eum fovere providentia debeatis, atque ei in omnibus vestrum, sicut de vobis confidimus, auxilium commodetis; ut dum in gloriae vestrae solatio vel favore subsidium consolationis habuerit, et vos qualem circa nos charitatem geritis, manifestius ostendatis, et nos voluntati vestrae respondere, dum necesse fuerit, per omnia festinemus. EPISTOLA XXI. AD LIBERTINUM EXPRAEFECTUM. Novum defensorem Romanum consiliis juvet. Gloriae vestrae et experta et cognita nos devotio provocat, epistolari vos alloquio causis ecclesiasticis exhibere adjutores. Et ideo quia Romano defensori praesentium portitori curam patrimonii Ecclesiae nostrae, quod in Syracusano atque Catinensi territorio situm est, Deo auctore commisimus, salutantes gloriam vestram, petimus ut concurrere illi ac ferre solatium in omnibus debeatis. Et ne forsan de novitate minus aliqua quae sunt utilia comprehendat, vestris eum subtiliter consiliis informate, atque ad agenda haec vestram illi, sicut consuevistis, operam adhibete, quatenus dum vobis opitulantibus utiliter quae ei injuncta sunt peregerit, et vos de bono vestro mercedem recipere valeatis, et nos pro gloriae vestrae vita omnipotentis Dei misericordiam exorare enixius invitemur. De capitulo autem de quo mihi lator praesentium est locutus, vel reverendissimus frater noster Joannes episcopus scripsit, interim vel tentari vel agi nil potuit, quia persona apud quam agi poterat, necdum est in potestate aliqua confirmata. EPISTOLA XXII. AD CIRIDANUM. Romano defensori faveat. Gloriae vestrae bonitas nuntio veraci diffusa tantam nobis de se certitudinem praebet, ut in nullo de ea diffidere, sed magis sicut revera sapienti filio Ecclesiae nostrae debeamus specialiter causam commendare. Et ideo Romanum defensorem nostrum 946 praesentium portitorem ad gubernationem patrimonii Ecclesiae nostrae in Catanensibus vel Syracusanis partibus constituti, Deo protegente transmisimus. Salutantes igitur paterna dilectione gloriam vestram, petimus ut in cunctis affectum vestrae charitatis inveniat, et favoris vestri solatiis quocunque necesse fuerit potiatur, ut vobis praesentibus nos absentes esse non sentiat, quatenus cum injuncta sibi salubriter vestra ope expleverit, et nos vobis gratiarum possimus existere debitores, et beatus Petrus apostolorum princeps, in cujus causis vos impenditis, hic vobis et in futuro compenset. EPISTOLA XXIII. AD JOANNEM SYRACUSANUM EPISCOPUM. Commissas Romano defensori causas Leontii adversus Leonem episcopum, et Archelaum medicum. Filius noster gloriosus vir Leontius exconsule de fratre et coepiscopo nostro Leone graviter est questus nosque ejus querela omnimodo turbavit, quia ita praecipitanter et leviter ab episcopo agi non debuit. Quam causam subtiliter exsequendam venienti Romano defensori commisimus. De vestra autem fraternitate qui ab eo directus est queritur, quod Archelai viri clarissimi medici defensione fratris et coepiscopi nostri Domitiani metropolitae utilitas gravetur. Et quidem tueri juste filios suos, vel, sicut est, forte sanctae Ecclesiae negotia, fraternitas vestra debet, et nullam occasionem dare adversariis maledicti gratia. Quod tamen vos per omnia custodire etiam ista loquendo non ambigo; eidem tamen Romano venienti etiam de hac causa injunximus, ut vobiscum debeat quae sunt recta disponere. EPISTOLA XXIV. AD ROMANUM DEFENSOREM. Neglectam per plurimos annos Rusticae testatricis voluntatem tandem adimpleri curet. Filius noster Theodosius, abbas monasterii a Liberio quondam patricio in Campaniae parte constructi, nobis noscitur intimasse Rusticam quondam illustrem feminam ante annos fere viginti et unum, primum condito testamento, Felicem jugalem suum haeredem instituisse, eique de construendo illic in Sicilia monasterio hac conditione interposita delegasse, ut si intra anni spatium omnia libertis dimissa legata non solveret, vel praedictum monasterium ita ut voluti 947 minime ordinaret, tunc sancta Romana Ecclesia portionem quam in fundo Cumas habere visa est, sibi deberet sine dubio vindicare, et ipsa ad persolvenda eadem legata, vel in constructionem ipsius monasterii solatia commodaret. Unde quia, quantum dicitur, dimissa res hactenus minime ipsi monasterio est completa, atque ab ejus nuncusque haeredibus possessionis pars aliqua detinetur, cum omni subtilitate experientia tua causam exquirat atque discutiat. Et primum quidem si in conditione testamenti haeres incidit per quod nostra habeat causas Ecclesia, investigare te volumus atque evidenter addiscere, et utilitatem pauperum, sicut rei ordo poposcerit, exsequi; et tunc pro ordinatione cellae illius, vel redintegratione dimissae rei instanter esse sollicitum, quatenus pia testatricis voluntas in utroque valeat adimpleri, et detentores injusti culpam retentionis indebitae ex justa amissione cognoscant. Cum omni ergo vivacitate causam hanc et exquirere, et ad effectum te volumus, Domino auxiliante, perducere, ut pia ordinantis devotio tandem sortiatur effectum. Sed et monasterio ipsi in omnibus, salva justitia, solatiari te volumus, ut laicae personae, quasi ex conditoris nomine, quae juvaminis debuerunt ferre solatium, laedendi non habeant, sicut asseritur, facultatem. EPISTOLA XXV. AD JOANNEM SURRENTINUM EPISCOPUM, ETC. Gregorio expraefecto basilicam aedificare cupienti reliquias concedant. Gloriosus filius noster :Gregorius expraefectus sanctuaria beatorum martyrum in dioecesis vestrae locis quiescentium sibi postulat debere concedi, in quorum honorem basilicam propriis sumptibus aedificare desiderat. Et ideo, fratres charissimi, praefati viri desideriis ex nostra vos praeceptione convenit obedire, ut devotionis suae in consecratione quam postulat potiatur effectu. Mense Novembri, indictione 2. EPISTOLA XXVI. AD ROMANUM DEFENSOREM. Donatam ab Ammonia Romanae Ecclesiae domum, Calixeno illius nepoti, Stephaniae filio, reddat. Quanquam ea quae ad Ecclesiae jura perveniunt alienari legis ratio non permittat, 948 temperanda tamen interdum est censura districtionis, ubi misericordiae respectus invitat maxime quando tanta est quantitas quae nec dantem onerat, et accipientis pauperiem juxta aliquid consolatur. Et ideo quia Stephania praesentium latrix cum Calixeno filio suo parvulo quem de Petro quondam viro suo se suscepisse, et nimia asserit pauperie laborasse, huc veniens assidua obsecratione et lacrymis a nobis exegit ut domum possessionis in civitate Catinensium, quam Ammonia quondam socrus ejus Calixeni avia Ecclesiae nostrae titulo donationis obtulerat, eidem Calixeno restitui faceremus; memoratam Ammoniam asserens alienandi eam non habere licentiam, sed ante fati Calixeni filii sui per omnia juris esse; cui rei dilectissimus filius noster Cyprianus diaconus, qui causam cognitam habuit, contradictor exstitit, inquiens quod praedictae mulieris querimonia non haberet justitiam, nec posset rationabiliter ad filii sui nomen domum ipsam vindicare sive repetere; sed ne suprascriptae mulieris lacrymas inanes relinquere et plus sequi rigoris viam quam causas videamur pietatis complecti, hac tibi praeceptione mandamus, ut memoratam domum saepe fato Calixeno, simul et donationem ab Ammonia factam de domo ipsa, quae illic in Sicilia esse noscitur, reddere debeas, quia, sicut diximus, melius est in dubiis non districtionem exsequi, sed ad benignas potius partes inflecti, praesertim dum ex parvae rei cessione nec Ecclesia gravatur, et orphano atque pauperi misericorditer subvenitur. Data mense Novembri, indictione 2. EPISTOLA XXVII. AD ROMANUM DEFENSOREM. Ecclesiastica patrocinia non omnibus indiscrete impendenda. Pervenit ad nos quia quidam homines minorem omnimodo discretionem tenentes, in suis nos periculis implicari desiderant, atque ita volunt ab ecclesiasticis personis defendi, ut ipsae quoque personae ecclesiasticae ex eorum culpa teneantur. Idcirco praesenti te praeceptione admoneo, et per te fratrem et coepiscopum nostrum domnum Joannem, vel caeteros qui interesse possunt; ut patrocinia ecclesiastica, sive mea suscipiatis scripta, sive etiam minime fuerint directa, sub tanto moderamine debeatis impendere, quatenus (Grat. 14, q. 6, c. 3) si qui in furtis publicis implicati sunt, a nobis non videantur injuste defendi ne opinionem male agentium ex indiscretae defensionis ausu in nos ullo modo transferamus; sed quantum decet Ecclesiam, admonendo, verbum intercessionis adhibendo, quibus valetis succurrite, ut et illis opem feratis, et opinionem sanctae Ecclesiae non inquinetis. (Cf. Joan. Diac. l. IV, c. 56.) 949 EPISTOLA XXVIII. AD ANTONIUM SUBDIACONUM, ET DOMETIUM ABBATEM. Concordiae reconciliationem xenodochium inter et monasterium sua auctoritate firmat. Sicut grave et plenum vituperationis est inter personas omnipotenti Deo militantes de saecularibus negotiis ortam diu controversiam permanere, ita laudabile et studio est religioso conveniens terrenis gratam Deo pacem praeferre compendiis, et ex rebus transitoriis mansura semper charitatis lucra mercari. Et ideo quia de possessionibus Faiano, Nasoniano, et Libiniano positis in provincia Sicilia territorio Panormitano, de quibus inter praepositos monasterii sanctorum Maximi et Agathae, quod Lucuscanum dicitur, et e diverso administratores xenodochii in hac urbe Roma constituti, quod Valerii nuncupatur, longa se traxit contentio, nunc vero inter te Antonium subdiaconum nostrum memorati xenodochii praepositum, et e diverso dilectissimum filium nostrum Dometium abbatem atque presbyterum praedicti monasterii pactis intervenientibus salubris processit, Deo auctore, decisio; necesse est ut omnis discordiae possit occasio praeveniri, et ea quae gesta sunt interveniente auctoritate firmari. Proinde per hujus praecepti seriem hoc decernendum esse perspeximus, ut omnia instrumenta, vel quidquid est aliud quod partibus, quod absit, ad invicem contra se venire cupientibus, quoquomodo vel ex temporis praescriptione, seu aliter opem de lege aut quocunque privilegio poterat ministrare, sit, sicut et vos poscitis, vacuum, et omni virtute cassatum, et sola pactorum inter vos nunc habitorum pagina validum, perpetuumque robur obtineat. Cui si quid forte incuria vel imperitia minus firmitatis insertum est, vires plenissimae munitionis et soliditatis ex hac nostra auctoritate suscipiat, nec superesse aliquid valeat, unde ea quae religioso studio provide, ut oportuit, ac pacifice terminata sunt, quocunque tempore quidquam dubietatis incurrant; sed omnia quae in eisdem pactis tenentur ascripta, firma, illibata et sine aliqua refragatione persistant, quatenus, amota penitus totius altercationis materia, inter eos quos charitatis immutabiliter decet manere concordia, nulla queat deinceps litigiosae contentionis occasio 950 generari. Pro munitione vero suprascripti monasterii memorato Dometio abbati atque presbytero praeceptum simile dedimus. Mense Januario, indictione 2. EPISTOLA XXIX. AD VENANTIUM LUNENSEM EPISCOPUM. Fidentiam aut Adeodatae filiae recens conversae facere satis suadeat, aut hanc apud judices adjuvet. Quae sit Adeodatae ancillae Dei latricis praesentium adversus Fidentiam matrem suam querimonia, ex pagina petitionis oblatae quae tenetur in subditis fraternitas vestra cognoscet. Et quoniam aequitatis censura admonet ut maximum conversis salva ratione episcopale debeat adesse solatium, idcirco his fraternitatem vestram epistolis adhortamur, ut praedictam matrem ipsius ad se faciat evocari, et tranquilla ei adhortatione suadeat, ut facere sponte non desinat, ad quod legali potest ratione compelli, quatenus nec illa affligi, nec haec videatur praejudicium sustinere. Quae si, quod non credimus, admonitionem vestram differe voluerit, praedictae Adeodatae religiosae contra eam tuitionem impendite, atque vestris eam solatiis apud judicem, vel quocunque usus exegerit, instantius adjuvate. Et ita in exsequendam vos hanc causam impendite, ut, legali ratione constricta, invita urgeatur facere quod sponte postponit. Memoratam vero latricem fraternitas vestra ita servata aequitate habeat in omnibus commendatam, ut vobis ei tuitionem impendentibus, in eo quem assumpsit habitu, sine aliqua, Deo protegente, concussione permaneat. EPISTOLA XXX. AD ANTHEMIUM SUBDIACONUM. Monasterio sancti Marci Massam Veneris restituendam curet. Aequitatis jus exigit ut hoc quod a praedecessoribus nostris cognita veritate est redditum, nostra indebite denuo Ecclesia tenere non debeat, ne quod omnino contra religiosum constat esse propositum, non vera, sed imaginaria ac magis dolosa fuisse restitutio videatur. Et ideo quoniam Stephanus abbas monasterii sancti Marci, quod constitutum juxta muros Spoletanae civitatis esse dignoscitur, questus est nobis Massam Veneris 951 in provincia Campania sitam, territorio Minturnensi, quam ei beatae memoriae decessoris nostri Benedicti redditam praeceptione cognovimus, ab Ecclesia nostra nunc indebite detineri: idcirco hac tibi auctoritate praecipimus, ut si manifeste ab Ecclesiae nostrae hominibus detinetur, in jus eam praedicti monasterii sine aliqua mora vel altercatione restituas. Si vero non a nostris, sed a quibusdam forsitan extraneis detinetur, strenua te agere sollicitudine volumus, ut in jus modis omnibus memorati debeat monasterii reformari, quatenus et ipse quod suum est, te solatiante, sine aliqua fatigatione recipiat, et alter de dispendio monasterii injuste lucrum non habeat. EPISTOLA XXXI. AD FAUSTUM. Ecclesiae Vulturnae ministeria apud Anthemium absque dubitatione deponat. Sicut res ecclesiasticae competentibus personis sine aliqua sunt dilatione reddendae, ita restituentis attendenda cautela est, ut nulla ei possit postmodum ex ipsa nasci restitutione molestia. Et ideo, quoniam tempore quo quondam Constantius defensor, pater gloriae vestrae, commissi sibi patrimonii Campaniae curam gessit, ministeria Ecclesiae Vulturnae, quae erat pro peccatis clero et pontifice destituta, apud se propter injunctam sibi sollicitudinem tulisse dignoscitur, quae vos nunc reddere sine nostro consensu dubitare cognovimus; eapropter his vos hortamur epistolis ut ea Anthemio subdiacono sub desuscepti emissione restituere sine aliqua difficultate debeatis, quatenus et res Ecclesiae in toto apud eos quos convenit habeantur, et gloria vestra ab omni dubitatione sit libera. EPISTOLA XXXII. AD ANTHEMIUM SUBDIACONUM. A Fausto Ecclesiae Vulturnae ministeria suscipiat, in tuto habeat, et describat. Comperimus ministeria Ecclesiae Vulturnae, quae, Constantius defensor propter injunctam sibi sollicitudinem, deficiente clero vel episcopo ejusdem Ecclesiae, tulerat, apud haeredem ipsius remansisse. Et quia gloriosum virum Faustum filium ipsius ea reddere sine nostro consensu dubitare cognovimus, nostris eum hortati sumus epistolis, ut experientiae tuae ministeria ejusdem Ecclesiae reddere sine dubietate aliqua debuisset. Et ideo experientia tua ministeria ipsa sub desuscepti emissione 952 suscipiat, atque in toto habere studeat, et modum ac qualitatem ipsorum nobis facta notitia omni subtilitate innotescat. EPISTOLA XXXIII. AD ANDREAM. Ut illum de infirmitate consoletur, ipsam divini amoris pignus ac fructuosi palmitis purgamentum esse ostendit. Audiens quod gloriam vestram vehementer afflixerit luctus et aegritudo, valde condolui. Sed protinus agnoscens quod perfecte reliquerit, dolorem mox in laetitiam verti, magnasque omnipotenti Deo gratias retuli, quia percussit ut sanaret, afflixit ut ad gaudia vera perduceret. Hinc enim scriptum est: Quem diligit Dominus castigat, flagellat autem omnem filium quem recipit (Heb. XII, 6). Hinc per semetipsam Veritas dicit: Pater meus agricola est, et omnem palmitem in me non ferentem fructum, tollet eum; omnem vero qui fert fructum, purgabit eum, ut fructum plus afferat (Joan. I, 1, 2). Palmes enim infructuosus tollitur, quia peccator funditus eradicatur. Palmes vero fructuosus purgari dicitur, quia per disciplinam reciditur, ut ad uberiorem gratiam perducatur. Sic enim spicarum grana tribulis attrita, aristis et paleis nudantur. Sic olivae praelo pressae in olei pinguedinem defluunt. Sic botri vinearum tunsi calcibus in vinum liquescunt. Gaude igitur, bone vir, quia in hoc flagello tuo et provectu conspicis quod ab aeterno judice amaris. Praeterea filiam meam Gloriosam, conjugem vestram, mea peto vice salutari. Omnipotens autem Deus coelesti vos protectione custodiat, vosque et modo consoletur de largitate donorum, et postmodum de retributione praemiorum. EPISTOLA XXXIV. AD VENANTIUM EPISCOPUM. Presbyteros vel diaconos in Aldionis civitate ordinet, atque ipsos ad infidelium conversionem adhortetur. Quoties ea quae hortari nos convenit postulamur, moras ad concedendum facere non debemus; ne differre bona desideria, quae magis fovenda sunt, videamur. Et ideo quia gloriosus Aldio magister militum in civitate ipsius presbyteros vel diaconos omnino, sicut suis nobis epistolis indicavit, desiderat ordinari, eos qui ad consecrandum eliguntur fraternitas vestra diligenter inquirat. Et si nihil est quod canonice eorum ordinationem impediat, Deo illos propitio studeat ordinare. Cum quibus etiam loqui 953 vos convenit, ut adhortationis suae sollicitudine degentem illic populum ab infidelitate revocare, ac contendant a gentilium cultu suspendere, atque eos in omnipotentis Dei doceant timore persistere, et praemia aeternae vitae diligere, quatenus haec consecratio et illis ante Deum ad gloriam, et habitanti illic populo proficiat ad salutem. EPISTOLA XXXV. AD CONSTANTIUM MEDIOLANENSEM EPISCOPUM. Joannem praefecturae vices acturum commendat; ea tamen lege ut (quod contigerat in Vigilio) inde non gravetur Ecclesia. Quamvis ita fraternitas vestra convenienti sibi gravitate discreta sit, ut non admonita, sed ex se quid cui sit impendendum intelligat, verumtamen quia lator praesentium Joannes, vir magnificus, qui praefecturae vices illic acturus advenit, nostra se petiit epistola commendari, sanctitas ei vestra, dum necesse fuerit, salva ratione praesidium sui favoris impendat, et ita eum sacerdotaliter suis studeat solatiis adjuvare, quatenus vobis praesentibus nec aliorum debeat injuste oppressionibus laborare, nec ipse aliis contra rationem gravis existat. Quia vero pervenit ad nos quod Vigilius, qui vices illic ante hunc praefecturae gessit, per scriptorum nostrorum occasionem, quibus eum petitione ejus compulsi commendavimus, mutuas a vobis, ut ita dicamus, pecunias exegisset, aegre si verum est sustinemus, ut hoc non ex se, sed quasi per nostram epistolam obtineret. Et ideo fraternitatem vestram scire necesse est ita sibi a nobis eos qui hoc exigant commendari, ut eis adesse in quantum possibile et justum est debeat, non tamen ut Ecclesiae suae hujus rei occasione aliquod gravamen imponat. Data mense Februario, indictione 2. EPISTOLA XXXVI. AD FORTUNATUM NEAPOLIT. EPISCOPUM. Reversis e Gallia Judaeis negotiatoribus, Christiana quae adduxerint mancipia aut iis tradantur qui emptionem injunxerant, aut Christianis intra quadragesimum diem venundentur. Caveat a Basilio Judaeo filiis suis Christianis mancipia donante. Cognoscentes qualis fraternitatem vestram zelus pro Christianis mancipiis, quae Judaei de Galliarum finibus emunt accenderit, adeo nobis sollicitudinem vestram placuisse signamus, ut inhibendos eos ab hujusmodi negotiatione nostra etiam deliberatio judicaret. Sed Basilio Hebraeo cum aliis Judaeis veniente comperimus hanc illis a diversis judicibus reipublicae emptionem injungi, atque evenire ut inter paganos et Christiani pariter comparentur. Unde necesse fuit 954 ita causam cauta ordinatione disponi, ut nec mandantes frustrari, nec hi qui contra voluntatem suam se inquiunt obedire, aliqua sustineant injuste dispendia. Proinde fraternitas vestra hoc vigilanti sollicitudine observari ac custodire provideat, ut revertentibus eis a praefata provincia, Christiana mancipia quae ab ipsis adduci contigerit, aut mandatoribus contradantur, aut certe Christianis emptoribus intra diem quadragesimum venundentur. Et transacto hoc dierum numero, nullus apud eos quolibet modo remaneat. Si autem quaedam ex eisdem mancipiis talem aegritudinem fortassis incurrerint, ut intra statutos dies vendi non valeant, adhibenda sollicitudo est ut dum saluti fuerint pristinae restituta, similiter modis omnibus distrahantur, quia rem quae culpa caret ad damnum vocari non convenit. Quoniam vero quoties novum quid statuitur ita solet futuris formam imponere ut multis dispendiis praeterita non condemnet, si qua apud eos mancipia de emptione anni praeteriti remanserunt, vel a vobis nuper ablata sunt, dum apud vos sunt posita, ea habeant alienandi licentiam, ne detrimentum ante prohibitionem possint ignorantes incurrere, quod eos dignum est postmodum vetitos sustinere. Nuntiatum praeterea nobis est suprascriptum Basilium filiis suis Deo propitio Christianis quaedam mancipia ad hoc velle titulo donationis concedere, ut ei hujus occasionis obtentu, domini solummodo nomine ablato, deserviant; et post hoc si ad Ecclesiam confugiendum forte crediderint, ut fieri debeant Christiana, non in libertatem, sed eorum dominio quibus antea donata sunt vendicentur. In qua re fraternitatem vestram decenter convenit vigilare. Et si qua filiis suis mancipia donare voluerit, ut cuncta fraudis tollatur occasio, fiant modis omnibus Christiana, et in domo ejus non maneant; sed cum res exegerit ut eorum debeat uti solatiis, hoc illi jubeantur impendere quod etiam a suis filiis ei decet et propter Deum convenit exhiberi. EPISTOLA XXXVII. AD CHRYSANTHUM SPOLETANUM EPISCOPUM. Ne confugientibus ad illius dioecesim monachis communionem indiscrete reddi patiatur. Mancipio ea lege manumisso ut monachus fieret, monasterium deserere non liceat. Cum sit proprium disciplinae ab illicitis prohibere, et excessus culpas salubriter resecare, studiose ejus servanda censura est. Nam si negligitur, cuncta in confusionem deveniunt, dum alter destruit quidquid ea custodiendo alter aedificat. Valentinus itaque presbyter questus est nobis, quia si monachus monasterii ipsius exigente culpa fuerit communione privatus, ad loca vestra se conferat, et communionem sine aliqua reservatione percipiat. Quod si ita se res habet, quoniam non solum regularis ordo dissolvitur, 955 sed etiam perditionis ex hoc materia ministratur, presbyteris qui sub vobis sunt districte ac sollicitius interdicere vos necesse est, ut hoc facere de caetero non praesumant. Sed si forte injuste se excommunicatum quis queritur, fraternitas vestra subtili indagatione cognoscat; et ita causam cognita veritate disponat, ut nec injustitia diu in insontis afflictionem praevaleat, nec disciplinae vigor aut frangi, aut indiscreta valeat praesumptione dissolvi. Quia vero pariter suprascriptus presbyter nobis questus est diaconem quemdam duo juris sui sub hac conditione manumisisse mancipia, ut monachi fieri, et in eodem monasterio debuissent, ubi ipse fuerat, permanere, adjicientem ut si quis contra facere praesumpsisset, jugo iterum servitutis per omnia subderetur; atque unum ex eis hanc omnino conditionem despexisse, et monasterium temerario auso deseruisse, atque se inter clericos sociasse; fraternitas vestra et hoc subtili indagatione discutiat, et si ita repererit, sic sacerdotali se zelo hac in re decenter exhibeat, ut nec illi monasterium deserendi facultas sit, et manumittentis voluntas nihilominus conservata aliqua praeteriri excusatione non valeat. EPISTOLA XXXVIII. AD ANTHEMIUM SUBDIACONUM. Apud Felicem agat, ut recepta a Mauro pretii sorte sit contentus. Maurus praesentium portitor in quadringentis solidis quasdam merces a Felice viro magnifico se asserit suscepisse, atque promisisse sex siliquas per solidum lucri causa persolvere pretii. Qua lucri quantitate in uno congesta, duas se cautiones, id est unam de quadringentis quinquaginta, et alteram de quinquaginta solidis emisisse, spondens certo tempore quod debeat exsolvere. Sed quia, ut perhibet, in eisdem mercibus passus est non leve dispendium, et restitutis quadringentis decem solidis, quod reliquum lucri est implere compellitur, atque ex hoc majori se necessitati ac potius desperationi ingemit subjacere, et propterea aliquo sibi subveniri petit auxilio; experientia tua, si ita est, apud praedictum magnificum filium nostrum una 956 cum reverendissimo fratre et coepiscopo nostro Fortunato, ac glorioso filio nostro Maurentio magistro militum, quia et ipsi scribimus, agere studeat ut hac in re, sicut Christianum decet et nobilem, plus benignus quam rigidus, plus misericors esse debeat quam districtus, et lucrum de damno alterius non exspectet, sed recepta pretii sit sorte contentus, quatenus quidquid pauperi cesserit, omnipotens ei Deus multiplicata sicut promisit restitutione compenset. Ita ergo studiose experientia tua agat, ut illi modis omnibus hoc pro mercede ipsius imponere et hunc ab afflictione possit obligationis exuere. EPISTOLA XXXIX. AD ROMANUM IN SICILIA DEFENSOREM. Gaudioso inopi solidos sex singulis annis tribuat. Divinorum nos admonent eloquia praeceptorum necessitatem patientibus ecclesiasticum praebere subsidium. Quia ergo dilectissimus filius noster Cyprianus diaconus, Gaudiosum defensorem sedis nostrae, qui Syracusis degere comprobatur, paupertatis asserit inopia constringi, idcirco experientiae tuae praesenti auctoritate mandamus ut a praesenti secunda indictione sex solidos annis singulis ei dare non differas, ut et ille hujus remedii solatio potiatur, et tu quod dederis tuis sine dubio noveris rationibus imputandum. (Cf. Joan. Diac. l. II, c. 55.) EPISTOLA XL. AD ROMANUM DEFENSOREM. Ut, omni cunctatione et excusatione abjecta, id exsequatur quod supra epist. 26, fuerat mandatum. Mense Novembrio praesentis secundae indictionis experientiae tuae praeceptione nostra mandavimus ut Calixeno filio Stephaniae domum Catinae possessionis, quam Ammonia avia ejusdem Calixeni Ecclesiae nostrae sancta devotione contulerat, reddere ei donationem eamdem tandem debuisses. Quod hac, ut dicitur, excusatione facere distulisti, quia notitia ejusdem donationis non esset de polyptycis charaxata. 957 Quod incongrue te dixisse cognoscas, dum ad munitionem tuam praecepti nostri pagina posset valde sufficere. Proinde praesenti auctoritate suscepta, praedictam domum et donationem antefato Calixeno orphano sine mora restitue. Nam quod justum et ipse sentias novimus, et nos tamen praedicto eidem orphano supradictam domum ex benignitate largimur. EPISTOLA XLI. AD JULIANUM SCRIBONEM. Se humanis rationibus a justitiae zelo non revocari; inquisiturum proinde in Maximum, et juxta canones laturum sententiam. Si saecularibus officiis ordo suus et tradita a majoribus disciplina servatur, quis ferat ecclesiasticos ordines temeraria praesumptione confundi, audita negligere, et emendanda non bene remittendo postponere? Et quidem vos bene facitis charitatem diligere, et ad concordiam suadere. Sed quoniam loci nostri consideratione compellimur ea quae ad nostram notionem pervenerunt minime propter Deum irrequisita relinquere, idcirco veniente Maximo subtiliter ab eo quae de ipso dicta sunt perscrutari curabimus. Et confidimus de Creatoris nostri custodia quia, cognita veritate, a statu canonum et aequitatis rectitudine, nec gratia cujusquam nec culpa deflectimur, sed libenter quae congruunt rationi servamus. Nam si, quod absit, ecclesiasticam sollicitudinem vigoremque negligimus, perdit desidia disciplinam, et animabus profecto fidelium nocebitur, dum talia a suis pastoribus exempla suscipiunt. Illud autem quod scribitis, quia voluntas palatii et amor ab eo populi non discordet, haec res a justitiae nos zelo non revocat, nec intentionem nostram facit in requirenda veritate peccando deficere. Studendum ergo est, fili magnifice, ut amorem sibi Dei quisque conciliet. Nam sine divina gratia humana dilectio quid dicam in posterum, dum modo quoque apud nos amplius nocet? EPISTOLA XLII. AD AGILULPHUM LANGOBARDORUM REGEM. De pace composita gratias agit. Petit ut ducibus suis praecipiat ne pacem turbent. Gratias excellentiae vestrae referimus, quia petitionem nostram audientes, pacem quae utrisque esset partibus profutura, sicut de vobis confidentiam habuimus, ordinastis. Ex qua re 958 excellentiae vestrae prudentiam et bonitatem valde laudavimus, quia pacem diligendo vos Deum qui ipsius est auctor amare demonstrastis. Nam si, quod absit, facta non fuisset, quid aliud agi habuit, nisi ut, cum peccato et periculo partium, miserorum rusticorum sanguis, quorum labor utrisque proficit, funderetur? Sed ut prodesse nobis eamdem pacem, quemadmodum a vobis facta est, sentiamus, paterna charitate salutantes, petimus ut quoties se occasio dederit, ducibus vestris per diversa loca, et maxime in his partibus constitutis, vestris praecipiatis epistolis ut hanc pacem, sicut promissum est, pure custodiant, et occasiones sibi aliquas non quaerant unde aut contentio quaedam, aut ingratitudo nascatur, quatenus voluntati vestrae amplius agere gratias valeamus. Latores vero praesentium sicut revera homines vestros eo quod decuit affectu suscepimus, quia justum fuit ut viros sapientes, et qui pacem factam Deo propitio nuntiarent, cum charitate et suscipere et dimittere deberemus. EPISTOLA XLIII. AD THEODELINDAM LANGOBARDORUM REGINAM. Gratias refert quod ad faciendam pacem se studiosius impenderit. Quia excellentia vestra ad faciendam se pacem studiosius et benigne, sicut solet, impenderit, renuntiante filio nostro Probo abbate cognovimus. Neque enim aliter de Christianitate vestra fuerat confidendum, nisi quia in causa pacis laborem et bonitatem vestram modis omnibus monastraretis. Unde omnipotenti Deo gratias agimus, qui ita cor vestrum sua pietate regit, ut sicut rectam fidem tribuit, ita quoque placita sibi vos semper operari concedit. Non enim, excellentissima filia, de sanguine qui ab utraque parte fundendus fuerat parvam te credas acquisisse mercedem. Ex qua re voluntati vestrae gratias referentes, Dei nostri misericordiam deprecamur ut bonorum vobis vicem in corpore et in anima hic et in futuro compenset. Salutantes vos praeterea paterna dilectione, hortamur ut apud excellentissimum conjugem vestrum ita agatis, quatenus Christianae reipublicae societatem non rejiciat. Nam sicut et vos scire credimus, multis modis est utile si se ad ejus amicitias conferre voluerit. Vos ergo more vestro quae ad gratiam et conciliationem partium pertinent, semper studete, atque ubi causa mercedis se dederit laborate, ut bona vestra amplius ante omnipotentis Dei oculos commendetis. 959 EPISTOLA XLIV. AD FELICEM IN SICILIA. Ipsum de Joanne episcopo quasi judicium refugiente immerito conqueri, cum illud ipse distulerit. Ad finiendam cito judicii censura litem hortatur. Cum reverendissimi fratris nostri Joannis episcopi bene nobis nota sit gravitas, mirari nos gloriae vestrae valde fecit epistola quod nihil eum secundum admonitionem nostram facere voluisse signabat. Et quidem durum nobis videbatur, aut vobis non credere, aut de illo talia suspicari, quippe cujus cogniti nobis mores et actio non permittebant tale habere judicium. Cum ergo noster animus dubius in utroque penderet, comperimus eum inter vos et Ecclesiam suam voluisse esse judicium, sed vestram magis gloriam distulisse. Quod negare neque homo vester lator praesentium potuit. Et contristati sumus cur gloria vestra, quae judicium refugit, contra eum queri voluerit, postquam constat quia quod rationis fuit, vel ultro, ut scripsimus, obedivit. Nec ei scribere iterum necessarium erat, ne distulisse prius secundum animum videretur. Sed ne vos contristare forsitan videremur, ex abundanti rursus praevidimus scribendum. Et quoniam certi sumus quia quidquid aequitas ordinaverit, facere non recuset, oportet ut gloria vestra animos suos contra ejus invidiam non accendat, sed studeat inire judicium, in quo una eademque cognitione et momenti et proprietatis causa valeat distingui. Nam nos venire ad judicium cupienti, praejudicialiter scribere quaedam non possumus, quia ita nos uni parti accommodare decet auditum, ut tamen alteri, praesertim inauditae allegationis, sine dubio rem integram reservemus. Et ideo agite, sicut diximus, ut negotiorum vestrorum merita, veritate cognita, judicii censura definiat. Nam dum nullum velimus praejudicium sustinere, multo magis vobis, sicut revera filiis, volumus servari quod justum est. EPISTOLA XLV. AD JOANNEM SYRACUSANUM EPISCOPUM. Mala Felicis fide exposita, hortatur ut motam ab illo controversiam absque mora jubeat finiri. Ante aliquantum temporis filius noster Felix, vir gloriosus, suis nobis epistolis questus est quarumdam possessionum suarum fines ab hominibus Ecclesiae vestrae violenter esse pervasos, 960 et nullam se apud vos invenire justitiam. Sed nobis incredibile visum est hoc aut vobis esse praesentibus perpetratum, aut certe si ad aures vestras pervenit, non fuisse correctum. Ne tamen ejus praetermittere querimoniam videremur, fraternitati vestrae scripsimus ut aut ea si vera essent compesci, aut certe actores Ecclesiae suae cum eo faceret subire judicium. Post haec vero hominem cum epistola ad nos dirigens, indicavit nihil vos facere voluisse. De qua re, scientes sanctitatis vestrae discretionem, dum noster animus dubitaret, comperimus illum magis distulisse, nam vos paratos exstitisse ut debuisset esse judicium. Et quamvis hac de causa denuo vobis non fuerat scribendum, quippe quia ea quae rationis sunt ante vos manifestum est facere voluisse, verumtamen ne querelam ipsius neglexisse forsitan videamur, hanc ad vos idcirco epistolam dedimus, hortantes ut cum eo etiam nunc, mora postposita, vestros ad judicium homines transmittatis, in quo et momenti et proprietatis valeat quaestio terminari, ut post hoc nec ille habeat quod queratur, nec Ecclesia vestra tenere aliquid praejudicialiter videatur. Quia vero homo quem ad nos misit schedam compromissi ac judicati protulit, ubi legebatur possessionem eam quae Asinaria dicitur, quam ab hominibus vestris invasam nuper asseruit, decessoris vestri recordandae memoriae Maximiani temporibus esse ex judicio restitutam, necessarium esse praevidimus ejus exemplar transmittere. Et ideo si ita actum manifeste cognoscitis, id est si possessio ipsa decessore vestro consentiente restituta est, et a praedicto viro possessa, sine aliqua eam facite contentione restitui, manente scilicet proprietatis, sicut in eodem judicio constitutum est, quaestione. Si vero aliter est, et hoc pariter judicii necesse est definitione distingui. Haec igitur omnia ita fraternitas vestra, indita sibi tranquillitate, sine aliqua mora fieri provideat, quatenus nec contra nos murmur excitetur invidiae, nec nobis praedictus vir importunus denuo cogatur existere. (Vide sup. epp. 13 et 44.) EPISTOLA XLVI. AD SERGIUM DEFENSOREM. Obvenientem a Joanne Pantaleonis socrui haereditatem describat, dum hic Ecclesiae negotiis destinetur. Relictam quoque apud Joannem sacram supellectilem diligentissime inquirat. Quia Pantaleon notarius sit in ecclesiasticis utilitatibus occupatus, experientia tua non habet incertum. Et ideo quia Joannes, avunculus Megalis socrus ipsius, nullo alio proximiore existente, obiisse intestatus et sine filiis memoratur, 961 ne per absentiam generi sui illa damnum possit incurrere, quia si ita est, lex praedictam mulierem ad intestati avunculi successionem vocare dignoscitur, hac tibi praeceptione injungimus ut reverendissimum fratrem et coepiscopum nostrum Vitalianum, atque Bonifacium notarium in solatium tuum adhibeas, et quascunque res eum qui defunctus est constiterit reliquisse, sub breve annotare, quousque praedictus Pantaleon redeat, in totum studiose facere debeas. Quod ut melius possis implere, filium nostrum Joannem virum memorandum tribunum in tuo pariter stude adhibere solatio. De quo omnino confidimus quia si ei voluntatem nostram prodideris, devote se tibi accommodare non deneget. Pariter etiam studii tui sit, quoniam quaedam apud se sacrata praedictus Joannes habuisse ministeria perhibetur, et ea diligenter inquirere, et cum omni cautela in tutum facere, nobisque subtiliter quidquid inventum fuerit indicare. Ita ergo experientia tua haec quae scripsimus facere sollicite et curare festinet, ut non possit esse culpabilis. Nam si negligens esse patueris, ita te nostros noveris motus incurrere, ut nulla te postmodum possis excusatione defendere. Datum Mense Aprili, indictione 2. (Vide ep. 26 lib. VIII.) EPISTOLA XLVII. AD SABINUM SUBDIACONUM. Regitani cleri adversus episcopum suum querelas una cum episcopis quinque perscrutetur, ut, illorum relatione certior factus, ipse Romae decernat. Clerus Ecclesiae Regitanae multa contra reverendissimum fratrem nostrum Bonifacium episcopum suum, data nobis petitione, conquestus est, petens ut ad nos debuisset habere veniendi licentiam, quatenus causae ipsae hic subtiliter probarentur. Sed quia nos interim praedictum fratrem nostrum huc modo non praevidimus deducendum, visum nobis est illic deputare causam eamdem cognoscendam. Et ideo mediis sacrosanctis Evangeliis experientia tua una cum Paulino, Proculo, Palumbo, vel Venerio, atque Martiano reverendissimis fratribus coepiscopisque nostris sine cujusquam personae respectu, tam clericorum querelam quam adversus suum, sicut diximus, habent episcopum; vel si quam forte ille contra eos habuerit, cum omni aequitate ac sollicitudine perscrutetur. Et quidquid in veritate cognoverit, nobis una cum praedictis fratribus nostris subtiliter diligenterque 962 significet, ut renuntiatione vestra redditi certiores, quid fieri debeat decernamus. EPISTOLA XLVIII. AD PAULINUM TAURENSEM EPISCOPUM, ETC. Regium una cum Savino pergant, de cleri adversus episcopum querelis inquisituri. Clerus Ecclesiae Regitanae multa contra reverendissimum fratrem nostrum Bonifacium episcopum suum data nobis petitione conquestus est, petens ut ad nos debuisset habere veniendi licentiam, quatenus causae ipsae hic subtiliter probarentur. Sed quia nos interim praedictum fratrem nostrum huc modo non praevidimus deducendum, visum nobis est illic deputare causam eamdem cognoscendam, et ideo mediis sacrosanctis Evangeliis, fraternitas vestra una cum Sabino diacono resideat; et, sicut officio est sacerdotali conveniens, sine cujusquam personae respectu, etc., ut supra. EPISTOLA XLIX. AD ANASTASIUM ANTIOCHENUM EPISCOPUM. Gratulatur ob rectam fidei professionem. Agendas Deo gratias quod soli ad ordines promoveantur orthodoxi. Pro imperatore haereticos comprimente orandum. Inquirendum Anastasio genuinum Ephesinae synodi exemplar. Arcendos a sacris ordinibus simoniacos. Fraternitatis tuae scripta suscepi, professionem fidei recte servantia; magnasque omnipotenti Deo gratias retuli, qui et, immutatis gregis sui pastoribus, fidem quam semel sanctis Patribus tradidit, etiam post eos immutabilem custodit. Praedicator autem egregius dicit: Fundamentum aliud nemo potest ponere praeter id quod positum est, quod est Christus Jesus (I Cor. III, 11). Quisquis ergo cum dilectione Dei et proximi fidei quae in Christo est, firmitatem tenet, eumdem Jesum Christum Dei et hominis filium apud se posuit fundamentum (Grat. 1, q. 1, c. 26). Sperandum ergo est quod ubi Christus fundamentum est, bonorum quoque operum sequatur aedificium. Ipsa quoque per se Veritas dicit: Qui non intrat per ostium in ovile ovium, sed ascendit aliunde, ille fur est et latro; qui autem per ostium intrat, 963 pastor est ovium (Joan. X, 8). Qui paulo post subjicit, dicens: Ego sum ostium. Ille ergo ad ovile ovium intrat per ostium, qui intrat per Christum. Ille autem per Christum ingreditur, qui de eodem Creatore ac Redemptore humani generis vera sentit et praedicat, et praedicata custodit; culmen regiminis ad officium portandi oneris suscipit, non ad appetitum gloriae transitorii honoris. Curae quoque suscepti ovilis solerter invigilat, ne oves Dei aut perversi homines prava loquendo dilanient, aut maligni spiritus oblectamenta vitiorum suadentes devastent. Certe beatum Jacob qui pro uxoribus suis diu servierat, dixisse meminimus: Viginti annis fui tecum, oves tuae et caprae steriles non fuerunt. Arietes tui gregis non comedi, nec captum a bestia ostendi tibi. Ego damnum omne reddebam; quidquid furto perierat a me exigebas. Die noctuque aestu urebar et gelu, fugiebat somnus ab oculis meis (Genes. XXXI, 38). Si igitur sic laborat et vigilat qui pascit oves Laban, quanto labori, quantisque vigiliis debet intendere qui pascit oves Dei? Sed in his omnibus ipse nos instruat, qui propter nos homo factus est, qui dignatus est fieri quod fecit. Ipse et infirmitati meae, et tuae charitati spiritum sui amoris infundat, atque in omni sollicitudine et custodia circumspectionis oculum nostri cordis aperiat. Quod vero ad sacros ordines rectae fidei viri producantur, eidem omnipotenti Deo gratiae sine cessatione solvendae sunt, et pro vita piissimi et Christianissimi domni nostri imperatoris, et tranquillissima ejus conjuge, et mansuetissima sobole semper orandum est, quorum temporibus haereticorum ora conticescunt, quia etsi eorum corda in insania perversi sensus ebulliunt, catholici tamen imperatoris tempore prava quae sentiunt, eloqui non praesumunt. Praeterea dum de sanctorum conciliorum custodia tua fraternitas loqueretur, sanctam Ephesinam synodum primam se custodire professa est. Sed quia ex annotatione haeretici Codicis, qui ad me ex regia urbe transmissus est, agnovi per hoc quod quaedam capitula catholica cum haereticis fuerant reprehensa quia quidam illam Ephesinam primam synodum in eadem urbe existimant, quae quondam ab haereticis traditur esse composita, omnino necesse est ut charitas vestra eamdem synodum apud sanctam Alexandrinam atque Antiochenam Ecclesiam requirat, et qualiter in veritate habeatur inveniat. Vel, si placet, hinc dirigimus quae ab antiquitate servata in scriniis habemus. Illa enim synodus quae sub primae Ephesinae imagine facta est, quaedam in se oblata capitula asserit approbata, quae sunt Coelestii atque Pelagii praedicamenta. Et cum Coelestius atque Pelagius in ea synodo sint damnati, quomodo poterant illa capitula recipi, quorum damnabantur auctores? Quia vero pervenit ad nos in Orientis Ecclesiis nullum ad sacrum ordinem nisi ex praemiorum donatione pervenire, si ita esse vestra fraternitas agnoscit, hanc primam oblationem omnipotenti Deo offerat, ut a subjectis sibi Ecclesiis errorem simoniacae haereseos compescat. Nam, 964 ut alia taceam, quales esse in sacris ordinibus poterunt, qui ad hoc non merito, sed praemiis evehuntur? Omnipotens Deus dilectionem tuam gratia coelesti custodiat, et de iis qui sibi commissi sunt fructum multiplicem ac mensuram superaffluentem ad aeterna gaudia reportare concedat. EPISTOLA L. AD ANTHEMIUM SUBDIACONUM. Benenatum facinus abnegantem, Romam cum accusatore aliisve personis mittat. Comperimus Benenatum Misenatem facinus quod de se per scripturam manus prius professus est abnegare. Et ideo quia hujus sceleris negatio, sicut majori discussione, ita et majori indiget ultione, experientiae tuae praesenti auctoritate praecipimus ut eumdem Benenatum, accusatoremque ipsius, simul et personas de quibus accusatus est, atque omnes qui in accusationis chartula leguntur, sub omni huc cautela et celeritate transmittat, quatenus causae hujus veritas districta, ut dignum est, inquisitione examinari valeat et agnosci. EPISTOLA LI. AD ANTHEMIUM SUBDIACONUM. Reliquum pecuniae pro castro construendo datae apud Benenatum perquirat, eamque in illud ipsum ex toto curet impendi. Pervenit ad nos quondam Benenatum Misenatem episcopum pro construendo illic castro solidos accepisse. Et quia pars eorum solidorum apud eum dicitur remansisse, experientia tua subtili indagatione perquirat; et si quid manifeste de ipsis solidis cognoveris remansisse, comitatio comiti praedictae civitatis sub desuscepti illud pagina contradat, atque immineat ut in constructione ejusdem loci, sicut sunt dati, Deo adjuvante proficiant, quia ratio nulla permittit ut propriis cujusquam usibus applicetur quod pro communi utilitate datum esse cognoscitur. EPISTOLA LII. AD SECUNDINUM. Scripta illius laudat, veritatem, charitatem atque humilitatem spirantia. Solitarios quasi monomachos ab antiquo hos e singularius impeti. Orientales Ecclesias uno sensu integram sancti Leonis et Chalcedonensis synodi fidem sequi. In defensores trium capitulorum invehitur. Epistolam Ibae definitioni sanctae synodi adversari probat. In certam animae originem; at illam originali peccato donec baptizetur certissime obstringi. Mittit imagines carumque legitimum usum exponit. Dilectionis tuae scripta suscepi, quae in meo sensu amoris melle condita sapuerunt. O quanta aspiratione vitae plena sunt, quae per gratiam spiritus 965 proferuntur! Non in eis cultus eloquentiae, non verborum typus apparebat, sed solam veritatis atque charitatis radicem tenentia, per omne quod locuta sunt, coelestis patriae amorem fragrabant. In eis vero tua a me dilectio petere studuit ut ad hanc libellum exhortatorium scribere deberem. Sed scire te necesse est, fili charissime, quia tantis podagrae doloribus, tantisque curarum tumultibus premor, ut quamvis nunquam me aliquid fuisse reminiscar, valde tamen me videam non esse qui fuerim. Quod autem tua se charitas et ultra aetatem quinquagenariam adhuc jevenilibus desideriis asserit subjacere, in hoc quoque divini oraculi implet praeceptum, quo scriptum est: Justus in principio accusator est sui (Prov. XVIII, 17). Nec tamen dubito majores te insidias hostis callidi perpeti, qui majora contra eum bella praeparasti. Tanto quippe ille deceptionis molimina ardentius exquirit, quanto te coelesti patriae ferventius inhiare cognoscit. Et nos quidem qui vitam cum pluribus ducimus, etsi formidolosi ac timidi, tamen quia contra antiquum hostem bella proposuimus, quasi in acie stamus. Vos autem qui solitariam vitam ducitis, quid aliud quam monomachos dixerim, qui fervore virtutis etiam ante aciem exire festinatis? Cur ergo eum non singulariter hostis impetat, a quo se impeti singulariter spectat? Et nos quidem qui inter homines vivimus, saepe per homines a callido hoste tentamur. Vos autem qui viam vitae praesentis extra hominum frequentiam ducitis, tanto majora certamina pati necesse est, quanto ad vos ipse tentationum magister accedit. Neque enim vacare orationibus ac laudibus Dei sine aliqua interruptione temporis potestis, quia etsi intentio continue prompta est, ipsa tamen humanitatis infirmitas ad semetipsam relabitur, ut aliquando fessa jaceat, atque a studii sui exercitatione torpescat. Antiquus vero hostis mox ut otiosam mentem 966 invenerit, ad eam sub quibusdam occasionibus locuturus accedit, et quaedam ei de gestis praeteritis ad memoriam reducit, audita quondam verba indecenter cogitationi resonat; et si qua dudum turpiter acta sunt, eorum speciem oculis cordis opponit, ut quem de praesentibus non valet inquinare, de malis transactis violet. Et deceptam mentem saepe in delectationem reparat, unde diu jam se per poenitentiam afflixit; ita ut vere cum Psalmista dicat: Computruerunt et deterioratae sunt cicatrices meae, a facie insipientiae meae (Psal. XXXVII, 6). Cicatrix quippe figura est vulneris, sed sanati. Cicatrix ergo ad putredinem redit, quando peccati vulnus, quod jam per poenitentiam sanatum est, in delectationem sui animum concutit. Saepe quod nunquam fecimus, per hostis callidi insidias cordis oculis videmus. Cumque insensibiliter in hoc delectatio subripit, quamvis jam plangat quae fecerat, taedet tamen infelicem animum quaedam non fecisse quae plangat. Hae sunt cordis nostri tenebrae, quas in hac vita volentes nolentesque sustinemus. Quis contra haec quaerendus est, nisi adjutor in opportunitatibus in tribulatione? Valde autem libenter accepi quod tua me charitas de sua dubitatione requisivit, an Orientis Ecclesiae fidem atque doctrinam sanctae memoriae Leonis papae sequantur, ne fortasse earum sensus inter semetipsas pro trium capitulorum defensione divisus sit. Unde certam dilectionem tuam esse desidero, quia praedictae sanctissimae Orientis Ecclesiae uno sensu, una doctrina fidem ejusdem sanctae memoriae Leonis tenent, sanctamque Chalcedonensem synodum ita nobiscum custodiunt atque venerantur, ut nullus esse episcopus reputetur, qui ejusdem synodi defensor sectatorque non fuerit. Hinc est enim ut quoties in quatuor praecipuis sedibus antistites ordinantur, synodales sibi epistolas vicissim mittant, in quibus se sanctam Chalcedonensem synodum cum aliis 967 generalibus synodis custodire fateantur; sicut et nos aversamur, atque anathemate plectendos ducimus, si qui de fide ejusdem synodi aliquid imminuere, vel aliquid in ea addere praesumunt. Nam synodus quae post eam generaliter facta est idcirco a nobis recipitur, quia ejusdem Synodi in omnibus sequax, honorem illius auctoritatemque custodit. Unde necesse est ut dulcissima mihi tua dilectio in hoc quod praecipue in bonis moribus vivit, quod se per abstinentiam affligit, quod doctrinae Dei vehementius insistit, hoc studiosius cogitet, ne, errorem schismaticorum sequens, a sancta universali Ecclesia divisa possit inveniri. Et quid tot labores proderunt, si in unitate fidei inventi non fuerint, quae ante Dei omnipotentis oculos in bonis actibus animam praecipue custodit? Hinc enim dicitur: Una est columba mea, perfecta mea (Cant., VI, 8). Hinc ad Moysen Dominus dicit: Est locus penes me, et stabis super petram (Exod. XXXIII, 21). Quis est locus qui non sit in Deo, dum cuncta ab ipso per quem creata sunt continentur? Sed tamen est locus apud eum, videlicet sanctae Ecclesiae unitas, in qua super petram statur, dum confessionis ejus soliditas humiliter tenetur. De quo loco subjungitur: Tunc videbis posteriora mea. In petra enim, id est in sancta Ecclesia stantes, Dei posteriora videbimus, quando jam ea quae in fine promissa sunt coelestis patriae gaudia contemplabimur. Perversi autem homines qui, trium capitulorum occasione reperta, ecclesiasticam disciplinam fugiunt, de suis carnalibus actibus reprehendi pertimescunt, subesse sedis apostolicae praeceptis nolunt, et nos quasi de fide reprehendunt, quam ipsi nesciunt. Et dum neque in fide recti sunt, neque in bonis operibus intenti, student ut certare pro fide videantur. Sicque fit ut quotidie deteriores fiant, dum in eis culpa grossescit, quae quasi de zelo fervoris videri etiam laudabilis appetit. Sed juxta hoc quod scriptum est: Ex operibus eorum cognoscetis eos (Matth. VII, 16). Vitam eorum tua charitas attendat, et meritum intentionis aspiciat. Ut enim dilectioni tuae de eadem re breviter loquar, sancta Chalcedonensis synodus usque ad definitionem fidei, et prolationem canonum, de generalibus causis locuta est. Nam post prolationem canonum specialia episcoporum certamina sopire curavit. 968 Epistolam vero quam in ea reverendissimus Ibas denegat suam, quod in extrema parte synodi jaceat, agnoscis. Quae videlicet epistola Nestorium in auditum et inquisitione non facta damnatum asserit; Cyrillum vero in Apollinaris dogma cecidisse suspicatur. Et si totus superior textus praedictae synodi legitur, quantum haec epistola eidem synodo adversetur invenitur, quia scilicet sancta synodus et Nestorium, sicut est, haereticum denuntiat, et beatum Cyrillum patrem catholicum veneratur. Epistola ergo quae illum defendit qui a synodo damnatus est, et eum accusat qui a synodo veneratus, procul dubio definitioni sanctae synodi probatur adversa. Sed quia ejus defensores solent dicere quod hanc Ibas eo tempore scripsit quo adhuc Cyrillus propter duodecim capitula, quae necdum exposuerat, dubius habebatur, in ipsa hac epistola perpende quia legitur quod inter Orientales episcopos et beatum Cyrillum pax fuerit celebrata. Si ergo post concordiam pacis, post satisfactionem amotae dubitationis, haec eadem epistola scripta est, constat quia non est catholica, quae patrem catholicum, atque in toto synodi volumine laudatum, haereticum appellat. Haec paucis dixi, quia ex quibus praecipue causis hac in re dubitationem tua charitas habet, in epistolis non inveni . Et quia tua sanctitas (Grat. dist. 50, c. 16) hoc a nobis requisivit, ut sibi de sacerdotali officio post lapsum resurgendi auctoritates scriberemus, dum se dicit de hoc canones diversos legisse, et diversas sententias invenisse, alias resurgendi, alias nequaquam posse, ideo sanctas nos generales synodos, a Nicaena incipientes, cum reliquis quatuor post factis veneramur, quia ipsam sequentes, caeterae in cunctis canonicis sententiis unanimiter concordant. Nam et nos praecedentes Patres sequi debemus, qui auctore Deo a sacra doctrina illorum non discordamus. A capite itaque incipientes, usque ad quartum altaris ministerium hanc formam servandam cognoscimus, ut sicut minorem major praecedit in honore, ita et in crimine; et quem major sequitur culpa, majori plectatur vindicta, et sic postea poenitentia credatur esse fructuosa. Quid enim prodest triticum seminare, et fructum illius non colligere? aut domum 969 construere, et non illic habitare? Post dignam igitur satisfactionem credimus posse rediri ad honorem, dicente Propheta: Nunquid qui cadit non adjiciet ut resurgat (Psal. XL, 9)? Et: Qui aversus est non revertetur (Jerem. VIII, 4)? Et peccatori ait: In quacunque die conversus ingemueris, tunc salvus eris (Isa. XXX, 15, sec. LXX). Unde et Psalmista ait: Cor mundum crea in me, Deus, et spiritum tuum rectum innova in visceribus meis. Ne projicitas me a facie tua, et spiritum sanctum ne auferas a me (Psal. L, 12). Dum enim petiit ne a Domino projiceretur pro lapsus culpa, alienam rex et propheta simul rapuisse uxorem tremefactus expavit; et propheta indicante flagitium suum, poenitentiam agens, addebat: Redde mihi laetitiam salutaris tui, et spiritu principali confirma me (Ibid., 14). Si enim condignam Deo poenitentiam non fecisset, nequaquam aliis praedicaret. Ait enim: Docebo iniquos vias tuas, et impii ad te convertentur (Ibid., 15). Dum enim peccata prospexit Propheta mundatus per poenitentiam, non dubitavit praedicando curare aliena, et sacrificium de semetipso Deo offerre studuit, cum dicebat: Sacrificium Deo spiritus contribulatus (Ibid., 19). Ad hoc ista sufficerent; sed omnis sententia quo plus sacrae Scripturae testimoniis confirmatur, facilius creditur. De hoc enim propheta dicit: Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat (Ezech. XVIII, 32). De hoc peccantibus dicitur: Peccator in quacunque die conversus ingemuerit, salvus erit; omnes iniquitates ejus oblivioni tradentur (Ibid., 22). Si enim Redemptor noster, qui peccatores non perdere, sed justificare venit, in oblivione peccantium delicta dereliquit, quis hominum condemnanda reservat, cum apostolus dicat: Si Deus justificat, quis est qui condemnet (Rom. VIII, 33)? Ad fontem misericordiae recurrentes, Evangelii proferamus sententiam: Gaudebo, inquit, super uno peccatore poenitentiam agente, magis quam super nonaginta novem justis qui non indigent poenitentia (Luc. XV, 7). Et ovem perditam, nonaginta novem non errantibus relictis, humero pii pastoris ad ovile reportatam Dominus ipse testatur. Si ovis perdita errans post inventionem ad ovile humero reportatur, cur iste post poenitentiam ad Ecclesiae ministerium lapsus non revocetur? Sicut in Apocalypsi dicitur de ministerio Ecclesiae: Memento unde excideris, et age poenitentiam, et prima opera fac (Apoc. II, 5). Quid enim est gravius, aut carnale delictum admittere, sine quo pauci inveniuntur, aut Dei filium jurejurando negare? In quo verbo hunc ipsum beatum Petrum apostolorum principem, ad cujus sacrum corpus indigni sedemus, lapsum esse cognoscimus. Sed post negationem poenitentia secuta est, et post poenitentiam misericordia data est, quia postea 970 ab apostolatu eum non expulit, quia ante quidem ipsum se negare praedixit. Tibi haec, Fili charissime, dicta sufficiant, ut illum quem conspicis delicta fletu delere, in conspectu divinitatis non dubites misericordiam consequi, quia ille peccatorem reversum non despicit, qui peccatores sanguine suo redimere venit. De ordinationibus vero apostolicae sedis pontificum, utrum post beatissimum Hormisdam aliqua sint addita, vestra charitas requirit. Sed usque ad Vigilii papae tempora, expositas ordinationes praesulum esse cognoscas. Aloa vero, thimiama, storacem, et balsamum, sanctorum martyrum corporibus offerenda, latore praesentium deferente transmisimus. In extremum vero epistolae quaesisti quid eis respondendum sit, qui dilectionem tuam de parvulorum animabus requirunt, qui sine gratia baptismatis moriuntur, dicens: Si corpus originali tenetur culpa, unde anima quae a Deo datur rea erit, quae adhuc in actuali delicto corpori non consensit? Sed hac de re dulcissima mihi tua charitas sciat quia de origine animae inter sanctos Patres requisitio non parva versata est; sed utrum ipsa ab Adam descenderit, an certe singulis detur, incertum remansit, eamque in hac vita insolubilem fassi sunt esse quaestionem. Gravis enim est quaestio, nec valet ab homine comprehendi, quia si de Adam substantia anima cum carne nascitur, cur non etiam cum carne moritur? Si vero cum carne non nascitur, cur in ea carne quae de Adam prolata est obligata peccatis tenetur? Sed cum hoc sit incertum, illud incertum non est, quia nisi sacri baptismatis gratia fuerit renatus homo, omnis anima originalis peccati vinculis est obstricta. Hinc enim scriptum est: Non est mundus in conspectu ejus, nec unius diei infans super terram (Job. XIV, 4, 5, sec. LXX). Hinc David ait: In iniquitatibus conceptus sum, et in delictis peperit me mater mea (Psal. L, 7). Hinc ipsa Veritas dicit: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non intrabit in regnum coelorum (Joan. III, 3). Hinc Paulus apostolus ait: Sicut in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur (I Cor. XV, 22). Cur ergo infans qui nihil egit, in conspectu omnipotentis Dei non valet esse mundus? Cur Psalmista ex legitimo conjugio prolatus, in iniquitate conceptus est? Cur nisi qui mundatus aqua baptismatis fuerit, mundus non est? Cur in Adam omnis homo moritur, si originalis peccati vinculis non tenetur? Sed quia genus humanum in parente primo velut in radice putruit, ariditatem traxit in ramis; et inde omnis homo cum peccato nascitur, unde primus homo permanere noluit sine peccato. 971 De his autem subtilius audaciusque loqui debueram; sed dum me et curarum tumultus premunt, et harum portitor ut laxari debuisset importunus exstitit, unde multa debui, pauca locutus sum. Rogo autem omnipotentem Deum, ut sua te gratia protegat, et beati Petri apostolorum principis intercessione a malis omnibus illaesum servet, quatenus fervor coelestis desiderii in tua mente quotidie ardentius excrescat, ut semper novus, et semper seipso robustior, ad coelestia praemia multiplicius percipienda pertingat. Transmisi autem duos homiliarum Codices, quas dixi in Ecclesia, dum adhuc loqui praevalerem, ut quia ipse te videre, tibique sedule colloqui non possum, charitati tuae vel per ea quae scribere valui, absens non sim. Exiguum quoque vestimentum transmittere studui, per quod tua charitas, quia australi in animo calore ardet, foris a corpore Arcturi frigus repellat. Peto autem ut pro me orare enixius debeas, ut tuae intercessionis ope et a malis praesentibus eripi, et aeternis merear gaudiis praesentari. Imagines quas tibi dirigendas per Dulcidum diaconum rogasti misimus. Unde valde nobis tua postulatio placuit, quia illum toto corde, tota intentione quaeris, cujus imaginem prae oculis habere desideras, ut te visio corporalis quotidiana reddat exercitatum, ut dum picturam illius vides, ad illum animo inardescas, cujus imaginem videre desideras. Ab re non facimus, si per visibilia invisibilia demonstramus. Sic homo qui alium ardenter videre desiderat, aut sponsam amans videre conatur, si contigerit eam ad balneum, aut ad Ecclesiam ire, statim per viam incedenti se praeparat, ut de visione ejus hilaris recedat. Scio quidem quod imaginem Salvatoris nostri non ideo petis, ut quasi Deum colas, sed ob recordationem filii Dei in ejus amore recalescas, cujus te imaginem videre desideras. Et nos quidem non quasi ante divinitatem ante illam prosternimur, sed illum adoramus quem per imaginem aut natum, aut passum, sed et in throno sedentem recordamur. Et dum nobis ipsa pictura quasi scriptura ad memoriam Filium Dei reducit, animum nostrum aut de resurrectione laetificat, aut de passione demulcet. Ideoque direximus tibi surtarias duas, imaginem Dei Salvatoris, et sanctae Dei genitricis Mariae, beatorumque apostolorum Petri et Pauli continentes, per supradictum filium nostrum diaconum, et unam crucem, 972 clavem etiam pro benedictione a sanctissimo corpore Petri apostolorum principis, ut per ipsum a maligno defensus permaneas, cujus signo te esse munitum credis, et ex eo te protegat, qui juvenilia semper suggerit recordari; ut in bonis tuis actibus perseveres, ut in ejus amore usque ad finem permaneas, pro cujus amore solitarius desideras habitare, ut alios in ejus amore accendas, propter quem te fecisti haberi; ut vitae hujus mala quaeque inimicus suggerit retro acta mentis proventibus quasi facibus inardescas, pro cujus amore vitam etiam velis finire: ipse quoque te protegat usque in finem, qui cunctum mundum dignatus est redimere Jesus Christus Dominus noster, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. EPISTOLA LIII. AD CONSTANTIUM MEDIOLANENS. EPISCOPUM. Clericis Comanis, si ad Ecclesiae unitatem redeant, se controversam possessionem concedere paratum. Latore praesentium communi filio Eventio diacono, qui fraternitatis vestrae nobis scripta detulit, referente, cognovimus clericos Ecclesiae Comensis, quos sacerdotali studio reverti ad unitatem Ecclesiae monuistis, respondisse non sibi talem a nobis affectum impendi, ut ad hoc redire charitate suadente praevaleant: asserentes res diversas suas injuste ab aliis, inter quos et a nostra Ecclesia possessionem quae villa Mauriana dicitur, detineri. Nos quidem sanctitatis vestrae sollicitudinem omnino laudavimus, quia quod vos oportuit facere, minime neglexistis. Sed nec nos praedictam possessionem, si eis jure competit, etiamsi ad communionem forte reverti distulerint, contra rationis ordinem patimur detineri; sed eam cognita volumus veritate restitui. Si vero ad unitatem Ecclesiae, quod optamus, Deo se inspirante converterint, etiamsi nihil illis competat, eam illis parati sumus concedere. Nam nulla occasione excusari volumus quos ad matris Ecclesiae sinum redire desiderabiliter exspectamus. De hortis vero quos in capitulari transmisso, ex substantia Italiae Ecclesiae vestrae competere signastis, vel praedictus nobis portitor indicavit, in subsequenti illuc personam 973 transmittemus, cui inter alia curabimus evidenter injungere ut veritatem congrua indagatione cognoscat, et quidquid justum fuerit, faciat. Nam nos qui alios contristari contra aequitatem non patimur, multo magis vos quos valde diligimus, tristes relinquere non valemus. De aliis autem causis quale nostrum ad singula sit responsum, supradicti communis filii relatione cognoscetis. Scripta vero ad dilectissimum filium nostrum Anatolium diaconum pro commendatione hominum vestrorum, sicut voluistis, fecimus. EPISTOLA LIV. AD ANATOLIUM DIACONUM CONSTANTINOPOLIT. Constantii episcopi homines commendat. Reverendissimus frater et coepiscopus noster Constantius suos homines illuc pro Ecclesiae suae utilitatibus festinans transmittere, tuae eos dilectioni voluit commendari. Proinde in quantum, Deo jubente, potueris, eis, salva ratione, ubi necesse fuerit concurras, atque solatium feras, quatenus dum tua fuerint, sicut dignum est, opitulatione suffulti, et ipsi illic minus valeant laborare, et praedictus frater noster Ecclesiae suae melius utilitates adjutas, te suffragante, cognoscat. EPISTOLA LV. AD FANTINUM DEFENSOREM PANORMITANUM. Pro Judaeorum Synagogis irritationabiliter occupatis et consecratis, pretium solvat Victor episcopus. Ante aliquantum tempus Victori fratri et coepiscopo nostro scripsimus, ut quoniam quidam Judaeorum, data nobis petitione, questi fuerunt synagogas in civitate Panormitana positas cum hospitiis suis fuisse ab eo irrationabiliter occupatas, quousque causa utrum juste factum esset potuisset agnosci, ab eorum suspenderet se congregatione, ne forte in eorum sola voluntate versari praejudicium videretur. Et quidem nos praedictum fratrem nostrum incongrue aliquid egisse, sacerdotii ejus respectus facile credere non permisit. Sed quia Salerio notario nostro, qui illic praesens postea inventus est, renuntiante, comperimus (Grat. 14, q. 6, c. 2) nullam exstitisse causam pro qua potuissent rationabiliter occupari, atque eas esse inconsulte ac temere consecratas, idcirco experientiae tuae 974 praecipimus ut quia quod semel consecratum est, Judaeis ultra non valet restitui, quantum a filiis glorioso Venantio Patricio et Urbico abbate synagogae ipsae cum his hospitiis quae sub ipsis sunt, vel earum parietibus cohaerent, atque hortis ibi conjunctis aestimatae fuerint, studii tui sit ut praefatus frater et coepiscopus noster dare pretium debeat; quatenus hoc quod occupari fecit, in jus Ecclesiae ipsius valeat provenire, et illi opprimi aut aliquam pati injustitiam nullo modo videantur. Codices vero vel ornamenta pariter ablata quaerantur. Quae si manifeste tulta sunt, et ipsa sine ambiguitate aliqua volumus restitui, quia sicut illis quidquam in synagogis suis facere, ut et ipsi prius scripsimus, ultra quam lege decretum est, non debet esse licentia; ita eis contra justitiam et aequitatem nec praejudicium, nec aliquod debet inferri dispendium. (Vide lib. XI, epp. 48 et 49.) EPISTOLA LVI. AD FANTINUM. Candidum defensorem, Jamni Judaei ex navis pretio debiti soluti chirographum restituere compellat. Indicavit nobis Jamnus Judaeus praesentium portitor, navem suam atque res suas Candidum defensorem nostrum cum aliis creditoribus occupasse, atque eas pro credita quam dederant pecunia venundedisse, et cunctis debitis cautionibus restitutis, solum apud se praefatum defensorem obligationis chirographum tenuisse, et saepius se supplicantem ideo reddere contempsisse, quia, ut ait, sors est debiti satisfacta. Experientiae ergo tuae praecipimus, ut cum omni subtilitate curet addiscere? et si ita repererit, districta compulsione perurge, quatenus omni mora postposita, cautionem praedicti portitoris restituat. Ita ergo sollicitudo tua studeat, ut denuo ad nos hac de causa querefa non redeat. EPISTOLA LVII. AD PRAEJECTAM ILLUSTREM. Gesta inter ipsam et Fantinum defensorem approbat. Quoties in conventionibus quibusdam noster exspectatur assensus, ne in dubium veniant quae geruntur, ratio ea pro securitate partium debet habita solidare. Proinde cognoscentes quid inter dilectionem tuam et Fantinum defensorem nostrum ac rectorem patrimonii partium Panormitanarum 975 convenerit de portionibus tibi competentibus in Massalenas et Samanteria, in provincia Sicilia, territorio Panormitano, et domo in Panormitana civitate sita, quam Ecclesiae nostrae dudum titulo donationis obtuleras; nostrum in his accommodamus assensum, atque omnia sicuti inter vos gesta sunt, per hujus tuitionis paginam confirmamus, nec quidquam eorum a nobis successoribusque nostris deduci in irritum profitemur, quia valde Ecclesiasticae est moderationi conveniens, ut quae ordinata fuerint vel decisa, nulla in posterum debeant refragatione turbari (Grat. 25, q. 2, c. 12). EPISTOLA LVIII. AD MARTINUM SCHOLASTICUM. Se ab illo de episcoporum causis levius instructum sententiam proferre non posse. Agat cum Joanne Syracusano episcopo. Cum de negotiis civilibus exorta causatio, majoris, ut magnitudini tuae notum est, requisitionis indigeat, quanta cura, quantaque vigilantia episcoporum causae debeant perscrutari, sapientia tua consideret. In ea vero epistola quam per latorem praesentium transmisisti, pro quibus ad nos causis a Crementio fratre et coepiscopo nostro transmissus fueris, superficie tenus indicasti, et earum radicem penitus tacuisti. Quarum si nobis origo vel fuisset qualitas interius manifesta, quid de his definiendum esset, praedicti fratris nostri animos responsione utique patenti ac congrua firmaremus. Illud tamen nobis omnino displicuit quod aliquos episcoporum sine primatis sui epistolis ad comitatum profectos esse, vel conventus significas illicitos celebrare. Sed quia, sicut praefati sumus, causarum origo vel qualitas omnino nobis ignota est, pronuntiare aliquid definitive non possumus, ne, quod reprehensibile nimis est, de rebus non bene cognitis proferre sententiam videamur. Unde valde necessarium fuerat si huc pro plenissima instructione nostra Magnitudo tua, nostris interrogationibus responsura, tempore quo in Sicilia dilala est, perrexisset. Sed tamen postquam fratrem et coepiscopum nostrum Joannem vidistis, in eo et nos vidisse vos credimus. Et ideo quia de eisdem nobis et ipse causis scribere studuit, ei quae nobis sunt visa rescripsimus. Qui quoniam maturi providique consilii sacerdos est, si cum ipso causas pro quibus missus est, tractare volueris, certi sumus quia in eo et quod utile et quod rationem habet invenies. (Vide lib XII, ep. 32). EPISTOLA LIX. AD JOANNEM EPISCOPUM SYRACUSANUM. Indicat quid Bizacenus primas egerit, ne a Romano episcopo judicaretur. De illius causa, quod placuerit, loquatur cum Martino Scholastico. Fraternitatis vestrae scripta suscepi, in quibus indicastis Martinum virum eloquentissimum 976 de Africana provincia Syracusas venisse, vobisque aliquid secretum locutum fuisse. Et quidem fraternitas vestra, quoties occasionem reperit, amorem suum erga beatum Petrum apostolum non cessat ostendere. Unde omnipotenti Deo gratias agimus, quia ubi illa est, nos illic absentes non invenimur. Causam tamen de qua agitur, necdum sanctitas vestra subtilius agnovit. In quodam enim crimine Byzacenus primas fuerat accusatus, et piissimus imperator eum juxta statuta canonica per nos voluit judicari. Sed acceptis decem auri libris, tunc Theodorus magister militum obstitit ut minime fieret. Tamen piissimus imperator admonuit ut transmitteremus, et quidquid esset canonicum faceremus. Sed videntes contrarietates hominum, eamdem causam finire noluimus. Nunc autem idem primas aliqua de consilio suo loquitur. Et valde dubium est utrum pure an certe, quia a coepiscopis suis impetitur, nobis modo talia loquatur; nam quod se dicit sedi apostolicae subjici, si qua culpa in episcopis invenitur, nescio quis ei episcopus subjectus non sit. Cum vero culpa non exigit, omnes secundum rationem humilitatis aequales sunt. Tamen quod vestrae fraternitati placet, cum praedicto eloquentissimo Martino loquimini. Vos enim tractate quid agere debeat: cui nos de causa breviter rescripsimus, quia et hominibus incognitis passim nos credere non debemus. Si tamen vos qui eum in praesenti conspicitis, ei loquendum fixius aliquid judicatis, vestrae hoc charitati committimus, de cujus amore in omnipotentis Dei gratia certi sumus. Quae autem vos agitis, nos egisse non dubitetis. EPISTOLA LX. AD ROMANUM ALIOSVE PATRIMONII ECCLESIASTICI DEFENSORES. Ne mulieres cum episcopis aut clericis in sacris ordinibus constitutis habitent; ea lege, ut uxores non relinquant, sed caste regant. Quia sicut cauta provisio culparum vias obstruere, et novit quae sunt noxia declinare, ita neglectus patet excessibus, et quae sunt cavenda solet incurrere, magnam nos sollicitudinis oportet curam impendere, et fratrum sacerdotumque nostrorum opinioni pariter et cautelae prospicere. Pervenit autem ad nos quosdam episcoporum sub praetextu quasi solatii in una domo cum mulieribus conversari. Et ideo ne per hoc aut subsannatoribus justa obtrectationis detur occasio, aut facilem antiquus humani generis inimicus materiam deceptionis assumat, hujus tibi serie praeceptionis injungimus, ut strenuum te studeas, et sollicitum exhibere. Et si qui episcoporum, quos commissi tibi patrimonii finis includit, cum mulieribus degunt, hoc omnino 977 compescas; et de caetero eas illic habitare nullo modo patiaris, exceptis eis quas sacrorum canonum censura permittit, id est matre, amita, germana et aliis hujusmodi, de quibus prava non possit esse suspicio. Melius tamen faciunt, si etiam a talium se cohabitatione contineant. Nam legitur quod beatus Augustinus nec cum sorore sua habitare consenserit, dicens: Quae cum sorore mea sunt, sorores meae non sunt. Docti ergo viri cautela magna nobis esse debet instructio. Nam incautae praesumptionis est quod fortis pavet minus validum non timere. Sapienter enim illicita superat, qui didicerit etiam non uti concessis; et quidem nos nullos in hoc nolentes astringimus, sed sicut facere solent medici, et si ad tempus tristem curam, tamen pro salute dictamus. Et idcirco non necessitatem imponimus, sed si imitari doctum sanctumque virum elegerint, ipsorum voluntati relinquimus. Tua igitur experientia ut servari debeant ea quae prohibenda mandavimus, studium et sollicitudinem gerat. Nam si aliter postmodum inveniri contigerit, non leve se apud nos noverit periculum incursuram. Praeterea curae tuae sit eosdem fratres nostros episcopos adhortari, ut subjectos sibi in sacris videlicet ordinibus constitutos, quod ipsi servant, ad similitudinem sui modis omnibus servare commoneant: hoc tantummodo adjecto, ut hi, sicut canonica decrevit auctoritas, uxores quas caste debent regere non relinquant. Data mense Martio, indict. 2. EPISTOLA LXI. INCIPIT EPISTOLA RECHAREDI REGIS GOTHORUM AD BEATUM GREGORIUM ROMENSEM EPISCOPUM DIRECTA. Excusat quod ipsum non ante quatuor annos de conversione sua monuerit. Mittit aureum calicem. Venerationem summam ac benevolentiam testatur. Leandrum Hispalensem commendat. Domino sancto ac beatissimo papae Gregorio episcopo Recharedus. Tempore quo nos Dominus sua miseratione nefandae Arianae haeresis fecit esse discordes, melioratos fidei tramite intra sinus suos sancta catholica colligit Ecclesia, voluntatis tunc nostrae fuit animus tam reverentissimum virum, qui prae caeteros polles Ita in ms. antistites, omni intentione animi delectanter inquirere, et tam dignam acceptam Deo rem pro nobis hominibus modis omnibus laudaret. Unde nos multasque regni curas gerimus, diversis occasionibus occupati, tres praeterierunt anni voluntatem animi nostri 978 minime satisfacere. Et post hoc ad vos ex monasteriis abbates elegimus, qui usque ad tuam praesentiam peraccederent, et munera a nobis directa sancto Petro offerrent, tuae sanctae reverentiae salutem nobis manifestius nuntiarent. Qui properantes, jam pene littora cernentes Italiae, in illis vi maris advenit quibusdam scopulis prope Massilia inhaerentes, vix suas potuerunt animas liberare. Nunc autem presbyterum, quem tua gloria usque ad Malicitanam urbem direxerat, oravimus eum ad nostrum venire conspectum. Sed ipse corporis infirmitate detentus, nullatenus ad regni nostri solium valuit peraccedere. Sed quia certissime cognovimus eum a tua sanctitate fuisse directum, calicem aureum desuper gemmis ornatum direximus, quem, ut de tua confidimus sanctitate, illa Ita in ms. dignam apostolo, qui primus fulget honore, offerre dignemini. Nam et peto tuam celsitudinem nos sacris tuis litteris aureis opportunitate reperta exquirere. Nam quantum te veraciter diligam, tu ipse, pectoris fecunditatem, inspirante Domino, latere non credo. Nonnunquam solet ut quos spatia terrarum sive maria dividunt, Christi gratia ceu visibiliter glutinare. Nam qui te minime praesentialiter cernunt, bonum tuum illis fama patescit. Leandrum vero Spalensis Ecclesiae sacerdotem tuae in Christo sanctitati cum omni veneratione commendo, quia per ipsum tua benevolentia nobis est lucidata; et dum cum eodem antistite de tua vita loquimur, in bonis actibus vestris nos minores esse censemus. Salutem vero tuam, reverentissime et sanctissime vir, audire delector, et peto tuae Christianitatis prudentiae ut nos gentesque nostras, quae nostro post Deum regimine moderantur, et vestris sunt a Christo acquisitae temporibus, communi Domino tuis crebro commendes orationibus, ut per eamdem rem quos orbis latitudo dissociat, vera in Deum acta charitas feliciter convalescat. EPISTOLA LXII. AD ROMANUM DEFENSOREM. Defensorum nomen usurpantes compescat. Fortunatum amoveat ab Ecclesiae negotiis. Martianum Joanni episcopo, Romanae Ecclesiae patrimonium curanti, inobedientem exsulare cogat. Pervenit ad nos quod tonsuratores in Sicilia prava sibi praesumptione nomen defensorum sumerent, 979 atque eos non solum utilitatibus ecclesiasticis non esse utiles, sed etiam hac occasione multa indisciplinata committere. Proinde experientiae tuae praesenti auctoritate praecipimus, ut hoc diligenter inquirat. Et si quos sibi, praeter eos qui hujus rei epistolas habent, hoc denuo nomen usurpare repererit, districta illud emendatione compescat. Si vero quosdam strenuos ac fideles in Ecclesiasticis negotiis esse probaveris, subtiliter nobis de eis renuntiare necesse est, ut utrum digni sint epistola judicemus. Praeterea a Fortunato de iis quae gessit rationes subtiliter perscrutari te volumus, et satisfactis omnibus quae debere constiterit, eum per patrimonium vel actionem aliquam Ecclesiae nostrae transire ulterius non permittas, quia ita se, quantum ad nos pervenit, exhibuit, ut commune aliquid deinceps cum nostris habere non debeat. Praeterea nuntiatum est nobis Martianum quemdam, qui nomen sibi defensoris assumpsit, fratri et coepiscopo nostro Joanni, cui curam patrimonii nostri commiseramus, exhibere obedientiam distulisse. Require ergo; et si verum est, exsilio transmittatur, ut ex cujus Ecclesia honoris sibi falsum nomen arripuit, administranti utilitates ipsius minime obedisse impunitum non sit. Sed et si qui sunt alii ordinationi memorati fratris nostri inobedientes, districta in eos ultione modis omnibus vindicabis. EPISTOLA LXIII. AD JOANNEM EPISCOPUM SYRACUSANUM. Ad deponendum Lucillum episcopum quatuor episcopos adhibeat. Sacerdotes vel diaconos criminis conscios, gradu suo dejiciat, laicos sacra privet communione, Melitenses ad episcopi electionem hortetur. Quae adversus Lucillum Melitae civitatis episcopum querela commota sit, ex epistolarum vestrarum et gestorum quae ad nos direxistis pagina declaratum est. Et ideo quia tanti facinoris ultio nulla debet dilatione differri, fraternitas vestra tres vel quatuor de fratribus ac consacerdotibus sibi nostris adhibeat, ut ipsis quoque praesentibus praedicta ac satisfacta veritate praedictum Lucillum de episcopatus ordine, quem hujuscemodi sceleris contagio maculavit, studeat sine ambiguitate deponere. Quia vero presbyteri quidam vel diaconi proditae iniquitatis fuisse conscii ac participes memorantur, sanctitas vestra subtili indagatione discutiat. Et si ita repererit, ab honoris sui et ipsos similiter gradu dejiciat, et in monasteriis ubi digne valeant poenitentiam agere deputet. Sed quia per hos 980 multi in hujus labem peccati perhibentur esse collapsi, cunctos qui rei esse claruerint, Dominici corporis ac sanguinis participatione privare vos convenit, atque eos vestris epistolis districtius admonere ut litaniis et orationibus operam dent, et peccati quam contraxerunt maculam flendo tergant. Quibus quando sit secundum modum poenitentiae reddenda communio, judicio vestro committimus. Hoc tamen sollicite vos providere necesse est, ut iis qui mortis urgentur periculo, viaticum non negetur. Curae praeterea sit vobis clerum et populum Melitae civitatis hortari, ut quia sine proprio Pastore esse non poterunt, ordinandum sibi eligant Deo propitio sacerdotem. Causam vero presbyterorum ac diaconorum, qui in lapsu accusati sunt, sollicite omnino rimamini. Et si rei criminis esse patuerint, severam in eis ultionem et canonicam exhibete, ut quanto illorum iniquitas Deum potuit ad iracundiam provocare, tanto eum vos placare emendatione districtissima valeatis. EPISTOLA LXIV. AD VITALEM SARDINIAE DEFENSOREM. Sic tueatur clericos, ut neque episcopi reverentia, neque illorum disciplina solvatur. Ne Ecclesiae rura a cultoribus deseri, aut monasteria, quae solis subsunt episcopis, ab aliis perturbari sinat. Indicatum nobis est quod quidam Caralitanae Ecclesiae clerici, disciplinam sui refugientes episcopi, contra eum solatium tuae defensionis exquirant, atque per hoc illi, quod dici grave est contumaces existant. Quam rem, si ita est, omnino dure suscepimus. Dicitur etiam quod suae actus deserentes Ecclesiae, aliarumque se obsequiis ac laboribus occupantes, ubi nomen dederunt militiae inveniantur extranei. Experientia itaque tua nihil deinceps tale aliquid facere praesumat; sed si cujusquam clerici, ut assolet, culpae casus emerserit, in qua te sibi petere debeat adjutorem, ad eumdem episcopum reverenter accede; et sicut causae meritum cognoveris, apud eum non defensor culpae, sed potius intercessor accede, ut hac provisione et poscenti feras auxilium, et jura praepositi non turbentur. Si qui vero sunt qui justa poposcerint, eis per te auxilium sedis apostolicae non est negandum. Sed tamen ita servanda est uniuscujusque episcopi reverentia, ut clericorum disciplina per defensionis tuae experientiam minime solvatur. Dictum est nobis etiam quod rustici possessionis ejusdem Caralitanae Ecclesiae, rura propria deserentes, in privatorum possessionibus culturam laboris 981 exhibeant. Ex qua re agitur ut possessiones Ecclesiae, proprio in aliis occupato cultore, depereant, atque ad tributa sua persolvenda idoneae non existant. In qua re experientiam tuam volumus omnino esse sollicitam, ne tale quidquam fieri post hanc nostram tibi datam autoritatem permittere debeas, sciturus, si neglexeris, nostros exinde de minori tua sollicitudine contra te animos commoveri. Cognovimus etiam (Grat. Causa 18, q. 2, c. 19) quod monasteria servorum Dei vel etiam feminarum pro suo quisque libitu, et diversarum causarum exsecutione perturbent: quod omnino graviter suscepimus, tuamque experientiam ex hoc commonemus, ne quemquam hoc usurpare denuo accepta nostra auctoritate permittas, sed episcopis loci ipsius, sub cujus degunt moderamine, curae sit eorum causas utilitatesque disponere. Valde enim est incongruum ut, omisso eo, alius quilibet eorum se causis admisceat. Sed ille eorum vitam competenti regularique debet moderatione disponere, qui pro commissis eorum sibi animabus compellitur reddere rationem. EPISTOLA LXV. AD JANUARIUM CARALITANUM EPISCOPUM. Continendos in officio clericos contumaces. Relictam monasterio viduae substantiam a clerico restituendam. Coercendos tum dehortationibus, tum corporalibus poenis idolorum cultores, aruspices, atque sortilegos. Res Ecclesiae, non laicis, sed probatis clericis committendas. Pervenit ad nos quod quidam de vestris clericis, spiritu elationis inflati, quod dici grave est, fraternitatis vestrae jussionibus obedire postponant, atque, in aliorum se magis obsequiis ac laboribus occupantes, suae deserant, ubi sunt necessarii, actus Ecclesiae. Ex qua re nimium admiramur cur in eis ecclesiasticae non teneatis regulam disciplinae, nec eos dissolute vagantes in deviis ad normam suscepti officii, districti moderaminis freno, restringatis. Dicitur etiam quod aliqui ex eisdem contumacibus clericis, ut defendi contra vos valeant, ad Vitalis defensoris nostri patrocinia convolare. Unde ad eum scripta nostra direximus, ne quemquam clericorum vestrorum contra vos irrationabiliter denuo audeat defensare; sed si culpae casus emerserit, et gravis non est, sed quae veniam mereatur, intercessor apud vos magis accedere debeat quam defensor. Ne ergo tale ad nos deinceps de subjectorum vestrorum contemptu quidquam perveniat, praecavete. Cognovimus etiam quod monasterio sancti Juliani quaedam vidua suam substantiam dereliquit; et a clerico vestro, qui ejusdem defunctae mulieris actus, dum adhuc viveret, gubernabat, ipsa sit direpta substantia, nuncque callidum ad 982 reddendum existere. Hortamur ergo ut eum, si, ut dicitur, ita verum esse patuerit, districta faciatis exsecutione constringi, quatenus res monasterio derelictas restituere sine imminutione festinet, et quod audere servata fidei suae puritate non debuit, vel cum pudoris sui damno reddere compellatur. Quam vero verecundum sit ut fraternitatem vestram nos admonere videamur, quatenus clericum suum sub disciplinae vigore restringat, credo quod eadem fraternitas vestra tacita etiam ipsa considerat. Contra idolorum quoque cultores vel aruspices atque sortilegos (Grat. 26, q. 5, c. 10), fraternitatem vestram vehementius pastorali hortamur invigilare custodia, atque publice in populo contra hujus rei viros sermonem facere, eosque a tanti labe sacrilegii et divini intentatione judicii, et praesentis vitae periculo, adhortatione suasoria revocare. Quos tamen si emendate se a talibus atque corrigere nolle repereris, ferventi comprehendere zelo te volumus, et siquidem servi sunt, verberibus cruciatibusque quibus ad emendationem pervenire valeant, castigare. Si vero sunt liberi, inclusione digna districtaque sunt in poenitentiam dirigendi; ut qui salubria et a mortis periculo revocantia audire verba contemnunt, cruciatus saltem eos corporis ad desideratam mentis valeat reducere sanitatem. Indicatum etiam nobis est (Grat. dist. 89, c. 5) quod laicis quibusdam curam vestri patrimonii committentes, postmodum in rusticorum vestrorum depraedationibus, atque per hoc exfugationibus fuerint deprehensi, et reddere res quas indecenter retinent habitas, quasi suae ditioni, quippe vestrae non suppositi curationi, postponant, vobisque despiciant actuum suorum reddere rationem. Quod si ita est, districte a vobis discuti convenit, atque inter eos Ecclesiaeque vestrae rusticos causam examinari subtilius. Et quidquid in eis fuerit fraudis inventum, cum poena legibus statuta reddere compellantur. De caetero vero cavendum a fraternitate vestra est, ne saecularibus viris, atque non sub regula vestra degentibus, res ecclesiasticae committantur, sed probatis de vestro officio clericis. In quibus si quid reperiri potuerit pravitatis, ut in subditis, emendare quod illicite gestum fuerit valeatis, quos apud vos habitus sui magis officium conveniat, quam excuset. (Cf. Joan. Diac. l. II, c. 89.) EPISTOLA LXVI. AD ANATOLIUM DIACONUM. Ex Istriae schismate ad Ecclesiae unitatem reversis faveat. Latores praesentium, qui de Istricorum schismate ad unitatem Ecclesiae Deo miserante reversi sunt, multa de pravitate episcoporum 983 qui in illis partibus sunt conqueruntur. Et quia ea pro re Constantinopolim festinantes tua sibi petunt adesse debere solatia, dilectionem tuam his hortamur affatibus, ut eis salva ratione solatiari debeat atque concurrere; quatenus te opitulante et minus illic fatigari, et quod justum est facilius valeant adipisci. EPISTOLA LXVII. AD CONSTANTIUM MEDIOLANENSEM EPISCOPUM. Ut cum Mariniano Ravennate de Maximi Salonitani causa judicet. Maximus Salonitanae Ecclesiae praevaricator, postquam per potestates majores saeculi obtinere nihil valuit, ad minores sese contulit; nobisque tam nimietate precum quam attestatione bonorum operum praevalere contendit. Ex qua re inhumanum credidi, si is qui se multum timere me dicit, in aliquo me temperatiorem minime invenire potuisset. Et ideo decrevi ut reverendissimus frater et coepiscopus noster Marinianus ejus causam debeat in Ravennati urbe cognoscere. Si autem persona ejus suspecta forsitan habetur, volumus ut vestra quoque fraternitas, si ei laboriosum non est, ad eamdem civitatem fatigare se debeat, et cum praedicto fratre in eodem judicio pariter sedere. Quidquid autem vestrae utrorumque sanctitati placuerit, scitote mihi modis omnibus placiturum; et vestrum ego judicium meum deputo; et quae utrique vos relaxanda esse censetis, me relaxare certum tenete; hoc tamen sollicite pensantes, ne aut cum peccato remissi, aut cum injuria sanctae Ecclesiae esse videamur austeri. Hujus autem causae exsecutionem Castorio chartulario injunximus, ut ipse nobis debeat cuncta quae acta fuerint, subtiliter renuntiare. (Cf. Joan. Diac. l. IV, c. 12.) EPISTOLA LXVIII. AD EUSEBIUM THESSALONICENSEM, ETC. Neque Constantinopolitano episcopo oecum nici titulum sibi arroganti, ullo modo consentiant: neque in Synodo, si de rebus aliis agatur, statuta vetera sinant convelli. Suscepti regiminis cura constringimur, officii nostri sollicitudinem vigilanter extendere, et fratrum nostrorum animos sermone admonitionis instruere; ut nec ignorantes praesumptio prava decipere, nec scientes dissimulatio quaedam valeat excusare. Cognoscat siquidem fraternitas vestra, Joannem quondam Constantinopolitanae 984 civitatis Antistitem contra Deum, contra pacem Ecclesiae, in omnium despectu et injuria sacerdotum, modestiae ac mensurae suae terminos excessisse, et illicite in synodo superbum ac pestiferum oecumenici, hoc est universalis sibi vocabulum usurpasse. Quod beatae recordationis Pelagius decessor noster agnoscens, omnia gesta ejusdem synodi, praeter illa quae illic de causa venerandae memoriae Gregorii episcopi Antiocheni sunt habita, valida omnino districtione cassavit, districtissima illum increpatione corripiens, ut se a novo et temerario superstitionis nomine cohiberet; adeo ut suum illi diaconum, nisi tantum nefas emendaret, procedere prohiberet. Cujus nos rectitudinis zelo per omnia inhaerentes, statuta ipsius sine refragatione Deo protegente servamus, quia dignum est ut rectam decessoris sui viam gressibus inoffensis incedat, quem de eodem loco ad reddendam rationem aeterni judicis tribunal exspectat. In qua re ne quid omittere quod ad pacem Ecclesiae pertinet videremur, nostris eumdem sanctissimum Joannem scriptis semel iterumque convenimus, ut amoto superbiae nomine cordis sui elationem ad humilitatem, quam magister et Dominus noster docuit, inclinaret. Quem quoniam neglexisse comperimus, haec eadem et beatissimum fratrem et consacerdotem nostrum Cyriacum successorem ipsius concordiae studio non destitimus admonere. Sed quia hoc jam, ut videmus, mundi hujus termino propinquante, in praecursione sua apparuit humani generis inimicus, ut ipsos qui ei contradicere bene atque humiliter vivendo debuerunt, per hoc superbiae vocabulum praecursores habeat sacerdotes, hortor atque suadeo ut nullus vestrum hoc nomen aliquando recipiat, nullus id consentiat, nullus scribat, nullus ubi fuerit scriptum admittat, vel subscriptionem suam adjiciat; sed sicut omnipotentis Dei ministros decet, integrum se ab hujusmodi venenata infectione custodiat, et callido insidiatori in se locum non praebeat, quoniam hoc in totius Ecclesiae injuriam ac discissionem, et sicut diximus, in omnium vestrum despectum fit. Nam si unus, ut putat; universalis est, restat ut vos episcopi non sitis. Praeterea pervenit ad nos quod fraternitas vestra ad urbem Constantinopolim sit convocata. Et quamvis piissimus noster imperator agi illic illicita non permittat, tamen ne perversi homines conventus vestri occasione percepta, aut pro hujus nominis superstitione locum surreptionis requirant, aut ob aliam rem facere synodum cogitent, quatenus hoc in ea callidis machinationibus inducant, quamvis sine apostolicae sedis auctoritate atque consensu nullas quaeque acta fuerint vires habeant, verumtamen coram omnipotenti Deo obtestor et moneo ut nullus vestrum illic quibuslibet suasionibus, quibuslibet blandimentis, quibuslibet praemiis, quibuslibet terroribus teneatur assensus; sed pro aeterni judicii consideratione adversus 985 prava desideria salubriter atque unanimiter vos exhibete; et, pastorali constantia atque apostolica auctoritate suffulti, praedonem irruentemque lupum excludite, et in discissionem Ecclesiae saevienti non cedite; ne de hac re quacunque surreptione synodum patiamini, quae neque legitima quidem, nec synodus dicenda est, celebrari. Hoc quoque pariter admonemus, ut si forte nil actum de hujus perversi nominis mentione fuerit, sed de alia re synodus forte colligitur, omnino sitis cauti, circumspecti, vigilantes, atque solliciti, ne quid illic contra locum aliquem vel personam praejudicialiter sive illicite, vel adversus canones censeatur. Sed si quid incidentis utilitatis causa tractandum est, sic causa de qua agitur formam accipiat, ut statuta vetera nulla convellat. Unde iterum coram Deo et sanctis ipsius admonemus ut haec omnia summo studio et tota mentis intentione servetis. Nam si quis, quod non credimus, scripta praesentia aliqua in parte neglexerit, a beati Petri apostolorum principis pace se noverit segregatum. Ita ergo fraternitas vestra agat, ut cum Pastor pastorum in judicio venerit, de loco regiminis quem accepit reatum habere non possit. EPISTOLA LXIX. AD MAURENTIUM MAGISTRUM MILITUM. Arguit quod Neapolitanum episcopum ea quae patroni civitatis erant usurpantem non cohibeat. Hortatur ne concessam per aliquot annos eleemosynam jam quasi debitum patiatur exigi. Neapolis privilegia et Prochytae insulae causas commendat. Valde mirati sumus ut vobis in Neapolitana civitate positis venire ad nos pro quibusdam causis Theodorus, vir memorandus, praesentium portitor, cogeretur, maxime dum in illa re se contra antiquum morem a fratre et coepiscopo nostro Fortunato queratur praejudicium pertulisse, quam ad curam dispositionemque patroni civitatis ejusdem, gloria vestra teste, asserat sine dubio pertinere. Quod si ita se res habet, omnino contristamur cur in ejus vos defensione veritas non permovit, ut et libere quae esset ratio diceretis, et reservari quod longa sibi consuetudo jure vendicat faceretis. Quia ergo grave nimis est contra veterem usum sacerdotes sibi quidquam arripere, unde in laicorum videntur actus incidere, praedicto fratri coepiscopoque nostro scribere quae nobis sunt visa curavimus, ipsorumque ad vos scriptorum exemplar transmisimus, ut ex eis quid debeat reservari quamcitius gloria vestra cognoscat. Praeterea indicavit nobis supradictus portitor, Vectano qui comes fuit in Missinati castello, propterea quod eum nobilem fuisse noverat, et paupertate nimia laborabat, viginti urnas vini per duos annos de insula Prochyta, quae ei vicina erat, misericordiae intuitu se fuisse largitum, 986 et nunc eas de eadem insula successorem ipsius tanquam debitas violenter exigere. Et quoniam hoc ne de caetero tentari debeat, postulat prohiberi, gloria vestra curet addiscere. Et si hoc quod queritur veritate subsistit, et haec ante consuetudo non fuit, hujusmodi gravamen justitia suadente compescat, et studeat ut pietatis administratio in praefata insula onus praejudicii non imponat. Quia vero privilegia civitatis suae, vel causas insulae illius a nobis gloriae vestrae petit commendandas, hortamur ut vestram ei tuitionem impendere, servata aequitate, quocunque necesse fuerit debeatis, et si qua in re utilitas populi qui praeest contra rationis, sicut ait, ordinem praegravatur, imposita onera usque ad modum justitiae vobis suffragantibus releventur, nec privilegia eorum quolibet modo calcentur; sed omnia quae usus antiquitatis statuit, in omnibus intemerata serventur. Ita ergo in his gloria vestra se decenter exhibeat, ut et ipsa partes fovere justitiae comprobetur, et hi qui commendati sunt bona nobis vestra quae de vobis cupimus semper audire renuntient. EPISTOLA LXX. AD PASSIVUM FIRMANUM EPISCOPUM. Oratorium sancti Savini consecret. Valerianus, notarius Ecclesiae fraternitatis tuae, petitoria nobis insinuatione suggessit, quod habetur in subditis, in fundo Visiano juris sui juxta muros civitatis Firmanae oratorium se pro sua devotione fundasse, quod in honore beati martyris Savini desiderat consecrari. Et ideo, frater charissime, si in tuae parochiae memorata constructio jure consistit, et nullum corpus ibidem constat humatum, percepta primitus donatione legitima, id est in reditu solidos tres liberos a tributis fiscalibus, gestisque municipalibus alligata, praedictum oratorium absque missis publicis solemniter consecrabis; ita ut in eodem loco nec temporibus futuris baptisterium construatur, nec presbyterum constituas cardinalem. Et si missas ibi fieri forte maluerit, a dilectione tua presbyterum noverit postulandum, quatenus nihil tale a quolibet alio sacerdote ullatenus praesumatur. Sanctuaria vero suscepta sui cum reverentia collocabis. EPISTOLA LXXI. AD CHRYSANTHUM EPISCOPUM SPOLETANUM. Sanctuaria sancti Savini Valeriano notario Firmano concedat. Valerianus notarius ecclesiae Firmanae sanctuaria beati martyris Savini oblata petione sibi postulat debere concedi, quatenus in ejus nomine 987 oratorium propriis constructum sumptibus possit solemniter consecrari. Et ideo, frater charissime, praefati desideriis ex nostro te mandato convenit obedire, ut devotionis suae in consecratione quam postulat, potiatur effectu. EPISTOLA LXXII. AD CONSTANTINUM NARNIENSEM EPISCOPUM. Ecclesiae Interamnae jam Visitatori administrationem integram committit. Fraternitati vestrae Ecclesiae Teramnanae visitationis operam nos olim mandasse recolimus. Sed quia pervenit ad nos quod, peccatis facientibus, nec clerus illic, nec plebs tanta remanserit, quibus debeat interimepiscopus ordinari, utile esse prospeximus eamdem Ecclesiam, vel quidquid ipsius est, quousque illam ut Domino placuerit ordinemus, vestrae Deo auctore dispositioni committere. Et ideo sollicitudinem vos convenit adhibere, ut quidquid de possessionibus Ecclesiae ipsius in qualibet re accedere potuerit, vobis vel in reparatione ejusdem Ecclesiae sive cleri ipsius subventione proficiat; quatenus et vos remedium pro vestro labore capere, et illi aliquod valeant sustentationis habere solatium. Mobile vero praedictae Ecclesiae facta subtiliter volumus describi notitia, nobisque transmitti, ut ex hoc quid fieri debeat, auctore Domino, disponamus. Circa actus autem, vel disciplinam cleri vel filiorum Ecclesiae ipsius magnam te habere curam necesse est, atque ita insuper pastorali studio vigilare, ut de animabus eorum non culpabilis sis, sed apud omnipotentem Deum mercedem potius possis acquirere. EPISTOLA LXXIII. AD MAURENTIUM MAGISTRUM MILITUM. Theodosium abbatem commendat, ne gravius in murorum vigiliis affligatur. Filius noster Theodosius, abbas monasterii quod a Liberio quondam patricio in Campaniae partibus noscitur esse constructum, a nobis precibus impetravit ut eum cum congregatione sua 988 vestrae deberemus gloriae commendare. Asserit enim se in murorum vigiliis ultra vires suas vehementer affligi. Petimus ergo gloriam vestram, ut, siquidem est possibile, de eodem per vos onere relevetur. Si vero ex toto ut non fiat hoc est omnino difficile, vel ita illi ex nostra commendatione ipsum levigantes pondus sollicitudinis temperetis, ut dum in Dei laudibus liberior vacare voluerit, pro vobis, cujus opere ut levationem aliquam habeat factum est, securior valeat Dominum exorare, sed et nostram sibi apud gloriam vestram sentiat epistolam profuisse. EPISTOLA LXXIV. AD DOMNELLUM EROGATOREM. Singularem testatur benevolentiam. Excusat quod, Castorio ad ipsum veniente, non scripserit. In nostra mente vestra magnitudo quantae sit dulcedinis, ex vestra, ut suspicor, mente pensatis, quia, sicut scriptum est, amat anima amantem se. In eo ergo quod me diligitis, vos quoque a me diligi scitis. Et quod prius illuc Castorio chartulario nostro veniente vobis minime scripsi, non torporis fuisse credite, sed et aegritudinis et occupationis. Nam nos et praesentes vos videre cupimus, et absentibus colloqui saltem per epistolam desideramus. Unde et optamus ut vos beatus Petrus, apostolorum princeps, ad sua limina feliciter perducat, quatenus in omnipotentis Dei gratia perfrui praesentia vestra mereamur. Mense Julio, indict. 2. EPISTOLA LXXV. AD FORTUNATUM NEAPOLITANUM EPISCOPUM. Misenatis Ecclesiae visitationem injungit. Cognoscentes Misenatem Ecclesiam sacerdotis regimine destitutam, visitationis ejusdem Ecclesiae fraternitati tuae operam solemniter delegamus. Quam ita te convenit exhibere, ut nihil de provectionibus clericorum, reditu, ornatu, ministeriisque, vel quidquid aliud est in patrimonio ejusdem, a quoquam praesumatur Ecclesiae. Et ideo charitas tua ad praedictam Ecclesiam 989 ire properabit, et assiduis adhortationibus clerum plebemque ejusdem Ecclesiae admonere festinet, ut, remoto contentionis studio, uno eodemque consensu talem sibi praeficiendum expetant sacerdotem, qui et tanto ministerio dignus valeat reperiri, et a venerandis canonibus nullatenus respuatur. Qui dum fuerit postulatus, et cum solemnitate decreti omnium subscriptionibus roborati, et dilectionis tuae testimonio litterarum, ad nos sacrandus occurrat. Commonentes etiam fraternitatem tuam ut nullum de altera eligi permittas Ecclesia, nisi forte inter clericos ipsius civitatis, in qua visitationis impendis officium, nullus ad episcopatum dignus, quod evenire non credimus, potuerit inveniri: provisurus ante omnia, ne huc cujuslibet conversationis vel meriti laicae personae aspirare praesumant, et tu periculum ordinis tui, quod absit, incurras. EPISTOLA LXXVI. AD MISENATES. Fortunato Visitatori obediant, atque idoneum sibi eligant episcopum. Cognoscentes Ecclesiam vestram sacerdotis regimine destitutam, curae nostrae fuit visitationem ejusdem Ecclesiae fratri et coepiscopo nostro Fortunato solemniter delegare. Cui dedimus in mandatis ut nihil de provectionibus clericorum, reditu, ornatu ministeriisque a quoquam usurpari patiatur. Cujus vos assiduis adhortationibus convenit obedire et, remoto strepitu, uno eodemque consensu talem vobis praeficiendum expetere sacerdotem, qui et a venerandis canonibus nulla discrepet ratione, et tanto ministerio dignus valeat reperiri. Qui dum fuerit postulatus, cum solemnitate decreti omnium subscriptionibus roborati, et Visitatoris pagina prosequente, ad nos veniat ordinandus: provisuri ante omnia ne cujuslibet vitae vel meriti laicam personam praesumatis eligere. Et non solum ille ad episcopatus apicem nulla ratione provehetur, verum etiam vos nullis intercessionibus veniam promereri posse cognoscite; sed omnes quos ex vobis de laica persona aspirasse constiterit, ab officio et a communione alienos faciendos procul dubio noveritis. EPISTOLA LXXVII. AD ANTHEMIUM SUBDIACONUM. Importunt, Attellanae civitatis episcopi, testamentum discutiat. Tum Attellae, tum Cumis aptum episcopum quantocius eligi procuret. Quorumdam ad nos relatione pervenit quod importunus, Attellanae civitatis episcopus, dum de hac luce migraret, condito testamento 990 in octo unciis totius substantiae suae nurum suam haeredem instituerit, et Ecclesiam suam in residuis quatuor. Hortamur ergo experientiam tuam ut sollicita inquisitione discutias; et quidquid Ecclesiae ipsius esse patuerit, a qualibet persona detineri nullatenus patiaris, nisi hoc solum quod eum ante episcopatus ordinem proprium habuisse constiterit. Quidquid vero vel ante Ecclesiae ipsius esse cognoveris, vel in episcopatus ordine praedictum episcopum acquisisse, in ejusdem Ecclesiae conservetur dominio, ne quisquam exinde aliquid usurpare qualibet occasione praesumat. Clerum vero plebemque ejusdem Eccesiae cum omni te volumus instantia commonere, quatenus praeficiendum sibi sine dilatione aliqua eligant sacerdotem qui clerum plebemque vel res Ecclesiae ipsius cauta regularique valeat observatione disponere. Pariter etiam clerum plebemque ipsius Eccesiae vel aliarum quae ei unitae sunt instantius commoneto, quatenus et ipsi, omni mora dilationeque postposita, aptum sibi eligere debeant sacerdotem, ne diu, et tali praesertim tempore, pastoris proprii sint regimine destituti. EPISTOLA LXXVIII. AD EULOGIUM PATRIARCHAM ALEXANDRINUM. Commendati ab ipso hominis finitae citius negotia. Queritur quod de Constantinopolitani episcopi arrogantia nihil rescribat. Ligna cur non miserit longiora. Scripta dulcissimae vestrae sanctitatis latore praesentium deferente suscepi, quae mihi de ejus causa citius terminanda locuta sunt. Sed mox ut venit, qualiter possessio quam quaerebat ab Ecclesia nostra tenebatur agnovit, sibique ipsi citius rationem reddidit. Ea autem quae cum aliis habuit sine strepitu decidit. De causa vero de qua mihi omnino scribendum fuerat, nihil vestra sanctitas scripsit, in qua me et tardum esse judicavit; quae ne fortasse in scandalo divisionis erumperet, ejusdem divisionis nolui auctor existere. Elegi enim ut ea quae secutura sunt, per alios exirent. Sed subsequenti tempore Deo auctore probabitis, quia in causa in qua Deo placere cupio homines non formido. De qua vobis jam etiam in Constantinopolitanam urbem venientibus scribere curavi. Ligna vero, sicut beatitudo vestra scripserat, majora paraveram; sed ita parva navis huc transmissa est, ut, nisi rescissa essent, ferre non posset. Quae rescindi nolui, sed vestro judicio quid de his fieri debeat reservavi. Si autem non sunt necessaria vobis, hic ea in aliis usibus aptabimus. Peto autem ut pro me enixius vestra sanctitas orare debeat, quia et podagrae doloribus, et Barbarorum gladiis, et curarum afflictionibus incessanter premor. Sed si mihi orationis vestrae opem impenditis, credo quod me contra adversa omnia fortiter juvetis. (Cf. Joan. Diac. l. IV, c. 67) 991 EPISTOLA LXXIX. AD MARINIANUM RAVENNATEM EPISCOPUM. Ipsi et Castorio de Maximo commendat judicium, cujus modum praescribit. Quae de causa Maximi sint agenda, ex epistolis quas ad vos ante transmisimus agnovistis. Sed quia qualis hac de re fraternitatis vestrae voluntas sit, ac magis petitio, praesentium latore Castorio chartulario nostro renuntiante cognovimus; ideoque si idem Maximus coram vobis et praedicto chartulario nostro de simoniaca haeresi, praestito se sacramento, purgaverit, atque de aliis ante corpus sancti Apollinaris, sicut scripsimus, tantummodo requisitus, liberum se esse responderit; causam ipsius fraternitatis vestrae, de eo quod excommunicatus missarum solemnia agere praesumpsit, judicio committimus, qua debeat poenitentia talis culpa purgari. Et ideo quidquid vobis secundum Deum placet, securi disponite, nec aliquid de nobis dubium habeatis. Nam quidquid a vobis hac de causa fuerit ordinatum, nos et grate suscipimus, et libenter admittimus. Hortamur tamen ut debeatis esse solliciti, et ita quae fienda prospicitis temperetis, quatenus et illi, si ita videbitur, benigne praestetis, et vigoris ecclesiastici genium, ut oportet, congrua dispensatione servetis. Suprascriptum vero portitorem in praesenti quid vobiscum ei sit agendum, instruximus. A quo cuncta subtiliter addiscentes, sic vos in omnibus exhibete, ut in vestra sollicitudine nostram fuisse praesentiam sentiamus. (Cf. Joan. Diac. l. IV, c. 13.) EPISTOLA LXXX AD CASTORIUM NOTARIUM. Det Maximo epistolam suam redditae communionis et gratiae testem; modo purgatus ille ac poenitens Sabinianum et alios in charitate suscipiat. Quanto credi tibi a nobis et necessarias vides causas injungi (Grat. 2, q. 5, c. 8), tanto te strenuum debes et sollicitum exhibere. Proinde si Maximus Salonitanus, praestito sacramento, firmaverit se simoniaca haeresi non teneri, atque de aliis ante corpus sancti Apollinaris tantummodo requisitus, innoxium se esse responderit, et de inobedientia sua poenitentiam, sicut deputavimus, egerit, volumus ut ad consolandum illum epistolam quam ad eum scripsimus, ubi ei et gratiam nostram et communionem nos reddidisse signavimus, experientia tua dare debeat. Quia sicut in contumacia persistentibus severos nos esse convenit, sic iterum humiliatis et poenitentibus negare locum veniae non debemus. Praeterea de fratre nostro Sabiniano episcopo Jadertino, 992 atque Honorato archidiacono Salonitano, vel aliis qui se ad sedem apostolicam contulerunt, cum eodem Maximo omnino studiose agendum est, ut illos in ea qua decet charitate recipiat, et dolorem contra eos nullo modo in corde retineat, sed pura cum eis gratia et sincera dilectione vivat. EPISTOLA LXXXI. AD MAXIMUM SALONITANUM EPISCOPUM. Obedienti, poenitenti, ac purgato reddit gratiam et communionem, atque usum pallii concedit. Quamvis culpabilibus ordinationis tuae primordiis grave malum per inobedientiae culpam addideris, nos tamen sedis apostolicae auctoritatem eo quo decuit moderamine temperantes, nunquam contra te usque ad hoc quod causa poscebat exarsimus. Sed ut longius se ingratitudo nostra quam tu tibi excitasti produceret, credita nos sollicitudo vehementer angebat, ne quaedam illicita quae de te audieramus, negligenter omittere videremur. Quae si bene consideres, ipse per te satisfacere differendo firmabas, atque ex hoc adversum te zelum nostrum acrius incitabas. At ubi tandem, salubri consilio usus, jugo te obedientiae humiliter submisisti, et tua dilectio, poenitentiam agens, digna se, ut deputavimus, satisfactione purgavit, redditam tibi gratiam fraternae charitatis intellige, atque in nostro te receptum consortio gratulare, quia sicut perseverantibus in culpa districtos, ita resipiscentibus nos benignos esse decet ad veniam. Postquam ergo fraternitas tua apostolicae sedis communionem se reparasse cognoscit, personam ad nos transmittat, quae pallium tibi deferendum ex more percipiat. Nam quemadmodum illicita perpetrari non patimur, sic quae sunt consuetudinis non negamus (Grat. dist. 12, c. 9). Licet autem et ad haec concedenda dispensatio nos loci nostri vocaverit, multum tamen a nobis petitio dulcissimi atque excellentissimi filii nostri Domni Callinici exarchi ut temperantius erga te ageremus exigit. Cujus charissimam voluntatem nec pertulimus, nec potuimus contristare. (Cf. Joan. Diac. l. IV, c. 15.) EPISTOLA LXXXII. AD ANATOLIUM DIACONUM CONSTANTINOPOLITANUM. Marcellino de Romana Ecclesia bene merito faveat, atque ipsum apud imperatorem excuset. Bonis devotisque filiis ita nos opere dignam est respondere, ut quia debitum reddimus, 993 id quod ultro nos convenit impendere duplicemus. Quia igitur lator praesentium filius noster magnificus Marcellinus sic in causa se fratris et coepiscopi Maximi atque Istricorum exhibuit, et in Ecclesiae nostrae utilitates festinat impendere, ut sinceritatis suae affectum non solum verbis, sed etiam opere magis magisque valeat demonstrare, idcirco dilectionem tuam his hortamur affatibus, ut ei in urbe regia venienti toto studio, totaque intentione concurras, atque eum ita in omnibus tuis studeas solatiis adjuvare, ut, omnipotentis Dei ac tuis fultus auxiliis, minus illic debeat laborare. Quem etiam ita sicut revera nostrum proprium attendere, atque ei effectum tuae charitatis in omnibus studebis impendere; quatenus et de praeteritis sibi vicem redditam recognoscat, et magnam de futuro devotionis suae, quam se ecclesiasticis exhibere utilitatibus pollicetur, spem possit retributionis assumere. Quoniam vero, quantum didicimus, praedictum magnificum filium nostrum serenissimus domnus imperator ad sua sub festinatione jusserat vestigia properare, quaesita opportunitate, inferre te convenit quia non inobedientiae culpa, sed fratris et coepiscopi nostri Maximi eum causa retinuit. Quae etsi tarde, finem tamen eo studente percepit. Hoc autem dilectionem tuam voluimus sollicite attendere, ne se in quacunque causa ubi gravamen est pauperum, misceri consentiat; ne forte, potentia personarum aliquatenus pressus, cogatur agere quod animae illius non possit expedire. Cuncta ergo cum Dei timore tractantes, aeternam maxime mercedem perpendite. EPISTOLA LXXXIII. AD FANTINUM DEFENSOREM PANORMITANUM. Januariam ab Anastasii et Bonifacii molestiis tueatur. Januaria praesentium latrix maximam se molestiam ab ingenuo Anastasio atque Bonifacio contra justitiam pati commemorat, adeo ut possessione quam per plurimos annos asseritur possedisse eam, sicut ipsa ait, nitantur expellere. Et quia contra eos se ecclesiastica debere petiit tuitione defendi, experientia tua praedictos viros ad se evocet, eosque admoneat ut illi mali facere nihil praesumant. Sed si quid sibi contra suprascriptam mulierem credunt juste posse competere, judices cum ea eligant, et quae inter eos fuerint definita, tuo pro quiete partium solatio compleantur. Si vero eos differe cognoveris, antefatae mulieri, salva aequitate, tuitionem impendas, et eam contra rationis ordinem nullo modo gravari permittas. 994 EPISTOLA LXXXIV. AD BENENATUM TUNDARITANUM EPISCOPUM. Ut oratorium in honorem sanctorum Severini et Julianae consecret. Januaria, religiosa femina, petitoria nobis insinuatione suggessit, quod habetur in subditis, in massa Furiana juris sui oratorium se pro sua devotione fundasse, quod in honorem sanctorum Severini confessoris et Julianae martyris desiderat consecrari. Et ideo, frater charissime, si in tuae parochiae memorata constructio jure consistit, et nullum corpus ibidem constat humatum, percepta primitus donatione legitima, id est in reditu praestantes liberos a tributis fiscalibus solidos decem, gestisque municipalibus alligata, praedictum oratorium absque missis publicis solemniter consecrabis; ita ut in eodem loco nec futuris temporibus baptisterium construatur, nec presbyterum constituas cardinalem. Sed si missas ibi fieri suprascripta conditrix forte voluerit, a dilectione tua presbyterum noverit postulandum, quatenus nihil tale a quolibet alio sacerdote ullatenus praesumatur. Sanctuaria vero suscepta sui cum reverentia collocabis. EPISTOLA LXXXV. AD FORTUNATUM NEAPOLITANUM. Januariae reliquias sanctorum Severini et Julinae dare jubet. Januaria, religiosa femina, sanctuaria beatorum Severini confessoris et Julianae martyris oblata petitione sibi postulat debere concedi, quatenus in eorum nomine oratorium propriis sumptibus constructum possit solemniter consecrari. Et ideo, frater charissime, praefatae desideriis ex nostra te praeceptione convenit obedire, ut devotionis suae in consecratione quam postulat potiatur effectu. EPISTOLA LXXXVI. AD CONSTANTIUM MEDIOLANENS. EPISCOPUM. Reliquias ea lege concedit, ut prius servientium alimoniis provideatur quam dedicetur locus. Lator praesentium Eventius, diaconus fraternitatis vestrae, nobis inter alia intimavit sibi a vobis injuncta ut reliquias beati Pauli apostoli, sed et beatorum Joannis et Pancratii per eum 995 ad vos dirigere deberemus. Quam petitionem vestram curavimus effectui mancipandum. Fraternitas ergo vestra solito studio perscrutari non differat, quatenus in locis quibus recondendae sunt, luminaria vel alimonia ibidem servientium ante dedicationem loci ipsius debeant profligari, et tunc in eisdem locis directa sanctuaria sui cum reverentia collocentur, ne loca Deo dicata, si praedicta provisio omissa nunc fuerit, futuris temporibus destituta, quod absit, servientium reperiantur obsequiis. EPISTOLA LXXXVII. AD GAUDIOSUM EUGUBINUM EPISCOPUM. Tadinatis Ecclesiae visitationem delegat. Cognoscentes Ecclesiam Tadinatem diu sacerdotis proprii regimine destitutam, fraternitati tuae ejusdem Ecclesiae visitationis operam solemniter delegamus. Quam ita te convenit exhibere, ut nihil de provectionibus clericorum, reditu, ornatu ministeriisque, vel quidquid illud est in patrimonio ejusdem, a quoquam praesumatur Ecclesiae. Et ideo fraternitas tua ad praedictam Ecclesiam ire properabit, et assiduis adhortationibus clerum plebemque ejusdem Ecclesiae admonere festinet, ut, remoto studio, uno eodemque consensu talem sibi praeficiendum expetant sacerdotem qui et tanto ministerio dignus valeat reperiri, et a venerandis canonibus nullatenus respuatur. Qui dum fuerit postulatus, cum solemnitate decreti omnium subscriptionibus roborati, et dilectionis tuae testimonio litteratum, ad nos sacrandus occurrat. Commonentes etiam fraternitatem tuam ut nullum de altera eligi permittas Ecclesia, nisi forte inter clericos ipsius civitatis in qua visitationis impendis officium nullus ad episcopatum dignus, quod evenire non credimus, potuerit inveniri: provisurus ante omnia ne ad hoc cujuslibet conversationis seu meriti laicae personae aspirare praesumant, et tu periculum ordinationis tuae, quod absit, incurras. EPISTOLA LXXXVIII. AD TADINATES. Gaudioso episcopo visitatori obediant, atque idoneum sibi eligant sacerdotem. Cognoscentes Ecclesiam vestram diu sacerdotali regimine destitutam, curae nobis fuit ejusdem Ecclesiae visitationem fratri et coepiscopo nostro Gaudioso 996 Eugubinae Ecclesiae solemniter delegare. Cui dedimus in mandatis ut nihil de provectionibus clericorum, reditu, ornatu ministeriisque a quoquam usurpari patiatur. Cujus vos assiduis adhortationibus convenit obedire, et, remoto strepitu, uno eodemque consensu talem vobis praeficiendum expetere sacerdotem, qui et a venerandis canonibus nulla discrepet ratione, et tanto ministerio dignus valeat reperiri. Qui dum fuerit postulatus, cum solemnitate decreti omnium subscriptionibus roborati, et visitatoris pagina prosequente, ad nos veniat ordinandus: provisuri ante omnia ne cujuslibet vitae vel meriti laicam personam praesumatis eligere. Et non solum ille ad episcopatus apicem nulla ratione provehetur, verum etiam vos nullis intercessionibus veniam promereri posse cognoscite. Sed omnes quos ex vobis de laica persona aspirasse constiterit, ab officio et a communione alienos faciendos procul dubio noveritis. EPISTOLA LXXXIX. AD SEVERUM ANCONITANUM EPISCOPUM. Aesinae civitatis visitationem injungit. Postquam civitas Ausina, Deo juvante, recuperata est, atque a republica teneri dignoscitur, magna de Ecclesia ipsa sollicitudo habenda est, maxime quia gloriosus filius noster Bahan magister militum a nobis pro hac re auxilium sperasse dignoscitur; atque ideo ad fraternitatem tuam praesentia curavimus scripta dirigere, ut eidem Ecclesiae ex more visitator accedas. Quam ita te convenit exhibere, ut nihil de provectionibus clericorum, etc., ut supra, epistola 87. EPISTOLA XC AD AESINENSES. Severo episcopo visitatori obediant, dignumque sibi erigant episcopum. Cognoscentes Ecclesiam vestram diu pastorali sollitudine destitutam, postquam civitatem vestram recuperatam, et in jure reipublicae, auxiliante Domino, cognovimus restitutam, curae nobis fuit Ecclesiae vestrae visitationem fratri et coepiscopo nostro Severo Anconitanae civitatis episcopo solemniter delegare. Cui etiam dedimus in mandatis, etc., ut supra, epistola 88. 997 EPISTOLA XCI. AD FORTUNATUM NEAPOLITANUM EPISCOPUM. Barbatianum, si cautus sit in regimine et humilis in suo sensu, abbatem instituat. Quia servorum Dei pater, quem in Neapolitanam civitatem transmiseram, Deo, sicut ei placuit, disponente defunctus est, visum mihi est latorem praesentium Barbatianum monachum pro eorumdem monachorum gubernatione transmittere. Quem ad praesens praepositum esse decernimus, ut si ejus vita suae fraternitati placuerit, hunc post aliquantum temporis eorum patrem debeas ordinare. Sunt enim bona quae in eo placent. Sed hoc est in illo vehemens vitium, quia valde sibi esse sapiens videtur. Ex qua radice quam multi rami peccati valeant prodire, patenter agnoscitur. Tua itaque sanctitas circa eum sollicite invigilet; et si hunc cautum in regimine et humilem in suo sensu fieri cognoverit, tunc eum ad abbatis honorem, Deo auctore, perducat. Si vero minus in humilitate proficit, ejus ordinationem differat, mihique renuntiet. (Vide l. X, ep. 24.) EPISTOLA XCII. AD VICTOREM PANORMITANUM EPISCOPUM. Praecoritano monasterio presbyterum ex ipsis monachis ordinet. Desiderium quod ad religiosum propositum et animarum salutem pertinere monstratur, sine aliqua, Deo auctore, est dilatione complendum. Et ideo quia monachorum congregatio quae in monasterio Praecoritano consistit pro sacris missarum solemnibus peragendis presbyteri indigere probatur officio, atque de sua sibi congregatione in hoc ordine postulant consecrandum, fraternitatem vestram scriptis praesentibus adhortamur, ut eum quem sibi de congregatione sua unanimes duxerint eligendum, in praedicto monasterio sine mora vel excusatione aliqua presbyterum debeat ordinare, atque eum nec in Ecclesia, nec in loco alio observare, sed illic jugiter permanere ex nostra quoque auctoritate constituat; quatenus et ille dum alibi non fuerit occupatus, in officio suo assiduus possit et utilis inveniri, et congregatio quae sibi eum postulat ordinari, 998 quoties necesse fuerit, sacrificii solemnitatem veneratione debita celebrantes, valeant refoveri. EPISTOLA XCIII. AD GULFAREM MAGISTRUM MILITUM. Post laudatum illius in schismaticis ad Ecclesiam reducendis zelum, ad perseverantiam et revertentium protectionem hortatur. Latores praesentium de Istriae ad nos partibus venientes tanta nobis bona gloriae vestrae retulerunt, ut in reddendam nos vobis gratiarum actionem vehementer accenderent. Cognovimus namque quod inter curas injunctae vobis gubernationis illarum partium praecipuam de animarum lucris sollicitudinem habeatis, et ita errantium corda ad unitatem festinare vos Ecclesiae revocare, ut, quantum ad desiderium vestrum pertinet, nullum illic ab apostolica segregatum remanere velitis Ecclesia; tantusque vos beati Petri apostolorum principis amor accenderit, ut ovile ipsius cui a Domino omnium Creatore claves sunt traditae summo redintegrare cum desiderio cupiatis. Habe, gloriose fili, ex tanto talique opere praefixam de divina retributione fiduciam, in qua vos non solum nostra adhortatio, sed et apostolicus quoque sermo confirmat, quia is qui converti fecerit peccatorem ab errore viae suae, salvabit animam ejus a morte, et operiet multitudinem peccatorum (Jac. V). Quantalibet enim sit temporalis affluentia, vel certe prosperitas, habet finem suum, terminum mortis. Hoc vero quod de animarum lucris apprehendistis studium, tenet fixam spei suae certitudinem, aeternae scilicet vitae retributionem. Quapropter, praemisso paterno salutationis affectu, hortamur gloriam vestram ut pro unitate sanctae fidei zelum quem vobis ipse unitatis auctor tribuit studiosius peragatis, et quosque potueritis in sinum matris Ecclesiae ab schismatis sui revocantes errore, adhortatione continua foveatis. Hoc etiam peragentes, ut et quos per vos Dominus suo ovili redintegrari concesserit, ita defensionis vestrae solatiis protegatis, ut non sit quo hi qui adhuc in errore sunt positi, revertentes ad salubre consilium, valeant applicare. Dum enim vos causas Dei in terra agitis, ipse et hic actus vestros protectionis suae feliciter ope disponit, et in aeterna vobis vita quam cupitis pro tanto bono vestro retributio existet. 999 EPISTOLA XCIV. AD ROMANUM DEFENSOREM. Istros quosdam, ut in Siciliam ad episcopum suum cito perveniant, adjuvet. Episcopum ipsum ut Romam veniat adhortetur, atque itineris expensam praebeat. Praesentium portitores huc de Istriae partibus venientes ad episcopum suum, qui nunc in Siciliae degit partibus, cum nostro se pergere solatio poposcerunt, quos hinc ordinantes fecimus ambulare. Suscipiens ergo eos experientia tua ordinet qualiter ad praedictum episcopum suum velocius valeant pervenire; ne, sicut astruunt, schismaticorum illarum partium eos alii ad persuadendum praeveniant. Quantum enim indicant, ipse episcopus pro unitate fidei ad nos habet desiderium veniendi. Concurrendum ergo illis est, ut bona quae cupiunt, Domino adjuvante, valeant perficere. Sed experientia tua aut per se, si in vicino est, aut suis epistolis, eumdem episcopum adhortetur, ut, propitiante Domino, ad apostolorum limina properare festinet, sciturus quod a nobis cum omni suscipietur affectu. Cui expensam itineris qualiter ad nos perveniat praebere te volumus. Sin vero onerosum illi est huc venire, et Siciliam habitare disponit, atque in unitate Ecclesiae apud scripturarum perversores cum cautela permanere consentit, et hoc nobis tua suggestione indicare non differas, ut qualiter illic consultum habere valeat expensare auxiliante Domino disponamus. Sed et harum latores quemadmodum ad eumdem episcopum suum veniant tuae concursionis sit atque solatii, ut venientes a nobis nihil minus sentiant. EPISTOLA XCV. AD CALLINICUM ITALIAE EXARCHUM. Quosdam Ecclesiae unitati redditos ac Roma in Istriam redeuntes commendat. Apud excellentiam vestram tanto nobis quae petimus speranda sunt, et velut impetrata jam credimus, quanto et hoc quod petitur ab officio nostro non discrepat, et vos inter curas fluctuationum saecularium aeternae quoque ex hoc cumulus retributionis exspectat. Harum siquidem latores de Istriae ad nos partibus venientes, schismaticorum, inter quos erant positi, vitantes errorem, unitati Ecclesiae subdi salubriter cupierunt. Quorum boni intentionem operis perpendentes, in sinum matris Ecclesiae competenti cum exhortatione suscepimus, eosque nostrae desiderantes Ecclesiae militare grate concessimus. 1000 Quapropter praemisso excellentiae vestrae paternae salutationis affectu, petimus ut eos pro bono desiderii sui quo ad apostolorum principis petram solidam concurrerunt, ne fluctuantium adhuc erroribus misti naufragium desperatae salutis incurrerent, habere dignemini commendatos; quatenus ad propria remeantes nullis propter hoc bonum quod appetisse noscuntur perversorum inquietudinibus perturbentur, sed magis in omnibus auxilium vestrae tuitionis inveniant; ut ex eorum quiete aliorum adhuc in schismate positorum corda flectantur, atque horum per bonum vestri patrocinii provocati sequaces existant. Ad augmentum namque mercedis vestrae pertinet, si inter curas bellicas, sicut corpus ab exteriori hoste, sic animam ab interni insidiatoris impugnatione protegitis. EPISTOLA XCVI. AD MARINIANUM RAVENNATEM EPISCOPUM. Eosdem commendat quos supra. Latores praesentium ad nos de Istriae partibus venientes, unitati se Ecclesiae subdi, auxiliante Domino, cupierunt. Quos pro sui laude desiderii cum affectu suscepimus, eosque, de conversatione adeptae unitatis praemissa exhortatione, nostrae quoque, sicut eorum desiderium erat, Ecclesiae fecimus militare. Quos fraternitas vestra gratanter excipiat, eisque opem, ut exegerint, libenter impendat; quatenus ad propria revertentes nullis in bono operis sui perversorum inquietudinibus fatigentur. Magis autem apud excellentissimum filium nostrum exarchum id studiosius peragite, ut suis illos jussionibus apud eos quorum illic interest securos in omnibus reddat, ut horum quiete aliorum quoque adhuc in schismate positorum animi ad conversionis gratiam provocentur. EPISTOLA XCVII. AD HABITATORES INSULAE CAPREAE. Gratulatur de imperturbato ecclesiasticae unitatis amore. Mariniano mandatum de constituendo illis episcopo schismatis inimico. Redemptor noster, Dei hominumque Mediator, conditionis humanae non immemor, sic imis summa conjungit, ut ipse in aeternitate permanens ita temporalia occulto instinctu pia consulens moderatione disponat, quatenus de ejus manu antiquus hostis nullatenus rapiat quos ante saecula intra sinum matris Ecclesiae coadunandos esse 1001 praescivit. Nam etsi quisquam eorum inter quos corporaliter degit, flatibus motus, ad tempus ut palmes titubet, radix tamen rectae fidei, quae ex occulto prodit. divino judicio virens manet, quae accepto tempore fructum de se ostentare valeat qui latebat. Quod in vobis nunc ex desiderio vestro gestum esse superni respectus illustratione cognoscimus, qui, schismaticorum inter quos habitatis pertinaciam refutantes, coadunari ovili dominico mente promptissima ipsa rei operatione monstratis. Quibus enim scissura displicet, sanos se velle esse testantur, et reprobantes errorem, ostenditis vos amare quod rectum est, vitare quod devium. Hinc est quod nos et vestra dudum directa petitio, et latorum praesentium, responsalium vestrorum salubria postulantium laetificavit adventus, per quos significastis vos et devios reprobare gressus errantium, et rectum salutis iter quaerere, per quod, unitati vos sanctae Ecclesiae reformantes, ad retributionem bene operantium, qui intra ejus sinum constituti sunt, debitam tenderetis. Unde sic laudabilem vestraeque in aeternum animae profuturam voluntatem vestram cum omni gaudio sumus libenter amplexi; hoc cum Domini auxilio disponentes, ut si quidem episcopus quem vobis in vestra reformari petiveratis Ecclesia, a schismaticorum lapsu se segregans, Ecclesiae voluerit unitati conjungi, fratri et coepiscopo nostro Mariniano evidenter scripsimus qualiter petitionem vestram ex nostra auctoritate debeat confirmare. Sin vero, quod optandum nobis non est, ab illorum se noluerit schismate separare, idem quomodo vestra Ecclesia proprium habere valeat sacerdotem, praedicto fratri et coepiscopo nostro scripsimus; quatenus in utroque et pia mentis vestrae devotio sortiatur effectum, et grex dominicus contra insidiantis inimici jacula sit securus. EPISTOLA XCVIII. AD THEODORUM RAVENNAE CURATOREM. Pacis in eo studium laudat. Monet juratam dolose ab Ariulfo pacem. Pactum ipse sua manu subscribere recusat. Augusti causam ad justitiae leges finiendam. Moerentem consolatur Theodorum, ad quem mittere responsalem parat. Licet multa de vobis ad nos olim, referentibus responsalibus nostris, quae animos nostros laetificarent pervenerint, nunc tamen remeans filius noster Probus abbas tanta de gloriae vestrae amplius charitate retulit, quanta de bono revera et christianissimo decet filio praedicari. Et quoniam tantum sibi affectum a vobis impensum ac tale studium in ordinanda pace vos habuisse narravit, quale nec in nostris civibus qui illic ante inventi sunt exstitit, supernae protectionis misericordiam postulamus, ut hanc vobis vicem, 1002 in corpore et in anima, et hic et in futuro retribuat, qui pro multorum salute vigilanter agere quae erant utilia non cessastis. Indicamus itaque Ariulfum de servanda pace, non ut rex ipsius juravit, sed sub conditione si sibi in quoquam excessum non fuerit, aut si nullus contra Arogis exercitum ambulaverit, sacramenta praestitisse. Quod quia omnino iniquum et dolosum est, nos tanquam si non jurasset habemus, quia in aliquid parum facilem sibi excedendi occasionem inveniet, et plus nos si de eo suspecti non fuerimus decipiet. Warnilfrida vero, ad cujus non consilium idem Ariulfus cuncta agit, omnino jurare despexit. Et id contigit ut ex pace, quam multum desideravimus, nos in his partibus nullum pene remedium habere possimus, quia de eisdem hostibus de quibus suspecti nuncusque fuimus adhuc et in posterum suspecti sumus. Cognoscat praeterea gloria vestra homines regis qui huc transmissi sunt imminere ut in pacto debeamus subscribere. Sed recordantes eorum quae Agilulphus Basilio viro clarissimo convitia per nos in beati Petri dixisse fertur injuriam, quamvis hoc penitus idem Agilulphus negaverit, a subscriptione tamen abstinere praevidimus, ne nos qui inter eum et excellentissimum filium nostrum domnum exarchum petitores sumus et medii, si quid forte clam sublatum fuerit, falli in aliquo videamur, et nostra ei promissio in dubium veniat; et si qua de futuro, quod absit, necessitas fuerit, occasionem inveniat qualiter nostrae petitioni consentire non debeat. Et ideo petimus ut, sicut et a praedicto filio nostro excellentissimo poposcimus, gloria vestra ea qua nobis charitate unita est peragat, quatenus antequam homines ipsi ab Arogis revertantur, rex eis sub festinatione scripta transmittat, quae tamen ad nos deferantur, in quibus eis praecipiat ut nos subscribere non petant. Sed si tantum est, gloriosum fratrem nostrum, vel de episcopis unum, aut certe archidiaconum subscribere faciemus. De persona vero Augusti gratias agimus, atque studemus ut cum adversario suo causam suam secundum aequitatem definiat, qui ita illi ne illuc exhiberetur laborem imponi noluimus, ut tamen adversario ipsius justitiam non negemus. De aliis autem quia digne vobis gratias agere necdum occurrimus, in subsequenti responsalem dirigimus, per quem in charitate qua ad alterutrum nexi sumus amplius miserante Domino constringamur. Praeterea gloriae vestrae moeror nos vehementer afficit; sed quia vir sapiens ea quae per consolationem dicenda sunt cuncta novit, verbis vos consolari cessamus, sed oratione prosequimur, petentes ut omnipotens Deus vitam et salutem vestram vestrorumque omnium pietatis suae protectione custodiat, et cor vestrum in afflictione positum consoletur. 1003 EPISTOLA XCIX. AD OCCILIANUM TRIBUNUM HYDRUNTINUM. Hortatur ut gravatam a Viatore extribuno Hydruntinam civitatem levet. Cognoscentes magnitudinem vestram de Ravennatibus partibus cum ordinatione excellentissimi filii nostri domni exarchi ad Hydruntinam civitatem feliciter remeasse, grate suscepimus, et Dominum exoramus, qui actus vestros suae propitiationis opitulatione disponat. Sabinus siquidem frater et coepiscopus noster ad nos veniens graves nobis civium suorum querelas innotuit, asserens a Viatore extribuno Hydruntinae civitatis multa se hactenus illicita pertulisse. Magnitudinem ergo vestram paterno salutantes affectu, hortamur ut quidquid pridem male gestum esse cognoscitis judiciaria debeatis emendatione corrigere. Scitis etenim quod locus ipse Ecclesiae nostrae sit proprius; et ipsi pauci qui illic rustici remanserunt, si in aliquibus incompetentibus angariis vel oppressionibus affliguntur, locum ipsum deserunt, et, quod non optamus, hostibus datur illum occasio pervadendi. Praedictum ergo episcopum omnesque habitatores loci ipsius vobis peculiariter commendamus, ut non solum nullis illicitis injunctionibus onerentur, sed magis ex commendatione nostra vestra sibi in omnibus sentiant adesse solatia, ut et beatus Petrus apostolorum princeps, cujus res ipsa est, vobis retributor existat, et nos in vestris promptius utilitatibus commodemus. EPISTOLA C. AD SABINIANUM CALLIPOLITANUM EPISCOPUM. Ne patiatur Calliponitanos angariis praegravari. Indicatum nobis est quod homines Callipolitani castri, in quo te, propitiante Domino, esse constituimus sacerdotem, gravibus diversorum molestiis affligantur, atque in longinquis angariis multisque dispendiis conterantur. Hortamur ergo fraternitatem tuam, ut quia et locus ipse nostrae, sicut cunctis notum est, Ecclesiae esse dignoscitur, sollicitudinem tuam rectae defensionis zelo succendas, eosque non permittas illicitis praegravari, quia et exemplaria tibi privilegiorum Ecclesiae de scrinio nostro ob hoc fecimus dari; quatenus informatus ex omnibus qualiter habitatores loci illius defensare valeas non ignores. Volumus etiam ut massae ipsius Calliponitanae homines, sub sollicitudinis tuae cura, a futura tertia indictione, habere debeas, atque de eorum relevandis molestiis esse cautissimum; et adhibita sollicitudinis cura, uniuscujusque vires quid praestare de sua pensione Ecclesiae utilitatibus valeant caute cognoscere, ac secundum vires suas 1004 ad persolvendum quemque disponere. De qua ordinatione fraternitas tua, subtiliter facta notitia, quid dare ipsi homines totius Callipolitanae massae possunt indicare non differat, ut sciamus quid exinde disponere, auxiliante Domino, valeamus. Ad Sergium vero defensorem praecepta direximus, ut in hac vobis re non solum non audeat esse contrarius, sed vobis magis ubi valuerit solatia subministret. EPISTOLA CI. AD SERGIUM DEFENSOREM. Fruniscendum Ecclesiae Hydruntinae debitorem, si sponte non solvat, cogat ad judicium. Reverendissimus frater noster Petrus, Hydruntinae civitatis episcopus, questus est nobis per Vincentium diaconum suum, Fruniscendum Ecclesiae suae quondam filium, in multis existere debitorem; et non solum nolle satisfacere de his quibus tenetur obstrictus, sed etiam contemnere subire judicium. Unde experientiae tuae praesenti auctoritate praecipimus ut eum admonere studeat, quatenus si quid de obstrictu Ecclesiae se redhibere cognoscit, satisfacere dilatione postposita non desistat. Alioquin mora cessante ad electorum te compellente accedat judicium. Et quidquid veritate cognita mediis sacrosanctis Evangeliis fuerit statutum, ita ad effectum exsecutionis tua instantia perducatur, ut hujus rei querela ad nos denuo non redeat. EPISTOLA CII. AD SERGIUM DEFENSOREM. Mancipium ab ipsius Gregorii Germano Hydruntum fugiens curet comprehendi, ac navi Romam deferri. Filius noster vir magnificus Occilianus, tribunus Hydruntinae civitatis, ad nos veniens puerum unum, Petrum nomine, artis pistoriae, ex jure germani nostri ad eum noscitur perduxisse. Quem nunc fuga lapsum ad partes illas reverti cognovimus. Experientia ergo tua antequam ad Hydruntinam civitatem valeat is ipse contingere, sub qua valueris celeritate, vel ad episcopum Hydruntinae civitatis, vel ad praedictum tribunum, vel ad alium quem in loco tuo te habere cognoscis, scripta dirigas, ut uxorem vel filios praedicti mancipii sub omni habere debeant cautela, atque de ipso sollicitudinem gerere, ut perveniens valeat detineri, et mox cum rebus suis omnibus, quaeque ad eum pertinent, navi impositis per fidelem personam huc modis omnibus destinari. Experientia itaque tua cum omni hoc studeat efficacia solertiaque perficere, ne de neglectu vel mora nostros, quod non optamus, animos offendas. 1005 EPISTOLA CIII. AD FORTUNATUM NEAPOLITANUM EPISCOPUM. Ne milites in monasterio virginum hospitentur. Insinuavit nobis latrix praesentium Agnella abbatissa quod intra monasterium ipsus milites hospitentur. Et omnino de fraternitatis vestrae sollicitudine mirati sumus cur hoc patienter tulerit, et non illud eum omni celeritate fecerit emendari. Unde hortamur ut vel nunc studii vestri sit instanter eis quorum interest imminere quatenus sine aliqua excusatione tollantur exinde, et nullus illic ulterius hospitium et metatum accipiat, ne callidus hostis, occasionem inveniens, de deceptione religiosi habitus, quod absit, valeat exsultare. EPISTOLA CIV. AD FORTUNATUM NEAPOLITANUM EPISCOPUM. Ut Neapolitani cives ad concordiam redeant, virum apprime instructum Romam mittere festinet. Quorumdam in Neapolitana consistentium civitate relationem de quibusdam capitulis Stephano deferente suscepimus. De quibus Theodorus vir magnificus, major populi, ad nos veniens, ante conquestus jam fuerat a Fraternitate tua in eis fuisse praejudicia irrogata. Sed et alteram quorumdam relationem in praedicta urbe degentium, qui praedicti majoris populi partem sequuntur, accepimus. Ex quibus liquido comperimus in duas se partes populum divisisse. Et quia nobis triste, et tibi grave est inter habitatores memoratae civitatis prodisse discordiam, quorum unitati studere debueras ac concordiae ideo fraternitatem tuam his hortamur affatibus, ut, cessante omni excusatione, personam huc instructam sub festinationem transmittas, quae aut in electorum aut certe in deputatorum a nobis judicio, si qua pro tuis partibus sunt agenda, adversariorum intentionibus ac objectis per omnia valeat respondere; ut, veritate cognita, salubrem hic finem causa suscipiat; quatenus, rationabiliter omnibus capitulis quae in altercationem venerant terminatis, nulla in hac contentione ingravedo vires accipiat, sed sola inter te et filios pax, sicut decet, et charitas perseveret. Quia ergo exortae contentiones nulla illic possunt ratione distingui, quippe ubi tanta in habitatoribus est nata dissensio, 1006 ut nullus sit qui possit in judicio respondere, sive detendendae alternae partis studio remanere, ita fraternitas tua agat, ut in transmittenda persona, sicut diximus, nullam tarditatem qualibet excusatione subjungat. EPISTOLA CV. AD SERENUM MASSILIENSEM EPISCOPUM. Cyriacum abbatem ad Syagrium euntem commendat, monet imagines in Ecclesiis esse servandas. Quod fraternitati vestrae tam sera scripta transmittimus, non hoc torpori, sed occupationi deputate. Latorem vero praesentium dilectissimum filium nostrum Cyriacum, monasterii nostri Patrem, vobis in omnibus commendamus, ut nulla hunc in Massiliensi civitate mora detineat, sed ad fratrem et coepiscopum nostrum Syagrium cum sanctitatis vestrae solatio, Deo protegente, proficiscatur. Praeterea indico dudum ad nos pervenisse quod fraternitas vestra, quosdam imaginum adoratores aspiciens, easdem in Ecclesiis imagines confregit atque projecit. Et quidem zelum vos, ne quid manufactum adorari posset, habuisse laudavimus, sed frangere easdem imagines non debuisse indicamus. Idcirco enim pictura in Ecclesiis adhibetur, ut hi qui litteras nesciunt, saltem in parietibus videndo legant quae legere in Codicibus non valent. Tua ergo fraternitas et illas servare, et ab earum adoratu populum prohibere debuit, quatenus et litterarum nescii haberent unde scientiam historiae colligerent, et populus in picturae adoratione minime peccaret. EPISTOLA CVI. AD SYAGRIUM, AETHERIUM, VIRGILIUM ET DESIDERIUM EPISCOPOS. Contra simoniacos, ac neophytos, et vetita mulierum contubernia, nec non synodorum, quae quotannis haberi debent neglectum, stylum acuit; atque ut synodi quotannis fiant. De his omnibus in synodo tractari jubet, et ad se per Cyriacum abbatem referri. Caput nostrum, quod Christus est, ad hoc sua esse membra nos voluit, ut per compagem charitatis et fidei, 1007 unum nos in se corpus efficeret. Cui ita corde adhaerere nos convenit, ut quia sine ipso nihil esse possumus, per ipsum possimus esse quod dicimur. Ab arce capitis nostri res nulla nos dividat, ne ab ea, si ejus esse membra refugimus, relinquamur, et velut ejecti de vite palmites arescamus. Ut ergo Redemptoris nostri esse habitaculum mereamur, in dilectione ipsius toto mentis studio maneamus. Ipse namque ait: Qui diligit me, sermonem meum servabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus (Joan. XIV, 23). Sed quoniam bonorum auctori haerere aliter non valemus, nisi cupiditatem a nobis, quae omnium malorum radix est, abscindamus (Grat. dist. XLVII, c. 7), per scripta praesentia, quae alterno adinvicem desideratae visitationis sermone nos sociant, fraternitatem vestram institutis apostolicis convenimus, ut, Patrum regulis et praeceptis Dominicis innitentes, de templo fidei avaritiam, quae idolorum est servitus excludamus, ut in domo Domini nil noxium, nilque sinamus adesse confusum. Nuntio siquidem apud nos olim discurrente vulgatum est quod in Galliarum partibus sacri ordines per simoniacam haeresim conferantur. Et vehementi taedio moeroris afficimur, si in ecclesiasticis officiis quemquam habet locum pecunia, et fit saeculare quod sacrum est. Quicunque ergo hoc pretii studet datione mercari, dum non officium, sed nomen attendit, sacerdos non esse, sed dici tantummodo maniter concupiscit (Grat. I, q. I, c. 2). Quid scilicet? quid per hoc aliud agitur, nisi ut nulla de actu probatio, nulla sollicitudo de moribus, nulla sit de vita discussio, sed ille solummodo dignus, qui dare pretium suffecerit, aestimetur? Ex qua re si recti libraminis examinatione pensetur, dum improbe ad inanem gloriam locum festinat utilitatis arripere, eo ipso magis quod honorem quaerit, indignus est. Sicut autem (Grat. I, q. LXVI, c. 3) is qui invitatus renuit, quaesitus fugit, sacris est altaribus admovendus, sic qui ultro ambit, vel importune se ingerit, est procul dubio repellendus. Nam qui sic nititur ad altiora conscendere quid agit nisi ut crescendo decrescat, et ascendendo exterius interius ad profunda descendat? Itaque, fratres charissimi, in Sacerdotibus ordinandis sinceritas vigeat, sit simplex sine venalitate consensus, pura praeferatur electio, ut ad summam sacerdotii non suffragio venditorum provectus, sed Dei credatur esse judicio. Nam quia grave omnino sit facinus Dei donum velle pretio comparare vel vendere, evangelica est testis auctoritas (Matth. XXI). Templum enim Dominus et Redemptor noster ingressus, cathedras vendentium columbas evertit. Quid aliud est columbas vendere, nisi pretium de mannum impositione percipere, et Sanctum Spiritum, quem omnipotens Deus hominibus tribuit, venundare? Quorum sacerdotium ante Dei oculos cadere, cathedrarum utique patenter eversione signatum est. Et tamen exerit adhuc nequitiae pravitas vires suas. Nam cogit vendere quos decipit ut emerent. Et dum non attenditur quod divina voce praecipitur: Gratis accepistis, gratis date (Matth. X, 8) agitur ut crescat, 1008 et geminata fiat in uno eodemque delicti contagio ementis scilicet et vendentis. Et cum liqueat (Grat. I, q. I, c. 13) hanc haeresim in Ecclesia ante omnes radice pestifera subrepsisse, atque in ipsa sua origine apostolica esse detestatione damnatam, cur non cavetur, cur non perpenditur quia benedictio (Grat. I q. I. c. 4) illi in maledictionem convertitur, qui ad hoc ut fiat haereticus promovetur? Plerumque ergo adversarius animarum, dum non potest in his quae ad faciem sunt prava subripere, callide specie quasi pietatis injecta nititur supplantare, suadetque forsitan debere ab habentibus accipi, ut sit quod possit non habentibus erogari, dummodo vel sic venena mortifera, eleemosynae celata obumbratione, transfundat. Nam nec venator feram, aut avem auceps deciperet, vel piscem piscator caperet; si aut illi laqueum in aperto proponerent, aut ille hamum esca absconditum non haberet. Omnino ergo metuenda et cavenda est hostis astutia, ne quos aperta nequit tentatione subvertere, latente telo saevius valeat trucidare. Neque enim eleemosyna reputanda est, si pauperibus dispensetur quod ex illicitis rebus accipitur, quia qui hac intentione male accipit ut quasi bene dispenset, gravatur potius quam juvatur (Grat. I, q. I, c. 27). Eleemosyna Redemptoris nostri oculis illa placet, quae non de illicitis et iniquitate congeritur, sed quae de rebus concessis et bene acquisitis impenditur (Grat. XIV, q. 5, c. 7). Unde etiam illud certum est, quia etsi monasteria aut xenodochia vel quid aliud de pecunia quae pro sacris ordinibus datur, construantur, mercedi non proficit, quoniam dum perversus et emptor honoris in locum sanctum transmittitur, et alios ad sui similitudinem sub commodi datione constituit, plura male ordinando destruit quam ille potest aedificare qui ab eo pecuniam ordinationis accepit. Ne ergo sub obtentu eleemosynae cum peccato aliquid studeamus accipere, aperte Scripturae sacrae ordo nos prohibet, dicens: Hostiae impiorum abominabiles, quae offeruntur ex scelere (Prov. XXI, 27). Quidquid enim in Dei sacrificio ex scelere offertur, omnipotentis Dei non placat iracundiam, sed irritat. Hinc rursus scriptum est: Honora Dominum de tuis justis laboribus (Prov. III, 9). Qui ergo male tollit ut quasi bene praebeat, constat sine dubio quia Dominum non honorat. Hinc quoque per Salomonem dicitur: Qui offert sacrificium de substantia pauperis, ac si victimet filium in conspectu patris (Eccli. XXXIV, 24). Quantus autem dolor patris sit perpendamus, si in ejus conspectu filius victimetur. Et hinc facile cognoscimus quantus apud Deum dolor exasperatur, quando ei sacrificium ex rapina tribuitur. Nimis ergo declinandum est, dilectissimi fratres, sub obtentu eleemosynae, peccata simoniacae haereseos perpetrare. Nam aliud est propter peccata eleemosynas facere, aliud propter eleemosynas peccata committere. Hoc quoque (Grat. dist. 59, c. 3) ad nos pervenisse non dissimili dignum detestatione complectimur, quod quidam, desiderio honoris inflati, defunctis episcopis tonsurantur, et fiunt repente ex laicis sacerdotes, atque inverecunde religiosi propositi ducatum arripiunt, qui nec esse adhuc milites didicerunt. 1009 Quid putamus quod isti subjectis praestituri sunt, qui antequam discipulatus limen attingant, tenere locum magisterii non formidant? Qua de re necesse est ut si et quamvis inculpati quisquam sit meriti, ante tamen per distinctos ordines ecclesiasticis exerceatur officiis. Videat quod imitetur, discat quod doceat, informetur quod teneat; ut postea non debeat errare, qui eligitur viam errantibus demonstrare. Diu ergo religiosa meditatione poliatur ut placeat, et sic lucerna super candelabrum posita luceat, ut adversa ventorum vis irruens conceptam eruditionis flammam non exstinguat, sed augeat. Nam cum scriptum sit: Ut prius quis probetur, et sic ministret (I Tim. III, 10), multo amplius ante probandus est, qui populi intercessor assumitur, ne fiant causa ruinae populi sacerdotes mali. Nulla igitur contra hoc excusatio, nulla potest esse defensio, quia cunctis liquido notum est quae sit in hujus rei diligentia sancti et egregii sollicitudo doctoris, qui neophytum ad ordines vetat sacros accedere (I Tim. III). Sicut autem tunc neophytus dicebatur (Grat. dist. 48, c. 2) qui in initio in sanctae fidei erat conversatione plantatus, sic modo neophytus habendus est qui repente in religionis habitu plantatus, ad ambiendos honores sacros irrepserit. Ordinate ergo ad ordines ascendendum est; nam casum appetit qui ad summa loci fastigia postpositis gradibus per abrupta quaerit ascensum. Et cum idem Apostolus doceat inter alia sacri ordinis instituta discipulum, manum non esse cuiquam citius imponendam (I Tim. V), quid hoc celerius, quidve praecipitantius quam ut exordiatur a summitate principium, et ante incipiat esse episcopus quam minister? Quisquis ergo sacerdotium non ad elationis pompam, sed ad utilitatem adipisci desiderat, prius vires suas cum hoc quod est subiturus onere metiatur, ut et impar abstineat, et ad id cum metu, etiam qui se sufficere existimat, accedat. Ab re autem non facimus si ad argumentum rationabilium usum rerum irrationabilium colligamus. Apta namque aedificationibus de silvis ligna succiduntur, nec tamen adhuc viridibus aedificii pondus imponitur, nisi eorum viriditatem multorum dierum mora siccaverit, et apta ad necessarium usum effecerit. Quae observantia si forte negligitur, citius superimposita mole franguntur, et gignit ruinam ad auxilium res provisa. Hinc etenim et medici, qui curam gerunt de corpore, quaedam adjutoria recenti adhuc confectione formata indigenti non offerunt, sed maceranda temporibus derelinquunt. Nam si immature quis dederit, dubium non est quia fit causa periculi, res salutis. Discant itaque, discant in officio suo sacerdotes, quibus animarum credita est cura, servare quod diversarum artium homines docente ratione custodiunt, et a praecipiti se ambitione, etsi non metu, saltem pudore contineant. Sed ne forsan adhuc se pravae consuetudinis quisquam velit objectu defendere, fraternitatis vestrae discretio 1010 rationis eos freno coerceat, et labi in illicitis non permittat, quia quidquid ultione dignum est, non ad imitationis, sed ad exemplum potius debet correptionis adduci. Neque autem hoc quod similiter corrigendum est patimur negligenter omittere. Nam quid prodest cuncta muniisse, si per unum locum perniciosus hosti praebeatur accessus? Cum his itaque qui in sacro sunt ordine constituti habitare mulieres prohibeantur. De quibus, ne antiquus humani generis inimicus exsultet, omnium definiendum consensu est ut praeter eas quas sacri canones complectuntur, alias secum mulieres habere non debeant. Quae interdictio etsi forte aliquibus ad tempus amara est, certum est quia postmodum ex ipsa animae utilitate dulcescit, si unde inimicus superare potuit, superetur. Nec hoc quoque in hac sollicitudinis parte relinquimus, quod de habendis per parochias conciliis, Patrum providentia, utilitatis causa sancitum est. Unde ne qua inter fratres dissensio, ne qua inter praepositos et subjectos sint fomenta discordiae, in unum convenire sacerdotes necesse est, ut et de ingruentibus causis disceptatio, et sit salubris de ecclesiastica observatione collatio; quatenus dum per hoc et praeterita corriguntur, et regulam futura suscipiunt, omnipotens ubique Dominus fratrum concordia collaudetur. Cujus vobis adesse praesentiam, si haec observabitis, scitote, quia scriptum est: Ubi fuerint congregati duo aut tres in nomine meo, ibi sum in medio eorum (Matth. XVIII, 20). Si ergo adesse dignabitur ubi duo vel tres fuerint, quanto magis non deerit, ubi plures convenerint sacerdotes? Et quidem quia de habendo bis in anno concilio Patrum sit regulis statutum, non latet. Sed ne forte aliqua impleri hoc necessitas non permittat, semel tamen sine excusatione aliqua decernimus congregari, ut exspectatione concilii nihil pravum, nihil praesumatur illicitum. Nam plerumque etsi non amore justitiae, metu tamen examinis abstinetur ab hoc quod omnium notum est posse displicere judicio. Hanc, fratres charissimi, observantiam nostris relinquendam posteris teneamus, et omnia quae ad eruditionem nostram sacris apicibus scripta sunt meditemur, atque ad ea quoscunque possumus incitemus. Certum quippe est quia si toto corde praeceptis nos salutaribus occupamus, omnem vitiorum labem effugimus, quia dum in his quibus aedificamur innitimur, locum sine dubio deceptionis excludimus. De his itaque quae superius dicta sunt, fraternitatem vestram, auctore Deo, volumus synodum congregare, atque in ea reverendissimo fratre nostro Aregio coepiscopo, et dilectissimo filio nostro Cyriaco abbate mediantibus, omnia quae sanctis canonibus, sicut praediximus, sunt adversa, districte sub anathematis interpositione damnentur, id est, ut nullus pro adipiscendis ecclesiasticis ordinibus dare aliquod commodum praesumat, vel pro datis accipere, nec ex laico habitu quisquam repente audeat ad locum sacri regiminis 1011 pervenire. Neque ut aliae mulieres cum sacerdotibus habitent, nisi hae quae sacris, ut praedictum est, canonibus sunt permissae. De quibus cunctis reverendissimus frater noster Syagrius episcopus cum omni synodo, dilectissimo filio nostro Cyriaco abbate remeante, nobis quae acta sunt, studeat renuntiare; ut subtiliter agnoscentes quid, et cum qua cautela, vel qualiter sit decretum, omnipotenti Deo de vita vestra ac moribus gratias incessabiliter persolvamus. ( Vide ep. seq. ) EPISTOLA CVII. AD AREGIUM EPISCOPUM VAPINCENSEM. Eum de suorum obitu consolatur, hortaturque ut sollicite suo munere fungatur. Dalmaticarum usum illi, et archidiacono ejus permittit jubetque ut synodo per Syagrium cogendae intersit. Fraternitatis vestrae afflictio, quam de amissionis vestrorum vos hominum habuisse cognovimus, tantam nobis causam moeroris injecit, ut quia nos de duobus charitas unum fecit, cor nostrum in vestris specialiter tribulationibus sentiremus. Sed in hoc dolore multum me consolata est sanctitatis vestrae ad animum reducta discretio, quam et patienter ferre tristitiam, et decet de morte, spe vitae alterius, longam non habere moestitiam. Ne tamen aliqua adhuc tribulatio in vestra mente se teneat hortor, quiesce dolere, desine tristis esse. Nam indecens est de illis taedio afflictionis addici, quos credendum est ad veram vitam moriendo pervenisse. Habent forsitan illi justam longi doloris excusationem, qui vitam alteram nesciunt, qui de hoc saeculo ad melius esse transitum non confidunt. Nos autem qui novimus, qui hoc credimus et docemus, contristari nimium de obeuntibus non debemus, ne quod apud alios pietatis tenet speciem, hoc magis nobis in culpa sit. Nam diffidentiae quodammodo genus est, contra hoc quod quisque praedicat torqueri moestitia, dicente Apostolo: Nolumus autem vos ignorare, fratres, de dormientibus, ut non contristemini, sicut et caeteri qui spem non habent (I Thess. IV, 12). Hac itaque, frater charissime, ratione prospecta, studendum nobis est ut, sicut diximus, de mortuis non affligamur, sed affectum viventibus impendamus, quibus et pietas ad utilitatem et sit ad fructum dilectio. Proinde objurgando, hortando, 1012 suadendo, blandiendo, consolando prodesse quibus possumus festinemus. Lingua nostra bonis fomentum sit, pravis aculeus; tumidos retundat, iratos mitiget, pigros exacuat, desides hortatu succendat, refugientibus suadeat, asperis blandiatur, desperatos consoletur: ut quia ductores dicimur, viam salutis gradientibus ostendamus. Simus in custodia vigilantes, aditus contra hostis insidias solliciti muniamus. Et si quando per devia ovem de commissis gregibus error abduxerit, toto illam adnisu ad caulas revocare dominicas contendamus, ut de pastoris nomine quod habemus, non supplicium, sed praemium consequamur. Quia ergo in his omnibus divinae gratiae adjutorio opus est, omnipotentis Dei assiduis precibus clementiam exoremus, quatenus ad haec nobis operanda et velle tribuat, et posse concedat, atque in ea nos via cum fructu boni operis, quam se Pastor pastorum esse testatus est, dirigat; ut sine quo facere nihil assurgimus, per ipsum implere omnia valeamus. Praeterea (Grat. dist. 23, c. 10) communis filius Petrus diaconus nobis innotuit quod fraternitas vestra tempore quo hic fuit, poposcerit ut sibi et archidiacono suo utendi dalmaticis licentiam praeberemus. Sed quia ita hominum suorum infirmitate compulsus festinanter abscessit, ut nec ipse moeror incumbens diutius, ut dignum erat et res desiderata poscebat, sineret imminere; et nos in multis implicitos, ecclesiasticae rationis consideratio novum hoc inconsulte et subito non permitteret indulgere; idcirco postulatae rei prolongatus effectus est. Nunc vero charitatis tuae bona revocantes ad animum, hujus auctoritatis nostrae serie petita concedimus, atque te vel archidiaconum tuum dalmaticarum usu decorandos esse concessimus, easdemque dalmaticas dilectissimo filio nostro Cyriaco abbate deferente transmisimus. Praeterea (Grat. dist. 100, c. 5) in ea synodo quam contra simoniacam haeresim per fratrem et coepiscopum nostrum Syagrium decrevimus congregari, sanctitatem vestram volumus interesse, atque eidem fratri ita pallium quod transmisimus tribui, si prius se promiserit illicita quae prohibuimus per definitionem synodi a sancta Ecclesia removere. De qua synodo omnem nobis subtiliter ordinem tuam fraternitatem volumus scriptis discurrentibus nuntiare, ut ipse, cujus nobis sanctitas valde experta est, nos reddas de omnibus certiores. 1013 EPISTOLA CVIII. AD SYAGRIUM EPISCOPUM. Laudat eum ob operam Augustino navatam; pallii usum concedit; statuit ut Ecclesia Augustodunensis primum in ea provincia post Lugdunensem locum obtineat; de synodo iterum. Magistra bonorum omnium charitas, quae nil sapit extraneum, nil asperum, nil confusum, ita exercet corda et corroborat, ut nihil grave, nil difficile, sed fiat totum dulce quod agitur. Hujus igitur cum sit proprium nutrire concordia, servare composita, dissociata conjungere, prava dirigere, et virtutes caeteras perfectionis suae munimine solidare, quisquis in ejus radices se inserit, nec a viriditate deficit, nec a fructibus inanescit, quia humorem fecunditatis opus efficax non amittit. Atque ideo multum tibi, dilectissime frater, in Domino condelector atque congaudeo, quod sic eadem charitate te praeditum multorum testificatione comperio, ut et ipse quae sacerdotis sunt decenter exhibeas, et aliis te laudabiliter imitandum ostendas. Quia igitur in praedicationis opere, quam diu cogitans Anglorum genti per Augustinum tunc monasterii mei praepositum, nunc fratrem et coepiscopum nostrum, impendere studui, ita sollicitum atque devotum adjutoremque in omnibus te, ut oportuit, fuisse cognovimus, ut magnum me sibi fraternitas tua hac de re faceret debitorem, tantae rei consideratione commonitus, ne infructuosus erga te viderer existere, fraternitatis tuae petitionem nulla pertuli ratione postponere. Proinde secundum postulationis tuae desiderium pallii te usu, quod intra ecclesiam tuam habere debeas, ad sacra tantum missarum solemnia celebranda, Deo auctore, praevidimus honorandum. Quod tamen ita tibi dandum esse decrevimus, si prius per synodi definitionem emendare promiseris quae corrigenda mandavimus, quia dignum profecto esse credidimus, ut cum mentis gravitate qua Deo te propitio pollere didicimus, habitus quoque exterioris clarior in te cultus accresceret, praesertim cum id te non ad superfluae elationis pompam, sed pro genio et honore tuae arbitremur Ecclesiae petivisse. Cujus ne indumenti munificentiam nudam videamur quodammodo contulisse, hoc etiam pariter prospeximus concedendum, ut metropolitae suo per omnia loco et honore servato, Ecclesia civitatis Augustodunae, cui omnipotens Deus praeesse te voluit, post Lugdunensem Ecclesiam esse debeat, et hunc sibi locum et ordinem ex nostrae auctoritatis indulgentia vendicare. Caeteros vero episcopos (Grat. dist. 17, c. 7) secundum ordinationis suae tempus, sive ad consedendum in concilio, sive ad subscribendum, vel in qualibet alia re sua attendere loca 1014 decernimus, et suorum sibi praerogativam ordinum vendicare, quia omnino rationis ordo nos admonet (Dist. 100, c. 9) ut cum usu Pallii aliqua simul sicut diximus, largiri privilegia debeamus. Sed quoniam cum honoris augmento cura quoque sollicitudinis debet excrescere, ut cultui vestium actionis quoque ornamenta conveniant, oportet ut enixius in cunctis se studiis vestra fraternitas exerceat. Circa subjectorum actus sit vigilans, vestrum illis exemplum instructio et vita magistra sit. Linguae vestrae exhortatione discant quod metuant, et doceantur quod diligant; ut dum talenta credita lucro multiplicato reddideris, in die retributionis audire sis meritus: Euge serve bone et fidelis, intra in gaudium Domini tui (Matth. XXV, 23; Luc. XIX). Curam praeterea congregandae synodi, quam vobis atque aliis fratribus nostris pro illicitarum rerum prohibitione fiendam scripsimus, vestrae specialiter sollicitudini noveritis incumbere. Unde quia praecellentissimos filios nostros Francorum reges magnam vobis novimus dilectionem impendere, omni vos studio omnique agere annisu necesse est ut quod de synodo congreganda mandavimus fraternitatis vestrae vigilantia compleatur, atque omnia illic quae pro animarum salute scripsimus censeantur; quatenus per hoc, et vos zelum vestrum et qualiter vobis illicita displiceant ostendatis, et nos utiliter providisse, qui vestram ad hoc prae caeteris personam elegimus, videamur. (Vide sup. epist. 106 et 107.) EPISTOLA CIX. AD BRUNICHILDEM REGINAM FRANCORUM. De iis qui ex laicis repente fiunt episcopi, aut per simoniam ordinantur. Ut synodum ad haec exstirpanda cogi jubeat, atque edicto constituat ne Judaeis Christiana mancipia habere liceat. Postquam excellentiae vestrae sollicitudo regia est ubique gubernatione laudabilis, ad augmentum gloriae suae vigilantiorem se debet et providam exhibere, ut quos consilio regit exterius, perire interius non permittat; quatenus per fructum piae sollicitudinis, post hujus, quod geritis, temporalis regni fastigium, ad aeterna, Deo auctore, gaudia possitis et regna pertingere. Quod quidem hac vobis confidimus posse ratione contingere, si inter alia bona de ordinandis curam sacerdotibus gesseritis. Quorum officium in tantam illic, sicut didicimus, ambitionem perductum est, ut sacerdotes subito, quod grave nimis est, ex laicis ordinentur (Grat. Dist. 61, c. 1). Sed quid isti acturi, quid populo praestituri sunt, qui non ad utilitatem, sed fieri ad honorem episcopi concupiscunt? Hi ergo qui necdum quod docere debeant didicerunt, quid aliud agunt, nisi ut paucorum provectus illicitus fiat multis interitus, et 1015 in confusionem ecclesiasticae moderationis observantia deducatur, quippe ubi nullus regularis ordo servatur? Nam qui ad ejus regimen improvidus et praecipitatus accedit, qua admonitione subjectos aedificet, cujus exemplum non rationem docuit, sed errorem? Pudet profecto, pudet aliis imperare quod ipse nescit custodire. Nec illud quidem quod similiter emendationi tradendum est praeterimus, sed omnino execrabile, et esse gravissimum detestamur, quod sacri illic ordines per simoniacam haeresim, quae prima contra Ecclesiam orta et districta maledictione damnata est, conferantur. Hinc ergo agitur ut sacerdotii dignitas in despectu et sanctus sit honor in crimine. Perit itaque reverentia, adimitur disciplina, quia qui culpas debuit emendare committit, et nefaria ambitione honorabilis sacerdotii ducitur in depravatione censura. Nam quis denuo veneretur quod venditur, aut non vile putet esse quod emitur? Unde valde contristor, et terrae illi condoleo, quia dum sanctum Spiritum, quem per manus impositionem omnipotens Deus hominibus largiri dignatur, divino munere habere despiciunt, sed praemiis assequuntur, sacerdotium illic subsistere diu non arbitror. Nam ubi dona supernae gratiae venundantur, ad Dei servitium non vita quaeritur, sed magis contra Deum pecuniae venerantur. Quia igitur tantum facinus non solum illis periculum, verum etiam vestro regno satis est noxium, salutantes excellentiam vestram paterno affectu, petimus ut de hujus pravitatis emendatione Deum vobis placabilem faciatis. Et ut nulla deinceps valeat occasione committi, synodum fieri jussio vestra constituat, ubi, praesente dilectissimo filio nostro Cyriaco abbate, sub districta anathematis interpositione debeat interdici, ne ullus ex laico habitu subito ad episcopatus audeat gradum accedere, neque pro ecclesiasticis ordinibus quilibet quidquam dare vel ausus sit accipere, ut Dominus et Redemptor noster sic quae vestra sunt faciat, sicut excellentiam vestram in iis quae sua sunt pia esse viderit devotione sollicitam. Curam vero et sollicitudinem ejusdem synodi, quam fiendam decrevimus, fratri coepiscopoque nostro Syagrio, quem vestrum proprium novimus specialiter delegare curavimus; quem petimus ut et supplicantem libenter audire et ope juvare dignemini, quatenus quod ad mercedem vestram respiciat, remoto hujus mali contagio, in cunctis finibus juri vestro subjectis pia et Deo placita procedat ordinatio sacerdotum. Cui fratri nostro pro eo quod se in ea praedicatione quae Anglorum genti, auctore Domino, facta est devotum vehementer exhibuit, pallium ad missarum solemnia utendum transmisimus, ut quia adjuvare spiritalia studuit, apostolorum principis 1016 solatio in ipso quoque inveniatur spiritali ordine profecisse. Omnino praeterea admirati sumus cur et in regno vestro Judaeos Christiana mancipia possidere permittitis. Quid enim sunt Christiani omnes nisi membra Christi? Quorum videlicet membrorum caput cuncti novimus quia fideliter honoratis. Sed quam diversum sit excellentia vestra perpendat caput honorare, et membra ipsius hostibus calcanda permittere. Atque ideo petimus ut excellentiae vestrae constitutio, de regno suo hujus pravitatis mala removeat; ut in hoc vos amplius dignam cultricem omnipotentis Domini demonstretis, quod fideles illius ab inimicis ejus absolvitis. (Cf. Joan. Diac. l. III, c. 2.) EPISTOLA CX. AD THEODERICUM ET THEODEBERTUM REGES FRANCORUM. Quod multi per simoniam ordinentur, tributa a praediis ecclesiasticis exigantur, ex laicis repente fiant episcopi. Synodum ad haec emendanda celebrari curent, statuantque ne Judaeis Christiana mancipia habere liceat. Cum regni vestri nomen inter caetera gratia olim Christianae religionis effulserit, valde studendum est ut unde gloriosiores caeteris gentibus eminetis, inde omnipotenti Domino qui dat salutem regibus perfectius placeatis et fidem quam colitis adjutricem in omnibus habeatis. Optaveramus quidem, praecellentissimi filii, nostrum ad vos sola dirigere visitatione sermonem, ut charitatis officiis paternum monstraremus affectum. Sed quia nimium nos res constristat illicita, sic unum convenit exhibere, ut aliud sub silentio, quod emendatione indiget, minime relinquamus. Quod si diligenter attenditis, pro salutis vestrae nos loqui prorsus incolumitate cognoscetis. Fertur autem (Grat. 1, q. 1, c. 28) simoniacam haeresim, quae prima contra Dei Ecclesiam diabolica plantatione subrepsit, et in ipso ortu suo telo apostolicae ultionis percussa atque damnata est, in regni vestri finibus dominari, cum in sacerdotibus fides sit eligenda cum vita. Si vita deest, fides meritum non habet, beato Jacobo attestante, qui ait: Fides sine operibus mortua est (Jac. II, 18). Quae enim opera esse valeant sacerdotis, qui honorem tanti sacramenti convincitur obtinere per praemium? Ex qua re agitur, ut ipsi quoque qui sacros ordines appetunt non vitam corrigere, non mores componere studeant, sed divitias quibus honor sacer emitur satagant congregare. Hinc fit etiam ut insontes 1017 et pauperes a sacris ordinibus prohibiti despectique resiliant. Et dum innocentia pauperis displicet, dubium non est quod praemium illic delicta commendet, quia ubi aurum placet, et vitium. Hinc igitur non solum in ordinatoris et ordinati animam lethale vulnus infigitur, verum etiam excellentiae vestrae regnum, vestrorum episcoporum culpa, quorum magis intercessionibus juvari debuerat, praegravatur. Si enim is dignus sacerdotio creditur, cui non actionis merita, sed praemiorum copia suffragatur, restat ut nihil sibi in honores ecclesiasticos gravitas, nil defendat industria, sed totum auri profanus amor obtineat. Et dum vitia munerantur honore, in locum ultoris is qui fortasse fuerat ulciscendus adducitur; atque hinc sacerdotes non proficere, sed perire potius indicantur. Vulnerato namque pastore, quis curandis ovibus adhibeat medicinam? Aut quando populum orationis clypeo tueatur, qui jaculis se hostilibus feriendum exponit? Aut qualem de se fructum producturus est, cujus gravi peste radix infecta est? Major ergo metuenda est locis illis fore calamitas, ubi tales intercessores ad locum regiminis adducuntur, qui Dei in se magis iracundiam provocent, quam per semetipsos populis placare debuerant. Audivimus autem quia Ecclesiarum praedia tributa nunc praebeant, et magna super hoc admiratione suspendimur, si ab eis illicita quaerantur accipi, quibus etiam licita relaxantur. Nec hoc quoque malum sollicitudo nostra patitur negligenter omittere, quod quidam, instinctu gloriae inanis illecti, ex laico repente habitu, sacerdotii honorem arripiunt, et, quod dicere pudet et grave tacere est, regendi rectores, et qui docendi sunt doctores, nec erubescunt videri, nec metuunt. Ducatum animarum impudenter assumunt, quibus via omnis ignota ductoris est, et quo vel ipsi gradiantur ignari sunt. Quod quam pravum quamve sit temerarium saeculari etiam ordine et disciplina monstratur. Nam dum dux exercitus nonnisi labore et sollicitudine expertus eligitur, quales animarum duces esse debeant, qui episcopatus culmen immatura cupiunt festinatione conscendere, hujus saltem rei comparatione considerent, et aggredi repente inexpertos labores abstineant, ne caeca honoris ambitio et ipsis in poenam sit, et aliis pestifera erroris semina jaciat, quippe qui non didicerunt quod ipsi doceant. Proinde paterno salutantes affectu 1018 petimus, excellentissimi filii, ut hoc tam detestabile malum de regni vestri studeatis finibus prohibere, et nulla apud vos excusatio, nulla contra animam vestram suggestio locum inveniat, quia facientis procul dubio culpam habet, qui quod potest corrigere negligit emendare. Qua de re, ut magnum omnipotenti Domino munus valeatis offerre, synodum congregari praecipite, in qua, sicut fratribus coepiscopisque nostris mandavimus, praesente dilectissimo filio nostro Cyriaco abbate, sub anathematis debeat obligatione constitui, nullum pro ecclesiastico ordine aliquid unquam dare, nullum accipere, nec quemquam ex laicis ad sacerdotium repente transire, quatenus hanc vobis mercedem et hic et in futura vita Redemptor noster, cujus sacerdotes interius ab hoste perire non sinitis, recompenset. Omnino praeterea admirati sumus quod in regno vestro Judaeos Christiana mancipia possidere permittitis. Quid enim sunt Christiani omnes, nisi membra Christi? Quorum videlicet membrorum caput cuncti novimus quia fideliter honoratis; sed quam diversum sit excellentia vestra perpendat caput honorare, et membra ipsius hostibus calcanda permittere. Atque ideo petimus ut excellentiae vestrae constitutio de regno suo hujus pravitatis mala removeat, ut in hoc vos amplius dignos cultores omnipotentis Domini demonstretis, quod fideles illius ab inimicis ejus absolvitis: (Cf Joan. Diac. l. III, c. 2.) EPISTOLA CXI. AD VIRGILIUM EPISCOPUM ARELATENSEM. Confirmat privilegia per Vigilium papam Arelatensi monasterio concessa. Cum piae desiderium voluntatis (Grat. 25, q. 2, c. 9), et laudandae devotionis intentio sacerdotalibus sit semper studiis adjuvanda, cura est sollicitudinis adhibenda, ut ea quae pro quiete monachorum religiosaeque conversationis fuerint ordinata, nec dissimulatio negligere, nec quaedam valeat praesumptio perturbare. Sed sicut hoc quod ratio exigebat utiliter oportuit definiri, ita quod definitum est non debet violari. Igitur gloriosae memoriae Childebertus, Francorum rex, catholicae religionis amore succensus, 1019 intra muros Arelatensis civitatis monasterium virorum, ut scripto reperimus, pro sua mercede constituens, quaedam ibidem pro habitantium sustentatione concessit. Cujus ne voluntas unquam duceretur in irritum, et ea quae pro quiete monachorum disposita fuerant turbarentur, quaeque contulit in jura ejusdem monasterii, epistolis suis apostolica petiit auctoritate firmari: hoc quoque suae petitioni subjungens, ut eidem monasterio tam in dispositione rerum quam in ordinatione abbatis quaedam pariter privilegia largirentur. Sciens quippe eam apostolicae sedi reverentiam a fidelibus exhiberi, ut quae ejus fuissent decreto disposita nullius deinceps illicitae usurpationis molestia quaterentur. Unde quia effectum et regia voluntas et res valde desiderata poscebat, a praedecessore nostro Vigilio, Romanae sedis antistite, ad praedecessorem vestrum Aurelium scripta transmissa sunt, ubi omnia quae amplectendae voluntatis studium deposcebat apostolicae auctoritatis libenter annisu firmata sunt, quia difficultatem pati non potuit hujusmodi res petita. Sed ut fraternitas vestra quae fuerint tempore illo decreta cognoscat, antedicti praedecessoris nostri scripta his praevidimus scriptis adjungi. Quibus lectione percursis, hortamur ut omnia sacerdotali, sicut decet, studio inviolata conserves, nihilque illic de indebitis, nihil permittas de illicitis irrogari, nec ea quadam patiaris usurpatione convelli. Nam licet ea quae semel apostolicae sedis auctoritate sancita sunt nil egeant firmitatis, ex abundantia tamen cuncta quae pro hujus rei quiete a praedecessore nostro statuta sunt nostra iterum auctoritate in omnibus roboramus. Fraternitas ergo vestra ita se in custodiendis eis exhibeat, quatenus et omnem occasionem inquietudinis excludat, et aliis haec operari suadeat, dum se in custodienda defuncti piissima voluntate, sollicitam, ut decet, exhibuerit et devotam. EPISTOLA CXII. AD DESIDERIUM EPISCOPUM GALLIAE. De pallio ipsius praedecessoribus concesso nihil in Ecclesiae Romanae scrinio reperiri. Mittat proinde, si quid in Ecclesiae suae chartis invenerit. Fraternitatis vestrae desiderium Joannis regionarii relatione cognovimus: quod quidem libenter parati sumus implere, si diligenter fuerimus de his quae retulit informati. Inquit autem a vestra sibi relatum dilectione quod Ecclesiae vestrae quaedam olim privilegia ab apostolica sede concessa sint, atque usum pallii ejus sacerdotes 1020 antiquitus habuisse. Quod quia vobis magnopere poscitis reformari, in Ecclesiae nostrae scrinio requiri fecimus, et inveniri nil potuit. Sed quoniam quanto studiosius ista cupitis adipisci, tanto vos arbitramur esse sollicitos, in requirendis chartis Ecclesiae vestrae vigilantius curam impendite; et si qua exinde scripta inveniri potuerint, quae nos valeant informare, huc curae vestrae sit transmittere. Nam qui nova concedimus, vetera libentissime reparamus. EPISTOLA CXIII. AD SYAGRIUM EPISCOPUM AUGUSTODUNENSEM. Ut Menatem et Theodorum Episcopos in Italiam redire compellat. Cum sacerdotalis dignitas aliis videatur dignitatibus eminere, ita quisquis ea ornatus est, cunctis se imitandum debet ostendere, ut exemplo suo nulli nocere, sed vitam potius valeat componere subjectorum. Nam si actus dissentiat a nomine, quanto pontificatus ipse plus erigit, tanto magis addicit. Itaque Menatem quemdam episcopum, qui illuc de dioecesi Romanae Ecclesiae nostra ordinatione profectus est, in tanta se levitate didicimus exhibere, ut et nobis de eo major sit verecundia, et illi episcopatus nomen non sit in honore, sed onere. Quod quia pudoris nobis est de eo illa cognoscere, quae in aliarum provinciarum omnino reprehendimus sacerdotibus, fraternitas vestra eum illic immorari amplius non permittat, sed ad nos quantocius reverti compellat, ac magis inventa per omnia occasione transmittat, ut, sub ea qua dignum est observantia refrenatus, saeculares mores ad sacerdotalem studeat convertere gravitatem. Nam satis noxium atque perniciosum est ut imitatione ipsius qui aedificari debuerant destruantur. In qua re non solum ille culpabilis, sed etiam qui non restiterit invenitur; nam consentire videtur erranti, qui corrigenda ut resecari debeant, non concurrit (Grat. dist. 83, c. 5). Quia vero Theodorus quidam episcopus de dioecesi reverendissimi fratris nostri Constantii Mediolanensis Ecclesiae episcopi disciplinam, ut dicitur, evitans, illud venisse firmatur, hortamur ut et istum diligentius requisitum ad episcopum suum vestra fraternitas retransmittat. Et quia sicut legitur: Qui abjicit disciplinam, infelix est (Prov. XV, 32), nulla eum illic se excusatione patiamini retinere; quatenus ipsi qui levitatis eorum vitio possunt decipi liberentur, et de ipsis habere mercedem, ne in hac stultitia pereant, valeatis. 1021 EPISTOLA CXIV. AD VIRGILIUM ET SYAGRIUM EPISCOPOS. De suscipienda causa Syagriae, quae religionem professa cum esset, marito violenter juncta dicebatur. Commissi officii qualitas me, fratres charissimi, in vocem cogit doloris erumpere, et dilectionem vestram anxietate charitatis exasperare, quod illic vos nimium negligentes et remissos dicitur exstitisse, ubi studium vestrum acriter justitiae rectitudo et zelus debuit castitatis accendere. Pervenit autem ad nos Syagriam quamdam vitam religiosam mutatis etiam vestibus assecutam, posteaque marito violenter esse, quod dici iniquum est, sociatam, et nullo vos in ejus defensione dolore permotos. Quod si est, vehementius ingemisco, ne apud omnipotentem Dominum, quod absit, mercenarii officium, et non pastoris meritum habeatis, quippe qui in ore lupi ovem laniandam sine certamine reliquistis. Quid enim dicturi, quamve rationem futuro estis judici reddituri, quos stupri solutio non commovit, quos ad defendendum favor nequaquam religiosi habitus excitavit, quos ad tutandam pudicitiae integritatem sacerdotalis consideratio non erexit. Vel nunc ergo neglectus ad memoriam redeat, hujus recordatio culpae sollicite et officii vestri consideratio ad praedictae mulieris vos adhortationem impellat. Et ne forte per tempus transisset in voluntatem necessitas, lingua illi vestra medela sit, atque, admonentibus vobis, orationibus operam det, de memoria lamenta poenitentiae non recedant, Redemptori nostro cor poenitens exhibeat, et castitatis damna quam ei corpore servare non licuit, fletu resarciat. Quia ergo praedicta mulier res suas, etiam nunc piis, ut fertur, desiderat causis impendere, hortamur ut fraternitatis vestrae hac in re favorem inveniat, solatiis potiatur, et, servata competenti filiis portione, fas illi sit de substantia sua 1022 judicare quod velit. Vestrum enim sine dubio bonum facitis, si bona volentibus opem fertis. Haec igitur, dilectissimi fratres, quae loquimur ex quanto procedant amore pensate, et omnia cum ea qua dicuntur charitate suscipite. Nam dum unum in Redemptoris nostri corpore corpus sumus, in his quae vobis nocere sentio simul uror. Qua autem intentione, quove affectu hanc vobis epistolam miserim, cordi vestro veritatis auctor aperiat. Et ideo haec fraterna vos admonitio non contristet, quia et asperum poculum libenter accipitur, quod intentione salutis offertur. Quod superest, charissimi fratres, junctis Dei nostri misericordiam precibus exoremus, ut vitam nostram in suo propitius timore disponat; quatenus et hic illi sacerdotaliter deservire, et in conspectu ipsius in futuro securi assistere et sine metu valeamus. EPISTOLA CXV. AD SYAGRIUM EPISCOPUM AUGUSTODUNENSEM. De parochiis episcopo Taurinensi subtractis, et episcopo in iisdem constituto, ut eas illi restituendas curet. Si in rebus saecularibus suum cuique jus et proprius ordo servandus est, quanto magis in ecclesiasticis dispositionibus nulla debet induci confusio, ne ibi discordia locum inveniat, unde pacis debent bona procedere? Quod hac ratione servabitur, si nihil potestati, sed totum aequitati tribuitur. Perlatum siquidem ad nos est dilectissimum fratrem nostrum Ursicinum, Taurinae civitatis episcopum, post captivitatem et depraedationem quam pertulit grave in parochiis suis, quae in Francorum sitae terminis perhibentur, praejudicium pertulisse; denique ut alter illic contra ecclesiastica statuta, nullo ejus crimine deposcente, constitueretur antistes. Et ne leve forsitan videretur hujus rei praejudiciale commissum, etiam aliquid doloris est additum, ut res ei Ecclesiae suae quas habere potuit tollerentur. Quod si haec veritate subsistunt, 1023 quia crudele nimis est et aperte sacris canonibus inimicum ut ab altari proprio insontem ambitio removeat sacerdotem, qui non meretur ex crimine successorem, suam in hujus praejudicio cuncti causam attendant, et quod nolunt perpeti, ne aliis imponatur studeant. Nam si pravae rei aditus, antequam diu patescat, non clauditur, usu fit latior; et erit consuetudine licitum, quod ratione constat esse prohibitum. Sed prae caeteris fraternitatis vestrae sollicitudo, pro nostra commendatione ac divinae considerationis intuitu, in ejus se enixius defensione impendat, et a suis illum amplius contra rationem remotum esse parochiis non permittat. Sed tam per se quam supplicando praecellentissimis regibus, quos vos in nullo credimus contristare, id peragat, ut et hoc quod male factum est corrigatur, et quae violenter ablata sunt veritate patrocinante reddantur; quia dum scriptum sit: Frater fratrem adjuvans exaltabitur (Prov. XVIII, 19), tanto se ab omnipotente Deo charitas vestra noverit recepturam, quanto praecepta ipsius in adjuvando fratrem libenter atque constanter fuerit exsecuta. EPISTOLA CXVI. AD THEODERICUM ET THEODEBERTUM REGES FRANCORUM. Ut episcopo Taurinensi restituantur ipsius parochiae in regno Francorum sitae, in quibus ordinatus fuerat novus episcopus. Summum in regibus bonum est justitiam colere, ac sua cuique jura servare et in subjectos non sinere quod potestatis est fieri, sed quod aequum est custodiri. Quod quia vos et diligere et omnino confidimus studere, excellentiae vestrae indicare ea quae emendationem expetunt invitamur, ut per hoc et oppressis succurrere, et vobis mercedem acquirere nostris epistolis valeamus. Fratrem itaque et coepiscopum nostrum Ursicinum, Taurinae civitatis antistitem, in parochiis suis quae intra regni vestri sunt terminum constitutae, grave omnino dicunt praejudicium sustinere, adeo ut contra ecclesiasticam observantiam, contra sacerdotalem gravitatem, et contra sacrorum canonum definita, nullo ejus exigente crimine, alter illic non metuerit episcopus ordinari. Et quia parum visum est si illicitis non jungerentur illicita, etiam res Ecclesiae suae, ut fertur, ablatae sunt. Quod si ita se veritas habet, quoniam intolerabile nimis est ut vi opprimeretur cui culpa non nocuit, praemisso paterna charitate salutationis alloquio, petimus ut quod excellentia vestra amore ecclesiasticae reverentiae et aequitatis contemplatione sponte potest impendere nostra studeat benignius intercessione concedere, et justitiam illi, sicut de aequitatis ejus bono confidimus, faciat in omnibus custodiri, atque 1024 patefacta veritate, et quod illicite actum est corrigi, et res ei violenter ablatas aequitate jubeat favente restitui. Nec quod ad tempus ab hostibus ejus Ecclesia detinetur, debet illi aliquid officere; sed hoc ad subveniendum Christianitatis vestrae magis magisque debet animos permovere, ut largitatis vestrae munere consolatus, captivitatis quam pertulit non possit damna sentire. Pro utilitate ergo animae vestrae haec nostra apud vos exhortatio locum inveniat, ut ad mercedem vestram dejectionem ipsius porrecta manu justitiae relevetis, quatenus per hoc quod aequitatem sacerdotibus custoditis, eorum precibus ante Dei semper oculos floreatis. EPISTOLA CXVII. AD BRUNICHILDEM REGINAM FRANCORUM. Hilarium commendat, ut illum tuitione sua protegat. Cum in regni regimine virtus justitia et potestas egeat aequitate, nec ad hoc alterum sine altero possit sufficere, quanto in vobis amore horum cura praefulgeat, ex hoc utique patenter ostenditur, dum turbas gentium laudabiliter gubernatis. Quis ergo haec considerans de excellentiae vestrae bonitate diffidat, aut de impetratione sit dubius, quando illa a vobis quae subjectis vos libenter posse novit impendere duxerit postulanda? Lator itaque praesentium Hilarius, excellentiae vestrae famulus, nostra se interventione apud potestatem vestram aestimans adjuvari, commendationis nostrae sibi poposcit epistolas suffragari: certum tenens uberius, sicut caeteris conceditis, promereri, si nostra pro eo intercessio loqueretur. Proinde paternae charitatis affectu salutationis persolventes alloquia, petimus ut quia quorumdam se perhibet nequitia adversitatibus laborare, excellentiae vestrae eum tuitio muniat; et ne contra rationem valeat praegravari, sua illum jussione tutum esse praecipiat; quatenus dum vobis jubentibus atque propitiis nullius adversitas injuste et pro sola tantummodo voluntate locum habuerit, et nos de impetratis quae pro vestra magis mercede poscimus gratias referamus, et excellentiae vestrae beatus Petrus apostolorum princeps, quem in nobis, concedendo quae petimus, Christiana devotione veneramini, recompenset. EPISTOLA CXVIII. AD VANTILONUM ET ARIGIUM. Hilarium commendat, ut illi suum patrocinium impendant. Ad magnam gloriae vestrae laudem accedit, quod Hilarius, praesentium lator, valido se fidit praesidio relevari, si assequi favorem tuitionis vestrae meruerit. Quod adeo, sicut est, magnum existimat, 1025 ut ad hoc obtinendum etiam nostram sui commendationem adhibere studuerit adjutricem. Hunc igitur quoniam ad vestrum videmus patrocinium desideranter velle confugere, scribere pro eo non judicavimus differendum: confidentes tanto vos defensionem petentibus libenter impertiri, quanto et eam in tristitia et in stricto positos cognoscitis suppliciter exspectare. Ea de re gloriam vestram paterna dulcedine salutantes, petimus ut quia praedictus portitor aliquorum inimicitiis se contra rationem asserit subjacere, patrocinium vestrum, quod magnopere cupit, inveniat, et nullam illum contra aequitatem molestiam, nullam vexationem patiamini sustinere; sed ab omni eum afflictione, quam non ratio, sed adversantium voluntas ingesserit, patrocinii vestri gratia tueatur; ut et hic optatum se in vobis, ut sperat, laetetur invenisse refugium, et aliquid vobis ad mercedem proficiat, ac vestrum quidem in nobis alii similiter quaerere discant in tribulatione solatium. EPISTOLA CXIX. AD ASCLEPIADOTUM PATRICIUM. Hilarium commendat, ut ejus patrocinium suscipiat. Qui terrenis regibus adhaerent, quantum eis praestandi locus conceditur, tanto debent in causis mercedis proniores existere, ut fructu boni operis et hic eorum quibus serviunt gratia perfruantur, et coelestis regni aulam introire postea mereantur. Unde licet hoc diligere, et in hoc vos esse confidamus intentos; verumtamen quia paternum alloquium aliquid bonis mentibus semper addit, hortamur ut quoties congruum juvandi tempus astiterit, nequaquam quod operandum vobis est differatis. Nam qui fratrem luctu relevat, oppressum erigit, moerentem consolatur, ab illo sibi retribui, cui totum impendit, non dubitet, qui ait: Quod uni ex minimis istis fecistis, mihi fecistis (Matth. XXV, 40). Quia igitur Hilarius praesentium portitor, pro eo quod frustra contra se quorumdam perhibet inimicitias exarsisse, vestrae se tuitioni nostra petiit epistola commendari, certus quod, patrocinantibus vobis, cujusquam contra rationem adversitas ei nocere non valeat, idcirco paterno gloriam vestram salutantes affectu, petimus ut favoris vestri gratia muniatur; et quod caeteris justa petentibus indulgetis huic quoque pro nostra intercessione largius impendatis, atque eum contra aequitatem opprimi non sinatis, sed manum illi auxilii, ubi rationis ordo vocaverit, porrigatis; quatenus ad mercedem gloriae vestrae, et ipse in vobis quod omnino ardue quaesivit inveniat, et vos afflicto et humiliter supplicanti videamini, quod valde gloriosum est, subvenisse. 1026 EPISTOLA CXX. AD CLAUDIUM IN HISPANIIS. Eum laudat, ex virtutis fama sibi dilectum. Ut in luce veritatis atque coelestis patriae amore proficiat hortatur. Cyriacum abbatem et legatum suum commendat. Quia unguenti more bonorum fragrat opinio, vestrae gloriae de Occidentalibus partibus hucusque odor tetendit. Cujus profecto aurae suavitate respersus, multum, fateor, quem nesciebam dilexi, atque intra sinum cordis amoris manu te rapui; nec jam eum nesciens diligebam, cujus bona cognoveram. Qui enim mihi magna intentione notus, sed corporis visione manet incognitus, de eo procul dubio veraciter dicere possum, quia personam illius scio, sed domum nescio. Magna autem vestrae laudis datur assertio, quod excellenti Gothorum regi vestra gloria sedulo adhaerere perhibetur, quia dum malis boni semper displiceant, bonos vos esse certum est, qui bono placuistis. Propterea debitum salutationis alloquium solvens, opto vos in his quae coepistis exerceri, ut in vobis compleatur veridica Salomonis illa sententia, quae ait: Justorum semita quasi lux splendens procedit, et crescit usque ad perfectum diem (Prov. IV, 18). Nunc enim cum lux nobis veritatis infulget, cum sese regni coelestis suavitas mentibus aperit, jam quidem dies est, sed adhuc perfectus non est. Tunc autem dies perfectus erit, quando jam quidquam de nocte peccati in mente nostra non erit. Vos autem usque ad perfectum diem crescite, ut quousque patria aeterna videatur, bonorum hic operum augmenta dilatentur; quatenus tanto post in retributione major sit fructus muneris, quanto nunc studium creverit laboris. Propterea dilectissimum Filium nostrum Cyriacum, monasterii nostri Patrem, vestrae gloriae commendamus, ut, peractis quae ei injuncta sunt, nulla illum remeandi mora praepediat. Omnipotens Deus coelestis vos brachii protectione tueatur, et nunc gloriosos inter homines, et post longa annorum curricula inter angelos esse concedat. EPISTOLA CXXI. AD LEANDRUM HISPALENSEM EPISCOPUM. Epistolam illius, charitatis calamo scriptam, ex humilitate sermonis altitudinem cordis ostendere. Se nulla dignum laude, cujus mores deprimit honor onerosus, qui victus pondere culpas culpis jungit, qui e monasterii tranquillitate raptus, mentis naufragium passus est. De podagrae doloribus pie consolatur. Pallium mittit. Sanctitatis tuae suscepi epistolam, solius charitatis calamo scriptam. Ex corde enim lingua tinxerat 1027 quod in chartae pagina refundebat. Boni autem sapientesque viri, cum legeretur adfuerunt, quorum statim viscera in compunctionem commota sunt. Coepit quisque amoris manu in suo corde te rapere, quia in illa epistola tuae mentis dulcedinem non erat audire, sed cernere. Accendebantur et mirabantur singuli, atque ipse ignis audientium demonstrabat qui fuerat ardor dicentis. Nisi enim prius in se faces ardeant, alium non succendunt. Ibi ergo vidimus quanta charitate tua mens arserit, quae sic et alios accendit. Vitam vero vestram, cujus ego semper cum magna veneratione reminiscor, minime noverant, sed eis altitudo vestri cordis patuit ex humilitate sermonis. Vitam autem meam cunctis esse imitabilem illa vestra epistola loquitur: sed quod non est ita ut dicitur, sit ita quia dicitur, ne qui non solet mentiatur. Ad haec autem breviter cujusdam bonae mulieris verba loquor: Nolite me vocare Noemi, id est pulchram; sed vocate me Mara, quia amaritudine plena sum (Ruth., I, 20). Neque enim, bone vir, hodie ego sum ille quem nosti. Multum fateor exterius proficiendo, interius cecidi, meque de eorum numero esse pertimesco, de quibus scriptum est: Dejecisti eos dum allevarentur (Psal. LXXII, 18). Cum allevatur enim dejicitur, qui honoribus proficit, et moribus cadit. Ego enim vias mei capitis sequens, summopere esse decreveram opprobrium hominum, et abjectio plebis, atque in ejus sorte currere de quo rursus per Psalmistam dicitur: Ascensus in corde ejus disposuit in convalle lacrymarum (Psal. LXXXIII, 7); ut videlicet tanto verius intus ascenderem, quanto per convallem lacrymarum foris humilius jacerem. At me multum nunc deprimit honor onerosus, curae innumerae perstrepunt, et cum sese ad Deum animus colligit, hunc suis impulsibus quasi quibusdam gladiis scindunt. Nulla cordis quies est. Prostratum in infimis jacet, suae cogitationis pondere depressum. Aut rara valde aut nulla hoc in sublimia penna contemplationis levat. Torpet ignava mens, et circumlatrantibus curis temporalibus, jam pene ad stuporem deducta, cogitur modo terrena agere, modo etiam quae sunt carnalia dispensare. Aliquando vero fastidio exigente compellitur quaedam etiam cum culpa disponere. Quid multa loquar? Victa suo pondere, sanguinem sudat. Nisi enim sanguinis nomine culpa censeretur, Psalmista non diceret: Libera me de sanguinibus (Psal. L, 16). Cum vero culpas culpis jungimus, hoc quoque quod per alium prophetam dictum est implemus: Sanguis sanguinem tetigit (Osee IV, 2). Sanguis enim sanguinem tangere dicitur cum culpa culpae adjungitur, ut iniquitatis cumulus multiplicetur. Sed inter haec per omnipotentem Deum deprecor ut in perturbationis fluctibus lapsum tuae orationis manu me teneas. Quasi enim prospero flatu navigabam, cum tranquillam vitam in monasterio ducerem; sed procellosis subito motibus tempestas exorta 1028 in sua perturbatione me rapuit, et prosperitatem itineris amisi, quia quiete perdita mentis naufragium pertuli. Ecce nunc in undis versor, et tuae intercessionis tabulam quaero, ut qui navi integra dives pervenire non merui, saltem post damna ad littus per tabulam reducar. De podagrae vero molestia sanctitas vestra, ut scribit, affligitur, cujus dolore assiduo et ipse vehementer attritus sum. Sed facilis erit consolatio, si inter flagella quae patimur quaeque fecimus ad memoriam delicta revocamus; atque haec non jam flagella, sed dona esse conspicimus, si quae carnis delectatione peccavimus, carnis dolore purgemus. Praeterea ex benedictione beati Petri apostolorum principis pallium vobis transmisimus, ad sola missarum solemnia utendum. Quo transmisso, valde debui qualiter vobis esset vivendum, admonere; sed locutionem supprimo, quia verba moribus anteitis. Omnipotens Deus sua vos protectione custodiat, atque ad coelestis remunerationem patriae cum multiplici animarum fructu perducat. Ego autem quanta occupatione deprimor et debilitate, brevis attestatur epistola, in qua ei quem multum diligo parum loquor. EPISTOLA CXXII. AD RECMAREDUM VISIGOTHORUM REGEM. Regem laudat de conversa ad fidem Gothorum gente, de oblatis beato Petro muneribus, de contempta Judaeorum pecunia, qua legem in ipsos latam rescindi deprecabantur. Haec Dei laudi monet tribuenda, cavendasque cordis humilitate, munditia corporis, atque animi lenitate, antiqui hostis insidias. Reliquias mittit. Explere verbis, excellentissime fili, non valeo, quantum tuo opere, tua vita delector. Audita quippe diebus nostris virtute novi miraculi, quod per excellentiam tuam cuncta Gothorum gens ab errore Arianae haeresis in fidei rectae soliditatem translata est, exclamare cum propheta libet: Haec est immutatio dexterae Excelsi (Psal. LXXVI, 11). Cujus enim vel saxeum pectus tanto hoc opere cognito non statim in omnipotentis Dei laudibus atque in tuae excellentiae amore mollescat? Haec me fateor quae per vos acta sunt saepe convenientibus filiis meis dicere, saepe cum eis pariter admirari delectat. Haec me plerumque etiam contra me excitant, quod piger ego et inutilis tunc inerti otio torpeo, quando in animarum congregationibus pro lucro coelestis patriae reges elaborant. Quid itaque ego in illo tremendo examine judici venienti dicturus sum, si tunc illuc vacuus venero ubi tua excellentia greges post se fidelium ducet, quos modo ad verae fidei gratiam per studiosam et continuam praedicationem traxit? Sed est mihi, bone vir, hoc ex Dei munere 1029 in magna consolatione, quia opus sanctum quod in me non habeo diligo in te. Cumque de tuis actibus magna exsultatione gaudeo, ea quae per laborem tua sunt per charitatem mea fiunt. De conversione igitur Gothorum in vestro opere et in nostra exsultatione libet cum angelis exclamare: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II, 14). Nos enim, ut existimo, gratiarum amplius omnipotenti Domino debitores existimus, quia etsi vobiscum nihil egimus, vestro tamen operi congaudendo participes sumus. Beatus vero Petrus apostolorum princeps quam libenter munera excellentiae vestrae susceperit, ipsa cunctis liquido vita vestra testatur. Scriptum quippe (Grat. 14, q. 5, c. 11) est: Vota justorum placabilia (Prov. XV, 8). Neque enim in omnipotentis Dei judicio quid datur, sed a quo datur aspicitur. Hinc est enim quod scriptum est: Respexit Dominus ad Abel, et ad munera ejus; ad Cain autem et ad munera ejus non respexit (Genes. IV, 4, 5). Dicturus quippe quia Dominus respexit ad munera, praemisit sollicite, quia respexit ad Abel. Ex qua re patenter ostenditur quia non offerens a muneribus, sed munera ab offerente placuerunt. Vestra itaque oblatio quam sit grata ostenditis, qui daturi aurum, prius ex conversione gentis subditae animarum munera dedistis. Quod vero transmissos abbates, qui oblationem vestram beato Petro apostolo deferebant, vi maris dicitis fatigatos ex ipso itinere ad Hispanias remeasse, non munera vestra repulsa sunt quae postmodum pervenerunt, sed eorum qui transmissi fuerant constantia est probata, an scirent sancto desiderio objecta pericula vincere, et in fatigatione corporis mente minime lassari. Adversitas enim (Grat. 7, q. 1, c. 48) quae bonis votis objicitur probatio virtutis est, non judicium reprobationis. Quis enim nesciat quam prosperum fuit quod beatus Paulus apostolus praedicaturus ad Italiam veniebat, et tamen veniens naufragium pertulit (Act. XXVII)? Sed navis cordis in marinis fluctibus integra stetit. Praeterea indico quia crevit de vestro opere in laudibus Dei hoc quod dilectissimo Filio meo Probino presbytero narrante cognovi, quia cum vestra excellentia constitutionem quamdam contra Judaeorum perfidiam dedisset, hi de quibus prolata fuerat, rectitudinem vestrae mentis inflectere pecuniarum summam offerendo moliti sunt; quam excellentia vestra contempsit, et, omnipotentis Dei placere judicio requirens, auro innocentiam praetulit. Qua in re mihi David regis factum ad memoriam venit: cui dum concupita aqua de cisterna Bethlehemitica, quae inter hostiles cuneos habebatur, ab obsequentibus militibus fuisset allata, protinus dixit: Absit a me ut sanguinem justorum hominum bibam (I Paral. XI, 19). Quam quia fudit et bibere noluit, scriptum est: Libavit eam Domino. Si igitur ab armato rege in sacrificium Dei versa est aqua contempta, pensemus quale sacrificium omnipotenti Deo rex obtulit qui pro amore illius non aquam, sed aurum accipere contempsit. Itaque, fili excellentissime, fidenter dicam quia libasti aurum Domino, quod contra eum habere noluisti. Magna sunt haec et omnipotentis Dei laudi tribuenda. 1030 Sed inter haec vigilanti sunt studio antiqui hostis insidiae cavendae, qui quanto majora in hominibus dona conspicit, tanto haec auferre subtilioribus insidiis exquirit. Neque enim latrunculi in via capere viatores vacuos expetunt, sed eos qui auri vascula vel argenti ferunt. Via quippe est vita praesens. Et tanto quisque necesse est ut insidiantes spiritus caveat, quanto majora sunt dona quae portat. Oportet ergo excellentiam vestram in tanto hoc de conversione gentis subditae munere quod accepit summopere custodire prius humilitatem cordis, ac deinde munditiam corporis. Cum enim scriptum sit: Omnis qui se exaltat humiliabitur, et qui se humiliat exaltabitur (Luc. XIV, 11; XVIII, 14), profecto liquet quia ille veraciter alta amat, qui mentem suam ab humilitatis radice non desecat. Saepe namque malignus spiritus, ut bona destruat quibus prius adversari non valuit, ad operantis mentem post peractam operationem venit, eamque tacitis cogitationibus in quibusdam suis laudibus excutit, ita ut decepta mens admiretur ipsa quam sint magna quae fecit. Quae dum per occultum tumorem apud semetipsam extollitur, ejus qui donum tribuit gratia privatur. Hinc est enim quod per prophetae vocem contra superbientem animam dicitur: Habens fiduciam in pulchritudine tua, fornicata es in nomine tuo (Ezech. XVI, 15). Fiduciam quippe animam in pulchritudine sua habere est in semetipsa de justa actione praesumere. Quae in suo nomine fornicatur quando in hoc quod recte egit, non conditoris laudem dilatari appetit, sed suae opinionis gloriam requirit. Hinc rursum per prophetam scriptum est: Quo pulchrior es, descende (Ezech. XXXII, 19). Anima etenim unde est pulchrior, inde descendit, quando ex virtutis decore quo exaltari apud Deum debuit, ab ejus gratia per suam elationem cadit. Quid ergo in his agendum est, nisi ut malignus spiritus cum nobis ad elevandam mentem reducit bona quae egimus, nos semper ad memoriam mala nostra revocemus, quatenus et nostra cognoscamus esse quae peccando fecimus, et solius omnipotentis Dei munera cum peccata declinamus? Custodienda est quoque munditia corporis in studiis bonae actionis, quia juxta vocem praedicantis Apostoli: Templum Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. III, 17). Qui rursus ait: Haec est enim voluntas Dei, sanctificatio vestra (I Thess. IV, 3). Quam sanctificationem quid dixerit, ostendens protinus adjunxit: Ut abstineatis vos a fornicatione, ut sciat unusquisque vestrum suum vas possidere in sanctificatione et honore, et non in passionibus desiderii. Ipsa quoque regni gubernacula erga subjectos magno sunt moderamine temperanda, ne potestas menti subripiat. Tunc enim regnum bene regitur, cum regnandi gloria animo non dominatur. Curandum quoque est ne ira subrepat, ne fiat citius omne quod licet. Ira quippe, et cum delinquentium culpas exsequitur, non debet menti quasi domina praeire, sed post rationis tergum velut ancilla famulari, ut ad faciem jussa veniat. Nam si semel mentem possidens coeperit, justum esse deputat etiam quod crudeliter facit. Hinc enim scriptum est: Ira viri justitiam Dei non operatur (Jac. I, 20). Hinc rursus dicitur: Sit omnis homo velox ad audiendum, tardus autem ad loquendum, 1031 et tardus ad iram (Ibid., 19). Haec autem vos auctore Deo omnia servare non ambigo. Sed occasione admonitionis exorta, bonis vestris actibus me furtive subjungo, ut quod non admoniti facitis, quando vobis et admonens additur, jam non soli faciatis. Omnipotens autem Deus in cunctis actibus vestris coelestis brachii extensione vos protegat, vobisque et praesentis vitae prospera, et post multa annorum curricula gaudia concedat aeterna. Clavem vero parvulam a sacratissimo beati Petri apostoli corpore vobis pro ejus benedictione transmisimus, in qua inest ferrum de catenis ejus inclusum, ut quod collum illius ad martyrium ligaverat, vestrum ab omnibus peccatis solvat. Crucem quoque dedi latori praesentium vobis offerendam, in qua lignum dominicae crucis inest, et capilli beati Joannis Baptistae, ex qua semper solatium nostri Salvatoris per intercessionem praecursoris ejus habeatis. Reverendissimo autem fratri et coepiscopo nostro Leandro Pallium a beati Petri apostoli sede transmisimus, quod et antiquae consuetudini, et vestris moribus, et ejus bonitati atque gravitati debeamus. Item in anagnostico. Ante longum tempus dulcissima mihi vestra excellentia, Neapolitano quodam juvene veniente, mandare curaverat ut piissimo imperatori scriberem, quatenus pacta in chartophylacio requireret quae dudum inter piae memoriae Justinianum principem et jura regni vestri fuerant emissa, ut ex his colligeret quid vobis servare debuisset. Sed ad hoc faciendum duae res mihi vehementer obstiterunt. Una, quia chartophylacium, praedicti piae memoriae Justiniani principis tempore, ita subripiente subito flamma incensum est, ut omnino ex ejus temporibus pene nulla charta remaneret. Alia autem, quia, quod nulli dicendum est, ea quae contra te sunt apud temetipsum debes documenta requirere, atque haec pro me in medium proferre. Ex qua re hortor ut vestra excellentia suis moribus congrua disponat, et quaeque ad pacem pertinent studiose peragat, ut regni vestri tempora per longa sint annorum curricula in magna laude memoranda. Praeterea transmisimus clavem aliam a sacratissimo beati Petri apostoli corpore, quae, cum digno honore reposita, quaeque apud vos invenerit benedicendo multiplicet. EPISTOLA CXXIII. AD VENANTIUM ET ITALICAM. Morbis afflictum ex suis ipsius molestiis atque ex generali totius orbis percussione, quae mundi finem proximum indicat, consolatur. Quosdam de Sicilia venientes, affectu quo debui, de sospitate vestrae excellentiae requirere 1032 curavi. Sed de assiduitate aegritudinum mihi tristia responderunt. Haec autem dicens, nec ego vobis de meipso invenio aliud quod debeam nuntiare, nisi quod, peccatis meis facientibus, ecce jam undecim menses sunt quod valde rarum est si de lecto surgere aliquando potuero. Tantis enim podagrae tantisque molestiarum doloribus premor, ut vita mea mihi gravissima poena sit. Quotidie enim in dolore deficio, et mortis remedium exspectando suspiro. In clero vero hujus urbis et populo tanti febrium languores irruerunt, ut pene nullus liber, nullus servus remanserit, qui esse idoneus ad aliquod officium vel ministerium possit. De vicinis autem urbibus strages quotidie mortalitatis nobis nuntiantur. Africa autem qualiter mortalitate et languoribus vastetur, quanto viciniores estis, tanto credo quod subtilius cognovistis. De Oriente vero qui veniunt, graviores desolationes nuntiant. In his itaque omnibus quia, appropinquante fine mundi, generalem percussionem esse cognoscitis, affligi nimis de propriis molestiis non debetis. Sed, sicut sapientes nobiles decet, omne cor ad animarum curam reducite, districtum judicium quanto fit vicinius plus timete. Studiis pietatis intendite, de qua scriptum est, quod promissionem habeat vitae praesentis et futurae (I Tim. IV, 8). Potens est autem omnipotens Deus vitam vestrae excellentiae et hic in longo tempore conservare, et post multa annorum curricula ad gaudia aeterna perducere. Dulcissimas filias meas domnam Barbaram, et domnam Antoninam mea peto vice salutari; quas oro ut superna gratia protegat, eisque prosperari in omnibus concedat. EPISTOLA CXXIV. AD DONELLUM EROGATOREM. Aegrum consolatur. Gaudet de militari roga illi denuo imposita. Quam exarchus mutuo acceperat pecuniam restituendam monet. Romanae civitati praecipua cura subveniat. Epistolam gloriae vestrae plenam boni filii charitate suscepimus, ex qua quidem de molestia corporis vestri noster est animus contristatus. De divina tamen miseratione confidimus quod qui vos miseram et dejectam diligere fecit Italiam, ipse vobis et corporis salutem restituat, et in aeterna retributione compenset. De militari enim roga, quam vos contra voluntatem vestram principali significastis jussione iterum suscepisse, omnino sumus libenter complexi, scientes quia magnitudo vestra cautiori salubriorique provisione militari necessitati concurrat. De sex vero centenariis qui in cimiliarchio Ravennatis Ecclesiae fuerant commendati, sicut vestra testatur epistola, ab excellentissimo exarcho in quotidiana militum praefectura sunt mutuati, 1033 qui ut hactenus minime restituantur cujus sit causa cognoscitis. Quod enim scripsistis hoc praedicto filio nostro exarcho visum esse, ut quia pax ad conclusionem tenuit, de pecuniis hinc competentibus, primum ut rogam illarum partium faciatis, gloria vestra caute prospiciat si vel fieri debet, vel sit quoquo modo praesumendum; ut si praefectura illarum partium acceptas pecunias recuperare negligit, hae partes ob hoc periculum de militis nuditate sustineant. Sed ii quibus mutuatae ipsae dicuntur pecuniae debent a mutuante constringi; quatenus, sicut noverunt, expensa centenaria ipsi restituant; et pecuniae quae sine erogantis non possunt tangi periculo, subtractae quibus debentur, admisso quod nobis imminet periculo, minime aliis dispergantur indebite. Et haec quidem nos nec cum novo in causa viro, nec cum Romanarum partium ignaro agimus. Cui quippe constat quod, si pax reparata minime fuerit, belli tempore, in his locis nisi solius divinae potentia majestatis humanum non praevalet subvenire remedium. Sciens ergo magnitudo vestra voluntatem dominorum principum, quanta cura de Romanae civitatis praecipue subventione sit provida, quod ex donis eorum evidenter agnoscitur, sed et partium istarum imminens periculum et civitatis, omnino curae tuae est cum pecuniis huc venire. Quod si omissum fuerit, et adversi aliquid, quod non optamus, evenerit, neque apud Deum neque apud rerum dominos cujuslibet obtentu personae vos excusare quoquo modo valeatis. Romana enim civitas, peccatis nostris facientibus, diversis est attrita languoribus, ut nec qui in murorum custodia sint idonei persistant. EPISTOLA CXXV. AD MAXIMUM SALONITANUM EPISCOPUM. Gratulatur de plena satisfactione. Pallium mittit. Quod eo significatur moribus exprimat. Cum Sabiniano episcopo, Honorato archidiacono, Massiano clerico, jam non ex odio sed ex charitate agat. Susceptis fratris et coepiscopi nostri Mariniani epistolis, sed et Castorio chartulario nostro remeante, fraternitatem vestram plenissime de his quibus dubietas fuerat satisfecisse cognovimus; magnasque omnipotenti Deo gratias solvimus, quia de meo corde medullitus omnis rancor sinistrae suspicionis evulsus est. Pro qua re Stephanum communem filium diaconum vestrum cum summa volui celeritate laxare. Sed hunc apud me vel paucis diebus immorari dolores crebri mearum aegritudinum compulerunt. At postquam meliorari vel modicum coepi, eum protinus cum gaudio retransmittere curavi. 1034 Itaque pallium ad sacra missarum solemnia utendum ex more transmisimus, cujus vos volumus per omnia genium vendicare. Hujus enim indumenti honor humilitas atque justitia est. Tota ergo mente fraternitas vestra se exhibere festinet in prosperis humilem, et in adversis, si quando eveniunt, cum justitia erectam, amicam bonis, perversis contrariam. Nullius unquam faciem pro veritate loquentis premens, misericordiae operibus juxta virtutem substantiae insistens, et tamen insistere etiam contra virtutem cupiens, infrimis compatiens, benevolentibus congaudens, aliena damna propria deputans, de alienis gaudiis tanquam de propriis exsultans; in corrigendis vitiis saeviens, in fovendis virtutibus auditorum animum demulcens, in ira judicium sine ira tenens, in tranquillitate autem severitatis suae censuram non deserens. Haec est, frater charissime, Pallii accepti ratio, quam si sollicite servaveris, quod foris accepisse ostenderis, intus habes. Praeterea fratrem et coepiscopum nostrum Sabinianum fraternitati vestrae in omnibus commendo, et si quae causae sint, interim postponantur. Charitas inter vos fixa permaneat, ut sic de exterioribus, si quando contentio vertitur, examen veniat, quatenus mentem charitas non relinquat. Communem quoque filium Honoratum archidiaconum commendamus. De quo si ita est, sicut per Castorium chartularium nostrum didicimus, quia per eum jam tres antea archidiaconi servare consuetudinem ecclesiasticam, quinquennio expleto exeundo compulsi sunt, tuae quidem volumus ut charitatem sanctitatis inveniat. Nam flagitari judicium non debet de causa quam ipse judicavit. Sin vero ita non est, omni mentis tumore depresso, omnique odio postposito, debet in charitate recipi, et nullatenus a loco in quo inventus est amoveri. Messianum quoque clericum, qui ad nos confugerat; communi filio Stephano diacono fiducialiter dedimus, certi quia quem nos vestrae fraternitati transmittimus, vos in eo non odium, sed gratiam potestatis ostendere debeatis. Omnipotens Deus sua vos protectione custodiat, detque nobis ita agere, ut post hujus temporalis fluctus, ad aeterna valeamus simul cum gaudio pervenire. EPISTOLA CXXVI. AD CONSTANTIUM MEDIOLANENSEM EPISCOPUM. Ne Philagrium, aut ab Ecclesiae suae hominibus, aut a collectae exactoribus, aut a Dertonensi episcopo, injuste gravari patiatur. Licet multum fraternitatem vestram ad servandam sibi justiliam Philagrii portitoris praesentium flagellum caecitatis invitet, verumtamen 1035 quia ad restituenda quae sibi praejudicialiter asserit detineri, per nos vos voluit fieri promptiores, praesentia ad vos scripta praevidimus dirigenda. Questus autem est campum cum viena sua ab Ecclesiae vestrae hominibus irrationabiliter occupatum. Quod si ita est, quanquam ante judicum possessio ei debuerat violenter ablata restitui, taen quia comunis filius Eventius diaconus vester, consentiente praefato latore, constituit per quinque testes partem Ecclesiae vestrae satisfacere posse, ejusdem Ecclesiae juris illum esse, idoque fraterintas vestra praedictum Philagrium contra justitiam laborare non faciat, sed modis quibus potuerit, veritatem diligenter inquirat. Et si manifeste, sicut hic constituit, probari potuerit vestri juris esse, huic propter Deum citius satisfaciendum est, ut a sua intentione sine labore discedat. Alioquin ante omnem contentionem res ejus fulta vestra provisione reddatur, ut sua cuique parti integra post hoc maneat de proprietate cognitio. Quia vero pro eo quod vobis nescientibus inde discessit, vestros se aestimat animos offendisse, fraternitas vestra ei dulcedinem suae charitatis ostendat, ut cognoscat se longe aliter quam debuit de sacerdote credidisse. Sed quoniam et sanctorum apostolorum se saepe liminibus, ut ait, praesentare desiderat, quoties venire voluerit, nullius impedimentum, sed vestrum magis habeat in hac parte solatium. Indicavit praeterea supra scriptus portitor quod collecta facta inter alios civitatis Januensis habitatores, et ipse dare pariter compellatur. Et miramur quod qui magis misericordia dignus est, vobis praesentibus praegravetur. Quod si ita est, denuo ab eo per quemlibet exigi vestra sanctitas non permittat, quia eum quem caecitas sua gravat, inhumanum nimis est in collatione affligere, cui si esset magna necessitas, debuit ex collatione misereri. Quia vero ab Ecclesia Dertonensi puerum suum injuste queritur detineri, fraternitas tua praedictae civitatis episcopo curet scribere, ut si ita est, sine aliqua illum contentione restituat. Qui si aliter esse forte responderit, aut apud vos, aut apud arbitros causa haec cognoscenda sine excusatione est aliqua facienda. Nam idem Philagrius puellam suam cum filiis et nepotibus, de qua, ut ait, nulla est quaestio, eumdem puerum suum nomine Maurum maritum suum secutam innotuit. Ex qua re actum est ut per eum de quo est contentio, etiam alii de quibus nulla est quaestio teneantur. Quod si veritate subsistit, puella illi cum filiis et nepotibus 1036 sine aliqua altercatione reddenda est; et tunc de suprascripto Mauro quaestione ventilata, quod ratio suaserit terminetur. Quod si forte et de uxore ipsius aliqua dicitur esse contentio, et hoc quoque ita interventu judicii finiatur, ut vobis illic praesentibus ad nos de memoratis causis denuo praedictus portitor necessitatem remeandi non habeat. EPISTOLA CXXVII. (Ex actis et opusculis sancti Columbani, ac aliorum sanctorum veteris Scotiae et Hiberniae, primum editis a P. Flemingo Franciscano an. 1667.) In celebratione Paschae, rejecto Victorii cyclo, Scotorum morem sequendum, cui Anatolius ab Hieronymo laudatus favit. De episcopis per simoniam ordinatis, aut post lapsum tempore diaconatus; ac de monachis monasteria sua deserentibus consulit sanctum Gregorium, quem videre summopere cupit. Laudat ejus Pastoralem librum, petitque expositiones in Ezechielem et in Cantica. Domino sancto, et in Christo Patri Forte mendo librario omissum papae Romano, pulcherrimo Ecclesiae decori, totius Europae flaccentis augustissimo quasi cuidam flori, egregio speculatori, theoria utpote divina castulitatis Ita ms. potito, Ego Bargoma Sic ms. vilis columba in Christo mitto salutem. Gratia Gratias in Ms. tibi et pax a Deo Patre nostro Jesu Christo. Magna hic labes, prout in Ms. expressa Libet me, o sancte papa, hyperbolicum tecum non sit interrogandum de Pascha, juxta illud Canticum: Interroga patrem tuum, et annuntiabit tibi; majores tuos, et dicent tibi (Deuteron. XXXII, 7). Licet enim mihi, nimirum micrologo, illud cujusdam egregium Sapientis elogium, quod dixisse fertur, quamdam In Ms. quemdam videns contupictam Forte comptem pictam : Non admiror artem, sed admiror frontem, ad te clarum a me vili scribendo potest inuri; tamen tuae evangelicae humilitatis fiducia fretus, tibi scribere praesumo, et mei doloris negotium injungo. Vanitas namque scribendi nulla est, ubi necessitas cogit, quamvis majoribus, scribi. Quid ergo dicis de Pascha 21 aut 22 lunae quod jam (tua tui in Ms. tamen pace dictum sit) non esse Pascha, nimirum tenebrosum a multis comprobatur calcalenteris? Non latet enim, ut credo, efficaciam tuam, quantum Anatolius, mirae doctrinae vir, ut sanctus ait Hieronymus, cujus Eusebius Caesariensis episcopus in Ecclesiastica excerpta inseruit Historia, et sanctus Hieronymus in suo hoc idem de Pascha opus collaudavit catalogo, de hac lunae aetate vituperando disputet; qui contra Gallicanos Rimarios, de Pascha, ut ait, 1037 errantes, horrendam intulit sententiam, dicens: Certe Ms. Certe, inquiens , si usque ad duarum vigiliarum terminum, quod noctis medium indicat, ortus lunae tardaverit, non lux tenebras sed lucem tenebrae superant; quod certum est in Pascha non esse probabile, ut aliqua pars tenebrarum luci dominetur, quia solemnitas dominicae Resurrectionis lux est, et non est communicatio luci cum tenebris. Et si in tertia vigilia luna exconduerit, non est dubium lunam 21 vel 22 exortum esse, in qua verum Pascha non est possibile immolari. Nam qui huc lunae aetate Pascha definiunt possibile celebrari, non solum illud auctoritate divinae Scripturae affirmare non possunt, sed et sacrilegii et contumaciae crimen et animarum periculum incurrunt; dum affirmant veram lucem posse immolari cum aliqua dominatione tenebrarum, quae omnibus tenebris dominatur. Necnon in sancti dogmatis legimus libro: Pascha, id est solemnitas dominicae Resurrectionis ante transgressum vernalis aequinoctii 16 initium non potest celebrari, ut scilicet aequinoctium non antecedat; quod utique Victorius in suo transgressus est cyclo, et per hoc Galliae jamdudum invexit errorem, seu, ut humilius dicam, confirmavit inolitum. Quippe qua ratione utraque stare possunt, ut scilicet Resurrectio Domini ante suam celebretur passionem, quod vel putari absurdum est; aut septem dies Domini jussione in lege sanciti, in quibus tantum legitime Phase Domini comedi mandatum est (qui a 14 luna usque ad 20 numerandi sunt), contra jus fasque transcendantur? Luna enim 21 aut 22 extra jus lucis est, utpote post medium noctis tunc temporis exorta; et tenebris lucem superantibus, lucis solemnitas nefas est, ut aiunt, agi. Quare ergo tu tam sapiens, nimirum cujus clarissima per orbem, ut antiquitus, sacri ingenii diffusa sunt lumina. Pascha tenebrosum colis? Miror, fateor, a te hunc Galliae errorem, ac si Schynteneum, jam diu non fuisse rasum; nisi forte putem quod vix credere possum, dum eum constat a te non fuisse emendatum, apud te esse probatum. Aliter tamen et honestius tua excusari potest peritia, dum forte notam subire times Forte, timens Hermagoricae novitatis, antecessorum et maxime papae Leonis auctoritate contentus es. Noli te, quaeso, in tali quaestione humilitati tantum aut gravitati credere, quae saepe falluntur. Melior forte est canis vivus in hoc problemate leone mortuo (Eccle. IX., 4). Vivus namque sanctus emendare potest, quae ab altero majore emendata non fuerint Forte, fuerunt . Scias namque nostris magistris et Hibernicis antiquis, philosophis et sapientissimis componendi calculi computariis, Victorium non fuisse receptum, sed magis risu vel venia dignum, quam auctoritate. Idcirco mihi timido peregrino, magis quam sciolo, tuae dirige fulcrum sententiae, et mature Ms. habet matura punctum tuae placabilitatis huic tempestati nos circumdanti compescendae transmittere non dedigneris; quia non mihi satisfacit post tantos quos legi auctores una istorum sententia episcoporum dicentium tantum: Cum Judaeis Pascha facere Deest facere hic in Ms. non debemus. Dixit hoc olim et Victor episcopus, sed nemo Orientalium suum recepit commentum; 1038 sed hoc soporans spina Dagonis, hoc imbibit bubum erroris. Qualis, rogo, haec frivola et tam impolita, nullis scilicet divinae Scripturae fulta testimoniis sententia: Cum Judaeis Pascha facere non debemus? Quid ad rem pertinet Ms. pertinent ? Nunquid Judaei reprobi Pascha facere credendi sunt nunc, utpote sine templo, extra Jerusalem, Christo tunc figurato, ab iis crucifixo? Aut, nunquid ipsorum esse recte credendum est 14 luna e Pascha Forte, lunae Pascha, aut luna et Pascha ; et non potius Dei ipsius instituentis Phase esse fatendum est, scientisque solius ad purum quo mysterio 14 luna ad transcensum electa est? Quod forte sapientibus et tui similibus aliquantulum praeluceat. Qui Quo in Ms. hoc opponunt, licet sine auctoritate, Deo improperent quare non sua praescientia antea tunc praecaverit Judaeorum contumaciam; ut si nollet nos cum eis Pascha facere, novem dies azymorum in lege preciperet, ut vel nostrae solemnitatis initium finem solemnitatis eorum non excederet? Nam si 21 aut 22 Pascha celebrandum, a 14 usque ad 22 novem dies computabuntur; septem scilicet a Deo praecepti, et duo ab hominibus aucti. Sed si licet hominibus augere per se aliquid divinae censurae, interrogo, ne forte videatur contrarium esse illi Deuteronomii sententiae: Ecce, inquit, verbum quod tibi do, neque adjicias ad illud, neque auferas ab eo (Deut. IV, 2). Sed haec magis procaciter quam humiliter scribens, scio euripum praesumptionis difficillimae mihi nexisse Forte, nexuisse , enavigandum fore irogus Forte, ignorans . Nec loci namque nec ordinis est ut magnae tuae auctoritati aliquid quasi discutiendo irrogetur, et ridiculose te mei (nimirum Petri cathedram apostoli et clavicularii legitime insidentem) Occidentales apices de Pascha sollicitent. Sed tu non tam tam deest in Ms. me vilem in hac re quam multos et defunctos et viventes haec eamdem quae notavi firmantes magistros considerare debes, et quasi cum eis te trahere colloquium Mendo hic repetitum, te crede; pie namque me scito, licet saltuatim et hyperbolice, chilosum os aperire. Tuum itaque aut excusa aut damna Victorium, sciens, si illum laudaveris, inter te et supradictum Hieronymum fidei futurum fore negotium, qui nimirum Anatolium laudavit, huic contrarium; ita ut qui unum secutus fuerit, alterum recipere non poterit. Tua itaque consideret vigilantia ut in fide duorum auctorum supradictorum sibi invicem contrariorum probanda nulla sit inter te et Hieronymum in sententia promenda dissonantia, ne nobis undique sint angustiae, ut aut tibi, aut illi consentiamus. Parce in hoc infirmis, ne scandalum diversitatis ostendas. Simpliciter enim ego tibi confiteor quod contra sancti Hieronymi auctoritatem veniens, apud Occidentis Ecclesias haereticus seu respuendus erit; illi enim per omnia indubitatam in Scripturis divinis accommodant fidem. Sed haec de Pascha sufficiant. Caeterum de episcopis illis quid judicas interrogo, qui contra canones ordinantur, id est quos tu Simoniacos et Giltas auctor pestes scripsistis. Nunquid cum illis communicandum est? Quia, quod gravius est, multi in hac provincia 1039 tales esse noscuntur, aut de aliis qui, in Diaconatu violati, postea ad episcoporum gradum eliguntur Ms. gradare leguntur ? Sunt enim quorum in his novimus conscientias; et cum nostra parvitate id conferentes, certum scire volebant si sine periculo post hoc Deest aliquid quod sensum compleat, forte, ministrare possint, id est aut post gradum solidis emptum, aut post in diaconatu adulterium, absconsum tamen dico cum clientelis adulterium, quod apud nostros magistros non minoris censetur esse facinoris. Tertio interrogationis loco responde adhuc, quaeso, si non molestum est, quid faciendum est de monachis illis qui, pro Dei intuitu et vitae perfectioris desiderio accensi, contra vota venientes, primae conversionis loca relinquunt, et, invitis abbatibus, fervore monachorum cogente, aut laxantur, aut ad deserta fugiunt. Vennianus auctor Giltam de his interrogavit, et elegantissime illi rescripsit; sed tamen discendi studioso Ms., studio semper major metus accrescit. Humilius et purius haec omnia et multo plura Ms., pulchra , quae epistolaris brevitas non admittit, per praesentiam interroganda erant, nisi corporis infirmitas, et meorum cura comperegrinorum domi me vinctum Deest hic aliquid; forte, teneret cupidum ad te eundi, ut illam spiritualem vivi fontis venam vivamque undam scientiae coelitus fluentis ac in aeternam vitam salientis haurire Deest forte possem . Et si animum corpus sequeretur, Roma sui iterum rem sustineret contemptus; ut quomodo, docto narrante Hieronymo, legimus quosdam de ultimis Heulini littoris finibus olim venisse Romam, in Forte, dein , et mirum dictu, aliud extra Romam quaesisse, ita et ego nunc te, non Romam desiderans, salva sanctorum reverentia cinerum, expeterem; licet enim non me sapientem, sed esse sitientem fateor, hoc idem facerem si vacaret Ms., sed vacare . 1040 Legi librum tuum Pastorale regimen continentem, stylo brevem, doctrina prolixum, mysteriis refertum, melle dulcius egenti opus esse fateor; mihi idcirco tua sitienti largire, precor, opuscula quae in Ezechielem miro, ut audivi, elaborasti ingenio. Legi Hieronymi sex in illum libros; sed nec medium exposuit. Sed si dignaris, aliqua nobis de tuis transmitte relictis in civitatem, extrema scilicet libri exposita transmitte, et Cantica canticorum ab illo loco (Cantic. IV, 6) in quo dicit . . . . . Ibo ad montem myrrhae et collem thuris Non est in Ms. usque in finem; aut aliorum aut tuis brevis, deposco, tracta sententiis; et ut totam exponas obscuritatem Zachariae, absconsam propala, ut tibi Occidentalis in his gratias agat caecitas. Importuna postulo et magna sciscitor; quis nesciat? Sed et tu magna habens Forte, habes, qui , quia de parvo minus, et de multo plus bene scis esse fenerandum. Rescribere te persuadeat charitas, exponere non impediat chartae asperitas, quia aera in errorem fuit, et honor debitus cordi est a me tibi dari; meum fuit provocare, interrogare, rogare; tuum, si Forte, sibi gratis accepta non negare, talentum fenerari, petenti te panem doctrinae, Christo praecipiente, dare. Pax tibi, tuisque; meae indulge quod sic audacter scripsi, rogo, procacitati, beate papa; et oro ut pro me vilissimo peccatore vel semel in tuis sanctis orationibus ad communem Dominum ores. Persuperfluum puto commendari tibi meos, quos Salvator, quasi in suo nomine ambulantes, recipiendos esse decernit; et si, ut audivi a sancto Candido tuo, hoc respondere volueris, temporis antiquitate roborata mutari non posse, manifeste antiquus error est; sed semper antiquior est veritas quae illum reprehendit. |
Deliberat Cicero an Antonium deprecetur. 1 Q. HATERIVS. Sciant posteri potuisse Antonio seruire rempublicam, non potuisse Ciceronem. Laudandus erit tibi Antonius: in hac causa etiam Ciceronem uerba deficient. Crede mihi, quam diligenter te custodieris faciet tamen Antonius quod Cicero tacere non possit. Si intellegis, Cicero, non dicit roga ut uiuas, sed roga ut seruias. Quemadmodum autem hunc senatum intrare poteris, exhaustum crudeliter, repletum turpiter? intrare autem tu senatum uoles in quo non Cn. Pompeium uisurus es, non M. Catonem, non Lucullos, non Hortensium, non Lentulum atque Marcellum, non tuos, inquam, consules Hirtium ac Pansam? Cicero, quid in alieno saeculo tibi? iam nostra peracta sunt. 2 M. Cato solus maximum uiuendi moriendique exemplum mori maluit quam rogare — nec erat Antonium rogaturus — et illas usque ad ultimum diem puras a ciuili sanguine manus in pectus sacerrimum armauit. (p.35) Scipio cum gladium penitus abdidisset, quaerentibus qui in nauem transiuerant militibus imperatorem imperator, (b.28) inquit, bene se habet. (p.35) uictus uocem uictoris emisit. Vetat, inquit, Milo rogari iudices: i nunc et Antonium roga. PORCI LATRONIS. 3 Ergo loquitur umquam Cicero ut non timeat Antonius, loquitur umquam Antonius ut Cicero timeat? Ciuilis sanguinis Syllana sitis in ciuitatem redit, et ad triumuiralem hastam pro uectigalibus ciuium manorum mortes locantur; unius tabellae albo Pharsalica ac Mundensis Mutinensisque ruina uincitur, consularia capita auro rependentur: tuis uerbis Cicero utendum est: o tempora, o mores! Videbis* ardentes crudelitate simul ac superbia oculos; uidebis illum non hominis sed belli ciuilis uultum; uidebis illas fauces per quas bona Cn. Pompei transiuerunt, illa latera, illam totius corporis gladiatoriam firmitatem; uidebis illum pro tribunali locum quem modo magister equitum, cui ructare turpe erat, uomitu foedauerat: supplex accadens genibus deprecaberis? eo ore cui se debet salus publica humilia in adulationem uerba summittes? Pudeat: Verres quoque proscriptus fortius periit. 4 CLAVDI MARCELLI AESERNINI. Occurrat tibi Cato tuus cuius a te laudata mors est: quicquam ergo tanti putas, ut (p.36) uitam Antonio debeas? CESTI PII. Si ad desiderium populi respicis, Cicero, quandoque perieris parum uixisti; si ad res gestas, satis uixisti; si ad iniurias fortunae et praesentem reipublicae statum, nimium diu uixisti; si ad memoriam operum tuorum, semper uicturus es. POMPEI SILONIS. Scias licet tibi non expedire uiuere, si Antonius permittit ut uiuas. Tacebis ergo proscribente Antonio et rempublicam laniante? et ne gemitus quidem tuus liber erit. malo populus Romanus mortuum Ciceronem quam uiuum desideret. Triarii. Quae Charybdis est tam uorax? 5 * Charybdim dixi, quae si fuit, animal unum fuit; uix medius (b.29) fidius Oceanus tot res tamque diuersas uno tempore absorbere potuisset. Huic tu saeuienti putas Ciceronem posse subduci? ARELLI FVSCI patris. Ab armis ad arma discurritur: foris uictores domi trucidamur, domi in sanguine intestinus hostis incubat: quis non hoc populi Romani statu Ciceronem ut uiuat cogi putat? Rogabis, Cicero, turpiter Antonium, et frustra. Non te ignobilis tumulus abscondet; idem uirtutis tuae qui finis est mortalium. humanorum operum custos memoria, quae magnis uiris uitam perpetuat, in omnia te saecula sacratum dabit: 6 nihil aliud intercidet quam corpus fragilitatis caducae, morbis obnoxium, casibus expositum, proscriptionibus obiectum; animus uero diuina origine haustus, cui nec senectus ulla nec mors, onerosi corporis uinculis exsolutus ad sedes suas et cognata sidera recurret. Et tamen si (p.37) ad aetatem annorumque numquam obseruatum uiris fortibus numerum respicimus, sexaginta supergressus es nec potes non uideri nimis uixisse, qui moreris reipublicae superstes. Vidimus furentia toto orbe ciuilia arma, et post Italicas Pharsaliasque acies Romanum sanguinem hausit Aegyptus. quid indignamur in Ciceronem Antonio licere quod in Pompeium Alexandrino licuit? an non sic occiduntur qui ad indignos confugiunt? CORNELI HISPANI. 7 Proscriptus est ille qui tuam sententiam secutus est: tota tabula tuae morti proluditur; alter fratrem proscribi, alter auunculum patitur: quid habes spei? ut Cicero periret tot parricidia facta sunt. Repetas tecum tot patrocinia, tot clientelas et maximum beneficiorum tuorum, rempublicam ipsam: iam intelleges Ciceronem in mortem cogi posse, in preces non posse. ARGENTARII. Explicantur triumuiralis regni delicata conuiuia et popina tributo gentium instruitur; ipse uino et somno marcidus deficientes oculos ad capita proscriptorum (b.30) leuat. iam ad ista non satis est dicere: hominem nequam! * DIVISIO. LATRO sic hanc diuisit suasoriam: 8 etiamsi impetrare uitam ab Antonio potes, non est tanti rogare; deinde: impetrare non potes. In priore illa parte posuit turpe esse cuilibet Romano, nedum Ciceroni, uitam rogare: hoc loco omnium qui ultro mortem adprehendissent exempla posuit. deinde: (p.38) inutilis uita futura et morte grauior detracta libertate. hic omnem acerbitatem seruitutis futurae descripsit. deinde: non futuram fidem impetranti beneficium. hic cum dixisset: aliquid erit quod Antonium offendat aut factum tuum aut dictum aut silentium aut uultus, adiecit sententiam: haut enim placiturus es. 9 ALBVCIVS aliter diuisit: primam partem fecit moriendum esse Ciceroni, etiamsi nemo proscriberet eum: hic insectatio temporum fuit. Deinde: moriendum esse illi sua sponte, quom moriendum esset etiamsi mori noluisset: graues odiorum causas esse; maximam causam proscriptionis ipsum esse Ciceronem. Et solus de declamatoribus temptauit dicere non unum illi esse Antonium infestum. hoc loco dixit illam sententiam: si cui ex triumuiris non es inuisus, grauis es. et illam sententiam quae ualde excepta est: 10 roga, Cicero, exora unum, ut tribus seruias. CESTIVS sic diuisit: mori tibi utile est, honestum est, necesse est, ut liber et inlibatae dignitatis consummes uitam. hic illam sententiam dixit audacem: ut numereris cum Catone qui seruire ne Antonio quidem nondum domino potuit. MARCELLVS hunc sensum de Catone melius: usque eone omnia cum fortuna populi Romani conuersa sunt, ut aliquis deliberet, utrum satius sit uiuere cum Antonio, an mori cum Catone? Sed ad diuisionem CESTI reuertamur. Dixit utile esse, ne etiam cruciatus corporis pateretur: (p.39) non simplici illum modo periturum, si in Antonii manibus incidisset. (b.31) in hac parte cum descripsisset contumelias insultantium Ciceroni et uerbera et tormenta, dixit illam multum laudatam sententiam: tum mehercules, Cicero, cum ueneris ad Antonium, mortem rogabis. 11 VARIVS GEMINVS sic diuisit: hortarer te, si nunc alterutrum utique faciendum esset, aut moriendum aut rogandum, ut morereris potius quam rogares; et omnia conplexus est quae a ceteris dicta erant. Addidit et tertium: adhortatus est illum ad fugam. illic esse M. Brutum, illic C. Cassium, illic Sex. Pompeium. et adiecit illam sententiam quam Cassius Seuerus unice mirabatur: qui deficimus? et respublica suos triumuiros habet. Deinde etiam quas petere posset regiones percucurrit: Siciliam dixit uindicatam esse ab illo, Ciliciam a proconsule egregie administratam, familiares studiis eius et Achaiam et Asiam, Deiotari regnum obligatum beneficiis, Aegyptum et habere beneficii memoriam et agere perfidiae paenitentiam. sed maxime illum in Asiam et in Macedoniam hortatus est in Cassi et in Bruti castra. Itaque CASSIVS SEVERVS aiebat alios declamasse, Varium Geminum uiuum consilium dedisse. 12 Alteram partem pauci declamauerunt. nemo ausus est Ciceronem ad deprecandum Antonium hortari, bene de Ciceronis animo iudicauerunt. GEMINVS VARIVS declamauit alteram quoque partem et ait: spero me Ciceroni meo persuasurum ut uelit uiuere. quod grandia loquitur et dicit:* (p.40) mors nec immatura consulari nec misera sapienti, non mouet me: ideo tamen non peribit; ego belle mores hominis noui: faciet, rogabit. nam quod ad seruitutem pertinet, non recusabit; iam collum tritum habet; et Pompeius illum et Caesar subiecerunt: ueteranum mancipium uidetis. et complura alia dixit scurrilia ut illi mos erat. 13 Diuisit sic ut diceret non turpiter rogaturum, non frustra rogaturum. In priore parte illud posuit, non esse turpe ciuem uictorem rogari a uicto. (b.32) hic quam multi rogassent C. Caesarem, hic et Ligarium. deinde ne iniquum quidem esse Ciceronem satisfacere, qui prior illum proscripsisset, qui hostem iudicasset; ab eo semper nasci satisfactionem † ac dacto rogari. deinde non pro uita illum, sed pro republica rogaturum: satis illum sibi uixisse, reipublicae parum. In sequenti parte dixit exorari solere inimicos, ipsum exoratum a Vatinio, Gaio quoque Verri adfuisse. facilius exorari Antonium posse qui, cum tertius esset, reliquis III uiris hanc tam speciosam clementiae occasionem praeriperet. fortasse ei irasci Antonium, quia ne tanti quidem illum putasset quem rogaret. 14 Fuga quam periculosa esset cum descripsisset, adiecit quocunque peruenisset seruiendum illi esse: ferendam esse aut Cassii uiolentiam aut Bruti superbiam aut Pompei stultitiam. Quoniam in hanc suasoriam incidimus non alienum puto indicare, quomodo quisque se ex (p.41) historicis aduersus memoriam Ciceronis gesserit. Nam quin Cicero nec tam timidus fuerit ut rogaret Antonium, nec tam stultus ut exorari posse eum speraret, nemo dubitat excepto Asinio Pollione qui infestissimus famae Ciceronis permansit. et is etiam occasionem scolasticis alterius suasoriae dedit; solent enim scolastici declamitare: deliberat Cicero an salutem promittente Antonio orationes suas comburat. 15 Haec inepte ficta cuilibet uideri potest. Pollio uult illam ueram uideri; ita enim dixit in ea oratione quam pro Lamia edidit. ASINI POLLIONIS. Itaque numquam per Ciceronem mora fuit, quin eiuraret suas esse quas cupidissime effuderat orationes in Antonium; multiplicesque numero et accuratius scriptas illis contrarias edere ac uel ipse palam pro contione recitare pollicebatur; adieceratque his alia sordidiora multo, ut (b.33) cuilibet facile liqueret hoc totum adeo falsum esse, ut ne ipse quidem Pollio in historiis suis ponere ausus sit. Huic certe actioni eius pro Lamia qui interfuerunt negant eum haec dixisse — nec enim mentiri sub triumuirorum conscientia sustinebat — sed postea conposuisse. 16 Nolo autem uos, iuuenes mei, contristari, quod a declamatoribus ad historicos transeo. satisfaciam uobis et fortasse efficiam, ut his sententiis lectis solidis et uerum habentibus a scolasticis recedatis: sed quia, hoc si iam recta uia consequi non potero, decipere uos cogar, uelut salutarem daturus pueris potionem (p.42) absinthiati poculi, LIVIVS adeo retractationis consilium habuisse Ciceronem non dicit, ut neget tempus habuisse; ita enim ait: 17 T. LIVI. Marcus Cicero sub aduentum triumuirorum urbe cesserat pro certo habens id quod erat, non magis se Antonio eripi quam Caesari Cassium et Brutum posse: primo in Tusculanum fugerat, inde transuersis itineribus in Formianum ut ab Caieta nauem conscensurus proficiscitur. unde aliquoties in altum prouectum cum modo uenti aduersi retulissent, modo ipse iactationem nauis caeco uoluente fluctu pati non posset, taedium tandem eum et fugae et uitae cepit, regressusque ad superiorem uillam, quae paulo plus mille passibus a mari abest, moriar, inquit, in patria saepe seruata. Satis constat seruos fortiter fideliterque paratos fuisse ad dimicandum; ipsum deponi lecticam et quietos pati quod sors iniqua cogeret iussisse. Prominenti ex lectica praebentique inmotam ceruicem caput praecisum est. nec satis stolidae crudelitati militum fuit: manus quoque scripsisse aliquid in Antonium exprobrantes praeciderunt. Ita relatum caput ad Antonium iussuque eius inter duas manus in rostris positum, ubi ille consul, ubi saepe consularis, ubi eo ipso anno aduersus Antonium quanta nulla umquam humana uox cum admiratione eloquentiae auditus fuerat: uix (p.43) attollentes prae lacrimis oculos (b.34) homines intueri trucidati membra ciuis poterant. (p.43) 18 BASSVS AVFIDIVS et ipse nihil de animo Ciceronis dubitauit, quin fortiter se morti non praebuerit tantum, sed obtulerit. AVFIDI BASSI. Cicero paulum remoto uelo postquam armatos uidit, ego uero consisto, ait: accede ueterane, et si hoc saltim potes recte facere, incide ceruicem. Trementi deinde dubitantique: quid si ad me, inquit, primum uenissetis? 19 CREMVTIVS CORDVS et ipse ait Ciceronem secum cogitasse, utrumne Brutum, an Cassium, an Sex. Pompeium peteret, set omnia illi displicuisse praeter mortem. CREMVTI CORDI. Quibus uisis laetus Antonius, cum peractam proscriptionem suam dixisset esse, quippe non satiatus modo caedendis ciuibus, sed differtus quoque, super rostra exponit. Itaque quo saepissime ingenti circumfusus turba processerat, quae paulo ante coluerat piis contionibus quibus multorum capita seruauerat, tum per artus suos laceratus, aliter ac solitus erat a ciuibus suis conspectus est, praependenti capiti orique eius inspersa sanie, breui ante princeps senatus Romanique nominis titulus, tum pretium interfectoris serui. Praecipue tamen soluit pectora omnium in lacrimas gemitusque uisa ad caput eius deligata manus dextera, diuinae eloquentiae ministra; ceterorumque caedes priuatos luctus excitauerunt, illa una communem. 20 BRVTTEDI (p.44) NIGRI. Elapsus interim altera parte uillae Cicero lectica per agros ferebatur; sed ut uidit adpropinquare notum sibi militem Popilium nomine, memor defensum a se laetiore uultu aspexit. at ille uictoribus id ipsum imputaturus occupat facinus caputque decisum nihil in ultimo fine uitae facientis, quod alterutram in partem posset notari, Antonio portat oblitus se paulo ante defensum ab illo. Et hic uoluit positi in rostris capitis miserabilem faciem describere, 21 sed magnitudine rei obrutus est. (b.35) BRVTTEDI NIGRI. Vt uero iussu Antonii inter duas manus positum in rostris caput conspectum est, quo totiens auditum erat loco, datae gemitu et fletu maximae uiri inferiae, nec ut solet uitam depositi in rostris corporis contio audiuit, sed ipsa narrauit. Nulla non pars fori aliquo actionis inclutae signata uestigio erat; nemo non aliquod eius in se meritum fatebatur: hoc certe publicum beneficium palam erat, illam miserrimi temporis seruitutem a Catilina dilatam in Antonium. Quoties magni alicuius uiri mors ab historicis narrata est, toties fere consummatio totius uitae et quasi funebris laudatio redditur. hoc semel aut iterum a Thucydide factum, item in paucissimis personis usurpatum a Sallustio, T. Liuius benignius omnibus magnis uiris praestitit: sequentes historici multo id effusius fecerunt. Ciceroni hoc, ut Graeco uerbo utar, ἐπιτάφιον Liuius reddit. 22 T. LIVI. Vixit tres et sexaginta annos, ut si uis afuisset, ne (p.45) inmatura quidem mors uideri possit. ingenium et operibus et praemiis operum felix; ipse fortunae diu prosperae et in longo tenore felicitatis magnis interim ictus uulneribus, exilio, ruina partium pro quibus steterat, filiae morte exitu tam tristi atque acerbo, omnium aduersorum nihil ut uiro dignum erat tulit praeter mortem, quae uere aestimanti minus indigna uideri potuit, quod a uictore inimico nil crudelius passurus erat quam quod eiusdem fortunae compos uicto fecisset. Si quis tamen uirtutibus uitia pensaret, uir magnus ac memorabilis fuit et in cuius laudes exsequendas Cicerone laudatore opus fuerit. Vt est natura candidissimus omnium magnorum ingeniorum aestimator T. Liuius, plenissimum Ciceroni testimonium reddidit. 23 CORDI CREMVTI non est operae pretium referre redditam Ciceroni laudationem; nihil enim (b.36) ipso ac Cicerone dignum est, ac ne hoc quidem quod paene maxime tolerabile est: CREMVTI CORDI. Proprias enim simultates deponendas interdum putabat, publicas numquam ui deserendas: ciuis non solum magnitudine uirtutum, sed multitudine quoque conspiciendus. AVFIDI BASSI. Sic M. Cicero decessit, uir natus ad reipublicae salutem, quae diu defensa et administrata in senectute demum e manibus eius elabitur, non ipsius uitio laesa, sed quod nihil in salutem eius aliud illi quam si caruisset Antonio placuit. Vixit sexaginta et tres annos ita, ut semper aut (p.46) peteret alterum aut inuicem peteretur, nullamque rem rarius quam diem illum quo nullius interesset ipsum mori uidit. 24 POLLIO quoque ASINIVS , qui Verrem Ciceronis reum fortissime morientem tradidit, Ciceronis mortem solus ex omnibus maligne narrat; testimonium tamen quamuis inuitus plenum ei reddidit. Asini Pollionis. Huius ergo uiri tot tantisque operibus mansuris in omne aeuum praedicare de ingenio atque industria superuacuum est. Natura autem atque fortuna pariter obsecuta est ei, si quidem facies decora ad senectutem prosperaque permansit ualetudo, tum pax diutina cuius instructus erat artibus contigit. namque ad priscam seueritatem iudiciis exactis maxima noxiorum multitudo prouenit, quos obstrictos patrocinio incolumes plerosque habebat. Iam felicissima consulatus ei sors petendi et gerendi magna munera deum consilio industriaque: utinam moderatius secundas res et fortius aduersas ferre potuisset! namque utraeque cum euenerant ei, mutari eas non posse rebatur. inde sunt inuidiae tempestates coortae grauissimae, eo certiorque inimicis adgrediendi fiducia; maiore enim simultates adpetebat animo quam gerebat. Sed quando mortalium nulli uirtus perfecta contigit, qua maior pars uitae atque (b.37) ingenii stetit ea iudicandum de homine est. Atque ego ne miserandi quidem exitus eum fuisse iudicarem, nisi ipse tam miseram mortem putasset. 25 Adfirmare uobis possum nihil esse in historiis eius hoc quem retuli loco disertius, ut mihi tunc non laudasse Ciceronem, (p.47) sed certasse cum Cicerone uideatur. nec hoc deterrendi causa dico, ne historias eius legere concupiscatis: concupiscite et poenas Ciceroni dabitis. Nemo tamen ex tot disertissimis uiris melius Ciceronis mortem deplorauit quam Seuerus Cornelius. 27 Non fraudabo municipem nostrum bono uersu, ex quo hic multo melior SEVERI CORNELII processit: Conticuit Latiae tristis facundia linguae. SEXTILIVS ENA fuit homo ingeniosus magis quam eruditus, inaequalis poeta et plane quibusdam locis* talis, quales esse Cicero Cordubenses poetas ait, pingue quiddam sonantis atque peregrinum. is hanc ipsam proscriptionem recitaturus in domo Messalae Coruini Pollionem Asinium aduocauerat, et in principio hunc uersum non sine assensu recitauit: Deflendus Cicero est Latiaeque silentia linguae. Pollio Asinius non aequo animo tulit et ait: Messala, tu quid tibi liberum sit in domo tua uideris: ego istum auditurus non sum quoi mutus uideor; atque ita consurrexit. ei interfuisse recitationi Seuerum quoque Cornelium scio, cui non aeque displicuisse hunc uersum quam Pollioni adparet, quod meliorem quidem, sed non dissimilem illi et ipse conposuit. Si hic desiero, scio futurum, ut uos 1llo loco desinatis legere, quo ego a scolasticis recessi; ergo ut librum uelitis usque ad umbilicum reuoluere, adiciam suasoriam proximae similem. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 66 Appendix Appendix (Auctor incertus (Joannes II?)), J. P. Migne 66.0032B EPISTOLA ( olim I) JOANNIS PAPAE II AD VALERIUM EPISCOPUM. Docet Christum Dominum, secundum deitatis naturam, Patri aequalem, secundum vero humanam naturam, minorem esse. Reverendissimo fratri Valerio episcopo Joannes. Scripta tuae sanctitatis suscipiens, plena ea fidei regula, qua plurimum polles, inveni, et Deo gratias retuli quod anima et corpore te bene vigere didici. Sane ea quae significasti quosdam dicere quod non sit Filius aequalis Patri, et quod in Evangelio scriptum sit: Pater major me est (Joan. XIV), scias non recte intelligere tales fidei regulas, nec rectam fidem penes se habere. Paulus apostolus non secundum deitatis naturam Christum creatum insinuat, sed secundum humanae naturae substantiam eumdem creatum affirmat, ipso Ephesiis conscribente: Renovamini, inquit spiritu mentis vestrae, et induite novum 66.0027B| hominem, qui secundum Deum creatus est in justitia et sanctitate veritatis (Ephes. IV). Et ad Hebraeos: In eo enim in quo passus est ille et tentatus, etiam potest his qui tentantur auxiliari (Hebr. II). Unde, fratres sancti, vocationis coelestis participes, considerate apostolum et pontificem confessionis nostrae Jesum, fidelem existentem ei qui creavit eum. Et ad Colossenses: Nunc autem deponite et vos universa, iram, indignationem, malitiam, blasphemiam, turpiaque ex ore vestro non procedant. Nolite mentiri invicem, exspoliantes vos veterem hominem cum actibus suis, et induentes novum, eum qui renovatur in agnitionem secundum imaginem ejus qui creavit eum (Coloss. III). Nunquid qui universam creaturam, visibilia, propria potestatis virtute procreavit ac fecit, seipsum antea vel postmodum (quod dicere nefas) creavit, vel facere potuit? Filius minor est Patre in assumpti hominis forma, aequalis vero Patri est in deitatis naturae substantia, eodem protestante: Ego et Pater unum sumus (Joan. X). Et iterum: Qui me videt, videt et Patrem (Joan. XIV). Et 66.0027C| iterum: Qui me odit, odit et Patrem (Joan. XV). Et iterum: Ut sint in nobis unum, sicut et nos sumus unum (Joan. V). Et iterum: Tu in me, et ego in eis (Joan. XVII). Et iterum: Omnia tua mea sunt. Et iterum: Ego in Patre, et Pater in me (Joan. XIV). Et iterum: Pater in me manens facit opera haec. Et Joannes evangelista ait: In principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I); et iterum ipse ad Parthos: Tres sunt, inquit, qui testimonium perhibent in terra, spiritus, aqua, et sanguis: et tres unum sunt. Et tres sunt qui testimonium perhibent in coelo, Pater, Verbum, et Spiritus: et hi tres unum sunt (Joan. V). Nos itaque in natura deitatis, quia unum sunt Pater et Filius, nec Patrem credimus aliquo tempore praecessisse, ne major sit Filio; nec Filium postea natum esse, ut deitate Patris minoretur. Si aequalis Patri Filius non est, cur ita de illo Joannes evangelista testatus est: Propterea, inquit, persequebantur Judaei Jesum et quaerebant eum 66.0027D| occidere, quia non solum solvebat sabbatum, sed et Patrem suum dicebat Deum, aequalem se faciens Deo (Joan. V). Et Paulus apostolus: Hoc sentite in vobis, 66.0028A| quod et in Christo Jesu, qui cum in forma Dei esset constitutus, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philipp. II). Et in Salomone: Qui genuit me requievit in tabernaculo meo. Et Ecclesiastico: Sicut est ab initio, ita usque in saeculum, neque adjectum est ei, neque minuetur illi. Ipse est enim dominus creaturae suae, qui nihil eguit ab aliquo (Eccles. XXIV). Et in psalmo LXXII: Quid enim mihi est in coelo? et a te quid volui super terram? Haec omnia Filium non inferiorem natura demonstrant, sed et aequalitatem deitatis annuntiant: quoniam qui utraque locutus est, verum dixit, quia Veritas mentiri non potuit. Taliter, frater carissime, semper age, caeterosque omnes agere mone, ut abolito hoc qui natus videbatur errore, in laudem et gloriam Dei per totum mundum una fides sit, et una eademque confessio; ut in nomine Jesu omne genu flectatur coelestium, terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris (Philip. II). 66.0028B| Data nonis Augusti, Justiniano et Athalarico viris clarissimis consulibus. CANONES JOANNI ASCRIPTI. Hi tituli canonum quos nobis suprascriptus sanctus et domnus meus Joannes papa sedis apostolicae cum praefata auctoritate direxit. Ex epistola Siricii papae urbis Romae Emerio Himerio episcopo Tarraconensi inter caetera ad locum, capitulo VII. Et quia aliquanti, de quibus loquimur, et tua sanctitas retulit, ignoratione lapsos esse se deflent, id est, ut ad uxores proprias redierint, his ea conditione misericordiam dicimus non negandam, ut sine ullo honoris augmento, in hoc quo detecti sunt, quandiu advixerint, officio perseverent, si tamen post haec continentes se studuerint exhibere. Ii vero qui illiciti privilegii excusatione nituntur ut sibi asserant veteri hoc lege concessum, noverint se ab omni ecclesiastico honore, quo indigni sunt, apostolicae sedis 66.0028C| auctoritate dejectos; nec unquam posse veneranda attrectare mysteria, quibus se ipsi, dum obscenis cupiditatibus inhiant, privaverunt. Et quia exempla praeterita cavere nos praemonent in futuro, quilibet episcopus, presbyter atque diaconus, quod non optamus, deinceps fuerit talis inventus, jam nunc sibi omnem per nos indulgentiae aditum intelligat obseratum. Quia ferro necesse est excidantur vulnera quae fomentorum non senserint medicinam. Ex canonibus Apostolorum cap. XXV.--( Quod episcopus, aut presbyter, aut diaconus, si pro criminibus damnati fuerint, minime communione priventur.) -- Episcopus, presbyter aut diaconus, qui in fornicatione aut perjurio captus est, deponatur, non tamen communione privetur; dicit enim Scriptura: Non vindicabit Dominus bis in idipsum (Nahum I). Ex canonibus suprascriptis cap. XXIX.--Quod officium pristinum damnati pro criminibus usurpare non debeant.-- Si quis episcopus, presbyter aut diaconus, 66.0028D| depositus juste super certis criminibus, ausus fuerit attrectare ministerium dudum sibi commissum hic ab Ecclesia sibi abscindatur. 66.0029A| Ex canonibus Neocaesariensibus XCV.--De presbyteris qui fornicati sunt.-- Presbyter, si fornicatus fuerit, aut adulierium perpetraverit amplius, pelli debet et ad poenitentiam redigi. Ex canonibus Antiochenis capitulo IV.--De damnatis et ministrare tentantibus.-- Si quis episcopus damnatus a synodo, vel presbyter aut diaconus a suo episcopo, ausi fuerint aliquid de ministerio sacro contingere, sive episcopus juxta praecedentem consuetudinem, sive presbyter aut diaconus, nullo modo liceat ei nec in alia synodo restitutionis spem aut locum habere satisfactionis. Sed et communicantes ei omnes abjici de Ecclesia, maxime si posteaquam didicerunt adversum memoratos prolatam fuisse sententiam, eisdem communicare tentaverint Ex canonibus suprascriptis capitulo XV.--De episcopis ab ejusdem provinciae episcopis consonanter exclusis.-- Si quis episcopus de certis criminibus accusatus condemnatur ab omnibus episcopis ejusdem provinciae, cunctique consonanter eamdem contra eum 66.0029B| formam decreti protulerint, hunc apud alios nullo modo judicari, sed firmam concordantium episcoporum provinciae manere sententiam. Tituli infra scripti ad hoc de canonibus excerpti sunt, ut unusquisque breviter possit agnoscere quod clerici post crimina capitalia non possint ad honorem pristinum revocari. Ad locum, de synodo Nicaena (Can. IX), id est 318 episcoporum. Si qui forte indiscrete ad sacerdotium provecti, postmodum vel ipsi aliquid de se criminosum professi sunt, vel ab aliis revicti, abjiciantur. Incipiunt tituli canonum Gallicani. De synodo Valentinae civitatis episcoporum 18, IV idus Julias, Gratiano III et Equitio consulibus (Can. IV). Nec illud, fratres, scribere alienum ab Ecclesiae utilitate censuimus, ut sciretis quicunque sub ordinatione vel diaconatus, vel presbyterii, vel episcopatus, mortali 66.0029C| crimine dixerint se esse pollutos, a supradictis ordinationibus submovendos, reos scilicet vel veri confessione, vel mendacio falsitatis. Neque enim solvi ab his potest, si in ipsos se dixerint, quod dictum in alios puniretur, cum omnis qui sibi fuerit mortis causa homicida sit. Divina vos pietas in aeternum protegat, fratres dilectissimi. Item ad locum de synodo Aurelianensi episcoporum 30. Si diaconus aut presbyter crimen capitale commiserint, simul ab officio et communione pellantur. Item ad locum de synodo Justinianensi. Si quis diaconus aut presbyter, post acceptam benedictionem leviticam, cum uxore sua incontinens invenitur, ab officio abjiciatur. Item de synodo Epaonensi episcoporum 34. Si quis diaconus aut presbyter crimen capitale commiserit, ab officii honore depositus in monasterium detrudatur, ibi tantummodo quandiu vixerit communione sumenda. 66.0029D| Ecce manifestissime constat, quia secundum quod et tituli antiquorum Patrum a sancto Joanne papa transmissi, et trecentorum decem et octo episcoporum sententia, sed et canones Gallicani continere videntur, clerici in adulterio deprehensi, aut ipsi confessi, aut ab aliis revicti, ad honorem redire non possunt. Et quia forte non deerunt, quibus pro nimia pietate suprascripta sanctorum Patrum severitas minime placeat, sciant se et trecentorum decem et octo episcoporum praecepta, et sancti papae auctoritatem, et illorum pontificum qui ordinantibus trecentis decem et octo episcopis reliquos canones 66.0030A| statuerunt, sententias reprehendere vel damnare. Sed forte major in illis est pietas quam in supradictis trecentis decem et octo episcopis: major in illis misericordia quam in sancto Joanne apostolico papa; major charitas quam in reliquis sanctis sacerdotibus qui hoc pro exemplo vel remedio Ecclesiarum suis definitionibus deliberaverunt. Et ideo aut plena prona voluntate praeceptis illorum consentiant; aut si non fecerint, omnibus se contrarios et inimicos esse cognoscant. Quae est ista justitiae inimica benignitas, palpare criminosos, et vulnera eorum usque ad diem judicii incurata servare? Quod si etiam durissimam eos poenitentiam per plures annos agere videremus, sic nos ipsi et saluti eorum consulere, et canonum deberemus statuta servare. Cum vero in aliquibus nec compunctionis humilitas, nec instantia orandi vel plangendi appareat, nec B. David imitentur, qui dixit: Lavabo per singulas noctes lectum meum, lacrymis meis stratum meum rigabo (Psal. VI); et illud: Cinerem sicut panem manducabam, 66.0030B| et potum meum cum fletu miscebam (Psal. CI), nec eos jejuniis vel lectioni vacare videamus; possumus cognoscere, si ad honorem pristinum redierint, cum quanta negligentia et cum quanto tempore et inimica animae securitate permaneant, credentes quod sic eis non acta digne poenitentia dimiserit Deus, quomodo sacerdotes indulsisse videntur. Vere dico quia illi ipsi quibus cum periculosa et falsa misericordia indulgere videmur, cum ante tribunal Christi pro tantis peccatis damnandi advenerint, contra nos ipsos causas dicturi sunt, dicentes: Quod dum aut asperitatem linguae eorum expavimus, aut falsa blandimenta et periculosas adulationes ipsorum libenter accepimus, nos eos, dum illis inutiliter indulgemus, in peccatis permanere, aut ipsa peccata etiam augere permiserimus, non recordantes illud quod in Veteri Testamento scriptum est, quia uno peccante contra omnes Dei ira desaeviit (Num. XVI). O pietas! o misericordia! uni parcere, 66.0030C| et omnes per exemplum malum in discrimen adducere! Non ita suadet sanctus ac beatissimus Cyprianus martyr dicens (Libro de Lapsis): Qui peccantem verbis adulantibus palpat, peccandi fomitem subministrat, nec reprimit delicta illius, sed fovet; et iterum: Imperitus est medicus, qui tumentes vulnerum sinus manu parcente contrectat, et absconditum in profundis recessibus virus dum servat exaggerat. Unde et sanctus Joannes Constantinopolitanus episcopus arguit dicens: Imperitus est medicus qui ante digestam putredinem superinducit vulneri cicatricem. Et ideo diligentius perpendite, si aut potest, aut debet fieri, ut, tantorum ac talium quos supra memoravimus sacerdotum canones contemnentes, aliter quam illi statuerunt observare vel agere praesumamus: praecipue cum si illorum trecentorum decem et octo episcoporum, qui per omnes Ecclesias concilia fieri praeceperunt, tam sancta decreta negligimus, non illos solos dispiciemus, sed, sicut supra jam dictum est, et Africanos pontifices, et omnes reliquos, qui ipsis ordinantibus 66.0030D| per totum mundum pro ecclesiastica disciplina aliquid statuerunt, cum peccato animae nostrae contemnemus. Ego me in hoc periculo mittere omnino non audeo, quia nec talia sunt merita mea, ut aliorum peccata in me excipere praesumam; nec tantam eloquentiam habeo, ut ante tribunal Christi contra tantos ac tam sanctos sacerdotes qui canones statuerunt, causas dicere possim. Videat unusquisque qui aliter sentire vel observare disponit, qualiter possit in die judicii reddere rationem. Ego, in quantum Deus vires dare dignatur, studere volo eorum praeceptionibus obedire, quia cum illis non rixam, sed 66.0031A| pacem et qualemcunque partem habere desidero. Et hoc diligenter attendendum est, quod si, secundum quod supra scriptum est, illi clerici qui ad uxores proprias redeunt, ad integrum ab officio suspenduntur, et si etiam digami, aut internuptarum mariti, qui utique rem licitam faciunt, clerici tamen ordinari non possunt, aut si ordinati fuerint, dejiciuntur, de quibus et Faustus episcopus sanctus in epistola sua dixit: Perdit gratiam consecrati, qui adhuc officium vult exercere mariti; cum haec ita sint, qua conscientia quisquam dicere poterit, quod ille qui adulterium commiserit iterum ad honorem redire possit? Hoc loco si aliquis fuerit qui dicat: Ergo negas misericordiam Dei qui dixit: Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat (Ezech. XXXIII)? et illud: Nunquid qui cadit non adjiciet ut resurgat (Psal. XL)? et illud: Peccator in quacunque die conversus fuerit, omnes iniquitates illius oblivioni tradentur (Ezech. XXXIII). Ad haec libera voce respondere et possumus et debemus: Absit a nobis ut de istis sententiis 66.0031B| videamur vel leviter dubitare. Definitissime enim credimus quod qui usque ad finem vitae suae poenitentiam egerit, non solum indulgentiam accipiat, sed etiam ad praemia aeterna perveniat. Propter regulam tamen ecclesiasticam, et propter antiquorum Patrum statuta, quae absit a nobis ut reprehendere aut discutere audeamus, eum quem credimus ad vitam aeternam post actam poenitentiam venire, ad honorem clericatus secundum tantorum Patrum praecepta novimus non debere reverti. In tantum ut in canonibus scriptum sit: Ne ullus unquam poenitens clericus ordinetur. Et si ille qui ultro petit poenitentiam, quamvis perfecte agat, non potest aut episcopus, aut presbyter ordinari, ita ut, etiamsi per ignorantiam ordinatus fuerit, et postea convincitur poenitentiam accepisse, dejiciatur: ille qui invitus ad poenitentiam agendam in monasterium mittitur, et utique qui aliud quam poenitens dicendus est, qua conscientia ad sacerdotium redire permittitur? Nemo 66.0031C| mihi alia quaelibet contra auctoritatem sedis apostolicae, aut contra trecentorum decem et octo episcoporum praecepta, vel reliquorum canonum statuta objiciat, quia quidquid contra illorum definitionem, in quibus Spiritum sanctum locutum esse credimus, dictum fuerit, recipere non solum temerarium, sed etiam periculosum esse non dubito. Valde enim metuo et contremisco illam damnationem quam Heli sacerdos propter stultam indulgentiam accipere meruit (I Reg. IV). Qui pro eo quod filios suos negligenter castigavit, ut eos nec caedere, nec excommunicare voluerit, ipsi filii una die occisi sunt, et triginta millia de populo interfecta sunt, et arca testamenti in captivitate ducta est, et ipse retro cadens fractis cervicibus mortuus est, et nomen ipsius de libro vitae deletum est. Et econtra Phinees, qui pro eo quod zelo Dei commotus duos adulteros pariter interfecit, totum populum de Dei iracundia liberaverit (Num. XXV). Nec hoc ideo dico, ut sicut ille fecit, 66.0032A| etiam nunc per mortem corporum sacerdotes Domini debeant vindicare; sed quia melius est ut unusquisque parvo tempore, donec vivit in hoc mundo, verecundiam vel confusionem sustineat, quam postea ad supplicia aeterna perveniat; et multo ei utilius est propter aliorum exemplum, quandiu vivit, remotus ab honore poenitentiam agat, et remedium sibi in die necessitatis acquirat. Quicunque parvitati meae in hac causa voluerit onerosus existere, aliud ei responsum dare non delibero, nisi quod suprascripti canones continere videntur. Hoc ideo dico, quia dum cito crimina capitalia committentibus indulgemus, plurimi, qui nec Deum metuunt, nec sensus disciplinae ecclesiasticae expavescunt, sine ullo pudore ac reverentia, per indignas familiaritates extranearum mulierum, et seipsos decipiunt, et famam Christianae religionis blasphemari etiam ab extraneae religionis hominibus faciunt. Et ideo justum est, ut dum eis secundum omnium canonum statuta redeundi ad honorem aditus clauditur, tandem aliquando 66.0032B| tam gravi malo finis congruus imponatur. Quia quando, diabolo persuadente, aliqui clericorum in aliquod peccatum, et praecipue in adulterium, lapsi fuerint, quam expedit de animabus statuta canonum cogitant, per falsam pietatem ita totis viribus elaborant, ut aut nec mittantur in monasteriis. Si autem, certe post non longum tempus, importunitate nimia, et disciplinae ecclesiasticae inimica, extorquere conantur ut redeant ad honorem; qui chartulam istam cum suprascriptis titulis canonum non fuerit aspernatus, nec eam pro rusticitate sermonis despexerit, contra inimicos ecclesiasticae regulae multum eum poterit adjuvare, ut libera fronte dicat, sicut jam suprascriptum est, se contra tam sanctas antiquorum Patrum constitutiones venire nullatenus posse. Ego haec cum omni humilitate suggerens, absolvo apud Deum conscientiam meam. Quicunque autem aut importunitate, aut adulatione, aut falsis blandimentis inclinatus fuerit, ut censuram ecclesiasticae 66.0032C| disciplinae non teneat, videat qualiter se ante tribunal Christi expediat, ubi contra eum omnes qui canones statuerunt causas sunt sine ulla dubitatione dicturi. In quorum domnorum meorum sacerdotum manibus chartula ista pervenerit, si eam aliis sacerdotibus non solum ad legendum offerre, sed etiam ingerere transcribendam noluerint, timeant ne inde reddant in die judicii rationem. Nec illud credimus omittendum, ut iis qui pro scelere suo a praesidibus seu a rectoribus populi fuerint interempti, et sepulturam in coemeterio Christianorum habere, et offerentium pro ipsis oblationis juxta canonum indicamus licentiam non negari. Violatores vero sepulcri licet Augustorum principum capitaliter damnet sententia, tamen si qui in hoc facinore fuerint reperti superstites, ab ecclesiastica communione priventur: quia nefas est ut eis Christianorum non obseretur consortium, qui temeritatis ausu humatorum cineres reddere praesumpserunt inquietos. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 45 "ProAqu.ConCol 45 Prosper Aquitanus390-463 Parisiis J. P. Migne 1841 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" PRAEFATIO. Excutit duodecim definitiones Joannis Cassiani de gratia et libero arbitrio, contentas Collatione ipsius tertia decima, easque, una excepta prima, omnino a catholica veritate dissidere docet: demonstrans Augustini reprehensores, et vana objicere, et recta impugnare, et prava defendere, ipsisque Pelagianorum jam peremptorum armis intestinum bellum moventes, Scripturis divinis simul et ecclesiasticis imperatoriisque constitutionibus rebellare. CAPUT PRIMUM. 1. Gratiam Dei qua christiani sumus, quidam dicere audent a sanctae memoriae Augustino episcopo non recte esse defensam; librosque ejus contra errorem Pelagianum conditos, immoderatis calumniis impetere non quiescunt. Quorum intus interstrepens domestica malignitas non minus spernenda esset, quam foris latrans haeretica loquacitas, nisi ejectis extra ovile dominicum lupis, qui sub nomine ovium sunt suffragarentur, essentque ejusmodi, ut nec ordo eorum in Ecclesia, nec ingenia despicienda videantur. Siquidem habentes speciem pietatis in studio, cujus virtutem diffitentur in sensu, trahunt ad se multos ineruditos, et non habentia spirituum discretiones corda conturbant: atque in eum statum deducere causam Ecclesiae moliuntur, ut dum nostros affirmant non veraciter pro gratia fuisse locutos, inimicos gratiae persuadeant injuste esse damnatos. Non ergo negligendum est hoc malum, quod ab occultis parvisque seminibus augetur quotidie, et ab ortu suo latius longiusque distenditur: sed studendum est, in quantum Dominus adjuvat, ut fallacium calumniatorum hypocrisis detegatur, qui ex ipsa injuriae magnitudine, quam in uno cunctis, ac praecipue apostolicae Sedis pontificibus intulerunt, ab indoctis et parum cautis excellentioris scientiae judicantur, et misero perversoque successu facilem mendacio consensum eliciunt, quia reverentiam sibi praesumptione pepererunt. Nec enim, cum sint bonae opinionis viri, creduntur ullo modo tarditate intelligentiae, aut temeritate judicii, in superfluae querelae conclamationem potuisse prorumpere; ac non potius magno ingenio et vehementi studio laborasse, ut subtilissimi tractatoris disputationibus comprehensis, censura nunc districtior et inspectio sagacior inveniret, quod antea securus favor et benignitas incuriosa non viderat. 2. Unde ergo haec diligentia tam severi emersit examinis? unde in hanc austeritatem supercilium se tetricae frontis armavit, ut mensuras sensuum, pondera locutionum, numeros syllabarum insidiosus scrutator eventilet, magnumque se aliquid conficere praesumat, si catholico praedicatori notam erroris affigat? quasi incognitum aliquod opus, et quod hactenus latuerit, impetatur; ac non illa his morsibus doctrina lanietur, quae novorum haereticorum commenta disjecit, et diabolicum tumorem Pelagianae elationis elisit. Viginti amplius anni sunt, quod contra inimicos gratiae Dei catholica acies hujus viri ductu pugnat et vincit. Et vincit, dico, quia non patitur respirare quos vicit, et in quorum excidium unam cunctorum sacerdotum manu sententiam scripsit. Pulsi pontificio, et communione privati, querantur de nostrae felicitate victoriae, et arment in nos linguas suas, qui exsulare a veritate, quam cives esse Ecclesiae maluerunt: nostri autem concorporales, et comparticipes gratiae Christi, cur de his armis, quibus communis fides est defensa, causantur? cur bellum confectum retractant, et munitiones securae dudum pacis infirmant? An victores displicent, et victi placent; tantaque insolentia damnati foventur errores, ut pravitatis invidia et auctores nostri pulsentur, et judices? an vero ita se novorum censorum norma exactior temperavit, ut et nulla eorum quae excisa sunt asserat, et quaedam ex his quae defensa sunt respuat? Ecce salva catholicae pace victoriae, salva indissolubilium reverentia decretorum, parati sumus patronos doctrinae emendatioris audire, et circumcisas ab omni errore lineas subtilissimae discretionis agnoscere: constituatur in medio, quod de novis emersit ingeniis . CAPUT II. 3. Et ne ad obscurandam scientiam doctiorum, ea exagitare videamur, quae vulgus ignobile, et procax ineptorum loquacitas intemperanter effundit, unius potissimum definitiones, quem non dubium est illis omnibus in sanctarum Scripturarum studio praestare, referemus. Quas etiam ob hoc solas interim in disceptationem oportet assumi, quia utrum ita se habeant, non potest dubitari. Scriptae enim sunt, et auctoris sui editione publicatae: nec jam, an sint, quaerendum est; sed quid doceant, demonstrandum. Igitur in libro cujus praenotatio est, De protectione Dei, vir quidam sacerdotalis, qui disputandi usu inter eos, quibuscum degit, excellit, abbatem quemdam introducit de gratia Dei et de libero arbitrio disserentem, cujus se per omnia probasse ac suscepisse ostendit sententiam: ut jam non cum illo nobis sit negotium, qui forte tales opiniones suas aut negando refutaret, aut corrigendo dilueret; sed cum isto qui ad instrumentum inimicorum gratiae Dei talem studuit proferre doctrinam. 4. Qui tamen inter initia disputationis a veritatis pietate non dissonat, et justo honorari praeconio mereretur, nisi praecipiti laevoque progressu ab inchoata rectitudine deviaret. Nam post comparationem agricolae, cui formam sub gratia ac fide viventis aptavit, et cujus infructuosum esse dixit laborem, nisi per omnia Dei auxilio juvaretur, intulit definitionem catholicissimam, dicens (Collat. 13, cap. 3): Quibus manifeste colligitur, non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium: qui nobis et initia sanctae voluntatis inspirat, et virtutem atque opportunitatem eorum quae recte cupimus, tribuit peragendi. Omne enim datum bonum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jacobi I, 17): qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur, et consummat in nobis, dicente Apostolo: « Qui dat semen seminanti, et panem ad manducandum praestabit, et crescere faciet fructus justitiae vestrae » (II Cor. IX, 10). Hic ne quis putaret, nihil superesse quod per liberum ageretur arbitrium, non irrationabiliter adjecit quo probaret, non auferri illud his donis, sed potius roborari, nisi revolutum ad iniquitates suas ab auxilio Dei se mallet avertere. Nostrum vero est, inquit, quotidie attrahentem nos gratiam Dei ut humiliter subsequamur, vel certe dura cervice et incircumcisis, ut scriptum est, auribus eidem resistentes (Act. VII, 51), per Jeremiam mereamur audire, « Numquid qui cadit, non resurget? aut qui aversus est, non revertetur? Quare ergo aversus est populus iste in Jerusalem aversione contentiosa? Induraverunt cervices suas, et noluerunt reverti » (Jerem. VIII, 4, 5). Item infra, cum omnia virtutum studia Dei gratia indigere docuisset, probabiliter addidit, dicens: Quae omnia, sicut desiderari a nobis jugiter absque divina inspiratione non possunt, ita ne perfici quidem sine ejus auxilio ullatenus queunt (Cap. 6). 5. In septimo autem capitulo, generalem volens ostendere gratiam Christi, quae nullum usquequaque hominem praetermittat, et rebelles quoque adversosque non deserat: Adest igitur, inquit, inseparabiliter nobis divina protectio, tantaque est erga creaturam suam pietas Creatoris, ut non solum comitetur eam, sed etiam praecedat jugiter providentia. In quo potest videri, ob hoc comitem dixisse providentiam, quia etiam deserentes se plerumque non deserat; vel quia omnes quos praevenit, eosdem subsequatur. Sequitur autem, dicens: Qui cum in nobis ortum quemdam bonae voluntatis inspexerit, illuminat eam confestim, atque confortat, et incitat ad salutem, incrementum tribuens ei, quam vel ipse plantavit, vel nostro conatu viderit emersisse. Et hic potest adhuc dicere, illius se ortum bonae voluntatis significasse, cujus a Deo sint plantata vel inspirata principia: quia ab illuminatis jam cordibus possint salubres prodire conatus, qui ideo ipsius hominis proprii esse dicuntur, quia jam bonorum conatuum acceperit facultatem, eorumque semina ad suum referantur auctorem. 6. Sed in capitulo nono subdit, et dicit: Unde non facile humana ratione discernitur, quemadmodum Dominus petentibus tribuat, a quaerentibus inveniatur, aperiatque, pulsantibus: et rursus, inveniatur a non quaerentibus se, palam appareat inter illos qui illum non interrogabant; tota die expandat manus suas ad populum non credentem sibi et contradicentem (Isai. LXV, 1, 2), resistentes ac longe positos vocet, invitos attrahat ad salutem, peccare cupientibus explendae copiam subtrahat voluntatis, ad nequitiam properantibus benignus obsistat. Jam hic quasi per inscrutabilem diversitatem introducitur definitio, qua docetur multos ad gratiam venire sine gratia, et hunc affectum petendi, quaerendi, pulsandi, habere quosdam de vigilantia liberae voluntatis: quae tamen in aliis tanta aversione obcaecata perhibetur, ut nullis cohortationibus sit revocabilis, nisi per vim trahentis invita ducatur. Quasi non toto multiformis gratiae opere hoc in omnium agatur animis, ut ex nolentibus fiant volentes; aut quisquam ex his qui jam judicio rationis utuntur, possit fidem nisi voluntate suscipere. Unde tam ineptum est dicere quod quisquam ad participationem gratiae tendat invitus, quam asserere quod ullus ad eam non Spiritu Dei veniat incitatus. 7. Cito ergo hic disputator praemissae definitionis oblitus est, cito a sententia sua instabili levitate dissensit. Dixerat enim regulariter, Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium. Et ne hoc de doctrina extrinsecus adhibita deberet intelligi, vigilanter addiderat: Qui nobis et initia sanctae voluntatis inspirat, et virtutem atque opportunitatem eorum quae recte cupimus, tribuit peragendi. Omne enim datum bonum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum: qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur, et consummat in nobis. Doctor catholice, cur professionem tuam deseris? cur ad fumosam falsitatis caliginem relicta serenissimae veritatis luce devolveris? Quod in petentibus, quaerentibus, pulsantibusque miraris, cur non eidem gratiae, quae desideratur, adscribis? Vides bonos conatus, pia studia, et dubitas esse Dei dona? Latuerit opus gratiae, donec fides insita cogitationis claudebatur arcano: at ubi supplex oratio, ubi diligens inquisitio, ubi apparet crebra pulsatio; quare non ex qualitate operis subministrationem intelligis incitantis? CAPUT III. 8. Et satis te armas contra Pelagianorum calumnias, si quod in universitate vocatorum sentiendum est, id nobis in portione concedas: sed nec cum haereticis tibi, nec cum Catholicis plena concordia est. Illi in omnibus justis hominum operibus liberae voluntatis tuentur exordia: nos bonarum cogitationum ex Deo semper credimus prodire principia: tu informe nescio quid tertium, et utique parti inconveniens reperisti, quo nec inimicorum consensum acquireres, nec in nostrorum intelligentia permaneres. Quomodo autem non advertis, te in illud damnatum incidere, quod, velis nolis, convinceris dicere, Gratiam Dei secundum merita nostra dari; cum aliquid praecedere boni operis ex ipsis hominibus propter quod gratiam consequantur, affirmas? Non enim nullius meriti haberi potest petentis fides, quaerentis pietas, pulsantis instantia; praecipue cum omnes hujusmodi et accipere, et invenire, et intrare dicantur (Matth. VII, 7, 8). In quo superfluum, imo impium est, sic velle meritis ante gratiam existentibus locum facere, ut non ex toto verum sit quod ait Dominus, Nemo venit ad me, nisi Pater, qui misit me, attraxerit eum (Joan. VI, 44); si cujusquam hominis sine Dei illuminatione esset credenda conversio, aut ullo modo se voluntas hominis ad Deum sine Deo posset extendere: qui eum vocatum ad Filium trahit; non resistentem invitumque compellit: sed ex invito volentem facit, et quibuslibet modis infidelitatem resistentis inclinat, ut cor audientis, obediendi in se delectatione generata, ibi surgat, ubi premebatur; ibi discat, ubi ignorabat; inde fidat, unde diffidebat; inde velit, unde nolebat. Etenim Dominus dabit suavitatem, et terra nostra dabit fructum suum (Psal. LXXXIV, 13). 9. Sed videamus qualia subsequantur: Cui autem facile pateat, quomodo salutis summa nostro tribuatur arbitrio? De quo dicitur, « Si volueritis, et audieritis me, quae bona sunt terrae manducabitis » (Isai. I, 19). Et quomodo « non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei » (Rom. IX, 16)? Quid etiam sit illud, quod Deus « reddet unicuique secundum opera ejus » (Matth. XVI, 27): et, « Deus est qui operatur in vobis et velle et perficere, pro bona voluntate vestra » (Philipp. II, 13): et « hoc non ex vobis, sed Dei donum est; non ex operibus, ut ne quis glorietur » (Ephes. II, 8, 9). Et caetera quae collecta de Scripturis, quasi alterno sibi sensu adversa collegit, ut donis gratiae studium humanae committat industriae; et hominum omnium divisione facta, alii sint quos gratia Dei salvet, alii quos lex et natura justificet. Sed lex potest, nequid mali fiat, jubere: a malo autem non potest liberare. Notum facit mandatum, sed obediendi non praestat affectum: nisi quod est occidens per imperium litterae, fiat vivificans per spiritum gratiae. 10. Post haec concludit dicens: Nisi quod in his omnibus et gratia Dei, et libertas nostri declaratur arbitrii; quia etiam suis interdum motibus homo ad virtutum appetitus possit extendi, semper vero a Domino indigeat adjuvari. Et ubi est, quod regulari definitione praemissum est, Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium; qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur, et consummat in nobis? Ecce hic etiamsi bonis coeptis necessarium Dei fateris auxilium: ipsos tamen laudabiles motus appetitusque virtutum, remota gratia Dei nudae libertati adscribis arbitrii: ut boni salubresque conatus nequeant quidem proficere, nisi Deus adjuvet; possint tamen, etiamsi non a Deo inspirentur, incipere. CAPUT IV. 11. Deinde, ut evidentius definias, quid homo ex libero arbitrio habeat, quid sumat ex gratia, addis, et dicis: Nec enim cum voluerit quis, sanitate perfruitur, aut de aegritudinis morbo pro arbitrii sui desiderio liberatur. Doces ergo, non posse quidem hominem per semetipsum apprehendere sanitatem, sed habere eum a semetipso desiderium sanitatis; et sua tantum sponte venire ad medicum, non etiam hoc ipsum medici esse, quod veniat. Quasi vero anima ipsa non langueat, et corpori suo remedium sana prospiciat. Atqui totus homo ex ipsa et cum ipsa in profundum miseriae suae decidit, ubi eam, priusquam a medico notitiam suae calamitatis accipiat, jacere delectat, amantem semper errores suos, et amplectentem falsa pro veris. Cujus prima salus est, ut sibi incipiat displicere, et vetustatem suae debilitatis odisse: sequens vero est, ut et sanari desideret, et a quo sananda sit noverit. Quae curationem ipsius sic praecedunt, ut ei ab illo, qui aegram sanaturus est, inserantur: ne, cum ei nullo modo haec frustra inesse possint, merito videatur salvata, non gratia. 12. Deinde adjicis (Cap. 9): Ut autem evidentius clareat, etiam per naturae bonum, quod beneficio Creatoris indultum est, nonnunquam bonarum voluntatum prodire principia, quae tamen, nisi a Deo dirigantur, ad consummationem virtutum pervenire non possunt, Apostolus testis est, dicens, « Velle enim adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio » (Rom. VII, 18). Falso ergo secundum hanc definitionem ante dixisti, Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium; qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur, et consummat in nobis. Sed hoc nullo modo ex aliqua parte potest esse falsum: cui nequaquam inferri contraria debuerunt, ut quod recte professus es ex gratia incipere, id postea confirmares per naturae bonum et per liberum arbitrium nos habere. Dixit quidem beatus Apostolus, Velle enim adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio: sed idem dixit, Non quia idonei sumus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis ipsis, sed sufficientia nostra ex Deo est (II Cor. III, 5); et idem dixit, Deus est enim, qui operatur in vobis et velle et operari, pro bona voluntate (Philipp. II, 13). Non ergo Apostolus sibi contrarius est. Sed cum donatum nobis fuerit bonum velle, non statim invenimus et facere, nisi petentibus, quaerentibus, atque pulsantibus, qui dedit desiderium, praestet effectum. Vox ista dicentis, Velle enim adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio; vocati est, et jam sub gratia constituti, qui condelectatur quidem legi Dei secundum interiorem hominem, sed videt aliam legem in membris suis, repugnantem legi mentis suae, et captivantem se in lege peccati (Rom. VII, 18, 22, 23): et quamvis acceperit scientiam recte volendi, virtutem tamen in se non invenit eorum quae optat operandi; donec pro bona voluntate quam sumpsit, virtutum mereatur facultatem invenire quam quaerit. CAPUT V. 13. Post haec ponis plurima testimonia, quibus nunc validum, nunc infirmum liberum arbitrium demonstretur: quasi quidam sint, qui propriis viribus impleant, quod alii facere nisi Deo adjuvante non possunt; aut ob aliud homo accipiat praeceptum, nisi ut divinum quaerat auxilium. Concludis ergo, et dicis: Et ita sunt haec quodammodo indiscrete permixta atque confusa, ut quid ex quo pendeat, inter multos magna quaestione volvatur: id est, utrum, quia initium bonae voluntatis praebuerimus, misereatur nostri Deus; an quia Deus misereatur, consequamur bonae voluntatis initium. Multi enim singula haec credentes, ac justo amplius asserentes, variis sibique contrariis sunt erroribus involuti (Cap. 11). Ecce, ut tibi videtur, quae erant permixta, discreta sunt; et quae explicari non poterant, absoluta. Duos enim esse sibi contrarios definis errores, quibus qui inter liberum arbitrium et gratiam quid tenendum sit nesciunt, implicentur. Et in uno constituis eos qui dicunt, ideo nostri misereri Deum, quia ex nobis praebita sint bonae initia voluntatis; significans sine dubio Pelagiani dogmatis sectatores, qui dicunt gratiam Dei secundum merita nostra dari: in alio autem illos ponis, qui dicunt, ex misericordia Dei bonarum voluntatum prodire principia, eos intelligi volens, qui inimicos gratiae debellarunt. Si ergo error est, initia bonae voluntatis non adjuto divinitus homini adscribere, et error est confiteri quoniam praeparatur voluntas a Domino; quo dirigendi sumus, ut utrumque vitemus? 14. Si utrumque, inquis, sequamur, nos nulli errori acquiescimus. Tu nos subdis duobus, et geminas, sicut intelligis, pravitates dividendo damnas, miscendo justificas. Hac lege, hac regula poteris praedicare, quod tam errent qui dicunt, semper esse fallendum, quam qui definiunt, nunquam esse fallendum: sed ut in neutro peccatur, utrumque sectandum; quia nec semper declinanda falsitas, nec semper negligenda sit veritas. Fallit te prorsus opinio tua: de duobus malis unum fieri bonum non potest: unam virtutem duo vitia non gignunt: unum verum duo falsa non faciunt. Quae enim merito paria sunt, non minuuntur coeundo, sed crescunt. Non itaque oportuit eos, qui bonarum voluntatum initia ex Dei asserunt inspiratione generari, ea sententia reprehendi, qua arguuntur, qui ad haec liberum arbitrium putant sibi sine ope gratiae posse sufficere. Harum enim definitionum una ab Ecclesia expugnata est, alia defensa: nec eis ullo modo hujus novi foederis congruit pactum, quo catholica fit corruptior, quam Pelagiana correctior. 15. Multi, inquis, singula haec credentes, ac justo amplius asserentes, variis sibique contrariis sunt erroribus involuti. Placet igitur tibi, cum haereticis Catholicos, cum victis damnare victores; et eos erroris nota adurere, qui errorem ab Ecclesia depulerunt? Secundum tuam quippe censuram, qua sanctarum et fidelium voluntatum non in omnibus hominibus ex Deo vis esse principium (quasi multum gratiae tribuas, si hoc eam in quorumdam operari mentibus acquiescas), erravit beatus papa Innocentius et Petri Sede dignissimus, qui cum de istis loqueretur, qui in libero arbitrio gloriantur: Nam quid, inquit, nos de eorum posthac rectum mentibus aestimemus, qui sibi se putant debere quod boni sunt? Et iterum, cum de primi hominis scriberet lapsu: Liberum enim, inquit, arbitrium olim ille perpessus, dum suis inconsultius utitur bonis, cadens in praevaricationis profunda demersus, nihil quemadmodum exinde surgere posset, invenit, suaque in aeternum libertate deceptus, hujus ruinae latuisset oppressu, nisi eum post Christi pro sua gratia relevasset adventus (Epist. 181 inter Augustinianas, n. 7). Erraverunt orientales episcopi, in quorum judicio Pelagius, eos qui dicunt gratiam Dei secundum merita nostra dari, ut catholicus posset videri, anathematizare compulsus est. Erraverunt Africana episcoporum concilia, quae decretis suis constituerunt (Carthaginense consilium, canone 4 seu 5), Utrumque Dei donum esse, et scire quid facere debeamus, et diligere ut faciamus; ut aedificante charitate, scientia non possit inflare: quia sicut de Deo scriptum est. « Ille est qui docet hominem scientiam » (Psal. XCIII, 10); ita scriptum est, « Charitas ex Deo est » (I Joan. IV, 7). Erraverunt ducenti quatuordecim sacerdotes, qui in epistola, quam suis constitutionibus praetulerunt, ita ad apostolicae Sedis antistitem beatum Zosimum sunt locuti: Constituimus, in Pelagium atque Coelestium per venerabilem episcopum Innocentium de beatissimi apostoli Petri Sede prolatam manere sententiam, donec apertissima confessione fateantur, gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum, non solum ad cognoscendam, verum etiam ad faciendam justitiam, nos per actus singulos adjuvari; ita ut sine illa nihil verae sanctaeque pietatis habere, cogitare, dicere, agere valeamus. Erravit sacrosancta beati Petri Sedes, quae ad universum orbem papae Zosimi ore sic loquitur: Nos tamen instinctu Dei (omnia enim bona ad auctorem suum referenda sunt, unde nascuntur), ad fratrum et coepiscoporum nostrorum conscientiam universa retulimus. Erraverunt Afri episcopi ad eumdem papam Zosimum rescribentes, eumque in sententiae suae hujus salubritate laudantes, cum aiunt: Illud vero, quod in litteris tuis, quas ad universas provincias curasti esse mittendas, posuisti, dicens. Nos tamen instinctu Dei (omnia enim bona ad auctorem suum referenda sunt, unde nascuntur), ad fratrum et coepiscoporum nostrorum conscientiam universa retulimus; sic accepimus dictum, ut illos qui contra Dei adjutorium extollunt humani arbitrii libertatem, districto gladio veritatis, velut cursim transiens, amputares. Quid enim tam libero fecisti arbitrio, quam quod universa in nostrae humilitatis conscientiam retulisti? Et tamen instinctu Dei factum esse, fideliter sapienterque vidisti, veraciter fidenterque dixisti. Ideo utique, quoniam praeparatur voluntas a Domino, et ut boni aliquid agant, paternis inspirationibus suorum ipse tangit corda filiorum. Quotquot enim Spiritu Dei aguntur, hi filii sunt Dei (Rom. VIII, 14). Ut nec nostrum deesse sentiamus arbitrium, et in bonis quibusque voluntatis humanae singulis motibus, magis illius valere non dubitemus auxilium. Videsne regulas tuas invictarum constitutionum soliditate confractas, et in fidei structura pravas ruinosasque juncturas, velut Jerichontinos muros ad sacerdotalium tubarum ruisse concentum (Josue VI, 20)? CAPUT VI. 16. Cum enim de sanctarum origine voluntatum, et fidei charitatisque principiis, inter nostros et Pelagianos quaestio versaretur, non ancipiti victoria, nec dubio diremptum est fine certamen; ut adhuc nobis de nequissima hujus foederis tui pace tractandum sit. Prostrata est inimica acies, bellum confectum est, victores sumus per illum qui fecit potentiam in brachio suo, qui dissipavit superbos mente cordis ipsorum; deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles, esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes (Luc. I, 51-53): per illum qui faciens misericordiam cum patribus nostris, memor fuit testamenti sancti sui, et jurisjurandi quod juravit ad Abraham patrem nostrum, daturum se nobis, ut sine timore de manu inimicorum liberati, serviamus illi in sanctitate et justitia in conspectu ejus omnibus diebus nostris (Ibid., 72-75): per illum qui dedit nobis victoriam per Jesum Christum Dominum nostrum (I Cor. XV, 57): per illum a quo non spiritum hujus mundi accepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis (Id. II, 12). Quid de elisarum argumentationum ratiunculis fracta studes arma colligere? Quid cineres exstincti dogmatis refovendo, deficientis fumi nidorem in redivivam dammam conaris accendere? Non est periculum liberi arbitrii ex gratia Dei, nec voluntas aufertur, cum in ipsa bene velle generatur. Nam si ideo non putanda est nostra, quia formatur, regitur, ordinatur, imbuitur; spoliantur libertate filii Dei, qui aguntur Spiritu Dei; perdunt vigorem rationalis animi et omni voluntariae devotionis laude privantur, quibus datur Spiritus sapientiae et intellectus, consilii et fortitudinis, scientiae ac pietatis, et timoris Domini (Isai. XI, 2, 3). Prorsus qui his reformationibus se non putant indigere, de veteris morbi consuetudine in phrenesim transierunt; respuunt remedium, clamant, insaniunt, reluctantur. Sed si promissionis sunt filii, quiescent, et sanabuntur. CAPUT VII. 17. Sed jam videamus quid inferat sobrietas disputantis: qui ut vitium vitio pelleret, et errorem errore curaret, contrarias sibi definitiones nova arte confudit; utque hoc compositionis suae poculum securis auditoribus propinaret, exemplis voluit colorare quod miscuit. Ait enim: Si enim dixerimus, nostrum esse bonae principium voluntatis; quid fuit in persecutore Paulo, quid in publicano Matthaeo: quorum unus cruori ac suppliciis innocentum, alius violentiis ac rapinis publicis incubans attrahitur ad salutem? Sin vero gratia Dei semper inspirari bonae voluntatis principia dixerimus; quid de Zacchaei fide, quid de illius in cruce latronis pietate dicimus: qui desiderio suo vim quamdam regnis coelestibus inferentes, specialia vocationis monita praevenerunt (Cap. 11). 18. Per istam ergo bonorum principiorum dissimilitudinem probare nititur, hoc posse quosdam per liberum arbitrium sine adjutorio Dei, quod quidam nisi Deo cooperante non possint: et hoc vult de quorumdam tardiore obedientia et quorumdam sequaciore consensu intelligi. Quasi ubi dura infidelitas Deo subditur, et Evangelio, quod diu impugnavit, repente succumbit, ibi mutationem hominis dextera operetur Excelsi (Psal. LXXVI, 11): ubi autem tranquillam cohortationem solumve rumorem sine haesitatione diffidentiae docilis auditor amplectitur, bonum talis conversionis humanae sit tantummodo voluntatis. Quasi vero potentia Dei eos tantum ad Filium trahat, quos aut voce increpaverit, aut poena obtriverit, aut terrore tremefecerit, illorum autem mentibus nihil suae virtutis admoveat, qui ad promissiones Redemptoris sui spe alacri et avido desiderio cucurrerunt. Sed Veritas dicit, Nemo venit ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum (Joan. VI, 44). Si ergo nemo venit, nisi attractus; omnes qui quocumque modo veniunt, attrahuntur. Trahit itaque ad Deum contemplatio elementorum, omniumque quae in eis sunt, ordinatissima pulchritudo. Invisibilia enim ejus, a creatura mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur (Rom. I, 20). Trahunt rerum gestarum relatores; animum audientis inflammant narrantes laudes Domini et virtutes ejus, et mirabilia ejus quae fecit (Psal. LXXVII, 4). Trahit timor: Principium enim sapientiae, timor Domini (Prov. I, 7). Trahit laetitia: quoniam, Laetatus sum in his quae dicta sunt mihi, In domum Domini ibimus (Psal. CXXI, 1). Trahit desiderium: quoniam, Concupiscit et deficit anima in atria Domini (Psal. LXXXIII, 3). Trahunt delectationes Quam dulcia enim faucibus meis eloquia tua! super mel et favum ori meo (Psal. CXVIII, 103). Et quis perspicere aut enarrare possit, per quos affectus visitatio Dei animum ducat humanum, ut quae fugiebat sequatur; quae oderat, diligat; quae fastidiebat, esuriat: ac subito commutatione mirabili, quae clausa ei fuerant, fiant aperta; quae onerosa, sint levia; quae amara, sint dulcia; quae obscura, sint lucida? Haec autem omnia operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis prout vult (I Cor. XII, 11). Quoniam Deus qui dixit de tenebris lumen splendescere, illuxit in cordibus nostris, ad illuminationem scientiae claritatis Dei, in facie Christi Jesu (II Cor. IV, 6): id est, in manifestatione Filii sui, qui est in gloria Patris . 19. Qui ergo illuxit in corde Matthaei publicani, et Pauli tunc Ecclesiam persequentis, ipse et in corde Zacchaei, et in corde crucifixi cum Domino latronis illuxit: nisi forte otiosa Domini vox fuit, cum Zacchaeum, qui quaerebat videre Jesum quis esset, compellare dignatus est, dicens: Zacchaee, festina, descende; quoniam hodie in domo tua me oportet manere; et non sibi praeparavit ejus animum, cujus elegit hospitium. Denique cum murmurarent omnes, cur ad virum peccatorem introisset hospitari; et Zacchaeus jam poenitentiam agens, dimidio bonorum suorum in pauperes erogato, redditurum se in quadruplum fraudata promitteret, Dominus ait: Hodie salus huic domui facta est, quia et hic est filius Abrahae. Et ne lateret causa hujus salutis, adjecit: Venit autem Filius hominis salvum facere et quaerere quod perierat (Luc. XIX, 2-10). Ut quem agnoscebamus salvum factum, sciremus a quarente praeventum. In latronis quoque justificatione, etiamsi nulla operantis gratiae intelligerentur indicia, nonne cum omnibus credentibus etiam ipsum acciperemus attractum, dicente Domino, Omnia mihi tradita sunt a Patre meo (Id. X, 22): et, Cum exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me (Joan. XII, 32)? Inter omnia autem, hunc vel traditum esse, vel tractum, etiam ipsius confessio docet: qui cum aliquandiu blasphemasset in Jesum Christum, repente est mutatus, et dixit: Domine, memor esto mei, cum veneris in regnum tuum (Luc. XXIII, 42). Sed unde in uno homine tanta compugnantium vocum sit orta diversitas, instruat nos beatus apostolus Paulus, et dicat: Nemo in Spiritu Dei loquens, dicit anathema Jesu; et nemo potest dicere Dominum Jesum, nisi in Spiritu sancto (I Cor. XII, 3). Ut non dubitemus in ejusdem hominis voluntate, et de proprio fuisse quod blasphemavit, et de Spiritu sancto fuisse quod credidit. Frustra igitur disputator iste ad inscrutabilem unius gratiae varietatem argumentum definitionis suae voluit aptare, ut portio justificatorum solius voluntatis suae motibus ad Christum venire credatur; portio autem reluctans trahi, et invita compelli: cum Deus sit qui operatur omnia in omnibus (Ibid., 6), sive alios sic, alios autem sic attrahere velit; ad quem nemo, nisi aliquo modo attrahatur, venit. CAPUT VIII. 20. Post haec subjecit testimonia sacrae historiae, quibus ostendit, observantiam mandatorum Dei, consummationemque virtutum divinae gratiae deputandam: quod et nos promptissime confitemur. Et commemoratis exemplis de Balaam, quem volentem Israeli maledicere, Deus in benedictionis verba transtulerit (Num. XXIII); et de Abimelech, qui peccare non permissus sit in Rebeccam (Gen. XXVI); et de Joseph a fratribus vendito, quorum malam voluntatem in bonum Deus verterit (Id. XXXVII-L): recurrit ad confirmationem definitionis suae, ut liberum arbitrium, quod gratiae se dicit jungere, a parte quadam humani generis, quantum in ipso est auferat, et in quadam parte constituat, dicens: Haec enim duo, id est, vel gratia, vel liberum arbitrium sibi quidem invicem videntur adversa; sed utraque concordant: et utraque nos pariter debere suscipere, pietatis ratione colligimus; ne unum horum homini subtrahentes, ecclesiasticae fidei regulam excessisse videamur (Cap. 11). 21. Ecclesiasticae fidei regula est praedicante Apostolo: Nemo potest dicere Dominum Jesum Christum, nisi in Spiritu sancto (I Cor. XII, 3). Ecclesiastica regula est: Quid autem habes, quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis (Id. IV, 7)? Ecclesiastica regula est: Gratia Dei sum id quod sum, et gratia ejus in me vacua non fuit, sed plus omnibus illis laboravi; non autem ego, sed gratia Dei mecum (Id. XV, 10); et, Misericordiam consecutus sum, ut fidelis essem (Id. VII, 25). Ecclesiastica regula est: Habemus thesaurum istum in vasis fictilibus, ut sublimitas virtutis sit Dei, et non ex nobis (II Cor. IV, 7). Ecclesiastica regula est: Gratia salvati estis per fidem, et hoc non ex vobis; Dei enim donum est; non ex operibus, ne forte quis extollatur (Ephes. II, 8, 9). Ecclesiastica regula est: In nullo terreamini ab adversariis; quae est illis causa perditionis, vobis autem salutis; et hoc a Deo: quia vobis donatum est pro Christo, non solum ut in eum credatis, sed etiam ut patiamini pro eo (Philipp. I, 28). Ecclesiastica regula est: Cum timore et tremore vestram ipsorum salutem operamini; Deus enim est qui operatur in nobis et velle et operari; pro bona voluntate (Id. II, 12). Ecclesiastica regula est: Non quia idonei sumus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est (II Cor. III, 5). Hanc regulam firmat Dominus dicens, Nemo potest venire ad me, nisi datum fuerit ei a Patre meo: et, Omne quod dat mihi Pater, venit ad me (Joan. VI, 66, 37): et, Sine me nihil potestis facere: et, Non vos me elegistis, sed ego elegi vos (Id. XV, 5, 16): et, Nemo novit Filium nisi Pater, neque Patrem quis novit nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare (Matth. XI, 27): et, Sicut Pater vivificat mortuos, ita et Filius quos vult vivificat (Joan. V, 21): et, Beatus es, Simon Bar-Jona, quoniam caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus qui in coelis est (Matth. XVI, 17). 22. Hac regula nulli hominum aufertur voluntas: quia virtus gratiae non hoc in voluntatibus operatur ut non sint, sed ut ex malis bonae, et ex infidelibus sint fideles; et quae in semetipsis erant tenebrae, lux efficiantur in Domino: quod mortuum erat, vivificatur; quod jacebat, erigitur; quod perierat, invenitur. Hoc in omnibus prorsus hominibus, qui eruuntur de potestate tenebrarum, et transferuntur in regnum Filii dilectionis Dei, sine cujusquam exceptione personae, agere credimus gratiam Salvatoris. Quia, sicut hic idem probabiliter, sed non stabiliter definivit, dicimus atque defendimus: Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium; qui nobis et initia sanctae voluntatis inspirat, et virtutem atque opportunitatem corum quae recte cupimus, tribuit peragendi. Omne enim datum bonum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jacobi I, 17); qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur et consummat in nobis. In qua sententia si auctor ipsius permaneret, ecclesiasticam regulam non excederet; neque simul et libero arbitrio infensus, et gratiae Dei esset ingratus: quorum duorum dum unum in Paulo et Matthaeo, aliud in Zacchaeo et latrone dicit operatum, non intelligit in illis se liberum arbitrium, in istis gratiam sustulisse. CAPUT IX. 23. Deinde adjecit: Nam cum viderit nos ad bonum velle flectere, occurrit, dirigit, atque confortat. « Ad vocem » enim « clamoris tui statim ut audierit, respondebit tibi » (Isai. XXX, 19); et, « Invoca me, » inquit, « in die tribulationis tuae, et eripiam te, et glorificabis me » (Psal. XLIX, 15). Quis non videat, quod haec doctrina meritum libero assignat arbitrio, quo praeveniatur gratia, quae ei famuletur reddens debitum, non conferens donum? Quae definitio in episcoporum Palaestinae synodo, etiam Pelagio anathematizante, damnata est. In eo enim qui bonum incipit velle, et cupit ab iniquitate atque errore discedere, gratiam Dei hoc ipsum profitemur operari. Quoniam a Domino gressus hominis diriguntur, et viam ejus volet (Psal. XXXVI, 23); et, Omnis vir videtur sibi justus; Dirigit autem corda Dominus (Prov. XXI, 2); et, A Domino diriguntur gressus viri; mortalis autem quomodo intelligit vias suas (Id. XX, 24)? et quod ait Apostolus, Non enim accepistis spiritum servitutis iterum in timorem; sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus, Abba, Pater (Rom. VIII, 15). 24. Post haec sequitur, et dicit: Nec enim talem Deus hominem fecisse credendus est, qui nec velit unquam, nec possit bonum. Alioquin nec liberum ei permisit arbitrium, si ei tantummodo malum ut velit et possit, bonum vero nec velle nec posse concessit. Et quomodo stabit illa Domini post praevaricationem primi hominis lata sententia, « Ecce Adam factus est sicut unus ex nobis, sciens bonum et malum » (Gen. III, 22)? Non enim talis ante fuisse putandus est, qui boni esset prorsus ignarus. Alioquin velut quoddam irrationabile atque insensatum animal eum fatendum est fuisse formatum: quod satis absurdum, atque a catholica fide omnimodis alienum est. Quin imo secundum sententiam sapientissimi Salomonis, « fecit Deus hominem rectum » (Eccle. VII, 30); id est, ut tantum boni scientia jugiter frueretur: sed ipsi quaesierunt cogitationes multas. « Facti enim sunt, » ut dictum est, « scientes bonum et malum. » Concepit ergo Adam post praevaricationem, quam non habuerat, scientiam mali; boni vero, quam acceperat, scientiam non amisit (Cap. 12). 25. Rectum atque omni vitio carentem creatum esse primum hominem, in quo omnium hominum concreata natura est, dubitare fas non est; eumque tale accepisse liberum arbitrium, ut si auxiliantem sibi Deum non desereret, posset in bonis quae naturaliter acceperat perseverare quia vellet; et merito voluntariae perseverantiae in eam beatitudinem pervenire, ut nec vellet decidere in deteriora, nec posset. Sed ipso libero arbitrio, quo quamdiu voluit bonus mansit, a proposita sibi lege discessit; nec denuntiatae sibi mortis supplicium formidavit, deserens Deum, et sequens diabolum, rebellis Domino servatori, et inimico obediens peremptori. Fuit ergo Adam, et in illo fuimus omnes; periit Adam, et in illo perierunt omnes (Ambrosius, lib. 7 in Luc. XV). Quod ita non falso dixit beatus Ambrosius, sicut non falso etiam ipsa Veritas ait, Venit Filius hominis quaerere et salvare quod perierat (Luc. XIX, 10). Naturae enim humanae, in illa universalis praevaricationis ruina, nec substantia erepta est, nec voluntas; sed lumen decusque virtutum, quibus fraude invidentis exuta est. Perditis autem per quae ad aeternam atque inamissibilem corporis animique incorruptionem poterat pervenire, quid ei remansit, nisi quod ad temporalem pertinet vitam, quae tota est damnationis et poenae? Propter quod natos in Adam renasci oportet in Christo; ne in illa quis inveniatur generatione, quae periit. Nam si posteri Adae in illis virtutibus naturaliter agerent, in quibus Adam fuit ante peccatum: non essent natura filii irae (Ephes. II, 3); non essent tenebrae (Id. V, 8), nec sub potestate tenebrarum (Coloss. I, 13): Salvatoris denique gratia non egerent; quia non frustra boni essent, nec justitiae praemio fraudarentur, habentes ea bona, quorum amissione primi patres de paradiso exsulare meruerunt. Nunc autem, cum sine Sacramento regenerationis aeternam mortem nemo possit evadere; nonne ex ipsius remedii singularitate apertissime patet, in quam profundum malum totius humani generis natura demersa sit, illius praevaricatione, in quo omnes peccaverunt, et quidquid ille perdidit perdiderunt? Perdidit autem primitus fidem, perdidit continentiam, perdidit charitatem, spoliatus est sapientia et intellectu, caruit consilio et fortitudine, et impie altiora sectando, a veritatis scientia et ab obedientiae pietate dejectus est: nec ipso saltem timore sibi reliquo, ut ab interdictis vel metu caveret poenae, qui non abstineret amore justitiae. Liberum ergo arbitrium, id est, rei sibi placitae spontaneus appetitus, ubi usum bonorum quae acceperat fastidivit, et vilescentibus sibi felicitatis suae praesidiis insanam cupiditatem ad experientiam praevaricationis intendit, bibit omnium vitiorum venenum, et totam naturam hominis intemperantiae suae ebrietate madefecit. Inde, priusquam edendo carnem Filii hominis et bibendo sanguinem ejus lethalem digerat cruditatem, labat memoria, errat judicio, nutat incessu; neque ullo modo idoneus est ad illud bonum eligendum et concupiscendum, quo se sponte privavit: quia non sicut potuit Deo non impellente corruere, ita potest Deo non erigente consurgere. 26. Non igitur recte dictum est: Nec enim talem Deus hominem fecisse credendus est, qui nec velit unquam, nec possit bonum. Quasi nos istam hominis debilitatem a Creatore dicamus conditam, et non peccati merito ab homine contractam. Qui ergo putat consequens esse, ut si liberum arbitrium obcaecatum esse dicatur, obcaecatio ipsa ad naturae referatur auctorem; vult persuadere, quod tam sanum sit in Adae posteris liberum arbitrium, quam in Adam fuit ante peccatum: quod satis alienum a catholica fide ducimus. Quid enim peccato laesum est, si id laesum non est, unde peccatum est? Nisi forte dicatur in Adae posteros poenam transisse, non culpam: quod omnino falsum dicitur, et ob hoc forte non dicitur. Nimis enim impium est, hoc de Dei sentire justitia, quod a praevaricatione liberos cum reis voluerit esse damnatos. Patet ergo culpa ubi non latet poena, et societas peccati convincitur de communione supplicii; ut quod est humanae miseriae, non de institutione Creatoris, sed de retributione sit judicis. 27. Illud etiam inepte positum est, et contra sensum omnium tractatorum, quod ad probandam liberi arbitrii incolumitatem connexuit, dicens: Et quo modo stabit illa Domini post praevaricationem primi hominis lata sententia, « Ecce Adam factus est sicut unus ex nobis, sciens bonum et malum? » Quasi diabolus Adae vera promiserit, et Adam transgrediendo mandatum Dei profecerit in similitudinem Dei, et hoc ei fuisse collatum pronuntiaverit Deus: cum in his verbis significatum sit potius quid non fuerit assecutus, qui superbiae ingressus viam, quod habebat amisit, dum quod non acceperat concupivit. Non minus autem in ipsa hujus sensus conclusione peccatum est, dum dicitur: Concepit ergo Adam post praevaricationem, quam non habuerat, scientiam mali; boni vero, quam acceperat, scientiam non amisit. Scientiam boni Adam tunc habebat, quando bonum sanctumque mandatum Dei fideli corde servabat, et erat justus manens in imagine Creatoris sui, legisque ejus non obliviscens. Postquam autem se, hoc est imaginem et templum Dei, deceptori suo vendidit, perdidit boni scientiam, quia perdidit bonam conscientiam. Justitiam enim iniquitas depulit, humilitatem superbia destruxit, continentiam concupiscentia elisit, infidelitas rapuit fidem, captivitas abstulit libertatem: nec potuit ulla illic portio residere virtutum, quo tanta irruperat turba vitiorum. Nemo enim potest duobus dominis servire (Luc. XVI, 13): et, Qui facit peccatum, servus est peccati (Joan. VIII, 34): et, A quo quis superatus est ei et servus addictus est (II Petr. II, 19). Nemo autem servit, nisi cum aliqua libertate; et nemo liber est, nisi cum aliqua servitute: dicente Apostolo, Cum enim servi essetis peccati, liberi fuistis justitiae. Quem ergo fructum habuistis tunc, in quibus nunc erubescitis? nam finis illorum mors est. Nunc vero liberati a peccato, servi autem facti Dei, habetis fructum in sanctificatione, finem vero vitam aeternam (Rom. VI, 20 22). Qui itaque servit diabolo, liber est Deo: qui autem liberatus servit Deo, liber est diabolo. Ut appareat malam libertatem potuisse haberi ex humanae voluntatis defectu: bonam autem libertatem non potuisse recipi sine liberatoris auxilio. CAPUT X. 28. Sed ne haec primi hominis calamitas in progeniem ejus transisse videatur; quam integro sit omnium hominum natura judicio, exemplo gentium probaturus hic doctor addit, et dicit (Cap. 13): Denique non amisisse genus humanum post praevaricationem Adae scientiam boni, etiam Apostoli sententia evidentissime declaratur, qui dicit: « Cum enim gentes quae legem non habent, naturaliter quae legis sunt faciunt; hi legem non habentes, ipsi sibi sunt lex, qui ostendunt opus legis scriptum in cordibus suis, testimonium reddente eis conscientia ipsorum, et inter se invicem cogitationibus accusantibus, aut etiam defendentibus, in die quo judicabit Deus occulta hominum » (Rom. II, 14, 15). 29. Si de his Apostolus loquitur, qui ex praeputio sunt vocati, et cum essent longe, facti sunt prope (Ephes. II, 13), credentes in eum, qui quorum aliquando non misertus est, nunc autem miseretur (I Petr. II, 10), et justificans circumcisionem ex fide, et praeputium per fidem (Rom. III, 30), duos condidit in semetipso, destructoque pariete inimicitiae Judaeorum et Gentium, in uno novo homine fecit pacem (Ephes. II, 14-17); concludens omnia in incredulitate, ut promissio ex fide Jesu Christi daretur credentibus (Galat. III, 22): si, inquam, de his Apostolus loquitur, in quorum cordibus Deus digito suo, id est, Spiritu sancto scribit novum Testamentum, ut legis plenitudinem et opera charitatis naturaliter exsequantur, reformata scilicet renovataque natura: quid hinc superbissimi sensus novitas adjuvatur, cum reconciliatio inimicorum non possit nisi gratiae Mediatoris adscribi? Omnes enim peccaverunt, et egent gloria Dei, justificati gratis per gratiam ipsius (Rom. III, 23, 24). Ergo gratia gloria Dei est, non meritum liberati. Quis enim prior dedit ei, ut retribueretur illi (Id. XI, 35)? Nihil boni operis ex mortuis, nihil justitiae procedit ex impiis: omnis ipsorum salus gratuita est; et ideo gloria Dei est, ut qui gloriatur, in illo cujus gloria eguit, glorietur. 30. Sin autem (quod magis vult hic disputator intelligi) de illis ista dicuntur, qui alieni a gratia christiana, quaedam ad similitudinem legalium mandatorum proprio judicio sanciebant, intelligentes mores civitatum concordiamque populorum non posse aliter contineri, nisi et recte factis praemia, et peccatis poenae decernerentur; sicut dictum est ab ipsa Sapientia Deo, Ego ex ore Altissimi prodivi, et in omni gente primatum tenui; requiem quaesivi in Jacob, et inveni: (Eccli. XXIV, 5-11): ergo quis ambigat, hanc sapientiam humano generi ad temporalis vitae utilitatem, ex naturae a Deo conditae superesse reliquiis? Si enim nec ad ista terrena ordinanda rationalis animi vigeret ingenium, non vitiata esset, sed exstincta natura. Quae tamen etiamsi excellentissimis artibus, et cunctis mortalium eruditionum polleat disciplinis, justificari ex se non potest: quia bonis suis male utitur, in quibus sine cultu veri Dei impietatis immunditiaeque convincitur, et unde se defendi aestimat, accusatur. Cum ergo Apostolus definiat, quod ex operibus legis non justificatur omnis caro (Rom. III, 20); et quoniam in Christo Jesu neque circumcisio, neque praeputium valeat aliquid, sed nova creatura (Galat. VI, 15): quid iste impiam infidelium libertatem naturalibus instruit bonis, et propriis vult justificare principiis? Quid ad renovationem lacessitae vetustatis idoneam definit praevaricatricis scientiae nuditatem? Quasi ista scientia vel ex naturae opibus residua consecuta, vel ex legalis doctrinae eruditione quaesita, possit sui perceptione praestare, ut quod faciendum noverimus, etiam facere diligamus: aut ullus sit bonae voluntatis motus, nisi quem creavit diffusae per Spiritum sanctum charitatis afflatus. Sine fide enim impossibile est placere (Hebr. XI, 6): et, Omne quod non est ex fide, peccatum est (Rom. XIV, 23): et, In Christo Jesu neque circumcisio aliquid valet, neque praeputium; sed fides quae per dilectionem operatur (Galat. V, 6). CAPUT XI. 31. Post haec, in conclusione testimoniorum, quibus probare voluit quod hi qui per increpationem propheticam surdi appellantur et caeci, possint ex facultate naturae et aures suas aperire ad audiendum, et oculos suos ad videndum (quasi non de iisdem dicat Dominus, Dabo eis cor atiud, et spiritum novum dabo eis; et evellam cor lapideum de carne eorum, et dabo eis cor carneum; ut in praeceptis meis ambulent, et justificationes meas observent, et faciant eas Ezech. XI, 19, 20, et XXXVI, 26, 27 ), addit, et dicit: « Denique ut possibilitatem boni eis inesse significaret, increpans Pharisaeos: Quid autem, inquit, etiam ex vobismetipsis non judicatis quod bonum est (Luc. XII, 57)? Quod utique non eis dixisset, nisi eos judicio naturali quod aequum est scisset posse discernere. » Jam non solum voluntatem boni, sed etiam possibilitatem libero adscribit arbitrio: tanquam ideo ab eis exigatur intelligentia, ideo justitia reposcatur, quia possint haec sine Dei donis de naturae proferre bonis. Imperantur autem ista homini, ut ex ipso praecepto, quo ei hoc quod accepit indicitur, agnoscat se ipsum id suo vitio perdidisse: et non ideo iniquam esse exactionem, quia ad reddendum quod debet idoneus non est; sed a littera occidente confugiat ad spiritum vivificantem, et facultatem quam non invenit in natura, quaerat ex gratia. Quod si facit, magna est misericordia Dei: si non facit, justa est poenapeccati. 32. Denique ad plenitudinem praemissae disputationis, regulari sententia pronuntiat, dicens: « Unde cavendum nobis est, ne ita ad Deum omnia sanctorum merita referamus, ut nihil nisi id quod malum atque perversum est, humanae adscribamus naturae » (Cap. 12). Quid evidentius, quid expressius secundum Pelagii Coelestiique commentum ab ullo eorum discipulo potuit definiri? Illi dicunt, « Gratiam Dei secundum merita nostra dari; » et iidem dicunt, « Gratiam Dei non ad singulos actus dari: » hic intra unam sententiam blasphemiam utramque conclusit, dicens: « Cavendum nobis esse, ne ita ad Deum omnia sanctorum merita referamus, ut nihil nisi quod malum atque perversum est, humanae adscribamus naturae. » Vult ergo esse multa propria hominum merita, quae non sint gratiae largitate collata, quibus ad augendas naturales divitias quaedam desursum munera debeantur. Vult nos gratiam Dei non ad singulos actus accipere: ac perinde non pro omni opere bono semper orare. Atque ita consequens erit ut in Dei muneribus nullum meritum esse credendum sit; quandoquidem sine merito sit, quem Deus semper in omnibus adjuverit: aut si etiam in his quae Deus tribuit, aliqua merita collocantur, constet etiam ipsa propria acquiri facultate potuisse; et ideo in aliquibus oporteat nos adjuvari, ut possibilius fiat per gratiam, quod non erat impossibile per naturam. Ecce jam in ista paucorum brevitate verborum, non duarum tantum, sed multarum impietatum numerosa connexio est: quae si scrupulosioris diligentiae discretione tractetur, in nullo a damnati erroris catena absoluta monstrabitur. CAPUT XII. 33. Sed ne suspicionibus agere videamur, et latebras sensuum ultra verba rimari, quid accrescat cognitis, doceant quae sequuntur. Qui ergo inter principia disputationis suae dixerat, « Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium; qui nobis et initia sanctae voluntatis inspirat, et virtutem atque opportunitatem eorum quae recte cupimus, tribuit peragendi; » nunc volens probare, quod religiosae cogitationes et sancta consilia nulla Dei inspiratione concepta de naturali possint prodire sapientia, ponit verba Salomonis, dicentis: Voluitque David pater meus aedificare domum nomini Domini Dei Israel: et ait Dominus ad David patrem meum, Quod cogitasti in corde tuo, aedificare domum nomini meo, bene fecisti, hoc ipsum mente pertractans; verumtamen non tu aedificabis domum nomini meo » (III Reg. VIII, 17-19). Deinde ut ostendat, quomodo hoc intelligendum sit, infert ipse tractator: « Haec ergo cogitatio, atque iste tractatus regis David, utrumne bonus et ex Deo, an malus et ab homine fuisse dicendus est? Si enim bona et ex Deo fuit illa cogitatio, cur ab eo a quo inspirata est, eidem negatur effectus? si autem mala, et ex homine fuit, cur laudatur a Domino? Restat ergo ut et bona, et ex homine fuisse credatur. In quem modum etiam nostras quotidie cogitationes possumus judicare: neque enim aut soli David bonum ex semetipso cogitare concessum est, aut nobis ne quid boni unquam sapere aut cogitare possimus naturaliter, denegatur » (Cap. 12). 34. Nullo modo hoc testimonio atque argumento probari potest, quod piae cogitationes ex solo libero arbitrio, et non ex Dei inspiratione nascantur. Non enim ideo voluntas David, quae utique bona erat, non ex Deo fuisse credenda est, quia templum sibi Dominus non ab eo aedificari, sed a filio ipsius voluit. Quaerendum ergo est, de quo spiritu processerit affectus istius voluntatis; nempe de illo Dei, in quo dicebat, Si introiero in tabernaculum domus meae, si ascendero in lectum stratus mei; si dedero somnum oculis meis, aut palpebris meis dormitationem, aut requiem temporibus meis, donec inveniam locum Domino, tabernaculum Deo Jacob (Psal. CXXXI, 3-5). Quod cum Propheta concupisceret, non ignorabat verum illud perfectumque templum ab illo esse condendum, qui cum esset Filius Dei, factus est etiam filius David; quique cum videret templum a Salomone constructum, dicebat, Solvite templum hoc, et in triduo suscitabo illud. Dicebat autem de templo corporis sui (Joan. II, 19, 21). Ut ergo hoc templum praefiguraretur, quod in Christo et in Ecclesia disponebatur, merito ad instructionem ejus non David eligitur, sed filius David: ut per filium hominis significaretur Filius Dei et hominis; et per templum dissolubile indicaretur tabernaculum incorruptibile; ad cujus condendam imaginem et voluntas David probata est, et opus in eum translatum est, cujus persona magis eidem imagini congruebat. Atque ita et ex Deo erat hoc velle David, et ex Deo erat hoc facere Salomonem. 35. Quod ut exemplis magis elucescat, requiramus ubi fieri Deus noluerit, quod homines facere Deo volente voluerunt. Dominus Apostolis praecepit, dicens, Euntes ite, et docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, et docentes eos servare omnia quaecumque mandavi vobis (Matth. XXVIII, 19, 20). Quod cum Apostoli audirent, sine dubio non verba nuda per corporales sonos exterioribus tantum auribus acceperunt, sed virtute viventis Verbi accensa est in cordibus eorum inexstinguibilis flamma charitatis, qua ardentissime vellent Evangelium Christi omnibus gentibus praedicare. Sed cum vetiti sunt loqui verbum in Asia, et cum tentarent ire in Bithyniam, prohibiti sunt ab Spiritu Jesu (Act. XVI, 6 et 7); numquid non ex Deo hanc voluntatem habebant, quod etiam istorum optabant ad fidem corda convertere, quos occulto judicio Deus Evangelium tunc nolebat audire? Aut quod Ecclesia quotidie pro inimicis suis orat, id est, pro his qui necdum Deo crediderunt, numquid non ex Spiritu Dei facit? Quis hoc dixerit, nisi qui hoc non facit, aut qui putat fidem non esse Dei donum? Et tamen quod pro omnibus petitur, non pro omnibus obtinetur. Nec est iniquitas apud Deum, qui saepe postulata non tribuit, quae postulare donavit. 36. Bonam igitur voluntatem, eam scilicet qua adhaeretur Deo, nec negandum est hominis esse propriam, et confitendum est Deo inspirante conceptam. Nam cum nemo sit bonus, nisi solus Deus (Luc. XVIII, 19); quale erit bonum, quod auctorem non habet bonum? Naturae quippe humanae, cujus creator est Deus, etiam post praevaricationem manet substantia, manet forma, manet vita, et sensus, et ratio, caeteraque corporis atque animi bona, quae etiam malis vitiosisque non desunt: sed non in his habet veri boni perceptionem, quae mortalem vitam honestare possunt, aeternam autem conferre non possunt. Neque enim ignotum est, quantum Graecae scholae, Romana eloquentia et totius mundi inquisitio circa inveniendum summum bonum, acerrimis studiis, excellentissimis ingeniis laborando nihil egerint, nisi ut evanescerent in cogitationibus suis, et obscuraretur cor insipiens eorum (Rom. I, 21), qui ad cognoscendam veritatem semetipsis ducibus utebantur. Si ergo quis de aerumnosis vanitatibus et insaniis fallacibus erubescens, tenebras esse et mortem quidquid pro lumine ac vita amplectebatur intelligit, et ab his se conatur abstrahere; non est ab ipso, quamvis non sine ipso sit ista conversio; nec propria virtute ad principia salutis enititur: sed agit haec occulta et potens gratia Dei, quae remotis terrenarum opinionum et operum mortuorum favillis, torrem obruti cordis exagitat, et desiderio veritatis inflammat; non ut invitum hominem subigat, sed ut subjectionis cupidum faciat; nec ut ignorantem trahat, sed ut intelligentem sequentemque praecedat. Manens enim liberum arbitrium, quod utique cum ipso homine Deus condidit, a vanitatibus et cupiditatibus suis, in quas neglecta Dei lege defluxit, non a se ipso, sed a Creatore mutatur; ut quidquid in eo in melius reficitur, nec sine illo sit qui sanatur, nec nisi ab illo sit qui medetur; cujus sumus nova creatura novumque figmentum, creati in Christo Jesu in operibus bonis, quae praeparavit Deus, ut in illis ambulemus (Ephes. II, 10). CAPUT XIII. 37. Nunc jam videamus, quo disputantis progrediatur intentio: « Dubitari ergo, » inquit, « non potest, inesse quidem omni animae naturaliter virtutum semina, beneficio Creatoris inserta: sed nisi haec opitulatione Dei fuerint excitata, ad incrementum perfectionis non poterunt pervenire; quia secundum beatum Apostolum, neque qui plantat est aliquid, neque qui rigat; sed qui incrementum dat Deus (I Cor. III, 7). Adjacere autem homini in quamlibet partem arbitrii libertatem, etiam liber ille qui dicitur Pastoris, apertissime docet, in quo duo angeli unicuique nostrum adhaerere dicuntur, id est bonus ac malus: in hominis vero optione consistere, ut eligat quem sequatur. Et idcirco manet in homine liberum semper arbitrium, quod gratiam Dei possit vel negligere, vel amare » (Cap. 12). Si dubitari non potest, « inesse omni animae naturaliter virtutum semina, beneficio Creatoris inserta: » solus Adam praevaricatus est, et in peccato ejus nemo peccavit (Rom. V, 12); in nullis iniquitatibus concepti sumus, et in nullis nos matres nostrae peperere delictis (Psal. L, 7); non fuimus natura filii irae (Ephes. II, 3), nec fuimus sub potestate tenebrarum (Coloss. I, 13); qui manentibus in nobis naturaliter virtutibus, filii potius nati sumus pacis et lucis. Absit ab animis piorum fallacis doctrinae insidiosa deceptio. Virtutes cum vitiis habitare non possunt. Quae enim participatio, inquit Apostolus, justitiae cum iniquitate? aut quae societas luci ad tenebras (II Cor. VI, 14)? Virtus namque principaliter Deus est: cui non aliud est habere virtutem, quam esse virtutem. Hujus cum participes sumus, habitat Christus in nobis, qui est Dei virtus et Dei sapientia (I Cor. I, 24): habitat fides, spes, charitas, continentia, intellectus, consilium, fortitudo, caeteraeque virtutes. Cum vero ab hoc bono recedimus, omnia nobis e contrario oriuntur ex nobis. Discedente enim pulchritudine, quid succedat nisi deformitas? abeunte sapientia, quid resideat nisi insipientia? non regnante justitia, quid dominetur nisi iniquitas? 38. Virtutum itaque semina, quae beneficio Creatoris inserta sunt, praevaricatione primi parentis eversa sunt; nec haberi queunt, nisi eo restituente qui dederat. Reformabilis enim est natura humana formatori suo, et eorum bonorum quae habuit capax est: ut per mediatorem Dei et hominum hominem Christum Jesum, in eo ipso quod ei remansit, possit recuperare quod perdidit. Remansit autem ei rationalis animus, qui non virtus, sed virtutis habitaculum est. Ex participatione enim sapientiae et justitiae et misericordiae, non sapientia neque justitia neque misericordia, sed sapientes et justi et misericordes sumus. Quae bona, quamvis rationale nostrum vitiis occupatum sit, et praevaricantibus nobis Dei templum spiritus immundus invaserit, possunt tamen rursus in ipsum rationale confluere, per eum qui mundi principem foras mittit (Joan. XII, 31), et ligans fortem, vasa ejus rapit (Marc. III, 27), fugatoque mundi hujus spiritu, dat Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis (I Cor. II, 12). Qui autem Spiritum Christi non habet, hic non est ejus (Rom. VIII, 9). 39. Puto autem istum veri similitudine decipi, et in specie falsarum errare virtutum, dum ea bona, quae non possunt nisi ex Dei munere haberi, etiam in impiorum animis aestimat reperiri; ideo scilicet, quia multi eorum sint justitiae, temperantiae, continentiae, et benevolentiae sectatores: quae omnia non frustra quidem, neque inutiliter habent, multumque ex eis in hac vita honoris et gloriae consequuntur; sed quia in iis studiis non Deo, sed diabolo serviunt, licet habeant temporalem de vana laude mercedem, ad illam tamen beatarum virtutum non pertinent veritatem. Et ita manifestissime patet, in impiorum animis nullam habitare virtutem: sed omnia opera eorum immunda esse atque polluta, habentium sapientiam non spiritualem, sed animalem; non coelestem, sed terrenam; non christianam, sed diabolicam; non a Patre luminum, sed a principe tenebrarum: dum et ipsa quae non haberent nisi dante Deo, subdunt ei qui primus recessit a Deo. 40. Qui ergo dicit, « sine ullo opere gratiae naturaliter omni animae semina inesse virtutum; » quid laborat ostendere, nisi de istis seminibus quaedam germina praecedentium Dei gratiam pullulare meritorum? Denique ut videretur aliquid gratiae tribuisse: « Ad perfectionis, » ait, « incrementum semina haec pervenire non poterunt, nisi opitulatione Dei fuerint excitata: » ut scilicet opitulatio Dei sit cohortatio atque doctrina, mens autem, quae virtutum est opulenta seminibus, utatur facultate quam possidet; ad hoc tantum juvanda, ut earum virtutum apprehendat culmina, quarum sibi scit inesse principia. Igitur secundum istum humana anima sic aedificabitur in Dei templum, ut non accipiat fundamentum praeter quod aliud nemo potest ponere, quod est Christus Jesus. (I Cor. III, 11). Quando autem hoc fundamentum incipitur, nisi quando fides in audientis corde generatur? Quae si naturaliter inerat, non coeptum ibi est aliquid, sed superstructum. Superflue ergo infidelis videbatur, qui fidem habebat antequam crederet. Hoc autem et de aliarum virtutum principiis potest dici, quas gratia augere debeat quia sunt, non donare quia desunt. Sed aliud nos omnia sanctarum Scripturarum eloquia docent. Legimus principium esse sapientiae timorem Domini (Prov. I, 7): et legimus donum Dei hanc esse virtutem. Timor, inquit, Dei super omnia se superposuit: beatus homo cui donatum est habere timorem Dei (Eccli. XXV, 14 et 15). Cum ergo timor Dei principium sit sapientiae; quae virtus haberi potest sine sapientia, cui ex timore principium est? Beatus apostolus Petrus: Gratia vobis, inquit, et pax adimpleatur in recognitione Domini nostri Jesu Christi, qui nunc omnia nobis divina virtute sua, quae ad vitam et pietatem pertinent, donavit (II Petr. I, 2-4). Numquid ait, Qui virtutum semina, quae naturaliter habebamus inserta, opitulatione sua excitavit in nobis? Sed ait, Qui nunc omnia nobis, quae ad vitam et pietatem pertinent donavit. Quod dicendo, cujus virtutis initium in natura posuit, quod non ab eo collatum sit, qui cuncta donavit? Propter quod et beatus Paulus: Quid enim habes, inquit, quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis (I Cor. IV, 7)? 41. Ergo omnia quae ad vitam et pietatem pertinent, non per naturam, quae vitiata est, habemus; sed per gratiam, qua natura reparatur, accepimus. Nec ideo aestimare debemus, in naturalibus thesauris principia esse virtutum, quia multa laudabilia reperiuntur etiam in ingeniis impiorum: quae ex natura quidem prodeunt, sed quoniam ab eo qui naturam condidit recesserunt, virtutes esse non possunt. Quod enim vero illuminatum est lumine, lumen est, et quod eodem lumine caret, nox est. Quia sapientia hujus mundi stultitia est apud Deum (Id. III, 19). Ac sic vitium est, quod putatur esse virtus: quandoquidem stultitia est, quod putatur esse sapientia. Quando autem fieri potest, ut qui in naturalium virtutum seminibus, quae istae magnificat, gloriatur, ipsas virtutes suas ei doctrinae subjiciant provehendas, quae dicit, Si quis videtur inter vos sapiens esse, stultus fiat ut sit sapiens (Ibid., 18); et, Quia in sapientia Dei non cognovit hic mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stultitiam praedicationis salvos facere credentes (Id. I, 21)? Quid illa scientiae sapientiaeque praesumptio magis ineptum esse censeat, magisque ridendum, nisi Spiritus Dei aspernationem subegerit superborum, rationesque illas, quae ignotae veritati canina facundia repugnabant, gratiae suae virtute destruxerit; ut semen verbi praesulcata cordis terra concipiat, et dignos aeternis horreis fructus Dei agri cultura producat? 42. Post illud autem nullius auctoritatis testimonium, quod disputationi suae de libello Pastoris inseruit, ex quo ostendere voluit, inter boni et mali angeli contrarias suasiones, ita omnem hominem naturali judicio et propriae discretioni esse commissum, ut ei non plus a Deo praesidii, quam a diabolo sit periculi; addidit definitioni suae regulam, dicens, « Et idcirco manet in homine liberum semper arbitrium, quod gratiam Dei possit vel negligere, vel amare. » In qua sententia etiam hoc quod ait, « in homine remanere semper liberum arbitrium, » ex aliqua parte non constat: siquidem multa millia infantium in regnum Dei assumptorum, aut a regno Dei extraneorum, sine ullius suae voluntatis arbitrio gratiam Dei aut accipiant, aut amittant; multique excordes ad omnia prorsus et fatui, per Sacramentum regenerationis ab aeternae mortis vinculis eruantur. Accipiamus tamen ita hoc dictum, ut ad eos proprie pertineat haec definitio, qui uti possunt libera voluntate. Itane libera est ista libertas, ut tantum ex se habeat fastidii, ut negligat gratiam Dei: tantum ex se habeat delectationis, ut diligat? Itane illum vetustae infidelitatis glacialem rigorem nullus meridiani caloris spiritus relaxavit, et torpor mentis obstrictae de suo algore concaluit; et dicente Domino, Ignem veni mittere in terram (Luc. XII, 49), nulla ad cor frigidum scintilla pervenit, et cinis mortuus ex semetipso in flammam charitatis exarsit? Nihil tale in istius gratiae amatoribus factum est, quale illi experti sunt, qui dicebant, Nonne cor nostrum erat ardens, cum essemus cum illo in via, et aperiret nobis Scripturas (Id. XXIV, 32)? Sed nec illud in eisdem actum est, quod de Lydia, civitatis Thyatirorum purpuraria, quae inter mulieres, quibus illic Apostolus praedicabat, sola tunc ostenditur credidisse: Cujus, inquit, cor aperuit Deus, ut intenderet his quae a Paulo dicebantur (Act. XVI, 14)? Et tanta est secundum istum liberi arbitrii incolumitas et facultas, ut charitatem, quae in omnium arce virtutum est, non ex Dei munere, sed ex sola habeant voluntate? Quid ergo in anima a suo aedificatore reparatur ; aut qua largitate gratiae fiet ornatior, si illa sunt ei propria, sine quibus non possunt prodesse donata? Sed Apostolus, qui profitetur, sine charitate non operationes miraculorum, non scientiam, non fidem, non prophetiam, non erogationes divitiarum, non ipsam saevissimorum suppliciorum prodesse tolerantiam (I Cor. XIII, 2 et 3); unde habeatur ipsa charitas non tacet: Quoniam charitas, inquit, Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. V, 5); et, Pax, inquit, fratribus cum charitate et fide a Deo Patre et Domino Jesu Christo (Ephes. VI, 23). Sanctus etiam Joannes apostolus instruat nos, unde hujus boni coeperimus esse participes. Charissimi, inquit, diligamus nos invicem, quia dilectio ex Deo est. Et ne possemus opinari, ideo dilectionem dictam ex Deo, quia in natura hominis hic satus esset affectus; paulo post ait, Non quod nos dilexerimus Deum, sed quoniam ipse dilexit nos: et iterum. Nos diligamus Deum, quia prior dilexit nos (I Joan. IV, 7, etc.). Agnoscat ergo humana egestas, hoc quod de quibuslibet bonis recte dicitur, multo rectius sibi dici de eo, sine quo bona cuncta non prosunt: Quid enim habes quod non accepisti? Si autem accepisti, quid gloriaris quasi non acceperis (I Cor. IV, 7)? CAPUT XIV. 43. Post haec autem, cum tantum homini tribuisset ante gratiam, quantum ei fructuosissimum est habere per gratiam; addidit quaedam perplexa atque confusa, ad vigorem liberi arbitrii demonstrandum; et de his quae jam donatis sibi viribus facit, vult illa munire quae ei naturaliter inesse definit; ut quod est per adjutorium Dei perfecisse, hoc sit ex arbitrii libertate coepisse. Verum haec ut tolerabilia transeamus; quia et nos ideo liberum arbitrium dicimus, bonae voluntatis affectum fideique principium operante gratia concepisse, ut per haec quae illi nullo merito praeeunte donata sunt, ea quae operaturo sunt promissa mereatur; ab illo semper petens posse aliquid boni facere, qui ait, Sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5): his itaque praetermissis, id quod de sancti Job passionibus posuit, retractemus. Ait enim: « Quod etiam in Job probatissimo athleta suo, cum eum diabolus expetisset ad singulare certamen, divinam legimus providisse justitiam. Si enim contra inimicum non sua virtute, sed Dei solius fuisset gratia protegente congressus, et absque ulla virtute patientiae suae divina tantum opitulatione suffultus, multiplices illas ac tota inimici crudelitate quaesitas tentationum moles et exitia pertulisset; quomodo non illam calumniosam diabolus, quam prius emiserat vocem, adversus eum justius iterasset: Numquid Job gratis colit Deum? Nonne tu vallasti eum, ac domum ejus, et universam substantiam ejus per circuitum? Sed aufer manum tuam, hoc est, Sine eum suis mecum viribus decertare; nisi in faciem tuam benedixerit tibi (Job I, 9-11)? Sed cum nullam hujuscemodi querimoniam calumniosus hostis post conflictum audeat iterare, non Dei, sed illius se victum viribus confitetur. Licet etiam gratia Dei non in totum illi defuisse credenda sit, quae tantam tentatori tribuit potestatem, quantam et illum resistendi noverat habere virtutem: non eum ab illius impugnatione sic protegens, ut nullum virtuti humanae relinqueret locum; sed hoc tantum procurans, ne violentissimus inimicus animam ejus amentem faciens et impotem sensu, impari eum atque iniquo certaminis pondere praegravaret » (Cap. 14). 44. Quis haec praedicari a catholicis inter catholicos crederet, nisi quae in collocutionibus domesticis saepe defensa sunt, etiam scripta legerentur? Itane in omnibus hominibus intelligentiae caligat obtutus, et a cunctis Ecclesiae filiis spiritus scientiae et pietatis abscessit, ut non erubescant ingerere se judiciis legentium tam inanes fabulas, tam inhonesta mendacia? Vir gravis, doctor sapiens, verax magister, redde nobis catholicam definitionem, qua inter initia disputationis tuae aures nostras mentesque cepisti. Pronuntiaveras fidem christiana voce ecclesiasticam, « Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium: qui nobis et initia sanctae voluntatis inspirat, et virtutem atque opportunitatem eorum quae recte cupimus tribuit peragendi. Omne enim datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jacobi I, 17); qui et inspirat quae bona sunt, et exsequitur et consummat in nobis: » et hujus sententiae soliditate omnia hostilium reliquiarum machinamenta confregeras. Cur professione mutata, quod destruxisti aedificas; quod tuebaris, impugnas? cur invictissimae veritatis arce deserta gradatim ad praecipitia Pelagiana decurris? Qui enim definieras, neque sanctarum cogitationum, neque piarum voluntatum neque bonorum actuum ex nobis esse principia; sed inspiratione Dei gratiaeque ejus auxilio bona in nobis cuncta generari, et ad profectum perfectionemque perduci: paulo post coepisti donis gratiae liberi arbitrii aequare conatus; ut principia quae Deo assignaveras, posse hominem a semetipso habere monstrares, dicendo, « Quia etiam suis interdum motibus homo ad virtutum appetitus possit extendi, semper vero a Domino indigeat adjuvari: » et iterum dicendo, « Etiam per naturae bonum, quod beneficio Creatoris indultum est, nonnumquam bonarum voluntatum prodire principia: quae tamen nisi a Domino dirigantur, ad consummationem virtutum pervenire non possint. » Et post haec, ut quosdam praeveniri a gratia ostenderes, in quorumdam autem praeeuntibus meritis causam percipiendae gratiae collocares, dixisti, « Quid ex quo pendeat dubitari, id est, utrum quia initium bonae voluntatis praebuerimus, misereatur nostri Deus; an quia Deus misereatur, consequamur bonae voluntatis initium. » Quas duas regulas ne in ambiguo relinqueres, utramque exemplis, ut tibi visum est idoneis, munire curasti; unam de Pauli et Matthaei coactitia conversione confirmans; aliam de Zacchaei et latronis voluntaria fide roborans: quorum desiderium tam violentum dicis fuisse, « ut ad invadendum regnum coelorum specialia vocationis monita praevenirent. » Deinde progressu disputationis, ut incolumitatem interioris hominis patefacias; ipsum « Adam concepisse quidem, quam non habebat scientiam mali; sed quam acceperat boni scientiam, non amisisse » confirmas. Cumque hoc etiam ex comparatione impiorum probare voluisses; in id usque prolapsus es, ut proclamares, « Cavendum nobis esse, ne ita ad Dominum omnia sanctorum merita referamus, ut nihil nisi quod malum est, humanae adscribamus naturae. » Et ne hanc naturam illas in praevaricatione Adae crederemus amisisse virtutes, definisti tam incolumes esse omnium hominum animas naturaliter, quam fuit primi hominis ante peccatum, dicendo, « Dubitari ergo non potest, inesse omni animae naturaliter virtutum semina beneficio Creatoris inserta. » Consideratis ergo his definitionibus tuis, non est occultum, quantum ab illius sententiae sanitate desciveris, in qua quod tribuendum erat gratiae, fallaciter praedicando, catholicarum tibi aurium judicia conciliare voluisti; quibus de praemissae professionis fronte securis, facile sequentia irreperent, si prima placuissent. CAPUT XV. 45. Sed hactenus ne in totum videreris a praefixa regula discrepare, ita virtutum meritorumque principia a libero arbitrio ad gratiam transtulisti, ut ipsorum bonorum desideriorum voluntarios motus sine auxilio Dei nec provehi fatereris posse, nec perfici: nunc vero remoto longius Deo, et a sustentatione hominis separato, tantam libero arbitrio potentiam tribuis, ut non solum amissionem multiplicium facultatum et totius simul familiae ac necessitudinum acerbissimum finem constanter aequanimiterque suscipiat; sed ipsius quoque corporis proprii ineffabiles cruciatus proposito nudae voluntatis evincat. Et ut dubitari hinc disputante te nequeat, sancti Job constituis exemplum, qui adversum illam insignem diabolicae saevitiae crudelitatem sine Dei praesidio decertarit: et argumento probare niteris, quod ipse cruentissimus inimicus confessus sit, non Domini, sed Job se virtute superatum, in eo quod sibi in graviore conflictu gratiam Dei obstitisse non dixit: quasi vir ille in damnis atque orbitatibus debuerit superna protectione circumtegi, in carnis autem suae animaeque tormentis non eguerit adjuvari. Si ergo hac magnitudine animi, quam illata per singulos omnesque artus tot mortium poena non superat, nihil inter sanctorum palmas memorabilius, nihil invenitur illustrius; eamque asseris, ex humana tantum virtute subsistere: quid erit laudis ac meriti, quod inter studia quietis et pacis nequeat arbitrii obtinere libertas, quam in tanti fine certaminis de suis viribus coronasti? 46. Quaero igitur abs te, videaturne tibi vir iste, cum illis quae legimus suppliciis probaretur, habuisse in se Spiritum sanctum. Si habuisse dicis; certum est quia Deus, quem non deseruit, adjuvit. Si autem recessisse ab eo Spiritum sanctum dixeris; propheticus te ejusdem sermo convincit, dicens: Scio enim quod Redemptor meus vivat, et in novissimo die de terra surrecturus sim; et rursus circumdabor pelle mea, et in carne mea videbo Deum, quem visurus sum ego ipse, et oculi mei conspecturi sunt, et non alius: reposita est haec spes mea in sinu meo (Job XIX, 25-27). Quod si de incarnatione Domini nostri Jesu Christi, ac resurrectione ejus qui est primitiae dormientium, et de spe redemptionis quae in ipso reposita est omnibus sanctis, recte intelligitur prophetatum; manifeste apparet, non discessisse a templo suo gratiam Dei; et fecisse jam tunc Dominum in hoc sancto suo, quod postea in Apostolis et martyribus suis spondebat esse faciendum, dicens: Cum autem tradent vos, nolite cogitare quomodo aut quid loquamini; dabitur enim vobis in illa hora quid loquamini: non enim vos estis qui loquimini, sed Spiritus Patris vestri qui loquitur in vobis (Matth. X, 19, 20). Quid? cum idem sanctus ineptis consolatoribus responderet, nonne in Dei fidebat auxilio, dicens, Qui deridetur ab amico suo, sicut ego, invocabit Dominum, et exaudiet eum? Aut nesciebat ex illo se habere quod habebat, de quo ait, Apud ipsum est sapientia et fortitudo, ipse habet consilium et intelligentiam: et de quo dicit, In cujus manu anima omnis viventis, et spiritus universae carnis hominis (Job XII, 4, 13, 10): et iterum, Exspecto, inquit, donec veniat immutatio mea: vocabis, et ego respondebo tibi; operi manuum tuarum porriges dexteram: tu quidem gressus meos dinumerasti, sed parcis peccatis meis: signasti quasi in saeculo delicta mea, sed curasti iniquitatem meam (Id. XIV, 14-17)? Non ergo deseruerat Dominus, quem curabat; neque opem suam abstulerat ab eo, cui purificatoria remedia, quibus clarius nitesceret, admovebat. 47. Ad hanc passionum tolerantiam, in qua hic sanctus emicuit, etiam ille erat praeparatus a Domino, qui dicebat, Nam etsi ambulem in medio umbrae mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es (Psal. XXII, 4): et illud, Salus justorum a Domino, et protector eorum est in tempore tribulationis (Psal. XXXVI, 39). Ad hanc tolerantiam etiam ille erat praeparatus a Domino, qui et credere in Christum, et pro Christo pati referebat ad Christum, dicens, Justificati igitur ex fide pacem habeamus ad Deum per Dominum nostrum Jesum Christum; per quem et accessum habemus in gratiam istam, in qua stamus, et gloriamur in spe gloriae filiorum Dei: non solum autem, sed et gloriamur in tribulationibus; scientes quod tribulatio patientiam operatur, patientia autem probationem, probatio vero spem, spes autem non confundit: quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. V, 1-5): et iterum, Quis nos separabit a charitate Christi? tribulatio? an angustia? an persecutio? an fames? an nuditas? an periculum? an gladius? sicut scriptum est, Quia propter te mortificamur tota die, aestimati sumus sicut oves occisionis: sed in his omnibus superamus, per eum qui dilexit nos (Id. VIII, 35-37). Hujus tolerantiae fortitudo unde descenderit, beatus Petrus, et in illo omnis Ecclesia, Veritatis ipsius voce discebat, dicentis, Ecce satanas postulavit ut cerneret vos velut triticum: ego autem rogavi pro te, Petre, ne deficiat fides tua (Luc. XXII, 31). Quisquis igitur in tribulationibus non deficit, ab illo se non dubitet adjuvari, ad quem quotidie corda universorum fidelium clamant: Ne inferas nos in tentationem, sed libera nos a malo (Matth. VI, 13). Quoniam custodit Dominus animas servorum suorum, de manu peccatorum liberabit eos (Psal. XCVI, 10). 48. Quod autem dicis, « Gratiam Dei ab Job ex eo intelligendam non penitus recessisse, quod tentatori ejus tantam Deus tentandi dederit potestatem, quantam et illum resistendi noverat habere virtutem: » nonne rectius veraciusque loquereris, si ubi dixisti, « quantam et illum resistendi noverat habere virtutem; » diceres potius, Quantam et illi resistendi noverat se dedisse virtutem? Unius enim verbi correctio, totam istam gloriam, quam humanis viribus assignare voluisti, sobrietate aliqua temperasset, ut illa mirabilis in tanta afflictione patientia, et Dei adjutorio et libero hominis adscriberetur arbitrio. Sed veritus es naturae humanae minuere laudem, si ei profiteris a Deo datam esse virtutem; ideo conflictus illius atque victoriae non vis credi cooperatorem Deum fuisse, sed tantummodo spectatorem: ut cui persuadere potueris, per naturalem liberi arbitrii facultatem tam arduum certamen victum, dubitare non audeat in levioribus causis multo liberiores esse bonae voluntatis effectus; atque ita in illius damnatae sententiae foveam cadat, qua dicitur, Ideo nobis gratiam justificationis dari, ut quod facere per liberum jubemur arbitrium, facilius possimus implere per gratiam; tanquam etsi gratia non daretur, non quidem facile, sed tamen possemus etiam sine illa implere divina mandata. Quod quia catholici pontifices dignum anathemate censuerunt, utendum nobis est eo, quo usi sunt testimonio, dicentes (Carthag. concil. can. 6, supra, col. 1729): « De fructibus enim mandatorum Dominus loquebatur, ubi non ait, Sine me difficilius potestis facere; sed ait, Sine me nihil potestis facere » (Joan. XV, 5). CAPUT XVI. 49. His autem definitionibus tuis, quas credidisti idonea auctoritate munitas, tanquam de consensu legentium securus adjungis, Solere interdum Deum ad fidem nostram probandam plus offerre quam sufficit, ut quam firma sit credentium fides, possit agnosci. Et hoc exemplo illius Centurionis ostendis, qui cum pueri sui posceret curationem, Dominusque se ad domum ejus iturum esse promitteret, responderit, Non sum dignus ut intres sub tectum meum; sed dic tantum verbo, et sanabitur puer meus. In quo eum Dominus tali admiratione laudaverit, ut pronuntiaret, non se invenisse tantam fidem in Israel (Matth. VIII, 5-10). Et exigua conclusione pene totum Pelagianum dogma confirmas, dicendo: « Nullius enim laudis esset ac meriti, si id in eo Christus, quod ipse donaverat, praetulisset » (Cap. 14). Falso ergo scriptum est, Quia nemo potest esse continens, nisi Deus del (Sap. VIII, 21): falso praedicavit Apostolus, cum de eadem virtute loqueretur, dicens, Volo autem omnes homines esse sicut me ipsum: sed unusquisque proprium habet donum a Deo; alius sic, alius vero sic (I Cor. VII, 7): falso docuit et ille qui dixit, Si quis indiget sapientia, postulet a Deo, et dabitur ei. Nec secundum veritatem dictum est, Omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jacobi I, 5, 17): et, Nemo potest accipere quidquam, nisi ei datum fuerit de coelo (Joan. III, 27). An dicendum est, omnes quidem virtutes inter Dei dona numerandas; sed in illis hominem, quas de proprio habuerit, esse laudabilem; et ibi esse merita, ubi Dei dona non fuerint? Igitur secundum regulam tuam, quibus donatum est, ut non solum crederent in Christum, sed etiam ut paterentur pro ipso, et laudem et meritum perdiderunt; nec habent veram gloriam, qui non in se, sed in Domino gloriantur. Sed rectius audimus prophetam dicentem, Maledictus homo qui spem habet in homine, et firmat carnem brachii sui, et a Domino discedit cor ejus (Jerem. XVII, 5): et illum qui ait, Diligam te, Domine virtus mea (Psal. XVII, 2); et, In Domino laudabitur anima mea (Psal. XXXIII, 3); et, Fortitudo mea et laudatio mea Dominus (Psal. CXVII, 14). Ut manifestissime noverimus, nec laudem eos ullam habere, nec meritum, in quibus non inveniuntur, quae nisi Dominus dederit non habentur. 50. Sic autem putasti de testimonio laudatae fidei praejudicium donis gratiae posse generari, quasi fides, ubi ostenderetur laudata, non doceretur esse donata. Laudat Apostolus Romanorum fidem, et pro hoc bono eorum agit gratias Deo, dicens: Primum quidem gratias ago Deo meo per Jesum Christum pro omnibus vobis, quia fides vestra annuntiatur in universo mundo (Rom. I, 8). Ad Corinthios quoque simili scribit affectu, dicens: Gratias ago Deo meo semper pro vobis, in gratia Dei, quae data est vobis in Christo Jesu; quia in omnibus divites facti estis in illo, in omni verbo, et in omni scientia (I Cor. I, 4, 5). Numquid agendo gratias Deo, credentibus sustulit laudem? aut laudando credentes, meritis negavit auctorem? De Ephesiorum etiam fide quid sentiat, audiamus: Propterea, inquit, et ego audiens fidem vestram, quae est in Domino Jesu, et dilectionem in omnes sanctos, non cesso gratias agens pro vobis, memoriam vestri faciens in orationibus meis, ut Deus Domini nostri Jesu Christi Pater gloriae, det vobis Spiritum sapientiae et revelationis, in agnitione ejus illuminatos oculos cordis vestri (Ephes. I, 15-18). Habebant ergo isti fidem, habebant et opera charitatis, quae nec laude poterant carere, nec merito: sed pro his virtutibus Apostolus gratias Deo agere non cessat, sciens a Patre luminum haec dona venisse; a quo se etiam petere protestatur, ut quibus dedit fidem, quae per dilectionem operatur, det Spiritum sapientiae et intellectus: et inde se Ephesii noverint accepisse quod habent, a quo discunt sperare quod non habent. Pro Philippensibus quoque similes Deo gratias agit, et meritum eorum laudemque non supprimit, dicens: Gratias ago Deo meo in omni memoria vestri, semper in cunctis orationibus meis pro omnibus vobis cum gaudio deprecationem faciens super communicatione vestra in Evangelio, a prima die usque nunc; confidens hoc ipsum, quia qui coepit in vobis opus bonum, perficiet usque in diem Jesu Christi (Philipp. I, 3 6). Cujus hic humanae laudis ac meriti nunc in Deo causa suspensa est? quid virtutis aut pietatis exceptum est, quod non ex gratiae fonte profluxerit, ubi ab initio usque ad finem et inchoatio et perfectio boni operis Domino deputatur? Cui canitur de sanctis suis, Domine, in lumine vultus tui ambulabunt, et in nomine tuo exsultabunt tota die, et in tua justitia exaltabuntur; quoniam gloria virtutis eorum tu es (Psal. LXXXVIII, 16-18). CAPUT XVII. 51. Considerandum sane est, in hac sententia tua quantum adjuves eos qui dicunt, « Gratiam Dei secundum merita nostra dari: » quos tamen, ut catholicae fidei defendaris umbraculo, profanae opinionis esse profiteris, dicens, « Nemo autem aestimet haec a nobis ob hoc fuisse prolata, ut nitamur astruere, summam salutis in nostrae fidei ditione consistere, secundum quorumdam profanam opinionem, qui totum libero arbitrio deputantes, gratiam Dei dispensari secundum meritum uniuscujusque definiunt. » Sed miror valde, quomodo non vides, aut ab aliis aestimas non videri, quod te ipsum tuo ore condemnas. Dicendo enim quod « Centurio, cujus fides Domini voce laudata est, nullius laudis esset ac meriti, si id in eo Deus, quod ipse donaverat, praetulisset: » definisti Centurionem illum non donatam fidem habuisse, sed propriam, ac perinde nihil ejus principiis collatum fuisse per gratiam; in eadem autem fide causam fuisse et laudis et meriti, quorum neutrum haberet, si id, cui et laus debetur et meritum, Dominus contulisset. Frustra ergo, ut invidiam damnati erroris evadas, summam salutis negas in fidei nostrae ditione consistere: cum omni modo salus nisi ex fide esse non possit. Justus enim ex fide vivit (Rom. I, 17). Quoniam Veritas dicit, Amen, amen dico vobis, quoniam qui audit verbum meum et credit in eum qui me misit, habet vitam aeternam, et in judicium non veniet, sed transibit de morte in vitam (Joan. V, 24): et iterum, Haec est autem voluntas Patris mei, ut omnis qui videt Filium et credit in eum, habeat vitam aeternam; et ego resuscitem eum in novissimo die (Id. VI, 40): et iterum, Haec est autem aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Id. XVII, 3). Cum itaque huic fidei, quam ideo meritis et laudibus honorasti, quia mavis eam inter liberi arbitrii bona, quam inter Dei dona numerari, aeternam beatamque vitam constet esse praeparatam: quomodo hoc vulnus declinabis, quo te ipse configis, pronuntiando eos profanos, qui gratiam dispensari secundum merita humana definiant; et asserendo quod nec laudem constet habere nec meritum eos, qui ex dono gratiae sint fideles? Quoquoversum ergo te conferas, a temetipso et vinceris, et vinciris. Si enim gratiam merita non praecedunt, et fides non potest esse sine meritis; fides gratiam non praecedit, et omni modo ex gratia habetur, quidquid illud est ex quo meritum nascitur, quod ante gratiam non habetur. CAPUT XVIII. 52. Ut igitur definitionum tuarum absurditas non sibi repugnare videatur, inconvenientia miscere conaris, et unitatem membrorum corporis Christi in duobus generibus fidelium nova praesumptione constituis: in uno scilicet, ad quod pertineat illud, quod in principio dixisti, « Non solum actuum, sed etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium; qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur et consummat in nobis; » in alio autem, cui congruat regula ista, qua dicis, « Centurionem nec laudem ullam habiturum fuisse, nec meritum, si id in eo Dominus, quod ipse donaverat, praetulisset. » Et licet totum disputationis tuae textum ad has duas formulas, quae nullo modo conformes possunt esse, produxeris; nunc tamen distinctius atque expressius quid volueris firmare pronuntias, dicens: « Per haec igitur exempla, quae de evangelicis protulimus monumentis, evidentissime poterimus advertere, diversis atque innumeris modis et inscrutabilibus viis Deum salutem humani generis procurare: et quorumdam quidem volentium ac sitientium cursum ad majorem incitare flagrantiam; quosdam vero etiam nolentes invitosque compellere: et nunc quidem, ut impleantur ea, quae utiliter a nobis desiderata conspexerit, adjuvare; nunc vero etiam ipsius sancti desiderii inspirare principia, et vel initium boni operis, vel perseverantiam donare. Inde est quod orantes, non solum protectorem ac salvatorem, sed etiam adjutorem ac susceptorem Dominum proclamamus. In eo enim quod prior advocat, et ignorantes nos atque invitos attrahit ad salutem, protector atque salvator est: in eo autem quod annitentibus nobis opem ferre, refugientesque suscipere ac munire consuevit, susceptor ac refugium nominatur. » 53. Hac ergo discretione praescripta erit, ut definis, in una Ecclesia ista diversitas, ut Dominus noster Jesus Christus, de quo dictum est, Et vocabis nomen ejus Jesum; ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum (Matth. I, 21); et de quo dictum est, Nec enim est aliud nomen sub coelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri (Act. IV, 12); non omnium Christianorum, sed quorumdam salvator, quorumdam vero susceptor sit: ut hi tantum salvati, quos ad suscipiendam gratiam Deus aversos reluctantesque compulerit; hi autem suscepti sint, qui vocationem spontanei cursus fervore praevenerint: et illis quidem conferatur gratuitum donum, istis vero debitum praemium rependatur: illi nullius sint laudis ac meriti, qui nihil boni habeant nisi quod acceperint; isti autem et gloria abundent, et remuneratione ditescant, qui propria facultate devoti, quod non acceperant obtulerunt. Atque ita Jesus Christus alios liberatos invenerit, alios liberarit: et non ad omnes pertineat quod ait, Non vos me elegistis, sed ego elegi vos (Joan. XV, 16); si sunt a quibus, cum eos non elegisset, electus est: non ad omnes pertineat, Nemo potest venire ad me, nisi datum fuerit ei a Patre meo (Id. VI, 66); si sunt qui non dante Patre ad Filium venire potuerunt: non ad omnes pertineat, quod ait evangelista, Erat lumen verum, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Id. I, 9); si sunt qui aut ita in hunc mundum venerunt, ut non essent tenebrae; aut ita lux esse coeperunt, ut illuminatione veri luminis non egeant: nec de omnibus adoptatis accipiendum sit, quod ait Apostolus, Qui eruit nos de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii dilectionis suae (Coloss. I, 13); siquidem ipsi rumpant vincula sua, et jugo veteris captivitatis excusso, a dominatione diaboli in regnum Dei libera alacritate transcurrant. Haec si possunt intra unam Ecclesiam praedicari, ut neutra opinio alteri cedat, sed invicem sibi utraque succumbat; potest fieri ut recipiamus quod Pelagiani tenent, et Pelagiani recipiant quod tenemus. Sed hoc modo non tam illi catholici, quam nos erimus (quod absit) Pelagiani. Contrariorum enim permixtio meliorum defectio est: quia cum virtus vitium recipit, non a vitio, sed a virtute disceditur. 54. Nullo igitur modo christiana corda suscipiunt, quod persuadere conatus es, eos qui gratia Dei sunt quod sunt, nec laudem ullam habere, nec meritum, et ab eo, qui venit salvare quod perierat, partem Christianorum salvatam, partem vero esse susceptam: quoniam discipuli evangelicae apostolicaeque doctrinae, non alta sapientes, sed humilibus consentientes, insaniam istam superbae elationis horrescunt. In toto quippe Ecclesiae corpore, atque in singulis membris, quod mortuum erat, vivificatum est; quod captivum erat, redemptum est; quod caecatum erat, illuminatum est; quod perierat, quaesitum est; quod errabat, inventum est. Nec secundum novam istam partitionem aliorum salvator, aliorum susceptor: sed omnium usquequaque fidelium et salvator et susceptor est Christus. Nec merito ac laude privantur, qui unde aeterna bona mereantur accipiunt: tantoque beatiores fiunt, quanto pauciora habuerint quae ipsorum sunt, et quanto plura quae Dei sunt. Non enim conturbat nos superbientium inepta querimonia, qua liberum arbitrium causantur auferri, si et principia, et profectus, et perseverantia in bonis usque in finem, Dei dona esse dicantur: quoniam opitulationes divinae gratiae, stabilimenta sunt voluntatis humanae. Volentes oramus: et tamen misit Deus Spiritum in corda nostra clamantem, Abba, Pater (Galat. IV, 6). Volentes loquimur: et tamen si pium est quod loquimur, non sumus nos loquentes, sed Spiritus Patris nostri qui loquitur in nobis (Matth. X, 20). Volentes operamur salutem nostram: et tamen id ipsum velle atque operari Deus est qui operatur in nobis (Philipp. II, 13). Volentes diligimus Deum, et proximum: et tamen charitas ex Deo est (I Joan. IV, 7), diffusa in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. V, 5). Hoc de fide, hoc de tolerantia passionum, hoc de pudicitia conjugali, hoc de continentia virginali omnibusque virtutibus sine exceptione profitemur; quod nisi donatae essent nobis, non invenirentur in nobis. Et quod liberum arbitrium, naturaliter homini inditum, maneat in natura, sed qualitate et conditione mutata per mediatorem Dei et hominum, hominem Jesum Christum, qui ipsam voluntatem ab eo quod perverse volebat, avertit, et in id quod ei bonum esset velle, convertit: ut delectatione affecta, fide mundata, spe erecta, charitate accensa liberalem susciperet servitutem, et servilem abjiceret libertatem. CAPUT XIX. 55. Ex his igitur definitionibus, quas hactenus quaedam praetermittendo discussimus, non obscurum atque ambiguum est, quid de gratia Dei sentiant, qui sincerissimis ejus defensoribus obloquuntur; et pacem victricis Ecclesiae, resumptis de damnatorum schola quaestiunculis, inquietant; quas si, ut audivimus, retexamus, fiet sermonis nostri immoderata prolixitas: cum de his quae de ipsorum stilo innotuerunt, facile pius lector intelligat, ad quae praecipitia perveniatur his callibus, et in istam lutulentorum rivorum coenosam uliginem cujus voraginis humor exsudet. Necessarium sane aestimo, ante conclusionem voluminis, ea quae ostendimus non congruere catholicae veritati, breviter conjunctimque digerere: ut quae interjectis responsionibus nostris possint recordationem legentis effugere, fidelius simul decursa recolantur. Prima ergo definitione dictum est: « Non solum actuum, verum etiam cogitationum bonarum ex Deo esse principium; qui nobis et initia sanctae voluntatis inspirat, et virtutem atque opportunitatem eorum quae recte cupimus, tribuit peragendi. Omne enim datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jacobi I, 17): qui et incipit quae bona sunt, et exsequitur, et consummat in nobis. » Quod et nos valde amplectimur catholicumque esse profitemur. Secunda definitione dictum est: « Adest igitur inseparabiliter nobis divina protectio; tantaque est erga creaturam suam pietas Creatoris, ut non solum comitetur eam, sed etiam praecedat jugiter providentia: quam expertus Propheta confitetur, dicens, Deus meus, misericordia ejus praeveniet me (Psal. LVIII, 11). Qui cum in nobis ortum quemdam bonae voluntatis inspexerit, illuminat eam, atque confortat, et incitat ad salutem, incrementum tribuens ei, quam vel ipse plantavit, vel nostro conatu viderit emersisse. » Jam hic a praemissa definitione disceditur, et quod totum gratiae datum fuerat, ex parte nunc libero arbitrio deputatur. Tertia definitione dictum est: « Nisi quod in his omnibus, et gratia Dei, et libertas declaratur arbitrii, qua etiam suis interdum motibus homo ad virtutum appetitus possit extendi, semper vero a Domino indigeat adjuvari. Nec enim cum voluerit quis, sanitate perfruitur, aut de aegritudinis morbo pro arbitrii sui desiderio liberatur. » Quasi medicus noster non etiam hoc donet morbidis, ut et veram desiderent sanitatem. Quarta definitione dictum est: « Ut autem evidentius clareat, etiam per naturae bonum, quod beneficio Creatoris indultum est, nonnunquam bonarum voluntatum prodire principia, quae tamen nisi a Domino dirigantur, ad consummationem virtutum pervenire non possunt, Apostolus testis est, dicens, Velle enim adjacet mihi, perficere autem bonum non invenio » (Rom. VII, 18). Quasi Apostolus ex naturali affectu, et non ex gratiae dono bonam habeat voluntatem, qui profitetur ex Deo sibi esse sufficientiam etiam cogitandi (II Cor. III, 5). Quinta definitione dictum est: « Et ita sunt haec quodam modo indiscrete permixta atque confusa, ut quid ex quo pendeat, inter multos magna quaestione volvatur: id est, utrum quia initium bonae voluntatis praebuerimus, misereatur nostri Deus; an quia Deus miseretur, consequamur bonae voluntatis initium. Multi enim singula haec credentes, ac justo amplius asserentes, variis sibique contrariis sunt erroribus involuti. Si enim dixerimus, nostrum esse bonae principium voluntatis; quid fuid in persecutore Paulo, quid in publicano Matthaeo: quorum unus cruori ac suppliciis innocentum, alius violentiis ac rapinis publicis incubans, attrahitur ad salutem? Sin vero gratia Dei semper inspirari bonae voluntatis principia dixerimus: quid de Zacchaei fide, quid de illius in cruce latronis pietate dicemus: qui desiderio suo vim quamdam regnis coelestibus inferentes, specialia vocationis monita praevenerunt? » In errore esse dicitur, et si qui ex gratia nasci bonam voluntatem, et is qui dicit gratiam ex bona voluntate pendere: et tamen utraque sententia suscipienda decernitur, dum unius in Paulo et Matthaeo, alterius in Zacchaeo et latrone forma praefigitur. Sexta definitione dictum est: Haec ergo duo, id est, gratia vel liberum arbitrium, sibi quidem invicem videntur adversa, sed utraque concordant, et utraque nos pariter debere suscipere pietatis ratione colligimus; ne unum horum homini subtrahentes, ecclesiasticae fidei regulam excessisse videamur. Quasi ita utrumque recipiendum sit, ut in aliis hominibus voluntas gratiam, in aliis gratia praeveniat voluntatem; et non ita ut in omnibus voluntas gratiam subsequatur. Quoniam secundum ipsos, si aufertur liberum arbitrium cum gratia praevenitur, aufertur gratia cum libero arbitrio praevenitur. Septima definitione dictum est: Concepit ergo Adam post praevaricationem, quam non habuerat, scientiam mali: boni vero, quam acceperat, scientiam non amisit. Cum utrumque sit falsum: quia et a quanto malo Adam cavere deberet, Deo monente praedidicit; et in quanto bono esset constitutus, dum diabolo credidit, oblitus est. Sicut autem pessima scientia mali est, malum esse: ita pessima ignorantia boni est, bonum non esse. Octava definitione dictum est: Unde cavendum nobis est, ne ita ad Deum omnia sanctorum merita referamus, ut nihil nisi id quod malum est, humanae adscribamus naturae. Quasi natura ante gratiam non sit in damnatione, non sit in caecitate, non sit in vulnere: aut non gratis justificati sint, quorum inde sunt merita, unde justitia. Nona definitione dictum est: Dubitari ergo non potest, inesse omni animae naturaliter virtutum semina, beneficio Creatoris inserta: sed nisi haec opitulatione Dei fuerint excitata, ad incrementum perfectionis non poterunt pervenire. Quasi de spiritualibus bonis nihil Adam praevaricando perdiderit; et virtus non ut habeatur danda, sed ut facilius perfectionem apprehendat, hortanda sit. Decima definitione dictum est: Quod etiam in Job probatissimo athleta suo, cum eum diabolus expetiisset ad singulare certamen, divinam legimus providisse justitiam. Si enim contra inimicum non sua virtute, sed Dei solius fuisset gratia protegente congressus; et absque ulla virtute patientiae suae, divina tantum opitulatione suffultus, multiplices illus, ac tota inimici crudelitate quaesitas tentationum moles, et exitia pertulisset; quomodo non illam calumniosam diabolus, quam prius emiserat, vocem adversus cum justius iterasset: « Numquid Job gratis colit Deum? Nonne tu vallasti eum et universam substantiam ejus per circuitum? Sed aufer manum tuam; » id est, Sine eum suis mecum viribus decertare; « nisi in faciem tuam benedixerit tibi » (Job I, 9-11)? Sed cum nullam hujuscemodi querimoniam calumniosus hostis post conflictum audeat iterare; non Dei, sed illius se victum viribus confitetur. Licet etiam gratia Dei non in totum illi defuisse credenda sit, quae tantam tentatori tentandi tribuit potestatem, quantam et illum resistendi noverat habere virtutem. Si Deus scivit tantummodo quid Job posset, non etiam donavit ut posset; testis patientiae ejus, non auxiliator fuit. Et in quo erit necessarium gratiae adjutorium, si humanis solis viribus tanta illa est parta victoria? Undecima definitione dictum est de Centurionis fide: Miratur eum Dominus atque collaudat, cunctisque illis, qui ex Israelis populo crediderant, praefert dicens: « Amen dico vobis, non inveni tantam fidem in Israel » (Matth. VIII, 10). Nullius enim laudis esset ac meriti, si id in eo Dominus, quod ipse donaverat, praetulisset. Impius sensus, qui putat beatiorem esse hominem, cui Deus nihil dederit, quam cui universa contulerit. Duodecima definitione dictum est: Inde est, quod orantes, non solum protectorem, sed etiam susceptorem Dominum proclamamus. In eo enim quod prior advocat, et ignorantes nos atque invitos attrahit ad salutem, protector atque salvator est: in eo autem quod annitentibus nobis opem ferre, refugientesque suscipere ac munire consuevit, susceptor ac refugium nominatur. Huic sententiae is potest praebere consensum, qui se a Christo non vult esse salvatum. CAPUT XX. 56. His itaque definitionibus hoc docetur, hoc scribitur, hoc editis disputationibus praedicatur: Quod Adam peccante, anima ejus laesa non fuerit, sanumque in eo manserit unde peccavit: siquidem scientiam boni, quam acceperat, non amiserit; nec potuerint posteri ejus id perdere, cujus damnum nec ille pertulerit. Inesse autem omni animae naturaliter virtutum semina beneficio Creatoris inserta, ut possit qui voluerit, judicio naturali Dei gratiam praevenire, et adjutorium ejus, quo facilius ad perfectionem perveniat, promereri: quia nullius sit laudis ac meriti, qui donatis bonis, non propriis adornatur. Cavendum quoque esse, ne ita ad Deum omnia sanctorum merita referantur, quasi per se nihil boni possit agere ipsa humana natura: cum tanta sit virium ejus integritas, ut contra ipsum diabolum saevitiamque ejus usque ad extrema supplicia sine auxilio Dei valeat dimicare. Hanc autem possibilitatem in omnibus esse hominibus naturalem, sed non omnes ingeneratis sibi uti velle virtutibus. Tantam autem circa universos homines bonitatem esse Creatoris, ut alii ab eo, quia sponte veniant, suscipiantur laudati; alii quia resistunt, attrahantur inviti: atque ideo volentium susceptor, nolentium vero salvator sit. Et cum pars Ecclesiae ex gratia, pars autem ex libero justificetur arbitrio; gloriosiores sint, quos natura provexerit, quam quos gratia liberarit: quia ad omne opus bonum tam libera sit voluntas in Adae posteris, quam in Adam fuerit ante peccatum. CAPUT XXI. 57. En cujus dogmatis sunt magistri, qui ut catholicarum mentium castitatem gratiae defensoribus calumniando corrumpant, praecipuum in nostro tempore in doctrina ecclesiastica virum rabido ore discerpunt, creduntque se omnia auctoritatum munimina posse convellere, si hanc pastoralis speculae validissimam turrem crebra Pelagiani arietis illisione pulsaverint. Firmum quidem fundamentum Dei stat (II Tim. II, 19): sed congruenter isti non desunt patribus suis. Dignum quippe est, ut quorum sequuntur sententiam, imitentur insaniam. Nec enim possunt alia dicere, quam quae damnatorum querelis, et procacissimi Juliani sunt vulgata conviciis. Paria sunt unius seminis germina, et quod latebat in radicibus, manifestatur in fructibus. Non ergo cum istis nova acie dimicandum est; nec quasi contra ignotos hostes specialia sunt ineunda certamina: tunc istorum machinae fractae sunt, tunc in superbiae suae sociis ac principibus corruerunt, quando beatae memoriae Innocentius nefandi erroris capita apostolico mucrone percussit: quando Pelagium ad proferendam in se suosque sententiam, Palaestinorum episcoporum synodus coarctavit: quando Africanorum conciliorum decretis beatae recordationis papa Zosimus sententiae suae robur annexuit, et ad impiorum detruncationem gladio Petri dexteras omnium armavit antistitum: quando sanctae memoriae papa Bonifacius piissimorum imperatorum catholica devotione gaudebat, et contra inimicos gratiae Dei non solum apostolicis, sed etiam regiis utebatur edictis; et quando idem, cum esset doctissimus, adversum libros tamen Pelagianorum beati Augustini episcopi responsa poscebat. 58. Unde et venerabilis memoriae pontifex Coelestinus, cui ad catholicae Ecclesiae praesidium multa Dominus gratiae suae dona largitus est, sciens damnatis non examen judicii, sed solum poenitentiae remedium esse praestandum, Coelestium, quasi non discusso negotio audientiam postulantem, totius Italiae finibus jussit extrudi: adeo et praecessorum suorum statuta, et decreta synodalia inviolabiliter servanda censebat, ut quod semel meruerat abscidi, nequaquam admitteret retractari. Nec vero segniore cura ab hoc eodem morbo Britannias liberavit, quando quosdam inimicos gratiae solum suae originis occupantes, etiam ab illo secreto exclusit Oceani, et ordinato Scotis episcopo, dum Romanam insulam studet servare catholicam, fecit etiam barbaram christianam. Per hunc virum etiam orientales Ecclesiae gemina peste purgatae sunt, quando Cyrillo Alexandrinae urbis antistiti, gloriosissimo fidei catholicae defensori, ad exsecandam Nestorianam impietatem, apostolico auxiliatus est gladio: quo etiam Pelagiani, dum cognatis confoederantur erroribus, iterum prosternerentur. Per hunc virum intra Gallias istis ipsis, qui sanctae memoriae Augustini scripta reprehendunt, maleloquentiae est adempta libertas, quando consulentium actione suscepta, et librorum, qui errantibus displicebant, pietate laudata, quid oporteret de eorum auctoritate sentiri, sancto manifestavit eloquio; evidenter pronuntians, quantum sibi praesumptionis istius novitas displiceret, qua auderent quidam adversum antiquos magistros insolenter insurgere, et indisciplinata calumnia praedicationi veritatis obstrepere: Augustinum, inquiens, sanctae recordationis virum, pro vita sua, atque pro meritis, in nostra semper communione habuimus; nec unquam hunc sinistrae suspicionis saltem rumor aspersit, quem tantae scientiae olim fuisse meminimus, ut inter magistros optimos etiam a meis semper decessoribus haberetur. Bene ergo de eo omnes in commune senserunt; utpote qui ubique cunctis et amori fuerit, et honori (Epist. Coelestini papae, n. 3, supra, col. 1756, cap. 2). 59. Contra istam clarissimae laudationis tubam, contra istam sacratissimi testimonii dignitatem, audet quisquam malignae interpretationis murmur emittere, et perspicuae sincerissimaeque sententiae nubem obliquae ambiguitatis obtendere? ut scilicet, quia in epistola Papae librorum, pro quibus actum est, non expressus est titulus, hinc eos appareat non probatos, et istam in sanctum Augustinum laudationem pro anteriorum scriptorum meritis fuisse collatam. Maneat plane, maneat ista conditio, ut horum librorum novitas repudiata videatur, si in eadem causa ejusdem viri dissentit antiquitas; et aut inutile aut incongruum judicetur, quod ab his, quae contra Pelagianos condidit, dissonans invenitur. Ut itaque omittamus ea volumina, in quibus ab exordio episcopatus sui multo prius quam impugnatores gratiae exsurgerent, pro gratia disputavit: legantur tres ad Marcellinum ipsius libri. Ad sanctum Paulinum Nolanum episcopum epistola retractetur. Ad beatissimum quoque apostolicae Sedis tunc presbyterum Sixtum, nunc vero Pontificem, emissae paginae recurrantur. Ad sanctum Pinianum, ad Valerium comitem, ad servos Christi Timasium et Jacobum, distinctim edita volumina revolvantur. Sex libri priores contra Julianum: unus ad sanctum Aurelium Carthaginis episcopum de Gestis Palaestinis: alius ad Paulum et Eutropium sacerdotes, contra Pelagii et Coelestii quaestiones: et ad beatae memoriae papam Bonifacium quatuor volumina recenseantur. Et si in his omnibus operibus multisque aliis quae enumerare longum est, idem doctrinae spiritus, eadem praedicationis forma praecessit; agnoscant calumniatores, superfluo se objicere, quod his libris non speciale neque discretum testimonium sit perhibitum, quorum in cunctis voluminibus norma laudatur. Apostolica enim Sedes, quod a praecognitis sibi non discrepat, cum praecognitis probat; et quod judicio jungit, laude non dividit. Qui ergo hos proxime editos libros refutant, anterioribus acquiescant, et iis quae pro gratia Christiana prius sunt conscripta consentiant. Sed non faciunt: sciunt enim omnia Pelagianis esse contraria, et nihil sibi posse competere ad consequentium resolutionem, si confiteantur in praecedentibus consistere veritatem. 60. Igitur hujusmodi hominum pravitati, non tam disputationum studio, quam auctoritatum privilegio resistendum est; ut de prostrati dudum dogmatis corpore nullum membrum sinatur assurgere. Quia notum est, ita falsitatis istius haberi versutias, ut si ei liceat praetenta correctionis imagine aliquod sibi faventium radicis suae germen excipere, totam se possit in exigua sui parte reparare. Ubi enim non aliud habet summa quam portio, non est devotionis dedisse prope totum, sed fraudis retinuisse vel minimum. Quod ne hypocritarum obtineatur insidiis, confidimus Domini protectione praestandum; ut quod operatus est in Innocentio, Zosimo, Bonifacio, Coelestino, operetur et in Sixto; et in custodia dominici gregis haec sit pars gloriae huic servata pastori, ut sicut illi lupos abegere manifestos, ita hic depellat occultos: illo auribus suis doctissimi senis insonante sermone, quo collaborantem secum hortatus est, dicens, Sunt enim quidam, qui justissime damnatas impietates adhuc liberius defendendas putant: et sunt qui occultius penetrant domos, et quod in aperto clamare jam metuunt, in secreto seminare non quiescunt. Sunt autem qui omnino siluerunt, magno timore compressi, sed adhuc corde retinentes quod ore jam proferre non audent; qui tamen esse fratribus possunt ex priore ipsius dogmatis defensione notissimi. Proinde alii severius coercendi, alii vigilantius vestigandi; alii tractandi quidem lenius, sed non segnius sunt docendi, ut si non timentur ne perdant, non tamen negligantur ne pereant. CAPUT XXII. 61. Sufficienter, ut arbitror, demonstratum est, reprehensores sancti Augustini et vana objicere, et recta impugnare, et prava defendere, peremptorumque armis intestinum bellum moventes, dictis divinis atque humanis constitutionibus rebellare. Quorum tamen, dum adhuc non sunt a fraterna societate divisi, toleranda magis est intentio, quam desperanda correctio: ut donec Dominus per Ecclesiae principes et legitimos judiciorum suorum ministros, haec quae per paucorum superbiam et quorumdam imperitiam sunt turbata, componat; nobis Deo adjuvante sit studium, quieta modestaque patientia odiis dilectionem reddere, et ineptorum vitare conflictus, veritatem non deserere, nec cum falsitate certare, semperque a Deo petere, ut in omnibus cogitationibus, in omnibus voluntatibus, in omnibus sermonibus atque actionibus nostris, ipse teneat primatum, qui dixit se esse principium. Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia: ipsi gloria in saecula. Amen. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 29 "HieStr.ApoJoa 29 Hieronymus Stridonensis340-420 Parisiis J. P. Migne 1846 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin Apocalypsis Joannis" Cap. I. Apocalypsis Jesu Christi, quam dedit illi Deus palam facere servis suis, quae oportet fieri cito: et significavit, mittens per angelum suum servo suo Joanni. Qui testimonium perhibuit verbo Dei, et testimonium Jesu Christi, quaecumque vidit. Beatus, qui legit et Ms. et qui audit verba prophetiae Ms. libri hujus: et servat ea, quae in ea scripta sunt: tempus enim prope est. Joannes septem Ecclesiis; quae sunt in Asia. Gratia vobis et pax ab eo, qui est, et qui erat, et qui venturus est; et a septem spiritibus, qui in conspectu throni ejus sunt; et a Jesu Christo, qui est testis fidelis, primogenitus mortuorum, et princeps regum terrae; qui dilexit nos, et lavit nos a peccatis nostris in sanguine suo, et fecit nos regnum et sacerdotes Deo et Patri suo: ipsi gloria, et imperium in saecula saeculorum. Amen. Ecce venit cum nubibus, et videbit eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt. Et plangent se super eum omnes tribus terrae: Etiam: Amen. Ego sum Α et Ω, principium et finis, dicit Dominus Deus, qui est, et qui erat, et qui venturus est, omnipotens. Ego Joannes frater vester, et particeps in tribulatione, et regno, et patientia in Christo Jesu, fui in insula, quae appellatur Patmos, propter verbum Dei, et testimonium Jesu Ms. add. Christi . Fui in spiritu in Dominica die, et audivi post me vocem magnam tamquam tubae, dicentis: Quod vides, scribe in libro: et mitte septem Ecclesiis, quae sunt in Asia, Epheso, et Smyrnae, et Pergamo, et Thyatirae, et Sardis, et Philadelphiae, et Ladodiciae. Et conversus sum, ut viderem vocem, quae loquebatur mecum. Et conversus vidi septem candelabra aurea: et in medio septem candelabrorum aureorum similem Filio hominis, vestitum podere, et praecinctum ad mamillas zona aurea: caput autem ejus et capilli erant candidi tamquam lana alba, et tamquam nix, et oculi ejus tamquam flamma ignis, et pedes ejus similes aurichalco, sicut in camino ardenti, et vox illius tamquam vox aquarum multarum: et habebat in dextera sua stellas septem: et de ore ejus gladius utraque parte acutus exibat: et facies ejus sicut sol lucet in virtute sua. Et cum vidissem eum, cecidi ad pedes ejus tamquam mortuus. Et posuit dexteram suam super me, dicens: Noli timere: ego sum primus, et novissimus, et vivus, et fui mortuus; et ecce sum vivens in saecula saeculorum, et habeo claves mortis, et inferni. Scribe ergo quae vidisti, et quae sunt, et quae oportet fieri post haec. Sacramentum septem stellarum, quas vidisti in dextera mea, et septem candelabra aurea: septem stellae: angeli sunt septem Ecclesiarum: et candelabra septem, septem Ecclesiae sunt. Cap. II. Angelo Ephesi Ecclesiae scribe: Haec dicit, qui tenet septem stellas in dextera sua, qui ambulat in medio septem candelabrorum aureorum: Scio opera tua, et laborem, et patientiam tuam, et quia non potes sustinere malos: et tentasti eos, qui se dicunt apostolos esse, et non sunt: et invenisti eos mendaces: et patientiam habes, et sustinuisti propter nomen meum, et non defecisti. Sed habeo Ms. add. aliquid adversum te, quod charitatem tuam primam reliquisti. Memor esto itaque unde excideris: et age poenitentiam, et prima opera fac. Sin autem, venio tibi, et movebo candelabrum tuum de loco suo, nisi poenitentiam egeris. Sed hoc habes, quia odisti facta Nicolaitarum, quae et ego odi. Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis. Vincenti dabo edere de ligno vitae, quod est in Paradiso Dei mei. Et angelo Smyrnae Ecclesiae scribe: Haec dicit primus, et novissimus, qui fuit mortuus, et vivit: Scio tribulationem tuam Ms. tac. tuam et paupertatem tuam, sed dives es: et blasphemaris ab his, qui se dicunt Judaeos esse et non sunt, sed sunt synagoga Satanae. Nihil horum timeas quae passurus es. Ecce missurus est diabolus aliquos Ms. tac. aliquos ex vobis in carcerem, ut tentemini: et habebitis tribulationem diebus decem. Esto fidelis usque ad mortem, et dabo tibi coronam vitae. Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis: Qui vicerit, non laedetur a morte secunda. Et angelo Pergami Ecclesiae scribe: Haec dicit qui habet romphaeam utraque parte acutam: Scio ubi habitas, ubi sedes est Satanae: et tenes nomen meum, et non negasti fidem meam. Et in diebus illis Antipas testis meus fidelis, qui occisus est apud vos ubi Satanas habitat. Sed habeo adversus te pauca: quia habes illic tenentes doctrinam Balaam, qui docebat Balac mittere scandalum coram filiis Israel, edere, et fornicari: ita habes et tu tenentes doctrinam Nicolaitarum. Similiter poenitentiam age: si quo minus Ms. add. poenitentiam egeris , veniam tibi cito, et pugnabo cum illis in gladio oris mei. Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis: Vincenti dabo manna absconditum, et dabo illi calculum candidum: et in calculo nomen novum scriptum, quod nemo scit, nisi qui accipit. Et angelo Thyatirae Ecclesiae scribe: Haec dicit Filius Dei, qui habet oculos tamquam flammam ignis, et pedes ejus similes aurichalco: Novi opera tua, et fidem, et charitatem tuam, et ministerium, et patientiam tuam, et opera tua novissima plura prioribus. Sed habeo adversus te pauca: quia permittis mulierem Jezabel, quae se dicit propheten, docere, et seducere servos meos, fornicari, et manducare de idolothytis. Et dedi illi tempus ut poenitentiam ageret: et non vult poenitere a fornicatione sua. Ecce mittam eam in lectum: et qui moechantur cum ea in tribulatione maxima erunt, nisi poenitentiam ab operibus suis egerint. Et filios ejus interficiam in morte, et scient omnes Ecclesiae, quia ego sum scrutans renes et corda: et dabo unicuique vestrum secundum opera sua. Vobis autem dico, et caeteris qui Thyatirae estis: Quicumque non habent doctrinam hanc, et qui non cognoverunt altitudines Satanae, quemadmodum dicunt, non mittam super vos aliud pondus: tamen id, quod habetis, tenete donec veniam. Et qui vicerit, et custodierit usque in finem opera mea, dabo illi potestatem super gentes, et reget eas in virga ferrea, et tamquam vas figuli confringentur, sicut et ego accepi a Patre meo: et dabo illi stellam matutinam. Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis. Cap. III. Et angelo Ecclesiae Sardis scribe: Haec dicit qui habet septem Spiritus Dei, et septem stellas: Scio opera tua, quia nomen habes quod vivas, et mortuus es. Esto vigilans, et confirma caetera, quae moritura erant. Non enim invenio opera tua plena coram Deo meo. In mente ergo habe qualiter acceperis, et audieris, et serva, et poenitentiam age. Si ergo non vigilaveris, veniam ad te tamquam fur, et nescies qua hora veniam ad te. Sed habes pauca nomina in Sardis, qui non inquinaverunt vestimenta sua: et ambulabunt mecum in albis, quia digni sunt. Qui vicerit, sic vestietur vestimentis albis, et non delebo nomen ejus de libro vitae, et confitebor nomen ejus coram Patre meo, et coram angelis ejus. Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis. Et angelo Philadelphiae Ecclesiae scribe: Haec dicit Sanctus et Verus, qui habet clavem David: qui aperit, et nemo claudit: claudit, et nemo aperit: Scio opera tua. Ecce dedi coram te ostium apertum, quod nemo potest claudere: quia modicam Ms. modicum habes virtutem, et servasti verbum meum, et non negasti nomen meum. Ecce dabo Ms. tibi de synagoga Satanae, qui dicunt se Judaeos esse, et non sunt, sed mentiuntur. Ecce faciam illos ut veniant, et adorent ante pedes tuos: et scient quia ego dilexi te. Quoniam servasti verbum patientiae meae, et ego servabo te ab hora tentationis, quae ventura est in orbem universum tentare habitantes in terra. Ecce venio cito: tene quod habes, ut nemo accipiat coronam tuam. Qui vicerit, faciam illum columnam in templo Dei mei, et foras non egredietur amplius: et scribam super eum nomen Dei mei, et nomen civitatis Dei mei Ms. tac. Dei mei novae Jerusalem, quae descendit de coelo a Deo meo, et nomen meum novum. Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis. Et angelo Laodiciae Ecclesiae scribe: Haec dicit: Amen, testis fidelis, et verus, qui est principium creaturae Dei. Scio opera tua, quia neque frigidus es, neque calidus: utinam frigidus esses, aut calidus: sed quia tepidus es, et nec frigidus, nec calidus, incipiam te evomere ex ore meo. Quia dicis: Quod dives sum, et locupletatus, et nullius egeo: et nescis quia tu es miser, et miserabilis, et pauper, et caecus, et nudus. Suadeo tibi emere a me aurum ignitum probatum, ut locuples fias, et vestimentis albis induaris, et non appareat confusio nuditatis tuae, et collyrio inunge oculos tuos, ut videas. Ego quos amo, arguo, et castigo. Aemulare ergo, et poenitentiam age. Ecce sto ad ostium, et pulso: si quis audierit vocem meam, et aperuerit mihi januam, intrabo ad illum, et coenabo cum illo, et ipse mecum. Qui vicerit, dabo ei sedere mecum in throno meo: sicut et ego vici, et sedi cum Patre meo in throno ejus. Qui habet aurem, audiat quid Spiritus dicat Ecclesiis. Cap. IV. Post haec vidi: et ecce ostium apertum in coelo; et vox prima, quam audivi, tamquam tubae loquentis mecum, dicens: Ascende huc, et ostendam tibi quae oportet fieri post haec. Et statim fui in spiritu: et ecce sedes posita erat in coelo, et supra sedem sedens. Et qui sedebat, similis erat aspectui lapidis jaspidis et sardinis: et iris erat in circuitu sedis, similis visioni smaragdinae. Et in circuitu sedis sedilia viginti quatuor: et super thronos viginti quatuor seniores sedentes, circumamicti vestimentis albis, et in capitibus eorum coronae aureae. Et de throno procedebant fulgura, et voces, et tonitrua: et septem lampades ardentes ante thronum, qui sunt septem spiritus Dei. Et in conspectu sedis tamquam mare vitreum simile crystallo: et in medio sedis, et in circuitu sedis, quatuor animalia plena oculis ante et retro. Et animal primum simile leoni, et secundum animal simile vitulo, et tertium animal habens faciem quasi hominis, et quartum animal simile aquilae volanti. Et quatuor animalia, singula eorum habebant alas senas et in circuitu, et intus plena sunt oculis: et requiem non habebant die ac nocte, dicentia: Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus omnipotens, qui erat, et qui est, et qui venturus est. Et cum darent illa animalia gloriam, et honorem, et benedictionem sedenti super thronum, viventi in saecula saeculorum; procidebant viginti quatuor seniores ante sedentem in throno, et adorabant viventem in saecula saeculorum, et mittebant coronas suas ante thronum, dicentes: Dignus es, Domine Deus noster, accipere gloriam, et honorem, et virtutem: quia tu creasti omnia, et propter voluntatem tuam erant, et creata sunt. Cap. V. Et vidi in dextera sedentis supra thronum, librum scriptum intus et foris signatum sigillis septem. Et vidi Ms. audivi Angelum fortem, praedicantem voce magna: Quis est dignus aperire librum, et solvere signacula ejus? Et nemo poterat, neque in coelo, neque in terra, neque subtus terram, aperire librum, neque respicere illum. Et ego flebam multum, quoniam nemo dignus inventus est aperire librum, nec videre eum. Et unus de senioribus dixit mihi: Ne fleveris: ecce vicit leo de tribu Juda, radix David, aperire librum, et solvere septem signacula ejus. Et vidi: et ecce in medio throni et quatuor animalium, et in medio seniorum, Agnum stantem tamquam occisum, habentem cornua septem, et oculos septem: qui sunt septem spiritus Dei, missi in omnem terram. Et venit, et accepit de dextera sedentis in throno librum. Et cum aperuisset librum, quatuor animalia, et viginti quatuor seniores ceciderunt coram Agno, habentes singuli citharas, et phialas aureas plenas odoramentorum, quae sunt orationes sanctorum: et cantabant canticum novum, dicentes: Dignus es, Domine, accipere librum, et aperire signacula ejus: quoniam occisus es, et redemisti nos Deo in sanguine tuo ex omni tribu, et lingua, et populo, et natione: et fecisti nos Deo nostro regnum, et sacerdotes: et regnabimus super terram. Et vidi, et audivi vocem angelorum multorum in circuitu throni et animalium, et seniorum: et erat numerus eorum Ms. tac. eorum millia millium, dicentium voce magna: Dignus est Agnus, qui occisus est, accipere virtutem, et divinitatem, et sapientiam, et fortitudinem, et honorem, et gloriam, et benedictionem. Et omnem creaturam quae in coelo est, et super terram, et sub terra, et quae sunt in mari, et quae in eo: omnes audivi dicentes: Sedenti in throno, et Agno, benedictio, et honor, et gloria; et potestas in saecula saeculorum. Et quatuor animalia dicebant: Amen. Et viginti quatuor seniores ceciderunt in facies suas: et adoraverunt viventem in saecula saeculorum. Cap. VI. Et quod vidi aperuisset Agnus unum de septem sigillis, et audivi unum de quatuor animalibus, dicens Ms. add. mihi , tamquam vocem tonitrui: Veni, et vide. Et vidi: et ecce equus albus, et qui sedebat super illum habebat arcum, et data est ei corona, et exivit vincens, ut vinceret. Et cum aperuisset sigillum secundum, audivi secundum animal, dicens: Veni, et vide. Et exivit alius equus rufus: et qui sedebat super illum, datum est ei, ut sumeret pacem de terra, et ut invicem se interficiant Ms. interficerent : et datus est ei gladius magnus. Et cum aperuisset sigillum tertium, audivi tertium animal, dicens: Veni, et vide. Et ecce equus niger: et qui sedebat super illum, habebat stateram in manu sua. Et audivi tamquam vocem in medio quatuor animalium dicentium; Bilibris tritici denario, et tres bilibres hordei denario, et vinum, et oleum ne laeseris. Et cum aperuisset sigillum quartum, audivi vocem quarti animalis dicentis: Veni, et vide. Et ecce equus pallidus: et qui sedebat super eum, nomen illi Mors, et Infernus sequebatur eum; et data est illi potestas super quatuor partes terrae, interficere gladio, fame, et morte, et bestiis terrae. Et cum aperuisset sigillum quintum, vidi subtus altare animas interfectorum propter verbum Dei, et propter testimonium, quod habebant, et clamabant voce magna, dicentes: Usquequo, Domine (sanctus, et verus), non judicas, et non vindicas sanguinem nostrum de iis, qui habitant in terra? Et datae sunt illis singulae stolae albae; et dictum est illis, ut requiescerent adhuc tempus modicum, donec compleantur conservi eorum, et fratres eorum, qui interficiendi sunt sicut et illi. Et vidi cum aperuisset sigillum sextum: et ecce terrae motus magnus factus est, et sol factus est niger tamquam saccus cilicinus; et luna tota facta est sicut sanguis: et stellae de coelo ceciderunt super terram, sicut ficus emittit grossos suos, cum a vento magno movetur. Et coelum recessit sicut liber involutus: et omnis mons, et insulae de locis suis motae sunt. Et reges terrae, et principes, et tribuni, et divites, et fortes, et omnis servus, et liber, absconderunt se in speluncis, et in petris montium; et dicunt Ms. dicent montibus, et petris: Cadite super nos, et abscondite nos a facie sedentis super thronum, et ab ira Agni: quoniam venit dies magnus irae ipsorum: et quis poterit stare? Cap. VII. Post haec vidi quatuor angelos stantes super quatuor angulos terrae, tenentes quatuor ventos terrae Ms. tac. terrae , ne flarent super terram, neque super mare, neque in ullam arborem. Et vidi alterum angelum ascendentem ab ortu solis, habentem signum Dei vivi; et clamavit voce magna quatuor angelis, quibus datum est nocere terrae, et mari, dicens: Nolite nocere terrae, et mari, neque arboribus, quoadusque signemus servos Dei nostri in frontibus eorum. Et audivi numerum signatorum, centum quadraginta quatuor millia signati, ex omni tribu filiorum Israel. Ex tribu Juda duodecim millia signati. Ex tribu Ruben duodecim millia signati. Ex tribu Gad duodecim millia signati. Ex tribu Aser duodecim millia signati. Ex tribu Nephthali duodecim millia signati. Ex tribu Manasse duodecim millia signati. Ex tribu Simeon duodecim millia signati. Ex tribu Levi duodecim millia signati. Ex tribu Issachar duodecim millia signati. Ex tribu Zabulon duodecim millia signati. Ex tribu Joseph duodecim millia signati. Ex tribu Benjamin duodecim millia signati. Post haec vidi turbam magnam, quam dinumerare nemo poterat, ex omnibus gentibus, et tribubus, et populis, et linguis: stantes ante thronum, et in conspectu Agni, amicti stolis albis, et palmae in manibus eorum; et clamabant voce magna dicentes: Salus Deo nostro, qui sedet super thronum, et Agno. Et omnes angeli stabant in circuitu throni, et seniorum, et quatuor animalium; et ceciderunt in conspectu throni in facies suas, et adoraverunt Deum, dicentes: Amen. Benedictio, et claritas, et sapientia, et gratiarum actio, honor, et virtus, et fortitudo Deo nostro, in saecula saeculorum. Amen. Et respondit unus de senioribus, et dixit mihi: Hi, qui amicti sunt stolis albis, qui sunt? et unde venerunt? Et dixi illi: Domine mi, tu scis, et dixit mihi: Hi sunt, qui venerunt de tribulatione magna, et laverunt stolas suas, et dealbaverunt eas in sanguine Agni. Et ideo sunt ante thronum Dei, et serviunt ei die ac nocte in templo ejus: et qui sedet in throno, habitabit super illos. Non esurient, neque sitient amplius, nec cadet super illos sol, neque ullus aestus: quoniam Agnus, qui in medio throni est, reget illos, et deducet eos ad vitae fontes aquarum, et absterget Deus omnem lacrymam ab oculis eorum. Cap. VIII. Et cum aperuisset sigillum septimum, factum est silentium in coelo, quasi media hora. Et vidi septem angelos stantes in conspectu Dei: et datae sunt illis septem tubae. Et alius angelus venit, et stetit ante altare habens thuribulum aureum: et data sunt illi incensa multa, ut daret de orationibus sanctorum omnium super altare aureum, quod est ante thronum Dei. Et ascendit fumus incensorum de orationibus sanctorum de manu angeli coram Deo. Et accepit angelus thuribulum, et implevit illud de igne altaris, et misit in terram, et facta sunt tonitrua, et voces et fulgura, et terraemotus magnus. Et septem angeli, qui habebant septem tubas, praeparaverunt se, ut tuba canerent. Et primus angelus tuba cecinit, et facta est grando, et ignis, mixta in sanguine, et missum est in terram: et tertia pars terrae combusta est, et tertia pars arborum concremata est, et omne fenum viride combustum est. Et secundus angelus tuba cecinit: et tamquam mons magnus igne ardens missus est in mare: et facta est tertia pars maris sanguis, et mortua est tertia pars creaturae eorum, quae habebant animas in mari, et tertia pars navium interiit. Et tertius angelus tuba cecinit: et cecidit de coelo stella magna ardens tamquam facula, et cecidit in tertiam partem fluminum, et in fontes aquarum: et nomen stellae dicitur Absinthium: et facta est tertia pars aquarum in absinthium: et multi hominum mortui sunt de aquis, quia amarae factae sunt. Et quartus angelus tuba cecinit, et percussa est tertia pars solis, et tertia pars lunae, et tertia pars stellarum: ita ut obscuraretur tertia pars eorum, et diei non luceret pars tertia, et noctis similiter. Et vidi, et audivi vocem unius aquilae volantis per medium coeli, dicentis voce magna: Vae, vae, vae habitantibus in terra, de caeteris vocibus trium angelorum, qui erant tuba canituri. Cap. IX. Et quintus angelus tuba cecinit: et vidi stellam de coelo cecidisse in terram, et data est ei clavis putei abyssi. Et aperuit puteum abyssi: et ascendit fumus putei, sicut fumus fornacis magnae: et obscuratus est sol et aer de fumo putei: et de fumo putei exierunt locustae in terram, et data est illis potestas, sicut habent potestatem scorpiones terrae: et praeceptum est illis, ne laederent fenum terrae, neque omne viride, neque omnem arborem: nisi tantum homines, qui non habent signum Dei in frontibus suis: et datum est illis, ne occiderent eos; sed ut cruciarent mensibus quinque: et cruciatus eorum ut cruciatus scorpii cum percutit hominem. Et in diebus illis quaerent homines mortem, et non invenient eam: et desiderabunt mori, et fugiet mors ab eis. Et similitudines locustarum, similes equis paratis in praelium: et super capita earum tamquam coronae similes auro: et facies earum tamquam facies hominum. Et habebant capillos sicut capillos mulierum; et dentes earum, sicut dentes leonum erant: et habebant loricas sicut loricas ferreas, et vox alarum earum sicut vox curruum equorum multorum currentium in bellum: et habebant caudas similes scorpionum, et aculei erant in caudis earum: et potestas earum nocere hominibus mensibus quinque: et habebant super se regem angelum abyssi, cui nomen Hebraice Abaddon Ms. Abdon , Graece autem Apollyon, Latine habens nomen Exterminans. Vae unum abiit, et ecce veniunt adhuc duo vae post haec. Et sextus angelus tuba cecinit: et audivi vocem unam ex quatuor cornibus altaris aurei, quod est ante oculos Dei, dicentem sexto angelo, qui habebat tubam: Solve quatuor angelos, qui alligati sunt in flumine magno Euphrate. Et soluti sunt quatuor angeli, qui parati erant in horam, et diem, et mensem, et annum, ut occiderent tertiam partem hominum. Et numerus equestris exercitus vicies millies dena millia. Et audivi numerum eorum. Et ita vidi equos in visione: et qui sedebant super eos, habebant loricas igneas, et hyacinthinas, et sulphureas, et capita equorum erant tamquam capita leonum: et de ore corum procedit ignis, et fumus, et sulphur. Et ab his tribus plagis occisa est tertia pars hominum, de igne, et de fumo, et sulphure, quae procedebant de ore ipsorum. Potestas enim equorum in ore eorum est, et in caudis eorum. Nam caudae eorum similes serpentibus, habentes capita: et in his nocent. Et caeteri homines, qui non sunt occisi in his plagis, neque poenitentiam egerunt de operibus manuum suarum, ut non adorarent daemonia, et simulacra aurea, argentea, et aerea, et lapidea, et lignea, quae neque videre possunt, neque audire, neque ambulare: et non egerunt poenitentiam ab homicidiis suis, neque a veneficiis suis, neque a fornicatione sua, neque a furtis suis. Cap. X. Et vidi alium angelum fortem descendentem de coelo amictum nube, et iris in capite ejus, et facies ejus erat ut sol, et pedes ejus tamquam columnae ignis: et habebat in manu sua libellum apertum: et posuit pedem suum dextrum super mare, sinistrum autem super terram: et clamavit voce magna, quemadmodum cum leo rugit. Et cum clamasset, locuta sunt septem tonitrua voces suas. Et cum locuta fuissent septem tonitrua voces suas, ego scripturus eram: et audivi vocem de coelo dicentem mihi: Signa quae locuta sunt septem tonitrua, et noli ea scribere. Et angelus, quem vidi stantem super mare, et super terram, levavit manum suam ad coelum: et juravit per viventem in saecula saeculorum, qui creavit coelum, et ea quae in eo sunt; et terram, et ea quae in ea sunt; et mare, et ea quae in eo sunt: Quia tempus non erit amplius: sed in diebus vocis septimi angeli, cum coeperit tuba canere, consummabitur mysterium Dei, sicut evangelizavit per servos suos prophetas. Et audivi vocem de coelo iterum loquentem mecum, et dicentem: Vade, et accipe librum apertum de manu angeli stantis super mare, et super terram. Et abii ad angelum, dicens ei, ut daret mihi librum, et dixit mihi: Accipe librum, et devora illum: et faciet amaricare ventrem tuum, sed in ore tuo erit dulce tamquam mel. Et accepi librum de manu angeli, et devoravi illum: et erat in ore meo tamquam mel dulce, et cum devorassem eum, amaricatus est venter meus; et dixit mihi: Oportet te iterum prophetare gentibus, et populis, et linguis, et regibus multis. Cap. XI. Et datus est mihi calamus similis virgae, et dictum est mihi: Surge, et metire templum Dei, et altare, et adorantes Ms. habitantes in eo. Atrium autem, quod est foris templum, ejice foras, et ne metiaris illud: quoniam datum est gentibus, et civitatem sanctam calcabunt mensibus quadraginta duobus: et dabo duobus testibus meis, et prophetabunt diebus mille ducentis sexaginta, amicti saccis. Hi sunt duae olivae, et duo candelabra in conspectu Domini terrae stantes. Et si quis voluerit eos nocere, ignis exiet de ore eorum, et devorabit inimicos eorum: et si quis voluerit eos laedere, sic oportet eum occidi. Hi habent potestatem claudendi coelum, ne pluat diebus prophetiae ipsorum: et potestatem habent super aquas convertendi eas in sanguinem, et percutere terram omni plaga quotiescumque voluerint. Et cum finierint testimonium suum, bestia quae ascendit de abysso faciet adversum eos bellum, et vincet illos, et occidet eos. Et corpora eorum jacebunt in plateis civitatis magnae, quae vocatur spiritualiter Sodoma, et Aegyptus, ubi et Dominus eorum crucifixus est. Et videbunt de tribubus, et populis, et linguis, et gentibus corpora eorum per tres dies et dimidium; et corpora eorum non sinent poni in monumentis. Et inhabitantes terram gaudebunt super illos, et jucundabuntur; et munera mittent invicem, quoniam hi duo prophetae cruciaverunt eos qui habitabant super terram. Et post dies tres et dimidium, spiritus vitae a Deo intravit in eos: et steterunt super pedes suos, et timor magnus cecidit super eos qui viderunt eos. Et audierunt vocem magnam de coelo dicentem eis: Ascendite huc. Et ascenderunt in coelum in nube, et viderunt illos inimici eorum. Et in illa hora factus est terraemotus magnus, et decima pars civitatis cecidit; et occisa sunt in terraemotu nomina hominum septem millia; et reliqui in timorem sunt missi, et dederunt gloriam Deo coeli. Vae secundum abiit: et ecce vae tertium veniet cito. Et septimus angelus tuba cecinit; et factae sunt voces magnae in coelo dicentes: Factum est regnum hujus mundi, Domini nostri et Christi ejus, et regnabit in saecula saeculorum. Amen. Et viginti quatuor seniores qui in conspectu Dei Ms. Domini sedent in sedibus suis, ceciderunt in facies suas, et adoraverunt Deum, dicentes: Gratias agimus tibi, Domine Deus omnipotens, qui es, et qui eras, et qui venturus es: quia accepisti virtutem tuam magnam, et regnasti. Et iratae sunt gentes, et advenit ira tua, et tempus mortuorum judicari, et reddere mercedem servis tuis prophetis, et sanctis, et timentibus nemen tuum pusillis et magnis, et exterminandi eos qui corruperunt Ms. corrumpunt terram. Et apertum est templum Dei in coelo, et visa est arca testamenti ejus in templo ejus, et facta sunt fulgura, et voces, et terraemotus, et grando magna. Cap. XII. Et signum magnum apparuit in coelo: Mulier amicta sole, et luna sub pedibus ejus, et in capite ejus corona stellarum duodecim; et in utero habens, clamabat parturiens, et cruciabatur ut pariat. Et visum est aliud signum in coelo: et ecce draco magnus rufus, habens capita septem et cornua decem, et in capitibus ejus diademata septem; et cauda ejus trahebat tertiam partem stellarum coeli, et misit eas in terram: et draco stetit ante mulierem quae erat paritura, ut cum peperisset, filium ejus devoraret. Et peperit filium masculum, qui recturus erat omnes gentes in virga ferrea; et raptus est filius ejus ad Deum et ad thronum ejus; et mulier fugit in solitudinem, ubi habebat locum paratum a Deo, ut ibi pascant eam diebus mille ducentis sexaginta. Et factum est praelium magnum in coelo: Michael et angeli ejus praeliabantur cum dracone, et draco pugnabat, et angeli ejus; et non valuerunt Ms. praevaluerunt , neque locus inventus est eorum amplius in coelo. Et projectus est draco ille magnus, serpens antiquus, qui vocatur diabolus, et Satanas, qui seducit universum orbem; et projectus est in terram, et angeli ejus cum illo missi sunt. Et audivi vocem magnam in coelo dicentem: Nunc facta est salus, et virtus, et regnum Dei nostri, et potestas Christi ejus; quia projectus est accusator fratrum nostrorum, qui accusabat illos ante conspectum Dei nostri die ac nocte. Et ipsi vicerunt eum propter sanguinem Agni, et propter verbum testimonii sui; et non dilexerunt animas suas usque ad mortem. Propterea laetamini, coeli, et qui habitatis in eis. Vae terrae et mari, quia descendit diabolus ad vos, habens iram magnam, sciens quod modicum tempus habet. Et postquam vidit draco quod projectus esset in terram, persecutus est mulierem quae peperit masculum, et datae sunt mulieri alae duae aquilae magnae, ut volaret in desertum in locum suum; ubi alitur per tempus et tempora, et dimidium temporis, a facie serpentis. Et misit serpens ex ore suo post mulierem aquam tamquam flumen, ut eam faceret trahi a flumine. Et adjuvit terra mulierem, et aperuit terra os suum, et absorbuit flumen quod misit draco de ore suo: et iratus est draco in mulierem, et abiit facere praelium cum reliquis de semine ejus qui custodiunt mandata Dei et habent testimonium Jesu Christi. Et stetit supra arenam maris. Cap. XIII. Et vidi de mari bestiam ascendentem, habentem capita septem et cornua decem, et super cornua ejus decem diademata, et super capita ejus nomina blasphemiae. Et bestia quam vidi similis erat pardo, et pedes ejus sicut pedes ursi, et os ejus sicut os leonis. Et dedit illi draco virtutem suam et potestatem magnam. Et vidi unum de capitibus suis quasi occisum in mortem; et plaga mortis ejus curata est. Et admirata est universa terra post bestiam; et adoraverunt draconem qui dedit potestatem bestiae, et adoraverunt bestiam, dicentes: Quis similis bestiae? et quis poterit pugnare cum ea? Et datum est ei os loquens magna et blasphemias; et data est ei potestas facere menses quadraginta duos. Et aperuit os suum in blasphemias ad Deum, blasphemare nomen ejus, et tabernaculum ejus, et eos qui in coelo habitant. Et est datum illi bellum facere cum sanctis et vincere eos; et data est illi potestas in omnem tribum, et populum, et linguam, et gentem: et adoraverunt eam omnes qui inhabitabant terram, quorum non sunt scripta nomina in libro Vitae Agni, qui occisus est ab origine mundi. Si quis habet aurem, audiat. Qui in captivitatem duxerit, in captivitatem vadet; qui in gladio occiderit, oportet eum gladio occidi. Hic est patientia et fides sanctorum. Et vidi aliam bestiam ascendentem de terra, et habebat Ms. habentem cornua duo similia Agni, et loquebatur sicut draco; et potestatem prioris bestiae omnem faciebat in conspectu ejus; et fecit terram et habitantes in ea adorare bestiam primam, cujus curata est plaga mortis. Et fecit signa magna, ut etiam ignem faceret de coelo descendere in terram in conspectu hominum. Et seduxit habitantes in terra, propter signa quae data sunt illi facere in conspectu bestiae, dicens habitantibus in terra ut faciant imaginem bestiae quae habet plagam gladii, et vixit. Et datum est illi ut daret spiritum imagini bestiae, et ut loquatur imago bestiae; et faciat ut quicumque non adoraverint imaginem bestiae occidantur. Et faciet omnes pusillos, et magnos, et divites, et pauperes, et liberos, et servos, habere characterem in dextera manu sua, aut in frontibus suis. Et ne quis possit emere aut vendere, nisi qui habet characterem, aut nomen bestiae, aut numerum nominis ejus. Hic sapientia est. Qui habet intellectum computet numerum bestiae. Numerus enim hominis est, et numerus ejus sexcenti sexaginta sex. Cap. XIV. Et vidi: et ecce Agnus stabat supra montem Sion, et cum eo centum quadraginta quatuor millia, habentes nomen ejus, et nomen Patris ejus scriptum in frontibus suis. Et audivi vocem de coelo tamquam vocem aquarum multarum, et tamquam vocem tonitrui magni; et vocem quam audivi, sicut citharaedorum citharizantium in citharis suis. Et cantabant quasi canticum novum, ante sedem et ante quatuor animalia et seniores; et nemo poterat dicere canticum, nisi illa centum quadraginta quatuor millia qui empti sunt de terra. Hi sunt qui cum mulieribus non sunt coinquinati: virgines enim sunt. Hi sequuntur Agnum quocumque ierit. Hi empti sunt ex hominibus primitiae Deo et Agno. Et in ore eorum non est inventum mendacium, sine macula enim sunt ante thronum Dei. Et vidi alterum angelum volantem per medium coeli, habentem Evangelium aeternum, ut evangelizaret sedentibus super terram, et super omnem gentem, et tribum, et linguam, et populum, dicens magna voce: Timete Dominum, et date illi honorem, quia venit hora judicii ejus; et adorate eum qui fecit coelum, et terram, mare, et fontes aquarum. Et alius angelus secutus est, dicens: Cecidit, cecidit Babylon illa magna quae a vino irae fornicationis suae potavit omnes gentes. Et tertius angelus secutus est illos, dicens voce magna: Si quis adoraverit bestiam et imaginem ejus, et acceperit characterem in fronte sua aut in manu sua, et hic bibet de vino irae Dei, quod mistum est mero in calice irae ipsius, et cruciabitur igne et sulphure in conspectu angelorum sanctorum et ante conspectum Agni; et fumus tormentorum eorum ascendet in saecula saeculorum, nec habent requiem die ac nocte qui adoraverunt bestiam et imaginem ejus, et si quis acceperit characterem nominis ejus. Hic patientia sanctorum est qui custodiunt mandata Dei et fidem Jesu. Et audivi vocem de coelo dicentem mihi: Scribe: Beati mortui qui in Domino moriuntur. Amodo jam dicit Spiritus ut requiescant a laboribus suis; opera enim illorum sequuntur illos. Et vidi et ecce nubem candidam, et super nubem sedentem similem Filio hominis, habentem in capite suo coronam auream, et in manu sua falcem acutam. Et alius angelus exivit de templo, clamans voce magna ad sedentem super nubem: Mitte falcem tuam et mete, quia venit hora ut metatur, quoniam aruit messis terrae. Et misit qui sedebat super nubem falcem suam in terram, et demessa est terra. Et alius angelus exivit de templo quod est in coelo, habens et ipse falcem acutam. Et alius angelus exivit de altari, qui habebat potestatem supra ignem; et clamavit voce magna ad eum qui habebat falcem acutam, dicens: Mitte falcem tuam acutam, et vindemia botros vineae terrae, quoniam maturae sunt uvae ejus. Et misit angelus falcem suam acutam in terram, et vindemiavit vineam terrae, et misit in lacum irae Dei magnum; et calcatus est lacus extra civitatem, et exivit sanguis de lacu usque ad frenos equorum per stadia mille sexcenta. Cap. XV. Et vidi aliud signum in coelo magnum et mirabile, angelos septem, habentes plagas septem novissimas. Quoniam in illis consummata est ira Dei. Et vidi tamquam mare vitreum mistum igne, et eos, qui vicerunt bestiam, et imaginem ejus, et numerum nominis ejus, stantes super mare vitreum, habentes citharas Dei: et cantantes canticum Moysi servi Dei, et canticum Agni, dicentes: Magna et mirabilia sunt opera tua, Domine Deus omnipotens: justae et verae sunt viae tuae, rex saeculorum. Quis non timebit te, Domine, et magnificabit nomen tuum? quia solus pius es: quoniam omnes gentes venient, et adorabunt in conspectu tuo, quoniam Ms. add. omnia judicia tua manifesta sunt. Et post haec vidi, et ecce apertum est templum tabernaculi testimonii in coelo: et exierunt septem angeli habentes septem plagas de templo, vestiti lino Ms. lapide mundo et candido, et praecincti circa pectora zonis aureis. Et unum de quatuor animalibus dedit septem angelis septem phialas aureas, plenas iracundiae Dei viventis in saecula saeculorum. Et impletum est templum fumo a majestate Dei, et de virtute ejus: et nemo poterat introire in templum, donec consummarentur septem plagae septem angelorum. Cap. XVI. Et audivi vocem magnam de templo, dicentem septem angelis: Ite, et effundite septem phialas irae Dei in terram. Et abiit primus, et effudit phialam suam in terram, et factum est vulnus saevum et pessimum in homines, qui habebant characterem bestiae; et in eos, qui adoraverunt imaginem ejus. Et secundus angelus effudit phialam suam in mare, et factus est sanguis tamquam mortui: et omnis anima vivens mortua est in mari. Et tertius effudit phialam suam super flumina, et super fontes aquarum, et factus est sanguis. Et audivi angelum aquarum dicentem: Justus es, Domine, qui es, et qui eras sanctus, qui haec judicasti: quia sanguinem sanctorum et prophetarum effuderunt, et sanguinem eis dedisti bibere: digni enim sunt. Et audivi alterum ab altari dicentem: Etiam, Domine Deus omnipotens, vera et justa judicia tua. Et quartus angelus effudit phialam suam in solem, et datum est illi aestu affligere homines, et igni: et aestuaverunt homines aestu magno, et blasphemaverunt nomen Dei habentis potestatem super has plagas, neque egerunt poenitentiam, ut darent illi gloriam. Et quintus angelus effudit phialam suam super sedem bestiae: et factum est regnum ejus tenebrosum, et commanducaverunt Ms. comederunt linguas suas prae dolore: et blasphemaverunt Deum coeli, prae doloribus et vulneribus suis, et non egerunt poenitentiam ex operibus suis. Et sextus angelus effudit phialam suam in flumen illud magnum Euphratem: et siccavit aquam ejus, ut praepararetur via regibus ab ortu solis. Et vidi de ore draconis, et de ore bestiae, et de ore pseudoprophetae spiritus tres immundos in modum ranarum. Sunt enim spiritus daemoniorum facientes signa, et procedunt ad reges totius terrae congregare illos in praelium ad diem magnum omnipotentis Dei. Ecce venio sicut fur. Beatus qui vigilat, et custodit vestimenta sua, ne nudus ambulet, et videant turpitudinem ejus. Et congregabit illos in locum, qui vocatur Hebraice Armagedon Ms. Hermagedon . Et septimus angelus effudit phialam suam in aerem, et exivit vox magna de templo a throno, dicens: Factum est. Et facta sunt fulgura, et voces et tonitrua, et terraemotus factus est magnus, qualis numquam fuit, ex quo homines fuerunt super terram, talis terraemotus, sic magnus. Et facta est civitas magna in tres partes: et civitates gentium ceciderunt. Et Babylon magna venit in memoriam ante Deum, dare illi calicem vini indignationis irae ejus. Et omnis insula fugit, et montes non sunt inventi. Et grando magna sicut talentum descendit de coelo in homines: et blasphemaverunt Deum homines propter plagam grandinis: quoniam magna facta est vehementer. Cap. XVII. Et venit unus de septem angelis, qui habebant septem phialas, et locutus est mecum, dicens: Veni, ostendam tibi damnationem meretricis magnae, quae sedet super aquas multas, cum qua fornicati sunt reges terrae, et inebriati sunt qui inhabitant terram de vino prostitutionis ejus. Et abstulit me in spiritu in desertum. Et vidi mulierem sedentem super bestiam coccineam, plenam nominibus blasphemiae, habentem capita septem, et cornua decem. Et mulier erat circumdata purpura, et coccino, et inaurata auro, et lapide pretioso, et margaritis, habens poculum aureum in manu sua, plenum abominatione, et immunditia fornicationis ejus. Et in fronte ejus nomen scriptum, Mysterium: Babylon magna, mater fornicationum, et abominationum terrae. Et vidi mulierem ebriam de sanguine sanctorum, et de sanguine martyrum Jesu. Et miratus sum, cum vidissem illam, admiratione magna. Et dixit mihi angelus: Quare miraris? Ego dicam tibi sacramentum mulieris, et bestiae quae portat eam, quae habet capita septem, et cornua decem. Bestia, quam vidisti, fuit, et non est, et ascensura est de abysso, et in interitum ibit; et mirabuntur inhabitantes terram (quorum non sunt scripta nomina in libro Vitae a constitutione mundi), videntes bestiam, quae erat, et non est. Et hic est sensus, qui habet sapientiam. Septem capita, septem montes sunt, super quos mulier sedet, et reges septem sunt. Quinque ceciderunt, unus est, et alius nondum venit: et cum venerit, oportet illum breve tempus manere. Et bestia, quae erat, et non est, et ipsa octava est: et de septem est, et in interitum vadit. Et decem Ms. tac. Et decem cornua, quae vidisti, decem reges sunt: qui regnum nondum acceperunt, sed potestatem tamquam reges una hora accipient post bestiam. Hi unum consilium habent, et virtutem et potestatem suam bestiae tradent. Hi cum Agno pugnabunt, et Agnus vincet illos: quoniam Dominus dominorum est, et Rex regum, et qui cum illo sunt, vocati, electi, et fideles. Et dixit mihi: Aquae, quas vidisti ubi meretrix sedet, populi sunt, et gentes, et linguae. Et decem cornua, quae vidisti in bestia, hi odient fornicariam, et desolatam facient illam, et nudam, et carnes ejus manducabunt, et ipsam igni concremabunt. Deus enim dedit in corda eorum, ut faciant quod placitum est illi: ut dent regnum suum bestiae, donec consummentur verba Dei. Et mulier, quam vidisti, est civitas magna, quae habet regnum super reges terrae. Cap. XVIII. Et post haec vidi alium angelum descendentem de coelo, habentem potestatem magnam: et terra illuminata est a gloria ejus. Et exclamavit in fortitudine, dicens: Cecidit, cecidit Babylon magna: et facta est habitatio daemoniorum, et custodia omnis spiritus immundi, et custodia omnis volucris immundae et odibilis; quia de vino irae Ms. de ira fornicationis ejus biberunt omnes gentes: et reges terrae cum illa fornicati sunt: et mercatores terrae de virtute deliciarum ejus divites facti sunt. Et audivi aliam vocem de coelo, dicentem: Exite de illa, populus meus: ut ne participes sitis delictorum ejus, et de plagis ejus non accipiatis. Quoniam pervenerunt peccata ejus usque ad coelum, et recordatus est Dominus iniquitatum ejus. Reddite illi sicut et ipsa reddidit vobis: et duplicate duplicia secundum opera ejus: in poculo, quo miscuit, miscete illi duplum. Quantum glorificavit se, et in deliciis fuit; tantum date illi tormentum et luctum: quia in corde suo dicit: Sedeo regina: et vidua non sum: et luctum non videbo. Ideo in una die venient plagae ejus, mors, et luctus, et fames, et igne comburetur: quia fortis est Deus. qui judicabit illam. Et flebunt, et plangent se super illam reges terrae, qui cum illa fornicati sunt, et in deliciis vixerunt, cum viderent fumum incendii ejus: longe stantes propter timorem tormentorum ejus, dicentes: Vae, vae, civitas illa magna Babylon, civitas illa fortis: quoniam una hora venit judicium tuum. Et negotiatores terrae flebunt, et lugebunt super illam: quoniam merces eorum nemo emet amplius, merces auri, et argenti, et lapidis pretiosi, et margaritae, et byssi, et purpurae, et serici, et cocci Ms. coccini (et omne lignum thyinum, et omnia vasa eboris, et omnia vasa de lapide pretioso, et aeramento, et ferro, et marmore, et cinnamomum), et odoramentorum, et unguenti, et thuris, et vini, et olei, et similae, et tritici, et jumentorum, et ovium, et equorum, et rhedarum, et mancipiorum, et animarum hominum. Et poma desiderii animae tuae discesserunt a te, et omnia pinguia et praeclara perierunt a te, et amplius illa jam non invenient. Mercatores horum, qui divites facti sunt, ab ea longe stabunt propter timorem tormentorum ejus, flentes, ac lugentes, et dicentes: Vae, vae, civitas illa magna, quae amicta erat bysso, et purpura, et cocco, et deaurata erat auro, et lapide pretioso, et margaritis: quoniam una hora destitutae sunt tantae divitiae. Et omnis gubernator, et omnis qui in lacum navigat, et nautae, et qui in mari operantur, longe steterunt, et clamaverunt videntes locum incendii ejus, dicentes: Quae similis civitati huic magnae? Et miserunt pulverem super capita sua, et clamaverunt flentes et lugentes, dicentes: Vae, vae, civitas illa magna, in qua divites facti sunt omnes, qui habebant naves in mari, de pretiis ejus: quoniam una hora desolata est. Exsulta super eam, coelum, et sancti apostoli, et prophetae: quoniam judicavit Deus judicium vestrum de illa. Et sustulit unus angelus fortis lapidem quasi molarem magnum, et misit in mare, dicens: Hoc impetu mittetur Babylon civitas illa magna, et ultra jam non invenietur. Et vox citharoedorum, et musicorum, et tibia canentium, et tuba non audietur in te amplius: et omnis artifex omnis artis non invenietur in te amplius: et vox molae non audietur in te amplius: et lux lucernae non lucebit in te amplius: et vox sponsi et sponsae non audietur adhuc in te: quia mercatores tui erant principes terrae, quia in veneficiis tuis erraverunt omnes gentes. Et in ea sanguis prophetarum et sanctorum inventus est; et omnium qui interfecti sunt in terra. Cap. XIX. Post haec audivi quasi vocem tubarum multarum in coelo dicentium: Alleluia: Salus, et gloria, et virtus Deo nostro est: quia vera et justa judicia sunt ejus, qui judicavit de meretrice magna, quae corrupit terram in prostitutione sua, et vindicavit sanguinem servorum suorum de manibus ejus. Et iterum dixerunt: Alleluia. Et fumus ejus ascendit in saecula saeculorum. Et ceciderunt seniores viginti quatuor, et quatuor animalia, et adoraverunt Deum sedentem super thronum, dicentes: Amen, Alleluia. Et vox de throno exivit, dicens: Laudem dicite Deo nostro, omnes servi ejus: et qui timetis eum, pusilli et magni. Et audivi quasi vocem turbae magnae, et sicut vocem aquarum multarum, et sicut vocem tonitruorum magnorum, dicentium: Alleluia: quoniam regnavit Dominus Deus noster omnipotens. Gaudeamus, et exsultemus, et demus gloriam ei: quia venerunt nuptiae Agni: et uxor ejus praeparavit se. Et datum est illi, ut cooperiat se byssino splendenti et candido. Byssinum enim, justificationes sunt sanctorum. Et dixit mihi: Scribe: Beati, qui ad coenam nuptiarum Agni vocati sunt. Et dicit mihi: Haec verba Dei vera sunt. Et cecidi ante pedes ejus, ut adorarem eum. Et dicit mihi: Vide, ne feceris: conservus tuus sum, et fratrum tuorum habentium testimonium Jesu. Deum adora. Testimonium enim Jesu, est spiritus prophetiae. Et vidi coelum apertum, et ecce equus albus, et qui sedebat super eum, vocabatur Fidelis, et Verax: et cum justitia judicat, et pugnat. Oculi autem ejus sicut flamma ignis, et in capite ejus diademata multa, habens nomen scriptum, quod nemo novit nisi ipse. Et vestitus erat veste aspersa sanguine: et vocatur nomen ejus, Verbum Dei. Et exercitus qui sunt in coelo, sequebantur eum in equis albis, vestiti byssino albo et mundo. Et de ore ejus procedit gladius ex utraque parte acutus: ut in ipso percutiat gentes: et ipse reget eas in virga ferrea: et ipse calcat torcular vini furoris irae Dei omnipotentis. Et habet in vestimento, et in femore suo scriptum: Rex regum, et Dominus dominantium. Et vidi unum angelum stantem in sole, et clamavit voce magna, dicens omnibus avibus, quae volabant per medium coeli: Venite, et congregamini ad coenam magnam Dei; ut manducetis carnes regum, et carnes tribunorum, et carnes fortium. Et carnes equorum, et sedentium in ipsis, et carnes omnium liberorum, et servorum, et pusillorum, et magnorum. Et vidi bestiam, et reges terrae, et exercitus eorum congregatos, ad faciendum praelium cum illo, qui sedebat in equo, et cum exercitu ejus. Et apprehensa est bestia, et cum ea pseudopropheta: qui fecit signa coram ipso, quibus seduxit eos, qui acceperunt characterem bestiae, et qui adoraverunt imaginem ejus. Vivi missi sunt hi duo in stagnum ignis ardentis sulphure. Et caeteri occisi sunt in gladio sedentis super equum, qui procedit de ore ipsius: et omnes aves saturatae sunt carnibus eorum. Cap. XX. Et vidi angelum descendentem de coelo, habentem clavem abyssi, et catenam magnam in manu sua. Et apprehendit draconem, serpentem antiquum, qui est diabolus et Satanas, et ligavit eum per annos mille: et misit eum in abyssum, et clausit et signavit super illum, ut non seducat amplius gentes, donec consummentur mille anni: et post haec oportet illum solvi modico tempore. Et vidi sedes, et sederunt super eas, et judicium datum est illis: et animas decollatorum propter testimonium Jesu, et propter verbum Dei, et qui non adoraverunt bestiam, neque imaginem ejus, nec acceperunt characterem ejus in frontibus, aut in manibus suis, et vixerunt, et regnaverunt cum Christo mille annis. Caeteri mortuorum non vixerunt, donec consummentur mille anni. Haec est resurrectio prima. Beatus, et sanctus, qui habet partem in resurrectione prima: in his secunda mors non habet potestatem: sed erunt sacerdotes Dei et Christi, et regnabunt cum illo mille annis. Et cum consummati fuerint mille anni, solvetur Satanas de carcere suo, et exibit, et seducet gentes, quae sunt super quatuor angulos terrae, Gog, et Magog, et congregabit eos in praelium, quorum numerus est sicut arena maris. Et ascenderunt super latitudinem Ms. altitudinem , terrae, et circuierunt castra sanctorum, et civitatem dilectam. Et descendit ignis a Deo de coelo, et devoravit eos; et Diabolus, qui seducebat eos, missus est in stagnum ignis et sulphuris, ubi et bestia et pseudopropheta cruciabuntur die ac nocte in saecula saeculorum. Et vidi thronum magnum candidum, et sedentem super eum, a cujus conspectu fugit terra et coelum, et locus non est inventus eis Ms. ab eis . Et vidi mortuos, magnos et pusillos, stantes in conspectu throni, et libri aperti sunt: et alius liber apertus est qui est Vitae, et judicati sunt mortui ex his, quae scripta erant in libris, secundum opera ipsorum. Et dedit mare mortuos, qui in eo erant; et mors et infernus dederunt mortuos suos, qui in ipsis erant: et judicatum est de singulis secundum opera ipsorum. Et infernus et mors missi sunt in stagnum ignis. Haec est mors secunda. Et qui non inventus est in libro Vitae scriptus, missus est in stagnum ignis. Cap. XXI. Et vidi coelum novum, et terram novam. Primum enim coelum, et prima terra abiit, et mare jam non est. Et ego Joannes vidi sanctam civitatem Jerusalem novam descendentem de coelo a Deo, paratam, sicut sponsam ornatam viro suo. Et audivi vocem magnam de throno dicentem: Ecce tabernaculum Dei cum hominibus, et habitabit cum eis. Et ipsi populus ejus erunt, et ipse Deus cum eis erit eorum Deus: et absterget Deus omnem lacrymam ab oculis eorum: et mors ultra non erit, neque luctus, neque clamor, neque dolor erit ultra, quia prima abierunt. Et dixit qui sedebat in throno: Ecce nova facio omnia. Et dixit mihi; Scribe, quia haec verba fidelissima sunt, et vera. Et dixit mihi: Factum est. Ego sum Α et Ω: initium, et finis. Ego sitienti dabo de fonte aquae vitae gratis. Qui vicerit, possidebit haec, et ero illi Deus, et ille erit mihi filius. Timidis autem, et incredulis, et exsecratis, et homicidis, et fornicatoribus, et veneficis, et idololatris, et omnibus mendacibus, pars illorum erit in stagno ardenti igne et sulphure: quod est mors secunda. Et venit unus de septem angelis habentibus phialas plenas septem plagis novissimis, et locutus est mecum, dicens: Veni, et ostendam tibi sponsam, uxorem Agni. Et sustulit me in spiritu in montem magnum et altum Ms. tac. et altum , et ostendit mihi civitatem sanctam Jerusalem descendentem de coelo a Deo, habentem claritatem Dei: et lumen ejus simile lapidi pretioso tamquam lapidi jaspidis, sicut crystallum. Et habebat murum magnum et altum, habentem portas duodecim: et in portis angelos duodecim, et nomina inscripta, quae sunt nomina duodecim tribuum filiorum Israel. Ab oriente portae tres, et ab Aquilone portae tres, et ab Austro portae tres, et ab Occasu portae tres. Et murus civitatis habens fundamenta duodecim, et in ipsis duodecim nomina duodecim apostolorum Agni. Et qui loquebatur mecum, habebat mensuram arundineam auream, ut metiretur civitatem, et portas ejus, et murum. Et civitas in quadro posita est, et longitudo ejus tanta est quanta et latitudo: et mensus est civitatem de arundine aurea per stadia duodecim millia: et longitudo, et altitudo, et latitudo ejus, aequalia sunt. Et mensus est murum ejus centum quadraginta quatuor cubitorum, mensura hominis, quae est angeli. Et erat structura muri ejus ex lapide jaspide: ipsa vero civitas, aurum mundum simile vitro mundo. Et fundamenta muri civitatis, omni lapide pretioso ornata. Fundamentum primum, jaspis; secundum, sapphirus: tertium, chalcedonius: quartum, smaragdus: quintum, sardonyx: sextum, sardius: septimum, chrysolithus: octavum, beryllus: nonum, topazius: decimum, chrysoprasus: undecimum, hyacinthus: duodecimum, amethystus. Et duodecim portae, duodecim margaritae sunt, per singulas: et singulae portae erant ex singulis margaritis: et platea civitatis aurum mundum, tamquam vitrum perlucidum. Et templum non vidi in ea. Dominus enim Deus omnipotens templum illius est, et Agnus. Et civitas non eget sole, neque luna, ut luceant in ea. Nam claritas Dei illuminavit eam, et lucerna ejus est Agnus. Et ambulabunt gentes in lumine ejus: et reges terrae afferent gloriam suam et honorem in illam. Et portae ejus non claudentur per diem: nox enim non erit illic. Et afferent gloriam Mss. add. suam et honorem gentium in illam. Non intrabit in eam aliquod coinquinatum, aut abominationem faciens, et mendacium, nisi qui scripti sunt in libro Vitae Ms. add. et Agni. Cap. XXII. Et ostendit mihi fluvium aquae vitae, splendidum tamquam crystallum, procedentem de sede Dei et Agni. In medio plateae ejus, et ex utraque parte fluminis lignum vitae, afferens fructus duodecim, per menses singulos reddens fructum suum, et folia ligni ad sanitatem gentium. Et omne maledictum non erit amplius: sed sedes Dei et Agni in illa erunt, et servi ejus servient illi. Et videbunt faciem ejus: et nomen ejus in frontibus eorum. Et nox ultra non erit: et non egebunt de lumine lucernae, neque lumine solis, quoniam Dominus Deus illuminabit illos, et regnabunt in saecula saeculorum. Et dixit mihi: Haec verba fidelissima sunt, et vera. Et Dominus Deus spirituum prophetarum misit angelum suum ostendere servis suis quae oportet fieri cito. Et ecce venio velociter. Beatus, qui custodit verba prophetiae libri hujus. Et ego Joannes, qui audivi, et vidi haec. Et postquam audissem, et vidissem, cecidi ut adorarem ante pedes angeli, qui mihi haec ostendebat: et dixit Ms. dicit mihi: Vide ne feceris; conservus enim Ms. tac. enim tuus sum, et fratrum tuorum prophetarum, et eorum, qui servant verba prophetiae libri hujus: Deum adora. Et dicit mihi: Ne signaveris verba prophetiae libri hujus: tempus enim prope est. Qui nocet, noceat adhuc; et qui in sordibus est, sordescat adhuc; et qui justus est, justificetur adhuc; et sanctus, sanctificetur adhuc. Ecce venio cito, et merces mea mecum est, reddere unicuique secundum opera sua. Ego sum Α et Ω primus, et novissimus, principium et finis. Beati, qui lavant stolas suas in sanguine Agni, ut sit potestas eorum in ligno vitae, et per portas intrent in civitatem. Foris canes, et venefici, et impudici, et homicidae, et idolis servientes, et omnis qui amat, et facit mendacium. Ego Jesus misi Angelum meum, testificari vobis haec in Ecclesiis. Ego sum radix et genus David, stella splendida et matutina. Et spiritus Ms. sponsus et sponsa dicunt: Veni. Et qui audit, dicat, Veni. Et qui sitit, veniat; et qui vult, accipiat aquam vitae gratis. Contestor enim omni audienti verba prophetiae libri hujus: Si quis apposuerit ad haec, apponet Ms. apponat Deus super illum plagas scriptas in libro isto. Et si quis diminuerit de verbis libri prophetiae hujus, auferet Ms. auferat Deus partem ejus de libro Vitae, et de Civitate sancta, et de his, quae scripta sunt in libro isto. Dicit qui testimonium perhibet istorum: Etiam venio cito. Amen. Veni, Domine Jesu. Gratia Domini nostri Jesu Christi cum omnibus vobis. Amen. Explicit liber Apocalypsis B. Joannis Apostoli. LEGE CUM PACE BIBLIOTHECAM HIERONYMI PRESBYTERI BETHLEEM. |
BonIi.EpiIi2 65 Bonifacius II Parisiis J. P. Migne 1847 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin OBSERVATIO PHILIPPI LABBE, S. J. IN SEQUENTEM EPISTOLAM. Hanc falsam et adulterinam praedicant Baronius, Bell. aliique viri eruditi, nec diffitetur ipse Binius tum hic, tum in notis ad conc. Carth. VI, ubi impostorem, veteratorem et mendaciorum concinnatorem appellat Isidorum Mercatorem, seu quem alium sub ejus larva latentem. Et vero id luce meridiana clarius evincunt cum alia plura, tum verba Romanorum pontificum. S. Leonis, Hormisdae et Gregorii Magni. Non est credibile, inquit Bellarm. lib. XI, cap. 25, de Rom. pont. Gregorium a Bonifacio illa verba sumpsisse, siquidem stylus omnino Gregorianus est; quo argumento exsufflantur omnes pseudo-Isidori merces. Facessant haec, inquit Baronius ad 16 Octobris; non innititur vel fulcitur palcis Dei Ecclesia, quae est columna et firmamentum veritatis, sed detegamus technam et aperiamus imposturam, etc. Eumdem vide ann. 419, n. 92 et seq.; 530, num. 5. EPISTOLA II (OLIM I) BONIFACII PAPAE II AD EULALIUM ALEXANDRINUM EPISCOPUM. De reconciliatione Carthaginensis Ecclesiae. Bonifacius episcopus Eulalio coepiscopo salutem. Olim ab initio tantam percepimus a beato Petro apostolorum principe fiduciam, ut habeamus auctoritatem universali Ecclesiae (auxiliante Domino) subvenire, et quidquid nocivum est auctoritate apostolica corrigere et emendare. Ad hoc enim divinae dispositionis (dispensationis) provisio gradus diversos et ordines constituit esse distinctos, ut dum reverentiam minores potioribus exhiberent, et potiores minoribus dilectionem impenderent, una concordiae fieret ex diversitate contextio, et recte officiorum generaretur (gereretur) administratio singulorum. Neque enim universitas alia poterit ratione subsistere, nisi hujusmodi magnus eam differentiae ordo servaret. Quia vero quaeque creatura in una eademque aequalitate gubernari vel vivere non potest, coelestium militiarum exempla nos instruunt (exemplar nos instruit): quia dum sint angeli, sint archangeli, liquet quia non aequales sunt, sed in potestate et ordine (sicut nostis) differt alter ab altero. Si ergo inter hos qui sine peccato sunt constet istam esse distinctionem, quis hominum abnuat, libenter illorum se dispositioni submittere? Hic (Hinc) enim pax et caritas mutua se vice complectuntur, et manet firma concordia, ac in alterna et Deo placita dilectione sinceritas. Quia igitur unumquodque salubriter tunc completur officium, cum fuerit unus ad quem possit recurri, praepositus: vota nostra caritatem tuam latere nolumus, ne qui particeps fuit sollicitudinis, gaudiorum fructus (fructu) reddatur extorris. Et ideo Carthaginensem (Constantinopolitanam leges apud Hormisdam ) Ecclesiam ad communionem nostram redisse (domino propitiante) tradentibus significamus alloquiis, et mandatorum, quae legatis nostris dedimus, seriem in omnibus fuisse completam. De qua parte, ut ad dilectionem tuam plenius perfecte gaudium perveniret, libelli Eulalii fratris et consacerdotis nostri Carthaginensis episcopi, et Justiniani clementissimi principis Orientis sacrarum exemplaria credidimus destinanda, indicantes nihilominus per Orientis partes plurimos episcopos sic fecisse. Superest ut a nobis contendentibus precibus divinitas exorata concedat, quatenus de aliarum quoque Ecclesiarum redintegratione gratulemur. Ea vero quae significare curavimus, in eorum sacerdotum, qui fraternitati tuae vicini sunt, curabis perferre notitiam, ut et ipsi de affectu tantae rei gratias nobiscum coelestis misericordiae beneficiis referre non cessent. Aurelius enim praefatae Carthaginensis Ecclesiae olim episcopus, cum ( haec falsissima ) collegis suis (instigante diabolo) superbire temporibus praedecessorum nostrorum Bonifacii atque Coelestini contra Romanam Ecclesiam coepit: sed videns se modo (more) peccatis (peccantis) Aurelii Eulalius a Romanae Ecclesiae communione segregatum, humilians recognovit se (peccasse), pacem et communionem Romanae Ecclesiae petens, subscribendo una cum collegis suis, damnavit apostolica auctoritate omnes scripturas quae adversus Romanae Ecclesiae privilegia factae quoquo ingenio fuerunt. |
THEBAIS VIII Insert non-formatted text here |
01 . Primum oportet constituere quid sit nomen et quid uerbum, postea quid est negatio et affirmatio et enuntiatio et oratio. Sunt ergo ea quae sunt in uoce earum quae sunt in anima passionum notae, et ea quae scribuntur eorum quae sunt in uoce. Et quemadmodum nec litterae omnibus eaedem, sic nec eaedem uoces; quorum autem hae primorum notae, eaedem omnibus passiones animae sunt, et quorum hae similitudines, res etiam eaedem. De his quidem dictum est in his quae sunt dicta de anima -- alterius est enim negotii -- ; est autem, quemadmodum in anima aliquotiens quidem intellectus sine uero uel falso, aliquotiens autem cum iam necesse est horum alterum inesse, sic etiam in uoce; circa compositionem enim et diuisionem est falsitas ueritasque. Nomina igitur ipsa et uerba consimilia sunt sine compositione uel diuisione intellectui, ut 'homo' uel 'album', quando non additur aliquid; neque enim adhuc uerum aut falsum est. Huius autem signum: 'hircoceruus' enim significat aliquid sed nondum uerum uel falsum, si non uel 'esse' uel 'non esse' addatur uel simpliciter uel secundum tempus. 02 DE NOMINE. Nomen ergo est uox significatiua secundum placitum sine tempore, cuius nulla pars est significatiua separata; in 'equiferus' enim 'ferus' nihil per se significat, quemadmodum in oratione quae est 'equus ferus'. At uero non quemadmodum in simplicibus nominibus, sic se habet et in compositis; in illis enim nullo modo pars significatiua est, in his autem uult quidem sed nullius separati, ut in 'equiferus' <'ferus'>. "Secundum placitum" uero, quoniam naturaliter nominum nihil est sed quando fit nota; nam designant et inlitterati soni, ut ferarum, quorum nihil est nomen. 'Non homo' uero non est nomen; at uero nec positum est nomen quod illud oporteat appellari -- neque enim oratio aut negatio est -- sed sit nomen infinitum. 'Catonis' autem uel 'Catoni' et quaecumque talia sunt non sunt nomina sed casus nominis. Ratio autem eius est in aliis quidem eadem sed differt quoniam, cum 'est' uel 'fuit' uel 'erit' adiunctum, neque uerum neque falsum est, nomen uero semper; ut 'Catonis est' uel 'non est' -- nondum enim aliquid neque rerum dicit neque mentitur. 03 DE VERBO. Verbum autem est quod consignificat tempus, cuius pars nihil extra significat; et est semper eorum quae de altero praedicantur nota. Dico autem quoniam consignificat tempus, ut 'cursus' quidem nomen est, 'currit' uero uerbum -- consignificat enim nunc esse -- ; et semper eorum quae de altero dicuntur nota est, ut eorum quae de subiecto uel in subiecto. 'Non currit' uero et 'non laborat' non uerbum dico; consignificat quidem tempus et semper de aliquo est, differentiae autem huic nomen non est positum; sed sit infinitum uerbum, quoniam similiter in quolibet est uel quod est uel quod non est. Similiter autem uel 'curret' uel 'currebat' non uerbum est sed casus uerbi; differt autem a uerbo quoniam hoc quidem praesens significat tempus, illa uero quod complectitur. Ipsa quidem secundum se dicta uerba nomina sunt et significant aliquid -- constituit enim qui dicit intellectum, et qui audit quiescit -- sed si est uel non est nondum significat. Neque enim 'esse' signum est rei uel 'non esse', nec si hoc ipsum 'est' purum dixeris: ipsum quidem nihil est, consignificat autem quandam compositionem quam sine compositis non est intellegere. 04 DE ORATIONE. Oratio autem est uox significatiua, cuius partium aliquid significatiuum est separatum (ut dictio, non ut affirmatio); dico autem ut 'homo' significat aliquid (sed non quoniam est aut non est; sed erit affirmatio uel negatio, si quid addatur) sed non una 'hominis' syllaba; nec in hoc quod est 'sorex' 'rex' significat sed uox est nunc sola. In duplicibus uero significat quidem sed non secundum se, quemadmodum dictum est. Est autem oratio omnis quidem significatiua non sicut instrumentum sed (quemadmodum dictum est) secundum placitum; enuntiatiua uero non omnis sed in qua uerum uel falsum inest; non autem in omnibus, ut deprecatio oratio quidem est sed neque uera neque falsa. Et caeterae quidem relinquantur (rhetoricae enim uel poeticae conuenientior consideratio est; enuntiatiua uero praesentis considerationis est). 05 . Est autem una prima oratio enuntiatiua affirmatio, deinde negatio; aliae uero coniunctione unae. Necesse est autem omnem orationem enuntiatiuam ex uerbo esse uel casu; et enim, hominis rationi si non aut 'est' aut 'erit' aut 'fuit' aut aliquid huiusmodi addatur, nondum est oratio enuntiatiua. Quare autem unum quiddam est et non multa 'animal gressibile bipes' -- neque enim eo quod propinque dicuntur unum erit -- est alterius hoc tractare negotii. Est autem una oratio enuntiatiua quae unum significat uel coniunctione una, plures autem quae plura et non unum uel inconiunctae. Nomen ergo et uerbum dictio sit sola, quoniam non est dicere sic aliquid significantem uoce enuntiare, uel aliquo interrogante uel non sed ipsum proferentem. Harum autem haec quidem simplex est enuntiatio, ut aliquid de aliquo uel aliquid ab aliquo, haec autem ex his coniuncta, uelut oratio quaedam iam composita. Est autem simplex enuntiatio uox significatiua de eo quod est aliquid uel non est, quemadmodum tempora diuisa sunt. 06 . Affirmatio uero est enuntiatio alicuius de aliquo, negatio uero enuntiatio alicuius ab aliquo. Quoniam autem est enuntiare et quod est non esse et quod non est esse et quod est esse et quod non est non esse, et circa ea extrinsecus praesentis temporis similiter omne contingit quod quis affirmauerit negare et quod quis negauerit affirmare; quare manifestum est quoniam omni affirmationi est negatio opposita et omni negationi affirmatio. Et sit hoc contradictio, affirmatio et negatio oppositae; dico autem opponi eiusdem de eodem, non autem aequiuoce et quaecumque caetera talium determinamus contra sophisticas importunitates. 07 . Quoniam autem sunt haec quidem rerum uniuersalia, illa uero singillatim (dico autem uniuersale quod in pluribus natum est praedicari, singulare uero quod non, ut 'homo' quidem uniuersale, 'Plato' uero eorum quae sunt singularia), necesse est autem enuntiare quoniam inest aliquid aut non, aliquotiens quidem eorum alicui quae sunt uniuersalia, aliquotiens uero eorum quae sunt singularia. Si ergo uniuersaliter enuntiet in uniuersali quoniam est aut non, erunt contrariae enuntiationes (dico autem in uniuersali enuntiationem uniuersalem ut 'omnis homo albus est', 'nullus homo albus est'); quando autem in uniuersalibus non uniuersaliter, non sunt contrariae, quae autem significantur est esse contraria (dico autem non uniuersaliter enuntiare in his quae sunt uniuersalia, ut 'est albus homo', 'non est albus homo'; cum enim uniuersale sit homo, non uniuersaliter utitur enuntiatione; 'omnis' namque non 'uniuersale' sed 'quoniam uniuersaliter' consignificat). In eo uero quod praedicatur uniuersaliter uniuersale praedicare uniuersaliter non est uerum; nulla enim affirmatio erit, in qua de uniuersaliter praedicato uniuersale praedicetur, ut 'omnis homo omne animal'. Opponi autem affirmationem negationi dico contradictorie quae uniuersale significat eidem quoniam non uniuersaliter, ut 'omnis homo albus est', 'non omnis homo albus est', 'nullus homo albus est', 'quidam homo albus est'; contrarie uero uniuersalem affirmationem et uniuersalem negationem, ut 'omnis homo iustus est', 'nullus homo iustus est'; quocirca has quidem impossibile est simul ueras esse, his uero oppositas contingit in eodem, 'non omnis homo albus est', et 'est quidam homo albus'. Quaecumque igitur contradictiones uniuersalium sunt uniuersaliter, necesse est alteram esse ueram uel falsam, et quaecumque in singularibus sunt, ut 'est Socrates albus', 'non est Socrates albus'; quaecumque autem in uniuersalibus non uniuersaliter, non semper haec uera est, illa uero falsa (simul enim uerum est dicere quoniam est homo albus et non est homo albus, et est homo probus et non est homo probus; si enim turpis, non probus; et si fit aliquid, et non est). Videbitur autem subito inconueniens esse, idcirco quoniam uidetur significare 'non est homo albus' simul etiam quoniam nemo homo albus est; hoc autem neque idem significat neque simul necessario. Manifestum est autem quoniam una negatio unius affirmationis est; hoc enim idem oportet negare negationem quod affirmauit affirmatio, et de eodem, uel de aliquo singularium uel de aliquo uniuersalium, uel uniuersaliter uel non uniuersaliter; dico autem ut 'est Socrates albus', 'non est Socrates albus' (si autem aliud aliquid uel de alio idem, non opposita sed erit ab ea diuersa), huic uero quae est 'omnis homo albus est' illa quae est 'non omnis homo albus est', illi uero quae est 'aliquis homo albus est' illa quae est 'nullus homo albus est', illi autem quae est 'homo albus est' illa quae est 'non est homo albus'. Quoniam ergo uni negationi una affirmatio opposita est contradictorie, et quae sint hae, dictum est, et quoniam aliae sunt contrariae et quae sint hae, et quoniam non omnis uera uel falsa contradictio, et quare, et quando uera uel falsa. 08 . Una autem est affirmatio et negatio quae unum de uno significat, uel cum sit uniuersale uniuersaliter uel non similiter, ut 'omnis homo albus est', 'non est omnis homo albus', 'est homo albus', 'non est homo albus', 'nullus homo albus est', 'est quidam homo albus', si 'album' unum significat. Sin uero duobus unum nomen est positum ex quibus non est unum, non est una affirmatio; ut, si quis ponat nomen 'tunica' homini et equo, 'est tunica alba' haec non est una affirmatio nec negatio una; nihil enim hoc differt dicere quam 'est equus et homo albus', hoc autem nihil differt quam dicere 'est equus albus' et 'est homo albus'. Si ergo hae multa significant et sunt plures, manifestum est quoniam et prima multa uel nihil significat (neque enim est aliquis homo equus); quare nec in his necesse est hanc quidem contradictionem ueram esse, illam uero falsam. 09 . In his ergo quae sunt et facta sunt necesse est affirmationem uel negationem ueram uel falsam esse; in uniuersalibus quidem uniuersaliter semper hanc quidem ueram, illam uero falsam, et in his quae sunt singularia, quemadmodum dictum est; in his uero quae in uniuersalibus non uniuersaliter dicuntur, non est necesse (dictum autem est et de his). In singularibus uero et futuris non similiter; nam si omnis affirmatio uel negatio uera uel falsa est, et omne necesse est uel esse uel non esse; si hic quidem dicat futurum aliquid, ille uero non dicat hoc idem ipsum, manifestum est quoniam necesse est uerum dicere alterum ipsorum si omnis affirmatio uera uel falsa est (utraque enim non erunt simul in talibus). Nam si uerum est dicere quoniam album uel non album est, necesse est esse album uel non album, et, si est album uel non album, uerum est uel affirmare uel negare; et, si non est, mentitur, et si mentitur non est; quare necesse est aut affirmationem aut negationem ueram esse. Nihil igitur neque est neque fit nec a casu nec utrumlibet, nec erit nec non erit sed ex necessitate omnia et non utrumlibet (aut enim qui dicit uerus est aut qui negat); similiter enim uel fieret uel non fieret; utrumlibet enim nihil magis sic uel non sic se habet aut habebit. Amplius, si est album nunc, uerum erat dicere primo quoniam erit album, quare semper uerum fuit dicere quodlibet illud eorum quae facta sunt quoniam erit; quod si semper uerum est dicere quoniam est uel erit, non potest hoc non esse nec non futurum esse. Quod autem non potest non fieri, impossibile est non fieri; et quod impossibile est non fieri, necesse est fieri; omnia ergo quae futura sunt necesse est fieri. Nihil igitur utrumlibet neque casu erit; nam si a casu, non ex necessitate. At uero nec quoniam neutrum uerum est contingit dicere, ut quoniam neque erit neque non erit. Primum enim, cum sit affirmatio falsa, erit negatio non uera, et cum haec sit falsa, contingit affirmationem esse non ueram. Ad haec, si uerum est dicere quoniam album est et magnum, oportet utraque esse, sin uero erit cras, esse cras; si autem neque erit neque non erit cras, non erit utrumlibet, ut nauale bellum; oportebit enim neque fieri nauale bellum neque non fieri nauale bellum. Quae ergo contingunt inconuenientia haec sunt et huiusmodi alia, si omnis affirmationis et negationis uel in his quae in uniuersalibus dicuntur uniuersaliter uel in his quae sunt singularia, necesse est oppositarum hanc esse ueram, illam uero falsam, nihil autem utrumlibet esse in his quae fiunt sed omnia esse uel fieri ex necessitate. Quare non oportebit neque consiliari neque negotiari quoniam, si hoc facimus, erit hoc, si uero hoc, non erit. Nihil enim prohibet in millesimum annum hunc quidem dicere hoc futurum esse, hunc uero non dicere, quare ex necessitate erit quodlibet eorum uerum erat dicere tunc. At uero nec hoc differt si aliqui dixerunt negationem uel non dixerunt; manifestum est enim quod sic se habent res uel si hic quidem affirmauerit, ille uero negauerit; non enim propter negare uel affirmare erit uel non erit, nec in millesimum annum magis quam in quantolibet tempore. Quare si in omni tempore sic se habebat ut unum uerum diceretur, necesse esset hoc fieri et unumquodque eorum quae fiunt sic se habere ut ex necessitate fieret. Quando enim sere dicit quis quoniam erit, non potest non fieri; et quod factum est, uerum erat dicere semper quoniam erit. Quod si haec non sunt possibilia -- uidemus enim esse principium futurorum et ab eo quod consiliamur atque agimus aliquid, et quoniam est omnino in his quae non semper actu sunt esse possibile et non, in quibus utrumque contingit et esse et non esse, quare et fieri et non fieri; et multa nobis manifesta sunt sic se habentia, ut quoniam hanc uestem possibile est, incidi et non inciditur sed prius exteritur; similiter autem et non incidi possibile est; non enim esset eam prius exteri nisi esset possibile non incidi; quare et in aliis facturis quaecumque secundum potentiam dicuntur huiusmodi -- manifestum est quoniam non omnia ex necessitate uel sunt uel fiunt sed alia, quidem utrumlibet et non magis uel affirmatio uel negatio, alia uero magis quidem in pluribus alterum sed contingit fieri et alterum, alterum uero minime. Igitur esse quod est quando est, et non esse quod non est quando non est, necesse est; sed non quod est omne necesse est esse, nec quod non est necesse est non esse (non enim idem est omne quod est esse necessario quando est, et simpliciter esse ex necessitate); similiter autem et in eo quod non est. Et in contradictione eadem ratio est; esse quidem uel non esse omne necesse est et futurum esse uel non; non tamen diuidentem dicere alterum necessario. Dico autem, necesse est quidem futurum esse bellum nauale cras uel non esse futurum sed non futurum esse cras bellum nauale necesse est uel non futurum esse, futurum autem esse uel non esse necesse est. Quare, quoniam similiter orationes uerae sunt quemadmodum et res, manifestum est quoniam quaecumque sic se habent ut utrumlibet sint et contraria ipsorum contingere, necesse est similiter se habere et contradictionem; quod contingit in his quae non semper sunt et non semper non sunt; horum enim necesse est quidem alteram partem contradictionis ueram esse uel falsam, non tamen hoc aut illud sed utrumlibet, et magis quidem ueram alteram, non tamen iam ueram uel falsam. Quare manifestum est quoniam non est necesse omnes affirmationes uel negationes oppositarum hanc quidem ueram, illam autem falsam esse; neque enim quemadmodum in his quae sunt sic se habent etiam in his quae non sunt, possibilium tamen esse aut non esse sed quemadmodum dictum est. 10 . Quoniam autem est de aliquo affirmatio significans aliquid, hoc autem est uel nomen uel innominabile, unum autem oportet esse et de uno hoc quod est in affirmatione (nomen autem dictum est et innominabile prius; 'non homo' enim nomen quidem non dico sed infinitum nomen -- unum enim significat infinitum -- quemadmodum et 'non currit' non uerbum sed infinitum uerbum), erit omnis affirmatio uel ex nomine uel ex uerbo. Praeter uerbum autem nulla affirmatio uel negatio; 'est' enim uel 'erit' uel 'fuit' uel 'fit' uel quaecumque alia huiusmodi, uerba ex his sunt quae sunt posita (consignificant enim tempus). Quare prima affirmatio et negatio 'est homo -- non est homo', deinde 'est non homo -- non est non homo', 'est omnis homo -- non est omnis homo', 'est omnis non homo -- non est omnis non homo'; et in extrinsecus temporibus eadem ratio est. Quando autem 'est' tertium adiacens praedicatur, dupliciter dicuntur oppositiones. Dico autem ut 'est iustus homo' 'est' tertium dico adiacere nomen uel uerbum in affirmatione. Quare idcirco quattuor istae erunt, quarum duae quidem ad affirmationem et negationem sese habebunt secundum consequentiam ut priuationes, duae uero minime; dico autem quoniam 'est' aut 'iusto' adiacebit aut 'non iusto'; quare etiam negatio. Quattuor ergo sunt. Intellegimus uero quod dicitur ex his quae subscripta sunt: 'est' enim hoc loco et 'non est' 'iusto' et 'non iusto' adiacet. Haec igitur, quemadmodum in Resolutoriis dictum est, sic sunt disposita. Similiter autem se habet et si uniuersalis nominis sit affirmatio, ut 'omnis est homo iustus', 'omnis est homo non iustus'. Sed non similiter angulares contingit ueras esse, contingit autem aliquando. Hae igitur duae oppositae sunt, aliae autem ad 'non homo' ut subiectum aliquod addito, ut Magis plures autem his non erunt oppositiones; hae autem extra illas ipsae secundum se erunt, ut nomine utentes 'non homo'. In his uero in quibus 'est' non conuenit, ut in eo quod est 'currere' uel 'ambulare', idem faciunt sic posita ac si 'est' adderetur, ut est non enim dicendum est 'non omnis homo' sed 'non' negationem ad id quod est 'homo' addendum est; 'omnis' enim non uniuersale significat sed quoniam uniuersaliter; manifestum est autem ex eo quod est 'currit homo -- non currit homo; currit non homo -- non currit non homo'; haec enim ab illis differunt eo quod non uniuersaliter sunt; quare 'omnis' uel 'nullus' nihil aliud consignificat nisi quoniam uniuersaliter de nomine uel affirmat uel negat; ergo et caetera eadem oportet apponi. Quoniam uero contraria est negatio ei quae est 'omne est animal iustum' illa quae significat quoniam 'nullum est animal iustum', hae quidem manifestum est quoniam numquam erunt neque uerae simul neque in eodem ipso, his uero oppositae erunt aliquando: 'non omne animal iustum' -- <'est aliquod animal iustum'>. Sequuntur uero eam quidem quae est 'nullus est homo iustus' illa quae est 'omnis est homo non iustus', illam uero quae est 'est aliqui iustus homo' opposita quoniam 'non omnis homo est non iustus'; necesse est enim esse aliquem. Manifestum est autem quoniam etiam in singularibus, si est uerum interrogatum negare, quoniam et affirmare uerum est, ut 'putasne Socrates sapiens est?', 'non est', quoniam 'Socrates igitur non sapiens est'. In uniuersalibus uero non est uera quae similiter dicitur, uera autem negatio, ut 'putasne omnis homo sapiens?', 'non', 'omnis igitur homo non sapiens'; hoc enim falsum est sed 'non igitur omnis homo sapiens' uera est; haec autem est opposita, illa uero contraria. Illae uero secundum infinita contraiacentes nomina uel uerba, ut in eo quod est 'non homo' uel 'non iustus', quasi negationes sine nomine uel uerbo esse uidebuntur sed non sunt; semper enim uel ueram esse uel falsam necesse est negationem, qui uero dixit 'non homo' nihil magis de homine sed etiam minus uerus fuit uel falsus, si non aliquid addatur. Significat autem 'est omnis non homo iustus' nulli illarum idem, nec huic opposita ea quae est 'non est omnis non homo iustus'; illa uero quae est 'omnis non iustus non homo' illi quae est 'nullus iustus non homo' idem significat. Transposita uero nomina uel uerba idem significant, ut 'est homo albus -- est albus homo'; nam si hoc non est, eiusdem multae erunt negationes sed ostensum est quoniam una unius est. Eius enim quae est 'est albus homo' negatio est 'non est albus homo'; eius uero quae est 'est homo albus', si non eadem est quae etiam ei quae est 'est albus homo', erit negatio uel ea quae est 'non est non homo albus' uel ea quae est 'non est homo albus'. Sed altera quidem est negatio eius quae est 'est non homo albus', alia uero eius quae est 'est albus homo', quare erunt duae unius. Quoniam igitur transposito nomine uel uerbo eadem fit affirmatio uel negatio manifestum est. 11 . At uero unum de pluribus uel plura de uno affirmare uel negare, si non est unum ex pluribus, non est affirmatio una neque negatio. Dico autem "unum" non, si unum nomen sit positum, non sit autem unum ex illis, ut homo est fortasse et animal et bipes et mansuetum sed ex his unum fit; ex albo autem et homine et ambulare non unum. Quare nec si unum aliquid de his affirmet aliquis, erit una affirmatio sed uox quidem una, affirmationes uero multae, nec si de uno ista sed similiter plures. Si ergo dialectica interrogatio responsionis est petitio, uel propositionis uel alterius partis contradictionis, propositio uero unius contradictionis est, non erit una responsio ad haec; nec una interrogatio, nec si sit uera. Dictum autem de his est in Topicis. Similiter autem manifestum est quoniam nec hoc ipsum 'quid est?' dialectica est interrogatio; oportet enim datum esse ex interrogatione eligere utram uelit contradictionis partem enuntiare, quia oportet interrogantem determinare utrum hoc sit homo an non hoc. Quoniam uero haec quidem praedicantur composita, ut unum sit omne praedicamentum eorum quae extra praedicantur, alia uero non, quae differentia est? De homine enim uerum est dicere et extra animal et extra bipes et ut unum, et hominem et album et haec ut unum; sed non, si citharoedus et bonus. Si enim, quoniam alterutrum dicitur, et utrumque dicitur, multa et inconuenientia erunt. De homine enim et 'hominem' uerum est dicere et 'album', quare et omne; rursus, si album, et omne, quare erit homo albus <albus, et> hoc in infinitum; et rursus musicus albus ambulans, et haec eadem frequenter implicita. Amplius si Socrates Socrates et homo, et bipes, et homo bipes. Quoniam ergo, si quidam simpliciter ponat complexiones fieri, plurima inconuenientia contingit dicere, manifestum est; quemadmodum autem ponendum est, nunc dicemus. Eorum igitur quae praedicantur et de quibus praedicantur, quaecumque secundum accidens dicuntur uel de eodem uel alterum de altero, haec non erunt unum; ut homo albus est et musicus sed non est idem musicus et albus; accidentia enim sunt utraque eidem. Nec si album musicum uerum est dicere, tamen non erit album musicum unum aliquid; secundum accidens enim musicum album, quare non erit album musicum. Quocirca nec citharoedus bonus simpliciter sed animal bipes; non enim secundum accidens. Amplius nec quaecumque insunt in alio; quare neque album frequenter neque homo homo animal uel bipes; insunt enim in homine animal et bipes. Verum est autem dicere de aliquo et simpliciter, ut quendam hominem hominem aut quendam album hominem album; non semper autem sed quando in adiecto quidem aliquid oppositorum inest quae consequitur contradictio, non uerum sed falsum est (ut mortuum hominem 'hominem' dicere), quando autem non inest, uerum. Vel etiam quando inest quidem semper non uerum, quando uero non inest, non semper uerum est; ut 'Homerus est aliquid' ut 'poeta'; ergo etiam 'est' aut non? Secundum accidens enim praedicatur 'esse' de Homero; quoniam enim poeta est sed non secundum se, praedicatur de Homero quoniam est. Quare in quantiscumque praedicamentis neque contrarietas inest, si definitiones pro nominibus praedicantur, et secundum se praedicantur et non secundum accidens, in his et simpliciter uerum erit dicere. Quod autem non est quoniam opinabile est, non est uerum dicere esse aliquid; opinatio enim eius non est quoniam est sed quoniam non est. 12 . His uero determinatis perspiciendum est quemadmodum sese habent negationes et affirmationes ad se inuicem, hae scilicet quae sunt de 'possibile esse' et 'non possibile' et 'contingere' et 'non contingere' et 'impossibile' et de necessario; habet enim aliquas dubitationes. Nam si eorum quae complectuntur illae sibi inuicem oppositae sunt contradictiones, quaecumque secundum 'esse' uel 'non esse' disponuntur, ut eius quae est 'esse hominem' negatio 'non esse hominem', non autem ea quae est 'esse non hominem', et eius quae est 'esse album hominem' ea quae est 'non esse album hominem' sed non ea quae est 'esse non album hominem' (si enim de omnibus aut dictio aut negatio lignum erit uerum dicere esse non album hominem; quod si, hoc modo, et quantiscumque 'esse' non additur, idem faciet quod pro 'esse' dicitur, ut eius quae est 'ambulat homo' non uel quae est 'ambulat non homo' negatio est sed ea quae est 'non ambulat homo'; nihil enim differt dicere 'hominem ambulare' uel 'hominem ambulantem esse'). Quare si hoc modo in omnibus, et eius quae est 'possibile esse' negatio est 'possibile non esse', non ea quae est 'non possibile esse'. Videtur autem idem posse et esse et non esse; omne enim quod est possibile diuidi uel ambulare et non ambulare et non diuidi possibile est; ratio autem est quoniam omne quod sic possibile est non semper in actu est, quare inerit ei etiam negatio; potest igitur et non ambulare quod est ambulabile et non uideri quod est uisibile. At uero impossibile est de eodem oppositas ueras esse dictiones; non igitur est ista negatio; contingit enim ex his aut idem ipsum dicere et negare simul de eodem, aut non secundum 'esse' uel 'non esse' quae apponuntur fieri affirmationes uel negationes. Si ergo illud impossibilius est, hoc erit magis eligendum. Est igitur negatio eius quae est 'possibile esse' ea quae est 'non possibile esse'. Eadem quoque ratio est et in eo quod est 'contingens esse'; et enim eius negatio 'non contingere esse'. Et in aliis quoque simili modo ut 'necessario' et 'impossibili'. Fiunt enim quemadmodum in illis 'esse' et 'non esse' appositiones, subiectae uero res hoc quidem album illud uero homo, eodem quoque modo hoc loco 'esse' quidem subiectum fit, 'posse' uero et 'contingere' appositiones determinantes, quemadmodum in illis 'esse' et 'non esse' ueritatem, similiter autem hae etiam in 'esse possibile' et 'esse non possibile'. Eius uero quae est 'possibile est non esse' negatio est 'non possibile est non esse'. Quare et sequi sese inuicem uidebuntur; idem enim possibile est esse et non esse; non enim contradictiones sibi inuicem sunt huiusmodi 'possibile est esse' et 'possibile est non esse'. Sed 'possibile esse' et 'non possibile esse' numquam simul sunt; opponuntur enim. Ut uero 'possibile non esse' et 'non possibile non esse' numquam simul sunt. Similiter autem et eius quae est 'necessarium esse' non ea quae est, 'necessarium non esse' sed 'non necessarium esse'; eius uero quae est 'necessarium non esse' ea quae est 'non necessarium non esse'. Et eius quae est 'impossibile esse' non 'impossibile non esse' sed 'non impossibile esse'; eius uero quae est 'impossibile non esse' ea quae est 'non impossibile non esse'. Et uniuersaliter uero, quemadmodum dictum est, 'esse' quidem et 'non esse' oportet ponere quemadmodum subiecta, negationem uero et affirmationem haec facientem ad unum apponere. Et has putare oportet esse oppositas dictiones et negationes, 'possibile -- non possibile', 'contingens -- non contingens', 'impossibile -- non impossibile', 'necessarium -- non necessarium', 'uerum -- non uerum'. 13 . Et consequentiae uero secundum ordinem fiunt ita ponentibus: illi enim quae est 'possibile esse' illa quae est 'contingit esse', et hoc illi conuertit, et 'non impossibile esse' et 'non necessarium esse'; illi uero quae est 'possibile non esse' et 'contingere non esse' ea quae est 'non necessarium non esse' et 'non impossibile non esse'; illi uero quae est 'non possibile esse' et 'non contingens esse' illa quae est 'necessarium non esse' et 'impossibile esse'; illi uero quae est 'non possibile non esse' et 'non contingens non esse' illa quae est 'necesse esse' et 'impossibile non esse'. Considerentur autem ex subscriptione quemadmodum dicimus. Ergo 'impossibile' et 'non impossibile' illud quod est 'contingens' et 'possibile' et 'non contingens' et 'non possibile' sequitur quidem contradictone sed conuersim; illi enim quod est 'possibile esse' negatio 'impossibilis', negationem uero affirmatio; illi enim quod est 'non possibile esse' illud quod est 'impossibile esse'; affirmatio enim est 'impossibile esse', 'non impossibile' uero negatio. 'Necessarium' uero quemadmodum, considerandum est. Manifestum est quoniam non eodem modo sed contrariae sequuntur, contradictoriae autem extra. Non enim est negatio eius quod est 'necesse non esse' 'non necesse esse'; contingit enim ueras esse in eodem utrasque; quod enim est necessarium non esse, non est necessarium esse. Causa autem est cur non consequatur similiter caeteris, quoniam contrarie 'impossibile' 'necessario' redditur idem ualens; nam si impossibile est esse, necesse est hoc non esse sed non-esse; si uero impossibile non esse, hoc necessarium est esse; quare, si illa similiter possibile et non, haec e contrario, nam idem significat 'necessarium' et 'impossibile' sed, quemadmodum dictum est, contrarie. Aut certe impossibile est sic poni 'necessarii' contradictiones? Nam quod est necessarium esse, possibile est esse; nam, si non, negatio consequetur; necesse enim est aut dicere aut negare; quare si non possibile est esse, impossibile est esse; impossibile igitur est esse quod necesse est esse, quod est inconueniens. At uero illud quod est 'possibile esse' 'non impossibile esse' sequitur, hoc uero illud quod est 'non necessarium esse'; quare contingit quod est necessarium esse non necessarium esse, quod est inconueniens. At uero neque 'necessarium esse' sequitur 'possibile esse' neque 'necessarium non esse'; illi enim utraque contingit accidere, horum autem utrumlibet uerum fuerit non erunt illa uera; simul enim possibile esse et non esse; sin uero necesse est esse uel non esse, non erit possibile utrumque. Relinquitur ergo 'non necessarium non esse' sequi 'possibile esse'; hoc enim uerum est et de 'necesse non esse'. Haec enim fit contradictio eius quae sequitur 'non possibile esse'; illud enim sequitur hoc quod est '<im>possibile esse' et 'necesse esse non esse', cuius negatio 'non necesse esse non esse'. Sequuntur igitur et hae contradictiones secundum praedictum modum, et nihil impossibile contingit sic positis. Dubitabit autem aliquis si illud quod est 'necessarium esse' ,'possibile' sequitur. Nam si non consequitur, contradictio sequitur, 'non possibile esse'; et si quis non hanc dicat esse contradictionem, necesse est dicere 'possibile non esse'; sed utraeque falsae sunt de 'necesse esse'. At uero rursus idem uidetur esse possibile incidi et non incidi, et esse et non esse, quare erit necesse esse contingere non esse; hoc autem falsum est. Manifestum est autem quoniam non omne possibile uel esse uel ambulare et opposita ualet sed est in quibus non sit uerum; et primum quidem in his quae non secundum rationem possunt, ut ignis calfactibilis et habet uim irrationabilem (ergo secundum rationem potestates ipsae eaedem plurimorum etiam contrariorum sunt; irrationabiles uero non omnes sed, quemadmodum dictum est, ignem non esse possibile calefacere et non, uel quaecumque alia semper agunt; aliqua uero possunt et secundum irrationabiles potestates simul quaedam opposita; sed hoc quidem idcirco dictum est quoniam non omnis potestas; oppositorum est nec quaecumque secundum eandem speciem dicuntur) . Quaedam uero potestates aequiuocae sunt 'possibile' enim non simpliciter dicitur sed hoc quidem quoniam uerum est ut in actu, ut 'possibile est ambulare' quoniam ambulat, et omnino possibile est esse quoniam iam est actu quod dicitur 'possibile', illud uero quod forsitan aget, ut 'possibile est ambulare' quoniam ambulabit. Et haec quidem in mobilibus solis est potestas, illa uero et in immobilibus; in utrisque uero uerum est dicere non impossibile esse ambulare uel esse et quod ambulat iam et agit, et ambulabile. 'Sic' igitur 'possibile' non est uerum de 'necessario' simpliciter dicere, alterum autem uerum est. Quare, quoniam partem uniuersale sequitur, illud quod ex necessitate est sequitur 'posse esse' sed non omnino. Et est quidem fortasse principium quod necessarium est et quod non necessarium omnium uel 'esse' uel 'non esse', et alia quemadmodum ista consequentia considerare oportet. Manifestum est autem ex his quae dicta sunt quoniam quod ex necessitate est secundum actum est, quare, si priora sunt sempiterna, et quae actu sunt potestate priora sunt. Et haec quidem sine potestate actus sunt, ut primae substantiae, alia uero cum possibilitate, quae natura priora sunt, tempore uero posteriora, alia uero numquam sunt actu sed potestate solum. 14 . Utrum autem contraria est affirmatio negationi et oratio orationi quae dicit quoniam 'omnis homo iustus' ei quae est 'nullus homo iustus' aut 'omnis homo iustus' ei quae est 'omnis homo iniustus est', 'Callias iustus est', 'Callias iustus non est', 'Callias iniustus est', quae harum contraria est? Nam si ea quae sunt in uoce sequuntur ea quae sunt in anima, illic autem contraria est opinio contrarii, ut 'omnis homo iustus' ei quae est 'omnis homo iniustus', etiam in his quae sunt in uoce affirmationibus necesse est similiter sese habere. Quod si neque illic contrarii opinatio contraria est, nec affirmatio affirmationi erit contraria sed ea quae dicta est negatio. Quare considerandum est cui opinatio uera falsae opinioni contraria est, utrum negationi an certe ei quae contrarium esse opinatur. Dico autem hoc modo: est quaedam opinatio uera boni quoniam bonum est, alia uero quoniam non bonum est falsa, alia uero quoniam malum; quae harum contraria est uerae? Et si est una, secundum quam contraria? (nam arbitrari contrarias opiniones definiri in eo quod contrariorum sunt, falsum est; boni enim quoniam bonum est et mali quoniam malum eadem fortasse opinio est et uera, siue plures siue una sit; sunt autem ista contraria; sed non eo, quod contrariorum sint, contrariae sed magis eo quod contrarie). Si ergo est boni quoniam est bonum opinatio, est autem quoniam non bonum, est uero quoniam aliquid aliud quod non est neque potest esse (aliarum quidem nulla ponenda est, neque. quaecumque esse quod non est opinantur neque quaecumque non esse quod est -- infinitae enim utraeque sunt, et quae esse opinantur quod non est et quae non esse quod est -- sed in quibus est fallacia; hae autem ex his ex quibus sunt generationes; ex oppositis uero generationes, quare etiam fallacia); si ergo quod bonum et bonum et non malum est, et hoc quidem secundum se, illud uero secundum accidens (accidit enim ei malum non esse), magis autem in unoquoque est uera quae secundum sese est, etiam falsa siquidem et uera. Ergo ea quae est 'quoniam non est bonum quod bonum est' secundum se consistentis falsa est, illa uero quae est 'quoniam malum' eius quod est secundum accidens, quare magis erit falsa de bono ea quae est negationis opinio quam ea quae est contrarii. Falsus est autem magis circa singula qui habet contrariam opinionem; contrarium enim est eorum quae plurimum circa idem differunt. Quod si harum contraria est altera, magis uero contraria contradictionis, manifestum est quoniam haec erit contraria. Illa uero quae est 'quoniam malum est quod est bonum' implicita est; et enim quoniam non bonum est necesse est idem ipsum opinari. Amplius, si etiam in aliis similiter oportet se habere, et hic sidetur bene esse dictum; aut enim ubique ea quae est contradictionis aut nusquam; quibus uero non est contraria, de his est quidem falsa ea quae est uerae opposita, ut qui hominem non putat hominem falsus est. Si ergo hae contrariae sunt, et aliae contradictionis. Amplius similiter se habet boni quoniam bonum est et non boni quoniam non bonum est, et super has boni quoniam non bonum est et non boni quoniam bonum est. Illi ergo quae est non boni quoniam non bonum uerae opinioni quae est contraria? Non enim ea quae dicit quoniam malum est; simul enim aliquando erit uera, numquam autem uera uerae contraria est; est enim quiddam non bonum malum, quare contingit simul esse ueras. At uero nec illa quae est 'non malum'; simul enim et haec erunt. Relinquitur ergo ei quae est non boni quoniam non bonum contraria quae est non boni quoniam bonum. Quare et ea quae est boni quoniam non bonum ei quae est boni quoniam bonum. Manifestum ergo est quoniam nihil interest nec si uniuersaliter ponamus affirmationem; huic enim uniuersalis negatio contraria ent, ut opinioni quae opinatur quoniam omne quod est bonum bonum est, uel quoniam nihil eorum quae bona sunt. Nam eius quae est boni quoniam bonum, si uniuersaliter sit bonum, ea est quae opinatur quicquid bonum est quoniam bonum est. Similiter autem et in non bono. Quare si in opinione se sic habet, sunt autem hae quae sunt affirmationes et negationes notae eorum quae sunt in anima, manifestum est quoniam etiam affirmationi contraria quidem negatio circa idem uniuersalis, ut ei quae est quoniam omne bonum bonum est nel quoniam omnis homo bonus ea quae est uel quoniam nullum uel nullus, contradictorie autem aut non omnis aut non omne. Manifestum est autem quoniam et ueram uerae non contingit esse contrariam nec opinionem nec contradictionem; contraria enim sunt quae circa opposita sunt, circa eadem autem contingit uerum dicere eundem; simul autem eidem non contingit inesse contraria. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 23 De Deo et nominibus ejus (Auctor incertus (Hieronymus Stridonensis?)), J. P. Migne De Deo et nominibus ejus (1305C)Beatissimus Hieronymus, vir eruditissimus et multarum linguarum peritus, Hebraeorum Nominum interpretationem primus in Latinam linguam convertit, ex quibus pro brevitate praetermissis multis, quaedam huic operi adjectis interpretationibus interponere (1305D)studui, vocabulorum enim expositio satis indicat, quid (1306C)velint intelligi. In principio autem decem nomina ponimus, quibus apud Hebraeos Deus vocatur. Primum apud Hebraeos Dei nomen EL, dicitur, quod alii Deum, alii etymologiam ejus exprimentes, Schiros Leg. Ἰσχυρὸς , id est, fortem interpretati (1306D)sunt eo quod nulla infirmitate opprimitur, sed (1307A)fortis est, et sufficiens ad omnia perpetranda. Secundum nomen, ELOIM. Tertium, ELOE. Quod utrumque in Latinum Deus dicitur. Est autem in Latinum ex Graeca appellatione translatum, nam Deus Graece Theos, febos Lege φόβος dicitur, id est, timor. Unde tractum est Deus, quod eum colentibus sit timor. Deus autem proprie nomen est Trinitatis pertinens ad Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum. Ad quam Trinitatem etiam reliqua, quae in Domino intra sunt posita vocabula referunt. Quartum nomen dicitur, SABAOTH, quod vertitur in Latinum, exercituum. Sunt enim in hujusmodi ordinatione virtutes multae, ut Angeli, Archangeli, Principatus, et Potestates: cunctique coelestis militiae ordines, quorum tamen ille Dominus est: omnes (1307B)enim sub ipso sunt, ejusque dominatui subjacent. Quintum, ELYON, quod interpretatur excelsus, quia super coelos est, sicut scriptum est de eo: Excelsus Dominus supra coelos gloria ejus. Excelsus autem dicitur, pro valde celsus, sicut eximius, quasi valde eminens. Sextum, EHEIE, id est, qui est: Deus enim solus quia aeternus est, hoc est, quia exordium non habet, essentium nomen vere tenet. Hoc enim nomen ad sanctum Moysen per Angelum est delatum, quaerenti enim, quod est nomen ejus, qui eum pergere praecipiebat ad populum ex Aegypto liberandum, respondit: Ego sum qui sum: et, Dices filiis Israel: Qui est (1308A)misit me ad vos, tamquam in ejus comparationem qui vere est, quia incommutabilis est, ea quae commutabilia facta sunt, quasi non sint: quod enim dicitur, fuit, non est; et quod dicitur, erit, nondum est. Deus autem esse tantum novit, fuisse, futurum esse non novit. Solus autem Pater cum Filio et Spiritu sancto veraciter est, cujus essentiae comparatum esse nostrum, non esse est. Unde et in colloquio dicimus, vivit Deus, quia essentia vita vivit, quam mors non habet. Septimum, ADONAI, quod generaliter interpretatur Dominus, quod dominetur creaturae cunctae, vel quod creatura omnis dominatui ejus deserviat. Dominus ergo dicitur et Deus, vel quod dominetur omnibus, vel quod timeatur a cunctis. (1308B)Octavum, IA, quod in Deum tantum ponitur, quod etiam alleluia in novissima syllaba sonat. Nonum, TETRA GRAMMATON, hoc est, quatuor litterarum, quod proprie apud Hebraeos in Deo ponitur, id est duabus IA, quae duplicata ineffabile illud et gloriosum Dei nomen efficiunt: dicitur autem ineffabilis, non quia dici non potest, sed quia finiri sensu et intellectu humano nullatenus potest, ideo nihil de eo digne dici potest, quia ineffabilis est. Decimum, SADDAI, id est, omnipotens vocatur; vocatur autem omnipotens, quia omnia potest, sed faciendo quod vult, non patiendo quod non vult. |
Des. Erasmus Roterodamus Ioanni Coleto, Decano Sancti Pauli Apud Londinium S.D.. non possum equidem non uehementer laudare, Colete, singularem istam uereque christianam animi tui pietatem, qui conatus tuos omnes, omnia uitae studia semper huc destinaris, non ut tuis priuatim commodis consuleres, sed uti patriae ciuibusque tuis quamplurimum prodesses. neque minus admiror iudicium, qui duas praecipue res delegeris, quibus id cumulatissime consequi posses. uidebas enim amplissimum charitatis fructum in eo situm esse, si quis assiduis contionibus sacraque doctrina Christum popularium suorum animis inserat. quo tu quidem in negotio iam annos complures uersaris, non dicam quanta cum laude, quam tu adeo non spectas ut nec admittas, sed certe magno cum fructu. quo nomine Paulus ille tuus alioqui modestissimus subinde gloriatur ac sese sancta quadam insolentia iactat. deinde quod proximum existimabas, ludum litterarium longe pulcherrimum ac magnificentissimum instituisti, ubi sub electissimis ac probatissimis praeceptoribus Britannica pubes rudibus statim annis simul et Christum et optimas imbiberet litteras: nimirum grauiter intelligens, et in hac aetate uelut herba spem reipublicae positam esse, et quanti referat in omnem uitam protinus ab incunabulis optimis imbui. iam uero quis non adamet etiam generosam istam animi tui celsitudinem ac sanctam (ut ita dixerim) superbiam, qui utrumque hoc in patriam officium ita gratuitum ac sincerum esse uolueris, ut nec ex tot annorum laboriosissimis contionibus uel teruncio factus sis ditior, cumque tua seminaris spiritualia, nullius umquam carnalia messueris, et scholae sumptus, tam uidelicet ingentes ut satrapam quoque deterrere possint, solus omnes ferre uolueris? et cum uulgus hominum nulla in re libentius socium accersere soleat, tu patrimonium, tu censum uniuersum, ad haec domesticam etiam supellectilem, profundere maluisti quam ullum mortalem in istius gloriae partem admittere. quaeso quid istud est aliud quam in uniuersos tuorum liberos, in uniuersos ciues animum plus quam paternum gerere? teipsum spolias, ut illos locupletes. teipsum nudas ut illos ornes. teipsum laboribus conficis, quo tua suboles uegeta sit in Christo. breuiter totum te impendis, ut illos Christo lucri facias. nimium profecto sit inuidus qui talia conanti non impensissime faueat, impius qui reclamet et obstrepat, hostis Angliae qui non pro sua uirili adiumenti aliquid conferre studeat. ego sane non ignarus et quantum Angliae debeam publice et quantopere tibi priuatim sim obnoxius, officii mei sum arbitratus litterarium aliquod munusculum in ornamentum scholae tuae conferre. itaque duos hos nouos de copia commentarios nouae scholae nuncupare uisum est, opus uidelicet cum aptum pueritiae, tum non infrugiferum, ni fallor, futurum. sed quantum habeat eruditionis, quantumue sit utilitatis allaturus hic labor meus, aliorum esto iudicium. illud uere mihi sumere possum, argumentum hoc a me primum et excogitatum et proditum fuisse. nam quod Iulius Pollux, Graecus et antiquus auctor, singularum rerum uocabula per locos digessit, et synonyma quaedam ac finitima uelut in aceruos congessit, quis non uidet quam id sit a nostro instituto alienum? neque enim Isidoros, Marios aut Philiscos libet commemorare, homines in tantum alienos a copia, ut ne semel quidem quae sentiunt Latine possint efferre. iam uero libellus ille qui Ciceroni inscribitur (ego magis ab aliquo Ciceronis studioso ex illius scriptis collectum arbitror), quaeso quid aliud habet quam tumultuariam paucarum uocum congeriem? nos formulas quasdam copiae ceu fontes ostendere sumus conati, sic ut a generalibus per gradus ad particulares deueniremus. quamquam et fateor et doleo huic operi iustam curam defuisse, siquidem olim rudem materiam in futurum opus temere congesseramus, ad quam expoliendam plurimis uigiliis, plurimorum auctorum lectione uidebam opus fore; itaque non admodum erat in animo edere. uerum cum intellexissem quosdam his commentariis insidiari, parumque abfuisse quin incastigatissimos etiam ediderint, coactus sum utcumque emendatos in lucem emittere. nam id malum uisum est leuius. bene uale, Colete optime. Londini, anno M.D.XII. III Cal. Maias. Erasmus Roterodamus Matthiae Schurerio Stlezestano S.D.. bona pars istorum qui formulis excudunt libros, Matthia Schureri, uel inscitia litterarum inopiaque iudicii pessimos auctores pro optimis suscipiunt, uel auiditate quaestus eum librum optimum esse ducunt unde plurimum emolumenti rediturum sperent. unde quod ceteris in rebus fere solet, id in hac quoque arte uidemus usu uenire, ut quod ad summam studiorum utilitatem sit excogitatum, id abutentium uitio in grauem uergat perniciem. qua quidem in re tu mihi duplici nomine laudandus uideris. primum, quod pro tua non uulgari eruditione proque acri iudicio ea deligas quae ad ueram eruditionem conferant. deinde, quod ingenuo quodam erga bonas litteras amore nostris studiis potius quam tuis scriniis consulere gaudes, unum hoc agens ut libros quam optimos, quam emendatissime excusos in lucem emittas. proinde Copiam nostram ad te misimus, a nobis diligentissime recognitam et emaculatam, ut pridem apud Britannos concepta, apud Parrhisios utcumque edita, nunc rursus uelut abiectis exuuiis nitida prorsus et expolita, in felicissima Argentoratorum ciuitate felicioribus auspiciis exeat in manus hominum, si modo uidebitur non indigna tuo prelo. erit uel ob ipsum omnibus bonarum litterarum amatoribus commendatior, quod e Schureriana prodierit officina. ex qua iam persuasum est nihil proficisci quod non sit et auctoris elaboratum ingenio et tua cura castigatissimum. adiecimus et Ὁμοιώσεων librum, nusquam adhuc editum, sed ab ipsis, quod aiunt, follibus ad te profectum. lucubrationes Rodolphi Agricolae, hominis uere diuini, iamdudum expectamus, cuius ego scripta quoties lego, toties pectus illud sacrum ac caeleste mecum adoro atque exosculor. bene uale. Basileae. Ann. M.D.XIIII. ad Idus Octob. = DE VERBORVM COPIA COMMENTARIVS PRIMVS = PERICVLOSAM ESSE COPIAE AFFECTATIONEM. CAP. I. ut non est aliud uel admirabilius uel magnificentius quam oratio, diuite quadam sententiarum uerborumque copia aurei fluminis instar exuberans, ita res est profecto quae non mediocri periculo affectetur, propterea quod, iuxta prouerbium, ‘non cuiuis homini contingit adire Corinthum’. unde non paucis mortalibus usu uenire uidemus, ut diuinam hance uirtutem sedulo quidem, sed parum feliciter aemulantes, in futilem quandam ac deformem incidant loquacitatem, dum inani citraque delectum congesta uocum et sententiarum turba, pariter et rem obscurant, et miseras auditorum aures onerant. adeo ut litteratores aliquot hac ipsa de re, si diis placet, etiam praecepta tradere conati, nihil aliud assecuti uideantur, quam quod copiam professi suam prodiderunt inopiam. quae quidem res nos commouit, ut partim e mediis artis rhetoriciae praeceptis ad hoc institutum idonea deligentes, partim quae duitino iam dicendi scribendique usu sumus consecuti uariaque plurimorum auctorum lectione obseruauimus accommodantes, utraque de copia rationes aliquot, mox exempla, denique formulas complures proponeremus; non id quidem conantes, ut libro rem omnem absolute complectamur, sed edito ueluti commentariolo, doctis et studiosis uiam aperuisse contenti quasique siluam quandam operis futuri subministrassel siue quod solo iuuandi studio ad hoc laboris capessendum adducti, non inuidemus si penes alium sit uel tota gloria, modo a nobis ad studiosam iuuentutem aliqua manarit utilitas;siue quod grauioribus studiis addicti sumus quam ut in his, utilissimis quidem illis etiam ad maxima, sed tamen in speciem minutis, uacet permultum operae collocare. |
< Marcus Tullius Cicero < Orationes (Marcus Tullius Cicero) De lege agraria (Contra Rullum) |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 72 "TheImp.Praece2 72 Theodoricus imperator Parisiis J. P. Migne 1849 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin " Praeceptio Dominis sanctis et venerabilibus patribus, Laurenrentio, Marcellino, et Petro, et cunctis episcopis in Urbe residentibus, Theodericus rex. Vos quidem rem fecistis proposito congruentem, nos potius de reditu vestro secundo consulere, quam indictum concilium alienae facilitatis imitatione deserere; ne discedentibus universis sub manifesta deserti dispositione judicii major urbem regiam seditiosis motibus turba concuteret. Sed non optavimus commisisse, sanctae congregationis examinis sub hac protrahi dilatione negotium, nec universitatis animos gravius praejudicio pendere suspensos. Quia nec tranquillitati urbis definitionis mora, nec sacerdotali proposito sententia potest convenire discordiae. Molesta igitur accepta confusione, quae nata est, caeterorumque discessu, qui propter turbam quae aut ausu aut vitio aliquorum contigit, iterata quae coeperunt reliquere judicia (qui tamen, si quid dixerit, potius cogitassent exemplo vestro in urbe residere, exspectantes de his quae illic facta de nostrae providentiae ordinatione remedium), cum in multas se vias cogitatio nostra disperserit, ad hunc se tramitem consilii cura convertit, ut rursum ad Kalendas Septembris diem, eumdem censuerimus sacerdotum numerum convenire, qui dudum fuerat convocatus. Ergo ingravatis sanctitatem vestram reliquorum praesentiam convenit opperiri, ut compresso tumultu et dissensione submota, quae ab omnibus orta est, ab omnibus causa peragatur. Nam Ravennam, quemadmodum speratis, non putavimus revocandum esse concilium, dum aliorum labore, aliorum permovemur aetate, parati ut nisi secundo conventu causae finem judicium synodale posuerit juxta desiderium vestrum, quo nos poscitis esse praesentes, occupationibus nostris Romae quietis amori postpositis, nos potius Romam Deo auctore veniamus, ut praesentibus saltem nobis citra confusionem atque discordiam, secundum Dei timorem, tanta causa terminum sortiatur. Ut non diutius urbs regia turbarum tempestate fatigetur, sed vestri aequitate judicii redeat ad quietem. Ne mora vobis videatur onerosa, fas est vestrae aestimare providentiae, si commodo sit, aut sub nostrorum temporum tranquillitate tolerandum, solitumve in aliqua definitione concilio sub incerto Ecclesiam sub hoc certamine Romanam perdere civitatem. Alia manu. Orate pro nobis, domini ac venerabiles patres. Datum sub die VI Idus Augusti Rufo magno, Fausto Avieno V. C. cos. ( Anno Chr. 501). |
INCIPIUNT DECRETA ZOZIMI PAPAE. 1. Quod monachi vel laici nisi per gradus ecclesiasticos non debeant ad summum sacerdotium pervenire. 2. Quod si quis interdicta despexerit, gradus sui periculo subjacebit. 3. Quae in singulis clericorum gradibus tempora sint praefixa. Episcopus ZOZIMUS urbis Romae HESITIO episcopo Salonitano, salutem. Exigit dilexio tua praeceptum apostolicae sedis in quo Patrum decreta consentiunt, et significas nonnullos ex monachorum coetu, quorum sollicitudo quamvis frequentia major est, sed laicos ad sacerdotium festinare. CAP. I. Hoc autem specialiter et sub praedecessoribus nostris et nuper a nobis interdictum constat litteris ad Gallias Hispaniasque transmissis, in quibus regionibus familiarior est ista praesumptio, quamvis nec Africa super hac admonitione nostra habeatur aliena, ne quis penitus contra Patrum praecepta qui ecclesiasticis disciplinis per ordinem non fuisset imbutus, et temporum approbatione divinis stipendiis eruditus, nequaquam ad summum sacerdotium aspirare praesumeret; et non solum in eo ambitio inefficax haberetur, verumetiam in ordinatores ejus, ut carerent eo ordine quem sine ordine contra praecepta Patrum crediderant praesumendum. Unde miramur ad dilectionem tuam statuta sedis apostolicae non fuisse perlata. Laudamus igitur constantiam tuam, frater charissime, nec aliud de pontificii censura veteris auctoritatis genus exspectandum fuit, quam ut talibus ambitionibus pro praeceptis Patrum in procinctu fidei constituti occurreres. Igitur si quid auctoritati tuae (quod non opinamur) aestimas defuisse, supplemus. Vos, obsistite talibus ordinationibus, obsistite superbiae et arrogantiae venienti. Tecum faciunt praecepta Patrum, tecum apostolicae sedis auctoritas. Si enim officia saecularia principalem locum non vestibulum actionis ingressis, sed per plurimos gradus examinatis temporalibus deferunt, quis ille tam arrogans, tam impudens invenitur, ut in coelesti militia, quae propensius ponderanda est, et sicut aurum repetitis ignibus exploranda, statim dux esse desiderat cum tiro ante non fuerit, et prius velit docere quam discere? Assuescat in Domini castris, in lectorum primitus gradu, divini rudimentis servitii; nec illi vile sit exorcistam, acolythum, subdiaconum, diaconum per ordinem fieri; nec hoc saltu, sed statutis majorum ordinatione temporibus, jam vero ad presbyterii fastigium talis accedat, ut et nomen aetas impleat, et meritum probitatis stipendia ante acta testentur. Jure inde summi pontificis locum sperare debebit. Facit hoc nimia remissio consacerdotum nostrorum qui pompam multitudinis quaerunt, et putant ex hac turba aliquid sibi dignitatis acquiri. Hinc passim numerosa popularitas etiam his ubi solitudo est talium reperitur, dum parochias extendi cupiunt, aut quibus aliud praestare non possunt, divinos ordines largiuntur. Quod oportet districti semper esse judicii, rarum est enim omne quod magnum est. II. Proinde nos ne quid meritis dilectionis tuae derogaremus, ad te potissimum scripta direximus, quibus in omnium fratrum et coepiscoporum nostrorum facies ire notitiam, non tantum eorum qui in ea provincia sunt, sed etiam qui in vicinis dilectionis tuae provinciis adjunguntur. Sciet quisquis hoc postposita Patrum et apostolicae sedis auctoritate neglexerit, a nobis districtius vindicandum, ut loci sui minime dubitet sibi constare rationem, si putat post tot prohibitiones impune posse tentari. Contumeliae enim studio fit quidquid interdictum toties usurpatur. III. Haec autem singulis gradibus observanda sunt tempora, si ab infantia ecclesiasticis ministeriis nomen dederit, et inter lectores ad vigesimum aetatis annum continuata observatione perduret. Si major et grandaevus accesserit, qui tamen post baptismum statim divinae militiae desiderat mancipari, sive inter lectores sive inter exorcistas quinquennio teneatur. Exinde acolythus vel subdiaconus, quatuor annis sit, et sic ad benedictionem diaconatus si mereatur accedat, in quo ordine quinque annis si inculpate se gesserit, adhaerere debebit. Exinde suffragantibus stipendiis per tot gradus datis propriae fidei documentis, presbyterium poterit promereri. De quo loco si eum exactior ad bonos mores vita perduxerit, summum pontificatum sperare debebit. Hac tamen lege servata, ut neque bigamus, neque viduae maritus, neque poenitens ad hos gradus possit admitti. Sane etiam defensores Ecclesiae qui ex laicis fiunt supradicta observatione teneantur si meruerint in ordine esse clericatus. Data VIII Kalend. Martii, Honorio XII et Theodosio VIII Augustis consulibus. Ad clerum Ravennensem monitorium. ZOZIMUS episcopus urbis Romae commonitorium presbyteris et diaconibus qui Ravennae sunt. Ex relatione fratris nostri Archidami presbyteri qualiter suscepti sitis, vel quid egeritis cognovimus, vel qualiter illi suscepti sunt, qui contra canones adversum nos ad comitatum nescio qua audaci temeritate ire voluerunt. Ad vos haec quae nunc misimus, olim scripta feceramus, eorum quas injuriose miserant, respondentes epistolis. Sed quoniam non potuerunt rei in sua, hoc est in nostra Ecclesia Romana cum nostris compresbyteris commorari, hos ad vos illis tradendas litteras destinamus, in quibus decreto nostro sancimus, memoratos perturbatores omnium ab apostolicae sedis nostrae communione alienos fuisse, atque nostra subscriptione probatam sententiam suscepisse. Illos etiam qui effrenato huic facto consilioque assensum commodare voluerunt, vestrae charitatis est aestimare qualiter habeantur. Quibus hoc objicere vos debetis, quod juxta canonum praecepta fortiter incurrerunt, et qualiter presbyteros non decebat rebelles existere, tentaverunt. Vos autem monemus in speculis esse debere, neque eorum prorumpat audacia, quos anathematizatos scit sancta apostolica Ecclesia. De his vero qui eorum se societati junxerunt, quid agere debeamus, cum reversi fueritis, consilio meliore tractabimus. Et alia manu. Data V Kalend. Octobris, Honorio XII et Theodosio Augustis consulibus. |
Liber XII (412) 6 1 Agendi autem initium sine dubio secundum vires cuiusque sumendum est. Neque ego annos definiam, cum Demosthenen puerum admodum actiones pupillares habuisse manifestum sit, Calvus, Caesar, Pollio multum ante quaestoriam omnes aetatem gravissima iudicia susceperint, praetextatos egisse quosdam sit traditum, Caesar Augustus duodecim natus annos aviam pro rostris laudaverit. 2 Modus mihi videtur quidam tenendus, ut neque (414) praepropere destringatur immatura frons et,* quidquid est illud adhuc acerbum, proferatur; nam inde et contemptus operis innascitur et fundamenta iaciuntur impudentiae et, quod est ubicunque perniciosissimum, praevenit vires fiducia. 3 Nec rursus differendum est tirocinium in senectutem; nam cotidie metus crescit, maiusque fit semper quod ausuri sumus et, dum deliberamus quando incipiendum sit, incipere iam serum est. Quare fructum studiorum viridem et adhuc dulcem promi decet, dum et veniae* spes est et paratus favor et audere non dedecet et, si quid desit operi, supplet aetas, et, si qua sunt dicta iuveniliter, pro indole accipiuntur: 4 ut totus ille Ciceronis pro Sexto Roscio locus: Quid enim tam commune quam spiritus vivis, terra mortuis, mare fluctuantibus, litus eiectis? Quae cum sex et viginti natus annos summis audientium clamoribus dixerit, defervisse tempore et annis liquata iam senior idem fatetur. Et hercule quantumlibet secreta studia contulerint, est tamen proprius quidam fori profectus, (416) alia lux, alia veri discriminis facies, plusque, si separes, usus sine doctrina quam citra usum doctrina valet. 5 Ideoque nonnulli senes in schola facti stupent novitate, cum in iudicia venerunt, et omnia suis exercitationibus similia desiderant. At illic et iudex tacet et adversarius obstrepit et nihil temere dictum perit et, si quid tibi ipse sumas, probandum est, et laboratam congestamque dierum ac noctium studio actionem aqua deficit, et omisso magna semper flandi tumore in quibusdam causis loquendum est; quod illi diserti minime sciunt. 6 Itaque nonnullos reperias, qui sibi eloquentiores videantur, quam ut causas agant. Ceterum illum, quem iuvenem tenerisque adhuc viribus nitentem in forum deduximus, et incipere quam maxime facili ac favorabili causa velim, ferarum ut catuli molliore praeda saginantur, et non utique ab hoc initio continuare operam et ingenio adhuc alendo callum inducere, sed iam scientem, quid sit pugna, et in quam rem studendum sit, refici atque renovari. 7 Sic et tirocinii metum, dum facilius est audere, transient, nec audendi (418) facilitate usque ad contemptum operis adduxerit. Usus est hac ratione M. Tullius, et cum iam clarum meruisset inter patronos, qui tum erant, nomen, in Asiam navigavit seque et aliis sine dubio eloquentiae ac sapientiae magistris, sed praecipue tamen Apollonio Moloni, quem Romae quoque audierat, Rhodi rursus formandum ac velut recoquendum dedit. Tum dignum operae pretium venit, cum inter se congruunt praecepta et experimenta. |
LEO PP. XIII Quod auctoritate Apostolica semel iam atque iterum decrevimus, ut annus sacer toto orbe christiano extra ordinem ageretur, oblatis bono publico caelestium munerum thesauris, quorum est in Nostra potestate dispensatio, idem placet in annum proximum, Deo favente, decernere. — Cuius utilitas rei fugere vos, Venerabiles Fratres, nequaquam potest gnaros temporum ac morum: sed quaedam singularis ratio facit, ut in hoc consilio Nostro maior, quam fortasse alias, inesse opportunitas videatur. — Nimirum cum de civitatibus superiore epistola Encyclica docuerimus, quanti intersit, eas ad veritatem formamque christianam proprius accedere, intelligi iam licet quam sit huic ipsi proposito Nostro consentaneum dare operam, quibuscumque rebus possumus, ut vel excitentur homines ad christianas virtutes, vel revocentur. Talis est enim civitas, qualis populorum fingitur moribus : et quemadmodum aut navigii aut aedium bonitas ex singularum pendet bonitate aptaque suis locis collocatione partium, eodem fere modo rerum cursus publicarum rectus et sine offensione esse non potest, nisi rectam vitae cives consequantur viam. Ipsa disciplina civilis, et ea omnia quibus vitae publicae constat actio, nonnisi auctoribus hominibus nascuntur, intereunt : homines autem suarum solent opinionum morumque expressam imaginem iis rebus attingere. Quo igitur eis praeceptis Nostris et imbuantur penitus animi, et, quod caput est, quotidiana vita singulorum regatur, enitendum est ut singuli inducant animum christiane sapere, christiane agere non minus publice quam privatim. Atque in ea re tanto maior est adhibenda contentio, quanto plura im pendent undique pericula. Non enim exiguam partem magnae illae patrum nostrorum virtutes cessere: cupiditates, quae per se vim habent maximam, maiorem licentia quaesiverunt: opinionum insania, nullis aut parum aptis compressa fraenis, manat quotidie longius: ex iis ipsis, qui recte sentiant, plures praepostero quodam pudore deterriti non audent id quod sentiunt libere profiteri, multoque minus reipsa perficere: deterrimorum vis exemplorum in mores populares passim influit: societates hominum non honestae, quae a Nobismetipsis alias designatae sunt, flagitiosarum artium scientissimae, populo imponere, et quotquot possunt, a Deo, a sanctitate officiorum, a fide christiana abstrahere atque abalienare contendunt. Tot igitur prementibus malis, quae vel ipsa diuturnitas maiora facit, nullus est Nobis praetermittendus locus, qui spem sublevationis aliquam afferat. Hoc consilio et hac spe sacrum Iubilaeum indicturi sumus, monendis cohortandisque quotquot sua est cordi salus, ut colligant paullisper sese, et demersas in terram cogitationes ad meliora traducant. Quod non privatis solum, sed toti futurum est reipublicae salutare, propterea quod quantum singuli profecerint in animi perfectione sui, tantundem honestatis ac virtutis ad vitam moresque publicos accedet. Sed optatum rei exitum videtis, Venerabiles Fratres, in opera et diligentia vestra magnam partem esse positum, cum apte studioseque populum praeparare necesse sit ad fructus, qui propositi sunt, rite percipiendos. — Erit igitur caritatis sapientiaeque vestrae lectis sacerdotibus id negotium dare, ut piis concionibus ad vulgi captum accommodatis multitudinem erudiant, maximeque ad poenitentiam cohortentur, quae est, auctore Augustino, bonorum et humilium fidelium poena quotidiana, in qua pectora tundimus, dicentes: dimitte nobis debita nostra (Epist, 108). Poenitentiam, quaeque pars eius est, voluntariam corporis castigationem non sine causa primo commemoramus loco. Nostis enim morem saeculi : libet plerisque delicate vivere, viriliter animoque magno nihil agere. Qui cum in alias incidunt miserias multas, tum fingunt saepe caussas, ne salutaribus Ecclesiae legibus obtemperent, onus rati sibi gravius, quam tolerari possit, impositum, quod vel abstinere certo ciborum genere, vel ieiunium servare paucis anni diebus iubeantur. Hac enervati consuetudine, mirum non est si sensim totos se cupiditatibus dedant maiora poscentibus. Itaque lapsos aut proclives ad mollitiam animos consentaneum est ad temperantiam revocare: proptereaque, qui ad populum dicturi sunt diligenter et enucleate doceant, quod non modo Evangelica lege, sed etiam naturali ratione praecipitur, imperare sibimetipsi et domitas habere cupiditates unumquemque opertere: nec expiari, nisi poenitendo, posse delicta. — Et huic, de qua loquimur, virtuti, ut diuturna permaneat, non inepte consultum fuerit, si rei stabiliter iustitiae quasi in fidem tutelamque tradatur. Quo id pertineat, facile, Venerabiles Fratres, intelligitis: illuc scilicet, ut sodalium Franciscalium ordinem Tertium, quem saecularem nominant, in Dioecesi quisque vestra tueri et amplificare perseveretis. Profecto ad conservandum alendumque poenitentiae in christiana multitudine spiritum, plurimum omnino valitura sunt exempla et gratia Francisci Assisiensis patris, qui cum summa innocentia vitae tantum coniunxit studium castigandi sui, ut Iesu Christi crucifixi imaginem non minus vita et moribus, quam impressis divinitus signis retulisse videatur. Leges eius Ordinis, quas opportune temperavimus, longe sunt ad perferendum leves : momentum ad christianam virtutem habent non leve. Deinde vero in his privatis publicisque tantis necessitatibus, cum tota opes salutis utique in patrocinio tutelaque Patris caelestis consistat, magnopere vellemus, studium precandi constans et cum fiducia coniunctum reviviscere. — In omni magno christianae reipublicae tempore, quoties Ecclesiae usuvenit, ut vel externis periculis, vel intestinis premeretur incommodis, praeclare maiores nostri, sublatis in caelum suppliciter oculis, docuerunt, qua ratione et unde lumen animi, unde vim virtutis et apta temporibus adiumenta petere oporteret. Inhaerebant enim penitus in mentibus illa Iesu Christi praecepta, petite et dabitur vobis (Matth. V II, 7); oportet semper orare et non deficere (Luc. XVIII, 1). Quibus resonat apostolorum vox sine intermissione orate (I Thessal V, 17): obsecro igitur omnium fieri obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus (I Timoth. II, 1). Quam ad rem non minus acute quam vere illud Ioannes Chrysostomus scriptum per similitudinem reliquit: quo modo homini, cum nudus idemque egens rebus omnibus suscipiatur in lucem, manus natura dedit, quarum ope res ad vitam necessarias sibi compararet; ita in iis, quae sunt supra naturam, cum nihil per se ipse possit, largitus est Deus orandi facultatem, qua ille sapienter usus, omnia quae ad salutem requiruntur, facile impetraret. — His ex rebus singuli statuite, Venerabiles Fratres, quam sit gratum et probatum Nobis studium vestrum in provehenda sacratissimi Rosarii religione his praesertim proximis annis, Nobis auctoribus, positum. Neque est silentio praetereunda pietas popularis, quae omnibus fere locis videtur in eo genere excitata:, ea tamen ut magis infLammetur ac perseveranter retineatur, summa cura videndum est. Idque si insistimus hortari, quod non semel idem hortati sumus, nemo mirabitur vestrum, quippe qui intelligitis, quanti referat, Rosarii Marialis apud christianos florere consuetudinem, optimeque nostis, eam esse huius ipsius spiritus precum, de quo loquimur, partem et formam quamdam pulcherrimam, eamdemque convenientem temporibus, usu facilem, utilitate uberrimam. Quoniam vero Iubilaei prior et maximus fructus, id quod supra indicavimus, emendatio vitae et virtutis accessio esse debet, necessariam nominatim censemus eius fugam mali, quod ipsis superioribus litteris Encyclicis designare non praetermisimus. — Intestina intelligimus ac prope domestica nonnullorum ex nostris dissidia, quae caritatis vinculum, vix dici potest quanta cum pernicie animorum, solvunt aut certe relaxant. Quam rem ideo rursus commemoravimus hoc loco apud vos, Venerabiles Fratres, ecclesiasticae disciplinae mutuaeque caritatis custodes, quia ad prohibendum tam grave incommodum volumus vigilantiam auctoritatemque vestram perpetuo esse conversam. Monendo, hortando, increpando date operam, ut omnes solliciti sint servare unitatem spiritus in vinculo pacis, utque redeant ad officium, si qui sunt dissidiorum auctores, illud in omni vita cogitantes, Unigenitum Dei Filium in ipsa supremorum appropinquatione cruciatuum nihil a Patre contendisse vehementius, quam ut inter se diligerent, qui crederent aut credituri essent in eum, ut omnes unum sint, sicut tu, Pater, in me, et ego in te ut et ipsi in nobis unum sint (Ioan. XVII, 21). Itaque de omnipotentis Dei misericordia, ac beatorum Apostolorum Petri et Pauli auctoritate confisi, ex illa ligandi atque solvendi potestate, quam Nobis Dominus licet indignis contulit, universis utriusque sexus Christi fidelibus plenissimam peccatorum omnium indulgentiam, ad generalis Iubilaei modum, concedimus, ea tamen conditione et lege, ut intra spatium anni proximi MDCCCLXXXVI haec, quae infra scripta sunt, effecerint. Quotquot Romae sunt cives hospitesve Basilicam Lateranensem, item Vaticanam et Liberianam bis adeant: ibique aliquandiu pro Ecclesiae catholicae et huius Apostolicae Sedis prosperitate et exaltatione, pro extirpatione haeresum omniumque errantium conversione, pro christianorum Principum concordia ac totius fidelis populi pace et unitate, secundum mentem Nostram pias ad Deum preces effundant. Iidem duos dies esurialibus tantum cibis utentes ieiunent, praeter dies in quadragesimali indulto non comprehensos, aut alias simili stricti iuris ieiunio ex praecepto Ecclesiae consecratos: praeterea peccata sua rite confessi sanctissimum Eucharistiae sacramentum suscipiant, stipemque aliquam pro sua quisque facultate, adhibito in consilium Confessario, in aliquod pium conferant opus, quod ad propagationem et incrementum fidei catholicae pertineat. Integrum unicuique sit, quod malit, optare: duo tamen designanda nominatim putamus, in quibus erit optime collocata beneficentia, utrumque, multis locis, indigens opis et tutelae, utrumque civitati non minus quam Ecclesiae fructuosum; nimirum privatas puerorum scholas, et Seminaria Clericorum. Ceteri vero omnes extra Urbem ubicumque degentes tria templa, a vobis, Venerabiles Fratres, aut a vestris Vicariis seu Officialibus, aut de vestro eorumve mandato ab iis qui curam animarum exercent designanda, bis, vel, duo tantum si templa fuerint, ter, vel, si unum, sexies, dicto temporis intervallo adeant; item alia opera omnia, quae supra commemorata sunt, peragant. Quam indulgentiam etiam animabus, quae Deo in caritate coniunctae, ex hac vita migraverint, per modum suffragii applicari posse volumus. Vobis praeterea potestatem facimus, ut Capitulis et Congregationibus tam saecularium quam regularium, sodalitatibus, confraternitatibus, universitatibus, collegiis quibuscumque memoratas Ecclesias processionaliter visitantibus, easdem visitationes ad minorem numerum pro vestro prudenti arbitrio reducere possitis. Concedimus vero ut navigantes et iter agentes, ubi ad sua domicilia, vel alio ad certam stationem sese receperint, visitato sexies templo maximo seu parochiali, ceterisque operibus, quae supra praescripta sunt, rite peractis, eamdem indulgentiam consequi queant. — Regularibus vero personis utriusque sexus, etiam, in claustris perpetuo degentibus, nec non aliis quibuscumque tam laicis, quam ecclesiasticis, qui carcere, infirmitate corporis, aut alia qualibet iusta caussa impediantur, quominus memorata opera, vel eorum aliqua praestent, concedimus, ut ea Confessarius in alia pietatis opera commutare possit, facta etiam potestate dispensandi super Communionem cum pueris nondum ad primam Communionem admissis. Insuper universis et singulis Christi fidelibus, tam laicis quam ecclesiasticis, saecularibus ac regularibus cuiusvis Ordinis et Instituti, etiam specialiter nominandi, facultatem concedimus, ut sibi ad hunc eligere possint quemcumque presbyterum Confessarium tam saecularem quam regularem ex actu approbatis: qua facultate uti possint etiam Moniales, Novitiae, aliaeque mulieres intra claustra degentes, dummodo Confessarius approbatus sit pro monialibus. — Confessariis autem, hac occasione et durante huius Iubilaei tempore tantum, omnes illas ipsas facultates largimur, quas largiti sumus per litteras Nostras Apostolicas Pontifices maximi datas die XV mensis Februarii anno MDCCCLXXIX, iis tamen omnibus exceptis, quae in eisdem litteris excepta sunt. Ceterum summa cura studeant universi magnam Dei parentem praecipuo per id tempus obsequio cultuque demereri; Nam in patrocinio sanctissimae Virginis a Rosario sacrum hoc Iubilaeum esse volumus: ipsaque adiutrice confidimus, non paucos futuros, quorum animus detersa admissorum labe expietur, fideque, pietate, iustitia non modo in spem salutis sempiternae, sed etiam in auspicium pacatioris aevi renovetur. Quorum beneficiorum caelestium auspicem paternaeque Nostrae benevolentiae testem vobis, et Clero populoque universo vestrae fidei vigilantiaeque commisso apostolicam Benedictionem peramanter in Domino impertimus. Datum Romae apud S. Petrum, die XXII Decembris anno MDCCCLXXXV, Pontificatus Nostri Octavo. LEO PP. XIII |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 88 "VenFor.ViSMa9 88 Venantius Fortunatus530-609 Parisiis J. P. Migne 1850 early modern edition, no apparatus this file was encoded in TEI xml for the University of Zurich's Corpus Corporum project (www.mlat.uzh.ch) by Ph. Roelli in 2013 Classical Latin orthography latin" Vita S. Maurilii 1. Maurilius Mediolanensis oppidi indigena exstitit, parentibus splendidissimis, et ab ipsis pene cunabulis a beato Martino, qui illis temporibus Mediolani sibi monasterium collocaverat, sacris litteris institutus est. Sed beato Martino Arianorum perfidia de civitate illa expulso, sanctus Maurilius ibidem demoratus est, quousque a beato Ambrosio, ipsius civitatis episcopo, officium lectoris accepit. Interea patre ejus, qui totam Hesperiam pene regebat, defuncto, secundum praeceptum evangelicum (Matth. XIX), relicta matre, omniumque rerum suarum cupiditate habendi, sub Juliano tunc Caesare, Martinum, qui tunc Turonicam regebat metropolim, expetiit, et tandiu cum eodem moratus est, divinis occupatus officiis, usque dum caeteros ecclesiasticos gradus gratiamque sacerdotii invitus, Martino cogente, susciperet. Adepto itaque sacerdotii honore, arctiorem quam inter monachos ducere diligens vitam, ut solus solum liberius Dominum sequi valeret, Martini admodum doctrinis eruditus, et aeque benedictionibus roboratus sese invicem osculantes et multum flentes, ab eodem ipso nolente discessit, et Andegavorum aggressus est urbem. Audiens autem haud longe ab ipsa super Ligerim fluvium in villa quadam fanum fore antiquissimum, diversis idolorum culturis dedicatum, ibidem advenit. Videns autem quod humana virtute non posset evelli, ad Dominum mente conversus, orabat ut ipse fanum, ubi diversis erroribus mentes fraudabantur humanae, quod ipse non poterat, destrueret. Mox ergo divinitus ignis, e coelo demissus, quidquid simulacrorum et immunditiae ibidem reperit, sub momenti hora consumpsit. Eliminata igitur omni spurcitia, honorabilem Christi fundavit Ecclesiam, ipsamque postmodum fore vicum instituit. Ibi bissenis degens annis, multis se jejuniis et orationibus sedule Domino mancipabat: ubi etiam virtutibus multis claruit. 2. Nam in praedio quod Pontiacense vocatur erat vir quidam, Saturnus nomine, quem ex utero matris suae ambas manus aridas habentem, in hanc vitam natura produxerat. Qui dum eleemosynis ad plenam pervenisset aetatem, quadam nocte per visum admonitus, audivit vocem dicentem sibi: Vade ad virum Maurilium, et deprecare ipsum ut signum sanctae crucis super manus tuas faciat: et statim sanaberis. Expergefactus, cucurrit ad virum Dei, provolutusque pedibus ejus, totus infusus lacrymis, suppliciter deprecabatur ut sibi manum imponeret, exponens illi visionem. Tunc beatus Maurilius tota die et tota nocte jejunans, et in precibus solo prostratus perseverans, pro aegroto fideliter precabatur. Mane autem sequenti crucis signum super manus infirmi deposuit, et extemplo sanas reddidit. 3. Non multo post tempore, mulier quaedam Nannetensis incola, male a daemonio vexabatur, quam toto corpore debilem, sed et caecam, lumine privato, reddidit. Quae geminis vincta catenis a fidelibus ad virum Dei deducta est. Altera vero die, ubi in eam sanctus sua lumina direxit, mox illam daemonium deseruit. Tunc crucis signo lumen reddidit, et quae catenis vincta ad beati viri deducta fuerat ecclesiam, libera et incolumis repedavit ad propria. 4. Sub ipso fere tempore, dum quidam pastores in eadem regione dominorum suorum pecora pascerent et vigilarent, eorum unus dum noctu pecora custodiret, mordetur a vipera. Cujus virus se repente per omnes pueri venas infudit, et totum hominem in tumorem convertit. De quo cum nihil aliud praestolaretur nisi interitus, quia jam semivivus jacebat extensus, tunc caeteri pastores fide commoniti praesentiae deferunt confessoris. Tunc sanctus, oculos ad coelum erigens, universa pueri membra signavit, et in ipso vulnusculo, per quod viperae virus influxerat, de propria saliva signum crucis impressit. Statimque ex omnibus corporis partibus revocatum virus cucurrit ad ipsum per quem se immiserat locum, et integrae sanitati redditus est puer. 5. Quaedam Andegavensis territorii matrona, vinculo conjugali nexa, ex tempore suae copulationis sterilis permanebat. Quae dum pro adipiscenda prole Dominum deprecaretur assidue, et nequaquam votum suum obtinere valeret, ac procederet matura in annos desperationis adepturae Pro adipiscendae jam prolis, ad beatum virum se tota convertit, ut quod ipsa non merebatur, ille apud Dominum suis meritis obtineret. Et, si suis precibus filium seni feminae impetrare potuisset, ipsum se Domino oblaturam, ei perpetuo serviturum, tota fide ac voto pollicebatur. Intuens autem vir beatus mulieris fidem ac lacrymas, Dominum pro ea deprecaturus accessit. Exaudivitque Dominus virum sanctum, et deprecanti feminae conceptum dedit et partum. Quem illa, sicut promiserat, Domino consecravit habendum. 6. Non longe a vico Calonnae, quem vir beatus incolebat, erat quidam collis Praesciacus nomine, diversis idolorum titulis decoratus. Maurilius vero dolens illam longius manere superstitionem, ubi diversarum credebat inesse perditionem Forte add. animarum , quadam die, adhibitis secum paucis fidelibus viris, perrexit ad locum. Cumque pervenisset ad idolum ut illud everteret, daemonia, quae ibi latebant, clamare coeperunt, dicentia: Quid nos et hic, Maurili, persequeris? In his regionibus nullus est locus quo te evadere valeamus. Illico autem in adversum signo sanctae crucis opposito, daemonia repente elevato magno rugitu, non sine immenso fetore fugerunt. Ille autem omnium idolorum simulacra coadunari praecepit, et ignibus ea concremans, in favillam redegit. Deinde mundans diligentius locum, ibidem honorabile monasterium statuit, quod ad gloriam Christi, et laudem nunc usque permanet confessoris. 7. Monachus quidam, Clemens nomine, per tres jugiter annos quaternis febribus urebatur. Atterebat enim nimium aestus cum frigore, et erat ei horror cibi, quoniam defecerat virtus stomachi. Cumque tali dolore deficeret, jamque de vita desperaret, amicorum monitu ad beatum virum se transferri praecepit. Qui ut ejus praesentiam videre promeruit, eulogias salutis dari ab eodem fideliter postulavit. Quas dum sanctus sanctificatas ex more porrigeret, languor ut fumus evanuit; moxque omni virtute roboratus sanus ad propria remeavit. 8. Proximis sane exinde diebus, dum negotiatores inter diversas mercium copias, scucos utriusque sexus juvenes venales haberent, et cum eisdem ad Hispaniam tenderent, per Calonnae praedium iter agebant. Praetereuntibus autem secus aedem beati viri, unus eorum qui venundandi ducebantur, magno prosiliens impetu, ecclesiam ingressus est, et provolutus cum lacrymis pedibus confessoris, orabat ut suis precibus aut pretiis sese pro Dei amore redimeret, secumque retineret, qui furtim de propria captivatus patria, vendendus duceretur in alienam. Cujus verbis et fletibus suum patrioticum recognoscens, commotus pia mente sacerdos, sine mora pro captivo ipsius domino supplicaturus egreditur. Sed cum dominus ipsius summa obstinatione id fieri posse negaret, innuit suis ut ipsum de ecclesia velociter extraherent. Caedentibus autem ministris vimque facientibus, ac domini sui praeceptum exsequentibus, immensis captivus clamare coepit vocibus: Miserere et succurre, serve Dei, quem devotus liberandus expetii. Sacerdos vero flexis solo paululum genibus, elevatisque in coelum manibus, inquit: Domine Deus omnipotens, qui in angustia constitutis, et de tua misericordia vere confidentibus succurris, subveni huic captivo, pro quo te supplex exoro. Ad hanc vocem tanta vis febrium dominum ipsius arripuit, ut antequam poenitere succurreret, spiritum exhalaret. Tunc tanta formidine caeteri percelluntur, metuentes ne sese vivos terra absorberet, ut unanimes expeterent sacerdotem flebiliter, expostulantes quatenus et sibi indulgentiam, et defuncto suis meritis, acquireret vitam. Vir vero beatus nimium metuens ne ipse occasio et causa illius esset perditionis, prostratus terrae immensis singultibus invocat Christum, ut defuncto redderet animam. Nec antea surrexit a solo donec et defuncto vitam, et captivo acquireret libertatem. Negotiatores denique, ut retroacta praesumptio indulgeretur, multis donariis ipsum honoraverunt locum; quae prope omnia beatus vir in usus pauperum deputavit. 9. Nimirum praeterea, ut necessitudo cogit humana, navis Argo haud modica, mercibus referta per Ligerim vehebatur. Quae contra Calonnam cum ascenderet, subito turbato cum flamine ponto, navis in vertiginem rotabatur: frangitur antenna, et nunc prora subrigitur elevata in fluctus, nunc puppis deprimitur inter undarum hiatus. Victi ergo nautae, tantaeque tempestatis timore perterriti, de praesenti jam desperantes salute, omnia navis armamenta jecerunt in littus, solum praestolantes interitum. Tum repente immensis vocibus clamare coeperunt, dicentes: Miserere, vir Christi, Maurili; succurre nostro naufragio, potes enim obtinere a Christo, qui vitam acquisisti defuncto. Ad quorum voces exsurgens ab oratione Maurilius, festine cucurrit ad littus, et elevato in adversum crucis signo, imperat procellae ne saeviret. Cedunt mox deposito rigore spiramina: tumescentes undae vertuntur in aequora, subsequiturque serena tranquillitas, illaesique nautae ad portum optatum feliciter pervenerunt. 10. Erat familiare beato viro, ut nunc ecclesias, nunc infirmos tanquam verbi Dei fidelissimus dispensator circumiret. Et ne ultra modum fatigatus deficeret, habebat humilis sessor asellum, quo saepius utebatur. Quem nocturnis latro temporibus furari non metuit. Sed infelix, dum furatur asellum, arripitur a daemonio, et sic devians, per totam noctem illuditur vagabundus. Mane autem reddito, ante fores beati viri, exsensis Amens ipse adfuit cum asello, crimen quod commiserat invitus confitetur. Deinde arreptus a daemonio, fugere nititur ne curetur. Sed vir beatus furiosum per exorcismi gratiam prius a daemone liberavit, et post a crimine; recepto asino, absolvit. Et quia necessitate coeperat furari, non vitio, tres insuper illi aureos dedit, ac dimisit. 11. Matrona quaedam nobilis, praedives, senatorio ex genere oriunda, Amelia nomine, gravi coeperat incommodo urgeri. Quod cum per duodecim annos pertulisset, omnesque res suas in medicorum artes expenderet, nullum incolumitatis remedium assequi merebatur; et quanto curiosius totum artis suae ingenium in illam impendere studuissent, tanto semper deterius incommodo gravabatur. Cum autem de ejus sanitate desperantes, parentes de solis sepulturae necessariis admonerent, ait illa amicis: Ite, currite quantocius ad beatum virum Maurilium: et si obtinere potueritis ut ab illo merear visitari, confido quod per ipsum restituar sanitati. Tunc parentes ac amici perpete cursu pro femina beatum virum adierunt, piis precibus postulantes ut aegrotam sua miseratione visitaret. Ille ubi hoc audivit, reminiscens illud dicentis Domini: Infirmus fui, et visitastis me (Matth. XXV), statim proficiscitur cum eisdem. Veniens autem in domum, more suo prius prostravit se ad orationem. Deinde benedicti olei liquore mulieris membra perunxit: quae statim omnino incolumis surrexit. 12. Interea dum talibus beatus vir in vico Calonnae floreret meritis et virtutibus, urbs Andegava proprio pastore viduatur. Tunc plebs urbana et universa nobilitas, collectis etiam undique sacerdotibus, in unum venere consilium, conquirentes quis eorum substitui deberet in pontificale ministerium. Sed revera aut nobilitatis ventoso favore, aut pecuniis subrogati ad tanti culminis dignitatem, quidam alios praeferebant; ideoque in unum non valebant venire decretum; eo quod scriptum est (Acta. V.): quod non est ex Deo consilium, non poterit unquam stabiliri, sed solvi. Dum ergo haec invicem volverent, nec definire valerent, subito sanctissimum Turonicae sedis archiepiscopum nuntiatur adesse Martinum. Hujus dum pene omnes sententiam praestolarentur, ait: Viri fratres, audite et attendite consilium bonum. Quia Deo vobis electus est pontifex, ipsum suscipite sacerdotem. Sane Maurilius, Calonnensis Ecclesiae presbyter, erit pontifex vester. Quod audientes, mirati sunt: sed quia Maurilii jam noverant virtutes et merita, postposita jam priori ignorantia, statim pari mente ac voto in unam venere sententiam; acceptoque domini archiepiscopi praecepto, celerrime dirigunt ad virum Dei: quem si Forte, ex episcopi auctoritate, de propria raptum Ecclesia, Martini praesentiae nolentem sistunt. Qui dum cum B. Martino ecclesiam ingrederetur, statim ad declaranda tanti sacerdotis merita, niveo candore columba divinitus elapsa, super caput ipsius descendit ac sedit. Quod videntes multi, unanimes una voce conclamaverunt Maurilium episcopatu dignissimum, non ab hominibus tantum, sed ab Omnipotente electum et demonstratum. Tunc Maurilius, miraculo ac precibus victus, implens praeceptum, suscepit sacerdotium. Nam, ut multi videre meruerunt, quoties beatus Martinus ad sacram consecrandi sacerdotis benedictionem super caput ejus extendisset manum, semper ei praefata aditum dabat columba. Sicque B. Maurilio pontifice constituto, et B. Martino ad propriam sedem regresso, sanctus Martinus referre solitus erat quod ad benedicendum sanctum Maurilium pontificem in columbae specie non solum Spiritus sanctus, sed etiam adfuerit angelorum exercitus. 13. Ordinato itaque ad custodiam Christi ovium Maurilio pontifice, tanta in eo Domini gratia rutilabat, ut non minora per eum quam dudum per apostolos signa et miracula fierent. Nam tantum verbis daemones effugabat, aegrotos sola oratione curabat, caecis signo crucis visum reddebat, paralyticos ad pristinam sanitatem medicante merito revocabat. Sunt etiam ejus plurima miracula alia, quae, licet scripta non inveniantur, tamen quia vera sunt, deficere non possunt, sed multorum ore celebrantur. Talibus igitur vir Dei apostolica simplicitate redimitus, cordisque puritate perlucidus, sine intermissione pro sibi commisso Christi grege, in vigiliis et orationibus atque jejuniis totum se Domino mancipabat, ut antiquus hostis diabolus Ecclesiam nullam ex sibi creditis ovibus tentando posset laedere aut auferre. 14. Proximo autem post acceptam episcopii dignitatem tempore, dum de basilica beati Petri egrederetur, ubi pervigil in oratione totam noctem insomnem duxerat, obvium habuit quemdam caecum, ex utero matris suae carentem lumine. Quod cum sibi a Domino tribui per merita beati Maurilii fideliter postularet, beatus antistes paulisper erubuit; sed cum super oculos ipsius signum sanctae crucis imprimeret, erumpente mox sanguine cum dolore, lumen habere promeruit. Tum homo ipse pro amore beati Maurilii, eidem beati Petri traditus basilicae, quandiu in reliquum advixit, fideliter servivit. 15. Sequenti die beato Maurilio episcopo in eadem beati Petri basilica sanctam solemnitatem celebrante, advenit cum moriente puero matrona, cui quondam sterili eumdem, ut nasceretur, ante episcopatum apud Dominum suis meritis obtinuerat; postulans ut filio suo, quem Domino habendum obtulerat, manuum suarum impositione Spiritum sanctum daret, antequam obiret. Sed remorante in sancta corporis et sanguinis Christi consecratione paululum praesule, puer excessit. Expleto autem sanctae solemnitatis mysterio, et obitu pueri, qui absque chrismatis dono excesserat, praecognito, totum id suae desitudini deputavit, lacrymis multo tempore irremediabilibus suae culpam lugens inobedientiae. Cui cum nec ista sufficerent, diu multumque quid ageret secum animo colluctante, tandem reperit quod inter concives tantae negligentiae piaculum plene expiari nequiret, nisi singularis elapsus patriam civesque relinqueret. Tali igitur reperto consilio, occulte semetipsum exinde eripuit, ex sanctorum reliquiis quibus Ecclesia Andegavensis decorabatur secum claves deportans. Cum autem pervenisset ad mare, divina providentia, qui manebat in littore, diem transitus sui exaravit in lapide; sicque ascensa puppi, inchoati itineris coepit maturator existere. Cumque processisset in altum, et quare claves reliquiarum secum detulerit cogita ret, insidiante humani generis inimico, ut dolorem sancto viro super dolorem imponeret, repente claves de manibus elapsae submerguntur in aequore. Tunc cum lacrymis id fertur exclamasse Maurilius, quod postea probavit eventus: Nisi has iterum, inquit, claves videre meruero, patriam urbemque nunquam repetam, quam effugio. Transmisso igitur mari, quo, quis esset, abscondere potuisset, mutato habitu, uni regionis principum adhaesit, professus se hortulanum fore, quatenus corpus proprio labore castigaret. Qui cum tali proficeret ministerio, tantam copiam ejus meritis Dominus oleribus dabat, ut omnibus, quibuscumque necesse fuerat, ex eisdem sufficienter ministraret, et tamen olera nunquam deficerent. Unde perpluribus placebat et bene ab omnibus amabatur. 16. Interea plebs Andegavorum, coelitus sibi quondam commisso viduata pastore, non minimo pavore percellitur, crebrisque visionibus minatur, persaepe etiam admonetur uti proprium pastorem circumquaque perquirerent, et nisi Maurilius inventus suae redderetur Ecclesiae, urbem Andegavam celerius fore subvertendam. Unde ejusdem regionis tota nobilitas, sed et vulgaris immensitas, collatione facta, in unum venere decretum, eligentes e concivibus quatuor diffusae virtutis, et fidei viros. Quibus, qui necessarii ad tanti itineris erant supplenda negotia, sumptibus ex voto collatis, praecipiunt ne unquam reverterentur, nisi prius proprium invenissent patronum. Qui functi legatione, urbes oppidaque et vicos omnes praeterlegunt, omnique fere Europa circumita, septimo tandem anno in partes Galliae revertentes, et minime, quem quaerebant, invento, divino ductu ad portum Oceani maris, qui in Britannia manet minori, pervenerunt, quatenus cis mare, quem invenire non poterant, trans mare quaerere niterentur. Praestolantes igitur navem, cum qua coeptum explere valerent obsequium, dum residerent in littore, scriptum, quod supra diximus, invenerunt in silice: Hic transiit Maurilius Andegavorum episcopus. De tam evidenti igitur alacres effecti indicio, trans pontum abiere securi. Cumque in medio tranquilli aequoris mari essent, ecce repente emersus e gurgite piscis immanis, prosilivit in navim. De quo cum Deo gratias retulissent, ipsumque piscem exenterare coepissent, reliquiarum claves, quas Maurilius in mare perdiderat, in piscis jecore repererunt. Quas recognoscentes, nimium mirantes turbabantur attoniti, metuentes ne cum ipsis Maurilius naufragium passus, hominem exisset. Demissis igitur de navi anchoris, in hoc stantes, ut de mari reverterentur, asserentibus nautis Maurilium esse defunctum: singuli sequenti nocte unum eumdemque visum, Domino tribuente, viderunt, in quo dictum est eis: Nolite metuere, nec revertamini de itinere, coeptum maturate negotium; procul dubio diu quaesitum vestrum invenietis desiderium. Mane autem reddito, quid singuli viderant invicem referebant. Unde admodum roborati, iter quod ceperant avidius peragebant. Unde factum est ut angelico ductu ad domum principis cum quo Maurilius habitabat, recto itinere ducerentur. Ingressi autem, illico vocari Maurilium, ut cum oleribus, quibus rex uti consueverat, accurreret, audierunt. Oculorum autem aciem in partem qua illum inclamari audierant, dirigunt, nec mora cum oleribus accurrere Maurilium conspexerunt. Quem ut cognovissent, prostrati pedibus ipsius, cum magno fletu rogabant ut propriae subveniret Ecclesiae atque civitati. Ad quorum fletum cum se negare non posset, obstupefactus, cum lacrymis repugnare coepit obnixius, dicens: Voto memet ac juramento constrinxi, nunquam in patriam reversurum, nisi claves videre mererer iterum quas amisi. Quas statim exhibentes, quidquid in mari viderant vel pertulerant ex ordine referebant. Statim haec fama pervolat, ipsumque sollicitat regem. Mirantur cuncti, et quem ut hortulanum habuerant nunc ut beatissimum praesulem venerantes adorant, multis eum muneribus honorare certantes. Tunc Maurilius tot precibus, ut regrederetur, et miraculis victus, dum sollicitior cunctaretur, et vigiliis atque orationibus insomnem ducere sequentem disponeret noctem, tandem fatigatus, paululum obdormiens, vidit angelum dicentem sibi: Surge, Maurili, et populorum te requirentium exsequere votum. Ecce enim tuis precibus et meritis tibi commissas servavit Dominus oves, pro quibus rogasti, et insuper reddidit tibi puerum quem diutius plorans quaesisti. Quid multis? Mane reddito, concurrentibus undique populis, cum magno honore ducitur ad navem, et traductus, non minori gloria excipitur a patria propria. Taliterque propriam regressus ad urbem, nimirum exspectantibus turbis, de Domini promissione securus, venit ad pueri tumulum. Quo rastris discooperto, invocat diutissime planctibus Christum. Tandem autem expleta cum lacrymis oratione, utrique consurgunt, Maurilius de oratione, et puer de morte. Quem septiformis Spiritus gratia consecratum, ex eventu vocavit Renatum: qui divinis cultibus illico mancipatus, et a beato Maurilio diligenter eruditus, tantis promeruit florere virtutibus, ut post Maurilium pontificalem Andegavensis Ecclesiae cathedram posthumus sortiretur et haeres. Quod si quis fortassis aestimaverit fabulosum, Andegavam recurrat ad urbem. Ibi enim inveniet pretiosissimum confessorum Christi Maurilium immensis virtutibus florentem, et nec minus Renatum antistitem, successorem ipsius, miraculis coruscantem. 17. Sanctissimo igitur sacerdotum Maurilio propriae sedi restituto, quid proximis adhuc exinde diebus contigerit, dicamus. Vir quidam avarus, instigatus cupiditate, arrepta securi, die Dominica, avidus operator exstiterat. Quem, securis manubrio manibus inhaerente, ultio statim divina subsecuta est. Idem tamen cogentibus doloribus, post menses quinque Maurilium expetens, suae ordinem culpae flebiliter confitebatur. Cujus cum vir beatus poenitudinem vidisset, commotus spiritu, dolere coepit. Sed cum sanctus Maurilius manubrium tetigisset securis, illico laxatis nervis et erectis digitis, omnique fugato dolore, manus integre reformantur, et sospes cum gaudio est regressus. 18. Alter quidam, Belgicus nomine, primo die Paschae proprias segetes servis propriis temerario jure mundare praeceperat. Mancipia autem cum reniti coepissent, ac dicere contra auctoritatem fore ut tali die opera agerentur servilia, dominus eorum ut id agerent invitos coegit. Sed cum segetes ingressi, lolia et quaecunque inutilia sarrire tentassent, mox Belgicus, oculorum caecitate percussus, coepta desererent immensis vocibus clamabat invitus. Cum autem per tres annos in ea caecitate permansisset, dum beatum Maurilium pro commissi sibi populi salvatione, ut episcopis moris est, vicos ac villas circuisse audisset, cogentibus continuis doloribus, sedulus ac devotus expetebat ut ei vel vestimentum tangere sacerdotis concederetur, confidens per hoc se posse statim sanari. Quod cum praeparantibus amicis tangere meruisset, mox merito sacerdotis lumen amissum recipere meruit. 19. In pago cui nomen est Commonia erat rupes quaedam excelsa, diversarum arborum generibus nemorosa, ad quam, non toto adhuc paganorum ritu discusso, stultorum turba conveniebat, sacrorum suorum solemnia anniversario ordine celebrare. Ubi per septem dies epulando et choros ducendo atque debacchando, solemnia sua quasi jure debito persolvebant. Sed quod fieri in vino plerumque et epulis solet, orta seditione, multi vulnerabantur, nonnulli etiam de more ibi jugulabantur. Et idipsum cum accidisset, inevitabili fato fieri proclamabant. Quod ubi Maurilius comperit, nec mora, cum religiosis quibusdam fratribus ad locum perrexit. Ubi cum jejunio et oratione una nocte pervigilasset, gallorum cantu tantus fetor de loco surrexit, ut vix vir beatus ibidem habitare cum suis posset. Mane autem reddito, etiam qui superstitionem loci illius antea servabant, intelligentes se divina virtute perterritos, ne episcopo repugnarent, ipsi cum eodem omne nemus succidere et igni concremare festinabant. Ita autem per ignem mundato loco, aedificavit ibi statim in honore beatae Mariae genitricis Christi basilicam: et locus ille, qui ante rupes vel lucus Martis appellabatur, Castrum petrae nomen accepit. 20. Accidit iisdem diebus ut beatus Maurilius inter quosdam discordes ob reformandam pacem Cenomanicam vocaretur ad urbem. Quo cum sine mora venisset, et, pace inter discordes restituta, regredi coepisset, antequam ad pontem Leugae pervenisset, incolae loci illius, ut benedictionibus praesulis firmari mererentur, ejus adventum devotius praestolabantur. Inter quos parentes cujusdam pueri filium suum nimia infirmitate ex tempore infantiae gravatum, secus viam per quam transitum episcopi fore cognoverant, posuerunt, dicentes: Poterit, si voluerit, nostri infantuli obtinere salutem, qui mortuo puero vitam obtinuit etiam post sepulcrum. Erat namque puer ille tam gravi infirmitatis dolore constrictus, et omnium membrorum contractis nervis, quasi in circulum involutus, ita ut glomeris rotulam potius imitari cerneretur, quam hominis formam. Adveniente autem episcopo, inter benedictionis flagitationem cuncti catervatim ad pedes ejus ruentes, orabant ut infirmi pueri pietatis studio misereretur. Coactus ergo precibus, prostravit se statim in oratione cum lacrymis; nec antea ab oratione surrexit, donec distortis tibiis, coepissent se singula pueri membra distendere. Tunc surgens ab oratione, apprehensaque manu pueri, extemplo incolumem reddidit parentibus; sicque beatus Maurilius iter quod coeperat explicavit. Cum autem ad portum Lidi fluminis pervenisset, nullam ibidem navim reperit, sed omnes ex parte altera tenebantur. Nec etiam nauta parebat qui navigium adduceret. Qui dum praestolaretur, et nemo esset qui transduceret, repente omnes carinae, divina jussione semotae a littore, ad obsequium praesulis in partem alteram deducuntur. Unde cum omnipotenti Deo gratias retulisset, ingressi naves, Deo solo gubernatore, ac absque humanorum nautarum adminiculo transierunt. Verum tamen nautis qui accurrerant, quasi si illorum labore transisset, naulum non expetitus dari praecepit. 21. Villam quamdam Geriacum nomine, ad alimenta captivorum, viduarum, pupillorum, nec non subsidia clericorum ac pauperum profuturam, vir beatus ex rebus Ecclesiae comparaverat. Quam dum quadam die, ut ibidem quiddam operis faceret, cum fratribus circumiret, repente cornupeta vitula, instinctu daemonis acta, cum ingenti mugitu ac torvis furibunda luminibus, in eum rotatim cum magno impetu accurrebat. Contra quam cum beatus episcopus signum crucis opponeret, mox diabolus de capite ejus in specie corvi egrediens, evolavit, et subito sicut fumus evanuit. Multi enim fidelium, qui comitabantur cum eo, oculis haec corporeis videre meruerunt. Bucula vero gregi suo statim mitior se ove immiscuit, et deinceps neminem laesit. 22. Quadam die, cum per Medianae fluvium navali subvectione in Ligeris alveo secure descenderet Maurilius, jejunio fatigatus et oratione, in navis puppi paululum obdormierat; cum subito, humani generis insidiante inimico, coeperunt gurgitis intumescere fluctus; ita ut cadentibus desuper lymphis, submergi navis autumaretur in undis. Tunc discipuli timore perterriti excitaverunt eum, dicentes: Exsurge quantocius, et succurre in supremae mortis naufragio constitutis. Expergefactus autem, illis clementius ait: Quid me quaeritis? vos fratres satisfacere poteratis. Tunc accepta, quae benedicti liquoris erat vasculum, ampulla, mox ut oleum cum oratione et signo crucis in gurgitem respersit, illa saeviens tempestatis procella, temperatis flatibus, extemplo cessavit. Laeti ergo et incolumes pervenerunt ad portum. 23. Adolescens quidam catechumenus de numero Ecclesiae sibi commissae, absente Maurilio, tam vehementem febrem incurrerat, ut antequam sacri fontis baptismate regenerari potuisset, spiritum exhalaret. Nec mora, parentes ipsius non sine immensis lacrymis, dum locus funeri pararetur, eum ad ecclesiam detulerunt, cum subito beatus Maurilius adesse nuntiatur. Qui comperto quod sine baptismatis remedio ultimo fungeretur officio, ingemuit. Tunc sentiens per spiritum sibi adesse virtutem, egredi omnes cellulam in qua corpus jacebat praecepit. Ubi singularis cum puero remanens, de more prostravit se in oratione cum gemitu. Et rigans lacrymis solum, vix tantum spatio unius horae intergresso, vidit defunctum paulatim omnibus membris commoveri. Quem statim, ut de oratione surrexit, parentibus, qui pro foribus astiterant, vivum et incolumem reddidit, ac sacro baptismate consecravit. Duos denique leprosos, sub ipso tempore pervariis vulneribus obsessos atque foedatos, dum salutis remedium a beato postularent, illos, verbo tantum medicante, sub momento curavit. 24. Peregrinus quidam dum hiemali tempore poenitentis habitum, gerens, medicinam animae suae quaerendo, vicos et urbes plurimas circuiret, beatum Maurilium, cujus jam bonitatis famam audierat, quatenus ab ipso verbum salutis audire potuisset, longius exsul a patria cum aliis peregrinis itinerator Al., iterator avidus expetebat. Sed antequam ad ipsum pervenire potuisset, repentina morte in via praeventus, occubuit mortuus. Ubi cum peregrinorum aliqui, multique ex vicinis partibus ad peregrini obitum convenissent, accidit ut electus Dei sacerdos, qui pro supplendis commissi sibi gregis necessitudinibus infatigabiliter laborare certabat, a vico Saponaria revertens, ad justi et sancti peregrini hominis cadaver Maurilius advenisset. Qui cum debitum de more pro absolutione animae funeris officium exsolvisset, et populis sermonem de religione conferret, mirum dictu! subito se palam omnibus defunctus erexit, et cum reliquis Deo gratias referens, quod per beatum Maurilium Dominus eum resuscitaverit, evidenter omnibus patefecit. Quod videntes et audientes turbae, in coelum voces laudum extulerunt. 25. Ut autem finaliter dicatur, indicibilia Maurilii multa sunt opera, nec in eo quod divina virtus operata est sensus comprehendere potest humanus. Breviter tamen aliquid de ejus quotidiana conversatione narremus ad aedificationem audientium. Sane ab exordio episcopatus sui usque ad terminum vitae, ut canonicam adimpleret sententiam, semper victum pauperem et aquam brevem, ac supellectilem vilem habuit. Cum autem sanctae Quadragesimae dies advenirent, per omne tempus afflictionis erat ei, ut dictum est, aridus et vespertinus die tertia cibus, aqua tepida, et modicum salis, ac panis hordeaceus. Pedem non proferebat his diebus in publico, cilicio semper interius tectus et cinere. Verum tamen robustus semper in corpore erat, faciesque ejus ut rosa rubebat: nam cum ad senilem aetatem pervenisset, non caput, non dentes, non visum, non stomachum, non caetera membra dolebat, non viscerum cruciabatur doloribus, non sicca humus jacentia super se ipsius membra confregerat; sed totus semper sanus corpore, mente quoque sanior, in utrisque semper robustior apparebat. Nam bonum, quod Maurilius elegit, tenuit; nec dimisit, sed complevit. Nihil erat illius severitate jucundius, nihil jucunditate severius. Erat sermone silens, et silentio loquens. Erat neglecta illi mundities, et inculta vestis. 26. Talibus ergo cum ab ipsa pueritiae suae aetate floreret virtutibus, et appropinquare cerneret sui transitus diem, haud longe ab Andegava urbe ad septentrionalem ejusdem urbis partem, duplicem sepulturae suae cryptam aedificari praecepit. Qua completa, quadam die Dominica, dum sanctae solemnitatis officium de more complesset, modica pulsatus infirmitate, convocavit omnem clerum commendans illis ultimum transitus sui diem, dicens: Ego ingredior viam universae carnis; vos autem admoneo, servate charitatem, custodite dilectionem, diligite castitatem, patientes estote ad omnes, et mementote semper pretio sanguinis Christi vos omnes esse redemptos. Interea etiam tantae convenerunt ex vicinis undique partibus, visitationis studio, populorum catervae, quantum urbs Andegava recipere poterat, moerentes et multum flentes, cur tanto viduarentur patrono. Quos omnes Patrum piissimus devotius in summo mortis articulo constitutus absolvens, et benedictionibus corroborans, septima incommoditatis die, ultimoque totius aetatis suae anno nonagesimo, episcopatus tricesimo, pius pastor et doctor Maurilius, qualem de sacri fontis baptismate sumpsit, talem Idibus Septembris, coram multis astantibus populis et psallentium choris, omnipotenti Deo animam reddidit. 27. Cum autem sanctum ejus corpusculum die altera portaretur ad tumulum, gemini ex utero matris caeci, ut sancti corpusculi loculum tangere potuerunt, lumen quod nunquam habuerant, ad declaranda antistitis merita, illico recipere meruerunt. Quidam etiam e civibus, paralysis distentus incommodo, per triginta annos tenebatur in lectulo. Qui cum psallentium chorum deferentium Maurilium audisset, e lectulo statim exsiliens, quasi cervus, nemine prohibente, beati Maurillii pervenit ad corpus; tactoque et osculato beati funeris feretro, pristinam recipere sanitatem meruit extemplo. In tanti igitur honoris gloria sepultus, quanti qualisque meriti apud Dominum fuerit, dum quotidianis virtutibus et miraculis ejus exornat tumulum, Dominus ostendit omnibus post sepulcrum. Qui est benedictus in saecula saeculorum. Amen. |
LIBER III Inscientiae formidolosa suspectio semper excusandi quaerit suffragia, quo quidquid ignorantia incursionum mater peccauerit, id ueniae absoluat petitio quae culpas uestire consueuit. Sed quia numquam de se male aestimat sermo qui ad amantem iudicem mittitur, idcirco meae simplicitatis negotium tuo, domine, purissimo commisi iudicio, fretus quia quicquid absurde digestum est non ut inuidus detrahis, sed ut doctissimus corrigis. I. Fabula Bellerofontis. Pritus rex uxorem habuit Antiam nomine; quae amauit Bellerofontem. Cui dum ob stupri causam mandasset, ille noluit; quem marito criminata est. Ille eum ad Cymeram interficiendam misit per socerum suum; quam Bellerofons equo Pegaso residens interfecit, qui de Gorgonae sanguine natus fuerat. Bellerofonta posuerunt quasi buleforunta, quod nos Latine sapientiae consultatorem dicimus, sicut Homerus ait: Ou chre pannuchion heudein boulephoron andra , id est: nec decet tota nocte dormire consiliatorem uirum. Nam et Menander similiter in Disexapaton comedia ita ait: boulephoros hemeteran Demea prokatelabes horasin , id est: consiliarie nostram, Demea, praeoccupauisti uisionem. Nam ut hoc certum sit, Homerus in fabula eiusdem Bellerofontis ita ait: agatha phroneonta daiphrona Bellerophonten , id est: bona cogitantem, sapientissimum consili<ari>um. Spernit libidinem, id est Antiam; antion enim Grece contrarium dicitur, sicut antichristus dicimus quasi enantion tou Christou , id est contrarius Christo. Uide itaque cuius uxor Antia dicatur; nihilominus Priti. Pritos Panfila lingua sordidus dicitur, sicut Esiodus in bucolico carmine scribit dicens: bebrithos staphules eu <le>laktismenes haimorroo , id est: sordidus uuarum bene calcatarum sanguineo rore. Et cuius uxor libido est nisi sordis. At uero Bellerofons, id est bona consultatio, qualem equum sedet nisi Pegasum, quasi pegaseon, id est fontem aeternum. Sapientia enim bonae consultationis aeternus fons est. Ideo pinnatus, quia uniuersam mundi naturam celeri cogitationum teoria conlustrat. Ideo et Musarum fontem ungula sua rupisse fertur; sapientia enim dat Musis fontem. Ob hac re etiam sanguine Gorgonae nascitur; Gorgona enim pro terrore ponitur; ideo et in Mineruae pectore fixa est, sicut Homerus in tertio decimo ait: te d' epi men Gorgo blosuropis estephanoto . Ergo hic duplex assertio est; aut enim terrore finito sapientia nascitur, sicut de sanguine id est de morte Gorgonae Pegasus, quia stultitia semper est timida, aut initium sapientiae timor est, quia et magistri timore sapientia crescit et dum quis famam timuerit sapiens erit. Unde et Cymeram occidit; Cymera enim quasi cymeron, id est fluctuatio amoris, unde et Homerus ait: kuma kel<ain>on korthuetai . Ideo etiam triceps Cymera pingitur, quia amoris tres modi sunt, hoc est incipere, perficere et finire. Dum enim amor nouiter uenit, ut leo feraliter inuadit, unde et Epicarmus comicus ait: damastes eros leonteia dunamei thaleros , id est: domitor cupido leontea uirtute praesumptior; nam et Uirgilius in georgicis tetigit dicens: 'Catulorum oblita leena seuior errauit campis'. At uero capra quae in medio pingitur perfectio libidinis est, illa uidelicet causa, quod huius generis animal sit in libidine ualde procliuum; unde et Uirgilius in bucolicis ait: 'edique petulci'. Ideo et Satyri cum caprinis cornibus depinguntur, quia numquam nouerunt saturari libidinem. At uero quod dicitur: 'postremus draco', illa ratione ponitur, quia post perfectionem uulnus det penitentiae uenenumque peccati. Erit ergo hic ordo dicendi quod primum sit in amore inchoare, secundum perficere, tertium uero peniteri de perfecto uulnere. II. Fabula Perdiccae. Semper delicata consuetudo laborioso fert praeiudicium operi, et molliter educata, dum quod non optas euenerit, penitentiam creant; melius est enim labore partiliter securiore doceri quam ex necessitate uenientem repentaliter perterreri. Perdiccam ferunt uenatorem esse; qui quidem matris amore correptus, dum utrumque et inmodesta libido ferueret et uerecundia noui facinoris reluctaret, consumptus atque ad extremam tabem deductus esse dicitur. Primus etiam serram inuenit, sicut Uirgilius ait: 'Nam primum cuneis scindebant fissile lignum'. Sed ut Fenestella in archaicis scribit, hic primum uenator fuit; cui cum ferinae cedis cruenta uastatio et solitudinum uagabunda errando cursilitas displiceret, plusquam etiam uidens contiroletas suos, id est Acteonem, Adonem, Hippolitum miserandae necis functos interitu, artis pristinae affectui mittens repudium agriculturam affectatus est; ob quam rem matrem quasi terram omnium genetricem amasse dicitur. Quo, labore consumptus etiam ad maciem peruenisse fertur. Et quia cunctis uenatoribus de pristinae artis opprobrio detrahebat, serram quasi maleloquium dicitur repperisse. Matrem etiam Policasten habuit quasi policarpen quod nos Latine multifructam dicimus, id est terram. III. Fabula Acteonis. Curiositas semper periculorum germana detrimenta suis amatoribus nouit parturire quam gaudia. Acteon denique uenator Dianam lauantem uidisse dicitur; qui in ceruum conuersus a canibus suis non agnitus eorumque morsibus deuoratus est. Anaximenes qui de picturis antiquis disseruit libro secundo ait uenationem Acteonem dilexisse; qui cum ad maturam peruenisset aetatem consideratis uenationum periculis, id est quasi nudam artis suae rationem uidens timidus factus est; inde et cor cerui habens, unde et Homerus ait: oinobares kunos ommat' echon kradien d' elaphoio , id est: ebriose, oculos canis habens et cor cerui. Sed dum periculum uenandi fugiret, affectum tamen canum non dimisit, quos inaniter pascendo pene omnem substantiam perdidit; ob hanc rem a canibus suis deuoratus esse dicitur. IV. Fabula Ero et Leandri. Amor cum periculo sepe concordat et dum ad illud solum notat quod diligit, numquam uidet quod expedit. Eros enim Grece amor dicitur, Leandrum uero dici uoluerunt quasi lisinandron, id est solutionem uirorum; solutio enim uiri amorem parturit. Sed natat nocte, id est: in obscuro temptat pericula. Ero quoque in amoris similitudine fingitur. Lucernam fert; et quid aliud amor nisi et flammam ferat et desideranti periculosam uiam ostendat. Cito tamen extinguitur, quia iuuenilis amor non diu perdurat. Denique nudus natat illa uidelicet causa, quod suos affectatores amor et nudare nouerit et periculis sicut in mari iactare. Nam et extincta lucerna utrisque mors est procurata maritima, hoc in euidenti significans quod in utroque sexu uapore aetatis extincto libido commoritur. In mari uero mortui feruntur uelut in humorem frigidae senectutis; omne enim caloratae iuuentutis igniculum torpidae ueternositatis algescit in senio. V. Fabula Berecintiae et Attis. Decepta Grecia credulitate demonum potius quam deorum numquam deterius suis diis reponeret quam ut eorum matrem ueternosam anum non solum puerilem amatricem quantum etiam fingerent et zelotipam. Tantum enim zeli succensa anus inuidiosa fraglauit quae nec suis utilitatibus furiosa pepercit, ut unde fructum sperabat libidinis illut ueterana succideret meretrix. Et quamuis apud muliebres animos libido optineat regnum, tamen etiam in inuicta libidine zelus optinet dominatum. Berecintia enim mater deorum Attin puerum formosissimum amasse dicitur, quem zelo succensa castrando semimasculum fecit. Quid ergo sibi in his Grecia sentiri uoluerit edicamus. Berecintiam dici uoluerunt quasi montium dominam; ideo matrem deorum, quod deos nuncupari pro superbia uoluerunt; ideo eos in Olimpo habitantes quasi excelsos ac superbos; ideo et demonia nuncupant secundum Homerum dum dicit: meta daimonas allous , id est: cum deos alios; demos enim Grece populus dicitur, is dicitur unus, et quia populos subdere cupiebant et soli super populos esse demones dicti sunt. Ideo et apud Romanos indigetes quasi nihil indigentes. Ergo Berecinthiam montibus praeesse dixerunt quasi uerniquintos; quintos enim Attica lingua flos nuncupatur, unde et iacintos dicitur quasi hioscintos, quod nos Latine solus flos dicimus, quasi omnibus perfectior. Nam et Epicarmus ita ait: kunthoeides stephephoros kai rhantheis probebeke Chrusalos , id est: florigere coronatus atque ebrius processit Crisalus. Itaque florem quamuis quilibet amet, tamen abscidit, ut Berecinthia in Attin fecit: antis enim Grece flos dicitur. Ut Sosicles Atticus in libro teologumenon quem appellauit scribit, matrem deum in modum potentiae uoluit poni, unde et Cibebe dicitur quasi cidos bebeon, id est gloriae firmitas; unde et Homerus ait: ho ken Zeus kudos opaze , id est: cui Iuppiter gloriam donauerat. Ergo ideo et turrita pingitur, quod omnis potentiae elatio sit in capite; ideo et leonum curru praesidens, quia omnis potentia etiam uirtuti dominatur; ideo et multiplici ueste, quod omnis potentia ornata sit; sceptrum etiam fert, quod regno uicina sit omnis potentia. Ob hanc rem etiam mater deum dicta est, illud nihilominus ostendere uolentes, quod siue indigetes siue dii siue demones aput antiquos a diuitiis dicti sunt, ergo potentia diuitum mater est; unde et Homerus Agamemnonem considerans ait: o ma<ka>r Atreide moiregenes olbiodaimon , nec non et Euripides consimilans Tantalum Ioui in tragoedia Electrae ait: id est: beatus ille — nec inuideo fortunas eius — Iouis aequalis ut dicitur Tantalus. Ergo potentiae gloria semper et amore torretur et liuore torquetur citoque abscidit quod diligit, dum tamen amputet illud quod odit. Denique omnis nunc usque potentia nescit circa suos diuturnum seruare affectum, et quod amauerit cito aut zelando amputat aut fastidendo horrescit. Ideo et Attin dici uoluerunt quasi eton; etos enim Grece consuetudo dicitur. Ergo quantuscumque amor sit potentibus, stabilis esse non nouit. VI. Fabula deae Psicae et Cupidinis. Apuleius in libris metamorfoseon hanc fabulam planissime designauit dicens esse in quadam ciuitate regem et reginam, habere tres filias, duas natu maiores esse temperata specie, iuniorem uero tam magnificae esse figurae quae crederetur Uenus esse terrestris. Denique duabus maioribus quae temperata erant specie conubia euenere; illam uero ueluti deam non quisquam amare ausus quam uenerari pronus atque hostiis sibimet deplacare. Contaminata ergo honoris maiestate Uenus succensa inuidia Cupidinem petit, ut in contumacem formam seueriter uindicaret. Ille ad matris ultionem aduentans uisam puellam adamauit; poena enim in affectum conuersa est, et ut magnificus iaculator ipse se suo telo percussit. Itaque Apollinis denuntiatione iubetur puella in montis cacumine sola dimitti et uelut feralibus deducta exequiis pinnato serpenti sponso destinari; perfecto iamque coragio puella per montis decliuia zephiri flantis leni uectura delapsa in quandam domum auream rapitur, quae pretiosa sine pretio sola consideratione laude deficiente poterat aestimari, ibique uocibus sibi tantummodo seruientibus ignoto atque mansionario utebatur coniugio; nocte enim adueniens maritus, Ueneris proeliis obscure peractis, ut inuise uespertinus aduenerat, ita crepusculo incognitus etiam discedebat. Habuit ergo uocale seruitium, uentosum dominium, nocturnum commercium, ignotum coniugium. Sed ad huius mortem deflendam sorores adueniunt montisque conscenso cacumine germanum lugubri uoce flagitabant uocabulum, et quamuis ille coniux lucifuga sororios ei comminando uetaret aspectus, tamen consanguineae caritatis inuincibilis ardor maritale obumbrauit imperium. Zephyri ergo flabrantis aurae anhelante uectura ad semet sororios perducit affectus, earumque uenenosis consiliis de mariti forma quaerenda consentiens curiositatem, suae salutis nouercam, arripuit et facillimam credulitatem, quae semper deceptionum mater est, postposito cautelae suffragio arripit: denique credens sororibus se marito serpenti coniunctam uelut bestiam interfectura nouaculam sub puluinal abscondit lucernamque modio contegit. Cumque altum soporem maritus extenderet, illa ferro armata lucernaque modii custodia eruta Cupidine cognito, dum inmodesto amoris torretur affectu, scintillantis olei desputamento maritum succendit, fugiensque Cupido multa super curiositate puellae increpitans domo extorrem ac profugam derelinquit. Tandem multis iactatam Ueneris persecutionibus postea Ioue petente in coniugio accepit. Poteram quidem totius fabulae ordinem hoc libello percurrere, qualiter et ad infernum descenderit et ex Stigiis aquis urnulam delibauerit et Solis armenta uellere spoliauerit et seminum germina confusa discreuerit et de Proserpinae pulchritudine particulam moritura praesumpserit; sed quia haec saturantius et Apuleius pene duorum continentia librorum tantam falsitatum congeriem enarrauit et Aristofontes Atheneus in libris qui disarestia nuncupantur hanc fabulam inormi uerborum circuitu discere cupientibus prodidit, ob hanc rem superuacuum duximus ab aliis digesta nostris libris inserere, ne nostra opera aut a propriis exularemus officiis aut alienis addiceremus negotiis. Sed dum is qui hanc fabulam legerit in nostra haec transeat sciturus quid sibi illorum falsitas sentire uoluerit: Ciuitatem posuerunt quasi in modum mundi, in qua regem et reginam uelut deum et materiam posuerunt. Quibus tres filias addunt, id est carnem, ultronietatem quam libertatem arbitrii dicimus et animam. Psice enim Grece anima dicitur, quam ideo iuniorem uoluerunt, quod corpori iam facto postea inditam esse animam dicebant; hanc igitur ideo pulchriorem, quod et a libertate superior et a carne nobilior. Huic inuidet Uenus quasi libido; ad quam perdendam cupiditatem mittit; sed quia cupiditas est boni, est mali, cupiditas animam diligit et ei uelut in coniunctione miscetur; quam persuadet ne suam faciem uideat, id est cupiditatis delectamenta discat — unde et Adam quamuis uideat nudum se non uidet, donec de concupiscentiae arbore comedat — neue suis sororibus, id est carni et libertati, de suae formae curiositate perdiscenda consentiat; sed illarum conpulsamento perterrita lucernam desub modio eicit, id est desiderii flammam in pectore absconsam depalat uisamque taliter dulcem amat ac diligit. Quam ideo lucernae ebullitione dicitur incendisse, quia omnis cupiditas quantum diligitur tantum ardescit et peccatricem suae carni configit maculam. Ergo quasi cupiditate nudata et potenti fortuna priuatur et periculis iactatur et regia domo expellitur. Sed nos, quia longum est ut dixi omnia persequi, tenorem dedimus sentiendi. Si quis uero in Apuleio ipsam fabulam legerit, nostra expositionis materia quae non diximus ipse reliqua recognoscit. VII. Fabula Pelei et Thetidis. Tetidem dici uoluerunt aquam, unde et nympha dicta est. Istam Iuppiter quasi deus coniungit Peleo; Pelos enim Grece Latine lutum dicitur. Ergo terram cum aqua commixtam uolunt hominem genuisse, unde etiam Iouem cum Tetide uoluisse concumbere dicunt et prohibitum esse, ne maiorem se genuisset qui eum de regno expelleret; ignis enim, id est Iuppiter, si cum aqua coeat, aquae uirtute extinguitur. Ergo in coniunctione aquae et terrae, id est Tetidis et Pelei, discordia sola non petitur, illa uidelicet causa aut quia concordia est utrorumque elementorum ut homo gignatur; nam et conpetentia ipsa indicat quod Peleus ut terra, id est caro, Tetis ut aqua, id est humor, Iuppiter qui utraque coniungit ignis, id est anima. Ergo in conceptione hominis ex elementorum iugalitate tres deae, ut supra diximus, tres uitae certantur. Nam et discordia malum aureum iecisse dicitur, id est cupiditatem, illa uidelicet causa, quod in malo aureo est quod uideas, non est quod comedas, sicut cupiditas nouit habere, non nouit frui. Omnes etiam deos Iuppiter ad nuptias dicitur conuocasse illa de causa, quod putarent pagani singulas partes in homine deos singulos obtinere, ut Iouem caput, Mineruam oculos, Iunonem brachia, pectus Neptunum, cinctum Martis, renes et inguina Ueneris, pedes Mercurio, sicut Dromocrites in fisiologumenon scripsit; unde et Homerus ait: id est: caput et oculos similis Ioui fulmina delectanti, Marti cingulum et pectus Neptuni; nam et Tiberianus in Prometheo ait deos singula sua homini tribuisse. Denique Achillem natum uelut hominem perfectum mater in aquas intinguit Stigias, id est: durum contra omnes labores munit; solum ei talum non tinguit, nihilominus illut fisicum significare uolentes, quod uenae quae in talo sunt ad renum et femorum atque uirilium rationem pertineant, unde et aliquae uenae usque ad pollicem tendunt; quod tractantes et fisici et mulieres ad optinendos partus et sciadicos eodem flebotomant loco; nam et inplastrum entaticum quem stisidem Africanus hiatrosofistes uocauit pollici et talo inponendum praecepit. Nam et Orfeus illum esse principalem libidinis indicat locum; nam denique et enterocelicis in isdem locis cauteria ponenda praecipiunt. Ergo monstrat quod humana uirtus quamuis ad omnia munita tamen libidinis ictibus subiacet patula; unde et ad Licomedis regiam datur quasi ad luxoriae regnum. Licomeden enim Grece quasi gliconmeden, id est dulce nihilum; omnis enim libido et dulcis est et nihil est. Denique et amore Polixenae perit et pro libidine per talum occiditur. Polixene enim Grece multorum peregrina dicitur, seu quod amor peregrinari faciat mentes ab ingenio suo, siue quod aput multos libido ut peregrinabunda uagetur. VIII. Fabula Mirrae et Adonis. Mirra patrem suum amasse dicitur, cum quo debriato concubuit; cumque eam pater utero plenam rescisset, crimine cognito euaginato eam coepit persequi gladio. Illa in arborem myrram conuersa est; quam arborem pater gladio percutiens, Adon exinde natus est. Quid uero sibi haec fabula sentiat edicamus. Mirra genus est arboris, de qua sucus ipse exsudat; haec patrem amasse dicitur. Istae enim arbores in India sunt, quae solis caloribus crementantur, et quia patrem omnium rerum solem esse dicebant, cuius opitulatu cuncta germinum adolescit maturitas, ideo et patrem amasse dicitur; dumque iam grandioris fuerit roboris, solis ardoribus crepans ragades efficit, per quas sucum desudat — quod mirra dicitur — et redolentibus lacrimosa guttulis fletus suaues scissuris hiantibus iaculatur. Unde et Adonem genuisse fertur; adon enim Grece suauitas dicitur; et quia haec species odore suauis est, Adonem dicitur genuisse. Ideo autem Uenerem eum amasse dicunt, quod hoc genus pigmenti sit ualde feruidum; unde et Petronius Arbiter ad libidinis concitamentum mirrinum se poculum bibisse refert; nam et Sutrius comediarum scriptor introducit Gliconem meretricem dicentem: 'Murrinum mihi adfers quo uirilibus armis occursem fortiuscula.' IX. Fabula Apollinis et Marsyae. Minerua ex osse tibias inuenit, de quibus cum in conuiuio deorum cecinisset eiusque tumentes buccas dii omnes inrisissent, illa ad Tritonam paludem pergens in aqua faciem suam speculata, dum turpia adiudicasset buccarum inflamina, tibias iecit. Quibus Marsyas repertis doctior factus Apollinem concertaturus de cantibus prouocauit. Qui sibi Midam regem iudicem deligunt. Quem Apollo, cur non recte iudicasset, asininis auribus deprauauit. Ille criminis sui notam tonsori tantum ostendit praecipiens ei ut, si crimen eius celaret, eum participem regni efficeret. Ille in terram fodiuit et secretum domini sui in defosso terrae dixit et operuit; in eodem loco calamus natus est, unde sibi pastor tibiam faciens — quae cum percutiebatur dicebat: Mida rex aures asininas habet, nihilominus quod ex terra conceperat calamus canebat . Unde et Petronius Arbiter ait: Nunc ergo huius misticae fabulae interiorem cerebrum inquiramus. A musicis haec reperta est fabula, ut Orfeus in teogonia scribit; musici enim duos artis suae posuerunt ordines, tertium uero quasi ex necessitate adicientes, ut Ermes Trismegistus ait, id est: adomenon, psallomenon, aulumenon, hoc est: aut cantantium aut citharidiantium aut tibizantium. Prima ergo est uiua uox, quae sibi in omnibus musicis necessitatibus celerrima subuenit; potest enim et limmata subrigere et parallelos concordare et distonias mollire et ptongos iugare et ornare quilismata. Sequitur secunda cithara; quamuis enim de his rebus quas musici disafexis dicunt, sicut Mariandes scribit, multa de his faciat, tamen aliqua non implet quae uiua uox potest; limmata enim facta non erigit, quilismata in se catenata non implet. At uero tibia artis musicae partem extremam poterit adimplere. Cithara enim simfoniarum gradus habet quinque, secundum quod Pithagoras ait, dum numerorum arithmeticos modulos ad symphoniarum adduxisset concordiam; prima enim simphonia diapason, quod est in aritmeticis diplasion, quod nos in Latinis I ad II dicimus; secunda simphonia diapente, quod est in arithmeticis emiolius, quod nos Latine II ad III nuncupamus; tertia simphonia diatessaron, quod est in arithmeticis epitritus, id est III ad IV; quarta simphonia dicitur tonus, quod aput arithmeticos epocdous nuncupatur, aput nos V ad IV; et quoniam ultra arithmeticus ordo progredi non patitur propter nouenarium limitem, quia decimus alterius ordinis primus gradus est, contingit ergo ut habeat quintam simphoniam quae armonia nuncupatur, id est VIII ad IX; nullum enim ultra numerum coniunctiorem inuenies. Habet igitur musica partes septem, id est genera, diastemata, systemata, ptongos, tonos, metabolas et melopias; unde et Uirgilius in sexto ait: In arithmeticis enim quibus plenitudo formulae est ut etiam in geometricis, <in musicis> tonus. Uox uero habet gradus symphoniarum innumeros, quantum natura dotauerit ipsam uocem ut habeat arsis et thesis quas nos Latine elationes et deiectiones dicimus. Tibia uero uix unam et dimidiam perficit simphoniam; una enim simphonia quinque symphonias habet. Ergo post artem musicam Minerua repperit tibias, quas omnis doctus in musicis propter sonorum despuit paupertatem. Inflatas uero buccas ideo risisse dicuntur, quod tibia uentose in musicis sonet et idiomatum proprietate amissa sibilet potius rem quam enuntiet. Ideo illam iniuste sufflantem omnis quicumque est doctior ridet; unde se et Minerua, id est sapientia, exprobrans proicit; quas Marsyas adsumit. Marsyas enim Grece quasi morosis, id est stultus solus, qui in arte musica tibiam praeponere uoluit citharae; unde et cum porcina pingitur cauda. Sed his duobus certantibus Mida rex residet; Mida enim Grece quasi medenidon dicitur, quod nos Latine nihil sciens dicimus. Ideo etiam et asininis auribus dicitur, quia omnis discernendi ignarus nihil differt ab asino. Ob hanc rem etiam et seruum eius auriculas referunt prodidisse. Ingenium enim nostrum seruum habere debemus ad omnia quae uolumus obsequentem et nostra secreta celantem. Quod autem per cannam prodidit, 'per fistulam gutturis', 'loquendo' significat. Quod uero pastor audit, pastores sunt illi, qui aliena exculcando suptilius pascunt. X. Fabula Orphei et Euridicis. Orpheus Euridicem nimfam amauit; quam sono citharae mulcens uxorem duxit. Hanc Aristeus pastor dum amans sequitur, illa fugiens in serpentem incidit et mortua est. Post quam maritus ad inferos descendit et legem accepit, ne eam conuersus aspiceret; quam conuersus et aspiciens iterum perdidit. Haec igitur fabula artis est musicae designatio. Orpheus enim dicitur oreafone, id est optima uox, Euridice uero profunda diiudicatio. In omnibus igitur artibus sunt primae artes, sunt secundae; ut in puerilibus litteris prima abecetaria, secunda nota, in grammaticis prima lectio, secunda articulatio, in rethoricis prima rethorica, secunda dialectica, in geometricis prima geometrica, secunda arithmetica, in astrologicis prima mathesis, secunda astronomia, in medicinis prima gnostice, secunda dinamice, in aruspicinis prima aruspicina, secunda parallaxis, in musicis prima musica, secunda apotelesmatice. De quibus omnibus breuiter rationem perstringam necesse est. Aliut est enim aput grammaticos aliena agnoscere, aliut sua efficere; aput rethores uero aliud est profusa et libero cursu effrenata loquacitas, aliud constricta ueritatisque indagandae curiosa nexilitas; aput astrologos aliut est astrorum ac siderum cursus effectusque cognoscere, aliut significata traducere; in medicinis aliut est morborum agnoscere meritum, aliud infirmitatis uenientem mederi concursum; in geometricis aliut formulas lineasque depingere, aliut numeros formulis coaptare; in aruspicinis aliud fibrarum particularumque inspectio, aliud secundum Battiadem euentuum inmutatio, in musicis uero aliud est armonia ptongorum, sistematum et diastematum, aliud effectus tonorum uirtusque uerborum; uocis ergo pulchritudo delectans interna artis secreta uirtutem etiam misticam uerborum attingit. Sed haec quantum ab optimis amatur sicut ab Aristeo — ariston enim Grece optimum dicitur —, tanto ipsa ars communionem hominum uitat. Quae quidem serpentis ictu moritur quasi astutiae interceptu, secretis uelut inferis transmigratur. Sed post hanc artem exquirendam atque eleuandam uox canora descendit et quia apotelesmatica fonascica omnia praebet et modulis tantum ui secreta latentibus uoluptatum reddit effectus; dicere enim possumus quod Dorius tonus aut Frigius Saturno coiens feras mulceat, si Ioui, aues oblectet. At uero si rei expositio quaeritur cur hoc fiat, uestigandae rationis captus inmoritur. Ideo ergo et ne eam respiciat prohibetur et dum uidet amittit; nam perfectissimus Pithagoras dum modulos numeris coaptaret simphoniarumque pondera terminibus arithmeticis per mela et rithmos uel modulos sequeretur, effectus uero rationem reddere non potuit. XI. Fabula Finei. Fineus enim in modum auaritiae ponitur; a fenerando Fineus dictus est. Ideo cecus, quod omnis auaritia ceca sit quae sua non uidet; ideo ei Arpyiae cibos rapiunt, quia rapina ei aliquid de suo comedere non permittit. At uero quod eius prandia stercoribus fedant, ostendit fenerantium uitam rapinae inluuie esse sordidam. Sed has a conspectu eius Zetus et Calais fugant; Grece enim zeton calon inquirens bonum dicimus. Ideo uolatici quia omnis inquisitio boni numquam terrenis rebus miscetur; ideo Aquilonis uenti filii, quia bona inquisitio spiritalis est, non carnalis. Ergo ueniente bonitate omnis rapina fugatur. XII. Fabula Alphei et Arethusae. Alfeus fluuius Aretusam nimpham amauit; quam cum sequeretur, in fontem conuersa est. Ille in mediis undis ambulans non inmixtus in sinu eius inmergitur; unde et aput inferos obliuionem animarum trahere dicitur. Alpheus enim Grece quasi aletiasfos, id est ueritatis lux, Arethusa uero quasi areteisa, id est nobilitas aequitatis. Ergo quid amare poterat ueritas nisi aequitatem, quid lux nisi nobilitatem. Ideo et in mari ambulans non miscetur, quia lucida ueritas omni malorum morum salsidine circumdata pollui aliqua commixtione non nouit. Sed tamen in sinu aequissimae potestatis omnis lux ueritatis delabitur; nam et descendens in infernum, id est in secreta conscientia, ueritatis lux malarum rerum semper obliuionem inportat. |
Migne "Patrologia Latina Tomus 131" Enarrationes in Psalmos (Remigius Antissiodorensis) PSALMUS CXL. PSALMUS DAVID. « Domine, clamavi ad te, exaudi me: intende voci meae cum clamavero ad te. Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo, elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum. Pone, 131.0813B| Domine, custodiam ori meo, et ostium circumstantiae labiis meis. Non declines cor meum in verba malitiae, ad excusandas excusationes in peccatis. Cum hominibus operantibus iniquitatem, et non communicabo cum electis eorum. Corripiet me justus in misericordia, et increpabit me: oleum autem peccatoris non impinguet caput meum. Quoniam adhuc et oratio mea in beneplacitis eorum, absorpti sunt juncti petrae judices eorum. Audient verba mea quoniam potuerunt, sicut crassitudo terrae erupta est super terram. Dissipata sunt ossa nostra secus infernum, quia ad te, Domine, Domine, oculi mei: in te speravi, non auferas animam meam. Custodi me a laqueo quem statuerunt mihi, et a scandalis operantium iniquitatem. 131.0813C| Cadent in retiaculo ejus peccatores; singulariter sum ego donec transeam. » ENARRATIO. Psalmus David est iste, id est, perfectorum fidelium, qui hic orant omnem perfectionem vitae, scilicet ut primo detur eis orare quod orandum est, et ea intentione qua oportet: et deinde detur eis bene operari, ita ut digni sint exauditione, et adeo fiant consummati, ut nec peccent in lingua; aut si forte peccaverint, non excusent: ad extremum, ut confirmentur in tribulationibus. Domine, clamavi ad te. O Domine, qui es omnipotens, et ideo potes exaudire: clamavi, id est cum intentione devotionis oravi, respiciens ad te qui es misericors: et quia potes, confer quod oro. Et quia 131.0813D| nunquam est consummatio in hac vita, clamavi, et adhuc clamabo. Et cum clamavero ad te, respiciens intende voci meae, id est, intensum fac in exhibitione hujus rei, quam designabit vox mea sive interior, sive exterior. Dirigatur oratio mea. Modo exponit quid clamet, scilicet, hoc in primis oro, ut dirigatur oratio mea, id est directa habeatur. Et quia directa posset haberi quantum ad homines, subdit, in conspectu tuo, id est, in beneplacito tuo, ut tibi placita habeatur, ut illa orem quae oranda sunt. Et quia adhuc posset orare quae essent oranda, sed non ea intentione qua deberet, quoniam multi hoc superbiendi causa orant, adhuc determinat: Sicut incensum, ut ipsa oratio fiat causa supernorum, id est 131.0814A| aeternorum, sicut fumus incensi tendit ad superiora. Hoc est dicere, non tantum facias nos orare quod orandum est, sed etiam bona intentione, id est, respectu aeternorum, ut si pro sospitate oramus, ideo fiat ut melius insistamus orationibus et aliis bonis actibus. Et non tantum oratio dirigatur, sed elevatio manuum mearum, id est, bonae operationis meae, sit sacrificium vespertinum, hoc est, non tantum sit completio matutini sacrificii, id est veteris legis, sed etiam novae, quae observata, est sacrificium, id est placens Deo. Sicut autem post novam non sequitur alia lex, sic post vesperum non sequitur alia hora diei: ideo non ponit matutinum. Sed ponendo vesperum, dat intelligi illud praecessisse per cujus solam completionem nemo potest salvari. Pone, Domine, 131.0814B| custodiam. Et usque eo, Domine, promove me in consummationem, ut ponas custodiam ori meo, ut sciam quando et quibus sit loquendum, quando vero tacendum. Et ne aliquis putaret eum ita orare, custodiam, ut nunquam deberet loqui, determinat. Pone ostium labiis meis, id est, inspira mihi illam vim interius, ut non semper aperiatur, nec semper claudatur os meum, sicut ostium ad hoc est in domo, ut vicissim aperiatur et claudatur. Et non qualecunque ostium, sed ostium circumstantiae, id est quod circumquaque muniat omnes sensus corporis, ut non peccem in eis. « Non declines cor meum. » In hoc etiam exaudi me, ut non peccem in cogitatione. Et hoc est quod dicit: Non tantum pone custodiam ori meo, sed si contigerit me peccare, quod humanum 131.0814C| est, non declines, id est, non permittas humiliari, cor, id est mentem meam, eo usque ut descendat in verba malitiae, id est, non tantum absit a me locutio, sed etiam non placeat mihi secundum cognitionem sermo malitiosorum hominum, quo se excusant, peccata sua vel fatis imputando, vel infirmitati humanae conditionis. Quae videntur verba justificantia, cum revera sint malitiae. Etsi contigerit aliquando ut me excusem, « non declines cor meum ad excusandas excusationes, mei positi in peccatis, » id est, non permittas me defendere excusationem adductam sive in me, sive in aliis, nec asserere me bene dixisse. « Cum hominibus operantibus. » Quod si mihi hoc concesseris, ut dirigatur oratio mea, et sit elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum: non 131.0814D| communicabo, id est, nullam communicationem habebo, cum hominibus operantibus iniquitatem: et non tantum dico de minoribus, sed etiam non communicabo cum electis eorum, quod majus est. Facilius enim consentitur diviti quam pauperi. Aliter continuatur: Non declines cor meum, ut excusem me in peccatis sicut solent excusare operantes iniquitatem. Quod si hoc feceris, non habebo communionem cum electis, id est, praelatis et praecipuis eorum. Corripiet me. Etsi non declinaveris cor meum in verba malitiae, ut non peccem cogitando, nec in peccatis excusando sequatur hoc bonum, quod aliquis justus corripiet me ecclesiastica disciplina, scilicet jejuniis et quandoque verberibus: et ideo corripiet me, quia 131.0815A| ego me omnino disaccuso: et increpabit me monitis et doctrinis, et hoc in misericordia, quia ego intelligo misericorditer fieri. Quod non agerem, si me excusare vellem. Correptio, inquam, justi placebit mihi, et intelligam eam esse misericordiam: sed oleum, id est, adulatio peccatoris non impinguet caput meum, id est, non delectet mentem meam, id est, utinam non impinguet. Et hoc ideo dicit optando, quia multi etiam boni adulatione malorum subvertuntur. Et idcirco propter difficultatem periculi non ponit illud enuntiative, sed orando. Quoniam adhuc. Revera non communicabo cum principibus eorum, « nec oleum peccatoris impinguet caput meum, » quia potius ipsi communicabunt mihi. Quoniam adhuc, subaudis erit, quod non tantum opera mea, 131.0815B| sed etiam « oratio mea in beneplacitis eorum » erit, id est, inter illa quae placent illis, id est, placebit eis eadem orare, quae et ego oro; scilicet ut recte orent, et bene operentur. Et hoc valet ad intentionem, quia isti fideles hic intendunt perfectionem orandi persuadere. Et hoc est quod dixi: non tantum erit in minoribus, sed etiam judices eorum, id est majores et praelati, quorum est judicare, absorpti sunt, id est, absorbebuntur in eo quod devincendi et destruendi sunt ab eo quod sunt, per hoc scilicet quod juncti sunt petrae, id est, Christo per fidem. Non autem simpliciter ponit, Oratio mea placebit ei, sed addit adhuc, ut innuat brevitatem temporis. Audient verba mea. Dicit qualiter adjungantur Christo, scilicet per verba praedicationis meae, ad quae audienda 131.0815C| et suspicienda ipsi erunt idonei; quoniam potuerunt, subaudis eadem verba, id est, praevaluerunt in eis, et potentia et efficacia fuerunt ad persuadendum. Quod in Hebraeo habetur, Quoniam decora sunt. Quod ea dicitur affinitate, quoniam verba decora solent esse ad persuasionem potentia. Hic exemplum dat aliis, ut solliciti sint de salute proximorum, et praelatis de studio praedicandi. « Sicut crassitudo terrae. Dissipata sunt ossa nostra. » Hujus versus principium cum fine praecedentis continuatur, ita: Quidam suscipient mea verba: ab illis vero qui non suscipient, dissipabuntur ossa nostra secus infernum, id est, fortiores quique in nobis dissipabuntur juxta judicium illorum, qui digni sunt hoc nomine quod est infernus. Quae dissipatio erit 131.0815D| « sicut crassitudo erupta super terram, » id est, sicut fimus eruptus, id est, dispersus super terram, reddit eam fertilem, ita mors nostra fecunditatem attribuit Ecclesiae, dum per passiones martyrum ad fidei fructum referendum fecundatur, quia pro uno occiso multi succederent. In hoc praescribit formam aliis, ne pati suffugiant, quoniam sicut vita eorum est utilis, ita et mors. Et licet sumus ossa, tamen non confidimus in viribus nostris, sed in ipsa dissipatione nostra geminata voce per nimium affectum dicimus: Domine, Domine, licet corpus permittas affligi, tamen animam meam non permittas auferri, ut cedat in sententiam eorum. Quod justum est, quia oculi mei, id est, respectus intentionis meae est, ad 131.0816A| te, non ad temporalia, nec ad patrocinium alterius. Et quia speravi ea quae sunt in te, Non tibi dissimilia, custodi me. Exponit secundum quid accipiendum sit quod dixit: « Non auferas animam meam. Custodi me a laqueo quem statuerunt mihi, » id est, a promissionibus et blanditiis eorum, quibus me devocare nituntur, ut neque munere, neque adulatione nos decipiant: et custodi me ab scandalis, id est, a tormentis et manifesta persecutione operantium iniquitatem, quibus animam meam conantur auferre et sibi conformare. Cadent in retiaculo ejus. Ideo oro ut me custodias, quia video quosdam cadere, sed non cadent nisi peccatores, qui sunt, in retiaculo ejus, id est iniquitatis; non illi scilicet qui aliquando peccaverunt et desierunt, sed illi qui irretiti sunt 131.0816B| peccatis secundum consuetudinem, et magis amant temporalia quam aeterna. Et justum est ut me custodias, quia ego sum singulariter, id est in spe singulari, non in appetitu multiplicitatis, sicut peccatores, sed unam rem petii a Domino, in qua perseverabo donec transeam de hac vita. PSALMUS CXLI. INTELLECTUS DAVID, CUM ESSET IN SPELUNCA, ORATIO. « Voce mea ad Dominum clamavi, voce mea ad Dominum deprecatus sum. Effundo in conspectu ejus orationem meam, et tribulationem meam ante ipsum pronuntio. In deficiendo ex me spiritum meum, et tu cognovisti semitas meas. In via hac qua ambulabam, absconderunt laqueum mihi. Considerabam ad dexteram, et videbam: et non 131.0816C| erat qui cognosceret me. Periit fuga a me, et non est qui requirat animam meam. Clamavi ad te, Domine, dixi: Tu es spes mea, portio mea in terra viventium. Intende ad deprecationem meam, quia humiliatus sum nimis. Libera me a persequentibus me, qui confortati sunt super me. Educ de custodia animam meam ad confitendum nomini tuo: me exspectant justi, donec retribuas mihi. » ENARRATIO. Psalmus iste attribuitur Domino Jesu, qui ideo dicitur intellectus, quia hic designatur bona devotio et operatio ipsius, quae pertinent ad intellectualitatem, id est ad discretionem. Psalmus dico, qui est prolatus, cum esset positus in spelunca, id est, cum esset 131.0816D| latitans in mortali et passibili corpore. Propter quod non cognoscebatur a Judaeis esse Deus. Vel cum esset in hoc mundo latitans, ubi neque malignus spiritus, neque Judaei eum cognoverunt. « Si enim cognovissent, nunquam Dominum gloriae crucifixissent (I Cor. II). » Mittit autem nos ad historiam (I Reg. XXIV), ubi legitur quod cum Saul persequeretur David, et ille se absconderet, intravit Saul fortuitu in eamdem speluncam ad purgandum ventrem: et David clam accedens, abscidit oram chlamydis ejus. In mysterio vero Christus, verus David, partem vestis Saul abscidit, dum occultans se in hoc mundo, abstulit diabolo partem partitus sui, id est, quosdam ex ipsis quos habuit in potestate sua, et ex quibus ipse 131.0817A| quasi quibusdam vestibus velabatur, in quo mundo ipse diabolus intraverat ad deponenda et emittenda foeda opera sua. Loquitur ergo in hoc psalmo Dominus Jesus ostendens qua devotione et familiaritate habuerit se erga Deum Patrem, imminente tempore passionis suae, et hoc ad instructionem membrorum suorum, ut eodem modo in tribulationibus unicam spem habeant in Domino. Voce mea ad Dominum clamavi. Ego respiciens ad Dominum, clamavi, id est, intensus fui voce mea interiori, id est, in voluntate et nimia dilectione. Et non solum intensam dilectionem erga eum habui, sed etiam deprecatus sum, id est, oravi non strepitu labiorum, nec voce aliena, sed voce mea, id est attenta. Posset enim orare secundum prolationem, 131.0817B| ita tamen, ut non sua voce secundum attentionem, quia hac et illac distraheretur. Effundo in conspectu ejus. Oravi, inquam, et non utcunque modo, sed ita quod effundo, id est, explico et manifesto orationem meam, cum intentione orando: orationem dico, existente in conspectu ejus, id est in beneplacito ejus, quia de illis rebus oro unde orandum est: et praeter haec « pronuntio tribulationem meam ante ipsum, » id est, loquor secum de tribulatione mea, meritum meum ostendens, ut oratio mea audiatur. Ostendo meritum, non propter humanum favorem consequendum, sed ante ipsum, id est ad beneplacitum ipsius, vel ipse existens ante ipsum, id est in familiaritatem Domini sui. Et non per internuntium, sed ipse idem loquitur ei. In deficiendo ex me. Tribulationem 131.0817C| meam pronuntio. Et hanc pronuntiationem facio in deficiendo spiritum meum, id est in anxiando animam meam, vel in consideratione quod auxiliabitur spiritus meus: sicut dicitur, « Tristis est anima mea usque ad mortem (Matth. XXVI). » Unde in Hebraeo habetur, « Dum anxiatus erit spiritus meus: » quae defectio vel haec anxietas erit ex me, id est ex permissione et voluntate mea, quia potestatem habeo patiendi et non patiendi. Aliter: Revera tribulationem meam ante ipsum pronuntio, quia sum in deficiendo, id est, in destruendo et deferendo voluntates meas ex me, id est, quae possent ex natura carnis suboriri. Ac si dicat: Non sic pronuntio tribulationem, ut velim eam removeri a me, sed potius in deficiendo spiritum meum, id est, ut ita destruam 131.0817D| voluntatem meam. Quantum enim ad naturam carnis omnia tendunt ad hoc, ut conservent esse suum quandiu possunt. Et non tantum intensus fui in oratione et dilectione, sed et bonis operibus institi, et hoc est quod dicit, convertens se ad Dominum cum gratiarum actione, et tu cognovisti semitas meas, id est, approbasti bona opera mea: quia talia operatus sum, quae digna essent tua cognitione, in via hac qua ambulabam. Et cum essem sic devotus, sic orans, sic operans, tamen in via hac qua ambulabam, id est, in tali meo proposito quo semper magis et magis promovebar secundum ostensionem operationis absconsae, putaverunt se abscondere mihi laqueum, id 131.0818A| est periculum mortis. Et in hoc quod dicit abscondisse laqueum sibi, ostendit majus meritum et virtutem suam: quia cum praesciret et effugere posset periculum mortis, tamen substitit. Considerabam ad dexteram: et ad caetera incommoda etiam haec accessit, quod in hac praeparatione laquei considerabam ad dexteram, id est ad potiores meos, sicut apostoli erant: et videbam, id est, experiebar si quis esset in me digne respiciens: et non erat, scilicet aliquis qui cognosceret me, id est, qui me intelligeret et probaret Deum, mecum remanendo et sententiam pro me dando. Periit fuga. Licet Judaei laqueum mihi praepararent, et potiores mei non cognoscerent, tamen periit fuga a me, id est, non fugi, sed substiti loco. Et non solum nullus, qui cognosceret me 131.0818B| Deum, sed nec aliquis erat qui requireret animam meam, id est, qui intenderet quam sancte et juste secundum humanam naturam vixerim, ut vel sic bonum hominem me reputaret, et ideo pro me staret. Haec omnia multum valent ad conformationem aliorum. Clamavi. Iterum membris suis formam praescribit, quid in hujus mundi angustiis agendum sit. Quasi dicat: Cum ipsi laqueum mihi absconderent, et amici mei me dereliquissent: O Domine, non ego patrocinium quaesivi, sed ad te clamavi, dicens: Intende ad deprecationem meam, id est, intensum te praebe ad conferendum hoc quod oro. Et hoc justum est, quia tu, qui omnipotens es et misericors, es spes mea, quia non confido in viribus meis, sed in te. Et ideo etiam quia portio, id est, haereditas mea est in 131.0818C| terra viventium, hoc est, illi qui sunt terra viventium, scilicet justi, sunt haereditas mea. Et pro illa haereditate obtinenda preces effundo. Et non ob aliud patiar, nisi ut justi sint haereditas mea. Et necesse est ut intendas, Quia humiliatus sum nimis, id est, vehementer flagella, sputa et alia multa patiendo. Libera me. Et praemittit qualiter velit intendi deprecationi suae, ita scilicet: Libera me a persequentibus me, ne victus tribulatione, cedam in sententiam eorum, et conformer eis. Quod ideo mihi esset formidandum, quia reputatione sua confortati sunt super me, aestimantes se mihi praevalere. Sed non est justum ut talibus satisfacias de me. Et non tantum oro ne in tribulatione victus conformer eis, sed etiam hoc. Educ de custodia animam meam, id est, ut educas 131.0818D| animam meam de custodia, idem corpus meum vivificatum liberes de custodito sepulcro. Ponit animam pro corpore: vel partem pro toto. Licet enim animam non detinerent in custodia, melius tamen dicit animam quam si diceret, me vel corpus meum, quia posset intelligi corpus sine anima sublatum, ut miseri adhuc Judaei asserunt. Educ, inquam, ad confitendum nomini tuo, id est, ad hoc ut instituam tibi tales, qui te laudent in consideratione nominis tui. Et a quibus debeat fieri illa confessio exponit, scilicet a justis, qui exspectant me donec retribuas mihi, id est, ut facias me resurgere, retribuens mihi secundum obedientiam meam. PSALMUS CXLII. PSALMUS DAVID QUANDO PERSEQUEBATUR EUM FILIUS SUUS ABSALOM. 131.0819A| « Domine, exaudi orationem meam, auribus percipe obsecrationem meam in veritate tua, exaudi me in tua justitia. Et non intres in judicium cum servo tuo, quia non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Quia persecutus est inimicus animam meam, humiliavit in terra vitam meam. Collocavit me in obscuris sicut mortuos saeculi, et anxiatus est super me spiritus meus, in me turbatum est cor meum. Memor fui dierum antiquorum, meditatus sum in omnibus operibus tuis, in factis manuum tuarum meditabar. Expandi manus meas ad te; anima mea sicut terra sine aqua 131.0819B| tibi. Velociter exaudi me, Domine, defecit spiritus meus. Non avertas faciem tuam a me, et similis ero descendentibus in lacum. Auditam fac mihi mane misericordiam tuam, quia in te speravi. Notam fac mihi viam in qua ambulem, quia ad te levavi animam meam. Eripe me de inimicis meis, Domine, ad te confugi: doce me facere voluntatem tuam, quia Deus meus es tu. Spiritus tuus bonus deducet me in terram rectam: propter nomen tuum, Domine, vivificabis me in aequitate tua. Educes de tribulatione animam meam, et in misericordia tua disperdes omnes inimicos meos. Et perdes omnes qui tribulant animam meam, quoniam ego servus tuus sum. » ENARRATIO. 131.0819C| Psalmus iste attribuitur David, id est, cuilibet fideli, qui jam incipit esse David, id est, manu fortis, viriliter resistens peccato, cui prius succubuit effeminatus. Psalmus dico, compositus ideo, quando, id est quia, persequebatur eum filius suus, id est peccatum, quod ipse sibi genuit, quia non est ex Deo immissum, sed ex se. Prima enim persecutio peccati, quo impulsus fuit ad reatum, fuit causa quare hanc orationem protulit, ut foeditas et inhonestas quae ex perpetrato peccato generata erat in anima, condonaretur. Sequens vero persecutio, quae adhuc in ipsa poenitentia impugnabat eum ex prava consuetudine, est causa hujus orationis, ne sibi acquiescat secundum consensum. Orat etiam ut detur sibi facultas bene operandi. 131.0819D| Domine, exaudi. O Domine Pater, quem Dominum meum modo reputo, exaudi orationem meam, id est, concede mihi quod oro. Auribus, id est, potentia exauditionis tuae, percipe obsecrationem meam, id est, talem orationem quae est obsecratio. Oratio dicitur, ubi simpliciter oramus, obsecratio vero, ubi sub adjuratione oramus, dicendo per adventum tuum, per crucem tuam, et talia. Et hoc non oro in consideratione meriti mei: quia nullo modo promerui, sed in veritate tua, id est, in consideratione Filii tui, per quem complevisti veram promissionem tuam. Hoc est dicere: Ejus merito et interventu confer quod oramus. Quod ponit, in veritate tua, est obsecratio: hoc vero quod sequitur postmodum, videtur 131.0820A| simplex oratio esse. Et quomodo dicat eum esse veritatem, subjungit ut praescius determinet, ita scilicet: Exaudi me in tua justitia, id est, in Filio tuo, in quo hanc veritatem complevisti, ut per eum nos vivificares; juxta illud Apostoli: « Qui positus est nobis justificatio et redemptio (I Cor. I). Et non intres in judicium. » Modo facit aliam orationem ita: Exaudi me, inquam, in justitia tua. Et non intres in judicium meum cum servo meo, id est, non agas mecum judicia rei, ut me punias prout mereor, sed misericorditer: hoc est, cum sim servus tuus, ne mecum agas districto judicio tuo. Quod ideo mihi reformidandum est, quoniam non potero justificari in conspectu tuo, qui mortuus sum in peccatis: etsi in conspectu meo vel aliorum hominum justus apparerem, 131.0820B| tamen in consideratione tui justus non essem, quia neque omnis vivens, id est, sanctus et vere in virtutibus vivens, justificabitur in conspectu tuo, hoc est, nullus adeo justus est, in quo non inveniatur coram te aliquid emendandum. Quia persecutus est. Ideo necessarium mihi est ut non intres mecum in judicium, quia inimicus, id est, fomes peccati et prava suggestio vel diabolus, persecutus est animam meam secundum impulsionem. Et non tantum impugnavit animam, sed et humiliavit vitam meam, id est, dejecit a dignitate sua, et debilitavit animam meam secundum consensum in terra, id est, in appetitu terrenorum et sordibus vitiorum, quae prius sublevata virtutibus, alta petebat: dictum a similitudine avium, quibus captis, alae ligantur aut truncantur, 131.0820C| ne possint avolare in altum. Collocavit me. Et non solum humiliavit vitam meam, id est, consensum et operationem, sed etiam collocavit me, id est, quiescere et perseverare me fecit, secundum consuetudinem in obscuris, id est, in peccatis quae excaecant animam meam, sicut illuminant virtutes. Collocavit, dico, sicut mortuos saeculi, id est, sicut illos qui mortui sunt in saeculo, id est, in appetitu temporalium, et jam contemnunt et pro nihilo ducunt peccare. Et ideo necesse est ut non intres in judicium mecum. Et quia deberent tanto magis propter hoc secum judicialiter agere, ponit meritum suum, dicens: Ideo etiam non intres in judicium mecum, quia spiritus meus anxiatus est, id est, anima mea doluit super me, subaudis considerans, id est, respiciens humiliationem 131.0820D| et dejectionem meam. Et quia posset anxiari, ut tamen non esset meritum, sicut ille qui anxiaretur pro terrenis vel pro illata poena, addit: In me turbatum est cor meum, id est, ratio mea ita anxiata est, ut illa anxietas sit in me, id est, in libero arbitrio, ut sicut sponte peccavi, ita et sponte poeniteam. Memor fui: spiritus meus turbatus est in me: tum ideo, quia dejectionem et foeditatem meam consideravi; tum ideo, quia ex altera parte memor fui dierum antiquorum, id est, memoriam habui prioris status mei, scilicet innocentiae et sanctitatis, quae prius erant in me, et haec utraque causa mihi erant maximae anxietatis. Cum enim aliquis respicit foeditatem in qua est et e contrario speciositatem in qua 131.0821A| fuit, eo magis anxiatur. Aliter: Ideo anxiatus sum, quia memor fui dierum antiquorum, id est, damnationis quam in antiquis temporibus primus homo propter inobedientiam sustinuit, et cum eo omne genus humanum, quia detrusum est in has miserias passibilitatis et mortalitatis, poenas quoque infernales. Et ideo mihi timui ne simili poena mulctarer. Et hoc metuens, vel potius ad meritum contendens, meditatus sum, id est, studium habui in omnibus operibus tuis adimplendis, quae ipse fieri praecipis. Meditatus sum, inquam, de praeterito, et in futuro meditabor in factis manuum tuarum, id est, in talibus operibus quae tu operaris in me, et quae non possunt compleri nisi te operante. Expandi manus. Ideo etiam non intres in judicium mecum, quia 131.0821B| expandi manus meas, id est affectiones meas, ad te amplexandum, quas prius contraxi quando eram in foetore vitiorum. Et in tantum te dilexi, quod anima mea tibi inhians, est sicut terra sine aqua, id est, ita desiderat anima mea venire ad te et tibi adhaerere sicut terra sicca desiderat aquam. Velociter exaudi me, Domine. Hucusque dedit causas propter quas oravit, ut non intret secum in judicium. Modo exponit per partes quod superius laxe oravit, ita: « Et quia meditatus sum in omnibus operibus tuis, et manus meas expandi ad te, velociter exaudi me, » id est, indilate delendo maculam, quam contraxi ex praeterito delicto. Istud autem Exaudi, in eo diversum est a superiori, quia illud indiscrete dictum est de omnibus quae in sequenti ponuntur: istud vero 131.0821C| tantum de remissione peccati quod commisit ante poenitentiam. Exaudi, inquam. Et hoc justum est, quia defecit spiritus meus, id est, voluntatem meam postposui, tua quotidie magis ac magis in me praevalente. Non avertas faciem tuam. Et non solum exaudi me in remissione peccati, sed non avertas faciem tuam, id est, remissis peccatis, conferas mihi speciositatem virtutum quae est in te, et quam tu inspiras, quam prius avertisti a me, ex quo peccando recessi a te. Et si averteris faciem tuam, similis ero descendentibus in lacum, id est in infernum, vel de judicio in judicium. Hoc est dicere: Ideo rogo ne avertas faciem tuam, quia, si aversa fuerit, ex toto peribo. Auditam fac. In hoc etiam exaudi me, ut facias auditam mihi, id est, ut audiri me facias ad 131.0821D| utilitatem meam, misericordiam tuam, scilicet vocem illam qua designatur misericordia tua, cum audierint justi: Venite, benedicti Patris mei (Matth. XXV). Cum vocis judicium erit mane, id est, in futura resurrectione, cum post noctem et tenebras hujus saeculi, primum dies illa illuxerit. Et justum est ut me in hoc exaudias, qui illam eamdem misericordiam speravi consequi per te, non meis viribus. Notam fac. Et, ut illa misericordia fiat mihi audita, hic interim fac mihi notam viam praeceptorum tuorum, non tantum secundum cognitionem, sed etiam in qua ambulem, id est, ut saepe illam operatione frequentem. Quod te facere justum est, quia animam meam levavi ad te, id est, tibi eam commisi, ut tu eam dirigeres. 131.0822A| Quod est sublevatio animae. Istud idem significat, quod et speravi in te, sed aliter dictum est. Eripe me. Non solum notam fac mihi viam tuam, sed etiam eripe me in omnipotentia tua de inimicis meis interioribus, id est, de illicitis suggestionibus, ne mihi placeant. Et hoc merito, quia confugium feci ad te, non ad vires meas: et non solum eripe me de inimicis meis ne acquiescam eis, sed et postmodum doce me facere voluntatem tuam, id est, doctrina tua faciat me complere ea quae tu praecipis operari, quia non sufficeret non acquiescere pravae suggestioni, nisi et bona operatio fieret. Et merito hoc expeto a te, quia tu es Deus meus; et sicut non potui subsistere in prima creatione nisi per te, ita non possum perseverare in voluntate tua, nisi per 131.0822B| donum gratiae tuae. Spiritus tuus. Modo confisus de misericordia Dei, ne videatur ex diffidentia orasse, ad consolationem et confortationem aliis poenitentibus certum denuntiat futurum, quod oravit dicens: O Domine, sic erit ut oravi. Spiritus tuus qui bonus est in natura sui, mihi etiam effectus bonus, deducet et me, id est, commutabit de eo quod eram terra proferens spinas et tribulos, in terram rectam, id est, in hoc quod sim terra fecunda, apte respondens bene serenti. Illa enim terra justa est, quae reddit semen quidquid ei committitur. Et hoc non facies ex meritis meis, sed propter nomen tuum, id est gloriam tuam: vivificabis me in aequitate tua, id est, in praeceptis tuis, quae dicenda sunt aequitas, qui prius mortuus eram in injustitia. Educes de tribulatione. 131.0822C| Et non tantum vivificabis me secundum restitutionem virtutum, sed etiam educes animam meam de angustia pravae conscientiae, condonando mihi peccatum: et propter hoc disperdes omnes inimicos meos interiores, pravas scilicet suggestiones, me circumquaque impugnantes. Et hoc non ex merito meo, sed in misericordia tua. Et pedes omnes. Non solum pravas suggestiones disperdes, sed et omnes qui tribulant animam meam, sive interiores sive exteriores inimicos perdes, id est inefficaces reddes. Quod justum est, quoniam ego servus tuus sum, id est, quia voluntates meas postpono, et tuas in omnibus exsequar sancti Ambrosii sententia in Hexameron: Non semper malum est non obedire praecepto. Si enim bonum est praeceptum, honesta 131.0822D| est obedientia. Quod si improbum est praeceptum, non obedire utile est. Ergo non semper malum est non obedire praecepto. Sed bono praecepto non obedire, improbum est. Bonum est autem et operatorium cognitione boni, maligni autem et non operatorium cognitione mali. Utrum igitur bonum an malum sit praeceptum noscere debemus, quoniam quidem Deus inquit: « Ecce Adam quasi unus ex nobis factus est, sciens bonum et malum » (Gen. III). Praeceptum legis Primogenitum asinae mutabis ove (Exod. XIII). Asinae ergo primogenitum, hoc est, immundum, jubet mutare ove, quae munda et apta sacrificio est: hoc secundum litteram. Si quis autem sensum spiritalis legis altius prosequatur, considerabit 131.0823A| quod asina laboriosum animal sit, ovis fructuosum. Fructum ergo dicit mutandum labore, ut finis operis sui sit fructus. Aliter: Omnem laborem tuum, omnem industriam, puro et simplici commendabis affectu. Si autem non mutabis, redimes. Jubetur ergo secundum litteram, ut animal aliud pro immundo animali offeratur, aut pretium, ne inter decimas fructuum vel minus aliquod, vel immundum videatur offerri. Intellectus autem profundior liberandam animam tuam docet, ut desistat ab his quae fructum non habent. Qui enim redimit, se liberat et quodam eximit debito. Relinquenda sunt opera quae verum fructum bonosque processus habere non possunt: qualia sunt omnia ista mundana, quorum usus non potest esse diurnus. In quibus ipse nudus et vere vacuus est effectus. PSALMUS CXLIII. PSALMUS DAVID AD GOLIATH. 131.0823B| « Benedictus Dominus Deus meus, qui docet manus meas ad praelium, et digitos meos ad bellum. Misericordia mea et refugium meum, susceptor meus et liberator meus. Protector meus et in ipso speravi, qui subdis populum meum sub me. Domine, quid est homo quia innotuisti ei? aut filius hominis, quia reputas eum? Homo vanitati similis factus est, dies ejus sicut umbra praetereunt. Domine, inclina coelos tuos, et descende: tange montes, et fumigabunt. Fulgura coruscationem, et dissipabis eos: emitte sagittas tuas, et conturbabis eos. Emitte manum tuam de alto, eripe me, et libera me de aquis multis, et de manu filiorum 131.0823C| alienorum. Quorum os locutum est vanitatem, et dextera eorum dextera iniquitatis. Deus, canticum novum cantabo tibi, in psalterio decachordo psallam tibi. Qui das salutem regibus, qui redemisti David servum tuum de gladio maligno, eripe me. Et erue me de manu filiorum alienorum, quorum os locutum est vanitatem, et dextera eorum dextera iniquitatis. Quorum filii, sicut novellae plantationes in juventute sua. Filiae eorum compositae, circumornatae ut similitudo templi. Promptuaria eorum plena, eructantia ex hoc in illud. Oves eorum foetosae, abundantes in egressibus suis, boves eorum crassae. Non est ruina maceriae neque transitus, neque clamor in plateis eorum. Beatum 131.0823D| dixerunt populum cui haec sunt: beatus populus cujus Dominus Deus ejus. » ENARRATIO. Psalmus iste est David, id est, cujusque fidelis, qui est manu fortis, vel visu desiderabilis. David dico, pugnantis contra Goliath (I Reg. XVII), id est, diabolum et membra ejus, id est, contra haereticos et omnia vitia interiora. Non ideo autem ponit Goliath, quod interpretatio nominis hujus hic aliquid operetur, nisi secundum rei gestionem. Sicut enim carnalis David interfecit Goliath, et hoc in petra, ita in spirituali certamine fideles, Christo mediante, expugnant inimicos tam interiores quam exteriores. Qui fideles agunt in hoc psalmo, referentes gratiarum 131.0824A| actiones Deo pro eo quod reddit eos ita doctos in pugna, ut non succumberent in impugnatione inimi corum; et hoc ad instructionem minus perfectorum scilicet ut cum impugnantur, orent doctrinam praeliandi a Domino. Et cum eam consecuti fuerint, non in se, sed in Domino glorientur. Benedictus Dominus. Dominus Pater qui Dominus meus est secundum gubernationem, et Deus meus, secundum creationem, sit benedictus, hoc est, glorifico eum, gratiarum actiones referendo, et omnia quae in me fiunt bona, sibi ascribendo: tum ex illa consideratione, quia Dominus est in rebus, tum eo respectu, quia est creator meus, tum etiam ex beneficio mihi collato, scilicet quia docet manus meas ad praelium, id est, quia instruit et facit me doctum ad praeliandum contra acriorem et vehementiorem impugnationem, 131.0824B| sive illa sit interior, sive exterior. Fit enim aliquando exterior impugnatio, quae magis est vehemens, ut impugnatio philosophi et subtilis haeretici. Aliquando non adeo vehemens, utpote illa quae fit ab indoctis haereticis. Eodem modo interior alia suggestio magis impugnat quam alia. Et ideo sit Dominus benedictus, qui docet digitos meos ad bellum, id est, quod doctum me facit ad bellandum contra remissiores impugnationes sive interiores, sive exteriores, ut mihi non praevaleant. Sola similitudo notanda est in eo quod ponit manus et digitos. Quoniam enim res gladio cominus agitur et manibus, majus est periculum, quam cum sagittis caeterisque missilibus eminus agitur, quia vitari facilius possunt; 131.0824C| ideoque per manus gladiatura, per digitos missilium jactura designatur. Misericordia mea. Misericordiam fecit Dominus cum David, quando eum ultimum de fratribus suis per Samuelem ad regale culmen elegit (I Reg. XVI). Refugium, quando ei consilium dedit ut hostem suum dejiceret, quem gladio non poterat (I Reg. XVII). Susceptor, quando fecit eum a Saule suscipi in generum (I Reg. XVIII). Liberator, cum eum a periculo regiae indignationis eripuit (I Reg. XIX). Protector, cum in spelunca latens, in salutem regis ultionem suscepit (I Reg. XXIV). Aliter: Inde Dominus sit benedictus, quoniam est misericordia mea, id est, quia gratis instituit et doctum me fecit ad praeliandum. Licet enim ex meritis conferret doctrinam praeliandi, tamen glorificandus 131.0824D| esset; sed multo magis, cum ex sola gratia hanc largiatur. Et in ipso praelio ita me animavit Spiritu sancto, quod fuit refugium meum, quia cum quadam securitate pugnavi, ut non timerem ultra succumbere. Non dicit se ex toto securum, cum dictum sit: Qui stat videat ne cadat (I Cor. X); sed dicit hoc ad respectum prioris status, in quo vehementer timuit, et ad respectum alterius, sicut aliquis ex gravi infirmitate aliquantulum convalescens, diceret sibi bene esse, cum tamen nondum ex toto liberatus esset. Et non tantum ex hoc praesenti beneficio sit benedictus, sed etiam ex primordiali beneficio, qui fuit susceptor, id est, procurator meus in baptismate, restituendo debilitatem naturae in libertatem 131.0825A| rationis et liberi arbitrii. Ideo etiam glorifico eum, quia fuit liberator meus, id est, quia eripuit me ab inimicis persequentibus a tergo in baptismate, id est, ab actuali et originali peccato. Protector meus, et ideo sit benedictus, quia cum post primordialem liberationem insurgerent inimici, fuit protector meus ab incursantibus inimicis, scilicet vitiis, ne me possent vulnerare: et ideo per praeteritum dicit, in ipso speravi, ut ostendat se dudum talem spem habuisse, et pro praeteritis beneficiis illa vera et futura bona quae sunt in ipso sperare. Haec etiam sit causa benedicendi, quia subdit sub me, id est mihi populum meum, id est haereticos vel alios inimicos, meos factos, id est mihi conformes. Vel subjecit mihi populum, id est, vitia ex propriae 131.0825B| carnis natura nascentia, hoc est: fecit me dominari omnibus meis illicitis motibus. Domine, quid est homo? Non tantum benedico te, Domine, ex his beneficiis quae mihi singulariter contulisti, sed etiam ex communibus, ex his scilicet, quia quid est homo, id est, magnum et egregium aliquid, magnaeque dignitatis est homo; et hoc non ex se, sed quia innotuisti ei, id est, quia teipsum notificasti ei secundum fidem et cognitionem. Aut potius eo respectu dicam, quid est filius hominis, id est, filius primorum peccatorum et filius perditionis, et qui erat filius mortis, quod tu reputas eum? hoc est memoriam ejus habes, illum justificando, et alia charismata ei dando. Si enim simpliciter attendo quia innotuisti homini, magnum aliquid eum invenio. Si vero illud attendo quia 131.0825C| reputas eum, id est, rememoras, id est, quia habes eum in memoria, ponendo in bona devotione et operatione, qui prius erat obnoxius perditioni, magis invenio aliquid magnum illum. Sed si utrumque similiter attendo, multo magis eum magnum considero. Aliter: Domine, quid est homo? Remigius: Sub interrogatione et despectu dicendum est, quid est homo? quasi pulvis qui nullam habet firmitatem, quia innotuisti ei inaestimabile deitatis arcanum. Aut filius hominis? Idem respondeatur, quia reputas eum in ovibus tuis, in numero praedestinatorum: Homo vanitati. Ex eo quidem magnus est homo, quia tu innotuisti ei, et eum reputasti: sed per se similis factus est vanitati, id est, in primo parente peccando fecit se similem vanitati, id est, quodammodo accedit 131.0825D| ad nihilum, id est, commutabile, ut nihil efficeretur. Ostendit in parte quomodo « similis factus sit vanitati, Dies ejus sicut umbra praetereunt. » Ac si dicat: Inde potest videri quia accessit ad nihilum, quoniam dies ejus, id est vita ejus, id est hominis, praeterit sicut umbra, quae nunquam permanet in eodem statu. Et eodem modo aetas ipsius vanitas est. Ipse enim de infantia transit ad pueritiam, inde in 131.0826A| adolescentiam, post in juventutem, inde in senectutem. A qua vanitate, id est, a quo defectu quandoque subtrahetur, sicut in anima est subtractus a quadam vanitate, id est a peccato. « Domine, inclina coelos. » Facta gratiarum actione pro se singulariter et pro communi beneficio, orat pro illis quos Dominus nondum sublimes ostendit, quibus nondum innotuit, dicens: O Domine, cum tantae dignitatis sint fideles tibi servientes, sicut dictum est, ut etiam illi qui adhuc sunt animales, efficiantur docti ad praeliandum: coelos tuos, id est, praedicatores tuos qui sublimes sunt in contemplatione deitatis tuae, inclina, id est, fac conscendere a sublimitate intellectus ad modum capacitatis infirmorum. Et tali modo descende, id est, in quadam parte illis innotesce, saltem in historiali 131.0826B| scientia, ut intelligant de nativitate et passione tua, quia nondum conscenderunt ad illa superiora. Et quia praedicatio eorum inefficax sine operatione tua, tange montes, id est, elatos hujus saeculi, manu misericordiae interius sollicita et terrore futurae poenae. Et tali modo fumigabunt, id est, lacrymosas preces emittent pro eo quod in infidelitate perstiterunt. Aliter: « Domine, inclina coelos. » Remigius: Inclinatio coelorum fuit, quando ad hominem honor supernorum descendit: « Fulgura coruscationem. » Et quia non sufficeret sola inclinatio coelorum, addit: « Fulgura coruscationem, » id est, manifesta miracula quae illuminent mentes eorum. « Et dissipabis eos, » id est, tali modo separabis eos a massa perditorum. Et postquam descenderis in innocentiam eorum secundum 131.0826C| fidem, « emitte sagittas tuas, » id est, manifesta eis praecepta et instituta bene vivendi, quae dicuntur sagittae, quia infigunt corda auditorum, et interimunt vitia saluti contraria. Vel sagittas dicit apostolos, qui praedicatione quasi pennata jacula hominum pectora transfoderunt Et per emissionem sagittarum conturbabis eos de praeterita vita. Cum enim audierint, castitati et sobrietati caeterisque virtutibus insistendum, priorem vitam pravam fuisse intelligent. « Emitte manum tuam. » Facta oratione pro illis qui adhuc in dignitate sua remanserant, orat pro se ita: Non tantum oro pro caeteris fidelibus, sed etiam pro me. « Emitte manum tuam, » id est, manifestum fac mihi auxilium tuum, id est, de omnipotentia tua, ut sicut potens es, ita potenter opereris in me: et 131.0826D| secundum hoc dico emitte manum tuam, ut per potentiam tuam eripias me de aquis multis, id est de doctrinis diversis. In ecclesiastica enim doctrina non est multiplicitas, sed una fides, unum baptisma (Eph. IV): et ita oro eripe, ut liberes me, id est, quadam libertate facias me contra agere, ne timeam subverti; et non solum eripe me de erroribus haereticorum, sed et de manu, id est, operatione eorum 131.0827A| qui aliquando fuerunt Ecclesiae filii, sed modo sunt alieni recedentes ab unitate Ecclesiae. Aliter: Emitte manum tuam. Remigius: Manum dicit Dominum salvatorem, quem venire deprecatur, ut liberet mundum, de alto, id est, de potestatis excelso. De aquis, id est, de populis undosis, et quasi procella concitatis. De manu filiorum alienorum, qui fidelibus parcere nesciunt, et diabolo generantur. Quorum os locutum. Ideo rogo de doctrina eorum eripi, quia os eorum locutum est vanitatem, mendacium scilicet, non veritatem. Vanum est omne quidquid veritati contrarium est. Ideo oro eripi de conformitate eorum, quia dextera, id est, operatio, eorum quae videtur bona, dextera est iniquitatis, id est, intendens ad iniquitatem. Ideo enim bene operantur, ut facilius 131.0827B| decipiant. Vel dextera, id est, prosperitas ipsorum, unde elevati, licentiam peccandi assumunt. Deus, canticum novum. O Deus, si liberaveris me de aquis multis, cantabo tibi canticum novum, id est, laudabo te in observatione novae legis. Psallam etiam tibi, id est, bene operabor ad honorem tuum in psalterio decachordo, id est, in anima concorditer resonante, in completione decem praeceptorum veteris legis. Ideo dicit, in anima psallam, ut ostendat quia in voluntate et affectione bene operatur. Multa enim opera fiunt exterius, quorum anima non est particeps, quia nulla est in eis affectio. Quia das salutem regibus. Reperit orationem suam, ut ostendat quia non potest aliunde salvari. Et ut necessitatem eripiendo ostendat, Eripe me, inquit, de gladio maligno, 131.0827C| id est, de erroribus haereticorum, qui interimunt animam. Vel de gladio diaboli qui est malignus, quia dividit a bonis. Christi vero gladius est benignus, quia separat a malis. Sicut enim verbum Dei dicitur gladius anceps, et bonus est, quia de utroque testamento incidit ad salutem; sic prava haereticorum doctrina gladius est, quia de utroque testamento assumit; sed malignus, quia totum ad damnationem redigit. Et merito te oro ut eripias, quia tu tantus es, quod das salutem, subaudis omnimodam, scilicet hic secundum virtutes et bona opera, et tandem gloriam aeternam: regibus, id est, hic se ipsos spiritualiter regentibus. Et tantus es et talis, quod redemisti David servum tuum, id est unumquemque fidelem et tibi devotum et viriliter agentem, redemisti per sanguinem 131.0827D| Filii tui. Eripe me, inquam, de gladio maligno, « et erue me de manu filiorum alienorum. » Ideo hoc totum repetit, ut supponat multas causas, quare pro hujusmodi periculo multoties orandum sit, ita: Ideo, Domine, necesse est ut eripias me de aquis multis et de manu haereticorum, quia filii eorum sicut novellae plantationes, id est, cogitationes et sententiae eorum sunt comparabiles arbusculis noviter plantatis. Exponit secundum quid sint comparabiles illis: ita in juventute sua, id est, in hoc quod quotidie novae inveniuntur, et cum veteribus sententiis adjunguntur, comparabiles sunt novis plantationibus, quae noviter factae, numero aliorum saepius conferuntur. Et ideo necesse est ut me liberes. Filiae 131.0828A| eorum compositae, circumornatae, id est, verba eorum sunt ornata, subaudis omni genere exhortationis - et non in parte tantum, sed undique. Filios vocat cogitationes, et filias verba, feminino genere: ideo scilicet, quia filiabus major cultus solet adhiberi: et sicut magis ipsae filiae solent inescare homines, sic verba haereticorum magis nocent quam cogitationes. Si enim tantum cogitarent, nequaquam haeresi sua tot simplices et idiotas dolose irretirent. Et ideo necesse est ut me liberes, quia verba eorum sunt ut similitudo templi: id est, revera similia verbis templi, id est, fidei. Sicut enim viri catholici Deum trinum et unum et quaedam alia annuntiant, ita et ipsi: et hoc modo verba eorum similia sunt verbis fidei, quae fides ideo templum dicitur, 131.0828B| quia sicut in templo hostiae offerri praecipiuntur, ita in fide omnem bonam operationem Deo offerre jubemur, et extra catholicam Ecclesiam non est locus veri sacrificii. Et ideo necesse est ut me liberes, quia promptuaria eorum plena: quia in grammatica eorum, ubi multiplices sententiae continentur ad modum cellae divitis, in qua multa poculorum genera reconduntur: et inde, id est, ex ipsa plenitudine sunt eructantia, id est, extra mittentia, subaudis multas argumentationes, eorum lico, transeuntium ex hoc in illud, id est, ex Veteri Testamento in Novum, vel ex argumentatione in argumentationem, vel ex una ratione in aliam rationem. Et ideo necesse est ut liberes me, quia oves eorum, non dico simplices et idiotas, qui sunt inter eos, sed fetosae oves, 131.0828C| id est, magistri eorum alios in errorem parientes, sunt abundantes, id est, multos fetus habentes, subaudis non secundum illum statum quo ingressi sunt ad fidem, sed in egressibus suis, id est, secundum illum statum quo egressi sunt a fide. Et ideo necesse ut me liberes, quia boves eorum crassae, id est, ipsi iidem magistri eorum sunt copiosi in divitiis; et quod scientia nequeunt, nummorum impensa efficiunt. Oves vocat magistros eorum, propter debilitatem nimiam animi; fetosas, quia alios in errorem pariunt; boves crassas, propter nimiam deceptionem. Vacca etenim pinguis citius taurum decipit, quam ovis arietem. Et ideo necesse est ut me liberes, quia « Non est ruina maceriae, » id est, argumentationes eorum, id est, complexae rationes 131.0828D| dirui non possunt. Et ideo libera me, quia neque transitus, subaudis est in argumentationibus eorum, id est, multi quia resistere nequeunt, ubi saepius capiuntur: « neque clamor in plateis eorum, » id est, istud non est causa, sed ita continuatur: quamvis sint ignominiosi et divites et magistri aliorum, non est tamen clamor, id est, subtilitas et intensio in rationibus eorum. Clamor enim et subtilitatem et intensionem designat. Unde saepius Dominus in Evangelio clamasse dicitur, non quantum ad vocis altitudinem, sed quantum ad orationis intensionem et subtilitatem. Et ideo non est clamor in rationibus illorum, quia in plateis, id est, in amplitudine erroris et aliorum vitiorum sunt. Et ideo necesse est ut me 131.0829A| liberes, quia populum cui haec sunt, videlicet praedicta copia verborum, ut possunt transire ex hoc in illud, et divitiae, et quorum rationes a nullis vel a paucis possunt constringi, illum, inquam, populum talem stulti homines dixerunt beatum. Mea vero sententia haec est, quia ille est « beatus populus, cujus Dominus » ipse est idem quod est Deus ejus, id est, creator ejus. PSALMUS CXLIV. LAUDATIO IPSI DAVID. « Exaltabo te, Deus meus rex, et benedicam nomini tuo in saeculum, et in saeculum saeculi. Per singulos dies benedicam tibi, et laudabo nomen tuum in saeculum, et in saeculum saeculi. Magnus Dominus et laudabilis nimis, et magnitudinis ejus non est finis. Generatio et generatio laudabit opera 131.0829B| tua, et potentiam tuam pronuntiabunt. Magnificentiam gloriae sanctitatis tuae loquentur, et mirabilia tua narrabunt. Et virtutem terribilium tuorum dicent, et magnitudinem tuam narrabunt. Memoriam abundantiae suavitatis tuae eructabunt, et justitia tua exsultabunt. Miserator et misericors Dominus, patiens et multum misericors. Suavis Dominus universis, et miserationes ejus super omnia opera ejus. Confiteantur tibi, Domine, omnia opera tua, et sancti tui benedicant tibi. Gloriam regni tui dicent, et potentiam tuam loquentur. Ut notam faciant filiis hominum potentiam tuam, et gloriam magnificentiae regni tui. Regnum tuum regnum omnium saeculorum, et dominatio tua in omni generatione et generationem. Fidelis Dominus 131.0829C| in omnibus verbis suis, et sanctus in omnibus operibus suis. Allevat Dominus omnes qui corruunt, et erigit omnes elisos. Oculi omnium in te sperant, Domine, et tu das escam illorum in tempore opportuno. Aperis tu manum tuam, et imples omne animal benedictione. Justus Dominus in omnibus viis suis, et sanctus in omnibus operibus suis. Prope est Dominus omnibus invocantibus eum, omnibus invocantibus eum in veritate. Voluntatem timentium se faciet, et deprecationem eorum exaudiet, et salvos faciet eos. Custodit Dominus omnes diligentes se, et omnes peccatores disperdet. Laudationem Domini loquetur os meum, et benedicat omnis caro nomini sancto ejus, in saeculum, et in saeculum seculi. » ENARRATIO. In hoc psalmo continetur laus attribuenda ipsi David, id est, Christo. In hoc autem tractatu quique fideles perfecti post apostolos ex persona sua exhortantur, alios laudare Dominum ex consideratione sui ipsius, illos vero, qui modo ideo ad hoc promoti sunt, ut laudent Dominum, propter ipsum admonent, ut saltem ex consideratione operum ejus laudent eum, ut sic tandem promoveantur ad eum laudandum propter ipsum, sic dicentes: Exaltabo te, Deus meus rex, id est, Domine, qui es creator et rector meus; Exaltabo te, scilicet activa vita, scilicet secundum virtutes et bona opera, et benedicam nomini tuo, id est, laudabo te 131.0830A| ex consideratione nominis tui, benedictione eunte in saeculum saeculi, id est, laudabo te contemplativa vita quae in praesenti agitur secundum quod possibile est, et in futuro perfectius habebitur. Et hoc faciens, per singulos dies, id est, per singulas virtutes benedicam tibi, id est, ascribam tibi singulas virtutes quae mihi inerunt, sive in praesenti, sive in futuro. Vel ita: Benedicam, inquam, tibi, id est, laudabo te (ut dixi) et activa et contemplativa vita, et hoc per singulos dies, id est, in prosperis et adversis. Et merito laudabo te, quia Dominus magnus est, id est, ita potens est quod magnitudinis ejus, id est, potentiae, non est finis, id est, non potest alicujus creaturae intellectu comprehendi; vel non est finis, id est interminabilis est quantum 131.0830B| ad localem capacitatem; vel, non est finis, scilicet secundum tempus, id est aeterna est, et cum tantus sit, est etiam laudabilis in natura sua nimis, id est, plus quam cogitari vel dici possit. Ego, inquam, laudabo te ex consideratione tui ipsius, quia scio te magnum et laudabilem: alii vero qui ad hoc non sufficiunt laudabunt te ex consideratione operum tuorum, et hoc, quandiu generatio generationi succedit. Hoc est quod dicit: « Generatio et generatio laudabit opera tua, » hoc est, laudabunt te ex consideratione operum tuorum, videlicet coeli et terrae, maris et aliorum visibilium, et horum admiratione potentiam tuam pronuntiabunt, id est, te potentem et laudabilem probabunt et propter haec loquentur, scilicet inter se et aliis, magnificentiam 131.0830C| gloriae sanctitatis tuae, id est, magnificam gloriam quam sanctis tuis attribuis. Vel ita: Loquentur te magnifice gloriosum ex consideratione sanctorum tuorum et insuper mirabilia tua narrabunt, ut est resurrectio mortuorum et talia: et praeter haec dicent apud se interius et aliis virtutem terribilium tuorum, id est, potentiam tuam qua hujusmodi vindictas operaris justo judicio tuo per quas terreantur homines, ut in Anania et Saphira, qui beato Petro mentiti sunt (Act. V), et in aliis. Et etiam magnitudinem tuam narrabunt, id est, potentiam tuam qua tu in praesenti sanctos tuos promoves in omnem sanctitatem, et propterea eructabunt, id est, plene enuntiabunt, memoriam abundantiae suavitatis tuae, id est, abundantem misericordiam tuam per quam 131.0830D| memor fuisti hoc facere, quorum ante videbaris quasi oblitus fuisse, videlicet sanctitatem, miracula, promotionem sanctorum tuorum in virtutes et bona opera. Et justitia tua exsultabunt, id est, exsultanter proferent justitiam tuam, hoc est, terribilia opera tua dicent esse justa, et ipsi dicent haec praedicta esse, miserationes Domini, sanctitatem, miracula, promotiones sanctorum in hac vita. Et recte, quia ita est in re. Est enim Dominus miserator, id est, faciens omnes has miserationes, et est misericors, et non utcunque, sed multum misericors. Posita hac voce quae est miserator, dictum erat quia est misericors: sed ideo hanc vocem supposuit, quia voluit addere, multum misericors est et patiens. 131.0831A| Patienter enim omnem peccatorem exspectat et illum quem videt nunquam esse convertendum, et ideo tandem gravius puniendum: non tamen ea intentione perdendum exspectat ut sic tandem acrius eum puniat, cum sit pius et misericors, sed summa et ineffabili elementia sua illum patienter sustinet, nec se ipsum negare potest (II Tim. II), qui, quod suum est, in praesenti omnibus misericorditer exhibet: licet peccator quod suum est usque in finem negligenter operetur, unde tandem justo Dei judicio acrius puniri promeretur. Suavis est Dominus, id est, dixi quia Dominus est miserator, et ita est. Vere Dominus est suavis, id est miserator universis, id est hujusmodi hominibus, liberis et servis, sapientibus et stultis, senibus et pueris, et aliis cujuscunque sint conditionis 131.0831B| et sexus. Vel ita: ipse est suavis universis, id est multum miserator. Et miserationes ejus super omnia opera ejus, id est, sunt super hujusmodi opera ejus, ut est castitas, et quaelibet caeterae virtutes. Multis enim castitate et aliis virtutibus ab eo datis usque in finem digne perseverare concedit, et ideo dictum est super opera, ac si diceret: praeter hoc quod dat virtutes, dat etiam in eis perseverare. Postquam modo dicit: generatio et generatio laudabit Dominum ex consideratione operum ejus, et sanctitatis, et miraculorum, et hoc ex abundanti misericordia eum fecisse eructabit, et hoc ipsum sua auctoritate asseruit; quia ipse est miserator et misericors dicit, orando illud idem quod dixit pronuntiando, ita: Confiteantur tibi, Domine, omnia 131.0831C| opera tua, id est oro, Domine, ut opera tua visibilia sint materia hominibus confitendi tibi, id est laudandi te, et dixi quod ipsi loquentur te gloriosum ex consideratione sanctorum tuorum, et sic eveniet. Sancti tui benedicant tibi, id est, homines laudent te ex consideratione sanctorum tuorum. Gloriam regni tui dicent; ab illo loco ubi dixit, et justitia tua exsultabunt, usque ad hunc versum est interpositio; qui ita continuatur: Exsultabunt, ut dixi, justitia tua, et praeter hoc dicent gloriam regni tui, id est, praedicabunt beatitudinem illius gloriae quam habituri sunt illi qui erunt regnum tuum, et etiam potentiam tuam loquentur, id est, poenae illius immensitatem qua impii afficientur. Et ideo praedicabunt illam potentiam: Ut notam faciant filiis hominum potentiam 131.0831D| tuam, id est, ut hominibus illam notam faciant, et sic a vitiis terreantur. Et ideo praedicabunt gloriam regni tui, ut notam faciant hominibus gloriam magnificientiae regni tui, id est, magnificam gloriam quam habebunt illi in quibus regnabis, et sic ad eam appetendam magis accendantur; et propterea dicent: Regnum tuum regnum omnium saeculorum, id est, gloriam tuam dicent esse gloriam datam aliquibus de omnibus saeculis et de omnibus generationibus, a primo justo usque ad novissimum justum, nunc secundum animam, et tandem secundum utrumque: hoc est, praedicabunt gloriam tuam esse aeternam. Aliud est praedicare gloriam simpliciter, aliud est illam gloriam esse aeternam: et hoc praedicabunt 131.0832A| quia dominatio tua in omni generatione et generationem, hoc est poena malis illata erit et in hac generatione, quae modo dici potest omnis secundum diversos status hominum, et in illa generatione quae una erit, videlicet in resurrectione, hoc est, aeterna erit. Jam enim incipit a primo iniquo, et permanebit in aeternum; et ne aliquis irrationabiliter fretus misericordia Dei, putaret poenam illam non esse perpetuam, confirmat sic: Vere utrumque erit aeternum, et gloria justorum, et poena malorum, quia fidelis Dominus, id est verax est in omnibus verbis. Etsi ipse verax est in omnibus promissis suis, tunc et in promissione gloriae et in comminatione poenae aeternae. Hoc valet quantum ad hoc ne quis applaudat sibi dicens Deum misericordem esse, et 131.0832B| sic neminem aeternaliter punire. Et, ne iterum alicui videatur non recte agere, si pro temporali commissione aeternam sumeret vindictam et ita vellet removere poenam, dicit: Et sanctus in omnibus operibus suis, id est non est ita ut tibi videtur, sed justus et rectus Deus est, non solum in inferendo poenam aeternam, sed in omnibus quaecunque operatur. Sola remotio est, et quia ipse est verax in promissione gloriae, ideo Allevat Dominus, id est, ad se levat, id est, glorificat omnes qui corruunt, id est, omnis modi corruentes, scilicet in peccata, allevat, dicit juxta illud: Nemo ascendit in coelum, scilicet per se, nisi Filius hominis (Joan. III). Et ut illos allevet, in primis erigit, sed secundum remissionem peccatorum in hac vita, omnes elisos, id est, omnis modi confractos, 131.0832C| scilicet in peccatis. Et postquam erecti sunt: Domine, oculi omnium, scilicet interiores, id est, ratio et liberum arbitrium, sperant in te, id est, spem suam ponunt in te, exspectantes ut des illis escam, id est doctrinam spiritualem. Ipsi hoc expetunt, et tu das escam illorum, id est, illis aptam et necessariam in tempore opportuno, id est in hoc saeculo, ubi opportunum est fideles spiritualiter doceri. Et in dando illis escam spiritualem, aperis tu manum tuam, id est largus es, et est dictum a similitudine alicujus manum aperientis ad largiendum, et per hoc quia largus es, imples omne animal benedictione, id est, large imples omnem humilem et mansuetum spirituali doctrina. Et non solum Dominus erigit illos, et dat abundanter escam spiritualem, sed etiam voluntatem 131.0832D| timentium se, id est, diligentium se faciet, et deprecationem eorum exaudiet, id est postulationem eorum, hanc scilicet, salvos faciet illos. Hanc salutem dabit illis, scilicet bonam voluntatem et bonam operationem. Hoc inquam, faciet justus Dominus in omnibus viis suis, et per hoc patet illum facturum voluntatem eorum, quia et ipse hanc talem voluntatem haberi praecipit, et justus est in his praecipiendis, id est, juvabit eos quia ipse dat haec mandata, tum quia justa sunt, tum quia ipsi volunt: et per hoc potest videri quia faciet voluntatem eorum, id est, quia non denegabit eis quae volunt, quia sanctus est in omnibus operibus suis. Ipse, inquam, faciet voluntatem illorum, et deprecationem exaudiet, et 131.0833A| hoc, non diu prolongabit, sed prope est Dominus, id est paratus est omnibus invocantibus eum, illis scilicet qui eum invocant in veritate, id est vera intentione, scilicet quae expetenda sunt et qualiter expetenda sunt postulantes. Et non solum faciet voluntatem illorum dando eis virtutes et bona opera, sed etiam custodit Dominus omnes diligentes se, id est, facit eos perseverare in ipsis donis, illos custodiet, et omnes peccatores disperdet, id est, peccatores commodis damnabit, hic secundum majorem excaecationem, in futuro secundum aeternam ultionem. Et quia haec praedicta bona Dominus faciet, ideo non solum cor, sed etiam os meum, laudationem Domini loquetur os meum, id est, ea quae ad laudem ejus attinent annuntiabo, et meo exemplo benedicat omnis caro 131.0833B| nomen sanctum ejus, id est, omnis modi carnalis laudet eum, scilicet benedictione duratura, in saeculum, id est per totum saeculum, et in saeculum saeculi, id est per aliud saeculum. PSALMUS CXLV. ALLELUIA AGGEI ET ZACHARIAE. « Lauda, anima mea, Dominum, laudabo Dominum in vita mea, psallam Deo meo quandiu fuero. Nolite confidere in principibus, in filiis hominum, in quibus non est salus. Exibit spiritus ejus, et revertetur in terram suam: in illa die peribunt omnes cogitationes eorum. Beatus cujus Deus Jacob adjutor ejus, spes ejus in Domino Deo ipsius qui fecit coelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt. Qui custodit veritatem in saeculum, facit 131.0833C| judicium injuriam patientibus, dat escam esurientibus. Dominus solvit compeditos, Dominus illuminat caecos. Dominus erigit elisos, Dominus diligit justos. Dominus custodit advenas, pupillum et viduam suscipiet, et vias peccatorum disperdet. Regnabit Dominus in saecula, Deus tuus, Sion, in generatione et generationem. » ENARRATIO. In hoc psalmo admonent fideles perfecti minus perfectos ut non confidant in carnalibus dominis, ponentes in eis spem temporalis sustentationis, qui nec velle nec posse habent nisi gratia divinae permissionis, quae confidentia multis fuit causa homicidii, et caetera nefanda operari: sed Deum laudent, et in eum tantum sperent a quo omnis salus procedit. Ut 131.0833D| autem admonitio eorum commendabilior habeatur, primum ostendunt se in eo esse ad quod alios hortantur. Lauda, anima mea, Dominum. Sunt haec verba cujuslibet perfecti fidelis seipsum exhortantis et sibi respondentis propter diversas naturas, scilicet rationabilitatem et sensualitatem, hoc modo: Tu, anima mea, quae sensibus tuis male utendo a Domino discessisti, lauda Dominum, scilicet bene utendo visu, auditu et caeteris sensibus tuis, et sic erit. Vere laudabo Dominum in vita mea, id est, in omnibus sensibus meis, hoc est, in recta administratione sensuum meorum. Et hoc non ad horam scilicet, sed psallam Deo meo, id est, laudabo Deum meum, scilicet hoc modo, quandiu fuero, scilicet in hoc saeculo, et est 131.0834A| hic positus effectus pro causa, lauda pro confide. Confidentia enim causa est ut aliquis laudet eum in quo confidit. Dixi quia laudabo, quare et vos laudate Dominum. Et ut illum laudare possitis, nolite confidere in principibus; id est, non ponite spem vestram in hominibus ea consideratione quia sunt principes et potentes. In filiis hominum, quasi diceret: Licet sint principes, non tamen aliis hominibus digniorem et honestiorem genituram vel natalem habuerunt. In quibus non est salus, id est, in quorum potestate non est salus temporalis, id est, neque velle, neque posse habent ut vobis prosint in hoc mundo nisi Deus eis dederit, et ideo in illis sperandum non est, sed tantum in Domino. Et per hoc patet quia illi nihil possunt ex se, quia exibit spiritus 131.0834B| ejus, scilicet principis ab eo, et revertetur in terram suam, id est, non solum morietur, sed etiam redigetur secundum corpus in pulverem, unde factum est, et tunc in ipso exitu peribunt omnes cogitationes eorum, id est, non solum amittent velle et posse alicui obesse et prodesse, sed nec etiam inde ulterius cogitabunt, quare miseri sunt qui in eis confidunt: ille vero beatus est cujus Dominus Deus Jacob adjutor ejus, id est, qui eum, quem habet Creatorem, habet et adjutorem, et non alium Deum, sed illum qui est Deus Jacob, id est, luctantium. Hoc dicendo, admonet qui a Deo adjuvari volunt oportere luctari cum vitiis, non otio sese dare aut voluptati. Et inde constat quia Deus adjutor erit ejus, quoniam spes ejus in Domino Deo ipsius, id 131.0834C| est, quia sperat in eum et non in alium. Et non frustra sperat, quia ita potens est quod « fecit coelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt » . Et quia omnia creavit ex nihilo, confidentem in ipso facile potest adjuvare. Et non solum potens est, sed etiam verax. Hoc est quod dicit: qui custodit veritatem in saeculum, id est, similis est alicui obtinenti illam vim animi quod illud implet quod promittit, et hoc non ad horam, sed per totum hoc saeculum, et ideo non frustra sperat in eum, quia ipse tam potens est quod patientibus injuriam, id est, tribulationes scilicet pro nomine ejus, facit judicium, scilicet illos hic magis ac magis custodiendo, et tandem glorificando, et malos puniendo; et etiam dat escam esurientibus, id est, sperantibus 131.0834D| in ipso, necessarium victum quantum ad corpus sustentationem suggerit. Et praeterea Dominus solvit compeditos, scilicet prava consuetudine peccati, ut libere ei valeant famulari. Et non solum hoc facit, sed etiam illuminat caecos, scilicet secundum moralem scientiam quod necesse est omnibus salvandis, aliquos vero, videlicet perfectiores, secundum spiritualem intelligentiam: et insuper erigit, scilicet secundum remissionem peccatorum elisos, id est, fractos in peccatis: et postea illos justos, scilicet factos dirigit, id est, promovet ad altiora, et deinde custodit advenas, id est, facit perseverare in bono illo qui hic se cognoscunt esse advenas et peregrinos, et pupillum, id est, illos qui a se vero patre 131.0835A| per criminalia discesserunt propter avaritiam. Et viduam, id est, illos qui se a marito vero amando temporalia per cupiditatem discesserunt suscipiet, id est, etiam illis condonabit peccata, si digne poenituerint. Et non solum remittet, sed etiam vias peccatorum, id est pravas conscientias quae sunt via ad peccata, disperdet, id est, prorsus destruet. Nota haec omnia quae hic dicta sunt, videlicet quod Dominus faciet judicium injuriam patientibus, et solvit et erigit, et caetera quae sequuntur, esse causas et quasi probationes, quia ipse vere potens est adjuvare sperantes in se. Regnabit Dominus in saecula Deus tuus Sion, id est, o Sion, haec praedicta facit gubernator et creator in fidelibus suis, et hoc non horarie, sed isto modo regnabit in saecula, id est, taliter 131.0835B| operabitur in eis, quandiu haec saecula erunt. Et non solum in generatione praesenti taliter regnabit in eis, sed in generatione futura regnabit in illis, scilicet aeternaliter illos remunerando. PSALMUS CXLVI. ALLELUIA. « Laudate Dominum, quoniam bonus est psalmus, Deo nostro sit jucunda decoraque laudatio. Aedificans Jerusalem Dominus, dispersiones Israelis congregabit. Qui sanat contritos corde, et alligat contritiones eorum. Qui numerat multitudinem stellarum, et omnibus eis nomina vocat. Magnus Dominus noster, et magna virtus ejus, et sapientiae ejus non est numerus. Suscipiens mansuetos Dominus, humilians autem peccatores usque ad terram. 131.0835C| Praecinite Domino in confessione, psallite Deo nostro in cithara. Qui operit coelum nubibus, et parat terrae pluviam. Qui producit in montibus fenum et herbam servituti hominum. Qui dat jumentis escam ipsorum, et pullis corvorum invocantibus eum. Non in fortitudine equi voluntatem habebit, nec in tibiis viri beneplacitum erit ei. Beneplacitum est Domino super timentes eum, et in eis qui sperant super misericordia ejus. » ENARRATIO. In hoc psalmo Propheta exhortatur omnes fideles laudare Dominum ex consideratione spiritualium donorum; scilicet fidei et remissionis peccatorum et perseverantiae in bonis operibus, subdendo multas causas quare id facere debeant, ad hoc scilicet intendens 131.0835D| ut huic admonitioni assensum praebeant. Dicit ergo sic: « Laudate Dominum, quoniam bonus est psalmus. » In psalmo tria sunt: chordae, sonus, motus digiti. Per chordas, carnis siccationem; per sonum, virtutes; per motum digitorum bonam operationem intelligimus: quibus modis propheta in hoc loco ad laudem Dei fideles hortatur ita: Laudate Dominum, agendo ei psalmum hoc modo ut exposuimus: et justum est ut eum sic laudetis, quoniam psalmus, scilicet hujusmodi est, id est, fructuosius, et ideo sit scilicet psalmus datus a vobis Deo nostro, quia laudatio scilicet hujusmodi, est jucunda, id est, bene placens Deo. Et decora, id est, honesta in se ipsa. Hoc totum est dicere: Ideo agite qsalmum Domino, tum 131.0836A| quia psalmus utilis est, tum quia placet Deo, quia honestum est in se ipso. Et ideo laudate Dominum, quia dispersiones Israelis, id est, illos qui dispersi sunt ad diversas culturas idolorum, congregabit, scilicet secundum unitatem fidei ad hoc ut sint Israel. Et ideo faciet illos hic esse Israel, id est fideles et bene operantes, ut ex illis tandem reaedificet coelestem Jerusalem, quae per apostasiam et casum primi hominis diminuta est. Hoc est quod dicit: aedificans Jerusalem Dominus. Et ideo laudate, quia ipso scilicet peccata remittendo, sanat contritos corde, id est, dolentes et humiliter ingemiscentes pro peccatis suis, et non solum hoc facit, sed etiam alligat contritiones eorum, id est, restaurat et consolidat rationem et liberum arbitrium illorum, scilicet in baptismo, et multos ex illis 131.0836B| facit stellas. Et non solum facit illos esse stellas, sed etiam numerat multitudinem stellarum, id est, custodit illos in hoc quod stellae sunt, scilicet illuminati luce sapientiae ut perseverent. Numerat dicit, pro custodit. Ad hoc enim res numeratur, ut custodiatur: et praeter hoc omnibus eis nomina vocans, id est, diversa dona attribuit. Alii enim secundum Apostolum dat sermonem sapientiae, alii genera linguarum (I Cor. XII). Et ideo laudate, quia magnus est Dominus noster, id est omnipotens est Deus Pater, et magna virtus ejus, id est, Filius ejus similiter magnus est. Et quamvis dicatur Pater magnus, et Filius magnus, tamen sapientiae ejus, scilicet Filii, non est numerus, scilicet cum Patre, id est, Filius non facit numerum cum Patre, hoc 131.0836C| est, non sunt duo quantum ad essentiam Pater et Filius, sed quantum ad personas. Ut ergo fideliter possitis credere et intelligere Patrem et Filium diversas personas et eamdem penitus essentiam, estote mansueti quia suscipiens mansuetos Dominus, id est, humiles promovet ad intelligendum, humilians peccatores usque ad terram, id est superbos et indignantes, quia non possunt intelligere illos deprimit usque ad terram, id est usque ad infidelitatem, ut nihil de Domino nisi terrenum intelligant, licet prius aliquid intellexissent. Et ut Dominus vos suscipiat, id est humiliet, secundum intellectum, praecinite Domino in confessione, id est, primum confitemini peccata vestra Domino, et deinde psallite Deo nostro, id est bene operamini ad honorem ipsius, et hoc in 131.0836D| cithara, id est in mortificatione carnis vestrae. Et ideo laudate, quia ipse operit coelum nubibus, id est, coelat arcana sua in Scripturis prophetarum, et, illud idem quod ibi occultum est, parat terrae pluviam, id est, Ecclesiae suae doctrinam, scilicet per praedicatores quibus ea revelavit, et ideo laudate, quia ipse producit de montibus, id est de Scripturis montium, id est prophetarum fenum et herbam, scilicet frumenta, id est, historialem intellectum et spiritualem existentia in ipsis montibus, herbam, id est, spiritualem intellectum dat jumentis, id est, simplicibus et idiotis: scilicet escam ipsorum: id est, doctrinam illis convenientem. Et non solum fidelibus de Judaeis dat fenum et herbam, sed etiam pullis 131.0837A| corvorum, id est filiis gentium, qui erant denigrati in peccatis scilicet, dat herbam et fenum, id est escam similiter, et non omnibus, sed invocantibus eum, id est tantum illis qui fideles sunt et bene vivunt. Illos, ut dixi, qui contrito sunt corde sanat Dominus, et mansuetos dirigit, sed non in fortitudine equi voluntatem habebit, id est, superbos non diligit. Nec in tibiis viri beneplacitum erit ei, id est, nec diligit illos qui sunt viriliter agentes in luxuria. Per tibias denotantur luxuriosi, quia a renibus usque deorsum maxime corpus vacat libidini: vel, per tibias possunt intelligi quaelibet criminalia quae cum delectatione sunt, praeter superbiam quae denotatur in fortitudine equi. Tibiae enim musicum est instrumentum, delectatione coopertum: hos tales non diligit Dominus, sed diligentes 131.0837B| se et sperantes in se, illos diligit. Hoc est quod dicit: Domino scilicet providenti et respicienti super timentes se, id est diligentes, beneplacitum est, id est in illis. Et in eis scilicet beneplacitum est, qui sperant super misericordia ejus, id est, qui non confidunt de suis meritis, sed de gratia ipsius. Aliud est diligere, aliud sperare, ideo postquam dixit timentes, id est diligentes, supposuit sperantes. PSALMUS CXLVII. ALLELUIA HAGGEI ET ZACHARIAE. « Lauda, Jerusalem Dominum, lauda Deum tuum, Sion. Quoniam confortavit seras portarum tuarum, benedixit filiis tuis in te. Qui posuit fines tuos pacem, et adipe frumenti satiat te. Qui emittit eloquium suum terrae, velociter currit sermo 131.0837C| ejus. Qui dat nivem sicut lanam, nebulam sicut cinerem spargit. Mittit crystallum suam sicut buccellas, ante faciem frigoris ejus quis sustinebit? Emittet verbum suum, et liquefaciet ea: flabit spiritus ejus et fluent aquae. Qui annuntiat verbum suum Jacob, justitias et judicia sua Israel. Non fecit taliter omni nationi, et judicia sua non manifestavit eis. » ENARRATIO. In hoc psalmo rursum exhortatur Propheta eosdem quos in praecedenti admonuit laudare Dominum, sed ex diversa consideratione. In illo enim illos invitavit ad laudem, ex ea consideratione qua dedit eis fidem et remissionem peccatorum, et restituit ratiotionem 131.0837D| et liberum arbitrium, et plura quae sequuntur. In hoc autem illos admonet laudare Dominum, ex ea consideratione qua dedit eis optimos defensores contra haereticos impugnantes utrumque Testamentum. Vetus, Manichaei: Novum, ut Marcionistae et plures alii, qui carnales observantias legis inducere et novae legis instituta cessare oportere censebant. Et, qui eosdem haereticos Ecclesiae associavit, et tantae perfectionis illos instituit quod eorum praedicatione multos ad fidem convertit, quod sic incipit: Lauda, Jerusalem, Dominum, id est, o Jerusalem, lauda omni dignitate vitae Dominum, id est, quia Dominus est, id est, gubernator tuus, et Deum, id est, quia Deus est, id est, Creator tuus, et talis lauda, ut sis Sion, id est, speculans futura, non quaerens temporalem, 131.0838A| sed tantum aeternam remunerationem. Et ideo lauda, quoniam confortavit seras portarum tuarum, id est, fortes et invictos fecit defensores prophetarum et apostolorum, qui tibi sunt portae per quas ad fidem intrasti et ad omnem bonam operationem. Seras vocat Augustinum, Gregorium et alios sanctos Patres, ab ea similitudine, quia sicut serae muniunt ea quibus affiguntur, ita contra omnem haeresim sancti Patres prophetias et caetera divinae paginae documenta sententiis suis rationabiliter defendunt. Et ideo lauda, quia benedixit filiis tuis in te, id est, multiplicavit, scilicet secundum promotionem et augmentum virtutum et bonorum operum, filios tuos manentes in te, id est in tui conformitate. Vel sic: Benedixit, id est multiplices filios dedit tibi in 131.0838B| te manentes. Et ideo lauda, quia ipse posuit fines tuos pacem, id est, haereticos qui tibi sunt affines, id est, neque in fide omnino, neque extra fidem omnino existentes, posuit pacem ipsam: antonomatice dictum est, id est, fecit tibi firmiter reconciliatos secundum unionem fidei et veritatem, et ideo lauda, quia adipe frumenti, id est, spiritali intellectu Scripturae satiat te. Frumentum dicitur divina Scriptura. In frumento autem est et adeps et furfur. Per adipem allegoricus sensus, per furfur litteralis tantum denotatur quo soli Judaei utuntur. Dixi quia dabit tibi spiritualem intellectum, et ideo lauda, quia, per illos quos satiabit adipe frumenti, emittet eloquium suum terrae, id est, extra mittet praedicationem suam ubique terrarum scilicet contra haereticos. Et ideo 131.0838C| lauda, quia velociter currit sermo ejus, id est, tantae sapientiae illos faciet quod eorum praedicationi nemo resistere potest, et brevi tempore per multas nationes transibunt. Et ideo lauda, quia ipse dat nivem sicut lanam, id est, qui infrigidati sunt vitiis ita sanctificat quod per eos alios fovet, et calore spirituali calefacit ad modum lanae aliquid calefacientis: nebulam sicut cinerem spargit, id est, illos qui sunt ignorantes veritatem facit esse cinerem, id est, ita illuminat quod eorum vita et exemplo fertilem reddit Ecclesiam, ad modum cineris sparsi super terram eam fecundantis. Et ideo lauda, quia mittit crystallum suam sicut buccellas, id est, illos, qui indurati sunt in profundo nivis et nebulae vitiorum et ignorantiae, 131.0838D| faciet esse tantae sapientiae quod subtilius et perfectius scient praedicare, quam auditorum capacitas valeat recipere, et ita replebit illos spiritu sapientiae quod nullus adversariorum eorum praedicationi resistet. Hoc est quod sub interrogatione ponit ut commendabilis sit, ita: Ante faciem frigoris ejus quis sustinebit? id est, praesentiam illorum qui frigus erant, et tamen futuri ejus. Quis sustinebit, id est quis contradicere poterit? scilicet nullus, sicut ibi dictum est: Et non poterant resistere sapientiae et Spiritui qui loquebatur (Act. VI). Et quod ipse faciet nivem sicut lanam, et nebulam sicut cinerem, et crystallum sicut buccellas, id est illos qui sunt indurati in nive et nebula, sicut nebulam: hoc non solum fiet per praedicationem eorum 131.0839A| quos adipe frumenti satiabit, et per quos volociter currit sermo ejus: sed per hoc emittet Verbum suum, id est, Filium suum quem semper et ineffabiliter a se emittit, in eis operari faciet et sic liquefaciet ea, id est, mollificabit eos, dando illis virtutes et bona opera, et destruendo primum in eis duritiam vitiorum et interioris caecitatis, et in hoc non solum Filius operatur, sed etiam Spiritus sanctus. Hoc est quod dicit: flabit spiritus ejus, scilicet in eis: et hoc modo, scilicet per operationem totius Trinitatis et per praedicationem horum quos diximus, illi haeretici qui prius erant nix, nebula, crystallus, conversi ad fidem fluent aquae, id est, abundantes doctrinae erunt illis ad modum aquae multum fluentis, quia per illos conversos iterum Dominus annuntiabit 131.0839B| scilicet hominibus, verbum suum, scilicet justitias et judicia sua, id est, justa praecepta sua quae ipse juste fieri judicat, alios eorum quibus praedicabunt faciens esse Jacob, et alios faciens esse Israel, id est, magis perfectos. Non fecit taliter omni nationi, id est, dixi quia hos tales convertet, sed tamen hoc non faciet omni nationi, id est, diversis sectis haereticorum. Omni, id est secundum omnes partes et judicia sua, id est, hoc ipsum quod alios eorum salvabitex gratia, alios damanbit ex justitia, non manifestabit, id est, revelabit eis, quare permittit sic excaecari. PSALMUS CXLVIII. ALLELUIA AGGEI ET ZACHARIAE. « Laudate Dominum de coelis, laudate eum in excelsis. Laudate eum, omnes angeli ejus, laudate eum, 131.0839C| omnes virtutes ejus. Laudate eum, sol et luna, laudate eum, omnes stellae et lumen. Laudate eum, coeli coelorum, et aquae omnes quae super coelos sunt, laudent nomen Domini. Quia ipse dixit, et facta sunt: ipse mandavit et creata sunt. Statuit ea in saeculum et in saeculum saeculi, praeceptum posuit et non praeteribit. Laudate Dominum de terra, dracones et omnes abyssi, grando, nix, glacies, spiritus procellarum, quae faciunt verbum ejus. Montes et omnes colles, ligna fructifera et omnes cedri. Bestiae et universa pecora, serpentes et volucres pennatae. Reges terrae et omnes populi, principes et omnes judices terrae. Juvenes et virgines, senes cum junioribus laudent nomen Domini, quia exaltatum est nomen ejus solius. Confessio ejus super coelum et terram, 131.0839D| et exaltavit cornu populi sui. Hymnus omnibus sanctis ejus, filiis Israel, populo appropinquanti sibi. ENARRATIO. In superiori Laudate, invitat Propheta omnes fideles laudare Dominum ex consideratione spiritualium donorum, scilicet fidei et aliorum quae ibi dicta sunt. In altero autem, id est, in Lauda, Jerusalem, rursum admonet omnes laudare Dominum ex ea consideratione quia Ecclesiam suam contra impugnationes haereticorum firmiter munit, et eosdem etiam postea ad fidem convertit: in hoc vero psalmo invitat fideles laudare Dominum ex consideratione omnium creaturarum, sic dicens: Laudate Dominum de coelis, id est, coeli sint vobis 131.0840A| materia laudandi Dominum. Et quia in coelo sunt et digniores et minus dignae creaturae, scilicet incorporeae, ex consideratione singularum invitat laudare Dominum, incipiens a dignoribus, ita: Laudate eum in excelsis, id est, supremae et altiores creaturae sint vobis materia laudandi Dominum. Et supponit illas altiores creaturas per partes, ita: Laudate eum, omnes angeli ejus, id est, vos nuntii ejus ad fideles in terra demorantes, et non solum angeli, sed etiam omnes virtutes ejus, id est, omnes coelestes spiritus, estote materia laudandi. Et non solum coelestia incorporea sint vobis materia laudandi Dominum, sed etiam coelestia corporea, videlicet sol et luna et stellae, tum ex eo quod sunt, tum etiam quod fulgorem ex eo emittent. Hoc est quod dicit, et lumen. 131.0840B| Coeli, id est, firmamentum et aether, scilicet complexi vis: coelorum, id est, septem circulorum, ubi aplanes et planetae fixae sunt, sint vobis materia laudandi Dominum. Esse aquas super firmamento, ex Genesi patet, ubi dictum est: « Divisit aquas quae erant sub firmamento, ab his quae erant super firmamentum (Gen. I). » Et ideo laudate, quia ipse dixit, id est solo ( sic ) dicere, id est, sola voluntate sua, facta sunt, scilicet omnia secundum rudem et informem materiam: ipse mandavit, id est voluit, et creata sunt, id est, singula prius confusa, formas proprias receperunt. Et postquam creata sunt, « statuit ea in saeculum et in saeculum saeculi. » id est, statoria fecit ea, scilicet mansura per totum hoc saeculum et aliud saeculum: et insuper 131.0840C| praeceptum, id est, legem et officium qualiter se haberent et quid agerent, injunxit: et non praeteribit, id est, praeceptum suum aliquid horum; sed ad quod creata sunt, jugiter adimplebunt. Facta ergo admonitione ut Deum laudent ex consideratione coelestium, iterum invitat ad idem ex consideratione terrestrium, ita: Laudate Dominum de terra, id est, omnia terrena sint vobis materia laudandi Dominum, videlicet dracones; quae sunt praecipua animalia in terrenis. Et omnes abyssi. Abyssi dicuntur in hoc loco profundissimae fossae, ubi dracones cubant. « Ignis, grando, nix, glacies, et spiritus procellarum, » id est, venti qui faciunt procellas: quae scilicet omnia faciunt verbum ejus, id est, observant praeceptum ejus, sint vobis materia laudandi Dominum. 131.0840D| « Montes et omnes colles, ligna fructifera et omnes cedri, » id est, et fecundae arbores et steriles: bestiae scilicet silvestres, et universa pecora, id est, domita animalia: serpentes et volucres scilicet tum ex ea consideratione quod sunt volucres, et ex ea quod sunt « pennatae. Reges terrae et omnes populi, » id est, subditi ipsorum. « Principes et omnes judices terrae, » scilicet cum sint principes, sed tamen reipublicae curam habentes: juvenes et virgines, hic notat diversos sexus: senes cum junioribus, hic diversas aetates, laudent nomen Domini, id est, omnia haec praedicta, sint vobis materia laudandi Deminum. Et merito debetis eum laudare ex consideratione horum omnium, tum « quia exaltatum est 131.0841A| nomen ejus solius: » juxta illud: « Exaltavit eum, et dedit ei nomen quod est super omne nomen (Phil. II): » tum quia « confessio ejus super coelum et terram, » id est, laus ejus in superiori et inferiori creatura: tum quia tandem exaltabit cornu populi sui, id est, sublimitatem suorum juste remunerabit. Laudate, inquam, sic dicentes alter alteri: Hymnus, id est, laus sit omnibus sanctis ejus, id est, omnes sancti laudent eum, scilicet omni dignitate vitae, videlicet illi qui ex Judaeis facti sunt Israel, id est, fideles illi, qui ex gentibus additi sunt illis alter paries. Hoc est quod dicit, « Filiis Israel, populo appropinquanti sibi, » id est, ipsis filiis Israel. In quocunque psalmo habetur alleluia in principio, habetur alterum in fine secundum beatum Hieronymum. PSALMUS CXLIX. ALLELUIA. 131.0841B| « Cantate Domino canticum novum, laus ejus in ecclesia sanctorum. Laetetur Israel in eo qui fecit eum, et filiae Sion exsultent in rege suo. Laudent nomen ejus in choro, in tympano et psalterio psallant ei. Quia beneplacitum est Domino in populo suo, et exaltabit mansuetos in salutem. Exsultabunt sancti in gloria, laetabuntur in cubilibus suis. Exsultationes Dei in gutture eorum, et gladii ancipites in manibus eorum. Ad faciendam vindictam in nationibus, increpationes in populis. Ad alligandos reges eorum in compedibus, et nobiles eorum in manicis ferreis. Ut faciant in eis 131.0841C| judicium conscriptum, gloria haec est omnibus sanctis ejus. » ENARRATIO. In hoc psalmo Propheta invitat fideles ad laudem Dei, supponendo easdem causas quas dixit in « Laudate Dominum quoniam bonus, » et quasdam alias, ita: « Cantate Domino canticum novum, » id est, cum jucunditate agite ad honorem Domini canticum novum. Et haec laus ejus, id est, illud novum canticum ita sit in vobis, ut sitis in ecclesia sanctorum, id est, in fide electorum. Ecclesia pro fide ponitur, sicut alibi dictum est: « Non est locus veri sacrificii extra Ecclesiam, » id est, fidem. Et cum aliquis Israel, id est, perfectus egerit novum canticum, ita 131.0841D| ut sic in ecclesia sanctorum, laetetur scilicet, non se, sed in eo qui fecit eum, scilicet, talem, id est, hujus gratiae nihil sibi ascribat, sed Deo. Et filiae Sion. Intransitive dictum est, id est, illae filiae quae sunt Sion, hoc est, quique perfectiores et praecipue ornati virtutibus ad modum filiarum, quibus major cultus diligentius adhibetur. Illae, inquam, filiae Sion, id est, futura speculantes, exsultent in rege suo, id est, in consideratione tanti rectoris, qui in hac dignitate virtutum illos custodit. Modo exponit quod ipse dicat canticum novum, ita dixi, ut cantent novum canticum, id est, laudent nomen ejus: hoc est, laudent secundum quod expetit hoc nomen ejus quod est Dominus, ita scilicet, ut sint in choro, id 131.0842A| est in concordia, id est, in dilectione Dei et proximi. Et in tympano, id est, in separatione omnium criminalium. Hoc enim denotatur per tympanum corio mortui animalis obvolutum, a quo quidquid humoris carnei inerat, perfecte est abstractum. Et psalterio psallant ei, id est, laudent eum in anima ornata virtutibus. Et ideo debent cantare Domino hoc canticum novum, id est, laudare eum in choro, in tympano et psalterio: « quia beneplacitum est Domino populo suo, » scilicet hujusmodi canticum esse, quia hoc tale canticum placet Domino, tum etiam ideo quia ipse tandem « exaltabit mansuetos in salutem: » in hanc scilicet quod « exsultabunt sancti in gloria. » Et licet omnes participent eamdem gloriam et idem bonum, tamen alii plus, alii minus, 131.0842B| pro diversis meritis singulorum. Hoc est quod dicit, Laetabuntur in cubilibus suis, id est, diversis suis donis, juxta illud: « In domo Patris mei mansiones multae sunt (Joan. XIV). » Istud ad hoc dictum est, ut eo perfectius quisque cantare studeat, quo singulis pro eorum meritis audit reddenda esse ibi praemia. Et ut ibi tandem possint exsultare, hic interim sint « exaltationes Dei in gutture eorum, » id est, exaltent ut non ejiciatur ab his verbum Dei. Et ut competenter sciant annuntiare, in manibus, id est, in potestate illorum sint gladii ancipites, id est, verbum Dei quod est anceps, id est, confirmans ex utroque testamento ea quae dicuntur: vel anceps, id est, interiores et exteriores sordes. « Ad faciendam vindictam in nationibus, » id est, ad hoc debent 131.0842C| habere ancipites gladios, ut subjugent sibi aliquos de nationibus, id est, de diversis sectis haereticorum: illi dico, existentes in nationibus, id est, inter ipsos haereticos in hoc plurimum intendentes, ut sicut ipsi de fidelibus aliquos subtraxerunt, ita isti quasi vindictam facientes, aliquos de infidelitate subtrahant. Et ideo, ut sciant increpare de populis, illi dico, existentes in populis. Populis et nationibus, idem hic significat. Inter vindictam facere et increpare, est differentia: et ideo prius alligent reges eorum in compedibus, id est, magistros haereticos invincibilibus rationibus. « Et nobiles eorum in manicis ferreis, » id est, illos qui sub specie sanctitatis inter se conversantes, et famosi et insignes habentur: et ideo, ut faciant in eis, id est, de ipsis 131.0842D| haereticis judicium conscriptum, ut constitutum a multis Patribus sanctis, id est, ita de illis judicent, sicut in scripturis sanctorum praedecessorum: et praeterea debent esse in choro, in tympano et psalterio et doctrina utriusque testamenti quia « gloria haec est omnibus sanctis ejus, » id est ista gloria quae est quantum ad me, qui etiam propheta magnae auctoritatis sum, comprobatur etiam esse auctoritate omnium sanctorum. PSALMUS CL. ALLELUIA. « Laudate Dominum in sanctis ejus, laudate eum in firmamento virtutis ejus. Laudate eum in virtutibus ejus, laudate eum secundum multitudinem 131.0843A| magnitudinis ejus. Laudate eum in sono tubae, laudate eum in psalterio et cithara. Laudate eum in tympano et choro, laudate eum in chordis et organo. Laudate eum in cymbalis bene sonantibus, laudate eum in cymbalis jubilationis: omnis spiritus laudet Dominum. Alleluia. » ENARRATIO. In hoc psalmo invitat Propheta omnes fideles laudare Dominum tantummodo ex consideratione futurae beatitudinis sanctorum, ita: « Laudate Dominum in sanctis ejus, » id est, in consideratione sanctorum ejus. Et determinat secundum quam considerationem debeant laudare Dominum, sic: « Laudate eum in firmamento virtutis ejus, » id est, ea consideratione, quod sanctos 131.0843B| suos ita confirmabit in virtute, ut ulterius peccare non possint. Et ne aliquis putaret illos confirmandos esse in una virtute tantum, addit: Laudate eum in virtutibus ejus, id est, in consideratione multiplicium virtutum, in quibus sancti erunt glorificati, subaudis secundum animam. « Laudate eum secundum multitudinem magnitudinis ejus, » id est, secundum multiplicem glorificationem, qua magnificati erunt in corpore, videlicet secundum nimiam agilitatem et decorem ipsius corporis et impassibilitatem, et multa alia: Modo exsequitur per partes illam corporis beatitudinem, ita: Laudate eum in sono tubae, id est, consideratione illius perfectae victoriae, quando et mortis et omnis calamitatis fines erunt. Unde dictum est: « Ubi est mors, victoria 131.0843C| tua? ubi mors, aculeus tuus? (I Cor. XV.) » In principio belli et in fine tuba canitur: ideo hic pro victoria ponitur, Laudate eum in psalterio, id 131.0844A| est, in consideratione glorificationis animae, quae erit secundum perfectam scientiam et plenam Dei cognitionem. Et cithara; id est, in consideratione glorificationis corporis. Laudate eum in tympano, id est, in separatione corruptionum omnium: et choro, id est, in conformi beatitudine quam habebunt cum angelis. Laudate eum in chordis, id est, in ea beatitudine, quam per nimiam tribulationem hujus mundi adipiscentur. Tympanum notat separationem omnium carnalium. Chordae autem illud idem in concordia, et plus, videlicet quomodo ad id perveniatur: et laudate eum in organo, id est, in concordia diversorum donorum, quae licet diversa sint, unanimiter tamen et sine invidia singuli eam possidebunt. Et est dictum a similitudinem organi, in quo et 131.0844B| diversae fistulae sunt, et tamen in sono non dissonant. « Laudate eum in cymbalis bene sonantibus, » id est, in fulgore et pulchritudine corporis sanctorum, quod non mediocriter pulchrum erit, sed valde pulchrum. Per cymbalum fulgorem et pulchritudinem: per bene sonantibus, nimiam pulchritudinem notamus. Et « Laudate eum in cymbalis jubilationis, » id est, in eo quod sancti ex ipsa pulchritudine corporum sanctorum Deum perfecte laudabunt. « Omnis spiritus laudet Dominum, » id est, non solum laudate eum ex ea glorificatione corporis, quod erit in tympano et choro et caeteris praedictis, sed etiam quod spirituale, id est, ad modum spiritus agile et subtile efficietur. Vel ita: Non solum laudate eum ex praedicta glorificatione corporis, sed 131.0844C| etiam ex omnimoda glorificatione animarum, quae tunc erit in aeternum. |
HOMILIA XI. Habita ad populum in basilica sanctae Agnetis, in die natalis ejus. LECTIO S. EVANGELII SEC. MATTH. XIII, 44---52. In illo tempore, dixit Jesus discipulis suis parabolam hanc: Simile est regnum coelorum thesauro abscondito in agro; quem qui invenit homo, abscondit, et prae gaudio illius vadit, et vendit universa quae habet. et emit agrum illum. Iterum simile est regnum coelorum homini negotiatori, quaerenti bonas margaritas; inventa autem una pretiosa margarita, abiit et vendidit omnia quae habuit, et emit eam. Iterum simile est regnum coelorum sagenae missae in mare, et ex omni genere piscium congreganti. Quam, cum impleta esset, educentes, et secus littus sedentes, elegerunt bonos in vasa, malos autem foras miserunt. Sic erit in consummatione saeculi. Exibunt angeli, et separabunt malos de medio justorum, et mittent eos in caminum ignis. Ibi erit fletus et stridor dentium. Intellexistis haec omnia? Dicunt ei: Utique, Domine. Ait illis: Ideo omnis scriba doctus in regno coelorum similis est homini patrifamilias proferenti de thesauro suo nova et vetera. 1. Coelorum regnum, fratres charissimi, idcirco terrenis rebus simile dicitur, ut ex his quae animus novit surgat ad incognita, quatenus exemplo visibilium se ad invisibilia rapiat, et per ea quae usu didicit, quasi confricatus, incalescat, ut per hoc quod scit notum diligere, discat et incognita amare. Ecce enim coelorum regnum thesauro abscondito in agro comparatur, quem qui invenit homo, abscondit, et prae gaudio illius vadit et vendit universa quae habet, et emit agrum illum. Qua in re hoc quoque notandum est, quod inventus thesaurus absconditur, ut servetur, quia studium coelestis desiderii a malignis spiritibus custodire non sufficit, qui hoc ab humanis laudibus non abscondit. In praesenti etenim vita quasi in via sumus, qua ad patriam pergimus. Maligni autem spiritus iter nostrum quasi quidam latrunculi obsident. Depraedari ergo desiderat, qui thesaurum publice portat in via. Hoc autem dico, non ut proximi opera nostra bona non videant, cum scriptum sit: Videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est (Matth. V, 16), sed ut per hoc quod agimus laudes exterius non quaeramus. Sic autem sit opus in publico quatenus intentio maneat in occulto, ut et de bono opere proximis praebeamus exemplum, et tamen per intentionem, qua Deo soli placere quaerimus, semper optemus secretum. Thesaurus autem coeleste est desiderium, ager vero in quo thesaurus absconditur disciplina studii coelestis. Quem profecto agrum venditis omnibus comparat, qui, voluptatibus carnis renuntians, cuncta sua terrena desideria per disciplinae coelestis custodiam calcat, ut nihil jam quod caro blanditur libeat, nihil quod carnalem vitam trucidat spiritus perhorrescat. 2. Rursum coeleste regnum negotiatori homini simile dicitur, qui bonas margaritas quaerit, sed unam pretiosam invenit, quam videlicet inventam, omnia vendens emit, quia qui coelestis vitae dulcedinem, in quantum possibilitas admittit, perfecte cognoverit, ea quae in terris amaverat libenter cuncta derelinquit; in comparatione ejus vilescunt omnia, deserit habita, congregata dispergit, inardescit in coelestibus animus, nil in terrenis libet, deforme conspicitur quidquid de terrenae rei placebat specie, quia sola pretiosae margaritae claritas fulget in mente. De cujus dilectione recte per Salomonem dicitur: Fortis est ut mors dilectio (Cant. VIII, 6), quia videlicet sicut mors corpus interimit, sic ab amore rerum corporalium aeternae vitae charitas occidit. Nam quem perfecte absorbuerit, ad terrena foris desideria velut insensibilem reddit. 3. Nec enim sancta haec, cujus hodie natalitia celebramus, mori pro Deo potuisset in corpore, si prius a terrenis desideriis mortua non fuisset in mente. Erectus namque in virtutis culmine animus tormenta despexit, praemia calcavit. Ante armatos reges et praesides ducta stetit, feriente robustior, judicante sublimior. Quid inter haec nos barbati et debiles dicimus, qui ire ad regna coelestia puellas per ferrum videmus, quos ira superat, superbia inflat, ambitio perturbat, luxuria inquinat? Qui si adipisci regna coelorum per bella persecutionum non possumus, hoc ipsum nobis turpe sit, quod Deum nolumus saltem per pacem sequi. Ecce nulli nostrum hoc tempore dicit Deus: Pro me morere, sed: Illicita tantummodo in te desideria occide. Qui ergo in pace subigere carnis desideria nolumus, quando in bello pro Domino ipsam carnem daremus? 4. Rursus simile est regnum coelorum sagenae in mare missae dicitur, ex omni genere piscium congreganti, quae impleta ad littus educitur, et in vasis boni pisces eliguntur, mali autem projiciuntur foras. Sancta Ecclesia sagenae comparatur, quia et piscatoribus est commissa, et per eam quisque ad aeternum regnum a praesentis saeculi fluctibus trahitur, ne in aeternae mortis profunda mergatur. Quae ex omni genere piscium congregat, quia ad peccatorum veniam sapientes et fatuos, liberos et servos, divites et pauperes, fortes et infirmos vocat. Unde per Psalmistam Deo dicitur: Ad te omnis caro veniet (Psal. LXIV, 3). Quae sagena, scilicet, tunc universaliter repletur, cum in fine suo humani generis summa concluditur. Quam educunt, et secus littus sedent, quia sicut mare saeculum, ita saeculi finem significat littus maris. In quo scilicet fine boni pisces in vasis eliguntur, mali autem projiciuntur foras, quia et electus quisque in tabernacula aeterna recipitur, et interni regni luce perdita, ad exteriores tenebras reprobi pertrahuntur. Nunc enim bonos malosque communiter quasi permistos pisces fidei sagena nos continet, sed littus indicat sagena, id est sancta Ecclesia, quid trahebat. Et quidem pisces qui capti fuerint mutari non possunt; nos autem mali capimur, sed in bonitate permutamur. Cogitemus igitur in captione, ne dividamur in littore. Ecce quam grata est vobis hodierna solemnitas, ita ut se non modicum addicat, si cui ex hoc conventu vestro deesse contingat. Quid ergo in die illa acturus est, qui a conspectu judicis rapitur, ab electorum societate separatur, qui tenebrescit a lumine, cruciatur aeterna combustione? Unde et hanc eamdem comparationem Dominus sub brevitate aperit cum subjungit: Sic erit in consummatione saeculi. Exibunt angeli, et separabunt malos de medio justorum, et mittent eos in caminum ignis. Ibi erit fletus et stridor dentium. Hoc jam, fratres charissimi, timendum est potius quam exponendum. Aperta etenim voce tormenta peccantium dicta sunt, ne quis ad ignoratiae suae excusationem recurreret, si quid de aeterno supplicio obscure diceretur. Unde et subditur: Intellexistis haec omnia? Dicunt ei: Utique, Domine. 4. Atque in conclusione subjungitur: Ideo omnis scriba doctus in regno coelorum similis est homini patrifamilias proferenti de thesauro suo nova et vetera. Si per novum et vetus quod dicitur, utrumque Testamentum accipimus, S. Abraham doctum fuisse denegamus, qui Novi et Veteris Testamenti etsi facta novit, minime verba nuntiavit. S. Moysen quoque docto patrifamilias comparare non possumus, qui etsi Testamentum Vetus edocuit, Novi tamen dicta non protulit. Dum ergo ab hoc intellectu excludimur, ad alium vocamur. Sed in eo quod Veritas dicit: Omnis scriba doctus in regno coelorum, similis est patrifamilias, intelligi valet, quia non de his qui fuerant, sed de his qui esse in Ecclesia poterant loquebatur. Qui tunc nova et vetera proferunt cum utriusque Testamenti praedicamenta vocibus et moribus loquuntur. Quod tamen intelligi et aliter potest. Vetustum quippe humani generis fuit ad inferni claustra descendere, pro peccatis suis supplicia aeterna tolerare. Cui per Mediatoris adventum novum aliquid accessit, ut si hic recte studeat vivere, coelorum regna valeat penetrare: et homo in terra editus, a corruptibili vita moriatur, in coelo collocandus. Et vetus itaque est, ut pro culpa humanum genus in aeterna poena intereat; et novum, ut conversus in regno vivat. Quod ergo in conclusione locutionis suae Dominus subdidit, hoc est utique quod praemisit. Prius enim de regni similitudine thesaurum inventum, ac bonam margaritam protulit, postmodum vero inferni poenas de malorum combustione narravit, atque in conclusione subjungit: Ideo omnis scriba doctus in regno coelorum, similis est patrifamilias proferenti de thesauro suo nova et vetera. Ac si aperte diceretur: Ille in sancta Ecclesia doctus praedicator est, qui et nova scit proferre de suavitate regni, et vetusta dicere de terrore supplicii, ut vel poenae terreant, quos praemia non invitant. Audiat de regno quod amet, audiat de supplicio unusquisque quod timeat ut torpentem animum et terrae vehementer inhaerentem, si amor ad regnum non trahit, vel timor minet. Ecce enim de gehennae expressione dicitur: Ibi erit fletus et stridor dentium. Sed quia praesentia gaudia sequuntur perpetua lamenta, hic, fratres charissimi, vanam laetitiam fugite, si illic flere formidatis. Nemo etenim potest et hic gaudere cum saeculo, et illic regnare cum Domino. Temporalis itaque laetitiae fluxa restringite, carnis voluptates edomate. Quidquid animo ex praesenti saeculo arridet, ex consideratione aeterni ignis amarescat. Quidquid in mente pueriliter hilarescit, hoc disciplinae juvenilis censura coerceat, ut dum sponte temporalia fugitis, aeterna gaudia sine labore capiatis, praestante Domino nostro Jesu Christo, etc. |
I. Avidius Cassius, ut quidam volunt, ex familia Cassiorum fuisse dicitur, per matrem tamen; homine novo genitus Avidio Severo, qui ordines duxerat et post ad summas dignitates pervenerat. 2 cuius Quadratus in historiis meminit, et quidem graviter, cum illum summum virum et necessarium rei publicae adserit et apud ipsum Marcum praevalidum. 3 nam iam eo imperante perisse fatali sorte perhibetur. 4 Hic ergo Cassius ex familia, ut diximus, Cassiorum, qui in curia in C. Iulium conspiraverant, oderat tacite principatum nec ferre poterat imperatorium nomen dicebatque esse eo gravius nomen imperii, quod non posset e re publica tolli nisi per alterum imperatorem. 5 Denique temptasse in pueritia dicitur extorquere etiam Pio principatum, sed per patrem, virum sanctum et gravem, adfectionem tyrannidis latuisse, habitum tamen semper a ducibus suspectum. 6 Vero autem illum parasse insidias, ipsius Veri epistula indicat, quam inserui. 7 ex epistula Veri: "Avidius Cassius avidus est, quantum et mihi videtur et iam sub avo meo, patre tuo, innotuit, imperii; quem velim observari iubeas. 8 omnia ei nostra displicent, opes non mediocres parat, litteras nostras ridet. te philosopham aniculam, me luxuriosum morionem vocat. vide quid agendum sit. 9 ego hominem non odi, sed vide ne tibi et liberis tuis non bene consulas, cum talem inter praecinctos habeas qualem milites libenter audiunt, libenter vident." II. Rescriptum Marci de Avidio Cassio: "Epistulam tuam legi, sollicitam potius quam imperatoriam et non nostri temporis. 2 nam si ei divinitus debetur imperium, non poterimus interficere, etiamsi velimus. scis enim proavi tui dictum: 'successorem suum nullus occidit'. sin minus, ipse sponte sine nostra crudelitate fatales laqueos inciderit. 3 adde quod non possumus reum facere, quem et nullus accusat et, ut ipse dicis, milites amant. 4 deinde in causis maiestatis haec natura est ut videantur vim pati etiam quibus probatur. 5 scis enim ipse quid avus tuus Hadrianus dixerit: 'misera condicio imperatorum, quibus de adfectata tyrannide nisi occisis non potest credi'. 6 eum autem exemplum ponere malui quam Domitiani, qui hoc primus dixisse fertur. tyrannorum enim etiam bona dicta non habent tantum auctoritatis quantum debent. 7 sibi ergo habeat suos mores, maxime cum bonus dux sit et severus et fortis et rei publicae necessarius. 8 nam quod dicis, liberis meis cavendum esse morte illius; plane liberi mei pereant, si magis amari merebitur Avidius quam illi, et si rei publicae expediet, Cassium vivere quam liberos Marci." haec de Cassio Verus, haec Marcus. III. Sed nos hominis naturam et mores breviter explicabimus. neque enim plura de his sciri possunt, quorum vitam et inlustrare nullus audet eorum causa a quibus oppressi fuerint. 2 addemus autem quemadmodum ad imperium venerit et quemadmodum sit occisus et ubi victus. 3 proposui enim, Diocletiane Auguste, omnes qui imperatorum nomen sive iusta causa sive iniusta habuerunt, in litteras mittere, ut omnes purpuratos Augustos cognosceres. 4 Fuit his moribus, ut nonnumquam trux et asper videretur, aliquando mitis et lenis, saepe religiosus, alias contemptor sacrorum, avidus vini item abstinens, cibi adpetens et inediae patiens, Veneris cupidus et castitatis amator. 5 nec defuerunt qui illum Catilinam vocarent, cum et ipse se ita gauderet appellari, addens futurum se Sergium si dialogistam occidisset, Antoninum hoc nomine significans, 6 qui tantum enituit in philosophia, ut iturus ad bellum Marcomannicum, timentibus cunctis ne quid fatale proveniret, rogatus sit non adulatione sed serio, ut praecepta philosophiae ederet. 7 nec ille timuit, sed per ordinem paraeneseos per triduum disputavit. 8 fuit praeterea disciplinae militaris Avidius Cassius tenax et qui se Marium dici vellet. IV. Quoniam de severitate illius dicere coepimus, multa exstant crudelitatis potius quam severitatis eius indicia. 2 nam primum milites qui aliquid provincialibus tulissent per vim, in illis ipsis locis, in quibus peccaverant, in crucem sustulit. 3 primus etiam id supplicii genus invenit, ut stipitem grandem poneret pedum octoginta et centum et a summo usque ad imum damnatos ligaret et ab imo focum adponeret incensisque aliis alios fumo, cruciatu, timore etiam necaret. 4 idem denos catenatos in profluentem mergi iubebat vel in mare. 5 idem multis desertoribus manus excidit, aliis crura incidit ac poplites, dicens maius exemplum esse viventis miserabiliter criminosi quam occisi. 6 cum exercitum duceret, et inscio ipso manus auxiliaria centurionibus suis auctoribus tria milia Sarmatarum neglegentius agentum in Danuvii ripis occidissent et cum praeda ingenti ad eum redissent sperantibus centurionibus praemium, quod perparva manu tantum hostium segnius agentibus tribunis et ignorantibus occidissent, rapi eos iussit et in crucem tolli servilique supplicio adfici, quod exemplum non exstabat, dicens evenire potuisse ut essent insidiae, ac periret Romani imperii reverentia. 7 et cum ingens seditio in exercitu orta esset, processit nudus campestri solo tectus et ait, "Percutite," inquit, "me, si audetis, et corruptae disciplinae facinus addite". 8 tunc conquiescentibus cunctis meruit timeri, quia ipse non timuit. 9 quae res tantum disciplinae Romanis addidit, tantum terroris barbaris iniecit, ut pacem annorum centum ab Antonino absente peterent; si quidem viderant damnatos Romani ducis iudicio etiam eos qui contra fas vicerant. V. De hoc multa gravia contra militum licentiam facta inveniuntur apud Aemilium Parthenianum, qui adfectatores tyrannidis iam inde a veteribus historiae tradidit. 2 nam et virgis caesos in foro et in mediis castris securi percussit, qui ita meruerunt, et manus multis amputavit. 3 et praeter laridum ac buccellatum atque acetum militem in expeditione portare prohibuit et si aliud quippiam repperit luxuriem non levi supplicio adfecit. 4 exstat de hoc epistula divi Marci ad praefectum suum talis: 5 "Avidio Cassio legiones Syriacas dedi diffluentes luxuria et Daphnidis moribus agentes, quas totas excaldantes se repperisse Caesonius Vectilianus scripsit. 6 et puto me non errasse, si quidem et tu notum habeas Cassium, hominem Cassianae severitatis et disciplinae. 7 neque enim milites regi possunt nisi vetere disciplina. scis enim versum a bono poeta dictum et omnibus frequentatum: 'Moribus antiquis res stat Romana virisque.' 8 tu tantum fac adsint legionibus abunde commeatus, quos, si bene Avidium novi, scio non perituros." 9 praefecti ad Marcum: "Recte consuluisti, mi domine, quod Cassium praefecisti Syriacis legionibus. 10 nihil enim tam expedit quam homo severior Graecanicis militibus. 11 ille sane omnes excaldationes, omnes flores de capite collo et sinu militi excutiet. 12 annona militaris omnis parata est, neque quicquam deest sub bono duce; non enim multum aut quaeritur aut impenditur." VI. nec fefellit de se iudicium habitum. nam statim et ad signa edici iussit et programma in parietibus fixit, ut, si quis cinctus inveniretur apud Daphnen, discinctus rediret. 2 arma militum septima die semper respexit, vestimenta etiam et calciamenta et ocreas, delicias omnes de castris summovit iussitque eos hiemem sub pellibus agere nisi corrigerent suos mores; et egissent, nisi honestius vixissent. 3 exercitium septimi diei fuit omnium militum, ita ut et sagittas mitterent et armis luderent. 4 dicebat enim miserum esse, cum exercerentur athletae venatores et gladiatores, non exercere milites; quibus minor esset futurus labor, si consuetus esset. 5 Ergo correcta disciplina et in Armenia et in Arabia et in Aegypto res optime gessit 6 amatusque est ab omnibus orientalibus et speciatim ab Antiochensibus, qui etiam imperio eius consenserunt, ut docet Marius Maximus in vita divi Marci. 7 nam et cum18 Bucolici milites per Aegyptum gravia multa facerent, ab hoc retunsi sunt, ut item19 Marius Maximus refert in eo libro quem secundum de vita Marci Antonini edidit. VII. Hic imperatorem se in oriente appellavit, ut quidam dicunt, Faustina volente, quae valetudini Marci iam diffidebat et timebat, ne infantes filios tueri sola non posset, atque aliquis exsisteret, qui capta statione regia infantes de medio tolleret. 2 alii autem dicunt, hanc artem adhibuisse militibus et provincialibus Cassium contra Marci amorem, ut sibi posset consentiri, quod diceret Marcum diem suum obisse. 3 nam et divum eum appellasse dicitur, ut desiderium illius leniret. 4 Imperatorio animo cum processisset, eum qui sibi aptaverat ornamenta regia statim praefectum praetorii fecit; qui et ipse occisus est Antonino invito ab exercitu, qui et Maecianum, cui erat commissa Alexandria quique consenserat spe participatus Cassio, invito atque ignorante Antonino interemit. 5 Nec tamen Antoninus graviter est iratus rebellione cognita nec in eius liberos aut adfectus saevit. 6 senatus illum hostem appellavit bonaque eius proscripsit. quae Antoninus in privatum aerarium congeri noluit, quare senatu praecipiente in aerarium publicum sunt relata. 7 nec Romae terror defuit, cum quidam Avidium Cassium dicerent absente Antonino, qui nisi a voluptariis unice amabatur, Romam esse venturum atque urbem tyrannice direpturum, maxime senatorum causa, qui eum hostem iudicaverant bonis proscriptis. 8 et amor Antonini hoc maxime enituit, quod consensu omnium praeter Antiochenses Avidius interemptus est; 9 quem quidem occidi non iussit sed passus est, cum apud cunctos clarum esset, si potestatis suae fuisset, parsurum illi fuisse. VIII. caput eius ad Antoninum cum delatum esset, ille non exsultavit, non elatus est, sed etiam doluit ereptam sibi esse occasionem misericordiae, cum diceret se vivum illum voluisse capere, ut illi exprobraret beneficia sua eumque servaret. 2 denique cum quidam diceret reprehendendum Antoninum, quod tam mitis esset in hostem suum eiusque liberos et adfectus atque omnes quos conscios tyrannidis repperisset, addente illo qui reprehendebat "Quid si ille vicisset?" dixisse dicitur "Non sic deos coluimus nec sic vivimus, ut ille nos vinceret". 3 enumeravit deinde omnes principes qui occisi essent habuisse causas quibus mererentur occidi, nec quemquam facile bonum vel victum a tyranno vel occisum, 4 dicens meruisse Neronem, debuisse Caligulam, Othonem et Vitellium nec imperare voluisse. 5 etiam de Galba paria sentiebat, cum diceret in imperatore avaritiam esse acerbissimum malum. 6 denique non Augustum, non Traianum, non Hadrianum, non patrem suum a rebellibus potuisse superari, cum et multi fuerint et ipsis vel invitis vel insciis exstincti. 7 ipse autem Antoninus a senatu petiit ne graviter in conscios defectionis animadverteretur, eo ipso tempore quo rogavit ne quis senator temporibus suis capitali supplicio adficeretur, quod illi maximum amorem conciliavit. 8 denique paucissimis centurionibus punitis deportatos revocari iussit. IX. Antiochensibus, qui Avidio Cassio consenserant, et his et aliis civitatibus, quae illum iuverant, ignovit, cum primo Antiochensibus graviter iratus esset iisque spectacula sustulisset et multa alia civitatis ornamenta, quae postea reddidit. 2 filios Avidii Cassii Antoninus Marcus parte media paterni patrimonii donavit, ita ut filias eius auro argento et gemmis cohonestaret. 3 nam et Alexandriae, filiae Cassii, et genero Drunciano liberam evagandi ubi vellent potestatem dedit. 4 vixeruntque non quasi tyranni pignora sed quasi senatorii ordinis in summa securitate, cum illis etiam in lite obici fortunam propriae vetuisset domus, damnatis aliquibus iniuriarum, qui in eos petulantes fuissent. quos quidem amitae suae marito commendavit. 5 Si quis autem omnem hanc historiam scire desiderat, legat Marii Maximi secundum librum de vita Marci, in quo ille ea dicit quae solus Marcus mortuo iam Vero egit. 6 tunc enim Cassius rebellavit, ut probat epistula missa ad Faustinam, cuius hoc exemplum est: 7 "Verus mihi de Avidio verum scripserat, quod cuperet imperare. audisse enim te arbitror quod Veri statores de eo nuntiarent. 8 veni igitur in Albanum, ut tractemus omnia dis volentibus, nil timens." 9 hinc autem apparet Faustinam ista nescisse, cum dicat Marius infamari eam cupiens quod ea conscia Cassius imperium sumpsisset. 10 nam et ipsius epistula exstat ad virum, qua urget Marcum ut in eum graviter vindicet. 11 exemplum epistulae Faustinae ad Marcum: "Ipsa in Albanum cras, ut iubes, mox veniam; tamen iam hortor, ut, si amas liberos tuos, istos rebelliones acerrime persequaris. 12 male enim assueverunt duces et milites, qui nisi opprimuntur, oppriment." X. item alia epistula eiusdem Faustinae ad Marcum: "Mater mea Faustina patrem tuum Pium in defectione Celsi hortata est, ut pietatem primum circa suos servaret, sic circa alienos. 2 non enim pius est imperator, qui non cogitat uxorem et filios. 3 Commodus noster vides in qua aetate sit, Pompeianus gener et senior est et peregrinus. 4 vide quid agas de Avidio Cassio et de eius consciis. 5 noli parcere hominibus, qui tibi non pepercerunt et nec mihi nec filiis nostris parcerent, si vicissent. 6 ipsa iter tuum mox consequor; quia Fadilla nostra aegrotabat, in Formianum venire non potui. 7 sed si te Formiis invenire non potuero, adsequar Capuam, quae civitas et meam et filiorum nostrorum aegritudinem poterit adiuvare. 8 Soteridam medicum in Formianum ut demittas, rogo. ego autem Pisitheo nihil credo, qui puellae virgini curationem nescit adhibere. 9 signatas mihi litteras Calpurnius dedit; ad quas rescribam, si tardavero, per Caecilium senem spadonem, hominem, ut scis, fidelem. 10 cui verbo mandabo, quid uxor Avidii Cassii et filii et gener de te iactare dicantur." XI. Ex his litteris intellegitur Cassio Faustinam consciam non fuisse, quin etiam supplicium eius graviter exegisse, si quidem Antoninum quiescentem et clementiora cogitantem ad vindictae necessitatem impulit. 2 cui Antoninus quid rescripserit, subdita epistula perdocebit: 3 "Tu quidem, mea Faustina, religiose pro marito et pro nostris liberis agis. nam relegi epistulam tuam in Formiano, qua me hortaris, ut in Avidii conscios vindicem. 4 ego vero et eius liberis parcam et genero et uxori, et ad senatum scribam, ne aut proscriptio gravior sit aut poena crudelior. 5 non enim quicquam est, quod imperatorem Romanum melius commendet gentibus quam clementia. 6 haec Caesarem deum fecit, haec Augustum consecravit, haec patrem tuum specialiter Pii nomine ornavit. 7 denique si ex mea sententia de bello iudicatum esset, nec Avidius esset occisus. 8 esto igitur secura; 'di me tuentur, dis pietas mea — — cordi est'. Pompeianum nostrum in annum sequentem consulem dixi." haec Antoninus ad coniugem. XII. Ad senatum autem qualem orationem miserit, interest scire. 2 ex oratione Marci Antonini: "Habetis igitur, patres conscripti, pro gratulatione victoriae generum meum consulem, Pompeianum dico, cuius aetas olim remuneranda fuerat consulatu, nisi viri fortes intervenissent, quibus reddi debuit quod a re publica debebatur. 3 nunc quod ad defectionem Cassianam pertinet, vos oro atque obsecro, patres conscripti, ut censura vestra deposita meam pietatem clementiamque servetis, immo vestram, atque quemquam senatus occidat. 4 nemo senatorum puniatur, nullius fundatur viri nobilis sanguinis, deportati redeant, proscripti bona recipiant. 5 utinam possem multos etiam ab inferis excitare! non enim umquam placet in imperatore vindicta sui doloris, quae si iustior fuerit, acrior videtur. 6 quare filiis Avidii Cassii et genero et uxori veniam dabitis. et quid dico veniam? cum illi nihil fecerint. 7 vivant igitur securi, scientes sub Marco vivere. vivant in patrimonio parentum pro parte donato, auro argento vestibus fruantur, sint divites, sint securi, sint vagi et liberi et per ora omnium ubique populorum circumferant meae, circumferant vestrae pietatis exemplum. 8 nec magna haec est, patres conscripti, clementia, veniam proscriptorum liberis et coniugibus dari. 9 ego vero a vobis peto, ut conscios senatorii ordinis et equestris a caede, a proscriptione, a timore, ab infamia, ab invidia, et postremo ab omni vindicetis iniuria detisque hoc meis temporibus, 10 ut in causa tyrannidis qui in tumultu cecidit probetur occisus." XIII. Hanc eius clementiam senatus his adclamationibus prosecutus est: 2 "Antonine pie, di te servent. Antonine clemens, di te servent. Antonine clemens, di te servent. 3 tu voluisti quod licebat, nos fecimus quod decebat. Commodo imperium iustum rogamus. progeniem tuam robora. fac securi sint liberi nostri. bonum imperium nulla vis laedit. 4 Commodo Antonino tribuniciam potestatem rogamus, praesentiam tuam rogamus. 5 philosophiae tuae, patientiae tuae, doctrinae tuae, nobilitati tuae, innocentiae tuae. vincis inimicos, hostes exsuperas, di te tuentur," et reliqua. 6 Vixerunt igitur posteri Avidii Cassii securi et ad honores admissi sunt. 7 sed eos Commodus Antoninus post excessum divi patris sui omnes vivos incendi iussit, quasi in factione deprehensos. 8 Haec sunt quae de Cassio Avidio comperimus. 9 cuius ipsius mores, ut supra diximus, varii semper fuerunt sed ad censuram crudelitatemque propensiores. 10 qui, si optinuisset imperium, fuisset non clemens et bonus, sed utilis et optimus imperator. XIV. nam exstat epistula eius ad generum suum iam imperatoris huiusmodi: 2 "Misera res publica, quae istos divitiarum cupidos et divites patitur, misera. 3 Marcus homo sane optimus, qui dum clemens dici cupit, eos patitur vivere quorum ipse non probat vitam. 4 ubi Lucius Cassius, cuius nos frustra tenet nomen? ubi Marcus ille Cato Censorius? ubi omnis disciplina maiorum? quae olim quidem intercidit, nunc vero nec quaeritur. 5 Marcus Antoninus philosophatur et quaerit de elementis et de animis et de honesto et iusto nec sentit pro re publica. 6 vides multis opus esse gladiis, multis elogiis, ut in antiquum statum publica forma reddatur. 7 ego vero istis praesidibus provinciarum — an ego proconsules, an ego praesides putem, qui ob hoc sibi a senatu et ab Antonino provincias datas credunt, ut luxurientur, ut divites fiant? 8 audisti, praefectum praetorii nostri philosophi ante triduum quam fieret mendicum et pauperem, sed subito divitem factum. unde, quaeso, nisi de visceribus rei publicae provincialiumque fortunis? sint sane divites, sint locupletes. aerarium publicum refercient; tantum di faveant bonis partibus, reddant Cassiani rei publicae principatum." haec epistula eius indicat, quam severus et quam tristis fuerit imperator. |
Nota : aliquae fragmenta scripti Tempore deleta sunt. PROLOGUS. LAR FAMILIARIS Ne quis miretur qui sim, paucis eloquar. ego Lar sum familiaris ex hac familia unde exeuntem me aspexistis. hanc domum iam multos annos est cum possideo et colo patri avoque iam huius qui nunc hic habet. 5 sed mi avos huius obsecrans concredidit thensaurum auri clam omnis: in medio foco defodit, venerans me ut id servarem sibi. is quoniam moritur -- ita avido ingenio fuit-- numquam indicare id filio voluit suo, 10 inopemque optavit potius eum relinquere, quam eum thensaurum commonstraret filio; agri reliquit ei non magnum modum, quo cum labore magno et misere viveret. ubi is obiit mortem qui mihi id aurum credidit, 15 coepi observare, ecqui maiorem filius mihi honorem haberet quam eius habuisset pater. atque ille vero minus minusque impendio curare minusque me impertire honoribus. item a me contra factum est, nam item obiit diem. 20 is ex se hunc reliquit qui hic nunc habitat filium pariter moratum ut pater avosque huius fuit. huic filia una est. ea mihi cottidie aut ture aut vino aut aliqui semper supplicat, dat mihi coronas. eius honoris gratia 25 feci, thensaurum ut hic reperiret Euclio, quo illam facilius nuptum, si vellet, daret. nam eam compressit de summo adulescens loco. is scit adulescens quae sit quam compresserit, illa illum nescit, neque compressam autem pater. 30 eam ego hodie faciam ut hic senex de proxumo sibi uxorem poscat. id ea faciam gratia, quo ille eam facilius ducat qui compresserat. et hic qui poscet eam sibi uxorem senex, is adulescentis illius est avonculus, 35 qui illam stupravit noctu, Cereris vigiliis. sed hic senex iam clamat intus ut solet. anum foras extrudit, ne sit conscia. credo aurum inspicere volt, ne subreptum siet. |
2. LIBER SECUNDUS De eo quod scriptum est cap. 1, vers. 6: Et dixit Deus, Fiat firmamentum, etc., usque ad vers. 19: Et factum est vespere, etc. Nonnulla in fine contra Genethliacos. CAPUT PRIMUM.-- Firmamentum in medio aquarum quid. Aquas supra sidereum coelum esse quidam negant. 1. Et dixit Deus, Fiat firmamentum in medio aquarum, et sit dividens inter aquam et aquam: et sic est factum. Et fecit Deus firmamentum, et divisit Deus inter aquam quae erat infra firmamentum, et inter aquam quae erat super firmamentum. Et vocavit Deus firmamentum coelum. Et vidit Deus quia bonum est. Et facta est vespera, et factum est mane dies secundus. De verbo Dei quo dixit, Fiat firmamentum, etc., et de placito ejus, quo vidit quia bonum est, et de vespera et mane, non opus est hic iterum similiterque disserere; atque ita deinceps quotiescumque ista repetuntur, secundum superiorem inquisitionem interim consideranda esse admonemus. Utrum autem nunc illud coelum fiat, quod excedit aeris omnia spatia, ejusque omnem altitudinem, ubi etiam luminaria stellaeque constituuntur quarto die; an ipse aer vocetur firmamentum, quaeri merito potest. 2. Multi enim asserunt istarum aquarum naturam super sidereum coelum esse non posse, quod sic habeant ordinatum pondus suum, ut vel super terram fluitent, vel in aere terris proximo vaporaliter ferantur. Neque quisquam istos debet ita refellere, ut dicat secundum omnipotentiam Dei, cui cuncta possibilia sunt, oportere nos credere, aquas etiam tam graves, quam novimus atque sentimus, coelesti corpori, in quo sunt sidera, superfusas. Nunc enim quemadmodum Deus instituerit naturas rerum, secundum Scripturas ejus nos convenit quaerere; non quid in eis vel ex eis ad miraculum potentiae suae velit operari. Neque enim si vellet Deus sub aqua oleum aliquando manere, non fieret; non ex eo tamen olei natura nobis esset incognita, quod ita facta sit, ut appetendo suum locum, etiam si subterfusa fuerit, perrumpat aquas, eisque se superpositam collocet. Nunc ergo quaerimus utrum conditor rerum, qui omnia in mensura et numero et pondere disposuit (Sap. XI, 21), non unum locum proprium ponderi aquarum circa terram tribuerit, sed et super coelum quod ultra limitem aeris circumfusum atque solidatum est. 3. Quod qui negant esse credendum, de ponderibus elementorum argumentantur, negantes ullo modo ita desuper quasi quodam pavimento solidatum esse coelum, ut possit aquarum pondera sustinere; quod talis soliditas nisi terris esse non possit, et quidquid tale est, non coelum sed terra sit. Non enim tantum locis, sed etiam qualitatibus propriis elementa distingui, ut pro qualitatibus propriis etiam loca propria sortirentur: aqua scilicet super terram, quae etiam si sub terra stat aut labitur, sicut in antris cavernisque abditis, non tamen ea terrae parte quam supra, sed ea quam infra se habet, continetur. Nam si ex parte superiore fuerit pars ulla terrae delapsa, non manet super aquam, sed ea perrupta demergitur et pergit ad terram; quo veniens conquiescit, tanquam in loco suo, ut supra sit aqua, subtus autem terra. Unde cognoscitur quod etiam super aquas cum esset, non ipsis aquis portabatur, sed compage terrae tenebatur, sicut sese habent camerae speluncarum. 4. Hic occurrit admonere cavendum errorem, quem in libro primo cavendum admonui, ne forte quia scriptum est in Psalmis, Fundavit terram super aquam; arbitretur aliquis nostrum, adversus istos de ponderibus elementorum subtiliter disserentes, isto testimonio Scripturarum esse nitendum: quia illi non retenti auctoritate Litterarum nostrarum, et nescientes quemadmodum dictum sit, Libros sanctos facilius irridebunt, quam illud repudiabunt, quod vel certis rationibus perceperunt, vel experimentis manifestissimis probaverunt. Illud namque in Psalmis, aut figurate dictum recte accipi potest: ut quoniam coeli et terrae nomine saepe in Ecclesia spirituales carnalesque significantur, coelos ostenderit pertinere ad serenam intelligentiam veritatis, dicens, Qui fecit coelos in intelligentia (Psal. CXXXV, 6, 5); terram vero ad fidem simplicem parvulorum, non fabulosis opinionibus incertam atque fallacem, sed prophetica et evangelica praedicatione firmissimam, quae per Baptismum solidatur, et ideo subjecerit, dicens, Fundavit terram super aquam. Aut si ad litteram quisquam cogit intelligi, non incongruenter vel sublimia terrarum sive continentium, sive insularum accipiuntur, quae superiora sunt aquis; vel ipsa tegmina speluncarum, quae super aquas pendula soliditate firmata sunt. Quocirca nec ad litteram quisquam potest sic intelligere, quod dictum est, Fundavit terram super aquam; ut aquarum pondus terreno ponderi supportando naturali ordine quasi subjectum esse arbitretur. CAPUT II.-- Aer terra superior. 5. Aerem vero aquis esse superiorem, quamvis propter ampliora sui spatia etiam aridam contegati hinc intelligitur, quod nullum vas ab ore impressum repleri aquis potest: unde satis indicat aeris naturam locum petere superiorem. Videtur enim vas inane, sed aere plenum probatur, cum ore imo in aquam deprimitur; quia enim per superiorem partem non invenit emeandi locum, nec deorsum versus irruptis aquis subter eas ire natura sinitur, plenitudine sua repellit eas, et in vas non permittit intrare. Cum autem vas ita collocatur, ut os non habeat deorsum, sed in latus inclinatum, intrat aqua inferius, exeunte aere superius. Itemque si vasis erecti os pateat in coelum, cum infundis aquam, evadit aer sursum versus, ex aliis partibus qua non infundis, et fit locus aquae deorsum versus intrandi. Quod si vi majore vas deprimitur, ut vel ex latere vel desuper aquae repente influant, et undique os vasis obtegant, disrumpit eas aer sursum nitens, ut eis ad ima locum faciat; et ipsa disruptio singultus vasorum est, dum partibus fugit, quia totus tam cito non potest, propter illius oris angustias. Ita si aer super aquas ire cogitur, etiam confluentes eas disjicit, cum exsilientes impetu ejus impulsae ebulliunt, et eum bullis crepantibus emittunt in sua properantem, atque illis ad ima decidendi aditum dantem. Si autem sub aquas ire cogitur ex vase, ut illo cedente vas ab ore in ima presso repleri velis, facilius undis undique versum cooperitur, quam per os ejus ab inferiore parte intrandi gutta exigua reperit locum. CAPUT III.-- Ignis superior aere. 6. Jam vero ignem ad superna emicantem etiam ipsius aeris naturam velle transcendere, quis non sentiat? quandoquidem si ardentem faculam capite deorsum quisque teneat, nihilominus flammae crinis ad superiora contendit. Sed quoniam circumfusi ac superfusi aeris praepollenti constipatione subinde ignis exstinguitur, et in ejus qualitatem per abundantiam superatus subinde commutatur ac vertitur, ad universam ejus altitudinem transiliendam non potest perdurare. Itaque super aerem purus ignis esse dicitur coelum, unde etiam sidera atque luminaria facta conjectant, illius videlicet igneae lucis in eas formas quas in coelo cernimus, conglobata dispositaque natura: ac per hoc, sicut terrarum ponderibus et aer et aqua cedit, ut ad terram perveniant; sic aquarum ponderi, et ipse aer cedit, ut vel ad terram vel ad aquam perveniat. Unde intelligi volunt, hoc modo necesse fuisse ut aer quoque, si quis ejus particulam in spatiis illis sublimibus coeli posset dimittere, pondere suo caderet, donec ad aeria subter spatia perveniret. Quapropter colligunt multo minus esse posse aquis supra illud igneum coelum aliquid loci, cum illic aer multo aquis levior manere non possit. CAPUT IV.-- Aquae supra coelum aereum quod firmamentum appellari quidam observavit. 7. Talibus eorum disputationibus cedens, laudabiliter conatus est quidam demonstrare aquas super coelos, ut ex ipsis visibilibus conspicuisque naturis assereret Scripturae fidem. Et prius quidem, quod facillimum fuit, ostendit et hunc aerem coelum appellari, non solum sermone communi, secundum quem dicimus serenum vel nubilum coelum, sed etiam nostrarum ipsarum consuetudine Scripturarum, cum dicuntur volatilia coeli (Matth. VI, 26), cum aves in hoc aere volare manifestum sit: et Dominus cum de nubibus loqueretur, Faciem, inquit, coeli potestis probare (Id. XVI, 4). Nubes autem etiam per proximum terris aerem conglobari saepe cernimus, cum per declivia jugorum ita recumbunt, ut plerumque excedantur etiam cacuminibus montium. Cum ergo probasset et hunc aerem coelum dici, nulla alia causa etiam firmamentum appellatum voluit existimari, nisi quia intervallum ejus dividit inter quosdam vapores aquarum, et istas aquas quae corpulentius in terris fluitant. Et nubes quippe, sicut experti sunt qui inter eas in montibus ambulaverunt, congregatione et conglobatione minutissimarum guttarum talem speciem reddunt: quae si spissantur amplius, ut conjungantur in unam grandem plures guttae minimae, non eam patitur aer apud se teneri, sed ejus ponderi ad ima dat locum; et haec est pluvia. Ergo ex aere, qui est inter vapores humidos, unde superius nubila conglobantur, et maria subterfusa, ostendere ille voluit esse coelum inter aquam et aquam. Hanc ergo diligentiam considerationemque laude dignissimam judico. Quod enim dixit, neque contra fidem est, et in promptu posito documento credi potest. 8. Quanquam possit videri, non impedire propria pondera elementorum, quominus etiam super illud sublime coelum possint esse aquae per illas minutias, per quas etiam super hoc spatium aeris esse potuerunt: qui quamvis gravior et inferior summo coelo subjaceat, procul dubio levior est aquis, et tamen ut super eum sint vapores illi, nullo pondere prohibentur. Sic ergo et super illud coelum potest minutioribus guttis levior halitus humoris extendi, qui pondere cadere non cogatur. Ipsi quippe subtilissima ratione persuadent, nullum esse quamlibet exiguum corpusculum in quo divisio finiatur, sed infinite omnia dividi; quia omnis pars corporis corpus est, et omne corpus habeat necesse est dimidium quantitatis suae. Ac per hoc si potest aqua, sicut videmus, ad tantas guttarum minutias pervenire, ut super istum aerem vaporaliter feratur, qui natura levior est aquis; cur non possit et super illud levius coelum minutioribus guttis et levioribus immanere vaporibus? CAPUT V.-- Aquae supra coelum etiam sidereum. 9. Quidam etiam nostri, istos negantes propter pondera elementorum aquas esse posse super coelum sidereum, de ipsorum siderum qualitatibus et meatibus convincere moliuntur. Iidem namque asserunt stellam quam Saturni appellant, esse frigidissimam, eamque per annos triginta signiferum peragere circulum, eo quod superior, ac per hoc ampliore ambitu graditur. Nam sol eumdem circulum per annum complet, et luna per mensem; tanto, ut dicunt, brevius, quanto inferius, ut spatio loci spatium temporis congruat. Quaeritur itaque ab eis, unde illa stella sit frigida, quae tanto ardentior esse deberet, quanto sublimiore coelo rapitur. Nam procul dubio cum rotunda moles circulari motu agitur, interiora ejus tardius eunt, exteriora celerius, ut majora spatia cum brevioribus ad eosdem gyros pariter occurrant: quae autem celerius, utique ferventius. Proinde memorata stella magis debuit calida esse quam frigida: quamvis enim suo motu, quoniam grande spatium est, triginta annis totum ambitum permeet, tamen coeli motu in contrarium rotata velocius, quod quotidie necesse est patiatur (quoniam, sicut dicunt, coeli singulae conversiones, dies singulos explicant), calorem majorem debuit coelo concitatiore concipere. Nimirum ergo eam frigidam facit aquarum super coelum constitutarum illa vicinitas, quam nolunt credere, qui haec, quae breviter dixi, de motu coeli et siderum disputant. His quidam nostri conjecturis agunt adversus eos qui nolunt aquas super coelum credere, et volunt eam stellam esse frigidam, quae juxta summum coelum circuit; ut ex hoc cogantur aquarum naturam, non jam illic vaporali tenuitate, sed glaciali soliditate pendere. Quoquo modo autem et qualeslibet aquae ibi sint, esse eas ibi minime dubitemus: major est quippe Scripturae hujus auctoritas, quam omnis humani ingenii capacitas. CAPUT VI.-- De eo quod additum est, Et fecit Deus, etc., an eo declaretur Filii Dei persona. 10. Sed animadversum est a quibusdam, quod nec ego dissimulandum puto, non frustra cum dixisset Deus, Fiat firmamentum in medio aquarum, et sit divisio inter aquam et aquam; parum visum esse subjungere, Et sic est factum, nisi adderetur, Et fecit Deus firmamentum, et divisit Deus inter aquam quae erat super firmamentum, et inter aquam quae erat sub firmamento: quod quidem sic intelligunt, ut personam Patris declaratam esse dicant, in eo quod scriptum est, Et dixit Deus, Fiat firmamentum in medio aquarum, et sit divisio inter aquam et aquam: et sic est factum. Ac deinde ut intelligatur Filius fecisse quod a Patre dictum est ut fieret, arbitrantur esse subnexum, Et fecit Deus firmamentum, et divisit Deus, etc. 11. Sed cum antea legitur, Et sic est factum; a quo intelligimus factum? Si a Filio, quid opus erat jam dicere, Et fecit Deus, et quae sequuntur? Si autem quod scriptum est, Et sic est factum, a Patre intellexerimus factum; non jam Pater dicit, et Filius facit: et potest aliquid Pater facere sine Filio, ut deinde Filius non hoc, sed aliud similiter faciat; quod est contra catholicam fidem. Si autem illud de quo dicitur, Et sic est factum, hoc idem fit cum itidem dicitur, Et fecit Deus; quid prohibet eumdem intelligere facere quod dixit, qui dixit ut fieret? An etiam excepto eo quod scriptum est, Et sic est factum, tantummodo in his verbis, quibus dicitur, Et dixit Deus; Fiat, et postea dicitur, Et fecit Deus; Patris et Filii personam volunt intelligi? 12. Sed quaeri adhuc potest, utrum quasi jussisse Filio Patrem debeamus accipere in eo quod scriptum est, Et dixit Deus, Fiat? Sed cur Scriptura non curavit ostendere etiam personam Spiritus sancti? An ita Trinitas intelligitur, Et dixit Deus Fiat, Et fecit Deus, Et vidit Deus quia bonum est? Sed non convenit unitati Trinitatis, ut Filius quasi jussus fecisse intelligatur, Spiritus autem sanctus nullo sibi jubente libere vidisse bonum esse quod factum est. Quibus enim verbis juberet Filio Pater ut faceret, cum ipse sit principale Verbum Patris, per quod facta sunt omnia? An eo ipso quod scriptum est, Fiat firmamentum, haec ipsa dictio Verbum est Patris, unigenitus Filius, in quo sunt omnia quae creantur, etiam antequam creentur, et quidquid in illo est, vita est; quia quidquid per eum factum est, in ipso vita est, et vita utique creatrix, sub illo autem creatura? Aliter ergo in illo sunt ea quae per illum facta sunt, quia regit et continet ea; aliter autem in illo sunt ea quae ipse est. Ipse enim vita est, quae ita in illo est ut ipse sit, quoniam ipse vita est lux hominum (Joan. I, 3, 4). Quia ergo nihil creari posset sive ante tempora, quod quidem non est Creatori coaeternum, sive ab exordio temporum, sive in aliquo tempore, cujus creandi ratio, si tamen ratio recte dicitur, non in Dei Verbo Patri coaeterno coaeterna vita viveret; propterea Scriptura priusquam insinuet unamquamque creaturam, ex ordine quo conditam dicit, respicit ad Dei Verbum, prius ponens, Et dixit Deus, Fiat illud. Non enim invenit ullam causam rei creandae, quam in Verbo Dei non invenit creari debuisse. 13. Non ergo Deus toties dixit, Fiat illa vel illa creatura, quoties in hoc libro repetitur, Et dixit Deus. Unum quippe Verbum ille genuit, in quo dixit omnia, priusquam facta sunt singula: sed eloquium scribentis descendens ad parvulorum capacitatem, dum insinuat singulatim genera creaturarum, per singula respicit uniucujusque generis aeternam rationem in Verbo Dei; nec illa repetita, ille tamen repetit, Et Dixit Deus. Si enim vellet prius dicere, Factum est firmamentum in medio aquarum, ut esset divisio inter aquam et aquam; si quis ab eo quaereret, quomodo factum esset, recte responderet, Dixit Deus, Fiat: id est, in Verbo Dei aeterno erat ut fieret. Inde ergo incipit narrare unumquodque factum, quod etiam post facti narrationem, quaerenti quomodo factum sit, in reddenda ratione respondere deberet. 14. Cum ergo audimus, Et dixit Deus, Fiat; intelligimus quod in Verbo Dei erat ut fieret. Cum vero audimus, Et sic est factum; intelligimus factam creaturam non excessisse praescriptos in Verbo Dei terminos generis sui. Cum vero audimus, Et vidit Deus quia bonum est, intelligimus in benignitate Spiritus ejus non quasi cognitum posteaquam factum est placuisse, sed potius in ea bonitate placuisse ut maneret factum, ubi placebat ut fieret. CAPUT VII.-- De eadem re. 15. Ac per hoc manet adhuc causa requirendi, cur posteaquam dixit, Et sic est factum, ubi perfectio operis jam indicatur; addidit, Et fecit Deus: cum eo ipso quod ait, Et dixit Deus, Fiat illud, Et sic est factum, jam intelligatur id Deum dixisse in Verbo suo, et factum esse per Verbum ejus; atque ibi jam non solum Patris, sed etiam Filii possit apparere persona. Nam si propter ostendendam Filii personam repetitur, ac dicitur, Et fecit Deus; numquid ergo non per Filium congregavit aquam tertio die ut appareret arida, quia ibi non dicitur, Et fecit Deus congregari aquam, aut congregavit Deus aquam? Sed tamen etiam ibi posteaquam dixit, Et factum est sic; tunc repetivit, dicens, Et congregata est aqua, quae est sub coelo. Numquid etiam lux non per Filium facta est, ubi prorsus nullo modo repetivit? Potuit enim et illic ita dicere, Et dixit Deus, fiat lux, et sic est factum; et fecit Deus lucem; et vidit quia bona est: aut certe sicut in aquarum congregatione, ut non diceret, Et fecit Deus, sed tantum iterum repeteret, Et dixit Deus, fiat lux, et sic est factum; et facta est lux; et vidit Deus lucem, quia bona est. Sed nullo modo repetens posteaquam proposuit, Et dixit Deus, Fiat lux; nihil aliud intulit nisi, Et facta est lux; ac deinceps de placita luce et divisa a tenebris, et utroque appellato nominibus suis, sine ulla repetitione narravit. CAPUT VIII.-- De luce cur non additum, Et fecit Deus, sicuti solet de aliis creaturis dici. 16. Quid sibi ergo vult in caeteris illa repetitio? An eo modo demonstratur primo die, quo lux facta est, conditionem spiritualis et intellectualis creaturae lucis appellatione intimari; in qua natura intelliguntur omnes Angeli sancti atque Virtutes: et propterea non repetivit factum posteaquam dixit, Facta est lux; quia non primo cognovit rationalis creatura conformationem suam, ac deinde formata est; sed in ipsa sua conformatione cognovit, hoc est illustratione veritatis, ad quam conversa formata est: caetera vero quae infra sunt ita creantur, ut prius fiant in cognitione rationalis creaturae, ac deinde in genere suo? Quapropter lucis conditio prius est in Verbo Dei secundum rationem, qua condita est, hoc est in coaeterna Patri Sapientia; ac deinde in ipsa lucis conditione secundum naturam, qua condita est: illic non facta, sed genita; hic vero facta, quia ex informitate formata: et ideo dixit Deus, Fiat lux, et facta est lux; ut quod ibi erat in Verbo, hic esset in opere. Conditio vero coeli prius erat in Verbo Dei secundum genitam Sapientiam; deinde facta est in creatura spirituali, hoc est in cognitione Angelorum secundum creatam in illis sapientiam: deinde coelum factum est, ut esset etiam ipsa coeli creatura in genere proprio. Sic et discretio vel species aquarum atque terrarum, sic naturae lignorum et herbarum, sic luminaria coeli, sic animantia orta ex aquis ac terra. 17. Neque enim sicut pecora, solo sensu corporis, vident Angeli haec sensibilia; sed si quo sensu tali utuntur, agnoscunt ea potius, quae melius noverunt interius in ipso Dei Verbo, a quo illuminantur ut sapienter vivant: cum sit in eis lux quae primo facta est, si lucem spiritualem in illo die factam intelligamus. Quemadmodum ergo ratio qua creatura conditur, prior est in Verbo Dei quam ipsa creatura quae conditur: sic et ejusdem rationis cognitio prius fit in creatura intellectuali, quae peccato tenebrata non est; ac deinde ipsa conditio creaturae. Neque enim sicut nos ad percipiendam sapientiam proficiebant Angeli, ut invisibilia Dei, per ea quae facta sunt, intellecta conspicerent (Rom. I, 20), qui ex quo creati sunt, ipsa Verbi aeternitate sancta et pia contemplatione perfruuntur; atque inde ista despicientes, secundum id quod intus vident, vel recte facta approbant, vel peccata improbant. 18. Nec mirum est quod sanctis Angelis suis, in prima lucis conditione formatis, prius Deus ostendebat quod erat deinceps creaturus. Neque enim intellectum Dei nossent, nisi quantum ipse monstrasset. Quis enim cognovit intellectum Domini? Aut quis consiliarius ejus fuit? Aut quis prior dedit illi, et retribuetur ei? Quoniam ex ipso, et per ipsum, et in ipso sunt omnia (Id. XI, 34-36). Ex ipso ergo discebant Angeli, cum in eis fieret cognitio creaturae deinceps faciendae, ac deinde fieret in genere proprio. 19. Quapropter, jam luce facta, in qua intelligimus ab aeterna luce formatam rationalem creaturam, cum in caeteris creandis rebus audimus, Et dixit Deus, Fiat; intelligamus ad aeternitatem Verbi Dei recurrentem Scripturae intentionem. Cum vero audimus, Et sic est factum; intelligamus in creatura intellectuali factam cognitionem rationis, quae in Verbo Dei est, condendae creaturae, ut in ea natura prius quodam modo facta sit, quae anteriore quodam motu in ipso Dei Verbo prior faciendam esse cognovit: ut postremo, cum audimus repeti ac dici quod Fecit Deus, jam intelligamus in suo genere fieri ipsam creaturam. Porro cum audimus, Et vidit Deus quia bonum est, intelligamus benignitati Dei placuisse quod factum est, ut pro modo sui generis maneret quod placuit ut fieret, cum Spiritus Dei superferebatur super aquam. CAPUT IX.-- De figura coeli. 20. Quaeri etiam solet quae forma et figura coeli esse credenda sit secundum Scripturas nostras. Multi enim multum disputant de iis rebus, quas majore prudentia nostri auctores omiserunt, ad beatam vitam non profuturas discentibus; et occupantes, quod pejus est, multum pretiosa, et rebus salubribus impendenda temporum spatia. Quid enim ad me pertinet, utrum coelum sicut sphaera undique concludat terram in media mundi mole libratam, an eam ex una parte desuper velut discus operiat? Sed quia de fide agitur Scripturarum, propter illam causam, quam non semel commemoravi, ne quisquam eloquia divina non intelligens, cum de his rebus tale aliquid vel invenerit in Libris nostris, vel ex illis audierit, quod perceptis a se rationibus adversari videatur, nullo modo eis caetera utilia monentibus, vel narrantibus, vel pronuntiantibus credat; breviter dicendum est de figura coeli hoc scisse auctores nostros quod veritas habet; sed Spiritum Dei, qui per ipsos loquebatur, noluisse ista docere homines nulli saluti profutura. 21. Sed, ait aliquis, quomodo non est contrarium iis qui figuram sphaerae coelo tribuunt, quod scriptum est in Litteris nostris, Qui extendit coelum sicut pellem (Psal. CIII, 2)? Sit sane contrarium, si falsum est quod illi dicunt: hoc enim verum est quod divina dicit auctoritas, potius quam illud quod humana infirmitas conjicit. Sed si forte illud talibus illi documentis probare potuerint, ut dubitari inde non debeat; demonstrandum est hoc quod apud nos de pelle dictum est, veris illis rationibus non esse contrarium: alioquin contrarium erit etiam ipsis in alio loco Scripturis nostris, ubi coelum dicitur velut camera esse suspensum (Isai. XL, 22, sec. LXX). Quid enim tam diversum et sibimet adversum, quam plana pellis extensio, et camerae curva convexio? Quod si oportet, sicuti oportet, haec duo sic intelligere, ut concordare utrumque, nec sibimet repugnare inveniatur; ita oportet etiam utrumlibet horum illis non adversari disputationibus, si eas forte veras certa ratio declaraverit, quibus docetur coelum sphaerae figura undique esse convexum, si tamen probatur. 22. Et illa quidem apud nos camerae similitudo, etiam secundum litteram accepta, non impedit eos qui sphaeram dicunt. Bene quippe creditur secundum eam partem, quae super nos est, de coeli figura Scripturam loqui voluisse. Si ergo sphaera non est, ex una parte camera est, ex qua parte coelum terram contegit: si autem sphaera est, undique camera est. Sed illud quod de pelle dictum est, magis urget, ne non sphaerae, quod humanum est forte commentum, sed ipsi nostrae camerae adversum sit. Quid autem hinc allegorice senserim, Confessionum nostrarum liber tertius decimus habet (Cap. 15). Sive igitur ita ut ibi posui, sive aliquo alio modo intelligendum sit coelum sicut pellis extentum; propter molestos et nimios exactores expositionis ad litteram, hoc dico, quod, sicut arbitror, omnium sensibus patet: utrumque enim fortasse, id est et pellis et camera, figurate intelligi potest; utrumque autem ad litteram quomodo possit, videndum est. Si enim camera non solum curva, sed etiam plana recte dicitur; profecto et pellis non solum in planum, verum etiam in rotundum sinum extenditur. Nam et uter sicut et vesica, pellis est. CAPUT X.-- De coeli motu. 23. De motu etiam coeli nonnulli fratres quaestionem movent, utrum stet, an moveatur. Quia si movetur, inquiunt, quomodo firmamentum est? Si autem stat, quomodo sidera quae in illo fixa creduntur, ab oriente usque ad occidentem circumeunt, septentrionibus breviores gyros juxta cardinem peragentibus; ut coelum, si est alius nobis occultus cardo ex alio vertice, sicut sphaera, si autem nullus alius cardo est, velut discus rotari videatur? Quibus respondeo, multum subtilibus et laboriosis rationibus ista perquiri, ut vere percipiatur utrum ita an non ita sit; quibus ineundis atque tractandis nec jam mihi tempus est, nec illis esse debet, quos ad salutem suam et sanctae Ecclesiae necessariam utilitatem cupimus informari. Hoc sane noverint, nec nomen firmamenti cogere ut stare coelum putemus (firmamentum enim non propter stationem, sed propter firmitatem, aut propter intransgressibilem terminum superiorum et inferiorum aquarum, vocatum intelligere licet); nec, si veritas coelum stare persuaserit, impediri nos circuiti siderum ne hoc intelligere possimus. Et ab ipsis quippe qui haec curiosissime et otiosissime quaesierunt, inventum est, etiam coelo non moto, si sola sidera verterentur, fieri potuisse omnia quae in ipsis siderum conversionibus animadversa atque comprehensa sunt. CAPUT XI.-- De vers. 9 et 10, ubi explicat quid de terrae informitate intelligendum sit. 24. Et dixit Deus, Congregetur aqua quae sub coelo est in congregationem unam, et appareat arida. Et factum est sic; et congregata est aqua quae sub coelo est in congregationem unam, et apparuit arida. Et vocavit Deus aridam terram, et congregationes aquarum vocavit mare. Et vidit Deus quia bonum est. Jam de hoc opere Dei propter alterius rei quaerendae necessitatem, in primo nostro volumine satis tractavimus (Lib. I, cc. 12, et 13). Hic itaque breviter admonemus, ut quem forte non movet quaerere quando species aquarum terrarumque creata sit, accipiat isto die non esse factum, nisi ut secernerentur haec duo elementa inferiora. Quem vero movet cur in diebus facta sit lux et coelum, extra dies autem vel ante omnes dies aqua et terra; et cur ad Dei verbum facta sint illa, dicente Deo, Fiat; haec autem dicente quidem Deo discreta, non autem Deo dicente facta inveniantur: habet quod salva fide intelligat, scilicet id quod dictum est ante dierum enumerationem, Terra erat invisibilis et incomposita, cum commendaret Scriptura cujusmodi terram fecerat Deus, quia praedixerat, In principio fecit Deus coelum et terram; nihil aliud his verbis quam materiae corporalis informitatem insinuare voluisse, eligens eam usitatius appellare quam obscurius. Si tamen tardo intellectui non subrepat ut materiam et speciem, quia verbis Scriptura separat, conetur duo haec etiam tempore separare, tanquam prius fuerit materia, et ei, temporis intervallo interposito, postea sit addita species; cum Deus haec simul creaverit, materiamque formatam instituerit, cujus informitatem usitato, ut dixi, vocabulo vel terrae vel aquae Scriptura praedixit. Terra enim et aqua etiam suis qualitatibus id existentia quod videmus, tamen propter facilem corruptionem propinquiora sunt eidem informitati quam coelestia corpora. Et quoniam per enumerationem dierum jam ex informi quaeque formata numerantur, et ex ista corporali materia jam factum coelum narraverat, cujus multum distat species a terrenis; jam quod ex ea formandum in rerum infima parte restabat, noluit sub his verbis in rerum creatarum ordinem inserere, ut diceretur, Fiat; non acceptura ista residua informitate talem speciem, qualem acceperat coelum, sed jam inferiorem et infirmiorem atque informitati proximam: ut his potius verbis, cum dicitur, Congregentur aquae, et, appareat arida, acceperint haec duo species proprias istas notissimas nobisque tractabiles, aqua mobilem, terra immobilem: et ideo de illa dictum est, congregetur; de hac autem, appareat: aqua enim est labiliter fluxa, terra stabiliter fixa. CAPUT XII.-- De vers. 11, 12 et 13, quare seorsum de herbis et lignis dictum sit, Et factum est sic, etc. 25. Et dixit Deus, Germinet terra herbam pabuli, ferentem semen secundum genus et secundum similitudinem; et lignum fructiferum faciens fructum, cujus semen sit in ipso secundum similitudinem suam super terram. Et factum est sic. Et produxit terra herbam pabuli, semen habentem secundum genus, et secundum similitudinem, et lignum fructiferum faciens fructum, cujus semen ejus in eo sit secundum genus super terram. Et vidit Deus quia bonum est. Et facta est vespera, et factum est mane dies tertius. Hic moderamen ordinatoris advertendum est, ut quoniam distincta quaedam creatura est herbarum atque lignorum ab specie terrarum et aquarum, ut in elementis numerari non possint, seorsum de illis diceretur ut exirent de terra; et seorsum illis redderentur illa solita, ut diceretur, Et factum est sic; ac deinde repeteretur quod factum est: seorsum quoque indicaretur Deum vidisse quia bonum est; tamen quia fixa radicibus continuantur terris et connectuntur, ista quoque ad eumdem diem pertinere voluerit. CAPUT XIII.-- De vers. 14, 15, etc., cur luminaria die quarto condita. 26. Et dixit Deus, Fiant luminaria in firmamento coeli, ut luceant super terram, in inchoationem diei et noctis, et ut dividant inter diem et noctem; et sint in signa et tempora, et in dies, et in annos, et sint in splendorem in firmamento coeli, ut luceant super terram. Et factum est sic. Et fecit Deus duo luminaria magna; luminare majus in inchoationem diei, et luminare minus in inchoationem noctis; et stellas: et posuit ea Deus in firmamento coeli, ut luceant super terram, et ut sint in inchoationem diei et noctis, et ut dividant inter lucem et tenebras. Et vidit Deus quia bonum est. Et facta est vespera, et factum est mane dies quartus. In hoc quarto die quaerendum est, quid sibi velit ista ordinatio, ut prius vel fierent, vel secernerentur aqua et terra, priusque terra germinaret, quam in coelo sidera fierent. Neque enim possumus dicere electa esse quaeque meliora, quibus dierum series ita distingueretur, ut finis et medium maxime ornatius eminerent: septem quippe dierum medius quartus est. Occurrit enim illud quia septimo die non est facta ulla creatura. An forte lux primi diei magis respondet ad quietem diei septimi, ut eo modo concinentibus finibus iste ordo texatur, eminentibus de medio luminibus coeli? Sed si primus dies septimo concinit, debet ergo et secundus sexto concinere. Quid autem simile habet firmamentum coeli cum homine facto ad imaginem Dei? An quia coelum totam superiorem mundi partem occupat, et homini in totam inferiorem potestas dominandi tributa est? Sed quid agimus de pecoribus et de bestiis, quas ipso die sexto in suo genere terra produxit? quae illis cum coelo potest esse collatio? 27. An potius, quoniam primo facta intelligitur lucis nomine spiritualis creaturae formatio, consequens erat ut corporalis quoque creatura, id est mundus iste visibilis fieret; qui factus est biduo propter duas partes suas maximas, quibus constat universus, coelum scilicet et terram, secundum hanc rationis collationem, qua et ipsa universa creatura spiritualis et corporalis saepe coelum et terra nominatur: ita ut globus quoque iste turbulentioris aeris terrenae parti deputetur; exhalationibus quippe humidis corporascit: si quid vero tranquilli aeris est, ubi ventosi atque procellosi motus non possunt existere, ad coelestem partem pertineat: post hanc universitatem molis corporeae fabricatam, quae uno loco tota est, quo collocatus est mundus, consequens erat ut impleretur partibus intra universum, quae de loco in locum congruis motibus agerentur? Cujus generis herbae atque arbores non sunt. Radicibus quippe ista fixa sunt terrae: et quamvis habeant motus incrementorum suorum, de locis tamen propriis non moventur nisibus suis; sed ubi fixa sunt, ibi aluntur et crescunt: propterea magis pertinent ad terram, quam ad genera rerum quae in aquis et terris moventur. Quia ergo visibili mundo constituendo, hoc est coelo et terrae, duo sunt attributi dies, restat ut his mobilibus et visibilibus partibus, quae creantur intra illum, tres dies reliqui deputentur. Et quia sicut prius coelum factum est, ita prius est ornandum hujusmodi partibus suis; quarto die fiunt sidera, quibus super terram lucentibus habitatio quoque illustretur inferior, ne habitatores ejus in habitationem tenebrosam inducantur. Et ideo, quia infirma corpora inferiorum habitatorum, succedente motibus quiete reparantur, factum est ut circumeunte sole, diei noctisque vicissitudine, propter vicissitudinem dormiendi et vigilandi potirentur: nox vero illa non indecora remaneret, sed lunae ac siderum luce, et ipsos consolaretur homines, quibus plerumque operandi est etiam nocturna necessitas; et quibusdam animalibus, quae lucem solis ferre non possunt, ad sufficientiam temperaretur. CAPUT XIV.-- Quomodo luminaria sint in signa et tempora, in dies et annos. 28. Illud autem quod dictum est, Et sint in signa et tempora, et in dies, et in annos, quis non videat quam obscure positum sit, quarto die coepisse tempora, quasi superius triduum sine tempore praeterire potuerit? Quis ergo animo penetrat quomodo illi tres dies transierint, antequam inciperent tempora, quae quarto die dicuntur incipere; vel utrum omnino transierint dies illi? An circa speciem factae rei dies appellatus sit, et circa privationem nox: ut nondum specie formata materia nox dicta sit, unde formanda erant caetera; sicut potest quamvis in rebus formatis, intelligi tamen in ipsa mutabilitate informitas materiae: non enim spatiis vel locorum quasi remotior, vel temporum quasi anterior, discerni potest? An potius in ipsa re facta atque formata eadem mutabilitas, hoc est deficiendi, ut ita dixerim, possibilitas, nox appellata sit; quia inest rebus factis, etiamsi non mutentur, posse mutari? Vespera autem et mane non quasi per temporis praeteritionem et adventum, sed per quemdam terminum, quo intelligitur quousque sit naturae proprius modus, et unde sit naturae alterius consequenter exordium: an aliqua alia ratio sit horum verborum diligentius vestiganda? 29. Quis in tantum secretum facile irrumpat, et quae signa dicat, cum dicit de sideribus, Et sint in signa? Neque enim illa dicit quae observare vanitatis est; sed utique utilia, et hujus vitae usibus necessaria, quae vel nautae observant in gubernando, vel omnes homines ad praevidendas aeris qualitates per aestatem et hiemem, et autumnalem vernalemque temperiem. Et nimirum haec vocat tempora, quae per sidera fiunt, non spatia morarum, sed vicissitudines affectionum coeli hujus. Nam si aliquis vel corporalis vel spiritualis motus conditionem istorum luminarium praecessit, ut aliquid a futura exspectatione per praesens in praeteritum trajiceret, sine tempore esse non potuit. Et quis obtineat non fuisse nisi ab exordio siderum conditorum? Sed certae horae, et dies, et anni, quos usitate novimus, non fierent nisi motibus siderum. Itaque si hoc modo intelligamus tempora, dies et annos, ut tempora articulos quosdam quos per horologia computamus, vel in coelo notissimos, cum ab oriente usque in meridianam altitudinem sol insurgit, atque inde rursus usque in occidentem vergit; ut possit deinceps adverti vel luna vel aliquod sidus ab oriente statim post occasum solis emergere; quod item cum ad mediam coeli venerit altitudinem, medium noctis indicet, tunc scilicet occasurum cum sole redeunte fit mane: dies autem totos solis ab oriente usque ad orientem circuitus: annos vero vel istos usitatos solis anfractus, non cum ad orientem, quod quotidie facit, sed cum ad eadem loca siderum redit, quod non facit nisi peractis trecentis sexaginta quinque diebus et sex horis, id est, quadrante totius diei, quae pars quater ducta, cogit interponi unum diem, quod Romani bissextum vocant, ut ad eumdem circuitum redeatur; vel etiam majores et occultiores annos: nam completis aliorum siderum spatiis, majores anni fieri dicuntur: si ergo ita intelligamus tempora, dies et annos, nemo dubitat haec sideribus et luminaribus fieri. Ita enim positum est, ut incertum sit utrum ad omnia sidera pertineat quod dictum est, Sint in signa et tempora, et in dies, et in annos; an signa et tempora ad caetera, dies vero et anni ad solem tantummodo. CAPUT XV.-- Luna qualis creata fuerit. 30. Qualis etiam luna facta sit, multi loquacissime inquirunt; atque utinam inquirentes loquantur, ac non potius docere conantes! Dicunt enim ideo plenam factam, quia non decebat ut Deus imperfectum aliquid illo die faceret in sideribus, quo scriptum est quod facta sint sidera. Qui autem resistunt, dicunt: Ipsa ergo debuit prima luna dici, non quarta decima; quis enim incipit ita enumerare? Ego autem medius inter istos ita sum, ut neutrum asseram; sed plane dicam, sive primam sive plenam lunam Deus fecerit, fecisse perfectam. Ipsarum enim naturarum est Deus auctor et conditor. Omnis autem res quidquid progressu naturali per tempora congrua quodammodo prodit atque explicat, etiam ante continebat occultum, etsi non specie vel mole corporis sui, tamen ratione naturae. Nisi forte arbor quae per hiemem pomis vacua foliisque nudata est, tunc imperfecta dicenda est; aut vero in primordiis etiam suis, cum adhuc nullum fructum dedisset, imperfecta erat illa natura. Quod non tantum de arbore, sed nec de ipso ejus semine recte diceretur, ubi omnia quae progressu temporis quodammodo procedunt, modis invisibilibus latent. Quanquam si aliquid Deus imperfectum fecisse diceretur, quod deinde ipse perficeret, quid reprehensionis haberet ista sententia? Jure autem displiceret, si id quod ab illo inchoatum esset, ab alio diceretur esse perfectum. 31. Qui ergo de terra non queruntur, quam fecit Deus, cum in principio fecit Deus coelum et terram, quia invisibilis erat et incomposita, et postea tertio die conspicua redditur atque componitur; quid sibi de luna tenebras faciunt quaestionum? Aut si quod de terra dictum est, non temporis intervallo, cum simul Deus materiam rebus concreaverit, sed narrationis distributione intelligunt dictum; cur in hoc quod etiam oculis videri potest, non intuentur integrum corpus habere lunam, et tota sua rotunditate perfectum, etiam cum lumine corniculato, sive incipiens ad terras lucere, sive desinens fulget? Si ergo lumen in ea crescit, vel perficitur, vel minuitur; non luminare ipsum, sed illud quod accenditur variatur: si autem ex una sphaerulae suae parte semper lucet, sed dum eam partem convertit ad terram, donec totam convertat, quod a prima usque ad quartam decimam fit, crescere videtur; semper est plena, sed terrae habitatoribus non semper apparet. Haec eadem ratio est, et si solis radiis illustratur. Non enim potest etiam sic, cum soli proxima est, nisi lucidis cornibus apparere; quia caetera pars, quae tota in orbem illustratur, non est ad terras ut videri possit, nisi cum soli contraria est, ut totum terris appareat quod ejus illuminatur. 32. Non desunt tamen qui non eo se arbitrari dicunt lunam primitus a Deo quartam decimam factam, quia plena facta credenda est; sed quia in Scripturis Dei verba sic habent, lunam factam in inchoationem noctis; tunc autem noctis exordio videtur, cum plena est: alias vero et per diem incipit videri ante plenitudinem, et in progressu noctis tanto ampliore quanto minuitur. Sed qui per inchoationem noctis non intelligit nisi principatum (nam et graecum verbum hoc magis indicat, cum dictum est ἀρχὴν· et in Psalmis apertius scriptum est, Solem in potestatem diei, lunam et stellas in potestatem noctis Psal. CXXXV, 8, 9 ), non cogitur a quarta decima numerare, et credere lunam factam primo esse non primam. CAPUT XVI.-- An sidera aequaliter fulgeant. 33. Quaeri etiam solet utrum coeli luminaria ista conspicua, id est sol et luna et stellae, aequaliter fulgeant; sed quod diversis intervallis distent a terra, propterea diversa claritate magis minusque nostris oculis appareant. Et de luna quidem qui haec dicunt, non dubitant minus eam lucere quam solem, a quo etiam perhibent illustrari. Multas autem stellas vel aequales soli, vel etiam majores audent dicere, sed longius positas parvas videri. Et nobis quidem potest fortasse sufficere, quoquo modo se ista res habeat, artifice Deo condita sidera. Quanquam teneamus auctoritate apostolica dictum, Alia gloria solis, alia gloria lunae, et alia gloria stellarum: stella enim ab stella differt in gloria (I Cor. XV, 41). Sed quia possunt adhuc dicere, etiamsi non resistant Apostolo: Differunt quidem in gloria, sed ad oculos terrenorum; aut, quia hoc propter resurgentium similitudinem dicebat Apostolus, qui non utique ad oculos aliter erunt et in se aliter, differunt quidem et in seipsis sidera in gloria, sed tamen nonnulla sunt etiam sole majora: ipsi viderint quemadmodum soli tam magnum tribuant principatum, ut eum radiis suis quasdam stellas, et eas quidem principales, quibus amplius isti quam caeteris supplicant, et tenere dicant, et retro agere a cursu proprio. Non enim fit verisimile, majores aut etiam aequales violentia radiorum ejus posse superari. Aut si superiores signorum stellas vel septentrionum majores esse asserunt, quae nihil tale a sole patiuntur; cur ista per signa circumeuntes amplius venerantur? cur eas signorum dominas perhibent? Etsi enim regradationes illas siderum, vel fortasse tarditates, non a sole fieri quisque contendat, sed aliis occultioribus causis; soli tamen istos in suis deliramentis, quibus vim fatorum a veritate devii suspicantur, praecipuam tribuere potestatem ex libris eorum certe manifestum est. 34. Sed dicant quod volunt de coelo, alieni a Patre qui est in coelis: nobis autem de intervallis et magnitudine siderum subtilius aliquid quaerere, talique inquisitioni rebus gravioribus et melioribus necessarium tempus impendere, nec expedit, nec congruit. Et melius credimus ea esse caeteris majora luminaria, quae sancta Scriptura ita commendat, Et fecit Deus duo luminaria magna: quae tamen non sunt aequalia. Nam consequenter dicit, cum ea caeteris praeposuerit, inter seipsa differre. Ait enim, Luminare majus in inchoationem diei, et luminare minus in inchoationem nactis. Certe enim vel hoc concedent oculis nostris, ut ea manifestum sit amplius caeteris lucere super terram, nec diem clarere nisi luce solis, nec noctem tot stellis apparentibus ita lucere si luna desit, quemadmodum praesentia illius illustratur. CAPUT XVII.-- In Genethliacos. 35. De fatis autem siderum qualeslibet eorum argutias, et quasi de mathesi documentorum experimenta, quae illi ἀποτελέσματα vocant, omnino a nostrae fidei sanitate respuamus: talibus enim disputationibus etiam orandi causas nobis auferre conantur, et impia perversitate in malis factis, quae rectissime reprehenduntur, ingerunt accusandum potius Deum auctorem siderum, quam hominem scelerum. Sed quod animae nostrae non sint natura corporibus ne quidem coelestibus subditae, audiant et philosophos suos: quia vero terrenis corporibus illa corpora superiora non ad ea quae ipsi tractant potentiora sunt, vel hinc aliquando cognoscant, quia cum multa corpora diversorum generum, vel animantium, vel herbarum et arbustorum, uno simul puncto temporis seminentur, unoque puncto temporis innumerabiliter multa nascantur, non tantum diversis, sed etiam iisdem terrarum locis, tantae sunt varietates in progressibus, in actibus et passionibus eorum, ut vere isti, sicut dicitur, perdant sidera, si ista considerant. 36. Quid autem insulsius et hebetius, quam cum istis rebus convincuntur, dicere ad solos homines sibi subjiciendos fatalem stellarum pertinere rationem? In quibus tamen etiam ipsi de geminis convincuntur, quorum diverse viventium, diverse felicium vel infelicium, diverseque morientium, easdem plerumque constellationes accipiunt. Quia etsi interfuit aliquid cum de utero funderentur, in nonnullis tamen tantum interest, quantum ab istis comprehendi computatione non possit. Manus sequentis Jacob, dum nascerentur, inventa est pedem fratris praecedentis tenens; usque adeo sic nati sunt quasi unus infans in duplum prolixior nasci videretur (Gen. XXV, 25). Horum certe constellationes, quas appellant, nullo modo dispares esse potuerunt. Quid ergo vanius, quam ut illas constellationes intuens mathematicus, ad eumdem horoscopum, ad eamdem lunam, diceret unum eorum a matre dilectum, alterum non dilectum? Si enim aliud diceret, falsum profecto diceret; si autem hoc diceret, verum quidem, sed non secundum suorum librorum ineptas cantiunculas diceret. Quod si huic historiae, quia de nostris profertur, nolunt credere, numquid et naturam rerum delere possunt? Cum ergo se minime falli dicant, si horam conceptionis invenerint, saltem sicut homines non dedignentur conceptum considerare geminorum. 37. Ideoque fatendum est, quando ab istis vera dicuntur, instinctu quodam occultissimo dici, quem nescientes humanae mentes patiuntur. Quod cum ad decipiendos homines fit, spirituum seductorum operatio est: quibus quaedam vera de temporalibus rebus nosse permittitur, partim quia subtilioris sensus acumine, partim quia corporibus subtilioribus vigent, partim experientia callidiore propter tam magnam longitudinem vitae; partim sanctis Angelis quod ipsi ab omnipotente Deo discunt, etiam jussu ejus sibi revelantibus, qui merita humana occultissimae justitiae sinceritate distribuit. Aliquando autem iidem nefandi spiritus etiam quae ipsi facturi sunt, velut divinando praedicunt. Quapropter bono christiano, sive mathematici, sive quilibet impie divinantium, maxime dicentes vera, cavendi sunt, ne consortio daemoniorum animam deceptam, pacto quodam societatis irretiant. CAPUT XVIII.-- Difficultas de sideribus, an per spiritus regantur et animentur. 38. Solet etiam quaeri, utrum caeli luminaria ista conspicua corpora sola sint, an habeant rectores quosdam spiritus suos: et si habent, utrum ab eis etiam vitaliter inspirentur, sicut animantur carnes per animas animalium, an sola sine ulla permixtione praesentia. Quod licet in praesenti non facile comprehendi possit; arbitror tamen in processu tractandarum Scripturarum opportuniora loca posse occurrere, ubi nobis de hac re, secundum sanctae auctoritatis regulas, etsi non ostendere certum aliquid, tamen credere licebit. Nunc autem servata semper moderatione piae gravitatis, nihil credere de re obscura temere debemus; ne forte quod postea veritas patefecerit, quamvis libris sanctis sive Testamenti Veteris sive Novi nullo modo esse possit adversum, tamen propter amorem nostri erroris oderimus. Nunc ad librum operis nostri jam tertium transeamus. |
(PL 183 0827D) SERMO XII. De pretioso unguento pietatis; et de veneratione a subditis erga praelatos suos exhibenda. 1. Duo me unguenta vobis tradidisse recordor. unum contritionis, delicta multa complectens; alterum devotionis, multa continens beneficia: ambo salubria, sed non ambo suavia. Primum siquidem pungitivum sentitur, quia movet ad compunctionem amara recordatio peccatorum et dolorem facit, cum sequens mitigatorium sit, divinae bonitatis intuitu consolationem dante, et sedante dolorem. (0828B) Sed est unguentum, quod ambobus longe antecellit: et hoc appellaverini pietatis, eo quod fiat de necessitatibus pauperum, de anxietatibus oppressorum, de perturbationibus tristium, de culpis delinquentium, et postremo de omnibus quorumlibet miserorum aerumnis, etiamsi fuerint inimici. Despicabiles videntur species istae; sed est super omnia aromata unguentum, quod ex eis conficitur. Sanativum est: beati enim misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur (Matth. V, 7) . Igitur multae miseriae collectae atque oculo pietatis inspectae, ipsae sunt species, ex quibus unguenta optima componuntur sponsae digna uberibus, sponsi sensibus grata. Felix mens, quae talium collectione aromatum sese ditare et impinguare curavit, infundens ea oleo misericordiae, et ardore decoquens charitatis. (0828C) Quis, putas, est iucundus homo qui miseretur et commodat (Psal. CXI, 5) , pronus compati, subvenire promptus, dare quam accipere beatius iudicans: ignoscere facilis, irasci difficilis, ulcisci penitus non acquiescens, et per omnia proximorum aeque ut proprias respiciens necessitates? O quaecunque es anima sic affecta, sic imbuta rore misericordiae, sic affluens pietatis visceribus, sic te omnibus omnia faciens, sic facta ipsa tibi tanquam vas perditum, ut caeteris praesto ubique semper occurras atque succurras; sic denique mortua tibi, ut vivas omnibus: tu plane tertium optimumque unguentum felix possides, et manus tuae distillaverunt totius suavitatis liquorem. Non exsiccabitur in tempore malo, nec fervor persecutionis ebibet illum: sed semper Deus memor erit omnis sacrificii tui, et holocaustum tuum pingue fiet. (0828D) 2. Sunt viri divitiarum in civitate Domini virtutum: quaero an apud aliquos haec unguenta inveniantur. Et primus occurrit, sicut ubique solet, mihi Paulus vas electionis, revera vas aromaticum, vas odoriferum, et refertum omni pulvere pigmentario. Christi enim erat bonus odor Deo in omni loco (II Cor. II, 15) . Multae profecto suavitatis fragrantiam longe lateque spargebat pectus illud, quod sic affecerat sollicitudo omnium Ecclesiarum. Vide enim quales species et qualia aromata coacervaverat sibi. Quotidie, inquit, morior per vestram gloriam (I Cor. XV, 31); et rursum: Quis infirmatur, et ego non infirmor? quis scandalizatur, et ego non uror? (II Cor. XI, 29) . Et multis talibus, quae vobis bene nota sunt, abundabat dives iste in componendis unguentis optimis. (0829A) Decebat namque primis et purissimis aromatibus redolere ubera, quae Christi membra lactarent, quorum Paulus mater erat pro certo, parturiens semel et iterum, donec Christus formaretur in eis (Galat. IV, 19) , ac membra capiti suo reformarentur. 3. Audi et de alio divite quomodo ad manum habebat electas species, de quibus optima unguenta conficeret. Foris, inquit, non mansit peregrinus. Ostium meum viatori patuit (Iob XXXI, 32) ; item: Oculus fui caeco, et pes claudo. Pater eram pauperum, conterebam molas iniqui, et de dentibus illius auferebam praedam (Iob XXIX, 15-17) . Si negabam, quod volebant, pauperibus, et oculos viduae exspectare feci. Si comedi buccellam meam solus, et non comedit pupillus ex ea. (0829B) Si despexi praetereuntem , eo quod non haberet indumentum, et absque operimento pauperem. Si non benedixerunt mihi latera eius, et de velleribus ovium mearum calefactus est (Iob XXXI, 16-20) . Quanto, putamus, vir iste odore terram resperserat in his operibus? Singula opera singula erant aromata. His propriam repleverat conscientiam, ut fetorem putidae carnis internae suavitatis exhalatione sibi temperaret. 4. Ioseph postquam universam Aegyptum post se fecit currere in odore unguentorum suorum, etiam suis venditoribus eamdem demum fragrantiam propinavit. (0829C) Et quidem increpatoria verba vultu proferebat irato; sed erumpebant lacrymae de pinguedine cordis (Gen. XLIII, 30; XLV, 2) , non irae indices, sed gratiae proditrices. Samuel lugebat Saul (I Reg. IV, 35) , qui se quaerebat occidere, et ad ignem charitatis incalescente pectore liquefactus intus, pietatis adeps foras emanabat per oculos. Ob bonum denique quem circumquaque diffuderat suae opinionis odorem, refert de eo Scriptura, quia cognoverunt omnes a Dan usque Bersabee, quod fidelis Samuel propheta esset Domini (I Reg. III, 20) . Quid de Moyse dicam? quanto adipe et pinguedine et ipse repleverat viscera sua? Nec domus illa exasperans, in qua pro tempore versabatur, potuit unquam in omni murmure et furore suo unctionem spiritus, qua semel imbutus fuerat, exterminare, quominus inter assiduas lites et quotidiana iurgia ipse in sua mansuetudine perduraret. (0829D) Merito testatus est Spiritus sanctus de eo, quod esset mitissimus omnium hominum, qui morabantur super terram (Num. XII, 3) . Siquidem cum his qui oderant pacem, erat pacificus (Psal. CXIX, 7) , in tantum ut populo ingrato et rebelli non modo non irasceretur, sed et irascentem Deum suo interventu leniret, sicut scriptum est: Dixit ut disperderet eos, si non Moyses electus eius stetisset in confractione in conspectu eius, ut averteret iram eius ne disperderet eos (Psal. CV, 23) . Denique: Si dimittas, ait, dimitte; sin autem, dele me de libro tuo quem scripsisti (Exod. XXXII, 31, 32) . O vere hominem unctum unctione misericordiae! (0830A) Loquitur plane parentis affectu, quam nulla possit delectare felicitas, ex sortibus quos parturivit. Verbi gratia, si dives quispiam mulieri pauperculae dicat: Ingredere tu ad prandium meum, sed quem gestas infantulum relinque foris, quoniam plorat, et molestus est nobis: nunquid faciet? Nonne magis eliget ieiunare, quam exposito pignore charo, sola prandere cum divite? Ita nec Moysi sedet solum se introduci in gaudium Domini sui, foris scilicet remanente populo; cui, licet inquieto et ingrato, vice pariter et affectione matris inhaeret. Dolent viscera, sed tolerabiliorem sibi iudicat tortionem quam evulsionem. (0830B) 5. Quid David mansuetius, qui illius mortem lugebat, qui suam semper sitierat? (II Reg. I, 11.) Quid benignius, ut eius moleste ferret decessum, cui succedebat in regnum? Sed et de morte parricidae filii, quam difficile consolationem admisit? (II Reg. XIX, 4.) Magnam profecto optimae unctionis copiam praeferebat talis affectio: ideo et securus orabat, dicens: Memento, Domine, David, et omnis mansuetudinis eius (Psal. CXXXI, 1) . Ergo hi omnes habuerunt unguenta optima, quibus hodieque per universas ecclesias suavissime redolent. Nec solum ipsi, sed et quicunque se in hac vita ita benevolos et beneficos praebuerunt, ita inter homines humane vivere studuerunt, quatenus omnem, quam visi sunt habuisse gratiam, non sibi tenerent, sed in commune deducerent, aestimantes se amicis pariter et inimicis, sapientibus et insipientibus debitores. (0830C) Cumque fuissent utiles omnibus, humiles in omnibus, et prae omnibus exstiterunt dilecti Deo et hominibus; quorum fragrantia in benedictione est. Quotquot, inquam, tales praecesserunt, fragrarunt suis temporibus, fragrant et hodie unguentis optimis. Tu quoque si donum quod desuper accepisti, nobis contubernalibus tuis libenter impertiaris; si te exhibeas ubique inter nos officiosum, si affectuosum, si gratum, si tractabilem, si humilem, testimonium habebis ab omnibus, quod fragres et ipse unguentis optimis. (0830D) Omnis in vobis, qui fraternas infirmitates, tam corporum quam animorum, non solum patienter supportat, sed insuper, si licet, et si valet, iuvat obsequiis, confortat alloquiis, consiliis informat alias additur et relevat , si hoc non potest propter disciplinam, sollicitis saltem orationibus solatiari non cessat infirmo: omnis, inquam, qui talia operatur in vobis, bonum omnino spargit odorem inter fratres, et odorem de unguentis optimis. Balsamum in ore, huiuscemodi frater in congregatione; monstratur digito, et dicunt de eo omnes: Hic est fratrum amator et populi Israel; hic est qui multum orat pro populo, et universa sancta civitate (II Machab. XV, 14) . 6. Sed recurramus ad Evangelium, atque aliquid, quod forte spectet et ad haec unguenta, requiramus. (0831A) Maria Magdalene, et Maria Iacobi et Salome, emerunt aromata, ut venientes ungerent Iesum (Marc. XVI, 1) . Quaenam ista unguenta, tam pretiosa ut Christi corpori parentur et comparentur, tam copiosa ut toti sufficiant? Neutrum quippe duorum praecedentium aut emptum, aut factum specialiter ad opus Domini, aut toto in corpore legitur fuisse diffusum. Sed desubito introducitur mulier, uno quidem in loco osculans pedes, et unguento ungens (Luc. VII, 38; Ioan. XII, 3); in altero vero vel ipsa, vel altera, habens alabastrum unguenti, et illud mittens in caput (Marc. XIV, 3) . Caeterum nunc, emerunt, ait, aromata, ut venientes ungerent Iesum. (0831B) Emunt non unguenta, sed aromata: et unctio in obsequium Domini non facta assumitur, sed nova conficitur; nec ad ungendam tantum aliquam corporis partem, verbi gratia pedes aut caput; sed sicut scriptum est: Ut venientes ungerent Iesum; quod est totius complexio, non partis distinctio. (0831C) 7. Tu quoque si te induas viscera misericordiae, liberalem benignumque exhibeas, non tantum parentibus sive cognatis tuis, aut quos tibi vel benefactores tenes, vel benefacturos speras: nam et ethnici hoc faciunt (Matth. V, 47); sed, iuxta Pauli consilium, studeas operari bonum ad omnes (Galat. VI, 10) , ita ut propter Deum nec inimico officium humanitatis corporale seu spirituale negandum, subtrahendumve existimes: constat te quoque abundare unguentis optimis, nec caput aut pedes Domini tantum, sed passim, quantum in te est, ungere suscepisse totum corpus, quod est Ecclesia. Et forte proinde ob hoc Dominus Iesus paratam sibi confectionem expendi noluit in suo corpore mortuo, ut servaret vivo. Vivit enim Ecclesia, quae manducat panem vivum, qui de coelo descendit. Ipsa est charius corpus Christi, quod ne mortem gustaret, morti illud alterum traditum fuisse nullus Christianus ignorat. Ipsam ungi, ipsam foveri desiderat, ipsius infirma membra cupit momentis accuratioribus relevari. Ipsi ergo pretiosa unguenta retinuit, cum anticipans horam, et accelerans gloriam, mulierum devotionem non elusit, sed instruxit. Renuit ungi, sed parcens, non spernens; non recusans obsequium, sed reservans proficuum. (0831D) Proficuum dico, non huius materialis atque corporalis unguenti, sed plane spiritualis, quod in isto designatum est. In isto ergo pepercit Magister pietatis unguentis optimis pietatis, quae membris suis indigentibus tam corporaliter quam spiritualiter omnino cuperet exhiberi. Denique paulo ante, cum in caput eius, aut etiam in pedes funderetur unguentum, ipsumque satis pretiosum, nunquid prohibuit? Imo et obstitit prohibentibus. Nam et Simoni indignanti, quod se tangi a peccatrice permitteret, longam texuit reprehensionis parabolam; et aliis perditionem unguenti causantibus respondit, dicens: Quid molesti estis huic mulieri? (0832A) 8. Nonnunquam ego, ut modicum faciam excessum, cum sederem mihi ad pedes Iesu moerens, et offerens sacrificium spiritus contribulati in recordatione peccatorum meorum; aut certe ad caput, si quando vel raro starem, et exsultarem in recordatione beneficiorum eius, audivi dicentes: Ut quid perditio haec? Causantes videlicet quod soli viverem mihi, qui, ut putabant, multis prodesse possem. Et dicebant: Potuit enim venundari multo, et dari pauperibus (Matth. XXVI, 8-10) . Sed non bonum mercatum mihi est, etiamsi universum mundum lucrer, me ipsum perdere, et detrimentum mei facere. (0832B) Unde intelligens verba haec illas esse, quas Scriptura loquitur, muscas morituras, quae perdunt suavitatem unguenti (Eccle. X, 1) , recordatus sum divinae illius sententiae: Popule meus, qui te beatificant, in errorem inducunt (Isai. III, 12) . Verum audiant excusantem Dominum, et respondentem pro me, qui me quasi de otio incusant: Quid, inquit, molesti estis huic mulieri? quod est: Vos videtis in facie, et ideo secundum faciem iudicatis. Non est vir, ut putatis, qui possit mittere manum ad fortia, sed mulier. Quid tentatis ei imponere iugum, ad quod ego eum minus sufficientem intueor? Bonum opus operatur in me. Stet in bono, quandiu non convalescit ad melius. Si quando de muliere in virum, et virum perfectum profecerit, poterit et in opus perfectionis assumi. 9. Fratres, revereamur episcopos, sed vereamur labores eorum. (0832C) Si labores pensamus, non affectamus honores. Agnoscamus impares vires nostras, nec delectet molles et femineos humeros virorum supponere sarcinis; nec observemus eos, sed honoremus. Inhumane nempe eorum redarguis opera, quorum onera refugis. Temerarie obiurgat virum de praelio revertentem mulier nens in domo. Dico enim, si is qui de claustro est, eum qui versatur in populo, interdum minus districte minusve circumspecte sese agere deprehenderit, verbi gratia in verbo, in cibo, in somno, in risu, in ira, in iudicio; non ad iudicandum confestim prosiliat, sed meminerit scriptum: Melior est iniquitas viri, quam benefaciens mulier (Eccli. XLII, 14) . Nam tu quidem in tui custodia vigilans bene facis; sed qui iuvat multos, et melius facit, et virilius. (0832D) Quod si implere non sufficit absque aliqua iniquitate, id est absque quadam inaequalitate vitae et conversationis suae, memento quia charitas operit multitudinem peccatorum (I Petr. IV, 8) . Haec dicta sint contra geminam tentationem, qua saepe viri religiosi episcoporum vel ambire gloriam, vel excessus temere iudicare diabolicis instigationibus incitantur. 10. Sed redeamus ad unguenta sponsae. Videsne quam sit praeferendum caeteris istud pietatis unguentum, de quo solo permissum non est perditionem fieri? (0833A) In tantum perditio de ipso non fit, ut nec aquae frigidae munus irremuneratum sinatur (Matth. X, 42) . Bonum tamen contritionis unguentum, quod de recordatione peccatorum conficitur, mittiturque in pedes Domini; quia cor contritum et humiliatum Deus non despiciet (Psal. L, 19) . Caeterum longe melius esse arbitror id quod dicitur devotionis, factum de recordatione beneficiorum Dei; quippe quod et capiti idoneum reputatur, ita ut perhibeat de ipso Deus: Sacrificium laudis honorificabit me (Psal. XLIX, 23) . Porro utrumque vincit unctio pietatis, quae de respectu miserorum fit, et per universum Christi corpus diffunditur. Corpus dico, non illud crucifixum, sed quod illius acquisitum est passione. (0833B) Optimum revera unguentum, in cuius comparatione caetera nec respicere se ostendit, qui ait: Misericordiam volo, et non sacrificium (Matth. IX, 13) . Hanc ergo potissimum inter caeteras virtutes redolere puto ubera sponsae, quae sponsi per omnia gestit congruere voluntati. An non odore misericordiae Thabita etiam in morte fragrabat? Et ideo cito de morte convaluit (Act. IX, 39-41) , quia praevaluit odor vitae. 11. Sed audite verbum abbreviatum super praesenti capitulo. Quisquis et inebriat verbis, et fragrat beneficiis, sibi dictum putet: Quia meliora sunt ubera tua vino, fragrantia unguentis optimis (Cant. I, 1, 2) . Et ad haec quis idoneus? Quis nostrum unum saltem horum integre perfecteque possideat, ut non videlicet interdum et in dicendo sterilior, et in operando tepidior sit? (0833C) Sed est quae merito et non dubie hoc praeconio glorietur, Ecclesia utique, cui nunquam de universitate sua deest et unde inebriet, et unde fragret. Quod enim sibi deest in uno, habet in altero, secundum mensuram donationis Christi, ac moderationem Spiritus, dividentis singulis prout vult (Ephes. IV, 7; I Cor. XII, 11) . Fragrat Ecclesia in his, qui sibi faciunt amicos de mammona iniquitatis; inebriat in ministris verbi, qui vino laetitiae spiritualis infundunt terram, et inebriant eam, et fructum referunt in patientia. Ipsa audacter secureque sese nominat sponsam, tanquam quae vere habet ubera meliora vino, et fragrantia unguentis optimis. (0833D) Quod etsi nemo nostrum sibi arrogare praesumat, ut animam suam quis audeat sponsam Domini appellare; quoniam tamen de Ecclesia sumus, quae merito hoc nomine, et re nominis gloriatur; non immerito gloriae huius participium usurpamus. Quod enim simul omnes plene integreque possidemus, hoc singuli sine contradictione participamus. Gratias tibi, Domine Iesu, qui nos charissimae Ecclesiae tuae aggregare dignatus es, non solum ut fideles essemus, sed ut etiam tibi vice sponsae in amplexus iucundos, castus, aeternosque copularemur, revelata et ipsi facie speculantes gloriam tuam, quae tibi communis pariter est cum Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum. Amen. |
Quaestio 117 Prooemium. Iª q. 117 pr. Postea considerandum est de his quae pertinent ad actionem hominis, qui est compositus ex spirituali et corporali creatura. Et primo considerandum est de actione hominis; secundo, de propagatione hominis ex homine. Circa primum quaeruntur quatuor. Primo, utrum unus homo possit docere alium, causando in ipso scientiam. Secundo, utrum homo possit docere Angelum. Tertio, utrum homo per virtutem suae animae possit immutare materiam corporalem. Quarto, utrum anima hominis separata possit movere corpora motu locali. Articulus 1. Iª q. 117 a. 1 arg. 1 Ad primum sic proceditur. Videtur quod homo non possit alium docere. Dicit enim dominus, Matth. XXIII, nolite vocari Rabbi; ubi dicit Glossa Hieronymi, ne divinum honorem hominibus tribuatis. Esse ergo magistrum pertinet proprie ad divinum honorem. Sed docere est proprium magistri. Homo ergo non potest docere, sed hoc est proprium Dei. Iª q. 117 a. 1 arg. 2 Praeterea, si homo alium docet, hoc non est nisi inquantum agit per scientiam suam ad causandum scientiam in alio. Sed qualitas per quam aliquis agit ad faciendum sibi simile, est qualitas activa. Ergo sequitur quod scientia sit qualitas activa, sicut et calor. Iª q. 117 a. 1 arg. 3 Praeterea, ad scientiam requiritur lumen intelligibile, et species rei intellectae. Sed neutrum istorum potest causare unus homo in alio. Ergo unus homo non potest docendo causare scientiam in alio. Iª q. 117 a. 1 arg. 4 Praeterea, doctor nihil agit ad discipulum nisi quod proponit ei quaedam signa, vel vocibus aliquid significando, vel nutibus. Sed proponendo signa non potest aliquis alium docere, causando in eo scientiam. Quia aut proponit signa rerum notarum; aut rerum ignotarum. Si rerum notarum, ille ergo cui signa proponuntur, iam habet scientiam, et eam non acquirit a magistro. Si autem rerum ignotarum, per huiusmodi signa nihil addiscit, sicut si aliquis proponeret alicui Latino verba Graeca, quorum significationem ignoraret, per hoc eum docere non posset. Nullo ergo modo unus homo potest, alium docendo, scientiam in eo causare. Iª q. 117 a. 1 s. c. Sed contra est quod apostolus dicit, I ad Tim. II, in quo positus sum ego praedicator et apostolus, doctor gentium in fide et veritate. Iª q. 117 a. 1 co. Respondeo dicendum quod circa hoc diversae fuerunt opiniones. Averroes enim, in Comment. III de anima, posuit unum intellectum possibilem esse omnium hominum, ut supra dictum est. Et ex hoc sequebatur quod eaedem species intelligibiles sint omnium hominum. Et secundum hoc, ponit quod unus homo per doctrinam non causat aliam scientiam in altero ab ea quam ipse habet; sed communicat ei eandem scientiam quam ipse habet, per hoc quod movet eum ad ordinandum phantasmata in anima sua, ad hoc quod sint disposita convenienter ad intelligibilem apprehensionem. Quae quidem opinio quantum ad hoc vera est, quod est eadem scientia in discipulo et magistro, si consideretur identitas secundum unitatem rei scitae, eadem enim rei veritas est quam cognoscit et discipulus et magister. Sed quantum ad hoc quod ponit esse unum intellectum possibilem omnium hominum, et easdem species intelligibiles, differentes solum secundum diversa phantasmata; falsa est eius opinio, ut supra habitum est. Alia est opinio Platonicorum, qui posuerunt quod scientia inest a principio animabus nostris per participationem formarum separatarum, sicut supra habitum est; sed anima ex unione corporis impeditur ne possit considerare libere ea quorum scientiam habet. Et secundum hoc, discipulus a magistro non acquirit scientiam de novo, sed ab eo excitatur ad considerandum ea quorum scientiam habet; ut sic addiscere nihil aliud sit quam reminisci. Sicut etiam ponebant quod agentia naturalia solummodo disponunt ad susceptionem formarum, quas acquirit materia corporalis per participationem specierum separatarum. Sed contra hoc supra ostensum est quod intellectus possibilis animae humanae est in potentia pura ad intelligibilia, secundum quod Aristoteles dicit in III de anima. Et ideo aliter dicendum est, quod docens causat scientiam in addiscente, reducendo ipsum de potentia in actum, sicut dicitur in VIII Physic. Ad cuius evidentiam, considerandum est quod effectuum qui sunt ab exteriori principio, aliquis est ab exteriori principio tantum; sicut forma domus causatur in materia solum ab arte. Aliquis autem effectus est quandoque quidem ab exteriori principio, quandoque autem ab interiori; sicut sanitas causatur in infirmo quandoque ab exteriori principio, scilicet ab arte medicinae; quandoque autem ab interiori principio ut cum aliquis sanatur per virtutem naturae. Et in talibus effectibus sunt duo attendenda. Primo quidem, quod ars imitatur naturam in sua operatione, sicut enim natura sanat infirmum alterando, digerendo, et expellendo materiam quae causat morbum, ita et ars. Secundo attendendum est, quod principium exterius, scilicet ars, non operatur sicut principale agens, sed sicut coadiuvans agens principale, quod est principium interius, confortando ipsum, et ministrando ei instrumenta et auxilia, quibus utatur ad effectum producendum, sicut medicus confortat naturam, et adhibet ei cibos et medicinas, quibus natura utatur ad finem intentum. Scientia autem acquiritur in homine et ab interiori principio, ut patet in eo qui per inventionem propriam scientiam acquirit; et a principio exteriori, ut patet in eo qui addiscit. Inest enim unicuique homini quoddam principium scientiae, scilicet lumen intellectus agentis, per quod cognoscuntur statim a principio naturaliter quaedam universalia principia omnium scientiarum. Cum autem aliquis huiusmodi universalia principia applicat ad aliqua particularia, quorum memoriam et experimentum per sensum accipit; per inventionem propriam acquirit scientiam eorum quae nesciebat, ex notis ad ignota procedens. Unde et quilibet docens, ex his quae discipulus novit, ducit eum in cognitionem eorum quae ignorabat; secundum quod dicitur in I Poster., quod omnis doctrina et omnis disciplina ex praeexistenti fit cognitione. Ducit autem magister discipulum ex praecognitis in cognitionem ignotorum, dupliciter. Primo quidem, proponendo ei aliqua auxilia vel instrumenta, quibus intellectus eius utatur ad scientiam acquirendam, puta cum proponit ei aliquas propositiones minus universales, quas tamen ex praecognitis discipulus diiudicare potest; vel cum proponit ei aliqua sensibilia exempla, vel similia, vel opposita, vel aliqua huiusmodi ex quibus intellectus addiscentis manuducitur in cognitionem veritatis ignotae. Alio modo, cum confortat intellectum addiscentis; non quidem aliqua virtute activa quasi superioris naturae, sicut supra dictum est de Angelis illuminantibus, quia omnes humani intellectus sunt unius gradus in ordine naturae; sed inquantum proponit discipulo ordinem principiorum ad conclusiones, qui forte per seipsum non haberet tantam virtutem collativam, ut ex principiis posset conclusiones deducere. Et ideo dicitur in I Poster., quod demonstratio est syllogismus faciens scire. Et per hunc modum ille qui demonstrat, auditorem scientem facit. Iª q. 117 a. 1 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod, sicut iam dictum est, homo docens solummodo exterius ministerium adhibet, sicut medicus sanans, sed sicut natura interior est principalis causa sanationis, ita et interius lumen intellectus est principalis causa scientiae. Utrumque autem horum est a Deo. Et ideo sicut de Deo dicitur, qui sanat omnes infirmitates tuas; ita de eo dicitur, qui docet hominem scientiam, inquantum lumen vultus eius super nos signatur, per quod nobis omnia ostenduntur. Iª q. 117 a. 1 ad 2 Ad secundum dicendum quod doctor non causat scientiam in discipulo per modum agentis naturalis, ut Averroes obiicit. Unde non oportet quod scientia sit qualitas activa, sed est principium quo aliquis dirigitur in docendo, sicut ars est principium quo aliquis dirigitur in operando. Iª q. 117 a. 1 ad 3 Ad tertium dicendum quod magister non causat lumen intelligibile in discipulo, nec directe species intelligibiles, sed movet discipulum per suam doctrinam ad hoc, quod ipse per virtutem sui intellectus formet intelligibiles conceptiones, quarum signa sibi proponit exterius. Iª q. 117 a. 1 ad 4 Ad quartum dicendum quod signa quae magister discipulo proponit, sunt rerum notarum in universali, et sub quadam confusione; sed ignotarum in particulari, et sub quadam distinctione. Et ideo cum quisque per seipsum scientiam acquirit, non potest dici docere seipsum, vel esse sui ipsius magister, quia non praeexistit in eo scientia completa, qualis requiritur in magistro. Articulus 2. Iª q. 117 a. 2 arg. 1 Ad secundum sic proceditur. Videtur quod homines possint docere Angelos. Dicit enim apostolus, ad Ephes. III, ut innotescat principibus et potestatibus in caelestibus per Ecclesiam multiformis sapientia Dei. Sed Ecclesia est congregatio hominum fidelium. Ergo Angelis per homines aliqua innotescunt. Iª q. 117 a. 2 arg. 2 Praeterea, Angeli superiores, qui immediate de divinis a Deo illuminantur, inferiores Angelos instruere possunt, ut supra dictum est. Sed aliqui homines immediate de divinis per Dei verbum sunt instructi; sicut maxime patet de apostolis, secundum illud ad Heb. I, novissime, diebus istis, locutus est nobis in filio. Ergo aliqui homines aliquos Angelos docere potuerunt. Iª q. 117 a. 2 arg. 3 Praeterea, inferiores Angeli a superioribus instruuntur. Sed quidam homines superiores sunt aliquibus Angelis, cum ad supremos ordines Angelorum aliqui homines assumantur, ut Gregorius dicit in quadam homilia. Ergo aliqui inferiores Angeli per aliquos homines de divinis instrui possunt. Iª q. 117 a. 2 s. c. Sed contra est quod Dionysius dicit, IV cap. de Div. Nom., quod omnes divinae illuminationes perferuntur ad homines mediantibus Angelis. Non ergo Angeli instruuntur per homines de divinis. Iª q. 117 a. 2 co. Respondeo dicendum quod, sicut supra habitum est, inferiores Angeli loqui quidem possunt superioribus Angelis, manifestando eis suas cogitationes; sed de rebus divinis superiores ab inferioribus nunquam illuminantur. Manifestum est autem quod eo modo quo inferiores Angeli superioribus subduntur, supremi homines subduntur etiam infimis Angelorum. Quod patet per id quod dominus dicit, Matth. XI, inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista; sed qui minor est in regno caelorum, maior est illo. Sic igitur de rebus divinis ab hominibus Angeli nunquam illuminantur. Cogitationes tamen suorum cordium homines Angelis per modum locutionis manifestare possunt, quia secreta cordium scire solius Dei est. Iª q. 117 a. 2 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod Augustinus, V super Gen. ad Litt., sic exponit illam apostoli auctoritatem. Praemiserat enim apostolus, mihi, omnium sanctorum minimo, data est gratia haec, illuminare omnes quae sit dispensatio sacramenti absconditi a saeculis in Deo. Ita dico absconditi, ut tamen innotesceret principibus et potestatibus in caelestibus, per Ecclesiam scilicet, multiformis sapientia Dei. Quasi dicat, ita hoc sacramentum erat absconditum hominibus, ut tamen Ecclesiae caelesti, quae continetur in principibus et potestatibus, hoc sacramentum notum esset a saeculis, non ante saecula, quia ibi primitus Ecclesia fuit, quo post resurrectionem et ista Ecclesia hominum congreganda est. Potest tamen et aliter dici, quod illud quod absconditum est, non tantum in Deo innotescit Angelis, verum etiam hic eis apparet, cum efficitur atque propalatur, ut Augustinus ibidem subdit. Et sic dum per apostolos impleta sunt Christi et Ecclesiae mysteria, Angelis aliqua apparuerunt de huiusmodi mysteriis, quae ante erant eis occulta. Et per hunc modum potest intelligi quod Hieronymus dicit, quod, apostolis praedicantibus, Angeli aliqua mysteria cognoverunt, quia scilicet per praedicationem apostolorum huiusmodi mysteria explebantur in rebus ipsis, sicut praedicante Paulo convertebantur gentes; de quo apostolus ibi loquitur. Iª q. 117 a. 2 ad 2 Ad secundum dicendum quod apostoli instruebantur immediate a verbo Dei, non secundum eius divinitatem, sed inquantum eius humanitas loquebatur. Unde ratio non sequitur. Iª q. 117 a. 2 ad 3 Ad tertium dicendum quod aliqui homines, etiam in statu viae, sunt maiores aliquibus Angelis, non quidem actu, sed virtute; inquantum scilicet habent caritatem tantae virtutis, ut possint mereri maiorem beatitudinis gradum quam quidam Angeli habeant. Sicut si dicamus semen alicuius magnae arboris esse maius virtute quam aliquam parvam arborem, cum tamen multo minus sit in actu. Articulus 3. Iª q. 117 a. 3 arg. 1 Ad tertium sic proceditur. Videtur quod homo per virtutem animae possit corporalem materiam immutare. Dicit enim Gregorius, II Dialog., quod sancti miracula aliquando ex prece faciunt, aliquando ex potestate, sicut Petrus, qui Tabitham mortuam orando suscitavit, Ananiam et Saphiram mentientes morti increpando tradidit. Sed in operatione miraculorum fit aliqua immutatio materiae corporalis. Ergo homines virtute suae animae possunt materiam corporalem immutare. Iª q. 117 a. 3 arg. 2 Praeterea, super illud ad Gal. III, quis vos fascinavit veritati non obedire? Dicit Glossa quod quidam habent oculos urentes, qui solo aspectu inficiunt alios, et maxime pueros. Sed hoc non esset, nisi virtus animae posset materiam corporalem immutare. Ergo homo per virtutem suae animae potest materiam corporalem immutare. Iª q. 117 a. 3 arg. 3 Praeterea, corpus humanum est nobilius quam alia inferiora corpora. Sed per apprehensionem animae humanae immutatur corpus humanum ad calorem et frigus, ut patet in irascentibus et timentibus; et quandoque etiam haec immutatio pervenit usque ad aegritudinem et mortem. Ergo multo magis anima hominis potest sua virtute materiam corporalem immutare. Iª q. 117 a. 3 s. c. Sed contra est quod dicit Augustinus, in III de Trin., quod materia corporalis soli Deo obedit ad nutum. Iª q. 117 a. 3 co. Respondeo dicendum quod, sicut supra dictum est materia corporalis non immutatur ad formam, nisi vel ab agente aliquo composito ex materia et forma; vel ab ipso Deo, in quo virtualiter et materia et forma praeexistit, sicut in primordiali causa utriusque. Unde et de Angelis supra dictum est quod materiam corporalem immutare non possunt naturali virtute, nisi applicando corporalia agentia ad effectus aliquos producendos. Multo igitur minus anima sua virtute naturali potest immutare materiam corporalem, nisi mediantibus aliquibus corporibus. Iª q. 117 a. 3 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod sancti dicuntur miracula facere ex potestate gratiae, non naturae. Quod patet per illud quod Gregorius ibidem dicit, qui filii Dei ex potestate sunt, ut dicit Ioannes, quid mirum si signa facere ex potestate valeant? Iª q. 117 a. 3 ad 2 Ad secundum dicendum quod fascinationis causam assignavit Avicenna ex hoc, quod materia corporalis nata est obedire spirituali substantiae magis quam contrariis agentibus in natura. Et ideo quando anima fuerit fortis in sua imaginatione, corporalis materia immutatur secundum eam. Et hanc dicit esse causam oculi fascinantis. Sed supra ostensum est quod materia corporalis non obedit substantiae spirituali ad nutum, nisi soli creatori. Et ideo melius dicendum est, quod ex forti imaginatione animae immutantur spiritus corporis coniuncti. Quae quidem immutatio spirituum maxime fit in oculis, ad quos subtiliores spiritus perveniunt. Oculi autem inficiunt aerem continuum usque ad determinatum spatium, per quem modum specula, si fuerint nova et pura, contrahunt quandam impuritatem ex aspectu mulieris menstruatae, ut Aristoteles dicit in libro de Somn. et Vig. Sic igitur cum aliqua anima fuerit vehementer commota ad malitiam, sicut maxime in vetulabus contingit, efficitur secundum modum praedictum aspectus eius venenosus et noxius, et maxime pueris, qui habent corpus tenerum, et de facili receptivum impressionis. Possibile est etiam quod ex Dei permissione, vel etiam ex aliquo facto occulto, cooperetur ad hoc malignitas Daemonum, cum quibus vetulae sortilegae aliquod foedus habent. Iª q. 117 a. 3 ad 3 Ad tertium dicendum quod anima corpori humano unitur ut forma, et appetitus sensitivus, qui obedit aliqualiter rationi, ut supra dictum est, est actus alicuius organi corporalis. Et ideo oportet quod ad apprehensionem animae humanae, commoveatur appetitus sensitivus cum aliqua operatione corporali. Ad exteriora vero corpora immutanda apprehensio animae humanae non sufficit, nisi mediante immutatione proprii corporis, ut dictum est. Articulus 4. Iª q. 117 a. 4 arg. 1 Ad quartum sic proceditur. Videtur quod anima hominis separata possit corpora saltem localiter movere. Substantiae enim spirituali naturaliter obedit corpus ad motum localem, ut supra dictum est. Sed anima separata est substantia spiritualis. Ergo suo imperio potest exteriora corpora movere. Iª q. 117 a. 4 arg. 2 Praeterea, in itinerario Clementis dicitur, narrante Niceta ad Petrum, quod Simon magus per magicas artes pueri a se interfecti animam retinebat, per quam magicas operationes efficiebat. Sed hoc esse non potuisset sine aliqua corporum transmutatione, ad minus locali. Ergo anima separata habet virtutem localiter movendi corpora. Iª q. 117 a. 4 s. c. Sed contra est quod philosophus dicit, in libro de anima quod anima non potest movere quodcumque corpus, sed solummodo proprium. Iª q. 117 a. 4 co. Respondeo dicendum quod anima separata sua naturali virtute non potest movere aliquod corpus. Manifestum est enim quod, cum anima est corpori unita, non movet corpus nisi vivificatum, unde si aliquod membrum corporis mortificetur, non obedit animae ad motum localem. Manifestum est autem quod ab anima separata nullum corpus vivificatur. Unde nullum corpus obedit ei ad motum localem, quantum est ex virtute suae naturae, supra quam potest aliquid ei conferri virtute divina. Iª q. 117 a. 4 ad 1 Ad primum ergo dicendum quod substantiae quaedam spirituales sunt, quarum virtutes non determinantur ad aliqua corpora, sicut sunt Angeli, qui sunt naturaliter a corporibus absoluti, et ideo diversa corpora eis possunt obedire ad motum. Si tamen alicuius substantiae separatae virtus motiva determinetur naturaliter ad movendum aliquod corpus, non poterit illa substantia movere aliquod corpus maius, sed minus, sicut, secundum philosophos, motor inferioris caeli non posset movere caelum superius. Unde cum anima secundum suam naturam determinetur ad movendum corpus cuius est forma, nullum aliud corpus sua naturali virtute movere potest. Iª q. 117 a. 4 ad 2 Ad secundum dicendum quod, sicut dicit Augustinus X de Civ. Dei, et Chrysostomus super Matth., frequenter Daemones simulant se esse animas mortuorum, ad confirmandum gentilium errorem, qui hoc credebant. Et ideo credibile est quod Simon magus illudebatur ab aliquo Daemone, qui simulabat se esse animam pueri quem ipse occiderat. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 51 Sententiae delibatae ex operibus S. Augustini (Prosper Aquitanus), J. P. Migne I. Quae sit vera innocentia. 543 Innocentia vera est, quae nec sibi nec alteri nocet: quoniam qui diligit iniquitatem, odit animam suam. Et nemo non prius in se quam in alterum peccat (Aug. in psal. C, 2; Prosp. in eumdem ps.). II. De hominibus diligendis. Sic diligendi sunt homines, ut eorum non diligantur errores; quia aliud est amare quod facti sunt, aliud odisse quod faciunt (Aug. in ps. C, 5; Prosp. in eumdem ps.). III. De vera aeternitate. Vera aeternitas et vera immutabilitas non est nisi in deitate Trinitatis, cui quod est esse, perpetuum est: quia natura initio carens, incremento (0427B)non indigens, sicut nullum finem, ita nullam recipit mutabilitatem. Creaturae autem, etiam illae quibus Deus aeternitatem dedit vel daturus est, non penitus omnis finis alienae sunt, quia non sunt extra commutationem, dum finis illis est, et temporalis institutio, et localis motio, et ipsa in augmentum sui facta mutatio (Prosp. in psal. CI, 18). IV. De patientia Dei. Patientia Dei, qua parcit contemptus, parcit etiam negatus, et magis vult vitam peccatoris quam (0428A)mortem, eruditio est poenitudinis, 544 et oblatio correctionis: nec ulla ipsius opera misericordia vacant, quando homini et indulgentia consulit, et flagello (Aug. in psal. CII, 8; Prosp. in eumd. ps.). V. De ultione Dei. Divina bonitas ideo maxime irascitur in hoc saeculo, ne irascatur in futuro; et misericorditer adhibet temporalem severitatem, ne aeternam juste inferat ultionem (Prosp. in psal. CII, 9). VI. De vera Dei laudatione Vera est confessio benedicentis, cum idem sonus est et oris et cordis. Bene autem loqui et male vivere nihil aliud est quam sua se voce damnare (Prosp. in psal. CII, 21). VII. De virtute charitatis. (0428B)Dilectio Dei et proximi propria et specialis virtus est piorum atque sanctorum, cum caeterae virtutes et bonis et malis possint esse communes (Aug. in psal. CIII, 3; Prosp. in eumd. ps.). VIII. De doctrina apostolica. Doctrina apostolica tam salubris tamque vitalis est, ut pro capacitate utentium neminem sui relinquat exsortem: quia sive parvuli, sive magni, sive infirmi, sive fortes, habent in ea unde alantur et unde satientur (Prosp. in psal. CIII, 11). IX. De quaerendo Deo. Deum quaerens, gaudium quaerit. Sic ergo quaerat, ut non in se, sed in Domino gaudeat. 545 Accedendo enim ad Deum, illuminatur ignorantia ipsius, et corroboratur infirmitas, data sibi et intelligentia qua videat, et charitate qua ferveat (Prosp. in psal. CIV, 4). X. De fastidio spiritali. Sicut corpori noxium est corpoream escam non posse percipere, ita animae periculosum est spiritales delicias fastidire (Prosp. in psalm. CVI, 18). XI. De bonorum et malorum finibus. Numquam multi sunt qui ad non esse tendunt. Quid enim tam est obnoxium paucitati quam quod est debitum perditioni (Prosp. in psalm. CVI, 39)? XII. De tranquillitate ultionis Dei. Non concupiscit Deus poenam reorum, tamquam saturari desiderans ultione; sed quod justum est cum tranquillitate decernit, et recta voluntate disponit, ut etiam mali non sint inordinati (Prosp. in psal. CVIII, 5). XIII. De bono intellectu. Bonum intellectum habet qui quod faciendum est, recte intelligit et facit. Alioqui talis est sine opere intelligentia, qualis sine timore sapientia, cum scriptum sit: Initium sapientiae timor Domini (Prosp. in psalm. CX, 10). XIV. De requie adhuc in carne viventis. Habet et in hac vita requiem suam anima quae de morte infidelitatis exempta est, et non ab operibus (0429C)justitiae, sed ab iniquitatis se abstinet actione: ut vivens Deo, et mortua mundo, in humilitatis et mansuetudinis placida tranquillitate requiescat (Prosp. in psalm. CXIV, 8). XV. De vovendo Deo. Quisquis bene cogitat quae Deo voveat et quae vovendo persolvat, seipsum voveat et reddat. Hoc exigitur, hoc debetur. Imago Caesaris reddatur Caesari, imago Dei reddatur Deo (Luc. XX, 25). Sed sicut videndum (0430A)est quid offeras et cui offeras, ita etiam considerandum est ubi offeras: quia veri sacrificii extra catholicam Ecclesiam locus non est (Prosp. in psalm. CXV, 8). XVI. De justitia et gratia. Duae sunt retributiones justitiae, cum aut 546 bona pro bonis, aut mala redduntur pro malis. Tertia est retributio gratiae, cum per regenerationem remittuntur mala, et retribuuntur bona. Atque ita manifestatur, quia universae viae Domini misericordia et veritas. Illam autem retributionem impiorum qua pro bonis mala retribuuntur, Deus nescit; qui nisi retribueret bona pro malis, non essent quibus retribueret bona pro bonis (Aug. serm. 7 in psalm. CXVIII; Prosp. in eumd. ps. 17). XVII. De supernae patriae civibus. Omnis qui ad supernam pertinet civitatem, peregrinus est mundi, et dum temporali utitur vita, in patria vivit aliena, ubi inter multa illecebrosa et multa fallacia, Deum nosse et amare paucorum est, quibus sit praeceptum Domini lucidum, illuminans oculos (Psalm. XVIII, 9), ut nec in Dei, nec in proximi charitate fallantur (Prosp. in psalm. CXVIII, 19). XVIII. De carnis cupiditate vincenda. Nemo est cujus animam corruptibile corpus et inhabitatio terrena non aggravet (Sap. IX, 15). Sed adnitendum est ut carnis cupiditates spiritus vigore superentur, et interior homo, qui semper sibi sentit resisti, semper se divino auxilio exspectet adjuvari (0430C)(Prosp. in psalm. CXVIII, 25). XIX. De angusta vitae via. Angusta est via quae ducit ad vitam (Matth. VII, 13); et tamen per ipsam nisi dilatato corde non curritur: quia iter virtutum, quo gradiuntur pauperes Christi, amplum est fidelium spei, etiamsi arctum sit infidelium vanitati (Prosp. in psalm. CXVIII, 35). XX. De praemio Christianae religionis. Hoc affectu et desiderio colendus est Deus, ut sui (0431A)cultus ipse sit merces: nam qui Deum ideo colit ut aliud magis quam ipsum promereatur, non Deum colit, sed illud quod assequi concupiscit (Aug. serm. 11 in psalm. CXVIII, 6; Prosp. in eumd. psalm., 36). XXI. De occultis non judicandis. De occultis cordis alieni temere judicare peccatum est, et eum cujus non videntur opera nisi bona, iniquum est ex suspicione reprehendere; cum eorum quae homini sunt 547 incognita, solus Deus judex sit justus, qui et inspector est verus (Zephirini ep. 1; Prosp. in psalm. CXVIII, 39). XXII. De adjutorio Dei. Divini est muneris, cum et recta cogitamus, et pedes nostros a falsitate et injustitia continemus. Quoties enim bona agimus, Deus in nobis atque nobiscum, (0431B)ut operemur operatur (Prosper in psalm. CXVIII, 59; et canon. 9 conc. Araus. II). XXIII. De passionibus sanctorum. Justo judicio Dei datur plerumque peccatoribus potestas qua sanctos ipsius persequantur: ut qui Spiritu Dei juvantur et aguntur, fiant per laborum exercitia clariores (Prosper in psalm. CXVIII, 62). XXIV. De scientia boni. Non est vera scientia boni, nisi ad hoc comprehendatur, ut agatur: non enim utiliter meditatur legem Dei, qui laborat ut memoria teneat quod actione non implet (Prosp. in psalm. CXVIII, 71, 77). XXV. De amore legis. Qui legem Dei diligit, probat se in hominibus iniquis id quod contra legem est odisse, non homines (0431C)(Prosp. in psalm. CXVIII, 113). XXVI. De scrutandis mandatis Dei. Mandata Dei scrutari, nisi quieta mens, non potest. Ut ergo religiosum exerceatur studium, abigenda sunt jurgia malignorum (Prosp. in psalm. CXVIII, 115). XXVII. De proficiendo. Nemo tam eruditus, nemo tam doctus est qui superna illustratione non egeat: non enim ita nulla divinorum bonorum augmenta sufficiunt, ut non semper supersit quod mens rationalis et intelligendum desideret et gerendum (Prosp. in psalm. CXVIII, 125). XXVIII. De duplici opere Dei. Si omnes homines simul consideremus, quorum (0432A)alii misericordia salvi fiunt, alii veritate damnantur, universae viae Domini, id est, misericordia et veritas, suo fine distinctae sunt. Si autem solos sanctos intueamur, non discernuntur hae viae Domini. Individua enim ibi est, et a misericordia veritas, et a veritate misericordia: quia beatitudo sanctorum et de munere gratiae est, et de retributione justitiae (Prosp. in psalm. CXVIII, 151). XXIX. De observantia pacis. Christianae perfectionis est pacificum esse 548 etiam cum pacis inimicis, spe correctionis, non consensu malignitatis: ut si nec exemplum, nec cohortationem dilectionis sequantur, causas tamen non habeant quibus odisse nos debeant (Prosp. in psalm. CXIX, 7). XXX. De custodia Dei. Custodit nos Dominus ab omni malo, non ut nihil patiamur adversi, sed ut ipsis adversitatibus anima non laedatur. Cum enim tentatio adest, fit quidam in id quod nos impugnat introitus; et cum bono fine, id est, sine vulnere animae, tentatio consummatur, ad aeternam requiem, de profundo temporalis laboris exitur (Prosp. in psalm. CXX, 7). XXXI. De adjutorio Dei. Ad coelestis Jerusalem consortium non ascendunt, nisi qui toto corde profitentur, non proprii operis, sed divini esse muneris, quod ascendunt (Prosp. in psalm. CXXI, 4). XXXII. De odiis mundi in Christianos. Omnes qui in Christo pie volunt vivere, necesse (0432C)est ut ab impiis et dissimilibus patiantur opprobria, et despiciantur tamquam stulti et insani, qui praesentia bona perdant, et invisibilia sibi ac futura promittant. Sed haec despectio et irrisio in impios retorquebitur, cum et abundantia eorum in egestatem, et superbia transierit in confusionem (Prosp. in psalm. CXXII, 3). XXXIII. De patientia fidelium. Tota fidelium salus, tota patientiae fortitudo, ad eum qui in sanctis suis est mirabilis referenda est: quia nisi in illis Dominus esset, furori impiorum fragilitas humana succumberet (Prosp. in psalm. CXXIII, 5). XXXIV. De obsequiis debitis. Ita et a plebibus principes, et a servis domini sunt (0433A)ferendi, ut sub exercitatione tolerantiae sustineantur temporalia, et sperentur aeterna. Auget enim merita virtutis, quod propositum non violat religionis (Prosp. in psalm. CXXIV, 3). XXXV. De toleranda varietate mundana. Recti corde de praeceptis Dei et constitutionibus non queruntur: quia justum est omnia aequanimiter accipi, quae judicaturus voluit tolerari (Prosp. in psalm. CXVIII, 4). XXXVI. De aedificatione domus Dei. 549 Omnis sancti aedificii status, sicut Deo operante proficit, ita Deo custodiente consistit. Quoniam tunc utilis praepositorum custodia est, cum Spiritus Dei populo suo praesidet, et non solum greges, sed etiam ipsos dignatur custodire pastores (0433B)(Prosp. in ps. CXXVI, 1). XXXVII. De aeternis gaudiis. Aeternae civitatis aeterna sunt gaudia, et stantium dierum perpes infinitas nec variabitur, nec labetur: quia incommutabili pace potientur, quorum omnium erit bonum, quod fuerit etiam singulorum (Prosp. in ps. CXXVII, 5). XXXVIII. De lege charitatis. Lex Christi perfectio charitatis est, qua Deus proximusque diligitur, et per quam dicitur Conditori legis, Dimitte nobis debita nostra sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. (Matth. VI, 12.) Bene enim exspectat promissionem Dei, qui mandata ejus exsequitur; nec frustra sperat parcendum peccatis suis, qui ignoscit alienis (Prosp. in ps. CXXIX, 4). XXXIX. De jussionibus Dei. Nihil Deus jubet quod sibi prosit, sed illi cui jubet. Ideo verus est Dominus, qui servo non indiget, et quo servus indiget (Aug. ep. 138, ad Marcellin., num. 6). XL. De intemporali scientia Dei. Id quod in tempore novum est, non est novum apud Deum, qui condidit tempora, et sine tempore habet omnia, quae suis quibusque temporibus, pro eorum varietate, distribuit (Aug. ibid., n. 7). XLI. De providentia Dei. Mutabilium dispositionem immutabilis ratio continet, ubi sine tempore simul sunt, quae in temporibus non simul fiunt, quia tempora non simul currunt (Aug. ibid., n. 8). XLII. De impunitate peccantium. Nihil infelicius est felicitate peccantium, qua poenalis nutritur impunitas, et mala voluntas velut hostis interior roboratur (Aug. ibid., n. 14). XLIII. De legis littera. Legis littera, quae docet non esse peccandum, si Spiritus vivificans desit, occidit. Sciri enim peccatum facit potius quam caveri: 550 et ideo magis augeri quam minui; quia malae concupiscentiae etiam praevaricatio legis accedit (Aug. de Spir. et Litt. c. 5, 14). XLIV. De lege et gratia. Lex data est ut gratia quaereretur: gratia data est ut lex impleretur. Neque enim suo vitio non implebatur, sed vitio prudentiae carnis: quod vitium (0434B)per legem demonstrandum, per gratiam sanandum fuit (Aug. ibid., c. 19). XLV. De promissione Dei. Hoc promittit Deus, quod ipse facit. Non enim ipse promittit et alius facit: quod jam non est promittere, sed praedicere. Ideo non ex operibus, sed ex vocante (Rom. IX, 12; et IV, 4); ne ipsorum sit, non Dei; et merces non imputetur secundum gratiam, sed secundum debitum; atque ita gratia jam non sit gratia (Aug. ibid., c. 24). XLVI. De fidelium culpis et infidelium bonis. Sicut non impediunt ab aeterna vita justum quaedam peccata venialia, sine quibus haec vita non ducitur, sic ad salutem aeternam nihil prosunt impio aliqua bona opera, sine quibus difficillime vita cujuslibet (0434C)pessimi hominis invenitur (Aug. ibid., c. 27). XLVII. De malae voluntatis effectu. Cum voluntas mala potestatem accipit ut efficiat quod cupit, ex judicio Dei venit, apud quem non est iniquitas. Punit enim etiam isto modo: nec ideo injuste, quia occulte. Caeterum iniquus puniri se ignorat, nisi cum manifesto supplicio senserit nolens, quantum mali sit quod perpetravit volens (Aug. ibid., c. 31). XLVIII. De superbia. Omnia vitia in malefactis tantummodo valent: sola superbia etiam in recte factis cavenda est (Aug. lib. de Nat. et Gr. c. 27). XLIX. De impari usu fortunae. Interest plurimum qualis sit usus, vel earum rerum (0435A)quae prosperae, vel earum quae dicuntur adversae. Nam bonus temporalibus, nec bonis extollitur, nec malis frangitur: malus autem ideo hujusmodi infelicitate punitur, quia felicitate corrumpitur (Aug. lib. I de Civit. cap. 8). L. De morte sanctorum. Mala mors putanda non est, quam bona vita praecesserit. Non enim facit malam mortem, 551 nisi quod sequitur mortem. Non itaque multum curandum est necessario morituris, quid accidat ut moriantur, sed moriendo quo ire cogantur (Aug. ibid., c. 11). LI. De puritate quam non perdit invitus. Ita non amittitur corporis sanctitas, manente animi sanctitate, etiam corpore oppresso; sicut amittitur (0435B)sanctitas corporis, violata animi puritate, etiam corpore intacto (Aug. ibid., c. 18). LII. De fortitudine tolerantiae. Major animus merito dicendus est, qui vitam aerumnosam magis eligit ferre, quam fugere; et humanum judicium, maximeque vulgare, quod plerumque caligine erroris involvitur, prae conscientiae luce ac puritate contemnere (Aug. ibid., c. 22). LIII. De libera servitute et dominio servili. Justis quidquid malorum ab iniquis dominis irrogatur, non poena est criminis, sed virtutis examen. Nam bonus etiamsi serviat, liber est: malus autem, etsi regnet, servus est; nec unius hominis, sed, quod est gravius, tot dominorum quot vitiorum (Aug. lib. IV de Civ. c. 5). LIV. De oblatione votorum. Nemo quidquam Domino recte voveret, nisi ab ipso acciperet quod voveret (Aug. lib. XVII de Civ. cap. 4, et can. 11 conc. Arausicani II). LV. De essentia Deitatis. Omnis substantia quae Deus non est, creatura est, et quae creatura non est, Deus est. Nulla ergo differentia est in Deitate Trinitatis, quoniam quod Deo minus est, Deus non est (Can. 12 conc. Arausicani II). LVI. Quales nos diligat Deus. Tales nos amat Deus, quales futuri sumus ipsius dono, non quales sumus nostro merito. LVII. De intemporali opere Dei. Ordo temporum in aeterna Dei sapientia sine tempore (0435D)est, nec aliqua sunt apud illum nova, qui fecit quae futura sunt. LVIII. De principali omnium rerum causa. Voluntas Dei est prima et summa causa omnium corporalium spiritaliumque motionum. Nihil enim fit visibiliter et sensibiliter, quod non de invisibili atque intelligibili summi imperatoris aula, aut jubeatur, aut permittatur, secundum ineffabilem justitiam praemiorum, 552 atque poenarum, gratiarum et retributionum, in ista totius creaturae amplissima quadam immensaque republica (Aug. l. III de Trin. c. 4). LIX. De superbia diaboli et Christi humilitate. Diabolus superbus hominem superbientem perduxit ad mortem; Christus humilis hominem obedientem reduxit ad vitam. Quia sicut ille elatus cecidit, et dejecit consentientem; sic iste humiliatus (0436B)surrexit, et erexit credentem (Aug. lib. IV de Trin. c. 10). LX. De spiritalibus augmentis. In rebus spiritalibus cum minor majori adhaeret, sicut Creatori creatura, illa fit major quam erat, non ille; et hoc est majus esse, quod est melius esse, quia adhaerens creatura Creatori, non mole auctior, sed virtute fit major (Aug. l. VI de Trin. c. 8). LXI. De ineffabili excellentia Deitatis. Excedit supereminentia Deitatis non solum visitati eloquii nostri, sed etiam intelligentiae facultatem. Verius enim cogitatur Deus quam dicitur, et verius est quam cogitatur. Non parva autem notitiae pars est, si antequam scire possimus quid sit Deus, possumus scire quid non sit (Aug. l. VIII de Trin. c. 2). LXII. De vera beatitudine. Omnes beati habent quod volunt, quamvis non omnes qui habent quod volunt, continuo sint beati. Continuo autem sunt miseri, qui vel non habent quod volunt, vel id habent quod non recte volunt. Propior ergo beatitudini voluntas recta, etiam non adepta quod cupit, quam prava, etiamsi quod cupit obtinuit (Aug. l. XIII de Trin. c. 5). LXIII. Quid sit esse cum Deo. Magna hominis miseria est cum illo non esse sine quo non potest esse. In quo est enim, sine dubio sine illo non est: et tamen si ejus non meminit, eumque non intelligit, neque diligit, cum eo non est (Aug. l. XIV de Trin. c. 12). LXIV. De incarnatione Verbi Dei. (0436D)Divinitas Verbi aequalis Patri facta est particeps mortalitatis nostrae, non de suo, sed de nostro: ut (0437A)et nos efficeremur participes divinitatis ejus, non de nostro, sed de ipsius (Aug. in ps. CXVIII ser. 16, n. 6; et ser. 19, n. 6). LXV. Quo odio odiendi sint mali. Perfectum odium est, quod nec justitia, nec scientia caret: id est, ut nec propter vitia 553 homines oderis, nec vitia propter homines diligas. Recte ergo in malis odimus malitiam, et diligimus creaturam: ut nec propter vitium natura damnetur, nec propter naturam vitium diligatur (Aug. l. XIV de Civ. c. 6; Prosp. in ps. CXXXVIII, 22). LXVI. De labore fingentium mendacia. Difficilia et laboriosa sunt figmenta mendacii. Qui autem verum vult dicere, non laborat; quietiores enim sunt boni quam mali; et absolutoria sunt (0437B)verba veridicorum quam commenta fallacium (Aug. in ps. CXXXIX, n. 13). LXVII. De divinis Scripturis. Bonae sunt in Scripturis sanctis mysteriorum profunditates, quae ob hoc teguntur, ne vilescant; ob hoc quaeruntur, ut exerceant; ob hoc autem aperiuntur, ut pascant (Aug in ps. CXL, n. 1). LXVIII. De oratione Domini. Orans cum sudore sanguineo Dominus Jesus Christus significabat de toto corpore suo, quod est Ecclesia, emanaturas martyrum passiones (Aug. ibid., n. 4; et in ps. LXXXV, n. 1). LXIX. De sacramentorum perceptione. Sacramentum pietatis in judicium sibi sumit indignus. Bene enim esse non potest male accipienti (0437C)quod bonum est (Aug. in ps. CXLII, n. 16). LXX. De laudando Deum. Qui laudat Deum in miraculis beneficiorum, laudet etiam in terroribus ultionum. Nam et blanditur et minatur. Si non blandiretur, nulla esset exhortatio; si non minaretur, nulla esset correctio (Aug. in ps. CXLIV, n. 8; Prosp. in eumd. ps., 5). LXXI. De acceleranda conversione. Remedia conversionis ad Deum nullis sunt cunctationibus differenda; ne tempus correctionis pereat tarditate. Qui enim poenitenti indulgentiam (0438A)promisit, dissimulanti diem crastinum non spopondit (Aug. ibid., n. 11). LXXII. De humilitate orandi. Rectus est et bene invocat Deum, qui in omnibus malis quae patitur se accusat, non Deum; et in bonis quae facit, non se laudat, sed Deum. Sicut enim repellit Deus peccata sua defendentem, sic recipit confitentem (Aug. ibid., n. 12). LXXIII. De admiratione creaturarum. 554 Mirabilis est fabrica mundi, sed mirabilior fabricator. Et male occupatur creatis, qui a Creatore discedit: qui si haeserit superiori, inferiora calcabit; ne quod dilexerit contra naturam, convertatur in poenam (Aug. in ps. CXLV, n. 5). LXXIV. De anima inordinata. (0438B)Anima rationalis superioribus inferiora praeponens, non potest regere quod regebat, quia regi noluit a quo regebatur (Aug. ibid., n. 5). LXXV. De poena peccati. Corpus carnis nostrae ornamentum nobis fuit: peccavimus, et compedes inde accepimus, ut vinculis mortalitatis omnis humanarum actionum cursus praepeditetur (Aug. ibid., n. 17). LXXVI. De ratione psallendi. Recte in Dei laudem psallit, cujus opera cum voco concordant. Nam finito carmine, vox tacet: vita autem in bonis actibus permanens, numquam reticet ejus gloriam, quem in se gaudet operari (Aug. in ps. CXLVI, n. 2). LXXVII. De timore. Omnia quae timentur, rationabiliter declinantur: Deus sic timendus est, ut ab ipso ad ipsum confugiatur (Aug. ibid., n. 20). LXXVIII. De recta sollicitudine. Sicut praepostera securitas in periculum impellit: ita ordinata sollicitudo securitatem parit (Aug. in ps. CXLVII, n. 5). LXXIX. De virginitate. Virginitas carnis, corpus intactum; virginitas animae, fides incorrupta (Aug. ibid., n. 10) LXXX. De modo habendi. Multa nos in facultatibus nostris superflua habere probabimur, si necessaria sola retineamus. Nam vana quaerentibus nihil sufficit, et alienorum quodam modo retentor est, qui profutura pauperibus inutiliter habet (Aug. serm. in ps. CXLVII, n. 12; Prosp. in ps. CXLIV, 5). LXXXI. De cogitationibus. Quomodo aures nostrae ad voces nostras, 555 sic aures Dei ad cogitationes nostras. Non potest autem fieri ut in mala opera exeant cogitationes bonae, quoniam hoc actione promitur quod corde concipitur (Aug. in ps. CXLVIII, n. 2). LXXXII. De cantico novo. Sicut veteris hominis vetus canticum ad temporalia, (0439B)sic novi hominis novum canticum pertinet ad aeterna; et ita unusquisque cantat ut vivit. Novum autem canticum, carmen est fidei quae per dilectionem operatur (Aug. in ps. CXLIX, n. 1). LXXXIII. De vera humilitate. Vera fidelium humilitas est, in nullo superbire, in nullo murmurare; nec ingratum esse, nec querulum, sed in omnibus Dei judiciis gratias Deo agere, Deumque laudare, cujus omnia opera aut justa sunt, aut benigna. LXXXIV. De desperantibus. Nimis miser est qui non sperat in Deo, et de se sibi secunda promittit, cum ex eo ipso quod non quaerat Dei auxilium, ab omni spe verae salutis exciderit (Aug. in psal. XXXIII, enarrat. 2, n. 13). LXXXV. De divitiis. In magna egestate sunt qui de iniquitate sunt divites; justitiae opes, et sapientiae thesauros non habent: qui autem Domino serviunt, ea bona acquirunt quae perire non possunt (Aug. ibid., n. 15). LXXXVI. De vera bonitate. Non sufficit abstinere a malo, nisi fiat quod bonum est; et parum est nemini nocere, nisi studeas multis prodesse (Aug. ibid., n. 19). LXXXVII. De mali impunitate. Peccator qui peccat, non ideo a Domino non videtur, quia male agentis poena differtur: gravius autem in eum decernitur, cui etiam ipsa correctio denegatur (Aug. ibid., n. 21). LXXXVIII. De bono humilitatis. Non acceditur ad altitudinem Dei, nisi per humilitatem; et cui propinquat subditus, longe ab eo recedit elatus (Aug. ibid., n. 23). LXXXIX. De sepultura. Sicut peccatoribus divitibus nihil prosunt exsequiae sumptuosae, ita nihil nocent aut viles, aut nullae sanctorum pauperum sepulturae (Aug. ibid., n. 25). XC. De gaudio recto. Non potest umquam fraudari delectationibus suis, 556 cui Christus est gaudium. Aeterna enim exsultatio est, quae bono laetatur aeterno. XCI. Quid hominem Deo jungat. Deo, qui ubique est, non locis, sed actionibus, aut longinqui, aut proximi sumus: quia sicut separat dissimilitudo, ita nos illi conjungit imitatio (Aug. in ps. XXXIV, n. 6). XCII. De bono praelio. Humanae aegritudinis est, in carne mortali delectationem (0440B)habere peccandi. Sed discipulus amatorque virtutum, non pacem huic concupiscentiae tribuere, sed bellum debet indicere (Aug. in psal. XXXV, n. 6). XCIII. De spe fidelium. Non te terreat, Christiane, quod credita differuntur: licet in abscondito sit promissio, in spe tamen perseveret oratio. Exercere operibus, cresce virtutibus. Dum fidei constantia probatur, gloria retributionis augetur. XCIV. De temporibus malorum. Omne tempus malorum pusillum est. Quid enim tam exiguum quam quod in hoc tendit, ut non sit? XCV. De charitatis augmento. Crescit semper charitatis facultas, dum usu (0440C)major, et largitate fit ditior. XCVI. De defectu malorum. Malorum impietatem perire necesse est, aut proprio judicio, aut sententia Dei. Nulla enim iniquitas permanet, cui finem aut correctio, aut damnatio facit. XCVII. Unde adhaereatur Deo. Adhaerens Deo et semper ejus faciens voluntatem, numquam a suo habitatore deseritur: et si quaedam dura atque adversa patiatur, non relinquitur, sed probatur. XCVIII. De justitia. Tota justitiae ratio est, ut declinentur mala et fiant bona: cujus observantiae inter quaslibet adversitates forma servanda est: quia hoc solum numquam amittitur, (0440D)quod operi pietatis impenditur. XCIX. De tolerantia. Tolerentur praesentia mala, donec veniat beatitudo promissa. Sustineantur a fidelibus 557 infideles, (0441A)et exortorum inter frumenta zizaniorum avulsio differatur. Quantumlibet saeviant impii, melior est etiam in hoc tempore causa justorum, qui quanto acrius impetuntur, tanto gloriosius coronantur (Aug. serm. 3 in ps. XXXVI, n. 17). C. Quid sit clamor ad Deum. Clamor ad Deum est intentio cordis, et flagrantia dilectionis: quia semper petitur, quod semper optatur. Hoc autem Deo absconditum non est; quoniam ad ipsum redit quod ab ipso processit (Aug. in ps. XXXVIII, n. 14). CI. De confitendo peccato. Bona est peccati confessio, si curatio consequatur. Nam quid prodest detegere plagam, et non adhibere medicinam (Aug. ibid., n. 24)? CII. De perfectione. In hac vita, quae tota tentatio est, etiam in sublimissimis sanctis, non apprehenditur illa perfectio, cui non supersit ascensio. CIII. De laboribus praesentis vitae. Dum praesentis vitae cursus agitur, etiam si valde proficiat cujus exterior homo corrumpitur, et interior renovatur, necesse est tamen, ut dum conditioni subjacet mortis, labores toleret vetustatis (Aug. in ps. XXXVIII, n. 8 et 9). CIV. Quod imago Dei homo sit, nunc obnoxia vanitati. Imago quidem Dei est homo; et qui per justitiae ambulat vias, et ad similitudinem sui tendit auctoris: et tamen dum in hac vita degit, conturbationes vanitatis (0441C)incurrit (Aug. ibid., n. 11). CV. De eruditione divina. Prima divini muneris gratia est, ut erudiat nos ad nostrae humilitatis confessionem, et agnoscere faciat, quod si quid boni agimus, per illum possumus sine quo nihil possumus (Aug. ibid., n. 18). CVI. Quod tota infidelium vita peccatum sit. Omnis infidelium vita peccatum est, et nihil est bonum sine summo bono. Ubi enim deest agnitio aeternae et incommutabilis veritatis, falsa virtus est, etiam in optimis moribus. CVII. De fundamento spiritali. Sicut fundamentum corporeae fabricae in 558 imo est, ita fundamentum fabricae spiritalis in summo (0442A)est. Terrena aedificatio a terra incipit, coelestis exstructio a superno crescit exordio. CVIII. Quod recordatio vel oblivio non cadant in Deum. Tunc dicitur Deus meminisse, quando facit; tunc oblivisci, quando non facit. Nam neque oblivio cadit in Deum, quia nullo modo mutatur; neque recordatio, quia nihil obliviscitur (Aug. enar. in ps. LXXXVII, n. 5). CIX. Qui Dei miracula videant. Hi vident mirabilia Dei, quibus prosunt. Nam quod non intelligitur, vel unde non proficitur, non videtur (Aug. ibid., n. 10). CX. De misericordia et veritate jungendis. Non auferat veritas misericordiam, nec misericordia (0442B)impediat veritatem. Si enim pro misericordia judicaveris contra veritatem, aut quasi rigida veritate oblitus fueris misericordiam, non ambulabis in via Domini, in qua misericordia et veritas obviaverunt sibi (Aug. serm. 1 in ps. LXXXVIII, n. 25). CXI. De tentatione et imitatione Christi. Tentatio Christi eruditio Christiani est. Imitatores enim magistri debent esse discipuli, non in faciendis miraculis, quae nemo exigit; sed in custodienda humilitate atque patientia, ad quae nos Dominus suo invitavit exemplo (Aug. serm. 1 in ps. XC). CXII. De cupiditate et charitate. Quomodo radix omnium malorum est cupiditas, sic radix omnium bonorum est charitas (Aug. ibid., (0442C)n. 8). CXIII. De gaudio Christiani. Christiano recte gaudendi causa non praesens saeculum, sed futurum est: et ita est utendum temporalibus, ne obsint aeternis; ut in via qua peregrini ambulant, hoc placeat quod ducit ad patriam. CXIV. De sabbato. Male celebrat sabbatum qui ab operibus bonis vacat. Otium autem ab iniquitate debet esse perpetuum, quia bona conscientia non inquietum, sed tranquillum facit (Aug. enar. in ps. XCI, n. 2). CXV. Quod bonum cum gaudio sit faciendum. 559 Cum bonum operaris, hilaris operare. Nam (0443A)si quid boni tristis feceris, fit de te magis quam facis (Aug. enar. in ps. XCI, n. 5). CXVI. Quod non homines, sed hominum sit fugienda perversitas. Si in mores malorum non transeant boni, etiam inter cohabitantes magna divisio est. Non ergo homines, qui meliorum exemplo corrigi queunt, sed hominum est fugienda iniquitas. CXVII. Quod sint vitanda peccata non timore poenae, sed amore justitiae. Eam Deus innocentiam probat, qua homo non metu poenae fit innocens, sed amore justitiae. Nam qui timore non peccat, quamvis non noceat cui vult nocere, sibi tamen plurimum nocet; et abstinens ab iniquo opere, sola tamen reus est voluntate (Aug. (0443B)enar. in ps. XCIII, n. 1). CXVIII. De humili confessione et superba jactantia. Melior est in malis factis confessio, quam in bonis superba gloriatio (Aug. ibid., n. 15). CXIX. Quod iniqui malitia prosit bonis De malitia mali flagellatur bonus; et de servo emendatur filius (Aug. ibid., n. 25). CXX. De fidelium perseverantia. Sicut stellas coeli non exstinguit nox, sic mentes fidelium, adhaerentes firmamento sanctae Scripturae, non obscurat mundana iniquitas (Zephirin. ep. 1; Aug. enar. in ps. XCIII, n. 29). CXXI. De propria facultate hominis. Ad peccandum homo abundat propria facultate: ad agendum autem bonum non sibi sufficit, nisi ab (0443C)illo justificetur qui solus justus est (Aug. enar. in ps. XCVIII, n. 7). CXXII. De contrariis moribus. Magnus bonorum labor est, mores tolerare contrarios: quibus qui non offenditur, parum proficit. Tantum enim torquet justum iniquitas aliena, quantum recedit a sua (Aug. ibid., n. 12). CXXIII. Qualiter accedatur ad Deum, vel recedatur a Deo. 560 Non locorum intervallis acceditur ad Deum, (0444A)vel receditur ab eo; sed similitudo facit proximum, dissimilitudo longinquum. Et nimia miseria est ab eo bono longe esse, quod ubique est (Aug. enar. in ps. XCIX, n. 5). CXXIV. De vera libertate. Libera semper est servitus apud Deum, cui non necessitas servit, sed charitas (Aug. ibid., n. 7). CXXV. De tolerantia. Qui ideo neminem vult hominem pati, quia multum, ut arbitratur, proficit; per hoc ipsum quod alios non tolerat, ostendit quod potius non proficit (Aug. ibid., n. 9). CXXVI. Unde sit bonum nostrum. Totum bonum quod habemus, ab artifice nostro habemus. Sed si hoc in nobis est quod ipsi fecimus, (0444B)inde damnabimur; si autem hoc quod Deus fecit, inde coronabimur (Aug. ibid., n. 15). CXXVII. De Incarnatione Verbi. Verbum Dei, per quod facta sunt omnia, tempus praeordinavit quo susciperet carnem; non tempori cessit quo verteretur in carnem. Homo quippe Deo accessit, non Deus a se recessit (Aug. ep. 137, n. 10). CXXVIII. De fide et intellectu Intellectui fides viam aperit, infidelitas claudit (Aug. ibid., n. 15). CXXIX. De superbia. Quo primum vitio superatus est homo, hoc ultimum vincit. Cum enim omnia peccata superaverit, manet periculum ne bene sibi mens conscia, in se (0444C)potius quam in Domino glorietur (Aug. enar. in psal. VII, n. 4). CXXX. De perfectione desideriorum. Finis curarum perfectio est desideriorum; et in id quisque tendit ac nititur, ut ad illud perveniat quo delectatur. Sapientis ergo est hoc appetere quod bonum facit, non id amare quod decipit (Aug. ibid., n. 9). CXXXI. De duobus donis gratiae. 561 Sicut duo sunt officia medicinae, unum quo (0445A)sanatur infirmitas, aliud quo custoditur sanitas; ita duo sunt dona gratiae, unum quod aufert carnis cupiditatem, aliud quod facit animi perseverare virtutem (Aug. ibid., n. 10). CXXXII. De laboris fine. Non poterit hominis labor finiri, nisi hoc diligat quod ei non possit auferri (Aug. ibid., n. 16). CXXXIII. De iniquitatis laesione. Impossibile est ut iniquitas prius laedat hominem justum in quem tendit, quam cor injustum unde procedit (Aug. ibid., n. 17). CXXXIV. De miraculis visibilibus et invisibilibus. Visibile miraculum ad illuminationem vocat; invisibile autem, eum qui vocatus venit, illuminat. Omnia ergo narrat mirabilia Dei, qui credens visibilibus, (0445B)ad intelligenda invisibilia transitum facit (Aug. enar. in ps. IX, n. 2). CXXXV. De fugientibus diabolum. Melior causa est eorum qui diabolum persequentem fugiunt, quam qui praeeuntem sequuntur, quia utilius est eum hostem habere quam principem (Aug. ibid., n. 4). CXXXVI. De pravis cupiditatibus. Omnes pravae cupiditates sunt portae inferi, per quas itur in mortem, cujus dominatum subit, qui adeptum se ad perfruendum laetatur, quod perdite concupivit (Aug. ibid., n. 14). CXXXVII. De adulatione. Adulantium linguae alligant animas in peccatis: delectat enim ea facere in quibus non solum non (0445C)metuitur reprehensor, sed etiam auditur laudator (Aug. ibid. n. 21). CXXXVIII. De male conscio animo. Animus male sibi conscius, dum videtur sibi nullam poenam pati, credit quia non judicet Deus: cum abuti patientia Dei, et non intelligere parcentis benignitatem, jam sit magna damnatio (Aug. ibid., n. 23). CXXXIX. Quod prior sit natura quam vitium. 562 In creatura, quae arbitrio suo peccat, prior est natura quam vitium: quod ita contra naturam est, (0446A)ut non possit nisi nocere naturae. Non itaque esset vitium recedere a Deo, nisi naturae, cujus hoc vitium est, potius competeret esse cum Deo (Aug. l. XI de Civ. Dei, c. 17). CXL. De angelis et hominibus malis. Nullum Deus vel angelorum, vel hominum crearet, quem malum futurum esse praescisset, nisi pariter nosset quibus eos bonorum usibus commodaret: atque ita ordinem saeculorum, quasi pulcherrimum carmen, etiam ex quibusdam antithetis honestaret (Aug. ibid., c. 18). CXLI. De conditione creaturae. Tria quaedam nobis maxime scienda de conditione creaturae oportuit intimari: quis eam fecerit, per quid fecerit, quare fecerit. Dixit Deus, inquit, (0446B)Fiat lux, et facta est lux; et vidit Deus lucem quod bona esset (Genes. I, 3). Si ergo quaerimus quis fecerit: Deus est. Si, per quid fecerit: Dixit, et facta est. Si, quare fecerit: quia bona est. Nec auctor excellentior est Deo, nec ars efficacior Dei verbo: nec causa melior, quam ut bonum crearetur a bono (Aug. ibid., c. 21). CXLII. De bono et malo amore. Est amor quo amatur et quod amandum non est: et istum amorem odit in se qui illum diligit quo amatur quod amandum est. Possunt enim ambo esse in uno homine, et hoc bonum est homini, ut illo proficiente quo bene vivimus, iste deficiat quo male vivimus; donec ad perfectum sanetur, et in bonum commutetur omne quod vivimus (Aug. (0446C)ibid., c. 28). CXLIII. De bono creaturae. Creaturae rationalis vel intellectualis bonum, quo beata sit, non est nisi Deus: quod ei non ex se ipsa est, quia ex nihilo creata est; sed ex illo a quo creata est. Hoc enim adepto fit beata, quo amisso misera (Aug. l. XII de Civ., c. 1). CXLIV. De vitio naturae. 563 Vitium esse nec in summo potest bono, nec nisi in aliquo bono. Sola ergo bona alicubi esse (0447A)possunt, sola autem mala nusquam. Quoniam naturae etiam illae quae ex malae voluntatis initio vitiatae sunt, in quantum vitiosae sunt, malae sunt: in quantum autem naturae sunt, bonae sunt (Aug. l. XII de Civ., c. 3). CXLV. Quod non sit in Deo aut pigra vacatio, aut laboriosa industria. Non est fas credere aliter affici Deum cum vacat, aliter cum operatur, quia nec affici dicendus est, tamquam in ejus natura fiat aliquid quod ante non fuerit. Patitur quippe qui afficitur, et mutabile est omne quod patitur. Non ergo in Deo aut pigra vacatio, aut laboriosa cogitetur industria, quia novit et quiescens agere, et agens quiescere: et quod in operibus ejus prius quidem est, aut posterius, non ad (0447B)facientem, sed ad facta referendum est. Aeterna enim est et incommutabilis voluntas ejus, nec consilio alternante variatur; in qua simul est quidquid in rebus creandis vel ordinandis, aut praecessit, aut sequitur (Aug. ibid., c. 17). CLVI. Quod Deus tantum est creator. Nullius, quamvis minimae naturae, nisi Deum creatorem credi aut dici licet ab aliquo. Quia etiamsi angeli jussi vel permissi adhibent operationem suam rebus quae gignuntur in mundo; tam non sunt creatores animalium quam nec agricolae frugum atque arborum (Aug. ibid., c. 24). CXLVII. De prima et secunda corporis morte. De prima corporis morte dici potest, quod bonis bona sit, malis mala. Secunda vero sine dubio, sicut (0447C)nullorum bonorum est, ita nulli bona (Aug. l. XIII de Civ., c. 2). CXLVIII. De morte piorum. Mors etiam piorum poena peccati est. Sed ideo bona ipsis dicitur, quia illa bene utuntur, 564 quibus finis est ad mala temporalia, et transitus ad vitam aeternam. Sicut enim injustitia male utitur non tantum malis, verum etiam bonis; ita etiam (0448A)justitia bene utitur, non tantum bonis, verum etiam malis (Aug. ibid., c. 5). CXLIX. De martyribus non baptizatis. Qui etiam non percepto regenerationis lavacro pro Christi confessione moriuntur, tantum eis valet ad abolenda peccata, quantum si abluerentur fonte baptismatis (Aug. ibid., c. 7). CL. Quod non secundum hominem, sed secundum Deum vivendum sit. Cum homo secundum se vivit, non secundum Deum, similis est diabolo, quia nec angelo secundum angelum, sed secundum Deum vivendum fuit, ut staret in veritate, et veritatem de illius, non de suo mendacium loqueretur. Unde non frustra dicitur omne peccatum esse mendacium, quia non peccatur, (0448B)nisi ea voluntate, quae est contraria veritati, id est, Deo (Aug. lib. XIV de Civ. Dei, c. 4). CLI. De diversitate humanae affectionis. Diversitas humanae affectionis, ex diversitate est voluntatis: quae si prava est, perversis erit moribus inquieta; si autem recta, non solum non culpabilis affectio hominis, sed etiam laudabilis erit (Aug. ibid., c. 6). CLII. De arbitrii libertate vera. Arbitrium voluntatis tunc est vere liberum, cum vitiis peccatisque non servit. Tale datum est a Deo, quod amissum, nisi a quo potuit dari, non potest reddi. Unde Veritas dicit, Si vos Filius liberaverit, tunc vere liberi eritis (Aug. ibid., c. 11). CLIII. Quod cor ad Deum sit habendum. (0448C)Bonum est sursum habere cor, non tamen ad seipsum, quod est superbiae; sed ad Deum, quod est obedientiae. Plus autem appetendo minus est, qui dum se sibi sufficere confidit, ab eo qui vere ei sufficit deficit (Aug. ibid., c. 13). CLIV. De vita beata. 565 Beata vita si non amatur, non habetur. Porro si amatur, et habetur; caeteris omnibus rebus (0449A)necesse est ut excellentius diligatur: quoniam propter hanc amandum est, quidquid aliud est amandum. Quia vero beatus esse non potest, nisi qui eam, ut dignum est, amat: consequens est ut eam aeternam velit; quae tunc vere beata erit, quando terminum non habebit (Aug. ibid., c. 25). CLV. Quod nemo fiat bonus, nisi ex malo. Non omnes quidem mali in hoc proficiunt, ut sint boni; nemo tamen est, nisi ex malo, bonus (Aug. l. XV de Civ. Dei, c. 1). CLVI. De civibus terrenae civitatis ac coelestis. Cives terrenae civitatis parit peccato vitiata natura, qui sunt vasa irae. Cives vero coelestis patriae parit, a peccato naturam liberans, gratia, qui sunt vasa misericordiae (Aug. ibid., c. 2). CLVII. De ira Dei. Ira Dei non perturbatio est ejus, sed judicium quo irrogatur poena peccato. Cogitatio vero ipsius et recogitatio mutandarum rerum est incommutabilis ratio. Neque enim sicut hominem, ita Deum cujusquam facti sui poenitet (I Reg. XV, 29), cujus de omnibus omnino rebus tam fixa sententia quam certa est praescientia (Aug. ibid., c. 25). CLVIII. De persequentibus Ecclesiam. Inimici Ecclesiae quolibet errore caecentur, vel malitia depraventur; si accipiant potestatem corporaliter affligendi, exercent ejus patientiam; si tantummodo male sentiendo adversantur, exercent ejus sapientiam; et ut etiam inimici diligantur, exercent ejus benevolentiam: quia Deus his qui eum (0449C)diligunt, omnia cooperatur in bonum (Aug. l. XVIII de Civ. Dei, c. 1). CLIX. De fine boni et mali Finis boni est, non quo consumatur ut non sit, sed quo perficiatur ut plenum sit. Et finis mali est, non quo esse desinat, sed quo usque nocendo perducat. Unde unum est summum bonum, aliud autem summum malum; illud propter quod appetenda sunt bona caetera, ipsum autem propter se ipsum; hoc, propter quod declinanda sunt mala caetera, ipsum autem propter se ipsum (Aug. l. XVI de Civit. Dei, c. 11). CLX. De natura. 566 Est natura in qua nullum malum est, vel etiam nullum malum esse postet. Esse autem natura (0450A)in qua nullum bonum sit, non potest (Aug. ibid., c. 13). CLXI. De animi aequitate. Melior est animi aequitas quam corporis sanitas; et convenientius injustus dolet in supplicio, quam laetatus est in delicto (Aug. ibid.). CLXII. De praecepto charitatis. In praecepto charitatis tria invenit homo quae diligat: Deum, et se, proximum. Et quia ille in sui dilectione non errat, qui Deum diligit; consequens est ut proximo ad diligendum Deum consulat, quem jubetur diligere sicut se ipsum (Aug. ibid., c. 14). CLXIII. De concordia et obedientia. Pax domestica est ordinata cohabitantium imperandi obediendique concordia. Imperant enim qui (0450B)consulunt; sicut vir uxori, parentes filiis, domini servis. Obediunt autem quibus consulitur; sicut mulieres maritis, filii parentibus, servi dominis. Sed in domo justi viventis ex fide, et ab illa adhuc civitate peregrinantis, etiam qui imperant, serviunt eis quibus videntur imperare. Quia non dominandi cupiditate imperant, sed officio consulendi; nec principandi superbia, sed providendi beneficentia (Aug. ibid). CLXIV. De conditione servitutis. Nomen et conditionem servitutis culpa genuit, non natura; et prima hujus subjectionis causa peccatum est; quia sicut scriptum est: Omnis qui facit peccatum, servus est peccati. Unde melior ejus status (0450C)qui famulatur homini, quam qui suae servit cupiditati (Aug. ibid., c. 15). CLXV. De praelatis. Veri patresfamilias subditis suis, tamquam filiis, ad colendum et promerendum Deum consulunt, desiderantes venire ad coelestem domum, ubi imperandi necessarium non sit officium: quo donec veniatur, magis debent patres quod dominantur, quam servi tolerare quod serviunt (Aug. ibid., c. 16). CLXVI. De regimine populi. Locus superior, sine quo regi populus non 567 potest, etiamsi ita sit tenendus atque administrandus, ut decet; tamen indecenter appetitur. Unde otium sanctum quaerat dilectio veritatis, negotium (0451A)justum suscipiat necessitas dilectionis (Aug. l. XVI de Civ., c. 19). CLXVII. De vita animae. Sicut non est a carne, sed supra carnem, quod eam facit vivere; sic non est ab anima, sed supra animam, quod eam facit beate vivere; quia ut vita carnis anima est, ita beata vita hominis Deus est (Aug. ibid., c. 25). CLXVIII. De justitia hominum. Justitia nostra quamvis vera sit, propter verum boni finem, ad quem refertur; tamen tanta est in hac vita, ut potius remissione peccatorum constet quam perfectione virtutum (Aug. ibid., c. 27). CLXIX De plena pace. Quamdiu vitiis repugnatur, plena pax non est, quia (0451B)et illa quae resistunt, periculoso debellantur praelio; et illa quae victa sunt, nondum securo triumphantur otio, sed adhuc sollicito premuntur imperio (Aug. ibid.) CLXX. De prima et secunda morte. Prima mors animam nolentem pellit e corpore, secunda animam nolentem tenet in corpore. Ab utraque morte communiter id habetur, ut quod non vult anima, de suo corpore patiatur (Aug. l. XXI de Civit. Dei, c. 3). CLXXI. De causis incognitis operum Dei. In incognitis causis operum divinorum nonnihil novimus, cum scimus non sine ratione Omnipotentem facere, unde infirmus humanus animus rationem non potest reddere (Aug. ibid., c. 5). CLXXII. De falsa fiducia. Frustra sibi homo post hoc corpus promittit, quod in hoc corpore comparare neglexit (Aug. Enchir., c. 110). CLXXIII Alias CLXXII . Quod nihil prosit homini si invitus bene faciat. Nemo invitus bene facit, etiamsi bonum est 568 quod facit, quia nihil prodest spiritus timoris, ubi non est spiritus charitatis (Aug. l. I Confess. c. 12). CLXXIV alias CLXXIII . De obedientia. Sicut in potestatibus societatis humanae major potestas minori ad obediendum praeponitur; ita Deus omnibus (Aug. l. III Confess. c. 28). CLXXV Alias CLXXIV . De vera dilectione. Beatus qui diligit Deum, et amicum in Deo, et inimicum propter Deum. Solus enim nullum charum amittit, cui omnes in illo chari sunt, qui numquam a non dimittente amittitur (Aug. lib. VI Confess. c. 9) . CLXXVI Alias CLXXV . De non corrumpendis. Manifestum est, quoniam bona sunt quae corrumpuntur: quae neque, si summa bona essent, corrumpi possent, quia si summa bona essent, incorruptibilia (0452B)essent; si autem nulla bona essent, quod in eis corrumperetur non esset (Aug. l. VII Confess. c. 12). CLXXVII Alias CLXXVI . Quod Deus omnes creaturas bonas fecerit. Cum Deus incommutabiliter bonus, omnes creaturas fecerit bonas, nec ulla omnino nisi ab ipso sit creata natura; nulla est substantia mali: quia quod auctorem Deum non habet, non est. Itaque vitium corruptionis nihil est aliud quam inordinatae vel desiderium vel actio voluntatis (Aug. ibid.). CLXXVIII Alias CLXXVII . Quod justitia iniquis odiosa sit. Sicut palato non sano poena est cibus qui sano (0452C)suavis est, et oculis aegris odiosa lux qua incolumis gaudet obtutus: ita displicet iniquis justitia Dei, cui si subjicerentur, non conturbarentur (Aug. ibid., c. 15). CLXXIX Alias CLXXVIII . De aegritudine animi. Aegritudo animi rationalis est, cum bonis inferioribus delectatus, superiora ex parte appetit, et ex parte non appetit. Ideoque in duas dividitur voluntates; cumque una est, tota non est: et hoc adest uni, quod deest alteri (Aug. l. VIII Confess., c. 9). CLXXX Alias CLXXIX . De homine benigno. 569 Homini benigno parum esse debet inimicitias aliorum non excitare vel augere male loquendo; nisi eas etiam exstinguere bene loquendo studuerit (Aug. l. IX Confess., c. 9; Coelestin. I epist. 1). CLXXXI Alias CLXXX . De veritate odiosa. Beata vita est gaudium de veritate, quod Deus est; sed multis veritas odiosa est, quam audire nolunt docentem; et nolentes falli, volunt mendacia sua veritatem videri. Quibus juste retribuitur, ut ipsi veritatem non lateant, ipsos autem lateat veritas (Aug. l. X Confess., c. 23). CLXXXII Alias CLXXXI . De tolerantia. Nemo quod tolerat amat, etiamsi tolerare amat; quia aliud est fortis patientia, aliud secura felicitas; nec ejusdem est temporis labor pugnae, et beatitudo (0453B)victoriae (Aug. ibid., c. 28). CLXXXIII Alias CLXXXII . De egestate humanae intelligentiae. Ideo plerumque in sermone copiosa est egestas humanae intelligentia, quia plus loquitur inquisitio quam inventio; et longior est petitio quam impetratio (Aug. l. XII Confess., c. 1). CLXXXIV Alias CLXXXIII . De vera aeternitate Dei. Vera aeternitas Dei est, qui solus habet immortalitatem, quoniam ex nulla specie motuve mutatur, nec temporalis est voluntatis. Non enim immortalis est voluntas, quae alia, et alia est (Aug. ibid., c. 11). CLXXXV Alias CLXXXIV . De non desperandis peccatoribus. Non est desperandum de malis, sed pro ipsis, ut (0453C)boni fiant, studiosius est supplicandum, quia numerus sanctorum de numero semper est auctus impiorum (Aug. enar. in ps. XXXIX, n. 8). CLXXXVI Alias CLXXXV . Qualiter pax a Deo quaeratur. Quaerens a Deo pacem, sit sibi ipse pacatus; ne aliud in professione oris, aliud sit in cordis arcano. Nihil enim prodest hoc esse in corde quod verum est, si hoc dicitur voce quod falsum est; quia veritas et credenda est, et loquenda (Aug. ibid., n. 16). CLXXXVII Al. CLXXXVI . Ne juste flagellatus doleat. Non conqueratur homo, quando in his 570 quae (0454A)juste habet, patitur aliquas adversitates: per amaritudinem enim inferiorum docetur amare meliora; ne viator tendens ad patriam, stabulum pro domo diligat (Aug. enar. in ps. XL, n. 5). CLXXXVIII Alias CLXXVII . Ut peccator sibi displiceat. Bene currit ad remissionem peccatorum, qui displicet sibi. Apud judicem enim justum et misericordem, qui se accusat, excusat (Aug. enar. in ps. XLI, n. 12). CLXXXIX Alias CLXXVIII . De quaerendis praesidiis in pace. In tranquillitate pacis comprehendenda est doctrina sapientiae, quae inter tribulationum turbines difficulter agnoscitur. Nec facile inveniuntur in adversitate praesidia quae non fuerint in pace quaesita (Aug. ibid., (0454B)n. 16). CXC Alias CLXXXIX . De altari Dei duplici. Ad altare Dei invisibile, quo non accedit injustus, ille pervenit qui ad hoc praesens justificatus accedit. Inveniet enim illic vitam suam qui hic discreverit causam suam (Aug. enar. in ps. XLII, n. 5). CXCI Alias CXC . De fine Legis. Finis legis Christus est, in quo lex justitiae non consumitur, sed impletur. Omnis enim perfectio in ipso est, ultra quem non est quo se spes fidei et charitatis extendat (Aug. enar. in ps. XLV, n. 1). CXCII Alias CXCI . De malae conscientiae poena. Nullae poenae graviores sunt quam malae conscientiae: in qua cum Deus non habetur, consolatio non invenitur: et ideo invocandus est liberator, ut quem (0454C)tribulatio exercuit ad confessionem, confessio perducat ad veniam (Aug. ibid., n. 2). CXCIII Alias CXCII . De vera peccatorum remissione. Quod gravius peccatum aegri, quam medici interfectio? Sed cum in baptismo hoc dimittitur, quid non dimittitur (Aug. ibid., n. 4)? CXCIV Alias CXCIII . De ruminante verbum Dei. Auditor verbi similis debet esse animalibus, quae ob hoc quia ruminant, munda esse dicuntur: ut non sit piger de his cogitare quae in alvo cordis accepit: et cum audit, sit similis edenti; cum vero (0455A)audita in memoriam revocat, sit similis ruminanti (Aug. enar. in ps. XLVI, n. 1). CXCV Alias CXCIV . De imperio animae. 571 Rationalis anima domina est corporis sui; quae inferiori non bene imperabit, nisi superiori se Deo tota charitatis subjectione servierit (Aug. ibid., n. 10). CXCVI Alias CXCV . De misericordia Dei. Sicut terra de coelo exspectat pluviam et lucem, sic homo ex Deo debet exspectare misericordiam et veritatem (Aug. ibid., n. 15). CXCVII Alias CXCVI . De discretione bonorum et malorum. Gaudendum est bonis Ecclesiae filiis, quod in discretione eorum non fallitur divina justitia. Sed non (0455B)temere dividant congregatos: quia ipsorum est velle colligere, Domini separare (Aug. enar. in ps. XLVII, n. 11). CXCVIII Alias CXCVII . De terreno amore. Dominus est rerum quas habet, qui nulla cupiditate irretitur. Nam qui terrenorum amore obstringitur, non possidet, sed possidetur (Aug. enar. in ps. XLVIII, ser. 1, n. 2). CXCIX Alias CXCVIII . De haereditate aeterna. Haereditas, in qua cohaeredes Christi sumus, non minuitur multitudine filiorum, nec fit angustior numerositate cohaeredum: sed tanta est multis, quanta paucis; tanta singulis, quanta omnibus (Aug. enar. in ps. XLIX, n. 2). CC Alias CXCIX . De felicitate. (0455C)Numquam debet secura esse felicitas; quia periculosiora sunt animo secunda, quam corpori adversa; prius enim corrumpunt prospera, ut inveniant adversa quod frangant (Aug. enar. in ps. L, n. 4). CCI Alias CC . De remediis poenitentiae. Prima salus est, declinare peccatum; secunda est, non desperare de venia. Nam ipse se in aeternum perimit, qui apud misericordem judicem ad poenitentiae remedia non recurrit (Aug. ibid., n. 5). CCII Alias CCI . De bonis occultis sanctorum. Boni latent, quia bonum ipsorum in occulto est; nec visibile enim est, nec corporale quod diligunt, et tam merita eorum sunt in abscondito constituta, quam praemia (Aug. enar. in ps. LIII, n. 3). CCIII Alias CCII . De inimicis bonorum. 572 Nullus bonorum inimicum habet, nisi malum: qui ideo esse permittitur, ut aut corrigatur, aut per ipsum bonus exerceatur. Orandum est ergo pro inimicis, ut aut obtineatur eorum conversio, aut in nobis divinae bonitatis inveniatur imitatio (Aug. enar. in ps. LIV, n. 4, et Coelestin. I, ep. 1). CCIV Alias CCIII . De vigore fidei Christianae. Vigor fidei Christianae tribus temporibus initiatur, vespere, mane, et meridie. Vespere enim Dominus in cruce, mane in resurrectione, meridie in ascensione. Unum ad patientiam occisi, aliud ad vitam resuscitati, tertium ad gloriam pertinet majestatis in Patris dextera consedentis (Aug. ibid., n. 18). CCV Alias CCIV . De purgandis electis. (0456B)Ad hoc exagitantur homines tribulationibus, ut vasa electionis evacuentur nequitia, et impleantur gratia (Aug. enar. in ps. LV, n. 13). CCVI Alias CCV . De bonis quae nemo amittit invitus. Potest homo invitus amittere temporalia bona; numquam vero, nisi volens, perdit aeterna (Aug. ibid., n. 19). CCVII Alias CCVI . De fine fidelium. Finis fidelium Christus est: ad quem cum pervenerit currentis intentio, non habet quod possit amplius invenire, sed habet in quo debeat permanere (Aug. enar. in ps. LVI, n. 2). CCVIII Alias CCVII . De tristitia. Melior est tristitia iniqua patientis, quam laetitia (0456C)iniqua facientis (Aug. enar. in ps. LVI, n. 14). CCIX Alias CCVIII . De peccatis praeteritis. Revocandus est animus a recordandis cum quadam delectatione praeteritis, ne, subrepente concupiscentia, redeamus corde in Aegyptum (Aug. enar. in ps. LVII, n. 10). CCX Alias CCIX . De veritate. Bonum est a veritate vinci. Ad correptionem superet veritas volentem; nam et invitum ipsa superabit (Aug. ibid., n. 20). CCXI Alias CCX . De impunitate peccatorum. Peccata sive parva, sive magna, impunita esse 573 non possunt, quia aut homine poenitente, aut Deo vindicante plectuntur. Cessat autem vindicta (0457A)divina, si conversio praecurrat humana. Amat enim Deus confitentibus parcere; et eos qui semetipsos judicant, non judicare (Aug. in ps. LVIII serm. 1, n. 13). CCXII Alias CCXI . De praeventu misericordiae Dei. Nullus miser de quantacumque miseria liberatur, nisi qui Dei misericordia praevenitur (Aug. in ps. LVIII serm. 2, n. 11; can. 14 conc. Arausic. II). CCXIII Alias CCXII . De effectu supplicationis. Fideliter supplicans Deo pro necessitatibus hujus vitae, et misericorditer auditur, et misericorditer non auditur. Quid enim infirmo sit utile, magis novit medicus quam aegrotus. Si autem id postulat quod Deus et praecipit et promittit, fiet omnino quod poscit; quia accipit charitas quod parat veritas (0457B)(Aug. enar. in ps. LIX, n. 7). CCXIV Alias CCXIII . De provectu bonorum per tentationes. Provectus fidelium sine tentatione non provenit; nec sibi quisquam innotescit, nisi probationis examine; nec coronabitur, nisi qui vicerit; nec vincet, nisi qui certaverit. Quis autem certat, nisi inimicum habens, et tentationi resistens (Aug. enar. in ps. LIX, n. 2)? CCXV Alias CCXIV . De prophetiis implendis. Stultus est qui non credit denuntiationibus prophetarum in paucis quae restant; cum videat tam multa completa, quae tunc non erant, quando praedicebantur implenda (Aug. enar. in ps. LXII, n. 1). CCXVI Alias CCXV . De idolis. (0457C)Sic sunt qui colunt idola, quomodo qui in somnis vident vana. Si autem evigilet anima ipsorum, intelligit a quo facta sit, et non colit quod ipsa fecit (Aug. ibid., n. 4). CCXVII Alias CCXVI . De corporibus humanis. Omnia corporis nostri, quae discerpta, vel putrefacta, vel etiam concremata, in quasdam dissolvuntur favillas, Deo perire non possunt. In illa enim elementa mundi eunt, unde sumpta sunt illa manu quae tenet omnia (Aug. ibid., n. 6). CCXVIII Alias CCXVII . De siti bona. Qui Deo sitiunt, tota sua debent sitire 574 substantia, id est, et anima et carne, quia et animae (0458A)Deus dat panem suum, id est, verbum veritatis, et carni necessaria Deus praebet, quia utraque ipse pascit, qui utraque fecit (Aug., ibid., n. 7). CCXIX Alias CCXVIII . De meditatione fidelium in otio et actione. Qui otiosus et quietus non cogitat Deum, quomodo inter actus multos, et laboriosa negotia de illo poterit cogitare? Meditetur ergo quae Dei sunt fidelis, cum vacat, et bene operandi substantiam quaerat, ne in actione deficiat (Aug. ibid., n. 15). CCXX Alias CCXIX . De simulationis malo. Simulata innocentia, non est innocentia; simulata aequitas, non est aequitas; sed duplicatur peccatum, in quo est et iniquitas, et simulatio (Aug. enar. in ps. LXIII, n. 11). CCXXI Alias CCXX . Poena animae justitiam deserentis. Anima recedens a luce justitiae, quanto magis quaerit quod inveniat contra justitiam, tanto plus repellitur a lumine veritatis, et in tenebrosa demergitur (Aug. ibid.). CCXXII Alias CCXXI . De duabus civitatibus. Duas in toto mundo civitates faciunt duo amores: Jerusalem facit amor Dei; Babyloniam, amor saeculi. Interroget ergo se quisque quid amet, et inveniet unde sit civis (Aug. enar. in ps. LXIV, n. 2). CCXXIII Alias CCXXII . Quod praeceptum Dei leve sit amanti. Omne praeceptum Dei leve est amanti: nec ob aliud intelligitur dictum, Onus meum leve est (Matth. (0458C)XI, 30), nisi quia dat Spiritum sanctum, per quem diffunditur charitas in cordibus nostris (Rom. V, 5), ut diligendo liberaliter faciamus, quod qui timendo facit, serviliter facit: nec est amicus recti, quando mallet, si fieri posset, id quod rectum est non juberi (Aug. enar. in ps. LXVII, n. 18). CCXXIV Alias CCXXIII . De charitate. Plenitudo legis charitas est: quia per charitatem lex impletur, non per timorem (Rom. XIII, 10). In tantum enim fiunt mandata justitiae, in quantum adjuvat spiritus gratiae (Aug. ibid., n. 24). CCXXV Alias CCXXIV . De operibus bonis. Non sunt bona opera, nisi quae per fidem et dilectionem (0459A)fiunt, quia alterum sine 575 altero nullius virtutis fructum parit (Aug. ibid., n. 41; et lib. de Gratia Christi, c. 26). CCXXVI Alias CCXXV . De lapsu Adam, et conversione fidelium. Ab eo quod formavit Deus mutatus est Adam, sed in pejus, per iniquitatem suam: ab eo quod operata est iniquitas, mutantur fideles, sed in melius, per gratiam Dei. Illa ergo mutatio fuit praevaricatoris primi, haec mutatio dexterae est Excelsi (Aug. in ps. LXVIII serm. l, n. 2; et can. 15 conc. Araus. II). CCXXVII Alias CCXXVI . De temporalibus deliciis et poenis. In praesenti vita et deliciae temporales dulces sunt, et tribulationes temporales amarae sunt: sed quis (0459B)non bibat tribulationis poculum, metuens ignem gehennarum? et quis non contemnat dulcedinem saeculi, inhians bonis aeternae vitae (Aug. in ps. LXVIII serm. 1 n. 3)? CCXXVIII Alias CCXXVII . De Trinitate. In Trinitate divina tanta est substantiae unitas, ut aequalitatem teneat, pluralitatem non recipiat (Aug. ibid., n. 5). CCXXIX Alias CCXXVIII . Nullam mali esse naturam. Omnia per Verbum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I, 3). Cum itaque universae naturae per Verbum Dei factae sunt, iniquitas per ipsum facta non est, quia iniquitas nulla substantia est: et peccatum non natura est, sed vitium naturae, id appetentis (0459C)quod non est ordinis sui (Aug. ibid.). CCXXX Alias CCXXIX . Quid sublatum sit diabolo. Sublatum est diabolo iniquitate sua vincto, non quod habebat proprium, sed quod rapuerat alienum. Auferendo enim Christus quae de magna ejus domo perierant, non furtum fecit, sed furtum recepit (Aug. ibid., n. 9). CCXXXI Alias CCXXX . De profunditate iniquitatis. Tunc hominem concludit profunditas iniquitatis, quando non solum immersus peccatis jacet; sed (0460A)etiam volens ea defendere, perdit aditum confessionis (Aug. in ps. LXVIII serm. 2, n. 1). CCXXXII Alias CCXXXI . Quod Deus misericors sit in tribulationibus. Cum Deus permittit aut facit ut aliqua 576 tribulatione vexemur, etiam tunc misericors est: quia excitans fidem, et differens opem, non auxilium negat, sed desiderium movet (Aug. ibid.). CCXXXIII Alias CCXXXII . De divitibus Christianis. Divites Christiani, si veri Christiani sunt, prorsus pauperes sunt; et in comparatione coelestium bonorum quae sperant, omne aurum suum arenam deputant, quia ibi quisque habet divitias suas, ubi delectationem (Aug. ibid., n. 14). CCXXXIV Alias CCXXXIII . De fide Abrahae. Fides Abrahae, semen est Abrahae. Proinde qui pertinent ad credulitatis similitudinem, ipsi pertinent ad haeredum promissionem (Aug. ibid., n. 21). CCXXXV Alias CCXXXIV . De perseverantia in bono. Nemo fidelium, quamvis multum profecerit, dicat, Sufficit mihi. Qui enim dixerit, remansit, et haesit in via ante finem; qui non perseverabit usque in finem (Aug. enar. in ps. LXIX, n. 8). CCXXXVI Alias CCXXXV . Quod omnis locus in Deo sit. Nullus in Deo locus est, nec est quo fugiatur ab ipso, nisi ad ipsum. Qui vult evadere offensum, confugiat ad placatum (Aug. in ps. LXX serm. 1, n. 5). CCXXXVII Alias CCXXXVI . De duabus vitis. Duae vitae sunt, una est corporis, altera animae. Sicut vita corporis anima, sic vita animae Deus: et quomodo si anima deserat, moritur corpus; sic anima moritur, si deserat Deus (Aug. in ps. LXX, serm. 2 n. 3). CCXXXVIII Alias CCXXXVII . A quo bene sit homini. A quo habet homo ut sit, apud illum habet ut ei bene sit (Aug. ibid., n. 6). CCXXXIX Alias CCXXXVIII . De obedientia. Perfecte Deus evidenterque monstravit quantum sit bonum obedientia, cum hominem in paradiso positum ab ea re prohibuit, quae non erat mala. Sola ibi obedientia potuit tenere palmam, sola inobedientia incidit in poenam (Aug. ibid., n. 7). CCXL Alias CCXXXIX . De eruditione bonorum per malos. 577 Interdum Deus per malos erudit bonos, et per temporalem potentiam damnandorum exercet disciplinam liberandorum (Aug. enar. in ps. LXXIII, n. 8). CCXLI Alias CCXL . De confessione. Apud misericordiam Dei plurimum valet confessio poenitentis, quem facit peccator confitendo propitium, (0461B)quem negando non facit nescium (Aug. enar. in ps. LXXIV, n. 3). CCXLII Alias CCXLI . Quod non sit gloriandum de scientia. Humilium virtus est de scientia non gloriari: quia communis est omnibus; sicut usus lucis, ita participatio veritatis (Aug. enar. in ps. LXXV, n. 17). CCXLIII Alias CCXLII . Qualiter regantur corpora. Non caret regia potestate, qui corpori suo noverit rationabiliter imperare. Vere dominator est terrae qui carnem suam regit legibus disciplinae (Aug. ibid., n. 18). CCXLIV Alias CCXLIII . De timente poenam et amante justitiam. Quantum ad opera attinet quae forinsecus aguntur, (0461C)et qui timet poenam et qui amat justitiam, non facit contra mandatum; et ideo pares quidem sunt manu, sed dispares corde; similes actione, dissimiles voluntate (Aug. enar. in ps. LXXVII, n. 11). CCXLV Alias CCXLIV . Quid colatur. Hoc ab homine colitur, quod diligit. Unde quia Deus omnibus rebus major et melior invenitur, plus omnibus diligendus est, ut colatur (Aug. ibid., n. 20). CCXLVI Alias CCXLV . De corde recto. Rectum cor cum Deo est, quando propter Deum quaeritur Deus (Aug. ibid., n. 21). CCXLVII Alias CCXLVI . De benevolentia justi erga impios. De benevolentia est, non de malitia, cum laetatur justus in impios processisse vindictam, quia non peccatoris exitium placet, quem voluit corrigi; sed justitia Dei, qua scit multos posse converti (Aug. enar. in ps. LXXVIII, n. 14). CCXLVIII Alias CCXLVII . De simulatione pacis cum inimico. Non vincit in bono malum, qui in superficie bonus est, et in alto malus, opere parcens, 578 corde saeviens, manu mitis, voluntate crudelis (Aug. ibid.). CCXLIX Alias CCXLVIII . De amore et timore. Ad omne opus bonum amor ducit, et timor Dei; ad omne peccatum amor ducit, et timor mundi. Ut (0462B)ergo apprehendatur bonum, et declinetur malum, discernendum est quid et diligi debeat, et timeri (Aug. enar. in ps. LXXIX, n. 13). CCL Alias CCXLIX . Quem non frangat infelicitas. Nulla infelicitas frangit, quem felicitas nulla corrumpit (Aug. enar. in ps. LXXXIII, n. 3). CCLI Alias CCL . Qualiter dives pauper est Dei. Dives qui talis est, ut contemnat in se quidquid illud est unde inflari superbia solet, pauper est Dei (Aug. enar. in ps. LXXXV, n. 3). CCLII Alias CCLI . De gradibus pietatis. Ascensionum ad Deum gradus sunt, pietatis affectus. Iter tuum voluntas tua est; amando accedis, negligendo recedis; constitutus in terra Deo jungeris, si quae Deo chara sunt diligis (Aug. ibid., n. 6). CCLIII Alias CCLII . De petitionibus contrariis Deo. Deus, cum aliquid male poscitur, dando irascitur, non dando miseretur (Aug. ibid., n. 8 et 9). CCLIV Alias CCLIII . De mendacio. Incredibile est, non mentiri hominem ne capiatur, qui mentitur ut capiat (Aug. lib. contra Mendacium c. 4). CCLV Alias CCLIV . Item de mendacio. Quamvis omnis qui mentitur, velit celare quod verum est, non tamen omnis qui vult celare verum, mentitur. Plerumque enim vera non fallendo occulimus, (0463A)sed tacendo. Neque enim mentitus est Dominus, ubi ait (Joan. XVI, 12), Multa habeo vobis dicere, sed non potestis illa portare modo (Aug. ibid., c. 10). CCLVI Alias CCLV . De primo et secundo homine. In primo homine patuit, quid hominis arbitrium valeret ad mortem: in secundo autem, quid Dei adjutorium valeret ad vitam. Primus enim homo, non nisi homo: secundus vero homo, Deus et homo. Peccatum 579 ergo factum est, relicto Deo; justitia non fit sine Deo (Aug. ep. ad Dardanum, c. 9, n. 30). CCLVII Alias CCLVI . De legis littera. Legis littera quae docet non esse peccandum, si Spiritus vivificator desit, occidit. Scire enim peccatum potius facit quam cavere; et ideo magis augeri (0463B)quam minui: quia malae concupiscentiae etiam praevaricatio legis accedit (Aug. lib. de Spiritu et Littera, c. 5). CCLVIII Alias CCLVII . De mandato Dei et timore. Mandatum Dei si timore fit poenae, non amore justitiae, serviliter fit, non liberaliter; et ideo nec fit. Non enim bonus fructus est qui non de charitatis radice procedit (Aug. ibid., c. 14). CCLIX Alias CCLVIII . Quod lex Dei secundum naturam sit. Lex Dei secundum naturam est, et cum homines quae legis sunt faciunt, naturaliter faciunt, superato vitio, quod nec praesidium legis abstulerat. Cum itaque per gratiam lex Dei in cordibus scribitur (Rom. II, 14), quae legis sunt naturaliter fiunt; non (0463C)quia per naturam praeventa sit gratia, sed quia per gratiam reparata natura (Aug. ibid., c. 27). CCLX Alias CCLIX . De gloria non habenda nisi in Deo. Nemo ex eo quod videtur habere glorietur, tamquam non acceperit; aut ideo se putet accepisse, quia littera extrinsecus vel ut legeretur apparuit, vel ut audiretur insonuit. Nam si per legem justitia, ergo Christus gratis mortuus est (I Cor. IV, 7; Gal. II, 21). Porro autem si non gratis mortuus est; Ascendens (0464A)in altum captivam duxit captivitatem, dedit dona hominibus (Ps. LXVII, 19). Inde habet, quicumque habet. Quisquis autem inde habere se negat, aut non habet, aut id quod habet auferetur ab eo (Aug. ibid., c. 29; can. 16 conc. Araus. II). CCLXI Alias CCLX . Quid per inobedientiam perdidit homo. Homo factus erat immortalis, Deus esse voluit: non perdidit quod homo erat, sed perdidit quod immortalis erat; et de inobedientiae superbia contracta est poena naturae. CCLXII Alias CCLXI . De laude et praemio fidei. Laus fidei est non visa credere: praemium 580 erit, creditorum adeptione gaudere. CCLXIII Alias CCLXII . Cur Sapientia Dei per carnem ad homines venerit. Sicut lac non transit nisi per carnem, ut parvulum pascat qui panem edere non potest; sic nisi Sapientia Dei, quae panis est angelorum, ad homines dignaretur venire per carnem, nemo ad Verbi contemplandam divinitatem posset accedere. Quia ergo lux a tenebris non poterat comprehendi, ipsa lux mortalitatem subiit tenebrarum, et per similitudinem carnis peccati, participationem dedit luminis veri (Aug. in ps. XXXIII serm. 1, n. 6) CCLXIV Alias CCLXIII . De bona fama. Odor bonus fama bona est, quam quisquis bonae vitae operibus habuerit, dum Christi vestigia sequitur, pedes quodammodo ejus pretiosi unguenti odoro perfundit (Aug. l. III de Doctr. Christi c. 12). CCLXV Alias CCLXIV . Quid recte diligatur. Non est in carendo difficultas, nisi cum est in habendo cupiditas: et ideo id solum recte diligitur, quod numquam bene amittitur (Aug. ibid. c. 18). CCLXVI Alias CCLXV . De insipienti eloquentia. Qui affluit insipienti eloquentia, tanto magis cavendus est, quanto magis ab eo, in his quae audire inutile est, delectatur auditor, et eum quem ornate dicere audit, etiam vere dicere existimat (Aug. lib. IV de Doct. Christi, c. 5). CCLXVII Alias CCLXVI . De indole bonorum ingeniorum. Bonorum ingeniorum clara est indoles, in verbis disserentium verum amare, non verba. Quid enim prodest clavis aurea, si aperire quod volumus non potest? aut quid obest lignea, si hoc potest? quando nihil quaerimus, nisi patere quod clausum est (Aug. ibid., c. 11). CCLXVIII Alias CCLXVII . De diligendo et non diligendo peccatore. Omnis peccator, in quantum peccator est, non est diligendus; et omnis homo, in quantum homo est, diligendus est propter Deum, Deus vero propter seipsum: a quo habent omnes qui eum diligunt, et quod sunt, et quod eum diligunt (Aug. l. I de Doct. Christi (0465B)c. 27). CCLXIX Alias CCLXVIII . Quod prima ad Deum via sit Christus. 581 Dominus ait, Ego sum via, veritas, et vita. Hoc est, per me venitur, ad me pervenitur, in me manetur. Cum enim ad ipsum pervenitur, etiam ad Patrem pervenitur, quia per aequalem ille, cui aequalis est, cognoscitur; vinciente atque agglutinante nos Spiritu sancto, ut in summo atque incommutabili bono sine fine maneamus (Aug. ibid., c. 34). CCLXX Alias CCLXIX . Quod melior sit qui fallitur, quam qui mentitur. Multos invenimus qui fallere velint, qui autem falli, neminem. Cum vero hoc alius sciens faciat, alius nesciens patiatur, satis apparet, in una eademque (0465C)re, illum qui fallitur, eo qui mentitur esse meliorem; quando quidem pati melius est iniquitatem quam facere (Aug. ibid., c. 36). CCLXXI Alias CCLXX . De dilectione bonorum aeternorum, aut temporalium. Inter temporalia atque aeterna hoc interest, quod temporale aliquid plus diligitur antequam habeatur, vilescit autem cum advenerit; non enim satiat animam, nisi incorruptibilis gaudii vera et certa aeternitas: aeternum vero ardentius diligitur adeptum, (0466A)quam desideratum. Nemo enim plus de illo aestimat quam se habet, ut fiat vilius, quia speratum est amplius: sed tanta est ibi excellentia, ut multo plus adeptura sit charitas, quam vel fides credidit, vel spes desideravit (Aug. ibid., c. 38). CCLXXII Alias CCLXXI . De fame et fastidio spiritali. Qui in Scripturis sanctis non inveniunt veritatem quam quaerunt, fame laborant: qui autem non quaerunt quod in promptu habent, fastidii languore marcescunt; et par utrorumque periculum est, dum sapientiae cibum et illis obcaecatio, et his inedia subtrahit (Aug. lib. II de Doct. Christ. c. 6). CCLXXIII Alias CCLXXII . De laboribus piorum. Non sunt condignae passiones hujus temporis, ad (0466B)futuram gloriam, quae revelabitur in nobis. 582 Saeviat et fremat mundus, increpet linguis, coruscet armis: quidquid fecerit, quantum illud erit ad id quod accepturi sumus? Appendo quod patior contra id quod spero; hoc quidem sentio, illud spero: et tamen incomparabiliter majus est quod speratur quam quod infertur. Quidquid est quod contra Christi nomen saevit, si potest vinci, tolerabile est; si non potest, proficit praemio citius consequendo, et finis temporalis mali transit in perceptionem aeterni boni (Aug. serm. 279, de Paulo apost., n. 4). CCLXXIV Alias CCLXXIII . De charitate. Cum in duobus praeceptis charitatis tota Lex pendeat et Prophetae, quanto magis est Evangelium, quo Lex (0466C)non solvitur, sed adimpletur, et de quo Dominus dicit, Mandatum novum do vobis, ut vos invicem diligatis (Joan. XIII, 34)? Charitas enim innovat homines; et sicut malignitas veteres, ita dilectio novos facit. CCLXXV Alias CCLXXIV . De flagellis Dei. Quando corripit Deus genus humanum, et flagellis piae castigationis exagitat, exercet ante judicium disciplinam, et plerumque diligit quem flagellat (Prov. III, 12), nolens invenire quem damnet. Flagellat (0467A)autem simul et justos et injustos, quia nemo est qui possit gloriari castum se habere cor, aut mundum se esse a peccato (Prov. XX, 9). Ita de gratia misericordiae ejus veniunt etiam coronae justorum. CCLXXVI Alias CCLXXV . De passionibus fidelium. Labor piorum exercitatio est, non damnatio. Nec enim conturbari debemus, cum aliquis sanctus gravia et indigna perpetitur, si obliti non sumus quae pertulerit Justus justorum, Sanctusque sanctorum; cujus passio omnes superat passiones: quia cum auctore universitatis nulla cujusquam est comparatio creaturae. CCLXXVII Alias CCLXXVI . De originali peccato. (0467B)Miseria generis humani, cujus nullum hominum ab exortu usque ad obitum videmus alienum, non pertineret ad justum Omnipotentis 583 judicium, si non esset originale peccatum (Aug. lib. I Op. Imp., n. 3). CCLXXVIII Alias CCLXXVII . De providentia Dei operantis. Creatoris omnitenentis omnipotentia causa est subsistendi omni creaturae: quae virtus, si ab eis quae condidit regendis aliquando cessaret, simul omnium rerum species et natura concideret. Proinde quod Dominus ait, Pater meus usque nunc operatur, continuationem quamdam operis ejus, qua simul omnia continet atque administrat, ostendit. In quo opere etiam sapientia ejus perseverat, de qua dicitur, Pertingit a fine usque in finem fortiter, et disponit (0467C)omnia suaviter. Idem etiam Apostolus sentit, cum Atheniensibus Deum praedicans, ait, In quo vivimus, et movemur, et sumus. Qui si opus suum rebus creatis subtraheret, nec vivere, nec moveri, nec esse possemus. Et ideo sic Deus intelligendus est requievisse ab omnibus operibus suis, ut jam nullam naturam conderet, non ut conditas continere, et gubernare cessaret (Aug. l. IV de Gen. ad litt., c. 12). CCLXXIX Alias CCLXXVIII . De observatione sabbati. Observatione sabbati, quae vacatione unius diei figurabatur, ablata, perpetuum sabbatum observat qui spe futurae quietis sanctis est operibus intentus; nec in ipsis bonis actibus suis quasi de propriis, et de his quae non acceperit, gloriatur; illum in se operari cognoscens, qui simul operatur et quietus est (Aug. ibid., c. 13). CCLXXX Alias CCLXXIX . De requie Dei. Requies Dei recte intelligentibus ea est qua nullius indiget bono. Et ideo certa etiam requies nobis in illo est, quia nos beatificamur bono quod ipse est, non ipse bono quod nos sumus. Nam et nos aliquid bonum ab ipso sumus, qui fecit omnia bona (0468B)valde, in quibus fecit et nos. Porro alia res bona praeter ipsum nulla est, quam ipse non fecit: ac per hoc nullo bono alieno eget, qui bono quod fecit non eget (Aug. ibid., c. 16). CCLXXXI Alias CCLXXX . De initio temporum. 584 Factae creaturae motibus coeperunt currere tempora. Unde ante creaturam frustra tempora requiruntur, quasi possint inveniri ante tempora tempora. Motus enim si nullus esset vel spiritalis vel corporalis creaturae, quo per praesens praeteritis futura succederent, tempus nullum omnino esset. Moveri autem creatura non utique posset, si non esset. Potius ergo tempus a creatura, quam creatura coepit a tempore. Utrumque autem ex Deo. Ex ipso enim (Rom. XI, 36), et per ipsum, et in ipso sunt omnia (Aug. l. V de Gen. (0468C)ad litt., c. 5). CCLXXXII Alias CCLXXXI . Quod abjectissima etiam divina Providentia regit. Cum Salvator dicit, unum passerem non cadere in terram sine voluntate Dei, et quod fenum agri, post paululum mittendum in clibanum, ipse tamen formet, ac vestiat (Matth. X, 29; VI, 30), nonne confirmat, non solum totam istam mundi partem (0469A)rebus mortalibus et corruptibilibus deputatam; verum etiam vilissimas ejus abjectissimasque particulas divina Providentia regi; ne fortuitis perturbari motibus ea quorum causas comprehendere non possumus, aestimemus (Aug. ibid., c. 21 et 22)? CCLXXXIII Alias CCLXXXII . Animam rationalem in spiritalia erigi debere. Anima rationalis in ea debet erigi quae in spiritalium natura maxime excellunt: ut quae sursum sunt sapiat, non quae super terram (Aug. l. VI de Gen. ad litt., c. 22). CCLXXXIV Alias CCLXXXIII . Quod in miraculis nihil fiat contra naturam. Naturarum conditor Deus nihil in miraculis contra naturam facit, nec quod novum est consuetudini, (0469B)repugnans est rationi. Nobis ergo videntur contra naturam insolita, quibus aliter naturae cursus innotuit; non autem Deo, cui hoc est natura quod fecerit (Aug. ibid., c. 13). CCLXXXV Alias CCLXXXIV . De incommutabili ratione operum Dei. Omne corpus in omne corpus posse mutari 585 credibile est: quodlibet autem corpus in animam rationalem posse converti, credere absurdum est. Quoniam Deus sic est omnipotens, ut numquam suae rationis instituta convellat (Aug. lib. VII de Gen. ad lit. c. 12 et 20). CCLXXXVI Alias omittebatur . Quod naturale sit nobis velle vivere, non autem male vivere. Naturale nobis est velle vivere, male autem vivere (0469C)jam non est naturae, sed perversae voluntatis, quam juste poena consequitur (Aug. ibid., c. 27). CCLXXXVII Alias CCLXXXV . Qualiter homo praesentia Dei illuminetur. Sicut aer ex praesente lumine non factus est lucidus, sed fit; quia si factus esset, non autem fieret, etiam absente lumine lucidus permaneret: sic homo, Deo praesente illuminatur, absente autem continuo tenebratur: a quo non locorum intervallis, sed voluntatis aversione disceditur (Aug. lib. VIII de Gen. ad lit. c. 12). CCLXXXVIII Alias CCLXXXVI . Deo obediendum. Magna est utilitas hominis, jubenti Deo, etiam incognita jussionis ratione, servire. Jubendo enim Deus utile facit, quidquid jubere voluerit: de quo metuendum non est, ne non profutura praecipiat; nec fieri potest, ut voluntas propria non grandi ruinae pondere super hominem cadat, si eam voluntati superioris extollendo praeponat (Aug. ibid., c. 13). CCLXXXIX Alias CCLXXXVII . De excellentia humanae naturae. Quam excellens bonum sit natura humana, hoc maxime apparet, quod datum ipsi sit ut possit summi et incommutabilis boni adhaerere naturae. Quod si noluerit, bono se privat, et hoc ei malum est; unde per justitiam Dei etiam cruciatus consequitur. (0470B)Quid enim tam iniquum, quam ut bene sit desertori boni? Aliquando autem amissi superioris boni non sentitur malum, dum habetur quod amatum est inferius bonum. Sed divina justitia est, ut qui voluntate amisit quod amare debuit, amittat cum dolore quod amavit, et naturarum Creator ubique laudetur. Adhuc enim bonum est, quod dolet amissum bonum. Nam nisi aliquod bonum remansisset in natura, nullius amissi boni dolor esset in poena (Aug. ibid., c. 14). CCXC Alias CCLXXXVIII . De potestate nocendi. 586 Nocendi cupiditas potest esse a suo cuique animo prava. Non est autem potestas nisi a Deo, et hoc abdita, altaque ejus justitia; quoniam non est iniquitas apud Deum (Aug. l. XI de Gen. ad litt. (0470C)c. 4). CCXCI Alias CCLXXXIX . Quantum et quale bonum sit Deus. Quantum et quale bonum sit Deus, etiam ex hoc evidenter ostenditur, quod nulli ab eo recedenti bene est: quia et qui gaudent in mortiferis voluptatibus, sine doloris timore esse non possunt; et qui omnino malum desertionis suae majore superbiae stupore non sentiunt, aliis qui haec discernere noverunt, quanta miseria premantur, apparet: ut si nolint recipere medicinam talia devitandi, valeant (0471A)ad exemplum, quo possunt talia devitari (Aug. lib. XI de Gen. ad litt. c. 5). CCXCII Alias CCXC . Quod nulla creatura mala sit in natura. Sicut vera ratio docet meliorem esse creaturam, quam prorsus nihil delectat illicitum: ita eadem ratio docet etiam illam bonam esse quae in potestate habet illicitam delectationem ita cohibere, ut non solum de caeteris licitis recteque factis, verum etiam de ipsius pravae delectationis cohibitione laetetur (Aug. ibid., c. 7). CCXCIII Alias CCXCI . De magnis operibus Domini. Magna opera Domini, exquisita in omnes voluntates ejus. Praevidet bonos futuros, et creat: praevidet (0471B)futuros malos, et creat: seipsum ad fruendum praebens bonis, multa munerum suorum largiens etiam malis; misericorditer ignoscens, juste ulciscens; itemque misericorditer ulciscens, juste ignoscens; nihil metuens de cujusquam malitia; nihil indigens de cujusquam justitia; nihil sibi consulens de operibus bonorum, et bonis consulens etiam de poenis malorum (Aug. ibid., c. 11). CCXCIV Alias CCXCII . De superbia et invidentia. Cum superbia sit amor excellentiae propriae, invidentia vero sit odium felicitatis alienae, quid unde nascatur in promptu est. Amando enim quisque excellentiam suam, vel paribus invidet, quod ei coaequentur; vel inferioribus, 587 ne sibi coaequentur; vel superioribus, quod eis non coaequetur. (0471C)Superbiendo igitur quisque invidus, non invidendo superbus est (Aug. ibid., c. 14). CCXCV Alias CCXCIII . Qualiter plenitudo divinitatis habitet in Christo corporaliter. Plenitudo divinitatis in Christo dicta est corporaliter habitare, non quia divinitas corpus est, sed quia sacramenta veteris Testamenti appellantur umbrae futuri, propter umbrarum comparationem corporaliter dicta est in Christo plenitudo divinitatis habitare, quod in illo impleantur omnia quae in illis umbris figurata sunt, ac sic quodammodo umbrarum praecedentium ipse sit corpus, hoc est figurarum et significationum illarum ipse sit veritas (Aug. lib. XII de Gen. ad litt. c. 7). CCXCVI Alias CCXCIV . De vitiis expugnandis. Actio in hac vita pia est Deum colere, et ejus gratia contra vitia interna pugnare, eisque usque ad illicita instigantibus cogentibusve non cedere; et ubi ceditur, indulgentiam, atque ut non cedatur, adjutorium Dei, affectu religiosae pietatis exposcere. In paradiso autem, si nemo peccasset, non esset actio pietatis expugnare vitia: quia felicitatis esset permansio vitia non habere (Aug. l. I Op. Imp., n. 70). CCXCVII Alias CCXCV . De fortitudine gentilium et Christianorum. Fortitudinem gentilium mundana cupiditas, fortitudinem autem Christianorum Dei charitas facit; quae diffusa est in cordibus nostris, non per voluntatis (0472B)arbitrium, quod est a nobis, sed per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Aug. ibid., n. 83; can. 18 conc. Araus. II). CCXCVIII Alias CCXCVI . Quod nullum malum sit, nisi in aliquo bono. Non potest esse ullum malum, nisi in aliquo bono: quia non potest esse nisi in aliqua natura: omnis autem natura, in quantum natura est, bonum est (Aug. ibid., n. 114). CCXCIX Alias CCXCVII . Nullis meritis gratiam praeveniri. Debetur merces bonis operibus, si fiant: sed gratia, quae non debetur, praecedit ut fiant (Aug. ibid., n. 133; can. 18 conc. Araus. II). CCC Alias CCXCVIII . De circumcisione et baptismo. Circumcisio carnis lege praecepta est; quia 588 non posset melius significari, per Christum regenerationis auctorem tolli originale peccatum. Cum praeputio quippe omnis homo nascitur, quemadmodum cum originali peccato. Et octavo die lex circumcidi carnem praecepit, quia Christus die Dominico resurrexit, qui post septimum sabbati octavus est. Et circumcisus praeputiatum gignit, trajiciens in illum, quo ipse jam caruit: sicut baptizatus in filium quem generat carne, reatum tamen trajicit originis, a quo ipse jam liber est (Aug. l. II Op. Imp., n. 73). CCCI Alias CCXCIX . De primo et secundo homine. Primus homo Adam sic olim defunctus est, ut tamen post illum secundus homo sit Christus, cum tot hominum millia inter illum et hunc orta sint: et ideo manifestum est, ad illum pertinere omnem qui ex illa successione propaginis nascitur; sicut ad istum pertinet omnis qui in illo gratiae largitate renascitur. Unde fit ut totum genus humanum quodammodo sint homines duo, primus et secundus (Aug. l. II Op. Imp., n. 163). CCCII Alias CCC . De judiciis Dei. Nullo modo judiciis hominum comparanda sunt judicia Dei: quem non dubitandum est esse justum, etiam quando facit quod hominibus videtur injustum (0473B)(Aug. l. III Op. Imp., n. 24). CCCIII Alias CCCI . De nativitate justorum. Justus ex Deo, non ex hominibus nascitur: quoniam renascendo, non nascendo fit justus. Unde etiam regenerati filii Dei vocantur (Aug. ibid., n. 51). CCCIV Alias CCCII . De naturae humanae qualitate. Natura humana etsi mala est, quia vitiata est; non tamen malum est, quia natura est. Nulla enim natura, in quantum natura est, malum est: sed prorsus bonum, sine quo bono ullum esse non potest malum: quia nisi in aliqua natura ullum esse non potest vitium; quamvis sine vitio possit esse vel numquam vitiata, vel sanata natura (Aug. ibid., n. 206). CCCV Alias CCCIII . De morte peccatorum. Justum Dei judicium est, ut peccato suo quisque pereat, cum peccatum Deus non faciat: sicut mortem non fecit, et tamen quem 589 morte dignum censet, occidit. Unde legitur, Deus mortem non fecit: et legitur, Mors et vita a Deo est. Quae duo inter se non esse contraria profecto videt quisquis ab operibus divinis judicia divina discernit: quia aliud est creando non instituisse mortalem, aliud judicando plectere peccatorem (Aug. l. IV Op. Imp., n. 32.) CCCVI Alias CCCIV . De poena peccati. Deus quidem mundum fecit, et corpora prorsus omnia. Sed ut corpus corruptibile aggravet animam, et caro concupiscat adversus spiritum (Sap. IX, 15), non est praecedens natura hominis instituti, sed consequens poena damnati (Aug. ibid., n. 67). CCCVII Alias CCCV . De bona institutione hominis. Quantislibet vitiis turpetur quaecumque natura, institutio ejus semper est bona. Nam sicut institutio corporis bona est, etiam quando nascitur morbidus, et institutio animi bona est, etiam quando nascitur fatuus; sic institutio ipsius hominis bona est, quando nascitur peccati originalis obnoxius (Aug. ibid., n. 115). CCCVIII Alias CCCVI . De abolitione peccati. (0474B)Sicut quidam parentes aggravant originale peccatum, ita quidam relevant: sed nullus tollit, nisi ille de quo dictum est, Ecce agnus Dei, ecce qui tollit peccata mundi: cui nullum bonum hominis impossibile, nullum malum est insanabile (Aug. ibid., n. 132). CCCIX Alias CCCVII . De gratia Dei. Non ad merita hominum, sed ad Dei misericordiam pertinet, cum ex illa massa primi hominis, cui merito mors debetur, quisque liberatur. Non est enim iniquitas apud Deum: quia neque remittendo, neque exigendo quod debetur, injustus est; et ibi gratuita est indulgentia, ubi justa posset esse vindicta (Aug. ep. 186, ad Paulinum, c. 6, n. 16). CCCX Alias CCCVIII . Neminem, nisi Deo miserante, salvari. (0474C)Natura humana, etiamsi in illa integritate in qua est condita permaneret, nullo modo se ipsam, Creatore suo non adjuvante, servaret. Unde, cum sine Dei gratia salutem non possit custodire quam accepit, quomodo sine Dei gratia potest recuperare quam perdidit (Aug. ibid., c. 11, n. 37; can. 19 conc. Araus. II)? CCCXI Alias CCCIX . Nihil excusationis competere peccatori. Inexcusabilis est omnis peccator vel reatu originis, vel additamento etiam propriae voluntatis: 590 (0475A)sive qui novit, sive qui ignorat, sive qui judicat, sive qui non judicat. Quia et ipsa ignorantia in eis qui intelligere noluerunt, sine dubitatione peccatum est; in eis autem qui non potuerunt, poena peccati. Ergo in utrisque non est excusatio, sed justa damnatio (Aug. ep. 194, ad Sixtum, c. 9, n. 27). CCCXII Alias CCCX . De his qui Spiritu Dei aguntur. Plus est procul dubio agi quam regi. Qui enim regitur, aliquid agit; et ideo regitur, ut recte agat: qui autem agitur, agere ipse aliquid vix intelligitur. Et tamen tantum praestat voluntatibus nostris gratia Salvatoris, ut non dubitet Apostolus dicere, Quotquot Spiritu Dei aguntur, hi filii Dei sunt. Nec aliquid in nobis libera voluntas melius agere potest, quam ut (0475B)illi se commendet qui mala agere non potest (Aug. l. de Gestis Pelag. c. 3.) CCCXIII Alias CCCXI . Quid sit liberari a corpore mortis hujus. Liberari a corpore mortis hujus, omni sanato languore concupiscentiae carnis, est non ad poenam corpus recipere, sed ad gloriam (Aug. lib. I contra duas epist. Pelag. cap. 11). CCCXIV Alias CCCXII . Nihil hominem posse sine Deo. Multa Deus facit in homine bona, quae non facit homo: nulla vero facit homo, quae non Deus facit ut faciat homo (Aug. lib. II contra duas epist. Pelag. cap. 8; et can. 20 Araus. II conc.). CCCXV ( Alias CCCXIII . De vera justitia. (0475C)Justitia secundum quam justus ex fide vivit, quoniam per spiritum gratiae homini ex Deo est, vera justitia est: quae licet non immerito in aliquibus justis pro hujus vitae capacitate perfecta dicatur, parva tamen est ad illam magnam quam capit aequalitas angelorum: quam qui nondum habebat, et propter illam quae jam inerat, perfectum; et propter istam, quae adhuc deerat, imperfectum se esse dicebat. Sed plane minor ista justitia facit meritum, major illa facit praemium. Unde qui istam non sequitur, illam non assequitur (Aug. l. III cont. duas epist. Pelag., cap. 7). CCCXVI Alias CCCXIV . Quod Christus solus sine peccato subiit poenam peccati. De uno solo mediatore Dei et hominum homine (0475D)Christo Jesu fides catholica novit, quod pro nobis mortem, id est, peccati poenam sine peccato subire dignatus est. Sicut enim solus ideo factus est hominis (0476A)filius, ut nos per illum Dei filii fieremus: ita solus suscepit 591 sine malis meritis poenam, sicut nos per illum sine bonis meritis gratiam. Quia sicut nobis non debebatur aliquid boni, ita nec illi aliquid mali. Commendans ergo dilectionem suam in eos quibus daturus erat indebitam vitam, pati pro eis voluit indebitam mortem (Aug. l. IV cont. duas ep. Pelag., c. 4; can. 2 conc. Araus. II). CCCXVII Alias CCCXV . Quod gratia non sit ex natura. Sicut eis qui volentes in lege justificari, a gratia exciderunt, verissime dicit Apostolus, Si ex lege justitia est, ergo Christus gratis mortuus est (Gal. II, 21): sic eis qui gratiam, quam commendat et percipit fides Christi, putant esse naturam, verissime (0476B)dicitur, Si per naturam justitia est, ergo Christus gratis mortuus est. Jam hic enim erat lex, et non justificabat: jam hic erat et natura, et non justificabat. Ideo Christus non gratis mortuus est: ut et lex per illum impleretur, qui dixit, Non veni solvere legem, sed implere (Matth. V, 17); et natura per Adam perdita, per illum repararetur qui dixit, venisse se quaerere et salvare quod perierat (Aug. lib. de Gratia et Lib. Arb. c. 13; et can. 21 conc. Araus. II). CCCXVIII Alias CCCXVI . De misericordia et judicio. Posse habere fidem, sicut posse habere charitatem, naturae est hominum: habere autem fidem, quemadmodum habere charitatem, gratiae est fidelium. Sed cum voluntas credendi aliis praeparetur, aliis (0476C)non praeparetur a Domino, discernendum est quid veniat de misericordia ejus, quid de judicio. Universae enim viae Domini misericordia et veritas. (Psal. XXIV, 10). Investigabiles autem sunt viae ipsius (Rom. XI, 33). Investigabiles igitur sunt, misericordia, qua gratis liberat, et veritas qua juste judicat (Aug. l. I de Praedest. Sanctor. c. 5 et 6). CCCXIX Alias CCCXVII . De erigendis lapsis. Nemo erigit quemquam ad id in quo ipse est, nisi aliquantum ad id in quo est ille descendat (Aug. epist. 11, ad Nebridium, n. 4). CCCXX Alias CCCXVIII . De contemnenda mundi gloria. Quas vires nocendi habeat humanae gloriae amor, non sentit, nisi qui ei bellum indixerit. Quia si cuiquam (0476D)facile est laudem non cupere, dum negatur; difficile est ea non delectari, cum offertur (Aug. ep. 22, ad Aurel., n. 8). CCCXXI Alias CCCXIX . De temporalibus bonis relinquendis. Omnes mundi opes contemnit qui non solum 592 quantum potuit, sed etiam quantum voluit habere contemnit. In quo cavendum est ne surrepat elatio. Utilius enim terrena opulentia humiliter tenetur, quam superbe relinquitur (Aug. ep. 31, ad Paulinum, n. 5). CCCXXII Alias CCCXX . De cohibenda ira. Nulli irascenti ira sua videtur injusta. Unde ab omni indignatione cito redeundum est ad mansuetudinis lenitatem. Nam pertinax motus facile in ejus odium transit cui non celeriter ignoscitur (Aug. ep. 38, ad Profuturum n. 2). CCCXXIII Alias CCCXXI . De lege et gratia. Qui dedit legem, ipse dedit et gratiam: sed legem per servum misit, cum gratia ipse descendit: ut quia lex ostendit peccata, non tollit; volentes legem suis viribus exsequi, nec valentes, cogantur ad gratiam, quae et impossibilitatis morbum, et inobedientiae aufert reatum (Aug. tract. 3 in Joan. Evang. num. 2). CCCXXIV Alias CCCXXII . De sabbato. Verum sabbatum Christianus observat, abstinens se ab opere servili, id est, a peccato: quoniam qui facit peccatum (Joan. VIII, 34), servus est peccati (Aug. ibid., n. 19). CCCXXV Alias CCCXXIII . De his quae hominum propria sunt. Nemo habet de suo, nisi mendacium et peccatum. Si quid autem habet homo veritatis atque justitiae, ab illo fonte est quem debemus sitire in hac eremo; ut ex eo quasi quibusdam guttis irrorati, non deficiamus in via (Aug. tract. 5 in Joan. n. 1; can. 22 conc. Araus. II). CCCXXVI Alias CCCXXIV . De inseparabili opere Patris et Filii. Quod Pater cum Christo facit, Christus facit: et quod Christus cum Patre facit, Pater facit: nec seorsum aliquid agit inseparabilis charitas, majestas, potestas: sicut ipse Dominus dicit (Joan. X, 30), Ego et Pater unum sumus (Aug. ibid.). CCCXXVII Alias CCCXXV . Cui prosit baptismi sacramentum. Regenerationis gratiam ita etiam hi non minuunt qui ejus dona non servant, sicut lucis nitorem loca immunda non polluunt. Qui ergo gaudes baptismi perceptione, vive in novi hominis sanctitate; et tenens fidem quae per dilectionem operatur, habe bonum quod nondum habes, ut prosit tibi bonum quod habes (Aug. tract. 6 in Joan., n. 16). CCCXXVIII Alias CCCXXVI . Quomodo Christus sit veritas. 593 Sic est veritas Christus, ut totum verum accipiatur in Christo: verum Verbum Dei, Deus aequalis Patri; vera anima, vera caro, verus homo, verus Deus, vera nativitas, vera passio, vera mors, (0478B)vera resurrectio. Si aliquid horum dixeris falsum, intrat putredo, de veneno serpentis nascuntur vermes mendaciorum, et nihil integrum remanebit; quia ubi fuerit falsi alicujus corruptio, ibi veritatis integritas non erit (Aug. tract. 8 in Joan., n. 5). CCCXXIX Alias CCCXXVII . De charitate. Quanta est charitas? quae si desit, frustra habentur caetera; si adsit, habentur omnia (Aug. tract. 9 in Joan., n. 8). CCCXXX Alias CCCXVIII . Quomodo Christus reliquerit Patrem et matrem. Reliquit Christus Patrem: quia cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo, sed semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Philip. II, 6). Hoc est enim, reliquit Patrem, non (0478C)quia deseruit, et recessit a Patre; sed quia non in ea forma apparuit hominibus in qua aequalis est Patri. Reliquit autem matrem, relinquendo synagogam Judaeorum, de qua secundum carnem natus est; et inhaerendo Ecclesiae, quam ex omnibus gentibus congregavit. CCCXXXI Alias CCCXXIX. De comparatione primi Adam et secundi. Dormit Adam, ut fiat Eva: moritur Christus, ut fiat Ecclesia. Dormienti Adae, fit Eva de latere: mortuo Christo, lancea percutitur latus, ut profluant sacramenta, quibus formetur Ecclesia. Unde merito Apostolus ipsum Adam dicit formam futuri. Quia sicut omnes in Adam moriuntur (Rom. (0479A)V, 14; I Cor. XV, 22), ita et in Christo omnes vivificabuntur (Aug. ibid., n. 10). CCCXXXII Alias CCCXXX . De Incarnatione Verbi. Deus homo factus est: quid futurus est homo, propter quem Deus factus est homo (Aug. tract. 10 in Joan., n. 1)? CCCXXXIII Alias CCCXXXI . De duabus nativitatibus hominum. Una est nativitas de terra, alia de coelo; una est de carne, alia de Spiritu; una est de aeternitate, alia de mortalitate; una est de masculo et femina, alia de Deo et Ecclesia. Sed ipsae duae singulares sunt. Quomodo enim 594 uterus non potest repeti, sic nec baptismus iterari (Aug. tract. 11 in (0479B)Joan., n. 6). CCCXXXIV Alias CCCXXXII . De diversitate bonorum in Deo. Si visibilia attendas, nec panis est Deus, nec aqua est Deus, nec lux ista est Deus, nec vestis est Deus, nec domus est Deus: omnia enim haec visibilia sunt, et singula sunt. Quod enim est panis, non hoc est aqua; et quod est vestis, non hoc est domus; et quod sunt ista, non hoc est Deus; visibilia enim sunt, Deus autem totum tibi est, quod recte desideras: et omnium bonorum varietas uno fonte profunditur. Quoniam cum sua tribuit, se ipsum sub diversis munerum suorum nominibus impertit (Aug. tract. 13 in Joan., n. 5). CCCXXXV Alias CCCXXXIII . De anima et intellectu. Anima carnalia appetens feminae comparatur non habenti rectorem virum, qui est intellectus, cujus eam oportet sapientia gubernari: non quasi aliud sit quam anima; sed quia obtutus quidam occultus sit animae. Sicut enim exteriores oculi quiddam sunt carnis, ita mens quiddam est animae, quod in ea secundum participationem divinae rationis excellit. Et tunc omnibus motibus suis bene praesidet, cum superna luce radiatur, ut sit in ea lumen verum, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Aug. tract. 15 in Joan., n. 19). CCCXXXVI Alias CCCXXXIV . De loco orationis. Qui supplicaturus Deo locum aptum et sanctum requiris, interiora tua munda, et omni inde mala cupiditate depulsa, praepara tibi in cordis tui pace secretum. Volens in templo orare, in te ora; et ita age semper, ut Dei templum sis. Ibi enim Deus exaudit, ubi habitat (Aug. ibid., n. 25). CCCXXXVII Alias CCCXXXV . De sensibus corporis, et judicio animi. Sensus corporis corporalia nuntiant cordi. Et non omnium facultas eadem: quia non inde videtur, unde auditur; nec unde sapor, inde et odor capitur: nec hi ministri, sine tactu ad laevia et aspera, calida et frigida, humida et sicca, discernenda, sufficiunt. Incorporea vero animus suo tantum sensu (0480B)dijudicat, et omnes varietates uno motu attingit: 595 et quidquid discretionis inter bona et mala, justa et injusta rationabiliter invenit, unius est intentionis effectus: ut ibi imago Dei appareat, ubi unum idemque est, quo mens potest quantum potest (Aug. tract. 18 in Joan., n. 9 et 10). CCCXXXVIII Alias CCCXXXVI . De vita Filii Dei. Dei Filius dicitur vitam habere in semetipso, sicut habet Pater, non participando adeptus, sed nascendo. Vitam enim genuit Pater vita: nec differt in aliquo essentia gignentis et geniti; cum sic ex Patre sit Filius, ut consempiternae aequalitatis, non una quidem persona, sed una sit Deitas (Aug. tract. 19 in Joan., n. 12 et 13). CCCXXXIX Alias CCCXXXVII . Quare Filius, et non Pater, dicitur judicaturus. Quamvis numquam recedat a Filio Pater, ad judicandos tamen vivos et mortuos, non ipse dicitur, sed Filius affuturus: quia ibi nec Patris, nec Filii Deitas, sed illa forma videbitur Filii quam sibi per sacramentum incarnationis univit. Ipsa ergo erit judex, quae sub judice stetit: ipsa judicabit, quae judicata est; ut videant impii ejus gloriam, in cujus mansuetudinem saevierunt. Talis ergo apparebit judex, qualis videri possit, et ab eis quos coronaturus est, et ab eis quos damnaturus est. Pater autem non apparebit; quia forma servi non est indutus: (0481A)sed Filio, qui etiam homo factus est, dedit judicii potestatem (Aug. ibid., n. 16). CCCXL Alias CCCXXXVIII, ante CCCXXXVI . Quomodo voluntatem Dei et nostram faciamus. Suam voluntatem homines faciunt, non Dei, quando id agunt quod Deo displicet. Quando autem ita faciunt quod volunt, ut divinae serviant voluntati: quamvis volentes agant quod agunt, illius tamen voluntas est, a quo et praeparatur et jubetur quod volunt (Aug. ibid., n. 19: can. 23 conc. Araus. II). CCCXLI Alias CCCXXXIX, ante CCCXXXVII . De doctrina Patris per Verbum. Si illum docet Pater, qui audit verbum ejus: quaere quid sit Christus, et invenies Verbum ejus, In (0481B)principio erat Verbum; non autem, In principio Deus fecit Verbum: sicut, In principio Deus fecit coelum et terram. Verbum enim Dei Deus est, non creatura: 596 nec factum inter omnia, sed per quod facta sunt omnia. Ut ergo ad talis verbi doctrinam homo in carne constitutus possit accedere; Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Aug. tract. 26 in Joan., n. 8). CCCXLII Alias CCCXL, ante CCCXXXVIII . De carne Christi. Caro Christi fidelium vita est, si corpus ipsius esse non negligant. Fiant ergo corpus Christi, si volunt vivere de spiritu Christi; de quo non vivit, nisi corpus Christi (Aug. ibid., n. 13). CCCXLIII Alias CCCXLI, ante CCCXXXIX . Qui edunt corpus Christi. Escam vitae accipit, et aeternitatis poculum bibit, qui in Christo manet, et cujus Christus habitator est. Nam qui discordat a Christo, nec carnem ejus manducat, nec sanguinem bibit: etiam si tantae rei sacramentum ad judicium suae praesumptionis quotidie indifferenter accipiat (Aug. ibid., n. 18). CCCXLIV Alias CCCXLII, ante CCCXL . De malorum felicitate. Vellet mundana sapientia, ut numquam permitteret Deus eos qui mali sunt esse felices, quod utique non sinet; sed ideo mali cum habent quod volunt, (0482A)felices putantur, quia quid sit felicitas ignorant (Aug. tract. 28 in Joan., n. 7). CCCXLV Alias CCCXLIII, ante CCCXLI . De mutatione cordis. Aliud est migrare corpore, aliud corde. Migrat corpore, qui motu corporis mutat locum; migrat corde, qui motu cordis mutat affectum. Si aliud amas, aliud amabas; non ibi es ubi eras (Aug. tract. 32 in Joan., n. 21). CCCXLVI Alias CCCXLIV, ante CCCXLII . De chrismate. Christi nomen a chrismate est, id est, ab unctione. Quia ideo omnis Christianus sanctificatur, ut intelligat se non solum sacerdotalis et regiae dignitatis esse consortem, sed etiam contra diabolum (0482B)fieri luctatorem (Aug. tract. 33 in Joan., n. 3). CCCXLVII Alias CCCXLV, ante CCCXLIII . De lumine. Sequamur Christum lumen verum, ne ambulemus in tenebris. Tenebrae autem metuendae sunt morum, non oculorum: et si oculorum, non exteriorum, sed interiorum, unde discernitur non album et nigrum, sed justum et injustum (Aug. tract. 35 in Joan., n. 1). CCCXLVIII Alias CCCXLVI, ante CCCXLIV . Quod verus Deus et verus homo sit Christus. 597 Catholica fides Dominum Jesum Christum et verum Deum et verum hominem credit, et praedicat. Utrumque enim scriptum est, et utrumque verum est. Qui Deum tantummodo asserit Christum, medicinam negat, qua sanatus est. Qui hominem tantummodo (0482C)asserit Christum, potentiam negat, qua creatus est. Utrumque ergo anima fidelis ac recta suscipe: et Deus Christus est, et homo Christus est. Qualis Deus Christus? Aequalis Patri, unum cum Patre. Qualis homo Christus? Virginis filius, trahens de homine mortalitatem, non trahens iniquitatem (Aug. tract. 38 in Joan., n. 2). CCCXLIX, Alias CCCXLVII, ante CCCXLV . De missione Verbi. Missus est Dominus Christus a Patre, non recessit a Patre. Missio ejus incarnatio fuit et invisibili Deitati hoc fuit in hunc mundum venire, quod apparere. Quod si cito caperetur, non opus erat ut crederetur, (0483A)quia videretur. Credendo ergo capitur, quod nisi credatur, numquam intelligitur (Aug. tract. 38 in Joan. n. 7). CCCL Alias CCCXLVIII, ante CCCXLVI . De fide Patris et Filii. Ut recte credatur Pater et Filius, ipse Filius audiendus est, dicens, Ego et Pater unum sumus (Joan. X, 30). Duobus enim verbis duae simul haereses detruncantur. Nam per id quod ait, unum, Arium perculit: per illud quod ait, sumus, Sabellium stravit: quia nec, sumus, de uno, nec, unum diceret de diverso (Aug. ibid., n. 9). CCCLI Alias CCCXLIX, ante CCCXLVII . De Deo et homine Jesu Christo. Utrumque oportet noverimus in Christo, et unde (0483B)aequalis est Patri, et unde illo major est Pater. Illud Verbum est, illud caro; illud Deus est, illud homo. Sed unus est Christus Deus et homo (Aug. tract. 37 in Joan., n. 10). CCCLII Alias CCCL, ante CCCXLVIII . De unitate divinae Trinitatis. Multorum hominum multae sine dubio animae, et multa sunt corda: sed si per fidem et dilectionem adhaereant Deo, fiunt omnes una anima, et cor unum. Si ergo charitas Dei, 598 quae diffusa est in cordibus nostris, per Spiritum sanctum, qui datus est nobis (Rom. V, 5), tantam unitatem multarum animarum et multorum cordium facit; quanto magis certiusque in Patre et Filio et Spiritu sancto aeterna et incommutabilis unitas manet, ubi indifferens Trinitas unus (0483C)Deus est, unum lumen, unumque principium (Aug. tract. 39 in Joan., n. 5)? CCCLIII Alias CCCLI, ante CCCXLIX . Quomodo docuit Pater Filium. Non sic docuit Pater Filium quasi indoctum genuerit, et scientiam contulerit nescienti: sed intemporalis doctrina est intemporalis essentia; et hoc est a Patre doceri, quod est a Patre generari: quia simplici veritatis naturae esse et nosse non est aliud atque aliud, sed idipsum (Aug. tract. 40 in Joan. n. 5). CCCLIV Alias CCCLII, ante CCCL . De fide et veritate. Fides semper praevenit visionem. Credimus enim ut cognoscamus, non cognoscimus ut credamus. Fides ergo est, quod non vides credere; veritas, quod credidisti videre (Aug. ibid., n. 9). CCCLV Alias CCCLIII, ante CCCLI . De bono odore Christi. Bonus Christi odor est praedicatio veritatis, quo odore vitam capit qui Evangelio bonis moribus servit et congruit; mortem autem incurrit, cujus ab his quae bene loquitur, vita dissentit. Quae conditio etiam auditores obstringit, cum recta praedicatio ab aliis per incredulitatem auditur in mortem, ab aliis per fidem suscipitur in salutem (Aug. tract. 50 in (0484B)Joan., n. 8). CCCLVI Alias CCCLIV, ante CCCLII . De facultate credendi. Fides Christi est, credere in eum qui justificat impium, credere in Mediatorem, sine quo nullus reconciliatur Deo; credere in Salvatorem, qui venit quaerere et salvare quod perierat; credere in eum qui dixit, Sine me nihil potestis facere (Joan. XV, 5). Sed hanc fidem non apprehendit, qui ignorans Dei justitiam, qua justificatur impius, suam vult constituere, qua convincatur superbus. Talia enim sentientes sua elatione obdurantur, et excaecantur: 599 quia negando Dei gratiam, non adjuvantur (Aug. tract. 53 in Joan., n. 10). CCCLVII Alias CCCLV, ante CCCLIII De vera dilectione. Charitatem habens, quae est de corde puro, et conscientia bona, et fide non ficta, diligit Deum et proximum sicut seipsum. Amator enim Dei, amator est sui: et non diligens Deum, non diligit proximum; quia non diligit seipsum. Pro hac autem dilectione patienter etiam mundi odia sunt toleranda; necesse est enim ut nos oderit, quos videt odisse quod diligit (Aug. tract. 87 in Joan., n. 1 et 2). CCCLVIII Alias CCCLVI, ante CCCLIV . De bipartita mundi significatione. Duo hominum genera sub uno mundi nomine (0485A)nuncupantur. Sicut enim dicitur mundus in impiis, ita dicitur mundus in sanctis. Unde cum totus a semetipso et in odio et in amore discordet, nos eum et odisse jubemur, et amare, cum dicitur nobis, Nolite diligere mundum (I Joan. II, 15); et cum dicitur, Diligite inimicos vestros (Matt. V, 44), ut quorum exsecramur iniquitatem, optemus salutem (Aug. ibid., n. 4). CCCLIX Alias CCCLVII, ante CCCLV . De vitanda scientiae gloria. Ad vitandam tentationem vanae gloriae, melior est discentis conditio quam docentis. Tutius enim auditur veritas quam praedicatur. Quoniam cum doctrina recipitur, humilitas custoditur; cum autem disputatio placet, vix est ut disserentem non pulset quantulacumque jactantia (Aug. tract. 57 in Joan., (0485B)n. 2). CCCLX Alias CCCLVIII, ante CCCLVI . De laude qua se praedicat Deus. Periculosum est homini sibi placere, cui cavendum est superbire. Deus autem quantumcumque se laudet, non se extollit excelsus, nec vult se sua videri majestate majorem. Sed cum homini loquitur potentiam suam, non hoc agit ut ipse gloriosior, sed ut ille melior fiat et doctior. Nobis enim prodest auctorem nostrum agnoscere, et ei qui est super omnia subjacere: ne de quo non possumus comprehendere quid est, possimus sentire quod non est (Aug. tract. 58 in Joan., n. 3). CCCLXI Alias CCCLIX, ante CCCLVII . De remittendis peccatis. (0485C)Christiana observantia ad perfectae pietatis profectum per mutuam maxime pervenit 600 indulgentiam peccatorum, dante nobis Domino suae bonitatis exemplum. Nam si ille, in quo nullum omnino fuit peccatum, interpellat pro peccatis nostris, quanto magis nos invicem pro propriis orare debemus? Amplectenda quippe est homini, qui non omni potest carere peccato, tam benigna conditio, ut dimittendo delicta aliena, diluat sua (Aug. ibid., n. 5). CCCLXII Alias CCCLX, ante CCCLVIII . De impletione desideriorum justorum. Justorum desideriorum satietati tunc nihil deerit, (0486A)quando Deus omnia in illis omnibus erit (I Cor. XV, 28). Ad quam beatitudinem hi perveniunt, qui huic saeculo ante separationem animae a carne moriuntur, nec in eis inveniuntur cupiditatibus, quas sola superat dilectio Dei: ut et id patiatur iniquitas, quod elegit; et eo bono fruatur justitia, quod amavit (Aug. tract. 65 in Joan., n. 1). CCCLXIII Alias CCCLXI, ante CCCLIX . De confitendo homine Jesu Christo. Qui sic confitetur Christum Deum, ut eumdem hominem neget verum, habentem scilicet unitam sibi nostrae carnis animaeque naturam, non est pro illo mortuus Christus, quia secundum hominem mortuus est Christus. Non reconciliatur per Mediatorem Deo. Unus enim Deus, et unus Mediator Dei (0486B)et hominum, homo Christus Jesus (I Tim. II, 5). Non justificatur per ipsum, quia sicut per inobedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi, ita per obedientiam unius hominis justi constituentur multi (Rom. V, 19). Non resurget in resurrectionem vitae, quia per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Sicut enim in Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omnes vivificabuntur (I Cor. XV 21, 22). Nec ullus se beati Petri defendat exemplo, qui se multis lacrymis et accusavit et lavit (Matt. XXVI, 75), ut principem suum Ecclesia non negationis, sed poenitentiae imitatione sequeretur (Aug. tract. 66 in Joan., n. 2). CCCLXIV Alias CCCLXII, ante CCCLX . De aeternitate. In quibusdam aeternis potest aliqua esse distantia, ipsa autem aeternitas absque diversitate mensurae est. Multae quippe mansiones, in una vita varias meritorum significant dignitates. Sed ut Deus omnia in omnibus erit, fiet etiam in dispari claritate par gaudium, 601 ut quod habent singuli, commune sit omnibus. Quoniam per connexionem dilectionis, a gloria capitis nulla erit aliena pars corporis (Aug. tract. 67 in Joan., n. 2). CCCLXV Alias CCCLXIII, ante CCCLXI . De fide. Fides eorum qui Deum visuri sunt, quod non videt (0487A)credit: nam si videt, non est fides. Credenti colligitur meritum, videnti redditur praemium (Aug. tract. 68 in Joan., n. 3). CCCLXVI Alias CCCLXIV, ante CCCLXII . Quod propitius sit Deus non annuendo malorum votis. Male usurus eo quod vult accipere, Deo potius miserante non accipit. Proinde si hoc ab eo petitur unde homo exauditus laedatur, magis metuendum est, ne quod possit Deus non dare propitius, det iratus (Aug. tract. 73 in Joan., n. 1). CCCLXVII Alias CCCLXV, ante CCCLXIII . De duplici dilectione Christi erga diligentes se. Qui diligit me, inquit Dominus, diligetur a Patre meo; et ego diligam eum, et manifestabo ei me ipsum. Quid est, diligam? tamquam tunc dilecturus sit, et (0487B)nunc non diligat? Absit. Quomodo enim nos Pater sine Filio, aut Filius sine Patre diligeret? Quomodo, cum inseparabiliter operentur, separabiliter diligunt? Sed ad hoc diligam eum, ad quod sequitur, et manifestabo ei me ipsum; diligam, et manifestabo, id est, ad hoc diligam, ut manifestem. Nunc enim ad hoc dilexit, ut credamus, et mandatum fidei teneamus: tunc ad hoc diliget, ut videamus, et ipsam visionem mercedem fidei capiamus. Quia et nos nunc diligimus credendo quod videbimus; tunc autem diligemus videndo quod credidimus (Aug. tract. 75 in Joan., n. 5). CCCLXVIII Alias CCCLXVI, ante CCCLXIV . De vite et palmitibus vitis. Ita sunt in vite palmites, ut viti nihil conferant, (0487C)sed inde accipiant unde vivant. Sic quippe vitis est in palmitibus, ut vitale alimentum subministret eis, non sumat ab eis. Ac per hoc et manentem in se habere Christum, et manere in Christo, discipulis prodest utrumque, non Christo. Nam praeciso 602 palmite, potest de viva radice alius pullulare: qui autem praecisus est, sine radice non potest vivere (Aug. tract. 81 in Joan. n. 1; can. 24 conc. Araus. II). CCCLXIX Alias CCCLXVII, ante CCCLXV . De humanae justitiae modo. Divinitus dictum est, Noli esse justus multum (Eccle. VII, 17). Quo notata non est justitia sapientis, sed superbia praesumentis. Qui ergo fit nimis justus, ipso nimio fit injustus. Quis est autem qui se nimis facit justum, nisi qui dicit se non habere peccatum (Aug. tract. 95 in Joan., n. 2) ? CCCLXX Alias CCCLXVIII, ante CCCLXVI . Quod sola divina substantia vere sit simplex. Nullius, etiam incorporeae creaturae, vere simplex est substantia, cui non hoc est esse, quod nosse; potest enim esse, nec nosse: at illa divina non potest, quia idipsum est quod habet. Ac per hoc non sic habet scientiam, ut aliud illi sit scientia qua scit, (0488B)aliud essentia qua est, sed utrumque unum: quamvis non utrumque dicendum sit, quod verissime simplex et unum est. Habet enim Pater vitam in semetipso; nec aliud est ipse quam vita, quae in illo est: et dedit Filio habere vitam in semetipso; hoc est, genuit Filium, qui et ipse vita esset. Sic itaque debemus accipere quod de Spiritu sancto dictum est, Non enim loquetur a semetipso, sed quaecumque audierit, loquetur (Joan. XVI, 13); ut intelligamus, non eum esse a semetipso. Pater quippe solus de alio non est. Nam et Filius de Patre natus est, et Spiritus sanctus de Patre procedit: Pater autem nec natus est de alio, nec procedit. Nec ideo sane aliqua disparilitas in summa illa Trinitate cogitationi occurrat humanae: quia et Filius ei de quo natus est, et Spiritus (0488C)sanctus ei de quo procedit, aequalis est (Aug. tract. 99 in Joan., n. 4). CCCLXXI Alias CCCLXIX, ante CCCLXVII . Quomodo FUIT, et ERIT, et EST, accipiantur in Deo. Quamvis natura incommutabilis non accipiat fuit et erit, sed tantum, est: ipsa enim veraciter est, quia aliter quam est, esse non potest: tamen propter mutabilitatem temporum, in quibus versatur nostra (0489A)mortalitas et 603 nostra mutabilitas, non mendaciter dicimus, et fuit, et erit, et est: fuit in praeteritis saeculis, est in praesentibus, erit in futuris. Fuit quippe, quia numquam defuit; erit, quia numquam deerit; est, quia semper est. Neque enim velut qui jam non sit, cum praeteritis occidit; aut cum praesentibus, tamquam non maneat, labitur; aut cum futuris, tamquam non fuerit, orietur. Proinde cum secundum volumina temporum locutio humana variatur; qui per nulla deesse potuit, aut potest, aut poterit tempora, vera de illo dicuntur cujuslibet temporis verba. Semper itaque audit Spiritus sanctus, quia semper scit; et scire, et audire, hoc illi est, quod semper esse. Semper vero illi est esse, de Patre procedere. Nemo autem potest dicere quod (0489B)non sit vita Spiritus sanctus, cum vita Pater, vita sit Filius. Ac per hoc sicut Pater cum habeat vitam in semetipso, dedit et Filio habere vitam in semetipso: sic ei dedit vitam procedere de illo, sicut procedit et de ipso (Aug. tract. 99 in Joan., n. 5 et 9). CCCLXXII Alias CCCLXX, ante CCCLXVIII . Quod donum Dei sit diligere Deum. Prorsus donum Dei est, diligere Deum. Ipse ut diligeretur dedit, qui non dilectus dilexit. Displicentes amati sumus, ut fieret in nobis unde placeremus. Diffundit enim charitatem in cordibus nostris Spiritus Patris et Filii, quem cum Patre amamus et Filio (Aug. tract. 102 in Joan., n. 5; can. 25 conc. Araus. II). CCCLXXIII Alias CCCLXXI, ante CCCLXIX . De pace Christi. Pax Christi finem temporis non habet, et ipsa est omnis piae intentionis actionisque perfectio. Propter hanc sacramentis ejus imbuimur: propter hanc mirabilibus ejus operibus et sermonibus erudimur: propter hanc Spiritum ejus pignus accepimus; propter hanc in eum credimus et speramus, et amore ipsius, quantum donat, accendimur: propter hanc denique omnem tribulationem fortiter toleramus, ut in ea feliciter sine tribulatione regnemus. Vera enim pax unitatem facit (I Cor. VI, 17): quoniam qui adhaeret (0490A)Domino, unus spiritus est (Aug. tract. 104 in Joan., n. 1). CCCLXXIV Alias CCCLXXII, ante CCCLXX . Omne tempus a Deo esse dispositum. 604 Omne tempus ab illo est dispositum, qui tempori subditus non est. Quoniam quae futura erant per singula tempora, in Dei sapientia habent efficientes causas, in qua nulla sunt tempora. Non ergo credatur hora passionis Domini fato urgente venisse, sed Deo potius ordinante. Non enim siderea necessitas Christo intulit crucem; nec sidera coegerunt mori siderum conditorem: qui intemporalis cum Patre, sic tempus quo carne moreretur, quemadmodum et quo de matre nasceretur, elegit (Aug. ibid., n. 2). CCCLXXV Alias CCCLXXIII, ante CCCLXXI . De unitate Trinitatis. In eo quod dicitur, Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII, 3), ordo verborum est: Ut te, et quem misisti Jesum Christum, cognoscant solum verum Deum. Consequenter enim intelligitur et Spiritus sanctus. Quia Spiritus est Patris et Filii, tamquam charitas substantialis et consubstantialis amborum. Quoniam non duo dii, Pater et Filius; nec tres dii, Pater et Filius et Spiritus sanctus; sed ipsa Trinitas unus solus verus Deus. Nec idem tamen Pater, qui Filius; nec idem Filius, qui Pater; nec idem Spiritus sanctus, qui Pater aut Filius: quoniam tres sunt, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus: sed ipsa Trinitas unus est Deus (Aug. tract. 105 in (0490C)Joan., n. 3). CCCLXXVI Alias CCCLXXIV, ante CCCLXXII . Quod gignendo dedit Pater omnia Filio. Quidquid Deus Pater Deo Filio dedit, gignendo dedit. Ita enim dedit Filio Pater, sine quibus Filius esse non posset, sicut ei dedit ut esset. Nam quomodo Verbo verba daret aliqua, in quo ineffabiliter dixit omnia (Aug. tract. 106 in Joan., n. 7)? CCCLXXVII Alias CCCLXXV, ante CCCLXXIII . De custodia Dei circa nos. Custodiam circa nos Dei, non tam carnaliter debemus (0491A)accipere, velut vicissim nos servent Pater et Filius, amborum in nobis servandis alternante custodia, quasi alius, 605 alio discedente, succedat. Simul enim custodiunt Pater et Filius et Spiritus sanctus, qui est unus verus et beatus Deus. Sed Scriptura nos non levat, nisi descendat ad nos. Sicut Verbum caro factum descendit ut levaret; non cecidit ut jaceret. Si descendentem cognovimus, cum levante surgamus: et intelligamus, cum ita loquitur, personas eum distinguere, non separare naturas. CCCLXXVIII Alias CCCLXXVI, ante CCCLXXIV . De gratia Dei, qua omne hominis meritum praevenitur. Si naturam cogitemus in qua creati sumus; cum (0491B)omnes Veritas creaverit, quis non est ex veritate? Sed non omnes sunt, quibus, ut audiant veritatem, et credant, ex ipsa Veritate praestatur, nullis proculdubio praecedentibus meritis, ne gratia non sit gratia. Si enim dixisset, Omnis qui audit vocem meam ex veritate est: ideo dictus ex veritate putaretur, quia obtemperat veritati. Non autem hoc ait; sed, Omnis, inquit, qui est ex veritate, audit vocem meam (Joan. XVIII, 37). Ac per hoc, non ideo est ex veritate, quia ejus audit vocem; sed ideo audit, quia ex veritate est, id est, quia hoc illi donum ex veritate collatum est. Quod quid est aliud quam: donante Christo, credit in Christum (Aug. tract. 115 in Joan., n. 4)? CCCLXXIX Alias CCCLXXVII, ante CCCLXXV . De amore quo Deum amare debemus. (0491C)Quisquis se ipsum, non Deum amat, non se amat: et quisquis Deum, non se ipsum amat, ipse se amat. Qui enim non potest vivere de se, moritur utique amando se; non ergo se amat, qui ne vivat se amat. Cum vero ille diligitur, de quo vivitur, non se diligendo magis diligit, qui propterea se non diligit, ut eum diligat de quo vivit (Aug. tract. 123 in Joan., n. 4). CCCLXXX Alias CCCLXXVIII, ante CCCLXXVI . De indiviso Patris et Filii opere. Quidquid illud est quod oportet Patrem agere ad Filium, non fit nisi per eumdem Filium: ad ipsum scilicet, quia filius hominis est, et factus est inter omnia; per ipsum autem, quia Filius Dei est, et per (0492A)illum fiunt a Patre omnia (Aug. lib. I de Trinit. cap. 7, et lib. VII contra serm. Arian. c. 11, n. 9). CCCLXXXI Alias CCCLXXIX, ante CCCLXXVII . Quomodo Filius subjectus erit Patri. 606 Non est mirum dicere Apostolum, etiam in futuro saeculo Patri Filium subjectum futurum, ubi ait, Tunc et ipse subjectus erit ei, qui illi subjecit omnia (I Cor. XV, 27). Quando quidem in Filio forma humana mansura est, qua semper major est Pater. Quamvis non defuerint, qui illam tunc Filii subjectionem ipsius humanae formae in divinam substantiam commutationem intelligendam putarunt, tamquam hoc cuique rei subjiciatur, quod in eam vertitur et mutatur. Sed intelligi potest, ideo magis dixisse Apostolum, etiam tunc Patri Filium subjectum (0492B)futurum, ne quis in eo putaret spiritum et corpus humanum conversione aliqua consumendum: ut sit Deus omnia, non tantum in illius forma hominis, sed in omnibus (Ibid., 28), quando capitis gloria universum corpus implebit (Aug. l. I de Trin. c. 8, lib. cont. serm. Arian. c. 27, et lib. II cont. Maxim. Arian. c. 18). CCCLXXXII Alias CCCLXXX, ante CCCLXXVIII . Quod omnia bona ex Deo. Quantacumque bona, quamvis magna, quamvis minima, nisi ex Deo esse non possunt. Quid enim majus in creaturis quam vita intelligens? aut quid minus potest esse quam corpus? Quae quantumlibet deficiant, et in id tendant ut non sint; tamen aliquid formae illis remanet, ut quoquo modo (0492C)sint. Quidquid autem formae cujuspiam rei deficienti remanet, ex illa forma est quae nescit deficere, motusque ipsos rerum deficientium vel proficientium excedere numerorum suorum leges non sinit. Quidquid igitur laudabile advertitur in rerum natura, sive exigua, sive ampla laude dignum judicetur, ad excellentissimam et ineffabilem laudem referendum est Conditoris (Aug. lib. II de Lib. Arb. c. 17). CCCLXXXIII Alias CCCLXXXI, ante CCCLXXIX . Quod praescientia Dei neminem peccare compellat. Neminem Deus ad peccandum cogit: praevidet tamen eos qui propria voluntate peccabunt. Cur ergo non vindicet justus quae fieri non cogit praescius? (0493A)Sicut enim nemo memoria sua cogit facta esse quae praeterierunt, sic Deus praescientia sua non cogit facienda quae futura sunt. Et sicut homo quaedam quae fecit meminit, nec tamen omnia quae meminit 607 facit; ita Deus omnia quorum ipse auctor est, praescit, nec tamen omnium quae praescit, ipse auctor est. Quorum autem non est malus auctor, justus est ultor (Aug. lib. III de Lib. Arb. c. 4). CCCLXXXIV Alias CCCLXXXII, ante CCCLXXX . De cognoscendis creaturis quae non videntur. Humana anima naturaliter divinis ex quibus pendet connexa rationibus, cum dicit, Melius fieret hoc quam illud, si verum dicit, et videt, quod dicit, in illis supernis rationibus videt. Credat ergo Deum fecisse quod recto intellectu ab eo faciendum fuisse (0493B)cognovit; etiam si hoc in rebus factis non videt. Quia etiam si coelum oculis videre non posset, et tamen ratione vera tale aliquid faciendum fuisse colligeret, credere debuit factum fuisse, quamvis id oculis non viderit. Non enim cogitatione cerneret faciendum fuisse, nisi in his rationibus quibus facta sunt omnia. Quod autem ibi non est, tam nemo potest vera cogitatione videre, quam non est (Aug. ibid., c. 5). CCCLXXXV Alias CCCLXXXIII, ante CCCLXXXI . Quo remedio vulnera humana curentur. Quid tam dignum misericordia quam miser, et quid tam indignum misericordia quam superbus miser? Ex quo factum est ut illud Dei Verbum, per (0493C)quod facta sunt omnia, et quo fruitur omnis angelica beatitudo, usque ad miseriam nostram porrigeret clementiam suam, et Verbum caro fieret, et habitaret in nobis. Sic enim posset panem angelorum homo manducare nondum angelis adaequatus, si panis ipse angelorum hominibus dignaretur aequari. Nec sic descendit ad nos, ut illos desereret; sed simul integer illis, integer nobis; illos intrinsecus pascens per id quod Deus est, nos forinsecus admonens per (0494A)id quod nos sumus, idoneos facit per fidem, quos per speciem pascat aequaliter (Aug. ibid., c. 10). CCCLXXXVI Alias CCCLXXXIV, ante CCCLXXXII . Quod omne vitium est contra naturam. Dubium non est, contra naturam esse omne 608 vitium, etiam ejus rei cujus est vitium. Quapropter quoniam in quacumque re non vituperatur nisi vitium, ideo autem vitium est, quia contra naturam ejus rei est cujus est vitium, nullius rei recte vituperatur vitium, nisi cujus natura laudatur. Non enim in vitio displicet, nisi quod corrumpit quod in natura placet (Aug. Ibid.). CCCLXXXVII Alias CCCLXXXV, ante CCCLXXXIII . De poena peccati. Omni peccanti animae duo sunt poenalia, ignorantia (0494B)et difficultas. Ex ignorantia depravat error, ex difficultate cruciatus affligit. Sed approbare falsa pro veris, ut erret invitus, et, resistente repugnatione carnalis vinculi, non posse ab illicitis operibus temperare, non est natura instituti hominis, sed poena damnati (Aug. ibid., c. 18). CCCLXXXVIII Al. CCCLXXXVI, ante CCCLXXXIV . De varietate remediorum. Ut ars medicinae, cum eadem maneat, neque ullo modo ipsa mutetur, mutat tamen praecepta languentibus, quia mutabilis est nostra valetudo; ita divina providentia, cum sit ipsa omnino incommutabilis, mutabili tamen creaturae varie subvenit, et, pro diversitate morborum, aliis alia jubet aut vetat: ut a vitio, unde mors incipit, et ab ipsa morte ad naturam (0494C)suam et essentiam, ea quae deficiunt, id est, ad nihilum tendunt, reducat et firmet (Aug. lib. de Vera Rel. c. 17). CCCLXXXIX Alias CCCLXXXVII, ante CCCLXXXV . De primo vitio animae. Primum animae rationalis vitium est voluntas ea faciendi quae vetat summa et intima veritas. Ita homo de paradiso in hoc saeculum expulsus est, id est, ab (0495A)aeternis ad temporalia, a copiosis ad egena, a firmitate ad infirma. Non ergo a bono substantiali ad malum substantiale, quia nulla substantia malum est; sed a bono aeterno ad bonum temporale; a bono spiritali ad bonum carnale; a bono intelligibili ad bonum sensibile; a bono summo ad bonum infimum. Est igitur quoddam bonum, quod si diligit anima 609 rationalis, peccat; quia infra illam ordinatum est. Quare ipsum peccatum malum est, non ea substantia quae peccando diligitur (Aug. lib. de Vera Rel. c. 20). CCCXC Alias CCCLXXXVIII, ante CCCLXXXVI . De lege omnium artium veritate. Lex omnium artium cum sit omnino incommutabilis, mens vero humana, cui talem legem videre (0495B)concessum est, mutabilitatem pati possit erroris, satis apparet, supra mentem nostram esse legem, quae veritas dicitur. Nec jam illud ambigendum est, incommutabilem naturam, quae supra animam rationalem sit, Deum esse; et ibi esse primam vitam, et primam essentiam, ubi est prima sapientia. Nam haec est illa incommutabilis veritas, quae lex omnium artium recte dicitur, et ars omnipotentis artificis. Itaque cum se anima sentiat nec corporum speciem motumque judicare secundum se ipsam: simul oportet agnoscat, praestare suam naturam ei naturae, de qua judicat; praestare autem sibi eam naturam, secundum quam judicat, et de qua judicare nullo modo potest (Aug., ibid., c. 30 et 31). CCCXCI Alias CCCLXXXIX, ante CCCLXXXVII . Quo incitetur cor ad discendum. Ad discendum necessario dupliciter ducimur, auctoritate atque ratione. Tempore auctoritas, 610 re autem ratio prior est. Aliud est enim quod in agendo anteponitur, aliud quod pluris in appetendo aestimatur. Quia ergo et principium sapientiae timor Domini est (Prov. I, 7), et per humilitatem ad sublimia gradus est; incedat humana ignorantia per fidem ut mereatur fides videre quod credit (Aug. lib. II de Ordine c. 9). CCCXCII Alias CCCXC, ante CCCLXXXVIII . De divitiis, etc., non superbiendum. Divitiis flores, et majorum nobilitate te jactas, et exsultas de patria, et pulchritudine corporis, et (0496B)honoribus qui tibi ab hominibus deferuntur: respice te ipsum, quia mortalis es, et quia terra es, et in terram ibis. Circumspice eos qui ante te similibus splendoribus fulsere. Ubi sunt quos ambiebant civium potentatus? Ubi insuperabiles imperatores? ubi qui conventus disponebant, et festa? ubi equorum splendidi invectores? exercituum duces, satrapae, tyranni? non omnia pulvis? non omnia favillae? non in paucis ossibus eorum vitae memoria est? Respice sepulcra, et vide quis servus, quis dominus, quis pauper, quis dives. Discerne, si potes, vinctum a rege, fortem a debili, pulchrum a deformi. Memor itaque naturae, non extollaris aliquando. Memor autem eris si te ipsum respexeris. |
AD VENERABILES FRATRES PATRIARCHAS, PRIMATES, ARCHIEPISCOPOS, EPISCOPOS ALIOSQUE LOCORUM ORDINARIOS, PACEM ET COMMUNIONEM CUM APOSTOLICA SEDE HABENTES ITEMQUE AD CHRISTIFIDELES CATHOLICI ORBIS UNIVERSOS: DE ORDINE SOCIALI INSTAURANDO ET AD EVANGELICAE LEGIS NORMAM PERFICIENDO, IN ANNUM XL POST EDITAS LEONIS XIII LITTERAS ENCYCLICAS « RERUM NOVARUM ». VENERABILES FRATRES, DILECTE FILI SALUTEM ET APOSTOLICAM BENEDICTIONEM « Rerum Novarum ». Quadragesimo anno expleto, ex quo fel. rec. Leonis XIII egregiae Litterae Rerum novarum prodiere, universus orbis catholicus grata recordatione perfunditur, easque digna celebratione commemorandas suscipit. Et sane, quamquam insigni illi pastoralis sollicitudinis documento viam quodammodo straverant eiusdem Decessoris Nostri Litterae sive de societatis humanae principio, quod est familia et venerandum matrimonii Sacramentum (1), sive de origine civilis potestatis (2) eiusque ordinata cum Ecclesia colligatione (3), sive de praecipuis civium christianorum officiis(4), sive adversus « socialistarum » placita (5) et pravam de humana libertate doctrinam (6) aliaeque id genus, quae Leonis XIII mentem abunde expresserant, Encyclicae tamen Litterae Rerum novarum hoc peculiare habuerunt prae ceteris, quod universo humano generi ad arduam de humana consortione causam, quam « socialem quaestionem » appellant, rite solvendam tutissimas statuerunt normas cum maxime id opportunum atque adeo necessarium erat. Occasio.. Nam saeculo undevicesimo ad exitum properante novum rei oeconomicae obortum genus novaque industriae incrementa in plerisque nationibus eo devenerant, ut hominum communitas magis magisque in duas classes dispertita appareret: quarum altera quidem numero exigua, vix non omnibus fruebatur commodis a modernis inventis tam copiose allatis; altera vero, ingentem complectens opificum multitudinem, calamitosa egestate pressa, frustra ex angustiis, in quibus versabatur, excedere contendebat. Rerum condicionem facile profecto ferebant ii, qui, divitiis abundantes, eam necessariis oeconomiae legibus inductam putabant, ideoque totam de miseris sublevandis curam uni caritati demandatam volebant, perinde quasi caritas iustitiae violationem a legumlatoribus non modo toleratam, sed interdum sancitam, tegere debuisset. Contra duriore fortuna conflictati aegerrime id tolerabant durissimoque iugo diutius colla supponere detrectabant opifices, quorum alii, malorum consiliorum aestu abrepti, omnium rerum perturbationem appetebant, alii, quos christiana institutio a pravis huiusmodi conatibus absterreret, in ea tamen sententia perstabant, plurima hac in re prorsus et quam cito esse reformanda. Nec aliter sentiebant complures illi catholici viri, sive sacerdotes sive laici, quos miranda sane caritas ad immeritam proletariorum inopiam sublevandam iam diu concitaverat, quique sibi persuadere nullatenus poterant tam ingens tamque iniquum in temporalium bonorum distributione discrimen cum Sapientissimi Creatoris consiliis revera congruere. Profecto ad lugendam hanc rerum publicarum deordinationem praesens hi remedium, firmumque contra peiora pericula munimen sincere quaerebant; sed, quae est humanarum mentium vel optimarum imbecillitas, hinc ut perniciosi novatores repulsi, illinc ab ipsis boni operis sociis aliorum consiliorum fautoribus impediti, inter varias opiniones incerti, quo se verterent ancipites haerebant. In tanta igitur animorum conflictione. cum ultro citroque, nec semper pacifice exerceretur lis, ut saepe alias, omnium oculi ad Petri Cathedram adiiciebantur, ad sacrum hoc totius veritatis depositum, unde verba salutis in universum orbem effunduntur; atque ad pedes Christi in terris Vicarii insueta quadam frequentia confluentes, et rerum socialium periti, et operum conductores, et opifices ipsi, uno ore efflagitabant ut tandem sibi tutum indicaretur iter. Dia haec omnia secum coram Deo perpendit prudentissimus Pontifex, peritissimos quosque in consilium accivit, rerum momenta hinc inde attente pensitavit; ac tandem, « Apostolici muneris conscientia » monente (7), ne officium taciturnitate neglexisse videretur (8), universam Christi Ecclesiam atque adeo humanum genus universum pro divino magisterio sibi credito alloqui statuit. Intonuit ergo die XV Maii anni MDCCCXCI vox illa diu expetita, eaque neque rei difficultate deterrita neque senio debilitata, sed experrecta virtute humanam familiam novas in re sociali docuit aggredi vias. Summa Capita.. Nostis, Venerabiles Fratres dilectique Filii, et optime calletis mirabilem doctrinam, quae Litteras Encyclicas Rerum novarum ad temporum memoriam insignes fecit. In his optimus Pastor, tam magnam hominum partem dolens « in misera calamitosaque fortuna indigne versari, opificum causam, quos inhumanitati dominorum effrenataeque competitorum cupiditati solitarios atque indefensos tempus tradiderat » (9), magno animo per se ipse tuendam suscepit, nihil auxilii petens neque a liberalismo neque a socialismo, quorum alter ad causarli socialem legitime dirimendam prorsus impotentem sese probaverat, alter remedium proponens, quod malum ipsum longe superaret, humanam societatem in peiora pericula coniecisset. Pontifex vero, iure suo plane usus atque probe tenens religionis custodiam dispensationemque earum rerum, quae cum illa arcto vinculo sociantur, sibi potissimum commissas fuisse, cum causa ageretur, « cuius exitus probabilis quidem nullus, nisi advocata religione Ecclesiaque », reperiretur (10), immutabilibus principiis ex rectae rationis ac divinae revelationis thesauro depromptis tantum innixus, « iura et officia, quibus locupletes et proletarios, eos qui rem et eos qui operam conferant, inter se oportet contineri » (11), atque etiam quid Ecclesia, quid rei publicae principes, quid ii ipsi quorum interest praestare debeant, confidenter et « sicut potestatem habens » (12) indicavit atque proclamavit. Nec frustra intonuit Apostolica vox; quin immo, stupentes eam audivere, maximoque prosecuti sunt favore non modo oboedientes Ecclesiae fili, sed etiam complures a veritate aut ab unitate fidei longe aberrantes, et vix non omnes quotquot de re sociali et oeconomica sive privato studio sive legibus ferendis solliciti deinceps fuere. Sed maxime laetabundi Litteras illas exceperunt christiani opifices, qui se a suprema in terris Auctoritate vindicatos et defensos senserunt, iique omnes generosi viri qui, de opificum levanda condicione iam diu solliciti, nihil fere adhuc invenerant nisi multorum incuriam atque ideo odiosas plurium suspiciones sin minus apertas hostilitates. Iure igitur hi omnes Apostolicas Litteras tantis deinceps honoribus semper honestarunt, ut passim soleant varia pro variis locis grati animi significatione illarum memoriam quotannis recolere. In tanto animorum concentu non defuerunt tamen qui nonnihil commoverentur; quo factum est, ut tam nobilis et alta Leonis XIII doctrina mundanis auribus prorsus nova, a quibusdam vel inter catholicos in suspicionem vocaretur, quosdam vero etiam offenderet. Per eam enim liberalismi idola audacter impetita evertebantur, inveterata praeiudicia nihili fiebant, tempora praeter spem praevertebantur, ita ut et tardi corde novam hanc philosophiam socialem ediscere aspernarentur, et animo pavidi fastigium illud ascendere pertimescerent. Fuerunt etiam qui hanc lucem quidem admirarentur, sed fictam quandam perfectionis speciem optandam magis quam expectandam reputarent. Scopus praesentium Litterarum.. Opportunum ergo ducimus, Venerabiles Fratres et dilecti Filii dum sollemnis commemoratio quadragesimi anniversarii Litterarum Rerum novarum tanto animi fervore ab omnibus ubique, maxime vero ab opificibus catholicis undique in hanc Almam Urbem confluentibus, celebratur, hac uti occasione ut, quae magna ex iis in Ecclesiam catholicam atque adeo in humanani societatem universam redundarunt bona recolamus; tanti Magistri doctrinam de re sociali et oeconomica, a dubitationibus quibusdam vindicatam, enucleatius quoad quaedam capita evolvamus; denique oeconomia hodierna in iudicium vocata et socialismi cognita causa, radicem praesentis socialis turbationis detegamus simulque unam salutiferae instaurationis viam ostendamus, christianam nempe morum reformationem. Haec omnia, quae tractanda suscipimus, tria constituent capita, in quibus exponendis praesentes hae Litterae totae versabuntur. I. Quae ex R. N. profluxerint beneficia.. Atque, ut ab eo initium capiamus, quod primo loco dicendum proposuimus, temperare Nobis non possumus quin, monitum secuti S. Ambrosii dicentis: « Nullum referenda gratia maius esse officium » (13), amplissimas Deo O. M. referamus grates ob ingentia quae ex Leonianis Litteris Ecclesiae et societati humanae beneficia obvenerunt. Quae quidem beneficia si vel cursim commemorare velimus, vix non solida horum quadraginta annorum historia, ad rem socialem quod attinet. esset in memoriam revocanda. Ea tamen ad tria potissimum capita commode redigi possunt, secundum tria auxiliorum genera, quae Decessor Noster ad magnum suum instaurationis opus perficiendum exoptabat. 1. - Quid egerit Ecclesia.. Et primum quidem, quid ab Ecclesia expectandum esset ipse Leo luculenter edixerat: « Videlicet Ecclesia est, quae promit ex Evangelio doctrinas quarum virtute aut plane componi certamen potest, aut certe fieri, detracta asperitate, mollius ; eademque est, quae non instruere mentem tantummodo, sed regere vitam et mores singulorum praeceptis suis contenda ; quae statum ipsum proletariorum ad meliora promovet pluribus utilissime institutis » (14). In re doctrinali.. Iamvero pretiosos hos latices Ecclesia inertes in sinu suo haerere nullatenus est passa, sed ad commune exoptatae pacis bonum copiose inde hausit. Quam enim doctrinam de re sociali et oeconomica Litterae Rerum novarum tradiderant, eam ipse Leo XIII eiusque Successores iterum iterumque qua voce qua scriptis proclamare et urgere ac rerum temporumque rationibus convenienter aptare pro re nata non destiterunt, paternam semper prae se ferentes caritatem et pastoralem constantiam, in pauperum maxime ac debilium defensione (15); nec aliter se gesserunt tot Sacrorum Antistites, qui eandem doctrinam assidue ac scite interpretati, commentationibus illustrarunt atque ad diversarum regionum condiciones secundum Sanctae Sedis mentem et institutiones accommodandam curarunt (16). Nil igitur mirum quod, Ecclesia duce et magistra. complures docti viri, sive ecclesiastici sive laici, socialem et oecononomicam disciplinam secundum nostrae aetatis rationes evolvendam sint naviter aggressi, eo studio praecipue ducti, ut immutata prorsus atque immutabilis Ecclesiae doctrina novis necessitatibus efficacius occurreret. Atque ita, Leonianis illis Litteris viam demonstrantibus et lumen afferentibus, vera quaedam disciplina socialis catholica exorta est, quam cotidie impigra opera fovent ac ditant lecti illi viri, quos Ecclesiae adiutores appellavimus. Qui quidem non in eruditis umbraculis delitescere sinunt, sed in solem atque pulverem eam producunt, quemadmodum scholae apprime utiles atque celebratae, in Catholicis Universitatibus, Academiis, Seminariis institutae; sociales conventus, seu « hebdomadae », saepius habiti laetisque cumulati fructibus, studiorum excitata coenacula; opportuna denique et sana scripta quaquaversus et quacumque ratione vulgata, luculenter ostendunt. Neque his tantum limitibus utilitas circumscribitur, quae ex Leoniano documento promanavit; siquidem doctrina Litteris Rerum novarum tradita sensim sine sensu in eos quoque irrepsit, qui catholicae unitatis exsortes, Ecclesiae potestatem non agnoscunt; quo factum, ut catholica de re sociali principia paulatim in totius humanae societatis patrimonium transierint, aeternasque veritates quas cl. mem. Decessor Noster tam alte proclamarat, non modo in acatholicis quoque ephemeridibus et libris, verum etiam in legumlatorum curiis aut tribunalium rostris crebro adductas atque vindicatas gratulemur. Quid vero, quod post immane bellum potiorum nationum rectores pacem, renovatis ex integro socialibus condicionibus, redintegrantes, inter statutas normas quae opificum laborem ad ius et aequum moderarentur, plurima sanxerunt quae cum Leonianis principiis et monitis tam mirifice congruunt, ut ex iis data opera deducta videantur Litterae nimirum Rerum novarum documentum exstiterunt memorandum, in easque iure converti possunt verba Isaiae: « Levabit signum in nationes ! » (17). In doctrina applicanda.. Interea, dum scientificis investigationibus praeeuntibus, late in hominum mentes Leoniana praecepta diffunduntur, ad eorundem usum ventum est. Atque in primis actuosa cum benevolentia sedulae curae collatae sunt ad eorum hominum classem erigendam, quae ob recentiora artium incrementa in immensum quidem aucta, aequum in humana consortione locum seu gradum nondum obtinuerat, proptereaque neglecta paene et despecta iacebat : opifices dicimus, quibus excolendis impigram statim ex utroque clero sacerdotes, quamvis aliis pastoralibus curis distenti, Episcopis praeeuntibus, manum admoverunt magno cum illarum animarum fructu. Qui quidem constans labor in opificum animos christiano spiritu imbuendos susceptus, plurimum quoque iuvit, ad eos de sua vera dignitate conscios efficiendos habilesque reddendos, qui iuribus et officiis suae classis clare propositis, legitime et prospere progrederentur atque adeo reliquorum duces fierent. Exinde uberiora vitae adiumenta tutius sunt comparata; nam non modo beneficentiae et caritatis opera, secundum Pontificis hortationes, multiplicari sunt coepta; sed pra eterea ubique novae quoque et copiosiores in dies institutae consociationes, quibus Ecclesiae consilio ac plerumque Sacerdotum ductu, opifices, artifices, agricolae, mercenarii denique cuiusque generis mutuum auxilium mutuamque opem et praestant simul et accipiunt. 2. - Quid egerit potestas civilis.. Ad civilem vero potestatem quod attinet, Leo XIII, fines a liberalismo impositos audacter transiliens, intrepide docet eam non meram esse habendam iurium rectique ordinis custodem, sed potius omni ope ei enitendunl esse, ut « tota ratione legum atque institutorum... ex ipsa conformatione atque institutione rei publicae ultro prosperitas tam communitatis quam privatorum efflorescat » (18). Singulis sane cum civibus tum familiis iustam agendi libertatem permittendam; id tamen servato bono communi et remota cuiusquam iniuria. Rei publicae autem moderatorum esse communitatem eiusque partes tueri; sed in ipsis protegendis privatorum iuribus, praecipue infirmorum atque inopum rationem esse habendam. « Siquidem natio divitum, suis saepta praesidiis, minus eget tutela publica; iniserum vulgus. nullis opibus suis tutum, in patrocinio reipublicae maxime innititur. Quocirca mercenarios, cum in multitudine egena numerentur, debet cura providentiaque singulari complecti respublica » (19). Non equidem negamus quosdam populorum moderatores iam ante Leonianas Litteras urgentioribus quibusdam opificum necessitatibus consuluisse atrocioresque iniurias contra eos illatas repressisse. Postquam vero a Petri Cathedra vox Apostolica in orbem universum personuit, gentium moderatores, tandem muneris plenius conscii, ad uberiorem politicam socialem promovendam animum cogitationemque adiecerunt. Reapse Encyclicae Litterae Rerum novarum, labantibus liberalismi placitis. quae iam diu efficacem gubernantium operam impediebant, populos ipsos ad politicam quandam socialem verius impensiusque fovendam impulerunt, et optimos quosque catholicos viros ad utilem reipublicae rectoribus operam hac in re praestandam tantopere concitarunt, ut crebro novae huius politicae etiam in publicorum legatorum coetibus perillustres fautores exstiterint; quin et ipsae recens conditae sociales leges haud raro a sacris Ecclesiae ministris Leoniana doctrina penitus imbutis popularium oratorum suffragiis propositae sunt earumque exsecutio vehementer exacta ac promota. Ex hoc autem continenti atque indefesso labore nova iuris disciplinae sectio superiori aetati prorsus ignota orta est, quae sacra opificum iura ab hominis christianique dignitate profluentia fortiter tuetur: animam, sanitatem, vires, familiam, domos, officinas, mercedem, laboris pericula, omnia demum quae ad mercenariorum condicionem pertinent, hae leges protegenda suscipiunt.maxime quod ad mulieres puerosque attinet. Quod si huiusmodi statuta cum Leonianis monitis non ubique nec in omnibus examussim conveniunt, negari tamen nequit in iis multa deprehendi quae Litteras Rerum novarum redolent, quibus plurimum est referendum si opificum condicio in melius fuit mutata. 3. - Quid egerint ii quorum intererat.. Postremo providentissimus Pontifex ostendit dominos ipsosque opifices multa hac in causa posse, « iis videlicet institutis, quorum ope et opportune subveniatur indigentibus, et ordo alter propius accedat ad alterum » (20). Principem vero locum inter haec instituta tribuendum affirmat sodalitiis, quae sive solos opifices sive opifices simul et heros complecterentur; in quibus illustrandis et commendandis multus est, eorum natura, muti causa, opportunitate, iuribus, officiis, legibus mira prorsus sapientia declaratis. Quae quidem documenta opportune prorsus edita sunt: ea quippe tempestate in nonnullis nationibus qui rei publicae gubernacula tractabant, liberalismo plane addicti, sodalitiis huiusmodi qui, operariorum parum favebant, immo aperte adversabantur; similesque aliarum hominum classium consociationes ultro agnoscentes patrocinioque sospitantes, nefaria iniuria nativum in societatem coeundi ius iis denegabant, quibus maxime opus erat, ut a potentiorum vexationibus sese defenderent; neque inter ipsos catholicos deerant, qui operariorum conatus ad huiusmodi sodalitia ineunda obliquis oculis aspicerent, ac si quendam socialisticum aut seditiosum spiritum saperent. Sodalitia opificunt. Maxima igitur commendatione normae a Leone XIII pro sua auctoritate traditae dignae habentur, quae has oppositiones infringere et suspiciones disiicere potuerint; sed praestantiores quoque sunt factae, quod christianos opifices ad mutuas secundum varia artium genera consociationes instituendas hortatae sunt modumque id praestandi eos docuerunt, eorumque bene multos in officii via valde confirmarunt, quos socialistarum consociationes, seipsas ut unicum humilium ac oppressorum praesidium et vindices venditantes, vehementer alliciebant. Peropportune autem declarabant Encyclicae Litterae Rerum novarum in condendis hisce consociationibus « ita constitui dissitaque gubernari opificum collegia oportere, ut instrumenta suppeditent aptissima maximeque expedita ad id, quod est propositum, quodque in eo consistit ut singuli e societate incrementum bonorum corporis, animi, rei familiaris, quoad potest, assequantur »; perspicuum vero esse, « ad perfectionem pietatis et morum tanquam ad causam praecipuam spectari oportere: eaque potissimum causa disciplinam socialem penitus dirigendam » (21). Etenim « socialium legum posito in religione fundamento, pronum est iter ad stabilienda sociorum rationes mutuas, ut convictus quietus ac res florentes consequantur » (22). His autem sodalitiis instituendis laudabili sane sedulitate sese devoverunt ubique cum clerus tum laici complures, integrum Leonis XIII propositum exsequi revera cupientes. Atque ita huiusmodi consociationes finxerunt opifices vere christianos, qui, diligens suae artis exercitium cum salutaribus religionis praeceptis amice sociantes, propria temporalia negotia ac iura efficaciter ac firmiter defenderent, servato debito iustitiae obsequio et sincero cum aliis societatis classibus collaborandi studio, ad christianam totius vitae socialis renovationem. Quae Leonis XIII consilia ac monita alii aliter secundum varias locorum rationes ad effectum adduxerunt. Etenim in quibusdam regionibus una eademque consociatio omnes a Pontifice praestitutos fines persequendos suscepit; in aliis vero, rerum adiunctis id suadentibus vel postulantibus, ad quandam operae divisionem deventum est, distinctaeque sunt conditae consociationes, quarum aliae ad sodalium iura atque legitima commoda in operae mercatu defendenda incumberent, aliae mutuum in rebus oeconomicis adiutorium praestandum curarent. aliae denique religiosis ac moralibus officiis aliisque id genus muneribus adimplendis omnem operam conferrent suam. Altera haec via ibi potissimum inita est, ubi sive patriae leges, sive certa quaedam oeconomica instituta, sive lugenda illa in hodierna societate tam late patens animorum et cordium dissensio atque urgens contra conferta novarum rerum molitorum agmina studiis viribusque coniunctis resistendi necessitas, impedimento erat, quominus catholici catholicos syndicatus condere possent. In ea enim rerum condicione vix non cogi videntur syndicatibus neutris se adscribere, qui tamen semper iustitiam et aequitatem profiteantur et sociis catholicis plenam suae conscientiae providendi atque Ecclesiae mandatis obtemperandi libertatem faciant. Episcoporum sane est, ubi has consociationes ex rerum adiunctis necessarias neque religioni periculosas noverint, approbare ut eis adhaereant catholici opifices, habitis tamen prae oculis principiis et cautionibus, quas sanctae memoriae Decessor Noster Pius X commendabat (23); quarum quidem cautionum prima et praecipua haec est, ut simul cum illis syndicatibus semper adsint sodalitia, quae religionis ac morum disciplina socios imbuere et formare studiose satagant, ut hi deinde syndicales consortiones eo bono spiritu permeare valeant, quo in tota sua agendi ratione dirigi debent; quo fiet ut sodalitia haec etiam altra suorum asseclarum ambitum fructus conferant optimos. Itaque, Leonianis Litteris id acceptum referendum est, quod hae opificum consociationes ubique ita effloruerint, ut iam nunc, quamquam socialistarum et communistarum sodalitiis adhuc — proh dolor — superantur numero, permagnam cogant opificum multitudinem, et valide possint tam intra cuiusque nationis fines quam in conventibus amplioribus iura et legitima catholicorum opificum postulata vindicare atque adeo salutifera christiana de societate principia urgere. Sodalitia in aliis classibus. Accedit praeterea quod, quae de nativo sese consociandi iure Leo XIII tam scite disseruit ac valide propugnavit, ea ad alia quoque, eaque non tantum operariorum, sodalitia facile applicari coepta sunt; quare, iisdem Leonianis Litteris haud exigua ex parte tribuendum videtur, quod etiam inter agricolas aliosque mediae condicionis homines tantopere florere et augeri in dies cernuntur utilissimae huiusmodi consociationes, aliaque id genus instituta, quibus cum oeconomico emolumento animorum cultus feliciter copulatur. Sodalitia herorum. Quod si idem affirmari nequit de sodalitiis, quae inter operum conductores et industriae rectores ab eodem Decessore Nostro vehementer instituenda exoptabantur, quaeque profecto sat pauca esse dolemus, id non penitus hominum voluntati tribuendum est, sed difficultatibus longe gravioribus quae huiusmodi sodalitiis obsistunt, quasque Nos optime scimus et debita ratione pensamus. Firma autem affulget spes brevi fore ut haec quoque impedimenta dirimantur, atque intimo animi Nostri gaudio iam nunc salutamus quaedam nec inania hac in re tentamina, quorum uberes fructus uberiores in futurum colligendos promittunt (24). Conclusio: R. N. Magna socialis ordinis Charta.. Haec autem omnia, Venerabiles Fratres dilectique Filii, Leonianarum Litterarum beneficia, quae delibando potius quam describendo commemoravimus, tot tantaque sunt, ut plane ostendant immortali illo documento non commenticiam utut pulcherrimam humanae societatis speciem exhiberi; at potius Decessorem Nostrum ex Evangelio, ideoque ex fonte semper vivo et vitali, hausisse doctrinas, quae exitiale illud et intestinum humanam familiam dilacerans certamen, sin minus statim componere, valde tamen mitigare queat. Huius vero boni seminis, ante quadraginta annos tam copiose sati, partem in terram bonam cecidisse laetae testantur fruges, quae Christi Ecclesia atque humanum genus universum, Deo favente, inde collega ad salutem. Nec temere dici potest Leonianas Litteras, longinqui temporis usu, Magnam Chartam sese probasse, in qua tota christiana in re sociali activitas tanquam fundamento nitatur oporteat. Qui autem easdem Pontificias Litteras earumque commemorationem parvipendere videntur, ii vel quod ignorant blasphemant, vel de iis, quae utcumque norunt, nihil intellegunt, vel, si intellegunt, iniuriae et ingratitudinis sollemniter redarguuntur. Verum, cum, hoc eodem annorum fluxu, et dubia quaedam, de nonnullis Leonianarum Litterarum partibus recte interpretandis aut de consectariis inde deducendis prodierint, quae inter ipsos catholicos non semper quietis controversiis ansam dederunt; et ex altera parte novae nostrae aetatis necessitates mutataeque rerum condiciones accuratiorem Leonianae doctrinae applicationem vel etiam additamenta quaedam necessaria reddiderint, opportunam perlibenter arripimus occasionem, his dubiis hisque hodiernae aetatis postulationibus pro munere Nostro Apostolico, quo omnibus debitores sumus (25), quantum in Nobis est, faciendi satis. II. 11. - Ecclesiae auctoritas in re sociali et oeconomica.. Sed ante quam ad haec explananda accedamus, illud praestituendum est, quod iampridem Leo XIII luculenter confirmavit, ius officiumque Nobis inesse de rebus istis socialibus et oeconomicis suprema auctoritate iudicandi (26). Profecto Ecclesiae non haec fuit demandata provincia, homines ad fluxam solum et caducam felicitatem dirigendi, sed ad aeternam; immo « terrenis hisce negotiis sine ratione se immiscere nefas putat Ecclesia » (27). Ast renuntiare nullatenus potest muneri sibi a Deo concredito, ut auctoritatem interponat suam non iis quidem, quae artis sunt, ad quae neque mediis aptis est instructa nec officio praedita sed in iis omnibus quae ad regulam morum referuntur. Quantum enim ad haec attinet, depositum veritatis Nobis a Deo commissum gravissimumque munus legis moralis universae divulgandae, interpretandae atque etiam opportune importune urgendae, supremo Nostro iudicio cum socialium ordinem rerum, tum res ipsas oeconomicas subiicit et subdit. Nam, etsi oeconomica res et moralis disciplina in suo quaeque ambitu suis utuntur principiis, error tamen est oeconomicum ordinem et moralem ita dissitos ac inter se alienos dicere, ut ex hoc ille nulla ratione pendeat. Sane oeconomicae quae dicuntur leges, ex ipsis rerum naturis et humani corporis animique indole profectae, statuunt quidem quosnam fines hominis efficientia non possit, quosnam possit quibusque adhibitis mediis in campo oeconomico persequi; ipsa vero ratio ex rerum et hominis individua socialique natura finem rei oeconomicae universae a Deo Creatore praescriptum aperte manifestat. Una autem est lex moralis, qua iubemur, quemadmodum in omni nostra agendi ratione finem nostrum supremum et ultimum, ita in singulis quoque generibus eos fines recta quaerere, quos a natura seu potius ab auctore naturae Deo huic rerum agendarum ordini propositos esse intelligimus, ordinataque colligatione hos illi substernere. Cui legi si fideliter obtemperabimus, fiet ut peculiares fines, cum individuales tum sociales, in re oeconomica quaesiti, in universum finium ordinem apte inserantur nosque per eos, quasi per gradus, ascendentes finem omnium rerum ultimum assequamur, Deum scilicet, Sibi et nobis summum et inexhaustum bonum. 1. - De dominio seu iure proprietatis.. Iam ut ad singula descendamus, initium facimus a dominio seu iure proprietatis. Nostis, Venerabiles Fratres dilectique Filii, felicis recordationis Praedecessorem Nostrum contra socialistarum suae aetatis placita fortiter ius proprietatis defendisse, cum ostenderet privati dominii eversionem non in commodum sed in extremam opificum classis perniciem esse cessuram. Cum vero sint qui Summum Pontificem atque ipsam Ecclesiam, quasi locupletium partes contra proletarios egisset et adhuc agat, calumnientur, quo nihil sane est iniuriosius, dissideantque catholici inter se de vera germanaque Leonis sententia, visum est eam, id est catholicam de hac re doctrinam, et a calumniis vindicare et a falsis interpretationibus tueri. Indoles et individualis et socialis.. Primo igitur pro comperto et explorato habeatur neque Leonem neque eos qui, Ecclesia duce et magistra, docuere theologos, negasse unquam vel in dubium vocasse duplicem dominii rationem, quam individualem vocant et socialem, prout singulos respicit vel ad bonum spectat commune; sed semper uno ore affirmasse a natura seu a Creatore ipso ius dominii privati hominibus esse tributum, cum ut sibi familiaeque singuli providere possint, tum ut, huius instituti ope, bona, quae Creator universae hominum familiae destinavit, huic fini vere inserviant, quae omnia obtineri nullo modo possuut nisi certo et determinato ordine servato. Itaque duplex in quem impingi potest scopulus naviter cavendus est. Nam, sicut ex negata vel extenuata iuris proprietatis indole sociali et publica, in « individualismum » quem dicunt ruitur aut ad eum acceditur; ita privata ac individuali eiusdem iuris indole repulsa vel attenuata, in « collectivismum » properetur vel saltem eiusdem placita attingantur necesse est. Nisi haec prae oculis habeantur, prono itinere in modernismi moralis, iuridici ac socialis syrtes abrumpendum est, quas Litteris initio Pontificatus Nostri datis (28) denuntiavimus; idque potissimum noverint ii, qui novis rebus studentes, probrosis calumniis Ecclesiam criminari non verentur. quasi permiserit in theologorum doctrinam dominii conceptum ethnicum irrepere, cui alius sit prorsus sufficiendus, quem mira inscitia « christianum » appellant. Obligationes dominio inhaerentes.. Ut autem controversiis, quae de dominio officiisque eidem inhaerentibus agitari coeperunt, certos limites ponamus, fundamenti instar praemittendum est, quod Leo XIII constituit, ius nempe proprietatis ab eius usu distingui (29). Etenim possessionum divisionem sancte servare neque, proprii dominii limites excedendo, alienum ius invadere iustitia illa iubet, quae commutativa audit; dominos autem re sua non uti nisi poneste, non huius est iustitiae, sed aliarum virtutum, quarum officia « lege agendo petere ius non est » (30). Quare immerito pronuntiant quidam dominium honestumque eius usum iisdem contineri limitibus; multoque magis a veritate abhorret, ipso abusu vel nonusu ius proprietatis perimi aut amitti. Quapropter, ut salutare et omni laude dignum opus agunt quicumque, salva animorum concordia et doctrinae integritate, quam semper tradidit Ecclesia, intimam horum officiorum naturam atque limites definire conantur, quibus vel ipsum ius proprietatis vel usus seu exercitium dominiorum sint a socialis convictus necessitatibus circumscripta; sic contra falluntur et errant, qui indolem dominii individualem adeo extenuare contendunt, ut eam de facto destruant. Quid res publica possit.. Re vera hominibus hac in re non solum sui proprii commodi, sed etiam communis boni esse rationem habendam, ex ipsa dominii quam diximus indole individuali simul et sociali deducitur. Officia vero haec singillatim definire, ubi id necessitas postulaverit neque ipsa lex naturalis praestiterit, eorum est qui rei publicae praesunt. Quapropter quid, considerata boni communis vera necessitate, eis qui possident liceat, quid illicitum sit in suorum bonorum usu, publica auctoritas, lege naturali et divina semper praelucente, sciscere potest accuratius. Immo vero Leo XIII sapienter docuerat « industriae hominum institutisque populorum esse a Deo permissam privatarum possessionum descriptionem » (31). Etenim, ut cetera socialis vitae elementa, ita dominium non esse plane immobile historia teste comprobari, Nos ipsi aliquando hisce verbis declaravimus: « Quam diversas formas induit proprietas a primaeva illa, rudium et agrestium gentium, quam etiam nostro tempore alicubi est cernere, ad possessionis formam aevi patriarchalis, atque ita deinceps ad varias tyrannicas (quod vocabulum vi sua classica adhibemus), deinde per feudales, per monarchicas usque ad varias a etatis recentioris species » (32). Reipublicae tamen suo munere pro arbitrio fungi non licere in aperto est. Semper enim ipsum naturale ius et possidendi privatim et hereditate transmittendi bona intactum inviolatumque maneat oportet, quippe quod respublica auferre nequeat; « est enim homo quam res publica senior » (33), atque etiam « convictus domesticus et cogitatione et re prior quam civilis coniunctio » (34). Unde iam sapientissimus Pontifex edixerat nefas esse reipublicae privatos census immanitate tributorum et vectigalium exhaurire. « Ius enim possidendi privatim bona cum non sit lege hominum sed natura datum, non ipsum abolere, sed tantummodo ipsius usum temperare et cum communi bono componere auctoritas publica potest » (35). Cum vero res publica dominia cum boni communis necessitatibus componit, non heris privatis inimicam sed amicam operam praestat; etenim hac ratione valide obstat, quominus privata bonorum possessio, quam ad vitae humanae subsidium providentissimus naturae Auctor decrevit, intolerabilia gignat incommoda, atque ita in exitium ruat: neque possessiones privatas elidit, sed tuetur; privataque dominia non debilitat, sed roborat. Obligationes circa reditus liberos.. Neque omnimodo hominis arbitrio reditus eius liberi relinquuntur; ii scilicet quibus ad vitam convenienter atque decore sustentandam non eget: quin immo gravissimo divites teneri praecepto eleemosynae, beneficentiae, magnificentiae exercendae, Sacra Scriptura Sanctique Ecclesiae Patres apertissimis verbis assidue denuntiant. Largiores autem impendere proventus, ut quaestuosae operae commoditas abunde fiat, modo ea opera ad bona vere utilia comparanda insumatur, illustre ac temporum necessitatibus apprime aptum opus virtutis magnificentiae esse censendum, ex Angelici Doctoris principiis argumentando colligimus (36). Tituli dominii acquirendi.. Acquiri autem dominium primitus et occupatione rei nullius et industria seu specificatione quam vocant, cum omnium temporum traditio, tum Leonis Decessoris Nostri doctrina luculenter testantur. Neque enim ulla fit cuiquam iniuria, quidquid in contrarium nonnulli effutiunt, cum res in medio posita, seu quae nullius sit, occupatur; industria vero quae ab homine proprio nomine exerceatur, cuiusque ope nova species aut augmentum rei accesserit, ea una est quae hos fructus laboranti addicit. 2. - Res (« capitale ») et opera.. Longe alia est ratio operae, quae aliis locata in re aliena exercetur. Cui quidem id maxime congruit, quod « verissimum » esse Leo XIII inquit, « non aliunde nisi ex opificum labore gigni divitias civitatum » (37). Nonne enim oculis cernimus ingentia illa borsa, quibus hominum opes constant, procreari et prodire ex operariorum manibus, quae vel solae operantur, vel instrumentis sive machinis instructae efficientiam suam mirum in modum producunt ? Immo vero nemo est qui ignoret nullum umquam populum ex inopia et egestate meliorem celsioremque fortunam attigisse, nisi ingenti collato labore omnium popularium — et eorum qui opera dirigunt et eorum qui iussa exsequuntur. Sed non minus patet summos illos conatus irritos futuros fuisse vanosque, immo vero ne tentari quidem potuisse, nisi Creator omnium Deus pro sua bonitate divitias et supellectilem naturalem, opes ac vires naturae, prius fuisset largitus. Quid enim aliud est operari quam animorum corporumque vires in his ipsis aut per haec ipsa adhibere vel exercere? Postulat autem lex naturae seu Dei voluntas per eam promulgata, ut rectus ordo servetur in naturali supellectili humanis usibus applicanda; hic autem ordo in eo stat, ut suum quaeque res habeat dominum. Hinc fit, ut nisi quis in re sua laborem exerceat, cum opera alterius tum res alterius consociari debeant: neutra enim sine altera quidquam efficit. Quod sane respexit Leo XIII scribens: Neutra sine altera altera quidquam efficit.. « Non res sine opera nec sine re potest opera consistere » (38). Quocirca falsum prorsus est sive uni rei sive uni operae quidquid ex earundem collata efficientia obtentum est, adscribere; iniustumque omnino, alterutrum, alterius efficacitate negata, quidquid effectum est sibi arrogare. Iniustae vindicationes « capitalis ».. Diu profecto res seu « capitale » praeripere sibi nimium potuit. Quaecumque procreata erant, quicumque redibant fructus, capitale sibi vindicabat, vix operario relictis, quae viribus reficiendis atque recreandis sufficerent. Nam lege quadam oeconomica plane invincibili coacervationem omnum capitalis fortunatis cedere, eademque lege operarios perpetuae inopiae seu tenuissimae vitae addictos et obstrictos praedicabant. Verum quidem est cum eiusmodi placito liberalium, qui a Manchester vulgo dicuntur, actionem rerum non semper et ubique consensisse: negari tamen nequit ad id constanti conatu instituta oeconomico—socialia inclinasse. Has falsas sententias, haec fallacia postulata vehementer impugnata fuisse, nec ab eis solum, qui per ea nativo iure melioris adipiscendae fortunae privabantur, profecto nemo mirabitur. Iniustae vindicationes operae.. Ideo operariis lacessitis accessere, qui « intellectuales » appellati sunt, commentitiae legi morale principium aeque commentitium opponentes : quaecumque scilicet aut progignuntur aut redeunt, iis tantum demptis, quae capitali reficiendo et recreando sint satis, ea omnia iure ipso opificibus cedere. Qui error, quo fucatior quam socialistarum quorundam affirmantium quaecumque bonis conficiendis inserviunt, ea in rem publicam transferenda seu, ut aiunt, « socializanda » esse, eo periculosior est et ad incautos fallendos aptior: blandum venenum, quod multi avide hausere, quos apertus socialismus decipere non potuerat. Principium directivum iustae attributionis.. Dubio procul, ne falsis hisce placitis aditum ad iustitiam et ad pacem sibi intercluderent, utrique praemoneri debuerunt Decessoris Nostri sapientissimis verbis: « Utcumque inter privatos distributa, inservire omnium utilitati terra non cessat » (39). Idem et Nos ipsi docuimus paulo ante, cum ediximus, ut eam utilitatem res creatae certo firmoque ordine parere possint hominibus, bonorum partitionem, quae per dominia privata fiat, ab ipsa natura esse stabilitam. Id quod, ne a recto veritatis tramite aberretur, continenter prae oculis habeatur oportet. Iam vero non omnis rerum opumve distributio inter homines apta est, per quam finis a Deo intentus aut omnino aut ea qua par est perfectione obtineatur. Quamobrem divitiae, quae per incrementa oeconomico-socialia iugiter amplificantur, singulis personis et hominum classibus ita attribuantur oportet, ut salva sit illa, quam Leo XIII laudat communis omnium utilitas seu, aliis verbis, ut immune servetur societatis universae commune bonum. Hac iustitiae socialis lege, altera classis alteram ab emolumentorum participatione excludere vetatur. Non minus igitur illam violat locupletium classis, cum veluti curarum expers in suis fortunis aequum rerum ordinem illum putat, quo sibi totum, operario nihil obveniat; quam proletaria classis, cum propter laesam iustitiam vehementer incensa et in unum suum ius, cuius est conscia, male vindicandum nimis prona, omnia utpote suis manibus effecta sibi flagitat, ideoque dominium ac reditus seu proventus, qui labore non sint quaesiti, cuiuscumque generis ii sunt, aut cuiuscumque muneris in humano convictu vicem praestant, non aliam ob causam, nisi quia talia sunt, impugnat et abolere contendit. Nec praetereundum est hac in re inepte aeque ac immerito a quibusdam Apostolum appellari dicentem : « Si quis non vult operari, nec manducet » (40); sententiam enim Apostolus fert in eos, qui ab opere abstinent, etsi laborare possunt et debent, monetque, tempore ac viribus sive corporis sive animi sedulo utendum neque alios gravandos, cum ipsi nobis providere possimus. Laborem autem unicum esse titulum recipiendi victum aut proventus haudquaquam Apostolus docet (41). Sua igitur cuique pars bonorum attribuenda est: efficiendumque, ut ad boni communis seu socialis iustitiae normas revocetur et conformetur partitio bonorum creatorum, quam hodie ob ingens discrimen inter paucos praedivites et innumeros rerum inopes gravissimo laborare incommodo cordatus quisque novit. 3. - Redemptio proletariorum.. Est autem hic ille, quem Decessor Noster necessario quaerendum finem edixit: redemptionem proletariorum. Idque ideo asserendum pressius et repetendum instantius, quod non raro tam salutaria Pontificis iussa oblivioni data fuerunt, sive quod de industria silentio premebantur, sive quia factu nefas putabantur, cum tamen fieri et possint et debeant. Neque, quia minus late grassetur « pauperismus » ille, quem Leo XIII tam horrendum conspiciebat, pro nostra hac aetate vim et sapientiam amisere suam. In melius sane restituta est atque aequior facta operariorum condicio, praesertim in cultioribus et amplioribus civitatibus, in quibus opifices iam non possunt omnes ad unum pro miseria afflictis et inopia vitae laborantibus haberi. Sed postquam artes mechanicae humanaeque industriae quam celerrime innumeras regiones, cum novas quas vocamus terras, tum ab antiquo exculta Orientis remoti regna pervasere et occupavere, in immensum excrevit proletariorum inopum numerus, quorum gemitus clamant ad Deum de terra: hisque accedit ingens ruralium mercenariorum exercitus ad infimam vitae condicionem depressus omnique spe destitutus « quippiam quod solo contineatur » (42) umquam obtinendi; proindeque, nisi consentanea atque efficacia remedia adhibeantur, proletariae condicioni perpetuo obnoxius. At licet verissimum sit proletariam condicionem a pauperismo esse probe discernendam, ipsa tamen immanis multitudo proletariorum ex altera parte, ex altera vero quorundam praedivitum ingentissimae opes argumento sunt omni exceptione maiori, divitias hac nostra, quam vocant « industrialismi », aetate tam copiose partas, haud recte esse distributas diversisque hominum classibus haud aeque applicatas. Proletaria conditio superanda eo, quod ad rem familiarem proletarii perveniant.. Quare omni vi ac contentione enitendum est, ut saltem in posterum partae rerum copiae acqua proportione coacerventur apud eos, qui opibus valent, satisque ampie profundantur in eos, qui operam conferunt, non ut in labore remissi fiant, — natus est enim homo ad laborem sicut avis ad volatum, — sed ut rem familiarem parsimonia augeant; auctam sapienter administrando facilius ac securius familiae onera sustineant; atque emersi ex incerta vitae sorte, cuius varietate iactantur proletarii, non solum vicissitudinibus vitae perferendis sint pares, sed etiam post huius vitae exitum iis, quos post se relinquunt, quodammodo provisum fore confidant. Haec omnia a Decessore Nostro non solum insinuata, sed clare et aperte proclamata, hisce Nostris Litteris etiam atque etiam inculcamus; quae nisi pro virili ac nulla interposita mora suscipiantur ad effectum deducenda, ordinem publicum, pacem et tranquillitatem societatis humanae contra novarum rerum concitatores efficaciter defendi posse nemo sibi persuadeat. I. - Iustum salarium.. Deduci autem ad effectum non poterunt, nisi sollertia et parsimonia ad modicum aliquem censum proletarii provehantur, quemadmodum iam, Decessoris Nostri vestigiis insistentes, innuimus. Unde vero nisi ex operae mercede poterit, parce vivendo, quidquam sibi seponere, qui nihil aliud habeat nisi operam, qua sibi victum et vitae necessaria comparet? Hanc igitur de salario, quam Leo XIII « sat magni momenti » (43) dixit, quaestionem ineamus, illius doctrinam et praecepta, ubi opus fuerit, declarando et evolvendo. Salariatus non vi sua iniustus.. Ac primum quidem, qui operae conducendae locandaeque contractum, vi sua iniustum ac proinde in eius locum societatis contractum sufficiendum esse pronuntiant, absona profecto dicunt et prave calumniantur Decessorem Nostrum. cuius Litterae Encyclicae « salariatum » non solum recipiunt, sed in eo ad normas iustitiae regendo diutius versantur. Hodiernis tamen humanae consortionis condicionibus consultius fore reputamus si, quoad eius fieri possit, contractus operae per societatis contractum aliquantum temperetur, quemadmodum diversis modis fieri iam coepit, haud exiguo operariorum et possessorum emolumento. Ita operarii officialesque consortes fiunt dominii vel curationis, aut de lucris perceptis aliqua ratione participant. Mercedis vero iustam portionem non ex uno, sed ex pluribus nominibus esse aestimandam iam sapienter Leo XIII edixerat illis verbis: « Ut mercedis statuatur ex aequitate modus, causae sunt considerandae plures ». (44). Qua sententia plane refellit levitatem eorum, qui facili negotio, unica regula seu mensura adhibita, eaque a vero longe aliena, gravissimam hanc rem expediri arbitrantur. Namque egregie falluntur, qui illud principium vulgare non dubitant, tanti operam valere et tantidem esse remunerandam, quanti fructus aestimantur ex ea parti, ideoque ius inesse operam locanti totum id reposcendi, quod ex eius labore sit effectum; quod quantum a veritate absit, vel ex his patet, quae de re et opera agentes exposuimus. Operae indoles et individualis et socialis.. Iam vero, sicut dominii, ita operae, eius praecipue quae alteri locatur, praeter personalem seu individualem, socialem quoque rationem esse considerandam liquido deprehenditur: nisi enim corpus vere sociale et organicum constet, nisi socialis et iuridicus ordo operae exercitium tueatur, nisi variae artes, quarum aliae ab aliis dependent, inter se conspirent ac mutuo compleant, nisi, quod maius est, consocientur ac quasi in unum conveniant intellectus, res, opera, nequit fructus suos gignere efficientia hominum. Haec ergo nec iuste aestimari neque ad aequalitatem rependi poterit, eius natura sociali et individuali posthabita. Tria capita respicienda:. Ex hac autem duplici nota, quae operae humanae insita natura est, gravissima emanant consectaria, quibus salarium regi et determinari debet. a) Operariieiusque familiae sustentatio.. Ac primum quidem merces operario suppeditanda est, quae ad illius eiusque familiae sustentationem par sit (45). Aequum sane est reliquam quoque familiam pro viribus suis ad communem omnium sustentationem conferre, ut videre est in agricolarum praesertim, sed etiam in multis artificum et minorum mercatorum fuerit familiis ; ast nefas est infantili aetate feminaeque debilitate abuti. Domi potissimum vel in iis, quae domui adiacent, matresfamilias operam navent suam, in domesticas curas incombendo. Pessimus vero est abusus et omni conatu auferendus, quod matresfamilias ob patris salarii tenuitatem extra domesticos parietes quaestuosam artem exercere coguntur, curis officiisque peculiaribus ac praesertim infantium institutione neglectis. Omni igitur ope enitendum est, ut mercedem patresfamilias percipiant sat amplam, quae communibus domesticis necessitatibus convenienter subveniat. Quod si in praesentibus rerum adiunctis non semper id praestari poterit, postulat iustitia socialis, ut eae mutationes quamprimum inducantur, quibus cuivis adulto operario eiusmodi salaria firmentur. — Non abs re erit hic merita laude prosegui eos omnes, qui sapientissimo utilissimoque consilio varias experti sunt atque tentaverunt vias, quibus merces laboris ita oneribus familiae accommodetur, ut his auctis, amplior illo numeretur; immo, si id obtingat, extraordinariis necessitatibus fiat satis. b) Officinae condicio.. Officinae etiam eiusque susceptoris ratio habenda est in mercedis magnitudine statuenda; iniuste enim immodica salaria exquirerentur, quae absque sui exitio atque ex eo consecutura operariorum calamitate, officina tolerare non potest. Quamquam si ob segnitiem vel ignaviam, aut technici et oeconomici progressus incuriam minus lucrum facit, non haec iusta reputanda est causa mercedis operariis minuendae. Quod si ipsi officinae non tanta vis pecuniae redit, quanta aequae mercedi operariis solvendae sit satis, quia aut oneribus iniustis opprimitur aut opus artificio partum minoris quam iustum est cogitur vendere, qui eam sic vexant, gravis piaculi rei sunt; iusta enim mercede hi privant operarios, qui necessitate adstricti, aequa minorem accipere compelluntur. Coniunctis igitur viribus et consiliis enitantur omnes, et opifices et moderatores. rerum difficultates et obstacula superare, eisque in tam salutifero opere auctoritatis publicae sapiens opituletur providentia. Si vero res ad summas angustias deducta fuerit, tunc demum deliberandum erit, utrum officina in incepto perstare possit an alia aliqua ratione operariis sit consulendum. Quo in negotio, sane gravissimo, necessitudo quaedam et christiana animorum concordia inter moderatores et operarios vigeat atque efficaciter operetur oportet. c) Communis boni necessitas.. Denique publico bono oeconomico mercedis magnitudo attemperanda est. Quantopere ad hoc commune bonum conferat, operarios officialesque, mercedis aliqua parte, quae necessariis sumptibus supersit, seposita. ad modicum censum paulatim pervenire, superius iam exposuimus; sed aliud praetereundum non est vix minoris momenti, nostrisque temporibus apprime necessarium. ut iis nempe, qui laborare et valent et volunt, laborandi opportunitas praebeatur. Hoc autem a salarii determinatione haud parum pendet; quae, sicut iuvare, ubi rectis finibus contineatur, vicissim, si hos excedat, obsistere potest. Quis enim nesciat salaria nimis extenuata vel praeter modum aucta, in causa fuisse, cur operarii ab opera locanda arcerentur? Quod quidem incommodum, cum praesertim Pontificatus Nostri temporibus productum videamus plurimosque vexaverit, operarios in miseriam et tentationes coniecit, prosperitatem civitatum pessum dedit, ac publicum ordinem, pacem et tranquillitatem totius orbis terrarum in discrimen adduxit. Alienum est igitur a iustitia sociali, ut proprii emolumenti gratia et posthabita boni communis ratione opificum salaria nimis deprimantur aut extollantur: eademque postulat, ut consiliorum et voluntatum consensione, quantum fieri potest, salaria ita regantur, ut quam plurimi operam locare convenientesque fructus ad vitae sustentationem percipere possint. Apposite etiam ad rem facit recta inter salaria proportio: quacum arcte cohaeret recta proportio pretiorum, quibus illa veneunt, quae a diversis artibus progignuntur, qualia habentur agricultura, ars industrialis, alia. Haec omnia si congruenter serventur, diversae artes in unum veluti corpus coagmentabuntur et coalescent, membrorumque instar, mutuam sibi opem perfectionemque afferent. Etenim tum demum res oeconomico-socialis et vere constabit et suos fines obtinebit, si omnibus et singulis bona omnia suppeditata fuerint, quae opibus et subsidiis naturae, arte technica, sociali rei oeconomicae constitutione praestari possunt; quae quidem bona tot esse debent, quot necessaria sunt et ad necessitatibus honestisque commodis satisfaciendum, et ad homines provehendos ad feliciorem illum vitae cultum, qui, modo prudenter res geratur, virtuti non solum non obest, sed magnopere prodest (46). 5. - Societatis ordo instaurandus. Quae de partitione aequa bonorum et de iustis salariis hucusque enuntiavimus, singulares personas respiciunt nec nisi oblique socialem ordinem attingunt, in quem ad sanae philosophiae principia instaurandum atque ad Evangelicae legis altissima praecepta perficiendum, Decessor Noster Leo XIII omnem curam cogitationemque contulit suam. Attamen ut eius feliciter incepta stabiliantur, perficianturque reliqua, atque uberiora adhuc et laetiora in humanam familiam redundent emolumenta, duo necessaria maxime sunt: institutionum reformatio atque emendatio morum. Ac reformationem quidem institutionum cum commemoramus, res publica praecipue menti obversatur, non quasi ab eius opera universa sales sit exspectanda, sed quia ob « individualismi » quem diximus vitium eo res sunt redactae, ut prostrata ac paene exstincta locuplete illa et quondam per diversi generis consociationes composite evoluta vita sociali, fere soli remanserint singulares homines et res publica, haud parvo ipsius rei publicae detrimento, quae, amissa forma regiminis socialis susceptisque oneribus omnibus, quae deletae illae consociationes antea perferebant, negotiis et officiis propemodum infinitis obruta est atque oppressa. Nam etsi verum est, idque historia luculenter ostendit, ob mutatas rerum condiciones multa nunc non nisi a magnis consociationibus posse praestari, quae superiore aetate a parvis etiam praebebantur, fixum tamen immotumque manet in philosophia sociali gravissimum illud principium quod neque moveri neque mutari potest : sicut quae a singularibus hominibus proprio marte et propria industria possunt perfici, nefas est eisdem eripere et communitati demandare, ita quae a minoribus et inferioribus communitatibus effici praestarique possunt, ea ad maiorem et altiorem societatem avocare iniuria est simulque grave damnum ac recti ordinis perturbatio ; cum socialis quaevis opera vi naturaque sua subsidium afferre membris corporis socialis debeat, numquam vero eadem destruere et absorbere. Minoris igitur momenti negotia et curas, quibus alioquin maxime distineretur, inferioribus coetibus expedienda permittat suprema rei publicae auctoritas oportet; quo fiet, ut liberius, fortius et efficacius ea omnia exsequatur, quae ad ipsam solam spectant, utpote quae sola ipsa praestare possit: dirigendo, vigilando, urgendo, coercendo, prout casus fert et necessitas postulat. Quare sibi animo persuasum habeant, qui rerum potiuntur: quo perfectius, servato hoc « subsidiarii » officii principio, hierarchicus inter diversas consociationes ordo viguerit, eo praestantiorem fore socialem et auctoritatem et efficientiam, eoque feliciorem laetioremque rei publicae statum. «Ordinum» mutua conspiratio.. Id autem in primis spectare, in id intendere et res publica et optimus quisque civis debent, ut « classium » oppositarum disceptatione superata, concors « ordinum » conspiratio excitetur et provehatur. In reficiendos igitur « ordines » ars politica socialis incumbat necesse est. Reapse violenta adhuc perseverat et hac de causa instabilis ac nutans humanae societatis condicio, quippe quae « classibus » innitatur diversa appetentibus et ideo oppositis, proptereaque ad inimicitias dimicationesque pronis. Etenim, quamquam opera, ut luculenter explanat Decessor Noster in suis Litteris (47), non est vilis merx, sed operarii dignitas humana in ea agnoscatur oportet, ac proinde nequit mercis cuiuslibet instar emi vendique, tamen, quae nunc est rerum condicio, operae conductio ac locatio homines in mercatu quem dicunt laboris in duas partes ceu acies dispescit; harum autem partium disceptatio ipsum operae mercatum quasi in campum vertit, ubi adversis frontibus acriter illae acies dimicant. Huic pessimo malo, quo tota humana societas in exitium abripitur, quam citissime esse medendum nemo est qui non intellegat. Ast perfecta sanatio tum tantum efforescet, cum, oppositione illa e medio sublata, socialis corporis membra bene instructa constituentur: « ordines » nimirum, quibus inserantur homines non pro munere, quod quis in mercatu laboris habeat, sed pro diversis partibus socialibus, quas singuli exerceant. Natura enim duce fit, ut, sicut qui loci vicinitate coniuncti sunt municipia constituunt, ita qui in eandem artem vel professionem incumbunt. — sive oeconomica est sive alterius generis, — collegia seu corpora quaedam efficiant, adeo ut haec consortia iure proprio utentia a multis, sin minus essentialia societati civili, at saltem naturalia dici consueverint. Cum vero ordo, ut egregie disserit S. Thomas (48), unum sit ex plurium accommodata dispositione oriens, verus ac genuinus socialis ordo postulat, ut varia societatis membra firmo aliquo vinculo in unum copulentur. Adest autem haec coniungendi vis cum in ipsis bonis producendis aut officiis praestandis, in quae eiusdem « ordinis » conductores et locatores sociato studio adlaborant, tum in bono illo communi, in quod omnes simul « ordines », pro sua quisque parte, amice conspirare debent. Quae quidem unio eo erit validior et efficacior, quo fidelius singuli homines ipsique « ordines » professionem suam exercere in eaque excellere sategerint. Ex quo facile deducitur, in illis collegiis ea, quae totius « ordinis » sunt communia, longe primas ferre, inter quae eminet uniuscuiusque artis ad bonum commune civitatis conspiratio quam maxime fovenda. De negotiis autem, in quibus peculiaria commoda vel incommoda herorum opificumve speciali indigeant cura et tutela si quando occurrunt, seorsim utrique deliberare vel, prout res fert, decernere poterunt. Vix est necesse commemorare, quod Leo XIII de politici regiminis forma docuit, idem, servata proportione, professionum quoque collegiis seu corporibus aeque applicari: nimirum integrum esse hominibus quam maluerint formam eligere, dummodo et iustitiae et boni communis necessitatibus sit consultum (49). Iam vero, quemadmodum municipii incolae ad fines maxime varios consociationes condere solent, quibus nomen dandi aut secus unicuique est ampla potestas, ita qui in eadem arte versantur, consociationes pariter liberas alii cum aliis inibunt ad fines aliqua ratione cum ipsa arte exercenda connexos. Cum liberae hae consociationes a cl. mem. Decessore Nostro distincte ac dilucide explanentur, satis habemus, id unum inculcare: liberam esse homini facultatem, non solum has consociationes condendi, quae iuris et ordinis sunt privati, sed etiam eam in iis « libere optandi disciplinam, easque leges, quae maxime conducere ad id, quod propositum est, iudicentur » (50). Eadem affirmanda est libertas consociationes instituendi, quae singularum artium limites excedant. Quae autem iam fiorent ac salutaribus laetantur fructibus liberae associationes, collegiis iis praestantioribus seu « ordinibus », de quibus supra mentionem facimus, ad mentem doctrinae socialis christianae viam parare sibi praestituant et pro virili parte exsequantur ! Directivum oeconomiae principium instaurandum.. Aliud propterea est curandum, valde cum priore cohaerens. Quemadmodum unitas societatis humanae inniti non potest oppositione « classium », ita rei oeconomicae rectus ordo non potest permitti libero virium certamini. Ex hoc enim capite, tamquam ex inquinato fonte omnes errores disciplinae oeconomiae « individualisticae » dimanarunt ; quae, oblivione aut inscitia socialem ac moralem indolem rei oeconomicae delens, hanc existimavit ab auctoritate publica ut solutam prorsus ac liberam iudicandam esse et tractandam, propterea quod in mercato seu libero competitorum certamine principium sui ipsius directivum haberet, quo multo perfectius quam ullo intellectu creato interveniente regeretur. At liberum certamen, quamquam dum certis finibus contineatur, aequum sit et sane utile, rem oeconomicam dirigere plane nequit; id quod eventus satis superque comprobavit, postquam pravi individualistici spiritus placita exsecutioni sunt mandata. Perquam necessarium igitur est rem oeconomicam vero atque efficaci principio directivo iterum subdi et subiici. Cuius quidem muneris vices oeconomicus potentatus, qui liberum certamen nuper excepit, multo minus gerere potest, cum hic praeceps quaedam vis et potentia vehemens sit, quae ut salutaris hominibus evadat, frenari debet fortiter et regi sapienter; frenari autem et regi non potest a se ipso. Altiora igitur et nobiliora exquirenda sunt, quibus hic potentatus severe integreque gubernetur: socialis nimirum iustitia et caritas socialis. Quapropter ipsa populorum atque adeo socialis vitae totius instituta ea iustitia imbuantur oportet maximeque necessarium est, ut vere efficiens evadat seu ordinem iuridicum et socialem constituat, quo oeconomia tota veluti informetur. Caritas vero socialis quasi anima esse debet huius ordinis; ad quem efficienter tuendum et vindicandum auctoritas publica incumbat oportet; id quod minus difficulter praestare poterit, si ea onera a se excusserit, quae ei non esse propria ante declaravimus. Immo vero consociatis studiis laboribusque variae nationes id enitantur decet, ut, quoniam in genere oeconomico plurium inter se pendent ac mutua ope indigent, faustam quandam et felicem in re oeconomica populorum conspirationem sapientibus pactionibus atque institutis promoveant. Membra igitur socialis corporis, si, ut dictum est, reficiantur, atque rei oeconomico-socialis directivum principium si restituatur, etiam de hoc corpore aliqua ratione dici poterit, quod de Christi corpore mystico ait Apostolus: « Totum corpus compactum et connexum per omnem iuncturam subministrationis, secundum operationem in mensuram uniuscuiusque membri, augmentum corporis facit in aedificationem sui in caritate » (51). Recens, ut omnes norunt, singularis inita est syndicatuum atque artium collegiorum ratio, quae, pro harum Litterarum argumento, breviter videtur hic adumbranda, opportunis quibusdam adiectis animadversionibus. Ipsa civilis potestas syndicatum ita constituit in personam iuridicam, ut simul quoddam monopolii privilegium ei conferat, cum ille solus, sic approbatus, opificum herorumve (pro syndicatus specie) iura vindicare, ille solus de opera locanda et conducenda pacisci atque laboris foedera, quae dicuntur, firmare possit. Syndicatui nomen dare necne integrum cuique est, atque inter hos tantum limites huiusmodi syndicatus liber dici potest; nani et syndicalis collecta et peculiaria quaedam tributa ab omnibus prorsus certae cuiusque artis seu professionis membris, sive opifices hi sunt sive heri, exiguntur, quemadmodum operum pactionibus a iuridico syndicatu initis omnes ligantur. Verum tamen est ex officio esse declaratum hunc iuridicum syndicatum non officere, quominus exsistant aliae eiusdem professionis asseclarum consociationes, non tamen iure agnitae. Collegia seu corpora constituuntur ex delegatis utriusque syndicatus (operariorum nimirum et herorum) eiusdem artis seu professionis et, tamquam vera ac propria Status instrumenta atque instituta, syndicatus ipsos dirigunt eosque in rebus communibus ad unum idemque coordinant. Cessationes operae vetantur; si partes litem componere nequeant, adest magistratus.. Iamvero, huius, quam summatim descripsimus, institutionis quaenam sint commoda, quicumque vel parum rem perpenderit, facile perspiciet: diversarum classium opera pacifice sociata, socialistarum repressa sodalitia, molimina cohibita, peculiaris magistratus moderatricem auctoritatem exercens. Ne tamen in re tanti momenti quidpiam neglegamus, utque omnia, quae sive cum principiis generalioribus, quae supra in memoriam redegimus, sive cum iis, quae mox sumus addituri, apte colligentur, fateri cogimur compertum Nos habere non deesse qui vereantur ne res publica, cui satis esse deberet ut necessarium et sufficiens auxilium praestaret, liberae activitati se substituat, neve syndicalis ille et corporativus novus ordo complexam administrationem et politicam nimis sapiat, neve (generalioribus illis commodis ultro equidem admissis) particularibus politicis scopis potius inserviat quam ad meliorem socialem ordinem instaurandum promovendumque conducat. Ad hunc alterum autem nobilissimum finem assequendum et commune bonum vera ac stabili ratione maxime iuvandum, id in primis et ante omnia prorsus necessarium putamus, ut Deus propitius adsit, utque dein omnes qui bonam gerunt voluntatem sociata opera ad illum scopum adlaborent. Persuasum praeterea habemus, id quod ex priore colligimus, illum finem eo certius obtentum iri quo copiosior sit corani numerus, qui technicam et professionalem et socialem peritiam suam ad id conferre sint parati, atque etiam (quod pluris est) quo copiosius erit tributum ex principiis catholicis eorumque usu ad id collatum, non quidem ab Actione Catholica (quae activam vini proprie syndicalem vel politicam sibi interdicit), sed ab iis filiis Nostris, quos ipsa Actio Catholica illis principiis imbuit quosque instituit ad apostolatum exercendum, Ecclesia duce ac magistra; Ecclesiam dicimus, quae etiam in hoc, quem adumbravimus, campo, sicut ubicumque de rebus moralibus quaestio est ac disceptatio, vigilantiae et magisterii mandatum sibi divinitus impositum oblivioni dare vel incuria praeterire non potest unquam. Quae autem de sociali ordine instaurando et perficiendo docuimus, ea profecto effici nullatenus posse sine morum reformatione vel ipsa rerum gestarum documenta aperte demonstrant. Fuit enim aliquando ordo quidam socialis, qui etsi perfectus quidem et omnibus numeris absolutus non erat, pro temporum tamen condicione et necessitatibus rectae rationi quadantenus congruebat. Quod si periit ille ordo iam dudum, sane non id accidit, quia mutatis rerum condicionibus et necessitatibus ipse accommodari se evolvendo et quodammodo dilatari non potuit; sed ideo potius, quia homines aut nimio sui amore obdurati eius ordinis gremium pandere, ut oportuisset, crescenti numero multitudinis renuerunt, aut quia falsae libertatis specie aliisque erroribus illecti cuiusvis potestatis impatientes, omne detrectare imperium conati sunt. Reliquum igitur est ut, ea quae nunc viget rei oeconomicae ratione, et socialismo, acerrimo eius accusatore, iterum in iudicium vocatis atque aperta de illis iustaque lata sententia, tot malorum, radicem penitius investigemus et primum maximeque necessarium remedium in moribus reformandis indicemus. III. III. - Res inde a Leoniana aetate plurimum mutatae. Graves sane mutationes cum rei oeconomicae ratio tum socialismus inde a Leonis XIII aetate subiere. Ac primum quidem oeconomiae speciem vehementer commutatam esse, in oculis est omnium. Nostis, Venerabiles Fratres dilectique Filii, fel. rec. Decessorem Nostrum suis Litteris eam vel maxime oeconomiae rationem spectasse, qua generatim ad commune rei oeconomicae exercitium ab aliis res, ab aliis opera praestaretur, quemadmodum, felici verborum complexu usus, eam definiebat: « Non res sine opera nec sine re potest opera consistere » (52). 1. - Rei oeconomiae species mutata. Hanc autem oeconomiae rationem ad recti ordinis normam componere Leo XIII totis viribus contendit: unde patet per se ipsam non esse damnandam. Et sane suapte natura vitiosa non est; sed tunc rectum ordinem violat, quando res operarios seu proletariam classem eo fine, eaque condicione conducit, ut negotia atque adeo res oeconomica tota ad sui ipsius nutum et commodum vertantur, humana operariorum dignitate, sociali oeconomiae indole ipsaque iustitia sociali ac bono communi contemptis. Verum est ne hodie quidem solam hanc oeconomiae rationem ubique vigere: est enim et alia ratio, cui addicta est adhuc ingens et numero et pondero valens hominum multitudo, ut v. gr. ordo agricolarum, in quo maior generis humani pars honeste ac probe, quae ad victum cultumque pertinent, sibi comparat. Suis etiam haec angustiis premitur et difficultatibus, quas et respicit Decessor Noster non paucis Litterarum suarum locis, et Nos hisce Nostris non semel attigimus. Ast « capitalisticum » oeconomiae regimen, cum industriae usus toto orbe terrarum dilatatus sit, plurimum et ipsum post Leonis XIII Encyclicas Litteras datas quaquaversus est dilapsum adeo, ut etiam eorum, qui extra eius ambitum vertantur, oeconomicam et socialem condicionem invaserit et pervaserit, eamque suis sive commodis sive incommodis et vitiis, vere afficiat et quodammodo informet. Itaque non eorum solum, qui regiones incolunt « capitali » et industriae addictas, sed omnium prorsus hominum bono consulimus, cum ad mutationes praesertim, quas capitalistica oeconomiae ratio inde a Leonis tempore passa est, animos convertimus. Potentatus successit liberae competitioni. Atque in primis omnium oculos percellit, nostris temporibus non modo coacervari opes, sed immanem accumulari potentiam et despoticum potentatum oeconomicum penes paucos, qui plerumque non domini, sed depositae rei custodes tantum et administratores sunt eamque nutu suo arbitrioque regunt. Qui potentatus ab iis vehementissime exercetur, qui, cum pecunias teneant et in eis dominentur, potiuntur etiam fenebris fidei et in credenda pecunia regnant, eamque ob causam veluti sanguinem administrant, quo vivit tota res oeconomica, et manibus suis quasi animam rei oeconomicae ita versant, ut contra eorum nutum respirare nemo possit. Haec potentiae et virium accumulatio, recentissimae oeconomiae quasi nativa nota, fructus est quem natura sua protulit infinita competitorum certandi libertas quae eos tantum superstites relinquit qui plurimum valeant, quod saepe idem est ac dicere, qui omnium violentissime dimicant, qui minime animi conscientiam curant. Ea vicissim virium et potentiae acervatio tria gignit concertationum genera : contenditur enim primum de ipso oeconomico potentatu, tum acriter decertatur de potentatu in rempublicam capessendo, ut eius viribus atque potestate ad oeconomicas congressiones liceat abuti ; inter ipsas denique respublicas dimicatur, cum quod nationes, ad suorum quaeque civium oeconomica commoda promovenda, vim et politicam suam adhibent, tum quod potentatu et viribus suis oeconomicis adhibitis, politicas controversias inter nationes ortas dirimere contendunt. Funestae sequelae. Individualistici profecto in re oeconomica spiritus ultima consectaria sunt ea, quae vos ipsi, Venerabiles Fratres dilectique et perspicitis et doletis: liberum virium certamen ipsum se interemit; libero mercatui oeconomicus potentatus suffectus est; lucri cupiditati proinde effrenata potentatus ambitio successit ; tota oeconomia horrendum in modum dura, immitis, atrox est facta. Huc accedunt quae ex publicae potestatis et ipsius oeconomiae muneribus officiisque permixtis et foede confusis orta sunt gravissima damna: quale, unum ex summis, abiectio quaedam reipublicae maiestatis, quae cum ab omni studio partium libera et uni bono communi iustitiaeque intenta, veluti regina et suprema arbitra rerum, alte sedere deberet, serva fit, hominum libidini et cupiditatibus tradita et mancipata. Quod autem ad nationes attinet inter se agentes, ex uno capite duplex effluxit diversum flumen : hinc « nationalismus » emanat aut etiam « imperialismus » oeconomicus, illinc vero non minus funestus et exsecrandus rei nummariae « internationalismus » seu « imperialismus internationalis » cui, ubi bene, ibi patria est. Remedia. Quae tantis his malis mederi possint, ea in parte altera harum Litterarum exposuimus ubi doctrinam data opera tradidimus, ita ut hoc loco breviter illa in memoriam redigere satis habeamus. Quandoquidem re et opera maxime innititur praesens oeconomiae ratio, rectae rationis seu christianae philosophiae socialis principia circa rem, operam earumque consociationem et mente agnoscantur et opere ad effectum deducantur necesse est. Duplex imprimis et rei seu dominii et operae seu laboris ratio, id est individualis et socialis, aeque et rite pensanda est, ut et individualismi et collettivismi scopuli vitentur. Mutuae utrorumque relationes ad strictissimae iustitiae leges, quam commutativam vocant, exigi debent, christiana caritate adminiculante. Liberum certamen certis ac debitis limitibus saeptum, magis etiam oeconomicus potentatus publicae auctoritati in iis, quae ad eius munus spectant, efficaciter subdantur oportet. Ipsa vero populorum publica instituta ad boni communis necessitates seu ad iustitiae socialis humanam consortionem conformare debent; quo etiam gravissima illa vitae socialis pars, quae est res oeconomica, ad rectum et sanum ordinem redeat. 2. - Socialismus mutatus. Haud minus profunde quam oeconomiae specie inde a Leonis aetate mutatus est ipse socialismus, quocum fuit maxime Decessori Nostro certandum. Qui enim tunc unus fere dici poterat et doctrinae capita propugnabat definita eaque in unum corpus compacta, hi exinde in duas praecipue partes invicem plerumque adversantes atque adeo infensissimas discissus est, ita tamen ut a fundamento fieri christianae contrario, quod socialismo proprium erat, neutra discesserit. a) Pars violentior seu communismus Altera enim socialismi pars eandem fere subiit mutationem, quam oeconomiam capitalisticam subiisse supra explicuimus, et in « communismum » ruit, qui bina docet ac persequitur, neque id occulte aut per cuniculos, sed palam, aperte, omnibus mediis etiam violentissimis quibusque adhibitis: acerrimam inter classes luctationem, plenamque dominii privati exstinctionem. In quibus persequendis, nihil est quod non audeat, nihil quod vereatur; rerum vero potitus, incredibile ac portento simile est quam se atrocem, quam inhumanum ostendat. Testantur id exitiosae illae strages et ruinae, quibus vastissimas Europae orientalis atque Asiae ditiones constravit; Sanctae vero Ecclesiae ipsique Deo quam sit inimicus et apertus hostis, nimis, proh dolor! nimis est factis comprobatum et omnibus opprime notum. Ideo, quamquam probos quidem ac fideles Ecclesiae filios de impia et iniqua communismi natura monere supervacaneum existimamus, tamen sine profundo dolore contemplari non possumus incuriam eorum, qui imminentia haec pericula contemnere videntur, et inerti quadam desidia patiuntur propagari quaquaversus ea, quibus per vim, per caedem, tota societas contrucidetur; eoque gravius condemnanda est socordia eorum, qui auferre aut mutare neglegunt eas rerum conditiones, quibus populorum animi exasperantur atque via munitur ad societatem subvertendam et profligandam. b) Pars mitior quae socialismi nomen retinuit. Mitior sane est altera pars, quae « socialismi » nomea retinuit, qui non solum a vi adhibenda abstinendum profitetur, sed ipsam classium pugnam et privatae possessionis exstinctionem, si minus abiicit, aliqua ratione mitigat et temperat. Suis principiis et consectariis inde a communismo deductis exterritum, socialismum ad veritates, quas christiana traditio semper sollemnes habuit, vergere et quodammodo accedere diceres: negari enim nequit ad ea quae christiani societatis reformatores iure postulant, horum placita interdum valde appropinquare. c) A pugna classium dominiique exstintione aliquantum recedit. Classium enim pugna, modo ab inimicitiis mutuoque odio abstineat, paulatim transit in honestam quandam disceptationem, iustitiae studio fundatam, quae, etsi non est illa beata pax socialis quam omnes appetimus, principium esse potest et debet unde ad mutuam « ordinum » cooperationem deveniatur. Bellum etiam dominiis privatis indictum, magis magisque sedatum, restringitur ita, ut tandem aliquando non ipsa possessio impetatur earum rerum, quae producendis bonis inserviant, sed imperium quoddam sociale, quod contra omne ius dominium arripuit et usurpavit. Re enim vera tale imperium non ipsis dominis, sed publicae potestati est proprium. Quod si fiat, eo perveniri potest, ut sensim sine sensu haec mitioris socialismi placita a votis et postulatis eorum qui, christianis principiis innixi, humanam societatem reformare student, iam non dissideant. Etenim certa quaedam bonorum genera rei publicae reservanda merito contenditur, cum tam magnum secum ferant potentatum, quantus privatis hominibus, salva re publica, permitti non possit. Huiusmodi iusta postulata et desideria iam nil habent, quod a christiana veritate abhorreat, multoque nminus socialismo sunt propria. Quapropter, qui haec tantummodo persequuntur, non habent cur socialismo se aggregent. Num media via iniri possit? Neque tamen existimet quisquam eas sectas seu factiones socialisticas, quae non sunt communisticae, ad unam omnes sive re sive nomine eo usque resipuisse. Ut plurimum sive classium pugnam sive dominii exstinctionem non abiiciunt, sed solummodo aliqua ratione temperant. Iamvero, si ita falsa principia mitigantur et aliqua ratione oblitterantur, oritur, seu potius immerito a quibusdam movetur quaestio, num forte etiam christianae veritatis principia aliqua ratione aut mitigari aut temperari possint ita, ut socialismo eatur obviam et media quasi via cum eo conveniatur. Sunt, qui inani spe illiciantur fore, ut hac ratione socialistae ad nos pertrahantur. Vana tamen spes ! Qui enim apostoli esse volant inter socialistas, christianam veritatem plenam atque integram aperte et sincere profiteantur oportet, neque ulla ratione erroribus conniveant. Id imprimis satagant, si vere Evangelii praecones esse velint, ut socialistis ostendant eorum postulata, quatenus iusta sint, ex principiis christianae fidei multo validius defendi et ex viribus christianae caritatis multo efficacius provehi. Sed quid, si ad pugnam classium et dominia privata quod attinet, socialismus re vera ita sit temperatus atque emendatus, ut circa haec iam nihil in eo sit reprehendendum? Numquid illico natura sua religioni christianae contraria abdicavit? Est haec quaestio, quae multorum animos suspensos tenet. Et plurimi sunt catholici homines, qui, cum plane perspectum habeant christiana principia nec missa fieri nec abradi unquam posse, oculos in hanc Sanctam Sedem intendere et enixe efflagitare videntur, ut decernamus, num hic socialismus a doctrinis falsis adeo resipuerit, ut sine cuiusquam principii christiani iactura admitti et quodammodo baptizari possit. Quibus ut pro paterna Nostra sollicitudine faciamus satis, haec edicimus: sive ut doctrina, sive ut factum historicum, sive ut « actio » consideretur socialismus, si vere manet socialismus, etiam postquam veritati et iustitiae in his, quae diximus, concessa, componi cum Ecclesiae catholicae dogmatibus non potest: siquidem ipsam societatem fingit a christiana veritate quam maxime alienam. Societatem atque hominis indolem socialem fingit alienissima a christiana veritate. Nam secundum christianam doctrinam homo, sociali natura praeditus, in his terris collocatur, ut in societate et sub auctoritate a Deo ordinata (53), vitam ducens, omnes suas facultates in laudem et gloriam Creatoris sui plene excolat evolvatque, atque artis aliusve vocationis suae munere fideliter fungendo temporalem simul et aeternam cibi comparet felicitatem. Socialismus autem, sublimis huius, cum hominis tum societatis, finis penitus ignarus et incuriosus, solius commodi causa humanam consortionem autumat esse institutam. Ex eo enim, quod apta operum divisione efficacius quam dispertitis singulorum conatibus bona progignantur, socialistae inferunt oeconomicam efficientiam, cuius sola materialia obiecta mentibus observantur, socialiter ex necessitate procedere debere. Qua necessitate, ut totos societati se dedant subdantque, ad bonorum effectionem quod attinet, homines adstringi existimant. Immo quam amplissimam possidere copiam rerum, quae huius vitae commodis inserviant, tanti fit, ut altiora homines bona, ipsa libertate minime excepta, sint posthabenda atque etiam immolanda exigentiis efficacissime bonorum effectionis. Hanc vero humanae dignitatis iacturam in « socializato » productionis processu subeundam, facile repensum iri autumant abundantia bonorum socialiter procreatorum, quae ad singulos profundantur, ut pro suo beneplacito commodis et cultui vitae libere ea applicare valeant. Societas ergo qualem socialismus fingit, altera ex parte absque vi plane nimia nec esse nec concipi potest, ex altera parte haud minus falsae libertati indulget, vera sociali auctoritate ab ea exsulante, quippe quae non in temporalibus e ac materialibus commodis innitatur, sed a solo Deo, rerum omnium Creatore atque ultimo fine descendat (54). Catholicus et socialista pugnantia dicunt. Quodsi socialismus, ut omnes errores, aliquid in se veritatis admisit (quod quidem Summi Pontifices numquam sunt inficiati), nititur tamen doctrina de humana societate, ipsi propria, a vero christianismo absona. Socialismus religiosus, socialismus christianus pugnantia dicunt: nemo potest simul catholicus probus esse et veri nominis socialista. Socialismus mores cultumque pervadens. Quae quidem omnia, a Nobis sollemni auctoritate innovata et confirmata, pari modo applicanda sunt novo cuidam socialistico procedendi modo, hactenus quidem minus noto, nunc vero ad plures socialismi sectas propagato. In animos moresque instituendos imprimis incumbit; praecipue quidem infantes ipsos teneros amicitiae specie sibi allicit secumque trahit, sed totam etiam hominum multitudinem complectitur, ut homines tandem socialistici formentur, qui humanum convictum ad socialismi placita conforment. Cum in Nostris Encyclicis Litteris Divini illius Magistri, quibus principiis insistat, quos fines persequatur paedagogia christiana docuerimus abunde (55), quam eis repugnent quae facit et quaerit hic socialismus mores cultumque pervadens, tam perspicuum est et evidens, ut declaratione non indigeat. Gravissima vero quae secum fert pericula videntur ii aut ignorare aut minus ponderare, qui nihil pensi habent eis pro rerum gravitate fortiter naviterque resistere. Hos de imminenti gravissimo damno commonefacere Nostri pastoralis officii est: meminerint omnes, huius socialismi mores cultumque pervadentis parentem quidem liberalismum fuisse, heredem vero « bolscevismum » futurum. Catholici transfugae in castris socialismi. Quae cum ita sint, Venerabiles Fratres, intelligere potestis quanto cum dolore cernamus, in quibusdam praesertim regionibus, filios Nostros non paucos, quos veram fidem rectamque voluntatem deposuisse persuadere Nobis non possumus, ab Ecclesiae castris transfugisse et ad socialismi acies convolasse: quorum alii ut aperte socialistarum nomine glorientur et dogmata ipsa socialistica profiteantur, alii vel socordes vel etiam quasi inviti ut consociationibus adhaereant, quae professione aut factis sunt socialisticae. Nos autem, paterna sollicitudine anxii, animo revolvimus et perscrutari conamur, qui fieri potuerit ut eo usque aberraverint, et audire Nobis videmur, quae multi ex eis respondent et causantur: ab Ecclesia et eis qui Ecclesiae addictos se proclamant, locupletibus faveri, operarios neglegi, curam horum haberi nullam; eam ob causam se, ut sibi consulerent, in acies socialismi instrui et inseri debuisse. Deflendum sane est, Venerabiles Fratres, fuisse, immo etiam nunc esse, qui cum catholicos se profiteantur, sublimis illius iustitiae et caritatis legis, qua non solum, quod suum est cuique reddere, sed fratribus egentibus ut ipsi Christo Domino succurrere tenemur (56), fere immemores sunt, quodque gravius, ob lucri cupiditatem operarios vexare non verentur. Immo vero, non desunt qui religione ipsa abutantur, eiusque nomine iniustas exactiones velare conentur, ut a iustis plane operariorum expostulationibus se tutentur. Quorum agendi rationem graviter arguere nunquam desistemus. Ipsi enim in causa sunt, cur Ecclesia, etsi immerito, videri potuerit et insimularetur partes agere locupletium, eorum autem, qui quasi naturali sua hereditate privati erant, necessitatibus et angustiis minime commoveri. Immerito et iniuria haec videri et dici, totius Ecclesiae historia dare demonstrat; ipsaeque Encyclicae Litterae, quarum anniversarium festum celebramus, luculentissimum testimonium sunt in Ecclesiam eiusque doctrinam nonnisi iniustissime has calumnias et contumelias coniici. Ut redeant invitantur. Verumtamen tantum abest ut, iniuria lacessiti aut paterno dolore deiecti, filios misere deceptos et tam longe a vero et salute digressos repellamus aut reiiciamus, ut effici non possit, quin omni qua possumus sollicitudine, ad maternum Ecclesiae sinum, ut revertantur, invitemus. Utinam voci Nostrae pronas praebeant aures! Utinam unde exiere, eo redeant, domum nimirum paternam, ibique consistant, ubi proprius eorum locus est, in eorum videlicet ordinibus, qui monita a Leone promulgata et a Nobis sollemniter innovata studiose secuti, societatem ad mentem Ecclesiae, sociali iustitia socialique caritate firmatis, instaurare nituntur. Sibique persuadeant nullibi se posse etiam in terris pleniorem invenire beatitudinem, nisi apud Eum, qui propter nos egenus est factus, cum esset dives, ut Illius inopia nos divites essemus (57), qui pauper fuit et in laboribus a iuventute sua, qui omnes laborantes et oneratos ad Se invitat ut eos in caritate Cordis Sui plene reficiat (58), qui denique sine ulla personarum acceptione, plus exiget ab iis quibus plus datum est (59), et « reddet unicuique secundum opera eius » (60). 3.- Morum renovatio. Verum, si rem diligentius penitiusque inspiciamus, liquido deprehendemus, hanc optatissimam instaurationem socialem spiritus christiani renovatio, a quo misere passim defecerunt tot homines rei oeconomicae addicti, praecedat oportere, ne tot conatus incassum cadant, aedificiumque struatur non super petram sed super mobilem arenam (61). Et sane, hodiernam oeconomiam conspeximus, Venerabiles Fratres dilectique Filii, eamque gravissimis vitiis laborantem agnovimus. Communismum quoque et socialismum rursus in iudicium vocavimus, eorumque omnes vel mitigatas species ab Evangelii praeceptis longe aberrare deprehendimus. « Quare — ut Decessoris Nostri verbis utamur, — si societati generis humani medendum est, revocatio vitae institutorumque christianorum sola medebitur » (62). Nam haec una nimiae de caducis rebus sollicitudini, quae omnium est vitiorum origo, efficax remedium afferre, haec una fascinatos hominum oculos, in fluxis huius mundi rebus plane defixos, inde avellere et ad caelum attollere potest. Quo quidem remedio nunc humanam consortionem maxime indigere quis neget? Praecipua hodierni regiminis deordinatio: damnum animarum. Etenim omnium animi temporalibus perturbationibus, cladibus, ruinis fere unite afficiuntur. Sed quid, si christianis oculis, prout decet, res perpendimus, haec omnia sunt, si cum animarum ruina conferantur? Nihilominus haud temere dici potest eas nunc esse socialis atque oeconomicae vitae rationes, ut ingenti hominum numero maxima impedimenta creent quominus unum illud necessarium, aeternam nempe salutem, curent. Innumerabilium equidem harum ovium Pastor et Tutor a Pastorum Principe, qui eas Sanguine Suo redemit, constituti, hoc maximum earum periculum siccis oculis contemplari non possumus; quin potius, pastoralis officii memores, paterna sollicitudine et quomodo eis opitulari possimus continenter meditamur, aliorum quoque, quorum ex iustitia aut caritate interest, indefesso studio advocato. Quid enim proderit hominibus sapientiore divitiarum usu vel ad universum mundum lucrandum aptiores fieri, si inde animae suae detrimentum patiantur? (63). Quid, eos tuta de re oeconomica principia docere, si effrena cupiditate et sordida. suarum rerum studio ita abripi se sinant, ut, « audientes mandata Domini, omnia faciant contraria? » (64). Huius damni causae. Huius vero a christiana lege in re sociali et oeconomica defectionis, et inde profluentis plurimorum opificum a fide catholica apostasiae radix et fons sunt inordinatae animi affectiones, triste consectarium primaevae labis, quae miram humanarum facultatum concordiam ita disiunxit, ut homo pravis cupiditatibus facile abstractus ad caduca huius mundi bona caelestibus et firmis anteponenda vehementer incitetur. Hinc inexplebilis illa divitiarum et temporalium bonorum sitis, quae homines ad Dei leges infringendas et proximorum iura conculcanda omnibus quidem temporibus impulit, sed per hodiernam rei oeconomicae rationem humanae fragilitati longe plures parat laqueos. Etenim cum incertus status rei oeconomicae ac praesertim eiusdem complexionis, summam assiduamque postulet eorum qui illi se dedunt virium contentionem, nonnulli conscientiae stimulis ita obduruerunt, ut in eam devenerint sententiam sibi licitum esse et lucra sua quoquo modo augere, et opes magno conatu studioque partas per fas et nefas contra repentinos fortunae casus tueri. Facilia emolumenta, quae cuilibet in mercatu omni lege soluto obveniunt, permultos ad merces permutandas distrahendasque alliciunt, qui, id unum inhiantes, ut minimo interiecto labore expedita sibi lucra comparent, effrena negotiatione, mercium pretia pro arbitrio et aviditate tam crebro augent vel minuunt, ut prudentes fabricatorum provisiones pessum dent. Quae lege sunt statuta ad foederatos quaestus provehendos, dum rerum agendarum periculum dividunt ac finiunt, foedissimae licentiae ansam praebuerunt. Cernimus enim ab hac extenuata rationum reddendarum obligatione animos modice tangi; insuper in tutamine communis cuiusdam nominis delitescendo, pessimas perpetrari iniurias et circumscriptiones; tandem oeconomicarum consociationum curatores, muneris sui oblitos, eorum prodere iura, quorum compendia administranda susceperant. Neque postremo omittendi sunt callidi illi viri, qui de honesta artificii sui utilitate minime solliciti, hominum cupiditatibus stimulos subiicere haud verentur, eisque excitatis ad proprium lucrum utuntur. Gravissima haec incommoda propulsare, vel etiam antevertere, potuisset severa ac tuta morum disciplina a rei publicae moderatoribus strenue exacta: haec tamen nimis saepe misere defecit. Nam, cum novae oeconomiae rationis germina tunc primum erumperent, quando rationalismi placita in plurium mentibus insederant radicesque egerant, brevi oeconomica quaedam doctrina a vera lege morali remota est orta, quo factum est ut humanis cupiditatibus habenae prorsus laxarentur. Itaque evenit, ut multo quam antea plures nihil nisi de divitiis quacumque ratione augendis solliciti essent; seque super omnia et prae omnibus quaerentes, nihil, ne maxima quidem in alios delicta, sibi religioni verterent. Qui primi vero hanc spatiosam viam, quae ducit ad perditionem (65), sunt ingressi, ii facile sive apparentis sui successus exemplo, sive insolenti suarum divitiarum pompa, sive aliorum conscientiam quasi inanibus anxietatibus exagitatam deridendo, sive demum timoratiores competitores conculcando, plurimos iniquitatis suae imitatores nacti sunt. Pronum vero fuit, ut rei oeconomicae moderatoribus a recto tramite deviis euntibus, operariorum quoque vulgus in idem barathrum passim rueret praeceps; idque eo magis quod plurimi ex praefectis artificum suis operariis ut meris instrumentis usi sunt, nihil prorsus de eorum anima solliciti, immo de supernis rebus ne cogitantes quidem. Et sane, horrescit animus, si gravissima perpendantur pericula, quibus in modernis officinis obiiciuntur operariorum (iuniorum praesertim) mores et puellarum aliarumque mulierum pudicitia; si mente recolamus quam saepe hodiernum rei oeconomicae genus et praesertim absona habitandi ratio familiari vinculo familiarique vitae consuetudini obstacula creet; si memoria repetamus quot quantaque festis diebus rite sanctificandis inferuntur impedimenta; si universalem consideremus extenuationem sensus illius vere christiani, quo vel rudes et indocti homines tam alta sapere consueverant, eius loco suffecta de quotidiano victu utcumque comparando unica sollicitudine. Atque ita labor corporalis, quem divina Providentia etiam post originale peccatum in humani corporis simul et animi bonum statuerat exercendum, in perversionis instrumentum passim convertitur: iners scilicet materia ex officina nobilitata egreditur, homines vero ibidem corrumpuntur et viliores fiunt. Remedia. a) Christiana ratione informetur vita oeconomica. Huic tam lugendae animarum cladi, qua perdurante omne societatis regenerandae studium irritum erit, nullum validum remedium afferri potest nisi ad evangelicam doctrinam aperte et sincere redeant homines, ad Illius nimirum praecepta, qui unus verba vitae aeternae habet (66), talia videlicet verba. quae caelis et terra transeuntibus, nunquam praeteribunt (67). Siquidem, quotquot sunt in re sociali vere periti, enixe expetunt compositionem ad normas rationis exactam, quae vitam oeconomicam ad sanum rectumque ordinem reducat. Sed hic ordo, quem Nos ipsi vehementer exoptamus impensoque fovemus studio, mancus omnino et imperfectus erit, nisi omnes humanae efficientiae ad miram divini consilii unitatem imitandam et, quantum humanis viribus datum est, assequendam amice conspirent: perfectum dicimus illusi ordinem, quem magna vi et contentione proclamat Ecclesia, quem recta ipsa expostulat humana ratio: ut nimirum ad Deum tamquam ad primum ac supremum totius creatae efficientiae terminum omnia dirigantur, et sub Deo creata quaelibet bona ut mera instrumenta habeantur, quibus tantum utendum sit quantum ad supremum finem attingendum ducant. Neque putandum est per hoc minoris fieri aut minus dignitati humanae consonas aestimari quaestuosas artes ; quin immo in iis apertam divini Conditoris voluntatem venerabundi agnoscere docemur, qui posuit hominem in terra ut operaretur illam, eaque ad suas necessitates multifariam uteretur. Fortunam autem suam rite et iuste amplificare non prohibentur quicumque ad bona progignenda dant operam, immo aequum est, ut qui communitati deservit eamque reddit ditiorem, ex auctis communitatis bonis ipse quoque pro sua condicione ditior fiat, dummodo haec omnia cum debito erga Dei leges obsequio et illaesis aliorum iuribus quaerantur et secundum fidei et rectae rationis ordinem adhibeantur. Quae si ab omnibus, si ubique, si semper serventur, non modo rerum confectio et acquisitio, sed divitiarum quoque usus, qui nunc saepe tam inordinatus cernitur, brevi intra aequitatis et iustae distributionis limites revocabitur: acque sordido propriarum dumtaxat rerum studio, quod nostrae aetatis est dedecus et grande peccatum, re et factis opponetur soavissima at simul validissima christianae moderationis lex, qua homo iubetur quaerere primum regnum Dei et iustitiam eius, certo sciens bona quoque temporalia ex divina liberalitate certaque promissione sibi quantum opus fuerit adiectum iri (68). b) Caritatis partes. Verum, in his omnibus praestandis, potiores partes semper lex caritatis teneat oportet, « quod est vinculum perfectionis » (69). Quam ergo falluntur incauti illi reformatores, qui solam iustitiam eamque commutativam servandam curantes, caritatis auxilium superbe reiiciunt! Profecto iustitiae ex officio debitae et inique denegatae caritas vicaria succedere nequit. At, etsi omnia sibi debita quisque hominum supponatur tandem adepturus, amplissimus caritati semper patebit campus : sola enim iustitia, vel fidelissime exhibita, socialium certaminum causas quidem removere, nunquam tamen corda unire animosque copulare poterit. Iam vero quaecumque ad pacem firmandam mutuumque inter homines auxilium promovendum sunt instituta, quantumvis perfecta videantur, in mutuo animorum vinculo, quo sodales invicem uniantur, potissimum habent suae firmitatis fundamentum, quo deficiente, ut saepius experiendo didicimus, optima quaeque praescripta irrita evadunt. Itaque tunc solam vera omnium in unum commune bonum conspiratio haberi poterit, cum societatis partes intime sentiant se unius esse magnae familiae membra eiusdemque caelestis Patris filios, immo se unum corpus in Christo, « singuli autem alter alterius membra » (70), ita ut « si quid patitur unum membrum. compatiantur omnia membra » (71). Tunc enim divites aliique proceres, pristinam suam erga pauperiores fratres incuriam in sollicitam et operosam dilectionem mutabunt, eorum insta postulata aperto corde excipient, eorumque forte culpis et erroribus libenter parcent. Operarii vero, quovis odii invidiaeque sensu, quo socialis certaminis fautores tam callide abutuntur, sincere restincto, locum sibi a divina Providentia in humana societate assignatum non solum non fastidient, sed magni facient, utpote bene sibi consoli, ad commune bonum pro suo quemque munere et officio vere utiliter et honorifice adlaborare eiusque vestigia pressius sequi, qui cum in forma Dei esset, faber inter homines esse et fabri filius haberi voluit. Opus adstat sane arduum. Ex hac igitur nova in mundum diffusione Evangelici spiritus, qui christianae moderationis et universalis caritatis spiritus est, optatissimam illam ac plenam humanae societatis instaurationem in Christo illamque « Pacem Christi in Regno Christi futuram confidimus, in quam ab ipso Pontificatus Nostri exordio, omnes curas Nostras omnemque pastoralem sollicitudinem intendere decrevimus firmiterque apud Nos statuimus (72); Vosque, Venerabiles Fratres, qui Ecclesiam Dei, Spiritu Sancto mandante, Nobiscum regitis (73), ad eundem hunc praecipuum et in praesens maxime necessarium finem, in omnibus orbis partibus, etiam in regionibus sacrarum ad infideles Missionum. laudabili admodum zelo impense adlaboratis. Vobis sint merita laudationum praeconia, simulque iis omnibus sive clericis sive laicis, quos eiusdem magni operis cotidianos participes atque validos adiutores laeti conspicimus, dilectos Filios Nostros Actioni Catholicae addictos, qui peculiari studio de re sociali coram, quatenus haec Ecclesiae ex ipsa sua divina institutione competit et incumbit, Nobiscum suscipiunt. Hos. omnes etiam atque etiam in Domino hortamur, ut nullis parcant laboribus, nullis vincantur difficultatibus, sed magis magisque in dies confortentur et sint robusti (74). Arduum sane ipsis aggrediendum proponimus opus: probe enim novimus utrinque, sive inter superiores, sive inter inferiores societatis classes, obstacula et impedimenta, quae vinci debeant, exstare plurima. Ne tamen animos despondeant: asperis certaminibus .se obiicere christianorum est graves autem exantlare labores, eorum qui ut boni Christi milites (75) eum propius sequuntur. Omnipotenti ergo auxilio unice confisi Illius, qui « omnes homines vult salvos fieri » (76), miseras illas animas a Deo aversas totis viribus iuvare contendamus easque a temporalibus curis abstrahentes, quibus nimis implicantur, ad aeterna fidenter aspirare doceamus. Id autem quandoque facilius obtinebitur, quam prima fronte sperandum forte videbatur. Etenim, si etiam in latebris vel perditissimi hominis latent, ceu igniculi sub cinere. mirae spirituales vires, testimonia haud dubia illius animae naturaliter christianae, quanto magis in cordibus eorum quam plurimorum, qui potius per ignorantiam vel externa rerum adiuncta in errorem inducti sunt! Ceterum, laeta quaedam socialis restaurationis signa ipsa opificum agmina iam portendunt, in quibus magno animi Nostri gaudio confertos cernimus etiam globos iuniorum operariorum, qui et secundis auribus divinae gratiae consilia excipiunt et miro zelo socios suos Christo lucrifacere student. Nec minori lande prosequendi sunt opificum coetuum duces qui, propriis commodis posthabitis et unice de sodaliuni suorum bono solliciti. aequas eorum expostulationes cum totius artificii prosperitate prudenter componere et promovere satagunt, neque ab eximio hoc munere se deterrere sinunt ullis sive impedimentis sive suspicionibus. Quin et complures iuvenes, mox inter societatis proceres sive ob ingenium sive ob divitias clarum locum habituros, intensiore studio sociales res excolentes est cernere, qui sociali instaurationi totos se reapse dedituros laetam spem faciunt. Qua via procedeadum. Itaque praesentes rerum rationes qua via, Venerabiles Fratres, incedendum sit clare demonstrant. Nobis enim nunc, ut alias non semel in Ecclesiae historia, mundus obiicitur magna ex parte in paganismum fere relapsus. Ut integrae hae hominum classes ad Christum, quem negarunt. reducantur, ex iis ipsis seligendi sunt et formandi auxiliares Ecclesiae milites, qui illos illorumque mentes et optata: bene norint, qui in eorum corda suavi quadam fraterna cantate penetrare possint. Primi et proximi nimirum opificum apostoli, opifices sint oportet; apostoli vero inter artificii commerciique asseclas, ex iisdem hominibus esse debent. Hos laicos cum opificum tum herorum apostolos studiose quaerere, prudenter eligere, apte excolere et instituere Vestrum, Venerabiles Fratres, vestrique cleri potissimum est. Difficilis sane provincia sacerdotibus imponitur, ad quam obeundam acri de re sociali studio vite parandi sunt quicumque in spem Ecclesiae adolescunt; sed maxime necesse est ut, quos peculiari ratione ad hoc munus deputaturi estis, tales se exhibeant, qui exquisitissimo iustitiae sensu praediti, cuiuscumque iniqua expostulanti aut iniuste agenti, virili prorsus constantia obsistant; qui prudentia et discretione a quovis extremo aliena excellant; quos praesertim caritas Christi intime pervaserit, quae una valet hominum corda et voluntates iustitiae aequitatisque legibus fortiter simul et suaviter subigere. Hac via, quam felix rerum usus non semel comprobavit, omni alacritate incedendum esse non est cnr ambigamus. Hos autem dilectos Filios Nostros ad tantum opus electos enixe in Domino hortamur, ut excolendis viris sibi commissis totos se dedant, in eoque officio apprime sacerdotali et apostolico adimplendo christianae institutionis vi opportune utantur, iuvenes docendo, christiana sodalitia instituendo, studiorum coenacula condendo ad normam fidei excolendorum. In primis autem magni faciant et in bonum suorum alumnorum assidue adhibeant pretiosissimum cum privatae tum socialis instaurationis instrumentum, quod Litteris Nostris Encyclicis Mens Nostra (77) in Exercitiis spiritualibus positum esse edocuimus ; quibus Litteris cum Exercitia pro laicis quibuscumque, tum etiam utilissimos opificum Secessus aperte commemoravimus vehementerque commendavimus: in illa enim spiritus schola non modo optimi excoluntur christiani, sed veri quoque apostoli pro quavis vitae condicione instituuntur, et igne Cordis Christi inflammantur. Ex hac schola, ut Apostoli e Coenaculo Hierosolymitano, prodibunt in fide fortissimi, invitta in insectationibus coustantia firmati, zelo flagrantes, de Regno Christi quaquaversus propagando solum solliciti. Et sane, talibus nane maxime opus est robustis Christi militibus, qui totis viribus adlaborent ad humanam familiam incolumem servandam ab immani prorsus exitio, in quod rueret si, spretis evangelicis doctrinis, ille rerum ordo praevalere permitteretur, qui non minus leges naturae quam divinas conculcat. Ecclesia Christi super inconcussam petram constituta nihil habet cur sibi timeat, cum pro certo sciat nunquam fore ut portae inferi contra ipsam praevaleant (78): quin immo tot saeculorum usu compertum habet se e maximis procellis fortiorem egredi solere novisque ornatam triumphis. Sed materna eius viscera nequeunt non commoveri ob innumera mala, quibus inter huiusmodi procellas tot hominum milia vexarentur, atque potissimum ob gravissima spiritualia damna inde secutura, quae tot animas Christi Sanguine redemptas ad aeternam agerent ruinam. Nihil igitur intentatum relinqui debet ad tanta mala ab humana societate avertenda: huc labores, huc industriae omnes, huc assiduae fervidaeque ad Deum preces vergant. Etenim, divina adiuvante gratia, humanae familiae sortes in manibus nostris sunt. Ne sinamus. Venerabiles Fratres dilectique Filii, ut filii hnius saeculi in generatione sua nobis prudentiores videantur, qui ex divina bonitate filii lucis sumus (79). Illos siquidem deprehendimus summa sagacitate strenuos asseclas sibi seligere et instituere, qui errores suos peromnes hominum ordines totiusque orbis terrarum plagas in dies latius diffundant. Quandocumque autem Ecclesiam Christi vehementius impugnare suscipiunt, videmus eos intestinis dissentionibus sepositis in unam aciem magna concordia cogi et ad communem finem assequendum viribus prorsus unitis adlaborare. Arcta commendatur unio :et conspiratio. Iam vero, quot quantaque indefessus catholicorum zelus, cum ad bonum sociale et oeconomicum, tum in re scholari et religiosa ubique moliatur, nemo profecto est qui ignoret. Sed mira haec et laboriosa actio haud raro minus efficax evadit ob vires nimis in diversa distractas. Uniantur igitur omnes bonae voluntatis viri, quotquot sub Ecclesiae Pastoribus hoc bonum ac pacificum Christi certamen certare volunt; omnesque. Ecclesia duce ac magistra, in christianam humanae consortionis restaurationem, quam Leo XIII per immortales Litteras Rerum novarum auspicatus est; pro cuiusque ingenio, viribus, condicione, aliquid conferre nitantur ; non se nec sua quaerentes, sed quae sunt Iesu Christi (80); non propria consilia omnino urgere contendentes, sed ea vel optima remittere parati, si maius commune bonum id requirere videatur: ut in omnibus et super omnia Christus regnet, Christus imperet, cui « honor et gloria et potestas in saecula » (81). Quod ut fiat feliciter, Vobis omnibus, Venerabiles Fratres dilectique Filii, quotquot permagnae Catholicae familiae Nobis commissae estis membra, at peculiari quadam cordis Nostri dilectione opificibus aliisque manualium artium operariis a divina Providentia vehementius Nobis commendatis necnon christianis heris operumque curatoribus, paterno ex animo Apostolicam Benedictionem impertimus. Datum Romae apud Sanctum Petrum, die XV mensis Maii, anno MDCCCCXXXI. Pontificatus Nostri anno decimo. PIUS PP. XI Notae. (1) Litt. Encycl. Arcanum, d. 10 Febr. 1880. (2) Litt. Encycl. Diuturnum, d. 29 lunii 1881. (3) Litt. Encycl. Immortale Dei, d. 1 Nov. 1885. (4) Litt. Encycl. Sapientiae christianae, d. 10 Ian. 1890. (5) Litt. Encycl. Quod apostolici muneris, d. 28 Dec. 1878. (6) Litt. Encycl. Libertas, d. 20 Iunii 1888. (7) Litt. Encycl. Rerum novarum. d. 15 Maii 1891, n. 1. (8) Cfr. Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 13. (9) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 2. (10) Cfr. Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 13. (11) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 1. (12) MATTH., VII, 29. (13) S. AMBROS., De excessu fratris sui Satyri, lib. I, 44. (14) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 13. (15) Satis sit aliqua tantum eorum indicare: LEO XIII, Litt. Apostol. Praeclara, d. 20 Iunii 1894; Litt. Encycl. Graves de communi. d. 18 Ian. 1901. — Plus X, Motu proprio De Actione populari christiana, d. 8 Dec. 1903. — BENEDICTUS XV, Litt, Encycl. Ad beatissimi, d. 1 Nov. 1914. — Plus XI, Litt. Encycl. Ubi arcano, d. 23 Dec. 1922; Litt. Encycl. Rite expiatis, d. 30 Apr. 1926. (16) Cfr. La Hiérarchie catholique et le Problème social depuis l'Encyclique « Rerum novarum » – 1891-1931, pp. XVI-335: edidit « Union internationale d'Etudes Sociales fondée à Malines, en 1920, sous la présidence du Card. Mercier. » – Paris, éditions «Spes », 1931. (17) Is., XI, 12. (18) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 26 (19) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 29. (20) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 36. (21) Litt. Encycl. Rerum uovarum, n. 42. (22) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 43. (23) Pius X, Litt. Encycl. Singulari quodam, d. 24 Sept. 1912. (24) Cfr. Epist. Sacrae Congr. Concilii ad Episcopum Insulensem, 5 lunii 1929. (25) Cfr. Rom., I, 14. (26) Cfr. Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 13. (27) Litt. Encycl. Ubi arcano, d. 23 Dec. 1922. (28) Litt. Encycl. Ubi arcano, d. 23 Dec. 1922. (29) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 19. (30) Cfr. Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 19. (31) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 7. (32) Allocutio ad Conventum Act. Cath. per Italiam, d. 16 Maii 1926. (33) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 6. (34) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 10. (35) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 35. (36) Cfr. S. Taort., Summ. Theol., 1I-I1, q. 134. (37) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 27. (38) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 15. (39) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 7. (40) II Thess., III, 10. (41) Cfr. Il Thess., III, 8-10. (42) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 35. (43) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 34. (44) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 17. (45) Cfr. Litt. Encycl. Casti connubii, d. 31 Dec. 1930. (46) Cfr. S. THOMAS, De regimine principum, I, 15. – Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 27. (47) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 16. (48) Cfr. S. THOM., Contra Gent., III, 71; cfr. Summ. Theol., I, q. 65, a. 2. i. c. (49) Cfr. Litt. Encycl. Immortale Dei, d. 1 Nov. 1585. (50) Cfr. Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 42. (51) Eph., IV, 16. (52) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 15. (53) Cfr. Rom.. XIII, 1. (54) Cfr. Litt. Encycl. Diuturnum, d. 29 Iunii 1881. (55) Litt. Encycl. Divini illius Magistri, d. 31 Dec. 1929. (56) Cfr. Epist. S. IACOBI, c. 2. (57) II Cor., VIII, 9. (58) MATTH., XI, 28. (59) Cfr. Luc., XII, 48. (60) MATTH., XVI, 27. (61) Cfr. MATTH., VII, 24 sqq. (62) Litt. Encycl. Rerum novarum, n. 22. (63) Cfr. MATTH. XVI, 26. (64) Cfr. Iudic., II, 17. (65) Cfr. MATTH., VII, 13. (66) Cfr. Io., VI, 70. (67) Cfr. MATTH., XXIV, 35. (68) Cfr. MATTH., VI, 33. (69) Coloss., 11I, 14. (70) Rom., XII, 5. (71) I Cor., XII, 26. (72) Cfr. Litt. Encycl. Ubi arcano, d. 23 Dee. 1922. (73) Cfr. Act., XX, 28. (74) Cfr. Deuter., XXXI, 7. (75) Cfr. II Tim., II, 3. (76) I Tim., II, 4. (77) Litt. Encycl. Mens Nostra, d. 20 Dec. 1929. (78) Cfr. MATTI., XVI, 18. (79) Cfr. Luc., XVI, 8. (80) Cfr. Philipp., II, 21. (81) Apoc., V, 13. |
PIUS PP. X EPISTOLA QUOD NOBIS* VENERABILI FRATRI ALFREDUM EPISCOPO TITULARI ARCENSI, ADMINISTRATORI APOSTOLICO DIOECESIS LUCANENSIS Venerabilis Frater, salutem et apostolicam benedictionem. — Quod Nobis nuntias, anno vertente, sacra solemnia in tua dioecesi fore ob memoriam institutae in pago Ticinensi hierarchiae ecclesiasticae, gratum est; praesertim quia Sedis Apostolicae paternam de vobis providentiam hac re cernimus illustratum iri. Decet autem tuos eo vel splendidius eius facti memoriam celebrare velle in gratiam tui, quem audimus abhinc annis viginti quinque a primo istius dioecesis antistite primum omnium esse creatum sacerdotem. Nos, quibus es merito carus, te faustis ominibus iam nunc prosequimur: novimus enim tuam pastoralis officii diligentiam, cuius quidem illa etiam sunt Nobis argumento, et quod vetustam nobilemque aedem, Lucani" principem, reficiendam novoque cultu exornandam curasti, et quod in ea ipsa aede, quae propediem patebit iterum celebritati sacrorum, dioecesanam habere Synodum decrevisti. Denique in saecularibus honoribus Carolo Borromaeo tribuendis - quoniam istius dioecesis pars maxima ditioni paruit sanctissimi Episcopi - valde probamus tibi esse curae, ut Lucanenses tui nemini cedant. Auspicem divinorum munerum ac testem benevolentiae Nostrae, tibi, Venerabilis Frater, et Clero populoque tuo apostolicam benedictionem peramanter impertimus. Datum Romae apud Sanctum Petrum, die IX Maii MCMX, Pontificatus Nostri anno septimo. PIUS PP. X |
Eusebius Hieronymus Stridonensis Dialogus adversus Pelagianos, sub persona Attici catholici et Critobuli haeretici 1. Vix dum Origeniana perfidia quaqua patuit Christianus orbis damnata, Hieronymo cervices subdiderat, cum subito Pelagianum bellum exardere, Ecclesias late pervagari, natumque adeo monstris elidendis doctorem maximum, tametsi jam senio confectum, ut in aciem descenderet, excitare: ut nulla, opinor, laus umquam esset jugulatae haereseos, qua ille aut solus non donaretur, aut primus. Exsecrabilem doctrinam quam Romae didicerat a Rufino quodam Syro Pelagius, Palaestinam importavit circa annum Christi 412, et Hierosolymae docuit, ubi annuente ejus urbis episcopo Joanne, usque adeo profecit, ut essent qui suo de nomine appellarentur. Summa haereseos per id temporis haec erat, Posse homines sine peccato esse si velint: Divinae gratiae necessitatem arbitrii libertati officere: et, quod minori studio videtur tunc saltem jactatum, Non esse traducem peccati. Hieronymus in libris, quos ab eo tempore elaboravit, maxime Commentariis in Jeremiam detestandam superbiam suggillare arrepta occasione non destitit; sed nominibus continuo pepercit, quos eos mallet corripi, quam infamari. Verum post ferme biennium, et vix primo libro in laudatum Prophetam expleto, stylum contra haereticum acuit, deditque Ctesiphonti epistolam, quam in priori tomo excudimus sub numero 133, in qua natam e veterum Stoicorum fontibus ἀπαθείαν ita jugulat, ut tamen nisi velitatione illa haeretici resipiscerent, conditurum se libros minitetur, quibus impiae factionis cuniculos omnes subverteret. Re ipsa haud multo post rogatus a fratribus tres hosce libros evulgavit, in quibus Socratico more ex utraque parte quid pro haeresi vel contra dici posset exponens, Attici et Critobuli personas induxit secum invicem disceptantes, ut et orthodoxum dogma clarius exponeret, et haereticum impugnaret fortius. Hoc versibus elegantissimis S. Prosper Carm. de Ingratis praedicat: Tunc etiam Bethlei praeclari nominis hospes, Hebraeo simul et Graio, Latioque venustus Eloquio, morum exemplum, mundique magister, HIERONYMUS, libris valde excellentibus hostem Dissecuit, noscique dedit, quo turbine veram Vellent exortae lucem obscurare tenebrae. 2. Annum, quo scripti sunt, ex Orosii Hispani presbyteri, qui tunc ad Hieronymi pedes sedit, Apologia licet ediscere; cujus quoque causam brevibus exponam, ut simul intelligas, quae per id temporis esset orthodoxae sententiae ratio, quis rerum status atque ordo, quantas vires, quosve sibi animos sumpsisset haeresis. Cum multum in utramque partem agitata quaestio de origine animae viris Ecclesiasticis negotium facesseret, ne diutius fluctuarent ingenia, S. Augustinus consulendum censuit maximum Ecclesiarum magistrum Hieronymum; ipsique adeo tunc apud se agenti Orosio auctor fuit, ut ad eum pergeret Hierosolymam, suasque illi deferendas litteras dedit eo super argumento, quae in I tomo numeris 131 et 132 exhibemus: libros quoque de Peccatorum meritis et remissione, et epistolam ad Hilarium, quibus scriptis quae Pelagiani discipuli atque in primis Coelestius clanculum effutierant mala dogmata confutabat. His instructus monimentis Hieronymum adiit Orosius, cui etiam de ore quae contra Coelestium Carthagine peracta fuerant exposuit. Continuo ad vulgi aures haec devenere, pluribusque Hieronymo, nonnullis etiam Pelagio astipulantibus, obortum dissidium est, quod Joannes Hierosolymitanus, qui primas haeretico deferebat, volens compescere, Orosium Hierosolymam accivit, ubi indicta totius cleri synodo, Pelagio ipso abstante, quid ille ex Africa contra ejus doctrinam advexisset, quibus iste se tueretur argumentis, exponere jussi sunt. Ut rem brevissime expediam, Pelagius judice usus suorum partium studioso, suaeque factionis interpretibus, qui Orosii Latine dicta Graece redderent subdola fide, ita synodi judicium evasit, ut periculosam invidiam in accusantem converterit, qui edita Apologia suspicionem haereseos a se omnem coactus est amovere. In hac vero Apologia quemadmodum res gesta est, per singulas partes enarrat Hispanus presbyter, atque in primis tempus designat, quo ipse consessus Hierosolymitanus est habitus: septem nempe et quadraginta dies ante primam Encaeniorum ejus templi diem. Festum illud teste Nicephoro Histor. lib. VIII in diem incidebat Septembris decimum quartum, unde subducta ratione compertum est, Synodum habitam exeunte Julio. De anno nihil est dubium, ipsum intelligi quadringentesimum decimum quintum; nam qui hoc anno Bethleem advenerat Orosius, sub insequentis verni tempus in Africam denuo solvit. Jam vero hoc anno, eo mense, deque ea synodo loquens, contra Pelagii errorem, quod homo possit mandata Dei sine gratia facile custodire, si velit, Hoc, inquit, beatus Hieronymus, cujus eloquium universus Occidens, sicut ros in vellus exspectat (multi enim jam haeretici cum dogmatibus suis ipso oppugnante supplosi sunt), in epistola sua, quam nuper ad Ctesiphontem edidit, condemnavit; similiter et in libro, quem NUNC scribit collata in modum Dialogi altercatione confutat. Neque vero dilatum opus in sequentem usque annum par est opinari, quandoquidem discedenti Orosio, ut diximus verno tempore, litteras dedit Hieronymus in nostra recensione 134, ad Augustinum perferendas, in quibus ipsum alloquens Hipponensem episcopum num. I, Certe, inquit, et in Dialogo, quem NUPER edidi, tuae beatitudinis, ut dignum fuerat, sum recordatus. Hoc autem sub tertii libri finem, atque adeo opere jam absoluto, scripsit, ut nulli dubium sit exeunti anno quadringentesimo decimo quinto illud esse ascribendum. 3. Contra editos a S. Doctore libros primum Anianus Celedensis, ut vulgo scribitur, diaconus, deinde Pelagius ipse haud multo post, cum Diospolitanam miserabilem synodum fefellisset, denique Theodorus Mopsuestenus episcopus, traduntur stylum acuisse. Verum Anniani et Pelagii, non duo, ut communis fert opinio, sed unum atque idem scriptum, quod collata opera elaboraverint, ex veterum, qui ejus meminerunt, testimoniis colligi posse videatur. Annianum Pelagii armigerum vocat Orosius: Stat, inquit, superbia immanissimus Goliath (Pelagius) habens post se armigerum suum, qui etsi ipse non dimicat, cuncta tamen aeris et ferri suffragia subministrat: Hieronymus illum, epist. 143, ad Augustin., dicit Copiosissime pasci, ut alienae blasphemiae verba frivola subministret; Gennadius nec nominat quidem; Pelagii autem scripta haeresi suae faventia non tacet: contra Sigebertus qui alios Anniani libros recenset, quos contra Hieronymum scripserit, non agnoscit. Sed quoquo se modo res habeat, scripta malis auspiciis nata male perdidit sequior aetas. Sanctus Pater ipse dum ea confutare diutius differt, tandem contempsit, quasi personam suam dedeceret naeniis ineptissimis respondere. Tantum Augustino insinuat, melius fore, si hoc ille faceret, Ne, inquit, compellamur contra haereticum nostra laudare. Porro Theodorum Mopsuestenum prodit Pelagianae historiae conditor conterraneus meus Henricus card. Norisius ex his Photii Biblioth. cod. 117: Lectum est opus Theodori Antiocheni, qui Mopsuestenus ille episcopus est, ut ex ejus quibusdam epistolis colligimus, hoc titulo, Contra asserentes, peccare homines natura, non voluntate. Ea disputatio quinque libris absolvitur, quos adversus Occidentales hac labe infectos scripsit. Inde enim oriundum haeresis hujus auctorem in Orientis modo regionibus versari, librosque de recens a se excogitata haeresi compositos, ad populares suos in patriam transmittere narrat, ut jam ibi multos per hanc artem in suam pertraxerit sententiam, integrasque adeo Ecclesias absurdis illis imbuerit opinionibus. Aram vero illorum librorum auctorem, sive nomine, sive cognomine incertum, appellat. Hunc etiam quintum evangelium confinxisse, illudque se in Eusebii Palaestini bibliothecis reperisse ait: rejecta praeterea divini ac veteris Testamenti versione, quam Septuaginta interpretes simul convenientes ediderunt, ut et Symmachi et Aquilae aliorumque interpretatione, propriam quamdam suam novamque conficere ausum, cum neque Hebraicae linguae, ut illi, a puero assuevisset, neque mentem S. Scripturae didicisset. Hebraeis tantummodo quibusdam abjectae sortis in disciplinam se tradidisse, atque hinc propriam sibi editionem scribere aggressum. Conviciator haereticus Hieronymum suppresso nomine describere clarius vix potuisset; quod enim Aramum vocat, non aliunde videtur esse, quam quod homo Pannonius degeret in Orientem. Verum neque hisce libris S. Doctor respondit, immo ne vidisse quidem illos, aut scivisse contra se scriptos videatur. Rursum non nisi quaedam ex illis supersunt excerpta, quae Marius Mercator contra Augustinum scripta arbitratus est, ac Latine a se reddita inseruit Commonitorio. 4. Porro inter caetera, quae ad Hieronymiani hujus operis augendam pro modulo nostro dignitatem praestitimus, ipsa illa ἀποσπασμάτια ex Mario Mercatore Baluzianae editionis huc duximus transferenda post Dialogum, ut videas quid contra Pelagianae sectae debellatorem (cur enim hoc ornare Hieronymum elogio dubitem?) homo qui sibi solus scire videbatur obstreperet. Totum vero opus exegimus ad veterum librorum fidem, maxime vero manuscriptorum Vaticani 4985 et antiquissimi Reginae Suecorum 286, quorum ope vitiosae antea lectiones passim emendantur. Dialogos contra Pelagianos Admonitio Prologus 1. Scribit motus fratrum expostulationibus. — Scripta jam ad Ctesiphontem epistola (Epist. 233), in qua ad interrogata respondi, crebra fratrum expostulatio fuit, cur promissum opus ultra differrem, in quo pollicitus sum, me ad cunctas eorum qui ἀπάθειαν praedicant, quaestiunculas responsurum. Nulli enim est dubium, quin Stoicorum et Peripateticorum, hoc est, veteris Academiae ista contentio sit, quod alii eorum asserant πάθη, quas nos perturbationes possumus dicere: aegritudinem, gaudium, spem, timorem eradicari et exstirpari posse de mentibus hominum: alii frangi eas, regi atque moderari, et quasi infrenes equos quibusdam lupatis coerceri. Quorum sententias et Tullius in Tusculanis disputationibus explicat, et Origenes Ecclesiasticae veritati in Stromatibus suis miscere conatur, ut praeteream Manichaeum, Priscillianum, Evagrium Iberitam Al. Hiboritam et Hyperboritam , Jovinianum, et totius pene Syriae haereticos, quos sermone gentili διεστραμμένως Massalianos, Graece εὐχίτας vocant; quorum omnium ista sententia est, posse ad perfectionem, et non dicam ad similitudinem, sed aequalitatem Dei humanam virtutem et scientiam pervenire: ita ut asserant se ne cogitatione quidem et ignorantia, cum ad consummationis culmen ascenderint, posse peccare. Et quamquam superiori epistola, quam ad Ctesiphontem scripsi contra errores eorum pro angustia temporis pauca perstrinxerim, hic liber, quem nunc cudere nitimur, Socraticorum consuetudinem servabit, ut ex utraque parte quid dici possit exponat, et magis perspicua veritas fiat, cum posuerit Al. proposuerit unusquisque quod senserit. Illud autem Origenis proprium est, et impossibile esse humanam a principio usque ad mortem, non peccare naturam: et rursum, esse possibile, cum se aliquis ad meliora converterit, ad tantam fortitudinem pervenire ut ultra non peccet. 2. Non invidia motus. — Adversum eos autem, qui me dicunt hoc opus inflammatum invidiae facibus scribere, breviter respondebo, numquam me haereticis pepercisse, et omni egisse studio, ut hostes Ecclesiae, mei quoque hostes fierent. Helvidius scripsit contra sanctae Mariae virginitatem perpetuam. Numquid ut ei responderem, ductus invidia sum, quem omnino in carne non vidi? Jovinianus, cujus nunc haeresis suscitatur, Romanam fidem, me absente turbavit, tam elinguis et sic sermonis putidi, ut magis misericordia dignus fuerit, quam invidia. Illi quoque respondi ut potui. Rufinus non uni urbi, sed orbi blasphemias Origenis et περὶ Ἀρχῶν libros, quantum in se fuit, intulit: ita ut Eusebii quoque primum librum Defensionis Origenis sub nomine Pamphili martyris ederet, et quasi ille parum dixisset, novum pro eo volumen evomeret. Num invidemus ei, quia respondimus, et tanta in eo eloquentiae fuere flumina, ut me a scribendi atque dictandi studio deterrerent? Palladius servilis nequitiae, eamdem haeresim instaurare conatus est, et novam translationis Hebraicae mihi calumniam struere. Num et illius ingenio nobilitatique invidemus Al. invidimus ? Nunc quoque mysterium iniquitatis operatur, et garrit unusquisque quod sentit: ego solus sum, qui cunctorum gloria mordear; et tam miser, ut his quoque invideam, qui non merentur invidiam. Unde ut omnibus probarem me non odisse homines, sed errores, nec aliquorum infamiam quaerere, magisque dolere vicem eorum, qui falsi nominis scientia supplantantur, Attici et Critobuli nomina posui, per quos et nostra pars et adversariorum quid sentiret, expromerem Al. exprimerem . Quin potius omnes qui catholicam sectamur fidem, optamus et cupimus damnari haeresim, homines emendari. Aut certe si in errore voluerint permanere, non nostram culpam esse qui scripsimus, sed eorum, qui mendacium praetulerunt veritati. Breviterque calumniatoribus respondemus, qui sua in eos maledicta conferunt, Manichaeorum esse sententiae, hominum damnare naturam, et liberum auferre arbitrium, et adjutorium Dei tollere. Rursumque apertissimae insaniae, hoc hominem dicere, quod Deus est. Et sic ingrediendum via regia, ut nec ad sinistram nec ad dextram declinemus; appetitumque propriae voluntatis, Dei semper credamus auxilio gubernari. Si quis autem falso se infamari clamitat, et gloriatur nostra sentire; tunc verae fidei probabit assensum, cum aperte et absque dolo adversa damnaverit: ne audiat illud Propheticum, Et in omnibus his non est conversa ad me praevaricatrix soror ejus Juda ex toto corde suo, sed in mendacio (Jerem. V, 7). Minorisque peccati est, sequi malum quod bonum putaveris, quam non audere defendere, quod bonum pro certo noveris. Qui minas, injuriam, paupertatem ferre non possumus, quomodo flammas Babylonis Al. Babylonias vincemus? Quod bellum servavit, pax ficta non auferat. Nolo timore perfidiam discere, cum veram fidem meae Christus reliquerit voluntati. Liber primus 1. Num possit homo sine peccato, si velit, esse. — ATTICUS. Dic mihi, Critobule, verumne est quod a te scriptum audio: Posse hominem sine peccato esse si velit: et facilia Dei esse praecepta? CRITOBULUS. Verum, Attice, sed non eodem sensu ab aemulis accipitur, quo a me dictum est. A. Quid enim ambiguitatis in dicto est, ut diversae intelligentiae tribuatur occasio? Nec quaero ut de utroque pariter respondeas. Duo enim a te proposita sunt. Unum, posse hominem sine peccato esse, si velit: alterum, facilia Dei esse praecepta. Licet ergo simul dicta sint, tamen per partes singulas disserantur, ut quorum una videtur fides, nulla sit in sententiarum diversitate contentio. C. Ego, Attice, dixi hominem absque peccato posse esse, si velit, non ut quidam maledici calumniantur, absque Dei gratia (quod etiam cogitare sacrilegium est), sed simpliciter posse, si velit, ut subaudiatur cum Dei gratia. A. Ergo et malorum in te operum auctor est Deus? C. Nequaquam ita ut autumas. Sed si quid in me boni habeo, illo suggerente et adjuvante completur. A. Non de natura quaero, sed de actu. Quis enim dubitat Deum omnium Creatorem? Hoc mihi respondeas velim: quod agis bonum, tuum est, an Dei? C. Meum est, et Dei; ut ego operer et ille adjuvet. A. Et quomodo haec omnium opinio est, quod Dei auferas gratiam, et quidquid homines agimus, propriae tantum asseras voluntatis? C. Miror, Attice, cur erroris alieni a me causam rationemque flagites, et id quaeras quod scriptum non est, cum perspicuum sit quod scripserim. Dixi hominem sine peccato esse posse, si velit. Numquid addidi, absque Dei gratia? A. Sed ex eo quod non addidisti, videris negare. C. Immo ex eo quod non negavi, dixisse existimandus sum. Neque enim quidquid non dicimus, negare arbitrandi sumus. A. Confiteris ergo, posse hominem sine peccato esse, si velit, cum Dei gratia? C. Non solum fateor; sed et libere proclamo. A. Errat ergo qui Dei gratiam tollit? C. Errat. Quin potius arbitrandus est impius, cum Dei nutu omnia gubernentur, et hoc quod sumus et habemus appetitum propriae voluntatis, Dei conditoris sit beneficium. Ut enim liberum possideamus arbitrium, et vel ad bonam, vel ad malam partem declinemus propria voluntate; cujus est gratiae, qui nos ad imaginem et ad similitudinem sui tales condidit. 2. Num gratiae Dei tribuendum? — A. Nulli, o Critobule, dubium est, ex ejus cuncta pendere judicio, qui creator est omnium, et quidquid habemus, illius beneficio deputandum. Sed quaero, hoc ipsum quod Dei asseris gratiae, utrum ad conditionis referas beneficium, an in singulis rebus putes esse quas gerimus, ut scilicet illius in omnibus utamur auxilio; an semel ab eo liberi arbitrii conditi, nostra voluntate vel viribus agamus quod volumus? Novi enim, plerosque vestrum ita ad Dei cuncta referre gratiam, ut non in partibus, sed in genere, hoc est, nequaquam in singulis rebus, sed in conditione arbitrii intelligant potestatem. C. Non est ita ut autumas, sed a me utrumque dicitur, ut et Dei gratiae sit, quod tales conditi sumus, et per singula opera illius adminiculo fulciamur. A. Constat ergo inter nos, in bonis operibus post propriam voluntatem, Dei nos niti auxilio, in malis diaboli. C. Constat, et super hoc nulla contentio est. A. Male ergo sentiunt, qui per singulas res quas agimus, Dei auferunt adjutorium, et illud quod Psalmista canit: Nisi Dominus aedificaverit domum, in vanum laborant qui aedificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilat qui custodit eam (Ps. CXXVI, 1, 2); et caetera hujuscemodi, perversis interpretationibus, immo risu dignis, ad alios sensus detorquere nituntur. 3. In singulis rebus Dei opus esse adjutorio. — C. Quid mihi necesse est contra alios dicere, cum meum responsum habeas? A. Tuum responsum cujusmodi? Eos bene sentire, an male? C. Et quae me cogit necessitas, ut contra alios promam sententiam? A. Disputationis ordo et ratio veritatis. An ignoras omne quod dicitur, aut esse, aut non esse; et aut inter bona, aut mala debere numerari? Hoc ergo de quo interrogo, aut bene dici, aut male, ingratis tibi fatendum est. C. Si in singulis rebus quas gerimus, Dei utendum est adjutorio, ergo et calamum temperare ad scribendum, et temperatum pumice terere, manumque aptare litteris, tacere, loqui, sedere, stare, ambulare, currere, comedere, jejunare, flere, ridere, et caetera hujuscemodi, nisi Deus juverit, non poterimus? A. Juxta meum sensum non posse perspicuum est. C. In quo igitur liberum habemus arbitrium, et Dei in nos gratia custoditur, si ne hoc quidem absque Deo possumus facere? 4. Quomodo datum liberum arbitrium. Libertati non officit Dei gratia. — A. Non sic donata est liberi arbitrii gratia, ut Dei per singula tollatur adminiculum. C. Non tollitur Dei adjutorium, cum creaturae ex semel dati liberi arbitrii gratia conserventur. Si enim absque Deo, et nisi per singula ille me juverit, nihil possum agere: nec pro bonis me juste operibus coronabit, nec affliget pro malis; sed in utroque suum vel recipiet, vel damnabit auxilium. A. Dic ergo simpliciter, cur Dei auferas gratiam? Quidquid enim tollis in partibus, necesse est ut et in genere neges. C. Non nego gratiam, cum ita me a Deo asseram conditum, ut per Dei gratiam meae datum sit voluntati, vel facere quid, vel non facere. A. Dormitat ergo Deus in operibus nostris, semel data liberi arbitrii potestate: nec orandus est, ut in singulis operibus nos juvet, cum voluntatis nostrae sit et proprii arbitrii, vel facere si volumus, vel non facere si nolumus. 5. C. Quomodo in caeteris creaturis conditionis ordo servatur: sic concessa semel liberi arbitrii potestate, nostrae voluntati omnia derelicta sunt. A. Ergo, ut dixi, non debeo a Deo per singula auxilium deprecari, quod semel meo datum est judicio? C. Si in omnibus ille cooperatur, non est meum, sed ejus qui adjuvat, immo qui in me cooperatur: praesertim cum absque eo facere nihil possim. A. Oro te, non legisti: Non enim volentis neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX, 16)? Ex quibus intelligimus nostrum quidem esse velle et currere; sed ut voluntas nostra compleatur et cursus, ad Dei misericordiam pertinere, atque ita fieri, ut et in voluntate nostra et in cursu, liberum servetur arbitrium, et in consummatione voluntatis et cursus, Dei cuncta potentiae relinquantur. Scilicet nunc mihi Scripturarum testimonia replicanda sunt, quomodo per singula Dei a sanctis flagitetur auxilium et in singulis operibus suis, illo adjutore et protectore uti desiderent. Lege totum Psalterium, omnes sanctorum voces, nihil erit, nisi ad Deum in cunctis operibus deprecatio. Ex quo perspicue ostenditur, te aut Dei negare gratiam, quam tollis in partibus; aut si in partibus dederis, quod nequaquam te velle manifestum est, in nostram sententiam transire, qui sic liberum homini servamus arbitrium, ut Dei per singula adjutorium non negemus. 6. Strangulat Pelagianorum dogma. — C. Captiosa ista est conclusio, et de dialecticorum arte descendens. Mihi autem nullus auferre poterit liberi arbitrii potestatem, ne, si in operibus meis Deus adjutor exstiterit, non mihi debeatur merces, sed ei qui in me operatus est. A. Fruere liberi arbitrii potestate, ut contra Deum armes linguam tuam, et in eo te liberum probes, si tibi liceat blasphemare. Verum super hoc quid sentias, nulli dubium est, et praestigia confessionis tuae apertissima luce claruerunt. Nunc revertamur ad id, unde disserere coepimus. Dic mihi, si tibi videtur, hoc quod cum Dei adjutorio paulo ante dicebas, posse hominem non peccare si velit, in perpetuum dicas, an ad tempus et breve? C. Superflua interrogatio est. Si enim ad tempus et breve dixero: nihilominus referetur ad perpetuum. Quidquid enim ad breve dederis, hoc concedes et in perpetuum. A. Quid dicas, non satis intelligo. C. Itane durus es, ut manifesta non sentias? 7. Num ad tempus an in perpetuum abstinere homo a peccato possit. — A. Non me pudet nescire quod nescio. Et de quo futura est disputatio, debet inter utrumque convenire quem sensum habeat. C. Ego hoc assero, qui potest uno die se abstinere a peccato, posse et altero: qui duobus, posse et tribus; qui tribus, posse et tringinta; atque hoc ordine posse et trecentis, et tribus millibus, et quamdiucumque se voluerit abstinere. A. Dic ergo simpliciter posse hominem in perpetuum esse sine peccato si velit. Possumusne omne quod volumus? C. Nequaquam. Neque enim possum quidquid voluero; sed hoc solum dico, hominem sine peccato posse esse, si velit. A. Quaeso ut mihi respondeas. Hominem me putas, an belluam? C. Si de te ambigo, utrum homo, an bellna sis, ipse me bellnam confitebor. A. Si ergo, ut dicis, homo sum, quomodo cum velim, et satis cupiam non peccare, delinquo? C. Quia voluntas imperfecta est. Si enim vere velles, vere utique non peccares. A. Ergo tu qui me arguis non vere cupere, sine peccato es, quia vere cupis? C. Quasi ego de me dicam, quem peccatorem esse confiteor, et non de paucis et raris, si qui voluerint non peccare. 8. Ejus rei nullum exemplum. — A. Interim ex meo tuoque judicio, et ego qui interrogo, et tu qui respondes, peccatores sumus. C. Sed possumus non esse si velimus. A. Dixi me velle non peccare, te quoque hoc sentire non dubium est. Quomodo ergo quod uterque volumus, uterque non possumus? C. Quia plene non volumus. A. Da ergo qui majorum nostrorum plene voluerint et potuerint. C. Hoc quidem non facile est ostendere. Neque enim quando dico hominem posse esse sine peccato si velit, aliquos fuisse contendo; sed simpliciter posse esse si velit. Aliud namque est esse posse, quod Graece dicitur τῇ δυνάμει (possibilitate); aliud est esse, quod ipsi appellant τῇ ἐνεργείᾳ (actu ipso). Possum esse medicus; sed interim non sum. Possum esse faber; sed necdum didici. Quidquid igitur possum: licet necdum sim, tamen ero si voluero. 9. Quod futurum numquam est, an possibile sit. — A. Aliud sunt artes, aliud id quod per artes est. Medicina et fabrica, et artes caeterae inveniuntur in plurimis: sine peccato autem esse perpetuo, divinae solius est potestatis. Itaque aut da exemplum qui absque peccato fuerint in perpetuum: aut si dare non potes, confitere imbecillitatem tuam, et noli ponere in coelum os tuum, ut per esse, et esse posse, stultorum illudas auribus. Quis enim tibi concedet, posse hominem facere quod nullus umquam hominum potuerit? Ne tu dialecticis imbutus quidem es? Si enim potest homo, non posse tollitur. Si autem non potest, posse subvertitur. Aut concede mihi aliquem potuisse, quod fieri posse contendis: aut si nullus hoc potuit, invitus teneberis, nullum posse, quod possibile jactitas. Inter Diodorum et Chrysippum valentissimos dialecticos περὶ δυνάτου sta contentio est. Diodorus id solum posse fieri dicit, quod aut sit verum, aut verum futurum sit. Et quidquid futurum sit, id fieri necesse esse. Quidquid autem non sit futurum, id fieri non posse. Chrysippus vero et quae non sunt futura, posse fieri dicit: ut frangi hoc margaritum, etiam si id numquam futurum sit. Qui ergo aiunt hominem posse esse absque peccato si velit, non poterunt hoc verum probare, nisi futurum docuerint. Cum autem futura incerta sint omnia, et maxime ea quae numquam facta sunt, perspicuum est eos id futurum dicere, quod non sit futurum; Ecclesiaste hanc confirmante sententiam: Omne quod futurum est, jam factum est in priori saeculo. 10. Possibilia Dei mandata. — C. Oro te, ut hoc mihi respondeas: possibilia Deus mandata dedit, an impossibilia? A. Cerno quo tua tendat assertio. Sed de hoc in posterioribus disserendum est, ne dum miscemus quaestionibus quaestiones, obscuram audientibus intelligentiam relinquamus. Reservato igitur hoc quod fatemur possibilia Deum dedisse mandata, ne ipse auctor injustitiae sit, si id exigat fieri, quod fieri non potest: nunc illud imple quod proposueras, posse hominem sine peccato esse si velit. Aut enim dabis eos qui potuerunt; aut si nullus potuit, liquido confiteberis hominem in perpetuum vitare peccata non posse. C. Quoniam urges me, ut dem quod dare non debeo, illud, quaeso, considera, quod Dominus dixerit facilius camelum perforamen acus intrare posse, quam divitem in regnum coelorum (Mat. XIX et Marc. X). Et tamen dixit fieri posse, quod numquam factum est. Neque enim camelus umquam per foramen acus ingressus est. A. Miror hominem prudentem proposuisse testimonium, quod contra se faciat. In hoc enim non quod fieri possit, dictum est, sed impossibile impossibili comparatum. Quomodo enim camelus non potest intrare per foramen acus, ita et dives non ingredietur in regna coelorum. Aut si potueris ostendere, quod dives ingrediatur regna coelorum, sequitur ut et camelus intret per foramen acus. Nec mihi Abraham et caeteros, quos in veteri Testamento divites legimus, exemplo proponas, qui divites ingressi sunt regna coelorum, cum ipsi Al. ipsius divitiis ad bona utentes opera, divites esse desierint; immo cum non sibi, sed aliis divites fuerint, et dispensatores magis Dei, quam divites appellandi sint. Sed nobis Evangelica perfectio requirenda est, in qua praecipitur: Si vis perfectus esse, vade et vende omnia quae habes, et da pauperibus, et veni, sequere me (Matth. XIX, 21). 11. Respondet objectioni ex Domini sententia. Diluit exempla de Job, Zacharia et Elisabeth. — C. Dum nescis, proprio captus es laqueo. A. Quonam modo? C. Ex sententia Domini asseris posse hominem esse perfectum. Quando enim dicit: Si vis perfectus esse, vende omnia quae habes, et da pauperibus, et veni, sequere me, ostendit hominem, si voluerit, et fecerit quae praecepta sunt, posse esse perfectum. A. Validissimo quidem pugno me percussisti, ita ut caligo mihi ante oculos obversari coeperit: sed tamen hoc ipsum quod dicit: Si vis perfectus esse, ei dicitur, qui non potuit, immo noluit: et idcirco non potuit. Tu autem ostende mihi, qui et voluerit et potuerit, quod nunc pollicitus es. C. Quae enim me cogit necessitas ostendere, qui perfecti fuerint, cum perspicuum sit posse esse perfectos, ex eo quod uni a Salvatore sit dictum, et per unum omnibus, si vis esse perfectus. A. Tergiversaris: in eodem luto haesitas. Aut enim quod potest fieri, aliquando factum est: aut si numquam factum est, fieri non posse concede. 12. C. Quid ultra differo? Scripturarum auctoritate vincendus es. Ut caetera intermittam, nonne his duobus testimoniis tibi imponetur silentium, in quibus Job et Zacharias, Elisabethque laudantur? Nisi enim fallor in Job ita scriptum est: Homo quidam erat in regione Ausitide Al. Hus , nomine Job, et erat homo ille verax et sine crimine, verus Dei cultor, abstinens se ab omni re mala (Job. I, 1, sec. LXX). Et iterum: Quis est qui arguit justum sine peccato, et loquitur verbis suis per ignorantiam? In Evangelio quoque secundum Lucam: Fuit in diebus Herodis regis Judae sacerdos quidam nomine Zacharias, de vice Abia, et uxor illi de filiabus Aaron, et nomen illius Elisabeth. Erant autem ambo justi ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et justificationibus Domini, sine querela (Luc. I, 5 seqq). Si verus Dei cultor est, et immaculatus, ac sine crimine: et qui ambulabant in cunctis justificationibus Domini, justi sunt in conspectu ejus, puto quod peccato careant, et nulla re indigeant, quae ad justitiam pertinet. A. Proposuisti testimonia quae non de alterius Scripturae loco, sed de propriis libris absoluta sunt. Nam et Job postquam percussus est plaga multa adversus Dei sententiam, provocans eum ad judicium, dixisse convincitur: Atque utinam sic judicaretur vir cum Deo, quomodo judicatur filius hominis cum collega suo (Job. XVI, 22)! Et iterum: Quis mihi tribuat auditorem, ut desiderium meum omnipotens audiat, et librum scribat ipse qui judicat (Job. XXXI, 35)? Et rursum: Si enim fuero justus, os meum impia loquetur, et si absque crimine, pravus inveniar: et si purificatus nive et lotus manibus, satis me sorde tinxisti. Exsecratum est me vestimentum meum (Job. IX, 20, 21). Et de Zacharia scriptum est quod, Angelo nativitatem filii pollicente, dixerit: Unde hoc sciam? Ego enim sum senex, et uxor mea processit in diebus suis; ob quae statim silentio condemnatur: Eris tacens et loqui non poteris usque ad diem, quo fient haec, quia non credidisti verbis meis quae implebuntur in tempore suo (Luc. I, 18, 20). Ex quo perspicuum est, justos quidem et immaculatos dici; sed si negligentia subrepserit, posse concidere, et semper hominem in meditullio positum, ut et de virtutum culmine ad vitia delabatur, et de vitiis ascendat ad sublimia; et numquam eum esse securum, sed semper metuere in tranquillitate naufragium: ac per hoc hominem sine peccato esse non posse, dicente Salomone: Non est homo justus super terram, qui faciat bonum, et non peccet (Eccl. VII, 21). Et eodem in Regum libro: Neque enim est homo qui non peccet (III Reg. VIII, 46). Ac beato David: Delicta quis intelligit? ab oculis meis munda me et ab alienis parce servo tuo (Psal. XVIII, 13). Et iterum: Ne intres in judicium cum servo tuo, quia non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens (Psal. CXLII, 2). Et multa alia quibus Scripturae sanctae plenae sunt. 13. Explodit argumentum ex Evangelio Joannis. — C. Quid ergo respondebis ad illud exemplum quod ponit Evangelista Joannes, Scimus quod omnis qui natus est ex Deo, non peccat; sed generatio Dei conservat eum, et malignus non tangit eum? Scimus quoniam ex Deo sumus, et mundus totus in maligno positus est (I Joan. III, 9). A. Par pari referam, et parvam Evangelistae Epistolam, secundum sensum tuum docebo sibi esse contrariam. Si enim omnis qui natus est ex Deo, peccatum non facit: quoniam semen ejus manet in eo, et non potest peccare, quia ex Deo natus est, qua consequentia idem in eodem loco loquitur: Si dixerimus quoniam peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in nobis non est (I Joan. I, 8)? Ignoras rationem, haesitas atque turbaris. Audi eumdem Evangelistam: Si confiteamur peccata nostra, fidelis et justus est, ut dimittat nobis peccata nostra, et mundet nos ab omni iniquitate (Ibid., 9). Tunc ergo justi sumus, quando nos peccatores fatemur, et justitia nostra non ex proprio merito, sed ex Dei consistit misericordia, dicente sancta Scriptura: Justus accusator sui est in principio sermonis (Prov. XVIII, 17). Et in alio loco: Dic tu peccata tua, ut justificeris (Isai. XLIII, 26, sec. LXX). Conclusit enim Deus omnia sub peccato, ut omnibus misereatur (Galat. III, 22). Et haec hominis summa est justitia, quidquid potuerit habere virtutis, non suum putare esse, sed Domini qui largitus est. Qui ergo natus est ex Deo, non peccat, quamdiu semen Dei manet in eo, et non potest peccare, quia ex Deo natus est. Sed quia in agro Dominico (Matth. XIII), dormiente patrefamilias, inimicus homo zizania superseminat, et frumento bono, dum nescimus, lolium avenasque steriles sator nocturnus interserit: ideo parabola ista Evangelici patrisfamilias formidanda est; qui purgat aream, et frumento horreis condito, paleas ventorum flatibus dispergendas et urendas ignibus derelinquit. Unde et in Jeremia scriptum legimus: Quid paleis ad frumentum, dicit Dominus (Jerem. XXIII, 28)? Paleae autem a frumento in consummatione saeculi separantur. Ex quo approbatur dum sumus in corpore isto mortali, mixtos esse cum tritico. Quod si opposueris quare dixerit: Et non potest peccare, quia ex Deo natus est: audies, et ubi erit praemium voluntatis? Si enim ideo non peccat, quia peccare non potest, liberum tolletur arbitrium, et nequaquam nostrum fiet, sed naturae bonum, quae peccata non capiet. 14. Duo alia ex Veteri ac Novo Testamento. — C. Dudum faciliora proposui, ut te ad majora exercerem. Quid ad illud dicere potes, quod quamvis sis ingeniosus, nulla valebis arte subvertere? Primum ponam de veteri Testamento, deinde de novo. Veteris Testamenti princeps Moyses est; novi, Dominus atque Salvator. Moyses loquitur ad populum: Perfecti estote in conspectu Domini Dei vestri (Deut. XVIII, 13). Et Salvator ad Apostolos: Estote perfecti sicut Pater vester coelestis perfectus est (Matth. V, 48). Aut enim possibile est audientibus facere quod Moyses et Dominus praeceperunt: aut si impossibile est, non est culpa eorum qui obedire non possunt, sed ejus qui impossibilia praecepit. A. Hic locus apud imperitos, et Scripturarum sanctarum meditationem usumque et scientiam non habentes, videtur opinioni tuae prima fronte blandiri. Caeterum discussus facile solvitur. Et cum testimonia Scripturarum aliis comparaveris testimoniis, ne sibi Spiritus sanctus pro qualitate locorum et temporum videatur esse contrarius, secundum illud quod scriptum est: Abyssus abyssum invocat in voce cataractarum tuarum (Ps. XLI, 8), tunc veritas apparebit, hoc est, Christum possibilia praecepisse dicentem: Estote perfecti sicut Pater vester coelestis perfectus est; et tamen Apostolos non fuisse perfectos. C. Non dico quid Apostoli fecerint, sed quid Christus praeceperit. Neque enim culpa imperantis est, sed eorum qui audierunt imperium, quod utique potuisse fieri ex justitia ejus qui imperabat, agnoscitur. A. Pulchre. Nolo ergo mihi dicas posse hominem sine peccato esse si velit: sed posse hominem id esse quod Apostoli non fuerunt. C. Tam stultum me putas, ut audeam hoc loqui? A. Licet non loquaris: tamen ex propositione tua, ipsa consequentia et rerum ordine invitus hoc loqueris. Si enim potest esse homo sine peccato, quod Apostolos non fuisse perspicuum est, posset esse super Apostolos homo: ut taceam de Patriarchis et Prophetis, quorum in Lege non fuit perfecta justitia, secundum illud Apostoli: Omnes enim peccaverunt, et indigent gloria Dei: justificati gratis per Dei gratiam, per Al. add. ipsius redemptionem quae est in Christo Jesu: quem proposuit Deus propitiatorem (Rom. III, 23, 24). 14. Opponit testimonium Pauli ad Philipp. — . Haec argumentatio tortuosa est, Ecclesiasticam simplicitatem inter philosophorum spineta concludens. Quid Aristoteli et Paulo? Quid Platoni et Petro? Ut ille enim princeps philosophorum, ita hic Apostolorum fuit, super quem Ecclesia Domini stabili mole fundata est, quae nec impetu fluminis, nec ulla tempestate concutitur. A. Rhetoricaris, et dum mihi objicis philosophiam, ad Oratorum castra transcendis. Verum audi quid idem dicat Orator tuus: "Desine communibus locis: domi nobis ista nascuntur." (Cic. lib. IV Acad. Quaest.). C. Nulla hic eloquentia est, nullus Oratorum tumor, quorum definitio est, dicere ad persuadendum accommodate, sed puram puro sermone quaerimus veritatem: Aut Dominum non impossibilia praecepisse; ut sint in culpa qui possibilia non fecerint: aut si non possunt fieri, non eos qui impossibilia non faciunt; sed eum qui impossibilia praecepit, quod nefas dictu sit, convinci injustitiae. A. Video te contra mores tuos vehementer esse commotum, et propterea argumentari desinam. Sed parumper te interrogabo, quid de illo Apostoli loco sentias, quem scribit ad Philippenses: Non quia jam accepi, aut jam perfectus sim. Persequor autem si comprehendam: in quo apprehensus sum a Christo. Fratres, ego me necdum arbitror comprehendisse. Unum autem, posteriorum obliviscens, ad ea quae priora sunt me extendens, juxta propositum sequor, ad bravium supernae vocationis Dei in Christo Jesu. Quotquot ergo perfecti, hoc sapiamus; et si quid aliter sapitis, hoc ergo quoque Deus vobis revelabit (Philipp. III, 12 seqq.), et caetera, quae te scire non dubito et nos brevitatis studio praeterimus. Dicit se necdum comprehendisse, et nequaquam esse perfectum, sed instar sagittarii ad propositum et ad signum jacula dirigere, quem Al. quod significantius Graeci σκόπον nominant, ne sagitta ad partem declinans alteram, imperitum ostendat sagittarium. Et asserit praeteritorum se semper oblivisci, et ad priora semper extendi: per quae docet praeterita negligenda, et futura cupienda; ut quod hodie perfectum putavit, dum ad meliora et priora extenditur, cras imperfectum fuisse convincat. Atque ita per singulos gradus, dum numquam in statione, sed semper in cursu est, imperfectum doceat, quod homines putabamus esse perfectum: solamque perfectionem et veram justitiam, Dei tantum virtutibus coaptandam. Secundum propositum, inquit, persequor ad bravium supernae vocationis Dei in Christo Jesu. O apostole Paule, ignosce mihi quasi homunculo mea vitia confitenti, si audacter interrogem. Dicis te necdum accepisse, et necdum comprehendisse, et necdum esse perfectum, et praeteritorum semper oblivisci, et ad priora te extendi; si quo modo possis occurrere in resurrectione mortubrum, et consequi bravium supernae vocationis. Et quomodo statim infers: Quotquot ergo perfecti Al. add. sumus , hoc sapimus, sive sapiamus? diversa enim sunt exemplaria: et quid sapimus, sive sapiamus, nos esse perfectos? comprehendisse quod non comprehendimus, accepisse quod non accepimus, esse perfectos qui nondum perfecti sumus? Quid ergo sapimus, immo quid sapere debemus qui perfecti non sumus? Imperfectos nos esse confiteri, et necdum comprehendisse, necdum accepisse. HAEC EST hominis vera sapientia, imperfectum esse se nosse: atque, ut ita loquar, cunctorum in carne justorum imperfecta perfectio est. Unde et in Proverbiis legimus: Ad intelligendam justitiam veram (Prov. I, 3, sec. LXX). Nisi enim esset et falsa justitia, numquam Dei vera justitia diceretur. Et in eodem Apostoli loco sequitur: Et si quid aliter sentitis et hoc vobis Deus revelabit (Phil. III, 13). Rem novam audio. Qui paulo ante dixerat, Non quia jam accepi, aut jam perfectus sum, et vas electionis, qui pro confidentia habitantis in se Christi audebat loqui: An experimentum quaeritis ejus, qui in me loquitur Christus (II Cor. XIII, 3)? et tamen simpliciter fatebatur se non esse perfectum: nunc quod sibi proprie denegabat, mittit in turbam, jungitque se cum caeteris, et ait: Quotquot ergo perfecti, hoc sapiamus. Sed qua ratione hoc dixerit, exponit in sequentibus. Hoc, inquit, sapiamus, qui volumus secundum humanae fragilitatis modulum esse perfecti, necdum nos accepisse, necdum comprehendisse, necdum esse perfectos. Et quia necdum perfecti sumus, et forsitan aliter sapimus, quam poscit vera et perfecta perfectio: si quid aliter sapimus, et aliter intelligimus, quam Dei habet scientia; et hoc nobis Deus revelabit, ut precemur cum David, atque dicamus: Revela oculos meos, et considerabo mirabilia de Lege tua (Ps. CXVIII, 18). 15. Duplex perfectio, et justitia. — Ex quo perspicuum est, duas in Scripturis sanctis esse perfectiones; duasque justitias, et duos timores. Primam perfectionem et comparabilem veritatem perfectamque justitiam, et timorem, qui est initium sapientiae, Dei virtutibus coaptandam; secundam autem, quae non solum hominibus, sed et omni creaturae competit, et fragilitati nostrae, juxta illud quod in Psalmis dicitur: Non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens (Ps. CXLII, 2): eam justitiam, quae non comparatione, sed Dei scientia, dicitur esse perfecta. Job quoque et Zacharias et Elisabeth justi dicti sunt, secundum eam justitiam, quae possit in injustitiam aliquando mutari, et non secundum illam, quae numquam mutari potest, de qua dicitur: Ego Deus, et non mutor (Malach. III, 6). Et hoc est quod Apostolus alio loco scribit: Etenim non est glorificatum, quod glorificatum est propter excellentem gloriam (II Cor. III, 10), quod videlicet Legis justitia ad comparationem Evangelicae gratiae, non videatur esse justitia. Si enim, ait, quod destruitur gloriosum est, multo magis quod permanet, erit in gloria (Ibid., 11). Et iterum: Ex parte scimus, et ex parte prophetamus. Cum autem venerit quod perfectum est, destruentur illa quae ex parte sunt (I Cor. XIII, 9). Et, Videmus nunc per speculum et in aenigmate, tunc autem facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc cognoscam sicut et cognitus sum (Ibid., 11). Et in Psalmis: Mirabilis facta est scientia tua ex me, confortata est, et non potero ad eam (Ps. CXXXVIII, 6). Et iterum: Existimabam cognoscere hoc; labor est in conspectu meo, donec introeam in sanctuarium Dei, et intelligam in novissimis eorum (Ps. LXXII, 16, 17). Et in eodem loco: Ut jumentum factus sum apud te, et ego semper tecum (Ibid., 25). Et Jeremias: Stultus factus est omnis homo a scientia (Jerem. X, 14). Et idem Paulus apostolus: Fatuum, inquit, Dei sapientius est hominibus (I Cor. I, 25). Et multa alia, quae studio brevitatis omitto. 16. Justus hominum comparatione, non Dei dicitur. — C. Argute quidem, mi Attice, memoriterque dixisti. Sed labor tuus et multiplex testimoniorum replicatio, meae parti proficit. Neque enim ego hominem Deo comparo, sed aliis hominibus, quorum collatione, qui studium dederit, potest esse perfectus. Ac per hoc quando dicitur, homo potest esse sine peccato si voluerit, juxta mensuram hominis, non juxta Dei dicitur majestatem, cujus comparatione nulla creatura potest esse perfecta. A. O Critobule, haec memorans mecum facis. Et ego enim hoc sentio, nullam creaturam secundum veram consummatamque justitiam, posse esse perfectam. Caeterum alium differre ab alio, et diversas esse in hominibus justitias, nulli dubium est: et vel majorem esse alium vel minorem, et tamen secundum statum et mensuram suam posse justos nominari, qui aliorum comparatione justi non sunt. Verbi gratia, Paulus apostolus, vas electionis, qui plus omnibus Apostolis laboravit, utique justus erat scribens ad Timotheum: Certamen bonum certavi, cursum consummavi, fidem servavi; de caetero reposita est mihi corona justitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die justus judex: non solum autem mihi, sed et omnibus qui diligunt adventum ejus (II Tim. IV, 7, 8). Justus erat et Timotheus discipulus ejus et imitator, quem docet quid agere debeat, et quem modum tenere virtutum. Putamusne unam et eamdem in utroque fuisse justitiam, et non plus habere meritorum eum, qui plus omnibus laboravit? Multae mansiones sunt apud Patrem (Joan. XIV, 2), quia et merita diversa. Stella a stella differt in claritate (I Cor. XV, 41), et in uno Ecclesiae corpore membra diversa sunt. Habet sol fulgorem suum, luna quoque noctis tenebras temperat: et quinque sidera alia, quae vocantur errantia, diversis et cursibus et luminibus coelum peragrant. Innumerabiles sunt aliae stellae, quas micare in firmamento cernimus. In singulis diversa sunt lumina, et tamen in suo unaquaeque perfecta est, ita dumtaxat, ut comparatione majoris, perfectione careat. In corpore quoque, cujus membra diversa sunt, aliud oculus, aliud manus, aliud pes, agunt. Unde et Apostolus dicit: Non potest oculus dicere manui, non es mihi necessaria; aut iterum caput pedibus, non desidero operam vestram. Numquid omnes Apostoli? numquid omnes prophetae? numquid omnes magistri? numquid omnes cunctas habent virtutes? numquid omnes donationes habent sanitatum? numquid omnes linguis loquuntur? numquid omnes interpretantur? Aemulamini dona majora. Omnia autem haec operatur unus atque idem Spiritus, dividens singulis, unicuique prout vult (I Cor. XII, 21 seqq.). In quo diligenter attende, quod non dixerit, secundum quod unumquodque membrum cupit, sed secundum quod ipse vult Spiritus. Neque enim dicere potest vas figulo suo, quare ita vel ita me fecisti? An non habet figulus potestatem de eodem luto, aliud vas facere in honorem, aliud in contumeliam (Rom. IX, 21)? Unde consequenter adjecit, aemulamini dona majora: ut in fide et industria plus caeteris charismatibus habere mereamur, melioresque simus his, qui comparatione nostri in secundo vel tertio gradu positi sunt. In magna domo vasa diversa sunt, alia aurea, alia argentea, aenea, ferrea, ligneaque. Et tamen secundum modulum suum, cum aeneum vas perfectum sit, comparatione argentei vasis imperfectum dicitur, rursumque argenteum aurei collatione deterius est. Atque hoc modo, dum sibi invicem comparantur, imperfecta et perfecta sunt omnia. In agro terrae bonae, et ex una semente tricenarius et sexagenarius et centenarius fructus exoritur: ipsis numeris indicatur impar esse quod nascitur, et tamen in suo genere perfecta sunt singula. Elisabeth et Zacharias, quo testimonio, quasi impenetrabili uteris clypeo, nos docere possunt, quanto inferiores sunt beatae Mariae matris Domini sanctitate, quae conscientia in se habitantis Dei libere proclamat: Ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes. Quia fecit mihi magna qui potens est, et sanctum nomen ejus. Et misericordia ejus a progenie in progenies timentibus eum. Fecit potentiam in brachio suo (Luc. I, 41 et seqq.). In quo animadverte, quod beatam se esse dicat, non proprio merito atque virtute, sed Dei in se habitantis clementia. Ipse quoque Joannes; quo major non fuit inter natos mulierum, parentibus suis melior est. Non enim solum hominibus, sed et Angelis testimonio Domini comparatur. Et tamen qui cunctis hominibus erat major in terra, minimo in regno coelorum minor fuisse perhibetur. 17. Id etiam in collatione peccatorum intelligi. — Quid mirum in collatione Sanctorum, alios esse meliores, et alios inferiores, cum e contrario in collatione peccatorum hoc intelligi possit? Ad Jerusalem dicitur, quae multis peccatorum erat confossa vulneribus. Justificata est Sodoma ex te (Thren. IV): non quod Sodoma per se justa sit, quae in aeternos collapsa cineres (Gen. XIX), audit per Ezechielem: Sodoma restituetur in antiquum (Ezech. XVI, 52): sed quod comparatione sceleratioris Jerusalem haec justa videatur. Illa enim Dei Filium trucidavit, haec propter abundantiam panis, et per luxuriae magnitudinem excessit modum libidinis. Publicanus in Evangelio (Luc. XVIII), qui percutiebat pectus, quasi thesaurum cogitationum pessimarum, et conscientia delictorum, oculos non audebat attollere, superbientis Pharisaei collatione fit justior. Et Thamar sub specie meretricis fallit Judam, et ipsius sententia qui deceptus est, meretur audire: Justificata est Thamar magis quam ego (Gen. XXXVIII, 36). Ex quibus omnibus approbatur, non solum ad comparationem divinae Majestatis homines nequaquam esse perfectos, sed ne Angelorum quidem et caeterorum hominum, qui virtutum culmina conscenderunt; cum et tu qui melior es alterius collatione, quem imperfectum esse monstraveris, rursum ab alio te praeeunte vincaris: ac per hoc non habeas veram perfectionem, quae si perfecta sit, nulla re indiget. 18. Quomodo perfecti jubeamur esse. — C. Et quomodo, Attice, ad perfectionem divinus sermo nos provocat? A. Hac ratione qua dixi, ut secundum vires nostras unusquisque quantum valuerit extendatur, si quo modo possit pervenire, et comprehendere bravium supernae vocationis. Denique omnipotens Deus, cui docet Apostolus juxta dispensationem carnis assumptae subjiciendum Filium, ut sit Deus omnia in omnibus (I Cor. XV), perspicue demonstrat, nequaquam sibi cuncta esse subjecta. Unde et Propheta subjectionem sui in finem praesumit dicens: Nonne Deo soli subjecta erit anima mea? ab ipso enim est salutare meum (Psal. LXI, 1). Et quia in corpore Ecclesiae caput Christus est, quibusdam adhuc repugnantibus membris, videtur corpus quoque capiti non esse subjectum. Namque si patitur unum membrum, compatiuntur omnia, et totum corpus dolore unius membri cruciatur. Quod dico ita manifestius fiet. Quamdiu habemus thesaurum istum in vasis fictilibus, et fragili carne circumdamur, immo mortali et corruptibili, beatos esse nos credimus, si in singulis virtutibus, partibusque virtutum Deo subjecti simus Al. sumus . Cum autem mortale hoc indutum fuerit immortalitate, et corruptivum hoc incorruptione vestitum, et absorpta mors fuerit in Christi victoria, tunc Deus erit omnia in omnibus: ut non sit tantum in Salomone sapientia, in David animi mansuetudo, in Elia et Phinees zelus, in Abraham fides; in Petro, cui dictum est: Simon Joannis, amas me (Joan. XXI, 15), perfecta dilectio; in electionis vase studium praedicandi, et in caeteris vel bina vel trina; sed totus in cunctis sit, et in omni virtutum choro Sanctorum, numerus glorietur, et sit Deus omnia in omnibus. 19. Quamdiu vivimus cunctas virtutes habere non possumus. — C. Nullus ergo Sanctorum, quamdiu in isto corpusculo est, cunctas potest habere virtutes? A. Nullus, quia nunc ex parte prophetamus, et ex parte cognoscimus. Nec enim possunt omnia esse in omnibus hominibus: quia non est immortalis filius hominis. C. Et quomodo legimus: Qui unam habuerit, omnes videtur habere virtutes? A. Participatione, non proprietate. Necesse est enim, ut singuli excellant in quibusdam; et tamen hoc quod legisse te dicis, ubi scriptum sit nescio. C. Ignoras hanc Philosophorum esse sententiam? A. Sed non Apostolorum. Neque enim mihi curae est quid Aristoteles, sed quid Paulus doceat. C. Obsecro te, nonne Jacob apostolus scribit (Jacob. II, 10), qui in uno offenderit, eum esse omnium reum? A. Ipse locus se interpretatur. Non enim dixit unde coeperat disputatio, qui divitem pauperi in honore praetulerit, reus est adulterii vel homicidii. In hoc enim delirant Stoici, paria contendentes esse peccata. Sed ita: Qui dixit, non moechaberis, dixit et, non occides; quod etsi non occidis, moecharis autem, factus es transgressor legis (Ibid.). Levia cum levibus, et gravia cum gravibus comparantur. Nec ferula dignum vitium, gladio vindicandum est; nec gladio dignum scelus, ferula coercendum. C. Esto, ut nullus Sanctorum omnes virtutes habeat; hoc certe dabis, in eo quod potest facere, si fecerit, esse perfectum. A. Non tenes quid supra dixerim? C. Quidnam illud est? A. Perfectum esse in eo quod fecit, et imperfectum in eo, quod facere non potuit. C. Sed sicut perfectus est in eo quod fecit, quia facere voluit, ita et in eo, per quod imperfectus est, quia non fecit, perfectum esse potuisse, si facere voluisset. A. Quis enim non vult facere quod perfectum est? Aut quis non cunctis cupiat florere virtutibus? Si totum requiris ab omnibus, tollis rerum diversitatem, et gratiarum distantiam, et Creatoris artificis varietatem, cujus sacro Propheta sonat carmine: Omnia in sapientia fecisti (Psal. CIII, 24). Indignetur lucifer, quare fulgorem lunae non habeat. Luna super suis defectibus et labore causetur, cur annum solis circulum singulis mensibus expleat. Sol queratur, quid offenderit ut lunae cursu tardior sit. Clamemus et nos homunculi, quid causae exstiterit, ut homines et non Angeli facti simus: quamquam magister vester, ὁ ἀρχαῖος, de cujus haec fonte procedunt, omnes rationales creaturas aequo asserat jure conditas, ut instar quadrigarum et curruum de carceribus exeuntes, in medio spatio vel corruant, vel praetervolent, et ad optata perveniant. Elephanti tantae molis, et gryphes in sua gravitate causentur, cur quaternis pedibus incedant, cum muscae, culicesque, et caetera hujuscemodi animantia sub pennulis senos pedes habeant, et aliqui vermiculi sint, qui tantis pedibus scateant, ut, innumerabiles simul motus, nulla acies comprehendat. Dicat haec Marcion et omnes haeretici, qui Creatoris operibus illudunt. Vestrum decretum hucusque perveniet, ut dum singula calumniantur, manum injiciant Deo, cur solus Deus sit, cur inviderit creaturis, ut non omnes eadem polleant majestate. Quod licet non dicatis (neque enim tam insani estis, ut aperte repugnetis Deo), tamen aliis verbis loquimini, rem Dei, homini copulantes, ut sit absque peccato, quod et Deus est. Unde Apostolus super diversis intonans gratiis loquitur: Divisiones donationum sunt, idem autem Spiritus; et divisiones ministeriorum sunt, sed idem Dominus: et divisiones operationum sunt; unus autem Deus, qui operatur omnia in omnibus (I Cor. XII, 4, 5). 20. Quantum homo a Deo differat. — C. Nimius es in una atque eadem quaestione, ut persuadere coneris hominem universa simul habere non posse, quasi aut inviderit aut non potuerit Deus praestare imagini et similitudini suae, ut in omnibus respondeat suo Creatori. A. Egone nimius, an tu? qui soluta proponis; et non intelligis aliud esse similitudinem, aliud aequalitatem: illud picturam, hoc esse veritatem. Verus equus camporum spatia transvolat, pictus parieti haeret in curru. Ariani Dei Filio non concedunt, quod tu omni homini tribuis. Alii non audent perfectum in Christo hominem confiteri, ne suscipere in eo hominis peccata cogantur: quasi potentior sit creatio Creatore; et idipsum filius tantum hominis, quod Dei Filius. Aut igitur propone alia, quibus respondeam; aut desine superbire, et da gloriam Deo. C. Immemor es responsionis tuae; et dum argumenta argumentis connectis, ac per Scripturarum latissimos campos, infrenis equi libertate baccharis, super fortissima quaestione, cui pollicitus es te in consequentibus responsurum, omnino tacuisti, oblivionem simulans, ut necessitatem responsionis evaderes. Sed ego stultus ad horam tribui, quod petebas, existimans oblaturum sponte quod acceperas, et non admonitum reddere quod debebas. A. Nisi fallor, de possibilibus mandatis dilata est responsio. Pone igitur ut volueris. 21. Quomodo possibilia mandata Dei sint. — C. Aut possibilia Deus mandata dedit, aut impossibilia. Si possibilia, in nostra potestate est ea facere, si velimus. Si impossibilia, nec in hoc rei sumus, si non facimus, quod implere non possumus. Ac per hoc sive possibilia dedit Deus mandata, sive impossibilia, potest homo sine peccato esse, si velit. A. Quaeso ut patienter audias; non enim de adversario victoriam, sed contra mendacium quaerimus veritatem. Deus possibiles dedit humano generi omnes artes, quippe quas plurimi didicerunt (Plato in Symposio): ut taceam de his, quas Graeci βαναύσους vocant, nos ad opera manuum pertinere possumus dicere: verbi gratia, grammaticam, rhetoricam, philosophiae tria genera, physicam, ethicam, logicam, geometriam quoque, et astronomiam, astrologiam, arithmeticam, musicam, quae et ipsae partes philosophiae sunt: medicinam etiam, quae in tria dividitur, δόγμα, μέθοδον, ἐμπειρίαν: juris quoque et legum scientiam. Quis nostrum, quamvis sit ingeniosus, poterit omnia comprehendere, cum eloquentissimus Orator (Cicero) de rhetorica, et juris scientia disputans, dixerit: "Pauci unum possunt, utrumque nemo." Vides ergo, quod Deus possibile jusserit, et tamen id, quod possibile est, per naturam nullum posse Al. potuisse complere. Dedit itaque praecepta diversa, virtutesque varias, quas omnes simul habere non possumus. Atque ita fit, ut quod in alio aut primum, aut totum est, in alio ex parte versetur: et tamen non sit in crimine, qui non habet omnia, nec condemnetur ex eo, quod non habet; sed justificetur ex eo, quod possidet. Definit Apostolus, qualis episcopus esse debeat, scribens ad Timotheum: Oportet episcopum esse irreprehensibilem, unius uxoris virum, sobrium, pudicum, ornatum, hospitalem, docilem, non vinolentum, non percussorem; sed mansuetum, non litigiosum, sine avaritia, domum suam bene regentem, filios habentem subditos cum omni pudicitia (I Tim. III, 2 et seqq.). Et iterum: Non neophytum, ne inflatus in judicium incidat diaboli. Oportet autem eum etiam testimonium deforis habere bonum, ne in opprobrium incidat, et laqueum diaboli (Ibid., 6, 7). Tito quoque scribens discipulo, quales episcopos debeat ordinare, brevi sermone demonstrat: Ideo reliqui te Cretae, ut quae reliqua sunt, corrigas, et constituas per civitates presbyteros, sicut ego praecepi tibi. Si quis est sine crimine, unius uxoris vir, filios habens fideles, nec in accusatione luxuriae, aut non subjectos. Oportet autem episcopum esse sine crimine, sive sine accusatione (hoc enim magis ἀνέγκλητος sonat), sicut dispensatorem Dei non protervum, non iracundum, non vinolentum, non percussorem, non turpis lucri appetitorem; sed hospitalem, benignum, pudicum, justum, sanctum, continentem, obtinentem doctrinae fidelem sermonem, ut possit exhortari in doctrina sana, et contradicentes coarguere (Tit. I, 5 seqq.). Ut diversarum personarum varia praecepta nunc sileam, circa mandata episcopi me tenebo. 22. Ab exemplo virtutum, quas habere jubentur episcopi. — Vult certe Deus tales esse episcopos, sive presbyteros, quales vas electionis docet. Primum quod dixit, irreprehensibilis, aut nullus, aut rarus est. Quis est enim, qui non quasi in pulchro corpore aut naevum, aut verrucam habeat? Si enim ipse Apostolus dicit de Petro, quod non recto pede incesserit in Evangelii veritate, et intantum reprehensibilis fuerit, ut et Barnabas adductus sit in eamdem simulationem (Galat. II): quis indignabitur id sibi denegari, quod princeps Apostolorum non habuit? Deinde, unius uxoris virum, sobrium, pudicum, ornatum, hospitalem, ut reperias: illud certe, quod sequitur διδακτικὸν, qui possit docere: non ut interpretatur Latina simplicitas, docilem, cum caeteris virtutibus difficulter invenies. Vinolentum quoque et percussorem, et turpis lucri cupidum, repudiat Apostolus: et pro his cupit mansuetum, absque jurgio, sine avaritia, et ut domum suam optime regat, quodque difficillimum est; ut filios habeat subjectos, cum omni pudicitia, vel filios carnis, vel filios fidei. Cum omni, inquit, pudicitia. Non ei sufficit propriam habere pudicitiam, nisi ea filiorum et comitum ac ministrorum pudore decoretur, dicente David: Ambulans in via immaculata, hic mihi ministrabit (Ps. C, 6). Consideremus quoque ἐπίτασιν Al. σύντασιν pudicitiae, filios habentem subditos in omni pudicitia; ut non solum opere, sed sermone quoque et nutibus se abstineant ab impudicitiis: ne forte illud incidat Heli, qui certe increpavit filios suos dicens: Nolite, filii mei, nolite: non bonam famam audio ego de vobis (I Reg. II, 24). Corripuit, et punitus est, quia non corripere debuit, sed abjicere. Quid faciet, qui gaudet ad vitia, qui emendare non audet? qui conscientiam suam metuit; et quod cunctus populus clamitat, nescire se simulat? Quodque sequitur, ἀνέγκλητον: ut etiam a nullo accusetur: ut bonam opinionem ab his qui foris sunt habeat: ut etiam maledictis adversariorum careat; et quibus doctrina displicet, placeat conversatio: puto quod non facile sit reperire, maximeque illud, ut potens sit adversariis resistere, et perversas opprimere et superare doctrinas. Vult ut non neophytus episcopus ordinetur, quod videmus nostris temporibus pro summa eligi justitia. Si baptismum statim justum faceret, et omni plenum justitia, nequaquam utique Apostolus neophytum refutaret; sed baptismus vetera peccata conscindit, novas virtutes non tribuit, dimittit e carcere, et dimisso, si laboraverit, praemia pollicetur. Aut nullus, inquam, aut rarus est, qui omnia habeat, quae habere debet episcopus. Et tamen si unum vel duo de catalogo virtutum episcopo cuiquam defuerint, non tamen Al. statim justi carebit vocabulo: nec ex eo damnabitur, quod non habet, sed ex eo coronabitur, quod possidet. Omnia enim habere, et nullo indigere, virtutis ejus est qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus; qui cum malediceretur, non remaledixit (I Pet. II, 22): qui confidenter virtutum conscientia loquebatur: Ecce venit princeps mundi hujus, et in me invenit nihil (Joan. XIV, 30). Qui cum esset in forma Dei, nequaquam rapinam arbitratus est aequalem se esse Deo, sed se exinanivit, formam servi accipiens, et factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis. Propterea donavit ei Deus nomen, quod est supra omne nomen, ut in nomine Jesu flectant genu coelestia, terrestria, et inferna (Philipp. II, 6 seqq.). Si ergo in una episcopi persona pauca praecepta aut nequaquam, aut difficulter invenies; quid facies de omni homine, qui cuncta debet implere mandata? 23. Etiam in corporalibus non omnia omnes habere. — Ex corporalibus consideremus spiritualia. Alius velox est pedibus, sed non fortis manu. Ille tardus incessu, sed stabilis in praelio est. Hic pulchram habet faciem, sed raucae vocis est. Alius tetram, sed dulci modulatione cantat. Illum ingeniosum, sed obliviosum: hunc memorem, sed tardi videmus ingenii. In ipsis controversiis, in quibus quondam pueri lusimus, non omnes similiter vel in prooemiis, vel in narrationibus, vel in excessibus, vel in argumentis, aut exemplorum copia, et epilogorum dulcedine se agunt: sed eloquentiae suae alia atque alia in parte dissimiles sunt. De viris magis ecclesiasticis loquar. Multi super Evangelia bene disserunt, sed in explanatione Apostoli impares sui sunt. Alii cum in Instrumento novo optime senserint, in Psalmis et veteri Testamento muti sunt. Hoc totum dico, quod non omnia possumus omnes (Virg. Ecl. VII): rarusque aut nullus est divitum, qui in omni substantia sua paria universa possideat. Possibilia praecepit Deus, et ego fateor. Sed haec possibilia cuncta singuli habere non possumus: non imbecillitate naturae, ne calumniam facias Deo; sed animi lassitudine, qui cunctas simul et semper non potest habere virtutes. Quod et si in eo arguis Creatorem, quare te talem condiderit, qui deficias atque lassescas; dicam iterum, major erit reprehensio, si eum volueris accusare, quare te Deum non fecerit. Sed dices, Si non possum, ergo peccatum non habeo. Habes peccatum quare non feceris, quod alius potuit facere. Rursumque ille, cujus tu comparatione deterior es, vel tui in alia virtute, vel alterius erit collatione peccator: atque ita fit, ut quemcumque primum putaveris, minor sit eo, qui se in alia parte major est. 24. Deus potest servare hominem sine peccato. — C. Si non potest homo esse sine peccato, quomodo Judas scribit Apostolus: Ei autem qui potens est vos conservare sine peccato, et constituere ante conspectum gloriae suae immaculatos (Jud. I, 24)? Quo testimonio comprobatur posse hominem esse sine peccato, et maculam non habere. A. Non intelligis, quae proposueris. Neque enim homo potest esse sine peccato, quod tua habet sententia; sed potest, si voluerit Deus, hominem servare sine peccato, et immaculatum sua misericordia custodire. Hoc et ego dico, quod Deo cuncta possibilia sunt. Homini autem non quidquid voluerit possibile est; et maxime id esse, quod nullam legeris habere creaturam. C. Non dico hominem esse sine peccato, quod tibi forsitan possibile videtur; sed posse esse si velit. Aliud est enim esse, aliud posse. Esse, quaerit exemplum; posse, ostendit imperii veritatem. A. Nugaris, nec meministi illius proverbii: "Actum ne agas; et in eodem coeno volutaris, immo laterem lavas." Pro quo nihil aliud audies, nisi hoc, quod omnibus patet: rem te velle firmare, quae nec est, nec fuit, et forsitan nec futura est. Atque ut ipso verbo utar, et stultitiam ἀσυστάτου Mss. asystatae (non consistentis) argumentationis ostendam, esse posse, te aio dicere, quod esse non possit. Hoc enim, quod proposuisti, posse hominem sine peccato esse si velit, aut verum est, aut falsum est. Si verum est, ostende quis fuerit: si falsum; quidquid falsum est, numquam fieri potest. Verum haec quasi explosa taceantur, et in scriniolis vestris tantum mussitent, publicam faciem formidantia. 25. Librum Pelagii confutat. — Transeamus ad alia, in quibus perpetua oratione utendum est, ita dumtaxat, ut habeas potestatem refellendi et quaerendi si quid volueris. C. Audiam patienter, non enim dicam libenter; et magis mirabor ingenium, cujus stupeo falsitatem. A. Utrum falsa sint an vera quae dicturus sum, cum audieris tunc probabis. C. Loquere ut vis, mihi decretum est si respondere non potuero, magis silere, quam mendacio acquiescere. A. Quid interest utrum te tacentem, an loquentem superem, et juxta Protei fabulam vigilantem capiam, an dormientem? C. Cum dixeris quae volueris, audies quae nequaquam velis. Veritas enim laborare potest, vinci non potest. A. Libet sententias tuas parumper discutere, ut intelligant sectatores tui, quam divinum in te mirentur ingenium. Dicis, Sine peccato esse non posse, nisi qui scientiam legis habuerit, per quod magnam partem Christianorum excludis a justitia, et qui praedicator es impeccantiae, omnes prope peccatores esse pronuntias. Quotus enim quisque Christianorum habet legis scientiam, quam in multis Doctoribus Ecclesiae; aut raro, aut difficulter invenias? Verum tu tantae es liberalitatis, ut favorem tibi apud Amazonas tuas concilies, ut in alio loco scripseris, Scientiam legis etiam feminas habere debere: cum Apostolus doceat esse tacendum mulieribus in Ecclesia; et si quid ignorant, domi viros suos debere consulere (I Cor. XIV). Nec sufficit tibi dedisse agmini tuo scientiam Scripturarum, nisi earum voce et canticis delecteris. Jungis enim et ponis in titulo, Quod et feminae Deo psallere debeant. Quis enim ignorat psallendum esse feminis in cubiculis suis, et absque virorum frequentia et congregatione turbarum? Verum tu donas quod non licet; ut quod verecunde facere debeant, et absque ullo arbitro, magistri auctoritate proclament. 26. Item librum Pelagii confutat. — Addis praeterea (Tit. XIII, al. XIV), Servum Dei nihil amarum de ore suo, sed semper quod dulce est et suave debere proferre; et quasi alius sit servus Dei, alius doctor et sacerdos Ecclesiae, prioris oblitus sententiae, ponis in alio titulo (Tit. XXVII, al. XXII), sacerdotem sive doctorem omnium actus speculari debere, et fiducialiter corripere peccantes ne, pro iisdem rationem reddat Al. reddas , et eorum sanguis de suis manibus requiratur. Nec semel dixisse contentus, idipsum replicas, et inculcas (Tit. XXXI) sacerdotem sive doctorem nemini adulari debere, sed audenter omnes corripere, ne et se et eos qui eum audiunt, perdat. Tantane est in uno opere dissonantia, ut quid prius dixeris nescias? Si enim servus Dei nihil amarum de suo debet ore proferre, sed semper quod dulce et suave est: aut sacerdos et doctor servi Dei non erunt, qui fiducialiter debent corripere peccantes, et nulli adulari, sed audacter omnes increpare; aut si sacerdos et doctor, non solum servi Dei, sed inter servos ejus principalem tenent locum, frustra servis Dei blanditias et dulcedines reservasti, cum hoc proprie haereticorum sit, et eorum qui decipere cupiunt audientes, dicente Apostolo: Hujusmodi enim Christo Domino nostro non serviunt, sed suo ventri. Et per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium (Rom. XVI, 18). Semper insidiosa, callida, blanda est adulatio. Pulchreque adulator apud philosophos definitur blandus inimicus. Veritas amara est, rugosae frontis ac tristis, offenditque correptos. Unde et Apostolus loquitur: Inimicus vobis factus sum, veritatem dicens vobis (Galat. IV, 16)? Et Comicus: Obsequium amicos, veritas odium parit. Quapropter et Pascha cum amaritudinibus comedimus, et vas electionis docet Pascha celebrandum in veritate et sinceritate (I Cor. V); veritas in nobis sit sinceritas, et amaritudo illico consequetur. 27. Omnia Dei voluntate regi. — Illud vero quod in alio ponis loco (Tit. XXXI), Omnes voluntate propria regi, quis Christianorum potest audire? Si enim non unus, nec pauci, nec multi, sed omnes reguntur propria voluntate, ubi erit auxilium Dei? Et quomodo illud exponis? A Domino gressus hominis diriguntur (Psal. XXXVI, 23); et, Non est in homine via ejus (Jerem. X, 22); et, Nemo potest quidquam accipere, nisi datum fuerit ei desuper. Et in alio loco, Quid enim habes quod non accepisti? Et si accepisti, quid gloriaris, quasi non acceperis (I Cor. IV, 7)? dicente Domino Salvatore: Non descendi de coelo, ut faciam voluntatem meam, sed voluntatem ejus qui me misit Patris (Joan. V, 30). Et in alio loco: Pater, si fieri potest, transeat a me calix iste. Verumtamen non quod ego volo, sed sicut tu (Luc. XXII, 42). Et in Oratione Dominica: Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terra (Matth. VI, 10). Qua sententiae temeritate aufers Dei omne praesidium? Et quod in alio loco frustra conaris adjungere, Non absque Dei gratia, quomodo sentiri velis, ex hoc loco intelligitur, dum gratiam ejus non ad singula refers opera, sed ad conditionis ac legis et liberi arbitrii potestatem. 28. Impiorum et iniquorum diversitas. — Illud vero quod in sequenti ponis capitulo (Tit. LXII, al. LXXII): In die judicii iniquis et peccatoribus non parcendum, sed aeternis eos ignibus exurendos, ferre quis potest, et interdicere te misericordiam Dei, et ante diem judicii de sententia judicis judicare, ut si voluerit iniquis et peccatoribus parcere, te praescribente, non possit? Dicis enim: "Scriptum est in centesimo tertio psalmo: Deficiant peccatores a terra et iniqui, ita ut non sint. Et in Isaia: Comburentur iniqui et peccatores simul, et qui relinquunt Deum, consummabuntur." Et non intelligis comminationem Dei interdum sonare clementiam? Non enim dicit eos aeternis ignibus exurendos, sed a terra deficere, et iniquos esse cessare. Aliud enim est ipsos a peccato et iniquitate desistere, et aliud ipsos perire in perpetuum, et aeternis ignibus concremari. Denique Isaias de quo ponis testimonium, Comburentur, inquit, peccatores et iniqui simul: non addit, in aeternum. Et qui relinquunt Deum, consummabuntur. Proprie hoc de haereticis loquitur, qui rectum fidei tramitem relinquentes consummabuntur, si noluerint ad Dominum reverti, quem dereliquerunt. Quae sententia et tibi parata est, si neglexeris ad meliora converti. Deinde cujus est temeritatis, iniquos et peccatores impiis jungere; qui a nobis sic definiuntur. Omnis impius iniquus est et peccator, nec reciprocatur, ut possimus dicere, omnis peccator et iniquus etiam impius est. Impietas enim proprie ad eos pertinet, qui notitiam Dei non habent, vel cognitam transgressione mutarunt. Peccatum autem et iniquitas pro qualitate vitiorum, post peccati et iniquitatis vulnera, recipit sanitatem. Unde scriptum est: Multa flagella peccatoris (Ps. XXXI, 10): et non interitus sempiternus. Et per omnia flagella atque cruciatus emendatur Israel. Quem enim diligit Dominus corripit: flagellat autem omnem filium quem recipit (Hebr. XII, 6). Aliud est caedere magistri et parentis affectu: aliud contra adversarios crudeli animo desaevire. Quam ob causam, et in primo Psalmo canitur: Quoniam non resurgunt impii in judicio. Jam enim in perditionem sunt praejudicati. Neque peccatores in consilio justorum (Psal. I, 5). Aliud enim est gloriam perdere resurgendi, aliud perire perpetuo. Veniet, inquit, hora, in qua omnes qui in sepulcris sunt, audient vocem ejus, et egredientur, qui bona fecerunt, in resurrectionem vitae; qui autem mala egerunt, in resurrectionem judicii (Joan. V, 5). Unde et Apostolus eodem sensu, quia eodem et spiritu, loquitur ad Romanos: Quicumque enim sine lege peccaverunt, sine lege peribunt. Et quicumque in lege peccaverunt, per legem judicabuntur (Rom. II, 12). Sine lege impius est, qui in aeternum peribit. In lege peccator credens in Deum, qui per legem judicabitur, et non peribit. Si peccatores et iniqui aeternis ignibus exuruntur, non times sententiam tuam, qui iniquum et peccatorem te esse dicis? Et argumentaris hominem non esse sine peccato, sed esse posse. Ergo solus ille salvetur, qui numquam fuit, nec est, sed futurus est, aut forsitan nec futurus: et pereant omnes, quos retro fuisse legimus. Tu ipse qui Catoniana Al. Catoniaca nobis inflaris superbia, et Milonis humeris intumescis, qua temeritate, peccator, magistri nomen assumis? Aut si justus es, et humilitate simulas peccatorem, mirabimur atque gaudebimus habere te solum et possidere cum sociis, quod nec Patriarcharum, nec Prophetarum, nec Apostolorum quispiam habuit. Si Al. Sin autem Origenes omnes rationabiles creaturas dicit non esse perdendas, et diabolo tribuit poenitentiam, quid ad nos, qui et diabolum et satellites ejus omnesque impios et praevaricatores dicimus perire perpetuo, et Christianos si in peccato praeventi fuerint, salvandos esse post poenas? 29. Duo Pelagii capitula inter se discrepantia. — Jungis praeterea duo capitula inter se discrepantia, quae si vera sint, os aperire non poteris: Sapientiam et intellectum Scripturarum, nisi qui didicerit, scire non posse. Et iterum: Scientiam legis non usurpare debere indoctum (Tit. XX). Aut enim magistrum, a quo didiceris, proferre cogeris, ut tibi scientiam legis liceat usurpare: aut si magister talis est, qui ab alio non didicerit, et docuerit te quod ipse ignorabat, restat ut non recte facias, qui indoctus usurpas scientiam Scripturarum, et magister prius quam discipulus esse coepisti. Nisi forte humilitate solita, magistrum tuum jactitas Dominum, qui docet omnem scientiam, et cum Moyse (Exod. XXXIV) in nube et caligine facie ad faciem audis verba Dei, et inde nobis cornuta fronte procedis. Nec hoc sufficit, sed repente mutaris in Stoicum, et de Zenonis nobis tonas supercilio, Christianum illius debere esse patientiae, ut si quis sua auferre voluerit, gratanter amittat (Tit. LXXIII, al. LXIV). Nonne nobis satis est, patienter perdere quod habemus, nisi violento atque raptori agamus gratias, et eum cunctis benedictionibus prosequamur? Docet Evangelium (Matth. V) ei, qui nobiscum velit judicio contendere, et per lites ac jurgia auferre tunicam, etiam pallium esse concedendum: non praecipit, ut agamus gratias, et laeti nostra perdamus. Hoc dico, non quod aliquid sceleris in hac sententia sit, sed quod ubique ὑπερβολικῶς mediocria transeas, et magna secteris. Unde adjungis, Gloriam vestium et ornamentorum Deo esse contrariam. Quae sunt, rogo, inimicitiae contra Deum, si tunicam habuero mundiorem, si episcopus, presbyter, et diaconus, et reliquus ordo ecclesiasticus in administratione sacrificiorum candida veste processerint? Cavete, clerici; cavete, monachi; viduae et virgines, periclitamini, nisi sordidas vos atque pannosas vulgus aspexerit. Taceo de hominibus saeculi, quibus aperte bellum indicitur, et inimicitiae contra Deum, si pretiosis atque nitentibus utantur exuviis. 30. Capitula Pelagii sibi contraria. — Audiamus et caetera: Inimicos ut proximos diligendos (Tit. CLXIV, al. CXLIV); statimque oppressus gravissimo lethargo, ponis et dicis: Inimico numquam esse credendum (Tit. CLXI, al. CXLVI), quod sibi esse contrarium, etiam me silente, perspicuum est. Sed dices Al. dicis utrumque vocibus Scripturae contineri, non animadvertens, quo sensu in suis locis dicta sint. Praeceptum est mihi, ut diligam inimicos, et orem pro persecutoribus. Numquid jussum est, ut ita diligam, quasi proximos et consanguineos et amicos, ut inter aemulum et necessarium nulla distantia sit? Si inimicos diligo quasi proximos, amicis quid amplius exhibebo? Aut si hoc dixeras, illud tacere debueras, ne contraria sibi in eodem loco dicere videreris, Inimico numquam esse credendum (Exod. XXIII). Sed quomodo diligatur inimicus, et lex docet (Deut. XXII, 4): Jumentum adversarii si ceciderit, sublevandum: et Apostolus: Si esurierit inimicus tuus, ciba illum; si sitierit, da illi potum. Hoc enim faciens, carbones ignis congregabis super caput ejus (Rom. XII, 20); non in maledictum et condemnationem, ut plerique existimant, sed in correctionem et poenitudinem, ut superatus beneficiis, excoctus fervore charitatis, inimicus esse desistat. 31. An regnum coelorum in veteri Test. repromissum. — Addis praeterea, Regnum coelorum etiam in Testamento veteri repromitti (Tit. CXXIII): ponisque testimonia de apocryphis, cum perspicuum sit, regnum coelorum primum in Evangelio praedicari per Joannem Baptistam, et Dominum Salvatorem, et Apostolos. Lege Evangelia. Joannes Baptista clamat in deserto: Poenitentiam agite, appropinquavit enim regnum coelorum (Matth. III, 1). Et de Salvatore scriptum est: Ex eo tempore coepit praedicare et dicere: Poenitentiam agite, appropinquavit enim regnum coelorum (Matth. IV, 17). Et iterum: Circuibat Jesus civitates et vicos, docens in synagogis Al. synagoga eorum, et praedicans regnum Dei (Matth. IX, 35). Et Apostolis praecipit: Ite et praedicate, dicentes, quoniam appropinquavit regnum coelorum. Tu autem illos Manichaeos vocas, quia Legi Evangelium praeferentes, in illa umbram, in hoc veritatem esse dicamus, et non intelligis stultitiam tuam impudentiae copulatam. Aliud esse Al. est damnare Legem, quod Manichaeus facit; aliud Legi praeferre Evangelium, quae apostolica doctrina est. In illa enim servi, in hoc praesens Dominus loquitur; ibi promittitur, hic impletur; ibi initia, hic perfectio est; in illa operum fundamenta jaciuntur, hic fidei et gratiae culmen imponitur. Hoc posuimus, ut egregii praeceptoris doctrina monstraretur. 32. Praecipuam Pelagianorum sententiam impugnat. — Centesimus titulus est, Posse hominem sine peccato esse, et Dei mandata facile custodire, si velit, de quo abunde dictum est. Cumque se imitatorem, immo expletorem operis beati Martyris Cypriani, scribentis ad Quirinum Mss. Cirinum , esse fateatur, non intelligit se in eodem opere dixisse contraria. Ille in quinquagesimo quarto titulo tertii libri, ponit neminem sine sorde et sine peccato esse, statimque jungit testimonia, in quibus scriptum est apud Job: Quis enim mundus a sordibus? nec si unius etiam diei sit vita ejus in terra (Job. XIV, 14). Et in Psalmo quinquagesimo (Vers. 6): Ecce in iniquitatibus conceptus sum, et in peccatis concepit me mater mea. Et in Epistola Joannis: Si dixerimus, quia peccatum non habemus, nosmetipsos decipimus, et veritas in nobis non est (I Joan. I, 8). Tu e diverso asseris, Posse hominem sine peccato esse: et ut hoc verum dixisse videaris, statim adjungis, Et Dei mandata facile custodire, si velit, quae aut rarus, aut nullus implevit. Si enim facilia sunt, debent a pluribus custodiri. Sin autem, ut concedamus tibi, rarus quisquam ea implere potest, manifestum est esse difficile quod rarum est. Atque ut hoc augeas, et magnitudinem tuae virtutis ostendas, quod scilicet de bono conscientiae thesauro eructare credaris, ponis in titulo: Ne leviter quidem esse peccandum (Tit. CXXIII). Et quid sit hoc leviter, ne forte in opere te aliquis dixisse existimaret, annectis. Malum nec cogitandum (Tit. CXXXVI, al. CXXXI), neque illius sententiae recordaris: Delicta quis intelligit? ab occultis meis munda me, Domine, et ab alienis parce servo tuo (Psal. XVIII, 13): cum Ecclesia etiam ea quae per ignorantiam delinquimus, et sola cogitatione peccamus, delicta esse fateatur: in tantum, ut hostias pro errore jubeat offerri (Hebr. II), et Pontifex qui pro cuncto populo deprecatur, ante pro se offerat victimas, qui certe numquam pro aliis juberetur offerre, nisi justus ipse esset, nec rursum pro se offerret, si peccato careret ignorantiae. Scilicet nunc mihi latissima Scripturarum spatia peragranda sunt, ut doceam errorem et ignorantiam esse peccatum. 33. Esse peccata ignorantiae. — C. Obsecro te, nonne legisti: Qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo (Matth. V, 28)? Non ergo solus aspectus et incentiva vitiorum reputantur in peccatum; sed ea quibus attribuimus assensum. Aut enim vitare possumus malam cogitationem, et consequenter possumus carere peccato; aut si vitare non possumus, non reputatur in peccatum, quod caveri non potest. A. Callide quidem argumentaris, sed non intelligis argumentationem tuam contra sacras Scripturas facere. Volunt enim eloquia Scripturarum etiam ignorantiam habere peccatum: unde et Job (Job. I) offert hostias pro filiis suis, ne forte per ignorantiam in cogitatione peccaverint. Et qui ligna caedit, si securi ac ferro fugiente de ligno, homo fuerit occisus, pergere jubetur (Deut. XIX) ad urbem fugitivorum et tamdiu ibi esse, quamdiu Sacerdos maximus moriatur, id est, redimatur sanguine Salvatoris, aut in domo baptismatis, aut in poenitentia, quae imitatur baptismatis gratiam per ineffabilem clementiam Salvatoris, qui non vult perire quemquam, nec delectatur mortibus peccatorum, sed ut convertantur et vivant (Ezech. XVIII). C. Rogo quae est ista justitia, ut in peccato tenear erroris, cujus reatum non habet conscientia? Nescio me peccasse, et ejus rei quam nescio, poenas luo? Et quid plus faciam, si sponte peccavero? A. A me sententiae et dispositionis Dei causas requiris? Respondet stultae interrogationi tuae liber Sapientiae: Altiora te ne quaesieris, et fortiora te ne scrutatus fueris (Eccli. III, 22). Et alibi: Noli esse sapiens multum, et noli argumentari plus quam oporteat (Eccles. VII, 17). Et in eodem loco: In sapientia et in simplicitate cordis quaerite Deum (Sap. I, 1). Ac ne forte huic volumini contradicas, audi Apostolum, Evangelica clangentem tuba: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam inscrutabilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus! Quis enim cognovit sensum Domini? aut quis consiliarius ejus fuit (Rom. XI, 33, 34)? Istae sunt quaestiones, de quibus et in alio loco scribit: Stultas autem et ineruditas quaestiones devita, sciens quoniam lites generant (II Tim. II, 2, 3). Et Ecclesiastes (de quo certe libro nulla est ambiguitas), Dixi, inquit, sapiens efficiar, et ipsa longe facta est a me. Profunda profunditas, quis eam inveniet (Eccles. VII, 24, 25)? A me quaeris, quare figulus aliud vas fecerit in honorem, aliud in contumeliam, et non vis acquiescere Paulo, pro suo Domino respondenti: O homo! tu quis es, qui respondeas Deo (Rom. IX, 20)? 34. Opponit Scripturarum testimonia. — Audi ergo breviter testimonia Scripturarum, ut stulta, immo impia sciscitatio tua in perpetuum conticescat. Loquitur Deus in Genesi, Non adjiciam ultra maledicere terrae propter opera hominum, quia apposita est mens hominis diligenter ad mala a pueritia (Gen. VIII, 21). Abraham et Sara, audita repromissione filii Isaac, rident in corde suo, et tacita cogitatio non latet scientiam Dei. Arguuntur in risu, et ipsa cogitatio, quasi pars infidelitatis reprehenditur. Attamen non ex eo quod risere, diffidentiae condemnantur, sed ex eo quod postea crediderunt, justitiae palmam acceperunt. Lot nescit in concubitu filiarum quid fecerit, et inebriatus ab eis non habet crimen conscientiae, et tamen error in vitio est. Argue sanctum virum Jacob, quare Rachel formosam dilexerit, pro qua et servivit multo tempore, et in Liae primo concubitu fuerit contristatus; et acquiesce tamdem humanae fragilitati, quae etiam pulchra corpora diligit, et deformia detestatur. Luget Jacob mortem filii sui Joseph, et multo tempore consolationem non recipit filiorum, respondetque: Lugens et gemens, vadam ad infernum (Gen. VIII, 35): et probat se hominem, dum justus ignorat quid actum sit de justo filio Joseph. In Exodo scriptum est: Si percusserit aliquis quempiam, et mortuus fuerit, morte moriatur. Sin autem non volens, sed Deus tradidit eum in manibus ejus, dabo tibi locum, ad quem confugiat qui occiderit (Exod. XXI, 12, 13). In quo notandum est, quod Deus tradidit hominem in manus ejus, et ille qui occidit per ignorantiam, exsilio condemnatur. In Levitico lex ponitur: Anima si peccaverit in conspectu Domini non sponte, ex omnibus praeceptis Domini, quae non oportet fieri, feceritque unum ex eis, sive Pontifex fuerit, sive omnis synagoga, et reliquus populus, et postea didicerit peccatum suum, quod peccavit per ignorantiam, offeret munus, hircum de capris, masculum immaculatum: et ponet manus suas super caput ejus, interficietque illum in loco ubi mactantur holocausta coram Domino, quia pro peccato est (Levit. IV, 2, 13 et seqq.). Statimque in sequentibus: Si tetigerit aliquid immundum, quod non liceat tangere, et fecerit per ignorantiam, et postea didicerit, sive promiserit aliquid, et fuerit oblitus, pronuntiabit peccatum suum, in quo peccasse se perspicit, et offeret Domino pro his quae peccavit, agnam sive capram pro peccato suo quod peccavit, et precabitur pro eo sacerdos super peccato, et dimittetur ei peccatum. Sin autem non praevaluerit manus ejus, ut offerat ovem pro peccatis suis quibus peccavit, duos turtures, aut duos pullos columbarum offeret Domino, unum pro peccato, et unum in holocaustum: et portabit ea ad sacerdotem, et offeret sacerdos id quod pro peccato est primum, et in ipso reconciliabitur pro peccato quod peccavit, et dimittetur ei (Levit. V, 3 seq.). Caeteraque his similia, quae studio brevitatis omitto, ne fastidium stomacho tuo faciam. In consequentibus quoque narrat Moyses (Ibid., VIII) quod in consecratione Aaron et filiorum ejus obtulerit vitulum pro peccato et posuerit Aaron et filii ejus manus super eum, super caput videlicet vituli, qui erat pro peccato, et mactaverit eum, et tulerit de ejus sanguine, et posuerit super cornua altaris in circuitu digito suo, atque altare mundaverit. Similiter in ariete fecerit, et de sanguine ejus tetigerit auriculam ejus dexteram, et manum dexteram, et summitatem pedis dextri. Et post multa alia, quae narrare longissimum est, enumeratis diebus septem ita legimus: Factum est quoque die octavo, et vocavit Moyses Aaron, et filios ejus, et omnes seniores Israel, et dixit ad Aaron: Tolle vitulum de bobus pro peccatis Al. peccato , et arietem in holocaustum immaculatum, et offeres eos in conspectu Domini: et senioribus Israel loquere, dicens: Tollite hircum de capris unum pro peccato, et vitulum immaculatum anniculum in holocaustum. Dixitque Moyses ad Aaron: Accede ad altare et fac pro peccato tuo, et reliqua. Rursumque elevavit Aaron manus suas super populum, et benedixit eis. Descenditque cum fecisset pro peccato et holocausto et salutari (Levit. IX, 1 seqq.). Mulier generat liberos lege naturali et immunda est, si masculum pepererit, diebus quadraginta; si feminam, diebus octoginta. Accusa Creatorem, cur immundum quidquam nominet quod ipse condidit. Et non solum ipsa immunda est, sed et omne quod tetigerit. Cumque dies, inquit, purgationis ejus completi fuerint super filio aut filia, offeret agnum anniculum immaculatum, et pullum columbarum, et turturem pro peccato, ad ostium tabernaculi testimonii sacerdoti, qui offeret ea in conspectu Domini, et expiabit pro ea sacerdos (Levit. XII, 6 et seqq.). De leproso quoque dicitur, quod in die purgationis ejus offeratur pro eo victima pro peccato, duoque turtures et duo pulli columbarum: unus pro peccato, alius in holocaustum (Ibid., 13). Et qui fluxum seminis patitur, eodem sacrificii ordine pro peccato et holocausto liberatur. Et ad extremum infertur: Timoratos facite filios Israel ab immunditiis suis, et non morientur pro peccato suo, si contaminaverint tabernaculum testamenti (Levit. XV, 31). Ipsi quoque Aaron praecipitur, ut non omni tempore ingrediatur in Sancta Sanctorum, ne forte moriatur. Cumque, ait, voluerit intrare, offerat vitulum pro peccato, et arietem in holocaustum, duosque hircos accipiat ab universo populo; unum ex eis offerat pro peccato suo, et unum pro peccato populi, et arietem in holocaustum (Levit. XVI, 3). Alter hircorum cuncta peccato suscipit populi in typum Domini Salvatoris, et effert in solitudinem: et sic placatur Deus omni multitudini. Ad extremum dicitur. Si comederit homo de sanctificatis per ignorantiam, imputatur ei iniquitas atque delictum, et voti reus erit. Unde et Apostolus monet eucharistiam Domini cum cautione sumendam, ne in condemnationem nobis sumamus atque judicium (I Cor. XI). Si damnatur in lege ignorantia, quanto magis in Evangelio conscientia! 35. Ex Numerorum libro. — Transeamus ad Numeros, et ob contentiosorum impudentiam refutandam, summa quaeque carpamus. Nazaraeus sancto crine venerabilis, alterius subita morte maculatur, et omnes dies consecrationis ejus praeteriti irriti fiunt: posteaque pro eo offeruntur duo turtures, et duo pulli columbarum, unus pro peccato, et alter in holocaustum. In die quoque consummationis ejus offertur agnus in holocausto et agna pro peccato. Et post multa scriptum est (Num. XIV, 18): Et nunc magnificetur fortitudo Domini, sicut locutus es, dicens, Dominus longanimis et multae misericordiae, auferens iniquitatem et scelera, et mundans non faciet innocentem: pro quo Septuaginta interpretati sunt, et emundans non mundabit reum, quod scilicet etiam post indulgentiam, reus sit propriae conscientiae. Cumque, ait, ignoraverit populus, et fecerit unum ex his quae facere non debuit, post caeremoniarum longum ordinem infertur et dicitur: Offerte hircum caprarum pro peccato, et placabit Sacerdos pro omni synagoga filiorum Israel, et propitiabitur ei Dominus, quia ignorantia est: et ipsi offerent oblationem suam in sacrificium Domino pro peccato suo in conspectu ejus, quoniam nescierunt (Num. 7, 28, 29). Ibique additur: Si anima una peccaverit per ignorantiam, offeret capram anniculam pro peccato ignorantiae coram Domino, et deprecabitur pro ea sacerdos eo quod ignoraverit, pro peccato ignorantiae coram Domino, et rogabit pro ea, et propitiabitur ei (Levit. IV, 27 seqq). In kalendis singulorum mensium offertur hircus caprarum pro peccato Domino. In Pascha quoque per dies octo, a die decimo quarto mensis primi, usque ad vigesimum primum diem sacrificium pro peccato est. In Pentecoste hircus pro peccato offertur, et in kalendis mensis septimi, quando tubarum clangor concinit, eadem hirci pro peccato religio conservatur. Die quoque decimo ejusdem mensis septimi, quando jejunium est usque ad vesperam, offertur hircus caprarum pro peccato, praeter eum hircum, qui ante holocaustum pro peccato ex lege mactatur. In diebus quoque Scenopegiae, quando figebantur tabernacula, a die decimo quinto ejusdem mensis septimi usque ad diem vigesimum secundum, inter alias victimas semper pro peccato hircus offerebatur, ut illud impleatur beati David: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci, ut justificeris in sermonibus tuis, et vincas cum judicaris (Psal. L, 5). Sex civitates eliguntur exsilii eorum, qui non sponte, sed per ignorantiam, vel jactu lapidis, vel impulsione manus, vel joco, vel lascivia absque inimicitiis, infelicitate magis quam voluntate peccaverunt, et tamen non absque crimine sunt, dum relegantur in perpetuum, et ante constitutum diem, nec supplicatione, nec pretio eorum reversio impetrari et redimi potest. 36. Ex Deuteronomio. — In Deuteronomio, qui liber praeteritorum enumeratio est, perspicue demonstratur, non in operibus nostris atque justitia, sed Dei misericordia nos conservari, dicente Domino per Moysen: Ne dicas in corde tuo, cum subverterit eos Dominus Deus tuus a facie tua: In justitia mea introduxit me Dominus, ut possideam terram hanc, quia in impietate gentium istarum Dominus consumet eos a facie tua: non in justitia tua, et directione Al. dilectione cordis tui intrabis, ut possideas terram eorum: sed in impietate eorum Dominus Deus tuus consumet eos a facie tua, ut suscitet verbum quod locutus est patribus tuis, Abraham, Isaac et Jacob. Et scies quod non in justitia tua Dominus Deus tuus dabit tibi terram optimam, ut possideas eam, quia populus durae cervicis es tu. In eo autem quod dixit: Perfectus eris cum Domino Deo tuo, quo sensu dixerit, ex consequentibus approbatur. Cum ingressus, inquit, fueris terram, quam Dominus Deus tuus dabit tibi, non disces facere abominationes gentium illarum, nec invenietur in te qui traducat filium vel filiam suam per ignem. Divinationibus vel omnibus auguriis et maleficis artibus et incantationibus non servies, ut interroges magos et hariolos et mortuos. Abominatio enim Domini est omnis qui facit haec. Et propter has abominationes Dominus Deus tuus consumet eas a facie tua: perfectus eris cum Domino Deo tuo (Num. XVIII, 9, 10). Denique infert: Quia gentes istae quas tu possidebis, hariolos et divinos audiunt. Tibi autem non sic dedit Dominus Deus tuus. Statimque subjungit: Prophetam unum ex te de fratribus tuis sicut me suscitabit tibi Dominus Deus tuus: ipsum audies. Ex quo ostenditur perfectum hic dici non qui cunctas virtutes habeat, sed qui perfectum et unum sequatur Deum. Narratque similiter de conditione exsulum qui per ignorantiam peccaverunt, quo confugere debeant, atque subjungit: Quando aedificaveris domum novam, facies loriculam tecto tuo in circuitu, ne sanguinis reus sis, cum aliquis ceciderit ex ea. Et iterum: Si fuerit in te vir, qui non sit mundus a nocturno fluxu, egredietur extra castra, et non ingredietur medium castrorum, cumque advenerit vespera, lavabit se aqua, et post occubitum solis ingredietur medium eorum (Levit. XV, 16). 37. Ex Josuae libro. — De Jesu filio Nave duo tantum ponam testimonia. Peccavit Achan, et totus populus offendit. Dixitque Dominus ad Josue: Non poterunt stare filii Israel in conspectu inimicorum suorum; sed dorsa vertent adversariis suis, quia factum est anathema in eis. Et non addam ut sim vobiscum, nisi contritum fuerit anathema de medio vestrum (Jos. VII, 12). Cumque sacrilegium quaereretur, et sors latentem invenisset reum, interficiuntur cum Achan filii ejus, et filiae, boves, asini, pecora; tabernaculum, et quaecumque habere potuit, igne deleta sunt. Esto, ipse peccaverit: quid commisere filii? quid boves? quid asini? quid pecora? Fac Deo calumniam quare unus peccaverit, et pars populi trucidata sit? Cur et ipse lapidatur Al. lapidetur , et omnia quae habere potuerit, ultrix flamma consumpserit? Dicamus et aliud: Non erat, inquit, civitas, quam non tradidit Dominus filiis Israel, absque Eveo qui habitabat in Gabaon: omnes pugnando ceperunt, quia a Domino factum erat, ut induraret cor eorum, et pugnarent contra Israel, ut interficerentur: et non fieret in eis misericordia, et perirent, sicut praecepit Dominus Moysi (Jos. XI, 11, 12). Si Domini factum est voluntate, ut pacem non reciperent, nec susciperent Israel; dicamus juxta Apostolum: Quid ergo queritur? Voluntati enim ejus quis potest resistere (Rom. IX, 19)? 38. Ex Regum libris. — De Samuel et Malachim. Jonathas favum mellis gustavit in sceptro, et illuminatis oculis, periclitatur, quod nesciens fecerit. Hoc enim Scriptura testatur, quod ignoraverit a patre esse praeceptum, ne quisquam gustaret, donec victoria Domini compleretur. In tantum autem iratus est Dominus, ut sors inveniret occultum, et ipse fateretur dicens: Gustavi in summitate sceptri, quod est in manu mea, parum mellis, et ecce ego morior. Et postea intercessione et precibus populi liberatus est, dicentis ad Saul: Num Jonathas morietur, qui fecit salutem hanc magnam in Israel? Absit. Vivit Dominus: si ceciderit de capillis capitis ejus in terram, quia cum Domino fecit diem hanc: et liberavit populus Jonathan, et non est mortuus (I Reg. XIV, 45 seqq.). Samuel irascitur Sauli, et non vult ire cum rege (I Reg. XVI, 6, 7): postea precibus vincitur, ut ostendat humani animi in diversum mutationem. Pergit Bethleem, singulos filiorum Jesse putat ipsos esse, quos Dominus requirebat. Cumque vidisset Eliab: ait: Ecce in conspectu Domini Christus ejus. Et ait Dominus ad eum: Ne respicias ad vultum ejus, et ad staturam corporis illius, quoniam abjeci eum. Aliter enim videt homo, aliter Deus. Homo enim videt in facie, Deus in corde. Atque in hunc modum per omnes errat, per omnes corrigitur, ut pateat humanae mentis infirmitas. Isboseth Saul filius interficitur dolo a Rechab et Baana filiis Remmon Berotitae. Cumque nuntiassent David, et caput adversarii demonstrarent, occisi sunt a David, dicente: Viri impii occiderunt virum justum in domo sua et in lectulo suo. Certe Isboseth justus non erat, et tamen in eo justus appellatur, quod absque noxa interfectus est. Oza levites, cum Arca Domini transferretur Jerusalem, et lascivientes boves plaustrum in partem alteram declinassent, misit manum ut sustentaret inclinatam Arcam. Statimque sequitur: Iratus est furor Domini in Ozam, et percussit eum Deus ibi pro ignorantia, et mortuus est juxta Arcam Dei. Contristatusque David, quod percusserat Dominus Ozam, timuit Dominum in illa die, et ait: Quomodo ingredietur ad me Arca Domini (II Reg. VI, 7, 8)? David justus et propheta et unctus in regem (Ps. LXXVII), quem elegit Dominus secundum cor suum, ut faceret cunctas voluntates ejus, ut videt ignorantiam Domini furore punitam, terretur atque tristatur, nec quaerit causam a Domino, quare Al. qua percusserit ignorantem, sed similem sententiam pertremiscit. Praecepit David principi exercitus Joab, ut numeret populum; statimque Scriptura commemorat: Et percussit cor suum David, et dixit ad Dominum: Peccavi vehementer, quia hoc feci (II Reg. XXIV, 10). Cum juberet ut fieret, utique quid diceret, ignorabat; et tamen se ipse reprehendit, et pro hac culpa septuaginta millia hominum Angeli gladio trucidantur. Salomon completis templi caeremoniis, utrasque palmas tetendit ad Dominum, et ait: Cum peccaverit tibi populus, non est enim homo qui non peccet (III Reg. VIII, 46). Ahia propheta Silonites nesciebat ad se venire uxorem Jeroboam; dixitque Al. add. ei Dominus: Ecce uxor Jeroboam ingredietur, ut quaerat verba a te pro filio suo qui aegrotat, juxta hoc et juxta hoc loqueris Al. loquaris ad eam (III Reg. XIV, 5). Eliseus sedebat in monte, venit ad eum mulier, cujus filius mortuus erat, et amplexata pedes ejus, vociferatur. Repellente autem eam Giezi, dixit ad eum vir Dei: Dimitte eam, quoniam anima ejus in amaritudine est, et Dominus celavit a me, ut non annuntiaret mihi (IV Reg. IV, 27). 39. Ex libro dierum et Prophetis. — In libro dierum legimus: Fuerunt filii Sobal patris Cariathjarim, qui prophetabant ex dimidio. Et iterum: Filii autem Salma patris Bethleem et Netophathi corona domus Joab, et qui prophetabant, ex dimidio Zarai, et caetera (I Paral. II, sec. LXX). Similiter utique sancti erant qui prophetabant, et tamen perfectam non meruerunt accipere prophetiam: nequaquam de futuro secundum tropologiam: sed impraesentiarum juxta historiam prophetantes. Abacuc propheta Canticum suum hoc inscribit titulo: Oratio Abacuc prophetae pro ignorationibus Al. ignorantibus . Locutus enim fuerat audacter ad Dominum, et dixerat: Usquequo, Domine, clamabo, et non audies? Vociferabor ad te vim patiens, et non salvabis? Quare ostendisti mihi iniquitatem et laborem, videre praedam et injustitiam? Contra me factum est judicium et contradictio potentior: propter haec lacerata est lex, et non pervenit usque ad finem judicium: quia impius praevalet adversus justum, propterea egreditur judicium perversum (Abac. II, 2 seqq.). Pro quo se ipse reprehendens quod per ignorantiam sit locutus, scribit Canticum poenitentiae. Si peccatum non erat ignorantia, superfluo scribit librum poenitudinis, et inaniter voluit id lugere, quod peccatum non habet. In Ezechiel extrema parte, ubi per aedificium Templi in monte siti, Ecclesiae multa post saecula futurae sacramenta narrantur, primo et septimo die mensis primi offeruntur victimae pro peccato Al. peccatis omnium, in quo per errorem, aut ignorantiam peccaverunt. Septem quoque diebus Paschae, hircus semper pro peccato mactatur. Septimi mensis quinta decima die, idem pro peccatis sacrificiorum ordo celebratur. Et post alia plurima, quae non est istius temporis replicare, scriptum est: Erat autem ibi locus ad occidentem, dixitque ad me: Iste est locus, ubi coquere debent Sacerdotes hostiam pro peccato et pro ignorantia (Ezech. XLVI, 1). Jeremias loquitur ad Deum: Scio, Domine, quod non est hominis via ejus: nec viri est, ut ambulet et dirigat gressus suos. Ideoque pravum est cor hominis, et inscrutabile, et quis cognoscet illud (Jerem. X, 23)? In Proverbiis legimus: Est via quae videtur recta esse apud homines, et novissima ejus veniunt in profundum inferni (Prov. XIV, 12). Ecce et hic manifeste ignorantia condemnatur, cum aliud putat homo, et sub specie veritatis ad inferna delabitur. Multae, inquit, cogitationes in corde hominis (Prov. XIX): sed non tamen illius voluntas, quae incerta et fluctuans atque mutabilis est, sed Dei consilium obtinet. Quis, inquit, gloriabitur castum se habere cor (Ibid. XX, 9)? Et quis confidet mundum se esse a peccato? Dulcis est enim hominis panis mendacii, et postea implebitur os ejus calculo. A Domino gressus hominis diriguntur, mortalis autem quomodo scire poterit vias suas? Omnis vir videtur sibi justus, sed corrigit corda omnium Deus. Filius malus justum se facit, et non lavat exitum suum. Filius malus excelsos habet oculos, et palpebris suis elevatur. Est enim justus, qui perit in justitia sua (Prov. XX, 16, seqq.). Unde dicitur ad eum: Ne sis justus multum, nec quasi per sapientiam quaeras superflua, ne forte obstupescas. Quaecumque enim laboraverit homo ut requirat, non inveniet. Si dixerit sapiens se intelligere, reperire non poterit. Cor enim filiorum hominum repletum est malitia (Eccles. VII, 17 seqq.). Liber secundus 1. Sacrificium pro ignorantia, errore, etc. — CRITOB. Multa quidem de Scripturis sanctis memoriter copioseque dixisti, et quasi quibusdam nubibus clarum nisus es veritatis lumen operire, sed quid ad rem? His enim cunctis testimoniis videris hominum accusare naturam, ac per hoc invidiam referre in Deum, si tales homines condidit, ut oblivione et ignorantiae peccato carere non possint. Ex quo perspicuum est, hominem posse, si voluerit, non peccare. Id enim fecit, quod vitare non potuit. Ubi autem aufertur possibilitas, aufertur et vitium, nemo enim in eo condemnatur, quod facere non potuit. ATTIC. Saepe dixi te non intelligere conatus meos, nec considerare quid argumenteris; sed quid Deus jusserit. Pro oblivione, errore et ignorantia, quasi pro peccato offeruntur sacrificia: sive hoc male juxta te, sive bene juxta me, Deus praecepit. Meum est observare quod jussit; tuum Dei jussa reprehendere. C. Quoniam vim facis perspicuae veritati, et me trahis ad blasphemiam, concedam tibi hoc in veteri Lege praeceptum, de qua scriptum est: Vetera transierunt: ecce facta sunt omnia nova (II Cor. V, 17). Numquid et de Evangelio poteris hoc approbare, ut puniatur quispiam pro eo quod nesciat, et ante poenas luat, quam reus sit conscientiae Al. ignorantiae ? A. Dum ignoramus, Manichaeus nobis consurgit repente, qui Legem dicit abolitam, et solos novi Testamenti legendos libros. C. Quid enim a me audivisti, ut hoc autumes? Et Lex enim patribus data, pro tempore justa, et sancta est, et veniente Evangelii perfectione, viliora cessarunt. A. Ergo nequaquam observandum est, quod Lege praecipitur? C. Quaedam observanda, quaedam praetermittenda sunt. A. Quoniam te video esse doctissimum, dic mihi quae de veteri Testamento observare debeam, et quae relinquere. C. Mandata observare debemus, quae ad vitam et mores pertinent corrigendos, de quibus dictum est: Mandatum Domini lucidum illuminans oculos (Ps. XVIII, 9). Quae autem ad caeremonias Legis, et ritus sacrificiorum pertinent, relinquenda sunt. A. Ignosce mihi, cum Legis et omnium Scripturarum scientiam jactites, non animadvertis quid velim dicere. C. Hoc intelligo quod loqueris, et non quod taces. A. Tacere tibi videor, qui tantis exemplis docere te volui, peccare hominem per ignorantiam: et pro peccato, ut in Lege hostias, ita et in Evangelio offerendam poenitudinem? 2. Exemplum e N. T. in Apostoli persona. — C. Da testimonium novi Instrumenti, ubi error et ignorantia, et impossibilitas mandati teneatur in crimine. A. Non necesse est multa proferre. Unum proferam, cui certe contradicere non poteris. Vas electionis perspicue loquitur: Consentio enim legi Dei juxta interiorem hominem. Video autem aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati, quae est in membris meis. Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum (Rom. VII, 22 seqq.). C. Protulisti testimonium, quod pro me facit. Liberati ergo de corpore hujus mortis per gratiam Domini nostri Jesu Christi, nequaquam ultra peccare debemus. A. Liberati quidem sumus baptismo Salvatoris. Sed id mihi edissere, quare dixerit: Video aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati, quae in membris meis est. Quae est ista lex regnans in membris hominis, et repugnans legi mentis ejus? Responde simpliciter. Taces? Audi eumdem Apostolum apertissime praedicantem: Quod enim operor, non cognosco. Non enim quod volo, operor: sed quod odi, illud facio. Sin autem quod nolo, hoc facio, consentio legi, quoniam bona est. Nunc autem nequaquam ego operor illud, sed quod in me habitat, peccatum. Scio enim quod non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum. Velle enim adjacet mihi, operari autem bonum non invenio. Non enim, quod volo, bonum, hoc ago: sed quod nolo, malum, hoc facio. Si autem quod nolo, hoc ego facio, nequaquam ego operor illud, sed quod habitat in me peccatum (Ibid., 15 seqq.). C. Miror te hominem prudentem sic intelligere Apostolum, ut eum ex persona sua, et non ex aliorum haec dicere sentias. Qui enim conscientia in se loquentis Christi libere proclamat: An experimentum quaeritis ejus, qui in me loquitur Christus (I Cor. XIII, 3)? Et in alio loco: Cursum consummavi, fidem servavi, de caetero reposita est mihi corona justitiae (II Tim. IV, 7, 8): iste hoc de se dicere poterat, Operari bonum non invenio? et, Non quod volo, bonum, hoc facio: sed quod nolo, malum, hoc ago? Quid illud erat boni, quod volebat facere, et non poterat? Et quid illud erat mali, quod nolebat, et tamen vitare non poterat? Ergo non ex sua persona hoc dicit: sed ex persona generis humani, quae vitiis subjacet ob carnis fragilitatem. 3. Ex cujus persona Paulus locutus sit aliudque ejus testimonium. — A. Parum mihi tollis, ut totum tribuas. Ego enim unum hominem, licet Apostolum, intelligo Al. intelligebam subjacere peccato, tu totum humanum genus asseris. Quod si verum est in genere, tenemus et speciem. Nam et Apostolus homo est; et si homo est, vel de aliis, vel de se quasi homo loquitur: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Et: Quoniam non habitat in me, hoc est, in carne mea, bonum (Rom. VII, 24). Corruptibile enim corpus aggravat animam, Deprimit terrena habitatio sensum multa curantem (Rom. IX, 15). C. Sic loqueris, quasi ego hoc ex persona generis humani accipiam, et non ex persona peccatoris Al. peccatorum A. Et quis tibi hoc concedet, ut ex persona peccatoris hoc loquatur Apostolus? Si enim ex persona peccatoris hoc accipis, debebat dicere: Miser ego peccator, et non, miser ego homo. Homo quippe naturae est, peccator voluntatis. Nisi forte et illud, quod scriptum est: Vanitas vanitatum et omnia vanitas (Eccles. I, 2), ad peccatores refertur, et non ad omnes homines. Et iterum: Verumtamen in imagine perambulabat homo (Ps. XXXVIII, 7); ac deinde: Homo vanitati assimilatus est, dies ejus velut umbra pertranseunt (Ps. CXLIII, 4). Si hoc Pauli testimonio non moveris, audi aliud ejusdem cui contradicere non potes: Nihil mihi conscius sum, et caetera (I Cor. IV, 4). Mire: nec meipsum judico: nihil mihi conscius sum, nec tamen in hoc justificatus sum. Qui hoc dicebat, nullius utique peccati sibi conscius erat. Sed quia legerat, Delicta quis intelligit (Ps. XVIII, 13)? Et: Sunt viae quae videntur viro justae, novissima autem earum respiciunt in profundum inferni (Prov. XIV, 12). Et iterum: Omnis vir videtur sibi justus, Deus autem corda hominum dirigit (Prov. XXI, 4); idcirco temperabat sententiam, ne forte per ignorantiam deliquisset, maxime cum Scriptura testetur: Est justus, qui perit in justitia sua (Eccl. VII, 16). Et alibi: Juste quod justum est sectaberis (Deut. XVI, 20), ne opinione veritatis a justitia declinemus, recordantes Saulis et Agag. 4. Plures justos esse, neminem sine peccato. — C. Ne contendere videar, et in diversum absque mensura funem trahere, saltem hoc mihi concede, justos in Scripturis plurimos appellari. A. Non solum plurimos, sed innumerabiles. C. Si innumerabiles justi sunt, et hoc negari non possit, quid male locutus sum, posse esse hominem sine peccato, si velit? Hoc est aliis verbis dicere, posse justum sine peccato esse, in eo quod justus est. A. Justos esse concedo, sine omni autem peccato omnino non assentior. Etenim absque vitio, quod Graece dicitur κακία, hominem posse esse aio: ἀναμάρτητον, id est sine peccato esse, nego, id enim soli Deo competit, omnisque creatura peccato subjacet, et indiget misericordia Dei, dicente Scriptura: Misericordia Domini plena est terra (Ps. XXXII, 5, et CXVIII, 64). Et ne quasi maculas quasdam in sanctis viris videar perscrutari, in quibus errore sunt Al. sint lapsi, pauca proferam, quae non ad singulos, sed ad omnes in commune pertineant. In tricesimo primo psalmo (Vers. 5) scriptum est: Dixi, pronuntiabo adversum me injustitiam meam Domino, et tu dimisisti impietatem cordis mei. Statimque sequitur: Pro hac, hoc est, impietate, sive iniquitate (utrumque enim intelligi potest) orabit ad te omnis sanctus in tempore opportuno. Si sanctus est, quomodo orat pro iniquitate? Si iniquitatem habet, qua ratione sanctus appellatur? Juxta illum videlicet modum, qui et in alio loco scribitur: Septies cadet Al. cadit justus, et resurget (Prov. XXIV, 16). Et, Justus accusator sui est in principio sermonis (Prov. XVIII, 13). Et alias: Alienati Al. abalienati sunt peccatores a vulva, erraverunt ab utero, locuti sunt falsa (Psal. LVII, 4). Vel statim ut nati sunt, subjacuere peccato in similitudinem praevaricationis Adae, qui est forma futuri; vel certe statim ut de utero virginali natus est Christus, de quo scriptum est: Omnis qui aperit vulvam, sanctus Domino vocabitur (Exod. XIII, 2, et XXXIV, 19); omnes haeretici erraverunt, non intelligentes mysterium nativitatis ejus. Magisque ad specialem nativitatem Salvatoris, quam ad omnium hominum reterri potest hoc quod dicitur, Qui, aperit vulvam, sanctus vocabitur Domino (Ezech. XI, 43, 44). Solus enim Christus clausas portas vulvae virginatis aperuit, quae tamen clausae jugiter permanserunt. Haec est porta orientalis clausa, per quam solus Pontifex ingreditur et egreditur, et nihilominus semper clausa est. Illud quoque quod in volumine Job scriptum est: Numquid mundus erit homo coram Deo, aut in operibus suis irreprehensibilis vir? Si adversus famulos suos non credit, et contra Angelos pravum quid reperit; quanto magis in his, qui habitant domos luteas (Job. IV, 17, 18)! e quibus et nos de eodem luto sumus. Quod si asserueris hoc dici ex persona Eliphas Themanitae, intellige non ab eo dici; sed ab illo, qui sub persona Angeli in visione et revelatione loquitur ei sententias Dei. Sed esto ut loquatur Eliphas, quod perspicue Angelus loquitur, numquid non hoc ex persona Job proprie dicitur: Tentatio est vita hominis super terram (Job. VII, 1)? Et: Si ego peccavi, quid possum facere (Ibid., 20)? Et: Quare oblitus es, nec fecisti iniquitatis meae oblivionem, et emundationem peccati mei? Quomodo enim potest esse justus homo super terram apud Deum (Ibid., 21)? Et iterum: Si fuero justus, non audiet me; sed judicio ejus indigebo (Job. IX, 15, 29). Et rursum: Quia sum impius, cur frustra laboro? Si lotus fuero nive, et mundis manibus, satis me sorde tinxisti. Si peccavero, custodies me. Ab iniquitate autem me non facies innocentem (Ibid., 30). Et: Si impie egero, vae mihi (Job. X, 15). Et: Si fuero justus, non potero respirare. Plenus enim ego sum ignominiae (Ibid.). Et iterum: Quis enim erit mundus a sorde? Ne unus quidem, etiam si unius diei fuerit vita ejus super terram, et numerabiles menses illius (Job. XV, 14). Quod si dixeris pronomen quis, non pro impossibili, sed interdum pro difficili accipi, respondebo tibi: Et ubi est illud, quod temere protulisti, Facilia Dei esse mandata, et ea facile posse compleri? dicente Scriptura: Vir in dolore laborat sibi, et vim facit perditioni suae (Prov. XVI, 26, sec. LXX), ut oppressa et subjugata et moriente carne, vivat in eo spiritus. Ridiculamque illam expositionem Demosthenis vestri, non dixisse Job: Quis erit mundus a peccato; sed quis erit mundus a sorde, praetereo, qua probare conatur, sordes pannorum significari in infantia, non vitia peccatorum. Aut certe si non sic intelligit, dicite vos quid sentiat. Tam enim involutus dictor est, et nimio verborum squalore coopertus, ut suspicionem magis quam intelligentiam lectori praebeat. Ad extremum infert: Ego autem ad haec quid respondebo? Manum meam ponam super os meum, semel locutus sum, in secundo non addam (Job. XXXIX, 34). Ecce Job noster vir immaculatus et justus, et sine querela, et abstinens se ab omni malo, quali fine justitiae coronatur, ut misericordia Dei indigeat? Hoc est illud, quod in Proverbiis legimus: Quis gloriabitur castum se habere cor? Aut quis confidet se mundum esse a peccato (Prov. XX, 9)? Fac quod et hic, quis, non pro impossibili, sed pro difficili dixerit. Tolle ergo sententiam, et rade de libro tuo, Facilia Dei esse mandata. 5. Occurrit objectioni ex Evangel. Joannis. — Quod si illud Joannis Apostoli opposueris, Mandata ejus non sunt gravia (I Joan. V, 3), et de Evangelio: Jugum meum suave est, et onus meum leve (Matth. XI, 30); facillime revinceris: levia enim certum est dixisse Evangelii mandata ad comparationem superstitionis Judaicae, in qua varia caeremoniarum genera quaerebantur, quae juxta litteram, et Apostoli Petri sententiam, nullus potuit explere. Unde et in Actibus Apostolorum scribitur: Nunc ergo quid tentatis imponere jugum super cervicem discipulorum, quod neque patres nostri, neque nos portare potuimus: sed per gratiam Domini Jesu salvari credimus, quemadmodum et illi (Act. XV, 10). Jacobus Apostolus scribit: Si judicas legem, non es factor legis, sed judex (Jacob. IV, 11). Ille judicat legem, qui dicit, aliquid non juste praeceptum, et ignorantiam non habere Al. habet peccatum; et frustra offerri victimas pro errore, quod peccati non habet conscientiam. Neque enim in lege ratio quaeritur, sed auctoritas. Idem in eadem dicit Epistola: Ira viri justitiam Dei non operatur (Jacob. I, 20); et quis nostrum carere potest ira, de qua scriptum est: Ira perdit etiam sapientes (Prov. XV)? Significanterque non iram Dei, sed iram viri posuit. Ira enim Dei justa est: ira autem viri de perturbata mente procedit. Unde et in Psalmo dicitur: Irascimini, et nolite peccare (Psal. IV, 26): qui versiculus quem sensum habeat, Apostolus docet: Sol non occidat super iracundiam vestram (Ephes. IV, 5); ut peccatum omnino sit vel leviter irasci: justitia autem, iram celeri poenitudine mitigare. Unde pro otioso verbo reddituri sumus rationem in die judicii. Et in eodem Evangelio legimus: Qui irascitur fratri suo sine causa, reus erit judicio (Matth. V, 22). Licet in plerisque codicibus antiquis, sine causa, additum non sit, ut scilicet ne cum causa quidem debeamus irasci. Quis hominum poterit dicere, quod ira, quae absque justitia est, in sempiternum vitio careat? Et iterum: Ne glorieris in crastinum, nescis enim quid adveniens pariat dies (Prov. XXVII, 1). Unde scriptum est: Ne beatum dixeris quempiam ante mortem. Quamdiu enim vivimus, in certamine sumus, et quamdiu in certamine, nulla est certa victoria, quae etiam Apostolo fortissime praelianti in futuro saeculo reservatur. Dominus atque Salvator sub persona assumpti hominis loquitur: Insipientissimus enim omnium hominum sum, et non est hominis prudentia in me (Eccli. XI). Et in sexagesimo octavo Psalmo: Deus, tu scis insipientiam meam: sed fatuum Dei, sapientius est hominibus (I Cor. I, 23). In Ecclesiaste quoque scriptum est: In multitudine sapientiae, multitudo scientiae: et qui addit scientiam, addit dolorem (Eccles. I, 18): intelligens quod perfectione careat, et ex eo quod novit, quanta non noverit. Et odio, inquit, habui vitam, quoniam malum est opus quod operor super terram. Omnia enim vanitas, et praesumptio spiritus. Nemo scit quid futurum sit, quia sicuti est, quis annuntiabit ei? Sunt justi ad quos pervenit quasi opus impiorum. Et sunt impii, ad quos pervenit quasi opus justorum (Eccles. VIII, 14). Hoc idcirco dicitur, quia certum judicium solius Dei est, et quos putamus justos, saepe peccatores inveniuntur, et quos e contrario peccatores, apud Dei scientiam justi sunt. Quamtumcumque laboraverit homo, ut inquirat, non reperiet. Et si dixerit sapiens nosse se, invenire non poterit. Omnium enim unus occursus est, cordaque filiorum hominum repleta sunt malitia, et incerto statu (Eccles. X, 1), quae Graece περιφέρεια dicitur. Muscae moriturae, sive, ut in Hebraico habetur, mortuae, demoliuntur atque corrumpunt suavitatem olei. Quis mortalium aliquo errore non capitur? quem haereticorum et falsorum dogmatum venena non maculant? Tempus, inquit, est ut incipiat judicium a domo Dei. Si autem primum a nobis, quis finis eorum qui non credunt Evangelio? Et si justus vix salvabitur, impius et peccator ubi parebunt (I Petr. IV, 17, 18)? Certe justus est, qui in die judicii vix salvatur. Salvaretur autem facile, si nihil in se haberet maculae. Ergo justus est in eo, quod floret multis virtutibus, et vix salvatur in eo, quod in quibusdam Dei indiget misericordia. 6. Perturbationes humani generis. — Quatuor sunt perturbationes, quibus genus vexatur humanum, duae praesentis, et duae futuri: duae bonorum, et duae malorum. Aegritudo, quae Graece dicitur λύπη, et gaudium, quod illi χάραν vel ἡ δονὴν, vocant: quamquam ἡ δονὴ voluptas a plerisque dicatur: alterum mali, alterum boni. Excedimusque mensuram, si gaudeamus super his, quae non debemus, divitiis, potentia, honoribus; inimicorum infelicitate, vel mortibus: aut e contrario praesentium malorum dolore cruciemur, adversis, exsiliis, paupertate, languore, et mortibus propinquorum, quod Apostolus fieri prohibet; et rursum si cupiamus ea quae arbitramur bona, haereditates, honores, prosperitates omnium rerum, et corporum sanitatem, et caetera quorum praesentia gaudio fruimur: et metuamus illa, quae putamus adversa; quibus ad perfectum carere juxta Stoicos, Zenonem videlicet, et Chrysippum, possibile est: juxta Peripateticos autem et difficile et impossibile est: cui sententiae omnis scripturae sanctae consentit auctoritas. Unde et Josephus Machabaeorum scriptor historiae, frangi et regi posse dixit perturbationes animi, non eradicari, et quinque Tusculanarum quaestionum Ciceronis libri, his disputationibus referti sunt. Pugnant enim, juxta Apostolum, adversum nos fragilitas corporis, et spiritalia nequitiae in coelestibus (Ephes. VI, 12). Manifesta sunt, dicente eodem, opera carnis et opera spiritus, et haec sibi invicem adversantur (Galat. V, 19), ut non quae volumus, illa faciamus. Si non quod volumus, facimus, sed quod nolumus, illud operamur: quomodo dicitis, Posse hominem sine peccato esse, si velit? Ecce Apostolus, omnesque credentes, quod volunt, implere non possunt. Charitas operit multitudinem peccatorum (I Petr. IV, 8), non tam praeteritorum quam praesentium, ne ultra, Dei in nobis manente charitate, peccemus. Quamobrem de muliere peccatrice dicitur: Dimittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit plurimum (Luc. VII, 47). Ex quo intelligimus non nostrae solum esse potestatis facere quod velimus, sed et Dei clementiae, si nostram adjuvet voluntatem (I Joan. I). 7. Deus solus immortalis, sapiens, perfectus, per naturam. — Deus lux appellatur, et tenebrae in eo non sunt ullae. Quando dicit nullas tenebras in Dei lumine reperiri, ostendit omnia aliorum lumina aliqua sorde maculari. Denique et Apostoli appellantur lux mundi. Sed non est scriptum, quod in Apostolorum luce nullae sint tenebrae. Et de Joanne scribitur: Hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum. Non erat ille lux, sed ut testimonium perhiberet de lumine. Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 7, 8). Unde et de eo scriptum est: Qui solus habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem (I Tim. VI, 16). Et certe legimus immortales Angelos, immortales Thronos et Dominationes, caeterasque Virtutes. Sed solus Deus est immortalis, quia non est per gratiam, ut caetera, sed per naturam. Quam ob causam idem Apostolus scribit (Rom. XVI), Deum solum esse sapientem, cum et Salomon, et multi alii Sancti sapientes vocentur, et dicatur juxta Hebraicum ad principem Tyri: Sapientior Daniele es tu (Ezech. XXVIII, 3)? Quomodo ergo solus lux, solus immortalis, et solus sapiens appellatur, cum multi immortales, et luces, et sapientes sint; sic perfectio hominis non ex natura: sed ex gratia veniens, imperfectos eos qui perfecti videntur esse, demonstrat. Quod autem scriptum est: Et sanguis Jesu filii ejus mundat nos ab omni peccato (I Joan. I, 7), tam in confessione baptismatis, quam in clementia poenitudinis accipiendum est. Sed aliud est mundari a Deo, aliud per se esse sine vitio. Si enim juxta Job: Luna non splendet, et stellae non sunt mundae in conspectu ejus, quanto magis homo, putredo, et filius hominis, vermis (Job. XXV, 5, 6)! Omne enim os obstruitur, et obnoxius est omnis mundus Deo: Quia ex operibus legis non justificabitur omnis caro coram eo (Rom. III, 19, 20). Nullaque distantia est personarum. Omnes enim peccaverunt, et indigent gloria Dei: justificati gratis per gratiam ipsius (Ibid., 23, 24). Si autem scribit: Existimamus fide justificari hominem sine operibus legis, siquidem unus est Deus, qui justificat circumcisionem ex lege, et praeputium ex fide (Ibid., 28, 30): manifeste ostendit, non in hominis merito, sed in Dei gratia esse justitiam, qui sine legis operibus credentium suscipit fidem. Unde sequitur: Peccatum vestri non dominabitur. Cur? Quia non estis sub lege, sed sub gratia (Rom. VI, 14). Non enim volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX, 16). Unde et gentes quae non sectabantur justitiam, comprehenderunt justitiam, justitiam autem ex fide. Israel autem sequens legem justitiae, in legem justitiae non pervenit, quoniam non ex fide, sed ex operibus. Offenderunt enim in lapidem offensionis (Ibid., 30, seqq.). Finis enim legis Christus ad justitiam omni credenti (Rom. X, 4). 8. Ex Apostoli Epistolis. — Cunctae prope Epistolae Apostoli hoc habent principium: Gratia vobis et pax a Deo Patre et Christo Jesu Domino nostro (I Cor. I, 3), et simili fine clauduntur. Ad Corinthios quoque scribitur: Ut non indigeatis ulla donatione, exspectantes revelationem Domini nostri Jesu Christi, qui et confirmabit vos usque in finem sine crimine in die Domini nostri Jesu Christi (Ibid., 7, 8). Licet ergo nulla indigeamus donatione, tamen exspectamus revelationem Domini nostri Jesu Christi, qui tunc nos in omnibus confirmabit, et ostendet sine crimine, cum dies Domini nostri Jesu Christi et mundi finis advenerit, ut non glorietur omnis caro in conspectu ejus. Paulus plantavit, Apollo rigavit (I Cor. II, 6), sed Dominus incrementum dedit: ergo neque qui plantat, neque qui rigat, est aliquid; sed qui incrementum dat, Deus. Ipsius enim agricultura, ipsius aedificatio sumus. Juxta gratiam Dei, quasi sapiens architectus ponit fundamentum. Nolite, inquit, vosmetipsos decipere. Si quis sapiens est in vobis, in saeculo isto, fatuus fiat, ut sit sapiens. Sapientia enim mundi, stultitia est apud Deum (I Cor. III, 19). Dominus cognoscit cogitationes hominum, quia vanae sunt (Psal. XCIII, 11). Et iterum: In nullo enim mihi conscius sum, sed nec in hoc justificatus sum, quia qui me judicat, Dominus est (I Cor. IV, 4). Dicitur et vobis, qui sine peccato vos esse dicitis, quid habetis quod non accepistis? Si autem accepistis, quid gloriamini, quasi non acceperitis? Jam saturati estis, jam divites facti estis (Ibid., 8). Et ut sciamus non ex nobis, sed ex Dei cuncta pendere judicio: Veniam, inquit, citius ad vos, si Dominus voluerit (Ibid., 19). Qui enim dicit, veniam ad vos, ostendit se velle, monstrat cupere, promittit adventum. Sed ut cautius haec loquatur, infert, si Dominus voluerit. Si quis enim putat se quid nosse, necdum novit, sicut nosse oportet. 9. Iterum ex Apostolo. — Vas electionis humilitate dejectus, immo conscientia fragilitatis suae loquitur: Ego sum minimus Apostolorum, qui non sum dignus vocari Apostolus, quoniam persecutus sum Ecclesiam Dei: gratia autem Dei sum id quod sum, et gratia ipsius in me vacua non fuit; sed omnibus illis amplius laboravi, non ego autem, sed gratia Deus quae mecum est (I Cor. I, 9, 10). Dicit se plus omnibus Apostolis laborasse, statimque laborem suum ad Dei refert auxilium: Non ego, inquiens, sed gratia Dei, quae mecum est (II Cor. III, 4); sicut et in alio loco loquitur: Fiduciam autem talem habemus per Jesum Christum ad Deum, non quia ex nobis ipsis sufficientes simus reputare aliquid, quasi ex nostro: sed sufficientia nostra ex Deo est, qui et nos dignos fecit ministros novi Testamenti (II Cor. III, 4‑6). Non enim justificatur homo ex operibus legis, nisi per fidem Jesu Christi. Unde infert: Et nos in Jesum Christum credidimus, ut justificemur ex fide Christi, et non ex operibus legis, quia ex operibus legis non justificabitur omnis caro (Gal. II, 16). Si enim ex lege justitia, ergo Christus sine causa mortuus est (Ibid., 21). In lege maledictio est; scriptum est enim, Maledictus omnis, qui non permanet in omnibus quae scripta sunt in libro Legis, ut faciat ea. Christus nos redemit de maledictione legis, factus pro nobis maledictio (Gal. III, 10, 13). Si enim data esset lex, quae posset vivificare, vere ex lege esset justitia. Sed conclusit Scriptura omnia sub peccato, ut repromissio per fidem Jesu Christi daretur credentibus. Lex ergo paedagogus noster fuit in Christo, ut ex fide justificemur (Ibid., 21‑24). Unde addit, et uno versiculo omnia comprehendit, dicens: Evacuati estis a Christo, qui in lege justificamini, a gratia excidistis (Galat. V, 4). 10. A nullo legem esse completam. — Haec cuncta percurro, ut ostendam a nullo legem esse completam, et per legem mandata omnia quae continentur in lege. Deus est enim qui operatur in nobis, et velle et perficere. Laborat Apostolus (Philipp. II), et juxta justitiam quae in lege est, sine querimonia conversatus, omnia pro Christo ducit quisquilias, ut inveniatur in Christo, non habens suam justitiam, quae ex lege, sed quae ex fide Christi est a Deo. Unde scribit ad Thessalonicenses: Fidelis autem est Dominus, qui servabit eos, et custodiet a malo (II Thess. III, 3). Ergo non liberi arbitrii potestate, sed Dei clementia conservamur. Ac ne putes argumentationibus vanis, quae movent audientibus quaestiones, veritatem posse fidei subverti, idem Apostolus scribit ad Timotheum: O Timothee, depositum custodi, devitans prophanas vocum novitates et contradictiones falsi nominis scientiae, quam quidam promittentes, circa fidem erraverunt (II Tim. I, 13, 14). Bonitas enim et misericordia Salvatoris nostri, non ex operibus justitiae quae fecimus, sed secundum suam misericordiam salvos nos fecit, ut justificati illius gratia, haeredes simus secundum spem vitae aeternae (Tit. III, 5, 6). Haec breviter quasi ex latissimo atque pulcherrimo Apostolicae doctrinae prato carpsimus, ut durae frontis impudentia conteratur. 11. Ex Evangelii praeceptis. — Transeamus ad Evangelia, et Apostolicos igniculos clarissima Christi lampade compleamus. Omnis, ait, qui irascitur fratri suo sine causa, reus erit judicio. Qui autem dixerit RACA (quod interpretatur vanus et absque cerebro) reus erit concilio: haud dubium quin Sanctorum et Angelici senatus. Qui autem dixerit fatue, reus erit gehennae ignis (Matth. V, 22). Quis nostrum potest huic vitio non subjacere, cum etiam pro otioso verbo reddituri simus rationem in die judicii? Si ira et sermonis injuria atque interdum jocus judicio, concilioque, et gehennae ignibus delegatur; quid merebitur turpium rerum appetitio, et avaritia, quae radix est omnium malorum? Si, inquit, offers donum tuum ad altare, et ibi fueris recordatus, quia frater tuus habet aliquid adversus te, dimitte ibi donum tuum ante altare, et vade primum, reconciliare fratri tuo, et tunc veniens offeres munus tuum (Matth. V, 23, 24). Meae est potestatis, ut non habeam aliquid contra fratrem meum. Ut autem ille adversus me habeat, aut non habeat, in illius voluntate consistit. Quid ergo faciam, si ille reconciliari noluerit? Obsecrem? flectam genua? Sed audire contemnet. An obtorto collo nolentem in jus amicitiae traham? Et quae est major inimicitia, quam amicitias necessitate sociare? Neque enim dixit: Roga eum ut tibi concilietur; sed, Reconciliare primum fratri tuo, et sic offeres munus tuum ad altare. Non quod impossibilia Deus praeceperit; sed in tantum patientiae culmen ascendit, ut prope impossibilia pro difficultate nimia praecepisse videatur (Matth. XVIII, et Marc. IX): ad destruendam sententiam tuam, qua scribis, Facilia esse Dei mandata. Scandalizantem manum, oculum et pedem jubemur abscindere. Esto per tropologiam dictum sit, pro amicissimis, et pro consanguineis, et fraterno nobis et conjugali amore sociatis; facilene arbitramur ob quasdam offensas tantam subito abscindere charitatem? Quodque dicitur: Sit sermo vester, est est, non non, quod autem amplius est, a malo est (Matth. V, 37): forsitan de vestra schola reperiatur, qui numquam mentitus sit, nec audierit illud Propheticum et Apostolicum, Ego dixi in excessu mentis meae, Omnis homo mendax (Psal. CXV, 2), et nesciat scriptum in alio loco: Os quod mentitur, occidit animam (Sap. I, 11). Verberanti maxillam, alteram jubemur opponere. Tollenti tunicam, etiam pallium concedendum est. Angarianti se mille passibus, duobus millibus colla praebenda sunt. Petenti te da, et volentem a te accipere mutuum, ne averseris (Luc. VI, 30). Si duos nummulos habuero, et alius poposcerit, aut dabo ipsi, et mihi mendicandum erit, aut si non dedero, transgressor legis inveniar. Illud autem quod dicitur: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui oderunt vos, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos (Ibid., 27, 28): forsitan in vestro coetu invenitur, apud nos rara avis est. Qui peccata simpliciter confitentur, merentur humilitate clementiam Salvatoris: quodque sequitur, Cavete, ne justitiam, hoc est, eleemosynam vestram, faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis (Matth. VI, 1): nescio quis possit implere. Ad largiendum frustum panis et binos nummulos praeco conducitur, et extendentes manum, huc illucque circumspicimus, quae si nullus viderit, contractior fit. Esto unus de mille inveniatur, qui ista non faciat. 12. Urget ex iisdem praeceptis. — Responde, quaeso, ubi sunt facilia mandata? Nolite, inquit, solliciti esse de crastino. Crastinus enim dies sollicitus erit pro se. Sufficit diei malitia sua (Ibid., 34). Vos de crastino non cogitatis, et instar avium praesentibus contenti? quorum Epistolae biblinae volitant trans flumina Aethiopiae, ut inter simias et pavos, nova de Ophir Salomoni dona mittantur. Vis audire facilitatem praeceptorum Dei? ausculta quod dicitur: Quam arcta via et angusta est, quae ducit ad vitam, et pauci sunt qui inveniunt eam (Matth. VII, 14)! Non dixit, qui gradiuntur per eam: hoc enim difficillimum est, sed qui inveniunt eam. Pauci enim inveniunt, et multo pauciores ingrediuntur per eam. Filius, inquit, hominis non habet ubi caput suum reclinet (Luc. IX, 58), qui dicit in Isaia, Suscipite lassum, et haec est requies mea (Isai. XXVIII, 12). Si non habet ubi caput suum reclinet, et quo requiescat, dicens in alio loco: Super quem requiescam nisi super humilem, et quietum, et trementem verba mea (Isai. LXVI, 2): ubi est mandatorum facilitas? Multi hoc quod scriptum est: Non veni vocare justos, sed peccatores ad poenitentiam (Matth. IX, 19), simpliciter accipiunt, juxta illum sensum: Non indigent sani medico, sed hi qui male habent (Marc. II, 16). Alii vero interpretantur coactius. Non veni vocare justos (Marc. II, 17, et Luc. V, 31), nullus enim ad perfectum justus est, sed ex aliqua parte peccator; sed peccatores, quibus mundus refertus est, dicente David: Salvum me fac, Domine, quoniam defecit sanctus, et, Corrupti sunt, et abominabiles facti sunt in adinventionibus suis. Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt, non est qui faciat bonum, non est usque ad unum (Ps. XIII, 2, 3). Nolite, inquit, possidere aurum, neque argentum, neque pecuniam in zonis vestris, non peram in via, non panem, neque duas tunicas, neque calceamenta, neque virgam (Matth. X, 9). Haec, inquies, praecepta Apostolica sunt. Et certe Petrus Apostolus caligas habuisse narratur, dicente ad eum Angelo: Praecingere, et calceare Al. calcea te caligis tuis (Act. XII, 8). Duas autem tunicas, ut de caeteris taceam, puto quod et ego et tu possideamus, si tamen amplius non habemus. Haec dico, et iterum iterumque ac per singula ingeram, ut erubescas ad sententiam tuam, Facilia esse Dei mandata. 13. Iterum ex Evangelio. — Fratrem tradet frater in mortem, et pater filium, consurgentque filii contra parentes, et interficient eos. Et eritis, inquit, odio cunctis hominibus propter nomen meum (Matth. X, 22). Et quia facilia jusserat, et sciebat facile ea posse compleri, propterea, ut rei facilitatem ostenderet, copulavit dicens: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X, 22). Non veni, inquit, pacem mittere super terram, sed gladium. Veni dividere hominem contra patrem suum, et filiam contra matrem, et nurum contra socrum (Ibid., 34). Et ne omnia percurrendo, longiorem sententiam faceret, uno cuncta sermone comprehendit, dicens: Inimici hominis, domestici ejus (Ibid., 36). Cumque posuisset: Qui amat patrem aut matrem supra me, non est me dignus: et qui amat filium aut filiam supra me, non est me dignus (Ibid., 37), ob facilitatem praeceptorum intulit: Et qui non tollit crucem suam, et sequitur me, non est me dignus (Ibid., 38, et Luc. IV, 27). Crux Christi facilis est; nudum post Christum ire, ludus est, jocus est. Et ubi praemia quae, difficultate superata, quaeruntur? Non colliguntur zizania in praesenti saeculo. ne et frumentum pariter eradicetur. Pala Dominica futuro judicio reservatur, quando justi fulgebunt quasi sol, et egredientur Angeli, et separabunt malos de medio justorum. Petrus mergitur, et meretur audire: Modicae fidei, quare dubitasti (Matth. XIV, 31)? Si in illo modica fides, in quo magna sit, nescio. De corde, inquit, egrediuntur cogitationes pessimae, homicidia, adulteria, fornicationes, furta, falsa testimonia, blasphemiae. Haec sunt quae coinquinant homines (Matth. XV, 19). Procedat qui in corde suo haec non esse testetur, et plenam in corpore isto mortali justitiam confitebor. Qui vult, inquit, salvare animam suam, perdet eam: et qui perdiderit animam suam propter me, salvam faciet eam (Matth. XII, 25). Iterum dico: Haec sunt facilia mandata? Vae mundo a scandalis, necesse est enim ut veniant scandala (Matth. XVIII, 7). Et propterea in alio loco scriptum est: In multis offendimus, sive erramus, omnes (Jacob. III, 2). Non pauca peccata, sed multa, nec quorumdam, sed omnium posuit: Omnes enim quae sua sunt quaerunt, et non ea quae Dei sunt (Philipp. II, 21). Unus bonus Deus dicitur, et magistri quasi hominis bonitas refutatur. In Lege doctissimus omnia fecisse se dicit, quamobrem et amatur a Domino; et tamen plenam justitiam non habet, quia noluit substantiam suam pauperibus erogare. Unde difficultas difficultati, immo impossibile impossibili tunc comparatur, quia nec camelus ingredi potest per foramen acus, nec divites pervenire in regna coelorum. Quis nostrum non lavat exteriora calicis et paropsidis, et interiora habet nequaquam sordibus inquinata? Quis sepulcrorum extrinsecus dealbatorum potest similitudinem declinare; ne et nobis dicat Jesus: De foris quidem videmini hominibus justi, intus autem pleni estis hypocrisi et iniquitate (Matth. XXIII, 1)? Quamvis et aliis vitiis carere possimus, hypocriseos maculam non habere aut paucorum est, aut nullorum. 14. A Christi Domini et Apostolorum exemplo. — Pater, inquit, si possibile est, transeat calix iste a me. Verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu (Matth. XXVI, 39). Filius Dei qui dixit, et facta sunt, mandavit et creata sunt omnia (Psal. CXLVIII, 5), secundum hoc quod Filius hominis dicitur, sententiam temperat: Pater, si possibile est; verumtamen non sicut ego volo, sed sicut tu (Matth. XXVI, 40): et Critobulus meus adducto supercilio loquitur, Potest homo sine peccato esse si velit. Apostoli audiunt: Sic non potuistis una hora vigilare mecum (Marc. XIV, 37)? Non dixit, noluistis, sed, non potuistis. Apostoli una hora vigilare non possunt, somno, moerore et carnis fragilitate superati, et tu potes longo tempore omnia simul peccata superare? Marcus Evangelista scribit de Domino: Et non poterat ibi ne unam quidem facere virtutem, nisi paucis aegrotantibus manus imponens, sanavit eos, et admirabatur propter incredulitatem eorum (Marc. VI, 5). Dominus dicitur non potuisse in Nazareth ne unam quidem facere virtutem, et infidelitatis alienae stupore retinetur: et vos potestis omne quod vultis. Denique in consequentibus scribitur: Abiit in fines Tyri et Sidonis, et ingressus domum, neminem volebat scire, et latere non potuit (Marc. VII, 24). Vere utique cupiebat latere, et quod cupiebat, quare facere non poterat, ut in adventu suo omnium conscientiam declinaret? Quaeris causas, cur latere non potuerit? Cogita assumpti hominis veritatem, et omni carebis scandalo. Si Filius Dei aliquid in carne et propter carnem non potuisse narratur, nos qui toti carnei sumus, et quotidie spiritus operibus repugnamus, contra Apostoli sententiam quae volumus cuncta faciemus? Petrus apostolus tria vult facere in monte tabernacula, unum Domino, alterum Moysi, tertium Eliae, nesciens quid loquitur timore perterritus: et nos Pythagoricae philosophiae ructamus superbiam? De die et hora consummationis ultimae et Angelos coelorum, et Filium ignorare respondit, et nos plenam scientiam pollicemur? Carnis infirmitas Deo habitatore gaudebat, et tamen mensuram fragilitatis suae excedere non potuit, ut non τῷ δοκεῖν (Secundum apparentiam), juxta veteres haereticos, sed vere Dei Filius, hominis Filius crederetur. Apostolos parumper relinquens, cecidit in terram pronus, et orabat dicens: Pater, si possibile est (Matth. XXVI, 39). Cur, quaeso, sententiam ambigenter exprimebat, qui in alio loco dixerat, Quae apud homines impossibilia, apud Deum possibilia sunt (Matth. XIX, 26; Marc. X, 27; Luc. XVIII, 27)? Sed homo passurus, hominis loquitur verbis. Ille dicit: Si possibile est, una hora praetereat. Tu dicis, possibile est omni tempore peccata vitare. 15. Ex aliis in Evangelio historiis. — In quibusdam exemplaribus et maxime in Graecis codicibus, juxta Marcum in fine ejus Evangelii scribitur: Postea cum accubuissent undecim, apparuit eis Jesus, et exprobravit incredulitatem et duritiam cordis eorum, quia his qui viderant eum resurgentem, non crediderunt (Marc. XVI, 14). Et illi satisfaciebant dicentes: Saeculum istud iniquitatis et incredulitatis substantia est, quae non sinit per immundos spiritus veram Dei apprehendi virtutem: idcirco jam nunc revela justitiam tuam (I Joan. V, 19). Cui si contradicitis, illud certe renuere non audebitis: Mundus in maligno positus est (Ibid.): et quod Dominum suum Satanas tentare ausus sit, et victus atque confusus recesserit, usque ad tempus, utique passionis. Ille tentatur, et successor Joviniani audet loqui: Eos qui plena fide baptisma consecuti sunt, non posse tentari; immo aliis verbis: Posse hominem baptizatum, si noluerit, nequaquam ultra peccare. Zacharias justus audit ab Angelo: Quia non credidisti verbis meis, eris tacens, et non poteris loqui, usque in diem nativitatis ejus (Luc. I, 20). Pater lunatici de Apostolis loquitur: Rogavi discipulos tuos, ut ejicerent eum, id est daemonem, et non potuerunt (Matth. XVII, 15). Et ipsi discipuli interrogant Salvatorem: Quare non potuimus ejicere illum? Et audiunt, Propter incredulitatem vestram. Cur, quaeso? quia omnia posse, Domino servabatur. Intravit cogitatio in Apostolos, quis eorum major esset, et emendantur Al. emendatur doctrina Salvatoris, dum minimus major agnoscitur, et humilitas sublimitate mutatur. Non recipitur ab urbe Samaritanorum, quia facies ejus erat euntis Jerusalem. Jacobus et Joannes vere filii tonitrui, et zeli ardore ferventes Phinees et Eliae ignem de coelo deducere cupiunt, et corripiuntur a Domino: qui utique non corriperentur, si absque errore talia voluissent. Ibant cum illo populi, hoc est, cum Domino, qui conversus dixit: Si quis venit ad me, et non odit patrem suum, et matrem suam, et uxorem, et filios, et fratres et sorores, insuper et animam suam, non potest meus esse discipulus (Luc. XIV, 26). Et, Qui non portat crucem suam, et sequitur me, non potest meus esse discipulus (Ibid., 27). Et in hoc loco temerarius proclamabo: Potest homo, si velit, omnia peccata vitare; facilia enim sunt mandata ejus? Qui merentur audire a Domino Salvatore: Vos estis qui justos vos esse dicitis coram hominibus, Deus autem novit corda vestra, quia quod apud homines excelsum est, abominabile est coram Deo (Luc. XVI, 15). Impossibile est, inquit, ut scandala non veniant (Luc. XVII, 1). Puto quod peccatum scandalum sit, quod per scandalum venit. Nisi fallor enim, σκῶλον et σκάνδαλον apud Graecos ex offensione et ruina nomen accepit. Propterea in multis offendimus omnes (Jacob. III, 2). Fac ut non corruerim, certe offendi, et non in uno, sed in pluribus. Arbitror quod in aliquo offendisse peccatum sit. Dixerunt Domino Apostoli: Auge nobis fidem. Qui respondit eis: Si habueritis fidem, quasi granum sinapis (Matth. XVII, 19), quod utique minimum est omnium seminum; et Critobulus meus fidei nobis montibus intumescit. 16. Impeccantiam a Deo tribui posse. — Dicebat autem, inquit, et parabolam illis, quod semper oportet orare et numquam deficere (Luc. XVIII, 1). Frustra semper oramus, si in nostro arbitrio est facere quod volumus. Dixerunt Apostoli: Et quis potest salvus esse? Audiunt a Domino: Quae impossibilia sunt apud homines, possibilia apud Deum sunt (Marc. X, 26, 27). Ergo aliqua, quae apud homines impossibilia sunt, certe ea esse possibilia ex eo ostenditur, quod apud Deum possibilia sunt. Sit ergo et apud Deum possibile, homini, si velit, donare impeccantiam, non ipsius merito, sed sua clementia, et apud homines nequaquam possibile liberi arbitrii potestate, quod nutu donantis accipitur. Non suffecerat Apostolis dudum super dignitate quaesisse, quis eorum major esset, sed in ipso necessitatis et passionis articulo scribitur de eis: Facta est contentio inter illos, quis illorum major esset (Luc. XXII, 24). Optimum revera tempus instante cruce de dignitate contendere. Simon, inquit, Simon, ecce Satanas expetivit vos, ut cribraret sicut triticum. Ego autem rogavi pro te, ut non deficiat fides tua (Ibid., 31). Et certe juxta vos in Apostoli erat positum potestate, si voluisset, ut non deficeret fides ejus, qua utique deficiente, peccatum subingreditur. In quibusdam exemplaribus tam Graecis quam Latinis invenitur, scribente Luca: Apparuit illi Angelus de coelo confortans eum (Luc. XXII, 23), haud dubium quin Dominum Salvatorem. Et factus in agonia prolixius orabat, factusque est sudor ejus sicut guttae sanguinis decurrentis in terram (Ibid., 44). Salvator in passione ab Angelo confortatur; et Critobulus meus non indiget auxilio Dei, habens liberi arbitrii potestatem: et tam vehementer orabat, ut guttae sanguinis prorumperent ex parte, quem totum erat in passione fusurus. Quid, inquit, dormitis? surgite et orate, ne intretis in tentationem (Matth. XVI, 21). Debuit juxta vos dicere: Quid dormitis? surgite et resistite, liberum enim habetis arbitrium, et semel vobis concessa a Domino potestate, nullius alterius indigetis auxilio. Si enim hoc feceritis, non intrabitis in tentationem. 17. Item ex Evangelica historia. — Non possum, ait, ego facere a memetipso aliquid, sed Al. et sicut audio, ita judico (Joan. V, 30). Ariani objiciunt calumniam, sed respondet Ecclesia, ex persona hominis haec dici qui assumptus est. Tu e contrario loqueris; Possum sine peccato esse, si voluero. Ille nihil potest ex se facere, ut hominis indicet veritatem. Tu potes omnia peccata vitare, ut adhuc in corpore constitutus ἀντίθεον esse te doceas. Negat fratribus et propinquis ire se ad scenopegiam; et postea scriptum est: Ut autem ascenderunt fratres ejus, tunc et ipse ascendit ad solemnitatem, non manifeste, sed quasi in abscondito (Joan. VII, 10). Iturum se negavit, et fecit quod prius negaverat. Latrat Porphyrius, inconstantiae ac mutationis accusat, nesciens omnia scandala ad carnem esse referenda. Moyses, inquit, dedit vobis legem, et nemo ex vobis facit legem, utique possibilem, et tamen quod erat possibile, nemo impleverat, neque enim culpa imperantis est, sed fragilitas audientis, ut omnis mundus subditus fiat Deo. In Evangelio secundum Joannem in multis et Graecis et Latinis codicibus invenitur de adultera muliere, quae accusata est apud Dominum. Accusabant autem et vehementer urgebant Scribae et Pharisaei, juxta legem eam lapidare cupientes. At Jesus inclinans, digito scribebat in terra (Joan. VIII, 6): eorum videlicet qui accusabant, et omnium peccata mortalium, secundum quod scriptum est in Propheta: Relinquentes autem te, in terra scribentur (Jerem. XVII, 13). Tandem caput elevans dixit eis: Qui sine peccato est vestrum, primus mittat super eam lapidem (Joan. VIII, 10). Hoc quod dicitur sine peccato, Graece scriptum est ἀναμάρτητος. Qui ergo dicit, aliud esse sine peccato, et aliud ἀναμάρτητον, aut Graecum sermonem novo verbo exprimat, aut si expressum est a Latinis, ut interpretationis veritas habet, perspicuum est ἀναμάρτητον nihil aliud esse, nisi sine peccato. Et quia accusatores omnes fugerunt Al. fugiunt (dederat enim verecundiae eorum clementissimus judex spatium recedendi) rursumque in terra scribens, terramque despiciens: paulatim discedere, et oculos illius declinare coeperunt: solusque remansit cum muliere, cui locutus est Jesus: Ubi sunt qui te accusabant? Nemo te condemnavit? Quae ait: Nullus, Domine. Respondit ei Jesus, nec ego te condemnabo. Vade, et amodo noli peccare (Joan. VIII, 10, 11). Praecepit Dominus, ne ulterius peccaret, sicuti et alia similiter in Lege mandavit. Sed utrum ea fecerit, necne, Scriptura non dicit. Omnes, inquit, qui venerunt ante me, fures fuerunt et latrones (Joan. X, 8). Si omnes, nullus excipitur. Qui venerunt, inquit, non, qui missi sunt, de quibus Propheta ait: Ipsi veniebant a se, et ego non mittebam eos (Jerem. XVII, 12). Quo verbo solius Christi potentia reservatur, qui ad sua venerat, et sui eum non receperunt. Dum essem, inquit, in mundo cum eis, ego servabam eos in nomine tuo, quos dedisti mihi, custodivi, et nullus ex eis periit, nisi unus filius perditionis (Joan. XVII, 12). Non dixit, dedi eis liberi arbitrii potestatem, ut ipsi se suo labore salvarent, sed, ego custodivi eos, ego servavi. Denique infert, Non peto, ut eos auferas de mundo, sed ut custodias illos a malo. In Actibus Apostolorum scriptum est (Act. XV), inter Paulum et Barnabam propter Joannem, qui cognominatus est Marcus, ortam dissensionem, ita ut separarentur; et Barnabas Marcum, et Paulus Sylam assumeret in Evangelii ministerium. Paulus severior, ille clementior, uterque in suo sensu abundat Al. abundabat . Et tamen dissensio habet aliquid humanae fragilitatis. In eodem volumine legitur: Transierunt Phrygiam et Galaticam Al. Galatiam regionem, prohibiti a Spiritu sancto loqui verbum in Asia (Act. XVI, 6): quo maledicto in ipsa provincia puto usque hodie haereticos, qui contra Spiritum sanctum faciunt, plurimos reperiri. Cumque venissent, ait, in Mysiam, tentabant ire in Bithyniam, sed non dimisit eos Spiritus Jesu (Act. XVI, 7). Nota quod Spiritus Jesu, Spiritus sanctus sit, qui in alio loco propter unitatem substantiae, Patris Spiritus appellatur. Volunt Al. voluerunt loqui in Asia, et prohibentur a Spiritu sancto. Tentant ire in Bithyniam, et non eos permittit Spiritus Jesu. Satis importune, si eis faciendi, vel non faciendi semel dederat liberi arbitrii potestatem. 18. Sequitur: Tempora, inquit, ignorantiae respiciens Deus, nunc praecepit hominibus ubique poenitentiam agere (Act. XVII, 30). Significanter praeterita in Lege tempora, tempora ignorantiae demonstravit. Rursum ait: Veniam ad vos, Deo volente. Cur interposuit voluntatem Dei, si habebat sui arbitrii potestatem? Jacobus Apostolus: Si quis, ait, servaverit totam legem, offenderit autem in uno, reus est omnium factus (Jacob. II, 10). Quis nostrum in nullo aliquando peccavit? Si autem peccavit (quod negari non potest) et per unum peccatum, omnium est reus peccatorum, non suis viribus, sed Dei misericordia salvatur. Si quis in verbo non peccavit, hic perfectus est vir (Jacob. III, 2). Si aliquando in sermone peccasti, ubi est apud te praesumpta perfectio, maxime cum sequatur: Linguam autem hominum nullus potest domare, incontinens malum, plena veneni mortiferi (Ibid., 8). Rogo te ut mihi respondeas, si lingua incontinens est malum, et plena veneni mortiferi, et nullus potest domare linguam mortalium, et tanti criminis reus es, ubi in perpetuum peccatorum fuga? 19. Idem persequitur — Unde bella, et unde rixae inter vos? Nonne ex voluptatibus, quae militant in membris vestris? Aut membra non habetis humana, aut si homo non potest esse sine membris, confitemini voluptatem atque luxuriam in vestris artubus militare. David qui dixerat confidenter: Proba me, Domine, et tenta me, ure renes meos, et cor meum, quia ante oculos meos misericordia tua est, et complacui in veritate tua (Psal. XXV, 2, 3). Et iterum: Ego autem in innocentia mea ingressus sum; et, Pes meus stetit in directo (Ibid., 11), quamquam judicii veritatem Dei misericordia mitigaret, tamen quia hoc ausus est dicere, relinquitur parumper fragilitati suae, et ut vos dicitis, arbitrii libertati, et per adulterium lapsus in homicidium, postea loquitur: Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam. Et secundum multitudinem miserationum tuarum, dele iniquitatem meam (Ps. L, 1, 2). Nec hoc dico, quod virum sanctum accusem, de quo scriptum est, quod fecerit omnes voluntates Dei; sed quod multis aliis bonis haec vitia compensarit, et salvatus sit misericordia Dei, cujus judicium est in ponderibus, et ad quem Asaph loquitur: Cibabis nos pane lacrymarum, et potum dabis nobis in lacrymis in mensura (Psal. LXXIX, 6). Neque enim injustus est Dominus, ut tantum peccata condemnet, et bonorum operum non meminerit. Unde et in alio loco idem David canit: Ego dixi in abundantia mea, non movebor in aeternum: Domine, in voluntate tua praestitisti decori meo virtutem. Avertisti faciem tuam a me, et factus sum conturbatus (Ps. XXIX, 7, 8). Dixi enim pronuntiabo contra me injustitiam meam Domino, et tu remisisti impietatem peccati mei (Ps. XXXI, 5). Justoque praecipitur: Revela ad Dominum viam tuam, et spera in eum, et ipse faciet. Et educet quasi lumen justitiam tuam, et judicium tuum tamquam meridiem (Ps. XXXVI, 5, 6). Salus enim justorum a Domino (Ibid., 39), quia non est sanatio in carne eorum a facie irae ejus. Et quotidie juxta Apostolum qui dixerat: Non enim habitat in carne mea bonum (Rom. VII, 18), ingemiscunt dicentes, Renes mei impleti sunt illusionibus, et non est sanitas in carne mea (Psal. XXXVII, 8). Breves enim posuit dies nostros, et substantia nostra quasi nihilum in conspectu ejus. Universa vanitas omnis homo vivens (Psal. XXXVIII, 6), vel vivens in corpore, vel vivens in virtutibus, et tamen omnia vanitas. Incerto enim statu fluctuat, et dum non timet, in sereno patitur tempestatem. Cum enim esset in honore, non intellexit, comparatus est jumentis insipientibus, et similis factus est illis. Pro nihilo, inquit, salvos faciet eos (Ps. LV, 8), haud dubium quin justos, qui non proprio merito, sed Dei salvantur clementia. Et delicta mea a te non sunt abscondita (Ps. LXVIII, 6). Hoc ex persona Christi dicitur. Si ille qui peccatum non fecit, nec dolus inventus est in ore ejus, pro nobis doluit, et peccata nostra portavit, quanto magis nos debemus nostra vitia confiteri? Renuit, inquit, consolari anima mea (Ps. LXXVI, 3), considerans delicta quae feceram. Recordatus sum Dei, et laetatus sum (Ibid., 4), cogitans me illius clementia conservandum. Nocte cum corde meo meditabar, et scopebam spiritum meum. Et dixi nunc coepi, haec est mutatio dexterae excelsi (Ibid., 7). Justi vox est, qui post meditationem somnii, et conscientiae cruces, ad extremum ait: Nunc coepi, vel poenitentiam agere, vel scientiae limen intrare, et haec ipsa de bonis ad meliora mutatio, non mearum virium, sed dexterae et potentiae Dei est. 20. Potentia Dei praeditur. — In aeternum misericordia aedificabitur (Ps. LXXXVIII, 3). Nullum enim tempus est, quo non aedificetur misericordia in singulis quibusque Sanctorum, et his qui de peccatis transeunt ad virtutes. A sagitta volante per diem, a negotio perambulante in tenebris (Psal. XC, 6), quis nostrum poterit liberari? Ecce enim peccatores intenderunt arcum, ut sagittent in obscuro rectos corde (Ps. X, 3). Nolunt pravos vulnerare, sed rectos corde. Sagitta per diem volitat, per haereticos in sanctarum intelligentia Scripturarum. Negotium in tenebris et nocte perambulat, per philosophos, qui per obscuritatem sermonum involvere cupiunt veritatem. Plantati in domo Domini, in atriis Dei nostri florebunt (Ps. XCI, 14). Plantati in domo Domini, justi sunt, in Ecclesia confirmati. Sed hi non in praesentiarum, sed in futuro in atriis Domini florebunt, ubi est certa et secura possessio. Misericors et miserator Dominus, longanimis et multae miserationis (Ps. CII, 8). Suavis Dominus omnibus, et misericordia ejus super omnia opera illius (Ps. CXLIV, 9). Tantas audis misericordias, et in tua audes virtute confidere? Confiteantur tibi, Domine, omnia opera tua (Ibid., 10). Si de cunctis operibus Dei et homines sunt, ergo omnes homines sua peccata confiteantur. Legimus in Samuele dictum de Salomone: Ipse aedificabit domum nomini meo, et firmabo regnum ejus usque in sempiternum. Ego ero ei in patrem, et ipse erit mihi in filium (II Reg. VII, 14). Et iterum: Si inique egerit, corripiam eum in virga hominum, misericordiam autem meam non auferam ab eo (Ibid., 19). Cum egisset David gratias Deo, ad extremum intulit: Et haec est lex hominis: Domine Deus, semper respice ad clementiam tuam, et infirmitatem carnis, divino auxilio sustenta. Quid mihi, inquit, et vobis filii Sarviae? Maledicat Semei. Dominus praecepit ei ut maledicat David. Et quis respondebit ei, quare hoc fecisti (II Reg. XVI, 10)? Voluntas enim Dei non discutienda, sed cum gratiarum actione patienda est. Et in alio loco: Dominus mandavit, ut dissiparet consilium Achitophel bonum, ut adduceret super Absalon malum (III Reg. XVII, 14), cujus certe consilium erat, quasi consilium Dei. Et qua ratione potestas liberi arbitrii, majore potestate subversa est? Jeroboam, qui peccare fecit Israel, arguitur quare reliquerit praeceptum Domini, diciturque ad eum: Dedi tibi regnum domus David et non fuisti sicut servus meus David, qui custodivit mandata mea, et ambulavit post me in toto corde suo, et fecit placitum in conspectu meo (III Reg. XIV, 8). Ergo et possibilia sunt Dei mandata, quae David fecisse cognoscimus, et tamen lassescere Sanctos ad perpetuitatem justitiae. 21. Multi Patrum merito conservati. — In multis regibus legimus de stirpe David, quod non suo merito, sed David patris virtutibus conservati sint, qui fecerit placitum in conspectu Dei. Et venitur ad Asa regem Juda, de quo scriptum est: Fecit Asa rectum in conspectu Domini, sicut David pater ejus (III Reg. XIII, 21). Cumque in multis laudibus ejus immorata esset historia, ad extremum intulit, Sed excelsa non abstulit. Attamen cor ejus perfectum erat cum Deo, omnibus diebus vitae suae (Ibid., 14). Ecce et justus dicitur, quippe cujus cor perfectum erat cum Deo, et tamen in hoc erravit, quod excelsa non abstulit, quae Ezechiam et Josiam legimus abstulisse. Elias in cujus spiritu et virtute venit Joannes Baptista, ad cujus imprecationem venit ignis de coelo, et Jordanis fluenta divisa sunt, timuit Jezabel, et fugit, lassusque in solitudine sedit sub arbore, et gressus angustia, mortem rogavit, dicens: Sufficit mihi, Domine, tolle animam meam, neque enim melior sum patribus meis (III Reg. XIX, 4). Hunc justum negare quis potest? Et tamen, non dicam mulierem, sed hominem formidare, de animi perturbatione descendit, quae vitio carere non potest, dicente David: Dominus auxiliator meus, non timebo quid faciat mihi homo (Ps. LV, 11, et CXVII, 6). De Josaphat rege Juda scriptum est: Et fuit Dominus cum Josaphat, qui ambulavit in viis David patris sui prioribus (II Paral. XVII, 3). Ex quo intelligitur primas eum David habuisse justitias, et novissima non habuisse peccata. Non speravit, ait, in Baalim, sed in Deo patris sui, et ambulavit in praeceptis illius, et non juxta peccata Israel. Confirmavitque Dominus regnum in manu ejus et dedit omnis Juda munera Josaphat, factaeque sunt ei infinitae pecuniae atque divitiae, et multa gloria (Ibid., 3 seqq.). Cumque sumpsisset cor ejus audaciam propter vias Domini, etiam excelsa et lucos de Juda abstulit. Hic Achab regi impiissimo affinitate conjunctus est. Cumque post praelium reverteretur Jerusalem, occurrit ei Jeu filius Anani videns, et ait ad eum: Impio praebes auxilium, et his qui oderunt Dominum amicitia jungeris. Et idcirco iram Domini quidem merebaris, sed bona opera inventa sunt in te, eo quod abstuleris lucos de terra Juda, et praeparaveris cor tuum, ut requireres Dominum (II Paral. XIX, 2, 3). Ac ne putemus praeteritas justitias hoc peccato et increpatione prophetica fuisse deletas, postea de Ochozia stirpis Al. stirpe ejus scriptum est, quod invenerit eum Jeu latentem in Samaria, adductumque occiderit: Et sepelierunt, inquit, eum, eo quod esset filius Josaphat, qui quaesierat Dominum in toto corde suo (IV Reg. IX, 28). De Ezechia scriptum est: Fecit rectum in oculis Domini juxta omnia quae fecerat David pater ejus. Iste abstulit excelsa, et contrivit statuas, et incendit lucum, contrivitque serpentem aeneum, quem fecerat Moyses (IV Reg. XVIII, 3, 4). Et iterum, In Domino Deo Israel confisus est, et post ipsum non fuit similis ei in cunctis regibus Juda, qui fuerunt ante eum. Adhaesit Domino, et non recessit ab eo, et custodivit mandata ejus, quae praecepit Dominus Moysi, et erat Dominus cum eo, et in omnibus, in quibus incedebat, sapienter agebat (Ibid., 5, 6). Cumque rex Assyriorum Sennacherib cepisset universas urbes Judae, misit ad eum Ezechias in Lachis dicens: Peccavi, recede a me, quodcumque jusseris, dabo. Imposuitque rex Assyriorum Ezechiae trecenta argenti, et triginta talenta auri: et dedit Ezechias omnem pecuniam, quae inventa est in domo Domini: et in thesauris domus regis. In tempore illo concidit valvas templi Domini, et clypeos quos deauraverat, et omnia dedit regi Assyriorum (Ibid., 14). Cumque de eo tanta dicantur, non timuit necessitate cogente, quae Domino consecrarat, regi offerre Assyrio, diciturque ad eum: Ego custodiam civitatem hanc propter me, et propter David servum meum (IV Reg. XX, 6); non propter te, quia superiora fecisti, quando centum octoginta quinque millia exercitus Assyriorum, Angelo caedente, prostrata sunt. 22. Ezechiae et Josiae Regum exempla. — Illud quoque diligentius attendendum, quod Scriptura commemorat: Aegrotavit Ezechias usque ad mortem, venitque ad eum Isaias filius Amos, dicens: Praecipe domui tuae, quia morieris tu. Qui convertit faciem suam ad parietem, et oravit ad Dominum dicens: Obsecro, Domine, memento quomodo ambulaverim in conspectu tuo, in veritate et corde perfecto, et bonum in oculis tuis fecerim. Flevitque Ezechias fletu magno (IV Reg. XX, 1 seqq). Certe justus erat Ezechias et corde perfecto. Iturus erat ad Dominum, plorare non debuit. Quaeris rationem fletuum? Si cogitaveris hominem, non miraberis causas doloris. Nullus enim intrepidus vadit ad judicium Domini, habens conscientiam peccatorum. Cumque flevisset, factus est sermo Domini ad Isaiam prophetam, dicens: Revertere, et dic Ezechiae duci meo (Ibid., 5). Dux Dei appellatur, cui mors fuerat nuntiata, quia humilitate prostratus est: Haec, inquit, dicit Dominus Deus David patris tui: Audivi orationem tuam, et vidi lacrymas tuas. Additur ei tempus vitae, et de Assyriorum manibus liberatur; et tamen signum postulat, ut credat verum esse, quod Deus repromiserit, quod saltem parvae fidelitatis indicium est. Misit quoque rex Babylonis nuntios et legatos, qui ei congratularentur ob restitutam corporis sanitatem: qui ostendit eis omnes thesauros aromatum, auri quoque et argenti, et vasorum supellectilem. Non fuit, inquit, res, quam non ostenderet eis Ezechias in domo Domini, et in omni potestate sua (Isai. XXXIX, 2). Ex quo intelligimus etiam vasa templi Babylonis monstrata legatis. Unde et ira Domini concitatur, et postea Isaiae vaticinatione cognoscit: De filiis tuis eunuchi erunt, et omnia vasa templi transferentur Babylonem. Ob quam causam etiam in libro Dierum scriptum est: Cecidit Ezechias elatione cordis sui (II Paral. XXXII, 25). Certe Ezechiam justum nemo, nisi impius, denegabit. Dicas, peccavit in quibusdam, et idcirco justus esse desiit: sed hoc Scriptura non loquitur. Non enim ex eo quod parva peccavit justitiae nomen amisit, sed ex eo quod multa bona fecit, justi vocabulum possidet. Hoc totum dico, ut Scripturarum sanctarum testimoniis comprobetur, non ex eo peccatores esse justos; quod aliquando peccaverunt; sed ex eo justos permanere, quod multis virtutibus floreant. De Josia scriptum est: Fecit rectum in conspectu Domini, et ambulavit in via David patris sui. Non recessit neque ad dextram, neque ad sinistram (II Par. XXXIV, 2); et tamen cum esset justus, tempore necessitatis et angustiae, mittit ad Oldam prophetissam uxorem Sellum, filii Tecuae; filii Aaras custodis vestium. Et haec, inquit, habitabat Jerusalem in secunda: haud dubium quin urbis partem significet, quae interiori muro vallabatur. Et illa respondit: haec dicit Dominus Deus Israel, ite et dicite viro qui misit vos ad me. In quo occulta et regis et sacerdotum et omnium virorum reprehensio est, quod nullus virorum sanctus potuerit reperiri, qui posset futura praedicere. Denique interficitur Josias a Pharaone rege Aegypti, eo quod noluerit audire verba Domini, ex ore Jeremiae prophetae, sive ut in Paralipomenis Al. Paralipomenon libro scriptum est: Noluit Josias reverti, sed paravit contra eum bellum, nec acquievit sermonibus Nechao ex ore Dei (II Paral. XXXV, 22). Et infertur: Mortuusque est et sepultus in mausoleo patrum suorum, et universus Juda et Jerusalem luxerunt eum, praecipueque Jeremias, cujus omnes cantatores atque cantatrices usque in praesentem diem, lamentationes super Josiam replicant, et quasi lex obtinuit in Israel: Ecce scriptum fertur in lamentationibus (Ibid., 24, 25). 23. Exempla alia Sanctorum in Scripturis. — Puto quod sermonibus Dei per quemlibet non acquievisse peccatum sit. De ipso Jeremias loquitur, quamquam hoc plerique secundum anagogen intelligant de Domino Salvatore: Spiritus faciei nostrae Christus Dominus captus est pro peccatis nostris. Cui diximus, sub umbra tua vivemus in gentibus (Thren. IV, 20). Moyses cui locutus est Dominus facie ad faciem (Exod. XXXIII), et salva facta est anima ejus, ad aquas contradictionis offendit, nec meruit cum fratre Aaron terram repromissionis intrare. De quibus et Psalmista canit: Absorpti sunt juncti petrae judices eorum: audient verba mea, quoniam placuerunt (Psal. CXL, 6). Et est sensus: Judices populi Judaeorum; Moyses et Aaron, devorati sunt a peccato populi juxta petram, de qua aquarum fluenta manarunt, et certe ipsi justi fuerunt, et obedierunt sermonibus Dei, qui per se suavissimi sunt. Denique sequitur de cadaveribus in solitudine mortuorum: Quasi crassitudo terrae dirupti sunt super terram. Dispersa sunt ossa nostra secus infernum (Ps. CXL, 7, 8). In Osee loquitur Deus: Desponsabo te mihi in justitia et judicio (Ose. II, 19). Statimque subjungit: Et misericordia et miserationibus, et in fide, ut largitoris praemio recognoscat, quod ipse sit Dominus. In eodem scriptum est libro: Deus ego sum et non homo, in medio tui sanctus, et non ingrediar civitatem (Ose. XI, 9), vitiorum scilicet conciliabulum. Ipse solus hanc non ingreditur civitatem, quam aedificavit Cain in nomine filii sui Enoch, quae omnia sacerdotum quotidie ora concelebrant, ὁ μόνος ἀναμάρτητος, quod in lingua nostra dicitur, qui solus est sine peccato. Quae laus juxta sententiam tuam frustra Deo reputatur Al. deputatur , si est communis cum caeteris. Nos enim juxta Amos convertimus justitiam in absinthium, et fructus judicii in amaritudinem (Amos. VI). Loquuntur nautae atque vectores, in libro Jonae: Rogamus, Domine, ne perdas nos propter hominem istum, neque inducas super nos sanguinem innocentem. Sicut enim placuit tibi, sic factum est, Domine (Jon. I, 14). Nesciunt causas, quid mereatur Propheta, servus fugitivus, et tamen justificant Deum, et sanguinem innocentem fatentur, cujus opera non norunt. Et ad extremum, Sicut placuit tibi, Domine, sic factum est. Non quaerunt justitiam sententiae Dei: sed veritatem justi judicis confitentur. Micheas lacrymabili voce testatur: Periit sanctus Al. semen de terra, et rectus in hominibus non est, omnes in sanguine insidiantur, unusquisque fratrem suum venatur ad mortem. Malum manuum suarum dicunt bonum (Mich. VII, 2, 3). Et iterum: Qui optimus inter eos est, quasi paliurus est, et qui rectus, quasi spina de sepe (Ibid., 4). Haec hominum justitia est, ut juxta verba ejusdem prophetae, nec amico, nec conjugi, nec filiis sit credendum, quia inimici hominis domestici ejus (Psal. XXX). Quam sententiam etiam sermo Dominicus comprobavit (Matth. X). Unde datur consilium per eumdem prophetam: Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid Dominus quaerat a te: utique facere judicium, et diligere misericordiam, et sollicitum ambulare cum Deo tuo (Mich. VI, 8). Numquid dixit, habeto aequalitatem Dei, et non hoc, quod maximum est, sollicitum ambulare Al. ambula cum Deo tuo. Ut numquam securus sis, ut omni observantia custodias cor tuum, ut consideres, quoniam in medio laqueorum ambules, et sub murorum pinnis ingrediaris, ut illud quotidie mediteris: Juxta semitam scandalum posuerunt mihi (Ps. CXXXIX, 6). Superbis enim resistit Deus, humilibus autem dat gratiam (Jacob. IV, 6). 24. Timidus vitare potest ad tempus peccata. — Qui cautus et timidus est, potest ad tempus vitare peccata, qui securus est de justitia sua, repugnat Deo, illiusque auxilio destitutus, insidiis hostium patet. Computrescant, dicit Abacuc, ossa mea, et subter me vermes scateant, tantum ut requiescam in die angustiae, ut ascendam ad populum fortem meum (Abac. III, 16). Hic tribulationes et angustias afflictionemque animi deprecatur, ut in futuro, virorum jam cum Christo regnantium numero societur. Ex quo perspicuum est, his pugnam atque certamen, et in futuro esse victoriam. Jesus filius Josedec, quod interpretatur justus Domini (Zach. III), sacerdos magnus, indutus describitur vestibus sordidis, qui peccatum non fecit, et tamen nostra peccata portavit, ad cujus dextram stabat Satanas, ut adversaretur ei. Diciturque ad eum post pugnam atque victoriam: Auferte vestem sordidam ab eo: Et, Ecce abstuli a te iniquitatem tuam, et haeres Joviniani loquitur: "Sine omni omnino peccato sum, sordida vestimenta non habeo, proprio regor arbitrio, major Apostolo sum. Ille facit quod non vult, et quod vult non facit, ego facio quod volo, et quod nolo non facio, praeparata sunt mihi regna coelorum, immo ipse ea mihi meis virtutibus praeparavi." In quo Adam tenetur obnoxius, et alii qui reos se putant in similitudinem praevaricationis Adae, ego solus cum mea caterva non teneor. Alii clausi cellulis, et feminas non videntes, quia miseri sunt, et verba mea non audiunt, torquentur desideriis: ego etiam si mulierum vallor agminibus, nullam habeo concupiscentiam. De me enim dictum est: Lapides sancti volvuntur super terram (Zach. IX, 16, sec. LXX); et ideo non sentio, quia liberi arbitrii potestate Christi tropaeum circumfero. Audiamus per Isaiam clamantem Deum: Populus meus, qui beatos vos dicunt, seducunt vos, et semitam pedum vestrorum supplantant (Isai. III, 5). Quis magis supplantat populum Dei: qui liberi arbitrii potestate subnixus despicit auxilium Conditoris, et in sua voluntate securus est, an qui ad singulas sententias praeceptorum Domini judicium pertimescit? Ad hujuscemodi homines loquitur Deus: Vae vobis, qui sapientes estis apud vos, et intelligentes vestro judicio (Isai. V, 21). Isaias juxta Hebraicum plorat, et dicit: Vae mihi, quia tacui, quia immunda habens labia, et in medio populi immunda habentis labia habitans, vidi Dominum sabaoth oculis meis (Isai. LXVI, 5). Ille virtutum merito, Dei fruebatur aspectu, et conscientia peccatorum, labia sua fatebatur immunda. Non quod locutus esset aliquid, quod voluntati Domini repugnaret, sed quod siluisset, vel timore, vel pudore perterritus, nec arguisset libertate prophetica populum delinquentem. Nos peccantes quando corripimus, qui adulamur divitibus, et personas accipimus peccatorum, turpis lucri gratia? nisi forte tota eis loquimur Al. loquamur confidentia, quorum opibus indigemus? Ut talia non agamus, ut abstineamus nos ab omni specie peccatorum, certe verum tacuisse, peccatum est. Quamquam apud Septuaginta non sit scriptum, Quia tacui, sed, quia compunctus sum, conscientia scilicet peccatorum, ut illud compleatur Propheticum: Versatus sum in miseria, dum infigitur mihi spina (Psal. XXXI, 4). Ille peccati spina compungitur: tu virtutum floribus vernas: Erubescet, inquit, luna, et confundetur sol, quando visitaverit Dominus super militiam coeli in excelsis (Isai. XXIV, 27), hoc est quod in alio loco scriptum est: Astra quoque non sunt munda in conspectu ejus: et, Adversum Angelos suos, perversum quid reperit (Job. XXV, 5, et IV, 18). Luna erubescit, sol confunditur, et coelum operitur cilicio, et nos intrepidi atque laetantes, quasi omni careamus vitio, occurremus judicis majestati, quando tabescent montes, erecti videlicet in superbiam, et omnis militia coelorum, vel astra, vel Angelicae dignitates: et complicabuntur sicut libri coeli, et omnis exercitus eorum instar foliorum defluet. 25. Dei justitia. — Quomodo Al. Quoniam inebriatus est, inquit, in coelo gladius meus, et nunc super Idumaeam descendet (Isai. XXXIV, 5). Gladius Dei inebriatur in coelis, et tuum solium erit in sanctitate securum? In Idumaeam descendet, quae interpretatur, vel sanguinaria vel terrena: ut prophetica auctoritate discamus, omnem terram indigere judicio. Unde sequitur: Victima Domini in Bosra, quae interpretatur, caro: et interfectio ejus multa in terra Edom, id est, in sanguine (Isai. XXXIV, 6), juxta quod ponit Apostolus: Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt (I Cor. XV, 50). Vae qui contradicit fictori suo, vae qui dicit patri, ut quid me generasti? et matri, quare me peperisti (Isai. XLV, 9, 10)? Hoc ad eos pertinet, qui dicunt, quare talis conditus sum, qui non possum in perpetuum carere peccato. Quare tale vas fictum, ut non adamantinum permanerem, sed ad omnem tactum fictile atque fragile. Omnes sicut oves erravimus, et omnium nostrum Dominus peccata portavit (Isai. LIII, 6). Intuitus est enim, et diligenter inspexit, nullumque reperit, qui judicaret juste, qui suam in omnibus faceret voluntatem. Et idcirco brachium ejus salutem praebuit, et justitia sua salvavit omnia, ut omnis mundus subjiciatur Deo, et illius clementia conservetur. Fuimus enim immundi non pauci, sed omnes. Quasi pannus menstruatae, reputata sunt omnia in lege opera nostra (Isai. LXIV, 6). Ad Jerusalem in Ezechiel loquitur Deus. Perfecta eras in decore meo (Ezech. XVI, 14); et est sensus, non in tuis operibus, non in tua conscientia, cordisque jactantia; sed in meo decore, quo te clementia mea libertate donaveram. Denique in consequentibus loquitur ad eam, quando salvatur non suo merito, sed ejus misericordia. Recordabor pacti mei tecum in diebus adolescentiae tuae, et suscitabo tibi pactum sempiternum, et recordaberis viarum tuarum, et confunderis (Ibid. 60, 61). Et iterum: Suscitabo pactum meum tecum et scies quia ego Dominus, ut recorderis et confundaris, et non sit tibi ultra aperire os, prae confusione tua, cum fuero placatus tibi in omnibus quae fecisti, ait Dominus Deus (Ibid., 62, 63). Ecce aperte divino sermone monstratur, quid in alio loco dixerit: Et mundans te non faciet innocentem: quod justi quoque et post peccatum in statum pristinum restituti, os aperire non audeant, sed cum Apostolo dicant: Qui non sum dignus vocari apostolus, quia persecutus sum Ecclesiam Dei (I Cor. XV, 9). Denique et in alio loco per eumdem prophetam ad eos, qui illius misericordiam consecuti sunt, loquitur Deus. Et recordabimini viarum vestrarum et omnium scelerum vestrorum, quibus polluti eratis, et displicebit vobis Al. displicebitis in conspectu vestro, in cunctis malitiis quas fecistis, et scietis quia ego Dominus, cum benefecero vobis propter nomen meum, non secundum vias vestras malas, neque secundum scelera vestra pessima (Ezech. XX, 43, 44). Erubescamus atque dicamus, quod loquuntur hi qui jam praemia consecuti sunt: loquamur peccatores super terram, et in fragili mortalique corpore constituti, quod sanctos videmus in coelis dicere, etiam incorruptione et immortalitate donatos. Et dicitis, inquit, non est recta via Domini, cum vestrae viae pravae sint (Ezech. XXXI, 20). Pharisaeorum est hoc supercilium, ut peccata propriae voluntatis referant ad Conditoris injuriam, et illius justitiam calumnientur. Sacerdotes templi mystici, quod interpretatur Ecclesia, filii Sadoch, cum vestimentis ministerii non egrediuntur ad populum, ne humana conversatione sanctificati maculentur (Ezech. XLIV). Et tu in medio vulgi, unusque de populo mundum esse te credis? 26. Ex Jeremia. — Jeremiam prophetam breviter percurrentes, sensu magis quam sermone carpamus. Circuite, inquit, in exitibus Jerusalem, et quaerite in plateis ejus sicubi reperire poteritis virum, qui juxta justitiam vivat et fidem, et ero propitius propter eum (Jerem. V, I). Quamvis enim dicant: Vivit Dominus, fraudulenter jurant, et hoc ipsum in mendacio. (Jerem. VII, 8, 9). Refutat peccatorum sacrificia: vescendas detrahit offerentibus hostias, dicens se non mandasse patribus eorum, quando eduxit eos de terra Aegypti, ut offerrent hujusmodi sacrificia. Non enim voluntate, sed idolorum comparatione mandavit, malens sibi offerri victimas, quam daemonibus. Omnes recesserunt ab eo, nullus est qui loquatur bona, et agat poenitentiam de peccatis suis. Sequuntur proprias voluntates, quasi equus promptus ad praelium. Intendunt linguam suam quasi arcum: mentiuntur omnia, et non est in eis veritas. Amicorum quoque cavendas insidias praecipit, et nulli credere proximorum. Singulos enim insidiari amicis, et fratrem a fratre decipi, et hoc facere non naturae malo, sed propria voluntate: quia docuerunt linguam suam mendacium, et proni feruntur ad injustitiam. Si Aethiops, ait, mutaverit pellem suam, et pardus varietatem suam, et vos poteritis facere bonum, cum didiceritis mala (Jerem. XIII, 23). Ergo pellis Aethiopica et pardorum varietas, disciplinae est, non naturae, quae docetur et discitur: tamen auferri non potest vitium inoliti mali, nisi per eum, cui omnia possibilia sunt. 27. Unde loquitur ad eum, qui solus verus medicus est: Sana me, Domine, et sanabor: salvum me fac, Domine, et salvus ero: tu es gloria Al. gloriatio mea et spes mea (Jerem. XXVII, 14). Si enim ad conditionem meam infelicitatemque respiciam, nihil aliud nisi hoc possum loqui: Maledictus homo qui annuntiavit patri meo, dicens: Ecce natus est tibi puer: fiat homo ille similis urbibus, quas subvertit Deus. Quare enim in vulva non statim perii, et fuisset mihi sepulcrum mater mea, et vulva ejus infernus sempiternus. Quare egressus sum ex utero, ut viderem labores et miserias, et consumerentur dies mei in aerumnis (Jerem. XX, 15, seqq.)? Tantum de sua conditione securus est, et sic confidit in fortitudine, ut mortem praeferat vitae. Noverat enim vulnus suum et potentiam ejus, quem celare nihil potest, qui loquitur per Prophetam: Deus appropinquans ego, et non procul (Jerem. XXIII, 23). Qui enim coelum replet et terram, nullus potest vitare ejus notitiam, et cordis occulta celare. Qui scrutatur renes, introspicit. Et ut sciamus Dei esse bonum omne quod gerimus: Ego, inquit, plantabo eos, ut nequaquam eradicentur, et ego dabo eis cogitationem et sensum, ut intelligant me (Jerem. XXIV, 6, 7). Si cogitatio et sensus dantur a Deo, et intellectus Domini ex illius, qui noscendus est, radice pullulat, ubi est liberi arbitrii tantum superba jactatio? Volumus scire conditionem nostram, audiamus historiam. Joachim rex Juda, cunctique socii ejus et principes ejus, auditis sermonibus Uriae, voluerunt occidere eum (Jerem. XXVI). Quod cum ille didicisset, timore perterritus fugit in Aegyptum. Cur mortem timebat, qui explicavit sententiam Domini, et qui a se nuntiari Domini noverat voluntatem? Dedignamur per singula auxilium Dei, et ad illius nutum cuncta gerere negligimus, cum legamus sanctos viros, etiam hominum indiguisse praesidio? Periclitatur Jeremias et manifeste dicitur, quod auxilio ei fuerit manus Abicam filii Saphan, ne traderetur in potestatem vulgi, et obrueretur lapidibus. 28. Evangelii gratia. — Abolitis legis caeremoniis, et duro pondere veterum praeceptorum, repromittitur Evangelii gratia, legemque Dominus pollicetur, ut omnes eum noverint a minimo usque ad maximum, dicens: Dimittam peccata eorum, et iniquitatum illorum ultra memor non ero. Quam autem habuerint sancti viri in lege veteri justitiam, sequenti sermone demonstrat: Filii Israel, et filii Juda iniquitatem facere perpetuam in conspectu meo: ab adolescentia sua usque ad diem praesentem, et civitas Jerusalem ab initio conditionis suae usque ad diem eversionis suae me ad iracundiam provocavit. Attende quid dicat, finem junge principio, omne medium tempus in vitio est. Jeremias sanctificatus in utero antequam natus (Jerem. I, 5), virgo, propheta veteris Testamenti pertremiscit Sedechiam, et flebiliter obsecrat, dicens: Nunc ergo, domine mi rex, audi deprecationem meam, et praevaleat apud te obsecratio mea, ne remittas me in domum Jonathan scribae, ne ibi peream (Jerem. XXXVII, 19). O Propheta, cur times impium regem? Cur eum metuis, quem nosti jam jamque periturum? carcerem reformidas, cui paratur paradisus? Respondebit mihi: Homo sum in mortali carne et corruptibili constitutus, dolorem sentio, horresco cruciatus, quos etiam Dominus meus pro mea salute sensurus est. Miseretur humano generi Deus, et non vult perire quod fecit. Noli timere, Jacob, dicit Dominus: ego enim sum tecum et interficiam omnes gentes in quas dispersi te: te vero ipsum perire non faciam, sed castigabo te in justitia, et ita miserebor tui, ut te innoxium non relinquam (Jerem. XXX, 10). 29. Salvemur Dei misericordia. — Unde et nos dicimus esse justos sanctos viros, et post peccata placentes Deo, non suo tantum merito, sed ejus clementia, cui omnis creatura subjecta est, et indiget misericordia ejus. Audiant haeretici, qui elevantur per superbiam, et dicunt: Ipsi nobis fecimus cornua. Audiant illud quod audivit Moab: Audivimus superbiam Moab, superbus est valde (Amos. VI, 14). Altitudinem illius, et elationem et glorificationem, et inflationem cordis ego cognovi, dicit Dominus, quoniam nequaquam juxta inflationem ejus et fortitudo illius est (Isai. XVI, 6). Diciturque ad hujuscemodi homines: Inimici autem eorum (haud dubium quin gregis Domini) confirmant, dicentes: non peccavimus, cum peccaverint in pulchritudinem justitiae, et in exspectationem patrum. Vis scire quando omnia peccata finiantur? audi eumdem prophetam: In tempore illo, dicit Dominus, quaeretur iniquitas in Israel, et non erit, et peccatum in Juda, et non invenietur (Jer. I., 20). Cur, quaeso? sequitur: Quia propitius ero illis. Ubi autem propitiatio est, praecessit ante peccatum. Tolle igitur posse, et concedam, omnia, donante Deo, subsistere. Bonum est praestolari cum silentio salutare Domini (Thren. III, 26); bonum est ponere in pulvere os suum, dare percutienti se maxillam, saturari opprobriis, spem habere in Domino (Ibid., 27 seqq.). Si enim abjecit, et miserebitur juxta multitudinem misericordiarum suarum; neque enim humiliavit corde suo et abjecit filios hominum. Frustra murmurat homo pro peccatis suis. Scrutemur vias nostras, et quaeramus et revertamur ad Dominum (Ibid., 40, 41). Levemus corda cum manibus ad Dominum in coelum, dicamusque ei: Inique egimus, et ad iracundiam provocavimus, idcirco tu inexorabilis es (Ib., 42). 30. Causas divinae voluntatis noscimus. — Daniel propheta loquitur ad Nabuchodonosor, quod dominetur excelsus regno hominum, et det illud cuicumque voluerit, et extremum atque projectum constituat super illud. Interroga eum qua causa ultimum atque despectum constituat in regem, et faciat quod voluerit: et discute, utrum ipsius voluntas justa sit, de quo scriptum est: Qui suscitat de terra humilem, et ae stercore elevat pauperem, ut collocet eum cum principibus, cum principibus populi sui (Ps. CXII, 7, 8). An forsitan juxta te absque judicio atque justitia gloriam quaerit, auramque popularem, ut humiles erigat in regnum et potentes humilitate commutet? Audi Prophetam dicentem: Omnes habitatores terrae, quasi nihil reputati sunt apud eum (Isai. XL, 17). Fecit enim quodcumque voluit in coelo et in terra, et nemo est, qui resistat voluntati ejus, aut possit dicere, quare hoc fecisti, cujus sunt omnia opera in veritate, et viae illius justitia, et superbientes potest ipse humiliare. Antiochus Epiphanes rex crudelissimus subvertit altare, ipsamque justitiam fecit conculcari, quia concessum erat a Domino; causasque reddit, propter peccata plurima (II Macch. V). Ergo non fecit quod ipse tantum voluit, sed quod propter peccata populi concessit Dominus. Denique sequitur, quod non ex propria fecerit fortitudine, sed ex ejus imperio qui praecepit ut fieret. Illud autem quod in oratione sua loquitur: Peccavimus, inique egimus, injuste gessimus et recessimus a mandatis et justitiis tuis (Dan. III, 29), et caetera hujuscemodi, soletis dicere, quod et David, et Daniel, et omnes prophetae, non pro se, qui sancti erant, sed ex persona populi sunt locuti. Adversum quam opinionem ipse respondebit, et dicet: Cum adhuc orarem, et confiterer peccata mea, et peccata populi Israel (Dan. IX, 20). Vides ergo quod tam pro peccatis suis, quam pro peccatis populi, Dominum sit deprecatus, et effuderit deprecationes suas in conspectu Domini Dei sui. Vis iterum nosse, quando peccatum et iniquitas finiatur? Quamquam diversa sit auctorum interpretatio, audi eumdem Prophetam: Septuaginta hebdomadae completae sunt super populum tuum, et super civitatem tuam sanctam, ut compleantur iniquitates, et finem accipiat peccatum, ut dispereat iniquitas, et reveletur justitia sempiterna (Dan. II, 4). Quamdiu ergo ille finis adveniat, et corruptivum hoc atque mortale incorruptione et immortalitate mutetur, necesse est, nos subjacere peccato, non naturae et conditionis, ut tu calumniaris, vitio, sed fragilitate, et commutatione voluntatis humanae, quae per momenta variatur: quia Deus solus est immutabilis. Quaeris ubi Abel, ubi Enoch, ubi Jesus filius Nave, ubi Elisaeus, caeterique sanctorum peccaverint. Non est necesse nodum in scirpo quaerere: utinam possem et manifesta reticere peccata. Si vis a me verum audire, nescio. Nihil, inquit, mihi conscius sum, nec tamen in hoc justificatus sum. Homo videt in facie, Deus in corde (I Cor. IV, 4). Apud ejus conscientiam atque conspectum nullus justificatur (II Reg. XVI, 7). Unde et Paulus loquitur confidenter: Omnes peccaverunt, et indigent gloria Dei (Rom. III, 23); et: Conclusit Deus omnia sub peccato ut omnium misereatur (Rom. XI, 32), et caetera quae saepe replicavimus. Liber tertius 1. Baptismus tantum praeterita peccata dimittit. — CRITOB. Delectatus sum tuorum multiplicatione sermonum, de quibus scriptum est: In multiloquio non effugies peccatum (Prov. X, 19): sed quid ad causam? Certe hoc fateberis eos, qui Christi baptisma consecuti sunt, non habere peccatum. Et si absque peccato sunt, justos esse. Cumque semel justi fuerint, si egerint sollicite, posse in sempiternum justitiam custodire, ac per hoc omne vitare peccatum. ATTIC. Non erubescis explosam atque damnatam Joviniani sententiam sequi? Et ille enim his testimoniis tuisque nititur argumentis; immo tu illius inventa sectaris, in Oriente docere desiderans, quae olim Romae, et dudum in Africa condemnata sunt. Lege ergo quid illi responsum sit, et tibi responsum ducito. In dogmatibus enim et quaestionibus disserendis non persona, sed causa quaerenda est. Et tamen hoc scito, baptismum praeterita donare peccata, non futuram servare justitiam, quae labore et industria, ac diligentia, et semper super omnia Dei clementia custoditur: ut nostrum sit rogare, illius tribuere quod rogatur: nostrum incipere, illius perficere: nostrum offerre quod possumus, illius implere quod non possumus. Nisi enim Dominus aedificaverit domum, in vanum laboraverunt qui aedificant eam. Nisi Dominus custodierit civitatem, in vanum vigilat Al. vigilabit qui custodit eam (Ps. CXXVI, 1, 2). Unde et Apostolus praecipit: Sic currite, ut comprehendatis. Omnes quidem currunt, sed unus accipit coronam (I Cor. IX, 24). Et in psalmo scriptum est: Domine, ut scuto bonae voluntatis tuae coronasti nos (Ps. V, 13). Nostra enim victoria et corona victoriae, illius protectione et clypeo paratur Al. praeparatur : et hic currimus, ut in futuro comprehendamus: ibi accipiet coronam, qui in hoc saeculo victor exstiterit; nobisque post baptismum dicitur: Ecce sanus factus es, jam noli peccare, ne quid deterius tibi contingat (Joan. V. 14). Et: Nescitis quia templum Dei estis; et Spiritus Dei habitat in vobis? Si quis templum Dei violaverit, disperdet eum Deus (I Cor. III, 16, 17). Et in alio loco: Dominus vobiscum est, quamdiu vos estis cum eo: si reliqueritis eum, et ille relinquet vos (II Paral. XII, 1). In cujus putas delubro atque sacrario Christi puritas permanet, templique serenitas nullo nubilo contristatur? Eumdem semper vultum habere non possumus; quod de Socrate falso philosophi Al. philosopho gloriantur; quanto magis animum? Multae facies hominum, sic et corda diversa. Si fieri posset, ut semper aquae baptismatis mersos tenerent, volitantia nos desuper peccata non tangerent: Spiritus sanctus tueretur Al. tuetur . Sed impugnat inimicus, nec victus recedit, sed semper in insidiis est, ut sagittet in occulto rectos corde. 2. Ex Evangelio juxta Hebraeos. — In Evangelio juxta Hebraeos, quod Chaldaico quidem Syroque sermone, sed Hebraicis litteris scriptum est, quo utuntur usque hodie Nazareni, secundum Apostolos, sive ut plerique autumant, juxta Matthaeum, quod et in Caesariensi habetur bibliotheca, narrat historia: Ecce mater Domini et fratres ejus dicebant ei: Joannes Baptista baptizat in remissionem peccatorum: eamus et baptizemur ab eo. Dixit autem eis: Quid peccavi, ut vadam et baptizer ab eo? Nisi forte hoc ipsum quod dixi, ignorantia est. Et in eodem volumine: Si peccaverit, inquit, frater tuus in verbo, et satis tibi fecerit, septies in die suscipe eum. Dixit illi Simon discipulus ejus: Septies in die? Respondit Dominus, et dixit ei: Etiam ego dico tibi, usque septuagies septies (Mat. XVIII, 22, et Luc. XVII, 4). Etenim in Prophetis quoque postquam uncti sunt Spiritu sancto, inventus est sermo peccati. Ignatius vir apostolicus et martyr, scribit audacter: "Elegit Dominus Apostolos, qui super omnes homines peccatores erant." De quorum celeri conversione Psalmista canit. Multiplicatae sunt infirmitates eorum, postea acceleraverunt (Ps. XV, 4). Quibus testimoniis, si non uteris ad auctoritatem, utere saltem ad antiquitatem, quid omnes Ecclesiastici viri senserint. Fac aliquem baptizatum, vel statim, vel in ipsis diebus morte subtractum, et concedam tibi, quod concedere non debeo, nec cogitasse aliquid, nec locutum, in quo errore et ignorantia laberetur. Num Al. Et ideo sine peccato erit, quia videbitur non superasse, sed fugisse peccatum, ac non potius quia Dei misericordia de peccatorum carcere liberatus migravit ad Dominum? Hoc et nos dicimus, posse Deum quidquid voluerit; et hominem per se et propria voluntate, quod tu asseris, sine peccato esse non posse. Sin autem potest, frustra nunc jungis et gratiam, qua potens non indiget. Quod si non potest absque Dei gratia, stulte tu dixisti posse quod non potest. Quidquid enim ex alterius pendet arbitrio, non ejus est quem posse contendis; sed illius, sine quo eum non posse perspicuum est. 3. Inter esse et posse quantum distet. — C. Rogo, quae est ista pravitas, immo absque ratione contentio? Ne hoc quidem mihi das, ut egressus aquas Al. aqua baptismatis sine peccato sit? A. Aut ego sensum meum verbis explicare non valeo. aut, me explicante, ad intelligendum tardior es. C. Quonam modo? A. Recordare quid et tu dixeris, et ego quid loquar. Posuisti, hominem sine peccato esse, si velit. Ego impossibile hoc in homine esse respondeo, non quia statim a baptismate homo peccato non careat, sed illud tempus quando sine peccato est, nequaquam possibilitati humanae, sed Dei gratiae deputatur. Tolle igitur posse, et ego esse concedam. Quomodo enim potest, qui per se non potest? Aut quae est illa impeccantia, quae statim corporis hujus morte finitur? Aut certe si ultra vitam protraxerit, delicti et ignorantiae periculo subjacet Al. subjacebit . C. Dialectica me arte concludis, et non Christiana loqueris simplicitate, nodos mihi quosdam inter esse, et esse posse concinnans. A. Egone verborum strophis ludo, cum hoc de tua processerit officina? Tu enim dicis, non esse hominem sine peccato, sed esse posse, cum e contrario ego tribuam quod negasti, esse hominem sine peccato per Dei gratiam, et tamen per se non posse. C. Frustra ergo dantur praecepta, si ea implere non possumus. A. Deus possibilia mandavit, hoc nulli dubium est. Sed quia homines possibilia non faciunt, idcirco omnis mundus subditus est Deo, et indiget misericordia ejus. Aut certe si ostendere potueris, qui universa compleverit, tunc poteris demonstrare, esse hominem qui non indiget misericordia Dei. Omne enim quod fieri potest, tribus constat temporibus, aut praeterito, aut praesenti, aut futuro. Hoc quod asseris, posse hominem sine peccato esse si velit, monstra factum esse de praeterito, aut certe nunc fieri: de futuro postea videbimus. Quod si nullum potes ostendere, qui sine omni omnino peccato aut sit, aut fuerit, restat, ut de futuro tantum disputatio sit. Interim in duobus temporibus, praeterito, atque praesenti victus teneris. Si aliquis fuerit postea major Patriarchis, Prophetis, Apostolis, qui peccato careat, tunc futuris de futuro, si potueris, persuadeto. 4. Posse hominem pro tempore non peccare. — C. Loquere ut vis, argumentare ut libet, numquam mihi liberum arbitrium extorquebis, quod semel concessit Deus, nec valebis auferre quod mihi tribuit Deus, posse si voluero. A. Exempli gratia, uno tantum utamur testimonio: Inveni David filium Jesse, virum secundum cor meum, qui faciat omnes voluntates meas (Act. XIII, 22; Psal. LXXXVIII, 21). David sanctum esse, non dubium est, et tamen qui electus est, ut omnes Dei voluntates faceret, aliqua fecisse reprehenditur. Utique possibile erat ei facere, qui ad hoc electus est, ut omnes Dei voluntates faceret. Nec Deus in culpa est, qui praedixit eum cunctas suorum praeceptorum facere voluntates; sed ille qui praedicta non fecit. Neque enim dixit, invenisse se virum qui cunctas in perpetuum suae jussionis faceret voluntates; sed qui tantum cunctas faceret voluntates. Hoc et nos dicimus, posse hominem non peccare, si velit, pro tempore, pro loco, pro imbecillitate corporea; quamdiu intentus est animus, quamdiu chorda nullo vitio laxatur in cithara. Quod si paululum se remiserit, quomodo qui adverso flumine lembum trahit, si remiserit manus, statim retrolabitur, et fluentibus aquis, quo non vult ducitur; sic humana conditio, si paululum se remiserit, discit fragilitatem suam, et multa se non posse cognoscit. Putasne apostolum Paulum eo tempore quo scribebat, Lacernam, sive penulam, quam reliqui Troade apud Carpum, veniens affer, ac libros, et maxime membranas (II Tim. IV, 13), de coelestibus cogitasse mysteriis, et non de his quae in usu communis vitae vel corporis necessaria sunt? Da mihi hominem qui non esuriat, non sitiat, neque algeat, non doleat, non febricitet, non torminibus et urinae difficultatibus torqueatur; et ego tibi concedam, posse hominem nihil nisi de virtutibus cogitare. Caeditur Apostolus a ministro (Act. XXIII, 3), et contra Pontificem qui caedere imperaverat, sententiam dirigit: Percutiet te Deus, paries dealbate (Isai. LIII). Ubi est illa patientia Salvatoris, qui quasi agnus ductus ad victimam, non aperuit os suum, sed clementer loquitur verberanti: Si male locutus sum, argue de malo: si autem bene, quid me caedis (Joan. XVIII, 29)? Non Apostolo detrahimus, sed gloriam Domini praedicamus, qui in carne passus, carnis injuriam superat et fragilitatem; ut taceam illud, quod commemorat: Alexander aerarius multa mihi mala ostendit: reddet illi Dominus in illa die justus judex (II Tim. IV, 14). 5. Nec est culpanda Creatoris conditio. — C. Cogis me, ut loquar quod jam dudum gestio, et tamen erumpentia verba non promo. A. Quis enim te prohibet, quod sentis dicere? Aut enim quod dicturus es, bonum est, et nos bono fraudare non debes: aut malum, et idcirco non nostri gratia, sed pudore siluisti. C. Dicam, dicam aliquando quod sentio. Omnis disputatio tua illuc delabitur, ut naturam accuses, et culpam referas ad Deum, qui talem hominem condidit. A. Hoc illud erat quod volebas, et nolebas dicere? dic, dic quaeso, ut omnes tua fruantur prudentia. Reprehendis Deum, quare hominem fecerit hominem? reprehendant et Angeli, cur Angeli sint. Omnis creatura causetur, quare id sit quod condita est, et non id quod condi potuit. Scilicet nunc mihi puerilibus declamantiunculis ludendum est, et a culice atque formica usque ad Cherubim et Seraphim veniam, cur non singula in meliori statu condita sint. Cumque ad excelsas venero Potestates, causabor et dicam, quare Deus solus tantum Deus sit, et non omnia deos fecerit. Aut enim impossibilitatis juxta te, aut invidiae reus erit. Reprehende eum, cur et diabolum in hoc mundo esse concedat, et aufer coronam, cum certamen abstuleris. C. Non sum tam vecors, ut querar, cur diabolus sit, cujus invidia mors introivit in orbem terrarum: sed hoc doleo, cur viri ecclesiastici, et qui magistrorum sibi usurpant vocabulum, tollant liberum arbitrium: quo sublato, Manichaeorum secta construitur. A. Egone liberum tollo arbitrium, qui in tota disputatione mea nihil aliud egi, nisi ut omnipotentiam Dei cum libero arbitrio conservarem? C. Quomodo servas liberum arbitrium, qui dicis hominem nihil posse facere, nisi Deus semper adjuverit? A. Si in culpa est, qui libero arbitrio jungit Dei adjutorium: ergo ille laudetur, qui Dei tollit auxilium. C. Non tollo Dei auxilium, quippe per cujus gratiam possumus omne quod possumus; sed utrumque suis finibus terminamus: ut et Dei sit gratiae quod dedit liberi arbitrii potestatem, et nostrae voluntatis, facere quid, vel non facere: et quod facientibus praemium, et non facientibus poena servetur. 6. Quid Deus coronet in nobis. — A. Videris mihi obliviosus esse, et quasi nihil supra dictum sit, per easdem disputationis reverti lineas. Hoc enim longa dissertione conclusum est, ut gratia sua Dominus, qua nobis concessit liberum arbitrium, in singulis operibus juvet atque sustentet. C. Quid ergo coronat in nobis, et laudat quod ipse operatus est? A. Voluntatem nostram, quae obtulit omne quod potuit, et laborem, qui contendit ut faceret, et humilitatem, quae semper respexit ad auxilium Dei. C. Ergo si non fecimus quod praecepit, aut voluit nos adjuvare Deus, aut noluit. Si voluit et adjuvit, et tamen non fecimus quod voluimus, non nos, sed ille superatus est. Sin autem noluit adjuvare, non est culpa ejus, qui voluit facere; sed illius qui adjuvare potuit, et noluit facere. A. Non intelligis διλήμματον tuum in grande blasphemiarum decidisse barathrum: ut ex utraque parte, aut invalidus sit Deus, aut invidus, et non tantum ei laudis sit, quod bonorum auctor est et adjutor, quantum vituperationis, quod mala non coercuit. Detrahatur ergo illi, cur diabolum esse permiserit, cur passus sit, et hucusque patiatur quotidie aliquid in mundo mali fieri. Quaerit hoc Marcion, et omnes haereticorum canes, qui vetus laniant Testamentum, et hujuscemodi syllogismum texere consueverunt. Aut scivit Deus hominem in paradiso positum praevaricaturum esse mandatum illius, aut nescivit. Si scivit, non est in culpa is qui praescientiam Dei vitare non potuit; sed ille qui talem condidit, ut Dei non posset scientiam devitare. Si nescivit, cui praescientiam tollis, aufers et divinitatem. Hoc enim genere in culpa erit qui elegit Saul futurum postea regem impiissimum. Et Salvator aut ignorantiae, aut injustitiae tenebitur reus, cur in Evangelio sit locutus: Nonne vos duodecim ego elegi Apostolos, et unus de vobis diabolus est (Joan. VI, 71)? Interroga eum, cur Judam elegerit proditorem? Cur ei loculos commiserit, quem furem esse non ignorabat. Vis audire rationem. Deus praesentia judicat, non futura. Nec condemnat ex praescientia, quem noverit talem fore, qui sibi postea displiceat: sed tantae bonitatis est, et ineffabilis clementiae, ut eligat eum, quem interim bonum cernit, et scit malum futurum, dans ei potestatem conversionis et poenitentiae, juxta illum sensum Apostoli: Ignoras quia benignitas Dei ad poenitentiam te adducit? secundum duritiam autem tuam et cor impoenitens, thesaurizas tibi iram in die irae et revelationis justi judicii Dei, qui reddet unicuique secundum opera ejus (Rom. II, 4, 5). Neque enim ideo peccavit Adam, quia Deus hoc futurum noverat; sed praescivit Deus, quasi Deus, quod ille erat propria voluntate facturus. Accusa ergo Deum mendacii, quare dixerit per Jonam: Adhuc tres dies, et Ninive subvertetur (Joan. III, 4). Sed respondebit tibi per Jeremiam: Ad summam loquar contra gentem et regnum, ut eradicem et destruam et disperdam illud. Si poenitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum adversus eam, agam et ego poenitentiam super malo quod cogitavi ut facerem ei. Et ad summam loquar de gente et regno, ut aedificem et plantem illud, si fecerit malum in conspectu meo, ut non audiat vocem meam, poenitentiam agam super bono, quod locutus sum ut facerem ei (Jerem. XVIII, 7 seqq.). Indignabatur quondam et Jonas, cur Deo fuerit jubente mentitus: sed injusti moeroris arguitur, malens cum pernicie innumerabilis populi verum dicere, quam cum tantorum salute mentiri. Ponitur ei exemplum: Tu doles super hedera, sive cucurbita in qua non laborasti, neque fecisti ut cresceret, quae sub una nocte nata est, et una nocte periit, et ego non parcam Ninive civitati magnae, in qua sunt plus quam centum viginti millia hominum, qui nesciunt quid sit inter dexteram et sinistram suam (Joan. IV, 10, 11). Si in parvulorum aetate et simplicium, quos certe peccatores fuisse non poteris approbare, tanta fuit hominum multitudo, quid dicemus de utriusque sexus aetate diversa, quae juxta Philonem, et prudentissimum philosophorum (Platonem in Timaeo), ab infantia usque ad decrepitam senectutem, septennario ordine devolvitur, dum sibi sic invicem aetatum incrementa succedunt, ut quando de alia transeamus ad aliam, sentire minime valeamus? 7. Minime peccati auctor est Deus. — C. Tota argumentatio tua huc tendit, ut quod Graeci dicunt, αὐτεξούσιον, et nos liberum appellamus arbitrium, vocabulo tribuas, re auferas. Tu enim auctorem peccatorum facis Deum, dum asseris nihil hominem per se posse facere, sed adminiculo Dei, cui imputetur omne quod facimus. Nos autem, sive bonum, sive malum homo fecerit, per liberi arbitrii potestatem ei dicimus imputari, qui fecit quod voluit; et non ei, qui semel concessit liberum arbitrium. A. Quamvis tergiverseris, laqueis veritatis innecteris; hoc enim modo, etiam si ipse non adjuvat, tamen juxta te auctor erit malorum: quia potuit prohibere, et non prohibuit. Vetus enim sententia est, homicidam esse eum, qui cum possit hominem de morte liberare, non liberet. C. Jamjam tollo manum, cedo, vicisti: si tamen vincere est, veritatem velle subvertere, non rebus, sed sermonibus, id est, non veritate, sed mendacio. Possum enim illud tibi Apostoli respondere: Et si imperitus sermone, non tamen scientia (II Cor. XI, 6). Quando enim loqueris coactus argumentationum strophis, tibi videor assentire, cum autem tacueris, ex animo rursus elabitur, ut liquido appareat disputationem tuam non ex fontibus veritatis et christiana simplicitate, sed ex philosophorum minutiis et arte descendere. A. Vis ergo me rursum uti testimoniis Scripturarum? Et quomodo jactant discipuli tui, nullum argumentationi tuae posse et problematibus respondere? C. Non solum volo, sed et cupio. Doce me de Scripturis sanctis, ubi, sublata liberi arbitrii potestate, faciat homo, quod per se aut nolit, aut non potuit. 8. Scripturarum testimonia. — A. Non ita, ut tu proponis, sed ut veritas poscit et ratio, Scripturarum vocibus est utendum. Loquitur Jacob in oratione sua: Si fuerit Dominus Deus mecum, et custodierit me in via, per quam ego pergo, et dederit mihi panem ad manducandum, et vestimentum ad operiendum, et reduxerit me cum salute in domum patris mei, erit mihi Dominus in Deum, et lapis iste quem posui in titulum, erit mihi domus Dei, et omnium quaecumque dederis mihi, decimas offeram tibi (Genes. XXVIII, 20 et seqq.). Numquid dixit, si liberum arbitrium conservaveris, et cibum et vestimentum meo labore quaesiero, et revertero in domum patris mei? Omnia dat Domini voluntati, ut mereatur accipere quod precatur. Revertenti de Mesopotamia Jacob, Angelorum occurrit exercitus, et vocantur castra Dei (Gen. XXXII). Postea pugnat cum Angelo sub figura hominis, et a Domino confortatur: de supplantatore Jacob, rectissimus Dei, nomen accepit. Neque enim ad fratrem crudelissimum audebat reverti nisi Domini praesidio roboratus. Scriptum est in consequentibus: Ortus est ei sol, postquam transivit Phanuel (Gen. XXXI, 31), quod interpretatur facies Dei. Unde loquitur et Moyses: Vidi Dominum Al. Deum facie ad faciem, et salva facta est anima mea, non proprietate naturae; sed dignatione miserentis. Oritur ergo nobis sol justitiae, quando vultu Dei confirmamur. Joseph in Aegypto clauditur carcere, ibique infertur, quod custos carceris omnia potestati ejus fideique commiserit. Causaque redditur. Quia Dominus erat cum eo, et quaecumque faciebat, prosperabantur a Domino in manibus ejus (Genes. XXXIX, 23). Unde et eunuchis somnia suggeruntur (Ibid. 40), et Pharao videt somnium inextricabile (Ibid., 41), ut per hanc occasionem liberaretur Joseph (Genes. XLII et seqq.), pater pasceretur et fratres, Aegyptus tempore famis salvaretur. Sequitur: Dixit autem Deus ad Israel in visione noctis: Ego sum Deus patrum tuorum, noli timere descendere in Aegyptum; in gentem enim magnam faciam te ibi, et ego descendam tecum in Aegyptum, et educam te inde: et ponet Joseph manus suas super oculos tuos (Genes. XLVI, 3, 4). Ubi hic est liberi arbitrii potestas? An non totum quod ire audeat Al. audet ad filium, et genti se committere Dominum nescienti, Dei patrum ejus auxilium est? Liberatur populus de Aegypto in manu forti et brachio excelso, non Moysi et Aaron, sed ejus qui signorum miraculis populum liberavit, et ad extremum percussit primogenita Aegypti, ut qui prius retinebant pertinaciter, ardenter exire compellerent (Exod. XI et XII). Salomon loquitur: Esto confidens in Dominum in toto corde tuo, in tua autem sapientia ne exalteris: in omnibus viis tuis cognosce eum, ut rectas faciat vias tuas (Prov. III, 5, 6). Intellige quid loquitur: Nec in sapientia nostra, nec in ullis virtutibus confidendum, sed in solo Domino, a quo gressus hominis diriguntur. Denique praecipitur, ut ostendamus ei vias nostras, et notas esse faciamus, quae non labore proprio, sed illius adjutorio atque clementia rectae fiunt. Unde scriptum est: Rectam fac in conspectu meo viam tuam, sive ut alia exemplaria habent: Rectam fac in conspectu tuo viam meam (Ps. V, 9): ut quod tibi rectum est, etiam mihi rectum esse videatur, idem Salomon loquitur, Devolve super Dominum opera tua, et firmabuntur cogitationes tuae. (Prov. XVI, 3). Tunc enim nostra cogitatio confirmatur, quando omne quod agimus, quasi super stabilem et solidissimam petram, Domini adjutorio devolvimus, eique cuncta reputamus. 9. Ex novo Testamento. — Apostolus Paulus cum Dei beneficia celeri sermone narrasset, ad extremum intulit: Et ad haec quis idoneus (I Cor. II, 16)? Unde et in alio loco dicit: Fiduciam autem talem habemus per Christum ad Deum, non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis, quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est, qui et idoneos fecit nos novi Testamenti ministros, non littera, sed spiritu. Littera enim occidit, spiritus autem vivificat (I Cor. III, 4, 5). Adhuc audemus per liberum arbitrium superbire, et abuti beneficiis Dei in contumeliam largitoris? cum idem vas electionis apertissime scribat: Habemus autem thesaurum istum in vasis fictilibus, ut abundantia fortitudinis nostrae sit ex Deo, et non ex nobis (I Cor. IV, 7). Unde et in alio loco, retundens haereticorum impudentiam, loquitur: Qui gloriatur, in Domino glorietur. Neque enim qui seipsum commendat, ipse probatus est, sed quem Deus commendat (II Cor. X, 17). Et iterum: Nihil enim mihi defuit ab his, qui supra modum sunt Apostoli, licet nihil sim. (II Cor. XII, 11) Petrus loquitur ad Dominum, signorum magnitudine conturbatus: Recede a me, quia homo peccator sum (Luc. V, 8). Et Dominus ad discipulos: Ego sum vitis et vos rami, qui manet in me, et ego in eo, iste affert fructum multum: quia sine me nihil potestis facere (Joan. I, 55). Sicut rami et flagella vitium illico contabescunt, cum fuerint a matrice praecisa, ita omnis hominum fortitudo marcessit et deperit, si a Dei auxilio deseratur. Nemo, inquit, potest venire ad me, nisi Pater, qui misit me, traxerit eum (Joan. VI, 44). Quando dicit, nemo potest venire ad me, frangit superbientem arbitrii libertatem: quod etiam si velit ad Christum pergere, nisi fiat illud quod sequitur: nisi Pater meus coelestis traxerit eum, nequicquam cupiat, et frustra nitatur. Simul et hoc animadvertendum, quod qui trahitur, non sponte currit, sed aut retrectans et tardus, aut invitus adducitur. 10. Ex adductis locis arguit. — Qui non potest suis viribus et labore venire ad Jesum, quomodo potest omnia simul peccata vitare? Et vitare in perpetuum, et Dei sibi potentiae nomen assumere? Si enim ille ἀναμάρτητος, et ego ἀναμάρτητος, quae inter me et Deum erit distantia? Unum adhuc ponam testimonium, ne tibi et auditoribus fastidium faciam. Assuero quem Septuaginta interpretes Ἀρταξέρξην Al. Artaxersen vocant, somnus aufertur ab oculis, ut Commentarios in se fidelium replicans ministrorum, inveniat Mardochaeum, cujus indicio de insidiis liberatus est; ut et Esther commendabilior fieret (Esther VI), et cunctus populus Judaeorum imminentem vitaret necem. Certe rex potentissimus, qui ab India usque ab Septentrionem et Aethiopiam, cunctum possidebat Orientem, post largissimas epulas et cibos toto orbe quaesitos dormire cupiebat, et somno requiescere, ac liberum arbitrium implere dormiendi, nisi Dominus provisor bonorum omnium impedisset naturae ordinem, ut contra naturam, tyranni crudelitas vinceretur. Longum est si voluero cuncta sanctarum Scripturarum exempla proferre. Totus sermo Sanctorum ad Deum oratio est: tota oratio et deprecatio extorquet clementiam Creatoris, ut qui nostris viribus et studio salvari non possumus, illius misericordia conservemur. Ubi autem misericordia et gratia est, liberum ex parte cessat arbitrium, quod in eo tantum est, ut velimus atque cupiamus, et placitis tribuamus assensum. Jam in Domini potestate est, ut id quod cupimus, quod laboramus, ac nitimur, illius ope et auxilio implere valeamus. 11. Corporis sanitas animae sanitati comparatur. — C. Ego simpliciter dixeram, non in singulis operibus nostris, sed in gratia conditionis et legis, sentiri auxilium Dei, ne liberum frangeretur arbitrium. Caeterum sunt plerique nostrorum, qui omnia quae agimus, dicant fieri praesidio Dei. A. Qui hoc dicit, vester esse cessabit. Aut ergo et tu ista dicito, ut noster esse incipias, aut si non dicis, alienus eris cum his qui nostra non dicunt. C. Tuus ero, si mea dixeris, immo tu meus, si adversa non dixeris. Sana corpora confiteris, et animae, quae fortior est, denegas sanitatem. Ut enim morbus et vulnus in corpore, ita peccatum in anima. Qui ergo sanum aliquando hominem confiteris ex ea parte qua caro est, quare non sanum dicas et ex ea qua spiritus est? A. Sequar propositionem tuam. Numquam hodie effugies, veniam quocumque vocaris. C. Paratus sum ad audiendum. A. Et ego ad loquendum surdis auribus. Respondebo igitur ad propositum. Ex anima et corpore compacti, utriusque substantiae naturam consequimur. Quomodo corpus sanum dicitur, si nullo languore vexetur, ita anima absque vitio, si nulla perturbatione quatiatur. Et tamen quamvis corpus sanum sit integrumque et vegetum, et cunctorum sensuum integritate robustum, aut crebris, aut raris infirmitatibus condolescit, et ut firmissimum sit, interdum pituitae molestiam patitur; ita anima cogitationum et perturbationum impetus sustinens, ut superet naufragia, non absque periculo navigat, consideransque fragilitatem suam semper de morte sollicita est, secundum illud quod scriptum est: Quis est homo qui vivet, et non videbit mortem (Psal. LXXXVII, 12)? Quae cunctis intenta est mortalibus, non naturae dissolutione, sed morte peccati, juxta illud Propheticum: Anima quae peccaverit, ipsa morietur (Ezech. XVIII, 4). Alioquin hanc communem mortem, qua et bruta solvuntur animalia, Enoch et Eliam nondum vidisse cognoscimus. Da mihi corpus quod numquam languerit, aut quod post languorem perpetua sanitate securum sit: et dabo tibi animam quae numquam peccaverit, nec post virtutes deinceps peccatura sit, praesertim cum vicina sint vitia virtutibus; et si paululum declinaveris, aut errandum tibi sit, aut in praeceps cadendum. Quantum enim inter se distant pertinacia et perseverantia, parcimonia et frugalitas, liberalitas et profusio, prudentia et calliditas, fortitudo et temeritas, cautela et timiditas? quorum alia ad bona, alia referuntur ad mala. Quod quidem et in corporibus invenitur. Si felli provideris temperando, pituita succrescit. Si humores siccare festines, inardescit sanguis, bile Al. bili vitiatur, et luteus color ora perfundit. Certe ut cunctam medicorum adhibeamus diligentiam, et castigatis vivamus cibis, et morborum fomitibus careamus et cruditate, occultis quibusdam et soli Deo cognitis causis, vel frigore inhorrescimus, vel febre exardescimus, vel torminibus ejulamus et veri medici Salvatoris imploramus auxilium, dicimusque cum Apostolis: Magister, salvos nos fac, perimus (Matth. VIII, 25). 12. Respondet aliquot e Scriptura objectionibus. — C. Esto, ut nullus potuerit omne vitare peccatum in pueritia, adolescentia, et juventute: numquid negare potes plurimos justos et sanctos viros post vitia, omni se ad virtutes animo contulisse, et per has caruisse peccato? A. Hoc est quod tibi in principio dixeram, in nostra esse positum potestate, vel peccare, vel non peccare, et vel ad bonum, vel ad malum extendere manum, ut liberum servetur arbitrium: sed hoc pro modo et tempore et conditione fragilitatis humanae; perpetuitatem autem impeccantiae soli reservari Deo, et ei qui Verbum caro factus, carnis detrimenta et peccata non pertulit. Nec quia ad breve possum, coges me ut possim jugiter. Possum jejunare, vigilare, ambulare, legere, psallere, sedere, dormire, numquid in perpetuum? C. Et quare in Scripturis sanctis ad perfectam justitiam provocamur, ut est illud: Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V, 8); et: Beati immaculati in via, qui ambulant in lege Domini (Psal. CXVIII, 1); et Dei loquentis ad Abraham: Ego sum Deus tuus, placeto in conspectu meo, et esto sine macula, vel querela, et ponam testamentum meum inter me et te, et multiplicabo te nimis (Genes. XVII, 1)? Si enim non potest fieri quod Scriptura testatur, frustra praecepit ut fieret. A. Diversis testimoniis Scripturarum eamdem quaestionem teris in theatrales praestigias, quae unum eumdemque hominem personarum varietate mutata, in Martem Veneremque producunt: ut qui prius rigidus et truculentus incesserat, postea solvatur in mollitiem feminarum. Hoc enim quod nunc quasi novum objicis: Beati mundo corde, et, beati immaculati in via, et, Esto sine macula, et caetera hujuscemodi, Apostolo respondente convictum est, Et ex parte cognoscimus, et ex parte prophetamus; et, Nunc per speculum videmus in aenigmate: cum autem venerit quod perfectum est, id quod ex parte fuerat destructur (I Cor. XIII, 9, 10). Et mundum igitur cor, quod postea sit visurum Deum, et beatitudinem vitae immaculatae, et immaculatum cum Abraham vivere, in umbra possidemus et imagine. Quamvis aliquis Patriarcha sit, quamvis Propheta, quamvis Apostolus, dicitur eis in Domino Salvatore: Si vos cum sitis mali, scitis bona dare filiis vestris, quanto magis Pater vester qui in coelis est, dabit bona petentibus se (Matth. VII, 11)? Denique et Abraham, cui dictum est: Esto sine querela, et sine macula, conscientia fragilitatis suae cecidit pronus in terram. Cumque locutus esset ei Deus: Sarai uxor tua non vocabitur ultra Sarai, sed Sara erit nomen ejus, et dabo tibi ex ea filium, et benedicam ei, et erit in gentes, et reges gentium ex ipso erunt, statim infertur: Cecidit Abraham in faciem suam, risitque, et dixit in mente sua: Si centenario nascetur filius, et si Sara nonaginta annorum pariet? Dixitque Abraham ad Deum: Ismael vivat in conspectu tuo. Cui respondit Deus: Etiam. Ecce Sara uxor tua pariet tibi filium, et vocabis nomen ejus Isaac, et reliqua (Genes. XVII, 15 seqq.). Certe audierat a Deo: Ego sum Deus tuus, placeto in conspectu meo, et esto sine macula (Ibid., 1), quare non credidit quod Deus repromisit, sed risit in corde, putans se celare Deum, et aperte ridere non audens? Denique causas incredulitatis exponens dicit in corde suo: Quomodo potest fieri, ut centenarius de nonagenaria uxore generet filium? Vivat, inquit, Ismael in conspectu tuo, quem semel dedisti. Difficilia non quaero, contentus sum beneficio quod accepi. Quem occulta responsione arguens Deus, ait: Etiam. Et est sensus: Fiet quod existimas non futurum. Sara uxor tua pariet tibi filium, et antequam ista concipiat, prius quam ille nascatur, puero nomen imponam. Ex errore enim tuo, quo risisti tacitus, filius tuus Isaac, risus nomen accipiet. Sin autem ab his qui sunt mundo corde in hoc saeculo, putas videri Deum, quare Moyses qui prius dixerat: Vidi Dominum facie ad faciem, et salva facta est anima mea (Genes. XXXII, 30): postea deprecatur, ut eum videat cognoscenter? quem quia dixerat se vidisse, audit a Domino: Non potes videre faciem meam. Non enim videbit homo faciem meam, et vivet (Exod. XXXIII, 20). Unde et Apostolus (I Tim. I), invisibilem solum Deum, qui et lucem habitat inaccessibilem, et quem nullus hominum viderit, neque possit videre, appellat. Et Joannes evangelista sacra voce testatur, dicens: Deum nemo vidit umquam. Unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse narravit (I Joan. IV, 12). Qui videt, et narrat, non quantus est ille qui visus est, nec quantum novit ille qui narrat: sed quantum potest mortalium sensus accipere. 13. Vera perfectio in coelestibus reservatur. — Quod autem putas beatum esse, qui sit immaculatus in via, et ambulet in lege ejus, ex sequenti sensu priorem intellige. Multis testimoniis supra didicisti, legem nullum potuisse complere. Si autem Apostolus ad comparationem gratiae Christi, quae prius lucra arbitrabatur in lege, reputavit quasi stercora, ut Christum lucrifaceret, quanto magis nos scire debemus, ideo Christi et Evangelii gratiam successisse, quia in lege nemo justificari potuit? Si autem Al. ergo in lege nullus justificatur, quomodo ad perfectum Al. perfectionem immaculatus est in via, qui adhuc ambulat, et ad calcem venire festinat? Certe qui in cursu est, et in via graditur, minor est eo qui pervenit ad finem. Si ergo immaculatus est ille atque perfectus, qui adhuc ambulat in via, et graditur in lege, quid plus habebit ille, qui ad terminum viae legisque pervenit? Unde et Apostolus de Domino loquitur (Ephes. V), quod in fine mundi, et in consummatione virtutum exhibeat sibi sanctam Ecclesiam, non habentem maculam, neque rugam, quam vos putatis jam in ista carne mortali et corruptibili esse perfectam, et audire meremini cum Corinthiis: Jam perfecti estis, jam divites facti estis, sine nobis regnatis Al. regnastis , atque utinam regnaretis, ut et nos regnaremus vobiscum (I Cor. IV, 8): cum vera et absque omni sorde perfectio in coelestibus reservetur, quando sponsus loquetur ad sponsam: Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te (Cant. IV, 7). Juxta quod et illud intelligitur: Ut sitis irreprehensibiles et simplices sicut filii Dei immaculati (Philipp. II, 15): quod non dixerit Al. dixit estis, sed sitis, in futurum differens, non in praesenti esse contestans, ut hic labor sit atque contentio, ibi laboris virtutisque praemia. Denique Joannes scribit: Dilectissimi, filii Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus. Scimus, quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam eum videbimus sicuti est. (I Joan. III, 2) Quamquam ergo filii Dei simus, tamen similitudo Dei, et vera contemplatio, tunc nobis repromittitur, quando apparuerit in claritate sua. 14. Pelagii superbia in epist. ad Julianam. — De hoc superbiae tumore, et illa orandi prorumpit audacia, qua scribens ad viduam, quomodo sancti debeant orare, pronuntias. "Ille enim, inquis, merito ad Deum extollit manus, ille preces bona conscientia fundit, qui potest dicere: Tu enim nosti, Domine, quam sanctae, quam innocentes, quam purae sint ab omni fraude, et injuria, et rapina, quas ad te expando manus: quam justa, quam immaculata labia, et ab omni mendacio libera, quibus tibi, ut mihi miserearis, preces fundo." Christiani est haec, an Pharisaei superbientis oratio? qui etiam in Evangelio loquebatur: Deus, gratias ago tibi, quia non sum sicut caeteri homines, raptores, injusti, adulteri, et sicut hic publicanus: jejuno bis in sabbatho, decimas do omnium quae possideo (Luc. XVIII, 11). Ille agit gratias Deo, quia ipsius misericordia non sit sicut caeteri homines, peccata detestans, non assumens justitiam. Tu dicis: "Domine, tu nosti quam sanctae, quam innocentes, quam purae sint ab omni fraude, injuria et rapina, quas ad te expando manus." Ille bis in sabbatho se jejunare dicit, ut affligat carnem vitiis lascivientem, et omnis substantiae suae dat decimas. Redemptio enim animae viri, propriae divitiae (Prov. XIII, 8). Tu cum diabolo gloriaris, dicente: Super sidera ascendam, ponam in coelo thronum meum, et ero similis Altissimo (Isai. XIV, 13, 14). David loquitur: Lumbi mei impleti sunt illusionibus (Psal. XXXVII, 8); et, Computruerunt cicatrices meae a facie insipientiae meae (Ibid., 6); et, Ne intres in judicium cum servo tuo; et, Non justificabitur in conspectu tuo omnis vivens (Ps. CXLII, 2). Tu sanctum et innocentem et purum te esse jactas, et mundas ad Deum expandis manus. Nec sufficit tibi in cunctis operibus gloriari, nisi ab omni sermonis orisque peccato mundum esse te dicas, inferens quam justa, quam immaculata labia, et ab omni mendacio libera. Ille canit: Omnis autem homo mendax (Ps. CXV, 2), et hoc ipsum confirmat apostolica auctoritas, ut sit Deus verax (Rom. III), omnis autem homo mendax: et tu ab omni mendacio immaculata et justa et libera possides labia. Isaias plangit: Heu mihi misero, quoniam compunctus sum, quia cum sim homo, et immunda labia habeam, in medio quoque populi immunda labia habentis ego habito (Isai. VI, 5): et postea Seraphim ignitum carbonem forcipe comprehensum defert ad prophetae labia purganda, non ut loqueris, arrogantis, sed sua vitia confitentis. Juxta illud quod in psalmo dicitur: Quid detur tibi, aut quid apponatur tibi ad linguam dolosam? Sagittae potentis acutae cum carbonibus desolatoriis (Ps. CXIX, 34). Et post tantum tumorem, orantisque jactantiam et confidentiam sanctitatis, quasi stultus stultis persuadere conaris, ut in extremo dicas: Quibus tibi ut mihi miserearis preces fundo. Si sanctus es, si innocens, si ab omni sorde purgatus, si nec sermone, nec opere peccasti, dicente Jacobo, Qui in verbo non peccat, iste perfectus Al. justus est vir; et, Nemo potest Al. potens refrenare linguam suam (Jacob. III, 2, 8), quomodo misericordiam deprecaris, ut videlicet plangas te, et fundas preces, quia sanctus et purus es et innocens immaculatisque labiis, et ab omni liber mendacio, Dei similis potestati? Sic Christus oravit in cruce: Deus Deus meus, ut quid dereliquisti me? longe a salute mea, verba delictorum meorum (Ps. XXI, 1); et rursum, Pater, in manus tuas commendo spiritum meum (Ps. XXX, 6), et, Pater, ignosce eis, quod enim faciunt, nesciunt (Luc. XXIII, 34); qui pro nobis agens gratias dixerat: Confiteor tibi, Domine Pater coeli et terrae (Mar. XI, 25). 15. Ex Oratione Dominica. — Sic docuit Apostolos suos, ut quotidie in corporis illius sacrificio credentes audeant loqui: Pater noster, qui es in coelis, sanctificetur nomen tuum (Matth. VI, 9). Illi nomen Dei, quod per se sanctum est, in se sanctificari cupiunt; tu dicis: "Nosti, Domine, quam sanctae, et quam innocentes, et quam purae manus meae sint." Illi inferunt: Adveniat regnum tuum: spem regni futuro tempore praestolantes, ut regnante Christo, nequaquam regnet peccatum in mortali eorum corpore, junguntque: Fiat voluntas tua, sicut in coelo et in terra, ut imitetur Angelos humana fragilitas, et voluntas Domini compleatur in terra. Tu dicis: "Potest homo si voluerit omni carere peccato." Panem quotidianum, sive, super omnes substantias, venturum Apostoli deprecantur, ut digni sint assumptione corporis Christi. Et vos per nimiam sanctitatem, securamque justitiam audacter vobis coelestia dona vendicatis. Sequitur: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris. De baptismatis fonte surgentes, et regenerati in Dominum Salvatorem, impleto illo, quod de se scriptum est: Beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata (Ps. XXXI, 1), statim in prima communione corporis Christi dicunt: Et dimitte nobis debita nostra, quae illis fuerant in Christi confessione dimissa; et tu arrogans et superbus de sanctarum puritate manuum, et munditia eloquii gloriaris. Quamvis sit hominis perfecta conversio, et post vitia atque peccata virtutum plena possessio, numquid possunt sic esse sine vitio, quomodo illi, qui statim de Christi fonte procedunt? Et tamen jubentur dicere: Dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (Matth. VI, 13): non humilitatis mendacio, ut tu interpretaris, sed pavore fragilitatis humanae suam conscientiam formidantis. Illi dicunt: Ne nos inducas in tentationem, tu cum Joviniano loqueris, eos qui plena fide baptisma consecuti sunt, tentari ultra, et peccare non posse. Ad extremum inferunt: Sed libera nos a malo. Quid precantur a Domino, quod habent in liberi arbitrii potestate? O homo, nunc mundus factus es in lavacro, et de te dicitur: Quae est ista, quae ascendit dealbata, innitens super fratruelem suum? ut lota quidem sit, sed custodire non valeat puritatem, nisi a Domino Deo sustentetur. Quomodo cupis Dei misericordia liberari, qui paulo ante liberatus es a peccatis? nisi hac ratione qua diximus, ut cum omnia fecerimus, nos inutiles esse fateamur. 16. Pelagiana superbia. Oratio ergo tua Pharisaei vincit superbiam, et publicani comparatione damnatur; qui de longe stans, oculos ad Deum non audebat attollere, sed percutiebat pectus suum, dicens: Deus propitius esto mihi peccatori. Unde profertur Domini sententia: Dico vobis, descendit hic justificatus in domum suam plus quam ille. Omnis enim qui se exaltat, humiliabitur, et qui se humiliat, exaltabitur. Apostoli humiliantur, ut exaltentur. Discipuli tui elevantur, ut corruant. Eidem adulans viduae non erubescis dicere pietatem, quae nusquam reperiatur in terra, et veritatem, quae ubique peregrina sit, in illa potissimum commorari, nec recordaris illius sententiae: Populus meus, qui beatum te dicunt, seducunt te, et semitas pedum tuorum supplantant, laudasque eam vocibus, et dicis, "O te felicem nimium, o beatam, si justitia quae esse jam non nisi in coelo creditur, apud te solam inveniatur in terris!" Docere est hoc, an occidere? Levare de terra, an praecipitare de coelo, id mulierculae tribuere, quod Angeli non audeant usurpare? Si autem pictas, veritas, atque justitia non inveniuntur in terris, nisi in una muliere, ubi erunt justi tui, quos absque peccato in terris esse jactabas? Quae duo capitula orationis et laudis, soles cum tuis jurare discipulis non esse tua, cum perspicue in eis styli tui splendor eluceat, et tanta sit venustas eloquii Tulliani, ut testudineo incedens gradu, quae secreto doces, mittisque venalia, publice non audeas profiteri al. proferri . O te felicem, cujus praeter discipulos nemo conscribit libros, ut quidquid videris displicere, non tuum, sed alienum esse contendas. Et quis ille tanti erit ingenii, ut leporem tui sermonis possit imitari? 17. Quomodo infantes sine peccato sint. — C. Non possum ultra differre: omnis vincitur patientia vestrorum iniquitate verborum. Oro te, quid infantuli peccavere? nec conscientia eis delicti imputari potest, nec ignorantia, qui juxta Jonam prophetam manum dexteram nesciunt et sinistram (Jon. ult.). Peccare non possunt, et possunt perire: genua labant, vagitus verba non explicant, balbutiens lingua ridetur, et aeternae miseriae cruciatus miseris praeparantur. A. Ah! nimium disertus esse coepisti, ut non licam eloquens, postquam discipuli tui versi sunt in magistros. Antonius orator egregius, in cujus laudibus Tullius pertonat, disertos se ait vidisse multos, eloquentem adhuc neminem. Noli ergo mihi oratorum et non tuis floribus ludere, per quos solent imperitorum atque puerorum aures decipi, sed simpliciter dic mihi quid sentias. C. Hoc dico, concedas mihi saltem eos esse sine peccato, qui peccare non possunt. A. Concedam si in Christo fuerint baptizati, nec illico me tenebis in assensum sententiae tuae, qua dixisti posse hominem sine peccato esse si velit: isti enim nec possunt, nec volunt: sed sine ullo peccato per Dei gratiam sunt, quam in baptismo susceperunt. C. Cogis me, ut ad invidiosum illud veniam, et dicam tibi: Quid enim peccaverunt? ut statim in me populorum lapides conjicias, et quem viribus non potes, voluntate interficias. A. Ille haereticum interficit, qui esse haereticum patitur. Caeterum nostra correptio, vivificatio est: ut haeresi moriens, vivas catholicae fidei. C. Sinos scitis haereticos, cur non accusatis? A. Quia Apostolus (Tit. III) me docet haereticum post unam et secundam correptionem vitare, non accusare, sciens quia perversus sit, et suo judicio damnatus. Alioqui stultissimum est, super fide mea, me ex alterius pendere judicio. Quid enim si te alius catholicum dixerit, statimne assensum tribuam? Quicumque te defenderit, et perversa credentem bene sentire dixerit, non hoc agit, ut te infamia liberet, sed ut se infamet perfidiae. Multitudo sociorum nequaquam te catholicum, sed haereticum esse demonstrabit. Verum haec Ecclesiastico calcentur pede, ne quasi parvulis flentibus tristior quaedam imago monstretur. Hoc nobis praestet Dei timor, ut omnes alios contemnamus timores. Proinde aut defende quod credis, aut relinque quod defendere non potes. Quemcumque in defensionem tui adduxeris, non patronum, sed socium nominabis. 18. Quare infantes baptizentur: et Cypriani testimonium. C. Dic, quaeso, et me omni libera quaestione, quare infantuli baptizentur? A. Ut eis peccata in baptismate dimittantur. C. Quid enim commeruere peccati? Quisquamne solvitur non ligatus? A. Me interrogas? Respondebit tibi Evangelica tuba, Doctor Gentium, vas aureum in toto orbe resplendens: Regnavit mors ab Adam usque ad Moysen: etiam in eos, qui non peccaverunt, in similitudinem praevaricationis Adam, qui est forma futuri (Rom. V, 14). Quod si objeceris dici esse aliquos, qui non peccaverunt, intellige eos illud non peccasse peccatum, quod peccavit Adam praevaricando in paradiso praeceptum Dei. Caeterum omnes homines, aut antiqui propagatoris Adam, aut suo nomine tenentur obnoxii. Qui parvulus est, parentis in baptismo vinculo solvitur. Qui ejus aetatis est, quae potest sapere, et alieno et suo, Christi sanguine liberatur. Ac ne me putes haeretico sensu hoc intelligere, beatus martyr Cyprianus, cujus te in Scripturarum testimoniis digerendis aemulum gloriaris, in epistola quam scribit ad episcopum Fidum de infantibus baptizandis haec memorat: "Porro autem si etiam gravissimis delictoribus, et in Deum multo ante peccantibus, cum postea crediderint, remissio peccatorum datur, et a baptismo atque gratia nemo prohibetur, quanto magis prohiberi non debet infans, qui recens natus nihil peccavit, nisi quod secundum Adam carnaliter natus, contagium mortis antiquae, prima nativitate contraxit? Qui ad remissionem peccatorum accipiendam, hoc ipso facilius accedit, quod illi remittuntur non propria, sed aliena peccata. Et idcirco, frater charissime, haec fuit in concilio nostra sententia, a baptismo atque gratia Dei, qui omnibus misericors et benignus et pius est, neminem per nos debere prohiberi. Quod cum circa universos observandum sit atque retinendum, tum magis circa infantes ipsos et recens natos observandum puta, qui hoc ipso de ope nostra ad divinam misericordiam plus merentur, quod in primo statim nativitatis suae ortu plorantes ac flentes, nihil aliud faciunt, quam deprecantur." 19. Laudat S. Augustinum. Scripsit dudum vir sanctus et eloquens episcopus Augustinus ad Marcellinum, qui postea sub invidia tyrannidis Heracliani ab haereticis innocens caesus est, duos libros de Infantibus baptizandis contra haeresim vestram, per quam vultis asserere, baptizari infantes non in remissionem peccatorum, sed in regnum coelorum, juxta illud quod scriptum est in Evangelio: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest intrare in regnum coelorum. Tertium quoque ad eumdem Marcellinum contra eos, qui dicunt idem quod vos, posse hominem sine peccato esse, si velit, absque Dei gratia. Et quartum nuper ad Hilarium contra doctrinam tuam, multa perversa fingentem. Alios quoque specialiter tuo nomini cudere dicitur, qui necdum in nostras venere manus. Unde supersedendum huic labori censeo, ne dicatur mihi illud Horatii: In silvam ne ligna (Lib. I, sat. 10). Aut enim eadem diceremus ex superfluo: aut si nova voluerimus dicere, a clarissimo ingenio occupata sunt meliora. Hoc unum dicam, ut tamdem finiatur oratio, aut novum vos debere symbolum tradere, ut post Patrem et Filium et Spiritum sanctum baptizetis infantes in regnum coelorum, aut si unum et in parvulis et in magnis habetis baptisma, etiam infantes in remissionem peccatorum baptizandos in similitudinem praevaricationis Adam. Quod si injusta vobis videtur alienorum remissio peccatorum, qua non indiget qui peccare non potuit, transite ad amasium vestrum (Origenem), qui praeterita in coelis et antiqua delicta solvi dicit in baptismo, ut cujus in caeteris auctoritate ducimini, etiam in hac parte errorem sequamini. |
Patrologia Latina |
DE DIVERSIS QUAESTIONIBUS OCTOGINTA TRIBUS - Utrum anima a se ipsa sit Omne verum a veritate verum est; et omnis anima eo anima est, quo vera anima est. Omnis igitur anima a veritate habet, ut omnino anima sit. Aliud autem anima est, aliud veritas. Nam veritas falsitatem numquam patitur, anima vero saepe fallitur. Non igitur, cum a veritate anima est, a se ipsa est. Est autem veritas Deus: Deum igitur habet auctorem ut sit anima. - De libero arbitrio Omne quod fit, ei a quo fit par esse non potest. Alioquin iustitia, quae sua cuique tribuere debet, de rebus auferatur necesse est. Hominem ergo Deus cum fecit, quamquam optimum fecerit, non tamen id fecit quod erat ipse. Melior autem homo est qui voluntate quam qui necessitate bonus est. Voluntas igitur libera danda homini fuit. - Utrum Deo auctore sit homo deterior Nullo sapiente homine auctore fit homo deterior. Non enim parva ista culpa est, immo tanta est, quae in sapientem quemvis hominem cadere nequeat. Est autem Deus omni homine sapiente praestantior. Multo minus igitur Deo auctore fit homo deterior; multo enim praestantior Dei voluntas quam hominis sapientis est. Illo autem auctore cum dicitur, illo volente dicitur. Est ergo vitium voluntatis quo est homo deterior. Quod vitium si longe abest a Dei voluntate, ut ratio docet, in quo sit quaerendum est. - Quae sit causa ut sit homo deterior Ut sit homo deterior aut in ipso causa est, aut in alio aliquo, aut in nihilo. Si in nihilo, nulla causa est. Aut si ita accipitur in nihilo, quod homo ex nihilo factus est vel ex his quae ex nihilo facta sunt, rursum in ipso erit causa, quod eius quasi materies est nihilum. Si in alio aliquo, quaerendum est utrum in Deo an in alio quolibet homine an in eo quod neque Deus neque homo sit. Sed non in Deo; bonorum enim Deus causa est. Si ergo in homine, aut vi aut suasione. Sed vi nullo modo, ne sit Deo valentior. Siquidem Deus ita optime hominem fecit, ut si vellet manere optimus, nullo resistente impediretur. Suasione autem alterius hominis si concedimus hominem depravari, rursum quaerendum erit, suasor ipse a quo depravatus sit; non enim potest pravus non esse talium suasor. Restat nescio quid, quod nec Deus nec homo sit. Sed etiam hoc quidquid est, aut vim intulit aut suasit. De vi hoc respondetur quod supra. De suasione autem quidquid est, quia suasio non cogit invitum, ad eiusdem hominis voluntatem causa depravationis eius redit, sive aliquo sive nullo suadente depravatus sit. - Utrum animal irrationale beatum esse possit Animal quod caret ratione, caret scientia. Nullum autem animal, quod scientia caret, beatum esse potest. Non igitur cadit in animalia rationis expertia ut beata sint. - De malo Omne quod est, aut corporeum est aut incorporeum; corporeum sensibili, incorporeum autem intellegibili specie continetur. Omne igitur quod est, sine aliqua specie non est. Ubi autem aliqua species, necessario est aliquis modus; et modus aliquid boni est. Summum ergo malum nullum modum habet; caret enim omni bono. Non est igitur, quia nulla specie continetur; totumque hoc nomen mali de speciei privatione repertum est. - Quae proprie in animante anima dicatur Anima aliquando ita dicitur, ut cum mente intellegatur, velut cum dicimus hominem ex anima et corpore constare; aliquando ita, ut excepta mente dicatur. Sed cum excepta mente dicitur, ex his operibus intellegitur quae habemus cum bestiis communia. Bestiae namque carent ratione, quae mentis est propria. - Utrum per se anima moveatur Moveri per se animam sentit, qui sentit in se esse voluntatem. Nam si volumus, non alius de nobis vult. Et iste motus animae spontaneus est; hoc enim ei tributum est a Deo. Qui tamen motus, non de loco in locum est tamquam corporis; localiter enim moveri corporis proprium est. Et cum anima voluntate, id est, illo motu qui localis non est, corpus suum tamen localiter movet, non ex eo demonstratur et ipsa localiter moveri. Sicut videmus a cardine moveri aliquid per magnum spatium loci, et tamen ipsum cardinem non moveri loco. - Utrum corporis sensibus percipi veritas possit Omne quod corporeus sensus attingit, quod et sensibile dicitur, sine ulla intermissione temporis commutatur; velut cum capilli capitis nostri crescunt, vel corpus vergit in senectutem aut in iuventutem efflorescit, perpetuo id fit nec omnino intermittit fieri. Quod autem non manet, percipi non potest; illud enim percipitur quod scientia comprehenditur; comprehendi autem non potest quod sine intermissione mutatur. Non est igitur exspectanda sinceritas veritatis a sensibus corporis. Sed ne quis dicat esse aliqua sensibilia eodem modo semper manentia, et quaestionem nobis de sole atque stellis afferat, in quibus facile convinci non potest; illud certe nemo est qui non cogatur fateri, nihil esse sensibile quod non habeat simile falso, ita ut internosci non possit. Nam ut alia praetermittam, omnia quae per corpus sentimus, etiam cum ea non adsunt sensibus, imagines tamen eorum patimur, tamquam prorsus adsint vel in somno vel in furore, quod cum patimur, omnino utrum ea ipsis sensibus sentiamus aut imagines sensibilium sint, discernere non valemus. Si igitur sunt imagines sensibilium falsae, quae discerni ipsis sensibus nequeunt, et nihil percipi potest nisi quod a falso discernitur, non est constitutum iudicium veritatis in sensibus. Quamobrem saluberrime admonemur averti ab hoc mundo, qui profecto corporeus est et sensibilis, et ad Deum, id est, veritatem quae intellectu et interiore mente capitur, quae semper manet et eiusdem modi est, quae non habet imaginem falsi, a qua discerni non possit, tota alacritate converti. - Utrum corpus a Deo sit Omne bonum a Deo, omne speciosum bonum, in quantum speciosum est, et omne quod species continet, speciosum est. Omne autem corpus, ut corpus sit, specie aliqua continetur. Omne igitur corpus a Deo. - Quare Christus de femina natus sit Deus cum liberat, non partem aliquam liberat, sed totum liberat, quod forte in periculo est. Sapientia ergo et Virtus Dei, qui dicitur unigenitus Filius, homine suscepto liberationem hominis indicavit. Hominis autem liberatio in utroque sexu debuit apparere. Ergo quia virum oportebat suscipere, qui sexus honorabilior est, consequens erat ut feminei sexus liberatio hinc appareret, quod ille vir de femina natus est. - Sententia cuiusdam sapientis " Agite ", inquit, " o miseri mortales, hoc agite ne umquam polluat hoc domicilium malignus spiritus, ne sensibus immixtus incestet animae sanctitatem lucemque mentis obnubilet. Serpit hoc malum per omnes aditus sensuales: dat se figuris, accomodat coloribus, adhaeret sonis, latet in ira, in fallacia sermonis, odoribus se subicit, infundit saporibus, ac turbidi motus illuvie tenebrosis affectibus tenebrat sensus, quibusdam nebulis implet omnes meatus intellegentiae, per quos expandere lumen rationis radius mentis solet. Et quia radius aethereae lucis est, in eoque speculum divinae praesentiae; in hoc enim Deus, in hoc voluntas innoxia, in hoc recte facti meritum relucet. Deus ubique praesens est. Tunc autem unicuique nostrum simul est, cum mentis nostrae illibata puritas in eius praesentia se esse putaverit. Ut enim visus oculorum, si fuerit vitiatus, quidquid videre non potuerit adesse non putat (frustra enim circumstat oculos praesens imago rerum, si oculis integritas desit), ita etiam Deus, qui nusquam deest, frustra pollutis animis praesens est quem videre mentis caecitas non potest ". - Quo documento constet homines bestiis excellere Inter multa quibus ostendi potest hominem ratione bestiis antecellere hoc omnibus manifestum est, quod belluae ab hominibus domari et mansuefieri possunt, homines a belluis nullo modo. - Non fuisse corpus Domini nostri Iesu Christi fantasma Si fantasma fuit corpus Christi, fefellit Christus; et si fallit, veritas non est; est autem veritas Christus. Non igitur fantasma fuit corpus eius. - De intellectu Omne quod se intellegit, comprehendit se; quod autem se comprehendit, finitum est sibi; et intellectus intellegit se, ergo finitus est sibi. Nec infinitus esse vult, quamvis possit, quia notus sibi esse vult; amat enim se. - De Filio Dei Deus omnium quae sunt, causa est; quod autem omnium rerum causa est, etiam sapientiae suae causa est; nec umquam Deus sine sapientia. Suae igitur sempiternae sapientiae causa est sempiterna; nec tempore prior est quam sua sapientia. Deinde si Patrem sempiternum esse inest Deo, nec fuit aliquando non Pater, numquam sine Filio fuit. - De scientia Dei Omne praeteritum iam non est, omne futurum nondum est; omne igitur et praeteritum et futurum deest. Apud Deum autem nihil deest, nec praeteritum igitur nec futurum, sed omne praesens est apud Deum. - De Trinitate Omne quod est, aliud est quo constat, aliud quo discernitur, aliud quo congruit. Universa igitur creatura si et est quoquo modo, et ab eo quod omnino nihil est plurimum distat, et suis partibus sibimet congruit, causam quoque eius trinam esse oportet: qua sit, qua hoc sit, qua sibi amica sit. Creaturae autem causam, id est, auctorem, Deum dicimus. Oportet ergo esse Trinitatem, qua nihil praestantius, intellegentius et beatius invenire perfecta ratio potest. Ideoque etiam cum veritas quaeritur, plus quam tria genera quaestionum esse non possunt: utrum omnino sit, utrum hoc an aliud sit, utrum approbandum improbandumve sit. - De Deo et creatura Quod incommutabile est aeternum est; semper enim eiusdem modi est. Quod autem commutabile est tempori obnoxium est; non enim semper eiusdem modi est, et ideo aeternum non recte dicitur. Quod enim mutatur non manet; quod non manet non est aeternum. Idque inter immortale et aeternum interest, quod omne aeternum immortale est, non omne immortale satis subtiliter aeternum dicitur, quia et si semper aliquid vivat, tamen si mutabilitatem patiatur, non proprie aeternum appellatur, quia non semper eiusdem modi est; quamvis immortale, quia semper vivit, recte dici possit. Vocatur tamen aeternum interdum etiam quod immortale est. Illud vero quod et mutationem patitur et animae praesentia, cum anima non sit, vivere dicitur, neque immortale ullo modo et multo minus aeternum intellegi potest. In aeterno enim, cum proprie dicitur, neque quidquam praeteritum quasi transierit, neque quidquam futurum quasi nondum sit, sed quidquid est, tantummodo est. - De loco Dei Deus non alicubi est. Quod enim alicubi est, continetur loco; quod continetur loco, corpus est; Deus autem non est corpus. Non igitur alicubi est. Et tamen quia est et in loco non est, in illo sunt potius omnia quam ipse alicubi, nec tamen ita in illo, ut ipse sit locus. Locus enim in spatio est quod longitudine, latitudine, altitudine corporis occupatur; nec Deus tale aliquid est. Omnia igitur in ipso sunt, et locus non est. Locus tamen Dei abusive dicitur templum Dei, non quod eo contineatur, sed quod ei praesens sit. Id autem nihil melius quam anima munda intellegitur. - Utrum Deus mali auctor non sit Quisquis omnium quae sunt auctor est, et ad cuius bonitatem id tantum pertinet ut sit omne quod est, non esse ad eum pertinere nullo pacto potest. Omne autem quod deficit, ab eo quod est esse deficit et tendit ad non esse. Esse autem et in nullo deficere bonum est, et malum est deficere. At ille ad quem non esse non pertinet non est causa deficiendi, id est, tendendi ad non esse, quia, ut ita dicam, essendi causa est. Boni igitur tantummodo causa est, et propterea ipse summum bonum est. Quocirca mali auctor non est, qui omnium quae sunt auctor est, quia in quantum sunt, in tantum bona sunt. - Deum non pati necessitatem Ubi nulla indigentia, nulla necessitas; ubi nullus defectus, nulla indigentia. Nullus autem defectus in Deo, nulla ergo necessitas. - De Patre et Filio Omne castum castitate castum est, et omne aeternum aeternitate aeternum est, et omne pulchrum pulchritudine, et omne bonum bonitate. Ergo et omne sapiens sapientia, et omne simile similitudine. Sed duobus modis castum castitate dicitur: vel quod eam gignat, ut ea sit castum castitate quam gignit et cui principium atque causa est ut sit; aliter autem cum participatione castitatis quidque castum est, quod potest aliquando esse non castum; atque ita de ceteris intellegendum. Nam et anima aeternitatem vel intellegitur vel creditur consequi, sed aeterna aeternitatis participatione fit. Non autem ita aeternus Deus, sed quod ipsius aeternitatis est auctor. Hoc et de pulchritudine et de bonitate licet intellegi. Quamobrem cum sapiens Deus dicitur et ea sapientia sapiens dicitur, sine qua eum vel fuisse aliquando vel esse posse nefas est credere, non participatione sapientiae sapiens dicitur sicuti anima, quae et esse et non esse sapiens potest, sed quod eam ipse genuerit, qua sapiens dicitur, sapientiam. Item illa quae participatione sunt vel casta vel aeterna vel pulchra vel bona vel sapientia recipiunt, ut dictum est, ut possint nec casta esse nec aeterna nec pulchra nec bona nec sapientia. At ipsa castitas, aeternitas, pulchritudo, bonitas, sapientia nullo modo recipiunt aut corruptionem aut, ut ita dicam, temporalitatem aut turpitudinem aut malitiam. Ergo etiam illa quae participatione similia sunt recipiunt dissimilitudinem. At ipsa similitudo nullo modo ex aliqua parte potest esse dissimilis. Unde fit ut cum similitudo Patris Filius dicitur, (quia eius participatione similia sunt quaecumque sunt vel inter se vel Deo similia; ipsa est enim species prima, qua sunt, ut ita dicam, speciata, et forma, qua formata sunt omnia), ex nulla parte Patri potest esse dissimilis. Idem igitur quod Pater, ita ut iste Filius sit ille Pater, id est, iste similitudo, ille cuius similitudo est; iste substantia, ille substantia, ex quo una substantia. Nam si non una, recipit dissimilitudinem similitudo, quod fieri posse omnis verissima negat ratio. - Utrum et peccatum et recte factum in libero sit voluntatis arbitrio Quidquid casu fit, temere fit; quidquid temere fit, non fit providentia. Si ergo casu aliqua fiunt in mundo, non providentia universus mundus administratur. Si non providentia universus mundus administratur, est aliqua natura atque substantia quae ad opus providentiae non pertineat. Omne autem quod est, in quantum est, bonum est. Summe enim est illud bonum, cuius participatione sunt bona cetera. Et omne quod mutabile est, non per se ipsum, sed immutabilis boni participatione, in quantum est, bonum est. Porro illud bonum, cuius participatione sunt bona cetera quantumcumque sunt non per aliud, sed per se ipsum bonum est, quam divinam etiam providentiam vocamus. Nihil igitur casu fit in mundo. Hoc constituto consequens videtur, ut quidquid in mundo geritur partim divinitus geratur, partim nostra voluntate. Deus enim quovis homine optimo et iustissimo longe atque incomparabiliter melior et iustior est. Iustus autem regens et gubernans universa nullam poenam cuiquam sinit immerito infligi, nullum praemium immerito dari. Meritum autem poenae peccatum, et meritum praemii recte factum est, nec peccatum aut recte factum imputari cuiquam iuste potest qui nihil propria fecerit voluntate. Est igitur et peccatum et recte factum in libero voluntatis arbitrio. - De cruce Christi Sapientia Dei hominem ad exemplum quo recte viveremus suscepit. Pertinet autem ad vitam rectam, ea quae non sunt metuenda non metuere. Mors autem metuenda non est. Oportuit ergo id ipsum illius hominis, quem Dei sapientia suscepit, morte monstrari. Sunt autem homines qui, quamvis mortem ipsam non timeant, genus tamen aliquod mortis horrescunt. Nihilo minus autem, ut ipsa mors metuenda non est, ita nullum genus mortis bene et recte viventi homini metuendum est. Nihilo minus igitur hoc quoque illius hominis cruce ostendendum fuit. Nihil enim erat inter omnia genera mortis illo genere execrabilius et formidolosius. - De differentia peccatorum Alia sunt peccata infirmitatis, alia imperitiae, alia malitiae. Infirmitas contraria est virtuti, imperitia contraria est sapientiae, malitia contraria est bonitati. Quisquis igitur novit quid sit virtus et sapientia Dei 1, potest existimare quae sint peccata venialia. Et quisquis novit quid sit bonitas Dei, potest existimare quibus peccatis certa poena debeatur et hic et in futuro saeculo. Quibus bene tractatis probabiliter iudicari potest, qui non sint cogendi ad poenitentiam luctuosam et lacrimabilem, quamvis peccata fateantur, et quibus nulla omnino salus speranda sit, nisi sacrificium obtulerint Deo spiritum contribulatum per poenitentiam. - De providentia Fieri potest ut per malum hominem divina providentia et puniat et opituletur. Nam Iudaeorum impietas et Iudaeos supplantavit et Gentibus saluti fuit. Item fieri potest ut divina providentia per hominem bonum et damnet et adiuvet, sicut ait Apostolus: Aliis sumus odor vitae in vitam, aliis autem odor mortis in mortem 2. Sed cum omnis tribulatio aut poena impiorum sit aut exercitatio iustorum, quia eadem tribula et paleas concidit et frumenta a paleis exuit, unde tribulatio nomen accepit; rursus, cum pax et quies a molestiis corporalibus et bonos lucretur et corrumpat malos, omnia haec divina providentia pro meritis moderatur animarum. Sed tamen non sibi eligunt boni ministerium tribulationis, nec mali amant pacem. Quare ipsi quoque, per quos id agitur quod ignorant, non iustitiae quae refertur ad Deum, sed malivolentiae suae mercedem accipiunt. Quemadmodum nec bonis imputatur quod ipsis prodesse volentibus nocetur alicui, sed bono animo benivolentiae praemium tribuitur. Ita etiam cetera creatura pro meritis animarum rationalium vel sentitur vel latet, vel molesta vel commoda est. Summo enim Deo cuncta bene administrante quae fecit, nihil inordinatum in universo nihilque iniustum est, sive scientibus sive nescientibus nobis. Sed in parte offenditur anima peccatrix; tamen quia pro meritis ibi est, ubi esse talem decet, et ea patitur, quae talem pati aequum est, universum Dei regnum nulla sua foeditate deformat. Quamobrem quoniam non omnia novimus quae de nobis bene agit ordo divinus, in sola bona voluntate secundum legem agimus; in ceteris autem secundum legem agimur, cum lex ipsa incommutabilis maneat et omnia mutabilia pulcherrima gubernatione moderetur. Gloria igitur in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis 3. - Quare Deus mundum facere voluerit Qui quaerit quare voluerit Deus mundum facere, causam quaerit voluntatis Dei. Sed omnis causa efficiens est. Omne autem efficiens maius est quam id quod efficitur. Nihil autem maius est voluntate Dei; non ergo eius causa quaerenda est. - Utrum aliquid sit sursum aut deorsum universo Quae sursum sunt sapite 4. Ea quae sursum sunt sapere iubemur, spiritalia scilicet, quae non locis et partibus huius mundi sursum esse intellegenda sunt sed merito excellentiae suae, ne in eius mundi parte figamus animum nostrum, quo universo nos debemus exuere. Sursum autem ac deorsum in eius partibus est. Nam universus nec ipse habet sursum ac deorsum; corporeus est enim, quia omne visibile corporeum est, nihil autem in universo corpore sursum ac deorsum est. Cum enim in sex partes motus fieri videatur qui rectus dicitur, id est, qui circularis non est, in anteriora et posteriora, in dexteriora et sinisteriora, in superiora et inferiora, nulla omnino ratio est, cur universo corpori ante ac post nihil sit et dextera ac laeva, sit autem sursum ac deorsum. Sed eo considerantes decipiuntur, quod sensibus et consuetudini difficile obsistitur. Non enim tam facilis est nobis conversio corporis quae fit, si quis capite deorsum moveri velit, quam facilis est a dextra in laevam vel ab anteriore in posteriorem partem. Quamobrem remotis verbis secum ipsi animo satagendum est, ut hoc cernere valeat. - Utrum omnia in utilitatem hominis creata sint Ut inter honestum et utile interest, ita et inter fruendum et utendum. Quamquam enim omne honestum utile et omne utile honestum esse subtiliter defendi queat, tamen quia magis proprie atque usitatius honestum dicitur quod propter se ipsum expetendum est, utile autem quod ad aliud aliquid referendum est, secundum hanc differentiam nunc loquimur, illud sane custodientes ut honestum et utile nullo modo sibimet adversentur. Adversari enim haec sibi aliquando imperite ac vulgariter existimantur. Frui ergo dicimur ea re de qua capimus voluptatem; utimur ea quam referimus ad id unde capienda voluptas est. Omnis itaque humana perversio est, quod etiam vitium vocatur, fruendis uti velle atque utendis frui; et rursus omnis ordinatio, quae virtus etiam nominatur, fruendis frui et utendis uti. Fruendum est autem honestis, utendum vero utilibus. Honestatem voco intellegibilem pulchritudinem, quam spiritalem nos proprie dicimus, utilitatem autem divinam providentiam. Quapropter quamquam sint multa pulchra visibilia, quae minus proprie honesta appellantur, ipsa tamen pulchritudo, ex qua pulchra sunt quaecumque pulchra sunt, nullo modo est visibilis. Item multa utilia visibilia, sed ipsa utilitas, ex qua nobis prosunt quaecumque prosunt, quam divinam providentiam dicimus, visibilis non est. Notum sit sane visibilium nomine omnia corporalia contineri. Oportet ergo frui pulchris invisibilibus, id est, honestis; utrum autem omnibus, alia quaestio est, quamquam fortasse honesta nonnisi quibus fruendum est dici deceat. Utilibus autem utendum est omnibus, ut quoquo eorum opus est. Et frui quidem cibo et qualibet corporali voluptate non adeo absurde existimantur et bestiae; uti autem aliqua re non potest nisi animal quod rationis est particeps. Scire namque quo quidque referendum sit, non datum est rationis expertibus neque ipsis rationalibus stultis. Nec uti quisque potest ea re quae quo referenda sit nescit; nec quisquam potest scire nisi sapiens. Quare abuti rectius dici solent qui non bene utuntur. Non enim cuiquam prodest id quo male utitur; et quod non prodest non utique utile est. Utile autem quidquid est, utendo est utile; ita nemo utitur nisi utili. Non ergo utitur, quisquis male utitur. Perfecta igitur hominis ratio, quae virtus vocatur, utitur primo se ipsa ad intellegendum Deum, ut eo fruatur a quo etiam facta est; utitur etiam ceteris rationalibus animantibus ad societatem, irrationalibus ad eminentiam. Vitam etiam suam ad id refert, ut fruatur Deo; ita enim beata est. Ergo et se ipsa utitur. Quae profecto inchoat miseriam per superbiam, si ad se ipsam, non ad Deum referatur. Utitur etiam corporibus quibusdam vivificandis ad beneficientiam; sic enim utitur suo corpore, quibusdam assumendis vel respuendis ad valetudinem, quibusdam tolerandis ad patientiam, quibusdam ordinandis ad iustitiam, quibusdam considerandis ad aliquod veritatis documentum; utitur etiam his a quibus se abstinet ad temperantiam. Ita omnibus et sensis et non sensis utitur nec aliquid tertium est. Iudicat autem de omnibus quibus utitur; de solo Deo non iudicat, quia secundum Deum de ceteris iudicat. Nec eo utitur, sed fruitur; neque enim ad aliquid aliud Deus referendus est, quoniam omne quod ad aliud referendum est, inferius est quam id ad quod referendum est, nec est aliquid Deo superius, non loco sed excellentia suae naturae. Omnia ergo quae facta sunt, in usum hominis facta sunt, quia omnibus utitur iudicando ratio, quae homini data est. Et ante lapsum quidem non utebatur tolerandis, nec post lapsum utitur nisi conversus, et quamquam ante mortem corporis, iam tamen quantum potest Dei amicus, quia libenter servus. - Sententia Ciceronis, quemadmodum virtutes animi ab illo divisae ac definitae sint " Virtus est animi habitus naturae modo atque rationi consentaneus. Quare omnibus partibus eius cognitis tota vis erit simplicis honestatis consideranda. Habet igitur partes quattuor: prudentiam, iustitiam, fortitudinem, temperantiam. Prudentia est rerum bonarum et malarum et neutrarum scientia. Partes eius: memoria, intellegentia, providentia. Memoria est per quam animus repetit illa quae fuerunt, intellegentia per quam ea perspicit quae sunt; providentia per quam futurum aliquid videtur antequam factum est. Iustitia est habitus animi communi utilitate conservata suam cuique tribuens dignitatem. Eius initium est a natura profectum, deinde quaedam in consuetudinem ex utilitatis ratione venerunt, postea res et natura profectas et consuetudine probatas legum metus et religio sanxit. Naturae ius est quod non opinio genuit, sed quaedam innata vis inseruit, ut religionem, pietatem, gratiam, vindicationem, observantiam, veritatem. Religio est quae superioris cuiusdam naturae, quam divinam vocant, curam cerimoniamque affert; pietas per quam sanguine coniunctis patriaeque benivolens officium et diligens tribuitur cultus; gratia in qua amicitiarum et officiorum alterius memoria et remunerandi voluntas continetur, vindicatio per quam vis aut iniuria et omnino omne quod obfuturum est defendendo aut ulciscendo propulsatur, observantia per quam homines aliqua dignitate antecedentes cultu quodam et honore dignantur; veritas per quam immutata ea quae sunt aut fuerunt aut futura sunt dicuntur. Consuetudine ius est quod aut leviter a natura tractum aluit et maius fecit usus, ut religionem et si quid eorum quae ante diximus a natura profectum maius factum propter consuetudinem videmus, aut quod in morem vetustas vulgi approbatione perduxit. Quod genus pactum est, par, iudicatum. Pactum est quod inter aliquos convenit; par quod in omnes aequabile est; iudicatum de quo alicuius aut aliquorum iam sententiis constitutum est. Lege ius est quod in eo scripto, quod populo expositum est ut observet continetur. Fortitudo est considerata periculorum susceptio et laborum perpessio. Eius partes: magnificentia, fidentia, patientia, perseverantia. Magnificentia est rerum magnarum et excelsarum cum animi ampla quadam et splendida propositione cogitatio atque administratio. Fidentia est per quam magnis et honestis in rebus multum ipse animus in se fiduciae certa cum spe collocavit. Patientia est honestatis aut utilitatis causa rerum arduarum ac difficilium voluntaria ac diuturna perpessio. Perseverantia est in ratione bene considerata stabilis et perpetua permansio. Temperantia est rationis in libidinem atque alios non rectos impetus animi firma et moderata dominatio. Eius partes: continentia, clementia, modestia. Continentia est per quam cupiditas consilii gubernatione regitur, clementia per quam animi temere in odium alicuius illecti concitatique comitate retinentur; modestia per quam pudor honestus caram et stabilem comparat auctoritatem ". " Atque haec omnia propter se solum, ut nihil adiungatur emolumenti, petenda sunt. Quod ut monstretur, neque ad hoc nostrum institutum pertinet, et a brevitate praecipiendi remotum est. Propter se autem vitanda sunt non ea modo quae his contraria sunt, ut fortitudini ignavia et iustitiae iniustitia, verum etiam illa quae propinqua videntur et finitima esse, absunt autem longissime. Quod genus fidentiae contrarium est diffidentia, et ea re vitium est; audacia non contrarium, sed appositum est ac propinquum, et tamen vitium est. Sic unicuique virtuti finitimum vitium reperietur, aut certo iam nomine appellatum, ut audacia quae fidentiae, pertinacia quae perseverantiae finitima est, superstitio quae religioni propinqua est, aut sine ullo certo nomine. Quae omnia item uti contraria rerum bonarum in rebus vitandis reponentur. Ac de eo quidem genere honestatis, quod omni ex parte propter se petitur, satis dictum est. Nunc de eo in quo utilitas quoque adiungitur, quod tamen honestum vocamus, dicendum videtur ". " Sunt igitur multa quae nos, cum dignitate, tum fructu quoque suo ducunt. Quo in genere est gloria, dignitas, amplitudo, amicitia. Gloria est frequens de aliquo fama cum laude, dignitas alicuius honesta et cultu et honore et verecundia digna auctoritas. Amplitudo potentiae aut maiestatis aut aliquarum copiarum magna abundantia; amicitia voluntas erga aliquem rerum bonarum, illius ipsius causa quem diligit cum eius pari voluntate. Hic quia de civilibus causis loquimur, fructus ad amicitiam adiungimus, ut eorum quoque causa petenda videatur ne forte qui nos de omni amicitia dicere existimant reprehendant. Quamquam sunt qui propter utilitatem modo petendam putant amicitiam, sunt qui propter se solum, sunt qui et propter se et propter utilitatem. Quorum quid verissime statuatur, alius locus erit considerandi ". - Utrum rem ullam alius alio magis intellegat, atque ita eiusdem rei per infinitum eat intellegentia Quisquis ullam rem aliter quam ea res est intellegit, fallitur; et omnis qui fallitur, id in quo fallitur non intellegit. Quisquis igitur ullam rem aliter quam est intellegit, non eam intellegit. Non ergo potest quidquam intellegi nisi ut est. Nos autem aliquid ita ut est intellegimus, velut hoc ipsum nihil intellegi, quod non ita ut est intellegitur. Quare non est dubitandum esse perfectam intellegentiam, qua praestantior esse non possit, et ideo non per infinitum ire quod quaeque res intellegitur, nec eam posse alium alio plus intellegere. - De metu Nulli dubium est non aliam metuendi esse causam, nisi ne id quod amamus aut adeptum amittamus aut non adipiscamur speratum. Quare quisquis hoc ipsum non metuere amaverit atque habuerit, quis metus erit ne id possit amittere? Multa enim quae amamus et habemus, metuimus amittere, ita ea custodimus metu. Non metuere autem nemo potest custodire metuendo. Item quisquis amat non metuere atque id nondum habet speratque se habiturum, non eum oportet metuere ne non adipiscatur. Hoc enim metu nihil aliud metuitur quam idem metus. Porro metus omnis aliquid fugit; et nulla res se ipsam fugit. Non igitur metuitur metus. Sed si quis existimat non recte dici quod metus aliquid metuat, cum anima potius metu ipso metuat, illud attendat quod cognitu facile est, nullum metum esse nisi futuri et imminentis mali. Necesse est autem ut qui metuit aliquid fugiat. Quisquis itaque metuere metuit est profecto absurdissimus, quia fugiendo habet id ipsum quod fugit. Nam quoniam non metuitur nisi ne aliquid mali accidat, metuere ne accidat metus nihil est aliud nisi amplecti quod respuis. Quod si repugnans est, sicuti est, nullo prorsus modo metuit, quisquis nihil aliud amat quam non metuere. Et propterea nemo potest hoc solum amare et non habere. Utrum autem hoc solum amandum sit, alia quaestio est. Iam quem non exanimat metus, nec cupiditas eum vastat nec aegritudo macerat nec ventilat gestiens et vana laetitia. Si enim cupit, quia nihil aliud est cupiditas nisi amor rerum transeuntium, metuat necesse est, ne aut amittat eas cum adeptus fuerit aut non adipiscatur. Non autem metuit; non ergo cupit. Item si angitur animi dolore, necesse est etiam metu agitetur, quoniam quorum malorum praesentium est anxietudo, eorum est imminentium metus. Metu autem caret, ergo et anxietudine. Item si laetatur inaniter, de his rebus laetatur quas potest amittere, quare metuat necesse est ne amittat. Sed nullo modo metuit; nullo modo igitur laetatur inaniter. - Utrum non aliud amandum sit quam metu carere Si vitium est non metuere, non est amandum. Sed nemo beatissimus metuit, et nemo beatissimus in vitio est. Non est itaque vitium non metuere. At audacia vitium est. Non ergo quisquis non metuit audax est, quamquam omnis qui audet non metuat. Item cadaver omne non metuit. Quapropter cum commune sit non metuere beatissimo et audaci et cadaveri, sed beatissimus id habeat per tranquillitatem animi, audax per temeritatem, cadaver quia omni sensu caret, neque non amandum est non metuere, quoniam beati esse volumus, neque solum amandum, quoniam audaces et exanimes esse nolumus. - Quid amandum sit Quoniam quidquid non vivit non metuit, neque vita carendum quisquam persuaserit, ut metu etiam carere possimus, amandum est sine metu vivere. Sed rursus quia vita metu carens, si etiam intellegentia careat, non est appetenda, amandum est sine metu cum intellectu vivere. Idne solum an amor quoque ipse amandus est? Ita vero, quando sine hoc illa non amantur. Sed si propter alia quae amanda sunt amor amatur, non recte amari dicitur. Nihil enim aliud est amare quam propter se ipsam rem aliquam appetere. Num igitur propter se ipsum amor appetendus est, cum quando desit quod amatur, ea sit indubitata miseria? Deinde cum amor motus quidam sit, neque ullus sit motus nisi ad aliquid, cum quaerimus quid amandum sit, quid sit illud ad quod moveri oporteat quaerimus. Quare si amandus est amor, non utique omnis amandus est. Est enim et turpis amor, quo animus se ipso inferiora sectatur, quae magis proprie cupiditas dicitur, omnium scilicet malorum radix 5. Et ideo non amandum est quod amanti et fruenti auferri potest. Cuius ergo rei amor amandus est, nisi eius quae non potest deesse dum amatur? Id est autem quod nihil est aliud habere quam nosse. Porro aurum et omne corpus non hoc est habere quod nosse; non itaque amandum est. Et quoniam potest aliquid amari nec haberi, non solum ex his quae amanda non sunt ut pulchrum aliquod corpus, sed eorum etiam quae amanda sunt ut beata vita, et rursus potest aliquid haberi nec amari ut compedes, iure quaeritur utrum possit quispiam id quod habere nihil est nisi nosse non amare cum habeat, id est, noverit. Sed cum videamus nonnullos non ob aliud verbi gratia discere numeros, nisi ut eadem disciplina pecuniosi fiant aut hominibus placeant, quam cum didicerint ad eundem finem referant, quem sibi cum discerent proposuerant, neque ullam disciplinam aliud sit habere quam nosse, fieri potest ut habeat quisque aliquid quod habere hoc sit quod nosse, neque amet tamen. Quamquam bonum quod non amatur nemo potest perfecte habere vel nosse. Quis enim potest nosse, quantum sit bonum quo non fruitur? Non autem fruitur, si non amat; nec habet igitur quod amandum est qui non amat, etiamsi amare possit qui non habet. Nemo igitur beatam vitam novit et miser est, quoniam si amanda est, sicuti est, hoc est eam nosse quod habere. Quae cum ita sint, quid est, aliud beate vivere nisi aeternum aliquid cognoscendo habere? Aeternum est enim, de quo solo recte fiditur, quod amanti auferri non potest; idque ipsum est quod nihil est aliud habere quam nosse. Omnium enim rerum praestantissimum est quod aeternum est; et propterea id habere non possumus nisi ea re qua praestantiores sumus, id est, mente. Quidquid autem mente habetur, noscendo habetur; nullumque bonum perfecte noscitur, quod non perfecte amatur. Neque ut sola mens potest cognoscere, ita et amare sola potest. Namque amor appetitus quidam est; et videmus etiam ceteris animi partibus inesse appetitum, qui si menti rationique consentiat, in tali pace et tranquillitate vacabit menti contemplari quod aeternum est. Ergo etiam ceteris suis partibus amare animus debet hoc tam magnum quod mente noscendum est. Et quoniam id quod amatur, afficiat ex se amantem necesse est; fit ut sic amatum quod aeternum est, aeternitate animum afficiat. Quocirca ea demum vita beata quae aeterna est. Quid vero aeternum est quod aeternitate afficiat animum nisi Deus? Amor autem rerum amandarum caritas vel dilectio melius dicitur. Quare omnibus cogitationis viribus considerandum est saluberrimum illud praeceptum: Diliges Dominum Deum tuum in toto corde tuo et in tota anima tua et in tota mente tua 6; et illud quod ait Dominus Iesus: Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum verum Deum et quem misisti Iesum Christum 7. - De nutrienda caritate Caritatem voco qua amantur ea quae non sunt prae ipso amante contemnenda, id est, quod aeternum est et quod amare ipsum aeternum potest. Deus igitur et animus cum amantur, caritas proprie dicitur, purgatissima et consummata, si nihil aliud amatur; hanc et dilectionem dici placet. Sed cum Deus magis diligitur quam animus, ut malit homo eius esse quam suus, tunc vere animo summeque consulitur, consequenter et corpori, nobis id non curantibus aliquo appetitu satagente, sed tantum promta et oblata sumentibus. Caritatis autem venenum est spes adipiscendorum aut retinendorum temporalium; nutrimentum eius est imminutio cupiditatis; perfectio nulla cupiditas. Signum provectus eius est imminutio timoris; signum perfectionis eius nullus timor, quia et radix est omnium malorum cupiditas 8; et consummata dilectio foras mittit timorem 9. Quisquis igitur eam nutrire vult instet minuendis cupiditatibus. Est autem cupiditas amor adipiscendi aut obtinendi temporalia. Huius minuendae initium est Deum timere, qui solus timeri sine amore non potest. Ad sapientiam enim tenditur, et nihil verius eo quod dictum est: Initium sapientiae timor Domini 10. Nemo est quippe qui non magis dolorem fugiat quam appetat voluptatem, quando quidem videmus etiam immanissimas bestias a maximis voluptatibus absterreri dolorum metu; quod cum in earum consuetudinem verterit, domitae et mansuetae vocantur. Quapropter quoniam inest homini ratio, quae cum servit cupiditati perversione miserabili, ut homines non timeantur, suggerit latere posse commissa, et ad tegenda occulta peccata astutissimas fallacias comparat, eo fit ut homines quos nondum delectat pulchritudo virtutis, nisi poenis a peccando deterreantur, quae verissime per sanctos et divinos viros praedicantur, et quod celant hominibus Deo celari non posse consentiant, difficilius domentur quam ferae. Ut autem timeatur Deus divina providentia regi universa persuadendum est non tam rationibus, quas qui potest inire, potest iam et pulchritudinem sentire virtutis, quam exemplis vel recentibus, si qua occurrunt, vel de historia, et ea maxime quae ipsa divina providentia procurante sive in Veteri sive in Novo Testamento excellentissimam auctoritatem religionis accepit. Simul autem agendum est et de poenis peccatorum et de praemiis recte factorum. Iam vero cum aliqua non peccandi consuetudo quod onerosum putabatur facile esse persuaserit, incipiat gustari dulcedo pietatis et commendari pulchritudo virtutis, ut caritatis libertas prae servitute timoris emineat. Tunc iam persuadendum est fidelibus praecedentibus regenerationis Sacramentis, quae necesse est plurimum moveant, quid intersit inter duos homines, Veterem et Novum, exteriorem et interiorem, terrenum et caelestem, id est, inter eum qui bona carnalia et temporalia et eum qui spiritalia et aeterna sectatur, monendumque ne peritura beneficia et transeuntia expectentur a Deo, quibus et improbi homines abundare possunt, sed firma et sempiterna, pro quibus accipiendis omnia quae in hoc mundo bona putantur et mala penitus contemnenda sunt. Hic praestantissimum illud et unicum exemplum dominici hominis proponendum est, qui cum se tot miraculis tantam rerum potestatem habere monstraret, et ea sprevit quae magna bona et ea sustinuit quae magna mala imperiti putant. Quos mores et disciplinam ne tanto minus quisquam adgredi audeat, quanto illum magis honorat, et de pollicitationibus atque hortationibus eius et de imitantium multitudine Apostolorum, martyrum, sanctorumque innumerabilium, quam non sint illa desperanda ostendendum est. At ubi fuerint carnalium voluptatum illecebrae superatae, cavendum est ne subrepat atque succedat cupiditas placendi hominibus, aut per aliqua facta mirabilia aut per difficilem continentiam sive patientiam aut per aliquam largitionem aut nomine scientiae vel eloquentiae. In eo genere est et cupiditas honoris. Contra quae omnia proferantur ea quae scripta sunt de laude caritatis et de inanitate iactantiae doceaturque quam sit pudendum eis placere velle quos nolis imitari; aut enim boni non sunt et nihil magnum est a malis laudari, aut boni sunt et eos oportet imitari. Sed qui boni sunt, virtute boni sunt; virtus autem non appetit quod in aliorum hominum potestate est. Qui ergo imitatur bonos nullius hominis appetit laudem, qui malos non dignus est laude. Si autem placere hominibus ideo vis, ut eis prosis ad diligendum Deum, non iam hoc sed aliud cupis. Qui autem placere cupit necessarium adhuc habet timorem, primum ne occulte peccando inter hypocritas a Domino computetur, deinde si bene factis placere appetit, ne hanc mercedem aucupans perdat quod daturus est Deus. Sed devicta ista cupiditate cavenda superbia est. Difficile est enim ut dignetur consociari hominibus qui eis placere iam non desiderat et plenum se virtutis putat. Itaque adhuc necessarius est timor, ne illud etiam quod videtur habere auferatur ab eo 11, et manibus ac pedibus ligatis mittatur in tenebras exteriores 12. Quapropter Dei timor non solum inchoat, sed etiam perficit sapientiam, id est, in illo qui summe diligit Deum et proximum tamquam se ipsum. Quae autem in hoc itinere pericula difficultatesque metuendae sint, et quibus remediis uti oporteat, alia quaestio est. - De semper nato Melior est semper natus quam qui semper nascitur, quia qui semper nascitur nondum est natus, et numquam natus est aut natus erit, si semper nascitur. Aliud est enim nasci aliud natum esse. Ac per hoc numquam filius, si numquam natus. Filius autem quia natus, et semper filius; semper igitur natus. - De conformatione animae Cum aliud sit natura aliud disciplina aliud usus, et haec in una anima intellegantur nulla diversitate substantiae, item aliud sit ingenium aliud virtus, aliud tranquillitas, similiter unius eiusdemque substantiae, et cum anima sit alterius substantiae quam Deus, quamquam ab illo facta; ipse autem Deus sit sacratissima illa multis verbo re paucis cognita Trinitas, diligentissime investigandum est quod ait Dominus Iesus: Nemo venit ad me, nisi quem Pater attraxerit 13; et: Nemo venit ad Patrem nisi per me 14; et: Ipse vos in omnem veritatem inducet 15. - De alimentis Quid est, quod accipit eam rem quam commutat ut animal cibum? Quid est, quod accipitur et commutatur ut idem cibus? Quid est, quod accipitur et non commutatur ut oculis lux, et sonus auribus? Sed haec per corpus accipit anima. Quid est, autem quod per se ipsam accipit et commutat in se ut aliam animam, quam recipiendo in amicitiam sui similem facit? Et quid est, quod per se ipsam accipit et non commutat ut veritatem? Quare cognoscendum est et quid sit Petro dictum: Macta et manduca 16; et quid in Evangelio: Et vita erat lux hominum 17. - Cum animarum natura una sit, unde hominum diversae voluntates? Ex diversis visis diversus appetitus animarum, ex diverso appetitu diversus adipiscendi successus, ex diverso successu diversa consuetudo, ex diversa consuetudine diversa est voluntas. Diversa autem visa ordo rerum facit, occultus quidem, sed sub divina providentia certus tamen. Non itaque ob hoc putandum est diversas esse naturas animarum, quia diversae sunt voluntates, cum etiam unius animae voluntas pro temporum diversitate varietur, siquidem alio tempore dives esse cupit, alio tempore contemptis divitiis sapiens esse desiderat. Et in ipso temporalium appetitu alio tempore uni homini negotiatio, alio tempore militia placet. - Cum omnia Deus fecerit, quare non aequaliter fecit? Quia non essent omnia, si essent aequalia. Non enim essent multa rerum genera, quibus conficitur universitas, primas et secundas et deinceps usque ad ultimas ordinatas habens creaturas. Et hoc est quod dicitur omnia. - Quemadmodum Christus et in utero matris fuerit et in caelis Quomodo verbum hominis, quod etsi multi audiunt, totum audiunt singuli. - Quare Filius Dei in homine apparuit et Spiritus Sanctus in columba? Quia ille venit, ut exemplum vivendi demonstraret hominibus, ille ut donum ipsum, quo bene vivendo pervenitur, significaret, apparuit. Utrumque autem visibiliter factum est propter carnales, ab his quae oculis corporeis cernuntur ad ea quae mente intelleguntur sacramentorum gradibus transferendos. Nam et verba sonant et transeunt; nec tamen ea quae verbis significantur, cum aliquid divinum atque aeternum loquendo exponitur, similiter transeunt. - Quare tanto post venit Dominus Iesus Christus, et non in principio peccati hominis? Quia omne pulchrum a summa pulchritudine est, quod est Deus, temporalis autem pulchritudo rebus decedentibus succedentibusque peragitur. Habet autem decorem suum in singulis quibusque hominibus singula quaeque aetas ab infantia usque ad senectutem. Sicut ergo absurdus est qui iuvenilem tantum aetatem vellet esse in homine temporibus subdito, invideret enim ceteris pulchritudinibus, quae ceteris aetatibus suas vices atque ordinem gerunt, sic absurdus est qui in ipso universo genere humano unam aetatem desiderat. Nam et ipsum tamquam unus homo aetates suas agit; nec oportuit venire divinitus magistrum, cuius imitatione in mores optimos formaretur, nisi tempore iuventutis. Ad hoc valet quod Apostolus dicit, sub lege tamquam sub paedagogo 18 parvulos custoditos, donec veniret cui servabatur qui per Prophetas promissus erat. Aliud enim est quod divina providentia quasi privatim cum singulis agit, aliud quod generi universo tamquam publice consulit. Nam et quicumque singuli ad certam sapientiam pervenerunt, nonnisi ab eadem veritate suarum singillatim aetatum opportunitate illustrati sunt. A qua veritate, ut populus sapiens fieret, ipsius generis humani opportuna aetate homo susceptus est. - Adversus mathematicos Non eos appellarunt mathematicos veteres qui nunc appellantur, sed illos qui temporum numeros motu caeli ac siderum pervestigarunt, de quibus rectissime dicitur in Scripturis Sanctis: Iterum nec his debet ignosci. Si enim tantum potuerunt scire, ut possent aestimare saeculum, quomodo huius Dominum non facilius invenerunt? 19 Mens enim humana de visibilibus iudicans potest agnoscere omnibus visibilibus se ipsam esse meliorem. Quae tamen, cum etiam se propter defectum profectumque in sapientia fatetur esse mutabilem, invenit supra se esse incommutabilem veritatem; atque ita adhaerens post ipsam, sicut dictum est: Adhaesit anima mea post te 20, beata efficitur, intrinsecus inveniens etiam omnium visibilium creatorem atque Dominum, non quaerens extrinsecus visibilia quamvis caelestia, quae aut non inveniuntur aut cum magno labore frustra inveniuntur nisi ex eorum quae foris sunt pulchritudine inveniatur artifex, qui intus est et prius in anima superiores, deinde in corpore inferiores pulchritudines operatur. Adversus eos autem qui nunc appellantur mathematici, volentes actus nostros corporibus caelestibus subdere et nos vendere stellis, ipsumque pretium quo vendimur a nobis accipere, nihil verius et brevius dici potest quam eos non respondere nisi acceptis constellationibus. In constellationibus autem notari partes, quales trecentas sexaginta dicunt habere signiferum circulum. Motum autem caeli per unam horam fieri in quindecim partibus, ut tanta mora quindecim partes oriantur, quantam tenet una hora. Quae partes singulae sexaginta minutas habere dicuntur. Minutas autem minutarum iam in constellationibus, de quibus futura praedicere se dicunt, non inveniunt. Conceptus autem geminorum, quoniam uno concubitu efficitur, attestantibus medicis, quorum disciplina multo est certior atque manifestior, tam parvo puncto temporis contingit, ut in duas minutas minutarum non tendatur. Unde ergo in geminis tanta diversitas actionum et eventuum et voluntatum, quos necesse est eamdem constellationem conceptionalem habere, et amborum unam constellationem dari mathematico tamquam unius hominis? Si autem ad genitales constellationes se tenere voluerint, ipsis geminis excluduntur, qui plerumque ita post invicem funduntur ex utero, ut hoc temporis intervallum rursus ad minutas minutarum revertatur, quas tractandas in constellationibus numquam accipiunt nec possunt tractare. Cum autem multa vera eos praedixisse dicatur, ideo fit, quia non tenent homines memoria falsitates erroresque illorum, sed non intenti nisi in ea quae illorum responsis provenerint, ea quae non provenerint obliviscuntur, et ea commemorant quae non arte illa, quae nulla est, sed quadam obscura rerum sorte contingunt. Quod si peritiae illorum volunt tribuere, dicant artificiose divinare etiam mortuas membranas scriptas quaslibet, de quibus plerumque pro voluntate sors exit. Quod si non arte de codicibus exit saepe versus futura praenuntians, quid mirum si etiam ex animo loquentis non arte sed sorte exit aliqua praedictio futurorum? - De ideis Ideas Plato primus appellasse perhibetur. Non tamen si hoc nomen antequam ipse institueret non erat, ideo vel res ipsae non erant, quas ideas vocavit, vel a nullo erant intellectae; sed alio fortassis atque alio nomine ab aliis atque aliis nuncupatae sunt; licet enim cuique rei cognitae, quae nullum habeat usitatum nomen, quodlibet nomen imponere. Nam non est verisimile sapientes aut nullos fuisse ante Platonem aut istas quas Plato, ut dictum est, ideas vocat, quaecumque res sint, non intellexisse, siquidem tanta in eis vis constituitur ut nisi his intellectis sapiens esse nemo possit. Credibile est etiam praeter Graeciam fuisse in aliis Gentibus sapientes, quod etiam Plato ipse non solum peregrinando sapientiae perficiendae causa satis testatur, sed etiam in libris suis commemorat. Hos ergo, si qui fuerunt, non existimandum est ideas ignorasse, quamvis eas alio fortasse nomine vocitaverint. Sed de nomine hactenus dictum sit. Rem videamus, quae maxime consideranda atque noscenda est, in potestate constitutis vocabulis, ut quod volet quisque appellet rem quam cognoverit. Ideas igitur latine possumus vel formas vel species dicere, ut verbum e verbo transferre videamur. Si autem rationes eas vocemus, ab interpretandi quidem proprietate discedimus; rationes enim Graece appellantur non ideae: sed tamen quisquis hoc vocabulo uti voluerit, a re ipsa non abhorrebit. Sunt namque ideae principales quaedam formae vel rationes rerum stabiles atque incommutabiles, quae ipsae formatae non sunt ac per hoc aeternae ac semper eodem modo sese habentes, quae divina intellegentia continentur. Et cum ipsae neque oriantur neque intereant, secundum eas tamen formari dicitur omne quod oriri et interire potest et omne quod oritur et interit. Anima vero negatur eas intueri posse nisi rationalis, ea sui parte qua excellit, id est, ipsa mente atque ratione, quasi quadam facie vel oculo suo interiore atque intellegibili. Et ea quidem ipsa rationalis anima non omnis et quaelibet, sed quae sancta et pura fuerit, haec asseritur illi visioni esse idonea, id est, quae illum ipsum oculum, quo videntur ista, sanum et sincerum et serenum et similem his rebus, quas videre intendit, habuerit. Quis autem religiosus et vera religione imbutus, quamvis nondum haec possit intueri, negare tamen audeat, immo non etiam profiteatur, omnia quae sunt, id est, quaecumque in suo genere propria quadam natura continentur ut sint, auctore Deo esse procreata, eoque auctore omnia quae vivunt vivere, atque universalem rerum incolumitatem ordinemque ipsum, quo ea quae mutantur suos temporales cursus certo moderamine celebrant, summi Dei legibus contineri et gubernari? Quo constituto atque concesso, quis audeat dicere Deum irrationabiliter omnia condidisse? Quod si recte dici vel credi non potest, restat ut omnia ratione sint condita, nec eadem ratione homo qua equus; hoc enim absurdum est existimare. Singula igitur propriis sunt creata rationibus. Has autem rationes ubi esse arbitrandum est nisi in ipsa mente Creatoris? Non enim extra se quidquam positum intuebatur, ut secundum id constitueret quod constituebat; nam hoc opinari sacrilegum est. Quod si hae rerum omnium creandarum creatarumve rationes divina mente continentur, neque in divina mente quidquam nisi aeternum atque incommutabile potest esse, atque has rationes rerum principales appellat ideas Plato, non solum sunt ideae, sed ipsae verae sunt, quia aeternae sunt et eiusdem modi atque incommutabiles manent. Quarum participatione fit ut sit quidquid est, quoquo modo est. Sed anima rationalis inter eas res, quae sunt a Deo conditae, omnia superat et Deo proxima est, quando pura est; eique in quantum caritate cohaeserit, in tantum ab eo lumine illo intellegibili perfusa quodammodo et illustrata cernit non per corporeos oculos, sed per ipsius sui principale quo excellit, id est, per intellegentiam suam, istas rationes, quarum visione fit beatissima. Quas rationes, ut dictum est, sive ideas sive formas sive species sive rationes licet vocare, et multis conceditur appellare quod libet, sed paucissimis videre quod verum est. - Utrum aliquando cogitationes nostras videre possimus Quaeri solet, quomodo post resurrectionem atque immutationem corporis, quae sanctis promittitur, cogitationes nostras videre possimus. Coniectura itaque capienda est ex ea parte corporis nostri quae plus habet lucis, quoniam angelica corpora, qualia nos speramus habituros, lucidissima atque aetherea esse credendum est. Si ergo multi motus animi nostri nunc agnoscuntur in oculis, probabile est quod nullus motus animi latebit, cum totum fuerit corpus aethereum, in cuius comparatione isti oculi caro sunt. - De credibilibus Credibilium tria sunt genera. Alia sunt quae semper creduntur et numquam intelleguntur, sicut est omnis historia temporalia et humana gesta percurrens; alia quae mox ut creduntur intelleguntur, sicut sunt omnes rationes humanae vel de numeris vel de quibusque disciplinis; tertium quae primo creduntur et postea intelleguntur, qualia sunt ea quae de divinis rebus non possunt intellegi, nisi ab his qui mundo sunt corde, quod fit praeceptis servatis, quae de bene vivendo accipiuntur. - Quare filii Israel sacrificabant visibiliter pecorum victimas? Quia sunt etiam sacra spiritalia, quorum imagines carnalem populum celebrare oportebat, ut praefiguratio novi populi servitute veteris fieret. Quorum duorum populorum differentiam etiam in uno quoque nostrum licet advertere, cum quisque ab utero matris veterem hominem necesse est agat, donec veniat ad iuvenilem aetatem, ubi iam non est necesse carnaliter sapere, sed potest ad spiritalia voluntate converti et intrinsecus regenerari. Quod ergo in uno homine recte educato ordine naturae disciplinaque contingit, hoc proportione in universo genere humano fieri per divinam providentiam peragique pulcherrimum est. - De aequalitate Filii Deus quem genuit, quoniam meliorem se generare non potuit (nihil enim Deo melius), genuit aequalem. Si enim voluit et non potuit, infirmus est; si potuit et noluit, invidus est. Ex quo conficitur aequalem genuisse Filium. - De homine facto ad imaginem et similitudinem Dei Cum exteriorem et interiorem hominem divina Scriptura commemoret et in tantum eos discernat, ut ab Apostolo dictum sit: Et si exterior homo noster corrumpitur, sed interior renovatur de die in diem 21, quaeri potest, utrum unus horum factus sit ad imaginem et similitudinem Dei, nam illud quaerere stultum est, si unus, quis horum. Quis enim dubitat eum potius qui renovatur quam eum qui corrumpitur dicere? Utrum autem ambo, magna quaestio est. Nam si exterior homo est Adam et interior Christus, bene ambo intelleguntur. Sed cum Adam, sicut a Deo factus est, bonus non manserit, et diligendo carnalia carnalis effectus sit, non absurde videri potest, hoc ipsum ei fuisse cadere imaginem Dei et similitudinem amittere. Ac per hoc ipse renovatur et ipse est etiam interior. Quomodo ergo est ipse et exterior? An secundum corpus, ut interior sit secundum animam, et interioris sit resurrectio et renovatio, quae nunc fit secundum mortem prioris vitae, id est, peccati, et secundum regenerationem novae vitae, id est, iustitiae? Quos item duos homines sic appellat, ut unum veterem, quem debemus exuere, alterum novum et eum induendum commemoret 22. Quorum rursus illum appellat imaginem terreni hominis, quia secundum peccatum primi hominis geritur, qui est Adam, alterum imaginem caelestis hominis 23, quia secundum iustitiam secundi hominis geritur, qui est Iesus Christus. Exterior autem homo, qui nunc corrumpitur, futura resurrectione renovabitur, cum istam mortem persolverit, quam naturae debet, lege illa quae in paradiso per praeceptum data est. Quomodo autem non sit incongruum, quod dicitur etiam corpus factum ad similitudinem Dei, facile intellegit qui diligenter attendit quod dictum est: Et fecit Deus omnia bona valde 24; nemo enim dubitat, quod sit ipse primitus bonus. Multis enim modis dici res possunt similes Deo: aliae secundum virtutem et sapientiam factae, quia in ipso est virtus et sapientia non facta; aliae in quantum solum vivunt, quia ille summe et primitus vivit; aliae in quantum sunt, quia ille summe et primitus est. Et ideo quae tantummodo sunt, nec tamen vivunt aut sapiunt, non perfecte sed exigue sunt ad similitudinem eius, quia et ipsa bona sunt in ordine suo, cum sit ille supra omnia bonus, a quo bona sunt. Omnia vero quae vivunt et non sapiunt, paulo amplius participant similitudinem. Quod enim vivit etiam est, non autem quidquid est, etiam vivit. Iam porro quae sapiunt ita illi similitudini sunt proxima, ut in creaturis nihil sit propinquius. Quod enim participat sapientiae et vivit et est, quod autem vivit necesse est ut sit, non necesse est ut sapiat. Quare cum homo possit particeps esse sapientiae secundum interiorem hominem, secundum ipsum ita est ad imaginem, ut nulla natura interposita formetur, et ideo nihil sit Deo coniunctius. Et sapit enim et vivit et est, qua creatura nihil est melius. Quod si exterior homo vita illa accipitur, qua per corpus sentimus quinque notissimis sensibus, quos cum pecoribus habemus communes: nam et ipsa molestiis sensibilibus, quae persecutionibus ingeruntur, corrumpi potest: non immerito et iste homo particeps dicitur similitudinis Dei, non solum quia vivit, quod etiam in bestiis apparet, sed amplius quod ad mentem convertitur se regentem, quam illustrat sapientia, quod in bestiis non potest ratione carentibus. Corpus quoque hominis, quia solum inter animalium terrenorum corpora non pronum in alvum prostratum est, cum sit visibile et ad intuendum caelum erectum, quod est principium visibilium, quamquam non sua sed animae praesentia vivere cognoscatur, tamen non modo quia est et in quantum est utique bonum est, sed etiam quia tale est, ut ad contemplandum caelum sit aptius, magis ad similitudinem Dei quam cetera corpora animalium factum iure videri potest. Tamen quia homo sine vita non recte appelletur, non corpus solum homo exterior neque sola vita, quae in sensu est corporis, sed utrumque simul rectius fortasse intellegatur. Neque inscite distinguitur, quod aliud sit imago et similitudo Dei, qui etiam Filius dicitur, aliud ad imaginem et similitudinem Dei, sicut hominem factum accipimus. Sunt etiam qui non frustra intellegant duo dicta esse ad imaginem et similitudinem, cum si una res esset, unum nomen sufficere potuisse asserunt. Sed ad imaginem mentem factam volunt, quae nulla interposita substantia ab ipsa veritate formatur, qui etiam spiritus dicitur: non ille Spiritus Sanctus qui est eiusdem substantiae cuius Pater et Filius, sed spiritus hominis. Nam ita hos discernit Apostolus: Nemo scit quid agatur in homine nisi spiritus hominis, et nemo scit quid agatur in Deo nisi Spiritus Dei 25. Item de spiritu hominis dicit: Salvum faciat spiritum vestrum et animam et corpus 26. Et iste enim factus est a Deo sicut et cetera creatura. Scriptum est enim in Proverbiis hoc modo: Scito quoniam Dominus corda omnium novit, et qui finxit spiritum omnibus, ipse scit omnia 27. Ergo iste spiritus ad imaginem Dei nullo dubitante factus accipitur, in quo est intellegentia veritatis; haeret enim veritati nulla interposita creatura. Cetera hominis ad similitudinem facta videri volunt, quia omnis quidem imago similis est, non autem omne quod simile est etiam imago proprie, sed forte abusive dici potest. Sed cavendum in talibus, ne quid nimis asseverandum putetur, illa re sane salubriter custodita, ne, quoniam corpus quodlibet per localia spatia porrectum est, aliquid tale credatur esse substantia Dei. Nam res quae in parte minor est quam in toto nec dignitati animae convenit, quanto minus maiestati. - De eo quod dictum est: Paenitet me hominem fecisse 28 Divinae Scripturae a terreno et humano sensu ad divinum et caelestem nos erigentes usque ad ea verba descenderunt, quibus inter se stultissimorum etiam utitur consuetudo. Itaque etiam earum affectionum nomina quas animus noster patitur, quas longissime a Deo esse seiunctas iam qui melius sapit intellegit, non dubitaverunt illi viri, per quos locutus est Spiritus Sanctus, opportunissime in libris ponere; ut verbi causa, quoniam difficillimum est ut homo aliquid vindicet sine ira, vindictam Dei, quae omnino sine ista perturbatione fit, iram tamen vocandam iudicaverunt; item quia coniugis castitatem zelando viri custodire consuerunt, illam Dei providentiam, per quam praecipitur atque agitur ne anima corrumpatur et deos alios atque alios sequens quodammodo meretricetur, zelum Dei appellaverunt; sic et manum Dei vim qua operatur; et pedes Dei vim qua in omnia custodienda et gubernanda pertendit; et aures Dei vel oculos Dei vim qua omnia percipit atque intellegit; et faciem Dei vim qua se manifestat atque dignoscitur et cetera in hunc modum, propterea scilicet quia nos, ad quos sermo fit, et manibus solemus operari, et pedibus incedere, et quo fert animus pervenire, et auribus atque oculis ceterisque sensibus corporis corporalia percipere, et facie innotescere, et si quid aliud ad hanc tamquam regulam pertinet. Hoc modo igitur, quoniam mutare coeptum aliquod et in aliud transferre non facile solemus nisi poenitendo, quamquam divina providentia serena mente intuentibus appareat cuncta certissimo ordine administrare, accommodatissime tamen ad humilem humanam intellegentiam ea quae incipiunt esse neque perseverant, quantum perseveratura sperata sunt, quasi per poenitentiam Dei dicuntur ablata. - De auro et argento quod Israelitae ab Aegyptiis acceperunt Quisquis duorum Testamentorum dispensationes pro temporum congruentia generis humani aetatibus distributas diligenter intuetur, satis, quantum existimo, intellegit, quid priori aetati generis humani, quid posteriori conveniat. Divina enim providentia pulchre omnia moderante, ita universa generationum series ab Adam usque ad finem saeculi administratur tamquam unius hominis a pueritia usque ad senectutem temporis sui tractum aetatis gradibus terminantis. Et ideo virtutum etiam gradus in moribus, donec veniatur ad summam hominis perfectamque virtutem, oportet eum distinguere qui divinis lectionibus pium animum intendit, ne forte, cum invenerit aliquando parvis parva, aliquando maiora maioribus imperari, reputans in comparatione maiorum peccata esse illa quae minora sunt, non arbitretur decuisse ut talia Deus hominibus imperaret. Sed nunc de virtutum gradibus nimis longum est disputare, verumtamen quod ad praesentem quaestionem discutiendam satis est. Quantum ad decipiendum attinet, summa et perfecta virtus est neminem decipere atque illud exhibere quod dictum est: Sit in ore vestro: est est, non non 29. Sed quia hoc eis imperatum est, quibus iam regnum caelorum promissum est; magna autem virtus est haec implere maiora, quibus debetur hoc praemium: Regnum enim caelorum vim patitur; et qui vim faciunt, diripiunt illud 30, quaerendum est, quibus gradibus ad istam summitatem perfectionemque veniatur. In quibus utique gradibus inveniuntur illi, quibus adhuc terrenum regnum promittebatur, quo promisso tamquam parvuli praeluderent et ab uno Deo, qui est omnium Dominus, interim terrenis gaudiis, quibus adhuc inhiabant, impetratis inde proficientes et in spiritu crescentes auderent etiam sperare caelestia. Sicut ergo summa et prope divina virtus est neminem decipere, sic ultimum vitium est quemlibet decipere. Ab hoc ultimo vitio ad illam summam virtutem tendentibus gradus est, neminem quidem vel amicum vel ignotum, sed tamen inimicum aliquando decipere. Unde illud etiam a poeta dictum prope iam proverbii consuetudinem obtinuit: Dolus an virtus, quis in hoste requirat? 31 Sed quoniam et ipse hostis potest plerumque iniuste decipi, veluti cum pactum aliquod fit de temporali pace, quas indutias vocant, et non servatur fides et cetera talia, multo est purgatior summaeque illi virtuti propinquior qui, quamquam velit hostem decipere, non eum tamen decipit nisi auctoritate divina. Deus enim novit vel solus vel certe longe quam homines excellentius atque sincerius, qua quisque poena praemiove sit dignus. Quapropter Deus quidem per se ipsum neminem decipit; est enim Pater Veritatis et Veritas et Spiritus Veritatis. Dignis tamen digna distribuens (quoniam hoc quoque pertinet ad iustitiam et veritatem), utitur animis pro meritis et dignitatibus, quae sunt in gradibus earum, ut si quisquam dignus est decipi, non solum per se ipsum non eum decipiat, sed neque per talem hominem, qui iam congruenter diligit et custodire persistit: Sit in ore vestro: est est, non non 32, neque per angelum cui non convenit persona fallaciae, sed aut per talem hominem, qui nondum se huiusmodi cupiditatibus exuit, aut per talem angelum, qui pro suae voluntatis perversitate vel ad vindictam peccatorum vel ad exercitationem purgationemque eorum qui secundum Deum renascuntur in infimis naturae gradibus ordinatus est. Legimus enim deceptum regem falso vaticinio pseudoprophetarum, et ita legimus, ut neque sine divino iudicio factum inveniamus, quoniam dignus erat ille sic decipi neque per eum angelum, quem deceptionis officium suscipere non deceret, sed per angelum erroris, qui sibi ultro tales partes imponi cum laetitia postulavit 33. Quibusdam enim Scripturarum locis apertius aliquid exponitur quod diligens et pius lector etiam in aliis locis, in quibus minus aperitur, intellegat. Deus enim noster sic ad salutem animarum divinos libros Sancto Spiritu moderatus est, ut non solum manifestis pascere, sed etiam obscuris exercere nos vellet. Ex hac igitur ineffabili atque sublimi rerum administratione, quae fit per divinam providentiam, quasi transcripta est naturalis lex in animam rationalem, ut in ipsa vitae huius conversatione moribusque terrenis homines talium distributionum imagines servent. Hinc est quod iudex damnatum percutere indignum sua persona et nefarium iudicat; eius tamen iussu hoc facit carnifex, qui pro sua cupiditate sic ordinatus est in officio, ut percutiat legum moderatione damnatum, qui posset etiam innocentem sua crudelitate percutere. Nam neque per se ipsum hoc iudex facit neque per principem vel advocatum aut aliquem in officio suo, cui tale ministerium non convenienter imponitur. Hinc est etiam quod irrationalibus animantibus utimur ad eas res, quas per homines agi nefarium est. Nam utique dignus est fur morsu lacerari; id tamen homo agit non per se ipsum aut per filium aut domesticum vel etiam per famulum suum, sed per canem, quam bestiam talia facere pro naturae gradibus decet. Cum igitur quosdam pati aliquid deceat, quod alios facere non deceat, ministeria quaedam sunt media, quibus digna iniunguntur officia, ut eis utens ipsa iustitia non solum talia pati quemque imperet, qualia pati eum decet, sed etiam his facientibus, quos talia facere non minus decet. Quapropter cum et Aegyptii deceptione digni essent, et populus Israel pro illa aetate generis humani in tali adhuc morum gradu constitutus esset, ut non indigne hostem deciperet, factum est ut iuberet Deus, vel potius pro illorum cupiditate permitteret, ut vasa aurea et argentea, quibus adhuc terreni regni appetitores inhiabant, et peterent ab Aegyptiis non reddituri et acciperent quasi reddituri 34. Quam et mercedem tam diuturni laboris atque operis pro talium animarum gradu non iniustam Deus esse voluit, et poenam illorum quos digne fecit amittere id quod reddere debuerunt. Non itaque Deus deceptor est, quod credere nefarium et impium esse quis non intellegat?, sed meritorum et personarum iustissimus distributor, faciens quaedam per se ipsum, quae illo solo digna sunt eique soli conveniunt, sicuti est illuminare animas et se ipsum eis ad perfruendum praebendo sapientes beatasque praestare, alia per servientem sibi creaturam integerrimis legibus pro meritis ordinatam, quaedam eorum iubens quaedam permittens, usque ad passerum administrationem, sicut Dominus in Evangelio dicit, et usque ad faeni decorem, usque ad numerum etiam capillorum nostrorum 35 divina providentia pertendente atque veniente. De qua etiam dictum est: Pertendit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter 36. Quod autem per animarum ministeria suis legibus servientia Deus puniat et dignis digna supplicia retribuat, cum ipse tranquillissimus maneat, apertissime ita scriptum est: Ipsum quoque qui puniri non debet,condemnare, exterum aestimas a tua virtute. Virtus enim tua iustitiae initium est; et ob hoc quod omnium Dominus es, omnibus te parcere facis. Virtutem enim tu ostendis, qui non crederis esse in virtute consummatus, sed in iis qui sciunt audaciam traducis. Tua autem Dominus virtutum, cum tranquillitate iudicas, et cum magna reverentia disponis nos 37. Item quod primo in terrenis rebus fit gradus ad caelestem iustitiam, quae iam firmioribus imperatur, Dominus ostendit cum ait: Si in alieno fideles non fuistis, vestrum quis dabit vobis? 38 Et quod pro suis gradibus animae docentur, et ipse Dominus demonstrat dicens: Multa habeo vobis dicere, sed nunc non potestis illa portare 39; et Apostolus cum ait: Et ego, fratres, non potui vobis loqui quasi spiritalibus sed quasi carnalibus. Lac vobis potum dedi non escam; neque enim poteratis, sed neque adhuc potestis, adhuc enim estis carnales40. Quod ergo in istis secundum gradus suos actum est, hoc in universo genere humano agi cognoscimus, ut alia carnali populo, alia spiritali pro temporum congruentia iuberentur. Non ergo mirum si hostem decipi dignum decipere iussi sunt, qui erant adhuc digni hostem decipere. Non enim iam erant idonei quibus diceretur: Diligite inimicos vestros, sed tales erant quibus tantummodo dici oporteret: Diliges proximum tuum, et oderis inimicum tuum 41. Adhuc enim ille proximus quam late intellegendus esset, non erat temporis tradere. Inchoatio ergo quaedam facta est sub paedagogo, ut magistro perfectio servaretur, cum tamen idem Deus et paedagogum parvulis dederit, legem illam scilicet per famulum suum, et magistrum grandioribus, id est, Evangelium per Unicum suum. - De eo quod scriptum est: Mihi autem adhaerere Deo bonum est 42 Omne quod est aut eodem modo semper est aut non. Et omnis anima omni corpore melior est; melius enim omne quod vivificat quam id quod vivificatur, corpus autem ab anima vivificari, non a corpore animam nemo ambigit. Quod autem corpus non est et tamen aliquid est, aut anima est aut ea melius aliquid. Deterius enim omni corpore nihil est, quia, et si materiam quis dixerit unde ipsum corpus fit, recte, quoniam caret omni specie, nihil dicitur. Rursus inter corpus et animam quod melius sit corpore deterius anima non invenitur. Si quid enim esset medium, aut vivificaretur ab anima aut vivificaret animam aut neutrum, aut vivificaret corpus aut vivificaretur a corpore aut neutrum. At quidquid vivificatur ab anima corpus est; si quid autem vivificat animam, melius est quam anima. Rursum quo vivificatur corpus anima est; quod vivificatur a corpore nihil est. Neutrum vero, id est, nullius vitae indigens nullamque vitam tribuens, aut omnino nihil est aut aliquid et corpore et anima melius. Sed utrum quid tale sit in rerum natura, alia quaestio est. Nunc interim ratio comperit nihil inter corpus et animam esse, quod sit corpore melius, anima deterius. Quod autem est omni anima melius, id Deum dicimus; cui quisquis eum intellegit iunctus est. Quod enim intellegitur verum est, nec omne quod creditur verum est. Quidquid autem verum est atque a sensibus et a mente seiunctum est, credi tantum, non tamen sentiri aut intellegi potest. Deo igitur iunctum est quod intellegit Deum. Intellegit autem rationalis anima Deum. Nam intellegit quod semper eiusdem modi est neque ullam patitur mutationem. At et corpus per tempus et locos, et anima ipsa rationalis, quod aliquando sapiens, aliquando stulta est, mutationem patitur. Quod autem semper eodem modo est, melius profecto est quam id quod non ita est. Nec quidquam est melius rationali anima nisi Deus. Cum igitur intellegit aliquid quod semper eodem modo sese habet, ipsum sine dubio intellegit. Haec autem est ipsa veritas. Cui quia intellegendo rationalis anima iungitur, et hoc bonum est animae, recte accipitur id esse quod dictum est: Mihi autem adhaerere Deo bonum est 43. - De eo quod scriptum est: Sexaginta sunt reginae et octoginta concubinae et adolescentulae quarum non est numerus 44 Denarius numerus potest significare universitatis scientiam. Quae si ad interiora et intellegibilia referatur, quae senario numero significantur, fit quasi decies sexies, quod est sexaginta; si ad terrena et corruptibilia, quae octonario numero significari possunt, fiunt decies octies, quod est octoginta. Reginae ergo sunt animae regnantes in intellegibilibus et spiritalibus; concubinae quae mercedem accipiunt terrenorum, de quibus dictum est: Acceperunt mercedem suam 45; adolescentulae quarum non est numerus, quarum non est determinata scientia et diversis dogmatibus periclitari possunt, ut numerus, quod dictum est, significet certam et indubitatam confirmationem scientiae. - De annis quadraginta sex aedificati templi Sex, novem, duodecim, decem et octo, haec in unum fiunt quadraginta quinque. Adde ergo ipsum unum, fiunt quadraginta sex; hoc sexies fiunt ducenti septuaginta sex. Dicitur autem conceptio humana sic procedere et perfici, ut primis sex diebus quasi lactis habeat similitudinem, sequentibus novem diebus convertatur in sanguinem, deinde duodecim diebus solidetur, reliquis decem et octo formetur usque ad perfecta lineamenta omnium membrorum, et hinc iam reliquo tempore usque ad tempus partus magnitudine augeatur. Quadraginta ergo quinque dies addito uno, quod significat summam, quia sex et novem et duodecim et decem et octo in unum coacti fiunt quadraginta quinque: addito ergo, ut dictum est, uno fiunt quadraginta sex. Qui cum fuerint multiplicati per ipsum senarium numerum, qui huius ordinationis caput tenet, fiunt ducenti septuaginta sex, id est, novem menses et sex dies, qui computantur ab octavo calendas aprilis, quo die conceptus Dominus creditur, quia eodem die etiam passus est, usque ad octavum calendas ianuarias, quo die natus est. Non ergo absurde quadraginta sex annis dicitur fabricatum esse templum, quod corpus eius significabat 46, ut quot anni fuerunt in fabricatione templi, tot dies fuerint in corporis dominici perfectione. - De centum quinquaginta tribus piscibus 47 Omnia vestra, vos autem Christi, Christus autem Dei 48. Si a capite numerentur, inveniuntur unum, duo, tria, quattuor. Item: Caput mulieris vir, caput viri Christus, caput autem Christi Deus 49. Si eodem modo numerentur, inveniuntur similiter unum, duo, tria, quattuor. Porro unum et duo et tria et quattuor simul ducta fiunt decem. Quapropter disciplinam, quae insinuat conditorem Deum et conditam creaturam, recte significat denarius numerus. Et cum corpus perfectum atque inexterminabile subditur animae perfectae atque inexterminabili, rursusque ipsa subditur Christo et ille Deo, non tamquam dissimilis aut alterius naturae, sed tamquam Patri Filius, hoc totum eodem numero denario recte significatur, quod post resurrectionem corporis speratur futurum in aeternum. Et fortasse propterea qui conducuntur ad vineam denarium accipiunt mercedis nomine 50. Sicut autem unum et duo et tria et quattuor simul decem fiunt, sic unum et duo et tria et quattuor quater ducta quadraginta fiunt. Si autem quaternarius numerus recte corpus significat propter quattuor notissimas naturas quibus constat siccam, humidam, frigidam et calidam, et quod progressio a puncto ad longitudinem, a longitudine ad latitudinem, a latitudine ad altitudinem soliditatem corporis facit, quae rursus quaternario numero continetur, non absurde intellegitur quadragenarius numerus temporalem dispensationem significare, quae pro salute nostra gesta est, cum Dominus corpus assumsit et visibiliter hominibus apparere dignatus est. Unum enim et duo et tria et quattuor, quae significant Creatorem et creaturam, quater ducta, id est, per corpus temporaliter demonstrata, fiunt quadraginta. Nam inter quattuor et quater hoc interest, quod quattuor in statu sunt, quater in motu. Ergo ut quattuor referuntur ad corpus, ita quater refertur ad tempus; insinuaturque sacramentum corporaliter et temporaliter gestum propter eos qui corporum amore implicati erant et temporibus subditi. Quadragenarius ergo numerus, ut dictum est, temporalem ipsam dispensationem non incongrue significare creditur. Et fortasse hoc est quod quadraginta dies Dominus ieiunavit 51, saeculi huius, quod motu corporum et temporibus agitur, ostendens inopiam; et quadraginta dies post resurrectionem cum discipulis fuit, hanc ipsam illis credo dispensationem temporalem, quam pro nostra salute gessit, insinuans. Quadragenarius autem numerus partibus suis, quae illum metiuntur, computatis usque ad quinquagenarium numerum pervenit, id ipsum commendans, quando quidem ipsae partes, quae illum metiuntur, aequales inter se sunt, quod cum aequitate administrata corporalis et visibilis temporaliter actio perfectionem homini comparat. Quae perfectio, sicut dictum est, denario numero significatur, sicut quadragenarius numerus aequalibus suis partibus in summam redactis denarium parit, quo ad quinquagenarium, sicut supra dictum est, pervenit. Unum enim, quod habent quadraginta quadragies, et duo, quod habent vicies, et quattuor, quod habent decies, et quinque, quod habent octies, et octo, quod habent quinquies, et decem, quod habent quater, et viginti, quod habent bis, simul ducta fiunt quinquaginta. Nullus enim alius numerus metiri per partes aequales quadragenarium numerum potest praeter hos quos enumeravimus et computatos ad quinquagenarium numerum perduximus. Peractis ergo Dominus quadraginta diebus post resurrectionem cum discipulis suis, id est, commendans eis quod pro nobis temporaliter gestum est, ascendit in caelum; et post alios decem dies misit Spiritum Sanctum 52, quo perficerentur spiritaliter ad invisibilia capienda qui visibilibus temporalibusque crediderant, ipsis videlicet decem diebus post quos misit Spiritum Sanctum eamdem perfectionem, quae per Spiritum Sanctum confertur, denario numero indicans, quem quadragenarius computatis aequalibus partibus suis edit et fit quinquagenarius, sicut temporali dispensatione cum aequitate administrata pervenitur ad perfectionem, quam denarius numerus significat, qui denarius simul cum quadragenario quinquagenarium facit. Ergo quoniam perfectio quae fit per Spiritum Sanctum, quamdiu adhuc in carne ambulamus, quamvis non vivamus carnaliter, cum ipsa temporali dispensatione copulatur, recte videtur quinquagenarius numerus ad Ecclesiam pertinere, sed iam purgatam atque perfectam, quae temporalis dispensationis fidem atque aeternitatis futurae spem caritate amplectitur, id est, quasi quadragenarium numerum denario copulat. Haec autem Ecclesia, ad quam pertinet quinquagenarius numerus, sive quia ex tribus generibus hominum eliquatur, Iudaeis et Gentibus et carnalibus Christianis, sive quia sacramento Trinitatis imbuitur, numero quo significatur ter ducto ad centenarium et quinquagenarium pervenit; quinquaginta enim ter ducta fiunt centum quinquaginta. Cui cum addideris ipsa tria, quia insigne et eminens debet esse quod in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti lavacro regenerationis abluitur 53, fiunt centum quinquaginta tres. Qui numerus piscium invenitur, quia in dexteram partem missa sunt retia et ideo magnos 54, id est, perfectos et regno caelorum aptos habet. Nam illa similitudo reticuli non in dexteram missi simul cepit bonos et malos, qui separantur in litore 55. Nunc enim intra retia praeceptorum et sacramentorum Dei in Ecclesia quae nunc est simul boni malique versantur. Fit autem separatio in fine saeculi tamquam in fine maris, id est, in litore, cum regnant iusti primo temporaliter, sicut in Apocalypsi scriptum est, deinde in aeternum in illa civitate quae ibi describitur 56, ubi iam conquiescente dispensatione temporali, quae quadragenario numero significatur, denarius remanet, quam mercedem sancti qui operantur in vinea percepturi sunt. Potest etiam, si numerus iste consideretur, occurrere ad Ecclesiae sanctitatem, quae per Dominum nostrum Iesum Christum facta est, ut quoniam septenario numero creatura constat, cum ternarius animae et quaternarius corpori tribuitur, susceptio ipsa hominis dicatur tria septies, quia et Pater misit Filium, et Pater in Filio est, et dono Spiritus Sancti de virgine natus est. Et haec sunt tria, Pater et Filius et Spiritus Sanctus: Septies autem ipse homo temporali dispensatione susceptus, ut fieret sempiternus. Fit ergo summa numeri viginti unum, id est, tria septies. Haec autem hominis susceptio ad liberationem valuit Ecclesiae, cui caput est 57. At ipsa Ecclesia propter animam et corpus in eodem septenario numero repperitur. Ducantur itaque viginti unum item septies propter eos qui per hominem dominicum liberantur, et fiunt centum quadraginta septem. Cui additur senarius numerus signum perfectionis, quia partibus suis quae illum metiuntur constat, ita ut nihil minus nihil amplius inveniatur. Metitur quippe illum unum, quod habet sexies, et duo quod habet ter, et tria quod habet bis, quae simul ducta, unum et duo et tria, sex fiunt. Quod fortassis ad illud etiam sacramentum pertineat, quod Deus sexta die perfecit omnia opera sua 58. Ad centum igitur et quadraginta septem cum sex addideris, quod signum perfectionis est, fiunt centum quinquaginta tres. Qui numerus piscium invenitur, posteaquam iussu Domini in dexteram partem missa sunt retia, ubi peccatores, qui ad sinistram pertinet, non inveniuntur. - De Ioanne Baptista Ioannes Baptista, considerata Scriptura quae de illo in Evangelio legitur, multis probabilibus documentis non absurde creditur prophetiae gestare personam, et eo maxime quod de illo Dominus dicit: Plus quam propheta 59. Hic siquidem totius prophetiae, quae ab exordio generis humani usque ad adventum Domini de Domino facta est, imaginem gestat. Est autem Evangelii persona in ipso Domino, quae per prophetiam praenuntiabatur, cuius augetur praedicatio per universum orbem terrarum ab ipso Domini adventu, prophetia autem minuitur postquam id quod praenuntiabat advenit. Itaque Dominus dicit: Lex et prophetae usque ad Ioannem Baptistam; abhinc regnum Dei praedicatur 60; et Iohannes ipse: Illum, inquit, oportet crescere, me autem minui 61. Quod et diebus quibus nati sunt et mortibus quibus passi sunt figuratum est. Nascitur namque Ioannes ex quo dies incipiunt minui; nascitur Dominus ex quo dies incipiunt crescere. Capite ille minuitur dum occiditur, hic vero attollitur cruce. Postquam ergo prophetia ipsa in Ioanne constituta digito ostendit praesentem, quem venturum ab exordio generis humani cecinerat, incipit minui, atque inde crescere praedicatio regni Dei. Et ideo baptizavit Iohannes in poenitentiam 62; finitur enim vetus vita usque ad poenitentiam, atque inde incipit nova. Non autem tantum in his qui proprie prophetae appellati sunt, sed in ipsa historia Veteris Testamenti prophetia non silere colligitur ab eis qui pie quaerunt, et ad haec investiganda divinitus adiuvantur. Maxime tamen illis evidentioribus rerum figuris apparet: quod Abel iustus a fratre interficitur 63 et Dominus a Iudaeis; quod arca Noe tamquam in diluvio saeculi 64 Ecclesia gubernatur; quod Isaac immolandus ducitur, et aries pro illo in sentibus tamquam crucifixus agnoscitur 65; quod in duobus Abrahae filiis, uno de ancilla altero de libera, duo Testamenta intelleguntur 66; quod duo populi in geminis Esau et Iacob praemonstrantur 67; quod Ioseph a fratribus persecutionem passus ab alienis honoratur 68, sicut Dominus a Iudaeis persequentibus occisus apud Gentes clarificatus est. Longum est singula commemorare, cum ita concludat Apostolus et dicat: Haec autem in figura contingebant eis; scripta sunt autem propter nos, in quos finis saeculorum devenit 69. Finis autem saeculorum tamquam senectus veteris hominis, cum totum genus humanum tamquam unum hominem constitueris, sexta aetate signatur, qua Dominus venit. Sunt enim aetates sex etiam in uno homine: infantia, pueritia, adolescentia, iuventus, gravitas et senectus. Prima itaque generis humani aetas est ab Adam usque ad Noe, secunda a Noe usque ad Abraham, qui articuli evidentissimi sunt et notissimi, tertia ab Abraham usque ad David, sic enim Matthaeus evangelista partitur 70; quarta a David usque ad transmigrationem in Babyloniam; quinta a transmigratione in Babyloniam usque ad adventum Domini. Sexta ab adventu Domini usque ad finem saeculi speranda est, qua exterior homo tamquam senectute corrumpitur, qui etiam vetus dicitur, et interior renovatur de die in diem 71. Inde requies sempiterna est, quae significatur sabbato. Huic rei congruit quod homo sexto die factus est ad imaginem et similitudinem Dei 72. Nemo autem ignorat hominum vitam iam aliquid administrantem cognitione et actione fulciri. Nam et actio temeraria est sine cognitione et sine actione ignava cognitio. Sed prima vita hominis, cui nulla administratio recte creditur, quinque corporis sensibus dedita est, qui sunt visus, auditus, olfactus, gustus, tactus. Et ideo primae duae aetates generis humani denis generationibus definiuntur, tamquam infantia et pueritia, quinario scilicet geminato, quoniam generatio utroque sexu propagatur. Sunt ergo generationes decem ab Adam usque ad Noe, et inde usque ad Abraham aliae decem, quas duas aetates infantiam et pueritiam generis humani esse diximus. Adolescentia vero et iuventus et gravitas, id est, ab Abraham usque ad David, et inde usque ad transmigrationem in Babyloniam, et inde usque ad adventum Domini, quattuor denis generationibus figurantur, septenario geminato ad eamdem rationem utriusque sexus, cum quinario, qui est in sensibus corporis, actio et cognitio addita fuerit. Senectus autem solet etiam tantum tenere temporis, quantum reliquae omnes aetates. Nam cum a sexagesimo anno senectus dicatur incipere, et possit humana vita usque ad centum viginti annos pervenire, manifestum est solam senectutem posse tam longam esse quam omnes priores aetates. Aetas igitur ultima generis humani, quae incipit a Domini adventu usque ad finem saeculi, quibus generationibus computetur incertum est. Et hoc utiliter latere Deus voluit, sicut in Evangelio scriptum est 73, et Apostolus attestatur dicens diem Domini tamquam furem nocte esse venturum 74. Sed tamen sexta aetate visitatum esse genus humanum humili Domini adventu superius distinctis generationibus edocetur. Qua visitatione incipit manifestari prophetia, quae superioribus quinque aetatibus latebat. Cuius prophetiae personam quoniam Iohannes gestabat, ut supra dictum est, ideo ex senibus parentibus nascitur, tamquam senescente saeculo prophetia illa innotescere incipiat, et quinque mensibus se occultat mater eius, sicut scriptum est: Occultabat se Elisabeth mensibus quinque 75. Sexto autem mense visitatur a Maria matre Domini, et exultat infans in utero, tamquam primo adventu Domini, quo in humilitate dignatus est apparere, prophetia manifestari incipiat, sed tamquam in utero, id est, nondum tam evidenter, ut omnes sicut in luce manifestam esse fateantur, quod futurum credimus secundo adventu Domini, quo in claritate venturus est, cuius adventus praecursor speratur Helias, sicut huius Ioannes fuit. Et ideo dicitur a Domino: Helias iam venit, et multa ei homines fecerunt; et, si vultis scire, ipse est Iohannes Baptista, qui venturus est76. Quia in eodem spiritu et in eadem virtute, tamquam praecedentis praeconis officio, et hic iam venit et ille venturus est. Propterea et istum Ioannem per spiritum, quo pater eius vates impletus est, dicitur praecursorem Domini futurum in spiritu et virtute Heliae 77. Peractis autem Maria cum Elisabeth mensibus tribus discedit78. Quo numero mihi videtur significari fides Trinitatis et Baptisma in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti, quo per humilem Domini adventum genus humanum imbuitur et futuro adventu claritatis eius excolitur. - De decem virginibus Inter parabolas a Domino dictas solet quaerentes multum exercere ista quae de decem virginibus posita est. Et multi quidem hinc multa senserunt quae non sint praeter fidem; sed quomodo partibus eius omnibus conveniat expositio, id elaborandum est. Legi etiam in quadam Scriptura ex earum genere quae apocryphae nominantur quod non sit contra catholicam fidem, sed huic loco mihi minus congruere visum est, consideranti omnes huius similitudinis partes. De qua tamen expositione temere nihil audeo iudicare, ne forte non eius inconvenientia mihi angustias fecerit, sed mea tarditas eius convenientiam non invenerit. Quid autem mihi videatur non absurde hoc loco accipi, quantum potero breviter et diligenter exponam. Interrogatus igitur Dominus noster secreto a discipulis de consummatione saeculi inter multa alia quae locutus est hoc quoque dixit: Tunc simile aestimabitur regnum caelorum decem virginibus, quae acceperunt lampades suas et venerunt obviam sponso. Quinque autem ex eis erant fatuae et quinque prudentes. Sed quinque fatuae acceptis lampadibus suis non sumpserunt oleum secum; prudentes autem acceperunt oleum secum in vasis suis cum lampadibus. Tardante autem sponso, dormierunt omnes. Media autem nocte clamor factus est: Ecce sponsus venit, surgite obviam ei. Tunc surrexerunt illae virgines, et aptaverunt lampades suas. Et dixerunt illae stultae ad sapientes: Date nobis de oleo vestro, quia lampades nostrae extinguuntur. Responderunt autem sapientes dicentes: Ne forte non sufficiat nobis et vobis; ite potius ad vendentes et emite vobis. Et dum eunt emere venit sponsus, et quae paratae erant intraverunt cum eo ad nuptias, et clausa est ianua. Novissime autem veniunt reliquae virgines dicentes: Domine, Domine, aperi nobis. At ille respondens ait: Amen dico vobis, nescio vos. Vigilate ergo, quia nescitis diem neque horam 79. Decem utique virginum quod quinque admittuntur quinque excluduntur, bonorum et malorum discretionem significat. Quapropter si virginitatis nomen honorabile est, cur receptis exclusisque commune est? Deinde quid sibi vult numerus in utraque parte quinarius? Quid autem significat oleum? Mirum videtur quod sapientes petentibus non communicant, cum et invidere fas non sit eas quae ita perfectae sunt, ut a sponso recipiantur, quo nomine nullo dubitante Dominus Iesus Christus significatur, et misericordes esse oporteat ad praestandum ex eo quod habent, praescribente illa sententia eiusdem Domini dicentis: Omni poscenti te, tribue 80. Quid est, autem quod possit dando non sufficere utrisque? Haec maxime augent quaestionis difficultatem; quamquam et cetera diligenter considerata, ut omnia in unam rationem concurrant, nihilque in unam partem dicatur quod impediat aliam, magna cautio est adhibenda. Videntur itaque mihi quinque virgines significare quinquepartitam continentiam a carnis illecebris. Continendus est enim animi appetitus a voluptate oculorum, a voluptate aurium, a voluptate olfaciendi, gustandi, tangendi. Sed quia ista continentia partim coram Deo fit, ut illi placeatur in interiore gaudio conscientiae, partim coram hominibus, tantum ut gloria humana capiatur, quinque dicuntur sapientes et quinque stultae, utraeque tamen virgines, quia utraeque continentes, quamvis diverso fomite gaudeant. Lampades autem sunt, quia manibus gestantur, opera quae secundum istam continentiam fiunt. Dictum est autem: Luceant opera vestra coram hominibus 81. Omnes vero acceperunt lampades suas et venerunt obviam sponso 82. Intellegendum est ergo Christi nomine censeri de quibus agitur; non enim possunt qui Christiani non sunt sponso Christo venire obviam. Sed quinque fatuae acceptis lampadibus suis, non sumpserunt oleum secum 83. Multi enim, quamvis de Christi bonitate plurimum sperent gaudium tamen non habent, dum continenter vivunt, nisi in laudibus hominum. Non ergo habent oleum secum. Nam ipsam laetitiam oleo significari arbitror. Propterea unxit te, inquit, Deus, Deus tuus oleo exultationis 84. Qui autem non propterea gaudet, quia Deo intrinsecus placet, non habet oleum secum. Prudentes autem acceperunt oleum secum in vasis cum lampadibus suis 85, id est, laetitiam bonorum operum in corde atque conscientia posuerunt. Sic et Apostolus monet: Probet autem se homo, inquit, et tunc in semet ipso habebit gloriam et non in altero 86. Tardante autem sponso dormierunt omnes 87, quia ex utroque genere continentium hominum, sive eorum qui coram Deo exultant, sive eorum qui in laudibus hominum adquiescunt, moriuntur hoc intervallo temporis donec sub adventu Domini fiat resurrectio mortuorum. Media autem nocte, id est, nullo sciente aut sperante; quippe cum ipse Dominus dicat: De die autem illa et hora nemo scit 88, et Apostolus: Dies Domini tamquam fur in nocte ita veniet 89, ex quo significatur eum penitus latere, cum venerit: Clamor factus est: Ecce sponsus venit, surgite obviam ei 90. In ictu oculi et in novissima tuba omnes resurgemus 91. Ergo surrexerunt omnes virgines illae, et aptaverunt lampades suas 92, id est, rationes reddendas operum suorum. Oportet enim nos exhiberi ante tribunal Christi, ut illic recipiat unusquisque quod gessit in corpore, sive bonum sive malum 93. Et dixerunt stultae ad sapientes: Date nobis de oleo vestro, quia lampades nostrae extinguuntur 94. Quorum enim facta aliena laude fulciuntur, eadem subtracta deficiunt; et de consuetudine id semper inquirunt, unde gaudere animus solet. Itaque hominum, qui corda non vident, testimonium volunt habere apud Deum, qui cordis inspector est. Sed quid responderunt sapientes? Ne forte non sufficiat nobis et vobis 95. Unusquisque enim pro se rationem reddet, nec alieno testimonio quisquam adiuvatur apud Deum, cui secreta cordis apparent; et vix sibi quisque sufficit, ut ei testimonium perhibeat conscientia sua. Quis enim gloriabitur mundum se habere cor 96? Inde est quod Apostolus dicit: Mihi minimum est, ut a vobis iudicer aut ab umano die, sed neque me ipsum iudico 97. Quapropter cum de se ipso quisque aut non omnino aut vix possit veram ferre sententiam, quomodo potest de alio iudicare, cum sciat nemo quid agatur in homine nisi spiritus hominis 98? Ite magis ad vendentes et emite vobis. Non consilium dedisse putandae sunt, sed crimen earum ex obliquo commemorasse. Vendunt enim oleum adulatores, qui sive falsa sive ignorata laudando animas in errorem mittunt, et eis vana gaudia tamquam fatuis conciliando aliquam de his mercedem sive ciborum sive pecuniae sive honoris sive alicuius commodi temporalis accipiunt, non intellegentibus quod dictum est: Qui vos felices dicunt, in errorem vos mittunt 99. Melius est autem obiurgari a iusto quam a peccatore laudari. Emendabit me, inquit, iustus in misericordia et arguet me; oleum autem peccatoris non impinguet caput meum100. Ite ergo ad vendentes et emite vobis, id est, videamus nunc, quid vos adiuvant qui vobis laudes vendere consuerunt et vos in errorem inducere, ut non coram Deo, sed ab hominibus gloriam quaereretis. Euntibus autem illis emere venit sponsus, id est, inclinantibus se illis in ea quae foris sunt et solita gaudia requirentibus, quia gaudia interna non noverant, venit ille qui iudicat, et quae paratae erant, id est, quibus bonum coram Deo testimonium conscientia perhibebat, intraverunt cum eo ad nuptias 101, id est, ubi munda anima puro et perfecto sempiternoque Dei verbo fecundanda copulatur. Et clausa est ianua, id est, receptis illis qui sunt in angelicam vitam immutati. Omnes enim resurgemus, inquit, sed non omnes immutabimur 102: clausus est aditus ad regnum caelorum. Non enim post iudicium patet precum aut meritorum locus. Novissime autem veniunt reliquae virgines dicentes: Domine, Domine, aperi nobis 103. Non dictum est quod emerint oleum, et ideo intellegendae sunt nullo iam remanente de alienis laudibus gaudio in angustiis et magnis afflictionibus redire ad implorationem Dei; sed magna est eius severitas post iudicium cuius ante iudicium ineffabilis misericordia praerogata est. Itaque respondens ait: Amen dico vobis quod nescio vos 104, ex illa scilicet regula, qua non habet ars Dei, hoc est sapientia Dei, ut intrent in gaudium eius qui non coram Deo, sed ut placerent hominibus visi sunt aliquid secundum praecepta eius operari; atque ita concludit: Vigilate ergo, quia nescitis diem neque horam 105, non modo illius ultimi temporis, quo venturus est sponsus, sed suae quisque dormitionis diem et horam nescit. Quisquis autem paratus est usque ad somnum, id est, usque ad mortem quae omnibus debetur, paratus invenietur etiam, cum illa vox media nocte sonuerit, qua omnes evigilaturi sunt. Quod vero sponso dixit obviam venire virgines, sic intellegendum puto, ut ex ipsis virginibus constet ea quae dicitur sponsa, tamquam si omnibus Christianis in Ecclesiam concurrentibus filii ad matrem concurrere dicantur, cum ex ipsis filiis congregatis constet ea quae dicitur mater. Nunc enim desponsata est Ecclesia, et virgo est ad nuptias perducenda, id est, cum se continet a corruptione saeculari; illo autem tempore nubet, quo universa mortalitate praetereunte immortali coniunctione fetatur. Desponsavi, inquit, vos uni viro virginem castam exhibere Christo 106. Vos, inquit, virginem, a plurali ad singularem concludens. Ideo et virgines dici possunt et virgo. Cur autem quinque dictae sint, ut mihi videtur, expositum est. Sed videmus nunc in aenigmate, tunc autem facie ad faciem 107; et nunc ex parte, tunc autem ex toto. Ipsum autem in aenigmate et ex parte nunc in Scripturis aliquid cernere, quod tamen sit secundum catholicam fidem ex illo pignore contingit, quod accepit virgo Ecclesia humili adventu sponsi sui, cui illo ultimo adventu, cum veniet in claritate, nuptura est, cum iam facie ad faciem contuebitur. Dedit enim nobis pignus Spiritum Sanctum, sicut dicit Apostolus108. Et ideo ista expositio nihil certum intuetur, nisi ut secundum fidem sit, neque aliis praeiudicat, quae nihilo minus secundum fidem esse potuerint. - De die autem illo et hora nemo scit, neque angeli caelorum, neque Filius hominis nisi Pater solus 109 Sicut scire Deus dicitur etiam cum scientem facit, sicut scriptum est: Tentat vos Dominus Deus vester, ut sciat si diligitis eum 110. Non enim sic dictum est, quasi nesciat Deus, sed ut ipsi sciant, quantum in Dei dilectione profecerint, quod nisi tentationibus quae accidunt non plene ab hominibus agnoscitur; et ipsum tentat pro eo positum est, quod tentari sinit. Sic et cum dicitur nescire aut pro eo dicitur quod non approbat, id est, in disciplina et doctrina sua non agnoscit, sicut dictum est: Nescio vos 111, aut pro eo quod utiliter nescientes facit, quod scire inutile est. Ideo bene accipitur et quod dictum est solum scire Patrem sic dictum esse quia facit Filium scire, et quod dictum est nescire Filium sic dictum esse quia facit nescire homines, id est, non eis prodit quod inutiliter scirent. - De eo quod scriptum est in Evangelio, turbas Dominum in monte pavisse de panibus quinque Quinque panes hordeacei, quibus in monte Dominus turbas pavit, significant veterem legem, sive quia nondum spiritalibus, sed adhuc carnalibus data est, id est, quinque corporis sensibus deditis, nam et ipsae turbae quinque milia hominum fuerunt 112, sive quia per Moysen lex ipsa data est; Moyses enim quinque libros scripsit. Et quod hordeacei erant panes, bene significant vel ipsam legem, quae ita data erat, ut in ea vitale animae alimentum corporalibus sacramentis obtegeretur; hordei enim medulla tenacissima palea tegitur, vel ipsum populum nondum expoliatum carnali desiderio, quod tamquam palea cordi eius inhaerebat, id est, nondum corde circumcisum, ita ut nec tritura tribulationum, cum per deserta quadraginta annis duceretur, intellectu revelato carnalia integumenta deponeret, sicut neque hordeum areae tritura illo paleari tegmine exuitur. Itaque illi populo congruenter lex talis data est. Duo autem pisces, qui saporem suavem pani dabant, duas illas personas videntur significare, quibus populus ille regebatur, ut per eas consiliorum moderamen acciperet, regiam scilicet et sacerdotalem, ad quas etiam sacrosancta illa unctio pertinebat. Quarum officium erat procellis ac fluctibus popularibus numquam frangi atque corrumpi, et violentas turbarum contradictiones tamquam adversantes undas saepe disrumpere, interdum eis custodita sua integritate cedere, prorsus more piscium tamquam in procelloso mari, sic in turbulenta populi administratione versari. Quae tamen duae personae Dominum nostrum praefigurabant; ambas enim solus ille sustinuit, et non figurate, sed proprie solus implevit. Nam et rex noster est Iesus Christus, qui nobis pugnandi et vincendi demonstravit exemplum, in carne mortali peccata nostra suscipiens, tentationibus inimici neque illecebrosis neque terribilibus cedens, postremo exuens se carnem, principatus et potestates expolians fiducialiter et triumphans eas in semet ipso 113. Itaque ipso duce ab oneribus et laboribus huius peregrinationis nostrae tamquam ab Aegypto liberamur, et persequentia nos peccata sacramento baptismatis nobis evadentibus obruuntur; et quamdiu in spe sumus eius promissionis quam nondum videmus, tamquam per deserta ducimur consolante nos in Sanctis Scripturis verbo Dei sicut illos manna de caelo. Eodem ipso duce in Ierusalem caelestem tamquam in terram promissionis introduci nos posse praesumimus, et in aeternum ibi regnante ipso et custodiente servari. Ita Dominus noster Iesus Christus rex noster ostenditur. Ipse est etiam sacerdos noster in aeternum secundum ordinem Melchisedech 114, qui se ipsum obtulit holocaustum pro peccatis nostris, et eius sacrificii similitudinem celebrandam in suae passionis memoriam commendavit, ut illud quod Melchisedech obtulit Deo 115 iam per orbem terrarum in Christi Ecclesia videamus offerri. Ergo quoniam rex noster peccata nostra suscepit, ut nobis pugnandi et vincendi demonstraret exemplum, eorundem peccatorum susceptionem regiamque personam Mattheus evangelista significans, generationem eius quae est secundum carnem ab Abraham suscipiens, qui pater est populi fidelis, et successionem prolis deorsum versus enumerans pervenit ad David, in quo regni stabilimentum manifestissimum apparet, atque inde per Salomonem, natum de illa in qua pater eius peccaverat, stirpem regiam prosecutus usque ad Domini generationem perducit 116. Lucas vero alius evangelista, quoniam et ipse generationem Domini quae secundum carnem est, sed in sacerdotali persona explicandam suscepit, ad quam personam pertinet mundatio et abolitio peccatorum, non a principio libri sicut Matthaeus, sed ab illo loco ubi baptizatus est Iesus, ubi peccatorum nostrorum mundationem praefiguravit, incipit parentum eius originem gradatim prosequi, neque deorsum versus sicut ille qui eum ad susceptionem peccatorum tamquam descendentem ostendebat, sed sursum versus tamquam is qui eum post abolitionem peccatorum tamquam ascendentem insinuabat, nec eos parentes, quos ille nominans 117. Alia enim erat origo sacerdotalis, quae per unum ex filiis David, sicuti assolet, de tribu sacerdotali matrimonium sortientem effecerat, ut Maria de utraque tribu, id est, de regia et de sacerdotali, cognationem duceret. Nam et quando censiti sunt Ioseph et Maria, scriptum est eos fuisse de domo, id est, de genere David 118. Et Elisabeth, quae nihilo minus cognata Mariae scribitur, erat de tribu sacerdotali 119. Sicut autem Matthaeus, qui tamquam descendentem ad suscipienda peccata nostra regem Christum insinuat, per Salomonem a David descendit, quia Salomon de illa in qua David peccaverat natus est, ita Lucas, qui tamquam ascendentem post abolitionem peccatorum sacerdotem Christum insinuat, per Nathan ascendit ad David quia Nathan propheta missus erat, cuius correptione David ipsius peccati abolitionem poenitendo impetravit 120. Itaque posteaquam transiit Lucas personam David non dissonat a Matthaeo in nominibus generationum. Nam eos nominat ascendens a David usque ad Abraham, quos ille descendens ab Abraham usque ad David. A David enim in duas familias, regiam et sacerdotalem, origo illa distributa est, quarum duarum familiarum, sicut dictum est, regiam descendens Matthaeus, sacerdotalem ascendens Lucas secutus est, ut Dominus noster Iesus Christus, rex et sacerdos noster, et cognationem duceret de stirpe sacerdotali, et non esset tamen de tribu sacerdotali, hoc est de tribu Levi, sed esset de tribu Iuda, hoc est de tribu David, ex qua tribu nemo intendit altari. Ideo et filius David maxime dicitur secundum carnem quia et Lucas ascendens et Matthaeus descendens in David sibi obviam facti sunt. Oportebat enim ut evacuaturus sacrificia quae secundum ordinem Aaron in Levitico sacerdotio fiebant non esset de tribu Levi, ne ad ipsam tribum et ad ipsum sacerdotium, quod temporaliter umbra erat futuri, pertinere videretur mundatio peccatorum, quam Dominus oblatione holocausti sui, quod in veteri sacerdotio figurabatur, implevit. Et holocausti eius imaginem ad memoriam passionis suae in Ecclesia celebrandam dedit, ut esset sacerdos in aeternum, non secundum ordinem Aaron, sed secundum ordinem Melchisedech 121. Cuius rei sacramentum diligentius adhuc considerari potest; sed propter duos pisces, in quibus duas personas, regiam et sacerdotalem, figuratas esse diximus, hactenus hinc tractatum esse sufficiat. Quod autem super fenum turba illa discubuit, significat eos qui Testamentum Vetus acceperant, quia regnum eis temporale et Ierusalem temporalis promittebatur, in spe carnali collocatos fuisse; omnis enim caro fenum, et claritas hominis ut flos feni 122. Quod autem de reliquiis fragmentorum duodecim cofini bucellarum repleti sunt, significat de ipsius legis adapertione et disputatione, quam Iudaei reliquerant et deseruerant, repletos fuisse discipulos Domini, in quibus duodenarius numerus principatum tenet. Nondum enim erat scriptura Novi Testamenti, quando Dominus quasi frangendo et aperiendo quod durum et clausum erat in lege discipulos implevit, cum eis post resurrectionem aperuit Scripturas veteres, incipiens a Moyse et omnibus prophetis, interpretans illis in omnibus Scripturis quae de ipso erant. Nam et tunc eum duo illorum in panis fractione cognoverunt 123. Et ideo secunda pastio populi, quae de septem panibus facta est, ad Novi Testamenti praedicationem recte intellegitur pertinere. Non enim ab aliquo evangelista dictum est quod isti panes hordeacei fuerint, sicut de illis quinque dixit Iohannes. Haec ergo pastio de panibus septem ad gratiam pertinet Ecclesiae, quae notissima illa septenaria Sancti Spiritus operatione cognoscitur. Et ideo non hic duo pisces fuisse scribuntur sicut in veteri lege, ubi duo soli unguebantur, rex et sacerdos, sed pauci pisces, id est, qui primi Domino Iesu Christo crediderunt, et in eius nomine uncti sunt, et missi ad praedicationem Evangelii, et ad sustinendum turbulentum mare huius saeculi, ut pro ipso magno pisce, id est, pro Christo, legatione fungerentur, sicut Paulus apostolus dicit 124. Neque in ipsa turba quinque milia hominum fuerunt sicut illic, ubi carnales legem accipientes, id est, quinque carnis sensibus dediti significantur, sed quattuor milia potius, quo numero significantur spiritales propter quattuor animi virtutes, quibus in hac vita spiritaliter vivitur, prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam. Quarum prima est cognitio rerum appetendarum et fugiendarum, secunda refrenatio cupiditatis ab his quae temporaliter delectant, tertia firmitas animi adversus ea quae temporaliter molesta sunt, quarta quae per ceteras omnes diffunditur, dilectio Dei et proximi. Sane et ibi quinque milia et hic quattuor milia exceptis mulieribus et pueris fuisse memorantur 125, quod mihi videtur ad hoc pertinere, ut intellegamus et in populo Veteris Testamenti fuisse quosdam infirmos ad implendam iustitiam quae secundum legem est, in qua iustitia apostolus Paulus sine querela conversatum se esse dicit 126, fuisse item alios qui facile seducerentur in cultum idolorum. Quae duo genera, id est, infirmitatis et erroris, mulierum et puerorum nominibus figurata sunt. Infirmus est enim sexus mulierum ad actionem et facilis ad lusum pueritia. Quid autem lusui puerili tam simile est quam idola colere, quando et Apostolus ad hoc retulit hoc genus superstitionis, cum ait: Neque idolis serviamus quemadmodum quidam eorum, sicut scriptum est: Sedit populus manducare et bibere et surrexerunt ludere 127? Mulieribus ergo similes erant qui in laboribus exspectationis, quo usque ad promissa Dei pervenirent, non viriliter perseverantes tentaverunt Deum, pueris autem qui sederunt manducare et bibere et surrexerunt ludere. Non solum autem ibi, sed etiam in populo Novi Testamenti qui non perdurant occurrere in virum perfectum 128 vel infirmitate virium vel mentis levitate mulieribus et pueris comparandi sunt. Nam illis dicitur: Si tamen initium substantiae eius usque in finem firmum retineamus 129, illis autem: Nolite pueri effici sensibus, sed malitia infantes estote, ut sensibus perfecti sitis 130. Et ideo neque in Veteri neque in Novo Testamento tales admittuntur ad numerum; sed sive ibi quinque milia sive hic quattuor milia, exceptis mulieribus et pueris fuisse dicuntur 131. Quamvis vero et illic et hic propter ipsum Christum, qui assidue in Scripturis mons appellatur, congruenter in monte uterque populus pasceretur, hic tamen non in feno discumbitur sed in terra. Ibi enim celsitudo Christi propter carnales homines et Ierusalem terrenam carnali spe et desiderio tegitur, hic autem remota omni cupiditate carnali convivas Novi Testamenti spei permanentis firmamentum tamquam ipsius montis soliditas, nullo feno interposito continebat. Et quoniam rectissime dicit Apostolus: Prius autem quam veniret fides, sub lege custodiebamur 132; hoc significare videtur et Dominus, cum dicit de his quos quinque panibus pasturus erat: Non opus habent ire; sed date illis vos manducare 133. Sub his enim verbis figuraliter tamquam custodiendi detinentur, cum hoc admonuissent discipuli, ut dimitteret eos. Huius vero turbae, quae ad septem panes pertinet, ultro misereri se dicit, quod iam tertius dies esset, ex quo ei ieiuni adhaesissent. In toto enim saeculo generis humani tertium tempus est, quo fidei christianae gratia data est; primum est ante legem, secundum sub lege, tertium sub gratia; et quoniam quartum adhuc restat, quo ad plenissimam pacem Ierusalem caelestis venturi sumus, quo tendit quisquis recte credit in Christum, propterea se dicit turbam illam reficere Dominus, ne deficiant in via. Ista enim dispensatio, qua nobis Dominus temporaliter et visibiliter in homine apparere dignatus est et dedit nobis pignus Spiritum Sanctum, cuius operatione septenaria vegetaremur, apostolica auctoritate quasi paucorum piscium sapore coniuncto: haec ergo dispensatio quid aliud agit, nisi ut ad palmam supernae vocationis sine defectu virium pervenire possimus? Per fidem enim ambulamus non per speciem 134. Et ipse apostolus Paulus nondum se dicit comprehendisse regnum Dei: Sed ea quae retro sunt oblitus, in ea quae ante sunt extentus, secundum intentionem sequor, inquit, ad palmam supernae vocationis. Verumtamen in quod pervenimus, in eo ambulemus 135, quia tertio die Domino adhaerentes et ab illo pasti non deficiemus in via. Etiam hic sane perveniri ad comedendi finem non potuit, sed relictae sunt escae. Non enim frustra de futuro dictum est: Putas veniet Filius hominis et inveniet fidem super terram? 136 Et credo ita futurum propter mulieres et pueros. Sed tamen reliquiae fragmentorum septem sportas impleverunt, ad quas Ecclesia septiformis, quae in Apocalypsi 137 etiam describitur, pertinet, id est, omnis qui perseveraverit usque in finem. Ille enim qui dixit: Putas veniet Filius hominis et inveniet fidem super terram?, significavit quidem in extremo convivii relinqui posse et deseri escas suas, sed quoniam ipse item dixit: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit 138, significavit non defuturam Ecclesiam, quae septenario numero eosdem septem panes abundantius recipiat, et latitudine cordis quae ipsam perseverantiam in sportis videtur significare contineat. - Ad id quod scriptum est in Evangelio: Quod baptizabat Iesus plures quam Ioannes, quamvis ipse non baptizaret sed discipuli eius 139 Quaeritur utrum qui baptizati sunt illo tempore, quo scriptum est Dominum per discipulos suos baptizasse plures quam Iohannes, acceperint Spiritum Sanctum; alio enim loco Evangelii sic dicitur: Spiritus enim nondum erat datus, quia Iesus nondum erat clarificatus140. Et facillime quidem ita respondetur, quod Dominus Iesus, qui etiam mortuos suscitabat, poterat neminem illorum mori sinere, donec post eius clarificationem, id est, resurrectionem a mortuis et ascensionem in caelum, acciperent Spiritum Sanctum. Sed occurrit animo latro ille, cui dictum est: Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso 141, qui nec ipsum baptismum acceperat. Quamquam Cornelius et qui cum eo ex Gentibus crediderant Spiritum Sanctum etiam priusquam baptizarentur acceperint 142; non tamen video quomodo et ille latro sine Spiritu Sancto dicere potuerit: Domine, memento mei, cum veneris in regnum tuum 143; nemo enim dicit Dominus Iesus, ait Apostolus, nisi in Spiritu Sancto 144. Cuius fidei fructum Dominus ipse monstravit dicens: Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. Quomodo ergo ineffabili potestate dominantis Dei atque iustitia deputatum est etiam baptismum credenti latroni, et pro accepto habitum in animo libero quod in corpore crucifixo accipi non poterat, sic etiam Spiritus Sanctus latenter dabatur ante Domini clarificationem; post manifestationem autem divinitatis eius manifestius datus est. Et hoc dictum est: Spiritus autem nondum erat datus, id est, nondum sic apparuerat, ut omnes eum datum esse faterentur, sicut etiam Dominus nondum erat clarificatus inter homines, sed tamen clarificatio eius aeterna numquam esse destitit, sicut et adventus eius ea ipsa dicitur demonstratio in carne mortali, nam illuc venit ubi erat, quia in sua propria venit, et in hoc mundo erat, et mundus per eum factus est 145. Sicut ergo Domini adventus intellegitur demonstratio corporalis, et tamen ante hanc demonstrationem ipse in omnibus prophetis sanctis tamquam Dei Verbum et Dei Sapientia locutus est, sic et adventus Spiritus Sancti demonstratio Spiritus Sancti est ipsis etiam oculis carneis, quando visus est ignis divisus super eos et coeperunt linguis loqui 146. Nam si non erat in hominibus Spiritus Sanctus ante Domini visibilem clarificationem, quomodo potuit dicere David: Et Spiritum Sanctum tuum ne auferas a me 147; aut quomodo impleta est Elisabeth et Zacharias vir eius ut prophetarent, et Anna et Simeon, de quibus omnibus scriptum est quod impleti Spiritu Sancto illa quae in Evangelio legimus 148 dixerint? Ut autem quaedam latenter, quaedam vero per visibilem creaturam visibiliter Deus operetur, pertinet ad gubernationem providentiae, qua omnes divinae actiones locorum temporumque ordines distinctione pulcherrima peraguntur, cum ipsa divinitas nec teneatur nec migret locis, nec tendatur varieturve temporibus. Quomodo autem ipse Dominus secum habebat utique Spiritum Sanctum in ipso homine quem gerebat, quando ut baptizaretur venit ad Iohannem, et tamen, posteaquam baptizatus est, descendere in eum columbae specie Spiritus Sanctus visus est 149, sic intellegendum est ante manifestum et visibilem adventum Spiritus Sancti quoscumque sanctos eum latenter habere potuisse. Ita sane hoc diximus, ut intellegamus etiam ipsa visibili demonstratione Spiritus Sancti, qui adventus eius dicitur, ineffabili vel etiam incogitabili modo largius in hominum corda plenitudinem eius infusam. - De Verbo In principio erat Verbum 150. Quod graece dicitur latine et rationem et verbum significat. Sed hoc loco melius verbum interpretamur, ut significetur non solum ad Patrem respectus, sed ad illa etiam quae per Verbum facta sunt operativa potentia. Ratio autem, et si nihil per illam fiat, recte ratio dicitur. - De muliere Samaritana 151 Evangelica sacramenta in Domini nostri Iesu Christi dictis factisque signata non omnibus patent; et ea nonnulli minus diligenter minusque sobrie interpretando afferunt plerumque pro salute perniciem et pro cognitione veritatis errorem. Inter quae illud est sacramentum quod scriptum est Dominum hora diei sexta venisse ad puteum Iacob, fessumque ab itinere sedisse, et a muliere Samaritana potum petisse, et cetera quae in eodem Scripturarum loco discutienda et pertractanda dicuntur. De qua re id primum tenendum est quod in omnibus Scripturis summa vigilantia custodiri oportet, ut secundum fidem sit sacramenti divini expositio. Hora igitur diei sexta venit ad puteum Dominus noster. Video in puteo tenebrosam profunditatem. Admoneor ergo intellegere mundi huius infimas partes, id est, terrenas, quo venit Dominus Iesus hora sexta, id est, sexta aetate generis humani, tamquam senectute veteris hominis, quo iubemur exui, ut induamur novo qui secundum Deum creatus est 152. Nam sexta aetas senectus est; quoniam prima, infantia; secunda, pueritia; tertia, adolescentia; quarta, iuventus; quinta, gravitas. Veteris itaque hominis vita, quae secundum carnem temporali conditione peragitur, sexta aetate tamquam senectute concluditur. Qua senectute, ut dixi, humani generis Dominus noster creator nobis et reparator advenit, ut moriente scilicet vetere homine novum in se constitueret, quem exutum labe terrena in caelestia regna transferret. Ergo nunc puteus, ut dictum est, mundi huius terrenum laborem et errorem tenebrosa profunditate significat. Et quoniam exterior est homo vetus et novus interior; dictum est enim ab Apostolo: Et si exterior homo noster corrumpitur, sed interior renovatur de die in diem 153: rectissime omnino (quoniam omnia visibilia ad exteriorem hominem pertinent, quibus christiana disciplina renuntiat), hora sexta venit Dominus ad puteum, id est, medio die, unde iam incipit sol iste visibilis declinare in occasum, quoniam et nobis vocatis a Christo visibilium delectatio minuitur, ut invisibilium amore homo interior recreatus ad interiorem lucem, quae numquam occidit revertatur, secundum apostolicam disciplinam non quaerens quae videntur, sed quae non videntur; quae enim videntur temporalia sunt, quae autem non videntur aeterna 154. Quod autem fatigatus venit ad puteum infirmitatem carnis significat, quod sedit humilitatem, quia et imbecillitatem carnis pro nobis suscepit, et homo hominibus humiliter apparere dignatus est. De hac infirmitate carnis propheta dicit: Homo in plaga positus et sciens ferre imbecilitatem 155; de humilitate vero Apostolus loquitur dicens: Humiliavit se factus subditus usque ad mortem 156. Quamquam illud quod sedit, quoniam solent sedere doctores, possit alio intellectu non humilitatis modestiam, sed magistri demonstrare personam. Sed quaeri potest quare a muliere Samaritana, quae hydriae aqua implendae gratia venerat, bibere postulaverit cum ipse postea spiritalis fontis affluentiam se petentibus dare posse praedicaverit. Sed scilicet sitiebat Dominus mulieris illius fidem, quoniam Samaritana erat, et solet Samaria idolatriae imaginem sustinere; ipsi enim separati a populo Iudaeorum simulacris mutorum animalium, id est, vaccis aureis, animarum suarum decus addixerant, venerat autem Iesus Dominus noster, ut Gentium multitudinem, quae simulacris serviebat, ad munimentum fidei christianae et incorruptae religionis adduceret: Non enim est, inquit, sanis opus medicus sed male habentibus 157. Ergo eorum fidem sitit, pro quibus sanguinem fudit. Dixit ergo ad eam Iesus: Mulier, da mihi bibere 158. Et ut noveris quid sitiebat Dominus noster, post paululum veniunt discipuli eius, qui perrexerant in civitatem ut cibos emerent, et dicunt ei: Rabbi, manduca. Ille autem dixit eis: Ego habeo escam manducare, quam vos nescitis. Dicunt ergo discipuli eius ad alterutrum: Numquid aliquis ei attulit manducare? Dicit eis Iesus: Cibus meus est ut faciam voluntatem eius qui me misit, et ut perficiam opus eius 159. Numquid hic intellegitur alia voluntas Patris, qui eum misit, et opus eius, quod se perficere velle respondit, nisi ut nos ad fidem suam a pernicioso mundi errore converteret? Qualis est ergo cibus eius, talis et potus. Quapropter hoc in illa muliere sitiebat, ut faceret in ea voluntatem Patris, et perficeret opus eius. Sed carnaliter intellegens respondit: Tu cum sis Iudaeus, quomodo a me bibere petis, cum sim mulier Samaritana? Non enim coutuntur Iudaei Samaritanis. Cui Dominus noster dixit: Si scires donum Dei, et quis est qui dicit tibi: Da mihi bibere, tu magis petisses ab eo, et dedisset tibi aquam vivam160, ut hinc ei ostenderet non se talem aquam petisse, qualem ipsa intellexerat, sed quia ipse sitiebat fidem eius, eidem sitienti Spiritum Sanctum dare cupiebat. Hanc enim recte intellegimus aquam vivam quod est donum Dei, sicut ipse ait: Si scires donum Dei; et sicut idem Ioannes evangelista testatur alio loco dicens quod stabat Iesus et clamabat: Si quis sitit, veniat et bibat. Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre eius fluent aquae vivae161. Consequenter omnino: Qui credit in me, inquit, flumina de ventre eius fluent aquae vivae, quia primo credimus, ut haec dona mereamur. Haec ergo flumina aquae vivae, quae illi mulieri volebat dare, merces est fidei, quam prius in illa sitiebat. Cuius aquae vivae interpretationem ita subicit: Hoc autem dicebat, inquit, de Spiritu quem accepturi erant hi qui in eum credituri erant. Nondum autem erat Spiritus datus, quia Iesus nondum fuerat clarificatus 162. Hoc itaque donum Spiritus Sancti est, quod post suam clarificationem dedit Ecclesiae, sicut alia Scriptura dicit: Ascendens in alum captivam duxit captivitatem; dedit dona hominibus 163. Sed adhuc illa mulier carnaliter sapit; sic enim respondit: Domine, neque hauritorium habes et puteus altus est; unde mihi habes dare aquam vivam? Numquid tu maior es patre nostro Iacob, qui dedit nobis hunc puteum, et ipse ex eo bibit et filii eius et pecora eius? Nunc vero iam Dominus exponit quid dixerit. Omnis, inquit, qui biberit de aqua ista sitiet iterum; qui autem biberit de aqua quam ego dedero, non sitiet in sempiternum; sed aqua illa quam dedero fiet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam. Sed adhuc mulier prudentiam carnis amplectitur. Quid enim respondit? Domine, da mihi hanc aquam, ut neque sitiam, neque veniam huc haurire. Dicit ei Iesus: Vade, voca virum tuum et veni huc. Cum sciret eam virum non habere, cur hoc dixerit quaeritur. Namque cum mulier dixisset: Non habeo virum, dicit ei Iesus: Bene dixisti non habere te virum; quinque enim viros habuisti, et nunc quem habes non est tuus vir; hoc verum dixisti 164. Sed non sunt haec carnaliter accipienda, ne huic ipsi adhuc mulieri Samaritanae similes esse videamur. Sed de illo dono Dei si aliquid iam gustavimus, spiritaliter ista tractemus. Quinque viros quinque libros qui per Moysen ministrati sunt nonnulli accipiunt. Quod autem dictum est: Et nunc quem habes non est tuus vir 165, de se ipso Dominum dixisse intellegunt, ut iste sit sensus: Primo quinque libris Moysi quasi quinque viris servisti, nunc autem quem habes, id est, quem audis, qui loquitur tecum, non est tuus vir, quia nondum in eum credidisti. Sed quoniam nondum credens Christo adhuc utique illorum quinque virorum, id est, quinque librorum copulatione tenebatur, potest movere quomodo dici potuerit: Quinque viros habuisti, quasi nunc eos iam non haberet, cum adhuc utique ipsis subdita viveret. Deinde cum quinque libri Moysi nihil aliud quam Christum praedicent, sicut ipse ait: Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi; ille enim de me scripsit 166, quomodo potest intellegi a quinque illis libris recedere hominem, ut ad Christum transeat, cum ille qui credit in Christum non relinquendos quinque illos libros, sed spiritaliter intellegendos multo avidius amplectatur? Est ergo alius intellectus, ut quinque viri intellegantur quinque corporis sensus: unus qui ad oculos pertinet, quo lucem istam visibilem et quoslibet colores formasque corporum cernimus; alter est aurium, quo vocum et omnium sonorum momenta sentimus; tertius narium, quo varia odorum suavitate delectamur; quartus in ore gustus, qui dulcia et amara sentit et omnium saporum habet examen; quintus per totum corpus tangendo diiudicat calida et frigida, mollia et dura, lenia et aspera, et quidquid aliud est quod tangendo sentimus. Istis itaque carnalibus quinque sensibus prima hominis aetas imbuitur necessitate naturae mortalis, qua ita post peccatum primi hominis nati sumus, ut nondum reddita luce mentis carnalibus sensibus subditi carnalem vitam sine ulla veritatis intellegentia transeamus. Tales necesse est esse infantes et parvulos pueros, qui nondum possunt accipere rationem. Et quia naturales sunt isti sensus, qui primam aetatem regunt et Deo artifice nobis tributi sunt, recte dicuntur viri, id est, mariti tamquam legitimi, quoniam non eos error vitio proprio, sed Dei artificio natura contribuit. Cum autem quisque venerit ad eam aetatem, ut iam possit capax esse rationis, si veritatem statim comprehendere potuerit, non iam illis sensibus rectoribus utetur, sed habebit virum spiritum rationalem, cui sensus illos in famulatum redigat, servituti subiciens corpus suum, cum anima non iam viris quinque, id est, quinque corporis sensibus subdita est, sed verbum divinum habet legitimum virum, cui copulata et inhaerens, cum et ipse spiritus hominis haeserit Christo, quia caput viri Christus est 167, amplexu spiritali aeterna vita sine ullo separationis timore perfruetur. Quis nos enim separare poterit a caritate Christi? 168 Sed quoniam illa mulier errore tenebatur, quae significabat multitudinem saeculi vanis superstitionibus subiugari, post tempora illa quinque carnalium sensuum, quibus prima aetas, ut diximus, regitur, non eam verbum Dei acceperat in coniugium, sed complexu adulterino diabolus obtinebat. Itaque illi Dominus dicit videns eam esse carnalem, id est, carnaliter sapere: Vade, voca virum tuum et veni huc, id est, remove te ab affectione carnali, in qua nunc constituta es, unde non potes intellegere quae loquor; et voca virum tuum, id est, spiritu intellegentiae praesens esto. Est enim animae quasi maritus quodammodo spiritus hominis, qui animalem affectionem tamquam coniugem regit, non ille Spiritus Sanctus, qui cum Patre et Filio incommutabilis manet et dignis animis incommutabiliter datur, sed spiritus hominis, de quo Apostolus dicit: Nemo scit quid est in homine nisi spiritus hominis169. Nam ille Spiritus Sanctus, Spiritus Dei est, de quo iterum dicit: Sic et quae Dei sunt nemo scit nisi Spiritus Dei. Hic ergo spiritus hominis cum praesens est, id est, intus est, et se pietate subicit Deo, intellegit homo quae spiritaliter dicuntur; cum autem diaboli error tamquam absente intellectu in anima dominatur, adulter est. Voca ergo, inquit, virum tuum id est, spiritum qui est in te, quo potest homo intellegere spiritalia, si eum lux veritatis illustret; ipse adsit, cum loquor tibi, ut spiritalem aquam possis accipere. Et cum illa diceret: Non habeo virum; Bene, inquit, dixisti, quinque enim viros habuisti, id est, quinque sensus carnis te in prima aetate rexerunt, et nunc quem habes non est tuus vir 170, quia non est in te spiritus qui intellegit Deum, cum quo legitimum possis habere connubium, sed error diaboli potius dominatur, qui te adulterina contaminatione corrumpit. Et fortasse ut intellegentibus indicaret quinque memoratos corporis sensus quinque virorum nomine significari, post quinque carnales responsiones ista mulier sexta responsione nominat Christum. Nam prima eius responsio est: Tu cum sis Iudaeus, quomodo a me bibere petis? Secunda: Domine, neque hauritorium habes et puteus altus est. Tertia: Domine, da mihi hanc aquam, ut neque sitiam, neque veniam huic haurire. Quarta: Non habeo virum. Quinta: Video quia propheta es. Patres nostri in monte hoc adoraverunt. Nam et ista responsio carnalis est. Carnalibus enim datus fuerat locus terrenus ubi adorarent, spiritales autem in spiritu et veritate adoraturos Dominus dixit. Quod posteaquam locutus est, sexta mulier responsione Christum fatetur omnium istorum esse doctorem; dicit enim: Scio quia Messias veniet, qui dicitur Christus. Cum venerit, ipse nobis adnuntiabit omnia 171. Sed adhuc errat, quia eum quem venturum sperat venisse non videt. Verumtamen misericordia Domini nunc error iste tamquam adulter expellitur. Dicit enim ei Iesus: Ego sum qui tecum loquor. Quo audito illa non respondit, sed statim relicta hydria sua abiit in civitatem festinans, ut Evangelium et Domini adventum non tantum crederet, sed etiam praedicaret. Nec hoc quod relicta hydria discessit negligenter praetereundum est. Hydria enim fortasse amorem saeculi huius significat, id est, cupiditatem, qua sibi homines de tenebrosa profunditate, cuius imaginem puteus gerit, hoc est de terrena conversatione hauriunt voluptatem, qua percepta iterum in eius appetitum inardescunt, sicut de aqua illa qui biberit, inquit, sitiet iterum 172. Oportebat autem ut Christo credens saeculo renuntiaret, et relicta hydria cupiditatem saecularem se reliquisse monstraret, non solum corde credens ad iustitiam, sed etiam ad salutem ore confessura et praedicatura quod credidit 173. - De resurrectione Lazari 174 Quamquam secundum evangelicam historiam resuscitatum Lazarum plena fide teneamus, tamen et in allegoria significare aliquid non dubito; neque cum res factae allegorizantur, gestae rei fidem amittunt, sicut cum duorum filiorum Abrahae allegoriam Paulus exponit duo esse Testamenta 175. Numquid ideo aut Abraham non fuit, aut illos filios non habuit? Ergo et in allegoria accipiamus Lazarum in monumento animam terrenis peccatis obrutam, id est, omne humanum genus, quam alio loco Dominus ovem perditam significat propter quam liberandam relictis nonaginta novem in montibus descendisse se dicit 176. Quod autem interrogat dicens: Ubi eum posuistis?, vocationem nostram, quae fit in occulto, arbitror significare; praedestinatio enim nostrae vocationis occulta est. Cuius secreti signum est interrogatio Domini quasi nescientis, cum ipsi nesciamus; sicut dicit Apostolus: Ut cognoscam, sicut et cognitus sum 177; vel quod ignorare se peccatores alio loco Dominus ostendit dicens: Non novi vos 178, quod significabat Lazarus sepultus, quia in disciplina et praeceptis eius non sunt peccata. Huic interrogationi simile est illud in Genesi: Adam, ubi es? 179, quoniam peccaverat et se absconderat a facie Dei. Quam occultationem hic sepultura significat, ut peccantis habeat similitudinem moriens, sepultus absconditi a facie Dei. Auferte autem lapidem 180 quod ait, illos puto significare qui venientibus ad Ecclesiam ex Gentibus onus circumcisionis imponere volebant, contra quos multipliciter scribit Apostolus 181, vel eos qui in Ecclesia corrupte vivunt et offensioni sunt credere volentibus. Dicit illi Martha: Domine, iam quarta dies est et putet 182. Ultimum quattuor elementorum terra est, significat ergo putorem terrenorum peccatorum, id est, cupiditatum carnalium. Terra, enim, es, inquit Dominus Adae cum peccasset, et in terram ibis 183. Et sublato lapide exiit de monumento involutis manibus et pedibus, et facies eius tecta erat sudario. Quod autem exiit de monumento, animam significat recedentem a carnalibus vitiis, quod vero institis obvolutus hoc est quod etiam a carnalibus recedentes et mente servientes legi Dei, adhuc tamen in corpore constituti, alieni a molestiis carnis esse non possumus, dicente Apostolo: Mente servio legi Dei, carne autem legi peccati 184. Quod autem facies eius sudario tecta erat, hoc est quod in hac vita plenam cognitionem habere non possumus, sicut Apostolus dicit: Nunc videmus per speculum in aenigmate, postea autem facie ad faciem 185. Et quod dixit Iesus: Solvite eum et sinite ire 186, hoc est quod post hanc vitam auferuntur omnia velamenta, ut facie ad faciem videamus. Quantum autem intersit inter hominem quem Dei sapientia gestabat, per quem liberati sumus, et ceteros homines, hinc intellegitur quod Lazarus nisi exiens de monumento non solvitur, id est, etiam renata anima nisi resolutione corporis libera ab omni peccato et ignorantia esse non potest, quamdiu per speculum in aenigmate videt; Domini autem linteamina et sudarium, qui peccatum non fecit et nihil ignoravit, in monumento inventa sunt 187. Ipse enim solus in carne non tantum monumento non est oppressus, ut aliquod peccatum in eo inveniretur 188, sed nec linteis implicatus, ut eum aliquid lateret aut ab itinere retardaret. - De eo quod scriptum est: An ignoratis, fratres (scientibus enim legem loquor), quia lex dominatur homini, in quantum tempus vivit?, usque ad eum locum in quo scriptum est: Vivificabit et mortalia corpora vestra per inhabitantem Spiritum eius in vobis 189 Apostolus in hac similitudine in qua de viro et muliere loquitur, quoniam mulier tenetur lege viri, tria quaedam consideranda commendat: mulierem, virum et legem, mulierem scilicet subiugatam viro per vinculum legis, quo vinculo morte viri liberatur, ut cui vult nubat. Sic enim dicit: Mulier enim sub viro vivo marito vincta est legi, si autem mortuus fuerit vir eius, evacuata est a lege viri. Igitur vivente viro vocabitur adultera, si fuerit cum alio viro; si autem mortuus fuerit vir eius, liberata est a lege, ut non sit adultera, si fuerit cum alio viro 190. Huc usque similitudo est. Deinde incipit rem loqui, cui explanandae ac probandae similitudinem induxit. In qua etiam re tria similiter attendenda sunt: homo, peccatum, lex. Tamdiu enim dicit esse sub lege hominem, quamdiu vivit peccato; quemadmodum tamdiu mulier sub lege viri est, quamdiu vivit vir. Hoc autem peccatum hic intellegendum est, quod accessit per legem. Quod peccatum dicit supra modum esse, quoniam cum appareat esse peccatum, fit tamen et adiuncta praevaricatione cumulatur. Ubi enim non est lex, nec praevaricatio 191. Et hoc est quod dicit: Ut fiat supra modum peccator aut peccatum per mandatum 192. Quapropter legem, quamvis a peccando prohibeat, non tamen sic dicit datam, ut liberaret a peccato, sed ut demonstraret peccatum, cui serviens anima debet se ad gratiam liberatoris convertere, ut a peccato liberetur. Per legem enim cognitio peccati 193. Et alio loco dicit: Sed peccatum, ut appareat peccatum, per bonum mihi operatum est mortem 194. Ubi ergo non est gratia liberatoris, auget peccandi desiderium prohibitio peccatorum. Quod quidem ad hoc utile est, ut sentiat anima se ipsam non sufficere ad extrahendum se de servitute peccati atque hoc modo detumescente atque extincta omni superbia subdatur liberatori suo, sinceriterque homo dicat: Adhaesit anima mea post te195, quod est iam non esse sub lege peccati, sed in lege iustitiae. Lex peccati autem dicitur, non quia lex ipsa peccatum est, sed quia peccatoribus imponitur; ideo etiam lex mortis, quia stipendium peccati mors 196; aculeus mortis peccatum, virtus autem peccati lex 197. Peccando enim ad mortem labimur. Vehementius autem peccamus lege prohibente, quam si nulla lege prohiberemur. Accedente autem gratia, idipsum quod lex onerose iusserat, iam sine onere ac libentissime implemus. Lex ergo peccati et mortis, id est, quae imposita est peccantibus atque morientibus, iubet tantum ne concupiscamus, et tamen concupiscimus. Lex autem spiritus vitae, quae pertinet ad gratiam et liberat a lege peccati et mortis, facit ut non concupiscamus et impleamus iussa legis, non iam servi legis per timorem, sed amici per caritatem et servi iustitiae, unde illa lex promulgata est. Iustitiae autem non serviliter sed liberaliter serviendum est, id est, caritate potius quam timore. Ideoque verissime dictum est: Legem ergo evacuamus per fidem? Absit. Sed legem statuimus 198. Hoc enim efficit fides, quod lex iubet. Statuitur ergo lex per fidem. Quae fides si non sit, iubet tantum lex et non implentes iussa reos tenet, ut eos gementes et non valentes implere quae iussa sunt, ad gratiam liberatoris aliquando convertat. Cum ergo tria quaedam in illa similitudine videamus, mulierem, virum et legem, et rursum in hac re propter quam similitudo adhibita est tria, animam, peccatum et legem peccati, hoc solum diversum est, quod in illa similitudine vir moritur, ut nubat mulier cui volet et a lege viri solvatur, hic autem ipsa anima moritur peccato, ut nubat Christo. Cum autem moritur peccato, moritur etiam legi peccati. Itaque, ait, fratres mei, et vos mortui estis legi per corpus Christi, ut sitis alterius, qui ex mortuis resurrexit, ut fructificemus Deo. Cum enim essemus in carne, inquit, id est, carnalibus desideriis obstricti teneremur, passiones peccatorum, quae per legem sunt, operabantur in membris nostris, ut fructum ferrent morti 199. Aucta concupiscentia, quam lex prohibet, ubi non erat fides et ad cumulum peccatorum praevaricationis crimen adiectum quia ubi non est lex nec praevaricatio 200, has dicit passiones quae per legem sunt, operatas in membris nostris, ut fructum ferrent morti. Sub istis passionibus tamquam sub viro dominante agebat anima, antequam veniret gratia per fidem. His ergo passionibus moritur qui iam servit mente legi Dei, quamvis ipsae passiones nondum mortuae sint, quamdiu carne servit legi peccati. Restat ergo adhuc aliquid ei qui est sub gratia, quod eum non vincat nec captivum ducat, donec mortificetur totum quod consuetudine prava roboratum est; et inde corpus etiam nunc mortuum esse dicitur, quamdiu non perfecte servit spiritui. Continget autem ut perfecte serviat, cum fuerit et ipsum mortale corpus vivificatum. Ex quo comprehendimus quattuor esse differentias etiam in uno homine, quibus gradatim peractis in vita aeterna manebitur. Quia enim oportebat atque id iustum erat, ut posteaquam natura nostra peccavit, amissa beatitudine spiritali, quae paradisi nomine significatur, animales carnalesque nasceremur, prima est actio ante legem, secunda sub lege, tertia sub gratia, quarta in pace. Ante legem actio est, cum peccatum ignoramus et sequimur carnales concupiscentias. Sub lege est actio, cum iam prohibemur a peccato, et tamen eius consuetudine victi peccamus, quoniam nos nondum adiuvat fides. Tertia actio est, quando iam plenissime credimus Liberatori nostro, nec meritis nostris aliquid tribuimus sed eius misericordiam diligendo iam non vincimur delectatione consuetudinis malae, cum ad peccatum nos ducere nititur, sed tamen adhuc eam interpellantem patimur, quamvis ei non tradamur. Quarta est actio, cum omnino nihil est in homine quod resistat spiritui, sed omnia sibimet concorditer iuncta et connexa unum aliquid firma pace custodiunt, quod fiet mortali corpore vivificato, cum corruptibile hoc induerit incorruptionem, et mortale hoc induerit immortalitatem 201. Ad primam actionem demonstrandam ista testimonia interim occurrunt: Per unum hominem peccatum in hunc mundum intravit, et per peccatum mors, et sic per omnes homines pertransiit, in quo omnes peccaverunt. Usque ad legem enim peccatum in mundo fuit. Peccatum autem non deputabatur, cum lex non esset 202; et iterum: Sine lege enim peccatum mortuum est, ego autem vivebam aliquando sine lege 203. Quod enim hic dicit mortuum est, hoc est quod superius dicit non deputabatur, id est, latebat. Quod manifestat in consequentibus, ubi dicit: Sed peccatum ut appareat peccatum, per bonum mihi operatum est mortem 204, id est, per legem, quia bona est lex, si quis ea legitime utatur 205. Si ergo hic ait ut appareat peccatum, manifestum est quod superius ideo dicebat mortuum et non deputari, quia non apparebat, antequam lege prohibente ostenderetur. Ad secundam actionem ista testimonia conveniunt: Lex autem subintravit, ut abundaret delictum 206, accessit enim et praevaricatio, quae non erat, et illud quod iam commemoratum est: Cum enim essemus in carne, passiones peccatorum, quae per legem sunt, operabantur in membris nostris, ut fructum ferrent morti 207; et illud: Quid ergo dicemus? Lex peccatum est? Absit. Sed peccatum non cognovi nisi per legem; nam concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret: Non concupisces. Occasione autem accepta, peccatum per mandatum operatum est in me omnem concupiscentiam 208; et paulo post: Adveniente, inquit, mandato, peccatum revixit. Ego autem mortuus sum, et inventum est mihi mandatum, quod erat in vitam, hoc esse ad mortem. Peccatum enim occasione accepta per mandatum fefellit me, et per illud occidit 209. Quod ergo ait mortuus sum, vult intellegi mortuum me esse cognovi, quia iam etiam praevaricatione peccat qui videt per legem quid facere non debeat, et tamen facit; quod autem ait: Fefellit me peccatum occasione accepta per mandatum 210, sive quia suasio delectationis ad peccandum vehementior est, cum adest prohibitio, sive quia etiamsi quid homo fecerit secundum iussa legis, si adhuc non sit fides quae in gratia est, sibi hoc vult tribuere non Deo et superbiendo plus peccat. Sequitur ergo et dicit: Itaque lex quidem sancta, et mandatum sanctum et iustum et bonum. Quod ergo bonum est mihi factum est mors? Absit. Sed peccatum, ut appareat peccatum, per bonum mihi operatum est mortem, ut fiat super modum peccator aut peccatum delinquens per mandatum. Scimus autem quia lex spiritalis est, ego autem carnalis sum 211, id est, carni consentio nondum spiritali gratia liberatus, venundatus sub peccato 212, id est, peccans pretio temporalium voluptatum. Quod enim operor, ignoro 213, id est, non agnosco esse in praeceptis veritatis, ubi est vera scientia. Secundum hanc locutionem dicit Dominus peccatoribus: Non novi vos. Non enim eum aliquid latet; sed quia peccata non inveniuntur in regulis praeceptorum quas habet veritas, ideo ipsa veritas peccatoribus dicit: Non novi vos. Sicut enim tenebrae oculis non videndo, ita peccata mente ignorando sentiuntur. Ex ista locutione dictum arbitror in Psalmis: Delicta quis intellegit? 214 Non enim quod volo hoc ago, sed quod odi illud facio. Si autem quod nolo hoc ago, consentio legi quoniam bona est. Nunc autem iam non ego operor illud, sed id quod in me habitat peccatum. Scio enim quia non habitat in me, hoc est in carne mea, bonum. Velle enim adiacet mihi, perficere autem bonum non invenio. Non enim quod volo facio bonum, sed quod nolo malum hoc ago. Si autem quod nolo hoc facio, iam non ego operor illud, sed id quod habitat in me peccatum. Invenio ergo legem mihi volenti facere bonum, quoniam mihi malum adiacet. Condelector enim legi Dei secundum interiorem hominem:video autem aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meae, et captivantem me in lege peccati, quae est in membris meis 215. Huc usque sunt verba hominis sub lege constituti nondum sub gratia, qui etiamsi nolit peccare, vincitur a peccato. Invaluit enim consuetudo carnalis et naturale vinculum mortalitatis, quo de Adam propagati sumus. Imploret ergo auxilium qui sic positus est, et noverit suum fuisse quod cecidit, non suum esse quod surgit. Iam enim liberatus agnoscens gratiam liberatoris sui dicit: Miser ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? Gratia Dei per Iesum Christum Dominum nostrum 216. Et incipiunt iam verba dici hominis sub gratia constituti in actione quam tertiam demonstravimus, quae habet quidem reluctantem mortalitatem carnis, sed non vincentem atque captivantem ad consensionem peccandi. Sic enim dicit: Igitur ipse ego mente servio legi Dei, carne autem legi peccati. Nulla ergo condemnatio est nunc his qui sunt in Christo Iesu. Lex enim spiritus vitae in Christo Iesu liberavit me a lege peccati et mortis. Quod enim impossibile erat legi, in quo infirmabatur per carnem 217, id est, per desideria carnalia: ideo enim non implebatur lex, quia ipsius iustitiae nondum erat caritas, quae interiore delectatione teneret mentem, ne ad peccatum delectatione rerum temporalium traheretur. Ergo infirmabatur lex per carnem, id est, non efficiebat iustos deditos carni, sed Deus Filium suum misit in similitudinem carnis peccati 218. Non enim caro peccati erat, quae non de carnali delectatione nata erat, sed tamen inerat in ea similitudo carnis peccati, quia mortalis caro erat. Mortem autem non meruit Adam nisi peccato. Sed quid fecit Dominus? De peccato damnavit peccatum in carne 219, id est, suscipiendo carnem hominis peccatoris, et docendo quemadmodum viveremus, peccatum in ipsa carne damnavit, ut aeternorum caritate spiritus flagrans non duceretur captivus in consensionem libidinis. Ut iustitia, inquit, legis impleretur in nobis, qui non secundum carnem ambulamus, sed secundum spiritum 220. Itaque praecepta legis per caritatem impleta sunt, quae per timorem non poterant. Qui enim secundum carnem sunt, quae carnis sunt sapiunt, id est, carnalia bona pro summis bonis concupiscunt; qui autem secundum spiritum, quae sunt spiritus sentiunt. Prudentia enim carnis mors est; prudentia autem spiritus vita et pax, quia prudentia carnis inimica est in Deum 221. Ipse ostendit quid dixerit inimica, ne quis putaret ex adverso aliud venire principium; subiungit enim et dicit: Legi enim Dei non est subiecta, nec enim potest 222. Ergo facere contra legem, hoc est inimicum esse in Deum, non quia Deo aliquid nocere potest, sed sibi nocet quisquis resistit voluntati Dei; hoc est enim adversus stimulum calces mittere, ut Paulo apostolo, cum adhuc Ecclesiam persequeretur, divinitus dictum est 223. Sic est autem dictum: Legi enim Dei non est subiecta; nec enim potest 224, tamquam si diceretur: Nix non calefacit; nec enim potest. Quamdiu enim nix est, non calefacit; sed resolvi potest et fervere, ut calefaciat; sed cum hoc facit, iam nix non est. Sic et prudentia carnis dicitur, cum anima pro magnis bonis temporalia bona concupiscit; quamdiu enim appetitus talis inest animae, legi Dei subiecta esse non potest, id est, non potest implere quae lex iubet. Sed cum spiritalia bona desiderare coeperit et temporalia contemnere, desinet esse carnis prudentia, et spiritui non resistet. Eadem namque anima, cum inferiora appetit, prudentiam carnis habere dicitur; cum superiora, prudentiam spiritus: non quia prudentia carnis substantia est, qua induitur anima vel exuitur, sed ipsius animae affectio est, quae omnino esse desinet, cum se totam ad superna converterit. Qui autem in carne sunt, inquit, Deo placere non possunt 225, id est, qui voluptatibus carnis adquiescunt. Ne quis enim de his dictum putaret, qui de hac vita nondum excesserunt, opportunissime subiunxit: Vos autem non estis in carne, sed in spiritu 226. Utique adhuc in hac vita constitutis loquitur; in spiritu enim erant, quia in fide et spe et caritate desideriis spiritalium rerum adquiescebant. Si tamen, inquit, Spiritus Dei habitat in vobis. Si quis autem Spiritum Christi non habet, hic non est eius. Si autem Christus in vobis, corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem vita est propter iustitiam 227. Mortuum corpus dicit, quamdiu tale est, ut indigentia rerum corporalium molestet animam, et quibusdam motibus ex ipsa indigentia venientibus ad appetenda terrena sollicitet. Quibus tamen quamvis existentibus mens ad illicita facienda non consentit, quae iam servit legi Dei et sub gratia constituta est. Ad hoc enim valet quod supra dictum est: Mente servio legi Dei, carne autem legi peccati 228. Et ille homo nunc describitur esse sub gratia, qui nondum habet perfectam pacem, quae corporis resurrectione et immutatione futura est. Restat ergo ut de ipsa pace dicat resurrectionis corporis, quae quarta est actio, si tamen ea actio dici potest, quae summa quies est. Sequitur enim et dicit: Si ergo Spiritus eius qui suscitavit Iesum a mortuis habitat in vobis, qui suscitavit Iesum Christum a mortuis vivificabit et mortalia corpora vestra per inhabitantem Spiritum eius in vobis 229. Hic et de resurrectione corporis evidentissimum testimonium est; et satis apparet, quamdiu in hac vita sumus, non deesse molestias per mortalem carnem neque titillationes quasdam delectationum carnalium. Quamvis enim non cedat qui sub gratia constitutus mente servit legi Dei, tamen carne servit legi peccati. His gradibus homine perfecto, nulla substantia invenitur malum. Neque lex mala est, quae ostendit homini in quibus peccatorum vinculis iaceat, ut per fidem implorato Liberatoris auxilio et solvi et erigi et firmissime constitui mereatur. In prima ergo actione, quae est ante legem, nulla pugna est cum voluptatibus huius saeculi; in secunda, quae sub lege est, pugnamus sed vincimur; in tertia pugnamus et vincimus; in quarta non pugnamus, sed perfecta et aeterna pace requiescimus. Subiugatur enim nobis quod inferius nostrum est, quod propterea non subiugabatur, quia superiorem nobis deserueramus Deum. - De eo quod scriptum est: Existimo enim quod non sint condignae, passiones huius temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis, usque ad id quod dictum est: Spe enim salvi facti sumus 230 Hoc capitulum obscurum est, quia non hic satis apparet, quam nunc vocet creaturam. Dicitur autem secundum catholicam disciplinam creatura quidquid fecit et condidit Deus Pater per unigenitum Filium in unitate Spiritus Sancti. Ergo non solum corpora, sed etiam animae nostrae ac spiritus creaturae nomine continentur. Sic autem dictum est: Ipsa creatura liberabitur a servitute interitus in libertatem gloriae filiorum Dei 231, quasi nos non simus creatura, sed filii Dei, in quorum gloriae libertatem liberabitur a servitute creatura. Item dicit: Scimus enim quia omnis creatura congemiscit et dolet usque adhuc; non solum autem, sed et nos ipsi 232, tamquam aliud simus nos, aliud creatura. Totum ergo capitulum particulatim considerandum est. Existimo enim, inquit, quod indignae sint passiones huius temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur in nobis 233. Hoc manifestum est. Dixerat enim superius: Si autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis 234. Quod fieri non potest sine molestia, cui patientia necessaria est. Quo pertinet et quod paulo ante ait: Si tamen compatimur, ut et conglorificemur 235. Quod itaque ait: Nam expectatio creaturae revelationem filiorum Dei expectat 236, hoc eum puto dicere. Nam et hoc ipsum quod in nobis dolet, cum facta carnis mortificamus, id est, cum esurimus vel sitimus per abstinentiam, dum frenamus delectationem concubitus per castitatem, dum iniuriarum lacerationes et contumeliarum aculeos per patientiam sustinemus, dum neglectis atque reiectis voluptatibus nostris pro fructu matris Ecclesiae laboramus; quidquid in nobis in hac atque huiusmodi attritione dolet, creatura est. Dolet enim corpus et anima, quae utique creatura est, et expectat revelationem filiorum Dei, id est, expectat quando appareat quod vocatum est, in ea gloria ad quam vocatum est. Quia enim Filius Dei unigenitus non potest appellari creatura, quando quidem per ipsum facta sunt omnia quaecumque Deus fecit, distincte etiam nos vocamur creatura ante illam evidentiam gloriae, et distincte vocamur filii Dei, quamvis hoc adoptione mereamur; nam ille unigenitus natura Filius est. Ergo expectatio creaturae, id est, expectatio nostra, revelationem filiorum Dei expectat 237, id est, expectat quando appareat quod promissum est, quando re ipsa manifestum sit quod nunc spe sumus. Filii enim Dei sumus, et nondum apparuit quid erimus. Scimus quia cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est 238. Ipsa est revelatio filiorum Dei, quam nunc expectat expectatio creaturae, non quod creatura revelationem expectet alterius naturae, quae non sit creatura, sed ipsa qualis nunc est expectat, quando sit qualis futura est, tamquam si diceretur: Operante pictore subiectis sibi coloribus et ad opus eius paratis expectatio colorum manifestationem imaginis expectat, non quia tunc alii erunt aut colores non erunt, sed tantum quod aliam dignitatem habebunt. Vanitati enim, inquit, creatura subiecta est 239. Hoc est illud: Vanitas vanitantium, et omnia vanitas. Quae abundantia homini in omni labore suo, quem ipse laborat sub sole 240. Cui dictum est: In labore manducabis panem 241? Vanitati ergo creatura subiecta est, non sponte 242. Bene additum est non sponte. Homo quippe sponte peccavit, sed non sponte damnatus est. Peccatum itaque fuit spontaneum contra praeceptum facere veritatis, peccati autem poena subici fallaciae. Non ergo sponte creatura vanitati subiecta est, sed propter eum qui subiecit eam in spe 243, id est, propter eius iustitiam atque clementiam, qui neque impunitum peccatum reliquit, nec insanabilem voluit esse peccantem. Quia et ipsa creatura 244, id est, ipse homo, cum iam signaculo imaginis propter peccatum amisso remansit tantummodo creatura: et ipsa itaque creatura, id est, et ipsa quae nondum vocatur filiorum forma perfecta, sed tantum vocatur creatura, liberabitur a servitute interitus 245. Quod itaque ait: et ipsa liberabitur, facit intellegi et ipsa quemadmodum nos, id est, et de ipsis non est desperandum, qui nondum vocantur filii Dei, quia nondum crediderunt, sed tantum creatura, quia et ipsi credituri sunt et liberabuntur a servitute interitus quemadmodum nos, qui iam filii Dei sumus, quamvis nondum apparuerit quid erimus. Liberabuntur ergo a servitute interitus in libertatem gloriae filiorum Dei 246, id est, erunt et ipsi ex servis liberi et ex mortuis gloriosi in vita perfecta, quam habebunt filii Dei. Scimus enim quia omnis creatura congemiscit et dolet usque adhuc 247. Omnis creatura in homine numeratur, non quia in eo sunt omnes angeli et supereminentes virtutes ac potestates, aut caelum et terra et mare et omnia quae in eis sunt, sed quia omnis creatura partim spiritalis est, partim animalis, partim corporalis. Quod ut ab inferioribus consideremus, corporalis creatura per loca tenditur, animalis autem vivificat corporalem, spiritalis animalem regit, et tunc bene regit, cum ipsa regendam se subicit Deo; cum autem transgreditur praecepta eius, laboribus et aerumnis per eadem ipsa quae regere poterat implicatur. Qui ergo vivit ex corpore carnalis homo vel animalis vocatur, carnalis quia carnalia sectatur, animalis autem quia fertur dissoluta lascivia animae suae, quam non regit spiritus neque coercet intra metas naturalis ordinis, quia et ipse non se subdit regendum Deo. Qui autem spiritu animam regit et per animam corpus (quod facere non potest, nisi Deum habeat et ipse rectorem, quoniam sicut caput mulieris vir, ita caput viri Christus est 248) vocatur spiritalis. Quae vita cum aliqua molestia nunc agitur, post autem nullam patietur. Et quoniam summi angeli spiritaliter vivunt, infimi autem animaliter, bestiae vero et omnia pecora carnaliter, corpus autem non vivit sed vivificatur; omnis creatura in homine est, quia et intellegit spiritu et sentit anima et localiter corpore movetur. Omnis itaque creatura in homine congemiscit et dolet. Non enim totam, sed omnem dixit, tamquam si quis dicat: Solem omnes homines vident qui sunt incolumes, sed non toti vident, quia tantum oculis vident; ita in homine omnis creatura est, quia et intellegit et vivit et corpus habet, sed non tota creatura in ipso est, quia sunt praeter ipsum et angeli, qui intellegant et vivant et sint, et pecora, quae vivant et sint, et corpora, quae tantummodo sint, cum ipsum vivere magis sit quam non vivere, et ipsum intellegere magis quam sine intellectu vivere. Cum ergo miser homo congemiscit et dolet, omnis creatura congemiscit et dolet usque adhuc. Usque adhuc autem recte dixit, quia etiamsi sunt aliqui iam in sinu Abrahae 249, et latro ille cum Domino in paradiso constitutus 250 ipso die quo credidit dolere destiterit, tamen usque adhuc omnis creatura congemiscit et dolet, quia in iis qui nondum liberati sunt, omnis est, propter spiritum et animam et corpus. Non solum autem, inquit, omnis creatura congemiscit et dolet, sed et nos ipsi, id est, non solum in homine corpus et anima et spiritus simul dolent ex difficultatibus corporis, sed et nos ipsi exceptis corporibus, in nobis ipsis congemiscimus, primitias habentes spiritus. Et bene dixit primitias habentes spiritus, id est, quorum iam spiritus tamquam sacrificium oblati sunt Deo et divino caritatis igne comprehensi sunt. Hae sunt primitiae hominis, quia veritas primum spiritum nostrum obtinet, ut per hunc cetera comprehendantur. Iam ergo habet primitias oblatas Deo qui dicit: Mente servio legi Dei, carne autem legi peccati 251; et qui dicit: Deus cui servio in spiritu meo; 252 et de quo dicitur: Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma 253. Sed quoniam adhuc dicit: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius? 254 et adhuc talibus dicitur: Vivificabit et mortalia corpora vestra propter Spiritum manentem in vobis 255; nondum est holocaustum, erit autem cum absorbebitur mors in victoriam, cum ei dicetur: Ubi est, mors, contentio tua? Ubi est, mors, aculeus tuus? 256 Nunc ergo, inquit, non solum omnis creatura, id est, cum corpore, sed etiam nos ipsi primitias habentes spiritus, id est, nos animae, qui iam primitias mentes nostras obtulimus Deo, in nobis ipsis congemiscimus, id est, praeter corpus, adoptionem expectantes, redemptionem corporis nostri 257, id est, ut et ipsum corpus accipiens beneficium adoptionis filiorum, ad quam vocati sumus, totos nos liberatos transactis omnibus molestiis ex omni parte Dei filios esse manifestet. Spe enim salvi facti sumus; spes autem quae videtur non est spes 258. Tunc ergo erit res quae nunc spes est, cum apparuerit quid erimus, id est, similes illi erimus quoniam videbimus eum sicuti est 259. Hoc capitulum si hoc modo, ut tractatum est, aperiatur, non incidimus in illas molestias, quibus plerique homines dicere coguntur omnes angelos sublimesque Virtutes in dolore et gemitibus esse, antequam nos penitus liberemur, quoniam dictum est: Omnis creatura congemiscit et dolet 260. Quamvis enim adiuvent nos pro sua sublimitate, dum obtemperant Deo, qui pro nobis etiam unicum Filium suum dignatus est mittere, tamen sine gemitu et doloribus id facere credendi sunt, ne miseri existimentur, feliciorque sit de numero nostro Lazarus ille, qui iam in Abrahae sinu requiescit, praesertim quia dixit eamdem creaturam quae congemiscit et dolet vanitati esse subiectam, quod de summis et excellentibus Virtutum Potestatumque creaturis nefas est credere. Deinde liberandam eam dixit a servitute interitus, quo illos cecidisse qui in caelis agunt vitam beatissimam non possumus credere. Tamen nihil temere confirmandum est, sed pia diligentia etiam atque etiam verba divina tractanda sunt, ne forte quae congemiscit et dolet, et vanitati subiecta est, possit aliquo modo alio intellegi, ut de summis angelis, quamdiu nostrae infirmitati iussu Domini nostri opitulantur, non impie possit existimari. Sed sive illa quam executi sumus, sive alia aliqua huius capituli expositio proferatur, id tantum cavendum est, ne violet aut vulneret catholicam fidem. Scio enim vanos haereticos de hoc capitulo multa impia et inepta iactasse. - De eo quod scriptum est: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Cum videatur Apostolus corripuisse curiosos dicendo: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? 261 de hoc ipso illi quaestionem movent, et in ea sententia non desinunt esse curiosi qua obiurgata est ipsa curiositas, et impii quidem cum contumelia, ut dicant Apostolum in solvenda quaestione defecisse et obiurgasse quaerentes, quia non poterat quod quaerebatur exponere. Nonnulli autem haeretici, qui non decipiunt nisi cum scientiam quam non exhibent pollicentur et adversantes Legi et Prophetis quaecumque de illis Apostolus sermoni suo inseruit falsa et a corruptoribus immissa esse criminantur etiam hoc inter ipsa quae interpolata dicunt numerare maluerunt et negare Paulum dixisse: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? quoniam si ipsis dicatur ad decipiendos homines calumniantibus procul dubio tacebunt, nec audebunt ullam de voluntate omnipotentis Dei imperitis quos decipere cupiunt scientiam polliceri. Quidam autem bona et pia mente Scripturas legentes quaerunt, quid hic possit vel maledicentibus vel calumniantibus responderi. Sed nos, et auctoritati apostolicae salubriter inhaerentes et libros quos catholica disciplina custodit infalsatos esse nequaquam existimantes, sentiamus quod verum est: indignos et infirmos esse ad intellegenda divina secreta quibus ista clauduntur, et eis murmurantibus et indignantibus quod consilia Dei non discunt, cum dicere coeperint: Ergo cuius vult miseretur, et quem vult obdurat. Quid adhuc conqueritur? Nam voluntati eius quis resistit? 262: cum his ergo verbis aut calumniari Scripturis aut latebram peccatorum suorum quaerere coeperint, ut praecepta contemnant quibus ad vitam bonam invitantur, respondeamus fidentissime: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo?, nec eos reveriti sanctum canibus demus aut proiciamus margaritas nostras ante porcos 263, si tamen iam ipsi canes et porci non sumus; et de meritis animarum revelante Spiritu Sancto, sublime aliquid et a vulgari coniectura remotissimum vel ex parte atque in aenigmate suspicemur. Non enim Apostolus hoc loco sanctos prohibuit a quaerendo, sed eos qui nondum sunt in caritate radicati et fundati, ut possint comprehendere cum omnibus sanctis latitudinem, longitudinem, altitudinem et profundum et cetera quae in eodem loco exequitur 264. Non ergo prohibuit a quaerendo de quibus dicit: Spiritalis autem omnia iudicat; ipse autem a nemine iudicatur 265; et illud praecipue: Nos autem non spiritum huius mundi accepimus, sed Spiritum qui ex Deo est, ut sciamus quae a Deo donata sunt nobis 266. Quos ergo prohibuit nisi luteos atque terrenos, qui nondum intrinsecus regenerati atque nutriti imaginem illius hominis portant, qui primus factus est de terra terrenus 267, et quia ei a quo factus est noluit obtemperare, in id lapsus est unde factus est, meruitque post peccatum audire: Terra es, et in terram ibis 268? Talibus igitur hominibus dicit Apostolus: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Numquid dicit figmentum ei qui se finxit: Quare sic me fecisti? 269 Quamdiu ergo figmentum es, nondum perfectus filius, quia nondum hausisti plenissimam gratiam, qua nobis data est potestas filios Dei fieri 270, quo possis audire: Iam non dicam vos servos sed amicos 271; tu quis es, qui respondeas Deo, et velis Dei nosse consilium, qui si hominis tibi aequalis nosse voluisses, imprudenter faceres, nisi prius in amicitiam recipereris? Sicut ergo portavimus imaginem terreni, portemus et imaginem caelestis 272, exuentes nos veterem hominem et induentes novum 273, ut non dicatur nobis quasi luteo figmento: Numquid dicit figmentum ei qui se finxit: Quare sic me fecisti? 274 Et ut manifestum sit non sanctificato spiritui, sed carnali luto ista dici, vide quid sequitur: Aut non habet potestatem figulus luti ex eadem conspersione facere aliud quidem vas in honorem, aliud in contumeliam? 275 Ex quo ergo in paradiso natura nostra peccavit, ab eadem divina providentia non secundum caelum sed secundum terram, id est, non secundum spiritum sed secundum carnem, mortali generatione formamur, et omnes una massa luti facti sumus, quod est massa peccati. Cum ergo meritum peccando amiserimus, et misericordia Dei remota nihil aliud peccantibus nisi aeterna damnatio debeatur, quid sibi vult homo de hac massa, ut Deo respondeat et dicat: Quare sic me fecisti? Si vis ista cognoscere, noli esse lutum, sed efficere filius Dei per illius misericordiam, qui dedit potestatem filios Dei fieri credentibus in nomine eius, non autem, quod tu cupis, antequam credant divina nosse cupientibus. Merces enim cognitionis meritis redditur; credendo autem meritum comparatur. Ipsa autem gratia, quae data est per fidem, nullis nostris meritis praecedentibus data est. Quod est enim meritum peccatoris et impii? Christus autem pro impiis et peccatoribus mortuus est 276, ut ad credendum non merito, sed gratia vocaremur, credendo autem etiam meritum collocaremus. Peccatores igitur credere iubentur, ut a peccatis credendo purgentur. Nesciunt enim quid recte vivendo visuri sint. Quapropter cum videre non possint nisi recte vivant, nec recte vivere valeant nisi credant, manifestum est a fide incipiendum, ut praecepta, quibus credentes a saeculo hoc avertuntur, cor mundum faciant, ubi videri Deus possit. Beati enim mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt 277; et per prophetam canitur: In simplicitate cordis quaerite illum 278. Quapropter recte dicitur hominibus in vetustate vitae manentibus et propterea tenebrosum oculum animae gerentibus: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Numquid dicit figmentum ei qui se finxit: Quare sic me fecisti? Aut non habet potestatem figulus luti ex eadem conspersione facere aliud quidem vas in honorem, aliud in contumeliam? Expurga vetus fermentum, ut sis nova conspersio 279, et in ea ipsa non adhuc parvulus in Christo, ut lacte potandus sis 280, sed perveni ad virum perfectum, ut sis inter illos de quibus dicitur: Sapientiam loquimur inter perfectos 281. Tunc demum recte et non praepostere audies, si qua sunt de animarum occultissimis meritis et de gratia vel iustitia secreta omnipotentis Dei. Nam de Pharaone facile respondetur, prioribus meritis quibus afflixit in regno suo peregrinos, dignum effectum cui obduraretur cor, ut nec manifestissimis signis iubentis Dei crederet. Ex eadem ergo massa, id est, peccatorum, et vasa misericordiae protulit quibus subveniret, cum eum deprecarentur filii Israel, et vasa irae quorum supplicio illos erudiret, id est, Pharaonem et populum eius, quia quamvis essent utrique peccatores et propterea ad unam massam pertinerent, aliter tamen tractandi erant qui uni Deo ingemuerant, ut eis subveniret, aliter illi quorum iniustis oneribus ingemuerant. Pertulit ergo in multa patientia vasa irae, quae perfecta sunt in perditionem 282. Et eo ipso quo ait in multa patientia satis significavit priora eorum peccata, in quibus eos pertulit, ut opportune tunc vindicaret, quando de illorum vindicta subveniendum erat his qui liberarentur. Et ut notas faceret divitias gloriae suae in vasa misericordiae, quae praeparavit in gloriam 283. Hic fortasse conturbatus ad illam quaestionem redis: Cuius vult miseretur, et quem vult obdurat, quid adhuc conqueritur? Voluntati enim eius quis resistit? 284 Prorsus cuius vult miseretur et quem vult obdurat; sed haec voluntas Dei iniusta esse non potest. Venit enim de occultissimis meritis, quia et ipsi peccatores cum propter generale peccatum unam massam fecerint, non tamen nulla est inter illos diversitas. Praecedit ergo aliquid in peccatoribus, quo quamvis nondum sint iustificati, digni efficiantur iustificatione, et item praecedit in aliis peccatoribus, quo digni sint obtunsione. Habes eundem Apostolum alibi dicentem: Quoniam non probaverunt Deum habere in notitia, dedit illos Deus in reprobum sensum 285. Quod eos dedit in reprobum sensum, hoc est, quod induravit cor Pharaonis 286; quod autem illi non probaverunt Deum habere in notitia, hoc est quod digni extiterunt qui darentur in reprobum sensum. Tamen verum est quia non volentis neque currentis, sed miserentis est Dei 287. Quia etiamsi levioribus quisque peccatis, aut certe quamvis gravioribus et multis, tamen magno gemitu et dolore paenitendi misericordia Dei dignus fuerit, non ipsius est qui si relinqueretur interiret, sed miserentis Dei qui eius precibus dolorique subvenit. Parum est enim velle nisi Deus misereatur; sed Deus non miseretur, qui ad pacem vocat, nisi voluntas praecesserit, quia in terra pax hominibus bonae voluntatis 288. Et quoniam nec velle quisquam potest nisi admonitus et vocatus, sive intrinsecus ubi nullus hominum videt, sive extrinsecus per sermonem sonantem aut aliqua signa visibilia, efficitur ut etiam ipsum velle Deus operetur in nobis 289. Ad illam enim cenam, quam Dominus dicit in Evangelio praeparatam, nec omnes qui vocati sunt venire voluerunt, neque illi qui venerunt venire possent nisi vocarentur. Itaque nec illi debent sibi tribuere qui venerunt, quia vocati venerunt; nec illi qui noluerunt venire, debent alteri tribuere, sed tantum sibi, quoniam ut venirent, vocati erant in libera voluntate 290. Vocatio ergo ante meritum voluntatem operatur. Propterea et si quisquam sibi tribuit quod venit vocatus, non sibi potest tribuere quod vocatus est. Qui autem vocatus non venit, sicut non habuit meritum praemii ut vocaretur, sic inchoat meritum supplicii cum vocatus venire neglexit. Ita erunt illa duo: Misericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine 291. Ad misericordiam pertinet vocatio; ad iudicium pertinet beatitudo eorum qui venerunt vocati et supplicium eorum qui venire noluerunt. Numquid ergo latebat Pharaonem, quantum boni consecutae fuerint illae terrae per adventum Ioseph 292? Illius ergo rei gestae cognitio, vocatio eius fuit, ut populum Israel misericorditer tractans non esset ingratus. Quod autem huic vocationi obtemperare noluit et exercuit crudelitatem in eis quibus humanitas et misericordia debebatur, meruit poenam, ut induraretur illi cor et tantam caecitatem mentis pateretur, ut tot et tantis tamque manifestis Dei signis non crederet, quo posset eius supplicio sive obdurationis sive ultimae visibilis submersionis erudiri populus, cuius afflictione ille et occultae obtunsionis et manifestae submersionis meritum compararet 293. Haec autem vocatio, quae sive in singulis hominibus sive in populis atque in ipso genere humano per temporum opportunitates operatur, altae et profundae ordinationis est. Quo pertinet etiam illud: In utero sanctificavi te 294; et: Cum esses in renibus patris tui, vidi te 295; et: Iacob dilexi, Esau autem odio habui 296: cum dictum sit antequam nascerentur. Nec comprehendi potest, nisi forte ab eis qui diligunt Dominum Deum suum ex toto corde et ex tota anima et ex tota mente sua, et diligunt proximum tamquam se ipsos 297. Tanta enim caritate fundati possunt iam fortasse cum sanctis comprehendere longitudinem, latitudinem, altitudinem et profundum298. Illud tamen constantissima fide retinendum, neque quidquam Deum iniuste facere, neque ullam esse naturam quae non Deo debeat id quod est: quia Deo debetur omne decus et pulchritudo et congruentia partium, quam si penitus persecutus fueris, et usque ad omnes reliquias de rebus detraxeris, remanet nihil. - De eo quod scriptum est: Tunc et ipse Filius subiectus erit ei qui illi subiecit omnia 299 Qui Filium Dei Patri aequalem non esse contendunt, solent usurpare familiarius hoc testimonium, ubi ait Apostolus: Cum autem ei omnia subiecta fuerint, tunc et ipse Filius subiectus erit ei qui illi subiecit omnia, ut sit Deus omnia in omnibus. Non enim posset eis error oboriri palliatus nomine christiano nisi de Scripturis non intellectis; dicunt enim: Si aequalis est, quomodo subiectus erit? Quod utique simile est illi evangelicae quaestioni: Si aequalis est, quomodo maior est Pater? Ipse enim Dominus ait: Quoniam Pater maior me est 300. Regula autem catholicae fidei sic se habet, ut cum aliqua in Scriptura dicuntur de Filio quod minor sit Patre, secundum susceptionem hominis intellegantur, cum vero ea dicuntur quibus demonstratur aequalis, secundum id quod Deus est accipiantur. Apparet ergo quemadmodum dictum sit et: Pater maior me est, et: Ego et Pater unum sumus 301; et: Deus erat Verbum, et: Verbum caro factum est, et: Non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo, et: Semet ipsum exinanivit formam servi accipiens 302. Sed quoniam multa etiam secundum proprietatem personae, excepto quod attinet ad susceptionem hominis, de illo ita dicuntur, ut Patrem non aliud quam Patrem et Filium non aliud quam Filium intellegi oporteat, putant haeretici in his quae ita dicuntur atque intelleguntur aequalitatem esse non posse. Scriptum est enim: Omnia per ipsum facta sunt 303, utique per Filium, hoc est per Verbum Dei, a quo, nisi a Patre?Nusquam autem scriptum est quod Filius per Patrem aliquam creaturam operatus sit. Item scriptum est quod imago Patris sit Filius 304; nusquam autem scriptum est quod imago Filii sit Pater; deinde quod ille genitor ille genitus et cetera huiusmodi, quae non ad inaequalitatem substantiae, sed ad proprietatem pertinent personarum, in quibus illi, aequalitatem cum dicunt esse non posse, quoniam ad haec penetranda grossiores mentes adhibent, pondere auctoritatis urgendi sunt. Si enim non posset in his intellegi aequalitas eius per quem facta sunt omnia et eius a quo facta sunt, imaginis et eius cuius imago est, geniti et genitoris, nullo modo Apostolus contentiosorum hominum ora concludens ipsum etiam verbum poneret dicens: Non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo 305. Cum ergo ea quae ad distinctionem Patris et Filii scripta sunt, partim propter personarum proprietates, partim propter susceptionem hominis ita scripta sunt, dum tamen divinae substantiae Patris et Filii deitas et unitas et aequalitas maneat, recte quaeritur hoc loco, utrum secundum personarum proprietates an secundum hominis susceptionem Apostolus dixerit: Tunc et ipse Filius subiectus erit ei qui illi subiecit omnia 306. Solet circumstantia Scripturae illuminare sententiam, cum ea quae circa scripta sunt praesentem quaestionem contingentia diligenti discussione tractantur. Invenimus itaque ita ventum esse ad hunc locum, ut supra diceret: Nunc autem Christus resurrexit a mortuis primitiae dormientium 307; agebat enim de resurrectione mortuorum. Quod in Domino secundum susceptionem hominis factum est; quamquam apertissime sequatur et dicat: Quoniam quidem per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Sicut enim in Adam omnes moriuntur, sic et in Christo omnes vivificabuntur. Unusquisque autem in suo ordine: initium Christus. Deinde ii qui sunt Christi, in praesentia (parusia) eius. Deinde finis, cum tradiderit regnum Deo et Patri, cum evacuaverit omnem principatum et omnem potestatem et virtutem. Oportet enim illum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis. Novissima inimica destruetur mors. Omnia enim subiecit sub pedibus eius. Cum autem dixerit quia omnia subiecta sunt, manifestum est quia praeter eum qui subiecit illi omnia. Cum autem ei omnia subiecta fuerint, tunc et ipse Filius subiectus erit ei qui illi subiecit omnia, ut sit Deus omnia in omnibus 308. Manifestum est ergo hoc secundum susceptionem hominis dictum. Sed alia in hoc capitulo, cuius totum textum commemoravi, solent habere quaestionem: primo quod dictum est: Cum tradiderit regnum Deo et Patri, quasi nunc non teneat regnum Pater. Deinde quod dictum est: Oportet enim illum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis, quasi postea non sit regnaturus, et ad hoc valeat quod supra dictum est: Deinde finis. Quod sacrilega opinione sic accipiunt, quasi finem dixerit consummationem regni eius, cum in Evangelio scriptum sit: Et regni eius non erit finis 309. Postremo quod dictum est: Cum autem ei omnia subiecta fuerint, tunc et ipse Filius subiectus erit ei qui illi subiecit omnia, sic volunt intellegi, quasi nunc aut aliquid Filio non sit subiectum aut Patri non sit ipse subiectus. Genere igitur locutionis solvitur quaestio. Sic enim plerumque Scriptura loquitur, ut quod semper est tunc fieri dicatur in aliquo, cum ab eo cognosci coeperit. Ita enim dicimus oratione: Sanctificetur nomen tuum 310, quasi aliquando sanctum non sit. Ergo sicut sanctificetur est sanctum esse innotescat, ita quoque: Cum tradiderit regnum Deo et Patri, id est: cum Patrem regnare monstraverit, ut per speciem manifestationemque clarescat quod nunc a fidelibus creditur et ab infidelibus non putatur. Evacuabit autem omnem principatum et potestatem manifestando utique regnum Patris, ut omnibus notum sit nullum principum et potestatum sive caelestium sive terrestrium per se habuisse aliquid principatus et potestatis, sed ab illo ex quo sunt omnia, non solum ut sint, verum etiam ut ordinata sint. In illa enim manifestatione nulli spes aliqua remanebit in quoquam principe aut in quoquam homine. Quod etiam nunc prophetice canitur: Bonum est sperare in Domino, quam sperare in homine; bonum est sperare in Domino, quam sperare in principibus311, ut ista meditatione anima iam in regnum Patris assurgat, nec cuiusquam potestatem praeter illum magni faciens, nec sua sibi ipsa perniciosissime blandiens. Tradet ergo regnum Deo et Patri, cum per illum per speciem cognoscetur Pater. Regnum enim eius sunt in quibus nunc regnat per fidem. Aliter enim dicitur regnum Christi secundum potestatem divinitatis, quod ei cuncta creatura subiecta est, et aliter regnum eius dicitur Ecclesia, secundum proprietatem fidei quae in illo est, secundum quod orat qui dicit: Posside nos 312. Neque enim non ipse possidet omnia; secundum quod dicitur etiam illud: Cum servi essetis peccati, liberi eratis iustitiae 313. Evacuabit ergo omnem principatum et omnem potestatem et virtutem, ut nulli Patrem intuenti per Filium opus sit aut libeat in cuiusquam creaturae vel in sua conquiescere potestate. Oportet enim eum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis 314, id est, oportet regnum eius in tantum manifestari, donec omnes inimici eius ipsum regnare fateantur; hoc enim intellegitur sub pedibus eius futuros inimicos. Quod si de iustis acceperimus, ideo dictum est inimicos, quia ex iniustis iustificantur et ei credendo subduntur. De iniustis autem, qui ad iustorum beatitudinem futuram non pertinent, sic accipiendum est, quoniam et ipsi eum regnare ipsa regni eius manifestatione confusi fatebuntur. Ergo: Oportet eum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis, non ita dictum est, quasi cum posuerit inimicos sub pedibus suis, non sit postea regnaturus, sed: Oportet eum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis, oportet eum, inquit, ad tantam evidentiam regnum suum perducere, donec inimici eius nullo modo audeant negare quod regnet. Nam scriptum est etiam: Oculi nostri ad Dominum Deum nostrum, donec misereatur nostri 315; nec ideo tamen, cum misertus nostri fuerit, oculos ab eo debemus avertere; in tantum enim est beatitudo nostra, in quantum eius contemplatione perfruimur. Sic ergo et hoc dictum est. Oculorum nostrorum intentio ad Dominum non porrigitur nisi usque ad impetrationem misericordiae ipsius, non ut postea inde avertatur, sed ut nihil inde amplius requirat. Donec ergo pro eo positum est, ut non amplius intellegas. Quo enim amplius, id est, usque ad quam maiorem manifestationem manifestabitur regnum Christi, nisi quousque omnes inimici eum regnare fateantur? Aliud est ergo non amplius manifestari, aliud non amplius permanere. Non amplius manifestari est non fieri manifestius; non amplius permanere non fieri perseverantius. Quando autem manifestius erit regnum Christi, quam cum omnibus claruerit inimicis? Novissima inimica destruetur mors 316. Non enim erit aliud quod destruatur, posteaquam mortale hoc induerit immortalitatem. Omnia enim subiecit sub pedibus eius: hoc est, ut etiam mortem destruat. Cum autem dixerit quia omnia subiecta sunt (dixit hoc utique propheta in Psalmis 317), manifestum est quia praeter eum qui subiecit illi omnia: Patrem vult intellegi omnia Filio subiecisse, sicut multis locis idem Dominus in Evangelio commendat et praedicat, non solum propter formam servi, sed etiam propter principium de quo est et de quo aequalis est ei de quo est. Amat enim ad unum principium referre omnia tamquam imago eius 318, sed in quo inhabitat omnis plenitudo divinitatis 319. Cum autem ei omnia subiecta fuerint, tunc et ipse Filius subiectus erit ei qui illi subiecit omnia 320. Non quasi modo non ita sit, sed tunc manifestum erit, secundum locutionem superius tractatam, ut sit Deus omnia in omnibus. Ipse est finis, quem supra commemoravit, cum totum primo breviter vellet concludere. Deinde quasi membratim explicare et exponere; loquebatur enim de resurrectione ubi ait: Initium Christus; deinde ii qui sunt Christi in praesentia eius; deinde finis. Ipse scilicet finis est, ut sit Deus omnia in omnibus. Aliter enim dicitur finis qui pertinet ad consummationem, aliter qui pertinet ad consumptionem; aliter enim tunica finitur texendo, aliter cibus comedendo. Deus autem omnia in omnibus dicitur, ut nemo eorum qui ei cohaerent amet adversus eum suam propriam voluntatem, manifestumque sit omnibus quod idem Apostolus alio loco dicit: Quid autem habes quod non accepisti? 321 Sunt item qui sic intellegant hunc locum: Oportet eum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis, ut sub alia significatione positum hic dicant regnare, non sub ea qua positum est regnum, de quo ait: Cum tradiderit regnum Deo et Patri, ut illud sic appellaverit regnum, quo universam creaturam Deus regit; hoc autem sic appellaverit regnare, ut intellegatur tamquam adversus hostem exercitum ducere vel defendere civitatem, ut ideo dixerit: Oportet eum regnare, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis, quia talis regni, quale habent principes armatorum, nulla erit causa hoste ita subiecto, ut rebellare non possit. Nam utique dictum est in Evangelio: Et regni eius non erit finis 322, secundum quod regnat in aeternum; secundum autem id quod adversus diabolum sub eo militatur, tamdiu erit utique ista militia, donec ponat omnes inimicos suos sub pedibus suis; postea vero non erit, cum pace perpetua perfruemur. Haec autem ita dicta sunt, ut noverimus diligentius etiam illud considerari oportere, secundum quid regnet nunc Dominus dispensatione sacramenti sui per incarnationem atque passionem. Nam secundum id, quod Verbum Dei est, tam sine fine quam sine initio et sine intermissione est regnum eius; secundum id autem quod Verbum caro factum est 323, coepit regnare in credentibus per fidem incarnationis suae. Unde est etiam illud: Dominus regnavit a ligno 324. Hinc autem evacuavit omnem principatum et omnem potestatem et virtutem, dum non per claritatem eius, sed per humilitatem salvi fiunt credentes in eum. Hoc est absconditum a sapientibus et prudentibus et revelatum parvulis 325, quoniam placuit Deo per stultitiam praedicationis 326 salvos facere credentes. Neque quidquam se inter parvulos scire dicit Apostolus nisi Christum Iesum, et hunc crucifixum 327. Qua praedicatione tamdiu opus est, donec ponantur omnes inimici sub pedibus eius, id est, ipsi humilitati eius, quam pedum nomine significari arbitror, cedat atque subdatur omnis superbia saecularis, sicut ex maxima parte iam factum est et cotidie fieri videmus. Sed quo fine ista fiunt? Ut tradat regnum Deo et Patri, id est, ut nutritos fide incarnationis suae perducat ad speciem, qua aequalis est Patri. Iam enim eis qui crediderant loquebatur, cum diceret: Si manseritis in verbo meo, vere discipuli mei estis, et cognoscetis veritatem, et veritas liberabit vos 328. Regnum enim tradet Patri, cum per id regnabit in contemplantibus veritatem, quo aequalis est Patri, et per se unigenitum per speciem faciet videri Patrem; nunc enim per hoc regnat in credentibus, quo se ipsum exinanivit, formam servi accipiens 329. Tunc autem tradet regnum Deo et Patri, cum evacuaverit omnem principatum et potestatem et virtutem. Unde evacuabit nisi humilitate, patientia et infirmitate? Quis enim principatus non evacuetur, cum Filius Dei propterea regnat in credentibus, quia eum principes saeculi iudicaverunt? Quae potestas non evacuetur, cum ille per quem facta sunt omnia propterea regnat in credentibus, quia ita subiectus est potestatibus, ut diceret homini: Non haberes in me potestatem, nisi data tibi esset desuper 330? Quae virtus non evacuetur, cum ipse per quem caeli solidati sunt, ideo regnat in credentibus, quia usque ad crucem mortemque infirmatus est? Hoc autem modo Filius proprie regnat in fide credentium. Non enim Pater dici aut credi potest vel incarnatus vel iudicatus vel crucifixus. Per speciem autem, qua aequalis est Patri, cum Patre regnat in contemplantibus veritatem. Quod autem tradet regnum Deo et Patri, a fide incarnationis suae ad speciem deitatis perducens eos qui sibi nunc credunt, non ipse amittet, sed uterque se unum ad fruendum contemplantibus praebebit. Tamdiu autem opus est ut in hominibus nondum valentibus aequalitatem Patris et Filii perspicua mentis luce contueri, per hoc regnet Christus, quod tales capere possunt, et quod proprie ipse suscepit, id est, incarnationis humilitatem, donec ponat omnes inimicos sub pedibus suis, id est, donec omnis superbia saecularis incarnationis eius humilitati subdatur. Sane quod dictum est: Tunc et ipse Filius subiectus erit ei qui illi subiecit omnia 331, quamvis secundum susceptionem hominis dicatur, quia inde quaestio nata est, cum ageret de resurrectione mortuorum, tamen recte quaeritur, utrum secundum ipsum tantum dictum sit, quod est caput Ecclesiae 332, an secundum universum Christum, adnumerato corpore eius et membris. Cum enim ait ad Galatas: Non dicit: Et seminibus, tamquam in multis, sed tamquam in uno: Et semini tuo, quod est Christus, ne ipsum solum hoc loco intellegeremus Christum, qui de Maria virgine natus est, postea dicit: Omnes enim vos unum estis in Christo Iesu. Si autem vos Christi, ergo Abrahae semen estis 333. Et ad Corinthios cum de caritate diceret, de membris corporis similitudinem ducens: Sicut enim corpus unum est, inquit, et membra habet multa, omnia autem membra corporis, cum sint multa, unum est corpus, ita et Christus 334; non dixit: ita et Christi, sed: ita et Christus, ostendens Christum recte appellari etiam universum, hoc est caput cum corpore suo, quod est Ecclesia. Et multis Scripturarum locis invenimus Christum etiam hoc modo appellari, ut cum omnibus suis membris intellegatur, quibus dictum est: Vos estis corpus Christi et membra 335. Non ergo absurde sic intellegimus: Tunc et ipse Filius subiectus erit ei qui illi subiecit omnia, ut Filium non solum caput Ecclesiae, sed omnes cum eo sanctos intellegamus, qui sunt unum in Christo, unum semen Abrahae, subiectum autem secundum contemplationem sempiternae veritatis ad obtinendam beatitudinem, nullo motu animi, nulla parte corporis resistente, ut in illa vita nemine amante propriam potestatem sit Deus omnia in omnibus. - De eo quod Apostolus dicit: Absorta est mors in victoriam. Ubi est, mors, contentio tua? Ubi est, mors, aculeus tuus? Aculeus autem mortis peccatum, virtus autem peccati lex 336 Quaeri solet quid sit: Tunc fiet illud quod scriptum est: Absorta est mors in victoriam. Ubi est, mors, contentio tua? Ubi est, mors, aculeus tuus? Aculeus autem mortis peccatum, virtus autem peccati lex. Mortem significari arbitror hoc loco carnalem consuetudinem, quae resistit bonae voluntati delectatione temporalium fruendorum. Non enim diceretur: Ubi est, mors, contentio tua? si non restitisset et repugnasset. Ipsius contentio etiam illo loco describitur: Caro concupiscit adversus spiritum, spiritus adversus carnem. Haec enim sibi invicem adversantur, ut non quae vultis faciatis 337. Fit ergo per sanctificationem perfectam, ut omnis carnalis appetitus spiritui nostro illuminato et vivificato, id est, bonae voluntati, subiciatur. Et sicut nunc videmus multis puerilibus delectationibus nos carere, quae nos pueros si denegarentur acerrime cruciabant, ita credendum est de omni carnali delectatione futurum esse cum perfecta sanctitas totum hominem reparaverit. Nunc autem, quamdiu est in nobis quod resistat bonae voluntati, auxilio Dei per bonos homines et bonos angelos indigemus, ut donec sanetur vulnus nostrum non ita molestet ut perimat etiam bonam voluntatem. Hanc autem mortem peccato meruimus quod peccatum erat ante omnimodo in libero arbitrio, cum in paradiso nullus dolor denegatae delectationis voluntati bonae hominis resistebat sicuti nunc. Verbi gratia, si quisquam existat quem numquam venatio delectavit, omnimodo liber est utrum venari velit an nolit, nec eum cruciat quisquis hoc prohibet. At si ista libertate male usus venatus fuerit contra prohibentis imperium, paulatim subrepens delectatio mortificat animam, ut si se abstinere velit, sine molestia et angore non possit, cum id ante tota sanitate non ageret. Ergo aculeus mortis peccatum est, quia peccato facta est delectatio quae iam possit resistere bonae voluntati et cum dolore cohiberi. Quam delectationem, quia in defectu est animae deterioris effectae, iure mortem vocamus. Virtus autem peccati lex est, quia multo sceleratius et flagitiosius quae lex prohibet committuntur, quam si nulla lege prohiberentur. Tunc itaque absorta erit mors in victoriam, cum per sanctificationem in omni hominis parte perfecta delectatione spiritalium delectatio carnalis obruetur. - De eo quod scriptum est: Invicem onera vestra portate, et sic adimplebitis legem Christi 338 Quia Veteris Testamenti custodia timorem habebat, non potuit apertius significari Novi Testamenti donum esse caritatem quam hoc loco, ubi Apostolus dicit: Invicem onera vestra portate, et sic adimplebitis legem Christi. Hanc enim legem Christi dicere intellegitur, qua ipse Dominus praecepit ut nos invicem diligamus, tantum in ea sententia praecepti pondus constituens ut diceret: In hoc cognoscetur quoniam discipuli mei estis, si vos invicem diligatis 339. Huius autem dilectionis officium est invicem onera nostra portare. Sed hoc officium, quod non est sempiternum perducet sane ad beatitudinem sempiternam, in qua nulla erunt onera nostra, quae invicem portare iubeamur. Nunc vero cum in hac vita, id est, in hac via sumus, invicem onera nostra portemus, ut ad eam vitam quae caret omni onere pervenire possimus. Sicut enim de cervis nonnulli talium cognitionum studiosi scripserunt, cum fretum ad insulam transeunt pascuorum gratia, sic se ordinant, ut onera capitum suorum quae gestant in cornibus super invicem portent, ita ut posterior super anteriorem cervice proiecta caput collocet. Et quia necesse est unum esse qui ceteros praecedens non ante se habeat cui caput inclinet, vicibus dicuntur id agere, ut lassatus sui capitis onere ille qui praecedit post omnes redeat, et ei succedat cuius ferebat caput, cum ipse praeiret. Ita invicem onera sua portantes fretum transeunt, donec veniant ad terrae stabilitatem. Istam cervorum naturam fortasse intenderat Salomon cum ait: Cervus amicitiae et pullus gratiarum tuarum colloquantur tecum 340. Nihil enim sic probat amicum quemadmodum oneris amici portatio. Nec tamen invicem portaremus onera nostra, si unum tempus esset infirmitatis amborum, qui onera sua sustinent, aut unum infirmitatis genus. Sed diversa tempora et diversa genera infirmitatis faciunt, ut onera nostra invicem portare valeamus. Verbi gratia, iram fratris tunc portabis, cum tu adversus eum non irasceris, ut rursum eo tempore quo te ira praeoccupaverit, ille te lenitate et tranquillitate supportet. Hoc exemplum ad id pertinet, cum diversa sunt tempora portantium onera sua, quamvis ipsa diversa non sit infirmitas; in ambobus enim ab invicem ira portatur. Ad diversum autem infirmitatis genus aliud exemplum videndum est: veluti si quis in se loquacitatem vicerit et pertinaciam nondum vicerit, alius vero adhuc loquax, sed iam pertinax non sit; debet ille huius loquacitatem et iste illius pertinaciam, donec illud in illo et hoc in isto sanetur, caritate portare. Par quippe infirmitas in duobus si uno accidat tempore, tolerare se invicem non valent, cum adversum se intenditur. Nam adversus aliquem tertium, et duo irati sibi conveniunt et se tolerant: quamquam nec tolerare se invicem dicendi sunt, sed potius se invicem consolari. Sicut et tristes de re una magis se portant et quasi incumbunt sibi, quam si unus tristis esset et alius gauderet. Si autem adversum se tristes sint, prorsus se tolerare non possunt. Et ideo in huiusmodi affectionibus suscipienda est aliquantulum ipsa aegritudo, de qua vis per te alium liberari, et sic suscipienda, ut ad auxilium non ad aequalitatem miseriae valeat, quemadmodum se inclinat qui manum iacenti porrigit; non enim se proicit ut ambo iaceant sed incurvat tantum ut iacentem erigat. Neque ulla res officiosum istum laborem ad portanda onera aliorum facit libenter impendi, nisi cum cogitamus quanta pro nobis pertulerit Dominus. Hinc enim admonens ait Apostolus: Hoc sentite in vobis quod et in Christo Iesu, qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse aequalis Deo, sed semet ipsum exinanivit formam servi accipiens, in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo. Humiliavit semet ipsum factus oboediens usque ad mortem, mortem autem crucis 341. Superius enim dixerat: Non quae sua sunt unusquisque intendens sed quae aliorum 342. Huic sententiae contexuit quod dictum est; nam ita sequitur: Hoc sentite in vobis quod et in Christo Iesu, ad hoc dumtaxat, ut quemadmodum ille in eo quod Verbum caro factum est et habitavit in nobis343, et sine peccato cum esset, peccata nostra suscepit, non attendit sua sed nostra, ita et nos libenter, ad eius imitationem, invicem onera nostra portemus. Huic cogitationi accedit etiam illa cogitatio, quia ille suscepit hominem, nos autem homines sumus et considerare debemus quod aegritudinem sive animi sive corporis, quam in alio homine videmus, etiam nos habere potuimus aut possumus. Hoc ergo exhibeamus ei cuius infirmitatem portare volumus, quod ab illo nobis vellemus exhiberi, si forte nos in ea essemus et ipse non esset. Ad hoc pertinet quod ipse Apostolus ait: Omnibus omnia factus sum, ut omnes lucri facerem 344, cogitando scilicet in eo vitio etiam se esse potuisse, unde cupiebat alium liberare. Compatiendo enim potius id agebat non mentiendo, sicut quidam suspicantur, et hi maxime qui mendaciis suis defendendis, quae negare non possunt, alicuius magni exempli patrocinium requirunt. Deinde etiam illud cogitandum, nullum esse hominem qui non possit habere aliquod bonum quod tu nondum habes, etiamsi lateat, in quo sine dubio possit te esse superior. Quae cogitatio ad contundendam et edomandam superbiam valet, ne arbitreris, quoniam tua quidem bona eminent et apparent, ideo alterum nulla habere quae lateant et fortasse maioris ponderis bona quibus te superat nescientem. Non enim falli nos aut adulatione potius uti Apostolus iubet cum dicit: Nihil per contentionem neque per inanem gloriam, sed in humilitate mentis alter alterum existimantes superiorem sibi 345. Non hoc ita debemus existimare, ut nos existimare fingamus, sed vere existimemus posse esse aliquid occultum in alio, quo nobis superior sit, etiamsi bonum nostrum, quo illo videmur superiores esse, non sit occultum. Istae cogitationes deprimentes superbiam et acuentes caritatem faciunt onera fraterna invicem non solum aequo animo, sed etiam libentissime sustineri. Nullo modo autem de quoquam homine incognito ferenda sententia est; et nemo nisi per amicitiam cognoscitur. Et ideo amicorum mala firmius sustinemus, quia bona eorum nos delectant et tenent. Nullius itaque repudianda est amicitia sese ingerentis ad amicitiam copulandam; non ut statim recipiatur, sed ut recipiendus optetur atque ita tractetur, ut recipi possit. Illum enim receptum in amicitiam possumus dicere, cui omnia nostra consilia refundere audeamus. Et si quisquam est qui se non audet ingerere ad amicitiam faciendam, cum aliquo nostro temporali honore aut dignitate revocetur, descendendum est ad eum, et offerendum illi quadam comitate et submissione animi quod petere per se ipse non audet. Sane quamvis rarius tamen aliquotiens accidit, ut eius quem volumus in amicitiam recipere prius nobis innotescant mala quam bona, quibus offensi et quodammodo repercussi relinquimus eum, et ad bonorum eius, quae forte occultiora sunt, indagationem non pervenimus. Admonet itaque Dominus Iesus Christus, qui nos vult effici imitatores suos, ut eius infirma toleremus, ut ad quaedam sana, in quorum delectatione adquiescamus, per caritatis tolerantiam perducamur. Ait enim: Non est opus sanis medicus sed aegrotantibus 346. Ideoque si propter Christi caritatem etiam eum qui omni ex parte fortassis aegrotat repellere ab animo non debemus, quoniam sanari potest per Verbum Dei, quanto minus eum qui propterea nobis videri potest totus aegrotus, quia quaedam eius saucia in primo ingressu amicitiae non potuimus sustinere, et quod est gravius, cum offensione animi de toto homine ausi sumus temerariam praeiudicii ferre sententiam, non timentes quod dictum est: Nolite iudicare, ne iudicemini; et: In qua mensura mensi fueritis, in ea remetietur vobis 347. Saepe autem illa quae bona sunt prius apparent, in quibus etiam temerarium benivolentiae iudicium cavendum est, ne cum totum bonum putaveris, ea quae postea mala apparuerint securum et imparatum te inveniant et gravius offendant, ut eum quem temere dilexeras acerbius oderis, quod nefas est. Quia etiamsi nulla eius bona praecederent, et haec quae post apparuerunt mala prius eminerent, toleranda tamen erant, donec omnia cum illo ageres, quibus talia sanari solent, quanto magis cum ea bona praecesserunt, quae tamquam pignora nos debent ad posteriora toleranda constringere. Ipsa est ergo lex Christi, ut invicem onera nostra portemus. Christum autem diligendo facile sustinemus infirmitatem alterius, etiam quem nondum propter sua bona diligimus. Cogitamus enim quia ille quem diligimus Dominus propter eum mortuus est. Quam caritatem nobis apostolus Paulus ingessit cum diceret: Et peribit infirmus in tua scientia, frater, propter quem Christus mortuus est! 348 ut si illum infirmum propter vitium quo infirmus est minus diligimus, illum in eo consideremus, qui mortuus est propter ipsum. Christum autem non diligere non infirmitas sed mors est. Quapropter ingenti cura et implorata Dei misericordia cogitandum est, ne Christum neglegamus propter infirmum, cum infirmum debeamus diligere propter Christum. - De temporibus aeternis Quaeri potest, quomodo ab apostolo Paulo dictum sit: Ante tempora aeterna 349. Si enim tempora, quomodo aeterna? Vel si aeterna, quomodo tempora? Nisi forte ante omnia tempora intellegi voluit, quia si dixisset: Ante tempora, neque addidisset: aeterna, posset accipi ante quaedam tempora, quae ante se haberent alia tempora. Aeterna autem maluit dicere quam omnia, fortassis ideo, quia tempus non coepit ex tempore. An aeterna tempora aevum significavit, inter quod et tempus hoc distat, quod illud stabile est, tempus autem mutabile? - De eo quod scriptum est: Et habitu inventus ut homo 350 Multis modis habitum dicimus: vel habitum animi, sicuti est cuiuscumque disciplinae perceptio usu roborata atque firmata; vel habitum corporis, secundum quem dicimus alium alio esse succulentiorem et validiorem, quae magis proprie habitudo dici solet; vel habitum eorum quae membris nostris accommodantur extrinsecus, secundum quem dicimus vestitum, calceatum, armatum et si quid eiusmodi est. In quibus omnibus generibus (si quidem nomen hoc ductum est ab illo verbo quod est habere), manifestum est in ea re dici habitum, quae accidit alicui, ita ut eam possit etiam non habere. Nam et doctrina accidit animo, et succus ac robur corpori, et vestis atque arma non dubium est quod accidant membris nostris, ita ut et imperitus possit esse animus, si ei doctrina non accideret, et exile atque languidum corpus sine succo viscerum et robore, et nudus sine veste et inermis sine armis et pede nudo sine calceamentis esse homo possit. Habitus ergo in ea re dicitur, quae nobis ut habeatur accidit. Verumtamen hoc interest, quod quaedam eorum quae accidunt nobis ut habitum faciant, non mutantur a nobis, sed ipsa nos mutant in se, ipsa integra et inconcussa manentia, sicuti sapientia, cum accidit homini non ipsa mutatur, sed hominem mutat, quem de stulto sapientem facit. Quaedam vero sic accidunt, ut et mutent et mutentur, sicuti cibus et ipse amittens speciem suam in corpus nostrum vertitur, et nos refecti cibo ab exilitate atque languore in robur atque valentiam commutamur. Tertium genus est, cum ipsa quae accidunt mutantur ut habitum faciant, et quodammodo formantur ab eis quibus habitum faciunt, sicuti est vestis; nam cum proiecta vel reposita est, non habet eam formam quam sumit cum induitur atque inducitur membris. Ergo induta accipit formam quam non habebat exuta, cum ipsa membra et cum induuntur et cum exuuntur in suo statu maneant. Potest esse etiam quartum genus, cum ea quae accidunt ad faciendum habitum nec ea mutant quibus accidunt, nec ab eis ipsa mutantur, sicut anulus digito, si non nimis subtiliter attendatur. Verumtamen hoc genus aut nullum est, si diligente discutias, aut omnino rarissimum. Cum ergo Apostolus de unigenito Dei Filio loqueretur, quantum pertinet ad divinitatem eius, secundum id quod verissimus Deus est, aequalem esse dixit Patri, quod non ei fuit tamquam rapina, id est, quasi alienum appetere, si semper manens in ea aequalitate nollet hominem indui et hominibus ut homo apparere; sed semet ipsum exinanivit, non formam suam mutans, sed formam servi accipiens, neque conversus et transmutatus in hominem, amissa incommutabili stabilitate, sed tamquam verum hominem suscipiendo ipse susceptor in similitudinem hominum factus non sibi sed eis quibus in homine apparuit et habitu inventus est ut homo 351, id est, habendo hominem inventus est ut homo. Non enim poterat inveniri ab his, qui cor immundum habebant et Verbum apud Patrem videre non poterant, nisi hoc suscipiendo quod possent videre, et per quod ad illud lumen interius ducerentur. Iste autem habitus non est ex primo genere; non enim manens in se natura hominis naturam Dei commutavit; neque ex secundo, non enim et mutavit homo Deum et mutatus ab illo est; neque ex quarto, non enim sic assumptus est homo, ut neque ipse mutaret Deum nec ab illo mutaretur; sed potius ex tertio: sic enim assumptus est, ut commutaretur in melius, et ab eo formaretur ineffabiliter excellentius atque coniunctius quam vestis ab homine cum induitur. Hoc ergo nomine habitus satis significavit Apostolus, quemadmodum dixerit in similitudinem hominum factus, quia non transfiguratione in hominem, sed habitu factus est, cum indutus est hominem quem sibi uniens quodammodo atque conformans immortalitati aeternitatique sociaret. Sed illum habitum, qui est in perceptione sapientiae et disciplinae, Graeci vocant, hunc autem, secundum quem dicimus vestitum vel armatum, sch`ma potius appellant. Ex quo intellegitur de isto genere habitus locutum Apostolum, quando quidem in graecis exemplaribus scriptum est, quod nos in latinis habitu habemus. Quo nomine oportet intellegi non mutatum esse Verbum susceptione hominis, sicuti nec membra veste induta mutantur, quamquam illa susceptio ineffabiliter susceptum suscipienti copulaverit. Sed quantum verba humana rebus ineffabilibus coaptari possunt, ne mutatus intellegatur Deus humanae fragilitatis assumptor, electum est ut graece et latine habitus diceretur illa susceptio. - De eo quod scriptum est in Epistula Pauli ad Colossenses: In quo habemus redemtionem et remissionem peccatorum qui est imago Dei invisibilis 352 Imago et aequalitas et similitudo distinguenda sunt: quia ubi imago, continuo similitudo, non continuo aequalitas; ubi aequalitas, continuo similitudo, non continuo imago; ubi similitudo, non continuo imago, non continuo aequalitas. Ubi imago, continuo similitudo, non continuo aequalitas: ut in speculo est imago hominis; quia de illo expressa est, est etiam necessario similitudo, non tamen aequalitas, quia multa desunt imagini, quae insunt illi rei de qua expressa est. Ubi aequalitas, continuo similitudo, non continuo imago: velut in duobus ovis paribus, quia inest aequalitas, inest et similitudo; quaecumque enim adsunt uni, adsunt et alteri; imago tamen non est, quia neutrum de altero expressum est. Ubi similitudo, non continuo imago non continuo aequalitas; omne quippe ovum omni ovo, in quantum ovum est, simile est; sed ovum perdicis, quamvis in quantum ovum est, simile sit ovo gallinae, nec imago tamen eius est, quia non de illo expressum est, nec aequale, quia et brevius est et alterius generis animantium. Sed ubi dicitur non continuo, utique intellegitur quia esse aliquando potest. Potest ergo esse aliqua imago in qua sit etiam aequalitas, ut in parentibus et filiis inveniretur imago et aequalitas et similitudo, si intervallum temporis defuisset; nam et de parente expressa est similitudo filii, ut recte imago dicatur, et potest esse tanta, ut recte etiam dicatur aequalitas, nisi quod parens tempore praecedit. Ex quo intellegitur et aequalitatem aliquando non solum similitudinem habere sed etiam imaginem, quod in superiore exemplo manifestatum est. Potest etiam aliquando esse similitudo et aequalitas, quamvis non sit imago, ut de ovis paribus diximus. Potest et similitudo et imago esse, quamvis non sit aequalitas, ut in speculo ostendimus. Potest et similitudo esse, ubi et aequalitas et imago sit, sicut de filiis commemoravimus, excepto tempore quo praecedunt parentes. Sic enim aequalem syllabam syllabae dicimus, quamvis altera praecedat altera subsequatur. In Deo autem quia conditio temporis vacat; non enim potest recte videri Deus in tempore generasse Filium, per quem condidit tempora: consequens est ut non solum imago eius sit, quia de illo est, et similitudo, quia imago est 353, sed etiam aequalitas tanta, ut nec temporis intervallum impedimento sit. - De hereditate Dei Sicut Apostolus ad Hebreos dicit: Testamentum testatoris morte firmatur 354; propterea mortuo pro nobis Christo Novum Testamentum firmatum esse asserit, cuius similitudo Vetus Testamentum erat, in quo mors testatoris per victimam praefigurabatur. Si ergo quaeratur, quomodo simus secundum verba eiusdem Apostoli coheredes Christi et filii atque heredes Dei 355, cum etiam hereditas morte decessoris firma teneatur, nec ullo alio modo hereditas possit intellegi: respondetur, ipso quidem mortuo factos nos esse heredes, quoniam filii etiam eius dicti sumus: Non ieiunant, inquit, filii sponsi, quamdiu cum illis est sponsus 356. Heredes ergo eius dicimur, quia reliquit nobis pacis ecclesiasticae possessionem per fidem temporalis dispensationis, quam in hac vita possidemus, quod testatus est dicens: Pacem meam do vobis, pacem relinquo vobis 357. Coheredes autem eius efficiemur, cum in fine saeculi absorbebitur mors in victoriam 358. Tunc enim similes ei erimus quoniam videbimus eum sicuti est 359. Quam hereditatem non eius Patris morte adipiscimur, qui mori non potest, quando quidem ipse fit hereditas nostra, secundum illud quod scriptum est: Dominus pars hereditatis meae 360, sed quoniam cum vocati sumus adhuc parvuli et ad spiritalia contemplanda minus idonei, usque ad humillimas nostras cogitationes se divina misericordia porrexit, ut quomodocumque cernere niteremur quod non evidenter atque perspicue cernebamus, idipsum moritur quod in aenigmate cernebamus, cum facie ad faciem cernere coeperimus. Convenienter enim dicitur moriturum esse quod auferetur: Cum autem venerit quod perfectum est, auferetur quod ex parte est 361. Ita nobis quodammodo moritur Pater in aenigmate, et idem ipse fit hereditas, cum facie ad faciem videtur, non quia ipse moritur, sed imperfecta in eum nostra visio perfecta visione perimitur; et tamen nisi illa prior nos nutriret, ad aliam plenissimam et evidentissimam non efficeremur idonei. Quod si etiam de Domino Iesu Christo non secundum Verbum in principio Deum apud Deum 362, sed secundum puerum qui proficiebat aetate ac sapientia 363, pius intellectus admittit, propria illa susceptione servata, quae communis ei cum ceteris hominibus non est, cuius tamquam morte possideat hereditatem, manifestum est. Non enim nos coheredes eius esse possumus, nisi et ipse heres sit. Si autem hoc pietas non admittit, ut primo ex parte videret homo Dominicus, deinde ex toto quamquam in sapientia proficere dictus sit, in corpore suo intellegatur heres, id est, in Ecclesia, cuius coheredes sumus, quemadmodum filii eius matris dicimur, quamvis ex nobis constet. Sed rursum quaeri potest, cuius morte facti simus etiam nos hereditas Dei, secundum illud: Dabo tibi Gentes hereditatem tuam 364, nisi forte huius mundi, quo prius tamquam dominante tenebamur. Post autem, cum dicimus: Mihi mundus crucifixus est, et ego mundo365, possidet nos Christus, mortuo illo qui nos possidebat; cum ei renuntiamus, morimur illi et ipse nobis. - De eo quod Iacobus apostolus dicit: Vis autem scire, o homo inanis, quia fides sine operibus otiosa est? 366 Quoniam Paulus apostolus praedicans iustificari hominem per fidem sine operibus, non bene intellectus est ab eis qui sic acceperunt dictum, ut putarent, cum semel in Christum credidissent, etiamsi male operarentur et facinorose flagitioseque viverent, salvos se esse posse per fidem, locus iste huius Epistulae eumdem sensum Pauli apostoli, quomodo sit intellegendus, exponit 367. Ideoque Abrahae magis exemplo utitur, <ut demonstraret> vacuam esse fidem, si non bene operetur, quoniam Abrahae exemplo etiam Paulus apostolus usus est, ut probaret iustificari hominem per fidem sine operibus legis 368. Cum enim bona opera commemorat Abrahae, quae eius fidem comitata sunt, satis ostendit apostolum Paulum non ita per Abraham docere iustificari hominem per fidem sine operibus, ut si quis crediderit, non ad eum pertineat bene operari, sed ad hoc potius, ut nemo arbitretur meritis priorum bonorum operum se pervenisse ad donum iustificationis, quae est in fide. In hoc enim se Gentibus in Christum credentibus Iudaei praeferre cupiebant, quod dicebant se meritis bonorum operum quae in lege sunt ad evangelicam gratiam pervenisse; ideoque scandalizabantur multi qui ex eis crediderant, quod incircumcisis Gentibus Christi gratia traderetur. Unde apostolus Paulus dicit posse hominem sine operibus praecedentibus iustificari per fidem. Nam iustificatus per fidem quomodo potest nisi iuste deinceps operari, quamvis antea nihil iuste operatus ad fidei iustificationem pervenerit non merito bonorum operum sed gratia Dei, quae vacare in illo non potest, cum iam per dilectionem bene operatur? Quod si cum crediderit mox de hac vita decesserit, iustificatio fidei manet cum illo, nec praecedentibus bonis operibus, quia non merito ad illam sed gratia pervenit, nec consequentibus, quia in hac vita esse non sinitur. Unde manifestum est quod Paulus apostolus dicit: Arbitramur enim iustificari hominem per fidem sine operibus 369. Non tamen ita intellegendum est, ut accepta fide, si vixerit, dicamus eum iustum, etiamsi male vixerit. Ideo exemplo Abrahae et apostolus Paulus utitur, quia sine operibus legis, quam non acceperat, per fidem iustificatus est, et Iacobus, quia fidem ipsius Abrahae opera bona consecuta esse demonstrat, ostendens quemadmodum intellegendum sit quod Paulus apostolus praedicavit. Nam qui putant istam Iacobi apostoli sententiam contrariam esse illi Pauli apostoli sententiae, possunt arbitrari etiam ipsum Paulum sibi esse contrarium, quia dicit alio loco: Non enim auditores legis iusti sunt apud Deum, sed factores legis iustificabuntur 370; et alio loco: Sed fides quae per dilectionem operatur 371. Et iterum: Si enim secundum carnem vixeritis moriemini; si autem spiritu facta carnis mortificaveritis, vivetis 372. Quae sint autem facta carnis, quae operibus spiritalibus mortificanda sunt, alio loco demonstrat dicens: Manifesta autem sunt opera carnis, quae sunt fornicationes, immunditiae, idolorum servitus, veneficia, inimicitiae, contentiones, aemulationes, animositates, dissensiones, hereses, invidiae, ebrietates, commesationes, et his similia; quae praedico vobis, sicut praedixi quoniam qui talia agunt regnum Dei non possidebunt 373; et ad Corinthios: Nolite errare: neque fornicatores, neque idolis servientes, neque adulteri, neque molles, neque masculorum concubitores, neque fures, neque avari, neque ebriosi, neque maledici, neque rapaces regnum Dei possidebunt. Et haec quidem fuistis; sed abluti estis, sed sanctificati estis, sed iustificati estis in nomine Domini nostri Iesu Christi, et in Spiritu Dei nostri 374. Quibus sententiis manifestissime docet non eos praeterito bono opere ad fidei iustificationem pervenisse; nec meritis eorum istam gratiam datam, quando dicit: Et haec quidem fuistis. Sed cum dicit: Qui talia agunt regnum Dei non possidebunt; satis ostendit, iam ex quo crediderunt bene operari debere. Quod et Iacobus dicit, et multis omnino locis idem apostolus Paulus satis aperteque praedicat, recte vivendum omnibus qui in Christum crediderunt, ne ad poenas perveniant. Quod et Dominus ipse commemorat dicens: Non omnis qui dicit mihi: Domine, Domine, intrabit in regnum caelorum; sed qui facit voluntatem Patris mei qui in caelis est, ipse intrabit in regnum caelorum 375; et alibi: Ut quid mihi dicitis: Domine, Domine, et non facitis quae dico vobis? 376; et: Omnis qui audit verba mea haec et facit ea, similabo eum viro prudenti, qui aedificavit domum suam supra petram, et cetera. Et qui audit verba mea haec et non facit ea, similabo eum viro stulto, qui aedificavit domum suam super arenam 377 et cetera. Quapropter non sunt sibi contrariae duorum apostolorum sententiae Pauli et Iacobi, cum dicit unus iustificari hominem per fidem sine operibus, et alius dicit inanem esse fidem sine operibus, quia ille dicit de operibus quae fidem praecedunt, iste de his quae fidem sequuntur, sicut etiam ipse Paulus multis locis ostendit. - De timore utrum peccatum sit Omnis perturbatio passio, omnis cupiditas perturbatio; omnis igitur cupiditas passio. Omnis autem passio, cum est in nobis, ipsa passione patimur, et in quantum passio est patimur; omnis igitur cupiditas, cum est in nobis, ipsa cupiditate patimur, et in quantum cupiditas est patimur. Omnis autem passio, in quantum ipsa passione patimur, non est peccatum. Sic et si patimur timorem, non est peccatum. Tamquam si diceretur: Si bipes est, non est pecus. Si ergo propterea hoc non est consequens, quia multa sunt pecora bipedia, propterea et illud non est consequens, quia multa sunt peccata quae patimur. Hoc enim contra dicitur, non esse consequens, ut si patimur timorem, ideo non sit peccatum. Tu autem dicis consequens esse, ut si patimur timorem, non sit peccatum; cum tamen concedas aliqua esse peccata quae patimur. - De pulchritudine simulacrorum Ars illa summa omnipotentis Dei, per quam ex nihilo facta sunt omnia, quae etiam sapientia eius dicitur, ipsa operatur etiam per artifices, ut pulchra et congruentia faciant, quamvis non de nihilo, sed de aliqua materia operentur, velut ligno aut marmore aut ebore et si quod aliud materiae genus manibus artificis subditur. Sed ideo non possunt isti de nihilo aliquid fabricare, quia per corpus operantur, cum tamen eos numeros et convenientiam liniamentorum, quos per corpus corpori imprimunt, in animo accipiant ab illa summa sapientia, quae ipsos numeros et ipsam convenientiam longe artificiosius universo mundi corpori impressit, quod de nihilo fabricata est. In quo sunt etiam corpora animalium, quae iam de aliquo, id est, de elementis mundi fabricantur, sed longe potentius et excellentius quam cum artifices homines easdem figuras corporum et formas in suis operibus imitantur. Non enim omnis numerositas humani corporis invenitur in statua, sed tamen quaecumque ibi invenitur ab illa sapientia per artificis animum traicitur, quae ipsum corpus humanum naturaliter fabricatur. Nec ideo tamen pro magno habendi sunt qui talia opera fabricantur aut diligunt, quia minoribus rebus intenta anima, quas per corpus corporaliter facit, minus inhaeret ipsi summae sapientiae, unde istas potentias habet. Quibus male utitur, dum foris eas exercet; illa enim in quibus eas exercet diligens, interiorem earum formam stabilem neglegit, et inanior infirmiorque efficitur. Qui vero talia opera etiam colunt quantum deviaverint a veritate, hinc intellegi potest, quia si ipsa animalium corpora colerent, quae multo excellentius fabricata sunt et quorum sunt illa imitamenta, quid eis infelicius diceremus? - Quare magi Pharaonis fecerunt quaedam miracula sicut Moyses famulus Dei? 378 Omnis anima partim privati cuiusdam sui potestatem gerit, partim universitatis legibus sicut publicis coercetur et regitur. Quia ergo unaquaeque res visibilis in hoc mundo habet potestatem angelicam sibi praepositam, sicut aliquot locis divina Scriptura testatur, de ea re cui praeposita est aliter quasi privato iure agit, aliter tamquam publice agere cogitur. Potentior est enim parte universitas, quoniam et illud quod ibi privatim agit tantum agere sinitur, quantum lex universitatis sinit. Sed unaquaeque anima tanto est pietate purgatior, quanto privato suo minus delectata legem universitatis intuetur eique devote ac libenter obtemperat. Est enim lex universitatis divina sapientia. Quanto autem amplius privato suo gaudet, et neglecto Deo, qui omnibus animis utiliter ac salubriter praesidet, ipsa sibi vel aliis quibus potuerit vult esse pro Deo, suam potius in se vel in alios quam illius in omnes diligens potestatem, tanto est sordidior tantoque magis poenaliter divinis legibus tamquam publicis servire cogitur. Quanto igitur anima humana deserto Deo suis honoribus vel sua potestate fuerit delectata, tanto magis subditur talibus potestatibus, quae privato suo gaudent et honorari ab hominibus sicut dii cupiunt. Quibus divina lege saepe conceditur, ut eis, quos sibi secundum eorum merita subiugaverint, privato illo iure etiam miraculorum aliquid praestent in his rebus exhibendorum, quibus sunt infimo sed tamen ordinatissimo potestatum gradu praepositae. Sed ubi divina tamquam publica lex iubet, vincit utique privatam licentiam, quamquam et ipsa privata licentia nisi universalis divinae potestatis permissione nulla esset. Ideoque fit ut sancti Dei servi, quando eos hoc donum habere utile est, secundum publicam et quodammodo imperialem legem, hoc est summi Dei potestatem, imperent infimis potestatibus ad quaedam visibilia facienda miracula. In illis enim Deus ipse imperat, cuius templum sunt, et quem contenta sua privata potestate ardentissime diligunt. In magicis autem imperationibus ad illecebram deceptionis, ut sibi subiugent eos quibus talia concedunt, praestant effectum precibus et mysteriis eorum, privato illo iure largientes, quod sibi licet largiri honorantibus se sibique servientibus et quaedam secum in sacramentis suis pacta servantibus. Et quando videntur imperare magi per sublimiorum nomina inferiores terrent, ut nonnulla visibilia, quae propter infirmitatem carnis magna videntur hominibus non valentibus aeterna contueri, quae per se ipsum praestat dilectoribus suis verus Deus, mirantibus exhibeant. Haec autem permittit Deus iuste omnia moderans, ut pro cupiditatibus et electionibus servitutes eorum libertatesque distribuat; et si quando invocatione summi Dei aliquid pro suis malis cupiditatibus impetrant, vindicta est illa non gratia. Non enim frustra dicit Apostolus: Tradidit illos Deus in desideria cordis eorum 379. Quorundam enim peccatorum perpetrandorum facilitas poena est aliorum praecedentium. Quod autem Dominus dicit: Non potest satanas satanam excludere 380, ne forte quisquam utens nominibus aliquarum infimarum potestatum, cum daemonium excluserit, falsam putet esse istam Domini sententiam, ad hoc intellegat dictum, quia hoc modo satanas, etiamsi corpori aut corporis sensibus parcit, ideo parcit, ut ipsius hominis voluntati per impietatis errorem triumpho maiore dominetur. Hoc autem modo non exit satanas, sed potius in intima ingreditur, ut in eo sic operetur, quemadmodum dicit Apostolus: Secundum principem potestatis aeris huius, qui nunc operatur in filiis diffidentiae 381. Non enim sensus corporis eorum turbabat atque torquebat aut eorum corpora collidebat, sed in eorum voluntate vel potius cupiditate regnabat. Quod autem dicit pseudoprophetas multa signa et prodigia facturos, ita ut fallant etiam, si fieri potest, electos 382, admonet utique ut intellegamus quaedam miracula etiam sceleratos homines facere, qualia sancti facere non possunt. Nec tamen ideo potioris loci apud Deum esse arbitrandi sunt. Non enim acceptiores erant Deo quam populus Israel, magi Aegyptiorum, quia non poterat ille populus facere quod illi faciebant, quamvis Moyses in virtute Dei maiora potuerit 383. Sed ideo non omnibus sanctis ista tribuuntur, ne perniciosissimo errore decipiantur infirmi, existimantes in talibus factis esse maiora dona quam in operibus iustitiae, quibus vita aeterna comparatur. Propterea Dominus prohibet hinc gaudere discipulos, cum ait: Nolite in hoc gaudere, quoniam spiritus vobis subiecti sunt, sed gaudete, quoniam nomina vestra scripta sunt in caelo 384. Cum ergo talia faciunt magi, qualia nonnumquam sancti faciunt, talia quidem visibiliter esse apparent, sed et diverso fine et diverso iure fiunt. Illi enim faciunt quaerentes gloriam suam, illi quaerentes gloriam Dei; et illi faciunt per quaedam potestatibus concessa in ordine suo quasi privata commercia vel beneficia, illi autem publica administratione iussu eius cui cuncta creatura subiecta est. Aliter enim cogitur possessor equum dare militi, aliter eum tradit emptori, vel cuilibet donat aut commodat. Et quemadmodum plerique mali milites, quos imperialis disciplina condemnat, signis imperatoris sui nonnullos possessores territant, et ab eis aliquid, quod publice non iubetur, extorquent, ita nonnumquam mali christiani vel scismatici vel heretici per nomen Christi aut verba aut sacramenta christiana exigunt aliquid a potestatibus, quibus honori Christi cedere indictum est. Cum autem malis iubentibus voluntate cedunt, ad seducendos homines cedunt, quorum errore laetantur. Quapropter aliter magi faciunt miracula, aliter boni christiani, aliter mali christiani: magi per privatos contractus, boni christiani per publicam iustitiam, mali christiani per signa publicae iustitiae. Nec mirum est quod haec signa valent, cum ab eis adhibentur, quando etiam cum usurpantur ab extraneis, qui omnino suum nomen ad istam militiam non dederunt, propter honorem tamen excellentissimi imperatoris valent. Ex quibus fuit ille de quo discipuli Domino nuntiaverunt, quod in nomine eius eiceret daemonia, quamvis cum eis non sequeretur 385. Cum autem non cedunt his signis huiusmodi potestates, Deus ipse prohibet occultis modis, cum id iustum atque utile iudicat. Nam nullo modo ulli spiritus audent haec signa contemnere; contremiscunt enim haec, ubicumque illa conspexerint. Sed nescientibus hominibus aliud iubetur divinitus, vel ad confundendos malos, cum eos oportet confundi, sicut de Scevae filiis in Actibus Apostolorum legimus, quibus ait immundus spiritus: Iesum scio et Paulum novi; vos autem qui estis? 386; vel ad admonendos bonos, ut proficiant in fide atque ista non iactanter sed utiliter possint; vel ad discernenda dona membrorum Ecclesiae, sicut Apostolus dicit: Numquid omnes virtutes? Numquid omnes dona habent curationum? 387 Propter has ergo causas plerumque, ut dictum est, nescientibus hominibus iubetur divinitus, id est, ut his signis adhibitis huiusmodi potestates voluntati hominum non obtemperent. Ut autem mali bonis saepe temporaliter noceant, potestatem in eos accipiunt ad maiorem bonorum utilitatem propter exercitationem patientiae. Itaque anima christiana semper invigilet in tribulationibus suis sequi voluntatem Domini sui, ne ordinationi Dei resistendo adquirat sibi gravius iudicium. Quod enim ipse Dominus agens hominem Pontio Pilato dixit, hoc et Iob diabolo posset dicere: Non haberes in me potestatem, nisi data tibi esset desuper 388. Non ergo eius voluntas cuius malitiae potestas in bonos datur, sed eius voluntas a quo haec potestas datur debet nobis esse carissima. Quoniam tribulatio patientiam operatur, patientia vero probationem, probatio autem spem; spes vero non confundit, quoniam caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum qui datus est nobis 389. - Adversus Apollinaristas Cum quidem heretici, qui Apollinaristae ex Apollinari quodam auctore suo dicti esse perhibentur, assererent Dominum nostrum Iesum Christum, in quantum homo fieri dignatus est, non habuisse humanam mentem, inhaerentes eis nonnulli et eos studiose audientes delectati sunt quidem ea perversitate, qua ille hominem in Deo minuebat, dicens eum non habuisse mentem, hoc est rationalem animam, qua homo a pecoribus secundum animum differt. Sed cum secum ipsi cogitarent fatendum esse, si ita est, ut unigenitus Dei Filius, Sapientia et Verbum Patris, per quod facta sunt omnia, belluam quamdam cum figura humani corporis suscepisse credatur, displicuerunt sibi, non tamen ad correctionem, ut redirent ad veritatis viam totumque hominem a Sapientia Dei susceptum esse confiterentur, nulla diminutione naturae, sed ampliore usi audacia, ipsam etiam animam totumque vitale hominis alienantes ab eo solam carnem humanam eum suscepisse dixerunt, adhibentes etiam testimonium ex Evangelio, immo illam sententiam non intellegendo perversi confligere audent adversum catholicam veritatem,dicentes scriptum esse: Verbum caro factum est, et habitavit in nobis 390. Sub his enim verbis ita Verbum carni volunt esse copulatum atque concretum, ut nulla ibi non solum mens, sed nec anima humana intersit. Quibus primo respondendum est ideo sic esse illud in Evangelio positum, quia usque ad visibilem carnem assumptio illa humanae naturae a Domino facta est, atque in tota illa unitate susceptionis principaliter Verbum est, extrema autem atque ultima caro. Volens itaque Evangelista commendare pro nobis deiectionem humilitatis Dei qui sese humiliaverit, et quousque humiliaverit exprimens, Verbum carnemque nominavit, praetermittens animae naturam, quae Verbo est inferior, carne praestantior. Magis enim commendat humilitatem, quia dictum est: Verbum caro factum est, quam si diceretur: Verbum homo factum est. Nam si nimis haec intuentur verba, potest alius non minus perversus ex istis verbis ita calumniari fidei nostrae, ut dicat ipsum Verbum conversum et commutatum esse in carnem et Verbum esse destitisse, quia scriptum est: Verbum caro factum est, sicut caro humana, cum fit cinis, non est caro et cinis, sed ex carne cinis est, et secundum loquendi celebriorem consuetudinem quidquid fit quod non erat, desinit esse quod erat. Nec tamen ita haec verba intellegimus. Sed etiam ipsi nobiscum ita intellegunt, ut manente Verbo quod est, ex eo quod accepit formam servi, non ex eo quod in illam formam aliqua mutatione conversum est, dictum sit: Verbum caro factum est. Deinde si ubicumque caro fuerit nominata et anima tacita, sic intellegendum est ut anima ibi non esse credatur, nec illi habebunt animam de quibus dictum est: Et videbit omnis caro salutare Dei 391; et illud in Psalmo: Exaudi preces meas; ad te omnis caro veniet 392; et illud in Evangelio: Sicut dedisti ei potestatem omnis carnis, ut omne quod dedisti ei, non pereat sed habeat vitam aeternam 393. Unde intellegitur solere homines per nominationem solius carnis significari, ut secundum hanc locutionem etiam illud possit intellegi, ut quod dictum est: Verbum caro factum est, nihil aliud dictum sit nisi: Verbum homo factum est. Sicut enim a parte totum plerumque nominata sola anima homo intellegitur, sicuti est illud: Tot animae descenderunt in Aegyptum 394, sic rursus a parte totum, etiam nominata sola carne homo intellegitur, sicut sunt ista quae posuimus. Proinde quemadmodum nos huic eorum obiectioni, quam ex Evangelio proponunt, ita respondemus, ut nullus hominum ita desipiat, ut putet nos per haec verba cogi ad credendum et confitendum, quod Mediator Dei et hominum homo Christus Iesus 395 animam humanam non habuit, sic quaero quomodo ipsi respondeant tam manifestis obiectionibus nostris, quibus ostendimus per innumerabiles locos evangelicae Scripturae narratum de illo ab evangelistis, quod in his affectionibus fuerit, quae sine anima esse non possunt. Non enim ea ex me profero, sed quae ipse Dominus tam multa commemorat: Tristis est anima mea usque ad mortem 396; et: Potestatem habeo ponendi animam meam et iterum sumendi eam 397; et: Maiorem dilectionem nemo habet, quam ut animam suam ponat pro amicis suis 398. Quae mihi pervicax contradictor potest dicere figurate a Domino dicta, sicut multa in parabolis eum locutum esse manifestum est. Nam etsi ista non ita sunt, non tamen opus est pugnaciter agere, ubi habemus evangelistarum narrationes, per quas eum et natum de virgine Maria cognovimus, et comprehensum a Iudeis, et flagellatum et crucifixum atque interfectum, et sepultum in monumento, quae omnia sine corpore intellegere facta nemo potest. Nec figurate accipienda quisquam vel dementissimus dixerit, cum dicta sint ab eis qui res gestas, ut meminerant, narraverunt. Sicut ergo ista corpus eum habuisse testantur, sic eum indicant habuisse animam affectiones illae, quae non possunt esse nisi in anima, quas nihilo minus eisdem evangelistis narrantibus legimus. Et miratus est Iesus 399 et iratus 400 et contristatus 401 et exhilaratus 402 et multa alia innumerabilia, sicut etiam illa quae coniuncta officia simul et animae et corporis ostendunt: sicuti sunt quod esurivit 403, quod dormivit 404, quod fatigatus ab itinere sedit 405, et alia huiuscemodi. Non enim possunt dicere etiam in veteribus Libris dictam esse iram Dei et laetitiam et nonnullos huius generis motus, nec ideo tamen esse consequens, ut Deum habuisse animam credendum sit. Dicta sunt enim illa propheticis imaginationibus non narratoria manifestatione. Nam et membra Dei dicta sunt, et manus et pedes et oculi et facies et similia; quemadmodum ista non eum indicant habere corpus, sic nec illa animam. Quemadmodum autem narratum aliquid, ubi nominata sunt manus Christi et caput et cetera, indicant eius corpus, ita etiam quae de animi affectionibus eodem narrationis tenore nominata sunt, indicant eius animam. Stultum est autem credere narranti evangelistae quod manducaverit, et non ei credere quod esurierit. Etsi enim non est consequens, ut omnis qui manducat esuriat; nam et angelum legimus manducasse 406, sed esurisse non legimus: neque ut omnis qui esurit manducet, si aut officio aliquo se cohibeat, aut desit ei cibus facultasque manducandi, tamen cum utrumque narrat evangelista 407, utrumque credendum est; quia utrumque sicut rerum gestarum index factum gestumque conscripsit. Sicut autem quia manducavit, sine corpore intellegi non potest, sic quia esurivit, sine anima fieri non potuit. Nec illa nos terret inanis atque inepta calumnia, qua invidiose resistentes aiunt: Ergo sub necessitate positus fuit, si has affectiones animi veras habuit. Facile quippe respondemus: Ergo sub necessitate positus fuit, quia comprehensus, flagellatus, crucifixus et mortuus est, ut tandem sine pertinacia, si volunt, intellegant sic eum passiones animi, hoc est affectiones, voluntate dispensationis, veras tamen, ut placuit, suscepisse, quemadmodum passiones corporis eadem dispensationis voluntate sine ulla necessitate suscepit. Quemadmodum nos non voluntate morimur, sic et non voluntate nascimur; ille autem utrumque voluntate ut oportebat exhibuit, et tamen verissime exhibuit. Sicut ergo necessitatis nomine nec nos nec illos quisquam avellit a fide verissimae passionis, per quam corpus eius ostenditur, sic nos ipso nomine necessitatis nemo deterret a fide verissimae affectionis, per quam eius animam agnoscimus, nec ipsos debet deterrere a consentiendo catholicae fidei, si non eos deterret exitiabilis pudor mutandae, quamvis falsae, diu tamen et cum temeritate defensae sententiae. - De Quadragesima et Quinquagesima Omnis sapientiae disciplina, quae ad homines erudiendos pertinet, est Creatorem creaturamque dignoscere, et illum colere dominantem istam subiectam fateri. Est autem creator Deus, ex quo omnia per quem omnia in quo omnia 408, et ideo Trinitas, Pater et Filius et Spiritus Sanctus. Creatura vero partim est invisibilis sicut anima, partim visibilis sicut corpus. Invisibili ternarius numerus tribuitur, quare diligere Deum tripliciter iubemur, ex toto corde, ex tota anima, ex tota mente 409, corpori quaternarius propter evidentissimam naturam eius id est, calidam et frigidam, humidam et siccam, universae ergo creaturae septenarius. Quapropter omnis disciplina dignoscens et discernens Creatorem atque creaturam denario numero insinuatur. Quae disciplina, quamdiu corporeis motibus temporaliter significatur, credendo constat, et rerum gestarum venientium atque transeuntium auctoritate quasi lacte parvulos nutrit, ut idoneos faciat contemplationi, quae non venit et transit sed semper manet. In qua quisque, narratis sibi rebus divinitus temporaliter pro salute hominum gestis sive gerendis quae adhuc futura praedicantur, si permanserit in fide et promissa speraverit et quae divina auctoritas praecipit infatigabili caritate implere curaverit, recte aget vitam huius necessitatis et temporis, quae numero quadragenario commendatur. Quoniam denarius numerus, qui totam insinuat disciplinam, quater ductus, id est, numero qui corpori tribuitur multiplicatus, quia per motus corporales administratio geritur, quam dictum est fide constare, quadragenarium numerum conficit. Ita impetrat etiam stabilem et nullius temporis indigentem sapientiam, quae denario numero commendatur, ut ad quadraginta addantur decem, quia et partes aequales quadragenarii numeri simul ductae ad quinquaginta perveniunt. Partes autem aequales habet quadragenarius numerus, primo quadraginta in singulis, deinde viginti in binis, decem in quaternis, octo in quinis, quinque in octonis, quattuor in denis, duas in vicenis. Unum ergo et duo et quattuor et quinque et octo et decem et viginti simul ducta efficiunt quinquaginta. Quapropter sicut quadragenarius numerus aequalibus suis partibus computatis parit amplius denarium et fit quinquagenarius, sic tempus fidei rerum pro nostra salute gestarum et gerendarum cum aequitate vitae actum impetrat intellectum stabilis sapientiae, ut non solum credendo, sed etiam intellegendo disciplina firmetur. Et ideo ea quae nunc est Ecclesia, quamvis filii Dei simus ante tamen quam appareat quid erimus, in laboribus et afflictionibus agit, et in ea iustus ex fide vivit 410. Nisi enim credideritis, inquit, non intellegetis 411. Et hoc est tempus quo ingemiscimus et dolemus expectantes redemptionem corporis nostri 412, quod quadragesima celebratur. Scimus autem quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est 413: cum additur denarius quadragenario, ut non solum credere quae pertinent ad fidem, sed etiam perspicuam veritatem intellegere mereamur. Talis Ecclesia, in qua nullus erit moeror, nulla permixtio malorum hominum, nulla iniquitas, sed laetitia et pax et gaudium, quinquagesimae celebratione praefiguratur. Propterea posteaquam Dominus noster resurrexit a mortuis, quadraginta diebus peractis cum discipulis suis, eadem ipsa scilicet per hunc numerum insinuata temporali dispensatione quae ad fidem pertinet, ascendit in caelum 414, et decem aliis diebus peractis misit Spiritum Sanctum 415 id est, ut non ad humana et temporalia, sed ad divina atque aeterna contuenda quodam amoris et caritatis spiramento et incendio quadragenario denarius adderetur. Et ideo iam hoc totum, id est, quinquagenarius dierum numerus, laetitiae celebratione signandus est. Haec autem duo tempora, id est, unum laboris et sollicitudinis, alterum gaudii et securitatis, etiam retibus missis in mare Dominus noster significat. Nam ante passionem de reticulo dicitur misso in mare, quia tantum piscium ceperunt, ut vix ad litus trahendo perducerent et retia rumperentur 416. Non enim missa sunt in dexteram partem, habet enim multos malos Ecclesia huius temporis, neque in sinistram, habet enim etiam bonos, sed passim, ut permixtionem bonorum malorumque significet. Quod autem rupta sunt retia, caritate violata multas haereses exiisse significat. Post resurrectionem vero, cum vellet Ecclesiam futuri temporis praemonstrare, ubi omnes perfecti atque sancti futuri sunt, iussit mitti retia in dexteram partem, et capti sunt ingentes pisces centum quinquaginta tres, mirantibus discipulis quod, cum tam magni essent, retia non sunt disrupta 417. Horum magnitudo magnitudinem sapientiae iustitiaeque significat, numerus vero ipsam disciplinam et temporali dispensatione et aeterna regeneratione perfectam, quam diximus quinquagenario numero commendari. Quia enim non opus erit tunc corporalibus adiumentis, et animo continebitur fides atque sapientia, quia animo ternarium numerum tributum diximus, quinquaginta ducimus ter, et fiunt centum quinquaginta. Cui numero Trinitas additur, quia omnis ista perfectio in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti consecrata est; ita fiunt centum quinquaginta tres, qui numerus piscium ad dexteram partem captorum invenitur. - De eo quod scriptum est: Quem enim diligit Dominus corripit, flagellat autem omnem filium quem recipit 418 Multi murmurantes sub disciplina Dei quaestionem movent, cum vident iustos saepe graves molestias secundum hanc vitam pati, quasi propterea nihil eis prosit quod Deo serviunt, quia vel communes labores atque indifferenter corporum atque damnorum et contumeliarum ceterorumque omnium, quae mala mortales putant, vel etiam ceteris ampliores patiuntur propter Dei verbum atque iustitiam, quae onerosa peccantibus in eius praedicatores tumultuosas seditiones aut insidias aut odia concitant. Quibus respondetur quia, si vita ista sola esset hominum, aut nihil prodesse aut etiam nocere iustam vitam non usquequaque absurde videretur. Quamquam non defuerint qui iustitiae suavitatem et internum eius gaudium cum omnibus corporalibus laboribus et molestiis, quas genus humanum pro condicione suae mortalitatis patitur, cum omnibus etiam quae propter ipsam iustitiam in eos qui iuste vivunt iniuriosissime concitantur ita compensarent, ut sequestrata spe futurae vitae iucundius et laetius prae amore veritatis torquerentur, quam luxuriosi prae cupiditate ebrietatis epulentur. Sed iis tamen qui putant iniustum Deum, cum iustos in doloribus et laboribus vident, aut certe si non audent iniustum Deum dicere, vel res humanas non curare arbitrantur, vel semel statuisse necessitates fatorum, contra quas nec ipse aliquid faciat, ne ordinem rerum a se dispositum inconstantia turbare credatur, aut aliquid aliud opinantur, quod Deus in aliquo invalidus non possit a iustis ista mala prohibere, dicendum est nullam futuram fuisse iustitiam in hominibus, si res humanas non curaret Deus, quia omnis ista hominum iustitia, quam et tenere animus humanus recte faciendo potest et peccando amittere, non imprimeretur animae, nisi esset aliqua incommutabilis iustitia, quae integra inveniretur a iustis, cum ad eam converterentur, integra relinqueretur a peccantibus, cum ab eius lumine averterentur. Quae iustitia incommutabilis utique Dei est, nec eam porrigeret ad illustrandos ad se conversos, si res humanas non curaret. Si vero propterea gravia perpeti iustos sineret, quia contra ordinem rerum a se dispositum nollet venire, nec ipse iustus esset, non quia dispositionem suam servare vult, sed quia ita disposuit ipsum ordinem rerum, ut immeritis poenis iusti affligantur. In aliquo autem Deum esse invalidum ad repellenda mala quae iusti patiuntur quisquis opinatur ideo desipit, quia non intellegit, sicut nefas est iniustum Deum dicere, ita nefas esse omnipotentem negare. Quibus pro tempore susceptae quaestionis breviter constitutis, quia et esse Deum et iustum atque omnipotentem esse perniciosissimae iniquitatis est dubitare, nulla causa probabilior occurrit, cur iusti homines laborent plerumque in hac vita, nisi quia hoc eis expedit. Alia est enim quae nunc est iustitia hominum ad recipiendam sempiternam salutem, alia tunc in paradiso constituti hominis esse debuit ad retinendam et non amittendam eamdem sempiternam salutem. Sicut enim iustitia Dei est utilia praecipere, et inoboedientibus poenas oboedientibus autem praemia distribuere, ita iustitia est hominis praeceptis utilibus oboediere. Sed quoniam sic est in animo beatitudo ut in corpore sanitas, quemadmodum in ipso corpore alia praecipitur medicina ne bona valetudo amittatur, alia vero ut amissa recuperetur, sic in toto statu hominis alia tunc praecepta data sunt ne amitteret immortalitatem, alia nunc praecipiuntur ut eam recipiat. Et sicut in valetudine corporis, si quis praeceptis medici, quibus eadem bona valetudo custodienda est, non obtemperando in aliquem morbum inciderit, accipit alia praecepta ut sanari possit, quae saepe non sufficiunt, si talis est morbus, nisi adhibeantur a medico quaedam adiutoria plerumque aspera et dolores importantia, qui tamen valent ad recuperandam salutem, unde fit ut homo, quamvis iam obtemperans medico, patiatur tamen adhuc dolores, non solum de ipso morbo nondum sanato, verum etiam de adiutorio medicinae; ita homo per peccatum lapsus in huius vitae morbidam et calamitosam mortalitatem, quia primo praecepto obtemperare noluit, quo sempiternam custodiret ac teneret salutem, secunda praecepta aeger accepit, quibus obtemperans iam quidem non absurde dicitur iuste vivere, sed tamen molestias quas patitur vel de ipso morbo nondum sanato patitur vel de adiutorio medicinae. Cui adiutorio deputatur quod scriptum est: Quem enim diligit Dominus corripit, flagellat autem omnem filium quem recipit 419. Qui vero non obtemperantes praeceptis saluberrimis inique vivunt, augent etiam atque etiam morbos suos; et aut ex ipsis patiuntur innumerabiles miseriarum labores doloresque etiam in hac vita, aut poenis quoque adhibitis, ut quod sanum non est tangatur et doleat, in quo malo sint misericorditer admonentur, ut ad medicinam conversi per gratiam Dei sani fiant. Quae omnia si contempserint, id est, praecepta verborum et dolorum, iustam post hanc vitam sempiternam damnationem merebuntur. Ideoque ille potest dicere iniuste ista fieri, qui solam vitam mortalem, quam nunc agimus, esse existimans quae divinitus praedicata sunt futura non credit, pensurus gravissima supplicia perseverantiae peccatorum atque infidelitatis suae. - De coniugio, in eo quod Dominus ait: Si quis dimiserit uxorem suam, excepta causa fornicationis, et cetera 420 Si Dominus dimittendae coniugis solam causam fornicationis admittit, et paganum coniugium dimitti non prohibet, consequens est ut paganismus fornicatio deputetur. Solam autem fornicationis causam exceptam facere Dominum, cum de dimittenda coniuge loquitur in Evangelio, manifestum est. Paganum vero coniugium hinc non prohibetur dimitti, quia cum Apostolus consilium de hac re daret, ut fidelis volentem secum esse coniugem infidelem non dimittat, ait: Ego dico, non Dominus, ut Dominus intellegatur non quidem iubere ut dimittatur, ne contra iussum eius consilium dare videatur Apostolus, sed tamen permittere, ut nemo in ea re iussionis necessitate teneatur, sed consilii voluntate libere faciat. Verumtamen si quisquam asserat solam illam fornicationem Dominum admittere ad causam relinquendae coniugis, quae vulgo fornicatio dicitur, id est, quae concubitu illicito perpetratur, hoc potest dicere: Dominum, cum de hac re loqueretur, de utroque fideli dixisse, et marito et uxore, ut si ambo fideles sunt, neutri liceat alterum relinquere nisi causa fornicationis, ubi non potest paganismus intellegi, quia uterque fidelis est. Sic enim et Apostolus videtur distinguere, cum ait: His autem qui sunt in coniugio praecipio, non ego, sed Dominus, uxorem a viro non discedere; quod si recesserit, manere innuptam aut viro suo reconciliari 421. Ubi intellegitur quia, etiam si una illa causa qua sola relectio coniugii permittitur, mulier a viro recesserit, innupta perseverare debet, aut si non se continet, viro potius reconciliari vel correcto vel certe tolerando quam alteri nubere. Sequitur autem et dicit: Et vir uxorem ne dimittat 422, breviter eamdem formam intimans in viro, quam praecipiebat in femina. Quibus ex praecepto Domini insinuatis ita sequitur: Ceteris autem ego dico, non Dominus: Si quis frater habet uxorem infidelem, et haec consentit habitare cum illo, non dimittat illam; et si mulier habet virum infidelem, et hic consentit habitare cum illa, non dimittat virum 423. Ubi dat intellegi Dominum de his locutum, ut neuter alterum dimitteret, si fideles ambo essent. |
Migne "Patrologia Latina Tomus 120" De partu Virginis De partu Virginis (Paschasius Radbertus), J. P. Migne LIBER PRIMUS. 120.1367| PRAEFATIO. 120.1367B| Venerabili matronae Christi, una cum sacris virginibus Vesona monastice degentibus PASCHASIUS RADBERTUS, monachorum omnium peripsema. Quaestionem, charissimae, de partu beatae Mariae Virginis mihi nuper allatam vobis persolvere decrevi; quoniam vos eam plurimum amare non ambigo; ut ex hoc sciatis quantum jam, longe diu a puero vester alumnus, multo jam senio confectus. Quamvis omnium Ecclesiarum virginitas beatae et gloriosae Genitricis Dei Mariae sit decus, honor et forma virtutis, maxime tamen sanctimonialium virginum, quarum castitatis ejus specialius illustratur virtutibus, informatur exemplis, corroboratur et 120.1367C| meritis. Unde sacratissimum ejus puerperium animo et corde devotissime venerari ac retexere, divini muneris est gratia. Propterea vero contra haereticam pravitatem dimicare ac vincere opus est Spiritus sancti et virtus Altissimi, qui eam obumbravit; ut sine coitu viri, et sine ulla corruptione Dominum et hominem pareret, virgoque semper maneret. Pro qua jam olim beatum Hieronymum contra Helvidium haereticum et contra ejus complices scripsisse legimus; quos ita debellavit ac devicit, ut deinceps usque ad praesens nihil recidivum erroris contra eam surrexit. Sed quia nunc quorumdam fratrum rursus impudica quasi percunctando laborat temeritas, decrevi ad vos, matronae Christi, de his scribere, quae ipsi curiosius contra ejus pudicitiam, quam religiosius 120.1367D| conantur explorare; explorando vero partum virginitatis ejus, et uterum pudicitiae, introducunt ac si peritissimi physiologi callide satis disputatione sua colluvionem vitiorum, in qua concurrunt plurima erroris discrimina. Dicunt enim non aliter beatam Virginem Mariam parere potuisse, neque aliter debuisse quam 120.1368B| communi lege naturae, et sicut mos est omnium feminarum, ut vera nativitas Christi dici possit. Alias autem, inquiunt, si non ita natus est ut caeteri nascuntur infantes, vera nativitas non est. Et ideo ne phantasia putetur, aut ne sicut aqua per alveum transisse, ita per uterum Virginis absque nascentis ordine natus credatur, pium est sentire, sic eum lege naturae natum fuisse, quomodo nascuntur caeteri infantes, et eam sic peperisse sicut reliquae pariunt mulieres. O caeca pietas, quae tam impie sentit de Maria Virgine, et caeca praesumptio, quae tam impie loquitur de Christo. Non dico quod dicant virginitatem amisisse, quae nesciens virum Virgo concepit, Virgo peperit, et Virgo permansit; sed quia idipsum 120.1368C| quod confitentur negant, dum dicunt eam communi lege naturae puerperam filium edidisse. Quod si ita est ut astruunt et affirmant, quod absit, jam Maria virgo non est, Christus sub maledicto natus est, irae filius de carne peccati, et ipsa quae benedicta ab angelo praedicatur in maledictione adhuc permanens sub maledicto peperit. Alioquin quid est quod legem naturae requirunt in Maria, ubi totum quidquid in ea fuit possedit Spiritus sanctus? quam virtus Altissimi obumbravit? Quod si virtus Altissimi ab omni aestu peccati eam obumbravit, in conceptu et in partu sicut ab omni aestu libidinis libera fuit, ita et ab omni pressura maledictionis, non ex sese, sed ex virtute Altissimi immunis et aliena fuit. Quapropter cogitent et divinarum 120.1368D| rerum jura, quia non ex natura rerum divinae leges pendent, sed ex divinis legibus naturarum rerum leges manare probantur. Idcirco temerarium est asserere de Christo quod secundum communem legis naturam sit natus, qui non secundum usum naturae in utero de carne Virginis est procreatus. Nam et ipsa lex naturae, sub qua nunc mulieres 120.1369A| concipiunt et pariunt, ut ita dicam, vere non est lex naturae quodammodo, sed maledictionis et culpae; quoniam, nisi Adam et Eva primum peccassent in paradiso, nemo deinceps nasceretur sub culpa peccati. Et ideo ista communis lex nascendi non naturae est, sed corruptionis et vitii. Maria autem, quia benedicta culpam corruptionis non habuit, propterea Christum non in dolore neque sub corruptione genuit. Quod si ex corruptione aut cum dolore natus est Christus, jam ex maledicto natus est. De quo maledicto Genesis testatur quod dixerit Dominus Evae: Multiplicans, inquit, multiplicabo dolores tuos et conceptus tuos (Gen. III, 16). Pro quo Symmachus afflictiones tuas dixit. Origenes vero et Theodotion necnon et Septuaginta, tristitias tuas 120.1369B| dixerunt, et gemitus. Ubi et Theodotion et Symmachus pro gemitibus aerumnas posuerunt, in quibus omnibus non lex naturae designatur, ut isti physiologi volunt imperite satis, sed lex vindictae multiplicatur, et augetur causa peccati, labores in partu, afflictiones, tristitiae et aerumnae atque gemitus. Pro quo in Hebraeo habetur: . Unde omnes quae pariunt non ex natura primae originis sic pariunt, sed ex vitio culpae, et ex maledicto justae vindictae Dei. At vero benedicta et gloriosissima Virgo Maria, non dico quod non ex communi lege naturae, verum etiam nec ex natura prima originis filium, neque ex semine viri, sed de Spiritu sancto ex sua carne divinitus procreatum, sine ulla vitiorum colluvione Deum et hominem profudit. 120.1369C| Et ideo partus ejus non sic tractandus est ut caeteri nascuntur quoniam sicut doctor egregius Athanasius ait inter caetera in libello Fidei suae (lib. IX) quem quasi sub dialogo edidit: Incarnatus et Unigenitus secreto suo mysterio quod ipse novit. Unde prosequitur: Nostrum est, inquit, credere, et illius nosse. Audiant quapropter quia solummodo illius est nosse quomodo conceptus, quomodo in utero conversatus, quomodo Verbum Deus et homo de virgine natus sit unus Christus: quia, ut ipse ait, Deus Verbum totum suscipiens quod est hominis, ut homo sit, et assumptus homo totum accipiendo quod Dei est, utique Deus est. Quod si ita est, ut iste confessus est, imo quia est, ubi, quaeso, communis est lex in nascendo, ubi colluvio vitiorum? Nam 120.1369D| Christus Deus, qui nunquam non fuit, ex quo homo factus est et assumptus in unitate personae, semper mansit et permanet verus Deus et homo, non duo quidem ut esset alter Deus, et alter homo, sed unus idemque Deus et homo. Quamvis enim aliud per quod Deus, et aliud per quod homo, in utroque tamen unus Deus et homo, quia non fuit aliquando purus sine Deo conceptus vel natus homo. Sed quia conceptus est de Spiritu sancto ex virginea carne, et natus homo vere, mox ex ipsa conceptione ineffabili nativitate Deus verus processit, et natus est homo. Quomodo ergo commune dicitur quod est ineffabile? Vel quomodo non semper totus est verus Deus Christus, quicunque sine vero Deo nec 120.1370A| conceptus est nec natus? Et ideo sicut clausis visceribus jure creditur conceptus, ita omnino et clauso utero natus. Nec enim illi accessit de homine impotentia quomodo nasceretur ex virgine, sicut nec aliquando ei accessit ne esset Deus et unus Christus, qui voluit sic nasci in unitate veri Dei et hominis, ut esset totum veritas quod nascebantur, et esset ineffabile prout nascebatur, atque totum credibile quod ex virgine nascebatur sine colluvione peccati, sicut ex nulla contagione primae originis. Quapropter audiant temerarii perscrutatores tanti mysterii, et intelligant quod non sunt haec humanitatis jura in nascendo, neque lex non dico damnatae naturae, verum etiam nec lex primae originis ante peccatum, ut Deus et homo unus de virgine 120.1370B| sic Christus nasceretur; quia, ut ait beatus Cyrillus in Epistola ad Nestorium, non est natus communis homo de sancta Virgine, quia in ipsa vulva virginis, ut ipse fatetur, utero virginali se Verbum cum carne conjunxit, et sustinuit generationem carnalem, quia carnis suae nativitatem suam fecit, et qui in forma Dei fecit hominem, in forma servi factus est homo: sed utrumque Deus de potentia suscipientis, et utrumque homo de humilitate suscepti; ac per hoc talis partus non est communis lege naturae, sed sicut mirabiliter conceptus, ita mirabiliter Deus et homo natus. Ergo non illum, ut caeteros adoptio filios Dei, fecit filium, sed divinitatis natura illum in proprium Dei Filium exaltavit, et donavit illi nomen, quod est super omne nomen (Philip. II), ut esset 120.1370C| totus Dei Filius homo et Verbum, quia nunquam non fuit Dei Filius, qui sempiternus permanet unici genitoris unigenitus. Nunquam igitur ipse purus homo conceptus, neque natus sicut caeteri nascuntur infantes, ut ei ex adoptionis gratia aut ex emolumento virtutum praerogativa filii praestaretur; sed Dei Verbum, quia caro factum est, assumpsit hominem in se sine persona hominis, ut totus esset Christus proprius, non ex dono gratiae renascendo ut caeteri, sed salva proprietate utriusque naturae. Personam vero hominis ideo non assumpsit, sed tantum hominem, quia ipse persona tertia cum Patre et Spiritu in Trinitate Deus unus semper fuit. Idcirco jure quod habuit in aeternitate personam non assumpsit, sed hominem in tempore antea quem non habuit, ita 120.1370D| ut qui suscepit, et quod susceptum est, sicut ait beatus Augustinus in libro de Praedestinatione, una esset in Trinitate persona; quia, sicut ipse alibi ait, natus est de Patre Deus Verbum, natus est de matre Verbum caro factum, unus atque idem Deus Dei Filius natus ante saecula, et natus in saeculo, et utraque nativitas unius est Filii Dei; ac per hoc Virgo Maria jure Dei Genitrix vocatur, quia genuit Deum et hominem. Verbum caro factum, non ut caeteri nascuntur infantes, aut ut ex dono gratiae fiunt homines, sed, sicut beatus Gregorius ait in Moralibus, salva proprietate utriusque naturae essentialiter in suam assumpsit personam hominem, per quod mirabile sacramentum et aeternus ex Patre et temporalis 120.1371A| ex matre, unus idemque esset verus Dei hominisque filius; quoniam, sicut ipse ait in eisdem Moralibus, aliud est natos homines gratiam adoptionis per eum accipere, aliud unum singulariter per divinitatis potentiam Deum ex ipso conceptu prodisse. Quapropter, quaeso, cessent isti dicere sic eum esse natum ut caeteri nascuntur; quia non genuit eum virgo Dei Genitrix ex origine primae praevaricationis ut renascatur, sed de Spiritu sancto ut Deus credatur, sine dolore et sine gemitu, sine molestia et aerumna, sine tristitia et afflictione, quoniam haec omnia justissime damnatae carnis in prima origine retributiones sunt et vindictae. At vero beata Maria licet ipsa de carne peccati sit nata et procreata, 120.1371B| ipsaque quamvis caro peccati fuerit, non tunc jam quando praeveniente Spiritus sancti gratia ab angelo prae omnibus mulieribus benedicta vocatur. Spiritus sanctus, inquit, superveniet in te, et virtus Altissimi obumbrabit tibi (Luc. I, 35). Alioquin si non eodem Spiritu sancto sanctificata est et emundata, quomodo caro ejus non caro peccati fuit? et si caro ejus de massa primae praevaricationis venit, quomodo Christus Verbum caro sine peccato fuit, qui de carne peccati carnem assumpsit, nisi quia Verbum quod caro factum est eam primum obumbravit, in quam Spiritus sanctus supervenit et virtus Altissimi eam totam possedit? Propterea vere caro jam non caro peccati fuit; in qua Deus se totum infudit et Verbum quod caro factum est sine peccato ad 120.1371C| nos venit, qui jure non solum legem naturae vitiatae in nascendo non tenuit, verum nec legem primae originis quam haberent feminae, si mandatum servasset mater omnium Eva in paradiso. Alias autem quomodo Spiritu sancto eam replente non sine originali peccato fuit, cujus etiam nativitas gloriosa catholica in omni Ecclesia Christi ab omnibus felix et beata praedicatur; enimvero si non beata esset et gloriosa, nequaquam ejus festivitas celebraretur ubique ab omnibus. Sed quia tam solemniter colitur, constat ex auctoritate Ecclesiae quod nullis, quando nata est, subjacuit delictis, neque contraxit in utero sanctificata originale peccatum. Unde et si Jeremiae dies atque Job maledicta pronuntiatur, dies, inquam, nativitatis eorum, dies tamen, quando inchoata 120.1371D| est felix Mariae nativitas, beata pronuntiatur, et colitur religiose satis. Quod si in peccato esset, jure maledicta diceretur, et gemebunda potius quam benedicta, quando nuntiatum est patri ejus quod nata esset in saeculo. Nunc autem quia universam 120.1372A| benedictione sua beata Virgo Maria illustrat Ecclesiam, num merito sanctificata in Spiritu sancto colitur veneranda? Nullius igitur nativitas celebratur in mundo nisi Christi, et ejus atque beati Joannis. Sic et beata Virgo Maria, nisi in utero matris sanctificata esset, minime nativitas ejus colenda esset. Nunc autem quia ex auctoritate totius Ecclesiae veneratur, constat eam ab omni originali peccato immunem fuisse, per quam non solum maledictio matris Evae soluta est, verum etiam benedictio omnibus condonatur. Quod si praeclara sacratissimae Virginis nativitas universaliter tam sancta et tam gloriosa jure colitur et veneratur, quanto magis ipsa quando ab angelo jam gratia plena officiosissime salutatur? Nam cum dicit ei (Luc. I, 28) 120.1372B| Ave, coeleste venerationis obsequium exhibet; cum autem dicit Gratia plena, ex integro iram expulsam ostendit, et restitutam gratiam declarat; cum dicit, Benedicta tu, fructum benedictionis demonstrat, quia quando Spiritus sanctus in eam advenit, totam defaecavit a sordibus virginem et decoxit, ut esset sanctior quam astra coeli. Porro quando virtus Altissimi totam eam obumbravit, statim ejus in utero veniens Verbum, quod erat in principio sempiternum apud Patrem, ut caro fieret ex tempore et habitaret in nobis. Audiant igitur novi disputatores et investigatores novi et inauditi partus; audiant et intelligant primum quia viri sunt, quomodo bene disputare queant de natura et sexu mulierum. Deinde recogitent, ut 120.1372C| qui naturam requirunt et communem legem nascendi, ubi totum divinum est et ineffabile, divina virtus quod operatur: Generationem ejus, inquit, quis enarrabit? (Isa. 53, 8.) Nam quis hoc loco pro impossibili accipitur; quia nemo sanctorum est, non dico divinam, verum etiam qui humanitatis ejus generationem ad liquidum queat enarrare, quamvis utrasque omnes debeant credere? Hinc ergo colligitur quod superstitiosa sit istorum cunctatio et superflua disputatio, quia dicunt ostia ventris et vulvae eum aperuisse, et colluvionem sanguinis ut caeteri omnes, et fecundarum spurcitias post se traxisse, in quibus omnibus gemitus et dolor multiplicatur, tristitia et aerumnae augentur, ut nemo sine his pariat filium. Sed absit a cordibus fidelium ut tale aliquid 120.1372D| suspicentur de Maria virgine, quae pro maledictione primae originis benedictionem attulit mundo. Unde et ipsa si quidem, ut dixi, ab angelo benedicta praedicatur in mulieribus, et salutatur officiosissime ut mater Domini prae omnibus gloriosa, necnon et ab Elisabeth 120.1373A| in spiritu prophetiae benedicta pronuntiatur, et benedictus fructus ventris ejus creditur et veneratur. Ergo in qua et per quam tanta benedictio effloruit et gratia manavit, non est credendum quod ejus puerperium doloribus et gemitibus more feminarum subjacuerit. Et quia beata Dei Genitrix tristitiis non subjacuit et aerumnis, libera ab omni maledictionis naevo fuit, quam Spiritus sanctus adimplevit et totam Domino dedicavit, quam virtus Altissimi obumbravit, et ex sanctificata carne virginis Verbum carnem assumpsit et counivit in unitate personae. Et hoc est quod dicitur, Verbum caro factum est, non commistione naturae, sed ex unitate personae. Et ideo etiam de hac nativitate, ut dixi, jure dictum credimus: Generationem ejus quis enarrabit? 120.1373B| Quia et ista ineffabilis est mira nativitas carnis, non sicut isti caecutiunt communis ex lege naturae, sed sacramento gratiae. Nam quod nascitur Deus homo ex Virgine non est consuetudo, sed mysterium; non est natura, sed virtus, sed dignatio; non est ordo nascendi, sed potestas. Et ideo non est quod requirat humana sapientia in hac nativitate, nisi quia Verbum caro factum est et natus est ut voluit, vel quando et quomodo voluit. Alioquin quis capiat quod inauditum et ineffabile est, vel quid intelligentia carnis jure in eo requirit, ubi totum et divinum et incomprehensibile quod narratur? Ait namque Evangelista: Generatio Christi sic erat (Matth. I, 18). Utique generatio ista carnalis sic erat, de qua non dixit sic facta est; sed sic erat, quia Christi generatio 120.1373C| erat apud Patrem ineffabilis, quando per hanc praescriptam et ineffabilem generatus est ex matre. Unde quod erat, utique semper erat. Et quod semper erat ex aeternitate potuit fieri ex tempore; quidquid factum est in eo non mirabile. Unde plurimum desipiunt, qui dicunt eum communi lege naturae esse natum qui non ea lege constat esse conceptus; quoniam haec lex nascendi, quae nunc lex naturae vocatur, ex vitio primae damnationis est. Et ideo ait Apostolus: Fuimus nos omnes aliquando filii irae sicut et caeteri (Eph. II, 3). Sed absit a fidelium cordibus ut ita Christus natus credatur filius irae, sicut caeteri nascuntur in vitio corruptionis, de qua corruptione dolor et gemitus multiplicatur. Alias autem secundum carnem nec gemitus, nec dolor sine 120.1373D| corruptione viscerum, nec corruptio sine dolore et gemitu: gemitus et corruptio in partu feminarum non nisi ex delicto et maledictione primae originis veniunt. Unde interrogemus istos sequaces Helvidii haeretici, qui, etsi virginem eam non denegant permansisse, pudicitiam tamen commaculant et gratiam qua plena praedicatur, quando communi lege vitiatae naturae dicunt eam peperisse. Quod si ita peperit, ergo adhuc ac si in massa primae damnationis contra angeli vocem maledictioni subjacuit, et Verbum Patris de carne peccati, quod absit, ut caro fieret hominem assumpsit. Sed quia contra fidem catholicam est sic sapere, beata Virgo plena gratia neque dolorem sensit, neque corruptionem viscerum 120.1374A| pertulit, quia quantum aliena fuit a culpa, Spiritu sancto in ea cooperante et virtute Altissimi qua adumbrabatur, in tantum extranca a maledicto primae damnationis, nec non et a gemitu et doloribus, quibus vexantur omnes filiae Evae cum pariunt. Unde Propheta in persona Christi ad Patrem: Tu es, inquit, qui extraxisti me de ventre: spes mea ab uberibus matris meae (Psal. XXI, 10). Ergo cum dicit, tu es qui extraxisti me, singularem suam declarat nativitatem, suavitatem de utero enixus. Alias autem, omnis qui de ventre matris venit ad lucem in mundo, non nisi nutu et operatione Dei procreatus venit. Christus autem de Virgine speciali et ineffabili quodam modo procreatus, absque vexatione matris ingressus est mundum. Et ideo pium est credere, quod non sicut 120.1374B| caeteri, sed novo et admirabili ordine Deus et homo natus est in mundo. Hinc ergo est quod Jeremias testatur: Faciet Dominus novum super terram; mulier circumdabit virum (Jer. XXXI, 22). Quod si utique novum fuit et admirabile quod virgo concepit sine semine et sine corruptione viri, vetustas esse non potuit in partu, et ideo nihilominus credendum quod simili modo, novo et admirabili ordine natus sit in mundo sine dolore, et sine gemitu, et sine ulla corruptione carnis. Et hinc est ac si pro gratiarum actione, quod speciali modo in psalmo, qui de ipso totus est, ad Patrem ait: Tu es qui extraxisti me de ventre, ac si patenter dicat: Extraxisti me, quia non eo ordine sum egressus de utero ut caeteri nascuntur cum ingenti vexatione matris, sed novo 120.1374C| egressu sine corruptione pudoris. Extraxisti me quidem de ventre matris, et non ego viscera corrupi integritatis. Et ne putaremus phantasma fuisse, ut multi haereticorum dixerunt, addidit: Spes mea ab uberibus matris meae. Ergo ubi mater et ubera narrantur, veritas carnis et non phantasma praedicatur, qui licet clauso utero sit natus, quem ipse sibi pervium fecit salvo sigillo pudoris, sicut et conceptus, tamen de carne Virginis procreatus est, et ideo uberibus jure lactatus commemoratur. Sic itaque totum factum est, ut fieret novum super terram quando Verbum caro factum est, vocatum est Emmanuel, quod est nobiscum Deus (Matth. I, 23). Hic est itaque hortus ille conclusus in Canticis, fons signatus (Cant. IV): hortus siquidem conclusus, quia quando Deus ingressus 120.1374D| est et eam incorruptam invenit; sed fons signatus permansit, quando Deus et homo natus est ex ea; nec tamen fontem pudoris aut sanguinis integritatem violavit. Nam sanguis et fons pudoris qui corruptus non fuit in conceptione prolis ex coitu viri, non credo quod corrumpi debuerit in nativitate, quod cruciationem matris et contaminationem honestatis habuerit. Hinc est sane quod Ecclesia ex auctoritate sanctorum Patrum canit de nativitate ejus: Et gaudium matris habet, inquit, cum virginitate pudoris. Ubi alii quam egregii viri emendarunt, cum virginitate honoris. Virginitatis autem honor permaximus est, si et virgo Deum pariat et hominem, et tamen ex homine nato nullis affligatur kakiis sigillum 120.1375A| pudoris. Kakia namque dicuntur Graece vexationes, quibus quam dire affligitur corpus et animus. Sed beata Maria nihil horum pertulit, quae et gaudium habuit in fructu, et honorem in partu. Hinc quoque dicitur concepisse Virgo et peperisse et permansisse. Aequa igitur conditione dicitur concepisse ac peperisse, aequa et permansisse. Non enim in partu solent coire puerperae cum viris, ut virgo tunc negetur virginitatem perdidisse, quando nullus est appetitus, neque ulla possibilitas coeundi, sed integritas commendatur virginis, et honor atque incorruptio carnis. Alioquin nos viri quia nescimus illius sexus naturam, interrogemus virgines, interrogemus aeque et matronas conjugio copulatas. Virgines quidem, ut sciamus quid sit integritas carnis 120.1375B| et sanguinis; conjugatas vero, si est ulla corruptio in partu aut dolor, nisi processerit sanguinis contaminatio et seminis susceptio. Non enim libenter vobis verecundiam incutimus, charissime, qui non sine magno pudore de his loquimur, sed eximiae pietatis honor est vobis et decus virtutis, beatissimae Virginis pudicitiam praedicare incorruptam et incontaminatam, et ab omni contagione primae originis confiteri alienam. De qua si interrogemus virgines, norunt incorruptionis gratiam, sed nesciunt fecunditatem prolis. Si vero quaeramus apud conjugio dedicatas, sciunt quidem maledictionis Evae pressuras et gemitus, sciunt et inter aerumnas et tristitias fecunditatem seminis, sed nesciunt integritatem virginitatis, nec in conceptu nec in partu. 120.1375C| Beata vero Mater Domini in utroque virgo permansit, id est et in conceptu mater, et in partu virgo, quia in nullo horum contaminata reliquarum exemplo feminarum fuit, quae nec Adam ad se admisit, nec ex Evae colluvione filium suscepit, nec sub maledicto in doloribus et angustiis enixa Dominum peperit. Unde constat quia sicut clauso utero concepit, ita et clauso peperit, non communi lege naturae vitiatae et maledictionibus damnatae, sed Spiritus sancti gratia, et virtute Altissimi qua legitur adumbrata. At vero isti nisu quo possunt conantur astipulare Virginem in vitio peperisse, et pudicitiae contumelias inferre. Unde assumunt illud ex Evangelio: Cum impleti essent dies purgationes ejus, quod obtulerunt 120.1375D| Jesum in Jerusalem ut sisterent eum Domino, sicut scriptum est in lege Domini: Quia omne masculinum adaperiens vulvam sanctum Domino vocabitur (Luc. II, 22, 23). Ecce, inquiunt, cum dicit completos dies purgationis ejus, ostendit evangelista legi naturae eam subjacuisse, et sordibus coinquinatam fuisse, simul et Jesum vulvam matris aperuisse. Qui profecto temerarii assertores dum ita sentiunt, totum desipiunt et destruunt quod sanae doctrinae est, quod rudimenta fidei de Christo ecclesiis commendarunt, quod gratia Spiritus sancti in mysterio promulgavit. Non enim sic completi dies purgationis ejus dicuntur, quasi beata Virgo purgatione 120.1376A| eguerit ullius delicti, quia peperit Dominum Jesum Christum de Spiritu sancto procreatum, sed quia ipsa sub rege erat, et Dominus Jesus Christus sub lege factus, factus de muliere, legis praecepta et instituta veterum in eo servantur jure ad tempus, quousque cessante lege gratia succederet. Et haec est completio dierum secundum consuetudinem legis et non secundum necessitatem purificationis, quia beata et intemerata virginitas immaculata et incorrupta permansit, nullis coinquinata sordibus, nullis vexata Evae cruciatibus. Non potest fieri, juxta angeli vocem qui gaudium universorum affert, ut ipse Christus tormenta in ortu suo matri attulerit. Inter angelorum excubias et laudes non credo quod matri gemitus et dolores tristitiasque Evae 120.1376B| contraxerit; et ideo alia erat purgatio illa feminarum, in qua purgabantur non minus delicta animarum quam et vitia corporum; et alia purgatio Mariae, in qua non ob aliud quam pro mysterio consuetudo legis servatur, quia nullis egebat purgamentis quae Deum de se omnium purificatorem genuit incarnatum. Porro completio dierum purgationis ejus nulla alia causa est quam expletio et consuetudo legis. Purgatio vero et separatio reliquarum feminarum multis ex causis est, in qua et vitia purgantur animarum et vitia corporum. Unde septem deputantur dies immundi, quibus sedere jubetur mulier in sanguine immundo, immundissima juxta dies separationis ejus, et triginta tres ut sedeat in sanguine puro. Omnibus tamen diebus istis mulier immunda erat et 120.1376C| sordida multis ex vitiis, donec redintegraretur status totius corporis, et sanarentur corpora sanguisque cessaret a fervore vitiatus; sicque emundatis sordibus, mulier divinis purgaretur hostiis et muneribus. Sed beata Maria non talibus eguit sacrificiis, quae sanctam de se genuit hostiam, per quam mundus purgatus est. Nam quod dicit evangelista, Quia omne masculinum, adaperiens vulvum, sanctum Domino vocabitur, non ideo dicit, ut nos cogat credere quod Christus vulvam matris aperuit, ut alii, sed ut doceret quod ideo sistunt eum Domino ut facerent secundum consuetudinem legis pro eo; quia omne masculinum, adaperiens vulvam, sanctum Domino vocabitur, in mysterio legis et sacramento sacrae praevaricationis. Non enim evangelista hoc testimonium de lege 120.1376D| ideo adhibuit, ut monstraret Christum vulvam virginis reserasse, sicut caeteri primogeniti, sed ut ostenderet eum sub lege factum, et de vulva virginis prodisse, non qui vocaretur tantum, sed qui esset essentialiter sanctus, cui jure patet omne clausum. Quod testimonium beatus Ambrosius exponens in Evangelio ait (lib. II, cap. 2 in Luc.): « Non enim virilis coitus vulvae virginis secreta reseravit, sed immaculatum semen inviolabili utero Spiritus sanctus infudit. Quod sane semen praefatus doctor non sic dicit infusum, ut aliunde sit quam ex carne Virginis et sanguine, neque ut Spiritus sanctus sementivum esse credatur carnis, ut Irenaeus vult, sed per 120.1377A| hoc verbum Spiritus sancti operatio designatur. Deinde addidit: Solus enim per omnia ex natis de femina sanctus Dominus Jesus, qui terrenae contagia corruptelae immaculati partus novitate non senserit, et coelesti majestate depulerit. Et paulo post: Hic ergo, inquit, solus sibi aperuit vulvam; nec mirum. Qui enim dixerat ad prophetam: Priusquam te formarem in utero, novi te, et in vulva matris sanctificavi te (Jer. I, 5). Qui ergo vulvam sanctificavit alienam, ut nasceretur propheta, hic est qui aperuit matris suae vulvam, ut immaculatus exiret. Quibus profecto verbis non mihi videtur sibi contrarius, aut caeteris doctoribus sanctis, quia dicit quod solus sibi aperuit vulvam. Aperuit siquidem sibi sua potentia mirabiliter, ut esset et pervium 120.1377B| iter, ita ut virgineus clausus maneret uterus, sicut fuerunt januae clausae, et tamen per easdem ingressus est ad discipulos, sicut etiam sepulcrum signatum et clausum quando resurgens egressus est per illud; hinc quoque alibi ipse ait: Non hoc sic dicit ut intelligas quod contra se sentiat, sed sic utique ut plenissime cognoscas eum de utero et per uterum Virginis natum, quem ipse sibi fecit pervium, ac per hoc ipse sibi vulvam aperuit. Sibi quidem, quia vulva virginis licet clausa ei penetrabilis patuit, tamen cum enixus intraret mundum 120.1377C| clausam reliquit et signatam sigillo pudoris. Omnino quia Deo nihil difficile est, eo quod, ut quidam ait, subditur omnis natura ejus imperiis, ritu solito; idcirco constat eum absque ambiguo ita natum, ut esset secretum genitale matris et clausum, quod sibi ipse sua virtute fecit apertum. Alias autem, ipse solus sanctae Ecclesiae, quam sibi sponsam dedicavit ad generandos populos, aperuit vulvam virginitatis. De qua nimirum vulva David Propheta canit dicens: Alienati sunt peccatores a vulva; erraverunt ab utero; locuti sunt falsa (Psal. LVII, 4); personam haereticorum declarans, qui alienantur a vulva integritatis Ecclesiae; quam sane immaculatam servare contendit Apostolus et virginem custodire, cum dicit: Despondi enim vos uni viro virginem castam 120.1377D| exhibere Christo (II Cor. XI, 2). Cujus genitale secretum tunc aperuit, quando per aquam et Spiritum sanctum renascendi gratiam concessit. Cui propheta: Laetare, inquit, sterilis quae non paris, erumpe et clama quae non parturis; quoniam multi filii desertae magis quam ejus quae habet virum (Isa. LIV, 1). Unde et Anna in Cantico suo: Donec sterilis, inquit, peperit plurimos; et quae multos habebat filios, infirmata est (I Reg. II, 5). Iste est ergo solus essentialiter sanctus, non per quem mater corrumpatur, sed per quem vulva reseretur Ecclesiae, primogenitus ex multis fratribus. Quem in figura futuri mysterii per ora legis 120.1378A| divinae praescripta signabant in primogenitis suis. Non quod essent vere sancta, sed quia vocabantur ex mysterio legis. Alioquin si litteram sequimur, quomodo sanctus erat omnis masculus aperiens vulvam, cum multos sceleratissimos fuisse non lateat. Nunquid sanctus Achab, aut Joram, seu caeteri? Nunquid pseudoprophetae quos ad Eliae preces ultor coelestis injuriae ignis absumpsit? Non utique; sed in sacramento futurae praefigurationis vocabantur sancti cum non essent, donec veniret Christus essentialiter sanctus, qui et sponsae suae vulvam aperiret, fecunditatemque pariendi filios refunderet. Ipse namque Dominico dignus judicatus est obtutu; caeteros omnes juxta legis seriem typum fuisse futuri nemo qui ambigat. Et ideo sistunt eum Domino, quoniam 120.1378B| ipse est purgatio per resurrectionem octavi diei in Jerusalem, ut in eo condonetur et offeratur omnis adoptio filiorum Dei. In eo namque quod lex ait: Omne masculinum adaperiens vulvam, sanctum Domino vocabitur, promittebatur Virginis partus vere sanctus, quia immaculatus, qui aperiret vulvam Ecclesiae, ut in eo sanctificarentur reliqua omnia, et essent primogenita. Unde signanter angelus ad Mariam: Et quod nascetur, inquit, ex te sanctum, vocabitur Filius Dei (Luc. II, 53). Non quod corruperit matrem nascendo, quam integram et inviolatam reliquit virginem, sed quia ex ea natus Deus homo aperuit Ecclesiae vulvam, et in carne sua pervium sibi fecit iter, ita ut Virginis aulam clausam servaret, quatenus ex matre Virginem sibi duxisse sponsam 120.1378C| ostenderet, quam tali tantoque foedere nascendi virginem permansuram et immaculatam monstrabat. Unde constat legaliter eum oblatum, sicut et circumcisum; alioquin circumcisione non eguit, quia originale peccatum nullum traxit, quo delendus esset ipse Christus de populo suo nisi circumcideretur. Et tamen circumcisus est, quia volens sub lege fuit, ut eos qui sub lege erant redimeret, sicut et oblatus, ut nos qui rei eramus sacrificium Deo Patri in se offerret. Alias autem si ipse, quod absit, immundus esset ut matrem coinquinaret, quomodo nos emundaret in sua oblatione, et faceret hostiam Deo in odorem suavitatis? Idcirco etsi ipse dolores nostros et infirmitates in se pertulit et portavit languores, absit 120.1378D| ut matris pudorem ullis vexaverit injuriarium molestiis. Absit per quam omnis maledictio Evae soluta est, ut ipsa in partu maledictionibus subjacuerit primae damnationis. Absit ubi virtus nascitur, ut ibi tanta colluvio vitiorum credatur; ubi gaudium omnium praedicatur, quod tanta tristitia et gemitus intervenerit; inter angelorum discursus quod immunda septem diebus in sanguine immundo sederit. Ad quam si ita esset, nec pastores mane juxta legem, ut ita dicam, ingredi liceret; nunc autem quia angelus eos evangelizandi gratia devotus invitat, veniunt et vident, inveniunt et intelligunt de Verbo 120.1379A| quod eis praedictam fuerat. Nequaquam igitur credendum quod invenerint Mariam in tantis spurcitiis, solam, multis miseriis, ut assolent puerperae, consternatam et obvolutam; ad cujus partum multitudo angelorum canit: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II, 14). Ergo ubi et per quem tanta pax praedicatur, non credo quod illae ignominiae immaculatae matri contigerint aut dolores carnis. Sed et Magi venerabiliter deinceps intrant domum, et inveniunt quod pastores inveniunt, Mariam, Joseph et puerum; inveniunt non vexatam doloribus, sed obsequentem puero; deinde procidunt et adorant oblatis muneribus quem cum matre inveniunt. Adorant, inquam, ejus primogenitum. 120.1379B| Primogenitum autem, non eum quem sequantur fratres, sed quem nullus antecedit. Quamvis enim quidam voluerint potius unigenitum dici debere quam primogenitum, tamen quia idioma Scripturarum est quidquid primum aperit vulvam primogenitum vocari, sanctificatumque esse Domino, maluit Evangelista secundum eumdem ritum primogenitum quam unigenitum dicere, non quod aperuit vulvam lege naturae, ut mos est caeterarum feminarum, sicut isti aiunt, sed quia ex ea natus est tam primogenitus quam et unigenitus, lege divina factus sub lege, ut per eum lex tota impleretur in spiritu et ad litteram. Nam et ipse primogenitus ex resurrectione appellatur ex multis fratribus. Unde quia colligitur in specie genus, quamvis 120.1379C| unigenitus dici posset per naturam, magis tamen hic primogenitus debuit dici, ut esset indicium quod jam in eo et per eum alii quam multi fratres colligebantur filii Ecclesiae per gratiam, cujus aperuit vulvam. In Veteri quoque Testamento illis primogenita dabantur quam saepe, qui Dei gratia praeelecti sunt, quorum non ex natura dignitas, sed ex gratia meritum antefertur. Idcirco dicimus et nos quod primogenitus hic significantius dicitur quam unigenitus, ut per eum omnes qui ex gratia colliguntur, illi solummodo coadunati in coelestibus habeantur. Hanc quippe figuram gerebant omnia illa primogenita sub lege Domino consecrata. Et ideo justum erat ex his omnibus primogenitis qui vulvam Domino aperiebant, ut Dominus inter eos legaliter offerretur, 120.1379D| cujus formam illa omnia praeferebant, ut esset ipse primogenitus in omnibus primatum tenens. Non qui vulvam vexaret matris, sed qui vulvam aperiret Ecclesiae. Haec idcirco dixerim ut intelligat prudens lector, quia primogenitum non sequentes fratres faciunt, sed ideo certe primogenitus Christus vocatur, quia omnes unigeniti, sicut ipse unigenitus fuit matris, primogeniti dici queunt, non tamen omnes primogeniti jure queunt unigeniti vocari. Ex quo colligitur primogenitum eum vocari debere, ante quem nullus et post quem nullus, et non eum tantum quem fratres sequuntur. Jure igitur Christus primogenitus appellatur ex virgine, non quod vulvam vexaverit virginis et aulam reseraverit pudoris, 120.1380A| sed quia qui erat ab initio primogenitus totius creaturae, natus est ex ea et ipse tam unigenitus quam et primogenitus eo quo voluit modo, sine gemitu et sine dolore parientis. Nam et de baptismo primogenitus recte vocatur, qui et in resurrectione primogenitus resurrexisse dicatur. In utraque tamen natura et nativitate quamvis primogenitus dicatur, jure unigenitus esse creditur, quoniam idem est hominis et Dei Filius; non alius et alius, sed unus et in utraque unus. Quibus profecto catholicae veritatis regulis hinc inde patet sensus, quod nemo nisi haereticus dicit Christum nonnisi communi lege naturae natum, neque aliter quam ut caeteri nascuntur infantes. 120.1380B| Quamvis enim praefatus doctor Hieronymus in eo opere, quod contra Helvidium ex hoc egit, videatur ei cessisse, et eo in loco ubi ait de hospitio vulvae novem mensium, et de vilitate nascendi quod ille haereticus insultando proposuerat, quasi indignum esset divinae majestati ad tantam dignationem se humiliasse, ut inter viscera in utero versaretur Virginis, aut inter femora feminea nasceretur tam sordidus. Sic enim omnia in contrarium opponens quasi haereticus, ut destrueret fidei catholicae veritatem. Cui e contrario egregius ille veritatis assertor non cedendo, ut isti volunt, sed dignitatem gloriosissimae humilitatis Dei amplius commendando ait; quod quanto viliora et inhonestiora pro nobis illa majestas divina suscepit aut sustinuit, tanto charius 120.1380C| nos redemit, et propensius honorandus est. Tali namque sensu, etsi non eisdem verbis in quantum recolo, eisdem respondens haeretico videtur beatae Virgini non infamiam ullius colluvionis, aut poenam peccati intulisse, sed dignationem divinam et exinanitionem immensam in forma servi reverenter satis commendasse, non ut virginem vexatam a Domino et exhonoratam ostenderet, sed ut clementiam pii Conditoris etiam hujusmodi haereticis demonstraret. Idcirco non cessit istis cum Helvidio errantibus, sed corripuit ut discerent non infamare virginem, et Deum non derogare in forma servi humilitatem. Non enim pudicitiam ejus in aliquo laesam docet, qui tantum in ejus laude triumphat, neque ad horam cessit ejus adversariis, qui pro ea tantum et tandiu 120.1380D| dimicavit verbi gladio. Cui Deus contra hostes ejus tantam resistendi contulit gratiam, et revincendi praebuit virtutem, ut nemo contra eum audeat insurgere. Oro autem, sacratissimae virgines Christi, vestris intervenientibus meritis, ut qui illi tantam praestitit dicendi peritiam et debellandi adversarios fortitudinem, mihi quoque dare dignetur loquendi gratiam, et quae digna sunt huic mysterio aperire in Spiritu veritatis, quatenus hinc inde per vos et propter vos, o matronae Christi, dignus inveniar, tantopere, qui meis nullis suffragor meritis, ut apte defendere queam matris Domini mei pudicitiam, et non sane credentibus pandere veritatem, 120.1381A| ut resipiscant et cessent jam ultra loqui falsitatem. Dicunt autem quod non aliter natus dici queat Christus nisi aequa sorte naturae ut caeteri; quasi aequa conditione in Scripturis divinis semper nativitas esse dicatur, cum longe alia sit ista nativitas omnium qua sub sorte maledictionis nascuntur, et alia si Eva non peccasset: quia ista sub maledicto est et aerumna; illa autem tota in flore benedictionis fructum afferret sine gemitu et dolore. Unde, quaeso, saltem illam isti concedant nativitatem Christo de Maria Virgine, qua nascerentur communi lege omnes si non peccasset Eva, quae nunc nativitas nota est soli Deo, et ignota forte hominibus; et non ascribant ei maledicta, gemitus, et aerumnas 120.1381B| pro gaudio matri attulisse. Quae tanto magis Virgo libera fuit a corruptione passionis, a dolore carnis, a sordibus ignominiae, quanto gratia plena et incorrupta, quanto Spiritu sancto dedicata et virtute divina adumbrata. Habet enim Spiritus sanctus in se recessus suos, quibus modis dicatur nativitas in Scripturis sacris, et quibus occultetur legibus sempiternis. Alia namque est nativitas carnis de carne, alia Dei de Deo, et alia quarumlibet rerum innumerabilium. Et tamen eorum omnium non unus est modus nascendi, neque unus eorum ordo existendi, quamvis nativitas in singulis aeque dicatur quibus est jure attributum, ut nati de altero dicantur, ac per hoc quolibet modo de Maria Virgine Christus recte natus creditur, quia ex ea carnem assumpsit. 120.1381C| Nativitas vero ipsa quomodo ad nos exierit, utrumne ea conditione qua Eva peperisset si non peccasset, an gloriosus, quia Deum et hominem genuit et virgo permansit, quod illa non esset, neque reliquae dum parerent, superflue quaeritur. In quo opere nemo sanctorum voluit dubitare, sed catholica fide hoc certum omnes praedicant, quia nec in delicto concepit, nec in delicto et dolore cum corruptione peperit, neque Christus ex ea ullum peccatum traxit. Quod si ex ea peccatum non traxit, nec admisit, quia nullis cruciatibus in nascendo matris vexavit pudorem, neque in aliquo ejus commaculavit virginitatem. Non dicimus itaque, ut aiunt, quod monstruose sit natus, sed sicut praesignatum est olim in prophetis, 120.1381D| et traditum est nobis a sanctis Patribus, quod ipsa sit porta quae ostensa est Ezechieli, de qua dicit: Vidi portam in domo Domini, et haec erat clausa; et vir non transiet per eam; quia Dominus Deus exercituum ingressus est per eam (Ezech. XLIV, 2). De qua porta beatus Ambrosius in eodem hymno, de quo dixi, quem in honore sacratissimae Virginis composuit: Fit porta, inquit, Christi pervia, referta plena gratia, transitque Rex et permanet clausa, ut fuit, per saecula. Ergo cum dicit fit pervia, semetipsum exponit et ostendit transitum nativitatis ejus; cum dicit permanet clausa, ostendit adimpletum quod erat in prophetis. Clausa igitur non diceretur, si in 120.1382A| aliquo laesa esset ejus integritas. Sed quia in nullo est violatus pudor virgineus, neque fons in aliquo resignatus, procul dubio patet sensus, quia clauso utero ad nos venit, sicut januis clausis ingressus est ad discipulos. Siquidem aspectus discipulorum utrumque tunc probavit, scilicet quod et fores clausae essent, et quod Dominus per easdem introiens coram eis praesens astaret, sic et fides nostra utrumque de Christo certissimum tenet, quod et pervia fuerit ejus integritas nascente Domino ex ea, et tamen uterus non fuerit reseratus. Alioquin quomodo clausum dici potest permansisse quod violatum est? Aut quomodo sine dolore et sine gemitu puerpera peperit, si more caeterorum feminarum vexatis visceribus filium edidit? Et si ita patuit, 120.1382B| ut aiunt, quomodo clausa permansit ut fuit antequam pareret? Nec enim januae illae penetrabiliores erant clausae, quam uterus virginis incorruptus. Idcirco non abs re creditur ad nos Dominum sic exisse, ut nativitas Christi de carne Virginis probaretur, et virgo nullis cruciatibus vexaretur. Forte dicturi sunt isti, quod corpus jam incorruptibile et immortale exilius esset ad penetrandum quo vellet, quam esset prius antequam resurgeret. Nequaquam igitur hoc dicit quisque qui sane sapit: quia ex quo conceptus est homo, idem semper qui ante Deus fuit. Unde quando super undas aequoreas ambulavit ante passionem, non minus homo quam Deus fuit. Quod si ad naturam respicias rerum, 120.1382C| aut corpus sine pondere vexit, aut undas sua potentia quo sustinerent pondus corporis solidius, confirmavit. Et ideo, ut beatus Gregorius ait in homiliis suis (Homil. XXVI), Redemptoris nostri opera quae ex semetipsis comprehendi nequaquam possunt, ex alia ejus operatione pensanda sunt, ut rebus mirabilibus fidem praebeant facta mirabiliora. Illud enim, inquit, corpus Domini intravit ad discipulos, januis clausis, quod videlicet ad humanos oculos per nativitatem suam clauso exiit utero virginis. Deinde addit: Quid ergo mirum si clausis januis post resurrectionem suam in aeternum jam victurus intravit, qui moriturus veniens non aperto utero virginis exivit? Ecce tantus talisque doctor et summus pontifex de hoc quid senserit, qui omnes ante 120.1382D| se legerat tam Latinos quam et Graecos eximios tractatores. Ecce ex hoc uno quod nulli dubium esse credidit, approbat quod forte dubium esse poterat. Nemo igitur qui sane sapit, de re multum dubia incertum aliquid affirmare contendit. Unde quia de illo corpore quod videri poterat, fides intuentium dubitabat dum fores cernebant clausas, magister veritatis ab eis omnem aufert dubietatem, cum eis manus et latus palpare et videre jubet. Ita et hic auctor egregius de hoc quod omnibus in commune certum esse credidit, rem valde difficilem astruxit et firmavit, quod corpus Dominicum post resurrectionem januis clausis introierit, fueritque incorruptibile 120.1383A| pari modo et palpabile. Tamen quolibet pacto ingressus ex Evangelio ad discipulos januis clausis probatur, sicut et clauso utero virginis natus. Quod si natus sic per vulvam jure dici non potest, ut isti volunt, omnino nec ingressus per januas; et tamen ingressus ad eos convincitur, quando in medio eorum stetisse legitur. Sicut et de sepulcro egressus signato monumento monstratur, quando angelus revolvit lapidem et vacuum ostendit monumentum. Unde liquido constat, quod sicut saxeum illud ostium ei pervium et penetrabile fuit, nec potuit cohibere vivum quem prius claudebat sub sigillo mortuum, ita et claustrum matricis atque genitale virginis cum esset clausum et signatum sigillo pudoris, cum impleti essent dies pariendi non 120.1383B| potuit obstare partum integritas corporis, nec tamen eguit reserari, quia non oportuit ut esset tormentum ei qui erat honor matris et gaudium, quia Deo totum erat pervium in ea quidquid erat clausum, honor vero quia totum erat Deificum quod natum . . . . . Fateor plane quod non tanta materies disputandi valeat inveniri, cur signato sepulcro exierit, vel cur clausis januis introierit ad discipulos, quanta quod de Maria Virgine clauso exierit utero. In illis siquidem declaratur divina majestas, in hac autem monstratur divina dignatio, et secundum humilitatem 120.1384A| debitus honor matris et reverentia pudoris. Hinc quoque beatus Ambrosius hymnidicis laudibus testatur (in hymno in natali Domini ), quod claustrum pudoris permanserit, et vexilla virtutum in ea fulserint, in qua tota majestas Deitatis versatur, quousque plenitudo temporis advenit pariendi. Ergo in qua claustrum pudoris integrum permansit, nulla disruptio intervenit, nulla vexatio carnis, nulla foeditas dirae conditionis. Et in qua vexilla virtutum micarunt, nullum peccatum primae originis ut cruciaretur, viguit. Fulserunt autem vexilla virtutum in illo sacro puerperio, quando virgo concepit sine semine, virgo peperit sine dolore et gemitu, et permansit virgo fecunda prole. Hoc quippe est claustrum permanere pudoris, in nullo violatum esse genitale secretum quod ei 120.1384B| fuit apertum. Non in conceptu, non in partu, non in ulla confusione parturitionis. Nam et Ecclesiae Christi omnis tam Romana quam et Graeca sic sua et divina fidenter canit auctoritate quod peperit Virgo sine dolore, quod permansit inviolata, quoniam eam in omnibus illaesam servavit Spiritus sanctus, ut virgo haberet filium, et servaretur ei honor tanto munere dignus, quanta sanctificatione uterus Deo fuerit dedicatus. Explicit tomus de Partu Virginis Mariae primus una cum sacris virginibus dedicatus. LIBER SECUNDUS. 120.1383| 120.1383C| Inter sacrarum Scripturarum eloquia cavenda est semper vana et superstitiosa intelligentia; quia sicut in proverbiis legitur, perversi difficile corriguntur; et stultorum infinitus est numerus (Eccli. I, 15). Et ideo quorumdam fratrum temeritas, quia semel coepit sacramenta divini muneris procaci disputatione commaculare, et mysterium sacri partus superflua inquisitione discutere, malunt cum haereticis errare, quam cum catholicis quae male sentiunt corrigere. Unde sibi quia rimas vanae disputationis inveniunt, sentinam pravae colluvionis ad submersionem animarum foetidam nimis in Ecclesiis introducunt, dum dicunt mendose Mariam Virginem naturali lege Dominum peperisse sicut reliquae pariunt feminae, et non aliunde in partu incorruptam fuisse 120.1383D| solummodo, nisi quia ex viri coitu non conceperit. De cujus incorruptione jam me supra satis in priori tomo dixisse credo. Sed quia isti nostris non acquiescunt dictis, pervicaci insultatione diffiniunt virginitatem non aliunde quam ex coitu viri corrumpi posse, neque corruptam vocari debere Mariam, licet juxta legem pepererit omnium feminarum, eo quod, inquiunt, etsi viscera vel genitale secretum more caeterarum feminarum patuit ut nasceretur Christus, virginitas tamen corrumpi non potuit; propterea Dei 120.1384C| Genitrix sola virgo post partum et incorrupta fuit. Talibus igitur et hujusmodi vaniloquiis dum suas diffundunt nenias, sanctorum Patrum praemittunt auctoritatem, et commaculant catholicam fidem. Unde, quaeso, quia nostra dedignantur audire, audiant beatum Augustinum, cui contradicere fas non est, de hac re in libro Euchiridii (cap. 34) inter caetera disputantem. Ait enim: Nihil humanae naturae in illa susceptione fas est dicere defuisse. Non qualis de utroque sexu nascitur per conccupiscentiam carnis cum obligatione delicti, cujus reatus regeneratione diluitur, sed qualem de virgine nasci oportebat, quem fides matris non libido conceperat; quoniam si vel per nascentem corrumperetur ejus integritas, non jam ille de virgine nasceretur, eumque falso, 120.1384D| quod absit, natum de Virgine Maria tota confitetur Ecclesia, quae imitans ejus matrem, quotidie parit membra ejus, et virgo est. De quo sane Opere ad Volusianum satis eleganter scribit, ad quem etiam librum nos legendum pro hoc remittit. Sed isti quia nec illum librum, nec hunc locum legere volunt, errant sua temeritate decepti. Alioquin, ut hic egregius doctor fatetur, si vel per nascentem corrumperetur integritas virginalis, non fas esset eam dicere virginem, corrupta a nascente virginitate. Et si corrupta 120.1385A| esset vel per nascentem, quomodo integra esset et illaesa virgo? Audiant itaque hic vaniloqui tantum doctorem, et resipiscant, ne forte introducant per suam falsam assertionem Christum in delictis conceptum, et iniquitatibus natum. Quia et si de virgine non est natus, falsum est quod Ecclesia confitetur, ut hic ait; falsum et quod omnis Scriptura Novi ac Veteris Testamenti de illa testatur. Sed quia omnino virgo permansit, nullis pressa est doloribus, in nullo corrupta fuit; et ideo non secundarum spurcitias traxit, non sanguinis fluxum emisit, non corruptiones viscerum infra extraque pertulit. Quod si talibus et hujuscemodi pateretur puerpera tormenta, procul dubio virgo non esset, quia virginalis integritas violata esset. Hinc Sedulius, 120.1385B| rhetor Romanae Ecclesiae, in Paschali suo opere (cap. 3, init.) ait: Infans namque parvus ac maximus, membris scilicet exiguus, deitate praecelsus, per hospitalis templi sinceram defluens castitatem, non laesit corpus abscedens quod non laeserat cum venisset. Quod si ita est, imo quia ita est, non ita natus est ut caeteri nascuntur corrupto corpore, sed illaesis visceribus Deus et homo natus est. Unde adhuc idem vere divinae generationis hoc secretum testis virginis partus ostenditur, qui materni pudoris custos ingressus clausis visceribus conceptus est et creatus. Nihil ergo apertius dicere queunt, nihil manifestius hic sancti doctores de partu Virginis, quod integra virgo clausaque permanserit, ut fuit antequam pareret, quod omnino non esset si in partu, 120.1385C| more caeterarum feminarum, corruptioni subjaceret. Nulla igitur virgo hujusmodi subjacet passionibus; et ideo vere virgo, quia integra et incorrupta est, jure dicitur. Sic et beata Dei Genitrix ut vere virgo dicatur dum parit, ex toto recte clausa more virginum et incorrupta creditur. Quod si non ita maneret incontaminata ut reliquae virgines, vere virgo non esset. Quod ut ostenderet David propheta, vaticinans de ea satis congruo exemplo ita ait: Descendit sicut pluvia in vellus, et sicut stillicidia stillantia super terram (Psal. LXXI, 6). Quem versum Cassiodorus senator in Expositione psalmorum pertractans, vellus sacratissimam Virginem Mariam intelligit detonsam ex ovibus Israel; pluviae vero divinitatem Verbi comparat, quia sicut pluvia in vellus 120.1385D| cum summo silentio venit, ita perfudit ac replevit virgineum corpus, et possedit virgineam mentem. Miro itaque modo miroque comparationis exemplo 120.1386A| firmavit vaticinando descensionis ejus in uterum virginis adventum, quia sicut pluvia integrum et inviolatum perfundit vellus, ita et divinitas Verbi incontaminatam et illaesam servavit virginem. Integram quidem eam invenit et incorruptam, quando descendit sicut pluvia in vellus, et ingressus est virginea viscera, descendit autem et sicut stillicidia stillantia super terram. Unde idem Propheta in duabus istis prophetiae sententiis perfectam Christi incarnationem explanat. Per stillicidia namque terram germinare cernimus, ex qua ad infusionem et ad humorem pluviae omne virgultum agri germinatur, et omnis terrae viror nascitur. Sic et divinitas Verbi descendens in Mariam sicut stillicidia super terram, germinare eam fecit germen vitae; et non 120.1386B| aliunde quam ex seipsa idem de carne virginis per infusionem divinae majestatis. Et ideo aeque quod natum est ex ea divinum et humanum fuit, ita ut ex Maria neque divinitas Verbi nata credatur sine homine, neque homo sine Verbo, quia Verbum caro factum est, ac per hoc Deus et homo unus est Christus. Porro per pluviam quae descendit in vellus, non germinandi naturam expressit ex vellere, sed modum nascendi ex virgine. Nam pluvia sereno tempore quando perfundit vellus aeque ad ingressum servat integritatem ejus, aeque ad egressum quando refunditur, quia in nullo a pluvia velleris integritas violatur. Sic quippe de Maria Virgine praefatus ille coelestis orator sentit, sicque confitetur quod nec ad ingressum Filii Dei sit corrupta, nec ad egressum 120.1386C| violata, sed in omnibus plena gratia, integra et illaesa est servata; nec cum ingreditur, uterus aut viscera corrumpuntur, nec cum evacuatur, reserantur. Manet quidem genitale secretum, sed clausum et immaculatum; evacuatur uterus, ut vellus a pluvia, sed non quassantur viscera. Duabus itaque istis sententiis, ut praefatus doctor insinuat, Spiritus sanctus voluit declarare quod demum Isaias de Christo testatur, dicens: Quomodo descendit imber et nix de coelo, et illuc ultra non revertitur, sed inebriat terram et infundit eam, et germinare eam facit; sic erit Verbum quod egredietur de ore meo. Non revertetur ad me vacuum, sed faciet quaecunque volui: et prosperabitur in his ad quae misi illud. Ecce quid per pluviam David voluerit significare, et quid per stillicidia, profecto 120.1386D| Spiritus sancti infusionem, et Verbi divinitatem. |
IMPERATORIS IUSTINIANI INSTITUTIONES INSTITUTIONUM SEU ELEMENTORUM DIVI IUSTINIANI SACRATISSIMI PRINCIPIS PROEMIUM. IMPERATORIS IVSTINIANI INSTITVTIONVM PROOEMIUM IN·NOMINE DOMINI NOSTRI IESU CHRISTI. IMPERATOR CAESAR FLAVIUS IUSTINIANUS ALAMANNICUS GOTHICUS FRANCICUS GERMANICUS ANTICUS ALANICUS VANDALICUS AFRICANUS PIUS FELIX INCLITUS VICTOR AC TRIUMPHATOR SEMPER AUGUSTUS CUPIDAE LEGUM IUVENTUTI Imperatoriam maiestatem non solum armis decoratam, sed etiam legibus oportet esse armatam, ut utrumque tempus et bellorum et pacis recte possit gubernari et princeps Romanus victor existat non solum in hostilibus proeliis, sed etiam per legitimos tramites calumniantium iniquitates expellens, et fiat tam iuris religiosissimus quam victis hostibus triumphator. Quorum utramque viam cum summis vigiliis et summa providentia adnuente Deo perfecimus. et bellicos quidem sudores nostros barbaricae gentes sub iuga nostra deductae cognoscunt et tam Africa quam aliae innumerosae provinciae post tanta temporum spatia nostris victoriis a caelesti numine praestitis iterum dicioni Romanae nostroque additae imperio protestantur. omnes vero populi legibus iam a nobis vel promulgatis vel compositis reguntur. Et cum sacratissimas constitutiones antea confusas in luculentam ereximus consonantiam, tunc nostram extendimus curam et ad immensa prudentiae veteris volumina et opus desperatum, quasi per medium profundum euntes, caelesti favore iam adimplevimus. Cumque hoc Deo propitio peractum est, Triboniano, viro magnifico, magistro et ex quaestore sacri palatii nostri, nec non Theophilo et Dorotheo, viris illustribus, antecessoribus, quorum omnium sollertiam et legum scientiam et circa nostras iussiones fidem iam ex multis rerum argumentis accepimus, convocatis, specialiter mandavimus ut nostra auctoritate nostrisque suasionibus componant Institutiones: ut liceat vobis prima legum cunabula non ab antiquis fabulis discere, sed ab imperiali splendore appetere, et tam aures quam animae vestrae nihil inutile nihilque perperam positum, sed quod in ipsis rerum optinet argumentis, accipiant, et quod in priore tempore vix post quadriennium prioribus contingebat, ut tunc constitutiones imperatorias legerent, hoc vos a primordio ingrediamini, digni tanto honore tantaque reperti felicitate, ut et initium vobis et finis legum eruditionis a voce principali procedat. Igitur post libros quinquaginta digestoram seu pandectarum, in quos omne ius antiquum collatum est (quos per eundem virum excelsum Tribonianum nec non ceteros viros illustres et facundissimos confecimus), in hos quattuor libros easdem institutiones partiri iussimus, ut sint totius legitimae scientiae prima elementa. Quibus breviter eitum est et quod antea optinebat et quod postea desuetudine inumbratum ab imperiali remedio illuminatum est. Quas ex omnibus antiquorum institutionibus et praecipue ex commentariis Gaii nostri tam institutionum quam rerum cottidianarum aliisque multis commentariis compositas cum tres praedicti viri prudentes nobis optulerunt, et legimus et cognovimus et plenissimum nostrarum constitutionum robur eis accommodavimus. Summa itaque ope et alacri studio has leges nostras accipite et vosmet ipsos sic eruditos ostendite, ut spes vos pulcherrima foveat, toto legitimo opere perfecto, posse etiam nostram rem publicam in partibus eius vobis credendis gubernare. Data undecimo kalendas Decembres Constantinopoli domino nostro Iustiniano perpetuo Augusto tertium consule. DOMINI NOSTRI IUSTINIANI PERPETUO AUGUSTI INSTITUTIONUM SIVE ELEMENTORUM COMPOSITORUM PER TRIBONIANUM VIRUM EXCELSUM IURISQUE DOCTISSIMUM MAGISTRUM ET EX QUAESTORE SACRI PALATII ET THEOPHILUM VIRUM MAGNIFICUM IURIS PERITUM ET ANTECESSOREM HUIUS ALMAE URBIS ET DOROTHEUM VIRUM MAGNIFICUM QUAESTORIUM IURIS PERITUM ET ANTECESSOREM BERYTENSIUM INCLYTAE CIVITATIS. LIBER PRIMUS. TIT. 1. DE IUSTITIA ET IURE. Iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum cuique tribuens. 1. Iurisprudentia est divinarum atque humanarum rerum notitia, iusti atque iniusti scientia. 2. His generaliter cognitis et incipientibus nobis exponere iura populi Romani ita maxime videntur posse tradi commodissime, si primo levi ac simplici, post deinde diligentissima atque exactissima interpretatione singula tradantur. alioquin si statim ab initio rudem adhuc et infirmum animum studiosi multitudine ac varietate rerum oneraverimus, duorum alterum aut desertorem studiorum efficiemus aut cum magno labore eius, saepe etiam cum diffidentia, quae plerumque iuvenes avertit, serius ad id perducemus ad quod leniore via ductus sine magno labore et sine ulla diffidentia maturius perduci potuisset. 3. Iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere, suum cuique tribuere. 4. Huius studii duae sunt positiones, publicum et privatum. publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, privatum quod ad singulorum utilitatem pertinet. dicendum est igitur de iure privato, quod tripertitum est; collectum est enim ex naturalibus praeceptis aut gentium aut civilibus. 1.1 TIT. 2. DE IURE NATURALI, GENTIUM ET CIVILI. Ius naturale est quod natura omnia animalia docuit. nam ius istud non humani generis proprium est, sed omnium animalium, quae in caelo, quae in terra, quae in mari nascuntur. hinc descendit maris atque feminae coniugatio, quam nos matrimonium appellamus, hinc liberorum procreatio et educatio: videmus etenim cetera quoque animalia istius iuris peritia censeri. 1. Ius autem civile vel gentium ita dividitur: omnes populi qui legibus et moribus reguntur partim suo proprio, partim communi omnium hominum iure utuntur: nam quod quisque populus ipse sibi ius constituit, id ipsius proprium civitatis est vocaturque ius civile, quasi ius proprium ipsius civitatis: quod vero naturalis ratio inter omnes homines constituit, id apud omnes populos peraeque custoditur vocaturque ius gentium, quasi quo iure omnes gentes utuntur. et populus itaque Romanus partim suo proprio, partim communi omnium hominum iure utitur. quae singula qualia sunt, suis locis proponemus. 2. Sed ius quidem civile ex unaquaque civitate appellatur, veluti Atheniensium: nam si quis velit Solonis vel Draconis leges appellare ius civile Atheniensium, non erraverit. sic enim et ius quo populus Romanus utitur ius civile Romanorum appellamus, vel ius Quiritium, quo Quirites utuntur; Romani enim a Quirino Quirites appellantur. sed quotiens non addimus, cuius sit civitatis, nostrum ius significamus: sicuti cum poetam dicimus nec addimus nomen, subauditur apud Graecos egregius Homerus, apud nos Vergilius. Ius autem gentium omni humano generi commune est. nam usu exigente et humanis necessitatibus gentes humanae quaedam sibi constituerunt: bella etenim orta sunt et captivitates secutae et servitutes, quae sunt iuri naturali contrariae (iure enim naturali ab initio omnes homines liberi nascebantur); ex hoc iure gentium et omnes paene contractus introducti sunt, ut emptio venditio, locatio conductio, societas, depositum, mutuum, et alii innumerabiles. 3. Constat autem ius nostrum aut ex scripto aut ex non scripto, ut apud Graecos: ton nomon oi men eggrafoi, oi de agrafoi id est: legum aliae scriptae aliae non scriptae . Scriptum ius est lex, plebiscita, senatus consulta, principum placita, magistratuum edicta, responsa prudentium. 4. Lex est quod populus Romanus senatorio magistratu interrogante, veluti consule, constituebat. plebiscitum est, quod plebs plebeio magistratu interrogante, veluti tribuno, constituebat. plebs autem a populo eo differt quo species a genere: nam appellatione populi universi cives significantur, connumeratis etiam patriciis et senatoribus: plebis autem appellatione sine patriciis et senatoribus ceteri cives significantur. sed et plebiscita, lege Hortensia lata, non minus valere quam leges coeperunt. 5. Senatus consultum est, quod senatus iubet atque constituit. nam cum auctus est populus Romanus in eum modum ut difficile sit in unum eum convocari legis sanciendae causa, aequum visum est senatum vice populi consuli. 6. Sed et quod principi placuit, legis habet vigorem, cum lege regia, quae de imperio eius lata est, populus ei et in eum omne suum imperium et potestatem concessit. quodcumque igitur imperator per epistulam constituit vel cognoscens decrevit vel edicto praecepit, legem esse constat: hae sunt quae constitutiones appellantur. plane ex his quaedam sunt personales, quae nec ad exemplum trahuntur, quoniam non hoc princeps vult: nam quod alicui ob merita indulsit, vel si cui poenam irrogavit, vel si cui sine exemplo subvenit, personam non egreditur. aliae autem, cum generales sunt, omnes procul dubio tenent. 7. Praetorum quoque edicta non modicam iuris optinent auctoritatem. haec etiam ius honorarium solemus appellare, quod qui honorem gerunt, id est magistratus, auctoritatem huic iuri dederunt. proponebant et aediles curules edictum de quibusdam casibus, quod edictum iuris honorarii portio est. 8. Responsa prudentium sunt sententiae et opiniones eorum, quibus permissum erat iura condere. nam antiquitus institutum erat ut essent qui iura publice interpretarentur, quibus a Caesare ius respondendi datum est, qui iurisconsulti appellabantur. quorum omnium sententiae et opiniones eam auctoritatem tenebant ut iudici recedere a responso eorum non liceret, ut est constitutum. 9. Ex non scripto ius venit, quod usus comprobavit. nam diuturni mores consensu utentium comprobati legem imitantur. 10. Et non ineleganter in duas species ius civile distributum videtur. nam origo eius ab institutis duarum civitatium, Athenarum scilicet et Lacedaemonis, fluxisse videtur: in his enim civitatibus ita agi solitum erat, ut Lacedaemonii quidem magis ea quae pro legibus observarent memoriae mandarent, Athenienses vero ea quae in legibus scripta reprehendissent custodirent. 11. Sed naturalia quidem iura, quae apud omnes gentes peraeque servantur, divina quadam providentia constituta, semper firma atque immutabilia permanent: ea vero quae ipsa sibi quaeque civitas constituit, saepe mutari solent vel tacito consensu populi vel alia postea lege lata. 12. Omne autem ius, quo utimur, vel ad personas pertinet vel ad res vel ad actiones. ac prius de personis videamus. nam parum est ius nosse, si personae, quarum causa statutum est, ignorentur. TIT. 3.DE IURE PERSONARUM. Summa itaque divisio de iure personarum haec est, quod omnes homines aut liberi sunt aut servi. 1. Et libertas quidem est, ex qua etiam liberi vocantur, naturalis facultas eius quod cuique facere libet, nisi si quid aut vi aut iure prohibetur. 2. Servitus autem est constitutio iuris gentium, qua quis dominio alieno contra naturam subicitur. 3. Servi autem ex eo appellati sunt, quod imperatores captivos vendere iubent ac per hoc servare nec occidere solent: qui etiam mancipia dicti sunt, quod ab hostibus manu capiuntur. 4. Servi autem aut nascuntur aut fiunt. nascuntur ex ancillis nostris: fiunt aut iure gentium, id est ex captivitate, aut iure civili, veluti cum homo liber maior viginti annis ad pretium participandum sese venumdari passus est. In servorum condicione nulla differentia est. 5. In liberis multae differentiae sunt: aut enim ingenui sunt aut libertini. TIT. 4.DE INGENUIS. Ingenuus is est, qui statim ut natus est liber est, sive ex duobus ingenuis matrimonio editus, sive ex libertinis, sive ex altero libertino, altero ingenuo. sed et si quis ex matre libera nascatur, patre servo, ingenuus nihilo minus nascitur: quemadmodum qui ex matre libera et incerto patre natus est, quoniam vulgo conceptus est. sufficit autem liberam fuisse matrem eo tempore quo nascitur, licet ancilla conceperit. et ex contrario si libera conceperit, deinde ancilla facta pariat, placuit eum qui nascitur liberum nasci, quia non debet calamitas matris ei nocere qui in utero est. ex his et illud quaesitum est, si ancilla praegnans manumissa sit, deinde ancilla postea facta peperit, liberum an servum pariat? et Marcellus probat, liberum nasci: sufficit enim ei qui in ventre est liberam matrem vel medio tempore habuisse: quod et verum est. 1. Cum autem ingenuus aliquis natus sit, non officit illi in servitute fuisse et postea manumissum esse: saepissime enim constitutum est, natalibus non officere manumissionem. TIT. 5.DE LIBERTINIS. Libertini sunt qui ex iusta servitute manumissi sunt. manumissio autem est datio libertatis: nam quamdiu quis in servitute est, manui et potestati suppositus est, et manumissus liberatur potestate. quae res a iure gentium originem sumpsit, utpote cum iure naturali omnes liberi nascerentur nec esset nota manumissio, cum servitus esset incognita: sed posteaquam iure gentium servitus invasit, secutum est beneficium manumissionis. et cum uno naturali nomine homines appellaremur, iure gentium tria genera hominum esse coeperunt, liberi et his contrarium servi et tertium genus libertini, qui desierant esse servi. 1. Multis autem modis manumissio procedit: aut enim ex sacris constitutionibus in sacrosanctis ecclesiis aut vindicta aut inter amicos aut per epistulam aut per testamentum aut aliam quamlibet ultimam voluntatem. sed et aliis multis modis libertas servo competere potest, qui tam ex veteribus quam nostris constitutionibus introducti sunt. 2. Servi vero a dominis semper manumitti solent, adeo ut vel in transitu manumittantur, veluti cum praetor aut proconsul aut praeses in balneum vel in theatrum eat. 3. Libertinorum autem status tripertitus antea fuerat: nam qui manumittebantur, modo maiorem et iustam libertatem consequebantur et fiebant cives Romani, modo minorem et Latini ex lege Iunia Norbana fiebant, modo inferiorem et fiebant ex lege Aelia Sentia dediticiorum numero. sed dediticiorum quidem pessima condicio iam ex multis temporibus in desuetudinem abiit, Latinorum vero nomen non frequentabatur: ideoque nostra pietas, omnia augere et in meliorem statum reducere desiderans, in duabus constitutionibus hoc emendavit et in pristinum statum reduxit, quia et a primis urbis Romae cunabulis una atque simplex libertas competebat, id est eadem quam habebat manumissor, nisi quod scilicet libertinus sit qui manumittitur, licet manumissor ingenuus sit. et dediticios quidem per constitutionem expulimus, quam promulgavimus inter nostras decisiones, per quas, suggerente nobis Triboniano, viro excelso, quaestore, antiqui iuris altercationes placavimus: Latinos autem Iunianos et omnem quae circa eos fuerat observantiam alia constitutione per eiusdem quaestoris suggestionem correximus, quae inter imperiales radiat sanctiones, et omnes libertos, nullo nec aetatis manumissi nec dominii manumissoris nec in manumissionis modo discrimine habito, sicuti antea observabatur, civitate Romana donavimus: multis additis modis, per quos possit libertas servis cum civitate Romana, quae sola in praesenti est, praestari. TIT. 6. QUI QUIBUS EX CAUSIS MANUMITTERE NON POSSUNT. Non tamen cuicunque volenti manumittere licet. nam is qui in fraudem creditorum manumittit nihil agit, quia lex Aelia Sentia impedit libertatem. 1. Licet autem domino, qui solvendo non est, testamento servum suum cum libertate heredem instituere, ut fiat liber heresque ei solus et necessarius, si modo nemo alius ex eo testamento heres extiterit, aut quia nemo heres scriptus sit, aut quia is qui scriptus est qualibet ex causa heres non extiterit. idque eadem lege Aelia Sentia provisum est, et recte: valde enim prospiciendum erat, ut egentes homines, quibus alius heres extaturus non esset, vel servum suum necessarium heredem habeant, qui satisfacturus esset creditoribus, aut, hoc eo non faciente, creditores res hereditarias servi nomine vendant, nec iniuria defunctus afficiatur. 2. Idemque iuris est et si sine libertate servus heres institutus est. quod nostra constitutio non solum in domino qui solvendo non est, sed generaliter constituit, nova humanitatis ratione, ut ex ipsa scriptura institutionis etiam libertas ei competere videatur, cum non est verisimile, eum quem heredem sibi elegit, si praetermiserit libertatis dationem, servum remanere voluisse et neminem sibi heredem fore. 3. In fraudem autem creditorum manumittere videtur, qui vel iam eo tempore quo manumittit solvendo non est, vel qui datis libertatibus desiturus est solvendo esse. praevaluisse tamen videtur, nisi animum quoque fraudandi manumissor habuit, non impediri libertatem, quamvis bona eius creditoribus non sufficiant: saepe enim de facultatibus suis amplius quam in his est sperant homines. itaque tunc intellegimus impediri libertatem, cum utroque modo fraudantur creditores, id est et consilio manumittentis et ipsa re, eo quod bona non suffectura sunt creditoribus. 4. Eadem lege Aelia Sentia domino minori annis viginti non aliter manumittere permittitur, quam si vindicta apud consilium iusta causa manumissionis adprobata fuerit manumissi. 5. Iustae autem manumissionis causae sunt, veluti si quis patrem aut matrem aut filium filiamve aut fratrem sororemve naturales aut paedagogum, nutricem, educatorem aut alumnum alumnamve aut collactaneum manumittat, aut servum procuratoris habendi gratia, aut ancillam matrimonii causa, dum tamen intra sex menses uxor ductatur, nisi iusta causa impediat, et qui manumittitur procuratoris habendi gratia, ne minor septem et decem annis manumittatur. 6. Semel autem causa adprobata, sive vera sive falsa sit, non retractatur. 7. Cum ergo certus modus manumittendi minoribus viginti annis dominis per legem Aeliam Sentiam constitutus sit, eveniebat ut qui quattuordecim annos aetatis expleverit, licet testamentum facere possit et in eo heredem sibi instituere legataque relinquere possit, tamen, si adhuc minor sit annis viginti, libertatem servo dare non poterat. quod non erat ferendum, si is, cui totorum bonorum in testamento dispositio data erat, uni servo libertatem dare non permittebatur. quare nos similiter ei quemadmodum alias res ita et servos suos in ultima voluntate disponere, quemadmodum voluerit, permittimus, ut et libertatem eis possit praestare. sed cum libertas inaestimabilis est et propter hoc ante vicesimum aetatis annum antiquitas libertatem servo dari prohibebat: ideo nos, mediam quodammodo viam eligentes, non aliter minori viginti annis libertatem in testamento dare servo suo concedimus, nisi septimum et decimum annum impleverit et octavum decimum tetigerit. cum enim antiquitas huiusmodi aetati et pro aliis postulare concessit, cur non etiam sui iudicii stabilitas ita eos adiuvare credatur, ut et ad libertates dandas servis suis possint pervenire. TIT. 7. DE LEGE FUFIA CANINIA SUBLATA. Lege Fufia Caninia certus modus constitutus erat in servis testamento manumittendis. quem quasi libertatibus impedientem et quodammodo invidam tollendam esse censuimus; cum satis fuerat inhumanum, vivos quidem licentiam habere totam suam familiam libertate donare, nisi alia causa impediat libertati, morientibus autem huiusmodi licentiam adimere. TIT. 8. DE HIS QUI SUI VEL ALIENI IURIS SUNT. Sequitur de iure personarum alia divisio. nam quaedam personae sui iuris sunt, quaedam alieno iuri subiectae sunt: rursus earum quae alieno iuri subiectae sunt, aliae in potestate parentum, aliae in potestate dominorum sunt. videamus itaque de his quae alieno iuri subiectae sunt: nam si cognoverimus quae istae personae sint, simul intellegemus quae sui iuris sunt. ac prius dispiciamus de his qui in potestate dominorum sunt. 1. In potestate itaque dominorum sunt servi. quae quidem potestas iuris gentium est: nam apud omnes peraeque gentes animadvertere possumus, dominis in servos vitae necisque potestatem esse, et quodcumque per servum adquiritur id domino adquiritur. 2. Sed hoc tempore nullis hominibus, qui sub imperio nostro sunt, licet sine causa legibus cognita et supra modum in servos suos saevire. nam ex constitutione divi Pii Antonini qui sine causa servum suum occiderit, non minus puniri iubetur quam qui servum alienum occiderit. sed et maior asperitas dominorum eiusdem principis constitutione coercetur. nam consultus a quibusdam praesidibus provinciarum de his servis qui ad aedem sacram vel ad statuas principum confugiunt, praecepit, ut si intolerabilis videatur dominorum saevitia, cogantur servos bonis condicionibus vendere, ut pretium dominis daretur: et recte; expedit enim rei publicae, ne quis re sua male utatur. cuius rescripti ad Aelium Marcianum emissi verba haec sunt : ‘ Dominorum quidem potestatem in suos servos illibatam esse oportet nec cuiquam hominum ius suum detrahi. sed dominorum interest, ne auxilium contra saevitiam vel famen vel intolerabilem iniuriam denegetur his qui iuste deprecantur. ideoque cognosce de querellis eorum qui ex familia Iulii Sabini ad statuam confugerunt, et si vel durius habitos quam aequum est, vel infami iniuria affectos cognoveris, veniri iube, ita ut in potestatem domini non revertantur. qui Sabinus, si meae constitutioni fraudem fecerit, sciet, me dmissum severius exsecuturum. ’ TIT. 9. DE PATRIA POTESTATE. In potestate nostra sunt liberi nostri, quos ex iustis nuptiis procreaverimus. 1. Nuptiae autem sive matrimonium est viri et mulieris coniunctio, individuam consuetudinem vitae continens. 2. Ius autem potestatis, quod in liberos habemus, proprium est civium Romanorum: nulli enim alii sunt homines qui talem in liberos habeant potestatem qualem nos habemus. 3. Qui igitur ex te et uxore tua nascitur, in tua potestate est: item qui ex filio tuo et uxore eius nascitur, id est nepos tuus et neptis, aeque in tua sunt potestate, et pronepos et proneptis et deinceps ceteri. qui tamen ex filia tua nascitur, in tua potestate non est, sed in patris eius. TIT. 10. DE NUPTIIS. Iustas autem nuptias inter se cives Romani contrahunt, qui secundum praecepta legum coeunt, masculi quidem puberes, feminae autem viripotentes, sive patresfamilias sint sive filii familias, dum tamen filiifamilias et consensum habeant parentum, quorum in potestate sunt. nam hoc fieri debere et civilis et naturalis ratio suadet in tantum ut iussum parentis praecedere debeat. unde quaesitum est, an furiosi filia nubere aut furiosi filius uxorem ducere possit? cumque super filio variabatur, nostra processit decisio, qua permissum est ad exemplum filiae furiosi filium quoque posse et sine patris interventu matrimonium sibi copulare secundum datum ex constitutione modum. 1. Ergo non omnes nobis uxores ducere licet: nam quarundam nuptiis abstinendum est: inter eas enim personas quae parentum liberorumve locum inter se optinent nuptiae contrahi non possunt, veluti inter patrem et filiam vel avum et neptem vel matrem et filium vel aviam et nepotem et usque ad infinitum: et si tales personae inter se coierunt, nefarias atque incestas nuptias contraxisse dicuntur. et haec adeo ita sunt ut, quamvis per adoptionem parentum liberorumve loco sibi esse coeperint, non possint inter se matrimonio iungi, in tantum ut etiam dissoluta adoptione idem iuris maneat: itaque eam quae tibi per adoptionem filia aut neptis esse coeperit, non poteris uxorem ducere, quamvis eam emancipaveris. 2. Inter eas quoque personas, quae ex transverso gradu cognationis iunguntur, est quaedam similis observatio, sed non tanta. sane enim inter fratrem sororemque nuptiae prohibitae sunt, sive ab eodem patre eademque matre nati fuerint, sive ex alterutro eorum. sed si qua per adoptionem soror tibi esse coeperit, quamdiu quidem constat adoptio sane inter te et eam nuptiae consistere non possunt: cum vero per emancipationem adoptio dissoluta sit, poteris eam uxorom ducere: sed et si tu emancipatus fueris, nihil est impedimento nuptiis. et ideo constat, si quis generum adoptare velit, debere eum ante filiam suam emancipare: et si quis velit nurum adoptare, debere eum ante filium emancipare. 3. Fratris vel sororis filiam uxorem ducere non licet. sed nec neptem fratris vel sororis ducere quis potest, quamvis quarto gradu sint. cuius enim filiam uxorem ducere non licet, eius neque neptem permittitur. eius vero mulieris quam pater tuus adoptavit filiam non videris impediri uxorem ducere, quia neque naturali neque civili iure tibi coniungitur. 4. Duorum autem fratrum vel sororum liberi vel fratris et sororis iungi possunt. 5. Item amitam licet adoptivam uxorem ducere non licet, item materteram, quia parentum loco habentur. qua ratione verum est, magnam quoque amitam et materteram magnam prohiberi uxorem ducere. 6. Adfinitatis quoque veneratione quarundam nuptiis abstinere necesse est. ut ecce privignam aut nurum uxorem ducere non licet, quia utraeque filiae loco sunt. quod scilicet ita accipi debet, si fuit nurus aut privigna: nam si adhuc nurus est, id est si adhuc nupta est filio tuo, alia ratione uxorem eam ducere non poteris, quia eadem duobus nupta esse non potest: item si adhuc privigna tua est, id est si mater eius tibi nupta est, ideo eam uxorem ducere non poteris, quia duas uxores eodem tempore habere non licet. 7. Socrum quoque et novercam prohibitum est uxorem ducere, quia matris loco sunt. quod et ipsum dissoluta demum adfinitate procedit: alioquin si adhuc noverca est, id est si adhuc patri tuo nupta est, communi iure impeditur tibi nubere, quia eadem duobus nupta esse non potest: item si adhuc socrus est id est si adhuc filia eius tibi nupta est, ideo impediuntur nuptiae, quia duas uxores habere non possis. 8. Mariti tamen filius ex alia uxore et uxoris filia ex alio marito vel contra matrimonium recte contrahunt, licet habeant fratrem sororemve ex matrimonio postea contracto natos. 9. Si uxor tua post divortium ex alio filiam procreaverit, haec non est quidem privigna tua, sed Iulianus huiusmodi nuptiis abstinere debere ait: nam nec sponsam filii nurum esse nec patris sponsam novercam esse, rectius tamen et iure facturos eos, qui huiusmodi nuptiis se abstinuerint. 10. Illud certum est serviles quoque cognationes impedimento esse nuptiis, si forte pater et filia aut frater et soror manumissi fuerint. 11. Sunt et aliae personae, quae propter diversas rationes nuptias contrahere prohibentur, quas in libris digestorum seu pandectarum ex veteri iure collectarum enumerari permisimus. 12. Si adversus ea quae diximus aliqui coierint, nec vir nec uxor nec nuptiae nec matrimonium nec dos intellegitur. itaque ii qui ex eo coitu nascuntur in potestate patris non sunt, sed tales sunt, quantum ad patriam potestatem pertinet, quales sunt ii quos mater vulgo concepit. nam nec hi patrem habere intelleguntur, cum his etiam incertus est: unde solent filii spurii appellari, vel a Graeca voce quasi sporaden concepti, vel quasi sine patre filii. sequitur ergo, ut et dissoluto tali coitu nec dotis exactioni locus sit. qui autem prohibitas nuptias coeunt et alias poenas patiuntur, quae sacris constitutionibus continentur. 13. Aliquando autem evenit, ut liberi quidem statim ut nati sunt in potestate parentum non fiant, postea autem redigantur in potestatem. qualis est is qui dum naturalis fuerat postea curiae datus potestati patris subicitur. nec non is qui a muliere libera procreatus, cuius matrimonium minime legibus interdictum fuerat sed ad quam pater consuetudinem habuerat. postea ex nostra constitutione, dotalibus instrumentis compositis, in potestate patris efficitur: quod et alii si ex eodem matrimonio non fuerint procreati, similiter nostra constitutio praebuit. TIT. 11.DE ADOPTIONIBUS. Non solum tamen naturales liberi, secundum ea quae diximus, in potestate nostra sunt, verum etiam ii quos adoptamus. 1. Adoptio autem duobus modis fit, aut principali rescripto aut imperio magistratus. imperatoris auctoritate adoptamus eos easve, qui quaeve sui iuris sunt. quae species adoptionis dicitur adrogatio. imperio magistratus adoptamus eos easve qui quaeve in potestate parentium sunt, sive primum gradum liberorum optineant, qualis est filius filia, sive inferiorem, qualis est nepos neptis, pronepos proneptis. 2. Sed hodie ex nostra constitutione, cum filiusfamilias a patre naturali extraneae personae in adoptionem datur, iura potestatis naturalis patris minime dissolvuntur nec quidquam ad patrem adoptivum transit nec in potestate eius est, licet ab intestato iura successionis ei a nobis tributa sunt. si vero pater naturalis non extraneo, sed avo filii sui materno, vel, si ipse pater naturalis fuerit emancipatus, etiam paterno, vel proavo simili modo paterno vel materno, filium suum dederit in adoptionem: in hoc casu quia in unam personam concurrunt et naturalia et adoptionis iura, manet stabile ius patris adoptivi, et naturali vinculo copulatum et legitimo adoptionis modo constrictum, ut et in familia et in potestate huiusmodi patris adoptivi sit. 3. Cum autem impubes per principale rescriptum adrogatur, causa cognita adrogatio permittitur et exquiritur causa adrogationis, an honesta sit expediatque pupillo, et cum quibusdam condicionibus adrogatio fit, id est ut caveat adrogator personae publicae, hoc est tabulario, si intra pubertatem pupillus decesserit, restituturum se bona illis qui, si adoptio facta non esset, ad successionem eius venturi essent. item non alias emancipare eos potest adrogator, nisi causa cognita digni emancipatione fuerint et tunc sua bona eis reddat. sed et si decedens pater eum exheredaverit vel vivus sine insta causa eum emancipaverit, iubetur quartam partem ei suorum bonoram relinquere, videlicet praeter bona quae ad patrem adoptivum transtulit et quorum commodum ei adquisivit postea. 4. Minorem natu non posse maiorem adoptare placet: adoptio enim naturam imitatur et pro monstro est ut maior sit filius quam pater. debet itaque is qui sibi per adrogationem vel adoptionem filium facit, plena pubertate, id est decem et octo annis praecedere. 5. Licet autem et in locum nepotis vel neptis vel in locum pronepotis vel proneptis vel deinceps adoptare, quamvis filium quis non habeat. 6. Et tam filium alienum quis in locum nepotis potest adoptare, quam nepotem in locum filii. 7. Sed si quis nepotis loco adoptet vel quasi ex eo filio, quem habet iam adoptatum, vel quasi ex illo quem naturalem in sua potestate habet: in eo casu et filius consentire debet, ne ei invito suus heres adgnascatur. sed ex contrario si avus ex filio nepotem dat in adoptionem, non est necesse filium consentire. 8. In plurimis autem causis adsimilatur is, qui adoptatus vel adrogatus est, ei qui ex legitimo matrimonio natus est. et ideo si quis per imperatorem sive apud praetorem vel apud praesidem provinciae non extraneum adoptaverit, potest eundem alii in adoptionem dare. 9. Sed et illud utriusque adoptionis commune est, quod et hi, qui generare non possunt, quales sunt spadones, adoptare possunt, castrati autem non possunt. 10. Feminae quoque adoptare non possunt, quia nec naturales liberos in potestate sua habent: sed ex indulgentia principis ad solatium liberorum amissorum adoptare possunt. 11. Illud proprium est illius adoptionis, quae per sacrum oraculum fit, quod is qui liberos in potestate habet, si se adrogandum dederit, non solum ipse potestati adrogatoris subicitur, sed etiam liberi eius in eiusdem fiunt potestate tamquam nepotes. sic enim et divus Augustus non ante Tiberium adoptavit, quam is Germanicum adoptavit: ut protinus adoptione facta incipiat Germanicus Augusti nepos esse. 12. Apud Catonem bene scriptum refert antiquitas, servi si a domino adoptati sint, ex hoc ipso posse liberari. unde et nos eruditi in nostra constitutione etiam eum servum quem dominus actis intervenientibus filium suum nominaverit liberum esse constituimus, licet hoc ad ius filii accipiendum ei non sufficit. TIT. 12.QUIBUS MODIS IUS POTESTATIS SOLVITUR. Videamus nunc, quibus modis ii qui alieno iuri subiecti sunt eo iure liberantur. et quidem servi quemadmodum potestate liberantur, ex his intellegere possumus quae de servis manumittendis superius euimas. Hi vero qui in potestate parentis sunt mortuo eo sui iuris fiunt. sed hoc distinctionem recipit. nam mortuo patre sane omnimodo filii filiaeve sui iuris efficiuntur. mortuo vero avo non omnimodo nepotes neptesque sui iuris fiunt, sed ita si post mortem avi in potestatem patris sui recasuri non sunt: itaque si moriente avo pater eorum et vivit et in potestate patris sui est, tunc post obitum avi in potestate patris sui fiunt: si vero is quo tempore avus moritur aut iam mortuus est aut exiit de potestate patris, tunc hi, quia in potestatem eius cadere non possunt, sui iuris fiunt. 1. Cum autem is, qui ob aliquod maleficium in insulam deportatur, civitatem amittit, sequitur ut, quia eo modo ex numero civium Romanorum tollitur, perinde acsi mortuo eo desinant liberi in potestate eius esse. pari ratione et si is qui in potestate parentis sit in insulam deportatus fuerit, desinit in potestate parentis esse. sed si ex indulgentia principali restituti fuerint, per omnia pristinum statum recipiunt. 2. Relegati autem patres in insulam in potestate sua liberos retinent: et e contario liberi relegate in postestate parentum remanent. 3. Poenae servus effectus filios in potestate habere desinit. servi autem poenae efficiuntur, qui in metallum damnantur et qui bestiis subiciuntur. 4. Filius familias si militaverit, vel si senator vel consul fuerit factus, manet in patris potestate. militia enim vel consularia dignitas patris potestate filium non liberat. sed ex constitutione nostra summa patriciatus dignitas illico ab imperialibus codicillis praestitis a patria potestate liberat. quis enim patiatur patrem quidem posse per emancipationis modum suae potestatis nexibus filiam relaxare, imperatoriam autem celsitudinem non valere eum quem sibi patrem elegit ab aliena eximere potestate? 5. Si ab hostibus captus fuerit parens, quamvis servus hostium fiat, tamen pendet, ius liberorum propter ius postliminii: quia hi qui ab hostibus capti sunt si reversi fuerint, omnia pristina iura recipiunt. idcirco reversus et liberos habebit in potestate, quia postliminium fingit eum qui captus est semper in civitate fuisse: si vero ibi decesserit, exinde, ex quo captus est pater, filius sui iuris fuisse videtur. ipse quoque filius neposve si ab hostibus captus fuerit, similiter dicimus propter ius postliminii ius quoque potestatis parentis in suspenso esse. dictum est autem postliminium a limine et post, et eum qui ab hostibus captus in fines nostros postea pervenit postliminio reversum recte dicimus. nam limina sicut in domibus finem quendam faciunt, sic et imperii finem limen esse veteres voluerunt. hinc et limes dictus est quasi finis quidam et terminus. ab eo postliminium dictum quia eodem limine revertebatur quo amissus erat. sed et qui victis hostibus recuperatur, postliminio rediisse existimatur. 6. Praeterea emancipatione quoque desinunt liberi in potestate parentum esse. sed ea emancipatio antea quidem vel per antiquam legis observationem procedebat, quae per imaginarias venditiones et intercedentes manumissiones celebrabatur, vel ex imperiali rescripto. nostra autem providentia et hoc in melius per constitutionem reformavit, ut, fictione pristina explosa, recta via apud competentes iudices vel magistratus parentes intrent et filios suos vel filias vel nepotes vel neptes ac deinceps sua manu dimitterent. et tunc ex edicto praetoris in huius filii vel filiae, nepotis vel neptis, bonis, qui vel quae a parente manumissus vel manumissa fuerit, eadem iura praestantur parenti quae tribuuntur patrono in bonis liberti: et praeterea si impubes sit filius vel filia vel ceteri, ipse parens ex manumissione tutelam eius nanciscitur. 7. Admonendi autem sumus liberum esse arbitrium ei, qui filium et ex eo nepotem vel neptem in potestate habebit, filium quidem de potestate dimittere, nepotem vero vel neptem retinere: et ex diverso filium quidem in potestate retinere, nepotem vero vel neptem manumittere (eadem et de pronepote vel pronepte dicta esse intellegantur), vel omnes sui iuris efficere. 8. Sed et si pater filium, quem in potestate habet, avo vel proavo naturali secundum nostras constitutiones super his habitas in adoptionem dederit, id est si hoc ipsum, actis intervenientibus, apud competentem iudicem manifestavit, praesente eo qui adoptatur, et non contradicente nec non eo qui adoptat, solvitur quidem ius potestatis patris naturalis, transit autem in huiusmodi parentem adoptivum, in cuius persona adoptionem plenissimam esse antea diximus. 9. Illud autem scire oportet, quod, si nurus tua ex filio tuo conceperit et filium postea emancipaveris vel in adoptionem dederis praegnante nuru tua, nihilo minus quod ex ea nascitur, in potestate tua nascitur: quod si post emancipationem vel adoptionem fuerit conceptum, patris sui emancipati vel avi adoptivi potestati subicitur: et quod neque naturales liberi neque adoptiv ullo paene modo possunt cogere parentum de potestate sua eos dimittere. TIT. 13.DE TUTELIS. Transeamus nunc ad aliam divisionem. nam ex his personis quae in potestate non sunt, quaedam vel in tutela sunt vel in curatione, quaedam neutro iure tenentur. videamus igitur de his quae in tutela vel in curatione sunt: ita enim intellegemus ceteras personas, quae neutro iure tenentur. ac prius dispiciamus de his quae in tutela sunt. 1. Est autem tutela, ut Servius definivit, ius ac potestas in capite libero ad tuendom eum qui propter aetatem se defendere nequit, iure civili data ac permissa. 2. Tutores autem sunt, qui eam vim ac potestatem habent, ex qua re ipsa nomen ceperunt. itaque appellantur tutores quasi tuitores atque defensores, sicut aeditui dicuntur qui aedes tuentur. 3. Permissum est itaque parentibus liberis impuberibus, quos in potestate habent, testamento tutores dare. et hoc in filio filiaque omnimodo procedit; nepotibus tamen neptibusque ita demum parentes possunt testamento tutores dare, si post mortem eorum in patris sui potestatem non sint recasuri. itaque si filius tuus mortis tuae tempore in potestate tua sit, nepotes ex eo non poterunt testamento tuo tutorem habere, quamvis in potestate tua fuerint; scilicet quia mortuo te in patris sui potestatem recasuri sunt. 4. Cum autem in compluribus aliis causis postumi pro iam natis habentur, et in hac causa placuit non minus postumis quam iam natis testamento tutores dari posse, si modo in ea causa sint, ut, si vivis parentibus nascerentur, sui et in potestate eorum fierent. 5. Sed si emancipato filio tutor a patre testamento datus fuerit, confirmandus est ex sententia praesidis omnimodo, id est sine inquisitione. TIT. 14.QUI DARI TUTORES TESTAMENTO POSSUNT. Dari autem potest tutor non solum paterfamilias, sed etiam filiusfamilias. 1. Sed et servus proprius testamento cum libertate recte tutor dari potest. sed sciendum est, eum et sine libertate tutorem datum tacite et libertatem directam accepisse videri et per hoc recte tutorem esse. plane si per errorem quasi liber tutor datus sit, aliud dicendum est. servus autem alienus pure inutiliter datur testamento tutor: sed ita ‘ cum liber erit ’ utiliter datur. proprius autem servus inutiliter eo modo datur tutor. 2. Furiosus vel minor viginti quinque annis tutor testamento datus tutor erit, cum compos mentis aut maior viginti quinque annis fuerit factus. 3. Ad certum tempus vel ex certo tempore vel sub condicione vel ante heredis institutionem posse dari tutorem non dubitatur. 4. Certae autem rei vel causae tutor dari non potest, quia personae, non causae vel rei datur. 5. Si quis ‘ filiabus ’ suis vel ‘ filiis ’ tutores dederit, etiam postumae vel postumo videtur dedisse, quia filii vel filiae appellatione et postumus et postuma continentur. quid, si nepotes sint, an appellatione filiorum et ipsis tutores dati sunt? dicendam est, ut ipsis quoque dati videantur, si modo ‘ liberos ’ dixit. ceterum si ‘ filios, ’ non continebuntur: aliter enim filii, aliter nepotes appellantur. plane si ‘ postumis ’ dederit, tam filii postumi quam ceteri liberi continebuntur. TIT. 15.DE LEGITIMA ADGNATORUM TUTELA. Quibus autem testamento tutor datus non sit his ex lege duodecim tabularum adgnati sunt tutores, qui vocantur legitimi. 1. Sunt autem adgnati per virilis sexus cognationem coniuncti, quasi a patre cognati, veluti frater eodem patre natus, fratris filius neposve ex eo, item patruus et patrui filius neposve ex eo. at qui per feminini sexus personas cognatione iunguntur non sunt adgnati, sed alias naturali iure cognati. itaque amitae tuae filius non est tibi adgnatus, sed cognatus (et invicem scilicet tu illi eodem iure coniungeris), quia qui nascuntur patris non matris familiam sequuntur. 2. Quod autem lex ab intestato vocat ad tutelam adgnatos, non hanc habet significationem, si omnino non fecerit testamentum is qui poterat tutores dare, sed si quantum ad tutelam pertinet, intestatus decesserit. quod tunc quoque accidere intellegitur, cum is qui datus est tutor, vivo testatore decesserit. 3. Sed adgnationis quidem ius omnibus modis capitis deminutione plerumque perimitur: nam adgnatio iuris est nomen. cognationis vero ius non omnibus modis commutatur, quia civilis ratio civilia quidem iura corrumpere potest, naturalia vero non utique. TIT.16.DE CAPITIS MINUTIONE. Est autem capitis deminutio prioris status commutatio, eaque tribus modis accidit: nam aut maxima est capitis deminutio aut minor, quam quidam mediam vocant, aut minima. 1. Maxima est capitis deminutio, cum aliquis simul et civitatem et libertatem amittit. quod accidit in his qui servi poenae efficiuntur atrocitate sententiae, vel liberti ut ingrati circa patronos condemnati, vel qui ad pretium participandum se venumdari passi sunt. 2. Minor sive media est capitis deminutio, cum civitas quidem amittitur, libertas vero retinetur. quod accidit ei cui aqua et igni interdictum fuerit, vel ei qui in insulam deportatus est. 3. Minima est capitis deminutio, cum et civitas et libertas retinetur, sed status hominis commutatur. quod accidit in his qui, cum sui iuris fuerunt, coeperunt alieno iuri subiecti esse, vel contra. 4. Servus autem manumissus capite non minuitur, quia nullum caput habuit. 5. Quibus autem dignitas magis quam status permutatur, capite non minuuntur: et ideo senatu motos capite non minui constat. 6. Quod autem dictum est manere cognationis ius et post capitis deminutionem, hoc ita est, si minima capitis deminutio interveniat: manet enim cognatio. nam si maxima capitis deminutio incurrat, ius quoque cognationis perit, ut puta servitute alicuius cognati, et ne quidem, si manumissus fuerit, receipit cognationem. sed et si in insulam deportatus quis sit, cognatio solvitur. 7. Cum autem ad adgnatos tutela pertineat, non simul ad omnes pertinet, sed ad eos tantum, qui proximo gradu sunt, vel, si eiusdem gradus sint, ad omnes. TIT. 17.DE LEGITIMA PATRONORUM TUTELA. Ex eadem lege duodecim tabularum libertorum et libertarum tutela ad patronos liberosque eorum pertinet, quae et ipsa legitima tutela vocatur: non quia nominatim ea lege de hac tutela cavetur, sed quia perinde accepta est per interpretationem atque si verbis legis introducta esset. eo enim ipso, quod hereditates libertorum libertarumque, si intestati decessissent, iusserat lex ad patronos liberosve eorum pertinere, crediderunt veteres, voluisse legem etiam tutelas ad eos pertinere, cum et adgnatos, quos ad hereditatem vocat, eosdem et tutores esse iussit et quia plerumque, ubi successionis est emolumentum, ibi et tutelae onus esse debet. ideo autem diximus plerumque, quia, si a femina impubes manumittatur. ipsa ad hereditatem vocatur, cum alius est tutor. TIT. 18.DE LEGITIMA PARENTUM TUTELA. Exemplo patronorum recepta est et alia tutela, quae et ipsa legitima vocatur. nam si quis filium aut filiam, nepotem aut neptem ex filio, et deinceps, impuberes emancipaverit, legitimus eorum tutor erit. TIT. 19.DE FIDUCIARIA TUTELA. Est et alia tutela, quae fiduciaria appellatur. nam si parens filium vel filiam, nepotem vel neptem, et deinceps, impuberes manumiserit, legitimam nanciscitur eorum tutelam: quo defuncto, si liberi virilis sexus extant, fiduciarii tutores filiorum suorum vel fratris vel sororis et ceterorum efficiuntur. atqui patrono legitimo tutore mortuo, liberi quoque eius legitimi sunt tutores: quoniam filius quidem defuncti, si non esset a vivo patre emancipatus, post obitum eius sui iuris efficeretur nec in fratrum potestatem recideret ideoque nec in tutelam, libertus autem si servus mansisset, utique eodem iure apud liberos domini post mortem eius futurus esset. ita tamen ii ad tutelam vocantur, si perfectae aetatis sint. quod nostra constitutio generaliter in omnibus tutelis et curationibus observari praecepit. TIT. 20.DE ATILIANO TUTORE, VEL EO QUI EX LEGE IULIA ET TITIA DABATUR. Si cui nullus omnino tutor fuerat, ei dabatur in urbe quidem Roma a praetore urbano et maiore parte tribunorum plebis tutor ex lege Atilia, in provinciis vero a praesidibus provinciarum ex lege Iulia et Titia. 1. Sed et si testamento tutor sub condicione aut die certo datus fuerat, quamdiu condicio aut dies pendebat, ex iisdem legibus tutor dari poterat. item si pure datus fuerat, quamdiu nemo ex testamento heres existebat, tamdiu ex iisdem legibus tutor petendus erat, qui desinebat tutor esse, si condicio existeret aut dies veniret aut heres existeret. 2. Ab hostibus quoque tutore capto ex his legibus tutor petebatur, qui desinebat esse tutor, si is qui captus erat in civitatem reversus fuerat: nam reversus recipiebat tutelam iure postliminii. 3. Sed ex his legibus pupillis tutores desierunt dari, posteaquam primo consules pupillis utriusque sexus tutores ex inquisitione dare coeperunt, deinde praetores ex constitutionibus. nam supra scriptis legibus neque de cautione a tutoribus exigenda rem salvam pupillis fore, neque de compellendis tutoribus ad tutelae administrationem quidquam cavetur. 4. Sed hoc iure utimur, ut Romae quidem praefectus urbis vel praetor secundum suam iurisdictionem, in provinciis autem praesides ex inquisitione tutores crearent, vel magistratus iussu praesidum, si non sint magnae pupilli facultates. 5. Nos autem per constitutionem nostram et huiusmodi difficultates hominum resecantes nec exspectata iussione praesidum disposuimus, si facultas pupilli vel adulti usque ad quingentos solidos valeat, defensores civitatum (una cum eiusdem civitatis religiosissimo antistite vel apud alias publicas personas) vel magistratus, vel iuridicum Alexandrinae civitatis tutores vel curatores creare, legitima cautela secundum eiusdem constitutionis normam praestanda, videlicet eoram periculo qui eam accipiant. 6. Impuberes autem in tutela esse naturali iure conveniens est, ut is qui perfectae aetatis non sit alterius tutela regatur. 7. Cum igitur pupillorum pupillarumque tutores negotia gerunt, post pubertatem tutelae iudicio rationem reddunt. TIT. 21.DE AUCTORITATE TUTORUM. Auctoritas autem tutoris in quibusdam causis necessaria pupillis est, in quibusdam non est necessaria. ut ecce si quid dari sibi stipulentur, non est necessaria tutoris auctoritas: quod si aliis pupilli promittant, necessaria est: namque placuit, meliorem quidem suam condicionem licere eis facere etiam sine tutoris auctoritate, deteriorem vero non aliter quam tutore auctore. unde in his causis ex quibus mutuae obligationes nascuntur, in emptionibus venditionibus, locationibus conductionibus, mandatis, depositis, si tutoris auctoritas non interveniat, ipsi quidem qui cum his contrahunt obligantur, at invicem pupilli non obligantur. 1. Neque tamen hereditatem adire neque bonorum possessionem petere neque hereditatem ex fideicommisso suscipere aliter possunt nisi tutoris auctoritate, quamvis lucrosa sit neque ullum damnum habeat. 2. Tutor autem statim in ipso negotio praesens debet auctor fieri, si hoc pupillo prodesse existimaverit. post tempus vero aut per epistulam interposita auctoritas nihil agit. 3. Si inter tutorem pupillumve iudicium agendum sit, quia ipse tutor in rem suam auctor esse non potest, non praetorius tutor, ut olim, constituitur, sed curator in locum eius datur, quo interveniente iudicium peragitur et eo peracto curator esse desinit. TIT. 22.QUIBUS MODIS TUTELA FINITUR. Pupilli pupillaeque cum puberes esse coeperint, tutela liberantur. pubertatem autem veteres quidem non solum ex annis, sed etiam ex habitu corporis in masculis aestimari volebant. nostra autem maiestas dignum esse castitate temporum nostrorum bene putavit, quod in feminis et antiquis impudicum esse visum est, id est inspectionem habitudinis corporis, hoc etiam in masculos extendere: et ideo sancta constitutione promulgata pubertatem in masculis post quartum decimum annum completum illico initium accipere disposuimus, antiquitatis normam in femininis personis bene positam suo ordine relinquentes, ut post duodecimum annum completum viripotentes esse credantur. 1. Item finitur tutela, si adrogati sint adhuc impuberes vel deportati: item si in servitutem pupillus redigatur, ut ingratus a patrono, vel ab hostibus fuerit captus. 2. Sed et si usque ad certam condicionem datus sit testamento, aeque evenit, ut desinat esse tutor existente condicione. 3. Simili modo finitur tutela morte vel tutorum vel pupillorum. 4. Sed et capitis deminutione tutoris, per quam libertas vel civitas eius amittitur, omnis tutela perit. minima autem capitis deminutione tutoris, veluti si se in adoptionem dederit, legitima tantum tutela perit, ceterae non pereunt. sed pupilli et pupillae capitis deminutio, licet minima sit, omnes tutelas tollit. 5. Praeterea qui ad certum tempus testamento dantur tutores, finito eo, deponunt tutelam. 6. Desinunt autem esse tutores, qui vel removentur a tutela ob id quod suspecti visi sunt, vel ex iusta causa sese excusant et onus administrandae tutelae deponunt secundum ea quae inferius proponemus. TIT. 23.DE CURATORIBUS. Masculi puberes et feminae viripotentes usque ad vicesimum quintum annum completum curatores accipiunt; qui licet puberes sint, adhuc tamen huius aetatis sunt, ut negotia sua tueri non possint. 1. Dantur autem curatores ab isdem magistratibus, a quibus et tutores. sed curator testamento non datur, sed datus confirmatur decreto praetoris vel praesidis. 2. Item inviti adulescentes curatores non accipiunt praeterquam in litem: curator enim et ad certam causam dari potest. 3. Furiosi quoque et prodigi, licet maiores viginti quinque annis sint, tamen in curatione sunt adgnatorum ex lege duodecim tabularum. sed solent Romae praefectus urbis vel praetor et in provinciis praesides ex inquisitione eis dare curatores. 4. Sed et mente captis et surdis et mutis et qui morbo perpetuo laborant, quia rebus suis superesse non possunt, curatores dandi sunt. 5. Interdum autem et pupilli curatores accipiunt, ut puta si legitimus tutor non sit idoneus, quia habenti tutorem tutor dari non potest. item si testamento datus tutor vel a praetore vel a praeside idoneus non sit ad administrationem nec tamen frandulenter negotia administrat, solet ei curator adiungi. item in locum tutorum qui non in perpetuum sed ad tempus a tutela excusantur solent curatores dari. 6. Quodsi tutor adversa valetudine vel alia necessitate impeditur, quo minus negotia pupilli administrare possit, et pupillus vel absit vel infans sit, quem velit actorem periculo ipsius praetor, vel qui provinciae praeerit, decreto constituet. TIT. 24.DE SATISDATIONE TUTORUM VEL CURATORUM. Ne tamen pupillorum pupillaramve et eorum qui quaeve in curatione sunt negotia a tutoribus curatoribusve consumantur vel deminuantur, curat praetor, ut et tutores et curatores eo nomine satisdent. sed hoc non est perpetuum: nam tutores testamento dati satisdare non coguntur, quia fides eorum et diligentia ab ipso testatore probata est: item ex inquisitione tutores vel curatores dati satisdatione non onerantur, quia idonei electi sunt. 1. Sed et si ex testamento vel inquisitione duo pluresve dati fuerint, potest unus offerre satis de indemnitate pupilli vel adulescentis et contutori vel concuratori praeferri, ut solus administret, vel ut contutor satis offerens praeponatur ei et ipse solus administret. itaque per se non potest petere satis a contutore vel concuratore suo, sed offerre debet, ut electionem det contutori suo, utrum velit satis accipere an satis dare. quodsi nemo eorum satis offerat si quidem adscriptum fuerit a testatore, quis gerat, ille gerere debet: quodsi non fuerit adscriptum, quem maior pars elegerit, ipse gerere debet, ut edicto praetoris cavetur. sin autem ipsi tutores dissenserint circa eligendum eum vel eos qui gerere debent, praetor partes suas interponere debet. idem et in pluribus ex inquisitione datis probandum est, id est ut maior pars eligere possit, per quem administratio fieret. 2. Sciendum autem est non solum tutores vel curatores pupillis et adultis ceterisque personis ex administratione teneri, sed etiam in eos qui satisdationem accipiunt subsidiariam actionem esse, quae ultimum eis praesidium possit afferre. subsidiaria autem actio datur in eos qui vel omnino a tutoribus vel curatoribus satisdari non curaverint aut non idonee passi essent caveri. quae quidem tam ex prudentium responsis quam ex constitutionibus imperialibus et in heredes eorum extenditur. 3. Quibus constitutionibus et illud exprimitur, ut, nisi caveant tutores vel curatores, pignoribus captis coerceantur. 4. Neque autem praefectus urbis neque praetor neque praeses provinciae neque quis alius cui tutores dandi ius est, hac actione tenebitur, sed hi tantummodo qui satisdationem exigere solent. TIT. 25.DE EXCUSATIONIBUS TUTORUM VEL CURATORUM. Excusantur autem tutores vel curatores variis ex causis: plerumque autem propter liberos, sive in potestate sint sive emancipati. si enim tres liberos quis superstites Romae habeat vel in Italia quattuor vel in provinciis quinque, a tutela vel cura possunt excusari exemplo ceterorum munerum: nam et tutelam et curam placuit publicum munus esse. sed adoptivi liberi non prosunt, in adoptionem autem dati naturali patri prosunt. item nepotes ex filio prosunt, ut in locum patris succedant: ex filia non prosunt. filii autem superstites tantum ad tutelae vel curae muneris excusationem prosunt: defuncti non prosunt. sed si in bello amissi sunt, quaesitum est, an prosint. et constat, eos solos prodesse qui in acie amittuntur: hi enim, quia pro re publica ceciderunt, in perpetuum per gloriam vivere intelleguntur. 1. Item divus Marcus in semestribus rescripsit eum, qui res fisci administrat, a tutela vel cura quamdiu administrat excusari posse. 2. Item qui rei publicae causa absunt, a tutela et cura excusantur. sed et si fuerunt tutores vel curatores, deinde rei publicae causa abesse coeperunt, a tutela et cura excusantur, quatenus rei publicae causa absunt, et interea curator loco eorum datur. qui si reversi fuerint, recipiunt onus tutelae nec anni habent vacationem, ut Papinianus responsorum libro quinto scripsit: nam hoc spatium habent ad novas tutelas vocati. 3. Et qui potestatem aliquam habent, excusare se possunt, ut divus Marcus rescripsit, sed coeptam tutelam deserere non possunt. 4. Item propter litem, quam cum pupillo vel adulto tutor vel curator habet, excusare se nemo potest: nisi forte de omnibus bonis vel hereditate controversia sit. 5. Item tria onera tutelae non affectatae vel curae praestant vacationem, quamdiu administrantur: ut tamen plurium pupillorum tutela vel cura eorundem bonorum, veluti fratrum, pro una computetur. 6. Sed et propter paupertatem excusationem tribui tam divi fratres quam per se divus Marcus rescripsit, si quis imparem se oneri iniuncto possit docere. 7. Item propter adversam valetudinem, propter quam nec suis quidem negotiis interesse potest, excusatio locum habet. 8. Similiter eum qui litteras nesciret excusandum esse divus Pius rescripsit: quamvis et imperiti litterarum possunt ad administrationem negotiorum sufficere. 9. Item si propter inimicitiam aliquem testamento tutorem pater dederit, hoc ipsum praestat ei excusationem: sicut per contrarium non excusantur qui se tutelam patri pupillorum administraturos promiserunt. 10. Non esse autem admittendam excusationem eius, qui hoc solo utitur, quod ignotus patri pupillorum sit, divi fratres rescripserunt. 11. Inimicitiae, quas quis cum patre pupillorum vel adultorum exercuit, si capitales fuerunt nec reconciliatio intervenit, a tutela solent excusare. 12. Item si quis status controversiam a pupillorum patre passus est, excusatur a tutela. 13. Item maior septuaginta annis a tutela vel cura se potest excusare. minores autem viginti et quinque annis olim quidem excusabantur: a nostra autem constitutione prohibentur ad tutelam vel curam aspirare, adeo ut nec excusatione opus fiat. qua constitutione cavetur, ut nec pupillus ad legitimam tutelam vocetur nec adultus: cum erat incivile, eos qui alieno auxilio in rebus suis administrandis egere noscuntur et sub aliis reguntur, aliorum tutelam vel curam subire. 14. Idem et in milite observandum est, ut nec volens ad tutelae munus admittatur. 15. Item Romae grammatici rhetores et medici et qui in patria sua id exercent et intra numerum sunt, a tutela vel cura habent vacationem. 16. Qui autem se vult excusare, si plures habeat excusationes et de quibusdam non probaverit, aliis uti intra tempora non prohibetur. qui excusare se volunt, non appellant: sed intra dies quinquaginta continuos, ex quo cognoverunt, excusare se debent (cuiuscumque generis sunt, id est qualitercumque dati fuerint tutores), si intra centesimum lapidem sunt ab eo loco ubi tutores dati sunt: si vero ultra centesimum habitant, dinumeratione facta viginti millium diurnorum et amplius triginta dierum. quod tamen, ut Scaevola dicebat, sic debet computari, ne minus sint quam quinquaginta dies. 17. Datus autem tutor ad universum patrimonium datus esse creditur. 18. Qui tutelam alicuius gessit, invitus curator eiusdem fieri non compellitur, in tantum ut, licet pater qui testamento tutorem dederit adiecit, se eundem curatorem dare, tamen invitum eum curam suscipere non cogendum, divi Severus et Antoninus rescripserunt. 19. Idem rescripserunt maritum uxori suae curatorem datum excusare se posse, licet se immisceat. 20. Si quis autem falsis allegationibus excusationem tutelae meruit, non est liberatus onere tutelae. TIT. 26. DE SUSPECTIS TUTORIBUS ET CURATORIBUS. Sciendum est suspecti crimen e lege duodecim tabularum descendere. 1. Datum est autem ius removendi suspectos tutores Romae praetori et in provinciis praesidibus earum et legato proconsulis. 2. Ostendimus, qui possunt de suspecto cognoscere: nunc videamus, qui suspecti fieri possunt. et quidem omnes tutores possunt, sive testamentarii sint sive alterius generis tutores. quare et si legitimus sit tutor, accusari poterit. quid si patronus? adhuc idem erit dicendum: dummodo meminerimus, famae patroni parcendum, licet ut suspectus remotus fuerit. 3. Consequens est, ut videamus, qui possint suspectos postulare. et sciendum est, quasi publicam esse hanc actionem, hoc est omnibus patere. quin immo et mulieres admittuntur ex rescripto divorum Severi et Antonini, sed hae solae, quae pietatis necessitudine ductae ad hoc procedunt, ut puta mater: nutrix quoque et avia possunt, potest et soror: sed et si qua mulier fuerit, cuius praetor propensam in pietatem mentem intellexerit, non sexus verecundiam egredientem sed pietate productam, non continere iniuriam pupillorum, admittit eam ad accusationem. 4. Impuberes non possunt tutores suos suspectos postulare: puberes autem curatores suos ex consilio necessariorum suspectos possunt arguere: et ita divi Severus et Antoninus rescripserunt. 5. Suspectus est autem, et qui non ex fide tutelam gerit, licet solvendo est, ut Iulianus quoque scripsit. sed et antequam incipiat gerere tutelam tutor, posse eum quasi suspectum removeri, idem Iulianus scripsit, et secundum eum constitutum est. 6. Suspectus autem remotus, si quidem ob dolum, famosus est: si ob culpam, non aeque. 7. Si quis autem suspectus postulatur, quoad cognitio finiatur, interdicitur ei administratio, ut Papiniano visum est. 8. Sed si suspecti cognitio suscepta fuerit posteaque tutor vel curator decesserit, extinguitur cognitio suspecti. 9. Si quis tutor copiam sui non faciat, ut alimenta pupillo decernantur, cavetur epistula divorum Severi et Antonini, ut in possessionem bonorum eius pupillus mittatur: et quae mora deteriora futura sunt, dato curatore distrahi iubentur. ergo ut suspectus romoveri poterit qui non praestat alimenta. 10. Sed si quis praesens negat propter inopiam alimenta posse decerni, si hoc per mendacium dicat, remittendum eum esse ad praefectum urbis puniendum placuit, sicut ille remittitur, qui data pecunia ministerium tutelae redemit. 11. Libertus quoque, si fraudulenter gessisse tutelam filiorum vel nepotum patroni probetur, ad praefectum urbis remittitur puniendus. 12. Novissime sciendum est eos, qui frandulenter tutelam vel curam administrant, etiamsi satis offerent, removendos a tutela, quia satisdatio propositum tutoris malevolum non mutat, sed diutius grassandi in re familiari facultatem praestat. 13. Suspectum enim eum putamus, qui moribus talis est, ut suspectus sit: enimvero tutor vel curator, quamvis pauper est, fidelis tamen et diligens, removendus non est quasi suspectus. LIBER SECUNDUS. TIT. 1. DE RERUM DIVISIONE. Superiore libro de iure personarum euimus: modo videamus de rebus. quae vel in nostro patrimonio vel extra nostrum patrimonium habentur. quaedam enim naturali iure communia sunt omnium, quaedam publica, quaedam universitatis, quaedam nullius, pleraque singulorum, quae variis ex causis cuique adquiruntur, sicut ex subiectis apparebit. 1. Et quidem naturali iure communia sunt omnium haec: aer et aqua profluens et mare et per hoc litora maris. nemo igitur ad litus maris accedere prohibetur, dum tamen villis et monumentis et aedificiis abstineat, quia non sunt iuris gentium, sicut et mare. 2. Flumina autem omnia et portus publica sunt: ideoque ius piscandi omnibus commune est in portibus fluminibusque. 3. Est autem litus maris, quatenus hibernus fluctus maximus excurrit. 4. Riparum quoque usus publicus est iuris gentium sicut ipsius fluminis: itaque navem ad eas appellere, funes ex arboribus ibi natis religare, onus aliquid in his reponere cuilibet liberum est, sicuti per ipsum flumen navigare. sed proprietas earum illorum est quorum praediis haerent: qua de causa arbores quoque in iisdem natae eorundem sunt. 5. Litorum quoque usus publicus iuris gentium est, sicut ipsius maris: et ob id quibuslibet liberum est, casam ibi imponere, in qua se recipiant, sicut retia siccare et ex mare deducere. proprietas autem eorum potest intellegi nullius esse, sed eiusdem iuris esse cuius et mare, et quae subiacent mari terra vel harena. 6. Universitatis sunt, non singulorum, veluti quae in civitatibus sunt theatra, stadia et similia et si qua alia sunt communia civitatium. 7. Nullius autem sunt res sacrae et religiosae et sanctae: quod enim divini iuris est, id nullius in bonis est. 8. Sacra sunt, quae rite et per pontifices Deo consecrata sunt, veluti aedes sacrae et dona quae rite ad ministerium Dei dedicata sunt, quae etiam per nostrum constitutionem alienari et obligari prohibuimus, excepta causa redemptionis captivorum. si quis vero auctoritate sua quasi sacrum sibi constituerit, sacrum non est, sed profanum. locus autem, in quo sacrae aedes aedificatae sunt, etiam diruto aedificio, adhuc sacer manet, ut et Papinianus scripsit. 9. Religiosum locum unusquisque sua voluntate facit, dum mortuum infert in locum suum. in communem autem locum purum invito socio inferre non licet: in commune vero sepulcrum etiam invitis ceteris licet inferre. item si alienus usus fructus est, proprietarium placet, nisi consentiente usufructuario, locum religiosum non facere. in alienum locum, concedente domino, licet inferre: et licet postea ratum habuerit quam illatus est mortuus, tamen religiosus locus fit. 10. Sanctae quoque res, veluti muri et portae, quodammodo divini iuris sunt et ideo nullius in bonis sunt. ideo autem muros sanctos dicimus, quia poena capitis constituta sit in eos qui aliquid in muros deliquerint. ideo et legum eas partes quibus poenas constituimus adversus eos qui contra leges fecerint sanctiones vocamus. 11. Singulorum autem hominum multis modis res fiunt: quarundam enim rerum dominium nanciscimur iure naturali, quod, sicut diximus, appellatur ius gentium, quarundam iure civili. commodius est itaque a vetustiore iure incipere. palam est autem, vetustius esse naturale ius, quod cum ipso genere humano rerum natura prodidit: civilia enim iura tunc coeperunt esse, cum et civitates condi et magistratus creari et leges scribi coeperunt. 12. Ferae igitur bestiae et volucres et pisces, id est omnia animalia quae in terra mari caelo nascuntur, simulatque ab aliquo capta fuerint, iure gentium statim illius esse incipiunt: quod enim ante nullius est id naturali ratione occupanti conceditur. nec interest, feras bestias et volucres utrum in suo fundo quisque capiat, an in alieno: plane qui in alienum fundum ingreditur venandi aut aucupandi gratia, potest a domino, si is providerit, prohiberi, ne ingrediatur. quidquid autem eorum ceperis, eo usque tuum esse intellegitur, donec tua custodia coercetur: cum vero evaserit custodiam tuam et in naturalem libertatem se receperit, tuum esse desinit et rursus occupantis fit. naturalem autem libertatem recipere intellegitur, cum vel oculos tuos effugerit vel ita sit in conspectu tuo, ut difficilis sit eius persecutio. 13. Illud quaesitum est, an, si fera bestia ita vulnerata sit ut capi possit, statim tua esse intellegatur. quibusdam placuit, statim tuam esse et eo usque tuam videri, donec eam persequaris; quodsi desieris persequi, desinere tuam esse et rursus fieri occupantis. alii non aliter putaverunt tuam esse, quam si ceperis. sed posteriorem sententiam nos confirmamus, quia multa accidere solent, ut eam non capias. 14. Apium quoque natura fera est. itaque quae in arbore tua consederint, antequam a te alveo includantur, non magis tuae esse intelleguntur, quam volucres quae in tua arbore nidum fecerint: ideoque si alius eas incluserit, is earum dominus erit. favos quoque si quos hae fecerint, quilibet eximere potest. plane integra re, si provideris ingredientem in fundum tuum, potes eum iure prohibere, ne ingrediatur. examen quod ex alveo tuo evolaverit eo usque tuum esse intellegitur donec in conspectu tuo est nec difficilis eius persecutio est: alioquin occupantis fit. 15. Pavonum et columbarum fera natura est. nec ad rem pertinet, quod ex consuetudine avolare et revolare solent: nam et apes idem faciunt, quarum constat feram esse naturam: cervos quoque ita quidam mansuetos habent, ut in silvas ire et redire soleant, quorum et ipsorum feram esse naturam nemo negat. in his autem animalibus, quae ex consuetudine abire et redire solent, talis regula comprobata est, ut eo usque tua esse intellegantur, donec animum revertendi habeant: nam si revertendi animum habere desierint, etiam tua esse desinunt et fiunt occupantium. revertendi autem animum videntur desinere habere, cum revertendi consuetudinem deseruerint. 16. Gallinarum et anserum non est fera natura idque ex eo possumus intellegere, quod aliae sunt gallinae quas feras vocamas, item alii anseres quos feros appellamus. ideoque si anseres tui aut gallinae tuae aliquo casu turbati turbataeve evolaverint, licet conspectum tuum effugerint, quocumque tamen loco sint, tui tuaeve esse intelleguntur: et qui lucrandi animo ea animalia retinet, furtum committere intellegitur. 17. Item ea quae ex hostibus capimus iure gentium statim nostra fiunt: adeo quidem, ut et liberi homines in servitutem nostram deducantur, qui tamen, si evaserint nostram potestatem et ad suos reversi fuerint, pristinum statum recipiunt. 18. Item lapilli gemmae et cetera quae in litore inveniuntur, iure naturali statim inventoris fiunt. 19. Item ea quae ex animalibus dominio tuo subiectis nata sunt eodem iure tibi adquiruntur. 20. Praeterea quod per alluvionem agro tuo flumen adiecit, iure gentium tibi adquiritur. est autem alluvio incrementum latens. per alluvionem autem id videtur adici, quod ita paulatim adicitur ut intellegere non possis, quantum quoquo momento temporis adiciatur. 21. Quodsi vis fluminis partem aliquam ex tuo praedio detraxerit et vicini praedio appulerit, palam est eam tuam permanere. plane si longiore tempore fundo vicini haeserit, arboresque quas secum traxerit in eum fundum radices egerint, ex eo tempore videntur vicini fundo adquisitae esse. 22. Insula quae in mari nata est, quod raro accidit, occupantis fit: nullius enim esse creditur. at in flumine nata, quod frequenter accidit, si quidem mediam partem fluminis teneat, communis est eorum qui ab utraque parte fluminis prope ripam praedia possident, pro modo latitudinis cuiusque fundi, quae latitudo prope ripam sit. quodsi alteri parti proximior sit, eorum est tantum, qui ab ea parte prope ripam praedia possident. quodsi aliqua parte divisum flumen, deinde infra unitum agrum alicuius in formam insulae redegerit, eiusdem permanet is ager cuius et fuerat. 23. Quodsi naturali alveo in universum derelicto alia parte fluere coeperit, prior quidem alveus eorum est qui prope ripam eius praedia possident, pro modo scilicet latitudinis cuiusque agri, quae latitudo prope ripam sit; novus autem alveus eius iuris esse incipit, cuius et ipsum flumen, id est publici. quodsi post aliquod tempus ad priorem alveum reversum fuerit flumen, rursus novus alveus eorum esse incipit qui prope ripam eius praedia possident. 24. Alia sane causa est, si cuius totus ager inundatus fuerit. neque enim inundatio speciem fundi commutat et ob id, si recesserit aqua, palam est eum fundum eius manere cuius et fuit. 25. Cum ex aliena materia species aliqua facta sit ab aliquo, quaeri solet, quis eorum naturali ratione dominus sit, utram is qui fecerit, an ille potius qui materiae dominus fuerit: ut ecce si quis ex alienis uvis aut olivis aut spicis vinum aut oleum aut frumentum fecerit, aut ex alieno auro vel argento vel aere vas aliquod fecerit, vel ex alieno vino et melle mulsum miscuerit, vel ex alienis medicamentis emplastrum aut collyrium composuerit, vel ex aliena lana vestimentum fecerit, vel ex alienis tabulis navem vel armarium vel subsellium fabricaverit. et post multas Sabinianorum et Proculianorum ambiguitates placuit media sententia existimantium, si ea species ad materiam reduci possit, eum videri dominum esse qui materiae dominus fuerat; si non possit reduci, eum potius intellegi dominum qui fecerit: ut ecce vas conflatum potest ad rudem massam aeris vel argenti vel auri reduci, vinum autem aut oleum aut frumentum ad uvas et olivas et spicas reverti non potest, ac ne mulsum quidem ad vinum et mel resolvi potest. quodsi partim ex sua materia, partim ex aliena speciem aliquam fecerit quisque, velut ex suo vino et alieno melle mulsum aut ex suis et alienis medicamentis emplastrum aut collyrium aut ex sua et aliena lana vestimentum fecerit, dubitandum non est, hoc casu eum esse dominum qui fecerit: cum non solum operam suam dedit, sed et partem eiusdem materiae praestavit. 26. Si tamen alienam purpuram quis intexuit suo vestimento, licet pretiosior est purpura, accessionis vice cedit vestimento: et qui dominus fuit purpurae, adversus eum qui subripuit habet furti actionem et condictionem, sive ipse est qui vestimentum fecit, sive alius. nam extinctae res licet vindicari non possint, condici tamen a furibus et a quibusdam aliis possessoribus possunt. 27. Si duorum materiae ex voluntate dominorum confusae sint, totum id corpus quod ex confusione fit utriusque commune est, veluti si qui vina sua confuderint aut massas argenti vel auri conflaverint. sed si diversae materiae sint et ob id propria species facta sit, forte ex vino et melle mulsum aut ex auro et argento electrum, idem iuris est: nam et eo casu communem esse speciem non dubitatur. quodsi fortuitu et non voluntate dominoram confusae fuerint vel diversae materiae vel quae eiusdem generis sunt, idem iuris esse placuit. 28. Quodsi frumentum Titii tuo frumento mixtum fuerit, si quidem ex voluntate vestra, commune erit, quia singula corpora, id est singula grana, quae cuiusque propria fuerunt ex consensu vestro communicata sunt. quodsi casu id mixtum fuerit, vel Titius id miscuerit sine voluntate tua, non videtur commune esse, quia singula corpora in sua substantia durant nec magis istis casibus commune fit frumentum quam grex communis esse intellegitur, si pecora Titii tuis pecoribus mixta fuerint: sed si ab alterutro vestrum id totum frumentum retineatur, in rem quidem actio pro modo frumenti cuiusque competit, arbitrio autem iudicis continetur, ut is aestimet, quale cuiusque frumentum fuerit. 29. Cum in suo solo aliquis aliena materia aedificaverit, ipse dominus intellegitur aedificii, quia omne quod inaedificatur solo cedit. nec tamen ideo is qui materiae dominus fuerat desinit eius dominus esse: sed tantisper neque vindicare eam potest neque ad exhibendum de ea re agere propter legem duodecim tabularum, qua cavetur, ne quis tignum alienum aedibus suis iniunctum eximere cogatur, sed duplum pro eo praestat per actionem quae vocatur de tigno iuncto (appellatione autem tigni omnis materia significatur ex qua aedificia fiunt): quod ideo provisum est, ne aedificia rescindi necesse sit. sed si aliqua ex causa dirutum sit aedificium, poterit materiae dominus, si non fuerit duplum iam consecutus, tunc eam vindicare et ad exhibendum agere. 30. Ex diverso si quis in alieno solo sua materia domum aedificaverit, illius fit domus, cuius et solum est. sed hoc casu materiae dominus proprietatem eius amittit, quia voluntate eius alienata intellegitur, utique si non ignorabat, in alieno solo se aedificare: et ideo, licet diruta sit domus, vindicare materiam non poterit. certe illud constat, si in possessione constituto aedificatore, soli dominus petat domum suam esse, nec solvat pretium materiae et mercedes fabrorum, posse eum per exceptionem doli mali repelli, utique si bonae fidei possessor fuit qui aedificasset: nam scienti, alienum esse solum, potest culpa obici, quod temere aedificaverit in eo solo quod intellegeret alienum esse. 31. Si Titius alienam plantam in suo posuerit, ipsius erit: et ex diverso si Titius suam plantam in Maevii solo posuerit, Maevii planta erit, si modo utroque casu radices egerit, antequam autem radices egerit, eius permanet cuius et fuerat. adeo autem ex eo ex quo radices agit planta proprietas eius commutatur, ut, si vicini arborem ita terra Titii presserit ut in eius fundum radices ageret, Titii effici arborem dicamus: rationem etenim non permittere, ut alterius arbor esse intellegatur quam cuius in fundum radices egisset. et ideo prope confinium arbor posita si etiam in vicini fundum radices egerit, communis fit. 32. Qua ratione autem plantae quae terra coalescunt solo cedunt, eadem ratione frumenta quoque, quae sata sunt, solo cedere intelleguntur. ceterum sicut is qui in alieno solo aedificaverit si ab eo dominus petat aedificium, defendi potest per exceptionem doli mali, secundum ea quae diximas: ita eiusdem exceptionis auxilio tutus esse potest is qui alienum fundum sua impensa bona fide consevit. 33. Litterae quoque, licet aureae sint, perinde chartis membranisque cedunt acsi solo cedere solent ea quae inaedificantur aut inseruntur: ideoque si in chartis membranisve tuis carmen vel historiam vel orationem Titius scripserit, huius corporis non Titius, sed tu dominus esse videberis. sed si a Titio petas, tuos libros tuasve membranas esse, nec impensam scripturae solvere paratus sis, poterit se Titius defendere per exceptionem doli mali, utique si bona fide earum chartarum membranarumve possessionem nanctus est. 34. Si quis in aliena tabula pinxerit, quidam putant tabulam picturae cedere: aliis videtur pictura, qualiscumque sit, tabulae cedere. sed nobis videtur melius esse, tabulam picturae cedere: ridiculum est enim picturam Apellis vel Parrhasii in accessionem vilissimae tabulae cedere. unde si a domino tabulae, imaginem possidente, is qui pinxit eam petat, nec solvat pretium tabulae, poterit per exceptionem doli mali summoveri: at si is qui pinxit possideat, consequens est ut utilis actio domino tabulae adversus eum detur, quo casu, si non solvat impensam picturae, poterit per exceptionem doli mali repelli, utique si bona fide possessor fuerit ille qui picturam imposuit. illud enim palam est, quod, sive is qui pinxit subripuit tabulas sive alius, competit domino tabularum furti actio. 35. Si quis a non domino, quem dominum esse crederet, bona fide fundum emerit vel ex donatione aliave qua iusta causa aeque bona fide acceperit: naturali ratione placuit, fructus quos percepit eius esse pro cultura et cura. et ideo si postea dominus supervenerit et fundum vindicet, de fructibus ab eo consumptis agere non potest. ei vero qui sciens alienum fundum possederit non idem concessum est. itaque cum fundo etiam fructus, licet consumpti sint, cogitur restituere. 36. Is ad quem usus fructus fundi pertinet non aliter fructuum dominus efficitur, quam si eos ipse perceperit. et ideo licet maturis fructibus, nondum tamen perceptis, decesserit, ad heredem eius non pertinent, sed domino proprietatis adquiruntur. eadem fere et de colono dicuntur. 37. In pecudum fructu etiam fetus est, sicuti lac et pilus et lana: itaque agni et haedi et vituli et equuli statim naturali iure dominii sunt fructuarii. partus vero ancillae in fructu non est, itaque ad dominum proprietatis pertinet: absurdum enim videbatur hominem in fructu esse, cum omnes fructus rerum natura hominum gratia comparavit. 38. Sed si gregis usum fructum quis habeat, in locum demortuorum capitum ex fetu fructuarius summittere debet, ut et Iuliano visum est, et in vinearum demortuarum vel arborum locum alias debet substituere. recte enim colere debet et quasi bonus paterfamilias uti. 39. Thesauros, quos quis in suo loco invenerit, divus Hadrianus, naturalem aequitatem secutus, ei concessit qui invenerit. idemque statuit, si quis in sacro aut in religioso loco fortuito casu invenerit. at si quis in alieno loco non data ad hoc opera sed fortuitu invenerit, dimidium domino soli concessit. et convenienter, si quis in Caesaris loco invenerit, dimidium inventoris, dimidium Caesaris esse statuit. cui conveniens est et si quis in publico loco vel fiscali invenerit, dimidium ipsius esse, dimidium fisci vel civitatis. 40. Per traditionem quoque iure naturali res nobis adquiruntur: nihil enim tam conveniens est naturali aequitati, quam voluntatem domini, volentis rem suam in alium transferre, ratam haberi. et ideo cuiuscumque generis sit corporalis res, tradi potest et a domino tradita alienatur. itaque stipendiaria quoque et tributaria praedia eodem modo alienantur. vocantur autem stipendiaria et tributaria praedia quae in provinciis sunt, inter quae nec non Italica praedia ex nostra constitutione nulla differentia est. 41. Sed si quidem ex causa donationis aut dotis aut qualibet alia ex causa tradantur, sine dubio transferentur: venditae vero et traditae non aliter emptori adquiruntur, quam si is venditori pretium solverit vel alio modo ei satisfecerit, veluti expromissore aut pignore dato. quod cavetur quidem etiam lege duodecim tabularum: tamen recte dicitur et iure gentium, id est iure naturali, id effici. sed et si is qui vendidit fidem emptoris secutus fuerit, dicendum est, statim rem emptoris fieri. 42. Nihil autem interest, utrum ipse dominus tradat alicui rem, an voluntate eius alius. 43. Qua ratione, si cui libera negotiorum administratio a domino permissa fuerit isque ex his negotiis rem vendiderit et tradiderit, facit eam accipientis. 44. Interdum etiam sine traditione nuda voluntas sufficit domini ad rem transferendam, veluti si rem, quam tibi aliquis commodavit aut locavit aut apud te deposuit, vendiderit tibi aut donaverit. quamvis enim ex ea causa tibi eam non tradiderit, eo tamen ipso, quod patitur tuam esse, statim adquiritur tibi proprietas perinde ac si eo nomine tradita fuisset. 45. Item si quis merces in horreo depositas vendiderit, simul atque claves horrei tradiderit emptori, transfert proprietatem mercium ad emptorem. 46. Hoc amplius interdum et in incertam personam collocata voluntas domini transfert rei proprietatem: ut ecce praetores vel consules qui missilia iactant in vulgus ignorant quid eorum quisque excepturus sit, et tamen, quia volunt quod quisque exceperit eius esse, statim eum dominum efficiunt. 47. Qua ratione verius esse videtur et si rem pro derelicto a domino habitam occupaverit quis, statim eum dominium effici. pro derelicto autem habetur quod dominus ea mente abiecerit ut id rerum suaram esse nollet, ideoque statim dominus esse desinit. 48. Alia causa est earum rerum quae in tempestate maris levandae navis causa eiciuntur. hae enim dominorum permanent, quia palam est, eas non eo animo eici quo quis eas habere non vult, sed quo magis cum ipsa navi periculum maris effugiat: qua de causa si quis eas fluctibus expulsas vel etiam in ipso mari nactus lucrandi animo abstulerit, furtum committit. nec longe discedere videntur ab his quae de rheda currente, non intellegentibus dominis, cadunt. TIT. 2. DE REBUS INCORPORALIBUS. Quaedam praeterea res corporales sunt, quaedam incorporales. 1. Corporales eae sunt quae sui natura tangi possunt: veluti fundus, homo, vestis, aurum, argentum et denique aliae res innumerabiles. 2. Incorporales autem sunt quae tangi non possunt. qualia sunt ea quae in iure consistunt: sicut hereditas, usus fructus, obligationes quoquo modo contractae. nec ad rem pertinet quod in hereditate res corporales continentur: nam et fructus qui ex fundo percipiuntur corporales sunt, et id quod ex aliqua obligatione nobis debetur plerumque corporale est, veluti fundus, homo, pecunia: nam ipsum ius hereditatis et ipsum ius utendifruendi et ipsum ius obligationis incorporale est. 3. Eodem numero sunt iura praediorum urbanorum et rusticorum, quae et servitutes vocantur. TIT. 3. DE SERVITUTIBUS. Rusticorum praediorum iura sunt haec: iter, actus, via, aquae ductus. iter est ius eundi, ambulandi homini, non etiam iumentum agendi vel vehiculum: actus est ius agendi vel iumentum vel vehiculum. itaque qui iter habet, actum non habet; qui actum habet, et iter habet eoque uti potest etiam sine iumento. via est ius eundi et agendi et ambulandi: nam et iter et actum in se via continet. aquae ductus est ius aquae ducendae per fundum alienum. 1. Praediorum urbanorum sunt servitutes quae aedificiis inhaerent, ideo urbanorum praediorum dictae quoniam aedificia omnia urbana praedia appellantur, etsi in villa aedificata sunt. item praediorum urbanorum servitutes sunt hae: ut vicinus onera vicini sustineat: ut in parietem eius liceat vicino tignum immittere: ut stillicidium vel flumen recipiat quis in aedes suas vel in aream, vel non recipiat: et ne altius tollat quis aedes suas, ne luminibus vicini officiatur. 2. In rusticorum praediorum servitutibus quidam computari recte putant aquae haustum, pecoris ad aquam adpulsum, ius pascendi, calcis coquendae, harenae fodiendae. 3. Ideo autem hae servitutes praediorum appellantur, quoniam sine praediis constitui non possunt. nemo enim potest servitutem adquirere urbani vel rustici praedii, nisi qui habet praedium, nec quisquam debere, nisi qui habet praediam. 4. Si quis velit vicino aliquod ius constituere, pactionibus atque stipulationibus id efficere debet. potest etiam in testamento quis heredem suum damnare, ne altius aedes tollat, ne luminibus aedium vicini officiat: vel ut patiatur eum tignum in parietem immittere vel stillicidium habere: vel ut patiatur eum per fundum ire, agere aquamve ex eo ducere. TIT. 4. DE USU FRUCTU. Usus fructus est ius alienis rebus utendi fruendi salva rerum substantia. est enim ius in corpore: quo sublato et ipsum tolli necesse est. 1. Usus fructus a proprietate separationem recipit, idque pluribus modis accidit. ut ecce si quis alicui usum fructum legaverit; nam heres nudam habet proprietatem, legatarius usum fructum: et contra si fundum legaverit deducto usu fructu, legatarius nudam habet proprietatem, heres vero usum fructum: item alii usum fructum, alii deducto eo fundum legare potest. sine testamento vero si quis velit alii usum fructum constituere, pactionibus et stipulationibus id efficere debet. ne tamen in universum inutiles essent proprietates semper abscedente usu fructu, placuit, certis modis extingui usum fructum et ad proprietatem reverti. 2. Constituitur autem usus fructus non tantum in fundo et aedibus, verum etiam in servis et iumentis ceterisque rebus, exceptis his quae ipso usu consumuntur: nam eae neque naturali ratione neque civili recipiunt usum fructum. quo numero sunt vinum, oleum, frumentum, vestimenta. quibus proxima est pecunia numerata: namque in ipso usu adsidua permutatione quodammodo extinguitur. sed utilitatis causa senatus censuit, posse etiam earum rerum usum fructum constitui, ut tamen eo nomine heredi utiliter caveatur. itaque si pecuniae usus fructus legatus sit, ita datur legatario ut eius fiat, et legatarius satisdat heredi de tanta pecunia restituenda, si morietur aut capite minuetur. ceterae quoque res ita traduntur legatario ut eius fiant: sed aestimatis his satisdatur, ut, si morietur aut capite minuetur, tanta pecunia restituatur quanti eae fuerint aestimatae. ergo senatus non fecit quidem earum rerum usum fructum (nec enim poterat), sed per cautionem quasi usum fructum constituit. 3. Finitur autem usus fructus morte fructuarii et duabus capitis deminutionibus, maxima et media, et non utendo per modum et tempus. quae omnia nostra statuit constitutio. item finitur usus fructus, si domino proprietatis ab usufructuario cedatur (nam extraneo cedendo nibil agitur): vel ex contrario si fructuarius proprietatem rei adquisierit, quae res consolidatio appellatur. eo amplius constat, si aedes incendio consumptae fuerint vel etiam terrae motu aut vitio suo corruerint, extingui usum fructum et ne areae quidem usum fructum deberi. 4. Cum autem finitus fuerit usus fructus, revertitur scilicet ad proprietatem et ex eo tempore nudae proprietatis dominus incipit plenam habere in re potestatem. TIT. 5. DE USU ET HABITATIONE. Iisdem istis modis quibus usus fructus constituitur etiam nudus usus constitui solet, iisdemque illis modis finitur quibus et usus fructus desinit. 1. Minus autem scilicet iuris in usu est quam in usu fructu. namque is qui fundi nudum usum habet, nihil ulterius habere intellegetur, quam ut oleribus, pomis, floribus, feno, stramentis, lignis ad usum cottidianum utatur: in eoque fundo hactenus ei morari licet, ut neque domino fundi molestus sit, neque his per quos opera rustica fiunt impedimento sit: nec ulli alii ius quod habet aut vendere aut locare aut gratis concedere potest, cum is qui usum fructum habet potest haec omnia facere. 2. Item is qui aedium usum habet hactenus iuris habere intellegitur ut ipse tantum habitet, nec hoc ius ad alium transferre potest: et vix receptum videtur ut hospitem ei recipere liceat et cum uxore sua liberisque suis, item libertis nec non aliis liberis personis, quibus non minus quam servis utitur, habitandi ius habeat, et convenienter, si ad mulierem usus aedium pertineat cum marito habitare ei liceat. 3. Item is ad quem servi usus pertinet ipse tantum operis atque ministerio eius uti potest: ad alium vero nullo modo ius suum transferre ei concessum est. idem scilicet iuris est et in iumento. 4. Sed si pecoris vel ovium usus legatus fuerit, neque lacte neque agnis neque lana utetur usuarius, quia ea in fructu sunt. plane ad stercorandum agrum suum pecoribus uti potest. 5. Sed si cui habitatio legata sive aliquo modo constituta sit, neque usus videtur neque usus fructus, sed quasi proprium aliquod ius. quam habitationem habentibus, propter rerum utilitatem secundum Marcelli sententiam, nostra decisione promulgata permisimus non solum in ea degere sed etiam aliis locare. 6. Haec de servitutibus et usu fructu et usu et habitatione dixisse sufficiat. de hereditate autem et de obligationibus suis locis proponemus. euimus summatim, quibus modis iure gentium res adquiruntur: modo videamus, quibus modis legitimo et civili iure adquiruntur. TIT. 6. DE USUCAPIONIBUS ET LONGI TEMPORIS POSSESSIONIBUS. Iure civili constitutum fuerat, ut, qui bona fide ab eo qui dominus non erat, cum crediderit eum dominum esse, rem emerit vel ex donatione aliave qua iusta causa acceperit, is eam rem, si mobilis erat, anno ubique, si immobilis, biennio tantum in Italico solo usucapiat, ne rerum dominia in incerto essent. et cum hoc placitum erat, putantibus antiquioribus dominis sufficere ad inquirendas res suas praefata tempora, nobis melior sententia resedit, ne domini maturius suis rebus defraudentur neque certo loco beneficium hoc concludatur. et ideo constitutionem super hoc promulgavimus, qua cautum est, ut res quidem mobiles per triennium usucapiantur, immobiles vero per longi temporis possessionem, id est inter praesentes decennio, inter absentes viginti annis, usucapiantur, et his modis, non solum in Italia sed in omni terra quae nostro imperio gubernatur, dominium rerum iusta causa possessionis praecedente adquiratur. 1. Sed aliquando etiamsi maxime quis bona fide rem possederit, non tamen illi usucapio ullo tempore procedit, veluti si quis liberum hominem vel rem sacram vel religiosam vel servum fugitivum possideat. 2. Furtivae quoque res et quae vi possessae sunt, nec si praedicto longo tempore bona fide possessae fuerint, usucapi possunt: nam furtivarum rerum lex duodecim tabularum et lex Atinia inhibet usucapionem, vi possessarum lex Iulia et Plautia. 3. Quod autem dictum est furtivaram et vi possessarum rerum usucapionem per legem prohibitam esse, non eo pertinet ut ne ipse fur quive per vim possidet usucapere possit: nam his alia ratione usucapio non competit, quia scilicet mala fide possident: sed ne ullus alius, quamvis ab eis bona fide emerit vel ex alia causa acceperit, usucapiendi ius habeat. unde in rebus mobilibus non facile procedit ut bonae fidei possessori usucapio competat. nam qui alienam rem vendidit vel ex alia causa tradidit, furtum eius committit. 4. Sed tamen id aliquando aliter se habet. nam si heres, rem defuncto commodatam aut locatam vel apud eum depositam existimans hereditariam esse, bona fide accipienti vendiderit aut donaverit aut dotis nomine dederit, quin is qui acceperit usucapere possit, dubium non est, quippe ea res in furti vitium non ceciderit, cum utique heres qui bona fide tamquam suam alienaverit furtum non committit. 5. Item si is ad quem ancillae usus fructus pertinet, partum suum esse credens, vendiderit aut donaverit, furtum non committit: furtum enim sine affectu furandi non committitur. 6. Aliis quoque modis accidere potest ut quis sine vitio furti rem alienam ad aliquem transferat et efficiat ut a possessore usucapiatur. 7. Quod autem ad eas res quae solo continentur expeditius procedit: ut si quis loci vacantis possessionem propter absentiam aut neglegentiam domini, aut quia sine successore decesserit, sine vi nanciscatur. qui quamvis ipse mala fide possidet, quia intellegit, se alienum fundum occupasse, tamen, si alii bona fide accipienti tradiderit, poterit ei longa possessione res adquiri, quia neque furtivum neque vi possessum accepit; abolita est enim quorundam veterum sententia existimantium, etiam fundi locive furtum fieri, et eorum qui res soli possident principalibus constitutionibus prospicitur, ne cui longa et indubitata possessio auferri debeat. 8. Aliquando etiam furtiva vel vi possessa res usucapi potest: veluti si in domini potestatem reversa fuerit; tunc enim, vitio rei purgato, procedit eius usucapio. 9. Res fisci nostri usucapi non potest. sed Papinianus scripsit, bonis vacantibus fisco nondum nuntiatis, bona fide emptorem sibi traditam rem ex his bonis usucapere posse: et ita divus Pius et divi Severus et Antoninus rescripserunt. 10. Novissime sciendum est, rem talem esse debere, ut in se non habeat vitium, ut a bona fide emptore usucapi possit vel qui ex alia iusta causa possidet. 11. Error autem falsae causae usucapionem non parit. veluti si quis, cum non emerit, emisse se existimans possideat: vel cum ei donatum non fuerat, quasi ex donatione possideat. 12. Diutina possessio, quae prodesse coeperat defuncto, et heredi et bonorum possessori continuatur, licet ipse sciat praedium alienum: quodsi ille initium iustum non habuit, heredi et bonorum possessori, licet ignoranti, possessio non prodest. quod nostra constitutio similiter et in usucapionibus observari constituit, ut tempora continuentur. 13. Inter venditorem quoque et emptorem coniungi tempora, divi Severus et Antoninus rescripserunt. 14. Edicto divi Marci cavetur, eum qui a fisco rem alienam emit, si post venditionem quinquennium praeterierit, posse dominum rei per exceptionem repellere. constitutio autem divae memoriae Zenonis bene prospexit his qui a fisco per venditionem vel donationem vel alium titulum aliquid accipiunt, ut ipsi quidem securi statim fiant et victores existant, sive conveniantur sive experiantur: adversus sacratissimum autem aerarium usque ad quadriennium liceat intendere his qui pro dominio vel hypotheca earum rerum quae alienatae sunt putaverint sibi quasdam competere actiones. nostra autem divina constitutio, quam nuper promulgavimus, etiam de his qui a nostra vel venerabilis Augustae domo aliquid acceperint haec statuit quae in fiscalibus alienationibus praefata Zenoniana constitutione continentur. TIT. 7. DE DONATIONIBUS. Est etiam aliud genus adquisitionis, donatio. Donationum autem duo genera sunt: mortis causa et non mortis causa. 1. Mortis causa donatio est quae propter mortis fit suspicionem, cum quis ita donat, ut, si quid humanitus ei contigisset, haberet is qui accepit: sin autem supervixisset qui donavit, reciperet, vel si eum donationis poenituisset, aut prior decesserit is cui donatum sit. hae mortis causa donationes ad exemplum legatorum redactae sunt per omnia. nam cum prudentibus ambiguum fuerat, utrum donationis an legati instar eam obtinere oporteret, et utriusque causae quaedam habebat insignia et alii ad aliud genus eam retrahebant, a nobis constitutum est, ut per omnia fere legatis connumeretur: et sic procedat quemadmodum eam nostra formavit constitutio. et in summa mortis causa donatio est, cum magis se quis velit habere quam eum cui donatur, magisque eum cui donat quam heredem suum. sic et apud Homerum Telemachus donat Piraeo. 2. Aliae autem donationes sunt quae sine ulla mortis cogitatione fiunt, quas inter vivos appellamus, quae omnino non comparantur legatis: quae si fuerint perfectae, temere revocari non possunt. perficiuntur autem cum donator suam voluntatem scriptis aut sine scriptis manifestaverit: et ad exemplum venditionis nostra constitutio eas etiam in se habere necessitatem traditionis voluit, ut, et si non tradantur, habeant plenissimum et perfectum robur et traditionis necessitas incumbat donatori. et cum retro principum dispositiones insinuari eas actis intervenientibus volebant, si maiores ducentorum fuerant solidorum, nostra constitutio et quantitatem usque ad quingentos solidos ampliavit, quam stare et sine insinuatione statuit, et quasdam donationes invenit quae penitus insinuationem fieri minime desiderant, sed in se plenissimam habent firmitatem. alia insuper multa ad uberiorem exitum donationum invenimus, quae omnia ex nostris constitutionibus, quas super his posuimus, colligenda sunt. sciendum tamen est, quod, etsi plenissimae sint donationes, tamen si ingrati existant homines in quos beneficium collatum est, donatoribus per nostram constitutionem licentiam praestavimus certis ex causis eas revocare, ne, qui suas res in alios contulerunt, ab his quandam patiantur iniuriam vel iacturam, secundum enumeratos in nostra constitutione modos. 3. Est et aliud genus inter vivos donationum, quod veteribus quidem prudentibus penitus erat incognitum, postea autem a iunioribus divis principibus introductum est, quod ante nuptias vocabatur et tacitam in se condicionem habebat, ut tunc ratum esset, cum matrimonium fuerit insecutum: ideoque ante nuptias appellabatur, quod ante matrimonium efficiebatur et nunquam post nuptias celebratas talis donatio procedebat. sed primus quidem divus Iustinus, pater noster, cum augeri dotes et post nuptias fuerat permissum, si quid tale evenit, etiam ante nuptias donationem augeri et constante matrimonio sua constitutione permisit: sed tamen nomen inconveniens remanebat, cum ante nuptias quidem vocabatur, post nuptias autem tale accipiebat incrementum. sed nos plenissimo fini tradere sanctiones cupientes et consequentia nomina rebus esse studentes, constituimus, ut tales donationes non augeantur tantum sed et constante matrimonio initium accipiant et non ante nuptias, sed propter nuptias vocentur et dotibus in hoc exaequentur, ut, quemadmodum dotes et constante matrimonio non solum augentur, sed etiam fiunt, ita et istae donationes, quae propter nuptias introductae sunt, non solum antecedant matrimonium sed etiam eo contracto et augeantur et constituantur. 4. Erat olim et alius modus civilis adquisitionis per ius adcrescendi, quod est tale: si communem servum habens aliquis cum Titio, solus libertatem ei imposuit vel vindicta vel testamento, eo casu pars eius amittebatur et socio adcrescebat. sed cum pessimum fuerat exemplo, et libertate servum defraudari et ex ea humanioribus quidem dominis damnum inferri, severioribus autem lucrum adcrescere: hoc quasi invidiae plenum pio remedio per nostram constitutionem mederi necessarium duximus et invenimus viam, per quam et manumissor et socius eius et qui libertatem accepit nostro fruantur beneficio, libertate cum effectu procedente (cuius favore et antiquos legislatores multa et contra communes regulas statuisse manifestissimum est) et eo qui eam imposuit suae liberalitatis stabilitate gaudente et socio indemni conservato pretiumque servi secundum partem dominii quod nos definivimus accipiente. TIT. 8. QUIBUS ALIENARE LICET VEL NON. Accidit aliquando ut qui dominus sit alienare non possit, et contra qui dominus non sit alienandae rei potestatem habeat. nam dotale praedium maritus invita muliere per legem Iuliam prohibetur alienare, quamvis ipsius sit, dotis causa ei datum. quod nos, legem Iuliam corrigentes, in meliorem statum deduximus. cum enim lex in soli tantummodo rebus locum habebat quae Italicae fuerant, et alienationes inhibebat quae invita muliere fiebant, hypothecas autem earum etiam volente: utrisque remedium imposuimus, ut etiam in eas res quae in provinciali solo positae sunt interdicta fiat alienatio vel obligatio, et neutrum eorum neque consentientibus mulieribus procedat, ne sexus muliebris fragilitas in perniciem substantiae earum converteretur. 1. Contra autem creditor pignus ex pactione, quamvis eius ea res non sit, alienare potest. sed hoc forsitan ideo videtur fieri, quod voluntate debitoris intellegitur pignus alienare, qui ab initio contractus pactus est, ut liceret creditori pignus vendere, si pecunia non solvatur. sed ne creditores ius suum persequi impedirentur neque debitores temere suarum rerum dominium amittere videantur, nostra constitutione consultum est et certus modus impositus est, per quem pignorum distractio possit procedere, cuius tenore utrique parti creditorum et debitorum satis abundeque provisum est. 2. Nunc admonendi sumus, neque pupillum neque pupillam ullam rem sine tutoris auctoritate alienare posse. ideoque si mutuam pecuniam alicui sine tutoris auctoritate dederit non contrahit obligationem, quia pecuniam non facit accipientis, ideoque vindicari nummi possunt, sicubi extent: sed si nummi, quos mutuos dedit, ab eo qui accepit bona fide consumpti sunt, condici possunt, si mala fide, ad exhibendum de his agi potest. at ex contrario omnes res pupillo et pupillae sine tutoris auctoritate recte dari possunt. ideoque si debitor pupillo solvat, necessaria est tutoris auctoritas: alioquin non liberabitur. sed etiam hoc evidentissima ratione statutum est in constitutione, quam ad Caesarienses advocatos ex suggestione Triboniani, viri eminentissimi, quaestoris sacri palatii nostri, promulgavimus, qua dispositum est, ita licere tutori vel curatori debitorem pupillarem solvere, ut prius sententia iudicialis sine omni damno celebrata hoc permittat. quo subsecuto, si et iudex pronuntiaverit et debitor solverit, sequatur huiusmodi solutionem plenissima securitas. sin autem aliter quam disposuimus solutio facta fuerit et pecuniam salvam habeat pupillus aut ex ea locupletior sit et adhuc eandem summam pecuniae petat, per exceptionem doli mali summoveri poterit: quodsi aut male consumpserit aut furto amiserit, nihil proderit debitori doli mali exeptio, sed nihilo minus damnabitur, quia temere sine tutoris auctoritate et non secundum nostram dispositionem solverit. sed ex diverso pupilli vel pupillae solvere sine tutore auctore non possunt, quia id quod solvunt non fit accipientis, cum scilicet nullius rei alienatio eis sine tutoris auctoritate concessa est. TIT. 9. PER QUAS PERSONAS NOBIS ADQUIRITUR. Adquiritur nobis non solum per nosmet ipsos, sed etiam per eos quos in potestate habemus: item per eos servos in quibus usum fructum habemus: item per homines liberos et servos alienos, quos bona fide possidemus. de quibus singulis diligentius dispiciamus. 1. Igitur liberi vestri utriusque sexus, quos in potestate habetis, olim quidem, quidquid ad eos pervenerat (exceptis videlicet castrensibus peculiis), hoc parentibus suis adquirebant sine ulla distinctione: et hoc ita parentum fiebat, ut esset eis licentia quod per unum vel unam eorum adquisitum est alii filio vel extraneo donare, vel vendere vel quocumque modo voluerant applicare. quod nobis inhumanum visum est et generali constitutione emissa et liberis pepercimus et patribus debitum reservavimus. sancitum etenim a nobis est, ut, si quid ex re patris ei obveniat, hoc secundum antiquam observationem totum parenti adquirat (quae enim invidia est, quod ex patris occasione profectum est, hoc ad eum reverti?): quod autem ex alia causa sibi filiusfamilias adquisivit, huius usum fructum quidem patri adquirat, dominium autem apud eum remaneat, ne, quod ei suis laboribus vel prospera fortuna accessit, hoc in alium perveniens luctuosum ei procedat. 2. Hocque a nobis dispositum est et in ea specie ubi parens, emancipando liberum, ex rebus quae adquisitionem effugiunt sibi partem tertiam retinere, si voluerat, licentiam ex anterioribus constitutionibus habebat, quasi pro pretio quodammodo emancipationis, et inhumanum quiddam accidebat, ut filius rerum suarum ex hac emancipatione dominio pro parte defraudetur, et, quod honoris ei ex emancipatione additum est, quod sui iuris effectus est, hoc per rerum deminutionem decrescat. ideoque statuimus, ut parens pro tertia bonorum parte dominii, quam retinere poterat, dimidiam non dominii rerum, sed usus fructus retineat: ita etenim et res intactae apud filium remanebunt et pater ampliore summa fruetur, pro tertia dimidia potiturus. 3. Item vobis adquiritur, quod servi vestri ex traditione nanciscuntur sive quid stipulentur vel ex qualibet alia causa adquirunt. hoc enim vobis et ignorantibus et invitis obvenit. ipse enim servus, qui in potestate alterius est, nihil suum habere potest. sed si heres institutus sit, non alias nisi iussu vestro hereditatem adire potest: et si iubentibus vobis adierit, vobis hereditas adquiritur, perinde ac si vos ipsi heredes instituti essetis. et convenienter scilicet legatum per eos vobis adquiritur. non solum autem proprietas per eos quos in potestate habetis adquiritur vobis, sed etiam possessio: cuiuscumque enim rei possessionem adepti fuerint, id vos possidere videmini. unde etiam per eos usucapio vel longi temporis possessio vobis accedit. 4. De his autem servis, in quibus tantum usum fructum habetis, ita placuit, ut, quidquid ex re vestra vel ex operibus suis adquirant, id vobis adiciatur, quod vero extra eas causas persecuti sunt, id ad dominum proprietatis pertineat. itaque si is servus heres institutus sit, legatumve quid ei aut donatum fuerit, non usufructuario, sed domino proprietatis adquiritur. idem placet et de eo qui a vobis bona fide possidetur, sive is liber sit sive alienus servus; quod enim placuit de usufructuario, idem placet et de bona fide possessore. itaque quod extra duas istas causas adquiritur, id vel ad ipsum pertinet, si liber est, vel ad dominum, si servus est. sed bonae fidei possessor cum usuceperit servum, quia eo modo dominus fit, ex omnibus causis per eum sibi adquirere potest: fructuarius vero usucapere non potest, primum quia non possidet, sed habet ius utendifruendi, deinde quia scit, servum alienum esse. non solum autem proprietas per eos servos in quibus usum fructum habetis vel quos bona fide possidetis, vel per liberam personam, quae bona fide vobis servit, adquiritur vobis, sed etiam possessio: loquimur autem in utriusque persona secundum definitionem quam proxime euimus, id est si quam possessionem ex re vestra vel ex operibus suis adepti fuerint. 5. Ex his itaque apparet, per liberos homines, quos neque vestro iuri subiectos habetis neque bona fide possidetis, item per alienos servos, in quibus neque usum fructum habetis neque iustam possessionem, nulla ex causa vobis adquiri posse. et hoc est quod dicitur, per extraneam personam nihil adquiri posse: excepto eo quod per liberam personam, veluti per procuratorem, placet non solum scientibus, sed etiam ignorantibus vobis adquiri possessionem secundum divi Severi constitutionem et per hanc possessionem etiam dominium, si dominus fuit qui tradidit, vel per usucapionem aut longi temporis praescriptionem, si dominus non sit. 6. Hactenus tantisper admonuisse sufficiat, quemadmodum singulae res adquiruntur: nam legatorum ius, quo et ipso singulae res vobis adquiruntur: item fideicommissorum, ubi singulae res vobis relinquuntur, opportunius inferiori loco referemus. videamus itaque nunc, quibus modis per universitatem res vobis adquiruntur. si cui ergo heredes facti sitis sive cuius bonorum possessionem petieritis vel si quem adrogaveritis vel si cuius bona libertatum conservandarum causa vobis addicta fuerint, eius res omnes ad vos transeunt. ac prius de hereditatibus dispiciamus. quarum duplex condicio est: nam vel ex testamento vel ab intestato ad vos pertinent. et prius est ut de his dispiciamus quae vobis ex testamento obveniunt. qua in re necessarium est, initio de ordinandis testamentis exponere. TIT. 10. DE TESTAMENTIS ORDINANDIS. Testamentum ex eo appellatur quod testatio mentis est. 1. Sed ut nihil antiquitatis penitus ignoretur sciendum est, olim quidem duo genera testamentorum in usu fuisse, quorum altero in pace et in otio utebantur, quod calatis comitiis appellabatur, altero, cum in proelium exituri essent, quod procinctum dicebatur. accessit deinde tertium genus testamentorum, quod dicebatur per aes et libram, scilicet quia per emancipationem, id est imaginariam quandam venditionem agebatur, quinque testibus et libripende, civibus Romanis puberibus, praesentibus et eo qui familiae emptor dicebatur. sed illa quidem priora duo genera testamentorum ex veteribus temporibus in desuetudinem abierunt: quod vero per aes et libram fiebat, licet diutius permansit, attamen partim et hoc in usu esse desiit. 2. Sed praedicta quidem nomina testamentorum ad ius civile referebantur. postea vero ex edicto praetoris alia forma faciendorum testamentorum introducta est: iure enim honorario nulla emancipatio desiderabatur, sed septem testium signa sufficiebant, cum iure civili signa testium non erant necessaria. 3. Sed cum paulatim tam ex usu hominum quam ex constitutionum emendationibus coepit in unam consonantiam ius civile et praetorium iungi, constitutum est, ut uno eodemque tempore, quod ius civile quodammodo exigebat, septem testibus adhibitis et subscriptione testium, quod ex constitutionibus inventum est, et ex edicto praetoris signacula testamentis imponerentur: ut hoc ius tripertitum esse videatur, ut testes quidem et eorum praesentia uno contextu testamenti celebrandi gratia a iure civili descendant, subscriptiones autem testatoris et testium ex sacrarum constitutionum observatione adhibeantur, signacula autem et numerus testium ex edicto praetoris. 4. Sed his omnibus ex nostra constitutione propter testamentorum sinceritatem, ut nulla fraus adhibeatur, hoc additum est, ut per manum testatoris vel testium nomen heredis exprimatur et omnia secundum illius constitutionis tenorem procedant. 5. Possunt autem testes omnes et uno anulo signare testamentum (quid enim, si septem anuli una sculptura fuerint?) secundum quod Pomponio visum est. sed et alieno quoque anulo licet signare. 6. Testes autem adhiberi possunt ii cum quibus testamenti factio est. sed neque mulier neque impubes neque servus neque mutus neque surdus neque furiosus nec cui bonis interdictum est, nec is quem leges iubent improbum intestabilemque esse, possunt in numero testium adhiberi. 7. Sed cum aliquis ex testibus testamenti quidem faciendi tempore liber existimabatur, postea vero servus apparuit, tam divus Hadrienus Catonio Vero quam postea divi Severus et Antoninus rescripserunt, subvenire se ex sua liberalitate testamento, ut sic habeatur atque si ut oportet factum esset, cum eo tempore quo testamentum signaretur omnium consensu hic testis liberorum loco fuerit, nec quisquam esset qui ei status quaestionem moveat. 8. Pater nec non is qui in potestate sunt, utrique testes in unum testamentum fieri possunt: quia nihil nocet ex una domo plures testes alieno negotio adhiberi. 9. In testibus autem non debet esse qui in potestate testatoris est. sed si filiusfamilias de castrensi peculio post missionem faciat testamentum, nec pater eius recte testis adhibetur nec is qui in potestate eiusdem patris est: reprobatum est enim in ea re domesticum testimonium. 10. Sed neque heres scriptus neque is qui in potestate eius est, neque pater eius, qui habet eum in potestate, neque fratres, qui in eiusdem patris potestate sunt, testes adhiberi possunt, quia totum hoc negotium quod agitur testamenti ordinandi gratia, creditur hodie inter heredem et testatorem agi. licet enim id olim ius tale valde conturbatum fuerat, et veteres, qui familiae emptorem et eos qui per potestatem ei coadunati fuerant testamentariis testimoniis repellebant, heredi et his qui coniuncti ei per potestatem fuerant concedebant testimonia in testamentis praestare, licet hi qui id permittebant hoc iure minime abuti debere eos suadebant: tamen nos, eandem observationem corrigentes et quod ab illis suasum est in legis necessitatem transferentes, ad imitationem pristini familiae emptoris merito nec heredi, qui imaginem vetustissimi familiae emptoris optinet, nec aliis personis quae ei, ut dictum est, coniunctae sunt, licentiam concedimus sibi quodammodo testimonia praestare: ideoque nec eiusmodi veterem constitutionem nostro codici inseri permisimus. 11. Legatariis autem et fideicommissariis, quia non iuris successores sunt, et aliis personis eis coniunctis testimonium non denegamus, immo in quadam nostra constitutione et hoc specialiter concessimus, et multo magis his qui in eorum potestate sunt, vel qui eos habent in potestate, huiusmodi licentiam damus. 12. Nihil autem interest, testamentum in tabulis an in chartis membranisve vel in alia materia fiat. 13. Sed et unum testamentum pluribus codicibus conficere quis potest, secundum optinentem tamen observationem omnibus factis. quod interdum et necessarium est, si quis navigaturus et secum ferre et domi relinquere iudiciorum suorum contestationem velit, vel propter alias innumerabiles causas, quae humanis necessitatibus imminent. 14. Sed haec quidem de testamentis quae in scriptis conficiuntur. si quis autem voluerit sine scriptis ordinare iure civili testamentum, septem testibus adhibitis et sua voluntate coram eis nuncupata, sciat hoc perfectissimum testamentum iure civili firmunque constitutum. TIT. 11. DE MILITARI TESTAMENTO. Supra dicta diligens observatio in ordinandis testamentis militibus propter nimiam imperitiam constitutionibus principalibus remissa est. nam quamvis hi neque legitimum numerum testium adhibuerint neque aliam testamentorum sollemnitatem observaverint, recte nihilo minus testantur, videlicet cum in expeditionibus occupati sunt: quod merito nostra constitutio induxit. quoque enim modo voluntas eius suprema sive scripta inveniatur sive sine scriptura, valet testamentum ex voluntate eius. illis autem temporibus, per quae citra expeditionum necessitatem in aliis locis vel in suis sedibus degunt, minime ad vindicandum tale privilegium adiuvantur: sed testari quidem, et si filiifamilias sunt, propter militiam conceduntur, iure tamen communi ea observatione et in eorum testamentis adhibenda quam et in testamentis paganorum proxime euimus. 1. Plane de militum testamentis divus Traianus Statilio Severo ita rescripsit : ‘ Id privilegium quod militantibus datum est, ut quoquo modo facta ab his testamenta rata sint, sic intellegi debet, ut utique prius constare debeat, testamentum factum esse, quod et sine scriptura a non militantibus quoque fieri potest. is ergo miles de cuius bonis apud te quaeritur, si convocatis ad hoc hominibus, ut voluntatem suam testaretur, ita locutus est ut declararet quem vellet sibi esse heredem et cui libertatem tribuere, potest videri sine scripto hoc modo esse testatus, et voluntas eius rata habenda est. ceterum si, ut plerumque sermonibus fieri solet, dixit alicui : ‘ ego te heredem facio ’ aut ‘ tibi bona mea relinquo ’, non oportet hoc pro testamento observari. nec ullorum magis interest quam ipsorum quibus id privilegium datum est, eiusmodi exemplum non admitti: alioquin non difficulter post mortem alicuius militis testes existent, qui adfirment se audisse dicentem aliquem, relinquere se bona cui visum sit, et per hoc iudicia vera subvertentur. ’ 2. Quin immo et mutus et surdus miles testamentum facere potest. 3. Sed hactenus hoc illis a principalibus constitutionibus conceditur, quatenus militant et in castris degunt: post missionem vero veterani vel extra castra si faciant adhuc militantes testamentum, communi omnium civium Romanorum iure facere debent. et quod in castris fecerint testamentum non communi iure, sed quomodo voluerint, post missionem intra annum tantum valebit. quid igitur, si intra annum quidem decesserit, condicio autem heredi adscripta post annum extiterit? an quasi militis testamentum valeat? et placet, valere quasi militis. 4. Sed et si quis ante militiam non iure fecit testamentum et miles factus et in expeditione degens resignavit illud et quaedam adiecit sive detraxit vel alias manifesta est militis voluntas hoc valere volentis, dicendum est, valere testamentum quasi ex nova militis voluntate. 5. Denique et si in adrogationem datus fuerit miles vel filiusfamilias emancipatus est, testamentum eius quasi militis ex nova voluntate valet nec videtur capitis deminutione irritum fieri. 6. Sciendum tamen est, quod ad exemplum castrensis peculii tam anteriores leges quam principales constitutiones quibusdam quasi castrensia dederunt peculia, atque eorum quibusdam permissum erat etiam in potestate degentibus testari. quod nostra constitutio latius extendens, permisit omnibus in his tantummodo peculiis testari quidem, sed iure communi : cuius constitutionis tenore perspecto, licentia est nihil eorum quae ad praefatum ius pertinent ignorare. TIT. 12. QUIBUS NON EST PERMISSUM TESTAMENTA FACERE. Non tamen omnibus licet facere testamentum. statim enim hi qui alieno iuri subiecti sunt testamenti faciendi ius non habent, adeo quidem ut, quamvis parentes eis permiserint, nihilo magis iure testari possint: exceptis his quos antea enumeravimus, et praecipue militibus qui in potestate parentum sunt, quibus de eo quod in castris adquisierint permissum est ex constitutionibus principum testamentum facere. quod quidem initio tantum militantibus datum est tam ex auctoritate divi Augusti quam Nervae nec non optimi imperatoris Traiani; postea vero subscriptione divi Hadriani etiam dimissis militia, id est veteranis, concessum est. itaque si quidem fecerint de castrensi peculio testamentum, pertinebit hoc ad eum quem heredem reliquerint: si vero intestati decesserint, nullis liberis vel fratribus superstitibus, ad parentes eorum iure communi pertinebit. ex hoc intellegere possumus, quod in castris adquisierit miles qui in potestate patris est, neque ipsum patrem adimere posse neque patris creditores id vendere vel aliter inquietare neque, patre mortuo, cum fratribus esse commune, sed scilicet proprium eius esse id quod in castris adquisierit, quamquam iure civili omnium qui in potestate parentum sunt peculia perinde in bonis parentum computantur acsi servorum peculia in bonis dominorum numerantur: exceptis videlicet his quae ex sacris constitutionibus, et praecipue nostris, propter diversas causas non adquiruntur. praeter hos igitur qui castrense peculium vel quasi castrense habent, si quis alius filiusfamilias testamentum fecerit, inutile est, licet suae potestatis factus decesserit. 1. Praeterea testamentum facere non possunt impuberes, quia nullum eorum animi iudicium est; item furiosi, quia mente carent. nec ad rem pertinet, si impubes postea pubes factus aut furiosus postea compos mentis factus fuerit et decesserit. furiosi autem si per id tempus fecerint testamentum quo furor eorum intermissus est iure testati esse videntur, certe eo quod ante furorem fecerint testamento valente: nam neque testamenta recte facta neque aliud ullum negotium recte gestum postea furor interveniens peremit. 2. Item prodigus, cui bonorum suorum administratio interdicta est, testamentum facere non potest, sed id quod ante fecerit quam interdictio ei bonorum fiat ratum est. 3. Item mutus et surdus non semper facere testamentum possunt. utique autem de eo surdo loquimur qui omnino non exaudit, non qui tarde exaudit: nam et mutus is intellegitur qui eloqui nihil potest, non qui tarde loquitur. saepe autem etiam litterati et eruditi homines variis casibus et audiendi et loquendi facultatem amittunt: unde nostra constitutio etiam his subvenit, ut certis casibus et modis secundum normam eius possint testari, aliaque facere quae eis permissa sunt. sed si quis post testamentum factum valetudine aut quolibet alio casu mutus aut surdus esse coeperit, ratum nihilo minus eius remanet testamentum. 4. Caecus autem non potest facere testamentum nisi per observationem quam lex divi Iustini patris mei introduxit. 5. Eius, qui apud hostes est, testamentum quod ibi fecit non valet, quamvis redierit: sed quod dum in civitate fuerat fecit, sive redierit, valet iure postliminii, sive illic decesserit, valet ex lege Cornelia. TIT. 13. DE EXHEREDATIONE LIBERORUM. Non tamen, ut omnimodo valeat testamentum, sufficit haec observatio quam supra euimus. sed qui filium in potestate habet, debet curare ut eum heredem instituat vel exheredem nominatim faciat: alioquin si eum silentio praeterierit, inutiliter testabitur, adeo quidem ut, etsi vivo patre filius mortuus sit, nemo ex eo testamento heres existere possit, quia scilicet ab initio non constiterit testamentum. sed non ita de filiabus vel aliis per virilem sexum descendentibus liberis utriusque sexus fuerat antiquitati observatum: sed si non fuerant heredes scripti scriptaeve vel exheredati exheredataeve, testamentum quidem non infirmabatur, ius autem adcrescendi eis ad certam portionem praestabatur. sed nec nominatim eas personas exheredare parentibus necesse erat, sed licebat et inter ceteros hoc facere. 1. Nominatim autem exheredari quis videtur sive ita exheredetur ‘ Titius filius meus exheres esto ‘, sive ita ‘ filius meus exheres esto ’, non adiecto proprio nomine, scilicet si alius filius non extet. Postumi quoque liberi vel heredes institui debent vel exheredari. et in eo par omnium condicio est, quod et in filio postumo et in quolibet ex ceteris liberis sive feminini sexus sive masculini praeterito valet quidem testamentum, sed postea adgnatione postumi sive postumae rumpitur et ea ratione totum infirmatur: ideoque si mulier, ex qua postumus aut postuma sperabatur, abortum fecerit, nihil impedimento est scriptis heredibus ad hereditatem adeundam. sed feminini quidem sexus personae vel nominatim vel inter ceteros exheredari solebant, dum tamen, si inter ceteros exheredentur, aliquid eis legetur, ne videantur per oblivionem praeteritae esse, masculos vero postumos, id est filium et deinceps, placuit non aliter recte exheredari, nisi nominatim exheredentur, hoc scilicet modo: ‘ quicumque mihi filius genitus fuerit, exheres esto ’. 2. Postumorum autem loco sunt et hi qui in sui heredis locum succedendo quasi adgnascendo fiunt parentibus sui heredes. ut ecce si quis filium et ex eo nepotem neptemve in potestate habeat, quia filius gradu praecedit, is solus iura sui heredis habet, quamvis nepos quoque et neptis ex eo in eadem potestate sunt: sed si filius eius vivo eo moriatur aut qualibet alia ratione exeat de potestate eius, incipit nepos neptisve in eius locum succedere et eo modo iura suorum heredum quasi adgnatione nanciscuntur. ne ergo eo modo rumpatur eius testamentum, sicut ipsum filium vel heredem instituere vel nominatim exheredare debet testator, ne non iure faciat testamentum, ita et nepotem neptemve ex filio necesse est ei vel heredem instituere vel exheredare, ne forte, vivo eo filio mortuo, succedendo in locum eius nepos neptisve quasi adgnatione rumpant testamentum. idque lege Iunia Velleia provisum est, in qua simul exheredationis modus ad similitudinem postumorum demonstratur. 3. Emancipatos liberos iure civili neque heredes instituere neque exheredare necesse est, quia non sunt sui heredes. sed praetor omnes tam feminini sexus quam masculini, si heredes non instituantur, exheredari iubet, virilis sexus nominatim, feminini vero et inter ceteros. quodsi neque heredes instituti fuerint neque ita, ut diximus, exheredati, promittit praetor eis contra tabulas testamenti bonorum possessionem. 4. Adoptivi liberi quamdiu sunt in potestate patris adoptivi, eiusdem iuris habentur cuius sunt iustis nuptiis quaesiti: itaque heredes instituendi vel exheredandi sunt secundum ea quae de naturalibus euimus: emancipati vero a patre adoptivo neque iure civili neque quod ad edictum praetoris attinet inter liberos numerantur. qua ratione accidit ut ex diverso, quod ad naturalem parentem attinet, quamdiu quidem sint in adoptiva familia, extraneorum numero habeantur, ut eos neque heredes instituere neque exheredare necesse sit. cum vero emancipati fuerint ab adoptivo patre, tunc incipiunt in ea causa esse in qua futuri essent si ab ipso naturali patre emancipati fuissent. 5. Sed haec vetustas introducebat. nostra vero constitutio inter masculos et feminas in hoc iure nihil interesse existimans, quia utraque persona in hominum procreatione similiter naturae officio fungitur et lege antiqua duodecim tabularum omnes similiter ad successiones ab intestato vocabantur, quod et praetores postea secuti esse videntur, ideo simplex ac simile ius et in filiis et in filiabus et in ceteris descendentibus per virilem sexum personis non solum natis sed etiam postumis introduxit, ut omnes, sive sui sive emancipati sunt, aut heredes instituantur aut nominatim exheredentur, et eundem habeant effectum circa testamenta parentum suorum infirmanda et hereditatem auferendam quem filii sui vel emancipati habent, sive iam nati sunt sive adhuc in utero constituti postea nati sunt. circa adoptivos autem certam induximus divisionem, quae constitutione nostra, quam super adoptivis tulimus, continetur. 6. Sed si in expeditione occupatus miles testamentum faciat et liberos suos iam natos vel postumos nominatim non exheredaverit, sed silentio praeterierit, non ignorans an habeat liberos, silentium eius pro exheredatione nominatim facta valere constitutionibus principum cautum est. 7. Mater vel avus maternus necesse non habent liberos suos aut heredes instituere aut exheredare, sed possunt eos omittere. nam silentium matris aut avi materni ceterorumque per matrem ascendentium tantum facit quantum exheredatio patris. neque enim matri filium filiamve neque avo materno nepotem neptemve ex filia, si eum eamve heredem non instituat, exheredare necesse est, sive de iure civili quaeramus, sive de edicto praetoris, quo praeteritis liberis contra tabulas bonorum possessionem promittit. sed aliud eis adminiculum servatur, quod paulo post vobis manifestum fiat. TIT. 14. DE HEREDIBUS INSTITUENDIS. Heredes instituere permissum est tam liberos homines quam servos tam proprios quam alienos. proprios autem olim quidem secundum plurium sententias non aliter quam cum libertate recte instituere licebat. hodie vero etiam sine libertate ex nostra constitutione heredes eos instituere permissum est quod non per innovationem induximus, sed quoniam et aequius erat et Atilicino placuisse Paulus suis libris quos tam ad Masurium Sabinum quam ad Plautium scripsit refert. proprius autem servus etiam is intellegitur in quo nudam proprietatem testator habet, alio usum fructum habente. est autem casus in quo nec cum libertate utiliter servus a domina heres instituitur, ut constitutione divorum Severi et Antonini cavetur, cuius verba haec sunt : ‘ Servum adulterio maculatum non iure testamento manumissum ante sententiam ab ea muliere videri quae rea fuerat eiusdem criminis postulata, rationis est : quare sequitur, ut in eundem a domina collata institutio nullius momenti habeatur. ’Alienus servus etiam is intellegitur, in quo usum fructum testator habet. 1. Servus autem a domino suo heres institutus, si quidem in eadem causa manserit, fit ex testamento liber heresque necessarius. si vero a vivo testatore manumissus fuerit, suo arbitrio adire hereditatem potest, quia non fit necessarius, cum utrumque ex domini testamento non consequitur. quodsi alienatus fuerit, iussu novi domini adire hereditatem debet et ea ratione per eum dominus fit heres: nam ipse alienatus neque liber neque heres esse potest, etiamsi cum libertate heres institutus fuerit: destitisse etenim a libertatis datione videtur dominus qui eum alienavit. alienus quoque servus heres institutus si in eadem causa duraverit, iussu domini adire hereditatem debet. si vero alienatus fuerit aut vivo testatore aut post mortem eius, antequam adeat, debet iussu novi domini adire. at si manumissus est, vivo testatore vel mortuo, antoquam adeat, suo arbitrio adire hereditatem potest. 2. Servus alienus post domini mortem recte heres instituitur, quia et cum hereditariis servis est testamenti factio: nondum enim adita hereditas personae vicem sustinet, non heredis futuri, sed defuncti, cum et eius qui in utero est servus recte heres instituitur. 3. Servus plurium, cum quibus testamenti factio est, ab extraneo institutus heres, unicuique dominorum cuius iussu adierit pro portione dominii adquirit hereditatem. 4. Et unum hominem et plures in infinitum, quot quis velit, heredes facere licet. 5. Hereditas plerumque dividitur in duodecim uncias, quae assis appellatione continentur. habent autem et hae partes propria nomina ab uncia usque ad assem, ut puta haec; uncia, sextans, quadrans, triens, quincunx, semis, septunx, bes, dodrans, dextans deunx, as. non autem utique duodecim uncias esse oportet. nam tot unciae assem efficiunt quot testator voluerit, et si unum tantum quis ex semisse verbi gratia heredem scripserit, totus as in semisse erit: neque enim idem ex parte testatus et ex parte intestatus decedere potest, nisi sit miles, cuius sola voluntas in testando spectatur. et e contrario potest quis in quantascumque voluerit plurimas uncias suam hereditatem dividere. 6. Si plures instituantur, ita demum partium distributio necessaria est si nolit testator eos ex aequis partibus heredes esse: satis enim constat, nullis partibus nominatis aequis ex partibus eos heredes esse. partibus autem in quorundam personis expressis, si quis alius sine parte nominatus erit, si quidem aliqua pars assi deerit, ex ea parte heres fit, et si plures sine parte scripti sunt, omnes in eadem parte concurrent. si vero totus as completus sit, in partem dimidiam vocantur, et ille vel illi omnes in alteram dimidiam. nec interest, primus an medius an novissimus sine parte scriptus sit: ea enim pars data intellegitur quae vacat. 7. Videamus, si pars aliqua vacet nec tamen quisquam sine parte heres institutus sit, quid iuris sit? veluti si tres ex quartis partibus heredes scripti sunt. et constat, vacantem partem singulis tacite pro hereditaria parte accedere et perinde haberi ac si ex tertiis partibus heredes scripti essent: et ex diverso si plus asse in portionibus sit, tacite singulis decrescere, ut, si verbi gratia quattuor ex tertiis partibus heredes scripti sint, perinde habeantur ac si unusquisque ex quarta parte scriptus fuisset. 8. Et si plures unciae quam duodecim distributae sunt, is qui sine parte institutus est quod dipondio deest habebit: idemque erit si dipondius expletus sit. quae omnes partes ad assem postea revocantur, quamvis sint plurium unciarum. 9. Heres et pure et sub condicione institui potest. ex certo tempore aut ad certum tempus non potest, veluti ‘ post quinquennium quam moriar ’ vel ‘ ex kalendis illis ’ aut ‘ usque ad kalendas illas heres esto ’: diemque adiectum pro supervacuo haberi placet, et perinde esse ac si pure heres institutus esset. 10. Impossibilis condicio in institutionibus et legatis nec non in fideicommissis et libertatibus pro non scripto habetur. 11. Si plures condiciones institutioni adscriptae sunt, si quidem coniunctim, ut puta ‘ si illud et illud factum erit ’, omnibus parendum est: si separatim, veluti ‘ si illud aut illud factum erit ’, cui libet obtemperare satis est. 12. Hi, quos numquam testator vidit, heredes institui possunt, veluti si fratris filios peregri natos, ignorans qui essent, heredes instituerit: ignorantia enim testantis inutilem institutionem non facit. TIT. 15. DE VULGARI SUBSTITUTIONE. Potest autem quis in testamento suo plures gradus heredum facere, ut puta ‘ si ille heres non erit, ille heres esto ’; et deinceps, in quantum velit, testator substituere potest et novissimo loco in subsidium vel servum necessarium heredem instituere. 1. Et plures in unius locum possunt substitui, vel unus in plurium, vel singuli singulis, vel invicem ipsi qui heredes instituti sunt. 2. Et si ex disparibus partibus heredes scriptos invicem substituerit et nullam mentionem in substitutione habuerit partium, eas videtur partes in substitutione dedisse quas in institutione expressit: et ita divus Pius rescripsit. 3. Sed si instituto heredi et coheredi suo substituto dato alius substitutus fuerit, divi Severus et Antoninus sine distinctione rescripserunt, ad utramque partem substitutum admitti. 4. Si servum alienum quis patremfamilias arbitratus, heredem scripserit et, si heres non esset, Maevium ei substituerit, isque servus iussu domini adierit hereditatem, Maevius in partem admittitur. illa enim verba ‘ si heres non erit ’, in eo quidem quem alieno iuri subiectum esse testator scit, sic accipiuntur: si neque ipse heres erit neque alium heredem effecerit: in eo vero quem patremfamilias esse arbitratur, illud significant: si hereditatem sibi eive cuius iuri postea subiectus esse coeperit non adquisierit. idque Tiberius Caesar in persona Parthenii servi sui constituit. TIT. 16. DE PUPILLARI SUBSTITUTIONE. Liberis suis impuberibus, quos in potestate quis habet, non solum ita, ut supra diximus, substituere potest, id est ut, si heredes ei non extiterint, alius ei sit heres, sed eo amplius ut et si heredes ei extiterint et adhuc impuberes mortui fuerint, sit eis aliquis heres. veluti si quis dicat hoc modo: ‘ Titius filius meus heres mihi esto: si filius meus heres mihi non erit, sive heres erit et prius moriatur quam in suam tutelam venerit (id est pubes factus sit), tunc seius heres esto.’ quo casu si quidem non extiterit heres filius, tunc substitutus patri fit heres: si vero extiterit heres filius et ante pubertatem decesserit, ipsi filio fit heres substitutus. nam moribus institutum est, ut, cum eius aetatis sunt in qua ipsi sibi testamentum facere non possunt, parentes eis faciant. 1. Qua ratione excitati, etiam constitutionem in nostro posuimus codice, qua prospectum est, ut, si mente captos habeant filios vel nepotes vel pronepotes cuiuscumque sexus vel gradus, liceat eis, etsi puberes sint, ad exemplum pupillaris substitutionis certas personas substituere: sin autem resipuerint, eandem substitutionem infirmari, et hoc ad exemplum pupillaris substitutionis, quae, postquam pupillus adoleverit, infirmatur. 2. Igitur in pupillari substitutione secundum praefatum modum ordinata duo quodammodo sunt testamenta, alterum patris, alterum filii, tamquam si ipse filius sibi heredem instituisset: aut certe unum est testamentum duarum causarum, id est duarum hereditatum. 3. Sin autem quis ita formidolosus sit, ut timeret, ne filius eius pupillus adhuc ex eo quod palam substitutum accepit, post obitum eius periculo insidiarum subiceretur: vulgarem quidem substitutionem palam facere et in primis testamenti partibus debet, illam autem substitutionem, per quam et si heres extiterit pupillus et intra pubertatem decesserit, substitutus vocatur, separatim in inferioribus partibus scribere eamque partem proprio lino propriaque cera consignare, et in priore parte testamenti cavere ne inferiores tabulae vivo filio et adhuc impubere aperiantur. illud palam est, non ideo minus valere substitutionem impuberis filii, quod in iisdem tabulis scripta sit quibus sibi quisque heredem instituisset, quamvis hoc pupillo periculosum sit. 4. Non solum autem heredibus institutis impuberibus liberis ita substituere parentes possunt, ut et si heredes eis extiterint et ante pubertatem mortui fuerint, sit eis heres is quem ipsi voluerint, sed etiam exheredatis. itaque eo casu si quid pupillo ex hereditatibus legatisve aut donationibus propinquorum atque amicorum adquisitum fuerit, id omne ad substitutum pertinet. quaecumque diximus de substitutione impuberum liberorum vel heredum institutorum vel exheredatorum, eadem etiam de postumis intellegimus. 5. Liberis autem suis testamentum facere nemo potest, nisi et sibi faciat: nam pupillare testamentum pars et sequela est paterni testamenti, adeo ut, si patris testamentum non valeat, ne filii quidem valebit. 6. Vel singulis autem liberis vel qui eorum novissimus impubes morietur, substitui potest. singulis quidem, si neminem eorum intestato decedere voluit: novissimo, si ius legitimarum hereditatium integrum inter eos custodiri velit. 7. Substituitur autem impuberi aut nominatim, veluti ‘ Titius ’, aut generaliter ‘ quisquis mihi heres erit ’: quibus verbis vocantur ex substitutione, impubere filio mortuo, qui et scripti sunt heredes et extiterunt, et pro qua parte heredes facti sunt. 8. Masculo igitur usque ad quattuordecim annos substitui potest, feminae usque ad duodecim annos: et si hoc tempus excesserit, substitutio evanescit. 9. Extraneo vero vel filio puberi heredi instituto, ita substituere nemo potest ut, si heres extiterit et intra aliquod tempus decesserit, alius ei sit heres: sed hoc solum permissum est, ut eum per fideicommissum testator obliget, alii hereditatem eius vel totam vel pro parte restituere: quod ius quale sit, suo loco trademus. TIT. 17. QUIBUS MODIS TESTAMENTA INFIRMANTUR. Testamentum iure factum usque eo valet donec rumpatur irritumve fiat. 1. Rumpitur autem testamentum, cum in eodem statu manente testatore ipsius testamenti ius vitiatur. si quis enim post factum testamentum adoptaverit sibi filium per imperatorem, eum qui sui iuris est, aut per praetorem, secundum nostram constitutionem, eum qui in potestate parentis fuerit, testamentum eius rumpitur quasi adgnatione sui heredis. 2. Posteriore quoque testamento, quod iure perfectum est, superius rumpitur. nec interest, an extiterit aliquis heres ex eo, an non extiterit: hoc enim solum spectatur, an aliquo casu existere potuerit. ideoque si quis aut noluerit heres esse, aut vivo testatore aut post mortem eius, antequam hereditatem adiret, decesserit, aut condicione, sub qua heres institutus est, defectus sit, in his casibus paterfamilias intestatus moritur: nam et prius testamentum non valet, ruptum a posteriore, et posterius aeque nullas vires habet, cum ex eo nemo heres extiterit. 3. Sed si quis priore testamento iure perfecto, posterius aeque iure fecerit, etiamsi ex certis rebus in eo heredem instituerit, superius testamentum sublatum esse divi Severus et Antoninus rescripserunt. cuius constitutionis inseri verba iussimus, cum aliud quoque praeterea in ea constitutione expressum est. ‘ Imperatores Severus et Antoninus Cocceio Campano. Testamentum secundo loco factum, licet in eo certarum rerum heres scriptus sit, iure valere, perinde ac si rerum mentio facta non esset, sed teneri heredem scriptum, ut, contentus rebus sibi datis, aut suppleta quarta ex lege Falcidia, hereditatem restituat his qui in priore testamento scripti fuerant, propter inserta verba secundo testamento, quibus ut valeret prius testamentum expressum est, dubitari non oportet. ’ et ruptum quidem testamentum hoc modo efficitur. 4. Alio quoque modo testamenta iure facta infirmantur, veluti cum is qui fecerit testamentum capite deminutus sit. quod quibus modis accidit, primo libro rettulimus. 5. Hoc autem casu irrita fieri testamenta dicuntur, cum alioquin et quae rumpantur, irrita fiunt, et quae statim ab initio non iure fiunt, irrita sunt: et ea quae iure facta sunt, postea propter capitis deminutionem irrita fiunt, possumus nihilo minus rupta dicere. sed quia sane commodius erat singulas causas singulis appellationibus distingui, ideo quaedam non iure facta dicuntur, quaedam iure facta rumpi vel irrita fieri. 6 (5). Non tamen per omnia inutilia sunt ea testamenta quae ab initio iure facta propter capitis deminutionem irrita facta sunt. nam si septem testium signis signata sunt, potest scriptus heres secundum tabulas testamenti bonorum possessionem agnoscere, si modi defunctus et civis Romanus et suae potestatis mortis tempore fuerit: nam si ideo irritum factum sit testamentum, quod civitatem vel etiam libertatem testator amisit, aut quia in adoptionem se dedit et mortis tempore in adoptivi patris potestate sit, non potest scriptus heres secundum tabulas bonorum possessionem petere. 7 (6). Ex eo autem solo non potest infirmari testamentum quod postea testator id noluit valere: plusque adeo, etsi quis post factum prius testamentum posterius facere coeperit et aut mortalitate praeventus, aut quia eum eius poenituit, id non perfecisset, divi Pertinacis oratione cautum est, ne alias tabulae priores iure factae irritae fiant, nisi sequentes iure ordinatae et perfectae fuerint. nam imperfectum testamentum sine dubio nullum est. 8 (7). Eadem oratione expressit, non admissurum se hereditatem eius qui litis causa principem heredem reliquerit, neque tabulas non legitime factas in quibus ipse ob eam causam heres institutus erat probaturum, neque ex nuda voce heredis nomen admissurum, neque ex ulla scriptura cui iuris auctoritas desit aliquid adepturum. secundum haec divi quoque Severus et Antoninus saepissime rescripserunt: ‘ licet enim, ’ inquiunt, ‘ legibus soluti sumus, attamen legibus vivimus. ’ TIT. 18. DE INOFFICIOSO TESTAMENTO. Quia plerumque parentes sine causa liberos suos vel exheredant vel omittunt, inductum est ut de inofficioso testamento agere possint liberi, qui queruntur, aut inique se exheredatos aut inique praeteritos, hoc colore, quasi non sanae mentis fuerunt, cum testamentum ordinarent. sed hoc dicitur non quasi vere furiosus sit, sed recte quidem fecit testamentum, non autem ex officio pietatis: nam si vere furiosus est, nullum est testamentum. 1. Non tantum autem liberis permissum est parentum testamentum inofficiosum accusare, verum etiam parentibus liberorum. soror autem et frater turpibus personis scriptis heredibus ex sacris constitutionibus praelati sunt: non ergo contra omnes heredes agere possunt. ultra fratres et sorores cognati nullo modo aut agere possunt aut agentes vincere. 2. Tam autem naturales liberi, quam secondum nostrae constitutionis divisionem adoptati, ita demum de inofficioso testamento agere possunt si nullo alio iure ad bona defuncti venire possunt. nam qui alio iure veniunt ad totam hereditatem vel partem eius, de inofficioso agere non possunt. postumi quoque, qui nullo alio iure venire possunt, de inofficioso agere possunt. 3. Sed haec ita accipienda sunt si nihil eis penitus a testatoribus testamento relictum est. quod nostra constitutio ad verecundiam naturae introduxit. sin vero quantacumque pars hereditatis vel res eis fuerit relicta, de inofficioso querela quiescente, id quod eis deest, usque ad quartam legitimae partis repletur, licet non fuerit adiectum, boni viri arbitratu debere eam repleri. 4. Si tutor nomine pupilli, cuius tutelam gerebat, ex testamento patris sui legatum acceperit, cum nihil erat ipsi tutori relictum a patre suo, nihilo minus possit nomine suo de inofficioso patris testamento agere. 5. Sed et si e contrario pupilli nomine, cui nihil relictum fuerit, de inofficioso egerit et superatus est, ipse quod sibi in eodem testamento legatum relictum est, non amittit. 6. Igitur quartam quis debet habere, ut de inofficioso testamento agere non possit: sive iure hereditario sive iure legati vel fideicommissi, vel si mortis causa ei quarta donata fuerit, vel inter vivos in his tantummodo casibus, quorum nostra constitutio mentionem facit, vel aliis modis qui constitutionibus continentur. 7. Quod autem de quarta diximus, ita intellegendum est, ut, sive unus fuerit sive plures quibus agere de inofficioso testamento permittitur, una quarta eis dari possit, ut pro rata distribuatur eis, id est pro virili portione, quarta. TIT. 19. DE HEREDUM QUALITATE ET DIFFERENTIA. Heredes autem aut necessarii dicuntur aut sui et necessarii aut extranei. 1. Necessarius heres est servus heres institutus: ideo sic appellatur, quia, sive velit sive nolit, omnimodo post mortem testatoris protinus liber et necessarius heres fit. unde qui facultates suas suspectas habent, solent servum suum primo aut secundo vel etiam ulteriore gradu heredem instituere, ut, si creditoribus satis non fiat, potius eius heredis bona quam ipsius testatoris a creditoribus possideantur vel distrahantur vel inter eos dividantur. pro hoc tamen incommodo illud ei commodum praestatur, ut ea quae post mortem patroni sui sibi adquisierit ipsi reserventur: et quamvis non sufficiant bona defuncti creditoribus, iterum ex ea causa res eius, quas sibi adquisierit, non veneunt. 2. Sui autem et necessarii heredes sunt veluti filius, filia, nepos neptisque ex filio et deinceps ceteri liberi, qui modo in potestate morientis fuerint. sed ut nepos neptisve sui heredes sint, non sufficit eum eamve in potestate avi mortis tempore fuisse, sed opus est ut pater eius vivo patre suo desierit suus heres esse, aut morte interceptus aut qualibet alia ratione liberatus potestate: tunc enim nepos neptisve in locum patris sui succedit. sed sui quidem heredes ideo appellantur quia domestici heredes sunt et vivo quoque patre quodammodo domini existimantur. unde etiam, si quis intestatus mortuus sit, prima causa est in successione liberorum. necessarii vero ideo dicuntur quia omnimodo, sive velint sive nolint, tam ab intestato quam ex testamento heredes fiunt. sed his praetor permittit volentibus abstinere se ab hereditate, ut potius parentis quam ipsorum bona similiter a creditoribus possideantur. 3. Ceteri, qui testatoris iuri subiecti non sunt, extranei heredes appellantur. itaque liberi quoque nostri qui in potestate nostra non sunt, heredes a nobis instituti, extranei heredes videntur. qua de causa et qui heredes a matre instituuntur eodem numero sunt, quia feminae in potestate liberos non habent. servus quoque a domino heres institutus et post testamentum factum ab eo manumissus eodem numero habetur. 4. In extraneis heredibus illud observatur, ut sit cum eis testamenti factio, sive ipsi heredes instituantur, sive hi qui in potestate eorum sunt. et id duobus temporibus inspicitur, testamenti quidem facti, ut constiterit institutio, mortis vero testatoris, ut effectum habeat. hoc amplius et cum adit hereditatem esse debet cum eo testamenti factio, sive pure sive sub condicione heres institutus sit: nam ius heredis eo vel maxime tempore inspiciendum est quo adquirit hereditatem. medio autem tempore inter factum testamentum et mortem testatoris vel condicionem institutionis existentem mutatio iuris heredi non nocet, quia, ut diximus, tria tempora inspici debent. testamenti autem factionem non solum is habere videtur qui testamentum facere potest sed etiam qui ex alieno testamento vel ipse capere potest vel alii adquirere, licet non potest facere testamentum. et ideo et furiosus et mutus et postumus et infans et filiusfamilias et servus alienus testamenti factionem habere dicuntur: licet enim testamentum facere non possunt, attamen ex testamento vel sibi vel alii adquirere possunt. 5. Extraneis autem heredibus deliberandi potestas est de adeunda hereditate vel non adeunda. sed sive is cui abstinendi potestas est immiscuerit se bonis hereditariis, sive extraneus, cui de adeunda hereditate deliberare licet, adierit, postea relinquendae hereditatis facultatem non habet, nisi minor sit annis viginti quinque: nam huius aetatis hominibus sicut in ceteris omnibus causis deceptis, ita et si temere damnosam hereditatem susceperint, praetor succurrit. 6. Sciendum tamen est divum Hadrianum etiam maiori viginti quinque annis veniam dedisse, cum post aditam hereditatem grande aes alienum, quod aditae hereditatis tempore latebat, emersisset. sed hoc divus quidem Hadrianus speciali beneficio cuidam praestitit; divas autem Gordianus postea in militibus tantummodo hoc extendit : (6) sed nostra benevolentia commune omnibus subiectis imperio nostro hoc praestavit beneficium et constitutionem tam aequissimam quam nobilem scripsit, cuius tenorem si observaverint homines, licet eis adire hereditatem et in tantum teneri in quantum valere bona hereditatis contingit, ut ex hac causa neque deliberationis auxilium eis fiat necessarium, nisi omissa observatione nostrae constitutionis et deliberandum existimaverint et sese veteri gravamini aditionis supponere maluerint. 7. Item extraneus heres testamento institutus aut ab intestato ad legitimam hereditatem vocatus potest aut pro herede gerendo vel etiam nuda voluntate suscipiendae hereditatis heres fieri. pro herede autem gerere quis videtur, si rebus hereditariis tamquam heres utatur vel vendendo res hereditarias aut praedia colendo locandove et quoquo modo, si voluntatem suam declaret vel re vel verbis de adeunda hereditate, dummodo sciat, eum in cuius bonis pro herede gerit testato intestatove obiisse et se ei heredem esse. pro herede enim gerere est pro domino gerere: veteres enim heredes pro dominis appellabant. sicut autem nuda voluntate extraneus heres fit, ita et contraria destinatione statim ab hereditate repellitur. eum, qui mutus vel surdus natus est vel postea factus, nihil prohibet pro herede gerere et adquirere sibi hereditatem, si tamen intellegit quod agitur. TIT. 20. DE LEGATIS. Post haec videamus de legatis. quae pars iuris extra propositam quidem materiam videtur: nam loquimur de his iuris figuris quibus per universitatem res nobis adquiruntur. sed cum omnino de testamentis deque heredibus qui testamento instituuntur locuti sumus, non sine causa sequenti loco potest haec iuris materia tractari. 1. Legatum itaque est donatio quaedam a defuncto relicta. 2. Sed olim quidem erant legatorum genera quattuor: per vindicationem, per damnationem, sinendi modo per praeceptionem: et certa quaedam verba cuique generi legatorum adsignata erant, per quae singula genera legatorum significabantur. sed ex constitutionibus divorum principum sollemnitas huiusmodi verborum penitus sublata est. nostra autem constitutio, quam cum magna fecimus lucubratione, defunctorum voluntates validiores esse cupientes, et non verbis sed voluntatibus eorum faventes, disposuit, ut omnibus legatis una sit natura et, quibuscumque verbis aliquid derelictum sit, liceat legatariis id persequi non solum per actiones personales, sed etiam per in rem et per hypothecariam: cuius constitutionis perpensum modum ex ipsius tenore pe fectissime accipere possibile est. 3. Sed non usque ad eam constitutionem standum esse existimavimus. cum enim antiquitatem invenimus legata quidem stricte concludentem, fideicommissis autem, quae ex voluntate magis descendebant defunctorum, pinguiorem naturam indulgentem, necessarium esse duximus omnia legata fideicommissis exaequare, ut nulla sit inter ea differentia, sed quod deest legatis, hoc repleatur ex natura fideicommissorum, et si quid amplius est in legatis per hoc crescat fideicommissi natura. sed ne in primis legum cunabulis permixte de his exponendo studiosis adulescentibus quandam introducamus difficultatem, operae pretium esse duximus, interim separatim prius de legatis et postea de fideicommissis tractare, ut natura utriusque iuris cognita, facile possint permixtionem eorum eruditi suptilioribus auribus accipere. 4. Non solum autem testatoris vel heredis res, sed et aliena legari potest: ita ut heres cogatur redimere eam et praestare vel, si non potest redimere, aestimationem eius dare. sed si talis res sit, cuius non est commercium, nec aestimatio eius debetur, sicuti si campum Martium vel basilicam vel templa vel quae publico usui destinata sunt, legaverit: nam nullius momenti legatum est. quod autem diximus, alienam rem posse legari, ita intellegendum est, si defunctus sciebat alienam rem esse, non et si ignorabat; forsitan enim si scisset alienam non legasset: et ita divus Pius rescripsit. et verius est ipsum qui agit, id est legatarium, probare oportere, scisse alienam rem legare defunctum, non heredem probare oportere, ignorasse alienam, quia semper necessitas probandi incumbit illi qui agit. 5. Sed et si rem obligatam creditori aliquis legaverit, necesse habet heres luere. et hoc quoque casu idem placet quod in re aliena, ut ita demum luere necesse habeat heres, si sciebat defunctus rem obligatam esse: et ita divi Severus et Antoninus rescripserunt. si tamen defunctus voluit legatarium luere et hoc expressit, non debet heres eam luere. 6. Si res aliena legata fuerit et eius, vivo testatore, legatarius dominus factus fuerit, si quidem ex causa emptionis, ex testamento actione pretium consequi potest: si vero ex causa lucrativa, veluti ex donatione vel ex alia simili causa, agere non potest. nam traditum est, duas lucrativas causas in eundem hominem et in eandem rem concurrere non posse. hac ratione si ex duobus testamentis eadem res eidem debeatur, interest utrum rem an aestimationem ex testamento consecutus est: nam si rem, agere non potest, quia habet eam ex causa lucrativa, si aestimationem, agere potest. 7. Ea quoque res, quae in rerum natura non est, si modo futura est, recte legatur, veluti fructus, qui in illo fundo nati erunt, aut quod ex illa ancilla natum erit. 8. Si eadem res duobus legata sit sive coniunctim sive disiunctim, si ambo perveniant ad legatum, scin ditur inter eos legatum: si alter deficiat, quia aut spreverit legatum aut vivo testatore decesserit aut alio quolibet modo defecerit, totum ad collegatarium pertinet. coniunctim autem legatur, veluti si quis dicat ‘ Titio et Seio hominem Stichum do lego ’: disiunctim ita ‘ Titio hominem Stichum do lego, Seio Stichum do lego ’, sed et si expresserit ‘ eundem hominem Stichum ’, aeque disiunctim legatum intellegitur. 9. Si cui fundus alienus legatus fuerit et emerit proprietatem detracto usu fructu et usus fructus ad eum pervenerit et postea ex testamento agat, recte eum agere et fundum petere Iulianus ait, quia usus fructus in petitione servitutis locum optinet; sed officio iudicis contineri, ut deducto usu fructu iubeat aestimationem praestari. 10. Sed si rem legatarii quis ei legaverit, inutile legatum est, quia quod proprium est ipsius, amplius eius fieri non potest: et licet alienaverit eam, non debetur nec ipsa nec aestimatio eius. 11. Si quis rem suam quasi alienam legaverit, valet legatum: nam plus valet quod in veritate est quam quod in opinione. sed et si legatarii putavit, valere constat, quia exitum voluntas defuncti potest habere. 12. Si rem suam legaverit testator posteaque eam alienaverit, Celsus existimat, si non adimendi animo vendidit, nihilo minus deberi, idque divi Severus et Antoninus rescripserunt. iidem rescripserunt, eum qui post testamentum factum praedia quae legata erant pignori dedit ademisse legatum non videri, et ideo legatarium cum herede agere posse, ut praedia a creditore luantur. si vero quis partem rei legatae alienaverit, pars quae non est alienata omnimodo debetur, pars autem alienata ita debetur si non adimendi animo alienata sit. 13. Si quis debitori suo liberationem legaverit, legatum utile est, et neque ab ipso debitore neque ab herede eius potest heres petere, nec ab alio qui heredis loco est: sed et potest a debitore conveniri, ut liberet eum. potest autem quis vel ad tempus iubere, ne heres petat. 14. Ex contrario si debitor creditori suo quod debet, legaverit, inutile est legatum, si nihil plus est in legato quam in debito, quia nihil amplius habet per legatum. quodsi in diem vel sub condicione debitum ei pure legaverit, utile est legatum propter repraesentationem. quodsi vivo testatore dies venerit aut condicio extiterit, Papinianus scripsit, utile esse nihilo minus legatum, quia semel constitit. quod et verum est: non enim placuit sententia existimantium, extinctum esse legatum, quia in eam causam pervenit, a qua incipere non potest. 15. Sed si uxori maritus dotem legaverit, valet legatum, quia plenius est legatum quam de dote actio. sed si quam non acceperit dotem legaverit, divi Severus et Antoninus rescripserunt. si quidem simpliciter legaverit, inutile esse legatum: si vero certa pecunia vel certum corpus aut instrumentum dotis in praelegando demonstrata sunt valere legatum. 16. Si res legata sine facto heredis perierit, legatario decedit. et si servus alienus legatus sine facto heredis manumissus fuerit, non tenetur heres. si vero heredis servus legatus fuerit et ipse eum manumiserit, teneri eum Iulianus scripsit, nec interest, scierit an ignoraverit, a se legatum esse. sed et si alii donaverit servum, et is cui donatus est eum manumiserit, tenetur heres, quamvis ignoraverit a se eum legatum esse. 17. Si quis ancillas cum suis natis legaverit, etiamsi ancillae mortuae fuerint, partus legato cedunt. idem est, si ordinarii servi cum vicariis legati fuerint, ut, licet mortui sint ordinarii, tamen vicarii legato cedant. sed si servus cum peculio fuerit legatus, mortuo servo vel manumisso vel alienato, et peculii legatum extinguitur. idem est si fundus instructus vel cum instrumento legatus fuerit: nam fundo alienato et instrumenti legatum extinguitur. 18. Si grex legatus fuerit posteaque ad unam ovem pervenerit, quod superfuerit, vindicari potest. Grege autem legato etiam eas oves quae post testamentum factum gregi adiciuntur legato cedere, Iulianus ait: esse enim gregis unum corpus ex distantibus capitibus, sicuti aedium unum corpus est ex cohaerentibus lapidibus: 19. aedibus denique legatis, columnas et marmora quae post testamentum factum adiecta sunt legato cedere. 20. Si peculium legatum fuerit, sine dubio quidquid peculio accedit vel decedit vivo testatore legatarii lucro vel damno est. quodsi post mortem testatoris ante aditam hereditatem servus adquisierit, Iulianus ait, si quidem ipsi manumisso peculium legatum fuerit, omne quod ante aditam hereditatem adquisitum est legatario cedere, quia dies huius legati ab adita hereditate cedit: sed si extraneo peculium legatum fuerit, non cedere ea legata, nisi ex rebus peculiaribus auctum fuerit. peculium autem nisi legatum fuerit, manumisso non debetur, quamvis si vivus manumiserit, sufficit si non adimatur: et ita divi Severus et Antoninus rescripserunt. iidem rescripserunt, peculio legato, non videri id relictum, ut petitionem habeat pecuniae quam in rationes dominicas impendit. iidem rescripserunt, peculium videri legatum, cum rationibus redditis liber esse iussus est et ex eo reliquas inferre. 21. Tam autem corporales res quam incorporales legari possunt. et ideo quod defuncto debetur potest alicui legari, ut actiones suas heres legatario praestet, nisi exegerit vivus testator pecuniam: nam hoc casu legatum extinguitur. sed et tale legatum valet: ‘ damnas esto heres domum illius reficere ’ vel ‘ illum aere alieno liberare ’. 22. Si generaliter servus vel alia res legetur, electio legatarii est, nisi aliud testator dixerit. 23. Optionis legatum, id est ubi testator ex servis suis vel aliis rebus optare legatarium iusserat, habebat in se condicionem, et ideo nisi ipse legatarius vivus optaverat, ad heredem legatum non transmittebat. sed ex constitutione nostra et hoc in meliorem statum reformatum est et data est licentia et heredi legatarii optare licet vivus legatarius hoc non fecit. et diligentiore tractatu habito, et hoc in nostra constitutione additum est, ut, sive plures legatarii existant, quibus optio relicta est, et dissentiant in corpore eligendo, sive unius legatarii plures heredes, et inter se circa optandum dissentiant, alio aliud corpus eligere cupiente, ne pereat legatum (quod plerique prudentium contra benevolentiam introducebant), fortunam esse huius optionis iudicem et sorte esse hoc dirimendum, ut, ad quem sors perveniat, illius sententia in optione praecellat. 24. Legari autem illis solis potest, cum quibus testamenti factio est. 25. Incertis vero personis neque legata neque fideicommissa olim relinqui concessum erat: nam nec miles quidem incertae personae poterat relinquere, ut divus Hadrianus rescripsit. incerta autem persona videbatur quam incerta opinione animo suo testator subiciebat, veluti si quis ita dicat: ‘ quicumque filio meo in matrimonium filiam suam collocaverit, ei heres meus illum fundum dato ’: illud quoque, quod his relinquebatur qui post testamentum scriptum primi consules designati erunt aeque incertae personae legari videbatur: et denique multae aliae huiusmodi species sunt. libertas quoque non videbatur posse incertae personae dari, quia placebat nominatim servos liberari. tutor quoque certus dari debebat. sub certa vero demonstratione, id est ex certis personis incertae personae recte legabatur, veluti ‘ ex cognatis meis qui nunc sunt si quis filiam meam uxorem duxerit, ei heres meus illam rem dato. ’ incertis autem personis legata vel fideicommissa relicta et per errorem soluta repeti non posse, sacris constitutionibus cautum erat. 26. Postumo quoque alieno inutiliter legabatur: est autem alienus postumus qui natus inter suos heredes testatoris futurus non est: ideoque ex emancipato filio conceptus nepos extraneus erat postumus avo. 27. Sed nec huiusmodi species penitus est sine iusta emendatione derelicta, cum in nostro codice constitutio posita est, per quam et huic parti medevimus non solum in hereditatibus, sed etiam in legatis et fideicommissis: quod evidenter ex ipsius constitutionis lectione clarescit. tutor autem nec per nostram constitutionem incertus dari debet, quia certo iudicio debet quis pro tutela suae posteritati cavere. 28. Postumus autem alienus heres institui et antea poterat et nunc potest, nisi in utero eius sit quae iure nostra uxor esse non potest. 29. Si quid in nomine cognomine praenomine legatarii erraverit testator, si de persona constat, nihilo minus valet legatum. idem in heredibus servatur: et recte; nomina enim significandorum hominum gratia reperta sunt, qui si quolibet alio modo intellegantur, nihil interest. 30. Huic proxima est illa iuris regula, falsa demonstratione legatum non peremi, veluti si quis ita legaverit ‘ Stichum servum meum vernam do lego ’: licet enim non verna sed emptus sit, de servo tamen constat, utile est legatum. et convenienter si ita demonstraverit ‘ Stichum servum, quem a Seio emi ’, sitque ab alio emptus, utile legatum est, si de servo constat. 31. Longe magis legato falsa causa non nocet. veluti cum ita quis dixerit: ‘ Titio, quia absente me negotia mea curavit, Stichum do lego ’, vel ita: ‘ Titio, quia patrocinio eius capitali crimine liberatus sum, Stichum do lego ’: licet enim neque negotia testatoris umquam gessit Titius neque patrocinio eius liberatus est, legatum tamen valet. sed si condicionaliter enuntiata fuerit causa, aliud iuris est. veluti hoc modo: ‘ Titio, si negotia mea curaverit, fundum do lego ’. 32. An servo heredis recte legamus, quaeritur. et constat, pure inutiliter legari, nec quidquam proficere si vivo testatore de potestate heredis exierit, quia quod inutile foret legatum, si statim post factum testamentum decessisset testator, hoc non debet ideo valere, quia diutius testator vixerit. sub condicione vero recte legatur, ut requiramus, an, quo tempore dies legati cedit, in potestate heredis non sit. 33. Ex diverso herede instituto servo, quin domino recto etiam sine condicione legetur, non dubitatur. nam et si statim post factum testamentum decesserit testator, non tamen apud eum qui heres sit dies legati cedere intellegitur, cum hereditas a legato separata sit et possit per eum servum alius heres effici, si prius quam iussu domini adeat in alterius potestatem translatus sit, vel manumissus ipse heres efficitur: quibus casibus utile est legatum: quodsi in eadem causa permanserit et iussu legatarii adierit, evanescit legatum. 34. Ante heredis institutionem inutiliter antea legabatur, scilicet quia testamenta vim ex institutione heredum accipiunt et ob id veluti caput atque fundamentum intellegitur totius testamenti heredis institutio. pari ratione nec libertas ante heredis institutionem dari poterat. sed quia incivile esse putavimus, ordinem quidem scripturae sequi (quod et ipsi antiquitati vituperandum fuerat visum), sperni autem testatoris voluntatem: per nostram constitutionem et hoc vitium emendavimus, ut liceat et ante heredis institutionem et inter medias heredum institutiones legatum relinquere et multo magis libertatem, cuius usus favorabilior est. 35. Post mortem quoque heredis aut legatarii simili modo inutiliter legabatur: veluti si quis ita dicat: ‘ cum heres meus mortuus erit, do lego ’: item ‘ pridie quam heres aut legatarius morietur ’. Sed simili modo et hoc correximus, firmitatem huiusmodi legatis ad fideicommissorum similitudinem praestantes, ne vel in hoc casu deterior causa legatorum quam fideicommissorum inveniatur. 36. Poenae quoque nomine inutiliter legabatur et adimebatur vel transferebatur. poenae autem nomine legari videtur quod coercendi heredis causa relinquitur, quo magis is aliquid faciat aut non faciat: veluti si quis ita scripserit: ‘ heres meus si filiam suam in matrimonium Titio collocaverit ’ (vel ex diverso ‘ si non collocaverit ’), ‘ dato decem aureos Seio ’, aut si ita scripserit: ‘ heres meus si servum Stichum alienaverit ’ (vel ex diverso ‘ si non alienaverit ’), ‘ Titio decem aureos dato ’. et in tantum haec regula observabatur, ut perquam pluribus principalibus constitutionibus significetur nec principem quidem agnoscere quod ei poenae nomine legatum sit. nec ex militis quidem testamento talia legata valebant, quamvis alias militum voluntates in ordinandis testamentis valde observantur. quin etiam nec libertatem poenae nomine dari posse placebat. eo amplius nec heredem poenae nomine adici posse Sabinus existimabat, veluti si quis ita dicat: ‘ Titius heres esto: si Titius filiam suam Seio in matrimonium collocaverit, Seius quoque heres esto ’: nihil enim intererat, qua ratione Titius coerceatur, utrum legati datione an coheredis adiectione. at huiusmodi scrupulositas nobis non placuit, et generaliter ea quae relinquuntur, licet poenae nomine fuerint relicta vel adempta vel in alios translata, nihil distare a ceteris legatis constituimus vel in dando vel in adimendo vel in transferendo: exceptis his videlicet quae impossibilia sunt vel legibus interdicta aut alias probrosa: huiusmodi enim testatorum dispositiones valere, secta temporum meorum non patitur. TIT. 21. DE ADEMPTIONE LEGATORUM. Ademptio legatorum, sive eodem testamento adimantur sive codicillis, firma est, sive contrariis verbis fiat ademptio, veluti si quod ita quis legaverit ‘ do lego ’ ita adimatur ‘ non do non lego ’, sive non contrariis, id est aliis quibuscumque verbis. 1. Transferri quoque legatum ab alio ad alium potest, veluti si quis ita dixerit: ‘ hominem Stichum, quem Titio legavi, Seio do lego ’, sive in eodem testamento sive in codicillis hoc fecerit: quo casu simul Titio adimi videtur et Seio dari. TIT. 22. DE LEGE FALCIDIA. Superest, ut de lege Falcidia dispiciamus, qua modus novissime legatis impositus est. cum enim olim lege duodecim tabularum libera erat legandi potestas, ut liceret vel totum patrimonium legatis erogare (quippe ea lege ita cautum esset: ‘ uti legassit suae rei, ita ius esto ’): visum est hanc legandi licentiam coartare, idque ipsorum testatorum gratia provisum est, ob id quod plerumque intestati moriebantur, recusantibus scriptis heredibus pro nullo aut minimo lucro hereditates adire. et cum super hoc tam lex Furia quam lex Voconia latae sunt, quarum neutra sufficiens ad rei consummationem videbatur: novissime lata est lex Falcidia, qua cavetur, ne plus legare liceat quam dodrantem totorum bonorum, id est ut, sive unus heres institutus esset sive plures, apud eum eosve pars quarta remaneret. 1. Et cum quaesitum esset, duobus heredibus institutis, veluti Titio et Seio, si Titii pars aut tota exhausta sit legatis quae nominatim ab eo data sunt, aut supra modum onerata, a Seio vero aut nulla relicta sint legata, aut quae partem eius dumtaxat in partem dimidiam minuunt, an, quia is quartam partem totius hereditatis aut amplius habet, Titio nihil ex legatis quae ab eo relicta sunt retinere liceret: placuit, ut quartam partem suae partis salvam habeat, posse retinere: etenim in singulis heredibus ratio legis Falcidiae ponenda est. 2. Quantitas autem patrimonii, ad quam ratio legis Falcidiae redigitur, mortis tempore spectatur. itaque si verbi gratia is qui centum aureorum patrimonium habebat centum aureos legaveri, nihil legatariis prodest, si ante aditam hereditatem, per servos hereditarios aut ex partu ancillarum hereditariarum aut ex fetu pecorum, tantum accesserit hereditati ut, centum aureis legatorum nomine erogatis, heres quartam partem hereditatis habiturus sit, sed necesse est ut nihilo minus quarta pars legatis detrahatur. ex diverso si septuaginta quinque legaverit et ante aditam hereditatem in tantum decreverint bona, incendiis forte aut naufragiis aut morte servorum, ut non amplius quam septuaginta quinque aureorum substantia vel etiam minus relinquatur, solida legata debentur. nec ea res damnosa est heredi, cui liberum est non adire hereditatem: quae res efficit ut necesse sit legatariis, ne destituto testamento nihil consequantur, cum herede in portione pacisci. 3. Cum autem ratio legis Falcidiae ponitur, ante deducitur aes alienum, item funeris impensa et pretia servorum manumissorum, tunc deinde in reliquo ita ratio habetur, ut ex eo quarta pars apud heredes remaneat, tres vero partes inter legatarios distribuantur, pro rata scilicet portione eius quod cuique eorum legatum fuerit. itaque si fingamus, quadringentos aureos legatos esse, et patrimonii quantitatem, ex qua legata erogari oportet, quadringentorum esse, quarta pars singulis legatariis detrahi debet. quodsi trecentos quinquaginta legatos fingamus, octava debet detrahi. quodsi quingentos legaverit, initio quinta, deinde quarta detrahi debet: ante enim detrahendum est quod extra bonorum quantitatem est, deinde quod ex bonis apud heredem remanere oportet. TIT. 23. DE FIDEICOMMISSARIIS HEREDITATIBUS. Nunc transeamus ad fideicommissa. et prius de hereditatibus fideicommissariis videamus. 1. Sciendum itaque est, omnia fideicommissa primis temporibus infirma esse quia nemo invitus cogebatur praestare id de quo rogatus erat: quibus enim non poterant hereditates vel legata relinquere, si relinquebant, fidei committebant eorum qui capere ex testamento poterant: et ideo fideicommissa appellata sunt, quia nullo vinculo iuris, sed tantum pudore eorum qui rogabantur, continebantur. postea primus divus Augustus semel iterumque gratia personarum motus, vel quia per ipsius salutem rogatus quis diceretur, aut ob insignem quorundam perfidiam iussit consulibus auctoritatem suam interponere. quod, quia iustum videbatur et populare erat, paulatim conversum est in adsiduam iurisdictionem: tantusque favor eorum factus est, ut paulatim etiam praetor proprius crearetur, qui fideicommissis ius diceret, quem fideicommissarium appellabant. 2. In primis igitur sciendum est, opus esse ut aliquis recto iure testamento heres instituatur, eiusque fidei committatur ut eam hereditatem alii restituat: alioquin inutile est testamentum in quo nemo heres instituitur. cum igitur aliquis scripserit: ‘ Lucius Titius heres esto ’, poterit adicere: ‘ rogo te, Luci Titi, ut, cum primum possis hereditatem meam adire, eam Gaio Seio reddas restituas ’. potest autem quisque et de parte restituenda heredem rogare: et liberum est vel pure vel sub condicione relinquere fideicommissum vel ex die certo. 3. Restituta autem hereditate is quidem qui restituit nihilo minus heres permanet: is vero qui recipit hereditatem aliquando heredis aliquando legatarii loco habebatur. 4. Et in Neronis quidem temporibus Trebellio Maximo et Annaeo Seneca consulibus senatus consultum factum est. quo cautum est ut, si cui hereditas ex fideicommissi causa restituta sit, omnes actiones quae iure civili heredi et in heredem competerent, ei et in eum darentur cui ex fideicommisso restituta esset hereditas. post quod senatus consultum praetor utilos actiones ei et in eum qui recepit hereditatem, quasi heredi et in heredem dare coepit. 5. Sed quia heredes scripti, cum aut totam hereditatem aut paene totam plerumque restituere rogabantur, adire hereditatem ob nullum vel minimum lucrum recusaban, atque ob id extinguebantur fideicommissa; postea Vespasiani Augusti temporibus Pegaso et Pusione consulibus senatus censuit, ut ei qui rogatus esset hereditatem restituere perinde liceret quartam partem retinere, atque lege Falcidia ex legatis retinere conceditur. ex singulis quoque rebus quae per fideicommissum relinquuntur eadem retentio permissa est. post quod senatus consultum ipse heres onera hereditaria sustinebat: ille autem qui ex fideicommisso recepit partem hereditatis legatarii partiarii loco erat, id est, eius legatarii cui pars bonorum legabatur. quae species legati partitio vocabatur, quia cum herede legatarius partiebatur hereditatem. unde quae solebant stipulationes inter heredem et partiarium legatarium interponi, eaedem interponebantur inter eum qui ex fideicommisso recepit hereditatem et heredem, id est ut et lucrum et damnum hereditarium pro rata parte inter eos commune sit. 6. Ergo si quidem non plus quam dodrantem hereditatis scriptus heres rogatus sit restituere, tunc ex Trebelliano senatus consulto restituebatur hereditas et in utrumque actiones hereditariae pro rata parte dabantur: in heredem quidem iure civili, in eum vero qui recipiebat hereditatem, ex senatus consulto Trebelliano tamquam in heredem. at si plus quam dodrantem vel etiam totam hereditatem restituere rogatus sit, locus erat Pegasiano senatus consulto, et heres qui semel adierit hereditatem si modo sua voluntate adierit, sive retinuerit quartam partem sive noluerit retinere, ipse universa onera hereditaria sustinebat. sed quarta quidem retenta, quasi partis et pro parte stipulationes interponebantur tamquam inter partiarium legatarium et heredem: si vero totam hereditatem restituerit, emptae et venditae hereditatis stipulationes interponebantur. sed si recuset scriptus heres adire hereditatem ob id quod dicat eam sibi suspectam esse quasi damnosam, cavetur Pegasiano senatus consulto ut, desiderante eo cui restituere rogatus est, iussu praetoris adeat et restituat hereditatem, perindeque ei et in eum qui recipit hereditatem actiones dentur, acsi iuris est ex Trebelliano senatus consulto: quo casu nullis stipulationibus opus est, quia simul et huic qui restituit securitas datur, et actiones hereditariae ei et in eum transferuntur qui recipit hereditatem, utroque senatus consulto in hac specie concurrente. 7. Sed quia stipulationes ex senatus consulto Pegasiano descendentes et ipsi antiquitati displicuerunt et quibusdam casibus captiosas eas homo excelsi ingenii Papinianus appellat et nobis in legibus magis simplicitas quam difficultas placet, ideo omnibus nobis suggestis tam similitudinibus quam differentiis utriusque senatus consulti, placuit exploso senatus consulto Pegasiano, quod postea supervenit, omnem auctoritatem Trebelliano senatus consulto praestare, ut ex eo fideicommissariae hereditates restituantur, sive habeat heres ex voluntate testatoris quartam sive plus sive minus sive penitus nihil, ut tunc, quando vel nihil vel minus quarta apud eum remaneat, liceat ei vel quartam vel quod deest, ex nostra auctoritate retinere vel repetere solutum, quasi ex Trebelliano senatus consulto pro rata portione actionibus tam in heredem quam in fideicommissarium competentibus, si vero totam hereditatem sponte restituerit, omnes hereditariae actiones fideicommissario et adversus eum competunt; sed etiam id quod praecipuum Pegasiani senatus consulti fuerat, ut, quando recusabat heres scriptus sibi datam hereditatem adire, necessitas ei imponeretur totam hereditatem volenti fideicommissario restituere, et omnes ad eum et contra eum transirent actiones, et hoc transposuimus ad senatus consultum Trebellianum, ut ex hoc solo et necessitas heredi imponatur, si ipso nolente adire fideicommissarius desiderat restitui sibi hereditatem, nullo nec damno nec commodo apud heredem manente. 8. Nihil autem interest, utrum aliquis ex asse heres institutus aut totam hereditatem aut pro parte restituere regatur, an ex parte heres institutus aut totam partem aut partis partem restituere rogatur: nam et hoc casu eadem observari praecepimus, quae in totius hereditatis restitutione diximus. 9. Si quis una aliqua re deducta sive praecepta quae quartam continet, veluti fundo vel alia re, rogatus sit restituere hereditatem, simili modo ex Trebelliano senatus consulto restitutio fiat, perinde ac si quarta parte retenta rogatus esset reliquam hereditatem restituere. sed illud interest, quod altero casu, id est cum deducta sive praecepta aliqua re restituitur hereditas, in solidum ex eo senatus consulto actiones transferuntur, et res quae remanet apud heredem sine ullo onere hereditario apud eum manet, quasi ex legato ei adquisita, altero vero casu, id est cum, quarta parte retenta, rogatus est heres restituere hereditatem et restituit, scindantur actiones et pro dodrante quidem transferantur ad fideicommissarium, pro quadrante remaneant apud heredem. quin etiam licet in una re, qua deducta aut praecepta restituere aliquis hereditatem rogatus est, maxima pars hereditatis contineatur, aeque in solidum transferuntur actiones et secum deliberare debet is cui restituitur hereditas an expediat sibi restitui. eadem scilicet interveniunt et si duabus pluribusve rebus deductis praeceptisve restituere hereditatem rogatus sit. sed et si certa summa deducta praeceptave, quae quartam vel etiam maximam partem hereditatis continet, rogatus sit aliquis hereditatem restituere, idem iuris est. quae diximus de eo qui ex asse heres institutus est, eadem transferimus et ad eum qui ex parte heres scriptus est. 10. Praeterea intestatus quoque moriturus potest rogare eum ad quem bona sua vel legitimo iure vel honorario pertinere intellegit, ut hereditatem suam totam partemve eius aut rem aliquam, veluti fundum, hominem, pecuniam, alicui restituat: cum alioquin legata nisi ex testamento non valeant. 11. Eum quoque, cui aliquid restituitur, potest rogare, ut id rursus alii totum aut partem vel etiam aliud aliquid restituat. 12. Et quia prima fideicommissorum cunabula a fide heredum pendent et tam nomen quam substantiam acceperunt, et ideo divus Augustus ad necessitatem iuris ea detraxit: nuper et nos, eundem principem superare contendentes, ex facto quod Tribonianus vir excelsus quaestor sacri palatii suggessit, constitutionem fecimus, per quam disposuimus: si testator fidei heredis sui commisit, ut vel hereditatem vel speciale fideicommissum restituat et neque ex scriptura neque ex quinque testium numero, qui in fideicommissis legitimus esse noscitur, res possit manifestari, sed vel pauciores quam quinque vel nemo penitus testis intervenerit, tunc sive pater heredis sive alius quicumque sit, qui fidem elegit heredis et ab eo aliquid restitui voluerit, si heres perfidia tentus adimplere fidem recusat, negando rem ita esse subsecutam, si fideicommissarius iusiurandum ei detulerit, cum prius ipse de calumnia iuraverit, necesse eum habere vel iusiurandum subire, quod nihil tale a testatore audivit, vel recusantem ad fideicommissi vel universitatis vel specialis solutionem coartari, ne depereat ultima voluntas testatoris fidei heredis commissa. eadem observari censuimus et si a legatario vel fideicommissario aliquid similiter relictum sit. quodsi is a quo relictum dicitur confiteatur quidem aliquid a se relictum esse, sed ad legis subtilitatem decurrat, omnimodo cogendus est solvere. TIT. 24. DE SINGULIS REBUS PER FIDEICOMMISSUM RELICTIS. Potest autem quis etiam singulas res per fideicommissum relinquere, veluti fundum, hominem, vestem, argentum, pecuniam numeratam, et vel ipsum heredem rogare ut alicui restituat, vel legatarium quamvis a legatario legari non possit. 1. Potest autem non solum proprias testator res per fideicommissum relinquere, sed et heredis aut legatarii aut fideicommissarii aut cuiuslibet alterius. itaque et legatarius et fideicommissarius non solum de ea re rogari potest, ut eam alicui restituat, quae ei relicta sit, sed etiam de alia, sive ipsius sive aliena sit. hoc solum observandum est, ne plus quisquam rogetur alicui restituere quam ipse ex testamento ceperit; nam quod amplius est inutiliter relinquitur. cum autem aliena res per fideicommissum relinquitur, necesse est ei qui rogatus est aut ipsam redimere et praestare aut aestimationem eius solvere. 2. Libertas quoque servo per fideicommissum dari potest, ut heres eum rogetur manumittere vel legatarius vel fideicommissarius. nec interest, utrum de suo proprio servo testator roget, an de eo qui ipsius heredis aut legatarii vel etiam extranei sit. itaque alienus servus redimi et manumitti debet: quodsi dominus eum non vendat, si modo nihil ex iudicio eius qui reliquit libertatem percepit, non statim extinguitur fideicommissaria libertas, sed differtur, quia possit tempore procedente, ubicumque occasio redimendi servi fuerit, praestari libertas. qui autem ex causa fideicommissi manumittitur, non testatoris fit libertus, etiamsi testatoris servus sit, sed eius qui manumittit: at is qui directo testamento liber esse iubetur, ipsius testatoris fit libertus, qui etiam orcinus appellatur. nec alius ullus directo ex testamento libertatem habere potest quam qui utroque tempore testatoris fuerit, et quo faceret testamentum et quo moreretur. directo autem libertas tunc dari videtur, cum non ab alio servum manumitti rogat, sed velut ex suo testamento libertatem ei competere vult. 3. Verba autem fideicommissorum haec maxime in usu habentur; ‘ peto, rogo, volo, mando, fidei tuae committo ’. quae perinde singula firma sunt atque si omnia in unum congesta essent. TIT. 25. DE CODICILLIS. Ante Augusti tempora constat ius codicillorum non fuisse, sed primus Lucius Lentulus, ex cuius persona etiam fideicommissa coeperunt, codicillos introduxit. nam cum decederet in Africa scripsit codicillos testamento confirmatos, quibus ab Augusto petiit per fideicommissum ut faceret aliquid: et cum divus Augustus voluntatem eius implesset, cuius deinceps reliqui auctoritatem secuti, fideicommissa praestabant, et filia Lentuli legata quae iure non debebat solvit, dicitur Augustus convocasse prudentes, inter quos Trebatium quoque, cuius tunc auctoritas maxima erat, et quaesisse, an possit hoc recipi nec absonans a iuris ratione codicillorum usus esset: et Trebatium suasisse Augusto, quod diceret, utilissimum et necessarium hoc civibus esse propter magnas et longas peregrinationes, quae apud veteres fuissent, ubi, si quis testamentum facere non posset, tamen codicillos posset. post quae tempora cum et Labeo codicillos fecisset, iam nemini dubium erat quin codicilli iure optimo admitterentur. 1. Non tantum autem testamento facto potest quis codicillos facere, sed et intestatus quis decedens fideicommittere codicillis potest. sed cum ante testamentum factum codicilli facti erant, Papinianus ait, non aliter vires habere quam si speciali postea voluntate confirmentur. sed divi Severus et Antoninus rescripserunt, ex his codicillis qui testamentum praecedunt posse fideicommissum peti, si appareat eum qui postea testamentum fecerat a voluntate quam codicillis expresserat non recessisse. 2. Codicillis autem hereditas neque dari neque adimi potest, ne confundatur ius testamentorum et codicillorum, et ideo nec exheredatio scribi. directo autem hereditas codicillis neque dari neque adimi potest: nam per fideicommissum hereditas codicillis iure relinquitur. nec condicionem heredi instituto codicillis adicere neque substituere directo potest. 3. Codicillos autem etiam plures quis facere potest: et nullam sollemnitatem ordinationis desiderant. LIBER TERTIUS.. TIT. 1. DE HEREDITATIBUS QUAE AB INTESTATO DEFERUNTUR. Intestatus decedit qui aut omnino testamentum non fecit, aut non iure fecit, aut id quod fecerat ruptum irritumve factum est, aut nemo ex eo heres extitit. 1. Intestatorum autem hereditates ex lege duodecim tabularum primum ad suos heredes pertinent. 2. Sui autem heredes existimantur, ut et supra diximus, qui in potestate morientis fuerunt: veluti filius filia, nepos neptisve ex filio, pronepos proneptisve ex nepote filio nato prognatus prognatave. nec interest, utrum naturales sunt liberi an adoptivi. 2a. Quibus connumerari necesse est etiam eos, qui ex legitimis quidem matrimoniis non sunt progeniti, curiis tamen civitatum dati, secundum divalium constitutionum quae super his positae sunt tenorem, suoram iura nanciscuntur: nec non eos quos nostrae amplexae sunt constitutiones, per quas iussimus, si quis mulierem in suo contubernio copulaverit non ab initio affectione maritali, eam tamen cum qua poterat habere coniugium, et ex ea liberos sustulerit, postea vero affectione procedente etiam nuptialia instrumenta cum ea fecerit filiosque vel filias habuerit: non solum eos liberos qui post dotem editi sunt iustos et in potestate esse patribus, sed etiam anteriores, qui et his qui postea nati sunt occasionem legitimi nominis praestiterunt: quod optinere censuimus, etiamsi non progeniti fuerint post dotale instrumentum confectum liberi, vel etiam nati ab hac luce subtracti fuerint. 2b. Ita demum tamen nepos neptisve et pronepos proneptisve suorum heredum numero sunt, si praecedens persona desierit in potestate parentis esse, sive morte id acciderit sive alia ratione, veluti emancipatione: nam si per id tempus quo quis moreretur filius in potestate eius sit, nepos ex eo suus heres esse non potest. idque et in ceteris deinceps liberorum personis dictum intellegimus. postumi quoque, qui, si vivo parente nati essent in potestate futuri forent, sui heredes sunt. 3. Sui autem etiam ignorantes fiunt heredes et, licet furiosi sint, heredes possunt existere: quia quibus ex causis ignorantibus adquiritur nobis, ex his causis et furiosis adquiri potest. et statim morte parentis quasi continuatur dominium: et ideo nec tutoris auctoritate opus est in pupillis, cum etiam ignorantibus adquiritur suis heredibus hereditas: nec curatoris consensu adquiritur furioso, sed ipso iure. 4. Interdum autem, licet in potestate mortis tempore suus heres non fuit, tamen suus heres parenti efficitur, veluti si ab hostibus quis reversus fuerit post mortem patris sui: ius enim postliminii hoc facit. 5. Per contrarium evenit ut, licet quis in familia defuncti sit mortis tempore, tamen suus heres non fiat, veluti si post mortem suam pater iudicatus fuerit reus perduellionis, ac per hoc memoria eius damnata fuerit: suum enim heredem habere non potest, cum fiscus ei succedit. sed potest dici, ipso iure esse suum heredem. sed desinere. 6. Cum filius filiave et ex altero filio nepos neptisve extant, pariter ad hereditatem vocantur, nec qui gradu proximior est ulteriorem excludit: aequum enim esse videtur, nepotes neptesque in patris sui locum succedere. pari ratione et si nepos neptisque sit ex filio et ex nepote pronepos proneptisve, simul vocantur. et quia placuit, nepotes neptesque, item pronepotes proneptesque in parentis sui locum succedere, conveniens esse visum est, non in capita, sed in stirpes hereditatem dividi, ut filius partem dimidiam hereditatis habeat et ex altero filio duo pluresve nepotes alteram dimidiam. item si ex duobus filiis nepotes extant et ex altero unus forte aut duo, ex altero tres aut quattuor, ad unum aut duos dimidia pars pertinet, ad tres vel ad quattuor altera dimidia. 7. Cum autem quaeritur, an quis suus heres existere potest: eo tempore quaerendum est quo certum est aliquem sine testamento decessisse: quod accidit et destituto testamento. hac ratione si filius exheredatus fuerit et extraneus heres institutus est, filio mortuo postea certum fuerit heredem institutum ex testamento non fieri heredem, aut quia noluit esse heres aut quia non potuit, nepos avo suus heres existet, quia quo tempore certum est intestatum decessisse patremfamilias, solus invenitur nepos. et hoc certum est. 8. Et licet post mortem avi natus sit, tamen avo vivo conceptus, mortuo patre eius posteaque deserto avi testamento, suus heres efficitur. plane si et conceptus et natus fuerit post mortem avi, mortuo patre suo desertoque postea avi testamento, suus heres avo non existit, quia nullo iure cognationis patrem sui patris tetigit. sic nec ille est inter liberos avo quem fillus emancipatus adoptaverat. hi autem cum non sunt quantum ad hereditatem liberi, neque bonorum possessionem petere possunt quasi proximi cognati. haec de suis heredibus. 9. Emancipati autem liberi iure civili nihil iuris habent: neque enim sui heredes sunt, quia in potestate esse desierunt parentis, neque alio ullo iure per legem duodecim tabularum vocantur. sed praetor naturali aequitate motus dat eis bonorum possessionem unde liberi, perinde ac si in potestate parentis mortis tempore fuissent, sive soli sint sive cum suis heredibus concurrant. itaque duobus liberis extantibus, emancipato et qui mortis tempore in potestate fuerit, sane quidem is qui in potestate fuerit solus iure civili heres est, id est solus suus heres est: sed cum emancipatus beneficio praetoris in partem admittitur, evenit ut suus heres pro parte heres fiat. 10. At hi, qui emancipati a parente in adoptionem se dederunt, non admittuntur ad bona naturalis patris quasi liberi, si modo cum is moreretur in adoptiva familia sint. nam vivo eo emancipati ab adoptivo patre perinde admittuntur ad bona naturalis patris, ac si emancipati ab ipso essent nec umquam in adoptiva familia fuissent: et convenienter, quod ad adoptivum patrem pertinet, extraneorum loco esse incipiunt. post mortem vero naturalis patris emancipati ab adoptivo et quantum ad hunc aeque extraneorum loco fiunt, et quantum ad naturalis parentis bona pertinet, nihilo magis liberorum gradum nanciscuntur: quod ideo sic placuit, quia iniquum erat esse in potestate patris adoptivi, ad quos bona naturalis patris pertinerent, utrum ad liberos eius an ad adgnatos. 11. Minus ergo iuris habent adoptivi filii quam naturales. namque naturales emancipati beneficio praetoris gradum liberorum retinent, licet iure civili perdunt: adoptivi vero emancipati et iure civili perdunt gradum liberorum et a praetore non adiuvantur. et recte: naturalia enim iura civilis ratio peremere non potest, nec quia desinunt sui heredes esse, desinere possunt filii filiaeve aut nepotes neptesve esse: adoptivi vero emancipati extraneorum loco incipiunt esse, quia ius nomenque filii filiaeve, quod per adoptionem consecuti sunt, alia civili ratione, id est emancipatione, perdunt. 12. Eadem haec observantur et in ea bonorum possessione, quam contra tabulas testamenti parentis liberis praeteritis, id est neque heredibus institutis, neque ut oportet exheredatis, praetor pollicetur. nam eos quidem qui in potestate parentis mortis tempore fuerunt et emancipatos vocat praetor ad eam bonorum possessionem: eos vero qui in adoptiva familia fuerunt per hoc tempus quo naturalis parens moreretur, repellit. item adoptivos liberos emancipatos ab adoptivo patre, sicut ab intestato ita longe minus contra tabulas testamenti, ad bona eius admittit, quia desinunt in liberorum numero esse. 13. Admonendi tamen sumus eos, qui in adoptiva familia sunt quive post mortem naturalis parentis ab adoptivo patre emancipati fuerint, intestato parente naturali mortuo, licet ea parte edicti qua liberi ad bonorum possessionem vocantur non admittantur, alia tamen parte vocari, id est qua cognati defuncti vocantur. ex qua parte ita admittuntur si neque sui heredes liberi neque emancipati obstent neque adgnatus quidem ullus interveniat: ante enim praetor liberos vocat tam suos heredes quam emancipatos, deinde legitimos heredes, deinde proximos cognatos. 14. Sed ea omnia antiquitati quidem placuerunt: aliquam autem emendationem a nostra constitutione acceperunt, quam super his personis posuimus quae a patribus suis naturalibus in adoptionem aliis dantur. invenimus etenim nonnullos casus, in quibus filii et naturalium parentum successionem propter adoptionem amittebant et, adoptione facile per emancipationem soluta, ad neatrius patris successionem vocabantur. hoc solito more corrigentes, constitutionem scripsimus per quam definivimus, quando parens naturalis filium suum adoptandum alii dederit, integra omnia iura ita servari atque si in patris naturalis potestate permansisset nec penitus adoptio fuerit subsecuta: nisi in hoc tantummodo casu, ut possit ab intestato ad patris adoptivi venire successionem. testamento autem ab eo facto neque iure civili neque praetorio aliquid ex hereditate eius persequi potest neque contra tabulas bonorum possessione agnita neque inofficiosi querela instituta, cum nec necessitas patri adoptivo imponitur vel heredem eum instituere vel exheredatum facere, utpote nullo naturali vinculo copulatum: neque si ex Sabiniano senatus consulto ex tribus maribus fuerit adoptatus, nam et in huiusmodi casu neque quarta ei servatur nec ulla actio ad eius persecutionem ei competit. nostra autem constitutione exceptus est is quem parens naturalis adoptandum susceperit: utroque enim iure tam naturali quam legitimo in hanc personam concurrente, pristina iura tali adoptioni servavimus, quemadmodum si paterfamilias sese dederit adrogandum. quae specialiter et singillatim ex praefatae constitutionis tenore possunt colligi. 15. Item vetustas ex masculis progenitos plus diligens solos nepotes vel neptes, qui ex virili sexu descendunt, ad suorum vocabat successionem, et iuri adgnatorum eos anteponebat: nepotes autem qui ex filiabus nati sunt et pronepotes ex neptibus cognatorum loco numerans, post adgnatorum lineam eos vocabat, tam in avi vel proavi materni quam in aviae vel proaviae sive paternae sive maternae successionem. divi autem principes non passi sunt talem contra naturam iniuriam sine competenti emendatione relinquere: sed cum nepotis et pronepotis nomen commune est utrisque qui tam ex masculis quam ex feminis descendunt, ideo eundem gradum et ordinem successionis eis donaverunt: sed ut aliquid amplius sit eis qui non solum naturae sed etiam veteris iuris suffragio muniuntur, portionem nepotum et neptium vel deinceps, de quibus supra diximus, paulo minuendam esse existimaverunt, ut minus tertiam partem acciperent quam mater eorum vel avia fuerat acceptura, vel pater eorum vel avus paternus sive maternus, quando femina mortua sit cuius de hereditate agitur, hisque, licet soli sint, adeuntibus adgnatos minime vocabant. et quemadmodum lex duodecim tabularum filio mortuo nepotes vel neptes vel pronepotes et proneptes in locum patris sui ad successionem avi vocat: ita et principalis dispositio in locum matris suae vel aviae eos cum iam designata partis tertiae deminutione vocat. 16. Sed nos, cum adhuc dubitatio manebat inter adgnatos et memoratos nepotes, partem quartam defuncti substantiae adgnatis sibi vindicantibus ex cuiusdam constitutionis auctoritate, memoratam quidem constitutionem a nostro codice segregavimus neque inseri eam ex Theodosiano codice in eo concessimus. nostra autem constitutione promulgata toti iuri eius derogatum est et sanximus, talibus nepotibus ex filia vel pronepotibus ex nepte et deinceps superstitibus, adgnatos nullam partem mortui successionis sibi vindicare, ne hi qui ex transversa linea veniunt potiores his habeantur qui recto iure descendunt: quam constitutionem nostram obtinere secundum sui vigorem et tempora et nunc sancimus. ita tamen quemadmodum inter filios et nepotes ex filio antiquitas statuit non in capita sed in stirpes dividi hereditatem, similiter nos inter filios et nepotes ex filia distributionem fieri iubemus, vel inter omnes nepotes et neptes et alias deinceps personas, ut utraque progenies matris suae vel patris, aviae vel avi portionem sine ulla deminutione consequantur, et, si forte unus vel duo ex una parte, ex altera tres aut quattuor extent, unus aut duo dimidiam, alteri tres aut quattuor alteram dimidiam hereditatis habeant. TIT. 2. DE LEGITIMA ADGNATORUM SUCCESSIONE. Si nemo suus heres, vel eorum quos inter suos heredes praetor vel constitutiones vocant, extat aut successionem quoquo modo amplectatur: tunc ex lege duodecim tabularum ad adgnatum proximum hereditas pertinet. 1. Sunt autem adgnati, ut primo quoque libro tradidimus, cognati per virilis sexus personas cognatione iuncti, quasi a patre cognati. itaque eodem patre nati fratres adgnati sibi sunt, qui et consanguinei vocantur, nec requiritur an etiam eandem matrem habuerint. item patruus fratris filio et invicem is illi adgnatus est. eodem numero sunt fratres patrueles, id est qui ex duobus fratribus procreati sunt, qui etiam consobrini vocantur. qua ratione etiam ad plures gradus adgnationis pervenire poterimus. hi quoque, qui post mortem patris nascuntur, nanciscuntur consanguinitatis iura. non tamen omnibus simul adgnatis dat lex hereditatem, sed his qui tunc proximo gradu sunt cum certum esse coeperit aliquem intestatum decessisse. 2. Per adoptionem quoque adgnationis ius consistit, veluti inter filios naturales et eos quos pater eorum adoptavit (nec dubium est, quin proprie consanguinei appellentur): item si quis ex ceteris adgnatis tuis, veluti frater aut patruus aut denique is qui longiore gradu est, aliquem adoptaverit, adgnatio inter vos esse non dubitatur. 3. Ceterum inter masculos quidem adgnationis iure hereditas etiam longissimo gradu ultro citroque capitur. quod ad feminas vero ita placebat ut ipsae consanguinitatis iure tantum capiant hereditatem si sorores sint, ulterius non capiant: masculi vero ad earum hereditates, etiam si longissimo gradu sint, admittantur. qua de causa fratris tui aut patrui tui filiae vel amitae tuae hereditas ad te pertinebat, tua vero ad illas non pertinebat. quod ideo ita constitutum erat, quia commodius videbatur, ita iura constitui ut plerumque hereditates ad masculos confluerent. sed quia sane iniquum erat in universum eas quasi extraneas repelli, praetor eas ad bonorum possessionem admittebat ea parte qua proximitatis nomine bonorum possessionem pollicetur: ex qua parte ita scilicet admittuntur, si neque adgnatus ullus nec proximior cognatus interveniat. 3a. Et haec quidem lex duodecim tabularum nullo modo introduxit, ased simplicitatem legibus amicam amplexa, simili modo omnes adgnatos sive masculos sive feminas cuiuscumque gradus ad similitudinem suorum invicem ad successionem vocabat: media autem iurisprudentia quae erat lege quidem duodecim tabularum iunior imperiali autem dispositione anterior, subtilitate quadam excogitata, praefatam differentiam inducebat et penitus eas a successione adgnatorum repellebat, omni alia successione incognita, donec praetores, paulatim asperitatem iuris civilis corrigentes, sive quod deest adimplentes, humano proposito alium ordinem suis edictis addiderant et, cognationis linea proximitatis nomine introducta, per bonorum possessionem eas adiuvabant et pollicebantur his bonorum possessionem quae unde cognati appellatur. 3b. Nos vero legem duodecim tabularum sequentes et eius vestigia in hac parte conservantes laudamus quidem praetores suae humanitatis, non tamen eos inplenum causae mederi invenimus: quare etenim, uno eodemque gradu naturali concurrente et adgnationis titulis tam in masculis quam in feminis aequa lance constitutis, masculis quidem dabatur ad successionem venire omnium adgnatorum, ex adgnatis autem mulieribus nullis penitus nisi soli sorori ad adgnatorum successionem patebat aditus? ideo in plenum omnia reducentes et ad ius duodecim tabularum eandem dispositionem exaequantes, nostra constitutione sanximus omnes legitimas personas, id est per virilem sexum descendentes, sive masculini sive feminini generis sunt, simili modo ad iura successionis legitimae ab intestato vocari secundum gradus sui praerogativam, nec ideo excludendas quia consanguinitatis iura sicuti germanae non habent. 4. Hoc etiam addendum nostrae constitutioni existimavimus, ut transferatur unus tantummodo gradus a iure cognationis in legitimam successionem, ut non solum fratris filius et filia secundum quod iam definivimus ad successionem patrui sui vocentur, sed etiam germanae consanguineae vel sororis uterinae filius et filia soli et non deinceps personae una cum his ad iura avunculi sui perveniant et mortuo eo, qui patruus quidem est fratris sui filiis, avunculus autem sororis suae suboli, simili modo ab utroque latere succedant, tamquam si omnes ex masculis descendentes legitimo iure veniant, scilicet ubi frater et soror superstites non sunt (his etenim personis praecedentibus et successionem admittentibus ceteri gradus remanent penitus semoti): videlicet hereditate non ad stirpes, sed in capita dividenda. 5. Si plures sint gradus adgnatorum, aperte lex duodecim tabularum proximum vocat: itaque si verbi gratia sit frater defuncti et alterius fratris filius aut patruus, frater potior habetur. et quamvis singulari numero usa lex proximum vocet, tamen dubium non est quin et, si plures sint eiusdem gradus, omnes admittantur: nam et proprie proximus ex pluribus gradibus intellegitur et tamen dubium non est quin, licet unus sit gradus adgnatorum, pertineat ad eos hereditas. 6. Proximus autem, si quidem nullo testamento facto quisque decesserit, per hoc tempus requiritur quo mortuus est is cuius de hereditate quaeritur. quodsi facto testamento quisquam decesserit, per hoc tempus requiritur quo certum esse coeperit, nullum ex testamento heredem extaturum: tum enim proprie quisque intellegitur intestatus decessisse. quod quidem aliquando longo tempore declaratur: in quo spatio temporis saepe accidit, ut proximiore mortuo, proximus esse incipiat qui moriente testatore non erat proximus. 7. Placebat autem in eo genere percipiendarum hereditatum successionem non esse, id est ut, quamvis proximus, qui secundum ea quae diximus vocatur ad hereditatem, aut spreverit hereditatem aut antequam adeat decesserit, nihilo magis legitimo iure sequentes admittuntur. quod iterum praetores imperfecto iure corrigentes, non in totum sine adminiculo relinquebant, sed ex cognatorum ordine eos vocabant, utpote adgnationis iure eis recluso. sed nos nihil deesse perfectissimo iuri cupientes, nostra constitutione sanximus quam de iure patronatus, humanitate suggerente, protulimus, successionem in adgnatorum hereditatibus non esse eis denegandam, cum satis absurdum erat quod cognatis a praetore apertum est hoc adgnatis esse reclusum, maxime cum in onere quidem tutelarum et primo gradu deficiente, sequens succedit, et quod in onere obtinebat non erat in lucro permissum. 8. Ad legitimam successionem nihilo minus vocatur etiam parens qui contracta fiducia filium vel filiam, nepotem vel neptem ac deinceps, emancipat. quod ex nostra constitutione omnimodo inducitur, ut emancipationes liberorum semper videantur contracta fiducia fieri, cum apud antiquos non aliter hoc obtinebat nisi specialiter contracta fiducia parens manumisisset. TIT. 3. DE SENATUS CONSULTO TERTULLIANO. Lex duodecim tabularum ita stricto iure utebatur et praeponebat masculorum progeniem, et eos qui per feminini sexus necessitudinem sibi iunguntur adeo expellebat, ut ne quidem inter matrem et filium filiamve ultro citroque hereditatis capiendae ius daret, nisi quod praetores ex proximitate cognatorum eas personas ad successionem bonorum possessione unde cognati accommodata vocabant. 1. Sed hae iuris angustiae postea emendatae sunt. et primus quidem divus Claudius matri ad solatium liberorum amissorum legitimam eorum detulit hereditatem. 2. Postea autem senatus consulto Tertulliano, quod divi Hadriani temporibus factum est, plenissime de tristi successione matri, non etiam aviae deferenda cautum est: ut mater ingenua trium liberorum ius habens, libertina quattuor ad bona filiorum filiarumve admittatur intestatorum mortuorum, licet in potestate parentis est, ut scilicet, cum alieno iuri subiecta est, iussu eius adeat, cuius iuri subiecta est. 3. Praeferuntur autem matri liberi defuncti, qui sui sunt quive suorum loco, sive primigradus sive ulterioris. sed et filiae suae mortuae filius vel filia opponitur ex constitutionibus matri defunctae, id est aviae suae. pater quoque utriusque, non etiam avus vel proavus, matri anteponitur, scilicet cum inter eos solos de hereditate agitur. frater autem consanguineus tam filii quam filiae excludebat matrem: soror autem consanguinea pariter cum matre admittebatur: sed si fuerat frater et soror consanguinei et mater liberis honorata, frater quidem matrem excludebat, communis autem erat hereditas ex aequis partibus fratri et sorori. 4. Sed nos constitutione, quam in codice nostro nomine decorato posuimus, matri subveniendum esse existimavimus, respicientes ad naturam et puerperium et periculum et saepe mortem ex hoc casu matribus illatam. ideoque impium esse credidimus, casum fortuitum in eius admitti detrimentum: si enim ingenua ter vel libertina quater non pepererit, immerito defraudabatur successione suorum liberorum; quid enim peccavit, si non plures sed paucos pepererit? et dedimus ius legitimum plenum matribus sive ingenuis sive libertinis, etsi non ter enixae fuerint vel quater, sed eum tantum vel eam qui quaeve morte intercepti sunt, ut et sic vocentur in liberorum suoram legitimam successionem. 5. Sed cum antea constitutiones iura legitima perscrutantes partim matrem adiuvabant, partim eam praegravabant et non in solidum eam vocabant, sed in quibusdam casibus tertiam partem ei abstrahentes certis legitimis dabant personis, in aliis autem contrariam faciebant: nobis visum est, recta et simplici via matrem omnibus legitimis personis anteponi et sine ulla deminutione filiorum suorum successionem accipere, excepta fratris et sororis persona, sive consanguinei sint sive sola cognationis iura habentes, ut quemadmodum eam toto alio ordini legitimo praeposuimus, ita omnes fratres et sorores, sive legitimi sint sive non, ad capiendas hereditates simul vocemus, ita tamen ut, si quidem solae sorores cognatae vel adgnatae et mater defuncti vel defunctae supersint, dimidiam quidem mater, alteram vero dimidiam partem omnes sorores habeant, si vero matre superstite et fratre vel fratribus solis vel etiam cum sororibus sive legitima sive sola cognationis iura habentibus intestatus quis vel intestata moriatur, in capita distribuatur eius hereditas. 6. Sed quemadmodum nos matribus prospeximus, ita eas oportet suae suboli consulere: scituris eis quod, si tutores liberis non petierint vel in locum remoti vel excusati intra annum petere neglexerint, ab eorum impuberum morientium successione merito repellentur. 7. Licet autem vulgo quaesitus sit filius filiave, potest ad bona eius mater ex Tertulliano senatus consulto admitti. TIT. 4. DE SENATUS CONSULTO ORPHITIANO. Per contrarium autem ut liberi ad bona matrum intestatarum admittantur, senatus consulto Orphitiano effectum est, quod latum est Orphito et Rufo consulibus, divi Marci temporibus. et data est tam filio quam filiae legitima hereditas, etiamsi alieno iuri subiecti sunt: et praeferuntur et consanguineis et adgnatis defunctae matris. 1. Sed cum ex hoc senatus consulto nepotes ad aviae successionem legitimo iure non vocabantur, postea hoc constitutionibus principalibus emendatum est, ut ad similitudinem filioram filiarumque et nepotes et neptes vocentur. 2. Sciendum autem est huiusmodi successiones, quae a Tertulliano et Orphitiano deferuntur, capitis deminutione non peremi propter illam regulam, qua novae hereditates legitimae capitis deminutione non pereunt, sed illae solae quae ex lege duodecim tabularum deferantur. 3. Novissime sciendum est etiam illos liberos, qui vulgo quaesiti sunt, ad matris hereditatem ex hoc senatus consulto admitti. 4. Si ex pluribus legitimis heredibus quidam omiserint hereditatem vel morte vel alia causa impediti fuerint quominus adeant, reliquis qui adierint adcrescit illorum portio et, licet ante decesserint qui adierint, ad heredes tamen eorum pertinet. TIT. 5. DE SUCCESSIONE COGNATORUM. Post suos heredes, eosque quos inter suos heredes praetor et constitutiones vocant, et post legitimos (quo numero sunt adgnati et hi quos in locum adgnatorum tam supra dicta senatus consulta quam nostra erexit constitutio) proximos cognatos praetor vocat. 1. Qua parte naturalis cognatio spectatur. nam adgnati capite deminuti quique ex his progeniti sunt, ex lege duodecim tabularum inter legitimos non habentur, sed a praetore tertio ordine vocantur, exceptis solis tantummodo fratre et sorore emancipatis, non etiam liberis eorum quos lex Anastasiana cum fratribus integri iuris constitutis vocat quidem ad legitimam fratris hereditatem sive sororis, non aequis tamen partibus, sed cum aliqua deminutione quam facile est ex ipsius constitutionis verbis colligere, aliis vero adgnatis inferioris gradus, licet capitis deminutionem passi non sunt, tamen eos anteponit et procul dubio cognatis. 2 (1). Hos etiam, qui per feminini sexus personas ex transverso cognatione iunguntur, tertio gradu proximitatis nomine praetor ad successionem vocat. 3 (2). Liberi quoque, qui in adoptiva familia sunt, ad naturalium parentum hereditatem hoc eodem gradu vocantur. 4 (3). Vulgo quaesitos nullum habere adgnatum manifestum est, cum adgnatio a patre, cognatio sit a matre, hi autem nullum patrem habere intelleguntur. eadem ratione nec inter se quidem possunt videri consanguinei esse, quia consanguinitatis ius species est adgnationis: tantum igitur cognati sunt sibi, sicut et matris cognatis. itaque omnibus istis ea parte competit bonorum possessio qua proximitatis nomine cognati vocantur. 5 (4). Hoc loco et illud necessario admonendi sumus adgnationis quidem iure admitti aliquem ad hereditatem et si decimo gradu sit, sive de lege duodecim tabularum quaeramus, sive de edicto quo praetor legitimis heredibus daturum se bonorum possessionem pollicetur. proximitatis vero nomine his solis praetor promittit bonorum possessionem qui usque ad sextum gradum cognationis sunt, et ex septimo a sobrino sobrinaque nato nataeve. TIT. 6. DE GRADIBUS COGNATIONIS. Hoc loco necessarium est exponere, quemadmodum gradus cognationis numerentur. qua in re inprimis admonendi sumus cognationem aliam supra numerari, aliam infra, aliam ex transverso, quae etiam latere dicitur. superior cognatio est parentium, inferior liberorum, ex transverso fratrum sororumve eorumque, qui ex his progenerantur, et convenienter patrui amitae avunculi materterae. et superior quidem et inferior cognatio a primo gradu incipit: at ea, quae ex transverso numeratur, a secundo. 1. Primo gradu est supra pater mater, infra filius filia. 2. Secundo supra avus avia, infra nepos neptis, ex transverso frater soror. 3. Tertio supra proavus proavia, infra pronepos proneptis, ex transverso fratris sororisque filius filia et convenienter patruus amita avunculus matertera. patruus est patris frater, qui Graece vocatur: avunculus est matris frater, qui apud Graecos proprie appellatur: et promiscue dicitur. amita est patris soror, matertera vero matris soror: utraque vel apud quosdam appellatur. 4. Quarto gradu supra abavus abavia, infra abnepos abneptis, ex transverso fratris sororisque nepos neptis et convenienter patruus magnus amita magna (id est avi frater et soror), item avunculus magnus matertera magna (id est aviae frater et soror), consobrinus consobrina (id est qui quaeve ex fratribus aut sororibus progenerantur). sed quidam recte consobrinos eos proprie putant dici, qui ex duabus sororibus progenerantur, quasi consororinos: eos vero, qui ex duobus fratribus progenerantur, proprie fratres patrueles vocari (si autem ex duobus fratribus filiae nascantur, sorores patrueles appellantur): at eos, qui ex fratre et sorore propagantur, amitinos proprie dici (amitae tuae filii consobrinum te appellant, tu illos amitinos). 5. Quinto supra atavus atavia, infra adnepos adneptis, ex transverso fratris sororisque pronepos proneptis et convenienter propatruus proamita (id est proavi frater et soror), proavunculus promatertera (id est proaviae frater et soror), item fratris patruelis sororis patruelis, consobrini et consobrinae, amitini amitinae filius filia, proprior sobrinus sobrina (hi sunt patrui magni amitae magnae avunculi magni materterae magnae filias filia). 6. Sexto gradu sunt supra tritavus tritavia, infra trinepos trineptis, ex transverso fratris sororisque abnepos abneptis et convenienter abpatruus abamita (id est abavi frater et soror) abavunculus abmatertera (id est abaviae frater et soror), item sobrini sobrinaeque (id est qui quaeve ex fratribus vel sororibus patruelibus vel consobrinis vel amitinis progenerantur). 7. Hactenus ostendisse sufficiet, quemadmodum gradus cognationis numerentur. namque ex his palam est intellegere quemadmodum ulterius quoque gradus numerare debemus: quippe semper generata quaeque persona gradum adiciat, ut longe facilius sit respondere, quoto quisque gradu sit, quam propria cognationis appellatione quemquam denotare. 8. Adgnationis quoque gradus eodem modo numerantur. 9. Sed cum magis veritas oculata fide quam per aures animis hominum infigitur, ideo necessarium duximus post narrationem graduum etiam eos praesenti libro inscribi, quatenus possint et auribus et inspectione adulescentes perfectissimam graduum doctrinam adipisci. 10. Illud certum est ad serviles cognationes illam partem edicti, qua proximitatis nomine bonorum possessio promittitur, non pertinere: nam nec ulla antiqua ege talis cognatio computabatur. sed nostra constitutione, quam pro iure patronatus fecimus (quod ius usque ad nostra tempora satis obscurum atque nube plenum et undique confusum fuerat) et hoc, humanitate suggerente, concessimus, ut si quis in servili consortio constitutus liberum vel liberos habuerit, sive ex libera sive servilis condicionis muliere, vel contra serva mulier ex libero vel servo habuerit liberos cuinscumque sexus, et ad libertatem his pervenientibus, et hi qui ex servili ventre nati sunt libertatem meruerunt, vel, dum mulieres liberae erant, ipsi in servitute eas habuerunt et postea ad libertatem pervenerunt, ut hi omnes ad successionem vel patris vel matris veniant, patronatus iure in hac parte sopito: hos enim liberos non solum in suorum parentium successionem, sed etiam alterum in alterius mutuam successionem vocavimus, ex illa lege specialiter eos vocantes, sive soli inveniantur qui in servitute nati et postea manumissi sunt, sive una cum aliis qui post libertatem parentium concepti sunt, sive ex eadem matre vel eodem patre sive ex aliis nuptiis, ad similitudinem eorum qui ex iustis nuptiis procreati sunt. 11. Repetitis itaque omnibus quae iam tradidimus apparet non semper eos, qui parem gradum cognationis optinent, pariter vocari eoque amplius nec eum quidem, qui proximior sit cognatus, semper potiorem esse. cum enim prima causa sit suorum heredum quosque inter suos heredes iam enumeravimus, apparet, pronepotem vel abnepotem defuncti potiorem esse quam fratrum aut patrem matremque defuncti, cum alioquin pater quidem et mater, ut supra quoque tradidimus, primum gradum cognationis optineant, frater vero secundum, pronepos autem tertio gradu sit cognatus et abnepos quarto: nec interest in potestate morientis fuerit an non fuerit, quod vel emancipatus vel ex emancipato aut ex feminino sexu propagatus est. 12. Amotis quoque suis heredibus quosque inter suos heredes vocari diximus, adgnatus, qui integrum ius adgnationis habet, etiamsi longissimo gradu sit, plerumque potior habetur quam proximior cognatus: nam patrui nepos vel pronepos avunculo vel materterae praefertur. totiens igitur dicimus aut potiorem haberi eum qui proximiorem gradum cognationis obtinet, aut pariter vocari eos qui cognati sint, quotiens neque suorum heredum iure quique inter suos heredes sunt, neque adgnationis iure aliquis praeferri debeat secumdum ea quae tradidimus, exceptis fratre et sorore emancipatis, qui ad successionem fratrum vel sororum vocantur, qui et si capite deminuti sunt, tamen praeferuntur ceteris ulterioris gradus adgnatis. TIT. 7. DE SUCCESSIONE LIBERTORUM. Nunc de libertorum bonis videamus. olim itaque licebat liberto patronum suum impune testamento praeterire: nam ita demum lex duodecim tabularum ad hereditatem liberti vocabat patronum, si intestatus mortuus esset libertus, nullo suo herede relicto. itaque intestato quoque mortuo liberto, si is suum heredem reliquisset, nihil in bonis eius patrono ius erat. et si quidem ex naturalibus liberis aliquem suum heredem reliquisset, nulla videbatur querela: si vero adoptivus filius esset, aperte iniquum erat nihil iuris patrono superesse. 1. Qua de causa postea praetoris edicto haec iuris iniquitas emendata est. sive enim faciebat testamentum libertus, iubebatur ita testari ut patrono partem dimidiam bonorum suorum relinqueret: et si aut nihil aut minus partis dimidiae reliquerat, dabatur patrono contra tabulas testamenti partis dimidiae bonorum possessio. si vero intestatus moriebatur, suo herede relicto filio adoptivo, dabatur aeque patrono contra hunc suum heredem partis dimidiae bonorum possessio. prodesse autem liberto solebant ad excludendum patronum naturales liberi, non solum quos in potestate mortis tempore habebat, sed etiam emancipati et in adoptionem dati, si modo ex aliqua parte heredes scripti erant aut praeteriti contra tabulas bonorum possessionem ex edicto petierant: nam exheredati nullo modo repellebant patronum. 2. Postea lege Papia adaucta sunt iura patronorum, qui locupletiores libertos habebant. cautum est enim ut ex bonis eius qui sestertiorum centum milium patrimonium reliquerit et pauciores quam tres liberos habebat, sive is testamento facto, sive intestato mortuus erat, virilis pars patrono deberetur. itaque cum unum filium filiamve heredem reliquerit libertus, perinde pars dimidia patrono debebatur ac si is sine ullo filio filiave decessisset: cum duos duasve heredes reliquerat, tertia pars debebatur patrono: si tres reliquerat, repellebatur patronus. 3. Sed nostra constitutio, quam pro omnium notione Graeca lingua compendioso tractatu habito composuimus, ita huiusmodi causas definivit, ut si quidem libertus vel liberta minores centenariis sint, id est minus centum aureis habeant substantiam (sic enim legis Papiae summam interpretati sumus, ut pro mille sestertiis unus aureus computetur), nullum locum habeat patronus in eorum successionem, si tamen testamentum fecerint. sin autem intestati decesserint, nullo liberorum relicto, tunc patronatus ius, quod erat ex lege duodecim tabularum, integrum reservavit. cum vero maiores centenariis sint, si heredes vel bonorum possessores liberos habeant sive unum sive plures cuiuscumque sexus vel gradus, ad eos successionem parentum deduximus, omnibus patronis una cum sua progenie semotis. sin autem sine liberis decesserint, si quidem intestati, ad omnem hereditatem patronos patronasque vocavimus: si vero testamentum quidem fecerint, patronos autem vel patronas praeterierint, cum nullos liberos haberent vel habentes eos exheredaverint, vel mater sive avus maternus eos praeterierit, ita ut non possint argui inofficiosa eorum testamenta, tunc ex nostra constitutione per bonorum possessionem contra tabulas non dimidiam, ut ante, sed tertiam partem bonorum liberti consequantur; vel quod deest eis ex constitutione nostra repleatur, si quando minus tertia parte bonorum suorom libertus vel liberta eis reliquerint, ita sine onere ut nec liberis liberti libertaeve ex ea parte legata vel fideicommissa praestentur, sed ad coheredes hoc onus redundaret; multis aliis casibus a nobis in praefata constitutione congregatis, quos necessarios esse ad huiusmodi iuris dispositionem perspeximus ut tam patroni patronaeque quam liberi eorum nec non qui ex transverso latere veniunt usque ad quintum gradum ad successionem libertorum vocentur, sicut ex ea constitutione intellegendum est: ut si eiusdem patroni vel patronae vel duorum duarum pluriumve sint liberi, qui proximior est ad liberti seu libertae vocetur successionem, et in capita non in stirpes dividatur successio, eodem modo et in his qui ex transverso latere veniunt servando. paene enim consonantia iura ingenuitatis et libertinitatis in successionibus fecimus. 4. Sed haec de his libertinis hodie dicenda sunt, qui in civitatem Romanam pervenerunt, cum nec sunt alii liberti simul et dediticiis et Latinis sublatis, cum Latinorum legitimae successiones nullae penitus erant, qui licet ut liberi vitam suam peragebant, attamen ipso ultimo spiritu simul animam atque libertatem amittebant, et quasi servoram ita bona eorum iure quodammodo peculii ex lege Iunia manumissores detinebant. postea vero senatus consulto Largiano cautum fuerat ut liberi manumissoris, non nominatim exheredati facti, extraneis heredibus eorum in bonis Latinorum praeponerentur. quibus supervenit etiam divi Traiani edictum, quod eundem hominem, si invito vel ignorante patrono ad civitatem venire ex beneficio principis festinavit, faciebat vivum quidem civem Romanum, Latinum autem morientem. sed nostra constitutione propter huiusmodi condicionum vices et alias difficultates cum ipsis Latinis etiam legem Iuniam et senatus consultum Largianum et edictum divi Traiani in perpetuum deleri censuianus, ut omnes liberti civitate Romana fruantur, et mirabili modo quibusdam adiectionibus ipsas vias quae in Latinitatem ducebant ad civitatem Romanam capiendam transposuimus. TIT. 8. DE ADSIGNATIONE LIBERTORUM. In summa quod ad bona libertorum admonendi sumus, senatum censuisse, ut quamvis ad omnes patroni liberos, qui eiusdem gradus sint, aequaliter bona libertorum pertineant, tamen liceret parenti uni ex liberis adsignare libertum, ut post mortem eius solus is patronus habeatur, qui adsignatus est, et ceteri liberi, qui ipsi quoque ad eadem bona, nulla adsignatione interveniente pariter admitterentur, nihil iuris in his bonis habeant. sed ita demum pristinum ius recipiunt, si is cui adsignatus est decesserit nullis liberis relictis. 1. Nec tantum libertum, sed etiam libertam, et non tantum filio nepotive, sed etiam filiae neptive adsignare permittitur. 2. Datur autem haec adsignandi facultas ei, qui duos pluresve liberos in potestate habebit, ut eis, quos in potestate habet, adsignare ei libertum libertamve liceat. unde quaerebatur, si eum cui adsignaverit, postea emancipaverit num evanescat adsignatio? sed placuit, evanescere, quod et Iuliano et aliis plerisque visum est. 3. Nec interest, testamento quis adsignet an sine testamento: sed etiam quibuscumque verbis hoc patronis permittitur facere, ex ipso senatus consulto quod Claudianis temporibus factum est Suillo Rufo et Ostorio Scapula consulibas. TIT. 9. DE BONORUM POSSESSIONIBUS. Ius bonorum possessionis introductum est a praetore emendandi veteris iuris gratia. nec solum in intestatorum hereditatibus vetus ius eo modo praetor emendavit, sicut supra dictum est, sed in eorum quoque qui testamento facto decesserint. nam si alienus postumus heres fuerit institutus, quamvis hereditatem iure civili adire non poterat, cum institutio non valebat, honorario tamen iure bonorum possessor efficiebatur, videlicet cum a praetore adiuvabatur: sed hic e nostra constitutione hodie recte heres instituitur, quasi et iure civili non incognitus. 1. Aliquando tamen neque emendandi neque impugnandi veteris iuris, sed magis confirmandi gratia pollicetur bonorum possessionem. nam illis quoque qui recte facto testamento heredes instituti sunt, dat secundum tabulas bonorum possessionem: item ab intestato suos heredes et adgnatos ad bonorum possessionem vocat: sed et remota quoque bonorum possessione, ad eos hereditas pertinet iure civili. 2. Quos autem praetor solus vocat ad hereditatem, heredes quidem ipso iure non fiunt (nam praetor heredem facere non potest: per legem enim tantum vel similem iuris constitutionem heredes fiunt, veluti per senatus consultum et constitutiones principales: sed cum eis praetor dat bonorum possessionem, loco heredum constituuntur et vocantur bonorum possessores. adhuc autem et alios complures gradus praetor fecit in bonorum possessionibus dandis, dum id agebat, ne quis sine successore moriatur: nam angustissimis finibus constitutum per legem duodecim tabularum ius percipiendarum hereditatum praetor ex bono et aequo dilatavit. 3. Sunt autem bonorum possessiones ex testamento quidem hae. prima quae praeteritis liberis datur vocaturque contra tabulas. secunda quam omnibus iure scriptis heredibus praetor pollicetur, ideoque vocatur secundum tabulas. Et cum de testamentis prius locutus est, ad intestatos transitum fecit. et primo loco suis heredibus, et his qui ex edicto praetoris suis connumerantur, dat bonorum possessionem quae vocatur unde liberi. secundo legitimis heredibus: tertio decem personis quas extraneo manumissori praeferebat (sunt autem decem personae hae: pater, mater, avus, avia, tam paterni quam materni, item filius, filia, nepos, neptis, tam ex filio quam ex filia, frater, soror, sive consanguinei sive uterini): quarto cognatis proximis: quinto tanquam ex familia: sexto patrono et patronae liberisque eorum et parentibus: septimo viro et uxori: octavo cognatis manumissoris. 4. Sed eas quidem praetoria induxit iurisdictio. nobis tamen nihil incuriosum praetermissum est, sed nostris constitutionibus omnia corrigentes, contra tabulas quidem et secundum tabulas bonorum possessiones admisimus utpote necessarias constitutas, nec non ab intestato unde liberi et unde legitimi bonorum possessiones. 5. Quae autem in praetoris edicto quinto loco posita fuerat, id est unde decem personae, eam pio proposito et compendioso sermone supervacuam ostendimus: cum enim praefata bonorum possessio decem personas praeponebat extraneo manumissori, nostra constitutio, quam de emancipatione liberorum fecimus, omnibus parentibus eisdemque manumissoribus contracta fiducia manumissionem facere dedit, ut ipsa manumissio eorum hoc in se habeat privilegium et supervacua fiat praedicta bonorum possessio. sublata igitur praefata quinta bonorum possessione, in gradum eius sextam antea bonorum possessionem reduximus et quintam fecimus, quam praetor proximis cognatis pollicetur. 6 (5). Cumque antea septimo loco fuerat bonorum possessio, tanquam ex familia et octavo unde liberi patroni patronaeque et parentes eorum, utramque per constitutionem nostram, quam de iure patronatus fecimus, penitus vacuavimus: cum enim ad similitudinem successionis ingenuorum libertinorum successiones posuimus, quas usque ad quintum tantummodo gradum coartavimus, ut sit aliqua inter ingenuos et libertos differentia, sufficiunt eis tam contra tabulas bonorum possessio quam unde legitimi et unde cognati, ex quibus possint sua iura vindicare, omni scrupulositate et inextricabili errore duarum istarum bonorum possessionum resoluta. 7 (6). Aliam vero bonorum possessionem, quae unde vir et uxor appellatur et nono loco inter veteres bonorum possessiones posita fuerat, et in suo vigore servavimus et altiore loco, id est sexto, eam posuimus, decima veteri bonorum possessione, quae erat unde cognati manumissoris, propter causas enarratas merito sublata: ut sex tantummodo bonorum possessiones ordinariae permaneant suo vigore pollentes. 8 (7). Septima eas secuta, quam optima ratione praetores introduxerunt. novissime enim promittitur edicto his etiam bonorum possessio quibus ut detur lege vel senatus consulto vel constitutione comprehensum est, quam neque bonorum possessionibus quae ab intestato veniunt, neque eis quae ex testamento sunt, praetor stabili iure connumeravit, sed quasi ultimum et extraordinarium auxilium, prout res exigit, accommodavit scilicet his qui ex legibus, senatus consultis, constitutionibus principum ex novo iure vel ex testamento vel ab intestato veniunt. 9 (8). Cum igitur plures species successionum praetor introduxisset easque per ordinem disposuisset et in unaquaque specie successionis saepe plures extent dispari gradu personae : ne actiones creditorum differrentur, sed haberent quos convenirent, et ne facile in possessionem bonorum defuncti mitterentur et eo modo sibi consulerent, ideo petendae bonorum possessioni certum tempus praefinivit. (9). liberis itaque et parentibus tam naturalibus quam adoptivis in petenda bonorum possessione anni spatium, ceteris centum dierum dedit. 10 (5). Et si intra hoc tempus aliquis bonorum possessionem non petierit, eiusdem gradus personis adcrescit: vel si nemo ex eo sit, deinceps ceteris proinde bonorum possessionem ex successorio edicto pollicetur ac si is qui praecedebat ex eo numero non esset. si quis itaque delatam sibi bonorum possessionem repudiaverit, non quousque tempus bonorum possessioni praefinitum excesserit, expectatur, sed statim ceteri ex eodem edicto admittuntur. 11 (6). In petenda autem bonorum possessione dies utiles singuli considerantur. 12 (7). Sed bene anteriores principes et huic causae providerunt, ne quis pro petendo bonorum possessiones curet, sed, quocumque modo si admittentis eam indicium intra statuta tamen tempora ostenderit, plenum habeat earum beneficium. TIT. 10. DE ADQUISITIONE PER ADROGATIONEM. Est et alterius generis per universitatem successio, quae neque lege duodecim tabularum neque praetoris edicto, sed eo iure quod consensu receptum est, introducta est. 1. Ecce enim cum paterfamilias sese in adrogationem dat, omnes res eius corporales et incorporales quaeque ei debitae sunt adrogatori ante quidem pleno iure adquirebantur. exceptis his quae per capitis deminutionem pereunt, quales sunt operarum obligationes et ius adgnationis. usus etenim et usus fructus, licet his antea connumerabantur, attamen capitis deminutione minima eos tolli nostra prohibuit constitutio. 2. Nunc autem nos eandem adquisitionem, quae per adrogationem fiebat, coartavimus ad similitudinem naturalium parentum: nihil etenim aliud nisi tantummodo usus fructus tam naturalibus patribus quam adoptivis per filiosfamilias adquiritur in his rebus quae extrinsecus filiis obveniunt, dominio eis integro servato: mortuo autem filio adrogato in adoptiva familia etiam dominium eius adrogatorem transit, nisi supersint aliae personae quae ex nostra constitutione patrem in his quae adquiri non possunt antecedunt. 3. Sed ex diverso pro eo, quod is debuit qui se in adoptionem dedit, ipso quidem iure adrogator non tenetur, sed nomine filii convenietur et, si noluerit eum defendere, permittitur creditoribus per competentes nostros magistratus bona, quae eius cum usu fructu futura fuissent, si se alieno iuri non subiecisset, possidere et legitimo modo ea disponere. TIT. 11. DE EO CUI LIBERTATIS CAUSA BONA ADDICUNTUR. Accessit novus casus successionis ex constitutione divi Marci. nam si hi qui libertatem acceperunt a domino in testamento, ex quo non aditur hereditas, velint bona sibi addici libertatium conservandarum causa, audiuntur. et ita rescripto divi Marci ad Popilium Rufum continetur. 1. Verba rescripti ita se habent : ‘ Si Virginio Valenti, qui testamento suo libertatem quibusdam adscripsit, nemine successore ab intestato existente, in ea causa bona esse coeperunt ut veniri debeant: is cuius de ea re notio est aditus rationem desiderii tui habebit, ut libertatium tam earum quae directo, quam earum quae per speciem fideicommissi relictae sunt, tuendarum gratia addicantur tibi, si idonee creditoribus caveris de solido quod cuique debetur solvendo. et hi quidem quibus directa libertas data est perinde liberi erunt ac si hereditas adita esset : hi autem quos heres rogatus est manumittere a te libertatem consequantur : nisi si non alia condicione velis bona tibi addici quam ut etiam qui directo libertatem acceperunt tui liberti fiant; nam huic etiam voluntati tuae, si ii de quorum statu agitur consentiant, auctoritatem nostram accommodamus. et ne huius rescriptionis nostrae emolumentum alia ratione irritum fiat, si fiscus bona agnoscere voluerit, et hi qui rebus nostris attendunt scient, commodo pecuniario praeferendam libertatis causam, et ita bona cogenda ut libertas his salva sit qui eam adipisci potuerunt si hereditas ex testamento adita esset. ’ 2. Hoc rescripto subventum est et libertatibus et defunctis, ne bona eorum a creditoribus possideantur et veneant. certe si fuerint ex hac causa bona addicta, cessat bonorum venditio; extitit enim defuncti defensor, et quidem idoneus, qui de solido creditoribus cavet. 3. Inprimis hoc rescriptum totiens locum habet, quotiens testamento libertates datae sunt. quid ergo, si quis intestatus decedens codicillis libertates dederit neque adita sit ab intestato hereditas? favor constitutionis debet locum habere. certe si testatus decedat et codicillis dederit libertatem, competere eam nemini dubium est. 4. Tunc constitutioni locum esse verba ostendunt, cum nemo successor ab intestato existat. ergo quamdiu incertum sit, utrum existat an non, cessabit constitutio: si certum esse coeperit neminem extare, tunc erit constitutioni locus. 5. Si is, qui in integrum restitui potest, abstinuit se ab hereditate, an, quamvis potest in integrum restitui, potest admitti constitutio? et debet addictio bonorum fieri. quid ergo, si post addictionem libertatum conservandarum causa factam in integrum sit restitutus? utique non erit dicendum revocari libertates quae semel competierunt. 6. Haec constitutio libertatum tuendarum causa introducta est: ergo si libertates nullae sint datae, cessat constitutio. quid ergo, si vivus dedit libertates vel mortis causa et, ne de hoc quaeratur, utrum in fraudem creditorum an non factum sit, idcirco velint addici sibi bona, an audiendi sunt? et magis est, ut audiri debeant, etsi deficiant verba constitutionis. 7. Sed cum multas divisiones eiusmodi constitutioni deesse perspeximus, lata est a nobis plenissima constitutio, in quam multae species collatae sunt, quibus ius huiusmodi successionis plenissimum est effectum: quas ex ipsa lectione constitutionis potest quis cognoscere. TIT. 12. DE SUCCESSIONIBUS SUBLATIS,QUAE FIEBANT PER BONORUM VENDITIONEM ET EX SENATUS CONSULTO CLAUDIANO. Erant ante praedictam successionem olim et aliae per universitatem successiones. qualis fuerat bonorum emptio quae de bonis debitoris vendendis per multas ambages fuerat introducta, et tunc locum habebat quando iudicia ordinaria in usu fuerunt: sed cum extraordinariis iudiciis posteritas usa est, ideo cum ipsis ordinariis iudiciis etiam bonorum venditiones exspiraverunt et tantummodo creditoribus datur officio iudicis bona possidere et, prout eis utile visum fuerit, ea disponere, quod ex latioribus digestorum libris perfectius apparebit. 1. Erat et ex senatus consulto Claudiano miserabilis per universitatem adquisitio, cum libera mulier servili amore bacchata ipsam libertatem per senatus consultum amittebat et cum libertate substantiam: quod indignum nostris temporibus esse existimantes, et a nostra civitate deleri et non inseri nostris digestis concessimus. TIT. 13. DE OBLIGATIONIBUS. Nunc transeamus ad obligationes. obligatio est iuris vinculum, quo necessitate adstringimur alicuius solvendae rei, secundum nostrae civitatis iura. 1. Omnium autem obligationum summa divisio in duo genera deducitur : namque aut civiles sunt aut praetoriae. civiles sunt, quae aut legibus constitutae aut certe iure civili comprobatae sunt. praetoriae sunt, quas praetor ex sua iurisdictione constituit, quae etiam honorariae vocantur. 2. Sequens divisio in quattuor species deducitur: aut enim ex contractu sunt aut quasi ex contractu aut ex maleficio aut quasi ex maleficio. prius est, ut de his quae ex contractu sunt dispiciamus. harum aeque quattuor species sunt : aut enim re contrahuntur aut verbis aut litteris aut consensu. de quibus singulis dispiciamus. TIT. 14. QUIBUS MODIS RE CONTRAHITUR OBLIGATIO. Re contrahitur obligatio veluti mutui datione. mutui autem obligatio in his rebus consistit quae pondere, numero mensurave constant, veluti vino, oleo, frumento, pecunia numerata, aere, argento, auro, quas res aut numerando aut metiendo aut adpendendo in hoc damus ut accipientium fiant, et quandoque nobis non eaedem res, sed aliae eiusdem naturae et qualitatis reddantur. unde etiam mutuum appellatum sit, quia ita a me tibi datur, ut ex meo tuum fiat. ex eo contractu nascitur actio quae vocatur condictio. 1. Is quoque, qui non debitum accepit ab eo qui per errorem solvit, re obligatur: daturque agenti contra eum propter repetitionem condicticia actio; nam proinde ei condici potest ‘ si paret eum dare oportere ’ ac si mutuum accepisset. unde pupillus, si ei sine tutoris auctoritate non debitum per errorem datum est, non tenetur indebiti condictione, non magis quam mutui datione. sed haec species obligationis non videtur ex contractu consistere, cum is qui solvendi animo dat magis distrahere voluit negotium quam contrahere. 2. Item is cui res aliqua utenda datur, id est commodatur, re obligatur et tenetur commodati actione. sed is ab eo qui mutuum accepit longe distat: namque non ita res datur ut eius fiat, et ob id de ea re ipsa restituenda tenetur. et is quidem qui mutuum accepit, si quolibet fortuito casu quod accepit amiserit, veluti incendio, ruina, naufragio aut latronum hostiumve incursu, nihilo minus obligatus permanet. at is qui utendum accepit sane quidem exactam diligentiam custodiendae rei praestare iubetur, nec sufficit ei tantam diligentiam adhibuisse quantam suis rebus adhibere solitus est, si modo alius diligentior poterit eam rem custodire: sed propter maiorem vim maioresve casus non tenetur, si modo non huius culpa is casus intervenerit: alioquin si id quod tibi commodatum est peregre ferre tecum malueris, et vel incursu hostium praedonumve vel naufragio amiseris, dubium non est quin de restituenda ea re tenearis. commodata autem res tunc proprie intellegitur, si nulla mercede accepta vel constituta res tibi utenda data est. alioquin mercede interveniente locatus tibi usus rei videtur: gratuitum enim debet esse commodatum. 3. Praeterea et is, apud quem res aliqua deponitur, re obligatur et actione depositi, qui et ipse de ea re quam accepit restituenda tenetur. sed is ex eo solo tenetur, si quid dolo commiserit, culpae autem nomine, id est desidiae atque neglegentiae, non tenetur: itaque securus est qui parum diligenter custoditam rem furto amisit, quia, qui neglegenti amico rem custodiendam tradidit, suae facilitati id imputare debet. 4. Creditor quoque qui pignus accepit re obligatur, qui et ipse de ea ipsa re quam accepit restituenda tenetur actione pigneraticia. sed quia pignus utriusque gratia datur, et debitoris, quo magis ei pecunia crederetur, et creditoris, quo magis ei in tuto sit creditum, placuit sufficere, quod ad eam rem custodiendam exactam diligentiam adhiberet: quam si praestiterit et aliquo fortuito casu rem amiserit, securum esse nec impediri creditum petere. TIT. 15. DE VERBORUM OBLIGATIONE. Verbis obligatio contrahitur ex interrogatione et responsione, cum quid dari fierive nobis stipulamur. ex qua duae proficiscuntur actiones, tam condictio, si certa sit stipulatio, quam ex stipulatu, si incerta. quae hoc nomine inde utitur, quia stipulum apud veteres firmum appellabatur, forte a stipite descendens. 1. In hac re olim talia verba tradita fuerunt: spondes? spondeo, promittis? promitto, fidepromittis? fidepromitto, fideiubes? fideiubeo, dabis? dabo, facies? faciam. utrum autem Latina an Graeca vel qua alia lingua stipulatio concipiatur, nihil interest, scilicet si uterque stipulantium intellectum huius linguae habeat: nec necesse est eadem lingua utrumque uti, sed sufficit congruenter ad interrogatum respondere: quin etiam duo Graeci Latina lingua obligationem contrahere possunt. sed haec sollemnia verba olim quidem in usu fuerunt: postea autem Leoniana constitutio lata est, quae, sollemnitate verborum sublata, sensum et consonantem intellectum ab utraque parte solum desiderat, licet quibuscumque verbis expressus est. 2. Omnis stipulatio aut pure aut in diem aut sub condicione fit. pure veluti ‘ quinque aureos dare spondes? ’ idque confestim peti potest. in diem, cum adiecto die, quo pecunia solvatur, stipulatio fit: veluti ‘ decem aureos primis kalendis Martiis dare spondes? ’ id autem, quod in diem stipulamur, statim quidem debetur, sed peti prius quam dies veniat non potest: ac ne eo quidem ipso die in quem stipulatio facta est peti potest, quia totus ille dies arbitrio solventis tribui debet. neque enim certum est eo die in quem promissum est datum non esse, priusquam is praetereat. 3. At si ita stipuleris ‘ decem aureos annuos quoad vivam dare spondes? ’, et pure facta obligatio intellegitur et perpetuatur, quia ad tempus deberi non potest. sed heres petendo pacti exceptione submovebitur. 4. Sub condicione stipulatio fit, cum in aliquem casum differtur obligatio, ut, si aliquid factum fuerit aut non fuerit, stipulatio committatur, veluti ‘ si Titius consul factus fuerit, quinque aureos dare spondes? ’ si quis ita stipuletur ‘ si in Capitolium non ascendero, dare spondes? ’ perinde erit, ac si stipulatus esset cum morietur dari sibi. ex condicionali stipulatione tantum spes est debitum iri, eamque ipsam spem transmittimus, si, priusquam condicio existat, mors nobis contigerit. 5. Loca etiam inseri stipulationi solent, veluti ‘ Carthagine dare spondes? ’ quae stipulatio licet pure fieri videatur, tamen re ipsa habet tempus iniectum, quo promissor utatur ad pecuniam Carthagine dandam. et ideo si quis ita Romae stipuletur ‘ hodie Carthagine dare spondes? ’ inutilis erit stipulatio, cum impossibilis sit repromissio. 6. Condiciones, quae ad praeteritum vel ad praesens tempus referuntur, aut statim infirmant obligationem aut omnino non differunt: veluti ‘ si Titius consul fuit ’ vel ‘ si Maevius vivit, dare spondes? ’ nam si ea ita non sunt, nihil valet stipulatio: sin autem ita se habent, statim valent. quae enim per rerum naturam certa sunt non morantur obligationem, licet apud nos incerta sint. 7. Non solum res in stipulatum deduci possunt, sed etiam facta: ut si stipulemur fieri aliquid vel non fieri. et in huiusmodi stipulationibus optimum erit poenam subicere, ne quantitas stipulationis in incerto sit ac necesse sit actori probare, quid eius intersit. itaque si quis ut fiat aliquid stipuletur, ita adici poena debet: ‘ si ita factum non erit, tum poenae nomine decem aureos dare spondes? ’ sed si quaedam fieri, quaedam non fieri una eademque conceptione stipuletur, clausula erit huiusmodi adicienda: ‘ si adversus ea factum erit sive quid ita factum non erit, tunc poenae nomine decem aureos dare spondes? ’ TIT. 16. DE DUOBUS REIS STIPULANDI ET PROMITTENDI. Et stipulandi et promittendi duo pluresve rei fieri possunt. stipulandi ita si post omnium interrogationem promissor respondeat ‘ spondeo. ’ ut puta cum duobus separatim stipulantibus ita promissor respondeat ‘ utrique vestrum dare spondeo ’: nam si prius Titio spoponderit, deinde alio interrogante spondeat, alia atque alia erit obligatio nec creduntur duo rei stipulandi esse. duo pluresve rei promittendi ita fiunt:‘ Maevi, quinque aureos dare spondes? Sei, eosdem quinque aureos dare spondes? ’ respondeant singuli separatim ‘ spondeo ’. 1. Ex huiusmodi obligationibus et stipulantibus solidum singulis debetur et promittentes singuli in solidum tenentur. in utraque tamen obligatione una res vertitur: et vel alter debitum accipiendo vel alter solvendo omnium perimit obligationem et omnes liberat. 2. Ex duobus reis promittendi alius pure, alius in diem vel sub condicione obligari potest: nec impedimento erit dies aut condicio, quo minus ab eo qui pure obligatus est petatur. TIT. 17. DE STIPULATIONE SERVORUM. Servus ex persona domini ius stipulandi habet. sed hereditas in plerisque personae defuncti vicem sustinet: ideoque quod servus hereditarius ante aditam hereditatem stipulatur adquirit hereditati, ac per hoc etiam heredi postea facto adquiritur. 1. Sive autem domino sive sibi sive conservo suo sive impersonaliter servus stipuletur, domino adquirit. idem iuris est et in liberis qui in potestate patris sunt, ex quibus causis adquirere possunt. 2. Sed cum factum in stipulatione continebitur, omnimodo persona stipulantis continetur, veluti si servus stipuletur, ut sibi ire agere liceat: ipse enim tantum prohiberi non debet, non etiam dominus eius. 3. Servus communis stipulando unicuique dominorum pro portione dominii adquirit, nisi si unius eorum iussu aut nominatim cui eorum stipulatus est: tunc enim soli ei adquiritur. quod servus communis stipulatur, si alteri ex dominis adquiri non potest, solidum alteri adquiritur, veluti si res quam dari stipulatus est unius domini sit. TIT. 18. DE DIVISIONE STIPULATIONUM. Stipulationum aliae iudiciales sunt, aliae praetoriae, aliae conventionales, aliae communes tam praetoriae quam iudiciales. 1. Iudiciales sunt dumtaxat, quae a mero iudicis officio proficiscuntur : veluti de dolo cautio vel de persequendo servo qui in fuga est, restituendove pretio. 2. Praetoriae, quae a mero praetoris officio proficiscuntur, veluti damni infecti vel legatorum. praetorias autem stipulationes sic exaudiri oportet ut in his contineantur etiam aediliciae : nam et hae ab iurisdictione veniunt. 3. Conventionales sunt, quae ex conventione utriusque partis concipiuntur, hoc est neque iussu iudicis neque iussu praetoris, sed ex conventione contrahentium. quaram totidem genera sunt, quot (paene dixerim) rerum contrahendarum. 4. Communes sunt stipulationes veluti rem salvam fore pupilli: nam et praetor iubet rem salvam fore pupillo caveri et interdum iudex, si aliter expediri haec res non potest: vel de rato stipulatio. TIT. 19. DE INUTILIBUS STIPULATIONIBUS. Omnis res, quae dominio nostro subicitur, in stipulationem deduci potest, sive illa mobilis sive soli sit. 1. At si quis rem, quae in rerum natura non est aut esse non potest, dari stipulatus fuerit, veluti Stichum, qui mortuus sit, quem vivere credebat, aut hippocentaurum, qui esse non possit, inutilis erit stipulatio. 2. Idem iuris est, si rem sacram aut religiosam, quam humani iuris esse credebat, vel publicam, quae usibus populi perpetuo eita sit, ut forum vel theatrum, vel liberum hominem, quem servum esse credebat, vel rem cuius commercium non habuit, vel rem suam, dari quis stipuletur. nec in pendenti erit stipulatio ob id quod publica res in privatum deduci et ex libero servus fieri potest et commercium adipisci stipulator potest et res stipulatoris esse desinere potest : sed protinus inutilis est. item contra, licet initio utiliter res in stipulatum deducta sit, si postea in earum qua causa de quibus supra dictum est sine facto promissoris devenerit, extinguitur stipulatio. ac ne statim ab initio talis stipulatio valebit ‘ Lucium Titium cum servus erit dare spondes? ’ et similia: quia natura sui dominio nostro exempta in obligationem deduci nullo modo possunt. 3. Si quis alium daturum facturumve quid spoponderit, non obligabitur, veluti si spondeat Titium quinque aureos daturum. quodsi effecturum se ut Titius daret spoponderit, obligatur. 4. Si quis alii, quam cuius iuri subiectus sit, stipuletur, nihil agit. plane solutio etiam in extranei personam conferri potest (veluti si quis ita stipuletur ‘ mihi aut Seio dare spondes? ’), ut obligatio quidem stipulatori adquiratur, solvi tamen Seio etiam invito eo recte possit, ut liberatio ipso iure contingat, sed ille adversus Seium habeat mandati actionem. quodsi quis sibi et alii, cuius iuri subiectus non sit, decem dari aureos stipulatus est, valebit quidem stipulatio: sed utrum totum debetur quod in stipulationem deductum est, an vero pars dimidia, dubitatum est: sed placet, non plus quam partem dimidiam ei adquiri. ei, qui tuo iuri subiectus est, si stipulatus sis, tibi adquiris, quia vox tua tamquam filii sit, sicuti filii vox tamquam tua intellegitur in his rebus quae tibi adquiri possunt. 5. Praeterea inutilis est stipulatio, si quis ad ea quae interrogatus erit non responderit, veluti si decem aureos a te dari stipuletur, tu quinque promittas, vel contra: aut si ille pure stipuletur, tu sub condicione promittas, vel contra, si modo scilicet id exprimas, id est si cui sub condicione vel in diem stipulanti tu respondeas: ‘ praesenti die spondeo ’. nam si hoc solum respondeas: ‘ promitto ’, breviter videris in eandem diem aut condicionem spopondisse: nec enim necesse est in respondendo eadem omnia repeti quae stipulator expresserit. 6. Item inutilis est stipulatio, si ab eo stipuleris, qui iuri tuo subiectus est, vel si is a te stipuletur. sed servus quidem non solum domino suo obligari non potest, sed ne alii quidem ulli: filii vero familias aliis obligari possunt. 7. Mutum neque stipulari neque promittere posse palam est. quod et in surdo receptum est: quia et is qui stipulatur verba promittentis, et is qui promittit verba stipulantis audire debet. unde apparet, non de eo nos loqui qui tardius exaudit, sed de eo qui omnino non exaudit. 8. Furiosus nullum negotium gerere potest, quia non intellegit quid agit. 9. Pupillus omne negotium recte gerit: ut tamen, sicubi tutoris auctoritas necessaria sit, adhibeatur tutor, veluti si ipse obligetur: nam alium sibi obligare etiam sine tutoris auctoritate potest. 10. Sed quod diximus de pupillis, utique de his verum est, qui iam aliquem intellectum habent: nam infans et qui infanti proximus est non multum a furioso distant, quia huius aetatis pupilli nullum intellectum habent: sed in proximis infanti propter utilitatem eorum benignior iuris interpretatio facta est, ut idem iuris habeant, quod pubertati proximi. sed qui in parentis potestate est impubes nec auctore quidem patre obligatur. 11. Si impossibilis condicio obligationibus adiciatur, nihil valet stipulatio. impossibilis autem condicio habetur, cui natura impedimento est quo minus existat, veluti si quis ita dixerit : ‘ si digito caelum attigero, dare spondes? ’ at si ita stipuletur, ‘ si digito caelum non attigero, dare spondes? ’ pure facta obligatio intellegitur ideoque statim petere potest. 12. Item verborum obligatio inter absentes concepta inutilis est. sed cum hoc materiam litium contentiosis hominibus praestabat, forte post tempus tales allegationes opponentibus et non praesentes esse vel se vel adversarios suos contendentibus: ideo nostra constitutio propter celeritatem dirimendarum litium introducta est, quam ad Caesarienses advocatos scripsimus, per quam disposuimus, tales scripturas quae praesto esse partes indicant omnimodo esse credendas, nisi ipse qui talibus utitur improbis allegationibus manifestissimis probationibus vel per scripturam vel per testes idoneos approbaverit, in ipso toto die quo conficiebatur instrumentum sese vel adversarium suum in aliis locis esse. 13. Post mortem suam dari sibi nemo stipulari poterat, non magis quam post eius mortem a quo stipulabatur. ac ne is qui in alicuius potestate est post mortem eius stipulari poterat, quia patris vel domini voce loqui videtur. sed et si quis ita stipuletur, ‘ pridie quam moriar ’ vel ‘ pridie quam morieris dari? ’ inutilis erat stipulatio. sed cum, ut iam dictum est, ex consensu contrahentium stipulationes valent, placuit nobis etiam in hunc iuris articulum necessariam inducere emendationem, ut, sive post mortem sive pridie quam morietur stipulator sive promissor, stipulatio concepta est, valeat stipulatio. 14. Item si quis ita stipulatus erat: ‘ si navis ex Asia venerit, hodie dare spondes? ’ inutilis erat stipulatio, quia praepostere concepta est. sed cum Leo inclytae recordationis in dotibus eandem stipulationem, quae praepostera nuncupatur non esse reiciendam existimavit, nobis placuit et huic perfectum robur accommodare, ut non solum in dotibus, sed etiam in omnibus valeat huiusmodi conceptio stipulationis. 15. Ita autem concepta stipulatio, veluti si Titius dicat ‘ cum moriar, dare spondes? ’ vel ‘ cum morieris ’, et apud veteres utilis erat et nunc valet. 16. Item post mortem alterius recte stipulamur. 17. Si scriptum fuerit in instrumento promisisse aliquem, perinde habetur, atque si interrogatione praecedente responsum sit. 18. Quotiens plures res una stipulatione comprehenduntur, si quidem promissor simpliciter respondeat ‘ dare spondeo ’, propter omnes tenetur: si vero unam ex his vel quasdam daturum se spoponderit, obligatio in his pro quibos spoponderit contrahitur. ex pluribus enim stipulationibus una vel quaedam videntur esse perfectae: singulas enim res stipulari et ad singulas respondere debemus. 19. Alteri stipulari, ut supra dictum est, nemo potest: inventae sunt enim huiusmodi obligationes ad hoc, ut unusquisque sibi adquirat quod sua interest: ceterum si alii detur, nihil interest stipulatoris. plane si quis velit hoc facere, poenam stipulari conveniet, ut, nisi ita factum sit, ut comprehensum esset, committetur poenae stipulatio etiam ei cuius nihil interest: poenam enim cum stipulatur quis, non illud inspicitur, quid intersit eius, sed quae sit quantitas in condicione stipulationis. ergo si quis stipuletur Titio dari, nihil agit, sed si addiderit de poena ‘nisi dederis, tot aureos dare spondes? ’ tunc committitur stipulatio. 20. Sed si quis stipuletur alii, cum eius interesset, placuit stipulationem valere. nam si is qui pupilli tutelam administrare coeperat, cessit administratione contutori suo et stipulatus est, rem pupilli salvam fore, quoniam interest stipulatoris fieri quod stipulatus est, cum obligatus futurus esset pupillo si male res gesserit, tenet obligatio. ergo et si quis procuratori suo dari stipulatus sit, stipulatio vires habebit. et si creditori suo, quod sua interest, ne forte vel poena committatur, vel praedia distrahantur quae pignori data erant, valet stipulatio. 21. Versa vice qui alium facturum promisit, videtur in ea esse causa, ut non teneatur, nisi poenam ipse promiserit. 22. Item nemo rem suam futuram in eum casum quo sua fit utiliter stipulatur. 23. Si de alia re stipulator senserit, de alia promissor, perinde nulla contrahitur obligatio ac si ad interrogatum responsum non esset, veluti si hominem Stichum a te stipulatus quis fuerit, tu de Pamphilo senseris, quem Stichum vocari credideris. 24. Quod turpi ex causa promissum est veluti si quis homicidium vel sacrilegium se facturum promittat, non valet. 25. Cum quis sub aliqua condicione fuerit stipulatus, licet ante condicionem decesserit, postea existente condicione heres eius agere potest. idem est et a promissoris parte. 26. Qui hoc anno aut hoc mense dari stipulatus sit, nisi omnibus partibus praeteritis anni vel mensis non recte petet. 27. Si fundum dari stipuleris vel hominem, non poteris continuo agere, nisi tantum spatii praeterierit, quo traditio fieri possit. TIT. 20. DE FIDEIUSSORIBUS. Pro eo qui promittit solent alii obligari, qui fideiussores appellantur, quos homines accipere solent dum curant ut diligentius sibi cautum sit. 1. In omnibus autem obligationibus adsumi possunt, id est sive re sive verbis sive litteris sive consensu contractae fuerint. ac ne illud quidem interest, utrum civilis an naturalis sit obligatio cui adiciatur fideiussor, adeo quidem ut pro servo quoque obligetur, sive extraneus sit qui fideiussorem a servo accipiat, sive ipse dominus in id quod sibi naturaliter debetur. 2. Fideiussor non tantum ipse obligatur, sed etiam heredem obligatum relinquit. 3. Fideiussor et praecedere obligationem et sequi potest. 4. Si plures sint fideiussores, quotquot erunt numero, singuli in solidum tenentur. itaque liberum est creditori, a quo velit solidum petere. sed ex epistula divi Hadriani compellitur creditor a singulis qui modo solvendo sint litis contestatae tempore partes petere. ideoque si quis ex fideiussoribus eo tempore solvendo non sit, hoc ceteros onerat. sed et si ab umo fideiussore creditor totum consecutus fuerit, huius solius detrimentum erit, si is pro quo fideiussit solvendo non sit : et sibi imputare debet, cum potuerit adiuvari ex epistula divi Hadriani, et desiderare ut pro parte in se detur actio. 5. Fideiussores ita obligari non possunt, ut plus debeant, quam debet is pro quo obligantur: nam eorum obligatio accessio est principalis obligationis nec plus in accessione esse potest quam in principali re. at ex diverso, ut minus debeant, obligari possunt. itaque si reus decem aureos promiserit, fideiussor in quinque recta obligatur: contra vero non potest obligari. item si ille pure promiserit, fideiussor sub condicione promittere potest: contra vero non potest. non solum enim in quantitate, sed etiam in tempore minus et plus intellegitur. plus est enim statim aliquid dare, minus est post tempus dare. 6. Si quid autem fideiussor pro reo solverit, eius reciperandi causa habet cum eo mandati indicium. 7. Graece fideiussor plerumque ita accipitur: id est: mea fide iubeo dico volo sive : sed et si dixerit, pro eo erit, ac si dixerit 8. In stipulationibus fideiussorum sciendum est generaliter hoc accipi, ut, quodcumque scriptum sit quasi actum, videatur etiam actum: ideoque constat, si quis se scripserit fideiussisse, videri omnia sollemniter acta. TIT. 21. DE LITTERARUM OBLIGATIONE. Olim scriptura fiebat obligatio, quae nominibus fieri dicebatur, quae nomina hodie non sunt in usu. Plane si quis debere se scripserit quod numeratum ei non est, de pecunia minime numerata post multum temporis exceptionem opponere non potest : hoc enim saepissime constitutum est. sic fit ut et hodie, dum queri non potest. scriptura obligetur: et ex ea nascitur condictio, cessante scilicet verborum obligatione. multum autem tempus m hac exceptione antea quidem ex principalibus constitutionibus usque ad quinquennium procedebat : sed ne creditores diutius possint suis pecuniis forsitan defraudari, per constitutionem nostram tempus coartatum est, ut ultra biennii metas huiusmodi exceptio minime extendatur. TIT. 22. DE CONSENSU OBLIGATIONE. Consensu fiunt obligationes in emptionibus venditionibus, locationibus conductionibus, societatibus, mandatis. 1. Ideo autem istis modis consensu dicitur obligatio contrahi, quia neque scriptura neque praesentia omnimodo opus est, ac ne dari quidquam necesse est, ut substantiam capiat obligatio, sed sufficit eos qui negotium gerunt consentire. 2. Unde imter absentes quoque talia negotia contrahuntur, veluti per epistulam aut per nuntium. 3. Item in his contractibus alter alteri obligatur in id, quod alterum alteri ex bono et aequo praestare oportet, cum alioquin in verborum obligationibus alius stipuletur, alius promittat. TIT. 23. DE EMPTIONE ET VENDITIONE. Emptio et venditio contrahitur, simulatque de pretio convenerit, quamvis nondum pretium numeratum sit ac ne arra quidem data fuerit. nam quod arrae nomine datur argumentum est emptionis et venditionis contractae. sed haec quidem de emptionibus et venditionibus quae sine scriptura consistunt obtinere oportet: nam nihil a nobis in huiusmodi venditionibus innovatum est. in his autem quae scriptura conficiuntur non aliter perfectam esse emptionem et venditionem constituimus, nisi et instrumenta emptionis fuerint conscripta vel manu propria contrahentium, vel ab alio quidem scripta, a contrahente autem subscripta et, si per tabellionem fiunt, nisi et completiones acceperint et fuerint partibus absoluta. donec enim aliquid ex his deest, et poenitentiae locus est et potest emptor vel venditor sine poena recedere ab emptione. ita tamen impune recedere eis concedimus nisi iam arrarum nomine aliquid fuerit datum: hoc etenim subsecuto, sive in scriptis sive sine scriptis venditio celebrata est, is qui recusat adimplere contractum, si quidem emptor est, perdit quod dedit, si vero venditor, duplum restituere compellitur, licet nihil super arris expressum est. 1. Pretium autem constitui oportet: nam nulla emptio sine pretio esse potest. (1). sed et certum pretium esse debet. alioquin si ita inter aliquos convenerit, ut, quanti Titius rem aestimaverit, tanti sit empta: inter veteres satis abundeque hoc dubitabatur, sive constat venditio sive non. sed nostra decisio ita hoc constituit, ut, quotiens sic composita sit venditio ‘ quanti ille aestimaverit ’, sub hac condicione staret contractus, ut, si quidem ipse qui nominatus est pretium definierit, omnimodo secundum eius aestimationem et pretium persolvatur et res tradatur, ut venditio ad effectum perducatur, emptore quidem ex empto actione, venditore autem ex vendito agente. sin autem ille qui nominatus est vel noluerit vel non potuerit pretiam definire, tunc pro nihilo esse venditionem, quasi nullo pretio statuto. quod ius cum in venditionibus nobis placuit, non est absurdum et in locationibus et conductionibus trahere. 2. Item pretium in numerata pecunia consistere debet. nam in ceteris rebus an pretium esse possit, veluti homo aut fundus aut toga alterius rei pretium esse possit, valde quaerebatur. Sabinus et Cassius etiam in alia re putant posse pretium consistere: unde illud est quod vulgo dicebatur, per permutationem rerum emptionem et venditionem contrahi, eamque speciem emptionis venditionisque vetustissimam esse: argumentoque utebantur Graeco poeta Homero, qui aliqua parte exercitum Achivorum vinum sibi comparasse ait permutatis quibusdam rebus, his verbis : id est: inde vinum comparabant comantes Achivi, alii aere, alii splendido ferro, alii pellibus, alii, ipsi bobus, alii mancipiis. Diversae scholae auctores contra sentiebant, aliudque esse existimabant permutationem rerum, aliud emptionem et venditionem. alioquin non posse rem expediri, permutatis rebus, quae videatur res venisse et quae pretii nomine data esse: nam utramque videri et venisse et pretii nomine datam esse, rationem non pati. sed Proculi sententia, dicentis permutationem propriam esse speciem contractus a venditione separatam, merito praevaluit, cum et ipse aliis Homericis versibus adiuvatur et validioribus rationibus argumentatur. quod et anteriores divi principes admiserunt et in nostris digestis latius significatur. 3. Cum autem emptio et venditio contracta sit (quod effici diximus, simulatque de pretio convenerit, cum sine scriptura res agitur), periculum rei venditae statim ad emptorem pertinet, tametsi adhuc ea res emptori tradita non sit. itaque si homo mortuus sit vel aliqua parte corporis laesus fuerit, aut aedes totae aut aliqua ex parte incendio consumptae fuerint, aut fundus vi fluminis totus vel aliqua ex parte ablatus sit, sive etiam inundatione aquae aut arboribus turbine deiectis longe minor aut deterior esse coeperit, emptoris damnum est, cui necesse est, licet rem non fuerit nactus, pretium solvere. quidquid enim sine dolo et culpa venditoris accidit, in eo venditor securus est. sed et si post emptionem fundo aliquid per alluvionem accessit, ad emptoris commodum pertinet: nam et commodum eius esse debet cuius periculum est. 3a. Quod si fugerit homo qui veniit aut subreptus fuerit, ita ut neque dolus neque culpa venditoris interveniat, animadvertendum erit, an custodiam eius usque ad traditionem venditor susceperit. sane enim, si susceperit, ad ipsius periculum is casus pertinet: si non susceperit, securus erit. idem et in ceteris animalibus ceterisque rebus intellegimus. utique tamen vindicationem rei et condictionem exhibere debebit emptori, quia sane, qui rem nondum emptori tradidit adhuc ipse dominus est. idem est etiam de furti et de damni iniuriae actione. 4. Emptio tam sub condicione quam pure contrahi potest. sub condicione veluti ‘ si Stichus intra certum diem tibi placuerit, erit tibi emptus aureis tot ’. 5. Loca sacra vel religiosa, item publica, veluti forum basilicam, frustra quis sciens emit, quas tamen si pro privatis vel profanis deceptus a venditore emerit, habebit actionem ex empto, quod non habere ei liceat, ut consequatur, quod sua interest deceptum eum non esse. idem iuris est, si hominem liberum pro servo emerit. TIT. 24. DE LOCATIONE ET CONDUCTIONE. Locatio et conductio proxima est emptioni et venditioni iisdemque iuris regulis consistit. nam ut emptio et venditio ita contrahitur si de pretio convenerit, sic etiam locatio et conductio ita contrahi intellegitur si merces constituta sit. et competit locatori quidem locati actio, conductori vero conducti. 1. Et quae supra diximus, si alieno arbitrio pretium permissum fuerit, eadem et de locatione et conductione dicta esse intellegamus, si alieno arbitrio merces permissa fuerit. qua de causa si fulloni polienda curandave aut sarcinatori sarcienda vestimenta quis dederit nulla statim mercede constituta, sed postea tantum daturus quantum inter eos convenerit, non proprie locatio et conductio contrahi intellegitur, sed eo nomine praescriptis verbis actio datur. 2. Praeterea sicut vulgo quaerebatur, an permutatis rebus emptio et venditio contrahitur: ita quaeri solebat de locatione et conductione, si forte rem aliquam tibi utendam sive fruendam quis dederit et invicem a te aliam utendam sive fruendam acceperit. et placuit, non esse locationem et conductionem, sed proprium genus esse contractus. veluti si, cum unum quis bovem haberet et vicinus eius unum, placuerit inter eos, ut per denos dies invicem boves commodarent, ut opus facerent, et apud alterum bos periit: neque locati vel conducti neque commodati competit actio, quia non fuit gratuitum commodatum, verum praescriptis verbis agendum est. 3. Adeo autem familiaritatem aliquam inter se habere videntur emptio et venditio, item locatio et conductio, ut in quibusdam causis quaeri soleat, utrum emptio et venditio contrahatur, an locatio et conductio. ut ecce de praediis quae perpetuo quibusdam fruenda traduntur, id est ut, quamdiu pensio sive reditus pro his domino praestetur, neque ipsi conductori neque heredi eius, cuive conductor heresve eius id praedium vendiderit aut donaverit aut dotis nomine dederit aliove quo modo alienaverit auferre liceat. sed talis contractus quia inter veteres dubitabatur et a quibusdam locatio, a quibusdam venditio existimabatur: lex Zenoniana lata est, quae emphyteuseos contractui propriam statuit naturam neque ad locationem neque ad venditionem inclinantem, sed suis pactionibus fulciendam, et si quidem aliquid pactum fuerit, hoc ita optinere ac si natura talis esset contractus, sin autem nihil de periculo rei fuerit pactum, tunc si quidem totius rei interitus accesserit, ad dominum super hoc redundare periculum, sin particularis, ad emphyteuticarium huiusmodi damnum venire. quo iure utimur. 4. Item quaeritur, si cum aurifice Titio convenerit, ut is ex auro suo certi ponderis certaeque formae anulos ei faceret et acciperet verbi gratia aureos decem, utrum emptio et venditio contrahi videatur, an locatio et conductio? et Cassius ait, materiae quidem emptionem venditionemque contrahi, operae autem locationem et conductionem. sed placuit, tantum emptionem et venditionem contrahi. quodsi suum aurum Titius dederit, mercede pro opera constituta, dubium non est quin locatio et conductio sit. 5. Conductor omnia secundum legem conductionis facere debet et, si quid in lege praetermissum fuerit, id ex bono et aequo debet praestare. qui pro usu aut vestimentorum aut argenti aut iumenti mercedem aut dedit aut promisit, ab eo custodia talis desideratur qualem diligentissimus paterfamilias suis rebus adhibet. quam si praestiterit et aliquo casu rem amiserit, de restituenda ea non tenebitur. 6. Mortuo conductore intra tempora conductionis heres eius eodem iure in conductionem succedit. TIT. 25. DE SOCIETATE. Societatem coire solemus aut totorum bonorum, quam Graeci specialiter appellant, aut unius alicuius negotiationis, veluti mancipiorum emendorum vendendorumque, aut olei, vini, frumenti emendi vendendique. 1. Et quidem si nihil de partibus lucri et damni nominatim convenerit, aequales scilicet partes et in lucro et in damno spectantur. quodsi expressae fuerint partes, hae servari debent: nec enim umquam dubium fuit, quin valeat conventio, si duo inter se pacti sunt ut ad unum quidem duae partes et damni et lucri pertineant, ad aliam tertia. 2. De illa sane conventione quaesitum est, si Titius et Seius inter se pacti sunt, ut ad Titium lucri duae partes pertineant, damni tertia, ad Seium duae partes damni, lucri tertia, an rata debet haberi conventio? Quintus Mucius contra naturam societatis talem pactionem esse existimavit et ob id non esse ratam habendam. Servius Sulpicius, cuius sententia praevaluit, contra sentit, quia saepe quorundam ita pretiosa est opera in societate, ut eos iustum sit meliore condicione in societatem admitti: nam et ita coiri posse societatem non dubitatur, ut alter pecuniam conferat, alter non conferat et tamen lucrum inter eos commune sit, quia saepe opera alicuius pro pecunia valet. et adeo contra Quinti Mucii sententiam obtinuit, ut illud quoque constiterit, posse convenire, ut quis lucri partem ferat, damno non teneatur, quod et ipsum Servius convenienter sibi existimavit: quod tamen ita intellegi oportet, ut, si in aliqua re lucrum, in aliqua damnum allatum sit, compensatione facta, solum quod superest intellegatur lucri esse. 3. Illud expeditum est, si in una causa pars fuerit expressa, veluti in solo lucro vel in solo damno, in altera vero omissa: in eo quoque quod praetermissum est eandem partem servari 4. Manet autem societas eo usque, donec in eodem consensu perseveraverint: at cum aliquis renuntiaverit societati, solvitur societas. sed plane si quis callide in hoc renuntiaverit societati ut obveniens aliquod lucrum solus habeat, veluti si totorum bonorum socius, cum ab aliquo heres esset relictus, in hoc renuntiaverit societati ut hereditatem solus lucrifaceret, cogitur hoc lucrum communicare: si quid vero aliud lucri faceret quod non captaverit, ad ipsum solum pertinet: ei vero cui renuntiatum est, quidquid omnino post renuntiatam societatem adquiritur, soli conceditur. 5. Solvitur adhuc societas etiam morte socii, quia qui societatem contrahit certam personam sibi elegit. sed et si consensu plurium societas coita sit, morte unius socii solvitur etsi plures supersint, nisi si in coeunda societate aliter convenerit. 6. Item si alicuius rei contracta societas sit et finis negotio impositus est, finitur societas. 7. Publicatione quoque distrahi societatem manifestum est, scilicet si universa bona socii publicentur: nam cum in eius locum alius succedit, pro mortuo habetur. 8. Item si quis ex sociis mole debiti praegravatus bonis suis cesserit et ideo propter publica aut propter privata debita substantia eius veneat, solvitur societas. sed hoc casu si adhuc consentiant in societatem, nova videtur incipere societas. 9. Socius socio utrum eo nomine tantum teneatur pro socio actione, si quid dolo commiserit, sicut is qui deponi apud se passus est, an etiam culpae, id est desidiae atque neglegentiae nomine, quaesitum est: praevaluit tamen, etiam culpae nomine teneri eum. culpa autem non ad exactissimam diligentiam dirigenda est: sufficit enim talem diligentiam in communibus rebus adhibere socium, qualem suis rebus adhibere solet. nam qui parum diligentem socium sibi adsumit, de se queri, hoc est suae id imprudentiae imputare, debet. TIT. 26. DE MANDATO. Mandatum contrahitur quinque modis, sive sua tantum gratia aliquis tibi mandet, sive sua et tua, sive alienia tantum, sive sua et aliena, sive tua et aliena. at si tua tantum gratia tibi mandatum sit, supervacuum est mandatum et ob id nulla ex eo obligatio nec mandati inter vos actio nascitur. 1. Mandantis tantum gratia intervenit mandatum, veluti si quis tibi mandet, ut negotia eius gereres, vel ut fundum ei emeres, vel ut pro eo sponderes. 2. Tua et mandantis, veluti si mandet tibi, ut pecuniam sub usuris crederes ei, qui in rem ipsius mutuaretur, aut si volente te agere cum eo ex fideiussoria causa mandet tibi, ut cum reo agas periculo mandantis, vel ut ipsius periculo stipuleris ab eo, quem tibi deleget in id quod tibi debuerat. 3. Aliena autem causa intervenit mandatum, veluti si tibi mandet, ut Titii negotia gereres, vel ut Titio fundum emeres, vel ut pro Titio sponderes. 4. Sua et aliena, veluti si de communibus suis et Titii negotiis gerendis tibi mandet, vel ut sibi et Titio fundum emeres, vel ut pro eo et Titio sponderes. 5. Tua et aliena, veluti si tibi mandet, ut Titio sub usuris crederes. quodsi ut sine usuris crederes, aliena tantum gratia intercedit mandatum. 6. Tua gratia intervenit mandatum, veluti si tibi mandet, ut pecunias tuas potius in emptiones praediorum colloces, quam feneres, vel ex diverso ut feneres potius, quem in emptiones praediorum colloces. cuius generis mandatum magis consilium est quam mandatum et ob id non est obligatorium, quia nemo ex consilio mandati obligatur, etiamsi non expediat ei cui dabitur, cum liberum cuique sit apud se explorare, an expediat consilium. itaque si otiosam pecuniam domi te habentem hortatus fuerit aliquis, ut rem aliquam emeres vel eum crederes, quamvis non expedierit tibi eam emisse vel credidisse, non tamen tibi mandati tenetur. et adeo haec ita sunt, ut quaesitum sit, an mandati teneatur qui mandavit tibi, ut Titio pecuniam fenerares: sed obtinuit Sabini sententia, obligatorium esse in hoc casu mandatum, quia non aliter Titio credidisses quam si tibi mandatum esset. 7. Illud quoque mandatum non est obligatorium, quod contra bonos mores est, veluti si Titius de furto aut damno faciendo aut de iniuria facienda tibi mandet. licet enim poenam istius facti nomine praestiteris, non tamen ullam habes adversus Titium actionem. 8. Is qui exsequitur mandatum non debet excedere fines mandati. ut ecce si quis usque ad centum aureos mandaverit tibi, ut fundum emeres vel ut pro Titio sponderes, neque pluris emere debes neque in ampliorem pecuniam fideiubere; alioquin non habebis cum eo mandati actionem: adeo quidem, ut Sabino et Cassio placuerit, etiam si usque ad centum aureos cum eo agere velis, inutiliter te acturum. diversae scholae auctores recte te usque ad centum aureos acturum existimant: quae sententia sane benignior est. quod si minoris emeris, habebis scilicet cum eo actionem, quoniam qui mandat, ut sibi centum aureorum fundus emeretur, is utique mandasse intellegitur, ut minoris, si possit, emeretur. 9. Recte quoque mandatum contractum, si, dum adhuc integra res sit, revocatum fuerit, evanescit. 10. Item si adhuc integro mandato mors alterutrius interveniat, id est vel eius qui mandaverit, vel eius qui mandatum susceperit, solvitur mandatum. sed utilitatis causa receptum est, si mortuo eo qui tibi mandaverit, tu ignorans eum decessisse exsecutus fueras mandatum, posse te agere mandati actione: alioquin iusta et probabilis ignorantia damnum tibi afferat. et huic simile est quod placuit, si debitores manumisso dispensatore Titii per ignorantiam liberto solverint, liberari eos: cum alioquin stricta iuris ratione non possent liberari, quia alii solvissent, quam cui solvere debuerint. 11. Mandatum non suscipere liberum est: susceptum autem consummandum aut quam primum renuntiandum est, ut aut per semet ipsum aut per alium eandem rem mandator exsequatur. nam nisi ita renuntiatur ut integra causa mandatori reservetur eandem rem explicandi, nihilo minus mandati actio locum habet, nisi si iusta causa intercessit aut non renuntiandi aut intempestive renuntiandi. 12. Mandatum et in diem differri et sub condicione fieri potest. 13. In summa sciendum est mandatum, nisi gratuitum sit, in aliam formam negotii cadere: nam mercede constituta, incipit locatio et conductio esse. et ut generaliter dixerimus: quibus casibus, sine mercede suscepto officio, mandati aut depositi contrahitur negotium, his casibus, interveniente mercede, locatio et conductio contrahi intellegitur. et ideo si fulloni polienda curandave vestimenta dederis aut sarcinatori sarcienda, nulla mercede constituta neque promissa, mandati competit actio. TIT. 27. DE OBLIGATIONIBUS QUASI EX CONTRACTU. Post genera contractuum enumerata dispiciamus etiam de his obligationibus, quae non proprie quidem ex contractu nasci intelleguntur, sed tamen, quia non ex maleficio substantiam capiunt, quasi ex contractu nasci videntur. 1. Igitur cum quis absentis negotia gesserit, ultro citroque inter eos nascuntur actiones, quae appellantur negotiorum gestorum: sed domino quidem rei gestae adversus eum qui gessit directa competit actio, negotiorum autem gestori contraria. quas ex nullo contractu proprie nasci manifestum est: quippe ita nascuntur istae actiones, si sine mandato quisque alienis negotiis gerendis se obtulerit: ex qua causa ii quorum negotia gesta fuerint etiam ignorantes obligantur. idque utilitatis causa receptum est, ne absentium qui subita festinatione coacti, nulli demandata negotiorum suorum administratione, peregre profecti essent, deserentur negotia: quae sane nemo curaturus esset, si de eo quod quis impendisset nullam habiturus esset actionem. sicut autem is qui utiliter gesserit negotia, habet obligatum dominum negotiorum, ita et contra iste quoque tenetur, ut administrationis rationem reddat. quo casu ad exactissimam quisque diligentiam compellitur reddere rationem: nec sufficit talem diligentiam adhibere, qualem suis rebus adhibere soleret, si modo alius diligentior commodius administraturus esset negotia. 2. Tutores quoque, qui tutelae iudicio tenentur, non proprie ex contractu obligati intelleguntur (nullum enim negotiam inter tutorem et pupillum contrahitur): sed quia sane non ex maleficio tenentur, quasi ex contractu teneri videntur. et hoc autem casu mutuae sunt actiones: non tantum enim pupillus cum tutore habet tutelae actionem, sed et ex contrario tutor cum pupillo habet contrariam tutelae, si vel impenderit aliquid in rem pupilli vel pro eo fuerit obligatus aut rem suam creditori eius obligaverit. 3. Item si inter aliquos communis sit res sine societate, veluti quod pariter eis legata donatave esset, et alter eorum alteri ideo teneatur communi dividundo iudicio, quod solus fructus ex ea re perceperit, aut quod socius eius in eam rem necessarias impensas fecerit: non intellegitur proprie ex contractu obligatus esse, quippe nihil inter se contraxerunt: sed quia non ex maleficio tenetur, quasi ex contractu teneri videtur. 4. Idem iuris est de eo, qui coheredi suo familiae erciscundae iudicio ex his causis obligatus est. 5. Heres quoque legatorum nomine non proprie ex contractu obligatus intellegitur (neque enim cum herede neque cum defuncto ullum negotium legatarius gessisse proprie dici potest): et tamen, quia ex maleficio non est obligatus heres, quasi ex contractu debere intellegitur. 6. Item is, cui quis per errorem non debitum solvit, quasi ex contractu debere videtur. adeo enim non intellegitur proprie ex contractu obligatus ut, si certiorem rationem sequamur, magis, ut supra diximus, ex distractu quam ex contractu possit dici obligatus esse: nam qui solvendi animo pecuniam dat, in hoc dare videtur, ut distrahat potius negotium quam contrahat. sed tamen proinde is qui accepit obligatur, ac si mutuum illi daretur, et ideo condictione tenetur. 7. Ex quibusdam tamen causis repeti non potest, quod per errorem non debitum solutum sit. namque definiverunt veteres, ex quibus causis infitiando lis crescit, ex his causis non debitum solutum repeti non posse, veluti ex lege Aquilia, item ex legato. quod veteres quidem in his legatis locum habere voluerunt quae certa constituta per damnationem cuicumque fuerant legata: nostra autem constitutio cum unam naturam omnibus legatis et fideicommissis indulsit, huiusmodi augmentum in omnibus legatis et fideicommissis extendi voluit: sed non omnibus legatariis praebuit, sed tantummodo in his legatis et fideicommissis quae sacrosanctis ecclesiis, ceterisque venerabilibus locis quae religionis vel pietatis intuitu honorificantur, derelicta sunt, quae si indebita solvantur non repetuntur. TIT. 28. PER QUAS PERSONAS NOBIS OBLIGATIO ADQUIRITUR. Expositis generibus obligationum, quae ex contractu vel quasi ex contractu nascuntur, admonendi sumus adquiri vobis non solum per vosmet ipsos, sed etiam per eas quoque personas, quae in vestra potestate sunt, veluti per servos vestros et filios: ut tamen, quod per servos quidem vobis adquiritur, totum vestrum fiat, quod autem per liberos quos in potestate habetis ex obligatione fuerit adquisitum, hoc dividatur secundum imaginem rerum proprietatis et usus fructus, quam nostra discrevit constitutio: ut, quod ab actione commodum perveniat, huius usum fructum quidem habeat pater, proprietas autem filio servetur, scilicet patre actionem movente secundum novellae nostrae constitutionis divisionem. 1. Item per liberos homines et alienos servos, quos bona fide possidetis, adquiritur vobis, sed tantum ex duabus causis, id est si quid ex operis suis vel ex re vestra adquirant. 2. Per eum quoque servum, in quo usum fructum vel usum habetis, similiter ex duabus istis causis vobis adquiritur. 3. Communem servum pro dominica parte dominis adquirere certum est, excepto eo, quod uni nominatim stipulando aut per traditionem accipiendo illi soli adquirit, veluti cum ita stipuletur: ‘ Titio domino meo dare spondes? ’ sed si unius domini iussu servus fuerit stipulatus, licet antea dubitabatur, tamen post nostram decisionem res expedita est, ut illi tantum adquirat, qui hoc ei facere iussit, ut supra dictum est. TIT. 29. QUIBUS MODIS OBLIGATIO TOLLITUR. Tollitur autem omnis obligatio solutione eius quod debetur, vel si quis consentiente creditore aliud pro alio solverit. nec tamen interest, quis solvat, utrum ipse qui debet, an alius pro eo: liberatur enim et alio solvente, sive sciente debitore sive ignorante vel invito solutio fiat. item si reus solverit, etiam ii qui pro eo intervenerunt liberantur. idem ex contrario contingit, si fideiussor solverit: non enim solus ipse liberatur, sed etiam reus. 1. Item per acceptilationem tollitur obligatio. est autem acceptilatio imaginaria solutio. quod enim ex verborum obligatione Titio debetur, id si velit Titius remittere, poterit sic fieri, ut patiatur haec verba debitorem dicere: ‘ quod ego tibi promisi habesne acceptum? ’ et Titius respondeat ‘ habeo ’: sed et Graece potest acceptum fieri, dummodo sic fiat, ut Latinis verbis solet: id est: habesne acceptos tot denarios? habeo. quo genere ut diximus tantum eae obligationes solvuntur, quae ex verbis consistunt, non etiam ceterae: consentaneum enim visum est, verbis factam obligationem posse aliis verbis dissolvi. sed id quod ex alia causa debetur potest in stipulationem deduci et per acceptilationem dissolvi. sicut autem quod debetur pro parte recte solvitur, ita in partem debiti acceptilatio fieri potest. 2. Est prodita stipulatio, quae vulgo Aquiliana appellatur, per quam stipulationem contingit ut omnium rerum obligatio in stipulationem deducatur et ea per acceptilationem tollatur. stipulatio enim Aquiliana novat omnes obligationes et a Gallo Aquilio ita composita est: ‘ quidquid te mihi ex quacumque causa dare facere oportet oportebit praesens in diemve quarumque rerum mihi tecum actio quaeque abs te petitio vel adversus te persecutio est erit quodque tu meum habes tenes possides possideresve dolove malo fecisti, quo minus possideas: quanti quaeque earum rerum res erit, tantam pecuniam dari stipulatus est Aulus Agerius, spopondit Numerius Negidius. ’ item e diverso Numerius Negidius interrogavit Aulum Agerium: ‘ quidquid tibi hodierno die per Aquilianam stipulationem spopondi, si omne habesne acceptum? ’ respondit Aulus Agerius: ‘ habeo acceptumque tuli. ’ 3. Praeterea novatione tollitur obligatio. veluti si id quod tu Seio debeas, a Titio dari stipulatus sit. nam interventu novae personae nova nascitur obligatio et prima tollitur translata in posteriorem, adeo ut interdum, licet posterior stipulatio inutilis sit, tamen prima novationis iure tollatur: veluti si id quod Titio tu debebas a pupillo sine tutoris auctoritate stipulatus fuerit, quo casu res amittitur: nam et prior debitor liberatur et posterior obligatio nulla est. non idem iuris est, si a servo quis stipulatus fuerit: nam tunc prior proinde obligatus manet ac si postea nullus stipulatus fuisset. sed si eadem persona sit a qua postea stipuleris, ita demum novatio fit, si quid in posteriore stipulatione novi sit, forte si condicio aut dies aut fideiussor adiciatur aut detrahatur. quod autem diximus, si condicio adiciatur novationem fieri, sic intellegi oportet, ut ita dicamus factam novationem si condicio extiterit: alioquin si defecerit, durat prior obligatio. Sed cum hoc quidem inter veteres constabat, tunc fieri novationem cum novandi animo in secundam obligationem itum fuerat: per hoc autem dubium erat, quando novandi animo videretur hoc fieri, et quasdam de hoc praesumptiones alii in aliis casibus introducebant: ideo nostra processit constitutio, quae apertissime definivit, tunc solum fieri novationem, quotiens hoc ipsum inter contrahentes expressum fuerit quod propter novationem prioris obligationis convenerunt; alioquin manere et pristinam obligationem et secundam ei accedere, ut maneat ex utraque causa obligatio secundum nostrae constitutionis definitiones, quas licet ex ipsius lectione apertius cognoscere. 4. Hoc amplius eae obligationes, quae consensu contrahuntur, contraria voluntate dissolvuntur. nam si Titius et Seius inter se consenserunt ut fundum Tusculanum emptum Seius haberet centum aureorum, deinde re nondum secuta, id est neque pretio soluto neque fundo tradito, placuerit inter eos ut discederetur ab emptione et venditione, invicem liberantur. idem est et in conductione et locatione et omnibus contractibus qui ex consensu descendunt, sicut iam dictum est. LIBER QUARTUS. INSTITUTIONUM SEU ELEMENTORUM DIVI IUSTINIANI SACRATISSIMI PRINCIPIS liber quartus TIT. 1 De obligationibus quae ex delicto nascuntur TIT. 2 Vi bonorum raptorum TIT. 3 De lege Aquilia TIT. 4 De iniuriis TIT. 5 De obligationibus quae quasi ex delicto nascuntur TIT. 6 De actionibus TIT. 7 Quod cum eo qui in aliena potestate est negotium gestum esse dicitur TIT. 8 De noxalibus actionibus TIT. 9 Si quadrupes pauperiem fecisse dicetur TIT. 10 De his per quos agere possumus TIT. 11 De satisdationibus TIT. 12 De perpetuis et temporalibus actionibus (..) TIT. 13 De exceptionibus TIT. 14 De replicationibus TIT. 15 De interdictis TIT. 16 De poena temere litigantium TIT. 17 De officio iudicis TIT. 18 De publicis iudiciis TIT. 1. DE OBLIGATIONIBUS QUAE EX DELICTO NASCUNTUR. Cum eitum sit superiore libro de obligationibus ex contractu et quasi ex contractu, sequitur, ut de obligationibus ex maleficio dispiciamus. sed illae quidem, ut suo loco tradidimus, in quattuor genera dividuntur: hae vero unius generis sunt, nam omnes ex re nascuntur, id est ex ipso maleficio, veluti ex furto aut rapina aut damno aut iniuria. 1. Furtum est contrectatio rei fraudulosa vel ipsius rei vel etiam usus eius possessionisve, quod lege naturali prohibitum est admittere. 2. Furtum autem vel a furvo id est nigro dictum est, quod clam et obscure fit et plerumque nocte: vel a fraude: vel a ferendo, id est auferendo: vel a Graeco sermone, qui appellant fures. immo etiam Graeci dixerunt. 3. Furtorum autem genera duo sunt, manifestum et nec manifestum. nam conceptum et oblatum species potius actionis sunt furto cohaerentes quam genera furtorum, sicut inferius apparebit. manifestus fur est, quem Graeci appellant: nec solum is qui in ipso furto deprehenditur, sed etiam is qui eo loco deprehenditur quo fit, veluti qui in domo furtum fecit et, nondum egressus ianuam deprehensus fuerit, et qui in oliveto olivarum aut in vineto uvarum furtum fecit, quamdiu in eo oliveto aut in vineto fur deprehensus sit: immo ulterius furtum manifestum extendendum est, quamdiu eam rem fur tenens visus vel deprehensus fuerit sive in publico sive in privato vel a domino vel ab alio, antequam eo pervenerit quo perferre ac deponere rem destinasset, sed si pertulit quo destinavit, tametsi deprehendatur cum re furtiva, non est manifestus fur. nec manifestum furtum quid sit, ex his quae diximus intellegitur: nam quod manifestum non est, id scilicet nec manifestum est. 4. Conceptum furtum dicitur, cum apud aliquem testibus praesentibus furtiva res quaesita et inventa sit: nam in eum propria actio constituta est, quamvis fur non sit, quae appellatur concepti. oblatum furtum dicitur, cum res furtiva ab aliquo tibi oblata sit eaque apud te concepta sit, utique si ea mente tibi data fuerit, ut apud te potius quam apud eum qui dederit, conciperetur: nam tibi, apud quem concepta sit, propria adversus eum qui obtulit, quamvis fur non sit, constituta est actio, quae appellatur ablati. est etiam prohibiti furti actio adversus eum qui furtum quaerere testibus praesentibus volentem prohibuerit. praeterea poena constituitur edicto praetoris per actionem furti non exhibiti adversus eum qui furtivam rem apud se quaesitam et inventam non exhibuit. sed hae actiones, id est concepti et oblati et furti prohibiti nec non furti non exhibiti in desuetudinem abierunt. cum enim requisitio rei furtivae hodie secundum veterem observationem non fit: merito ex consequentia etiam praefatae actiones ab usu communi recesserunt, cum manifestissimum est quod omnes qui scientes rem furtivam susceperint et celaverint, furti nec manifesti obnoxii sunt. 5. Poena manifesti furti quadrupli est tam ex servi persona quam ex liberi, nec manifesti dupli. 6. Furtum autem fit non solum, cum quis intercipiendi causa rem alienam amovet, sed general iter cum quis alienam rem invito domino contrectat. itaque sive creditor pignore, sive is apud quem res deposita est ea re utatur, sive is qui rem utendam accepit in alium usum eam transferat quam cuius gratia ei data est, furtum committit. veluti si quis argentum utendum acceperit quasi amicos ad cenam invitaturus et id peregre secum tulerit, aut si quis equum gestandi causa commodatum sibi longius aliquo duxerit, quod veteres scripserunt de eo qui in aciem equum perduxisset. 7. Placuit tamen eos, qui rebus commodatis aliter uterentur, quam utendas acceperint, ita furtum committere, si se intellegant id invito domino facere eumque, si intellexisset, non permissurum, ac si permissurum credant, extra crimen videri: optima sane distinctione, quia furtum sine affectu furandi non committitur. 8. Sed et si credat aliquis invito domino se rem commodatam sibi contrectare, domino autem volente id fiat, dicitur furtum non fieri. unde illud quaesitum est, cum Titius servum Maevii sollicitaverit, ut quasdam res domino subriperet et ad eum perferret, et servus id ad Maevium pertulerit, Maevius, dum vult Titium in ipso delicto deprehendere, permisit servo quasdam res ad eum perferre, utrum furti an servi corrupti iudicio teneatur Titius, an neutro? et cum nobis super hac dubitatione suggestum est et antiquorum prudentium super hoc altercationes perspeximus, quibusdam neque furti neque servi corrupti actionem praestantibus, quibusdam furti tantummodo: nos huiusmodi calliditati obviam euntes, per nostram decisionem sanximus, non solum furti actionem, sed etiam servi corrupti contra eum dari: licet enim is servus deterior a sollicitatore minime factus est, et ideo non concurrant regulae quae servi corrupti actionem introducerent, tamen consilium corruptoris ad perniciem probitatis servi introductum est, ut sit ei poenalis actio imposita, tamquam re ipsa fuisset servus corruptus, ne ex huiusmodi impunitate et in alium servum, qui possit corrumpi, tale facinus a quibusdam pertentetur. 9. Interdum etiam liberorum hominum furtum fit, veluti si quis liberorum nostrorum, qui in potestate nostra sunt, subreptus fuerit. 10. Aliquando autem etiam suae rei quisque furtum committit, veluti si debitor rem quam creditori pignoris causa dedit subtraxerit. 11. Interdum furti tenetur, qui ipse furtum non fecerit: qualis est cuius ope et consilio furtum factum est. in quo numero est qui tibi nummos excussit, ut alius eos raperet, aut obstitit tibi, ut alius rem tuam surriperet, vel oves aut boves tuas fugaverit, ut alius eas exciperet: et hoc veteres scripserunt de eo qui panno rubro fugavit armentum. sed si quid eorum per lasciviam, et non data opera ut furtum admitteretur, factum est, in factum actio dari debet. at ubi ope Maevii Titius furtum fecerit, ambo furti tenentur. ope consilio eius quoque furtum admitti videtur, qui scalas forte fenestris supponit aut ipsas fenestras vel ostium effringit, ut alius furtum faceret, quive ferramenta ad effringendum aut scalas, ut fenestris supponerentur, commodaverit, sciens cuius gratia commodaverit. ( 12 ). certe qui nullam operam ad furtum faciendum adhibuit, sed tantum consilium dedit atque hortatus est ad furtum faciendum, non tenetur furti. 12 (13). Hi, qui in parentium vel dominorum potestate sunt, si rem eis subripiant, furtum quidem illis faciunt et res in furtivam causam cadit nec ob id ab ullo usucapi potest antequam in domini potestatem revertatur, sed furti actio non nascitur, quia nec ex alia ulla causa potest inter eos actio nasci : (14) si vero ope consilio alterius furtum factum fuerit, quia utique furtum committitur, convenienter ille furti tenetur, quia verum est, ope consilio eius furtum factum esse. 13 (15). Furti autem actio ei competit, cuius interest rem salvam esse, licet dominus non sit: itaque nec domino aliter competit quam si eius intersit rem non perire. 14 (16). Unde constat, creditorem de pignore subrepto furti agere posse, etiamsi idoneum debitorem habeat, quia expedit ei pignori potius incumbere quam in personam agere: adeo quidem ut, quamvis ipse debitor eam rem subripuerit, nihilo minus creditori competat actio furti. 15 (17). Item si fullo polienda curandave aut sarcinator sarcienda vestimenta mercede certa acceperit eaque furto amiserit, ipse furti habet actionem, non dominus, quia domini nihil interest eam rem non perisse, cum iudicio locati a fullone aut sarcinatore rem suam persequi potest. sed et bonae fidei emptori, subrepta re quam emerit, quamvis dominus non sit, omnimodo competit furti actio, quemadmodum et creditori. fulloni vero et sarcinatori non aliter furti competere placuit, quam si solvendo sint, hoc est si domino rei aestimationem solvere possint: nam si solvendo non sunt, tunc quia ab eis suum dominus consequi non possit, ipsi domino furti actio competit, quia hoc casu ipsius interest rem salvam esse. idem est et si in parte solvendo sint fullo aut sarcinator. 16 (18). Quae de fullone et sarcinatore diximus, eadem et ad eum cui commodata res est transferenda veteres existimabant: nam ut ille fullo mercedem accipiendo custodiam praestat, ita is quoque qui commodum utendi percipit similiter necesse habet custodiam praestare. sed nostra providentia etiam hoc in decisionibus nostris emendavit, ut in domini sit voluntate, sive commodati actionem adversus eum qui rem commodatam accepit movere desiderat, sive furti adversus eum qui rem subripuit, et alterutra earum electa, dominum non posse ex poenitentia ad alteram venire actionem. sed si quidem furem elegerit, illum qui rem utendam accepit penitus liberari. sin autem commodator veniat adversus eum qui rem utendam accepit, ipsi quidem nullo modo competere posse adversus furem furti actionem, eum autem qui pro re commodata convenitur, posse adversus furem furti habere actionem, ita tamen si dominus, sciens rem esse subreptam, adversus eum cui res commodata fuit pervenit: sin autem nescius et dubitans rem non esse apud eum commodati actionem instituit, postea autem, re comperta, voluit remittere quidem commodati actionem, ad furti autem pervenire, tunc licentia ei concedatur et adversus furem venire, nullo obstaculo ei opponendo, quoniam incertus constitutus movit adversus eum qui rem utendam accepit commodati actionem (nisi domino ab eo satisfactum est: tunc etenim omnimodo furem a domino quidem furti actione liberari, suppositum autem esse ei qui pro re sibi commodata domino satisfecit), cum manifestissimum est, etiam si ab initio dominus actionem instituit commodati ignarus rem esse subreptam, postea autem, hoc ei cognito, adversus furem transivit, omnimodo liberari eum qui rem commodatam accepit, quemcumque causae exitum dominus adversus furem habuerit: eadem definitione obtinente, sive in partem sive in solidum solvendo sit is qui rem commodatam accepit. 17 (19). Sed is, apud quem res deposita est custodiam non praestat, sed tantum in eo obnoxius est, si quid ipse dolo malo fecerit: qua de causa si res ei subrepta fuerit, quia restituendae eius nomine depositi non tenetur nec ob id eius interest, rem salvam esse, furti agere non potest, sed furti actio domino competit. 18 (20). In summa sciendum est, quaesitum esse, an impubes rem alienam amovendo furtum faciat. et placet, quia furtum ex affectu consistit, ita demum obligari eo crimine impuberem, si proximus pubertati sit, et obid intellegat se delinquere. 19 (21). Furti actio sive dupli sive quadrupli tantum ad poenae persecutionem pertinet: nam ipsius rei persecutionem extrinsecus habet dominus, quam aut vindicando aut condicendo potest auferre. sed vindicatio quidem adversus possessorem est, sive fur ipse possidet sive alius quilibet: condictio autem adversus ipsum furem heredemve eius, licet non possideat, competit. TIT. 2. VI BONORUM RAPTORUM. Qui res alienas rapit, tenetur quidem etiam furti (quis enim magis alienam rem invito domino contrectat quam qui vi rapit? ideoque recte dictum est, eum improbum furem esse): sed tamen propriam actionem eius delicti nomine praetor introduxit, quae appellatur vi bonorum raptorum et est intra annum quadrupli, post annum simpli. quae actio utilis est, etiamsi quis unam rem, licet minimam, rapuerit. quadruplum autem non totum poena est et extra poenam rei persecutio, sicut in actione furti manifesti diximus: sed in quadruplo inest et rei persecutio, ut poena tripli sit, sive comprehendatur raptor in ipso delicto sive non. ridiculum est enim levioris esse condicionis eum qui vi rapit quam qui clam amovet. 1. Quia tamen ita competit haec actio, si dolo malo quisque rapuerit: qui aliquo errore inductus, suam rem esse, et imprudens iuris eo animo rapuit quasi domino liceat rem suam etiam per vim auferre possessoribus, absolvi debet. cui scilicet conveniens est nec furti teneri eum qui eodem hoc animo rapuit. sed ne, dum talia excogitentur, inveniatur via per quam raptores impune suam exerceant avaritiam: melius divalibus constitutionibus pro hac parte prospectum est, ut nemini liceat vi rapere rem mobilem vel se moventem, licet suam eandem rem existimet: sed si quis contra statuta fecerit, rei quidem suae dominio cadere, sin autem aliena sit, post rei restitutionem etiam aestimationem eiusdem rei praestare. quod non solum in mobilibus rebus, quae rapi possunt, constitutiones optinere censuerunt, sed etiam in invasionibus quae circa res soli fiunt, ut ex hac omni rapina homines abstineant. 2. In hac actione non utique exspectatur rem in bonis actoris esse: nam sive in bonis sit sive non sit, si tamen ex bonis sit, locum haec actio habebit. quare sive commodata sive locata sive etiam pignerata sive deposita sit apud Titium, sic ut intersit eius non auferri, veluti si in re deposita culpam quoque promisit, sive bona fide possideat, sive usum fructum in ea quis habeat, vel quod aliud ius ut intersit eius non rapi: dicendum est, competere ei hanc actionem, ut non dominium accipiat, sed illud solum quod ex bonis eius qui rapinam passus est, id est quod ex substantia eius, ablatum esse proponatur. et generaliter dicendum est, ex quibus causis furti actio competit in re clam facta, ex iisdem causis omnes habere hanc actionem. TIT. 3. DE LEGE AQUILIA. Damni iniuriae actio constituitur per legem Aquiliam. cuius primo capite cautum est ut, si quis hominem alienum alienamve quadrupedem, quae pecudum numero sit, iniuria occiderit, quanti ea res in eo anno plurimi fuit, tantum domino dare damnetur. 1. Quod autem non praecise de quadrupede, sed de ea tantum quae ‘ pecudum numero ’ est cavetur, eo pertinet, ut neque de feris bestiis neque de canibus cautum esse intellegamus, sed de his tantum quae proprie pasci dicuntur, quales sunt equi, muli, asini, boves, oves, caprae. de suibus quoque idem placuit : nam et sues pecorum appellatione continentur, quia et hi gregatim pascuntur: sic denique et Homerus in Odyssea ait, sicut Aelius Marcianus in suis institutionibus refert : id est : invenies eum apud sues sedentem. hae vero pascuntur ad Coracis clivum et apud fontem Arethusam 2. ‘ Iniuria ’ autem occidere intellegitur, qui nullo iure occidit. itaque qui latronem occidit, non tenetur, utique si aliter periculum effugere non potest. 3. Ac ne is quidem hac lege tenetur, qui casu occidit, si modo culpa eius nulla invenitur: nam alioquin non minus quam ex dolo ex culpa quisque hac lege tenetur. 4. Itaque si quis, dum iaculis ludit vel exercitatur, transeuntem servum tuum traiecerit, distinguitur. nam si id a milite quidem in Campo, locove ubi solitum est exercitari, admissum est, nulla culpa eius intellegitur: si alius tale quid admisit, culpae reus est. idem iuris est de milite, si is in alio loco quam qui exercitandis militibus destinatus est, id admisit. 5. Item si putator ex arbore deiecto ramo servum tuum transeuntem occiderit, si prope viam publicam aut vicinalem id factum est neque praeclamavit, ut casus evitari possit, culpae reus est: si praeclamavit neque ille curavit cavere, extra culpam est putator. aeque extra culpam esse intellegitur, si seorsum a via forte vel in medio fundo caedebat, licet non praeclamavit, quia eo loco nulli extraneo ius fuerat versandi. 6. Praeterea si medicus, qui servum tuum secuit, dereliquerit curationem atque ob id mortuus fuerit servus, culpae reus est. 7. Imperitia quoque culpae adnumeratur, veluti si medicus ideo servum tuum occiderit, quod eum male secuerit aut perperam ei medicamentum dederit. 8. Impetu quoque mularum, quas mulio propter imperitiam retinere non potuerit, si servus tuus oppressus fuerit, culpae reus est mulio. sed et si propter infirmitatem retinere eas non potuerit, qui, cum alius firmior retinere potuisset, aeque culpae tenetur. eadem placuerunt de eo quoque, cum equo veheretur, impetum eius aut propter infirmitatem aut propter imperitiam suam retinere non potuerit. 9. His autem verbis legis ‘ quanti id in eo anno plurimi fuerit ’ illa sententia exprimitur, ut si quis hominem tuum, qui hodie claudus aut luscus aut mancus erit, occiderit, qui in eo anno integer aut pretiosus fuerit, non tanti teneatur quanti is hodie erit, sed quanti in eo anno plurimi fuerit. qua ratione creditum est, poenalem esse huius legis actionem, quia non solum tanti quisque obligatur quantum damni dederit, sed aliquando longe pluris: ideoque constat, in heredem eam actionem non transire, quae transitura fuisset si ultra damnum numquam lis aestimaretur. 10. Illud non ex verbis legis, sed ex interpretatione placuit, non solum perempti corporis aestimationem habendam esse, secundum ea quae diximus, sed eo amplius quidquid praeterea, perempto eo corpore, damni vobis adlatum fuerit, veluti si servum tuum heredem ab aliquo institutum ante quis occiderit quam is iussu tuo adiret: nam hereditatis quoque amissae rationem esse habendam constat. item si ex pari mularum unam vel ex quadriga equorum unum occiderit, vel ex comoedis unus servus fuerit occisus: non solum occisi fit aestimatio, sed eo amplius id quoque computatur, quanto depretiati sunt qui supersunt. 11. Liberum est autem ei, cuius servus fuerit occisus, et privato iudicio legis Aquiliae damnum persequi et capitalis criminis eum reum facere. 12. Caput secundum legis Aquiliae in usu non est. 13. Capite tertio de omni cetero damno cavetur. Itaque si quis servum, vel eam quadrupedem quae pecudum numero est, vulneraverit, sive eam quadrupedem quae pecudum numero non est, veluti canem aut feram bestiam, vulneraverit aut occiderit, hoc capite actio constituitur. in ceteris quoque omnibus animalibus, item in omnibus rebus quae anima carent, damnum iniuria datum hac parte vindicatur. si quid enim ustum aut ruptum aut fractum fuerit, actio ex hoc capite constituitur: quamquam potuerit sola rupti appellatio in omnes istas causas sufficere: ‘ ruptum ’ enim intellegitur quoquo modo corruptum. unde non solum usta aut fracta, sed etiam scissa et collisa et effusa et quoquo modo perempta atque deteriora facta hoc verbo continentur: denique responsum est, si quis in alienum vinum aut oleum id immiserit quo naturalis bonitas vini vel olei corrumperetur, ex hac parte legis eum teneri. 14. Illud palam est, sicut ex primo capite ita demum quisque tenetur, si dolo aut culpa eius homo aut quadrupes occisus occisave fuerit, ita ex hoc capite ex dolo aut culpa de cetero damno quemque teneri. hoc tamen capite non quanti in eo anuo, sed quanti in diebus triginta proximus res fuerit, obligatur is qui damnum dederit. 15. Ac ne ‘ plurimi ’ quidem verbum adicitur. sed Sabino recte placuit, perinde habendam aestimationem ac si etiam hac parte ‘ plurimi ’ verbum adiectum fuisset: nam plebem Romanam, quae Aquilio tribuno rogante hanc legem tulit, contentam fuisse, quod prima parte eo verbo usa est. 16. Ceterum placuit, ita demum ex hac lege actionem esse, si quis praecipue corpore suo damnum dederit. ideoque in eum qui alio modo damnum dederit, utiles actiones dari solent: veluti si quis hominem alienum aut pecus ita incluserit ut fame necaretur, aut iumentum tam vehementer egerit ut rumperetur, aut pecus in tantum exagitaverit ut praecipitaretur, aut si quis alieno servo persuaserit ut in arborem ascenderet vel in puteum descenderet, et is ascendendo vel descendendo aut mortuus fuerit aut aliqua parte corporis laesus erit, utilis in eum actio datur. sed si quis alienum servum de ponte aut ripa in flumen deiecerit et is suffocatus fuerit, eo quod proiecerit corpore suo damnum dedisse non difficiliter intellegi poterit ideoque ipsa lege Aquilia tenetur. sed si non corpore damnum fuerit datum neque corpus laesum fuerit, sed alio modo damnum alicui contigit, cum non sufficit neque directa neque utilis Aquilia, placuit eum qui obnoxius fuerit in factum actione teneri: veluti si quis, misericordia ductus, alienum servum compeditum solverit, ut fugeret. TIT. 4. DE INIURIIS. Generaliter iniuria dicitur omne quod non iure fit specialiter alias contumelia, quae a contemnendo dicta est, quam Graeci appellant; alias culpa, quam Graeci dicunt, sicut in lege Auilia damnum iniuria accipitur; alias iniquitas et iniustitia, quam Graeci vocant. cum enim praetor vel iudex non iure contra quem pronuntiat, iniuriam accepisse dicitur. 1. Iniuria autem committitur non solum, cum quis pugno puta aut fustibus caesus vel etiam verberatus erit, sed etiam si cui convicium factum fuerit, sive cuius bona, quasi debitoris, possessa fuerint ab eo qui intellegebat nihil eum sibi debere, vel si quis ad infamiam alicuius libellum aut carmen scripserit, composuerit, ediderit, dolove malo fecerit quo quid eorum fieret; sive quis matremfamilias aut praetextatum praetextatamve adsectatus fuerit, sive cuius pudicitia attentata esse dicetur: et denique aliis pluribus modis admitti iniuriam manifestum est. 2. Patitur autem quis iniuriam non solum per semet ipsum, sed etiam per liberos suos, quos in potestate habet: item per uxorem suam, id enim magis praevaluit. itaque si filiae alicuius, quae Titio nupta est, iniuriam feceris, non solum filiae nomine tecum iniuriarum agi potest, sed etiam patris quoque et mariti nomine. contra autem, si viro iniuria facta sit, uxor iniuriarum agere non potest: defendi enim uxores a viris, non viros ab uxoribus aequum est. sed et socer nurus nomine, cuius vir in potestate est, iniuriarum agere potest. 3. Servis autem ipsis quidem nulla iniuria fieri intellegitur, sed domino per eos fieri videtur. non tamen iisdem modis quibus etiam per liberos et uxores, sed ita cum quid atrocius commissum fuerit et quod aperte ad contumeliam domini respicit: veluti si quis alienum servum verberaverit, et in hunc casum actio proponitur. at si quis servo convicium fecerit vel pugno eum percusserit, nulla in eum actio domino competit. 4. Si communi servo iniuria facta sit, aequum est, non pro ea parte qua dominus quisque est aestimationem iniuriae fieri, sed ex dominorum persona, quia ipsis fit iniuria. 5. Quodsi usus fructus in servo Titii est, proprietas Maevii est, magis Maevio iniuria fieri intellegitur. 6. Sed si libero, qui tibi bona fide servit, iniuria facta sit, nulla tibi actio dabitur, sed suo nomine is expereri poterit: nisi in contumeliam tuam pulsatus sit, tunc enim competit et tibi iniuriarum actio. idem ergo est et in servo alieno bona fide tibi serviente, ut totiens admittatur iniuriarum actio, quotiens in tuam contumeliam iniuria ei facta sit. 7. Poena autem iniuriarum ex lege duodecim tabularum propter membrum quidem ruptum talio erat: propter os vero fractum nummariae poenae erant constitutae quasi in magna veterum paupertate. sed postea praetores permittebant ipsis qui iniuriam passi sunt eam aestimare, ut iudex vel tanti condemnet, quanti iniuriam passus aestimaverit, vel minoris, prout ei visum fuerit. sed poena quidem iniuriae quae ex lege duadecim tabularum introducta est in desuetudinem abiit: quam autem praetores introduxerunt, quae etiam honoraria appellatur, in iudiciis frequentatur. nam secundum gradum dignitatis vitaeque honestatem crescit aut minuitur aestimatio iniuriae: qui gradus condemnationis et in servili persona non immerito servatur, ut aliud in servo actore, aliud in medii actus homine, aliud in vilissimo vel compedito constituatur. 8. Sed et lex Cornelia de iniuriis loquitur et iniuriarum actionem introduxit. quae competit ob eam rem, quod se pulsatum quis verberatumve, domumve suam vi introitum esse dicat. domum autem accipimus, sive in propria domo quis habitat sive in conducta vel gratis sive hospitio receptus sit. 9. Atrox iniuria aestimatur vel ex facto, veluti si quis ab aliquo vulneratus fuerit vel fustibus caesus: vel ex loco, veluti si cui in theatro vel in foro vel in conspectu praetoris iniuria facta sit: vel ex persona, veluti si magistratus iniuriam passus fuerit, vel si senatori ab humili iniuria facta sit, aut parenti patronoque fiat a liberis vel libertis; aliter enim senatoris et parentis patronique, aliter extranei et humilis personae iniuria aestimatur. nonnumquam et locus vulneris atrocem iniuriam facit, veluti si in oculo quis percussus sit. parvi autem refert, utrum patrifamilias an filiofamilias talis iniuria facta sit: nam et haec atrox aestimabitur. 10. In summa sciendum est de omni inuria eum qui passus est posse vel criminaliter agere vel civiliter. et si quidem civiliter agatur, aestimatione facta secundum quod dictum est, poena imponitur. sin autem criminaliter, officio iudicis extraordinaria poena reo irrogatur: hoc videlicet observando, quod Zenoniana constitutio introduxit, ut viri illustres quique supra eos sunt et per procuratores possint actionem iniuriaram criminaliter vel persequi vel suscipere, secundum eius tenorem qui ex ipsa manifestius apparet. 11. Non solum autem is iniuriarum tenetur qui fecit iniuriam, hoc est qui percussit: verum ille quoque continebitur qui dolo fecit vel qui curavit ut cui mala pugno percuteretur. Haec actio dissimulatione aboletur: et ideo, si quis iniuriam dereliquerit, hoc est statim passus ad animum suum non revocaverit, postea ex poenitentia remissam iniuriam non poterit recolere. TIT. 5. DE OBLIGATIONIBUS QUAE QUASI EX DELICTO NASCUNTUR. Si iudex litem suam fecerit, non proprie ex maleficio obligatus videtur. sed quia neque ex contractu obligatus est et utique peccasse aliquid intellegitur, licet per imprudentiam: ideo videtur quasi ex maleficio teneri, et in quantum de ea re aequum religioni iudicantis videbitur, poenam sustinebit. 1. Item is, ex cuius coenaculo vel proprio ipsius vel conducto vel in quo gratis habitabat, deiectum effusumve aliquid est, ita ut alicui noceretur, quasi ex maleficio obligatus intellegitur: ideo autem non proprie ex maleficio obligatus intellegitur, quia plerumque ob alterius culpam tenetur aut servi aut liberi. cui similis est is qui ea parte qua vulgo iter fieri solet id positum aut suspensum habet quod potest, si ceciderit, alicui nocere: quo casu poena decem aureorum constituta est. de eo vero quod deiectum effusumve est, dupli quanti damnum datum sit, constituta est actio. ob hominem vero liberum occisum quinquaginta aureorum poena constituitur: si vero vivet nocitumque ei esse dicetur, quantum ob eam rem aequum iudici videtur, actio datur: iudex enim computare debet mercedes medicis praestitas ceteraque impendia quae in curatione facta sunt, praeterea operarum quibus caruit, aut cariturus est, ob id quod inutilis factus est. 2. Si filius familias seorsum a patre habitaverit et quid ex coenaculo eius deiectum effusumve sit, sive quid positum suspensumve habuerit cuius casus periculosus est: Iuliano placuit, in patrem nullam esse actionem, sed cum ipso filio agendum. quod et in filiofamilias iudice observandum est, qui litem suam fecerit. 3. Item exercitor navis aut cauponae aut stabuli de dolo aut furto, quod in nave aut in caupona aut in stabulo factum erit, quasi ex maleficio teneri videtur, si modo ipsius nullum est maleficium, sed alicuius eorum, quorum opera navem aut cauponam aut stabulum exerceret: cum enim neque ex contractu sit adversus eum constituta haec actio et aliquatenus culpae reus est, quod opera malorum hominum uteretur, ideo quasi ex maleficio teneri videtur. in his autem casibus in factum actio competit, quae heredi quidem datur, adversus heredem autem non competit. TIT. 6. DE ACTIONIBUS. Superest, ut de actionibus loquamur. actio autem nihil aliud est quam ius persequendi iudicio quod sibi debetur. 1. Omnium actionum, quibus inter aliquos apud iudices arbitrosve de qua re quaeritur, summa divisio in duo genera deducitur: aut enim in rem sunt aut in personam. namque agit unusquisque aut cum eo qui ei obligatus est vel ex contractu vel ex maleficio, quo casu proditae actiones in personam sunt, per quas intendit adversarium ei dare facere oportere, et aliis quibusdam modis: aut cum eo agit qui nullo iure ei obligatus est, movet tamen alicui de aliqua re controversiam. quo casu proditae actiones in rem sunt. veluti si rem corporalem possideat quis, quam Titius suam esse affirmet, et possessor dominum se esse dicat: nam si Titius suam esse intendat, in rem actio est. 2. Aeque si agat ius sibi esse fundo forte vel aedibus utendi fruendi vel per fundum vicini eundi agendi vel ex fundo vicini aquam ducendi, in rem actio est. eiusdem generis est actio de iure praediorum urbanorum, veluti si agat, ius sibi esse altius aedes suas tollendi prospiciendive vel proiciendi aliquid vel immittendi in vicini aedes. contra quoque de usu fructu et de servitutibus praediorum rusticorum, item praediorum urbanorum invicem quoque proditae sunt actiones, ut quis intendat, ius non esse adversario utendifruendi, eundi, agendi aquamve ducendi, item altius tollendi, prospiciendi, proiciendi, immittendi: istae quoque actiones in rem sunt, sed negativae. quod genus actionis in controversiis rerum corporalium proditum non est: nam in his is agit qui non possidet: ei vero qui possidet non est actio prodita per quam neget rem alterius esse. sane uno casu qui possidet nihilo minus actoris partes obtinet, sicut in latioribus digestorum libris oppotunius apparebit. 3. Sed istae quidem actiones, quarum mentionem habuimus, et si quae sunt similes, ex legitimis et civilibus causis descendunt. aliae autem sunt, quas praetor ex sua iurisdictione comparatas habet tam in rem quam in personam, quas et ipsas necessarium est exemplis ostendere. ecce plerumque ita permittit in rem agere, ut vel actor diceret, se quasi usucepisse quod usu non ceperit, vel ex diverso possessor diceret, adversariam suum usu non cepisse quod usu ceperit. 4. Namque si cui ex iusta causa res aliena tradita fuerit, veluti ex causa emptionis aut donationis aut dotis aut legatorum, necdum eius rei dominus effectus est, si eius rei casu possessionem amiserit, nullam habet directam in rem actionem ad eam rem persequendam: quippe ita proditae sunt iure civili actiones, ut quis dominium suum vindicet. sed quia sane durum erat, eo casu deficere actionem, inventa est a praetore actio, in qua dicit is qui possessionem amisit eam rem se usucepisse, et ita vindicat suam esse. quae actio Publiciana appellatur, quoniam primum a Publicio praetore in edicto proposita est. 5. Rursus ex diverso si quis, cum rei publicae causa abesset vel in hostium potestate esset, rem eius qui in civitate esset usuceperit, permittitur domino, si possessor rei publicae causa abesse desierit, tunc intra annum, rescissa usucapione, eam petere, id est ita petere ut dicat, possessorem usu non cepisse et ob id suam esse rem. quod genus actionis et aliis, simili aequitate motus, praetor accommodat, sicut ex latiore digestorum seu pandectarum volumine intellegere licet. 6. Item si quis in fraudem creditorum rem suam alicui tradiderit, bonis eius a creditoribus ex sententia praesidis possessis, permittitur ipsis creditoribus, rescissa traditione, eam rem petere, id est dicere eam rem traditam non esse et ob id in bonis debitoris mansisse. 7. Item Serviana et quasi Serviana, quae etiam hypothecaria vocatur, ex ipsius praetoris iurisdictione substantiam capit. Serviana autem experitur quis de rebus coloni, quae pignoris iure pro mercedibus fundi ei tenentur; quasi Serviana autem qua creditores pignora hypothecasve persequuntur. inter pignus autem et hypothecam quantum ad actionem hypothecariam nihil interest: nam de qua re inter creditorem et debitorem convenerit ut sit pro debito obligata, utraque hac appellatione continetur. sed in aliis differentia est: nam pignoris appellatione eam proprie contineri dicimus quae simul etiam traditur creditori, maxime si mobilis sit: at eam quae sine traditione nuda conventione tenetur proprie hypothecae appellatione contineri dicimus. 8. In personam quoque actiones ex sua iurisdictione propositas habet praetor. veluti de pecunia constituta, cui similis videbatur receptitia: sed ex nostra constitutione, cum et, si quid plenius habebat, hoc in pecuniam constitutam transfusum est, ea quasi supervacua iussa est cum sua auctoritate a nostris legibus recedere. item praetor proposuit de peculio servorum filiorumque familias, et ex qua quaeritur, an actor iuraverit, et alias complures. 9. De pecunia autem constituta cum omnibus agitur, quicumque vel pro se vel pro alio soluturos se constituerint, nulla scilicet stipulatione interposita. nam alioquin si stipulanti promiserint, iure civili tenentur. 10. Actionem autem de peculio ideo adversus patrem dominumve comparavit praetor, quia licet ex contractu filiorum servorumve ipso iure non teneantur, aequum tamen esset peculio tenus, quod veluti patrimoniam est filiorum filiarumque, item servorum, condemnari eos. 11. Item si quis postulante adversario iuraverit deberi sibi pecuniam quam peteret, neque ei solvatur, iustissime accommodat ei talem actionem, per quam non illud quaeritur, an ei pecunia debeatur, sed an iuraverit. 12. Poenales quoque actiones praetor bene multas ex sua iurisdictione introduxit: veluti adversus eum qui quid ex albo eius corrupisset: et in eum qui patronum vel parentem in ius vocasset, cum id non impetrasset: item adversus eum qui vi exemerit eum qui in ius vocaretur, cuiusve dolo alius exemerit: et alias innumerabiles. 13. Praeiudiciales actiones in rem esse videntur, quales sunt, per quas quaeritur, an aliquis liber vel an libertus sit, vel de partu agnoscendo. ex quibus fere una illa legitimam causam habet, per quam quaeritur, an aliquis liber sit: ceterae ex ipsius praetoris iurisdictione substantiam capiunt. 14. Sic itaque discretis actionibus certum est non posse actorem rem suam ita ab aliquo petere ‘ si paret eum dare oportere ’: nec enim quod actoris est, id ei dari oportet, quia scilicet dari cuiquam id intellegitur quod ita datur ut eius fiat, nec res quae iam actoris est, magis eius fieri potest. plane odio furum, quo magis pluribus actionibus teneantur, effectum est, ut extra poenam dupli aut quadrupli, rei recipiendae nomine fures etiam hac actione teneantur ‘ si paret eos dare oportere ’, quamvis sit adversus eos etiam haec in rem actio, per quam rem suam quis esse petit. 15. Appellamus autem in rem quidem actiones vindicationes: in personam vero actiones, quibus dare facere oportere intenditur, condictiones. condicere enim est denuntiare prisca lingua: nunc vero abusive dicimus condictionem actionem in personam, qua actor intendit dari sibi oportere: nulla enim hoc tempore eo nomine denuntiatio fit. 16. Sequens illa divisio est, quod quaedam actiones rei persequendae gratia comparatae sunt, quaedam poenae persequendae, quaedam mixtae sunt. 17. Rei persequendae causa comparatae sunt omnes in rem actiones. earum vero actionum quae in personam sunt, hae quidem quae ex contractu nascuntur fere omnes rei persequendae causa comparatae videntur: veluti quibus mutuam pecuniam vel in stipulatum deductam petit actor, item commodati, depositi, mandati, pro socio, ex empto vendito, locato conducto. plane si depositi agetur, eo nomine quod tumultus, incendii, ruinae, naufragii causa depositum sit, in duplum actionem praetor reddit, si modo cum ipso apud quem depositum sit aut cum herede eius ex dolo ipsius agitur: quo casu mixta est actio. 18. Ex maleficiis vero proditae actiones aliae tantum poenae persequendae causa comparatae sunt, aliae tam poenae quam rei persequendae et ob id mixtae sunt. poenam tantum persequitur quis actione furti; sive enim manifesti agatur quadrupli sive nec manifesti dupli, de sola poena agitur: nam ipsam rem propria actione persequitur quis, id est suam esse petens, sive fur ipse eam rem possideat, sive alius quilibet: eo amplius adversus furem etiam condictio est rei. 19. Vi autem bonorum raptorum actio mixta est, quia in quadruplo rei persecutio continetur, poena autem tripli est. sed et legis Aquiliae actio de damno mixta est, non solum si adversus infitiantem in duplum agatur, sed interdum et si in simplum quisque agit. veluti si quis hominem claudum aut luscum occiderit, qui in eo anno integer et magni pretii fuerit; tanti enim damnatur, quanti is homo in eo anno plurimi fuerit, secundum iam traditam divisionem. item mixta est actio contra eos qui relicta sacrosanctis ecclesiis vel aliis venerabilibus locis legati vel fideicommissi nomine dare distulerint usque adeo ut etiam in iudicium vocarentur: tunc etenim et ipsam rem vel pecuniam quae relicta est dare compelluntur, et aliud tantum pro poena, et ideo in duplum eius fit condemnatio. 20. Quaedam actiones mixtam causam optinere videntur tam in rem quam in personam. qualis est familiae erciscundae actio, quae competit coheredibus de dividenda hereditate: item communi dividundo, quae inter eos redditur inter quos aliquid commune ex quacumque causa est, ut id dividatur: item finium regundorum, quae inter eos agitur qui confines agros habent. in quibus tribus iudiciis permittitur iudici rem alicui ex litigatoribus ex bono et aequo adiudicare et, si unius pars praegravari videbitur, eum invicem certa pecunia alteri condemnare. 21. Omnes autem actiones vel in simplum conceptae sunt vel in duplum vel in triplum vel in quadruplum: ulterius autem nulla actio extenditur. 22. In simplum agitur veluti ex stipulatione, ex mutui datione, ex empto, vendito, locato, conducto, mandato et denique ex aliis compluribus causis. 23. In duplum agimus veluti furti nec manifesti, damni iniuriae ex lege Aquilia, depositi ex quibusdam casibus: item servi corrupti, quae competit in eum cuius hortatu consiliove servus alienus fugerit aut contumax adversus dominum factus est aut luxuriose vivere coeperit aut denique quolibet modo deterior factus sit (in qua actione etiam earum rerum quas fugiendo servus abstulit aestimatio deducitur): item ex legato quod venerabilibus locis relictum est, secundum ea quae supra diximus. 24. Tripli vero, cum quidam maiorem verae aestimationis quantitatem in libello conventionis inseruit, ut ex hac causa viatores, id est exsecutores litium, ampliorem summam sportularum nomine exigerent: tunc enim quod propter eorum causam damnum passus fuerit reus id triplum ab actore consequetur, ut in hoc triplo et simplum, in quo damnum passus est, connumeretur. quod nostra constitutio induxit, quae in nostro codice fulget, ex qua dubio procul est ex lege condicticiam emanare. 25. Quadrupli veluti furti manifesti, item de eo quod metus causa factum sit, deque ea pecunia quae in hoc data sit ut is cui datur calumniae causa negotium alicui faceret vel non faceret: item ex lege condicticia a nostra constitutione oritur, in quadruplum condemnationem imponens his exsecutoribus litium qui contra nostrae constitutionis normam a reis quidquam exegerint. 26. Sed furti quidem nec manifesti actio et servi corrupti a ceteris, de quibus simul locuti sumus, eo differt, quod hae actiones omnimodo dupli sunt: at illae, id est damni iniuriae ex lege Aquilia et interdum depositi, infitiatione duplicantur, in confitentem autem in simplum dantur: sed illa quae de his competit quae relicta venerabilibus locis sunt non solum infitiatione duplicatur, sed et si distulerit relicti solutionem usque quo iussu magistratuum nostrorum conveniatur; in confitentem vero et antequam iussu magistratuum conveniatur solventem simpli redditur. 27. Item actio de eo, quod metus causa factum sit, a ceteris, de quibus simul locuti sumus, eo differt, quod eius natura tacite continetur, ut, qui iudicis iussu ipsam rem actori restituat, absolvatur. quod in ceteris casibus non ita est, sed omnimodo quisque in quadruplum condemnatur, quod est et in furti manifesti actione. 28. Actionum autem quaedam bonae fidei sunt, quaedam stricti iuris, bonae fidei sunt hae: ex empto, vendito, locato, conducto, negotiorum gestorum, mandati, depositi, pro socio, tutelae, commodati, pigneraticia, familiae erciscundae, communi dividundo, praescriptis verbis quae de aestimato proponitur, et ea quae ex permutatione competit, et hereditatis petitio. quamvis enim usque adhuc incertum erat, sive inter bonae fidei iudicia connumeranda sit sive non, nostra tamen constitutio aperte eam esse bonae fidei disposuit. 29. Fuerat antea et rei uxoriae actio ex bonae fidei iudiciis: sed cum, pleniorem esse ex stipulatu actionem invenientes, omne ius quod res uxoria ante habebat cum multis divisionibus in ex stipulatu actionem, quae de dotibus exigendis proponitur, transtulimus, merito rei uxoriae actione sublata, ex stipulatu, quae pro ea introducta est, naturam bonae fidei iudicii tantum in exactione dotis meruit ut bonae fidei sit. sed et tacitam ei dedimus hypothecam: praeferri autem aliis creditoribus in hypothecis tunc censuimus, cum ipsa mulier de dote sua experiatur, cuius solius providentia hoc induximus. 30. In bonae fidei autem iudiciis libera potestas permitti videtur iudici ex bono et aequo aestimandi, quantum actori restitui debeat. in quo et illud continetur, ut, si quid invicem actorem praestare oporteat, eo compensato, in reliquum is cum quo actum est condemnari debeat. sed et in strictis iudiciis ex rescripto divi Marci opposita doli mali exceptione compensatio inducebatur. sed nostra constitutio eas compensationes quae iure aperto nituntur latius introduxit, ut actiones ipso iure minuant, sive in rem sive personales sive alias quascumque, excepta sola depositi actione, cui aliquid compensationis nomine opponi satis impium esse credidimus, ne sub praetextu compensationis depositarum rerum quis exactione defraudetur. 31. Praeterea quasdam actiones arbitrarias id est ex arbitrio iudicis pendentes appellamus, in quibus nisi iudicis is cum quo agitur actori satisfaciat, veluti rem restituat vel exhibeat vel solvat vel ex noxali causa servum dedat, condemnari debeat. sed istae actiones tam in rem quam in personam inveniuntur. in rem veluti Publiciana, Serviana de rebus coloni, quasi Serviana, quae etiam hypothecaria vocatur: in personam veluti quibus de eo agitur quod aut metus causa aut dolo malo factum est, item qua id quod certo loco promissum est, petitur. ad exhibendum quoque actio ex arbitrio iudicis pendet. in his enim actionibus et ceteris similibus permittitur iudici ex bono et aequo, secundum cuiusque rei de qua actum est naturam, aestimare quemadmodum actori satisfieri oporteat. 32. Curare autem debet iudex, ut omnimodo, quantum possibile ei sit, certae pecuniae vel rei sententiam ferat, etiam si de incerta quantitate apud eum actum est. 33. Si quis agens in intentione sua plus complexas fuerit, quam ad eum pertinet, causa cadebat, id est rem admittebat, nec facile in integrum a praetore restituebatur, nisi minor erat viginti quinque annis. huic enim, sicut in aliis causis causa cognita succurrebatur si lapsus iuventute fuerat, ita et in hac causa succurri solitum erat. sane si tam magna causa iusti erroris interveniebat ut etiam constantissimus quisque labi posset, etiam maiori viginti quinque annis succurrebatur: veluti si quis totum legatum petierit, post deinde prolati fuerint codicilli, quibus aut pars legati adempta sit aut quibusdam aliis legata deta sint, quae efficiebant ut plus petisse videretur petitor quam dodrantem, ad quem ideo lege Falcidia legata minuebantur. 33a. Plus autem quattuor modis petitur: re, tempore, loco, causa: re veluti si quis pro decem aureis, qui ei debebantur, viginti petierit, aut si is cuius ex parte res est, totam eam vel maiore ex parte suam esse intenderit. 33b. Tempore: veluti si quis ante diem vel ante condicionem petierit. qua ratione enim qui tardius solvit quam solvere deberet minus solvere intellegitur, eadem ratione qui praemature petit plus petere videtur. 33c. Loco plus petitur, veluti cum quis id quod certo loco sibi stipulatus est alio loco petit, sine commemoratione illius loci in quo sibi dari stipulatus fuerit: verbi gratia si is qui ita stipulatus fuerit ‘ Ephesi dare spondes? ’, Romae pure intendat dari sibi oportere. ideo autem plus petere intellegitur, quia utilitatem quam habuit promissor, si Ephesi solveret, adimit ei pura intentione: propter quam causam alio loco petenti arbitraria actio proponitur, in qua scilicet ratio habetur utilitatis quae promissori competitura fuisset si illo loco solveret. quae utilitas plerumque in mercibus maxima invenitur, veluti vino, oleo, frumento, quae per singulas regiones diversa habent pretia: sed et pecuniae numeratae non in omnibus regionibus sub iisdem usuris fenerantur. si quis tamen Ephesi petat, id est eo loco petat quo ut sibi detur stipulatus est, pura actione recte agit: idque etiam praetor monstrat, scilicet quia utilitas solvendi salva est promissori. 33d. Huic autem, qui loco plus petere intellegitur, proximus est is qui causa plus petit: ut ecce si quis ita a te stipulatus sit ‘ hominem Stichum aut decem aureos dare spondes? ’, deinde alterutrum petat, veluti hominem tantum aut decem aureos tantum. ideo autem plus petere intellegitur quia in eo genere stipulationis promissoris est electio, utrum pecuniam an hominem solvere malit: qui igitur pecuniam tantum vel hominem tantum sibi dari oportere intendit, eripit electionem adversario et eo modo suam quidem meliorem condicionem facit, adversarii vero sui deteriorem. qua de causa talis in ea re prodita est actio, ut quis intendat, hominem Stichum aut aureos decem sibi dari oportere, id est ut eodem modo peteret, quo stipulatus est. praeterea si quis generaliter hominem stipulatus sit et specialiter Stichum petat, aut generaliter vinum stipulatus, specialiter Campanum petat, aut generaliter purpuram stipulatus sit, deinde specialiter Tyriam petat: plus petere intellegitur, quia electionem adversario tollit, cui stipulationis iure liberum fuit aliud solvere quam quod peteretur. quin etiam licet vilissimum sit quod quis petat, nihilo minus plus petere intellegitur, quia saepe accidit ut promissori facilius sit illud solvere quod maioris pretii est. 33e. Sed haec quidem antea in usu fuerant. postea autem lex Zenoniana et nostra rem coartavit, et si quidem tempore plus fuerit petitum, quid statui oportet Zenonis divae memoriae loquitur constitutio: sin autem quantitate vel alio modo plus fuerit petitum, omne si quid forte damnum, ut in sportulis, ex hac causa acciderit ei contra quem plus petitum fuerit, commissa tripli condemnatione, sicut supra diximus, puniatur. 34. Si minus in intentione complexus fuerit actor, quam ad eum pertineret, veluti si, cum ei decem deberentur, quinque sibi dari oportere intenderit, aut cum totus fundus eius esset, partem dimidiam suam esse petierit, sine periculo agit: in reliquum enim nihilo minus iudex adversarium in eodem indicio condemnat ex constitutione divae memoriae Zenonis. 35. Si quis aliud pro alio intenderit, nihil eum periclitari placet, sed in eodem iudicio cognita veritate errorem suum corrigere ei permittimus, veluti, si is qui hominem Stichum petere deberet Erotem petierit, aut si quis ex testamento sibi dari oportere intenderit, quod ex stipulatu debetur. 36. Sunt praeterea quaedam actiones, quibus non solidum quod debetur nobis persequimur, sed modo solidum consequimur, modo minus. ut ecce si in peculium filii servive agamus: nam, si non minus in peculio sit quam persequimur, in solidum pater dominusve condemnatur: si vero minus inveniatur, eatenus condemnat iudex quatenus in peculio sit. quemadmodum autem peculium intellegi debeat, suo ordine proponemus. 37. Item si de dote iudicio mulier agat, placet, eatenus maritum condemnari debere quatenus facere possit, id est quatenus facultates eius patiuntur. itaque si dotis quantitati concurrant facultates eius, in solidum damnatur: si minus, in tantum quantum facere potest. propter retentionem quoque dotis repetitio minuitur: nam ob impensas in res dotales factas marito retentio concessa est, quia ipso iure necessariis sumptibus dos minuitur, sicut ex latioribus digestorum libris cognoscere licet. 38. Sed et si quis cum parente suo patronove agat, item si socius cum socio iudicio societatis agat, non plus actor consequitur quam adversarius eius facere potest. idem est, si quis ex donatione sua conveniatur. 39. Compensationes quoque oppositae plerumque efficiunt, ut minus quisque consequatur, quam ei debeatur: namque ex bono et aequo, habita ratione eius quod invicem actorem ex eadem causa praestare oporteret, in reliquum eum cum quo actum est condemnare licet, sicut iam dictum est. 40. Eum quoque, qui creditoribus suis bonis cessit, si postea aliquid adquisierit, quod ideoneum emolumentum habeat, ex integro in id quod facere potest creditores cum eo experiuntur: inhumanum enim erat spoliatum fortunis suis in solidum damnari. TIT. 7. QUOD CUM EO QUI IN ALIENA POTESTATE EST NEGOTIUM GESTUM ESSE DICITUR. Quia tamen superius mentionem habuimus de actione quae in peculium filiorumfamilias servorumque agitur: opus est ut de hac actione, et de ceteris quae eorundem nomine in parentes dominosve dari solent, diligentius admoneamus. et quia, sive cum servis negotium gestum sit, sive cum his qui in potestate parentis sunt, fere eadem iura servantur, ne verbosa fiat disputatio, dirigamus sermonem in personam servi dominique, idem intellecturi de liberis quoque et parentibus, quorum in potestate sunt. nam si quid in his proprie observetur, separatim ostendemus. 1. Si igitur iussu domini cum servo negotium gestum erit, in solidum praetor adversus dominum actionem pollicetur, scilicet quia qui ita contrahit fidem domini sequi videtur. 2. Eadem ratione praetor duas alias in solidum actiones pollicetur, quarum altera exercitoria, altera institoria appellatur. excercitoria tunc locum habet, cum quis servum suum magistrum navis praeposuerit, et quid cum eo eius rei gratia cui praepositus erit contractum fuerit. ideo autem exercitoria vocatur, quia exercitor appellatur is ad quem cottidianus navis quaestus pertinet. institoria tunc locum habet, cum quis tabernae forte aut cuilibet negotiationi servum praeposuerit et quid cum eo eius rei causa cui praepositus erit contractum fuerit. ideo autem institoria appellatur, quia qui negotiationibus praeponuntur institores vocantur. 2a. Istas tamen duas actiones praetor reddit et si liberum quis hominem aut alienum servum navi aut tabernae aut cuilibet negotiationi praeposuerit, scilicet quia eadem aequitatis ratio etiam eo casu interveniebat. 3. Introduxit et aliam actionem praetor, quae tributoria vocatur. namque si servus in peculiari merce, sciente domino, negotietur, et quid cum eo eius rei causa contractum erit, ita praetor ius dicit ut quidquid in his mercibus erit quodque inde receptum erit, id inter dominum, si quid ei debebitur, et ceteros creditores pro rata portione distribuatur. et quia ipsi domino distributionem permittit, si quis ex creditoribus queratur, quasi minus ei tributum sit quam oportuerit, hanc ei actionem accommodat, quae tributoria appellatur. 4. Praeterea introducta est actio de peculio deque eo, quod in rem domini versum erit, ut, quamvis sine voluntate domini negotium gestum erit, tamen sive quid in rem eius versum fuerit, id totum praestare debeat, sive quid non sit in rem eius versum, id eatenus praestare debeat quatenus peculium patitur. 4a. In rem autem domini versum intellegitur, quidquid necessario in rem eius impenderit servus, veluti si mutuatus pecuniam creditoribus eius solverit, aut aedificia ruentia fulserit, aut familiae frumentum emerit, vel etiam fundum aut quamlibet aliam rem necessariam mercatus erit. 4b. Itaque si ex decem utputa aureis, quos servos tuus a Titio mutuos accepit, creditori tuo quinque aureos solverit, reliquos vero quinque quolibet modo consumpserit pro quinque quidem in solidum damnari debes, pro ceteris vero quinque eatenus quatenus in peculio sit: ex quo scilicet apparet, si toti decem aurei in rem tuam versi fuerint, totos decem aureos Titium consequi posse. licet enim una est actio qua de peculio deque eo quod in rem domini versum sit, agitur, tamen duas habet condemnationes. itaque iudex, apud quem ea actione agitur, ante dispicere solet, an in rem domini versum sit, nec aliter ad peculii aestimationem transit quam si aut nihil in rem domini versum intellegatur aut non totum. 4c. Cum autem quaeritur, quantum in peculio sit, ante deducitur quidquid servus domino quive in potestate eius sit debet, et quod superest id solum peculium in tellegitur. aliquando tamen id quod ei debet servus qui in potestate domini sit, non deducitur ex peculio, veluti si is in huius ipsius peculio sit. quod eo pertinet, ut, si quid vicario suo servus debeat, id ex peculio eius non deducatur. 5. Ceterum dubium non est, quin is quoque, qui iussu domini contraxerit cuique institoria vel exercitoria actio competit, de peculio deque eo quod in rem domini versum est agere possit: sed erit stultissimus, si omissa actione qua facillime solidum ex contractu consequi possit, se ad difficultatem perducat probandi, in rem domini versum esse, vel habere servum peculium et tantum habere ut solidum sibi solvi possit. 5a. Is quoque, cui tributoria actio competit, aeque de peculio et in rem verso agere potest: sed sane huic modo tributoria expedit agere, modo de peculio et in rem verso. tributoria ideo expedit agere, quia in ea domini condicio praecipua non est, id est, quod domino debetur, non deducitur, sed eiusdem iuris est dominus, cuius et ceteri creditores: at in actione de peculio ante deducitur quod domino debetur, et in id quod reliquum est creditori dominus condemnatur. rursus de peculio ideo expedit agere, quod in hac actione totius peculii ratio habetur, at in tributoria eius tantum quod negotiatur, et potest quisque tertia forte parte peculii aut quarta vel etiam minima negotiari, maiorem autem partem in praediis et mancipiis aut fenebri pecunia habere. prout ergo expedit, ita quisque vel hanc actionem vel illam eligere debet: certe qui potest probare in rem domini versum esse, de in rem verso agere debet. 6. Quae diximus de servo et domino, eadem intellegimus et de filio et filia aut nepote et nepte et patre avove cuius in potestate sunt. 7. Illud proprie servatur in eorum persona, quod senatus consultum Macedonianum prohibuit mutuas pecunias dari eis qui in parentis erunt potestate: et ei qui crediderit denegatur actio, tam adversus ipsum filium filiamve, nepotem neptemve, sive adhuc in potestate sunt, sive morte parentis vel emancipatione suae potestatis esse coeperint, quam adversus patrem avumve, sive habeat eos adhuc in potestate sive emancipaverit. quae ideo senatus prospexit, quia saepe onerati aere alieno creditarum pecuniarum, quas in luxuriam consumebant, vitae parentium insidiabantur. 8. Illud in summa admonendi sumus id, quod iussu patris dominive contractum fuerit quodque in rem eius versum fuerit, directo quoque posse a patre dominove condici tamquam si principaliter cum ipso negotium gestum esset. ei quoque qui vel exercitoria vel institoria actione tenetur, directo posse condici placet, quia huius quoque iussu contractum intellegitur. TIT. 8. DE NOXALIBUS ACTIONIBUS. Ex maleficiis servorum, veluti si furtum fecerint aut bona rapuerint aut damnum dederint aut iniuriam commiserint, noxales actiones proditae sunt, quibus domino damnato permittitur, aut litis aestimationem sufferre aut hominem noxae dedere. 1. Noxa autem est corpus quod nocuit, id est servus: noxia ipsum maleficium, veluti furtum, damnum, rapina, iniuria. 2. Summa autem ratione permissum est noxae deditione defungi: namque erat iniquum, nequitiam eorum ultra ipsorum corpora dominis damnosam esse. 3. Dominus noxali iudicio servi sui nomine conventus servum actori noxae dedendo liberatur. nec minus perpetuum eius dominium a domino transfertur: si autem damnum ei cui deditus est resarcierit quaesita pecunia, auxilio praetoris, invito domino, manumittitur. 4. Sunt autem constitutae noxales actiones aut legibus aut edicto praetoris: legibus veluti furti lege duodecim tabularum, damni iniuriae lege Aquilia: edicto praetoris veluti iniuriarum et vi bonorum raptorum. 5. Omnis autem noxalis actio caput sequitur. nam si servus tuus noxiam commiserit, quamdiu in tua potestate sit tecum est actio: si in alterius potestatem pervenerit, cum illo incipit actio esse, aut si manumissus fuerit, directo ipse tenetur et extinguitur noxae deditio. ex diverso quoque directa actio noxalis esse incipit: nam si liber homo noxiam commiserit, et is servus tuus esse coeperit (quod casibus quibasdam effici primo libro tradidimus), incipit tecum esse noxalis actio, quae ante directa fuisset. 6. Si servus domino noxiam commiserit, actio nulla nascitur: namque inter dominum et eum qui in eius potestate est nulla obligatio nasci potest. ideoque et si in alienam potestatem servus pervenerit aut manumissus fuerit, neque cum ipso, neque cum eo cuius nunc in potestate sit, agi potest. unde si alienus servus noxiam tibi commiserit et is postea in potestate tua esse coeperit, intercidit actio, quia in eum casum deducta sit in quo consistere non potuit: ideoque licet exierit de tua potestate, agere non potes, quemadmodum si dominus in servum suum aliquid commiserit, nec si manumissus vel alienatus fuerit servus, ullam actionem contra dominum habere potest. 7. Sed veteres quidem haec et in filiisfamilias masculis et feminis admiserunt. nova autem hominum conversatio huiusmodi asperitatem recte respuendam esse existimavit et ab usu communi haec penitus recessit: quis enim patitur filium suum et maxime filiam in noxam alii dare, ut pene per corpus filii pater magis quam filius periclitetur, cum in filiabus etiam pudicitiae favor hoc bene excludit? et ideo placuit, in servos tantummodo noxales actiones esse proponendas, cum apud veteres legum commentatores invenimus saepius dictum, ipsos filiosfamilias pro suis delictis posse conveniri. TIT. 9. SI QUADRUPES PAUPERIEM FECISSE DICETUR. Animalium nomine, quae ratione carent, si quidem lascivia aut fervore aut feritate pauperiem fecerint, noxalis actio lege duodecim tabularum prodita est (quae animalia, si noxae dedantur, proficiunt reo ad liberationem, quia ita lex duodecim tabularum scripta est); puta si equus calcitrosus calce percusserit aut bos cornu petere solitus petierit. haec autem actio in his quae contra naturam moventur locum habet: ceterum si genitalis sit feritas, cessat. Denique si ursus fugit a domino et sic nocuit, non potest quondam dominus conveniri, quia desiit dominus esse, ubi fera evasit. pauperies autem est damnum sine iniuria facientis datum: nec enim potest animal iniuriam fecisse dici, quod sensu caret. haec quod ad noxalem actionem pertinet. 1. Ceterum sciendum est aedilitio edicto prohiberi nos canem verrem aprum ursum leonem ibi habere, qua vulgo iter fit: et si adversus ea factum erit et nocitum homini libero esse dicetur, quod bonum et aequum iudici videtur, tanti dominus condemnetur, ceterarum rerum, quanti damnum datum sit, dupli. praeter has autem aedilicias actiones et de pauperie locum habebit: numquam enim actiones praesertim poenales de eadem re concurrentes alia aliam consumit. TIT. 10. DE HIS PER QUOS AGERE POSSUMUS. Nunc admonendi sumus, agere posse quemlibet aut suo nomine aut alieno. alieno veluti procuratorio, tutorio, curatorio, cum olim in usu fuisset, alterius nomine agere non posse nisi pro populo, pro libertate, pro tutela. praeterea lege Hostilia permissum est furti agere eorum nomine qui apud hostes essent aut rei publicae causa abessent quive in eorum cuius tutela essent. et quia hoc non minimam incommoditatem habebat, quod alieno nomine neque agere neque excipere actionem licebat, coeperunt homines per procuratores litigare: nam et morbus et aetas et necessaria peregrinatio itemque aliae multae causae saepe impedimento sunt quo minus rem suam ipsi exsequi possint. 1. Procurator neque certis verbis neque praesente adversario, immo plerumque ignorante eo constituitur: cuicumque enim permiseris rem tuam agere aut defendere is procurator intellegitur. 2. Tutores et curatores quemadmodum constituuntur, primo libro eitum est. TIT. 11. DE SATISDATIONIBUS. Satisdationum modus alius antiquitati placuit, alium novitas per usum amplexa est. Olim enim si in rem agebatur, satisdare possessor compellebatur, ut, si victus nec rem ipsam restitueret nec litis aestimationem, potestas esset petitori aut cum eo agendi aut cum fideiussoribus eius. quae satisdatio appellabatur iudicatum solvi: unde autem sic appellabatur, facile est intellegere. namque stipulabatur quis, ut solveretur sibi quod fuerit iudicatum. multo magis is qui in rem actione conveniebatur, satisdare cogebatur, si alieno nomine iudicium accipiebat. ipse autem qui in rem agebat, si suo nomine petebat, satisdare non cogebatur. procurator vero si in rem agebat, satisdare iubebatur ratam rem dominum habiturum: periculum enim erat, ne iterum dominus de eadem re experiatur. tutores et curatores eodem modo quo et procuratores satisdare debere, verba edicti faciebant. sed aliquando his agentibus satisdatio remittebatur. 1. Haec ita erant, si in rem agebatur. sin vero in personam, ab actoris quidem parte eadem obtinebant quae diximus in actione qua in rem agitur. ab eius vero parte cum quo agitur, si quidem alieno nomine aliquis interveniret, omnimodo satisdabat, quia nemo defensor in aliena re sine satisdatione idoneus esse creditur. quod si proprio nomine aliquis iudicium accipiebat in personam, iudicatum solvi satisdare non cogebatur. 2. Sed haec hodie aliter observantur. sive enim quis in rem actione convenitur sive personali suo nomine, nullam satisdationem propter litis aestimationem dare compellitur; sed pro sua tantum persona, quod in iudicio permaneat usque ad terminum litis, vel committitur suae promissioni cum iureiurando, quam iuratoriam cautionem vocant, vel nudam promissionem vel satisdationem pro qualitate personae suae dare compellitur. 3. Sin autem per procuratorem lis vel infertur vel suscipitur, in actoris quidem persona, si non mandatum actis insinuatum est vel praesens dominus litis in iudicio procuratoris sui personam confirmaverit, ratam rem dominum habiturum satisdationem procurator dare compellitur, eodem observando et si tutor vel curator, vel aliae tales personae quae alienarum rerum gubernationem receperunt, litem quibusdam per alium inferunt. 4. Sin vero aliquis convenitur, si quidem praesens procuratorem dare paratus est, potest vel ipse in iudicium venire et sui procuratoris personam per iudicatum solvi satisdationis sollemnes stipulationes firmare vel extra iudicium satisdationem exponere, per quam ipse sui procuratoris fideiussor existit pro omnibus iudicatam solvi satisdationis clausulis. ubi et de hypotheca suarum rerum convenire compellitur, sive in iudicio promiserit sive extra iudicium caverit, ut tam ipse quam heredes eius obligentur: alia insuper cautela vel satisdatione propter personam ipsius exponenda, quod tempore sententiae recitandae in iudicio invenietur, vel si non venerit, omnia dabit fideiussor quae condemnatione continentur nisi fuerit provocatum. 5. Si vero reus praesto ex quacumque causa non fuerit et alius velit defensionem subire, nulla differentia inter actiones in rem vel personales introducenda, potest hoc facere, ita tamen ut satisdationem iudicatum solvi pro litis praestet aestimatione. nemo enim secundum veterem regulam, ut iam dictum est, alienae rei sine satisdatione defensor idoneus intellegitur. 6. Quae omnia apertius et perfectissime a cottidiano iudiciorum usu in ipsis rerum documentis apparent. 7. Quam formam non solum in hac regia urbe, sed et in omnibus nostris provinciis, etsi propter imperitiam aliter forte celebrantur, optinere censemus, cum necesse est omnes provincias caput omnium nostrarum civitatum id est hanc regiam urbem, eiusque observantiam sequi. TIT. 12. DE PERPETUIS ET TEMPORALIBUS ACTIONIBUS ET QUAE AD HEREDES VEL IN HEREDES TRANSEUNT. Hoc loco admonendi sumus, eas quidem actiones quae ex lege senatusve consulto sive ex sacris constitutionibus proficiscuntur, perpetuo solere antiquitus competere, donec sacrae constitutiones tam in rem quam personalibus actionibus certos fines dederunt: eas vero quae ex propria praetoris iurisdictione pendent, plerumque intra annum vivere (nam et ipsius praetoris intra annum erat imperium). aliquando tamen et in perpetuum extenduntur, id est usque ad finem constitutionibus introductum, quales sunt hae quas bonorum possessori, ceterisque qui heredis loco sunt, accommodat. furti quoque manifesti actio, quamvis ex ipsius praetoris iurisdictione proficiscatur, tamen perpetuo datur: absurdum enim esse existimavit anno eam terminari. 1. Non omnes autem actiones, quae in aliquem aut ipso iure competunt aut a praetore dantur, et in heredem aeque competunt aut dari solent. est enim certissima iuris regula, ex maleficiis poenales actiones in heredem non competere, veluti furti, vi bonorum raptorum, iniuriarum, damni iniuriae. sed heredibus huiusmodi actiones competunt nec denegantur, excepta iniuriarum actione et si qua alia similis inveniatur. aliquando tamen etiam ex contractu actio contra heredem non competit, cum testator dolose versatus sit et ad heredem eius nihil ex eo dolo pervenerit. poenales autem actiones, quas supra diximus, si ab ipsis principalibus personis fuerint contestatae, et heredibus dantur et contra heredes transeunt. 2. Superest ut admoneamus, quod si ante rem iudicatam is cum quo actum est satisfaciat actori, officio iudicis convenit eum absolvere, licet iudicii accipiendi tempore in ea causa fuisset, ut damnari debeat: et hoc est, quod ante vulgo dicebatur, omnia iudicia absolutoria esse. TIT. 13. DE EXCEPTIONIBUS. Sequitur ut de exceptionibus dispiciamus. comparatae sunt autem exceptiones defendendorum eorum gratia cum quibus agitur: saepe enim accidit, ut, licet ipsa actio qua actor experitur iusta sit, tamen iniqua sit adversus eum cum quo agitur. 1. Verbi gratia si metu coactus aut dolo inductus aut errore lapsus stipulanti Titio promisisti, quod non debueras promittere, palam est, iure civili te obligatum esse, et actio qua intenditur dare te oportere, efficax est: sed iniquum est te condemnari, ideoque datur tibi exceptio metus causa aut doli mali aut in factum composita ad impugnandam actionem. 2. Idem iuris est, si quis quasi credendi causa pecuniam stipulatus fuerit neque numeravit. narn eam pecuniam a te petere posse eum certum est: dare enim te oportet, cum ex stipulatu tenearis: sed quia iniquum est eo nomine te condemnari, placet, exceptione pecuniae non numeratae te defendi debere, cuius tempora nos, secundum quod iam superioribus libris scriptum est, constitutione nostra coartavimus. 3. Praeterea debitor si pactus fuerit cum creditore, ne a se peteretur, nihilo minus obligatus manet, quia pacto convento obligationes non omnimodo dissolvuntur: qua de causa efficax est adversus eum actio qua actor intendit ‘ si paret eum dare oportere ’. sed quia iniquum est, contra pactionem eum damnari, defenditur per exceptionem pacti conventi. 4. Aeque si debitor deferente creditore iuraverit nihil se dare oportere, adhuc obligatus permanet, sed quia iniquum est de periurio quaeri, defenditur per exceptionem iurisiurandi. in his quoque actionibus quibus in rem agitur aeque necessariae sunt exceptiones: veluti si petitore deferente possessor iuravent, eam rem suam esse, et nihilo minus eandem rem petitor vindicet: licet enim verum sit quod intendit, id est rem eius esse, iniquum est tamen, possessorem condemnari. 5. Item si iudicio tecum actum fuerit sive in rem sive in personam, nihilo minus ob id actio durat et ideo ipso iure postea de eadem re adversus te agi potest: sed debes per exceptionem rei iudicatae adiuvari. 6. Haec exempli causa rettulisse sufficiet. alioquin quam ex multis variisque causis exceptiones necessariae sint, ex latioribus digestorum seu pandectarum libris intellegi potest. 7. Quarum quaedam ex legibus vel ex his, quae legis vicem obtinent, vel ex ipsius praetoris iurisdictione substantiam capiunt. 8 (7). Appellantur autem exceptiones aliae perpetuae et peremptoriae, aliae temporales et dilatoriae. 9 (8). Perpetuae et peremptoriae sunt, quae semper agentibus obstant et semper rem de qua agitur peremunt: qualis est exceptio doli mali et quod metus causa factum est et pacti conventi, cum ita convenerit, ne omnino pecunia peteretur. 10 (9). Temporales atque dilatoriae sunt, quae ad tempus nocent et temporis dilationem tribuunt: qualis est pacti conventi, cum convenerit, ne intra certum tempus ageretur, veluti intra quinquennium, nam finito eo tempore non impeditur actor rem exsequi. ergo hi quibus intra tempus agere volentibus obicitur exceptio aut pacti conventi aut alia similis, differe debent actionem et post tempus agere: ideo enim et dilatoriae istae exceptiones appellantur. alioquin, si intra tempus egerint obiectaque sit exceptio, neque eo iudicio quidquam consequerentur propter exceptionem nec post tempus olim agere poterant, cum temere rem in iudicium deducebant et consumebant, qua ratione rem amittebant. hodie autem non ita stricte haec procedere volumus, sed eum qui ante tempus pactionis vel obligationis litem inferre ausus est Zenonianae constitutioni subiacere censemus, quam sacratissimus legislator de his qui tempore plus petierunt protulit, ut et inducias, quas, sive ipse actor sponte indulserit vel natura actionis continet, contempserat, in duplum habeant hi qui talem iniuriam passi sunt, et post eas finitas non aliter litem suscipiant, nisi omnes expensas litis antea acceperint, ut actores, tali poena perterriti, tempora 1itium doceantur observare. 11 (10). Praeterea etiam ex persona dilatoriae sunt exceptiones: quales sunt procuratoriae, veluti si per militem aut mulierem agere quis velit: nam militibus nec pro patre vel matre vel uxore nec, ex sacro rescripto, procuratorio nomine experiri conceditur: suis vero negotiis superesse sine offensa disciplinae possunt. eas vero exceptiones quae olim procuratoribus propter infamiam vel dantis vel ipsius procuratoris opponebantur, cum in iudiciis frequentari nullo perspeximus modo, conquiescere sancimus, ne, dum de his altercatur, ipsius negotii disceptatio proteletur. TIT. 14. DE REPLICATIONIBUS. Interdum evenit ut exceptio quae prima facie iusta videatur, inique noceat. quod cum accidit, alia allegatione opus est adiuvandi actoris gratia, quae replicatio vocatur, quia per eam replicatur atque resolvitur vis exceptionis. veluti cum pactus est aliquis cum debitore suo, ne ab eo pecuniam petat, deinde postea in contrarium pacti sunt, id est ut petere creditori liceat: si agat creditor et excipiat debitor, ut ita demum condemnetur, si non convenerit, ne eam pecuniam creditor petat, nocet ei exceptio; convenit enim ita, etiamque nihilo minus hoc verum manet, licet postea in contrarium pacti sunt. sed quia iniquum est creditorem excludi, replicatio ei dabitur ex posteriore pacto convento. 1. Rursus interdum evenit, ut replicatio, quae prima facie iusta sit, inique noceat. quod cum accidit, alia allegatione opus est adiuvandi rei gratia, quae duplicatio vocatur. 2. Et si rursus ea prima facie iusta videatur, sed propter aliquam causam inique actori noceat, rursus allegatione alia opus est, qua actor adiuvetur, quae dicitur triplicatio. 3. Quarum omnium exceptionum usum interdum ulterius quam diximus varietas negotiorum introducit: quas omnes apertius ex latiore digestorum volumine facile est cognoscere. 4. Exceptiones autem, quibus debitor defenditur, plerumque accommodari solent etiam fideiussoribus eius: et recte, quia, quod ab his petitur, id ab ipso debitore peti videtur, quia mandati iudicio redditurus est eis quod hi pro eo solverint. qua ratione et si de non petenda pecunia pactus quis cum reo fuerit, placuit, proinde succurrendum esse per exceptionem pacti conventi illis quoque qui pro eo obligati essent, ac si et cum ipsis pactus esset, ne ab eis ea pecunia peteretur. sane quaedam exceptiones non solent his accommodari. ecce enim debitor si bonis suis cesserit et cum eo creditor experiatur, defenditur per exceptionem ‘ nisi bonis cesserit ’: sed haec exceptio fideiussoribus non datur, scilicet ideo quia, qui alios pro debitore obligat hoc maxime prospicit, ut, cum facultatibus lapsus fuerit debitor, possit ab his quos pro eo obligavit suum consequi. TIT. 15. DE INTERDICTIS. Sequitur ut dispiciamus de interdictis seu actionibus quae pro his exercentur. erant autem interdicta formae atque conceptiones verborum, quibus praetor aut iubebat aliquid fieri aut fieri prohibebat. quod tum maxime faciebat, cum de possessione aut quasi possessione inter aliquos contendebatur. 1. Summa autem divisio interdictorum haec est, quod aut prohibitoria sunt aut restitutoria aut exhibitoria. prohibitoria sunt quibus vetat aliquid fieri, veluti vim sine vitio possidenti, vel mortuum inferenti quo ei ius erit inferendi, vel in loco sacro aedificari, vel in flumine publico ripave eius aliquid fieri quo peius navigetur. restitutoria sunt quibus restitui aliquid iubet, veluti bonorum possessori possessionem eorum quae quis pro herede aut pro possessore possidet ex ea hereditate, aut cum iubet ei qui vi possessione fundi deiectus sit restitui possessionem. exhibitoria sunt per quae iubet exhiberi, veluti eum cuius de libertate agitur, aut libertum cui patronus operas indicere velit, aut parenti liberos qui in potestate eius sunt. sunt tamen qui putant, proprie interdicta ea vocari quae prohibitoria sunt, quia interdicere est denuntiare et prohibere: restitutoria autem et exhibitoria proprie decreta vocari: sed tamen optinuit omnia interdicta appellari, quia inter duos dicuntur. 2. Sequens divisio interdictorum haec est, quod quaedam adipiscendae possessionis causa comparata sunt, quaedam retinendae, quaedam reciperandae. 3. Adipiscendae possessionis causa interdictum accommodatur bonorum possessori, quod appellatur quorum bonorum, eiusque vis et potestas haec est, ut, quod ex his bonis quisque quorum possessio alicui data est, pro herede aut pro possessore possideat, id ei cui bonorum possessio data est restituere debeat. pro herede autem possidere videtur qui putat se heredem esse: pro possessore is possidet qui nullo iure rem hereditariam, vel etiam totam hereditatem, sciens ad se non pertinere, possidet. ideo autem adipiscendae possessionis vocatur interdictum, quia ei tantum utile est qui nunc primum conatur adipisci rei possessionem: itaque si quis adeptus possessionem amiserit eam, hoc interdictum ei inutile est. interdictum quoque, quod appellatur Salvianum, adipiscendae possessionis causa comparatum est, eoque utitur dominus fundi de rebus coloni quas is pro mercedibus fundi pignori futuras pepigisset. 4. Retinendae possessionis causa comparata sunt interdicta uti possidetis et utrubi, cum ab utraque parte de proprietate alicuius rei controversia sit et ante quaeritur, uter ex litigatoribus possidere et uter petere debeat. namque nisi ante exploratum fuerit, utrius eorum possessio sit, non potest petitoria actio institui, quia et civilis et naturalis ratio facit ut alius possideat, alius a possidente petat. et quia longe commodius est possidere potius quam petere, ideo plerumque et fere semper ingens existit contentio de ipsa possessione. commodum autem possidendi in eo est, quod, etiamsi eius res non sit qui possidet, si modo actor non potuerit suam esse probare, remanet suo loco possessio: propter quam causam, cum obscura sint utriusque iura, contra petitorem iudicari solet. 4a. Sed interdicto quidem uti possidetis de fundi vel aedium possessione contenditur, utrubi vero interdicto de rerum mobilium possessione. quorum vis et potestas plurimam inter se differentiam apud veteres habebat: nam uti possidetis interdicto is vincebat qui interdicti tempore possidebat, si modo nec vi nec clam nec precario nanctus fuerat ab adversario possessionem, etiamsi alium vi expulerat aut clam abripuerat alienam possessionem aut precario rogaverat aliquem, ut sibi possidere liceret: utrubi vero interdicto is vincebat, qui maiore parte eius anni nec vi nec clam nec precario ab adversario possidebat. hodie tamen aliter observatur; nam utriusque interdicti potestas, quantum ad possessionem pertinet, exaequata est, ut ille vincat et in re soli et in re mobili, qui possessionem nec vi nec clam nec precario ab adversario litis contestationis tempore detinet. 5. Possidere autem videtur quisque non solum, si ipse possideat, sed et si eius nomine aliquis in possessione sit, licet is eius iuri subiectus non sit, qualis est colonus et inquilinus: per eos quoque apud quos deposuerit quis aut quibus commodaverit ipse possidere videtur: et hoc est quod dicitur, retinere possessionem posse aliquem per quemlibet qui eius nomine sit in possessione. quin etiam animo quoque retineri possessionem placet, id est ut quamvis neque ipse sit in possessione neque eius nomine alius, tamen si non relinquendae possessionis animo, sed postea reversurus inde discesserit, retinere possessionem videatur. adipisci vero possessionem per quos aliquis potest, secundo libro euimus. nec ulla dubitatio est quin animo solo possessionem adipisci nemo potest. 6. Reciperandae possessionis causa solet interdici, si quis ex possessione fundi vel aedium vi deiectus fuerit: nam ei proponitur interdictum unde vi, per quod is qui deiecit cogitur ei restituere possessionem, licet is ab eo qui vi deiecit vi vel clam vel precario possidebat. sed ex sacris constitutionibus, ut supra diximus si quis rem per vim occupaverit, si quidem in bonis eius est. dominio eius privatur, si aliena, post eius restitutionem etiam aestimationem rei dare vim passo compellitur. qui autem aliquem de possessione per vim deiecerit, tenetur lege Iulia de vi privata aut de vi publica: sed de vi privata, si sine armis vim fecerit, sin autem cum armis eum de possessione expulerit, de vi publica. ‘ armorum ’ autem appellatione non solum scuta et gladios et galeas significari intellegimus, sed et fustes et lapides. 7. Tertia divisio interdictorum haec est, quod aut simplicia sunt aut duplicia. simplicia sunt, in quibus alter actor, alter reus est: qualia sunt omnia restitutoria aut exhibitoria: namque actor est qui desiderat aut exhiberi aut restitui reus is a quo desideratur ut restituat aut exhibeat. prohibitoriorum autem interdictorum alia simplicia sunt, alia duplicia. simplicia sunt, veluti cum prohibet praetor in loco sacro vel in flumine publico ripave eius aliquid fieri (nam actor est qui desiderat, ne quid fiat, reus qui aliquid facere conatur): duplicia sunt veluti uti possidetis interdictum et utrubi. ideo autem duplicia vocantur quia par utriusque litigatoris in his condicio est nec quisquam praecipue reus vel actor intellegitur, sed unusquisque tam rei quam actoris partem sustinet. 8. De ordine et veteri exitu interdictorum supervacuum est hodie dicere: nam quotiens extra ordinem ius dicitur, qualia sunt hodie omnia iudicia, non est necesse reddi interdictum, sed perinde iudicatur sine interdictis atque si utilis actio ex causa interdicti reddita fuisset. TIT. 16. DE POENA TEMERE LITIGANTIUM. Nunc admonendi sumus, magnam curam egisse eos qui iura sustinebant, ne facile homines ad litigandum procederent: quod et nobis studio est. idque eo maxime fieri potest, quod temeritas tam agentium quam eorum cum quibus agitur, modo pecuniaria poena, modo iurisiurandi religione, modo metu infamiae coercetur. 1. Ecce enim iusiurandum omnibus qui conveniuntur ex nostra constitutione defertur: nam reus non aliter suis allegationibus utitur, nisi prius iuraverit, quod putans se bona instantia uti ad contradicendum pervenit. at adversus infitiantes ex quibusdam causis dupli actio constituitur, veluti si damni iniuriae aut legatorum locis venerabilibus relictorum nomine agitur. statim autem ab initio pluris quam simpli est actio veluti furti manifesti quadrupli, nec manifesti dupli: nam ex his causis et aliis quibusdam, sive quis neget sive fateatur, pluris quam simpli est actio. Item actoris quoque calumnia coercetur: nam etiam actor pro calumnia iurare cogitur ex nostra constitutione. utriusque etiam partis advocati iusiurandum subeunt, quod alia nostra constitutione comprehensum est. haec autem omnia pro veteris calumniae actione introducta sunt, quae in desuetudinem abiit, quia in partem decimam litis actorem multabat, quod nusquam factum esse invenimus: sed pro his introductum est et praefatum iusiurandum et ut improbus litigator etiam damnum et impensas litis inferre adversario suo cogatur. 2. Ex quibusdam iudiciis damnati ignominiosi fiunt, veluti furti, vi bonorum raptorum, iniuriarum, de dolo, item tutelae, mandati, depositi, directis non contrariis actionibus, item pro socio, quae ab utraque parte directa est, et ob id quilibet ex sociis eo iudicio damnatus ignominia notatur. sed furti quidem aut vi bonorum raptorum aut iniuriarum aut de dolo non solum damnati notantur ignominia, sed etiam pacti: et recte; plurimum enim interest, utrum ex delicto aliquis an ex contractu debitor sit. 3. Omnium autem actionum instituendarum principium ab ea parte edicti proficiscitur qua praetor edicit de in ius vocando: utique enim in primis adversarius in ius vocandus est, id est ad eum vocandus est qui ius dicturus sit. qua parte praetor parentibus et patronis, item liberis parentibusque patronorum et patronarum hunc praestat honorem ut non aliter liceat liberis libertisque eos in ius vocare quam si id ab ipso praetore postulaverint et impetraverint: et si quis aliter vocaverit, in eum poenam solidorum quinquaginta constituit. TIT. 17. DE OFFICIO IUDICIS. Superest ut de officio iudicis dispiciamus. et quidem in primis illud observare debet iudex, ne aliter iudicet quam legibus aut constitutionibus aut moribus proditum est. 1. Et ideo si noxali iudicio addictus est, observare debet, ut, si condemnandus videbitur dominus, ita debeat condemnare: ‘ Publium Maevium Lucio Titio decem aureis condemno aut noxam dedere. ’ 2. Et si in rem actum sit, sive contra petitorem iudicavit, absolvere debet possessorem, sive contra possessorem, iubere eum debet ut rem ipsam restituat cum fructibus. sed si in praesenti neget se possessor restituere posse et sine frustratione videbitur tempus restituendi causa petere, indulgendum est ei, ut tamen de litis aestimatione caveat cum fideiussore, si intra tempus quod ei datum est non restituisset. et si hereditas petita sit, eadem circa fructus interveniunt quae diximus intervenire in singularum rerum petitione. illorum autem fructuum quos culpa sua possessor non perceperit, in utraque actione eadem ratio paene habetur, si praedo fuerit. si vero bona fide possessor fuerit, non habetur ratio consumptorum neque non perceptorum: post inchoatam autem petitionem etiam illorum ratio habetur qui culpa possessoris percepti non sunt vel percepti consumpti sunt. 3. Si ad exhibendum actum fuerit, non sufficit, si exhibeat rem is cum quo actum est, sed opus est, ut etiam causam rei debeat exhibere, id est ut eam causam habeat actor, quam habiturus esset, si, cum primum ad exhibendum egisset, exhibita res fuisset: ideoque si inter moras usucapta sit res a possessore, nihilo minus condemnabitur. praeterea fructuum medii temporis, id est eius quod post acceptum ad exhibendum iudicium ante rem iudicatam intercessit, rationem habere debet iudex. quod si neget is cum quo ad exhibendum actum est in praesenti exhibere se posse et tempus exhibendi causa petat idque sine frustratione postulare videatur, dari et debet, ut tamen caveat, se restituturum: quod si neque statim iussu iudicis rem exhibeat neque postea exhibiturum se caveat, condemnandus est in id quod actoris intererat ab initio rem exhibitam esse. 4. Si familiae erciscundae iudicio actum sit, singulas res singulis heredibus adiudicare debet et, si in alterius persona praegravare videatur adiudicatio, debet hunc invicem coheredi certa pecunia, sicut iam dictum est, condemnare. eo quoque nomine coheredi quisque suo condemnandus est, quod solus fructus hereditarii fundi percepit aut rem hereditariam corrupit aut consumpsit. quae quidem similiter inter plures quoque quam duos coheredes subsequuntur. 5. Eadem interveniunt et si communi dividundo de pluribus rebus actum fuerit. quod si de una re, veluti de fundo, si quidem iste fundus commode regionibus divisionem recipiat, partes eius singulis adiudicare debet et, si unius pars praegravare videbitur, is invicem certa pecunia alteri condemnandus est: quodsi commode dividi non possit, vel homo forte aut mulus erit de quo actum sit, uni totus adiudicandus est et is alteri certa pecunia condemnandus. 6. Si finium regundorum actum fuerit, dispicere debet iudex, an necessaria sit adiudicatio. quae sane uno casu necessaria est, si evidentioribus finibus distingui agros commodius sit quam olim fuissent distincti; nam tunc necesse est ex alterius agro partem aliquam alterius agri domino adiudicari: quo casu conveniens est ut is alteri certa pecunia debeat condemnari. eo quoque nomine damnandus est quisque hoc iudicio, quod forte circa fines malitiose aliquid commisit, verbi gratia quia lapides finales furatus est aut arbores finales cecidit. contumaciae quoque nomine quisque eo iudicio condemnatur, veluti si quis iubente iudice metiri agros passus non fuerit. 7. Quod autem istis iudiciis alicui adiudicatum sit, id statim eius fit cui adiudicatum est. TIT. 18. DE PUBLICIS IUDICIIS. Publica iudicia neque per actiones ordinantur nec omnino quidquam simile habent ceteris iudiciis de quibus locuti sumus, magnaque diversitas est eorum et in instituendis et in exercendis. 1. Publica autem dicta sunt, quod cuivis ex populo exsecutio eorum plerumque datur. 2. Publicorum iudiciorum quaedam capitalia sunt, quaedam non capitalia. capitalia dicimus quae ultimo supplicio adficiunt vel aquae et ignis interdictione vel deportatione vel metallo: cetera si qua infamiam irrogant cum damno pecuniario, haec publica quidem sunt, non tamen capitalia. 3. Publica autem iudicia sunt haec. lex Iulia maiestatis, quae in eos qui contra imperatorem vel rem publicam aliquid moliti sunt suum vigorem extendit. cuius poena animae amissionem sustinet, et memoria rei et post mortem damnatur. 4. Item lex Iulia de adulteriis coercendis, quae non solum temeratores alienarum nuptiarum gladio punit, sed etiam eos qui cum masculis infandam libidinem exercere audent. sed eadem lege Iulia etiam stupri flagitium punitur, cum quis sine vi vel virginem vel viduam honeste viventem stupraverit. poenam autem eadem lex irrogat peccatoribus, si honesti sunt, publicationem partis dimidiae, bonorum, si humiles, corporis coercitionem cum relegatione. 5. Item lex Cornelia de sicariis, quae homicidas ultore ferro persequitur vel eos, qui hominis occidendi causa cum telo ambulant. telum autem, ut Gaius noster in interpretatione legis duodecim tabularum scriptum reliquit, vulgo quidem id appellatur quod ab arcu mittitur, sed et omne significatur quod manu cuiusdam mittitur: sequitur ergo ut et lapis et lignum et ferrum hoc nomine contineatur. dictumque ab eo quod in longinquum mittitur, a Graeca voce figuratum, : et hanc significationem invenire possumus et in Graeco nomine: nam quod nos telum appellamus, illiappellant admonet nos Xenophon; nam ita scripsit : id est: et tela simul mittebantur, hastae, sagittae, fundae, permulti et lapides sicarii autem appellantur a sica, quod significat ferreum cultrum. eadem lege et venefici capite damnantur, qui artibus odiosis, tam venenis quam susurris magicis homines occiderunt vel mala medicamenta publice vendiderunt. 6. Alia deinde lex asperrimum crimen nova poena persequitur, quae Pompeia de parricidiis vocatur. qua cavetur, ut, si quis parentis aut filii, aut omino adfectionis eius quae nuncupatione parricidii continetur, fata properaverit, sive clam sive palam id ausus fuerit, nec non is cuius dolo malo id factum est, vel conscius criminis existit, licet extraneus sit, poena parricidii puniatur, et neque gladio neque ignibus neque ulli alii solemni poenae subiugetur, sed insutus culeo cum cane et gallo gallinaceo et vipera et simia et inter eius ferales angustias comprehensus, secundum quod regionis qualitas tulerit, vel in vicinum mare vel in amnem proiciatur, ut omni elementorum usu vivus carere incipiat et ei caelum superstiti, terra mortuo auferatur. si quis autem alias cognatione vel adfinitate coniunctas personas necaverit, poenam legis Corneliae de sicariis sustinebit. 7. Item lex Cornelia de falsis, quae etiam testamentaria vocatur, poenam irrogat ei qui testamentum vel aliud instrumentum falsum scripserit, signaverit, recitaverit, subiecerit, quive signum adulterinum fecerit, sculpserit, expresserit sciens dolo malo. eiusque legis poena in servos ultimum supplicium est, quod et in lege de sicariis et veneficis servatur, in liberos vero deportatio. 8. Item lex Iulia de vi publica seu privata adversus eos exoritur, qui vim vel armatam vel sine armis commiserint. sed si quidem armata vis arguatur, deportatio ei ex lege Iulia de vi publica irrogatur: si vero sine armis, in tertiam partem bonorum publicatio imponitur. sin autem per vim raptus virginis vel viduae vel sanctimonialis, velatae vel aliae, fuerit perpetratus, tunc et peccatores et ii qui opem flagitio dederunt, capite puniuntur secundam nostrae constitutionis definitionem, ex qua haec apertius possibile est scire. 9. Lex Iulia peculatus eos punit, qui pecuniam vel rem publicam vel sacram vel religiosam furati fuerint. sed si quidem ipsi iudices tempore administrationis publicas pecunias subtraxerunt, capitali animadversione puniuntur, et non solum hi, sed etiam qui ministerium eis ad hoc adhibuerunt vel qui subtracta ab his scientes susceperunt: alii vero qui in hanc legem inciderint poenae deportationis subiugantur. 10. Est et inter publica iudicia lex Fabia de plagiariis, quae interdum capitis poenam ex sacris constitutionibus irrogat interdum leviorem. 11. Sunt praeterea publica iudicia lex Iulia ambitus et lex Iulia repetundarum et lex Iulia de annona et lex Iulia de residuis, quae de certis capitulis loquuntur et animae quidem amissionem non irrogant, aliis autem poenis eos subiciunt qui praecepta earum neglexerint. 12. Sed de publicis iudiciis haec exposuimus, ut vobis possibile sit summo digito et quasi per indicem ea tetigisse. alioquin diligentior eorum scientia vobis ex latioribus digestorum sive pandectarum libris deo propitio adventura est. |
LIBER SEXTUS.. 1051-1052 Prolixitas voluminis Jeremiae prophetae vincit nostrum propositum, ut quamvis breviter, tamen multa dicamus. Unde et praesens sextus liber Commentariorum in Jeremiam repromissiones mysticas continebit, quas Judaei putant, et nostri judaizantes in consummatione mundi esse complendas: nec dum enim sub Zorobabel possunt expletas convincere. Nos autem sequentes auctoritatem Apostolorum et Evangelistarum, et maxime apostoli Pauli, quidquid populo Israel carnaliter repromittitur, in nobis spiritualiter completum esse monstramus, hodieque compleri: nec inter Judaeos et Christianos ullum aliud esse certamen, nisi hoc: ut cum illi nosque credamus Christum Dei Filium repromissum; et ea, quae sunt futura sub Christo a nobis expleta, ab illis explenda dicantur. Qui Al. Quia igitur Christum venisse jam credimus, necesse est ut ea, quae sub Christo futura dicuntur, expleta doceamus; nosque esse filios Abraham, de quibus scriptum est: Potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abraham (Matth. III, 9), ad quem facta est repromissio: Et in semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXII, 18). Quam benedictionem vas electionis in Christo expletam docens: Non dixit, inquit, in seminibus, sed in semine, qui est Christus (Gal. III, 16). Ora igitur, frater Eusebi, Dominum Jesum Christum, ut eodem labore et Spiritus gratia, quo aliorum prophetarum, et praecipue Isaiae repromissiones interpretati sumus, etiam hujus prophetae explanare valeamus. Qui quantum in verbis simplex videtur et facilis, tantum in majestate sensuum profundissimus est. (Cap. XXX.--Vers. 1 seqq.) Hoc verbum, quod factum est ad Jeremiam a Domino, dicens: Haec dicit Dominus, Deus Israel, dicens: Scribe tibi omnia verba, quae locutus sum ad te, in libro. Ecce enim dies veniunt, dicit Dominus, et convertam conversionem populi mei Israel et Juda, ait Dominus, et convertam eos (sive sedere faciam) in terra, quam dedi patribus eorum, et possidebunt eam. Pro mittentibus in Babylonem pseudoprophetis 1053 cito populum, qui cum Jechonia captus fuerat, reversurum, et Anania filio Azur in Jerusalem eadem praedicante, Jeremias propheta, et illud quidem futurum asseruit, non intra biennium, ut illi mentiebantur, sed finitis septuaginta annis: et tunc jubetur in libro scribere, et memoriae tradere, quae Dominus ventura praenuntiet. Ex quo manifestum est, nequaquam vicinum tempus esse vaticinii, sed multa post tempora haec explenda, quando Israel et Juda reversuri sunt in terram suam, et implendum illud quod Ezechiel prophetavit: duas virgas sibi pariter copulandas, et imperaturum David regem, de quo scribit: Et servus meus David rex super eos, et pastor unus erit omnium eorum (Ezech. XXXVII, 24). Si quid igitur in illa prophetia diximus, etiam in praesenti loco intelligendum est, praesertim cum eadem, et eo tempore Ezechiel in Babylone, et Jeremias in Jerusalem prophetaverint. (Vers. 4 seqq.) Et haec verba, quae locutus est Dominus ad Israel et ad Judam, quoniam haec dicit Dominus: Vocem terroris (sive timoris) audivimus, formido, et non est pax. Interrogate et videte si generat masculus. Quare ergo vidi omnis viri manum super lumbos suos quasi parientis Vulg. parturientis , et conversae sunt universae facies in auruginem? Primum tristia annuntiantur, ut post malorum magnitudinem, laeta succedant. Gratior quippe sanitas est aegrotatione depulsa; et doloris magnitudo in magnitudinem vertitur gaudiorum. Quod autem dicit, hoc est, tantus erit timor, tantaque formido, ut fugata pace, bellis et sanguine omnia compleantur, et viros quoque (quorum proprium est contra adversarios dimicare) muliebris timor obtineat: manusque nequaquam ad arma, sed ad renes tenendos conferant, quasi si mulier pariens ilia lumbosque contineat. Unde et cunctorum facies vertentur in auruginem, pavorem cordis, vultus pallore testantes. Quidam hunc locum secundum tropologiam sic interpretantur, ut putent illud testimonium: A timore, tuo, Domine, concepimus, et parturivimus, et peperimus: spiritum salutis tuae fecimus super terram (Isai. XXVI, 17, 18), et illud Apostolicum in quo dicit: Filioli mei, quos iterum parturio, donec Christus formetur in vobis (Galat. IV, 19), huic exemplo comparari: quod manifestum est non ad terrorem, sed ad gaudium pertinere, cum praesens Scriptura vastationis Israel, et ruinae tempus significet. (Vers. 7.) Vae quia magna dies illa, nec est similis ejus, tempusque tribulationis est Jacob, et ex ipso salvabitur. Praedicit tempus miseriae, 1054 ut inferat tempus gaudii. Cum, inquit, tanta praecesserint mala, ut dolor virorum omnium dolori parturientis feminae comparetur: tamen tempus tribulationis Jacob, hoc est, populi Dei mutabitur in prospera; et ex ipso quoque salvabitur, subauditur tempore, de quo sermo processerat. Jacob autem duodecim tribus intellige, quae nequaquam sub Zorobabel, ut nonnulli falso putant; sed de Evangelica vocatione salvatae sunt. (Vers. 8, 9.) Et erit in die illa, ait Dominus exercituum, conteram jugum ejus de collo tuo, et vincula illius disrumpam: et non dominabuntur eis Vulg. ei amplius alieni, sed servient (sive operabuntur) Domino Deo suo, et David regi suo, quem suscitabo eis. Iste est David, cujus et Evangelium meminit (Luc. I), daturum se nobis, ut sine timore de manu inimicorum nostrorum liberati, serviamus illi; in sanctitate et justitia coram ipso omnibus diebus nostris. Quomodo enim primus Adam, et secundus Adam scribuntur juxta corporis veritatem; sic et David Dominus atque Salvator: quia juxta carnem ex David, totum in eo sancta Maria conferente, quidquid fuit ex stirpe David, et habente originem atque conceptum de Spiritu sancto. Quodque ait: Conteram jugum ejus de collo tuo, et vincula illius disrumpam, non dubium, quin sub typo Nabuchodonosor de diabolo sentiendum sit. (Vers. 10, 11.) Tu ergo ne timeas, serve meus Jacob, ait Dominus; neque paveas, Israel. Quia ecce ego salvum te faciam de terra longinqua, et semen tuum de terra captivitatis eorum; et revertetur Jacob, et requiescet, et cunctis affluent bonis, et non erit quem formidet: quoniam tecum ego sum, ait Dominus, ut salvem te. Faciam enim consummationem in cunctis gentibus, in quibus dispersi te. Te autem non faciam in consummationem: sed castigabo (sive erudiam) te in judicio, ut non tibi videaris innoxius (sive et mundans non mundabo te ). Haec περικοπὴ in Septuaginta non habetur, et in plerisque codicibus Vulgatae editionis sub asteriscis de Theodotione addita est. Pollicetur autem sermo divinus, et familiariter Al. familiarem vocat servum suum Jacob, et Israel, sicut Abraham, Isaac, et Jacob vocantur servi Dei (Moyses quoque, et alii prophetae, et apostolus Paulus in principio Epistolarum suarum hoc titulo gloriatur); ut duae et decem tribus, id est, duodecim sciant se de terra longinqua esse salvandas, et solvendam captivitatem, reddendamque pacem, et omni eas replendas abundantia, juxta illud quod in psalmo dicitur: Fiat 1055 pax in virtute tua, et abundantia in turribus tuis (Psal. CXXI, 7). Hoc autem erit, quia praesentia Domini perfruentur, quando et gentes adversariae, quae eos ceperant, disperibunt, et isti liberabuntur ex gentibus. Docetque eos nequaquam poenae, sed eruditioni traditos, ut judicarentur quasi proprii, et non perderentur quasi alieni. Qui enim non credit, jam judicatus est (Joan. III, 18), hoc est, praejudicatus in interitum. Quod autem intulit: Ut non tibi videaris innoxius, sive juxta Symmachum, et mundans non mundabo te; vel juxta Aquilam, cum te erudiero per judicium, nequaquam innocentem faciam, illud significat, quod omnis mundus Al. immundus indigeat misericordia Dei, et nullus, quamvis sanctus sit, securus pergat ad judicem: contra novam ex veteri haeresim, quae putat in isto saeculo, et in ista carne mortali, antequam corruptivum hoc induat incorruptionem, et mortale induat immortalitatem, perfectionem esse in quoquam, et omnes simul justum posse implere virtutes. (Vers. 12 seqq.) Quia haec dicit Dominus, insanabilis fractura tua, pessima plaga tua. Non est qui judicet judicium tuum ad alligandum, curationum utilitas non est tibi. Omnes amatores tui obliti sunt tui, te non quaerent. Plaga enim inimici percussi te, castigatione crudeli (sive forti) propter multitudinem iniquitatis tuae, dura facta sunt (sive multiplicata sunt) peccata tua. Quid clamas super contritione tua? Insanabilis est dolor tuus, propter multitudinem iniquitatis tuae, et propter dura peccata tua feci haec tibi. Quasi ad speciosam mulierem loquitur, cui supra dixerat: Castigabo te in judicio, ut non tibi videaris innoxius, sive innoxia; et per metaphoram Al. additur loquitur ad Jerusalem, quod Dei judicio pessime vulnerata sit, et nequaquam alio, nisi ipso qui percusserat, possit curante sanari. Non est, ait Dominus, qui judicet judicium tuum: nec altissimo vulneri valeat cutem cicatricis obducere. Quocumque te converteris, utilitas non est tibi, quia offendisti eum qui verus, et solus est medicus. Omnes amatores tui obliti sunt tui, vel sacerdotes, vel principes, aut certe Angelorum praesidia, quibus priusquam offenderes Dominum, vallabaris. Te non quaerent, facientes contra Apostolum, qui quaerebant credentes, et non ea quae erant credentium (II Cor. XII). Plaga enim inimici percussi te, castigatione crudeli. Aliter amicus, aliter inimicus percutit: aliter 1056 pater, aliter hostis. Ille caedit ut corrigat, iste percutit ut occidat (Psal. VI). Unde et Propheta lacrymabiliter dicit: Domine, ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me (Psal. XXXVII, 1). Hoc autem factum est, quia propter multitudinem iniquitatis tuae, dura facta sunt peccata tua. Quodque sequitur: Quid clamas super contritione tua? insanabilis est dolor tuus propter multitudinem iniquitatis tuae, in Septuaginta non habetur; videlicet quia secundo dicitur, propter multitudinem iniquitatis tuae, et dura peccata tua; et qui scribebant a principio, additum putaverunt. Et est sensus: Ut inimici te plaga percuterem, et caederem castigatione crudeli, fecit multitudo iniquitatis tuae, et dura peccata tua, quae sanari non poterant, nisi mordacissimo pulvere, et ardenti cauterio, et ferro acutissimo, quo putridas carnes, et insanabiles amputarem. Et tamen propter multitudinem iniquitatis tuae, et dura peccata tua, feci haec tibi, non mea voluntate, sed medicinae ratione cogente. (Vers. 16, 17.) Propterea omnes, qui comedunt te, devorabuntur: et universi hostes tui in captivitatem ducentur: et qui te vastant, vastabuntur: cunctosque praedatores tuos dabo in praedam. Obducam enim cicatricem tibi, et a vulneribus tuis sanabo te, dicit Dominus. Quia ejectam (sive dispersam) vocaverunt te Sion. Haec est quae non habebat requirentem. Et sub Zorobabel haec facta cognoscimus, quando Assyrios, hoc est, Niniven vastavere Babylonii atque Chaldaei, et rursum Babylonios et Chaldaeos Medi Persaeque ceperunt, et Babylon destructa est. Tunc Sion coepit habere Dominum requirentem, et obducta est cicatrix vulneribus illius, et sanata est a plagis suis, quod plenius atque perfectius completur Al. complebitur in Christo. (Vers. 18 seqq.) Haec dicit Dominus: Ecce ego convertam conversionem tabernaculorum Jacob: et tectis (sive captivitati) eorum Vulg. ejus miserebor. Et aedificabitur civitas in excelso suo, et Templum juxta ordinem suum fundabitur. Et egredietur de eis laus, voxque ludentium. Et multiplicabo eos, et non minuentur. (Quodque sequitur: Et glorificabo eos, et non attenuabuntur, in LXX non habetur). Et erunt, inquit, filii ejus sicut a principio, et coetus ejus coram me permanebit, et visitabo adversum omnes qui tribulant eum. Et erit dux ejus ex eo, et princeps de medio ejus producetur. Et applicabo eum, 1057 et accedet ad me. Quis enim iste est qui applicet cor suum, ut appropinquet mihi, ait Dominus? (Rursumque et hoc in LXX non habetur.) Et eritis mihi in populum, et ego ero vobis in Deum. Quorum typus praecessit in Zorobabel et Ezra, quando reversus est populus, et coepta est aedificari civitas in excelso suo, Templique observari religio, et caetera quae ipsius Ezrae volumine continentur. Plenius autem atque perfectius in Domino Salvatore, Apostolisque completum est, quando aedificata est civitas in excelso suo, de qua scriptum est: Non potest abscondi civitas quae in monte sita est (Matth. V, 14): et Templum juxta ordinem suum caeremoniasque fundatum, ut quidquid in priori populo fiebat carnaliter, in Ecclesia spiritualiter compleretur. Tunc egressa est laus sive gratiarum actio. Hoc enim significat THODA ( ), ut omnes Apostoli dicerent: Gratia vobis et pax (I Cor. I, 3). Voxque ludentium, non illo ludo, quo manducavit populus et bibit et surrexit ut luderet (Exod. XXIII); sed eo quo coram Arca Domini lusit David (II Reg. VI). Et multiplicati sunt et non imminuti, ut totus orbis crederet in Dominum Salvatorem: et glorificati sunt, ut impleretur quod scriptum est: Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei (Psal. LXXXVI, 2). Fueruntque filii ejus, hoc est, Apostoli sicut fuerunt a principio, Abraham, et Isaac, et Jacob, principes generis Israelitici. Tunc visitavit Dominus adversum omnes qui tribulaverunt populum Dei, adversarias videlicet potestates. Et fuit dux ejus ex eo: haud dubium quin Dominus et Salvator secundum carnem ex genere Israel, et princeps de medio ejus productus est. Applicavit eum Pater ad se, et accessit ad eum, ut diceret Filius: Ego in Patre, et Pater in me (Joan. XIV, 11): quia nullus potest sic cor suum applicare Deo, nec ita ut Filius Patri esse conjunctus. Quodque dicit juxta Septuaginta: Et eritis mihi in populum, et ego ero vobis in Deum, cernimus opere completum ex parte in Israel, et ex toto in gentium multitudine. (Vers. 23, 24.) Ecce turbo Domini furor egrediens, et procella ruens, in capite impiorum conquiescet. Non avertet iram indignationis Dominus, donec faciat et compleat cogitationem cordis sui, 1058 in novissimo dierum intelligetis ea. Turbo furoris Domini et procella ruens atque tempestas requiescet in capite eorum, vel daemonum, vel eorum qui Dei filium blasphemaverunt: et non avertet iram indignationis suae, donec faciat et compleat cogitationem cordis sui; et circumdetur exercitu Jerusalem, et penitus deleatur. Quomodo autem artifex non potest intelligi nisi opere completo; nec medicinae industria, nisi postquam fuerit sanitas consecuta: ita cum eversio fuerit Jerusalem, et prioris populi abjectio, tunc intelligent credentes, quod repulsio Judaeorum, nostrae salutis occasio sit. (Cap. XXXI.--Vers. 1.) In tempore illo dicit Dominus, ero Deus universis cognationibus Israel (sive generi Israel) et ipsi erunt mihi in populum. Nisi cogitatio Domini fuerit impleta, et furor ejus requieverit super impiorum caput, universitatis Dominus cognationibus Israel Deus esse non poterit. Hoc autem dicit reliquiis, quae salvae factae sunt. Quod si opponitur nobis id, quod dictum est: Ero Deus generi Israel, sive universis cognationibus Israel, assumamus exemplum: Si filii essetis Abrahae, faceretis opera patris vestri (Joan. VIII, 39). Et Apostolus scribit: Videte Israel secundum carnem (I Cor. X, 8). Ex quo docet esse alium Israel secundum spiritum. Ille igitur Israel est, qui mente cernit Deum, sive rectissimus Domini est, et hujuscemodi Israel erit populus Dei. (Vers. 2.) Haec dicit Dominus: Invenit gratiam in deserto populus qui remanserat gladio, vadat ad requiem suam Israel. LXX: Sic dicit Dominus: Inveni calidum in deserto cum his, qui perierant gladio. Ite et nolite interficere Israel. Ridicule Latini codices in hoc loco ambiguitate verbi Graeci, pro calido, lupinos interpretati sunt: Graecum enim θερμὸν utrumque significat, quod et ipsum non habetur in Hebraeo. Est enim scriptum HEN , quod Aquila, Symmachus, et Theodotio χάριν, hoc est gratiam interpretati sunt. Soli Septuaginta posuerunt calidum, putantes ultimam litteram MEM esse. Si enim legamus HEN per litteram NUN, gratia dicitur, si per MEM, calor interpretatur. Est autem sensus juxta Hebraicum: Populus Judaeorum, 1059 qui Romano remanserat gladio; vel certe iram furoris Domini potuerat evitare Al. evadere , invenit gratiam in deserto gentium; ut intra turbam nationum in Ecclesia salvetur, unde et vadet et inveniet requiem suam Israel, quam semper speraverat, quam ei Prophetarum promiserant vaticinia. Porro juxta LXX haec intelligentia est: Dominus invenit calidos, atque viventes Apostolos, et socios eorum in deserto gentium, inter eos qui infidelitate sua interfecti fuerant, nec habebant calorem vitae. Unde praecipitur Angelis, et his qui in ministerio Dei sunt, ne omnes interficiant, ne Israel penitus deleatur, diciturque eis: Ite, et nolite interficere Israel; sint alioqui Al. aliqui qui vivant, sint qui caleant ardore fidei, sint qui frigus infidelitatis et mortis effugiant, quos Dominus inveniat in deserto. (Vers. 3 seqq.) Longe Dominus apparuit mihi (sive ei): et in charitate perpetua dilexi te: ideo attraxi te miserans. Rursumque aedificabo te, et aedificaberis, virgo Israel: adhuc ornaberis Al. coronaberis tympanis tuis (sive assumes tympana tua) et egredieris in choro ludentium: adhuc plantabis vineas in montibus Samariae: plantate plantaria, et vindemiate: erit enim dies, in qua clamabunt custodes in monte Ephraim: Surgite et ascendamus in Sion ad Dominum Deum nostrum. Quia offenderat Israel Dominum, et dixerat: Non habemus regem nisi Caesarem (Joan. XIX, 15). Et: Venite et interficiamus eum, et nostra erit haereditas (Marc. XII, 7); et longe recesserat a Deo: propterea Dominus post multum tempus apparuit ei, non tempore Zorobabel et Ezrae, postquam rursum capti sunt, sed in charitate perpetua dilexit eum quae nullo fine delebitur. Et attraxit eum miserans. Nequaquam enim merito, sed clementia salvatus est. Rursumque ait: Aedificabo te, et aedificaberis, virgo Israel. Hoc proprie intelligamus in Ecclesia. Delirant enim qui auream atque gemmatam suspirant Jerusalem, suam avaritiam in mysterio urbis Domini consecrantes. Adhuc ornaberis tympanis tuis, ut canas Domino in Ecclesiis, omni in te malorum operum carne consumpta. Et egredieris in choro ludentium cum gentium turbis, plantabis vineas in montibus Samariae. Nequaquam in vallibus et humilibus locis; sed in montibus Samariae, qui post captivitatem populi Israel ab alienigenis possessi sunt, quibus dicitur: Plantate plantaria, et vindemiate. Tunc fuit 1060 dies Domini, in qua clamaverunt custodes Apostoli videlicet, et apostolici viri in monte Samariae, et in monte Ephraim, quorum alterum custodiam, alterum ubertatem sonat. Quid vero dicunt custodes Samariae, immo quid clamant in monte Ephraim? Surgite qui jacetis, humilia relinquite, victimarum hostias spernite. Sacrificium Domino spiritus contribulatus (Psal. L). Ascendamus in Sion, hoc est, in Ecclesiam, ubi est speculatio et intuitus Dei. Cumque fuerimus in Sion, immo ascenderimus ad eam, ascendamus pariter ad Dominum Deum nostrum. (Vers. 7.) Quia haec dicit Dominus: Exsultate in laetitia Jacob, et hinnite contra caput gentium: personate, canite, et dicite: Salvum fac, Domine, populum tuum, reliquias Israel. Significanter non totus salvatur Israel, sed reliquiae Israel, praecipiente Domino atque dicente: Exsultate in laetitia, qui estis de Jacob, et hinnite, ad caput gentium referentes cuncta, quia cauda quondam versa est in caput. Personate, canite, et dicite. Quid est illud quod jubentur dicere? Salvum fac, Domine, populum tuum. Quem populum? Utique reliquias Israel, quae secundum electionem salvae factae sunt. De quibus et Paulus assumens testimonium Isaiae loquitur: Nisi Dominus sabaoth reliquisset nobis semen, sicut Sodoma facti essemus, et sicut Gomorrha similes fuissemus (Isa. I, 9; Rom. IX, 29). (Vers. 8.) Ecce ego adducam eos de terra Aquilonis, et congregabo eos ab extremis terrae. Quod sequitur: In solemnitate Phase, et generabit filios multos, in Hebraico non habetur, sed in Septuaginta tantum legitur, pro quo apud Hebraeos scriptum est: Inter quos erunt caecus, et claudus, et praegnans, et pariens simul: Ecclesia magna revertentium huc. Congregantur reliquiae populi Israel per Apostolos, et apostolicos viros, de quibus supra legimus: Clamabunt custodes in monte, et quibus praecipitur: Personate, canite, et dicite, ut salvae fiant reliquiae Israel. Ipse quoque Dominus pollicetur se reducturum eos de terra Aquilonis, qui est ventus durissimus, nomine autem dexter vocatur, de incredulitate, de frigore Dominicae charitatis; et congregare eos ab extremis terrae, non in alio tempore, sed in solemnitate Phase, hoc est, feriis Dominicae passionis: quando crucifixus Dominus est, impletumque illud quod ipse in Evangelio repromisit. 1061 Cum exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me (Joan. XII, 23). Tunc generavit multum populum, ut illud impleretur Isaiae: Quia nata est genus semel (Isai. LXVI, sec. LXX). Uno enim die tria millia, altero quinque millia hominum crediderunt (Act. II et IV). Quodque in Hebraico scribitur: Inter quos erunt caecus et claudus, et praegnans, et pariens simul, ecclesia magna revertentium huc: quamquam et juxta litteram impletum sit, quod caeci viderint, claudi ambulaverint: tamen melius juxta anagogen intelligi potest, quod qui prius erant caeci perfidia, postea crediderint Salvatori; et qui claudi, quibus quondam loquebatur Elias: Usquequo claudicatis utroque pede (III Reg. XVIII, 21)? postea ambulaverint Al. viderint . Et: Populus qui sedebat in tenebris et umbra mortis, magnum lumen aspexerit (Isai. IX, 2); claudique cucurrerint, et praegnans pepererit filios, Ecclesiam magnam revertentium ad fidem. Judaei putant hoc esse completum, quando sub Ezra post diem Phase egressi sunt de Babylone ut reverterentur Jerusalem, in quo typus fuit, et non veritas. Neque enim in illo tempore universa, quae legimus et lecturi sumus, fuisse completa poterunt Al. poterant approbare. (Vers. 9.) In fletu venient (sive egredientur): et in misericordia reducam eos, et adducam eos per torrentes aquarum in via recta, et non impingent (sive non errabunt) in ea. Quia factus sum Israel pater, et Ephraim primogenitus meus est. Si juxta Hebraicum legerimus, in fletu venient: hoc enim indicat JABU ( ); dicemus quod interdum, et nimii gaudii fletus indicium sit, juxta illud: Lacrymor gaudio. Sin autem juxta Septuaginta qui dixerunt: In fletu egredietur, et in misericordia, sive in consolationem reducam eos, illum sensu ponemus, qui et in psalmis dicitur: Euntes ibant et flebant, mittentes semina sua: Venientes autem venient cum exsultatione, portantes manipulos suos (Psal. CXXV, 7, 8). Fleverunt enim, quando captivi ducti sunt: et consolationem maximam receperunt, quando misericordia Domini sunt reducti. Et adduxit eos Dominus per apostolos, et apostolicos viros, plenos aquarum et largissimi fluminis, in via recta Al. rectae , videlicet fidei, non in perfidia Judaeorum. Et non, inquit, impingent in ea, quia caeci esse cessarunt, quibus quondam dictum est: Si caeci essetis, non haberetis peccatum. Nunc vero quia dicitis: videmus, peccatum vestrum manet (Joan. IX, 41). Possumus viam 1062 rectam, et Christum intelligere, in qua quicumque ambulaverit, non impinget (Rom. V). Factus sum, ait, Israel pater, qui reductus est, et Ephraim primogenitus meus est. Ubi enim quondam abundavit peccatum, superabundavit gratia. Ephraim autem in typo esse populi de gentibus congregati, Scriptura testatur. Fuit enim posterior filius Joseph, et surripuit primogenita Manasse, qui natura primitivus erat (Genes. XLVIII); sed in mysterio crucis decussatis manibus, qui stabat ad sinistram Jacob, dextrae manus ejus suscepit benedictionem. Et qui steterat ad dexteram, sinistra benedictus, in secundum redactus est gradum. Et quomodo Jacob Esau, sic Ephraim Manasse rapuit primogenita. Omnisque populus decem tribuum vocatus est Ephraim, quia Jeroboam filius Nabath, ex hac tribu regnum primus obtinuit in Samaria (Ibid., 27). (Vers. 10 seqq.) Audite verbum Domini, gentes, et annuntiate in insulis quae procul sunt, et dicite: Qui dispersit Israel, congregabit eum, et custodiet eum sicut pastor gregem suum, quia redemit Dominus Jacob, et liberavit Vulg. redimet et liberabit eum de manu potentioris (sive de manu fortioris). Et venient, et laudabunt in monte Sion, et confluent ad bona Domini super frumento, et vino, et oleo, et fetu pecorum, et armentorum. Eritque anima eorum quasi hortus irriguus (sive quasi lignum fructiferum), et ultra non esurient. Tunc laetabitur virgo in choro (sive virgines) et juvenes et senes simul, et convertam luctum eorum in gaudium, et consolabor eos, et laetificabo a dolore suo. Et inebriabo animam sacerdotum pinguedine (sive filiorum Levi) et populus meus bonis meis adimplebitur, ait Dominus. Perspicue vocatio gentium demonstratur, Scriptura dicente: Audite verbum Domini, gentes, et annuntiate in insulis quae procul sunt, et dicite. Quid annuntiant insulis quae procul sitae sunt? Quod Dominus, qui dispersit Israel, ipse congregabit eum. Nequaquam ergo ut dispergerentur, potentiae fuit adversariorum, sed Domini voluntatis. Et custodiet eum sicut pastor gregem suum. Pastor enim bonus ponit animam suam pro ovibus suis (Joan. X). Quia redemit Dominus Jacob, pretio sanguinis sui, et liberavit eum de manu potentioris, sive fortioris. Per quae ostenduntur fortiores adversariae potestates natura fragilitatis humanae. Et quantum in utrisque virium est, illas fortiores esse natura, sed 1063 nos fortiores fide, si tamen mereamur liberari ab eo, qui potest alligare fortem, et domum ejus diripere. Et venient, inquit, haud dubium quin liberati de manu potentium, et laudabunt liberatorem suum in monte Sion, hoc est, in Ecclesia, et confluent ad bona Domini, rerum omnium abundantiam, quae non in frugibus, et cibis carnis istius, sed in virtutum varietate sentitur. Super frumento, inquit, et vino, et oleo, de quo conficitur panis Domini, et sanguinis ejus impletur typus, et benedictio sanctificationis ostenditur, dicente Scriptura: Unxit te Deus, Deus tuus oleo laetitiae prae consortibus tuis (Psal. XLIV, 8). Et fetu pecorum, qui in Ecclesiasimplices sunt, et armentorum, quae cornuta sunt, et adversarios ventilant. Ut autem sciamus benedictiones has nequaquam ad corpus, sed ad animam pertinere, sequitur: Eritque anima eorum quasi hortus irriguus, sive quasi lignum fructiferum, quod plantatum est secus decursus aquarum, et paradisus Domini in deliciis (Psal. I). Et ultra, ait, non esurient. Nequaquam ea esurie, de qua scriptum est: Beati qui esuriunt, et sitiunt justitiam (Matth. V, 6); sed ea quae saturitate mutatur, et rerum omnium excludit penuriam. Tunc laetabitur virgo in choro, de qua scribit Apostolus: Despondi enim vos uni viro virginem castam exhibere Christo (II Cor. XI, 2). Et juvenes, ad quos loquitur Joannes: Scribo vobis, juvenes, quoniam vicistis malignum: Et senes, ad quos idem mystico sermone testatur: Scribo vobis, patres, quoniam cognovistis eum, qui ab initio est (I Joan. II, 14). Et convertam, inquit, luctum eorum in gaudium, ut quos terruerat crux, laetificet resurrectio. Et consolabor eos, et laetificabo a dolore suo, juxta illud quod Dominus loquitur: Beati lugentes, quoniam ipsi consolabuntur. Et inebriabo animam Sacerdotum, qui habent scientiam Dei, de quorum ore interrogant legem Domini, qui credunt in eum, ad quem Propheta canit: Tu es sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech (Psal. CIX, 4). Quod autem sequitur juxta Septuaginta: Filiorum Levi, in Hebraico non habetur. Et perspicuum est, nequaquam id dici de his sacerdotibus qui sunt filii Levi, sed de his, in quorum typum praecessit Melchisedech. Ebrietas autem sacerdotum et in Apostolis comprobatur, quando fervebant fide, et musto pleni dicebantur (Act. II). Unde et locus, in quo comprehensus 1064 Dominus est, vocatur Gethsemani (Matth. XXVI, 36), quod in lingua nostra vallem pinguedinis sonat. Cumque sacerdotes pingues fuerint doctrina Domini, et inebriati in convivio Joseph dixerint: Calix tuus inebrians quam praeclarus est (Genes. XLIII et XLIV)! tunc erit et hoc quod nunc Dominus pollicetur: Et populus meus bonis meis adimplebitur (Psal. XXII, 5). Quae omnia nunc ex parte tribuuntur: tunc autem dabuntur in pleno, quando viderimus facie ad faciem, et corpus humilitatis nostrae fuerit resurrectionis gloria commutatum. (Vers. 15.) Haec dicit Dominus: Vox in excelso audita est lamentationis, fletus et luctus, Rachel plorantis filios suos, et noluit Vulg. nolentis consolari super filiis suis Vulg. eis , quia non sunt. LXX: Sic dicit Dominus: Vox in Rama audita est, lamentatio et fletus, et luctus, Rachel plorantis filios suos, et noluit conquiescere, quia non sunt. Nec juxta Hebraicum, nec juxta Septuaginta, Matthaeus sumpsit testimonium. Legimus enim in eo post descriptionem infantium necis: Tunc impletum est, quod dictum est per Jeremiam prophetam dicentem: Vox in Rama audita est, ploratus et ululatus multus: Rachel, flentis Al. plorans filios suos, et noluit consolari, quia non sunt (Matth. II, 17, 18). Ex quo perspicuum est, Evangelistas et Apostolos, nequaquam ex Hebraeo interpretationem alicujus secutos; sed quasi Hebraeos ex Hebraeis, quod legebant Hebraice, suis sermonibus expressisse. Rachel mater Joseph, cum veniret Bethleem, subito partus dolore correpta, peperit filium, quem obstetrix, quia moriebatur pariens, vocavit Benoni, hoc est, filius doloris mei. Pater autem Jacob mutavit vocabulum, et appellavit eum Benjamin, hoc est, filius dextrae (Gen. XXXV, 18). Quaeritur itaque, quomodo Matthaeus evangelista testimonium Prophetae ad interfectionem transtulerit parvulorum: cum perspicue de decem tribubus scriptum sit, quarum princeps non fuit Ephratha, et nequaquam sit in tribu Ephraim, sed in tribu Juda: ipsa est enim, et Bethleem δυωνύμως. Unde et nomina utriusque concordant. Bethleem vocatur domus panis. Ephrata, καρποφορία, quam nos ubertatem possumus dicere. Quia igitur Rachel in Ephrata, hoc est, in Bethleem condita est, sicut et Scriptura sancta, et titulus sepulcri ejus hodieque testantur, flere dicitur pueros, qui juxta se, et in suis regionibus interfecti sunt. Quidam Judaeorum 1065 hunc locum sic interpretantur, quod capta Jerusalem sub Vespasiano, per hanc viam Gazam, et Alexandriam infinita millia captivorum Romam directa sint. Alii vero, quod ultima captivitate sub Adriano, quando et urbs Jerusalem subversa est, innumerabilis populus diversae aetatis, et utriusque sexus in mercato Terebinthi venumdatus sit. Et idcirco exsecrabile esse Judaeis mercatum celeberrimum visere. Dicant illi quod volunt, nos recte testimonium sumpsisse dicemus Evangelistam Matthaeum, pro loco in quo Rachel condita est, ut vicinarum in circuitu villarum filios quasi suos fleverit. (Vers. 16, 17.) Haec dicit Dominus: Quiescat vox tua a ploratu, et oculi tui a lacrymis: quia est merces operi tuo, ait Dominus. Et revertentur de terra inimici (sive inimicorum) et erit Vulg. est spes novissimis tuis, ait Dominus: et revertentur filii ad terminos suos. Hoc juxta litteram necdum factum est, neque enim decem tribus, quae in civitatibus Medorum exsulant, atque Persarum, reversas in terram Judaeam legimus: sed juxta spiritum, et in passione Domini completum est, et hucusque completur: quando de toto orbe salvatur Israel, et Rachel dicitur: Quiescat vox tua a ploratu, et oculi tui a lacrymis. Et est sensus: Plorare desiste, priora enim opera tua respexit Dominus: Et revertentur filii tui de terra inimici, ne praesenti dolore tenearis. Est enim spes novissimis tuis, ait Dominus. Et revertentur filii tui ad terminos suos, quos habuerunt patres eorum Abraham, Isaac, et Jacob. Melius autem de parvulis intelligimus, quod mercedem habeant effusi sanguinis pro Christo: et pro terra Herodis inimici, teneant regna coelorum: et reversuri sint in sedem pristinam, quando pro corpore humilitatis, corpus receperint gloriosum. Ista est spes novissima, quando justi fulgebunt sicut sol (Sap. III), et infantes quondam parvuli, atque lactentes, absque aetatum incremento, et injuriis ac labore corporeo resurgent in virum perfectum, in mensuram plenitudinis Christi (Ephes. IV). (Vers. 18, 19.) Audiens audivi Ephraim transmigrantem (sive lamentantem); castigasti me, et eruditus sum sicut juvencus indomitus (sive 1066 sicut vitulus, et non didici); converte me, et convertar; quia tu Dominus Deus meus. Postquam enim convertisti me (sive captus sum) egi poenitentiam. Et postquam cognovi (sive ostendisti mihi), percussi femur meum (sive ingemui), confusus sum, et erubui (sive ex die confusionis, et ostendi te), quoniam sustinui opprobrium adolescentiae meae. Loquitur Deus, quod Ephraim dicentem audierit, et lamentantem. Nulli autem dubium, quin decem tribus significet, quibus primus imperavit Jeroboam filius Nabath, qui et vitulos aureos fecit in Dan et Bethel, ut hoc populus errore seductus, Deum Israel colere et adorare desisteret. Castigasti me, inquit, et castigatus sum. Omnis correptio proficit in salutem, quae ad praesens videtur esse tristitiae; et postea fructus affert pacificos. Quodque ait: Quasi juvencus indomitus, sive sicut vitulus, et non didici, hoc significat, quod multo labore atque verberibus eruditus sit, ut ad poenitentiam converteretur, et non profecerit. Converte, inquit, me, et convertar. Ergo idipsum quod agimus poenitentiam, nisi Dei nitamur auxilio, implere non possumus. Postquam enim converteris me, et ad te conversus fuero, tunc cognoscam, quia tu Dominus Deus meus es, et nequaquam errores mei atque peccata interficient me. Et postquam convertisti me, egi poenitentiam. Vide quantum sit auxilium Dei, et quam fragilis humana conditio: ut hoc ipsum, quod agimus poenitentiam, nisi nos Dominus ante converterit, nequaquam implere valeamus. Et postquam, inquit, ostendisti mihi, vel ipsam poenitentiam, vel tui notitiam, sive cognovi te, percussi femur meum. Quod dolentis et plangentis, et super errore pristino plorantis indicium est, ut femur manu percutiat, et stultum se ante fuisse fateatur. Confusus, inquit, sum, et erubui, sive ex die confusionis. Quod enim tempus non est confusionis nostrae, si recordemur antiqua peccata, et omnium, quae male egimus capiamus memoriam? Quodque dixere LXX, et ostendi te, significat, quod postquam ingemuit, et sua delicta cognovit, tunc in tantum profectum venerit, ut etiam aliis ignorantibus Deum ostenderit, juxta id quod David poenitens 1067 loquitur: Docebo iniquos vias tuas, et impii ad te convertentur (Psal. L, 15). Et quod dicit: Quoniam sustinui opprobrium adolescentiae meae, per aetatis ignorantiam peccasse se dicit, ut facilius veniam consequatur, juxta illud quod David canit: Delicta juventutis meae, et ignorantias meas ne memineris (Psal. XXIV, 7). Unde et in consequentibus Deus parvulum eum vocat et deliciis affluentem. Hoc autem dicit propter divitiarum magnitudinem et terrae fertilitatem, qua Ephraim tribus usque hodie luxuriat. (Vers. 20.) Si filius honorabilis (sive dilectus) mihi Ephraim: si puer delicatus, quia ex quo locutus sum de eo (sive verba mea in eo), recordans A Vulg. abest recordans recordabor ejus adhuc: idcirco conturbata sunt viscera mea super eo: miserans miserebor ejus, ait Dominus. Poenitentiam agente Ephraim, et dicente: In principio erudisti me, et eruditus sum quasi juvencus indomitus; et in fine: Quoniam sustinuisti opprobrium adolescentiae meae; respondit Dominus, et plena ad se mente conversum, tali sustentat oraculo: Filius dilectus mihi Ephraim (Genes. XLVIII), quem in tantum dilexi ab initio, ut fratri praeferrem Manasse. Filius honorabilis, qui contra naturae ordinem, honorem primogeniti Domini dignatione suscepit. Puer delicatus, de quo scribitur: Filii Ephraim intendentes et mittentes arcum, conversi sunt in die belli (Psal. LXXVII, 9). Contra quem et ad quem, totus Osee liber est prophetae, cui benedixit Jacob. Delicias autem in hoc loco juxta illud accipiamus, quod in psalmo dicitur: Delectare in Domino, et dabit tibi petitiones cordis tui (Psal. XXXVI, 4). Pro quo in Graeco, et in Hebraico habetur, deliciis afflue. Unde et paradisus in Eden, deliciarum paradisus appellatur. Quia, inquit, fuerunt verba mea in eo, recordatione memor ero ejus adhuc. Ne putaretur gratuita benedictio, et ex indulgentia potius largitoris, quam merito ejus, in quem conferebatur, esse collata, ideo ait: Recordabor ejus, quia verba mea fuerunt in eo. Non in ore ejus, non in labiis, sed in imo cordis affectu. Propter quam causam et conturbata sunt viscera mea super eo. Cui loquitur et per Osee: Quid tibi faciam, Ephraim? quid tibi faciam, Israel? quasi Adamam ponam te, et quasi Seboim (Ose. VI, 4; XI, 8). Conversum est in me cor meum: conturbata sunt viscera mea. Non faciam furorem irae meae, et non disperdam Ephraim. Miserans miserebor 1068 ejus, ait Dominus. Fuerunt quidem sermones mei in eo, et omnia mandata mea avido suscepit animo, et in suo corde servavit: sed tamen miserans miserebor ejus, ait Dominus, ut ostenderet omnem hominum justitiam indigere misericordia Dei. (Vers. 21, 22.) Statue tibi speculas, pone tibi amaritudines: dirige cor tuum in viam directam in qua ambulasti. Revertere, virgo Israel, revertere ad civitates tuas istas. Usquequo deliciis dissolveris, filia vaga? quia creavit Dominus novum super terram: femina circumdabit virum. LXX: Statue tibi speculatores: fac poenam: da cor tuum in humeros tuos: viam in qua ambulasti. Revertere, virgo Israel, revertere in civitates tuas lugens. Usquequo converteris, filia despecta? quoniam creavit te Dominus salute in plantationem novam: in salute tua circuibunt homines. Ubi nos diximus, usquequo deliciis dissolveris, Symmachus posuit, Usquequo demergeris in profundum? Utramque autem editionem ex toto posui, ut caput obscurissimum, et Ecclesiae continens sacramenta, a Septuaginta (sive quis alius hunc prophetam interpretatus est) aut ignoratum, aut omissum ostenderem. Verbum Hebraicum SIONIM ( ), vel in speculatores, vel in speculas vertitur; ut Aquila, et Symmachus interpretati sunt. Unde miror, quid sibi voluerit Vulgata editio, ut pro SIONIM, hoc est, pro speculatoribus, Sion poneret, turbaretque lectoris intelligentiam, quo putaret post Ephraim ad Sion, et ad tribum Juda repente Dei factum esse sermonem, cum perpetua oratio sit Ephraim, cui supra locutus est: Audiens audivi Ephraim. Et: Filius honorabilis mihi Ephraim, sive puer delicatus, cui et nunc loquitur: Statue tibi speculas, sive speculatores, qui tibi praenuntient advenire tantam rerum omnium felicitatem. Quodque sequitur, amaritudines, quae Hebraice dicuntur THEMRURIM ( ), pro quibus Symmachus interpretatus est, transmutationes, hoc indicat, quod flere debeat vel antiqua peccata, vel gaudii magnitudine, et tota ad Dominum mente converti, et ponere, sive dirigere cor suum in viam, per quam profecta est, inde enim illam esse redituram. Quodque pro hoc dixere Septuaginta: Da cor tuum in humeros, illud significat, quod cogitationes debeat operibus jungere, sive humeros contemplari portantium se, de captivitate 1069 reducentium. Quod Isaias plenius exsequitur in camelis, et curribus ac basternis eos asserens reducendos (Isai. LX). Revertere, inquit, virgo Israel, revertere ad civitates tuas, quas captivus deseruisti: usquequo negligentia dissolveris, et profundo errore vagaberis? Respice quid dicturus sum, et unde tibi tanta beatitudo exspectanda Al. speranda sit, diligenter attende. Audi quod numquam ante cognoveras. Novam rem creavit Dominus super terram. Absque viri semine, absque ullo coitu atque conceptu, femina circumdabit virum gremio uteri sui, qui juxta incrementa quidem aetatis per vagitus, et infantiam proficere videbitur sapientia et aetate; sed perfectus vir in ventre femineo solitis mensibus continebitur. Unde Symmachus et Aquila juxta nostram editionem interpretati sunt. Quid sibi autem in loco hoc voluerit editio Vulgata, possem dicere, et sensum aliquem reperire, nisi de verbis Dei humano sensu argumentari esset sacrilegum; Theodotio autem, et ipse Vulgatae editioni consentiens, interpretatus est: Creavit Dominus salutem novam, in salute circuibit homo, singulare ponens pro plurali. Simulque et hoc notandum, quod nativitas Salvatoris, atque conceptus Dei, creatio nuncupetur. (Vers. 23, 24.) Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel: Adhuc dicent verbum istud in terra Juda, et in urbibus ejus, cum convertero captivitatem eorum: benedicat tibi Dominus, pulchritudo justitiae, mons sanctus. Et habitabunt in eo Judas, et omnes civitates ejus simul, agricolae et minantes greges. LXX: Sic dixit Dominus virtutum, Deus Israel: Adhuc dicent sermonem istum in terra Juda, et in urbibus ejus, quando reduxero transmigrationem ejus: benedictus Dominus super justum montem sanctum ejus, et qui habitant in terra Judaea, et in omni civitate ejus, cum agricola, et elevabitur in grege. Juxta Hebraicum manifestum est, quod in reditu Israel, et in terram suam captivitate conversa, habitent urbes Juda, et dicatur eis per singula: Benedicat tibi Dominus, qui est vere pulchritudo justitiae, et mons sanctus, in quo qui habitaverit, nullas timebit insidias. Et habitabit absque iniquitate Judas in civitatibus suis: eruntque agricolae, et pecorum multitudo, quod ex parte videtur sub Zorobabel et Ezra esse completum. Plenitudo autem vaticinii ad Christi tempora referatur: vel in primo adventu, quando spiritualiter 1070 haec facta sunt; vel in secundo universa complentur, juxta nos spiritualiter, juxta Judaeos et nostros judaizantes carnaliter. Porro juxta Septuaginta hic sensus est: Adhuc sermo iste dicetur in terra Juda, et in civitatibus ejus, quando convertero captivitatem ejus. Quid dicetur? Benedictus Dominus super justum montem sanctum ejus. Mons qui justitiae, et sanctitatis mereatur significationem accipere, nullus est alius, nisi Salvator. Caeterum stultum est, irrationalem et insensibilem montem errore Judaico justum et sanctum credere. Ipse est, de quo et in consequentibus scribitur: Et in omni civitate ejus, subauditur Salvatoris: cum agricola, non dubium quin Dominum significet, de quo in Evangelio scriptum est: Ego sum vitis, vos palmites: Pater meus agricola (Joan. XV, 1). Unde et Apostolus loquitur: Dei agricultura estis: Dei aedificatio estis (I Cor. III, 9). Quodque sequitur: Et elevabitur in grege, hoc ostendit, quod in singulis gregibus justus, et sanctus, et agricola ipse Dominus elevetur, et in servis suis atque credentibus ad excelsa conscendat. (Vers. 25, 26.) Quia inebriavi animam lassam (sive quia inebriavi omnem animam sitientem) et omnem animam esurientem saturavi (sive replevi): ideo expergefactus sum, et vidi: et somnus meus dulcis fuit mihi. Mutatio personarum facit obscuram intelligentiam Prophetarum. Dixerat Dominus, Adhuc dicent verbum istud in terra Juda et in urbibus ejus, cum convertero captivitatem eorum. Quid autem dicent? haud dubium quin hoc quod sequitur: Benedicat tibi Dominus, pulchritudo justitiae, mons sanctus, etc. Rursumque illis ista dicentibus respondit Dominus: Quia inebriavi animam lassam, sive sitientem, et omnem animam esurientem saturavi. Illoque ista dicente, respondit populus, qui de captivitate venerat: Ideo expergefactus sum, et vidi, et somnus meus dulcis fuit mihi. Quia Dominus inebriat animam lassam, sive sitientem, et dicit in Evangelio: Qui sitit, veniat ad me, et bibat (Joan. VII, 37). Et: Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae (Ibid., 38). Et omnem animam esurientem satiat, atque sitientem. De qua siti et esurie idem in Evangelio testatur: Beati qui esuriunt et sitiunt justitiam: quoniam ipsi saturabuntur (Matth. V, 6). Notandumque, quod ebrietas in hoc loco in bonam partem ponatur, de qua in Cantico dicitur: Comedite, amici, bibite, et inebriamini, charissimi (Cant. V, 1). Qua ebrietate et Joseph 1071 inebriatus est cum fratribus suis in meridie (Gen. XLIII). Inebriati autem, atque saturati hi, qui lassi fuerant, atque esurierant, agunt gratias, respondentes: Expergefactus sum, et vidi Dominum, scilicet suscitantem atque dicentem: Surge, qui dormis, et elevare a mortuis, et illuminabit te Christus (Ephes. V, 14). Et somnus, inquit, meus dulcis fuit mihi, ut imitarer Domini mei verba dicentis: Ego dormivi, et soporatus sum, et exsurrexi, quoniam Dominus suscepit Al. suscipiet me (Psal. III, 6). (Vers. 27 seqq.) Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et seminabo domum Israel, et domum Juda semine hominum Vulg. hominis , et semine jumentorum. Et sicut vigilavi super eos, ut evellerem, et demolirer, et dissiparem, et disperderem, et affligerem: sic vigilabo super eos, ut aedificem et plantem, ait Dominus. In diebus illis non dicent ultra, Patres comederunt uvam acerbam, et dentes filiorum obstupescent, sed unusquisque in iniquitate sua morietur. Omnis homo qui comederit uvam acerbam, obstupescent dentes ejus. Domum et domum, id est, domum Israel, et domum Juda, in Septuaginta non habetur: sed tantum Israel et Judam, ut sit: et seminabo Israel et Judam. Quodque intulit: Semine hominum et jumentorum, ad rationales et simplices referre debemus. Et sicut in principio Jeremiae dictum est ad eum: Ecce constitui te hodie super gentes, et super regna, ut evellas, et destruas, et disperdas, et dissipes, et aedifices, et plantes; et vigilavi super eos ut facerem quod minatus sum: sic, inquit, vigilabo nunc super eos, ut aedificem et plantem. Dei enim agricultura, Dei aedificatio estis (I Cor. III, 9). Omnes hujuscemodi repromissiones juxta Judaeos et nostros Judaizantes, in mille annorum regno putantur esse complendae. Nos autem, dicente Apostolo: Ego plantavi, Apollo rigavit, sed Deus incrementum dedit (Ibid., 6): et Isaia propheta, quod Salvator aedificator sepium, et domorum esse memoretur (Isai. LVIII), in primo adventu Christi spiritualiter impleta defendimus, et impleta ex parte, non ex toto: quia nunc in speculo videmus, et in aenigmate, et nescimus sicut oportet nos scire (I Cor. XIII). Cum autem quod perfectum est venerit, tunc quod ex parte est destruetur. Aut certe in secundo complenda credimus, quando in sua majestate Dominus apparebit, et subintraverit plenitudo gentium, ut omnis Israel salvus fiat, et nequaquam ex parte per singulos, sed sit Deus omnia in omnibus (Rom. XI, et I Cor. XV). Quodque infertur: In diebus illis non dicent ultra, patres 1072 comederunt uvam acerbam, et dentes filiorum obstupescent, et reliqua, in explanationibus Ezechielis plenius disseruimus, quando interpretati sumus illum locum: Fili hominis, quid vobis et parabolae istae inter filios Israel dicentium: Patres comederunt uvam acerbam, et dentes filiorum obstupuerunt. Vivo ego, dicit Dominus, si fuerit ultra haec parabola in Israel, quia omnes animae meae sunt, sicut anima patris, sic et anima filii. Anima quae peccaverit, ipsa morietur (Ezech. XVIII, 1 seqq). Per quae discimus, mortem non facere Dominum, sed peccatum. Anima enim quae peccaverit, ipsa morietur. Hocque in praesenti loco dicitur, quod nequaquam peccatis patrum in aeternum offenderit Israel; sed propriis meritis, et fide in Christum post tempora multa salvetur. Et observandum quod vitia atque peccata uva acerba dicantur, ut comedentium dentes obstupescant, et non possint ejus suavitatem sentire, de quo dicitur: Gustate et videte, quoniam suavis est Dominus (Psal. XXXIII, 9). Quicumque Scripturas non ita intelligit ut rei veritas habet, uvam acerbam comedit. Unde omnes haeretici perversa credentes, panem de coelo descendentem comedere non possunt, sed obstupescunt dentes eorum, non ciborum austeritate, sed vitio dentium. (Vers. 31, 32.) Ecce dies veniunt Vulg. venient , dicit Dominus, et feriam (sive disponam) domui Israel, et domui Juda, pactum (sive testamentum) novum, non secundum pactum (sive testamentum) quod pepigi cum patribus vestris in die qua apprehendi manum eorum, ut educerem eos de terra Aegypti. Pactum (sive testamentum) quod irritum fecerunt, et ego dominatus sum eorum (sive ego neglexi eos) dicit Dominus. Et Vulg. sed hoc erit pactum (sive testamentum) quod feriam cum domo Israel post dies illos, dicit Dominus: Dabo legem meam in visceribus (sive in mente) eorum, et in corde eorum scribam eam, et ero eis in Deum, et ipsi erunt mihi in populum. Et non docebunt ultra unusquisque Vulg. vir et vir proximum suum, et unusquisque fratrem suum, dicens: Cognoscite Dominum, quia omnes scient me a minimo eorum usque ad maximum, ait Dominus, quia propiliabor iniquitati eorum, et peccati eorum non ero memor amplius. Hoc testimonio apostolus Paulus, sive quis alius scripsit Epistolam, usus est ad Hebraeos, omnesque deinceps Ecclesiastici viri in primo Salvatoris adventu dicunt universa completa, et novum Testamentum, hoc est Evangelium, successisse veteri Testamento, a quo legem litterae, lege 1073 spiritus commutatam, ut omnia quoque sacrificia, et circumcisio, et sabbatum spiritualiter complerentur. Quod autem pactum pro Testamento ponimus, Hebraicae veritatis est, licet Testamentum recte pactum appelletur; quia voluntas in eo atque testatio eorum, qui pactum ineunt, continetur. Quando eductus est Israel de terra Aegypti, tanta Dei in illo populo familiaritas fuit, ut manum eorum apprehendisse dicatur, et dedisse pactum, quod illi fecerunt irritum, et propterea Dominus neglexit eos. Nunc autem in Evangelio post crucem, resurrectionem, et ascensionem, dare se pactum, non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carnalibus pollicetur. Cumque scriptum fuerit Domini Testamentum in mente credentium, ipsum esse eis in Deum, et illos esse in populum, ut nequaquam Judaicos quaerant magistros, et traditiones, et mandata hominum, sed doceantur a Spiritu sancto, si tamen audire mereantur: Templum Dei estis, et spiritus Dei habitat in vobis (I Cor. III, 19). Spiritus autem spirat ubi vult, et diversas habet gratias. Notitiaque unius Dei, omnium virtutum possessio est. Et hoc, inquit, fiet, quia propitius ero iniquitati eorum; et peccati eorum non recordabor amplius. Ex quo perspicuum est secundum hujus περικοπῆς intelligentiam, superiora in primo intelligenda Salvatoris adventu, quando uterque populus sibi Israel et Juda copulatus est. Si cui autem scrupulum facit, quare dixerit: Disponam domui Israel et domui Juda pactum, sive Testamentum novum, non secundum pactum, quod pepigi cum patribus vestris, intelligat primum Ecclesiam Christi ex Judaeis, et ad illos venisse Dominum Salvatorem atque dixisse: Non veni nisi ad oves perditas domus Israel (Matth. XV, 24); et id ipsum Apostolos confirmasse: Vobis quidem primum oportebat loqui verbum Dei; quoniam repellitis illud, et indignos vos judicatis aeternae vitae, ecce convertimur ad gentes (Act. XIII, 46). Non enim oportebat panem filiorum dare canibus, sed quia filii patrem in sua venientem suscipere noluerunt, dedit omnibus potestatem, ut qui receperint eum, fiant filii Dei (Matth. XV; Joan. I). (Vers. 35, 36.) Haec dicit Dominus, qui dat solem in lumine diei, ordinem lunae et stellarum in lumine noctis, qui turbat mare et sonant fluctus ejus: Dominus exercituum nomen illi. Si cessaverint leges istae (sive statuta haec) coram me, dicit Dominus, tunc et semen Israel deficiet, ut non sit gens coram me cunctis diebus. Et in Genesis principio legimus solem in coelo positum in lumine diei, 1074 lunam quoque et stellas in lumine noctis (Gen. I). Et in psalmo: Dies diei annuntiat verbum, et nox nocti indicat scientiam (Psal. XVIII, 2), quod invicem sibi nox diesque succedant. Quomodo, inquit, rerum et maxime coelestium astrorum non potest ordo mutari, et sonantis maris fluctus volvuntur ad littora, fragorque gurgitum et undarum intumescentium terribilis auditur, nec potest ultra procedere, quam Dei jussione praeceptum est, juxta illud: Terminum posuisti quem non transibunt, neque convertentur operire terram (Psal. CIII, 9): sic, inquit, semen et genus Israel, Domini erit voluntate perpetuum, nec aliquando deficiet. Leges autem hic, Mosaicae non sunt intelligendae, sed constitutio et ordo naturae. Interrogemus Judaeos, si coeli peribunt, et omnes quasi vestimentum veterascent; et ad Dominum dicitur: Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Psal. CI, 28), quomodo semen Israel potest esse perpetuum? Aut enim pereuntibus coelis, peribit et semen Israel; aut si fuerit perpetuum, ergo nec coeli peribunt. Quod si Scriptura mentiri non potest, et perituri sunt coeli, peribit igitur et semen Israel, maxime cum et Jacob loquatur ad filios: Venite, et annuntiabo vobis quid futurum sit in novissimis diebus (Gen. XLIX, 1). Quando autem dicitur, in novissimis diebus, ergo mundus esse cessabit, et alia fiet rerum dispositio Al. dispensatio . Hoc adversum illos. Caeterum nostris mundum istum non esse perpetuum, etiam Evangelium demonstrat, dicens: Coelum et terra transibunt (Matth. XXIV, 35). Et: Ecce ego vobiscum sum omnibus diebus usque ad consummationem saeculi (Matth. XXVIII, 20). Dicamus et aliter: Quamdiu mundus iste fuerit, semen Israel et gentem Judaicam permansuram, non in his qui nunc increduli sunt, sed in his qui cum Apostolis et per Apostolos crediderunt, ut reliquiae salvae fierent. (Vers. 37). Haec dicit Dominus: Si mensurari potuerint coeli sursum, et investigari fundamenta terrae deorsum, et ego abjiciam universum semen Israel, propter omnia quae fecerunt, dicit Dominus. LXX: Haec dicit Dominus: Si elevatum fuerit coelum sublimius, et si humiliatum pavimentum terrae deorsum, et ego non reprobabo genus Israel, dicit Dominus, pro omnibus quae fecerunt. Multum in hoc loco distat Hebraicum ab editione Vulgata. Dicamus primum juxta Hebraicum: Si mensurari potuerint coeli sursum, et eorum altitudo cognosci, vel investigari fundamenta terrae, et extrema eorum ratione comprehendi, et ego, inquit, abjiciam universum semen Israel, propter omnia quae fecerunt, dicit Dominus. Quomodo 1075 autem illud impossibile est, ut coelorum summitatem et terrae fundamenta noscamus, sic et hoc impossibile erit, ut abjiciam universum semen Israel. Sin autem abjecero universum semen Israel, ergo mensurabitur coelorum summitas, et extrema terrarum. Hic syllogismus et in Evangelio texitur: quando impossibile impossibili comparatur: Facilius camelus intrabit per foramen acus, quam dives intrare possit in regna coelorum (Matth. XIX). Quomodo enim illud Al. impossibile fieri non potest, sic nec hoc fieri poterit; quod si hoc factum fuerit, ergo fiet illud, quod impossibile putabatur. Errant ergo qui hunc locum aliter edisserunt, ponentes et illud testimonium, quod potuerit petere Patrem Filius, et duodecim legiones Angelorum adducere in suum auxilium. Huic sensui Septuaginta contrarium transtulerunt, dicentes: Si exaltatum fuerit coelum sublimius, et humiliatum pavimentum terrae deorsum; et ego, inquit, non reprobabo semen Israel, dicit Dominus, propter omnia quae fecerunt. Quod si ita est, reprobabitur genus Israel. Quomodo enim coelum non potest eo quod est, esse sublimius, nec terra humilior esse eo quod est: sic et genus Israel nequaquam poterit reprobari. Si viderimus Judaeos juxta Hebraicum hoc testimonio gloriari, assentiamur eis quod non sit abjectum universum semen Israel. Non enim omnes abjecti sunt, sed hi tantum, qui fuerunt increduli. (Vers. 38). Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et aedificabitur civitas Domino, a turre Ananeel Al. Anamehel usque ad portam anguli, et exibit ultra norma (sive juxta Symmachum) funiculus mensurae ejus contra eam super collem Gareb, et circuibit Goatha (sive juxta Septuaginta, de electis lapidibus). Et omnem vallem ruinarum (pro quibus Theodotio ipsum verbum Hebraicum posuit PHAGARIM ( ), et cineres et omnem Asaremoth (quod melius legimus ASADEMOTH ( ), pro quo Aquila suburbana interpretatus est) usque ad torrentem Cedron, usque ad angulum portae equorum Orientalis, sanctum Domini non evelletur et non destruetur usque in perpetuum. Qui mille annorum in terra Judaea regnum Christi recipiunt, Judaei videlicet et nostri judaizantes, conantur ostendere turrem Ananeel et portam anguli, et collem Gareb, et Goatha, et vallem Phagarim, et omnem Asademoth, et torrentem Cedron, et locum 1076 anguli portae equorum orientalis: et ibi dicunt sanctuarium Domini, id est, templum esse condendum, mansurumque in perpetuum. Quod quia post captivitatem temporibus Zorobabel et Ezrae non possunt monstrare completum, transeunt ad Christi tempora, quem in consummatione mundi dicunt esse venturum, ut aurea atque gemmata juxta Apocalypsim Joannis descendat Jerusalem, et hoc terrae spatio, id est, ab illo loco usque ad illum locum aedificetur per circuitum (Apoc. XXI). Suspicionisque suae hanc aurulam capiunt, quod a turre Anathoth, quae hodie appellatur Jeremiae, tribus a Jerusalem millibus separata, usque ad torrentem Cedron, qui scribitur in Evangelio (Joan. XVIII), et est in valle Josaphat, ubi hortus erat, in quo et Judas proditor tradidit Salvatorem, civitatis fundamenta jaciantur. Lecturi, inquiunt, sumus in consequentibus Anameel filium Sallum patruelem fuisse Jeremiae, cujus emit agrum, et haec est turris Ananeel, ignorantes Hebraicam veritatem. Hic enim juxta Hebraicum scribitur, a turre ANANEEL ( ) per NUN videlicet mediam litteram; ibi autem: Ecce ANAMEEL ( ) filius Sallum patruelis tuus veniet ad te, per mediam MEM litteram. Invocantes igitur Dominum Salvatorem, qui habet clavem David, qui aperit, et nemo claudit; qui claudit, et nemo aperit; qui signatum quoque Isaiae librum et omnium Prophetarum aperuit (Isai. XXII); et adoraverunt viginti quatuor seniores tenentes citharas (Apoc. III), quod solus potuerit divina reserare mysteria, aggrediamur aedificium civitatis ad quam propheticus sermo dirigitur: Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei (Psal. LXXXV, 2); et: Fluminis impetus laetificat civitatem Dei (Psal. XLV, 4). Aedificatur itaque Ecclesia a turre obedientiae, sive gratiae, et donorum Dei (hoc enim interpretatur Ananeel ), usque ad portam anguli, quae licet videatur initium habere sublime, quamdiu in ista carne subsistimus, rectam veritatis lineam non possumus possidere: sed in angulo stamus et fractis Al. facti lineis, exitque ultra funiculus mensurae contra eam, id est, portam anguli, super collem Gareb, qui in lingua nostra vertitur aut incolatus, aut scabies: ut doceat nos advenas esse atque peregrinos, et non auribus prurientes, et ad novitatem dogmatum pessimorum facile non praebere consensum. Et circuibit, inquit, Goatha, pro quo interpretati sunt LXX per gyrum, electis lapidibus, qui volvuntur 1077 super faciem terrae, et angulari lapide constringuntur, dicente apostolo Petro: Et ipsi tamquam lapides vivi superaedificamini domus spiritualis, sacerdotium sanctum, offerentes spirituales hostias et acceptabiles Deo per Jesum Christum (I Petr. II, 5). Et omnem, inquit, vallem Phagarim, quod interpretatur ruinarum; et cineres, subauditur circuibit, ut quamquam nobis videamur in collibus: tamen semper timeamus ruinas et consideremus cineres; et poenitentes dicamus cum David: Quia cinerem quasi panem manducavi, et poculum meum cum fletu miscebam (Psal. CI, 10). Unde et jacentibus dicitur: Numquid qui cadit non resurgit? dicit Dominus (Jerem. VIII, 4). Et universam, inquit, sademoth, quod nos vertimus in regionem mortis: unum nomen in duo verba dividentes; SADE ( ), quod dicitur regio, et MOTH ( ), quod interpretatur mortis: pro quo Aquila vertit suburbana, sive arva, et rura. Regio autem mortis regio peccatorum est; et suburbana regio voluptatum, quae pergit usque ad torrentem Cedron, ubi traditus est Dominus, qui interpretatur tenebrae (Joan. XVIII). Vide quanta habeat loca Ecclesia, et quomodo illud Apostolicum: Ut sit sine macula et ruga (Ephes. V, 27), in futuro et in coelestibus servetur. Audis angulos, audis scabiem, audis ruinas et cineres, et regionem mortis, et tenebras, et de tua virtute et impeccantia gloriaris. Denique sequitur: et usque ad angulum portae. Et hic angulus, ne ulla vera justitia, ne certa victoria in isto saeculo demonstretur. Ipse quoque angulus portae quamquam sit Orientalis, unde lumen egreditur; tamen equorum appellatur: ut indigere nos doceat cursu atque certamine, et tandem cum Domino audire mereamur: Ascendisti equos tuos, et equitatio tua salus (Abac. III, 8). In porta Orientali, in porta quadrigarum, sanctificatio Domini est. Et Al. Ut tunc nos perfectos arbitremur, quando dixerimus ad Dominum: Currus Dei decem millium multiplex millia laetantium: Dominus in eis in Sina in sancto (Psal. LXVII, 18). Istiusmodi aedificatio, quae super fundamentum Christi posita est, de qua loquitur et Apostolus: Ut sapiens architectus fundamentum posui (I Cor. III, 10), numquam destruetur, sed permanebit in perpetuum. Obscura et difficilia latius disserenda sunt, ut manifesta brevius percurramus. 1078 (Cap. XXXII.--Vers. 1 seqq.) Verbum quod dictum est ad Jeremiam a Domino in anno decimo Sedeciae regis Juda, ipse est annus octavus decimus Nabuchodonosor. Tunc exercitus regis Babylonis obsidebat Jerusalem, et Jeremias Propheta clausus erat in atrio carceris, qui erat in domo regis Juda. Clauserat enim eum Sedecias rex Juda, dicens: Quare vaticinaris, dicens: Haec dicit Dominus. Non solum verba et opera Prophetarum nobis exemplo sunt ad virtutem. Poterat Jeremias prospera nuntiare, et regis Sedeciae frui amicitia; sed malebat Deo magis obedire quam hominibus (Act. V), et ei qui potest et animam et corpus perdere in gehennam, quam illi qui tantum in corpus habere poterat potestatem (Matth. X). Et hoc considerandum, quod decimus annus erat regni Sedeciae, obsessa jam Jerusalem, et gladio, fame et peste consumpta, et captivitate vicina, et tamen Sedecias perstat in sententia, et ex parte aliqua illius clementia demonstratur, quod nequaquam eum in carcere, sed in vestibulo recludi jusserit carceris: libera videlicet custodia, ne posset effugere, quasi non omnis Jerusalem clausa munitionibus communis carcer fuerit habitantium. Ipse annus est duodevigesimus regni Nabuchodonosor, qui quarto anno regis Joacim cepit imperium. Omnis autem causa irae regis ista est, cur loquatur ex Dei nomine, quae ei fuerant imperata: (Vers. 4, 5.) Ecce ego dabo civitatem istam in manu regis Babylonis, et capiet eam. Et Sedecias rex Juda non effugiet de manu Chaldaeorum, sed tradetur in manu regis Babylonis, et loquetur os ejus cum ore illius, et oculi ejus oculos illius videbunt. Et in Babylonem ducet Sedeciam, et ibi erit donec visitem eum, dicit Dominus. Quod si pugnaveritis contra Chaldaeos, nihil prosperum habebitis. Haec erat causa irae regiae, quare praeferret mendacio veritatem, et tam urbem Jerusalem, quam Sedeciam regem diceret esse capiendum: quodque gravius est, visurum eum ora regis Babylonii, et locuturum humilem atque captivum cum potentissimi regis insania. Gravior enim terror est, videre quem timeas, et ante increpationem verborum, quam poenarum sustinere cruciatum. Et in Babylonem, inquit, ducet Sedeciam, et ibi erit. Pro quo LXX transtulerunt, et Babylonem ingredietur; quorum alterum invitum 1079 trahi, alterum voluntate pergere significat. Et ibi, inquit, erit. Verbum ponit ambiguum, ne videatur cruciatus et miserias prophetare. Quodque sequitur: Donec visitem eum, ait Dominus: et si pugnaveritis adversum Chaldaeos, nihil prosperum habebitis, in LXX non habetur. Prudenterque sententiam temperavit, quae ad bonam et ad malam partem referri potest. Visitatio enim, ut saepe dixi, et consolationem significat, et supplicium. (Vers. 6, 7.) Et dixit Jeremias: factum est verbum Domini ad me dicens: Ecce Anameel Vulg. Anemeel filius Sellum (sive Sallom) patruelis tuus (quod Hebraice dicitur DODACH ( ) venit Vulg. veniet ad te dicens: Eme tibi agrum meum, qui est in Anathoth, tibi enim competit ex propinquitate emptio Vulg. ut emas . Occultum ad Jeremiam Dei factum esse sermonem, nemo scire poterat, nisi ipso indicante, ad quem factus fuerat: et praedicitur ei quod venturus sit ad eum Anameel patruelis suus, et possessionem agri qui suus fuerat delaturus; esse autem ipsum locum in Anathoth, de suburbanis quae sacerdotibus per singulas tribus et civitates dabantur ex lege: nec licitum erat possessionem de tribu transire ad tribum, nec de familia ad aliam familiam (unde et filiae Salphaad accipiunt sortem inter fratres suos), praecipueque suburbana sacerdotum nulli alii poterant venundari usque ad annum remissionis (Num. XXVII), nisi ei quem propinquitas sanguinis expetebat (Levit. XXV). Venit ergo ad eum patruelis frater Al. fratruelis et pater suus, et offert emptionem, quae illi ex propinquitate debetur. Helcias et Sellum fratres fuere germani. Helciae filius, Jeremias: Sellum, Anameel. Helcias interpretatur, pars Domini: Jeremias, sublimitas Domini. Recteque altitudo Domini de parte Domini nascitur. Sellum vero in linguam nostram vertitur pax, sive pacificus. Anameel, donum, vel gratia Dei. Nec mirabimur, quod sibi pax jungatur et gratia, cum etiam Epistolarum Apostolicarum hoc principium sit: Gratia vobis et pax (Rom. I, 7). Primum ergo pacem mereamur Dei, et post pacem nobis gratia nascitur, quae non in possidentis, sed in arbitrio donantis est. Defert autem emptionem gratia Dei illi, qui in sublimibus collocatus est, ut quamvis videatur excelsus, tamen gratia Dei indigeat. Illud quod in Cantico saepe cantatur a sponsa: Fratruelis meus, id est, ὅ ἀδελφιδοῦς μου, in Hebraico DODI ( ) dicitur; ergo non fratruelis, sed πατράδελφος, id est, patruelis dicendus est. Fuisse 1080 autem Jeremiam filium Helciae de Sacerdotibus, qui erant in Anathoth in terra Benjamin, et voluminis hujus testatur exordium. (Vers. 8.) Et venit ad me Anameel filius patrui mei, secundum Verbum Domini, ad vestibulum (sive atrium) carceris, et ait ad me: Posside (sive eme) agrum meum, qui est in Anathoth in terra Benjamin, quia tibi competit haereditas, et tu es propinquus ut possideas (sive emas ). Quod futurum Prophetae verbum Domini nuntiarat, statim opere completum est. Venit, inquit, ad me Anameel, gratia Dei, filius patrui mei, hoc est, filius pacis. Venit autem in vestibulo carceris, dixitque ad me ea, quae Dominus ab eo dicenda praedixerat. Ager autem iste sacerdotalis, cujus emptio atque possessio Jeremiae deferebatur, in Anathoth est, in terra Benjamin, quorum prius obedientiam, secundum filium dexterae sonat. Et consequenter ejus appetit emptionem, in quo obedientia et virtus Domini versabantur. Pro quo LXX πρεσβύτερον, id est, seniorem interpretati sunt, quod loco huic non convenit. (Vers. 9 seqq.) Intellexi autem, quod verbum Domini esset, et emi agrum ab Anameel filio patrui mei, qui est in Anathoth, et appendi ei argentum, stateres septem, et decem argenteos. Et scripsi in libro, et signavi, et adhibui testes, et appendi argentum in statera. Et accepi librum possessionis signatum, stipulationes, et rata Al. stipulatione rata , et signa forinsecus. Durum quidem erat et prope inconsequens, risuque dignum, eum qui jam jamque capiendam prophetabat Jerusalem, et omnes ducendos esse captivos, vel gladio, fame et peste perituros, agrum in Anathoth emere, quem non erat possessurus. Sed intellexi, inquit, verbum Domini esse, et emptionem meam argumento et vaticinio Domini coaptandam: et ideo acquievi praecepto ejus ut emerem; nec frustra ad me super hujuscemodi re Dei factum esse sermonem: et appendi argenti decem et septem siclos, quos nos in stateres vertimus. Siclus autem viginti habet obolos, ut in Ezechielis extremo volumine scribitur (Ezech. XLV). Emitque Propheta decem et septem siclis, in quo numero cantavit puer Domini David, in die qua eruit eum Dominus de manu omnium inimicorum ejus, et de manu Saul, et dixit: Diligam te, Domine fortitudo mea; Dominus firmamentum meum, et refugium meum, et liberator meus. Deus meus, adjutor meus, et sperabo in eum: protector meus, et cornu salutis meae (Psal. XVII, 1). Denarium 1081 esse mysticum numerum, ostendit Decalogus qui scriptus fuit in tabulis lapideis digito Dei, et dies jejunii et propitiationis mensis septimi (Exod. XIII). Septem quoque, in quo verus est sabbatismus et requies, esse sanctum, multis Scripturarum testimoniis comprobamus, de quibus saltem pauca posuissem, nisi otiosum esset docere quae nota sunt. In hoc igitur numero a propheta et sacerdote emitur possessio, scribiturque in libro atque signatur, et adhibentur testes, argentumque diligenter appenditur, ut omnia venditionis et emptionis jura serventur, et sit certa possessio, stipulationibus et sponsionibus roborata. Vel hoc audiant, qui falsa testamenta, et interdum ne testamenta quidem sibi adhibitis testibus vindicare conantur. (Vers. 12.) Et dedi librum possessionis Baruch filio Neriae Vulg. Neri filii Maasiae in oculis Anameel patruelis mei, et in oculis testium, qui erant scripti in libro emptionis; in oculis omnium Judaeorum, qui sedebant in atrio carceris. Quamquam statim esset possessio reliquenda, immo emenda posteris, et ab eo emenda qui filios non habebat (neque enim uxorem acceperat) tamen obediens imperio Domini, omnia rite celebrat: signatumque librum possessionis dat Baruch filio Neri filii Maasiae. Baruch in lingua nostra benedictus dicitur; qui erat filius Neri, qui interpretatur lucerna mea, dicente Propheta: Lucerna pedibus meis verbum tuum, et lumen semitis meis ardens (Psal. CXVIII, 105). Neri quoque pater Baruch filius Maasiae, id est, facturae et operis Domini. Animadvertamus ergo, quantis virtutum privilegiis discipulus Baruch Jeremiae ministraverit, dicente David: Ambulans in via immaculata hic mihi ministrabat (Psal. CVIII, 6). Unde et Elisaeus minister Eliae in tantum placuit Deo, ut post translationem magistri etiam duplicem spiritum mereretur accipere (IV Reg. II). Hoc dico ad commonitionem eorum, qui malorum hominum abutuntur ministeriis, et non audent abjicere eos, quos malae conscientiae norunt sibi glutino copulatos. Traditur autem liber Baruch tanto et tali viro, vidente Anameel, qui vendiderat, et testibus qui subscripserant, et quorum nomina in emptionis volumine tenebantur. Et, In conspectu, inquit, omnium Judaeorum, qui sedebant in atrio carceris: qui videlicet vel ad Prophetam venerant consolandum, vel 1082 studio timoris Dei, Domini verba audire cupiebant. (Vers. 13 seqq.) Et praecepi Baruch coram eis, dicens: Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel: Sume libros istos, librum emptionis hunc signatum, et librum hunc qui apertus est, et pone illos in vase fictili, ut permanere possint diebus multis. Haec enim dicit Dominus exercituum, Deus Israel: Adhuc possidebuntur domus et agri et vineae in terra hac. Cunctis quos praeteritus sermo narravit praesentibus et videntibus, Baruch ministro praecipitur et discipulo, non sermonibus praeceptoris, sed Dei jubentis imperio, ut assumat libros, unum signatum, alterum apertum, quae emptionum consuetudo huc usque servatur, ut quod intrinsecus clausum signacula continent, hoc legere cupientibus apertum volumen exhibeat: utrumque in vase fictili, ut permanere possint diebus multis. Firma igitur erat et longo post tempore futura possessio, quae tanta custodia servabatur, ne vel foris emptionis libri positi, paterent rapinae, vel humo conditi, humore terrae solverentur. Hoc autem totum fit ut intelligant qui videbant, rursum habitandam Jerusalem, et possidendos agros, quod licet absque sermone Jeremiae debuerant per se intelligere, tamen Domini sermonibus commonentur, et dicitur ad eos: Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel: adhuc possidebuntur domus et agri et vineae in terra ista. Hoc est illud quod Jeremias dudum dixerat: Intellexi verbum esse Domini; et idcirco emit agrum, quem possessurus non erat. (Vers. 16 seqq.) Et oravi ad Dominum postquam tradidi librum possessionis Baruch filio Neriae, dicens: Heu, heu, heu, Domine Deus (sive qui es, Domine Deus). Ecce tu fecisti coelum et terram in fortitudine tua magna, et in brachio tuo extento (sive excelso) non erit tibi difficile (sive impossibile) omne verbum (vel juxta LXX, Nihil apud te est absconditum). Qui facis misericordiam in millibus, et reddis iniquitatem patrum in sinu filiorum eorum post eos, fortissime, magne, potens (quod Hebraice dicitur) GIBBOR ( ): Dominus exercituum (sive virtutum) nomen tibi. Magnus consilio et incomprehensibilis cogitatu. Cujus oculi aperti sunt super omnes vias filiorum Adam (sive hominum) ut reddas unicuique secundum vias suas, et secundum fructum adinventionum suarum Vulg. ejus . Post emptionem agri jure celebratam, et 1083 post sententiam Domini, qua pollicitus est domos, agros, et vineas deinceps possidendas, orat Propheta ad Dominum, et dolorem cordis gemitibus exprimit, dicens: Heu, heu, heu, Domine Deus: pro quo LXX transtulerunt, ὁ ὢν, id est, qui es, Domine Deus, juxta illud quod Moysi dicitur: Vade, dic populo Israel: Qui est, misit me ad vos (Exod. III, 14). Non quo non sint alii; sed aliud est Creatoris esse beneficio, quod subsistat; aliud, aeternitate naturae. Laudat Dominum, et ex creaturis praedicat Creatorem. Primumque potentiam ejus et misericordiam, atque justitiam in omne hominum genus elevat vocibus: deinde transit ad Israel, et quanta ei praestiterit, celebri Al. celeri sermone describit. Et post tanta beneficia dicit eos immemores bonorum illius, clementiam in amaritudinem provocasse, ita ut obsideatur civitas, et antequam hostium in eam fiat irruptio, fame, et gladio, et peste consumpta sit. Haec autem universa praemisit, ut consequenter illud inferret, quod in reprehensionem divinae sententiae facere videbatur. Et tu dicis mihi, Domine Deus, eme agrum argento, et adhibe testes, cum urbs data sit in manus Chaldaeorum? Haec interim tota loci istius continet pericope. Nunc ad singula revertamur. Tu fecisti coelum et terram in fortitudine tua magna. Et Joannes dicit de Filio: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil, quod factum est (Joan. I, 3). Haec est enim Domini fortitudo, Apostolo comprobante: Christus Dei virtus et Dei sapientia (I Cor. I, 24). Et in brachio tuo extento, sive excelso, quorum utrumque percutientis indicium est. Hoc est autem brachium, de quo Isaias loquitur: Et brachium Domini cui revelatum est (Isai. LIII, 1)? Non erit tibi difficile omne verbum. Quae enim apud homines impossibilia, apud Deum possibilia sunt; sive cui nihil est absconditum (Mich. XIX), juxta illud Psalmographi, dicentis: Quia tenebrae non obscurabuntur a te, et nox sicut dies illuminabitur (Psal. CXXXVIII, 12). Qui facis misericordiam in millibus; et reddis iniquitatem patrum in sinu filiorum eorum post eos. Grandis clementia Creatoris, misericordiam suam in mille generationes extendere, et justitiam statim in altera generatione monstrare, quae tamen et ipsa est mixta misericordiae. Non enim statim punit delinquentem, sed exspectat poenitudinem, ut si liberi imitati fuerint parentum vitia, diu dilata 1084 poena reddatur. Fortissime, magne, potens, Dominus exercituum, sive virtutum, nomen tibi. Ista nomina potentiam indicant Creatoris. Caeterum proprie nomen Dei Pater est, quod in Evangelio per Dominum revelatur dicentem: Pater, manifestavi nomen tuum hominibus (Joan. XVII, 6). Magnus consilio. Et audet se quisquam Domini inserere secreto, et de illius judiciis judicare. Et incomprehensibilis cogitatu. Quem non comprehendit cogitatio, quomodo potest sermo comprehendere? Cujus oculi aperti sunt super omnes vias filiorum Adam. Frustra ergo homo se putat Dei celare notitiam. Quodque infert: Ut reddas unicuique secundum vias suas, et secundum fructum adinventionum suarum, hoc indicat quod interdum pro nimia patientia, judicia ejus videantur injusta. Quem locum Apostolus plenius explicat ad Romanos: Ignoras quoniam benignitas Dei ad poenitentiam te hortatur? secundum duritiam autem tuam et cor impoenitens, thesaurizas tibi iram in die irae, et revelationis justi judicii Dei (Rom. II, 4, 5). Quanto igitur serior vindicta peccantium est, tanto justior: in similitudinem Pharaonis, qui decem plagis admonitus, non punitus, et in duritia perseverans, ad extremum Rubri maris fluctibus obrutus est (Exod. XIV). (Vers. 20 seqq.) Qui posuisti signa et portenta in terra Aegypti usque ad diem hanc, et in Israel et in hominibus (sive terrigenis) et fecisti tibi nomen sicut est dies haec, et eduxisti populum tuum Israel de terra Aegypti, in signis et in portentis, et in manu robusta, et brachio extento, et in terrore magno. Et dedisti eis terram hanc, quam jurasti patribus eorum, ut dares eis terram fluertem lacte et melle. Et ingressi sunt, et possederunt eam, et non obedierunt voci tuae, et in lege tua non ambulaverunt; omnia quae mandasti eis ut facerent, non fecerunt, et evenerunt eis universa mala haec. De generali transit ad speciale, et quid proprie praestiterit Israeli, brevi sermone percurrit. Qui posuisti, ait, signa et portenta in terra Aegypti, quibus afflicta est Aegyptus usque ad diem hanc, et in Israel et in hominibus sive terrigenis. Hoc quod dicitur, usque ad diem hanc, posterioribus copulandum est, ut legamus, et in Israel, et in cunctis mortalibus quotidie tua signa complentur. Sive aliter, signa atque portenta non solum in Aegypto perpetrasti, sed usque hodie eadem tuae misericordiae fortitudo salvavit populum tuum, et universo 1085 generi humano Creatoris subvenis potestate. Et hoc notandum, quod Israel ab hominibus separat atque terrigenis, juxta illud: Filius meus primogenitus Israel. Et fecisti tibi nomen sicut dies haec (Exod. IV, 22). Laudes, inquit, tuae totius orbis sermone celebrantur. Et eduxisti populum tuum Israel de terra Aegypti. Pulchre dixit, populum tuum, eo enim tempore quo eductus est, Domini imperio serviebat. Eduxisti autem in signis et portentis, quibus percutiebatur Aegyptus, et in manu robusta, et in brachio extento, et in terrore magno: quando mare Rubrum transeunti populo Israel viam praebuit Al. praebuisti , et Aegyptium oppressit Al. oppressisti exercitum: Et dedisti eis terram hanc, quam jurasti patribus eorum ut dares eis: Abraham videlicet, Isaac et Jacob. Ergo non suo merito terram repromissionis, sed patrum accepere virtutibus, terram fluentem lacte et melle. Necdum enim solidum poterant cibum capere, sed melle et lacte nutriebantur infantiae. Vel certe lacte et melle, rerum omnium ubertate et abundantia. Et ingressi sunt, et possederunt eam. Statimque inter possessionem et inobedientiam nihil fuit medium. Ubertas enim securitatem, securitas negligentiam, negligentia contemptum parit. Et non obedierunt, inquit, voci tuae, et in lege tua non ambulaverunt. Frustra ergo promisere in eremo dicentes: Omnia quaecumque Dominus praecepit Al. praeceperit , faciemus (Exod. XIX, 8). Non enim in sponsione, sed in opere praemium est: ad retundendam eorum impudentiam, qui putant hominem omnia posse complere, quae se facturum esse pollicitus est. Omnia quae mandasti eis ut facerent, non fecerunt, et certe facturos se promiserant. Et evenerunt eis universa mala haec. Mala patientibus, caeterum juxta Domini sententiam bona, quae Al. qui reddit unicuique secundum vias suas. (Vers. 24, 25.) Ecce munitiones exstructae sunt adversus civitatem, ut capiatur: et urbs data est in manus Chaldaeorum, qui praeliantur adversus eam a facie gladii, et famis, et pestilentiae. Et quaecumque locutus es, acciderunt, ut ipse tu cernis: et tu dicis mihi, Domine Deus, eme agrum argento, et adhibe testes, cum urbs data sit in manus Chaldaeorum? Decimus annus erat regis 1086 Sedeciae, ita enim scriptum est: Verbum quod factum est ad Jeremiam a Domino anno decimo Sedeciae regis Juda: tunc exercitus regis Babylonis obsidebat Jerusalem, et Jeremias propheta clausus erat in atrio carceris. Recteque nunc dicitur: Ecce munitiones sunt exstructae adversus civitatem, ut capiatur: et urbs tradita est in manus Chaldaeorum; nec habent quos vincant, aut Al. sed quos capiant. Jam enim gladio, fame, peste consumpti sunt: et quaecumque dixisti, videmus esse completa; quomodo ergo mihi dicis, Domine: Eme agrum argento, et adhibe testes; cum urbs data sit in manu Chaldaeorum? Igitur non reprehendit, sed interrogat: nec tam sibi, quam aliis vult discere, qui sedebant in atrio carceris; et forsan taciti reprehendebant, quomodo idem propheta, quem verum nuntiare credebant, et urbem dicat esse capiendam et agrum emat quasi possessurus. (Vers. 26 seqq.) Et factum est verbum Domini ad Jeremiam, dicens: Ecce ego Dominus Deus universae carnis. Numquid mihi difficile (sive impossibile) erit: aut abscondetur a me omne verbum? Propterea haec dicit Dominus: Ecce ego tradam civitatem istam in manum Chaldaeorum, et in manu regis Babylonis, et capiet eam. Et venient Chaldaei (sive ingredientur) praeliantes: venient Chaldaei adversus urbem hanc, et succendent eam igni, et comburent eam, et domos, in quarum domatibus sacrificabant Baal, et libabant diis alienis libamina ad irritandum me. Tristibus laeta subjungit, et post eversionem Jerusalem, captivo populo reditum pollicetur. Primumque causas exponit offensae et justi furoris Dei, ut quanto major culpa peccantium, tanto amplior in peccatores clementia Creatoris. Ego, inquit, Dominus Deus universae carnis. Nequaquam cunctarum gentium, nec populi Israel, aut certe, ut de sanctis crebro dicere solet, Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Jacob: sed Deus dixit universae carnis, ut et rationalia et bruta animantia ipse fecisse credatur. Sunt enim qui providentiam Creatoris usque ad rationalia confiteantur: bruta autem fortuitis casibus asserant vel perire, vel vivere. Propheticusque sermo declarat, nihil esse quod fugiat providentiam et scientiam 1087 Dei; quia alia propter se, alia in usum hominum sunt creata. Numquid mihi difficile aut impossibile: aut certe abscondetur a me omne verbum? et supra diximus: Quae apud homines impossibilia, apud Deum possibilia sunt. Verbum autem hic et in multis aliis locis pro rebus debemus accipere. Quid est, ait, quod factum est verbum? Propterea haec dicit Dominus. Quid enim praecesserat, ut causalem conjunctionem poneret, dicens: Propterea haec dicit Dominus. Quia, inquit, curae meae est omnia regere, universa disponere, et reddere singulis juxta vias suas: idcirco ego tradam civitatem istam in manu Chaldaeorum, et in manu regis Babylonis, et capient eam. Primum enim vallatur exercitu, et absente capitur Nabuchodonosor, Sedeciasque ducitur in Reblatha, et ibi regi traditur. Et venient, inquit, Chaldaei praeliantes adversum urbem hanc. Melius Aquila qui pro eo quod scriptum est, venient, transtulit εἰσελεύσονται, hoc est, ingredientur civitatem. Neque enim absentes erant ut venirent, quippe qui circumdederant Jerusalem, sicut Scriptura testatur. Tunc exercitus regis Babylonis obsidebat Jerusalem. Ac deinde: Ecce munitiones exstructae sunt adversum civitatem ut capiatur: et urbs data est in manus Chaldaeorum. Quomodo igitur venient qui praesentes erant? Sed hi qui obsidebant urbem, ingredientur, inquit, et capient eam, et succedent, et ad a solum usque comburent (verbum enim Hebraicum BAU ( ), ambiguitate sui, et venient, et ingredientur sonat). Et domos in quarum domatibus sacrificabant Baal idolo Sidoniorum, et libabant diis alienis libamina ad irritandum me, ut non errore religionis, sed contentione quadam et in Creatorem contumelia facere viderentur. Quomodo autem periturus scribitur mundus, juxta illud quod scriptum est: Coelum et terra pertransibunt (Matth. XXIV, 35), eo quod in maligno positus sit: sic et domus ipsae et loca in quibus flagitia perpetrata sunt, irae Dei subjacent. Sunt qui contentiose illud quod scriptum est: Locus in quo crucifixus est Dominus atque Salvator, spiritualiter Gomorrha et Aegyptus vocatur (Apoc. XI, 8), ad ipsa loca referant. Alii vero universum mundum sub nomine Aegypti et Gomorrhae significare putant. Ut enim Gomorrha divino igne deleta est; ita et mundum judicio Dei concremandum. (Vers. 30.) Erant enim filii Juda, et filii Israel jugiter (sive soli) facientes mala in oculis meis ab adolescentia sua. Verbum Hebraicum ACH ( ), Aquila interpretatus est πλὴν, 1088 quod conjunctionem significat, verumtamen. Symmachi prima editio, et Septuaginta, et Theodotio, solos interpretati sunt. Secunda quippe Symmachi vertit διόλον, quem et nos in praesentiarum secuti sumus, ut diceremus jugiter. Dicamus igitur primum juxta Hebraicum, filii Israel, et filii Juda facientes jugiter malum. Et decem, inquit, et duae tribus malum sine cessatione fecerunt, et jugis fuit eis in pessimis operibus perseverantia. Si autem jugis et semper in toto populo, ubi est justitia sempiterna? Porro juxta LXX, qui dixerunt: Soli facientes malum, oritur quaestio: Num et aliae gentes eo tempore quo Israel Judasque peccabant, malum non fecerunt? Quod sic solvitur: Qui habet notitiam Dei et recedit ab eo, solus peccat in oculis Dei; qui vero increduli permanserint, quasi illo non vidente et negligente, delinquunt. Unde et David vir sanctus, quia corruerat in peccatum uxoris Uriae, Bethsabee, agens postea poenitentiam (II Reg. XII), loquitur: Tibi soli peccavi, et malum coram te feci (Ps. L, 6), id est in conspectu tuo. Denique jungitur: Soli facientes malum in oculis Al. addit meis , in conspectu meo ab adolescentia sua. Quodque sequitur: Filii Israel qui usque nunc exacerbant me in opere manuum suarum, dicit Dominus, in LXX non habetur, et de Hebraico additum est. Quia autem ab adolescentia sua usque ad praesentem diem jugiter deliquerunt, ideo justa sententia Dei est, et merito Scriptura contexit: (Vers. 31.) In furore et in indignatione mea facta est mihi civitas haec a die qua aedificaverunt eam usque ad diem istam, qua aufertur de conspectu meo. Si ex eo tempore quo civitatis jacta sunt fundamenta, usque ad hanc diem, quando capta est, atque succensa, et sublata de conspectu Domini, fuit semper in vitio, et indignationem contra se Domini provocavit: ubi est (ut saepe jam diximus) peccatorum quies? (Vers. 32.) Propter malitiam, inquit, filiorum Israel, et filiorum Judae, quam fecerunt, ad iracundiam me provocantes, ipsi et reges eorum, et principes eorum, sacerdotes eorum, et prophetae eorum, viri Juda et habitatores Jerusalem. Quia supra dixerat: In furore et in indignatione mea facta est mihi civitas haec, a die qua aedificaverunt eam usque ad diem istam, qua aufertur de conspectu meo; et nullum generaliter absque peccato fuisse monstraverat, nunc per partes enumerat, et reges, et principes, et sacerdotes, et prophetas eorum, et cuncta uno sermone comprehendens: Viri, inquit, Juda, et habitatores Jerusalem. Pulchreque non dixit: 1089 Reges mei, et principes mei, et sacerdotes mei, et prophetae mei: sed quia peccaverunt reges eorum, et principes eorum, et sacerdotes eorum, et prophetae eorum. Et verterunt ad me terga, et non facies. Juxta illud quod alibi scriptum est: Et verterunt contra me scapulam recedentem (Zach. VII, 11). Qui enim precatur, inclinata cervice in terram pronus funditur: qui vero tergum vertit, ipso gestu corporis indicat negligere se comminantem. Et hoc, ait, faciebant. (Vers. 33.) Cum docerem eos diluculo, et erudirem, et nollent audire, ut acciperent disciplinam. Fugatis erroris tenebris, et omni idolorum cultu, mea sententia confutata, quotidie corda eorum illuminare cupiebam, et docere quae recta sunt. Et ut liberum servaret arbitrium, jungit et dicit: Et nollent audire ut acciperent disciplinam. Sequitur: (Vers. 34.) Et posuerunt idola sua in domo, in qua invocatum est nomen meum, ut polluerent eam. Non solum eo tempore Judas posuit in Templo Dei statuam idoli, quam in Ezechielis principio legimus (Ezech. VIII): sed usque hodie in domo Dei, quae interpretatur Ecclesia, sive in corde animaque credentium ponitur idolum, quando novum dogma constituitur, et juxta Deuteronomium adoratur in abscondito (Deut. IV): Nescitis, inquit, quia templum Dei estis, et Spiritus Dei habitat in vobis (I Cor. III, 16). (Vers. 35.) Et aedificaverunt excelsa (sive aras) Baal: quae sunt in valle filii Ennom: ut initiarent filios suos, et filias suas idolo Moloch. Pro initiarent, in Hebraico scriptum est EBIR ( ), quod Aquila et Symmachus, transducerent; Septuaginta et Theodotio interpretati sunt, offerrent. De valle filiorum Ennom, quae Hebraice dicitur GEENNOM ( ), supra plenius diximus: quod subjaceat Siloe fontibus, et amoenitate sui, quia locus irriguus est, populum Al. addit Israel provocaverit ad luxuriam, quam idolorum cultus sequitur. Notandum quoque quod arae et excelsa, Hebraico sermone appellantur BAMOTH ( ), propter eos qui in Samuelis et Regum volumine quid significet hoc verbum dubitant. Moloch idolum Ammonitarum est, quod in regem vertitur. Significat autem Scriptura divina, quod non solum Baal idolo, sed et Moloch cunctisque daemonibus in ipso loco populus servierit. Quod non mandavi eis: nec ascendit in cor meum, ut facerent abominationem hanc, et in peccatum deducerent Judam. Proprie tribus Juda et Benjamin in fano Baalis et Moloch, daemonum simulacra veneratae 1090 sunt (III Reg. XII). Vitulos autem aureos in Bethel et Dan, et decem tribus, quae appellantur Samaria, Joseph et Ephraim, incoluisse Al. voluisse perspicuum est. Tantumque mali fuit quod a populo factum est, ut testetur Deus se numquam cogitasse, nec ascendisse in cor suum, quae illi facturi fuerint. Omnia autem haec ἀνθρωποπάθως. Et nunc propter ista, haec dicit Dominus, Deus Israel, ad civitatem hanc, de qua vos dicitis, quod tradatur in manu regis Babylonis in gladio, et in fame, et in peste. Sicut sperantibus auxilium, et in murorum firmitate fidentibus, prophetatur quod subvertenda sit Jerusalem, et populus jam jamque capiendus, et ante captivitatem gladio, fame et peste periturus: sic desperantibus, et post subversionem urbis nullam salutem exspectantibus, suum auxilium pollicetur, ut et confidentia atque superbia, justam sententiam; et desperatio, atque humilitas Dei mereatur auxilium. (Vers. 37 seqq.) Ecce ego congregabo eos de universis terris ad quas ejeci in furore meo, et in ira mea, et in indignatione grandi, et reducam eos ad locum istum, et habitare eos faciam confidenter. Et erunt mihi in populum, et ego ero eis in Deum. Et dabo eis cor unum, et viam unam, ut timeant me universis diebus, et bene sit eis et filiis eorum post eos. Et feriam eis pactum sempiternum (sive disponam testamentum aeternum), et non desinam eis benefacere, et timorem meum dabo in corde eorum, ut non recedant a me. Et laetabor super eis, cum eis benefecero (sive et visitabo eos, ut eis benefaciam). Et plantabo eos in terra ista in veritate (sive in fide), in toto corde meo, et in tota anima mea. Multi hoc putant tempore Zorobabel filii Salathiel, et Jesu filii Josedec sacerdotis magni, quando Aggaeus et Zacharias prophetaverunt sub Ezra sacerdote completum, quando aedificatum est Templum, et sub Neemia exstructi muri per circuitum: ut quos ante dejecerat in furore, et in ira, et in indignatione grandi de Jerusalem, et in toto orbe disperserat; postea reductos habitare fecerit confidenter, et fuisse eos in populum Dei; et Dominum fuisse in Deum eorum, et caetera quae Scriptura contexit. Sed quomodo hoc possit illi tempori coaptari: Habitare eos faciam confidenter, et feriam eis pactum sempiternum, sive disponam illis testamentum aeternum, penitus non potest approbari: quippe quos legerimus, et sacra narrat historia, non solum a vicinis gentibus, sed a Persis quoque et Macedonibus, et Aegyptiis Romanisque saepe captos, et hucusque servire. 1091 Omnia igitur ad adventum referenda sunt Salvatoris: quae nostro et fidei tempore videmus expleta, et electio juxta Apostolum reliquiarum salva facta est (Rom. IX). Et qui in Christo habitant confidenter, datum est illis cor unum juxta illud quod scriptum est: Multitudinis autem credentium erat cor unum et anima una (Act. IV, 32). Et viam, inquit, unam illum qui dicit: Ego sum via, veritas, et vita (Joan. XIV, 6). Et timeant me universis diebus. Principium enim sapientiae timor Domini (Prov. IX). Universis ait diebus: quod si Judaeis non competit, de nostro populo accipiendum est: cui et bene fuit, et est, et erit, non solum ipsis, sed et filiis eorum post eos. Nobiscum enim pactum pepigit sempiternum: nec desinet nobis ultra benefacere. Quodque sequitur: Et timorem meum dabo in corde eorum, ut non recedant a me, sic liberum donat arbitrium, ut tamen ipse timor qui tribuitur, gratia permaneat largitoris. Cumque, inquit, eis benefecero, laetabor. Gaudet quippe quia videt creaturam suam esse salvatam. Unde et gaudium Angelorum est in coelis super uno peccatore poenitentiam agente (Luc. XV). Et plantabo, inquit, eos in terra ista in veritate, sive (ut LXX transtulerunt) in fide, ut proprie significet populum Christianum cujus religio fides est. In toto corde meo, et in tota anima mea. Si Domini verba sunt Salvatoris, recte cor et anima ejus creditur, qui dicit in Evangelio: Potestatem habeo ponendi animam meam, et potestatem habeo iterum sumendi illam (Joan. X, 18). Sin autem ex persona Dei Patris accipimus, secundum illud intelligendum est: Neomenias vestras et sabbata, et dies festos odit anima mea. (Vers. 41 seqq.) Quid haec dicit Dominus: sicut adduxi super populum istum omne malum hoc grande: sic adducam super eos omne bonum quod ego loquor ad eos. Et possidebuntur agri in terra ista, de qua vos dicitis quod deserta sit eo quod non remanserit homo, et jumentum 1092, et data sit in manum Chaldaeorum. Agri pecunia ementur, et scribentur in libro, et imprimetur signaculum, et testis adhibebitur in terra Benjamin, et in circuitu Jerusalem, in civitatibus Juda, et in civitatibus montanis, et in civitatibus campestribus (sive Sephela) et in civitatibus Nageb (hoc est quae ad austrum sunt), quia convertam captivitatem eorum, ait Dominus. Haec juxta litteram, licet in typo praecesserint post reditum de Chaldaeis, quando ad Cyri regis imperium reversus est populus in Judaeam: tamen spiritualiter in Christo et Apostolis verius pleniusque complentur. Tunc et homines et jumenta reducti sunt in Ecclesiam juxta illud quod scriptum est: homines et jumenta salvos facies, Domine, rationales quique et simplices. Tunc agri empti sunt pecunia, ut faceremus nobis amicos de iniquo mammona, qui nos reciperent in aeterna tabernacula (Luc. XVI). Et scripti in libro, haud dubium quin viventium. Et impressum est signum vexilli Dominicae crucis atque victoriae; et testes adhibiti sunt Martyres, et omnis sanctorum chorus. In terra Benjamin, ubi est Domini fortitudo, et in circuitu Jerusalem, in qua est visio pacis, et aeterna securitas: in civitatibus Juda, in quibus est Christi vera confessio. Et in civitatibus montanis, de quibus una est, de qua dicitur: non potest civitas abscondi in monte posita (Matth. V). Et in civitatibus campestribus, quae Hebraice appellantur SEPHELA; ut de profundis atque depressis per camporum aequalitatem ad summa gradiamur. Et civitatibus quae ad austrum sunt: quod Nageb LXX transtulerunt, ubi est meridies et plena lux veritatis. Cum autem haec omnia facta fuerint, implebitur quod scriptum est: Convertam captivitatem eorum, ait Dominus, de quo scriptum est: ascendens in altum captivam duxit captivitatem (Psal. LXVII, 19). Accepit, sive (ut Apostolus ait) dedit dona hominibus (Ephes. IV, 8). |
Migne "Patrologia Latina Tomus 132" Epistola Epistola (Odilo Suessionensis), J. P. Migne Epistola 132.0627D| Priscae gravitatis tenore conspicuo omnique probitatis genere permodesto domno HUCBALDO humanis divinisque studiis experientissimo ODILO peccator, vera et indissolubilis amicitiae copula etiam quae Christi glutino nectitur. Hunc vestrae fidelissimae paternitati, ex quo primum praeoptabilem vestrae dilectionis gustum absque 132.0628D| ullius praerogativa meriti praelibari promerui indeficientem in plenitudine charitatis inesse sine cunctatione non ambigo, et ut finetenus sic maneat totis viscerum praecordiis ambio et exposco. Misistis mihi libellum de Vita beati Lebuini amici Dei prudenter ornateque compositum, omnis philosophiae partibus undique roboratum, quem quidem legi, et 132.0629A| nil quod in eo corrigeretur, sed quod discendo et imitando quisquam proveheretur, reperire potui. Magno, ut vere fateor, polletis ingenio, infinitam sermonis habetis suppellectilem, nil Latinius eloquentiae vestrae, nil pulchrius, nil unquam legi dulcius. O felix Gallia, quae tali illustratur doctore! Miror cur mihi imperito nulliusque momenti ac meriti flores eloquentiae vestrae miseritis discernendos. Non debuissetis me annorum numero aestimare, nec sapientiam canis, sed canos sapientiae reputare, Salomone testante: Cani hominis prudentia ejus. Permutatis in me rerum ordinem, et quod ego a vobis exigere debueram, sicuti et feci de virtutibus 132.0630A| domni mei Sebastiani, vos quem pharum totius prudentiae omnes mirantur Galliae, meam quantillitatem non dedignati estis expetere. Sed ignosco dignationi vestrae. Nostis exaltari, nostis et humiliari. Et Scriptura praecipit: quanto magnus es, humilia te in omnibus. Fecistis quidem hoc non necessitate, sed voluntate et ob genium nostri loci meoque amore. Obnixe deprecor uti mei sitis memor inter orandum. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 50 Vita Hilarii (Honoratus Massiliensis), J. P. Migne PROOEMIUM. Conscius imperitiae meae, et non ignarus ignaviae, (1220C)dum tenerum verecundiae frontem silentii latebris volui cunctabundus operire, eamque sub (1221A)velamine taciturnitatis abscondere, jussionibus venerabilibus diutissime repugnavi. Sed vicit meritum dominorum praesentiumque pontificum; si tamen obedientis temeritas non imminuat judicium tam sublimium sacerdotum: quia cui fandi facultas non suppetit ubertate loquendi, indocta rusticitate depressus, frustra vocatur in culpam, si nequeat excolere propositam sterili sermone materiem; cujus ponderis magnitudine angustus animus in ipso praefationis exordio praefocatur, dum innumeras virtutum palmas hinc inde circumspicit, nec incipere quod aggredi conatur, queat, nec quod coeperit, supplere praevaleat. CAPUT PRIMUM. Natalium nobilitas ab Hilario et auctore ejus vitae posthabita Beatissimi igitur Hilarii, peculiaris patris, monachi (1221B)singularis, antistitis summi, doctoris eximii, pii institutoris, Vitam sermone pauperculo, sensu tenui cupiens demonstrare, dignum duco nequaquam more rhetorico patriam parentesque memorare: quia etiam ipse in laudibus venerandi propinqui praecelsum stemma natalium maluit nobilitare dum respuit, commendare dum praeterit, dilatare dum (1222A)spernit. Ego, ut sic dixerim, hujus rei non immerito arbitror faciendam esse jacturam, ubi praeconiorum sublimium redundat ubertas: more artificum, qui composituri diadema pretiosum, sic eligunt veras gemmas, ut aliquas tamen praeterire noscantur industria: ita et ego, ubi virtutum exuberant margaritae, nonnullas necessario praetermittam, ut vitae ipsius pretiosissimum monile, non humanis gemmis ornatum, sed supernis virtutibus splendidum, sine artificis manu, pretiositate propria commendetur. Proinde infantiae ejus rudimenta, indolem pueritiae; jam tunc quae subsecuta sunt, vultus nivei candorem, fulgentium luminum faces, modestum gradientis incessum, ignem flagrantis ingenii, inexhaustum facundiae fontem, philosophicorum dogmatum interiorem (1222B)veramque doctrinam, praeclara posteris tradita ejus eloquio monimenta testantur, brevi trado compendio, illis definiens haec requirenda personis, in quibus tanta insignia nequeunt fructificare virtutum. Ego autem, qui in humilitate gratiam, in mundi contemptu sapientiam, in auctoris amore justitiam, in carnis mortificatione prudentiam, in perennium praemiorum comparatione fortitudinem praedico, illa omnia necessaria dissimulatione praetereo; (1223A)illud recte aestimans narrationis exordium, quod ipse judicavit conversationis suae dignum esse principium, quemadmodum portum verae salutis intraverit, vitae istius naufragio superato, praelibare tentabo. CAPUT II. Hilarium convenit Honoratus ut ad Deum convertat. Hunc igitur dum beatae memoriae Honoratus pater in novae vitae immortalitatem cuperet pietatis regenerare visceribus, congregationem per se Domino conquisitam pausillulum dereliquit. Ad patriam, ex qua eum amor coelestium expulerat, tanti filii revocavit affectus. Corpore infirmus, mente validus et robustus, sobolem novam spiritali adhortatione concipiens, instructione formans, orationibus (1223B)procreans, in corde praeclari cespitis sanctum semen aratro fidei percolendum jaciebat peritus agricola, quod orationum perennibus donis et lacrymarum fluentibus rivis irrigabat. Sed anima generosa, quae falsam atque fallentem saeculi felicitatem innumero doctrinarum labore conceperat, cum ad coelestis regni militiam vocaretur, non levem habuit facilemque tractatum; quandoquidem se subtiliter ingerebat dulcedo praesentium, ut veram frugem et gloriam abstraheret futurorum. Sed pius pater his adhortationibus animum mundi prosperitate constrictum solvere gestiebat: Ego, fili, superna inspiratione flammatus, ut perennis vitae gloriam consequaris ad eadem loca pro te redire compellor, unde jamdiu fugiendum esse salubri, ut cernis, definitione (1223C)constitui. Non tibi terrena, sed coelestia; non caduca cum mundo, sed aeterna cum Christo, eodem sponsore quo largitore muneris, in perpetuum provisurus. Ista, quae sequeris, et quae animo concepisti, mors potest intercipere omni communis aetati: quae autem suadeo non deserentes parant divitias, sed mansuras; nec temporalia commoda, sed aeterna; nec titulos vanescentium honorum, sed perennem gloriam tribuunt angelorum. In saeculi conversatione volatili, quam Scriptura prophetica umbrae apparenti et illico vanescenti credidit comparandam, dicens, Dies mei sicut umbra praetereunt (Psal. CXLIII, 4), recte quidquid aspicitur, deceptorium judicatur. Et ideo seu corporum vires, seu patrimoniorum facultates, seu felicitatis augmenta, vel diversarum (1223D)prosperitatum insignia, pene est ut ante transeant quam producta laetitia, quolibet usu auctorem incipiant oblectare. Quae tamen plus metu amissionis excruciant amatorem quam suae prosperitatis ambitu laetificent possidentem. Jugiter suspecta, nec tamen manentia, more subdoli hostis ingerentis parvam praedam, ut possit animam perpetuo tenere captivam. Et ideo accensus non humano affectu, sed divino nutu, quia non fallit ille qui dixit interius: Magna et supra quam credi possunt de te mihi metere (1224A)promitto; illa tibi et in praesenti provisurus quae non aestimas, et in futuro quae non possunt hactenus cogitari. CAPUT III. Repugnat Hilarius Honorato. Hujus violenta supplicatio. Deliberatio Hilarii conversionem parturientis. Sed cum B. Hilarius exercitatione praecipua, qua pollebat, acrimonia, qua caeteros superabat, eloquentiae fonte, quo ipsis suis institutoribus plus fluebat, ista destrueret; non facile suscipiendum credens, quod summum esse mentis videbat intuitu, B. Honoratus ad Deum tota se animi virtute convertit. Quo facto non solum fastidientis assensum, verum etiam humilem et subjectum Christo auctore lacrymis gemitibusque promeruit. Quem blanda (1224B)adhortatione non flexerat, violenta supplicatione superavit; prostratus in conspectu Domini, ut eumdem celsius exaltaret; producens flumina lacrymarum, ut a lacrymis eximeret futurorum. Illico in ejus pectore novae cogitationis fluctus exaestuat: suscitantur altercantium diversa inter se consilia voluntatum, et cui invitantis Domini ingerebantur praemia, ipsi nihilominus mundi opponuntur obstacula. In suscipienda igitur coelestis militiae tirocinia excitatus, talia secum ipse deliberat: In studiis saeculi constituti nonnumquam suadendi deliberatione suscepta, justa ab injustis, utilia ab inutilibus, perpensa salubriter examinatione discrevimus. Nonnumquam humanis auribus blandientes speciem justitiae oratoriae artis venustate celavimus. Hic quid agendum est, ubi (1224C)causa vertitur salutis aeternae, ubi status animae et infinitorum coelorum est pensanda securitas? Grandi maturitate tractanda sunt, in quibus ad portum poenitendi nec ratio superest, nec recursus. Aequitatis lance cuncta pensanda sunt, quae utilitatis pondere mensuram suppleant in libra justitiae. Cuncta quae a mortalibus expetuntur, licet incomparabiliter velut pretiosa desiderentur, ipsa continuo adeptione vilescunt; natura humana vitiorum noxio insolens appetitu, non contenta, quod voluit, non satiata, quod concupivit, in novas cupiditatum faces flammarum more detrimentis suis crescens, pabuli assumptione deficiens, nec intelligens quod nonnumquam in ipsis conatibus morte immatura mortem cogitur subire perpetuam. Et idcirco quid justitia, (1224D)prudentia, fortitudo, temperantia demonstrare soleant, ut dignum est, cogitemus. Justitia persuadet nihil Auctori Redemptorique praeponendum: quia propterea Divinitas ad nos humiliata descendit, ut ad coelestia regna nos faceret pervenire. Recte deputatur eidem vita, qui dedit. Redemptori debetur obsequium. Amplectenda devotio, quae gloriam parit dignitatis angelicae. Prudentia similiter docet illorum exempla debere sectari, qui Domino placuerunt. Eligamus ergo, qui nostrum (1225A)firmet ambiguum. Abraham primus occurrit, qui egredi compulsus e patria praeceptum convertit in praemium. Astra jussus aspicere, credidit quod contra naturam promittebat aeternitas. Promissum vertit in debitum. Istum decet imitari innumera stellarum comparatione fecundum; qui exstitit regni coelestis conviva gloriosus, cujus sinus recte dicitur paradisus animarum. Fortitudo cordis animae generosae nihil humile, nihil abjectum permittit arripere. Celsa sectari, ardua conscendere, facit adversa superare, desperationem fortibus probationem nullatenus exhibere permittens. Temperantia Regi coelorum templum provocat praeparandum, fugatis tenebris vitiorum, replere lumine splendidissimo puritatis; abjectis voluptatum fetoribus, castitatis (1225B)fragrare thymiamate. Proinde quia justitia Conditori nos tradere, prudentia majorum exempla sectari, fortitudo contrarias prosternere potestates, temperantia templum auctori parari debere, justae definitionis deliberatione suaserunt; contemptum pristinum spontaneo emendemus occursu: quia non hunc, sed illum a quo missus est, offendemus, si causam salutis dissimulatione aliqua, vel occupatione mundana crediderimus esse levandam; et quia laborem ipsius superna potentia invitavit, ut spolia diaboli victor ipse suscipiat. CAPUT IV. Cedit Hilarius saeculoque nuntium remittit. Gratia praevenit liberum arbitrium. Astructioni nostrae ipse B. Hilarius testimonium (1225C)praebet ita dicens: Haesitantiae meae invitante pio Domino, totus cum voluptatibus suis mundus astabat: quid relinquendum, quid appetendum videretur, animus meus tamquam collatis apud amicum tractatibus ventilabat. Quotiens in animo meo velle et nolle successit? Et quid plura? Absente illo partes suas in me Christus exsequitur. Tali definitione firmatus occurrit, aspectu sereno, animo securo, submisso colloquio, quemadmodum humanum arbitrium divina praecedens gratia commutaret in melius, digna conversatione, sermone, mente, habituque demonstrans, manum continuo in Evangelii missurus aratrum, ne retro vel cogitatione respiceret. Obita taxatione omnium praediorum totiusque substantiae, acceptas a germano pecunias vel (1226A)usibus pauperum, vel refrigeriis deputat monachorum. Nequeo, ut dignum est, vel aestimare, vel dicere, quemadmodum saeculi voluptas, quae aetatis lubrico et illecebroso humanae fragilitatis solet escario prava delectatione decipere, ex animo hujus beati abjecta fuerit respuendo salubri damnata consilio, rationabili evitata perfugio, desideratae eremi glorificata secreto: illum evangelicum percontatorem merito superans, virtute vincens, perfecta consummatione transcendens. Ille vendere noluit, hic universa distraxit; ille tristis abscessit, hic laetificatus saeculi paradisum festinanter intravit. Astructioni nostrae dignum B. Eucherius testimonium perhibet, ita dicens: Et tu licet omnem censum in Christi pauperes Christo dives effuderis, tu licet praeferas annis juvenem, (1226B)moribus senem, tamen plus est quod eremum concupisti. CAPUT V. Hilarius ad monasterium Lirinense secedit. Eremum ad tempus relinquit. Ruptis ergo occupationum catenis, et auctori facultatibus traditis, tanto duce terrestrem ingreditur Lirinensis Insulae paradisum; non unde, more primi Adae, in hujus vitae mitteretur exsilium, sed unde jure victoris ad coelestia postmodum regna raperetur. Hinc jam omnibus nota illa mentis acrimonia, ardens anima, mens compuncta, quemadmodum singulorum in ea servorum Dei profectus alacri inspectione pervaserit, perseverantiam hauserit, vigilias vicerit, abstinentiam rapuerit, humilitatis mansuetudinem transcenderit, (1226C)orationis instantiam superaverit, lacrymarum flumina meruerit, gratias omnium sibimet vindicaverit, compunctionum virtutes attraxerit, et vim intulerit regno coelorum, pontificalis gloria mundo nota satis superque monstravit. Si quidem quantum compunctionis tunc acquisierit, hinc aperte cognoscitur, quod postmodum in media civitate eremitica fecit instituta fervere. Amorem autem secreti ita medullitus hausit insertum, ut cum illum ducem suum patremque profectuum in sacerdotali fastigio collocatum sub ordinationis principium crediderit comitandum, statim definierit relinquendum. Quantus amor eremi fuit, apud quem B. Honorati dilectio potuit studio charitatis (1227A)imminui? Sed, o ardentissima compunctionis flamma, nequeo tuum, sauciato intuitu, videre fulgorem. Quid tantopere fugis? Quid deseris? Quasi alibi possis lumen parare, quam ubi auctor elegerit. Licet velis proprio gaudere secreto, licet consueto eremi rapiaris affectu patrem deserens, pater effectus postmodum reverteris. Relationi huic scripta beati Eucherii praebent attestationem, quae ad eum directa testantur: Magno, inquit, animo egressus dudum de domo tua et de cognatione tua usque in mare magnum recedentia eremi secreta penetraveras; majore tamen virtute repetita a te est eremus quam petita. Siquidem hospes ingressus habuisti ducem et velut itineris tui praevium, quem deinde etiam militiae coelestis magistrum; cumque in pontificali fastigio persequendum (1227B)putasses, ad familiare eremi secretum te amor retulit. Et quia nobis multorum necesse est astructionibus narrationem suscepti operis confirmare, quisquis plenius ista scire voluerit, opus illud ubi haec digne sunt digesta, percurrat. CAPUT VI. Honoratum in extremis positum convenit. Designatur ab Honorato sibi successurus Hilarius. Rapitur ad episcopatum. Emenso biennio, cum ad meriti proprii percipiendum praemium ex incerto vitae istius cursu beatus pontifex vocaretur Honoratus, missis epistolis, ut extremis suis interesse deberet admonuit. Ita jussionem ejus festinavit implere, ac si revocaretur ad eremum. Cumque ad tantum virum crebra sublimium (1227C)virorum agmina benedictionis accipiendae gratia adventarent, coeperunt de successore beati Honorati flagitare responsum. Excitati desuper animi de electione pontificis ad judicium perrecturi testimonium postulabant; supremo halitu summum meritis singularibus digito demonstravit antistitem. Impensis ergo supremis obsequiis, iterum sanctus Hilarius ad eremi secreta festinat. Sed illa Divinitatis potentia, quae modis occultis suam per humana ministeria peragit voluntatem, illustris Cassii, qui tunc praeerat militibus, animum repente succendit, ut ignotum, ut longe positum, ut denique ad eremum properantem ardenter expeteret, fortiter retineret, violenter attraheret. Electum civium numerum cum non parva manu dirigit militantum. Feliciter pervenitur: spiritalis praeda (1227D)astat ante oculos inquirentium, et nihilominus ignoratur. Quorumdam tamen indiciis declarata capitur. Et, o supernae gratiae dispensatio inaudita! ibi officia pastoris oves egerunt, nec immerito postmodum abegit exinde lupum, ubi oves primitus officia pastoris peregerunt. Cumque sollicito gregis agmine servaretur, animus ejus plus de divini judicii demonstratione (1228A)sollicitus, quam exstaret de suscipiendi officii onere occupatus, diurnis nocturnisque fletibus voluntatem sibi Domini declarari flagitabat enixe. Cumque positum in itinere sollicita exspectatione pavor judicii fatigaret, etiam clara voce, quae intrinsecus volvebantur, omnibus patefecit. Licet fortiter, inquit, charitatis illigatum me vinculo teneatis, et violenta custodum manibus catena cingat astrictum, nisi Dominus voluntatis suae mihi dederit signum, nequaquam sacerdotii sum suscepturus officium. Itaque cum tali affatu cunctorum vota atque animos vulnerasset, ac moesto ducentium agmine vallaretur, Alamannicum descendens castellum, niveae columbae desuper advenientis et residentis in capite, ac si divino confirmatus attactu, omne amputavit ambiguum. Quae (1228B)nec ab illis civium militumque frequentibus turbis atque custodiis vel abigi potuit, vel territa separari, quin beato vertici superposita Domini voluntatem, dum secura residet, apertissime demonstraret. Nullo dubitationis vestigio deinceps derelicto, ubi columbae species, quae jam tunc comparata Spiritui sancto super caput Jesu venit in baptismo, pontificis quoque futuri designavit nutu divino specialius dignitatem. Scilicet quae supernam benedictionem pernicibus pennis, stridenti volatu, terris velocius deportasset, ut prius quam vocibus humanis, favore superno dignus pontifex clamaretur. In tam praeclaro cultu novoque miraculo exigebat materiae magnitudo diutius immorari, nisi narrationis ordo coepta compelleret explicare. CAPUT VII. Arelatem pervenit Hilarius. Seminarium episcopale seu congregatio ecclesiastica sub episcopi manu. Dum ergo voluntate omnes alacres tam de (1228C)confirmato invicem voto, quam de ostenso summi pontificis merito laetiores ad Arelatensem perveniunt civitatem, occurritur, festinatur, primas delicias vultus sui splendore advenientibus praebens, merita interioris hominis exterioris pulchritudine demonstrabat. Eminentissimam sacerdotii dignitatem et novum privilegium sanctitatis angelico praeferens vultu, agnoscitur et agnoscit; in quo agnitus est, magnus exstitit; in quo agnovit, major apparuit. Sicut sacerdotii gradu summus, ita humilitatis descensu fastigium celsae sublimitatis indeptus. O vere perfectus Christi (1228D)discipulus, qui vias magistri secutus, exercuit docendo quod didicit. Consecratur in sacerdotio jamdiu virtutum meritis consecratus. Amplectendum consecrationis ministerium, quod auxit merita consecrantum. Effectus nomine sacerdos, qui jampridem erat virtutum decoratus insignibus. Quod ita ardenter ac strenue coepit ac perfectissime consummavit, ut in (1229A)illius temporis incerto tumultu, quem pax longa nutrierat, congregationem subito institueret secreti cupidam, continentiae virtute crescentem, quam suo non minus pene imbuit exemplo quam formavit eloquio. Huic affectu animi promptum, sed effectu sermonis imparem me esse profiteor, ut incipere audeam, qua pietate sustinuerit infirmos, quibus doctrinis imbuerit imperitos. Quidquid in virtute summum, in celsitudine arduum, in mortificatione corporis asperum, in saeculi contemptu vilissimum, aequitate justitiae pretiosum, correctione providum, sapientiae consideratione praecipuum, coelesti desiderio sempiternum, exercuit, implevit, ostendit. Adeptus ipse coelestem gloriam, exemplo suo fecit alios adipisci. Ad philosophiae supernae dogmata expeditus incessit, (1229B)ut alii quoque incederent inflammavit. Usum vitae temporariae minimis, immo nullis exegit impendiis, et ita docuit singulis dierum curriculis transigendum ad obtinenda futura praemia. Innovato studio semper exarsit, et ut alii inardescerent oratione et adhortatione coegit. CAPUT VIII. Episcopus factus, fit omnium exemplum. Ornamenta ecclesiarum pauperibus erogat. Cum primum speculatoris suscepit officium, in seipso primum monstravit quemadmodum congregatio mundum contemneret, corpus despiceret, et vitia superaret, fatigaretur laboribus, manuum quoque operibus continuis vexaretur, sanctis paginis inhaereret, jejuniis vigiliisque studium commodaret, (1229C)unius tunicae tegmine aestatis ardorem et hiemis rigorem contenta toleraret, iter pedibus conficeret; talia sibi suisque ingerens documenta: Manducandi necessitas incumbit, semina jaciamus: vini perceptio praesumenda est; vineas excolamus. Implevit illud apostolicum, ne quem forte gravaret otiosus, victus proprii habita ratione. Si quid operis superfuerat, misericordiae deputabat expensis. In meditatione jugiter permanere, verbi ministerio indesinenter insistere, multiplicibus coelestis sapientiae mysteriis saginari, Deum proximumque diligere, sacerdotes Domini non solum verbis, sed factis accendere, zeli superni aemulatione flagrare, instituere monasteria, aedificare templa, digna sacerdotia consecrare, propriis non solum manibus, sed nec (1229D)periculis temperare, suscipere orphanos, confirmare monachos, accersire saeculares institutione sua, pontifices ordinare, ita quotidianam sui actus discutere rationem, ut superno judici tamquam multiplicatum dispensationis suae talentum niteretur ingerere. Ita viscera ejus misericordia quatiebat et pietas, ac si solus ad redimendum paginis coelestibus urgeretur. Tractavit, secum deliberavit, effecit ut (1230A)sacra ministeria captivis potius solatia quam praestarent Ecclesiis ornamenta. Quid dicam cupidus? Quid omittam nescius, ab his qui majora sciunt negligens judicandus? Quidquid argenti omnes basilicae habuerunt, captivorum redemptioni protinus deputavit; cumque omnia cognovisset expensa, exsultans atque congratulans, quia vota fidelium dispensatione sua videbat coeli in sedem praemissa. Numquidnam poterit aestimari quantum visceribus ejus insederit pietas, qui usque eo credidit omnia distrahenda, quousque ad patenas vel calices vitreos veniretur? Accendit studia offerentium dispensatione laudabili, nec ut fatigarentur rejecit, sed ut iterato offerrent uberius excitavit, quod offerentium devotio gratanter optavit, ut oblatio sua primum sacris altaribus, (1230B)postmodum membrorum Christi redemptionibus militaret. CAPUT IX. Ut se gessit erga servos Dei. Quemadmodum etiam servi Dei debeant honorari, documentis spiritalibus salubriter imitandum posteris non negavit. Nam cum sanctum Caprasium, sicut ipse dicere solitus erat, angelica in insulis conversatione degentem infirmitate fatigari corporea, certis nuntiis comperisset, ad ejus occursum celeri se festinatione proripuit: ad cujus pedes residens, ut sui meminisset, humilitate submissa et virtute inclyta flagitabat. Juste, dum tanto eremi incolae impendit obsequium, et singularem praebet humilitatis affectum sacerdotalem dignitatem quo magis extolleret (1230C)solerter invenit. In eodem loco tunc temporis sanctum Faustum presbyterum pariter et abbatem ita futurorum praescius honoravit, ut inter se et sanctos sacerdotes Theodorum et Maximum medium compulerit residere. Constat ergo humilitatis culmina proprio eum comparasse despectu, et celsum proinde virtutum meruisse fastigium. Sed forte haec tanta et tam multiplicia verae humilitatis exempla aliquod superbiae supercilium generarunt, et non potius sublimia humilitatis compararunt celsa praeconia. Exstitit rigidus, sed superbis; exstitit terribilis, sed saeculi iniquitate turgentibus, coenodoxiae vanitate tumentibus. Caeterum congregationi sanctae et consummatis viris, non solum cor atque animum, sed et corpus quoque promptissime prosternebat. CAPUT X. Qualis erga saeculi potestates. Quantum igitur districtionis habuerit in causa (1230D)justitiae, apertissime declaravit; ita ut ne dignitati quidem pepercerit praefecturae. Nam cum saepius praefectum temporis illius secrete monuisset ut ab injustis judiciis se temperaret, et consuetudinario (1231A)lapsu illo ferretur in praeceps, accidit ut dum in basilica Constantia sacra solemnia celebrantur, productis fontibus coelestium doctrinarum fidelium corda rigaret, subito cum suo ingrederetur officio praefectura. Quam dum ibidem cerneret immorantem, a praedicatione cessavit, dicens non esse condignum ut qui ejus pro salute propria contempserat monita, spiritalis cibi perciperet alimenta. At ubi ille digna confusione perfusus egressus est, convivium quod inchoaverat spiritalium deliciarum profusissime cibum rursus innovato studio coepit praebere agminibus populorum. Praemisit et reliquit exemplum qualiter constantiae virtute mundanae contemni debeant potestates. CAPUT XI. Qualis in praedicatione verbi. Temporalis vero ejus praedicatio quantum flumen (1231B)eloquentiae habuerit, quas sententiarum gemmas sculpserit, aurum supernorum sensuum repererit, argentum splendentis eloquii abundaverit, descriptionum varias picturas et rhetoricos colores expresserit, ferreum spiritalis gladii acumen in truncandis haereticorum venenatis erroribus exercuerit, non dicam disserere, sed nec cogitare me posse protestor. Sedilibus praeparatis in jejunio, ab hora diei sexta usque in ejus decimam epulis plebem spiritalibus saginabat, pascendo esurire cogebat, esurientes nequaquam pascere desistebat. Nescio utrum satietas plus famem fidelium provocaret, an edendo plebem magis coegerit esurire, implens (1231C)illud propheticum dictum: Qui edunt me adhuc esurient, et qui bibunt me adhuc sitient (Eccli. XXIV, 29). Si peritorum turba defuisset, simplici sermone rusticorum corda nutriebat; at ubi instructos supervenisse vidisset, sermone ac vultu pariter in quadam gratia insolita excitabatur, seipso celsior apparebat, ut ejusdem praeclari auctores temporis, (1232A)qui suis scriptis merito claruerunt, Silvius, Eusebius, Domnulus admiratione succensi in haec verba proruperint: Non doctrinam, non eloquentiam, sed nescio quid super homines consecutum. Quid plura dicam? Nisi dicendi pausa desuper eidem advenisset, sermonem finire non potuerat, tanta gratia exundante, et miraculo et stupore crescente, ut peritissimis desperationem tunc auctoribus saeculi ejus inferret oratio: in tantum ut Livius temporis illius poeta et auctor insignis publice proclamaret: Si Augustinus post te fuisset, judicaretur inferior. Et licet gratia ejus ex his operibus, quae eodem dicendi impetu concepit, genuit, ornavit, protulit, possit absque haesitatione dignosci; Vita scilicet antistitis Honorati, homiliae in totius anni festivitatibus expeditae, (1232B)Symboli expositio ambienda, epistolarum vero tantus numerus, versus etiam fontis ardentis: at ne quis me aestimet falsa fortassis asserere, testimonium beati Eucherii episcopi justum credidi adhibendum, qui ejus volumine prosa versuque percepto, ita respondit: Et tu licet sis clarus eloquio, clarus ingenio; tu licet praeferas annis juvenem, moribus senem. Et Auxiliaris auctor Romanae facundiae: Dictu difficile est quanti mihi pretii fuerint litterae sanctitatis tuae, in quibus ita expressam facundiam recognovi, sicut tenes in aliis modestiae morumque operibus principatum. Ignosce de te studiose minora dicenti: quia semper in praedicatione sui virtus erubescit; cum hoc ipsum verecundiae genus pars magna virtutis sit. CAPUT XII. Qualis ad mensam et in labore manuum. Inaudita forsitan crederer replicare, nisi hoc (1232C)magnorum virorum dictis, scriptis, testimoniisque firmarem. Sedili mensaque apposita, liber ingerebatur et retia, astante notario. Liber praebebat animo cibum, manus nectendi velocitate currebant, notarii (1233A)simul ferebantur articuli, et oculus paginam percurrebat. Adveniens sanctus Edesius rhetoricae facundiae et metricae artis peritissimus vir, stupens et admirans haec laetus effudit: Cibum sine lectione non sumpsit. Ab eodem in civitatibus ista est invecta primitus consuetudo. Et tanta parcitate vita est illius sustentata, ut raro saecularium aliquem invitaret. In omni actu, in omni loco quidquid ad profectum pertinere poterat, alacer (1233B)inquirere, strenuus exercere, solers consueverat consummare. Jam quemadmodum Salinas expetens automata propriis manibus et sudore confecerit, hebdomada completa, die Dominico, media nocte consurgere, et triginta millia pedibus conficere: postmodum sacris solemnibus interesse, et usque ad horam septimam populos pascere; ut dignum est, nec antiquorum posset explicare facundia. CAPUT XIII. Qualis in poenitentiae tribunali. Forma deprecatoria poenitentiae. Lectionum solemnia. Quotiescumque poenitentiam dedit, saepe die Dominico ad eum turba varia confluebat; volabat ad ejus castigationem, quicumque adesse volebat, lacrymarum se imbribus eluebat, coelestibus judiciis (1233C)territus, promissisque succensus; tanti gemitus, tanti fletus astantibus nascebantur, ut vitae praesentis horreret habitaculum. Quis ita futuri judicii monstravit examen? Quis ita tenebrosum terribiliter intimavit incendium? Quis ita flumen exurentis pariter et rapientis cruciatus expressit? Quis ita vulnera conscientiae ante oculos inspicienda reduxit? Admonitione completa cum lacrymis supplicationum sumebat exordia, ut poenitentiae fructum, quem monendo contulerat, orando firmaret. Nam mulier quaedam caeca, (1234A)dum manus ejus impositione benedicitur, visum se recepisse proclamat: aestimo quod antea interiori homini praestitit, quod exteriori postmodum impetravit. Quae recepto lumine ducem viae ulterius non quaesivit. Precibus ejus non ambigo impetratum ut tantum miraculum ad paucos admodum perveniret. Die etiam Dominico dum lectionum solemnia recitantur, quidam phantasmate constrictus, Sancte, inquit, Hilari, cur me torques? publica voce proclamans. Tunc beatus Hilarius ea qua poterat Dominum vi constringit et rogat. Cumque se obtinuisse sensisset: Imperat tibi Jesus, ait, ut de isto homine nullam facias mentionem. Qua supplicatione, quasi quibusdam catenis astringeretur, obmutuit, et discessit. Plus obmutuisse congaudens, quia ejus meritum (1234B)potuerit occultari, quam plasmatis vigentis sospitate. CAPUT XIV. Pythonem expellit. Exeuntes a basilica retinet. Sacrilegium etiam, quod spiritus Pythonis muliere obtenta influxerat civitati, quam solerti spiritalis arte consilii exstinxerit, nequaquam silentio praetermittam. Comprehensam jubet recensitis lectionibus veteris Testamenti in cancello ecclesiae publicae collocari. Quid lex juberet, quantum mali Christianis mentibus diabolicae perversitatis propinaret astutia, sermone profluo demonstravit. Et ne ullus deinceps tanto sacrilegio, dum daemonum responsa perquirit, sponte se subderet, necessaria instructione perdocuit: nullam deinceps excusationem, (1234C)etiam negligentibus, derelinquens, quam idcirco publice fecisset statui, ut non liceret postmodum ignorari. Praecepit ut abiret malignus spiritus. Tum, quia videbat se aperte proditum, nec postmodum decipiendis animabus clandestina fraude valiturum: Quo, inquit, vadam? Et sanctus advertens quantum Dei gratia suo ministerio effecisset, laetus exclamat: Maximum purgationis indicium est, nescire quo redeas. Populos etiam post evangelicam lectionem (1235A)egredientes tali clamore revocavit: Exite, inquit, exite, quia hoc vobis de gehenna facere non licebit. Tum spiritalis zeli aemulatio singularis ultionem poenae terribilem ob eorum exegit injuriam. Nam cum facilis ad eum tunc inaniter excitata populorum turba et inconsueta deceptaque venisset, ejusque animum concitasset, civitatis pars maxima misso desuper terribili conflagravit incendio; quod ipsi quoque qui non mediocribus sunt dispendiis fatigati, propria voce ob ejus vindictam venisse cognoscentes, clamaverunt flebiliter ejus genibus provoluti, misericordiam postulantes. Ille autem lectioni intentus, vigiliis deditus, orationi ac jejuniis jugiter mancipatus, cilicii asperitate exilitatem tenuati corporis macerabat. Nec hiemis quidem frigore, quo solent torrentia (1235B)flumina glaciali rigore constringi, pedes indumento adjecto texit, numquam linum lanamve concedens. CAPUT XV. Zelus animarum et compatientis animi exemplum. Primae sedis Galliarum episcopus cum suis clericis in seminario simul habitans. Psalmorum mysteriis suavi modulatione cantatis, fletus uberes adjungebat; orationem gemitibus inenarrabilibus duplicabat, ab opere nec in noctis obscuro desistens. Manus nota rapiebantur velocitate nectendi; mens recolendi exercebatur industria. Semel evigilatus nec oculis pepercit, nec membra posuit ad quietem, nihil aliud agens nisi ut eum spiritales hostium catervae invenirent occupatum pariter et armatum.(1235C) In his profectibus constitutum subitus ardor accendit, ut Heliodori matrem haeresis Arianae vinculis colligatam expeteret, illuminaret, attraheret, et in aeternum oblaturus in praesentia consecraret. Pietatis autem suae insignia in his, quos ad coeli regna praemisit, ita intimis misericordiae visceribus demonstravit, ut nullus valeat imitari. Minimi cujusque lectoris transitu ejusdem animus taliter vulnerabatur interius, ut singultibus quateretur, et profunderet fletus uberrimos, et non aliter ac si unici pignoris solatio caruisset; casus quoque infirmitatesque suorum, vulnera propria reputabat; quod sancti Cyrilli tum levitae manifesto patuit documento, qui basilicis praepositus construendis, dum marmorum crustas et theatri proscenia celsa deponeret, fidei opere (1235D)nudans loca luxuriae, quod sacrum parabat ornatibus, subito molarum funibus ruptis, impetus desuper marmoris venientis stantis pedem cum extrema digitorum parte occupatum collideret atque minueret: (1236A)pro cujus gemitu et dolore non minus vulneris vir beatus excepit in corde, quam collisus sustinebat in corpore. Cumque ministri vulnus immensum juges et indefessos sacerdoti gemitus extorqueret, quia ejusdem cellae erat ejus cella conjuncta, remedia vir sanctus more solito supplicationibus flagitabat. Paululum sopore depressus vidit reverendam eminus astare personam, quae moestitiae causas sollicite perquirebat. Ille collisum levitae pedem, non solum moerorem sibi tristitiae, sed vulnus animi indicat inflixisse. Percontatur: Vis, inquit, ut dolor omnis abscedat? Optare se omni aviditate, respondit. Produc, ait, pedem vicarium succidendum, et omnis protinus dolor ministri aufugiet. Pedem sine haesitatione protendit, ictum ferientis libenter excepit, tantusque (1236B)dolor accessit, ut refectionis dulcedinem doloris excluderet magnitudo. Evigilans non dubitavit implendum quod fuerat promissum. Ad praefati cellulam dirigit inquirentem, ut qualiter se levita sentiret protinus nuntiaret. Mandat ille omnem recessisse dolorem; quietem insuper esse concessam. Merito ejus pietate sanatus creditur, cujus inquisitione quietissimus reperitur. Qui in revelatione proximi membrorum propriorum jacturam credidit faciendam, implevit divinum praeceptum, quin immo feliciter et excessit, dicente Domino: Diliges proximum tuum sicut teipsum (Matth. XXII, 37); ecce invenitur hic beatus dilexisse proximum supra se, qui, quantum definitio mentis habuit, membra tradidit amputanda propria, ut sanaret aliena. CAPUT XVI. Celidonium deponit. In excursibus autem quis, ut dignum est, explicabit (1236C)quantum ejus praesentia profectum contulerit civitatibus Gallicanis, sanctum Germanum saepius expetendo, cum quo sacerdotum ministrorumque curam et vitam, nec non profectus excessusque tractabat. Ubi ejus adventus innotuit, flammata ad utrosque nobilium et mediocrium studia convolarunt, astruentes Celidonium internuptam suo adhibuisse consortio: quod apostolicae sedis auctoritas et canonum prohibent statuta; simul ingerentes saeculi administratione perfunctum capitali aliquos condemnasse sententia. Tantae rei novitate permoti, testes (1236D)imperant praeparari. Conveniunt ex aliis locis probatissimi sacerdotes. Res omni ratione prudentiaque discutitur. Accusatio testimoniis confirmatur. Adhibetur vera simplexque definitio, ut quem Scripturarum (1237A)regulae removebant, voluntate propria se removere deberet. Ille Urbem credidit expetendam, ibique se injusto rigore astruit condemnatum. Quod ubi comperit vir beatus, quanto studii ardore, quantoque zelo superno fuerit inflammatus, ut non hiemis asperitatem, non Alpium stridores attenderet, vel frigora, non vitrea glacialis crustae spicula protinus resolvenda desuper, nec gladii ictui similes expaverit aculeos dependentes, vi frigoris terrorem mortiferum gelu concreto velut vibrantem dexteram imitantes. Verum ille inconcussa fidei radice constanter animatus, praesertim qui ad tantam voluntarius venerat paupertatem, ut pedibus iter aggrediens conficere non timeret. Intrepidus urbem Romam sine equo, sine sagmario vel sago, omni (1237B)difficultate superata festinus intravit. CAPUT XVII. Quid Romae actum ab Hilario. Quid Arelatem reversus egit Hilarius. Apostolorum ac martyrum occursu peracto, beato Leoni papae illico se praesentat, cum reverentia impendens obsequium, et cum humilitate deposcens ut Ecclesiarum statum more solito ordinaret: astruens aliquos apud Gallias publicam merito excepisse sententiam, et in Urbe sacris altaribus interesse. Rogat atque constringit ut si suggestionem suam libenter excepit, secrete jubeat emendare, et se ad officia, non ad causam venisse; protestandi ordine, non accusandi, quae sunt acta suggerere. Porro autem si aliud velit, se non futurum esse (1238A)molestum. Et quia tantorum virorum praesertim jam ad supernam gratiam vocatorum, nec in narratione audeo judicia ventilare, hoc breviter tetigisse sufficiat, quod solus tantos sustinuit, quod nequaquam minantes expavit, quod inquirentes edocuit, quod altercantes vicit, quod potentibus non cessit, quod in discrimine vitae positus communioni ejus, quem cum tantis viris damnaverat, conjungi nullatenus acquievit, quod custodibus appositis, hiemis rigore saeviente, quos ratione non flexerat, credidit relinquendos. In civitatem regressus, licet corporali infirmitate fractus, tamen perfectione sanctus et pietate promptissimus, totum se ad placandum tunc animum sancti Leonis inclinata humilitate convertit. Misit primitus S. Ravennium tunc presbyterum, (1238B)postmodum proprium successorem, deinde sanctum Nectarium sanctumque Constantium praecipuos sacerdotes. Et quia quanta in hac causa dictaverit, huic operi nulla possum ratione connectere, Auxiliaris tunc praefecti quae fuerit sententia, credidi inserendam, cujus haec verba sunt: Sanctos Nectarium et Constantium sacerdotes de beatitudinis tuae parte venientes digna admiratione suscepi. Cum his saepius sum locutus de virtute animi atque constantia, contemptuque rerum humanarum, quo inter fragilitates nostras semper beatus es. Nam quid potest in hac corporea vita esse secundum, quae cum sit misera, tamen non potest esse perpetua? Locutus sum etiam cum sancto papa Leone. Hoc loco, credo, aliquantum animo perhorrescis; sed cum propositi (1239A)tui tenax sis, et semper aequalis, nulloque commotionis felle rapiaris, sicut nullis extolleris illecebris gaudiorum, ego nec minimum quidem factum beatitudinis tuae arrogantiae memini contagione fuscari. Sed impatienter ferunt homines, si sic loquamur, quomodo nobis conscii sumus. Aures praeterea Romanorum quadam teneritudine plus trahuntur; in quam si se sanctitas tua subinde demittat, plurimum tu, nihil perditurus, acquiris. Da mihi hoc, et exiguas nubes parvae mutationis serenitate compesce. CAPUT XVIII. Totum se pastoralibus muniis addicit et poenitentiae. Talia percipiens totum se orationi, praedicationi, operationi velut incipiens mancipavit, rigore districtus, miseratione propensus, largitione promptissimus; (1239B)non contentus quae inveniebantur ingerere, nisi solatia consolationum rivis fletuum cumulasset. Unde sanctus Edesius ita prosequitur, dicens poetice: 24. Abstinendo victu, operi insistendo, itinera pedibus conficiendo ita se tenuavit, fatigavit, exhausit, ut vix quadragesimi octavi anni circulum adimpleret. Non enim virtutum celsa illa perfectio, quae non solum locum, sed condignam in coelis paraverat mansionem, moras diutius est passa terrenas. Sed fidelis servus implens praeceptum, desiderans (1239C)promissum, corpus suum diversis aegritudinibus mancipavit, ut supernae monetae aurum obrizum, aegritudinum caliculo excoctum, thesauris reconderetur aeternis. CAPUT XIX. Visione coelesti recreatur, qua etiam praenoscit successorem suum. Ergo ubi infirmitate crescente, non virtus mentis, sed ipsa est corporis consumpta materies, quo studio alacri omnes et exhortatione relevare, in proposito permanere, facunda et necessaria persuasione coegerit, nequeo explicare. Igitur in ultimo ambiguo constitutus, accepit manifestae revelationis non mediocre solatium. Mens ejus ad hoc in sopore relaxata est, ut ei singularis praemii magnitudo (1239D)patefacta virtutum suarum depingeret ornamenta. Videt sacris se interesse mysteriis. Intuetur tunicae (1240A)Aaron quondam pontificis tegmine decoratum, quod divina per Moysen jussione mira tum fuerat artis varietate contextum. Duodecim gemmarum multiplici ac diverso splendore pectus ornari, ejusdemque niveo humeros fulgore vestiri. Stola quoque dispari varietate micante membra circumdari, quam bysso, cocco, jacintho, radio coruscante, colore dissono metallo pretiosam spiritalium manus docta decoravit artificum. Pretiosiora pulchritudinum quam diximus ornamenta, quia Deo sunt auctore formata atque constructa, tinnivolentia commota gressibus incedentis, et intrinsecus malogranatis illisa, ictibus claris personabant extrinsecus salutiferumque tinnitum. Cumque ita meritorum perennium donis, praemiis atque muneribus se cerneret adornatum, (1240B)humano affectu adjici sibi desuper vestimenta omnimodis flagitabat. Quod ubi didicit abuegari, et vidit filium suum sanctum Ravennium applicari ad divina mysteria consecranda, intellexit se esse migraturum. Quam beatus igitur, quamque inclytus Pater, qui adhuc in saeculo constitutus, illius veri sacerdotis, quem in multiplici colorum varietate non figura, sed meritorum veritas proprie decorabat, est praemium consecutus. Cur non ei monstraretur in tunicae illius tegmine, quod in omni virtutum diversitate possederat? Cur non ei revelaretur in vestimenti illius pulchritudine, quod erat ei in stola perpetua compensandum? Quem enim decoraverat continentia mentis illaesae, et in quo immaculatae conscientiae lucebat auctoritas, merito lamina auri (1240C)fulgentis speculum verecundae frontis ejus obtexerat. Quem virtutum semper extulerat principatus, dignum pretiosiorum lapidum textus ornabat. Cur non bysso circumdaretur, quem castitatis zona constrinxerat? Nam, ut vere loquar, principalis ejus lamina auctoritate fidei et ignea flamma rutilavit. Gemmae quoque omnium virtutum splendore sidereo micuerunt: rationale micuit pectoris, fulsit elogium pietatis, justitiae byssinum, continentiae cingulum, praedicationis tinnivolum, malogranata bonae spei opere et sermone jugiter sonuerunt. CAPUT XX. Hilarii morituri exhortatio ad suos. Cum ergo tanta ac tali esset consolatione relevatus atque perfusus, congregationi ad solatium (1240D)pariter et exemplum alacri sermone disseruit, ista omnes allocutionis voce compellans adjecit: « Vitae (1241A)curricula hucusque peregimus; jam ad illud tremendum supernae majestatis evocamur examen. Viam carnis hujus et incertam vitam saeculi praesentis ingressi, jussionibus paruimus Creatoris, ac servitutis propriae peractis officiis, ad veram perennemque patriam praelata consolatione migrabimus. Militavimus hucusque spiritali militia. Infidi corporis aculeos cilicii asperitate contulimus. Abstinentiae rigore ac vigiliarum lassitudine universa vitiorum certamina auxilio superavimus desuper implorato. Cogitationum laqueos sancta meditatione disrupimus. Occupati studiis doctrinae coelestis, talentum perennitatis multitudini fidelium non cessavimus erogare. Navigavimus per vitae istius pelagus, et diversa, juvante Domino, virtutum mercimonia cum fenore usurae salutiferae (1241B)Deo referenda percepimus. Ad portum quietis Domino gubernante coepimus propinquare. Cum istius mundi principibus, cum quibus Apostolus describit bellum juge esse, confliximus, quod nulli deerit quicumque ad beatitudinem coelesti gratia praecedente, et industria subsequente voluerit pervenire. Absolutum me et liberatum ad Domini mei intuitum credo eodem propitiante venturum. Ad ea praemia obtinenda perseveranti cursu vobis sunt peragenda certamina. Ille utique, qui se livore proprio perdidit, qui procul odoratur bellum (Job. XXXIX, 28), et ad vocem tubae, quasi cuncti esse debeant in sua potestate, diutina antiquitate callidus, subtilitate dolosus, decipiendi assiduitate atque arte peritus, qui electis pascitur escis, et perditione perfectorum saginatur, (1241C)poenam propriam, salutem reputat alienam, non mediocre aestimans solatium, si ad superna tendentes laqueis capiat peccatorum, et funibus perditionis; quos etiam propheta suspirans dicebat: Funes peccatorum circumplexi sunt me (Ps. CXVIII, 51). Hic salutis humanae inimicus cavendus est; huic omnimodis oppugnandum est et resistendum. Quomodo enim poterit incedere jam ligatus, vel audebit repugnare captivus? Habebit procul dubio in infernali poena participem, quem tenuerit in saeculi voluptate consortem. Hujus fortitudinem Dominus beato Job monstrans, ita dicit: Aurum reputat velut lutum; Jordanis alveum avido se aestimat ore sorbere (Job. XLI, 21, 22). Quid est, aurum reputat ut lutum? nisi sanctorum vitam, velut lutum se aestimat calcaturum: (1241D)proclamante propheta: Erue de luto faecis pedes meos (Ps. XXXIX, 3). Jordanis autem fluenta quae sunt, nisi baptismi sacramenta, quae sua credit impugnatione devoranda? Lutea compago antiquitatem potentiamque ejus non potest sine Dei gratia superare; tamen jugi certamine et indesinenti conflictu ejus sunt insidiae tolerandae. Spectator certaminis humani quotidianam exercitii palaestram placidus intuetur. Videt ignita jacula dirigi, sed lacrymarum facit fonte restingui. Cernit laqueos praeparari; sed orantes (1242A)eruit et plorantes, ut cum vera exsultatione decantent: Oculi mei semper ad Dominum, quia ipse evellet de laqueo pedes meos (Ps. XXIV, 15): ut liberi ad annuntiandam pacem incipiant esse pretiosi. Et ideo quidquid in praesenti potest ab auctoris amore separare, aestimandum est inimicum. Si me humana non fallit illusio, grandis tempestas huic imminet civitati: non mediocris, sed satis gravis incumbit afflictio. Ad omnia contraria adversaque vos jugiter praeparate. Fidem Trinitatis immobiliter retinete. Scripturarum interiora penetrate, ut abyssum invocantes in voce cataractarum, id est credentium, terras dono superno irrigare omnimodis non cessetis. Sit vestis asperior, panis grossior, cibus durior. Iter nihilominus conficiatur pedibus expeditis, ne necessitas subita (1242B)perniciem novi laboris inferat delicatis: quia ut exercitatio robustum, sic desidia reddet ignavum. » CAPUT XXI. Mortem praenuntiat ac moritur. Hac igitur adhortatione completa, jubet congregationem moestam sacrificium vespertinae laudis offerre, et cibum consuetudinaria refectione percipere, dicens: Hora diei undecima anima mea de corporis domicilio liberata ad supernum judicem festinabit. Cumque modulatione psalmorum solita officia auctoris in laudibus alacer coepisset offerre; jam rediens atque commigrans, inquit: « Voces sanctae, voces quae ad aures pervenitis auctoris, me quoque Domino commendate. » Fratrum deinceps refectione completa, (1242C)manu oculos atque os crucis Dominicae signo muniens, et in oratione persistens, securus innumeris sanctorum choris occurrentibus laetus gaudensque proficiscitur ad patriam supernam. Hinc jam qualiter sit universa civitas congregata, quemadmodum unusquisque non patrem aut matrem vel unicum, sed omnium religiosorum atque orphanorum singularem fleverit genitorem, quis ut dignum est explicabit? Nullus a fletu, nullus cessavit a gemitu. Parem cunctis luctum dilectio universalis indixerat; eratque velut seminarium lacrymarum, generalis dolor omnium diligentium. Ubi basilicae beati ac protomartyris Stephani venerabile corpus illatum est, totius populi cum fletu vox una procedit. Haec, inquit, dies querelas injustae imputationis (1242D)perpetuo resecavit; ut amplius quam in praedicatione sufficit non dicamus. Fidei populus nimio ardore succensus membra sancta, dum vult contingere, pene discerpsit. CAPUT XXII. Exsequiae S. Hilarii. Studio congregationis effectum est ut columnis ardentibus cereorum hinc et inde populos abigerent irruentes nocte. Vigiliis expeditis, cum moesti solis claritas reputaretur obscura ad exsequias venerandas, (1243A)non solum fidelium, sed etiam Judaeorum concurrunt agmina copiosa: omnium lacrymae invicem se superare certabant. Deficiente voce, gemitus increscebant. Hebraeam concinentium linguam in exsequiis honorandis audisse me recolo. Nam nostros ita moeror obsederat, ut ab officio solito impatiens doloris inhibuerit magnitudo. Dein cum ante beati Genesii altare sanctum corpus inferrent, utriusque sexus tantus cum lacrymis datus est clamor, ut astra ipsa percussa vicarium e coelo reddiderint insolitum, et tonitruis comparandum, fragore consono reboatum. Hinc iterum nova dilectio graviori fletu corda succendit, dum singuli cupiunt fimbriam decerpere, corpusque contingere. Sancti Basilii tum presbyteri, nunc pontificis summi in venit industria, ut maximam (1243B)partem coopertorii utraque manu discerptam, qua corpus ejus tegebatur, arriperet, et longius recedens dividendo populis erogaret. Dum dispertiendi studio laetificat populum tanto munere, paululum retrahuntur a sepulcro, et sic corpus illud venerabile atque decorum, ne iterum devotis laederetur obsequiis, clam est positum in sepulcro. Quod ubi populi intellexerunt esse tumulatum, tantum subito omnes clamorem cum gemitu proprio reddiderunt, ut tecta ipsius basilicae discissa corruere et populos obruere putarentur. CAPUT XXIII. Quam pretiosa S. Hilarii memoria et vitae fructus uber. Vita illius in morte fit apud animos omnium (1243C)pretiosa et desiderium tam coelestis antistitis in laudem renascitur. Eodem tumulato, cum plausu coepit doctrina illius recenseri, memoria cum gloria praedicari; mundi contemptus, compunctionis affectus, lacrymarum fluvius, temporalitatis impetus, pietatis thesaurus, justitiae culmen, temperantiae moderamen, omnibus in exemplum trahuntur. Quid plura? Civitas universa quidquid sacramento confirmare voluisset, nomen ejus proferebat; astruens similem postmodum non futurum. Sed summum est, quod orante ipso amor verus utcumque potuit habere mendacium. Nam non solum in successoribus, sed adhuc in multorum pontificum renasci non cessat augmentis; cum quibus dum laborans hic participat temporarios fructus, sine dubio aeternorum compar (1243D)efficitur gaudiorum; sicut arbor paradisi fecunda, et quid in praesenti offerat, et quid postmodum gignendo relinquat, singulari posteritatis fertilitate procreare non desinit. Quanticumque seu per ipsum nutu coelesti, seu post ipsum Dei providentia ordinati sunt sacerdotes, qui ejus intercessioni respondere eruditione doctrinae, ac crescentibus meritis, gratia juvante, contendunt. Felix, qui non tantum (1244A)propriae civitati ex sua institutione providit, verum etiam diversa loca illuminare accensis fidei calore innumeris lampadibus, et super candelabrum ponere procuravit. Ac sic in singulis ejus gratia concalescens quotidianis profectibus generata renascitur: quia quidquid ex ejus institutione producitur, eidem meritissime deputatur. Capitis utique lucris ascribitur, quidquid membrorum uberrimo cultu percipitur. Pro omnibus sollicitus, in certamine vitae istius constitutis orationum solatia impendit, praesentiam visitationis attribuit, sanctae castigationis vel increpationis innumera ac reverenda praecepta seminavit spiritalis et peritus agricola, nunc minitans et dolens, exsultans et tristis, laetus et anxius, turbulentus et patiens, serenus atque terribilis, durus et placidus, (1244B)remissus atque districtus; nunc suspirio gemens, sed cum gaudio uberes lacrymas fundens. De cujus pectoris exundanti fluvio et fonte charitatis irriguo sic hausit unusquisque quod voluit ac potuit, ut nullum damnum largitas sancta sentiret; sed erogando cumulum potius fenerator thesauri coelestis acceperit. Quia haec est munerum natura coelestium, ut profusiori fenore in se jugiter crescat, et cum defecisse putetur, quasi semper incipiat, atque imminutionis paupertatem descendens augmentum quoddam de detrimento dispensator divinus semper obtineat. CAPUT XXIV. Elogium Hilarii. O magna, praecelsa ac singularis caterva gratiarum! (1244C)Quam veneranda recordatione obtutibus praesentatis, et beneficiis sentitis, profectibus nostris adhuc militare cognosceris! Tot annorum spatiis evolutis, in tuorum filiorum renasci non cessas honoribus atque reparari. Juste perpetuis laudum titulis honoraris, qui interpellaris et audis, pro supplicantibus intercedens conveneris et reddis; constringeris, et ut postulata impetrentur exsequeris; rogaris, et Deo praestante obtinere non desinis. Ecce laudis pretiosum titulum, post emeritae sanctitatis excessum. Ecce caput laureis virentibus et crucis stemmate coronatum, et fructu virtutum folioque contextum, quod non defluit in aeternum. Ecce praeconium post obitum triumphalibus meritis proponendum. Jacet in sepulcro ejus corpus conditum, (1244D)cujus precibus reserantur regna coelorum. In diversa virtutum culmina innovari tuorum non desistunt insignia meritorum. Cur anima tua non majora praestet in paradisi beatitudine posita, quam in saeculi certamine constituta; cujus virtutem ne signa proderent, oratio impetravit? Unicum pignus et decus sacerdotii, et totius coelestis scientiae thesauri jugiter ex tuo corde manarunt. Lucerna tua fidei lumine (1245A)splendens, etiam caeteras super Ecclesiae candelabrum positas lucere concessit. Vocatus ab auctore ad laboris fructum et perenne refrigerium feliciter pervenisti, in illa beatissima patriarcharum societate receptus, animae tuae singularia modo conspicis ornamenta: quae ita creverunt divinae gratiae adjumento, ut pretiosis virtutum manibus perenniter conspicua decorentur. Qui continentiae puritate omnium Scripturarum thymiamate templum tui cordis et corporis flagrare fecisti, et ut in eo auctor requiesceret, perennis industriae vigilantia praeparasti. Qui secreti amore animum quoque affectumque pavisti. Qui cum psalmorum modulatione flumina lacrymarum junxisti. Qui in decachordo praeceptorum moribus pariter et vocibus (1245B)praesultasti; vias duras custodiendo vita et institutione praedicasti. Qui spiritalis organi coelestis harmoniae suavisono cantu variam modulaminis dulcedinem concrepasti. Qui sacrificio jejunii exteriorem hominem continens, vigiliarum solita assiduitate interiorem cursu strenuo oblectare non destitisti. Illud autem praetereundum esse non credidi, qui (1246A)ante resurrectionis diem, dum Campilapidei spatia peragrasti, pastores singulos unda baptismi regenerando baptizasti, et baptizatos recte vivere docuisti. Fac ergo, quaesumus, ut qui te ad Christum feliciter venisse, et sine fine te regnare cum illo gloriamur, tuis continuis precibus muniamur, interventu protegamur, et qua frueris cum Christo gloria perfruamur. Cum ergo tanti talisque viri testimonium merita ejus perhibuerint, digneque facta laudaverint, quia possibilitatis immemor, impulsu amoris, incautus ad tantum praeconium prosilivi, veniam sperare praesumpsi: ut in illo meritorum suorum praeclaro fastigio constitutus, etiam pro me interpellare non cesset, illisque venerabilibus patriarcharum coetibus (1246B)aggregatus, ad praesidium nostrum turbam piae sodalitatis asciscat; obtinens ut non actu meo, non ignavia contristetur: quocirca me ejus suffragium muniat, sed suis patrociniis meritum sacerdotis in illa examinatione tremenda faciat inveniri: regnante Domino nostro Jesu Christo, cui est honor et gloria in saecula saeculorum. Amen. (no apparatu |
Migne "Patrologia Latina Tomus 132" De harmonica institutione De harmonica institutione (Hucbaldus S. Amandi), J. P. Migne 132.0957B De harmonica institutione 132.0905B| Ad Musicae initiamenta quemlibet ingredientem, qui aliquam scilicet interim cantilenarum percipere intelligentiam quaerit, qualitatem sive positionem quarumcumque vocum diligenter advertere oportebit. 132.0906B| Et primo quae sint aequales voces, atque uniformiter sibi similes: quae deinde inaequales, et quibusdam spatiis a se discrepantes: ipsorum denique spatiorum quanta habeantur discrimina; quotque etiam varietatibus ea moderari contingat. Post et 132.0907A| praeterea, quot vel quibus sonis, qui vice habeantur elementorum, tota regatur cantilena. Jam vero his non parvi temporis exercitiis tanquam pro foribus assuetum, ad ipsius demum penetralia disciplinae, acie quodammodo visus obtusi paullatim, summota caligine, radiata admitti forte donabitur. Quomodo scilicet haec omnia, vel quaevis, de quibus ea tractat, consonantiarum rationabilitate congruentissima disponantur numerorum, atque in eorumdem sint exemplar universa composita atque compacta. Et de aequalibus quidem vocibus, quoniam ipsae per se patent, nihil aliud dicendum, nisi quod communis vocis impetu proferuntur in modum soluta oratione legentis; et quod una tantum vox 132.0907B| est, quotiescumque repetantur; veluti si unicam quamlibet litteram saepius scribas, aut proferas: ut a. a. a. et quod nulla inter eas est consonantia: sunt enim aequisonae, non consonae. Nam in consonantia duae voces a se omnimodo distantes simul concorditer sonant. In his autem vocibus etiamsi a pluribus eaedem promantur, nullo tamen a se spatio distant, ut est in hac antiphona. A Astiterunt reges terrae. A. Dum sanctificatus fuero. Et Sebastianus dixit ad Nicostratum, usque ad id: Dignatus est suam exhibere. Et in hujusmodi quidem locis, ubi tot syllabae continuatim sub una voce junguntur, nulla eminentiori aut pressiori intercedente, quasi linea in directum deducta, facile aequalitas potest adverti. In quolibet autem diversi sono cantus, si 132.0907C| quaeratur quae vox alii in eodem melo similis vel aequa habeatur, id nonnisi assuetiori tam ultro se ingerit. Quod tamen studiosum quemvis nullatenus morabitur: ut in hac antiphona: Puer natus est nobis. Si quaeras quae vox ejusdem introitus cum prima coaequetur, apparet in prima et in tertia hujusce syllabae: Datus est nobis, cujus, et Angelus. Haec tamen vocatur Cirus vel Circulus, cum in eamdem, quo ceptum est, punctum convertitur. Rursus si quaeram hanc, Puer, sunt haec Na Nobis. Et Fi hic ca N. Sic et de aliis. Interfinia quoque partium sive neumarum hujusmodi creberrimus observationis est usus: ut hoc: Ave, Maria, gratia plena. Item Beata Agnes in medio expansis. Inaequalium vero sonorum, qui disjuncti dicuntur, 132.0907D| diversae species offeruntur. Inaequales hae appellantur voces, quae binae sibi conjunctae, una acutiori, altera pressiori sono cum quolibet intervallo proferuntur: sed ipsa intervalla in quibusdam minora, in quibusdam majora existunt. Quae tamen a parvissimo 132.0908A| quodam exorsa, gradatimque per singulos ampliatione adjecta, usque ad novem modorum crementa consurgunt. Porro ea nunquam perfecte dinosci valebunt, donec series omnium XV sonorum, de quibus post dicetur, ex integro addiscatur. Ut tamen in praesenti breviter annotentur, geminis unoquoque pro acumine et gravitate monstrabo exemplis. Primus modus est, cum sibi duae voces brevissimi spatii divisione cohaerent, adeo, ut vix discrimen sentiatur inter eas, ut in antiphona Missus est Gabriel ad id loci Mariam. Item Virginem. Secundus jam perceptibilioris est, ut in hoc Missus est. Item ad Mariam Virginem. Item Angelus. Tertius adhuc parvo diductiori, ut in hoc: Missus 132.0908B| est Gabriel ad Mariam Virginem. Quartus hoc quoque protensior: ut in hac antiphona: Beati qui ambulant. Quintus adhuc spatiosior: ut in hoc: Ne timeas, Maria. Et In illa die fluent. Sextus nihilominus amplior: ut in hoc responso: Jam corpus ejus. Cujus pater feminam. Item R\. Isti sunt dies, quos observare debetis temporibus. Septimus hos quoque spatio proprio supervadit, ut in hac antiphona: Beata Agnes in medio flammarum minas. Octavum vero in hoc reperies: Tu vir Symphoriane suspende in tormentis. Nonus prolixiori super omnes tensus spatio metam hujusmodi divisionum sortitur: nam nec amplius isto, nec strictius primo unquam vocum reperies divisionem; et est ipse in hac antiphona: 132.0908C| Ad te levavi animam meam. Deus meus in Te. R\. Inter natos mulierum non. In his igitur intervallorum speciebus solers quique valet inspicere, quomodo aequalitate, quasi fonte quodam, materieque proposita, omnis haec ab ea ratione inaequalitatis profluxerit: ita ut primo, quam brevissimo potuit spatio, ab ea digressum sit, deinde pedetentim facto augmento usque ad id excrescendo pervenit, quo modum naturaliter ipse humanus imponeret spiritus. Ultra hunc enim novissimum divisionis, si quas adhuc amplius distantiae continentes voces quaesieris, nec in aliquo id rationabili cantu reperies, nec possibilitas humani appulsus hic accommoda erit: ut in tam longe distantibus vocibus uno quasi ictu tam facile e summo 132.0908D| ad infima reflectatur; quin potius pene in novam permutatio erit vocem. Has autem intercapedines hae lineae, diligenter tamen a transcriptore earum spatiis observatis, ostendere possint. 132.0909| 132.0909A| In quibus videlicet spatiis attendendum quomodo sequentia semper ab antecedentibus nascuntur, exque prioribus posteriora consistunt. Primum ergo spatium cum ipsi, ex qua dicitur, sit aequalitati contiguum, semper bisfactum videtur efficere: sed hoc non omnino vere, de quibus post dicetur. Unde nonnisi quidam plus eo hic secundus habere putetur. Jam vero tertius ex primo constat et secundo; id (est) quantum spatii illis inest utrisque, tantum hic obtinet solus: quartus ex duobus secundis: quintus ex primo et duobus secundis: sextus ex tribus secundis: septimus ex primo et tribus secundis: octavus ex quatuor secundis: nonus ex primo et quatuor secundis. Subtilius quoque intuenti apparet, quomodo primi spatii quantitas ordinabili 132.0909B| progressione singulis quibusque superadditur modis; ita ut ipsi primo addas eumdem, et facias secundum, quamvis in hoc aliquid scrupuli, ut supra dictum est, videatur. Porro ipsi secundo additur primus, et tertius procreatur: itemque quartus superadditione ipsius primi ad tertium: in quinto nihilominus et caeteris eadem augmentatio custoditur. Vocantur autem prima duo spatia secundum musicae disciplinam, primum quidem semitonium; aliud tonus: ex quibus duobus omnium reliquorum status perficitur. Constat enim tertius ex semitonio et tono. Quartus duos amplectitur tonos. Quintus semitonium duobus copulat tonis. Sextus tribus aeque constat tonis. Septimus tonis tribus et semitonio. 132.0909C| Quod si adjeceris tonum et semitonium, in nonam vocem prosiliet. Non autem putandum est, has vocum discrepantias reputari inter consonantias: de quibus musica pertractat auctoritas. Aliud enim est consonantia, aliud intervallum. Consonantia siquidem est duorum sonorum rata et concordabilis permixtio, quae non aliter constabit, nisi duo altrinsecus editi soni in unam simul modulationem conveniant, ut fit, 132.0910A| cum virilis ac puerilis vox pariter sonuerit; vel etiam in eo, quod consuete organisationem vocant. Sunt autem ipsae consonantiae sex, ut tres quidem simplices; tres vero compositae, quae propriis nominibus nuncupantur: diapason, diapente, diatessaron, et diapente diapason, et diapason diatessaron, bis diapason: quarum consonantiarum intervalla tantummodo inter haec praedicta spatia duo sola reperiri possunt, id est diatessaron diapente, in quinta videlicet ac septima specie, et si duae ipsarum voculae simul enuntientur, consonantiam reddunt. Caeterum neque (in) ipsis neque in reliquis ulla est consonantia, sed tantum discrimina quaedam sunt vocum, quae hujusmodi certis terminorum spatiis 132.0910B| cohibentur. De quibus tamen interim reticendum; praesertim cum perrarus scientiae eorum fructus possit haberi, priusquam sonorum dispositio ex ordine demonstretur. Quibus ad perceptionem deductis et haec omnia, et quaedam simul alia utilitatis seu etiam jocunditatis non modicum afferentia pervidere licebit. Hoc solum de eisdem novem modis addendum, quod septem dumtaxat vocibus continentur, et earum exempla hac autenti tetrardi habes antiphona: Undecim discipuli in Galilea videntes Dominum adoraverunt: ubi usque ad syllabam ve- ipsae septem sunt voces. Nam ultima syllabarum, quae octavo loco a prima deponitur, si comparetur cum ipsa prima, eodem modo sonabit, quamvis voce haec virili, 132.0910C| illa puerili. Et est haec diapason consonantia, ideoque a ratione sequestratur intervallorum. Disponantur autem eaedem voces gradibus suis, ubi spatia earum propriis quantitatibus direpta, ubi tonum, ubi semitonium contineant, annotentur: iidemque modi lineari inter eas diductione signentur. Quae exempla, cum ex media sonorum serie, ad quam autentus tetrardus cum plagis ejusdem pertinere videntur, in praesenti sint demonstrata: in aliis nihilominus 132.0911A| ordinibus seu etiam tonis eosdem scilicet cum ipsis aeque spatiis reperire continget, quorum demonstratio interim deserenda: nunc ad sonorum seriem veniendum est. Sonos, quibus per quaedam veluti elementa ad musicam prisci aestimaverunt ingrediendum, Graeco nomine phthongos voluerunt appellare, id est non qualescumque sonos, utputa quarumlibet insensibilium rerum, aut certe irrationabilium voces animalium; sed eos tantum, quos rationabili discretos ac determinatos quantitate, quique melodiae apti existerent, ipsi certissima totius cantilenae fundamenta jecerunt. Unde et elementa vel phthongos eosdem nuncupaverunt: quod scilicet, quemadmodum litterarum elementis sermonum cuncta multiplicitas 132.0911C| coarctatur, et quidquid dici potest, per eas digeritur; ita solerti procuraverunt industria, ut immensitas cantilenarum quaedam haberet exordia, et ipsam certo moderamine comprehensa, per quae, quidquid canendum foret, sine ullo errore procederet, nihil quoque in eis esset, quod non omni prorsus rationabilitate vigeret. Dicti autem phthongi ἀπὸ τοῦ φθέγγεσθαι quasi a similitudine loquendi: quod, quemadmodum locutione intelligibilia verba redduntur, ita, his subintellecto decidant soni, etiam et ipsos interdum irrationabiles sonos horum dijudicat exercitata sagacitas. Quocirca hujusmodi sonum, non generalem scilicet, taliter diffinire voluerunt. Sonus est vocis casus emmelos, id est melo aptus, una mensione productus, 132.0911C| utputa cum qualibet voce depromitur, ut A. vel cum chorda semel tensa sonuerit. Cum primo igitur hujusmodi rationabiles phthongi pauci exstitissent, principio siquidem non nisi quatuor repertis, hi tantum diutius in usu fuere canentibus. Postea diversis subsequentibus causis non irrationabilibus, paullatim numerus excrevit phthongorum, et primum quidem usque ad septem vel octo, deinde ad novem vel undecim, postremo ad quindecim usque terminus interim devenit. Quos phthongos chordarum nomine usitatius nuncupaverunt; quod instrumentis, quibus apponebantur, promptius monstrarentur. De quarum mentione vel ordine, seu vocabulis singularum, cum caeteri perplures ejusdem disciplinae scriptores tam Graeci 132.0911D| quam Latini, tum praecipue doctor mirabilis, omnium prudentissimus artium liberalium perquisitor Boetius in primo suae institutionis Armonicae libro sufficientur edisserit. In quibus denique phthongis vel chordis nullam consimilem putandum alteri esse, sed ad modum scalarum de imis ad summa, vel a summis ad infima deducuntur, unaquaque ab alia proprii spatii quantitate discreta. Non unum tamen omnes disgregat spatium, sed semper duos in superioribus intervallorum formulis modos 132.0912A| primum positos, qui scilicet vocantur tonus et semitonium, quolibet eorum duntaxat suo certo loco extante, cuncta eorum series incedendo decurrit. Ac primo, quid tonus, quid semitonium, dicendum. His enim praecognitis, quae quasi vice habentur elementorum, facile cuncta sequentia cognoscentur. Est ergo tonus cum vox ab alio seu gravi seu acuto sono modico deflectitur aut erigitur intervallo, veluti unius puncti direptione, ita ut omnino earum divisionem facile auditus advertat. Estque tonus spatium ipsarum duarum vocum sibi taliter cohaerentium; non voces ipsae videlicet, quae non aliud sunt quam soni, sed quod inter easdem est intervallum. In quolibet autem instrumento musico hujus exemplum inter primas duas chordas, bene 132.0912B| duntaxat dispositas, vel in hydraulia inter duas primas fistulas habet simul, et in hac probare poteris antiphona: Ite dicite, tonus in gravem. Tonus in acutum: Ite dicite Joanni. Semitonium vero dictum videtur quasi medietatem contineat toni: sed si ita esset, tunc in duas aequas partes tonus posset partiri; quod nullatenus fieri posse diligentiorum probabile reddiderunt ingenia. Dividitur siquidem tonus in duo, sed ita, ut utralibet ea pars aut medietatem transcendat, aut minor medietate remaneat; et utraeque illae divisiones semitonia nuncupantur, unum majus, aliud minus: veluti si hoc dividas Tonus Semitonium minus majus. 132.0912C| Quae cum in unum convenerint, integrum reddunt tonum. Poro si duo majora semitonia junguntur, excedunt tonum: si duo minora, ejus mensuram nullatenus pertingunt. Estque semitonium nuncupatum, non quia toni sit medietas, sed quod semum dici solet unaquaelibet pars rei alicujus, in duo licet non aequa divisae: ut si dividas tres in unum et duo. Semitonium vero est, cum sibi duae voces brevissimo valde junguntur spatio, ut vix aliquando discrimen inter eas sentiri possit. Aliquando autem dictum propter minus semitonium: majus etenim quamvis et ipsum valde sibi propinquas habeat voces, aliquantulum tamen distinctius inter eas percipitur intervallum: hoc nihilominus hic observato, ut 132.0912D| non voces ipsae (sed) spatium earum semitonium sit. Igitur semitonia duo, tonus nonnisi unus habetur. Quantumcumque enim sublimi vel depresso promatur sono, nec plus nec minus spatii continebit, ideoque unus idemque erit. Porro exemplum semitonii advertere potes in cithara sex chordarum, inter tertiam et quartam chordam, seu ascendendo seu descendendo: quarum modus sic se habet scandendo, ut in antiphona. Cum audisset populus. Acceperunt ramos. Descendendo: ut in antiphona: 132.0913A| Hodie completi sunt dies Pentecostes, similiterque in hydraulis eodem loco. Designentur quoque exempla tam toni quam semitonii in quolibet cantu cum diductione sex chordarum, quarum vicem lineae teneant, annotato semper inter chordas, ubi semitonium contineatur. Ubicumque ergo in quolibet melo hujusmodi reperies 132.0913B| intervallum, quale hic inter syllabas ec et ce. vel ra. he. vel do. o. vel no. on. semitonium esse non dubites. Ubi vero taliter discrepantes voces, ut li. ta. vel lus. no. vel ce. ve. vel ultima non et est, tonus sine dubio erit. Jam vero inter re. is. et he et li 132.0914A| et quo. et do. semitonii atque toni est intervallum. Caetera aequaliter et in directum dicuntur: ut vere. et Isra. et in quo. Secundum geminas igitur has qualitates, loco videlicet atque ordine suo eisdem constitutis, rata distribuitur omnis posteriorum integritas. Quindecim siquidem phthongorum super se invicem coadunatio taliter ordinatur, ut si scandendum uno fuerit, inprimis sono extra quasi posito, quem tono dividas a sequenti, deinceps per semitonium, tonum et tonum usque ad septem voces conscendas. Post quas disjunctione iterum toni admissa, superiores septem voces eodem modo per omnia decurras. In depositione vero, si a summo videlicet ordiaris, per tonum tonum et semitonium, septem similiter vocibus 132.0914B| deflexis, ejusdemque tono direptis, inferiores septem consimili habitudine dispones, ubi ultimam, quae in scandendo primum tenuerat locum, spatio distinctam toni extra appone: sitque omnis eorum series his punctorum signis notata: 132.0913| Nec tamen aliquid affert scrupuli, si forte hydraulia, vel aliud quodlibet musici generis considerans instrumentum, non ibi voces tali reperias schemate deductas, quodque numerum chordarum videantur excedere. Haec enim distributio secundum viri disertissimi 132.0913C| Boetii dispositionem, qui commensurabili concordia numerorum haec omnia diligenti examinat ratione, est instituta. Caeterum non ideo eadem instrumenta intellectualis alicujus putanda sunt aliena; cum et ex ipso longaevitatis usu sub tot hucusque pertracta prudentibus, maximis utique constent exquisita ingeniis et probata. Sed et exemplar dispositionis praefixae, eis advertat omnino inesse. Per easdem namque qualitates geminas rite per omnia diriguntur, nihilque aliis distare credantur, nisi quia initia non tali ordine metiuntur: incipiunt enim quasi a tertio dispositionis illius. Porro numerositas nervorum vel fistularum, utputa viginti unius aut plurium, non 132.0913D| idcirco apponitur, quod soni ultra quindecim aut forte sexdecim extendantur, sed ipsi iidem, qui sunt inferius, repetuntur; et hoc pro varietate modorum, qui toni nunc appellantur, ut est autentus protus et caeteri; ut quia scilicet non omnes ab imis eisdemque locis possunt ordiri, a quocumque inceptum fuerit, sufficientem progrediendi reperiat facultatem. Denique illorum talis est etiam dispositio, ut per tonum, tonum et semitonium, rursus tres tonos continuos et semitonium usque ad octo voces scandatur, et ab ipsa rursus octava incipiendo superior per eosdem similiter metiatur gradus ad hunc modum, cujus exemplum praebetur ex offertorio Ange--lus Domini descen--dit. Locus iste pro totis vocibus super se positis. Hoc autem tam in hac quam superiori dispositione 132.0914B| est attendendum, quod superiores octo voces eaedem sunt, quae et inferiores: excepto quod illae quasi pueriles sint voces, hae contra ipsas quasi viriles: et ideo postquam septimum protuleris sonum, continuo in octavam et nonam prosilies vocem. 132.0914C| Itaque prima cum octava, et secunda cum nona; tertia cum decima, et ita per ordinem singulae inferiores cum singulis superioribus pulsae, dulci et concordabili suavitate omnimodis consonabunt, ac si unus, simplexque sit sonus: et haec talis concordia diapason consonantia appellatur. Superiorem vero dispositionem Boëtius per quatuor tetrachorda dispertiens hoc modo digerit, ut duo tetrachorda sibi invicem per unum copulet nervum, et ab his alia duo inter se similiter juncta disjungat. Tetrachordum vero est quatuor chordarum copulatio; quas quidem chordas voces dicimus: itemque voces chordas promiscue nuncupamus. Haec autem quatuor, sive chordae, quibus omne constat tetrachordum, dispositae hoc erunt modo, ut vicino sibi 132.0914D| omnino haereant spatio, ut nullus videlicet alius sonus inter eas legitime possit interseri; sed sono, tono, vel semitonio distabunt, et his quoque locis competentibus positis. Haec aequalitas soni quidquam sibi in eis defendet, sed lege scandendi omnes se superabunt acumine, aut certe depriment gravitate. Ad unius autem exemplar caeterorum status tetrachordorum procedit. Quorum tamen tetrachordorum positionem Boetius a summis vocibus ordiens, sibique ea mutuo supponens, unam velut extrinsecus chordam loco quintodecimo addit in infimis, eaque per tonum, tonum, semitoniumque distribuens, hoc modo diductae, ut duo superiora per unam vocem sibi connexa, ab aliis duobus superioribus, quae similiter 132.0915A| sibi sunt (per) vocem copulata, spatio toni 132.0915| 132.0916A| disjungat. Itaque erunt quatuordecim tantum voces; sed ut consonantiarum perfectio suppleatur, quinta decima, ut dictum est, in gravissimam partem extra tetrachordorum seriem subrogatur. Hujus autem cujusque tetrachordi exemplum primae quatuor voculae ex melodia autenti proti monstrabunt, quae ad hanc formulam se subinde subsequentur. Quod si hanc eamdem seriem ab intus ordiri volueris, prima extrinsecus similiter relicta, in caeteris per semitonium, tonum et tonum ex contrario superioris procedis: ipsa duntaxat conjunctionis vel disjunctionis loca diligenter eodem modo servans. Quatuorque primarum vocum exempla ex responsorio Redimet Dominus populum suum, prima syllaba vel subsequenti in eodem Et liberabit eos, submitto, quae 132.0916B| sic pernotantur. Re. Et. quas voces ita sibi per quatuor tetrachorda rato ordine superat. Sin autem penitus ab ipsa prima serie tetrachordorum cupias aggregare, sumpto ex invitatorio Christus natus est nobis exemplo, ad id loci Venite: per tonum, semitonium et tonum usque ad septimam deduces, ubi cum disjunctione vocis superne exposita duo tenore eodem diriges tetrachorda: in supremo tamen una voce apposita ad subjectam formulam. 132.0915| Porro hanc item si a summis ad ima deponere quaeris, suprema extrinsecus relicta, per tonum, semitonium et tonum viam declinandi produces. Hujus quoque exemplum praebebit ex sequentia Stans a longe principium neumatis in annotatum. His ita se habentibus solet interseri aliquando in medio horum quoddam tetrachordum, quod sineugmenon, id est, conjunctum scriptores artis dixerunt. Sicque tetrarchorda quinque constabunt. Quo tamen hydraulia vel organalia minime admisso in pluribus frequenter cantibus, modulandi facilitate deficiunt. Collocatur vero tetrachordum post septimam superioris ordinis chordam: ita ut ipsa septima prima sit hujus: et hoc ordine tria tetracnorda mutuo sibi erunt conjuncta, et ideo post octavam semitonium sit, cum tonus in superioribus accederet, et erunt ipsa tria hoc modo disposita. 132.0915C| Si autem istud non inseratur, tunc diezeugmenon item disjunctum vocatur illud tetrachordum, quod 132.0916C| in superioribus dispositionibus tertium ponitur post septimam passimque per diversarum modos cantilenarum 132.0917A| nunc hoc nunc illo melo reperies decurrentia. Interdum quidem quolibet uno eorum per se melos complente, aliquando ab uno in alterum vicissim reflexo; ut cum hic forte fuerit synemmenon, relabatur; cujus exemplum praebebit responsorium Nativitas gloriosae Virginis Mariae: in quousque ad id, quod canitur: ex stirpe, per diezeugmenon omnino procedit. At in tertio puncto syllabae, quae est pe. qui sic annotatur in synemmenon inferius deducatur; totaque neuma, quae est in nomine David, per synemmenon canitur. Item in Introitu: Statuit ei Dominus, secundum punctum in syllaba sta, quod a primo puncto quinto distat loco, tertio puncto sursum per synemmenon copulatur: estque semitonium inter ipsa duo puncta secundum et tertium. 132.0917B| Iam vero syllaba Do in diezeugmenon se subrigente, rursus syllaba mi in synemmenon infra relabitur. Item syllaba tes. et fe synemmenon fit: et fa diezeugmenon; rursus mi synemmenon sibi vindicat alternatim. Cujus tetrachordi exempla cum per omnes modos vel tonos se frequentius offerant, tamen praecipue in autento triti vel plagis ejus ita ubique perspici possunt, ut vix aliquod melum in eis absque horum permixtione tetrachordorum, synemmenon scilicet (et) diezeugmenon reperiatur. Quod in ipsa autenti triti melodia diligens quisque advertere quibit, quae sic annotatur: NO EANE synemmenon. Diezeugmenon. 132.0918A| Item (in) antiphona: Ecce jam venit. diezeugmenon. plenitudo synemmenon. R\. Paganorum multitudo. ubi tantum in principio usque ad syllabam tu diezeugmenon ingresso reliqua usque ad finem synemmenon reflexibus moderatur. Haec igitur sunt quinque tetrachorda quibus singulis propria artigraphi nomina apponentes, primum ex his, quod et gravissimum vel infimum, hypaton secundum meson; tertium synemmenon, quartum diezeugmenon, quintum hyperbolaeon nuncupaverunt. Quorum primum a principali chorda ipsius tetrachordi, quae hypate dicitur, secundum a media totius seriei mese, tertium quartum et quintum ex rationis significatione vocabula trahunt. Nam synemmenon conjunctarum; diezeugmenon 132.0918B| divisarum, hyperbolaeon excellentium interpretatur. Ut autem plenaria eorum series ad cognitionem facilius veniat, jam nunc cunctarum nomina ex ordine chordarum sunt apponenda; quarum procul dubio sonos, puncta in superioribus jam distincte locata ordinibus, ad purum redire comprobantur. Primus tamen ordo, qui scilicet per semitonium, tonum et tonum progreditur, huic dispositioni proprie aptabitur. Sic enim a Viro clarissimo Boetio rata eorum contexitur modulatio. Sunt igitur haec nomina quindecim sonorum, absque duntaxat synemmenon tetrachordo; illo enim annumerato octodecim redduntur. 132.0917| A F Proslambanomenos, vel Prosmelodos. Tonus. Γ Hypate hypaton. Semitonium. Unum Tetrachordum. C B Parypate hypaton. Tonus. D F Lichanos hypaton. Hic autentus protus cum suo subjugali finitur. Tonus. E Π Hypate meson. Hic autentus deuterus cum suo. Semitonium. Secundum Tetrachordum. F C Parypate meson. Hic autentus tritus cum suo. Tonus. G M Lichanos meson. Hic autentus tetrardus cum suo. Tonus. a l Mese. Tonus. Paramese, Quartum Tetrachordum. Semitonium. C Θ Trite Diezeugmenon. Tonus. d U Paranete Diezeugmenon. Tonus. e N Nete Diezeugmenon. Quintum Tetrachordum. Semitonium. y Trite Hyperbolaeon. Tonus. Π Paranete Hyperbolaeon Tertium Tetrachordum. Tonus. y Nete Hyperbolaeon. l Mese. Trite Synemmenon. Tonus. Syneugmenon. U Paranete Synemmenon. Tonus. Nete Synemmenon. 132.0919A| Unusquisque tonus autentus a suo finali usque in nonum sonum ascendit. Descendit autem in sibi vicinum, et aliquando ad semitonium, vel ad tertium. Plagis ( l. Plagius) autem usque in quartum descendens ad quintum ascendit. Quod si inseratur synemmenon tetrachordum, cujus locus est inter mesen et paramesen; tunc post mesen locabuntur hae tres hoc ordine. Mese. Trite synemmenon. Paranete synemmenon. Nete synemmenon. In quibus una tantum, hoc est trite synemmenon, diversum a superioribus obtinet sonum. Nam paranete synemmenon eadem, qua trite diezeugmenon, resonabit voce; nominibus enim tantum discrepant: sed propter hoc adscribuntur, quia quotiens melum quodlibet ita componitur, ita ut 132.0919B| post mesen semitonium, totius et totius fiant sursum versus, eodemque tenore per tonum, tonum et semitonium usque ad ipsam mesen redeatur; necesse est, ut suo nomine tetrachordo nuncupato dicatur decurrere, quod vocatur synemmenon, id est, conjunctum, quia cum mese per semitonium jungitur. Quotiens vero post mesen toni intervallo diducto a paramese tetrachordum usque in neten diezeugmenon provehitur, alio ipsum tetrachordum oportet nomine appellari, id est, diezeugmenon, quod est disjunctum; quia inter mesen et paramesen tonus distantiam facit. A supernis igitur ordine sumpto est unum tetrachordum a nete hyperbolaeon usque in neten diezeugmenon: 132.0919C| aliud vero ab ipsa nete diezeugmenon usque in paramesen, suntque haec duo conjuncta inter se. Nam nete diezeugmenon superioris ultima, quae et gravissima, inferioris autem prima atque acutissima utrumque conglutinat. Constat utrumque tono, tono et semitonio, quorum talis est ordo. a vel d Nete hyperbolaeon. Tonus. g vel c Paranete hyperbolaeon Tonus. f vel Trite hyperbolaeon. Semitonium. e vel a Nete diezeugmenon. Haec communis utrorumque. d vel g Paranete diezeugmenon. Tonus. c vel f Tritine diezeugmenon. Tonus. vel e Paramese. Semitonium. Ab his autem divisa duo inferiora eisdem sunt intervallis 132.0920A| tonorum vel semitoniorum discreta; estque unum, quod et tertium, a mese usque in hypate meson. Aliud quartum, scilicet ab hypate meson rursus in hypate hypaton. Suntque haec inter se conjuncta hoc modo. Mese. Tonus. f Lichanos meson. Tonus. e Parypate meson. Semitonium. d Lichanos hypaton. Tonus. c hypaton. Tonus. Haec communis utrorumque. Parypate hypaton. Semitonium. a hypate hypaton. Tonus. Restat igitur Proslambanomenos, quam superadditam pro ratione bis diapason symphoniae Boetius 132.0920B| affirmat. Sin autem tria tetrachorda conjuncta velimus, ponetur synemmenon inter mesen et paramesen, de quo supra ubertim dictum est. Soni autem harum earumdem chordarum jam superius abunde sunt distributi, ubi scilicet exemplum primarum vocum quatuor ex melodia proti autenti posuimus, id est. No. Ne. no. y. Interpretatio autem horum nominum succincte quidem a Boetio attracta, planius autem Martianus exequitur. Proslambanomenos acquisitus, quoniam post omnes hic additus est nervus. Hypate gravis vel principalis, parypate hypaton. Lichanos: quia Graece index digitus sic nominatur; et in cithara, si minimo digito primam chordam, quae est proslambanomenos, tangas, ipse index ad eam chordam 132.0920C| venit, ideo ipsa quoque hoc nomen sortita est. Mese medium significat: haec medio totius ordinis collocatur; est enim octava utriusque regionis. Paramese juxta mesen. Trite tertia a mese vel a nete. Nete acuta; Paranete juxta neten. Primo autem solummodo octo chordae fuerunt his nominibus: hypate, parypate, lichanos, mese, paramese, trite, paranete, nete. Ex his postea dum nervorum crevit adjectio, ea, quae dicta superius, sunt chordarum substituta vocabula; de quarum inventione vel adjectione plenius nosse volentem primus harmonicae disciplinae liber Boetii diligentius instruere poterit. Nunc ad notas musicas, quae unicuique chordarum appositae non minimum studiosis melodiae conferunt 132.0921A| fructum, ordo vertatur. Hae autem ad hanc utilitatem sunt repertae, ut sicut per litteras voces et distinctiones verborum recognoscuntur in scripto, ut nullum legentem dubio fallant judicio; sic per has omne melum annotatum, etiam sine docente, postquam semel cognitae fuerint, valeat decantari. Quod his notis, quas nunc usus tradidit, quaeque pro locorum varietate diversis nihilominus deformantur figuris, quamvis ad aliquid prosint, remunerationis subsidium minime potest contingere: incerto enim semper videntem ducunt vestigio, utputa, si adjectam formulam respicias. AEVIA. Primam enim notulam cum aspexeris, quae esse videtur elatior, proferre eam quocumque 132.0921B| vocis casu facile poteris. Secundam vero, quam pressiorem attendis, cum primae copulare quaesieris, quonam modo id facias, utrum videlicet uno vel duobus aut certe tribus ab ea elongari debeat punctis, nisi auditu ab alio percipias, nullatenus sic a compositore statutam esse pernoscere potes. Idem et de caeteris constat. Si vero, quas subsequens ratio demonstrabit, chordarum notulis eandem formulam consignatam videris, mox procul dubio, qualiter procedat, advertas utique hoc modo Alle IM lu pm ia cf Est enim I mese, M lichanos meson: inter quas toni spatium patet. p. parypatemeson, quae a lichanos meson similiter distat tono. m. similiter liehanos meson, supra parypatemeson inclinatur. 132.0921C| C autem est hypatemeson semitonio a parypatemeson distans. f. ultima lichanos hypaton servans tonum ad hypatemeson. 132.0922A| In hac autenti proti usitata melodia, qnam notulis ejusdem superscribimus, qui superiores sint toni planius elucebit No Im Ne m NO p e im A pc NE f quamcunque enim ex his notulam sive litteram in superiori formula videris, similiter proferre non cuncteris. Hae autem consuetudinariae notae non omnino habentur non necessariae; quippe cum et tarditatem cantilenae, et ubi tremulam sonus contineat vocem, vel qualiter ipsi soni jungantur in unum, vel distinguantur ab invicem, ubi quoque claudantur inferius vel superius pro ratione quarumdam litterarum, quorum nihil omnino hae artificiales notae valent ostendere, admodum censentur proficuae. Quapropter si super, aut circa has per singulos phthongos eaedem litterulae, 132.0922B| quas pro notis musicis accipimus, apponantur, perfecte ac sine ullo errore indaginem veritatis liquebit inspicere: cum hae, quanto elatius quantove pressius vox quaeque feratur, insinuent: illae vero supradictas varietates, sine quibus rata non texitur cantilena, menti certius figant. Sunt igitur notae quidem chordarum plurimae antiquitatis usui habitae, quae a Boetio per singulos octo modos binae singulis chordis appositae, in CCLXXXVIII, tenduntur: eaedem quoque Graecis quibusdam litteris rectis, quibusdam varie immutatis expressae, plurimum paginae videntur spatium occupare. Unde in praesenti eas tantum, quae sunt Lydii modi assumimus, quasdam supernas, quasdam subterjacentes. Et has prout strictius fieri potuit decursatas, 132.0922C| quae scilicet brevius atque succinctius possunt affigi, easque usui praesentium putamus sufficere. 132.0921| V Nete hyperbolaeon itaque habet I iota extensum sic V F Π Paranete hyperbolaeon Π graecum extensum Π E Y Trite hyperbolaeon Y simplex Y D N Nete diezeugmenon N contractum N C O Paranete diezeugmenon ω quadratum B E Trite diezeugmenon E simplex E A Paramese Π graecum jacens G Nete synemmenon eadem, quae paranete diezeugmenon B Paranete synemmenon eadem, quae trite diezeugmenon E A Θ Trite synemmenon Θ graecum Θ G I Mese I simplex I F M Lichanosmeson M simplex M E P Parypatemeson P ro graecum simplex P D C Hypatemeson C sigma graecum simplex C C F Lichanos hypaton F digamma simplex F B B Parypate hypaton B beta simplex B A Γ Hypate hypaton Γ gamma simplex Γ G F Proslambanomenos F dasian rectum F F 132.0921D| His igitur hucusque productis, quo jam inde ab initio cuncta prospectant; quod his procreetur, quodque sparsorum fructus assurgat seminum, planius abhinc declarandum. Spatiis quippe vocum primo punctorum discrimine post tetrachordum, dehinc ipsarum chordarum nomnibus, postremo notis earundem 132.0922D| dispositis ad purum; qualiter haec eadem sibi commisceantur, seu qualiter in diversos modos procedant, jam locus est aperire. Quatuor a primis tribus, id est, lichanos hypaton, hypate meson, parypate meson, lichanos meson, quatuor modis vel tropis, quos nunc tonos dicunt, 132.0923A| hoc est, protus, deuterus, tritus, tetrardus, perficiendis aptantur: ita ut singulae earum quatuor chordarum geminos sibi tropos regant subjectos, principalem, qui autentus, et lateralem, qui plagius appellatur: lichanos hypaton scilicet autentum protum et plagium ejusdem, id est, primum et secundum: hypatemeson autentum deuterum et plagium ejus, id est, tertium et quartum: Parypatemeson autentum tritum et plagium ejus, id est, quintum et sextum: lichanos meson autentum tetrardum et plagium ejus, id est, septimum et octavum: ita ut ad aliquam ipsarum quatuor quantavis ultra citraque variabiliter circumacta, necessario omnis, quaecumque fuerit, redigatur cantilena. Unde et eaedem finales appellatae, quod finem in ipsis cuncta, 132.0923B| quae canuntur, accipiant. Eas cum notulis paulo praesentibus positis annotamus. In graviorem c m p c f. Item acutiorem f c p m. Ad quarum exemplar caetera nihilominus tetrachorda, quorum unum inferius, tria superius eminent, spatia, vel qualitatem deducunt sonorum. Quae omnia sufficiens superiorum exemplorum monstravit adjectio. Illud nihil attendendum, quod synemmenon tetrachordo summoto, quinta semper loca his quatuor superiora quadam sibi connexionis unione 132.0924A| junguntur, adeo, ut pleraque etiam in eis quasi regulariter mela inveniantur desinere, nec rationi ob hoc vel sensui quid contraire, et sub eodem modo vel tropo recte decurrere. Hac ergo socialitate continentur lichanos hypaton cum mese; hypate meson cum paramese; parypate meson cum trite diezeugmenon, quae quinto scilicet loco singulae a se disparantur. Lichanos meson cum paranete diezeugmenon cum inferioribus quoque quartis, et in quibusdam quintis, parem quodammodo obtinent habitudinem, quamvis non fini, sed initiis deputentur. Usque ad has enim metam inchoandi declinant: hae sunt Proslambanomenos ad lichanos hypaton, hypate hypaton ad hypate meson, sed id raro; parypate hypaton ad parypate meson; lichanos hypaton ad 132.0924B| lichanos meson: sed in hoc aliquando usque ad parypate hypaton descenditur, id est, usque ad quintum locum; in caeteris rarissime. Et omnis omnino tonus a finali suo nec supra quintum superiorem, nec infra quintum inferiorem unquam ordiendi facultatem habebit, sed intra eas novem voces, vel aliquando octo partim principales, partim laterales, fines vel initia cohibebunt. Per singulos igitur tonos suis id expediatur exemplis. Et autento quidem proto et plagiis ipsius hae aptantur octavae a quibus mela ordiri hoc ordine pervidebis. 132.0923| T. Mese I A. (Antiph.) Erunt I m primi i m novissimi p m i p e f T. Lichanos meson. m Ant. Ave m b Maria. ff T. Parypate meson p A. Volo p c pater. f f S Hypate meson c A. Ab hac ordiri vix aliquid (f. solet) afferunt enim hujusmodi ex antitiphona: Et minister meus. T. Lichanos hypaton F A. Ecce ffb nomen pm Domini. pmii T Parypate hypaton B A. Ductus b f est f Jesus. f f S Hypate hypaton G A. Et hac fere nusquam: et est simile superiori antiphonae Circumdantur. pc ff Vindicabor fb fa fc in cf eis. ff T Prosalmbanomenos F A. Veni fbf et b ostende p pc nobis. Item Autentum deuterum cum laterali suo hae regunt octo. S Paramese A. Notam fecisti. T Mese I A. Orietur diebus Domini. T Lichanos meson M A. Justi autem. T Parypate meson P A. Maria et flumina. Qui de terra est. S Hypate meson C A. Haec est quae nescivit. Sinite me inquit. T Lichanos hypaton F A. Vigilate animo. T Parypate hypaton B A. Rubum quem viderat. S Hypate hypaton A. Iste cognovit. His quoque Tritus autentus, ejusque ducitur subjugalis. T Trite diezeugmenon E A. Ecce Dominus veniet, et omnes Sancti ejus cum eo. S Paramese A. Aspice in me Domine. T Mese I A. Solvite templum hoc. T Lichanos meson M A. Haurietis aquas. T Parypate meson P A. Puer ille. S Hypate meson C A. T Lichanos hypaton F A. Hodie scietis. T Parypate hypaton B Autenti rursus Tetrardi, plagiique ejus confinia horum novem coercentur examine. T Paranete diezeugmen A. Ecce sacerdos magnus. T Trite diezeugmenon. E A. Quomodo fiet istud. Beatus venter. S Paramese. A. Dixit Dominus Domino meo. T Mese I A. Erumpant montes. Beati quos elegisti. T Lichanos meson M A. Dirupisti Domine. Ant. In illo die. T Parypatemeson P A. Vitam petiit. S Hypate meson C T Lichanos hypaton F A. Spiritus Domini replevit. T Parypate hypaton B A. Stabunt justi. Ant. Dum venerit filius hominis putas. 132.0925A| In hoc enim duntaxat usque ad nonum inflectitur a primo supremo, et a finali, quae est lichanos meson, in quintum phthongum utraque regione deductus protenditur. In hoc enim duntaxat usque Spiritus Domini replevit. In PRIMO DIAPASON E habet totum F et ejus octavum, id est sesquioctavum. D. totum E et ejus octavum, id est, epogdoum. C. totum F et ejus tertium, quod est sesquitertia vel epitrita, id est, diatessaron. B totum C. et ejus octavum, quod est tonus; vel totum E et ejus tertium, quod est diatessaron; vel totum F. et ejus medium, quod est diapente. A totum B et ejus octavum, id est tonum; vel totum D. et ejus tertium, quod est diatessaron; vel totum E et ejus medium, quod est diapente. G. habet totum E. et ejus tertium, quod est diatessaron. 132.0925B| G autem quod est Trite synemmenon, habet totum D. primum diapason, et ejus medium, quod est diapente. In SECUNDO DIAPASON F totum G. habet, et ejus octavum, quod est tonus; vel totum B. et ejus tertium, quod est diatessaron, vel totum C. et ejus medium, quod est diapente; vel aliud F duplo, quod est diapason. E totum F et ejus octavum, id est, tonum; vel totum A. et ejus tertium, quod est diatessaron; vel totum B. et ejus medium, quod est diapente; vel aliud E duplo, quod est diapason. D. totum E et ejus octavum, id est tonum; vel totum A. et ejus medium, quod est diapente; vel aliud D. duplum, quod est diapason. C. totum F. et ejus tertium, quod est diatessaron; vel totum G et ejus medium, quod est diapente; vel aliud C. duplo, 132.0925C| quod est diapason vel primum F duplo, et ejus duas tertias, quod est diapason simul et diatessaron. B. totum C. et ejus octavum, id est, tonum; vel totum E et ejus tertium, id est, diatessaron; vel totum F. et ejus medium, id est diapente; vel aliud B. duplo, id est diapason, vel aliud F triplo, id est, diapason simul et diapente. A totum B. et ejus octavum, quod est tonus; vel totum D, et ejus tertium, quod est diatessaron; vel totum C. et ejus medium, quod est diapente; vel aliud A. duplo, id est, diapason. G totum C. et ejus tertium, id est, diatessaron; vel aliud G duplo, id est, diapason. F. totum G. et ejus octavum, id est, tonum; vel totum B. et ejus tertium, 132.0926A| id est, diatessaron; vel totum C. et ejus medium, quod est diapente; vel aliud F duplo, id est, diapason; vel tertium F. quadruplo, id est, bis diapason. CITA ET VERA DIVISIO MONOCHORDI IN DIATONICO GENERE. Dimidium proslambanomenos est mese. Hujus autem dimidium est Nete hyperbolaeon, cujus tertia pars ei addita est nete diezeugmenon. Ejusdem nete hyperbolaeon medietas similiter ei addita est paranete diezeugmenon: cujus quarta pars eidem sublata est paranete hyperbolaeon. Hujus autem medietas sibi addita est trite diezeugmenon. Hujus autem quarta pars eidem sublata est trite hyperbolaeon. Nete diezeugmenon autem tertia pars sibi addita est 132.0926B| paramese. Ecce habes octo divisiones, quarum unicuique da suam diapason, scilicet usque proslambanomenos, et habes quindecim sonos in his diapason constitutos. Prima species diatessaron constat ex tono, semitonio, tono. Secunda ex duobus tonis, et semitonio. Tertia ex semitonio et duobus tonis. Quarta ex prima specie diatessaron, adjuncto tono inferius. Prima species diapente constat ex prima specie diatessaron, adjecto tono superius. Secunda ex secunda diatessaron, adjecto tono superius. Tertia ex tertia, adjecto tono inferius. Protus constat ex prima specie diapente, et prima specie diatessaron superius. Subjugalis ejus ex eadem diapente, et eadem specie diatessaron inferius. Tritus constat ex tertia specie diapente et tertia specie diatessaron 132.0926C| superius. Subjugalis ejus ex eadem specie diapente, et eadem specie diatessaron inferius. Tetrardus constat ex quarta specie diapente, et prima specie diatessaron superius. Subjugalis ejus ex eadem specie diapente, et eadem diatessaron inferius. Si secunda primam totam in se, et ejus octavam partem habuerit, tono a se distabit. Si secunda tertiam et ejus partem quartam decimam, ad se invicem toni reddunt consonantiam. Si quarta tertiam et ejus octavam et octavae octavam, semitonii facit symphoniam. Si quartam quinta et suiquintanam, quintaeque quintam, diapente erit ad primam. (Si) septima 132.0927A| sextam, et sui partem septimam, resonat semitonium, quod est synemmenon. DIMENSIO MONOCHORDI. In primis censeo, totum Monochordum in directum dividi quatuor lineis: quarum prima cum suo spatio concedenda est generi diatonico: secunda chromatico: tertia enarmonico. Quae tria dissimili dimensione constant in monochordi ratione. Sed ut facilius caeterorum mensura possit consequi, primum scribatur mensura diatonici, ut per hujus regularem dimensionem, artificialiter melius in caeteris decernere valeamus rationem. Primum in quatuor aequa dividatur, in quorum prima F finali littera proslambanomenos cum numero VIIII. CCXVI. Secundo B lichanos hypaton VI. d. CCCCXII. Tertio F 132.0927B| mese IIII. d. CVIII. Quarto F nete hyperbolaeon ij. ccciiij, ascribatur. A qua F. id est, nete hyperbolaeon, linea in chromaticum et enarmonicum genus ducatur, et F. ut in diationico in utroque constituatur. Illa pars, quae in F. nete hyperbolaeon ascribatur, in octo dividatur, et nona interius sumpta. E. quae est paranete hyperbolaeon, cum numero IJ d. XCII. adnotetur. Iterum E. a paranete hyperbolaeon usque ad extremum, octava sumatur, nonaque respiciente interius. D. quae est trite hyperbolaeon cum numero II. d. CCCCXVI. assignatur. Intraque E. id est, paranete hyperbolaeon, et trite hyperbolaeon D dividatur superius cum linea chromaticum genus: et fit in chromatico genere inter E et F. tonus. et D et E. semitonium. Duobus 132.0927C| integris tonis inter D et E et E et F in diatonico existentibus: fit in enarmonico inter E et F integer tonus. Rursus in diatonico ab F. nete hyperbolaeon tribus ad extremum sumptis, quarta interior fit C. id est, nete diezeugmenon cum IIJ LXXIJ, et sic lineae ducantur D. E. et C. in diatonico. At C et D in enarmonico. et C et D et E in chromatico. Itaque quod intra C. et D. in diatonico, est semitonium: fit etiam ea parte superius in chromatico intra C. et D. semitonium. Quod ipsum semitonium in enarmonico fit intra C. et D. divisum. Iterum in diatonico a paranete hyperbolaeon I E usque in extremum ternis mensuratis occurrit quarto spatio inferiori B. id est 132.0927D| nete synemmenon, paranete diezeugmenon, cum IIJ. CCCCLVI. Rursus in diatonico a trite hyperbolaeon, D tribus ad ultimum sumptis quarta inferior pervenerit, A. id est, paranete synemmenon, trite diezeugmenon. Intra quae id est A. et D. diatonicum dividatur superius chromaticum, et fit ibi intra AB. semitonium. B C. tonus. In enarmonico intra B C tono existente, quod dividat totum ab A. diatonico ducta linea in enarmonicum. Tribus iterum a nete diezeugmenon ad finem datis, quartum fit G. id est paramese IIIJ XCVI. ab eo, id est, diatonico paramese 132.0928A| fit in enarmonicum genus ductio lineae, et fit in diatonico G et A. semitonium, quod etiam per eadem G. A. contingit in chromatico: ipso semitonio tamen diviso in enarmonico; sicque fit, ut videatur semitonium tonus, tonus, intra G. A. B. C. et in chromatico similiter. Sed contrario modo, id est, intra G. A. B. C. semitonium, semitonium, tonus. Similiterque in enarmonico intra G. A. B. C. semitonium, semitonium, tonus. Rursus a paranete A synemmenon, Trite diezeugmenon VIII. in extremum datis VIIII. inferius erit. G. trite synemmenon cum IIIJ CCCLXXIIII. ex quo fit in chromaticum ductio lineae, et notetur chromaticum, G simili ratione. His tali sumptis ordine, duae 132.0928B| aliarum, quas in primis posuimus, partium consumptae sunt integrae: sequentiarum ordinem per hujus unius mensurae dicemus rationem. Ubi in divisione quatuor partium mese cum IIIJ d. CVIII. poni jussimus, ibi incipiat duarum partium ordo posterius. Sed sic, ut quod in minore divisione constat simplum, in hujus sequentis genitura proveniat duplum. Verbi gratia: spatium, quod inter nete hyperbolaeon, et i. paranete F hyperbolaeon simplificatur, id inter mese et lichanos F mesen duplicatur. E Quod lichanos meson cum F V CLXXXIIIJ. numero ad mese integro tono. Sic per hujus ordinis consequentiam 132.0928C| eamdem in caeteris inevitabiliter verificam provenire sententiam. Nec id in solo sic duplicatur diatonico, verum etiam per easdem litteras, non tamen in eodem loco in chromatico et enarmonico. Igitur quia taedio deputaretur, si de singulis sufficienter jam dictis iterato tractaretur: inde ratione postposita priorum tantum nomine cum numero remanentium ascribatur tonorum cum prioribus duplicandorum. Ergo post lichanos meson D. E quod est parypate meson cum numero V. d. CCCXXXII. post illum hypate meson cum VI. CXLIII. Post quem lichanos hypaton B. cum numero, quem jam diximus. Hunc sequatur A. parypate hypaton cum numero VII. d. CCLXXVI. Retro 132.0928D| illum G hypate hypatum cum VIII. CXCII. Post quem in ipso monochordi initio assignetur F. proslambanomenos cum numero supradicto. Et haec in omnibus, id est, his tribus generibus ratio servetur, ut quod in altioribus chordis simplum habetur, in inferioribus semper infimum convenienti loco duplicetur. His ita ordinatis, si diligens mensoris adsit cura, nunquam fallet mensura. Tertia in principio diatessaron, qui in fine habet semitonium: asperiorem, qui in medio lenior est; ipse enim tropus vix per synemmenon currit. Secundus tropus habet tetrachorda duo, mesen et 132.0929A| hypaton: Distinctiones proprias parypate hypaton, lichanos hypaton, aliquando mese et lichanos mese in propriam, interdum et parypate meson, ipse nunquam per synemmena currit. Tertius tropus habet tetrachorda tria: paramese, mese, hypaton: distinctiones sex vel potius quinque, trite diezeugmenon usque ad hypate meson, scilicet trite diezeugmenon, paramese, mese, lichanos meson hypate meson. Ex his solae certae mese et lichanos meson: hic licite per synemmena currit. Quartus habet tetrachorda duo, meson et hypaton: distinctiones quinque: lichanos hypaton, hypate meson, lichanos meson, parypate meson: frequenter ad parypate hypaton usque ad paramesen, vel trite diezeugmenon, paranete diezeugmenon, hic quoque licite per synemmena 132.0929B| currit. Quintus tropus habet tetrachorda tria, hypate meson, et frequenter hyperbolaeon: distinctiones sex; quarum certiores existunt trite diezeugmenon, paranete diezeugmenon; caeterae lubricae a paranete diezeugmenon usque parypate meson; reliqui per enarmonica incedunt: licite per synemmena hic quoque currens. Sextus quinque tetrachorda habet, hypaton et meson, unam firmissimam distinctionem retinens, id est, parypate hypaton, tres reliquas non tantae firmitatis, scilicet lichanos meson, lichanos hypaton, et hypate hypaton, per synemmena licite transiens. Septimus tropus habet tetrachorda tria, diezeugmenon, meson et synemmenon: distinctiones quinque, hyporbolaeon, paranete hyperbolaeon, et nete diezeugmenon, trite diezeugmenon 132.0929C| mese, lichanos mese; cui tropo raro synemmena conceduntur. Octavus habet tetrachorda quatuor, hypaton, meson, diezeugmenon, hyperbolaeon: distinctiones tres, meson, lichanos hypaton perfectam, parypate meson raram et imperfectam. Cavendum, diapente ex diatessaron id graviorem et et in acutiorem partem reddi: omnis species diapente vel diatessarum continue vel disgregatim, intense vel remisse modulantur. In primo toto dicit esse tria tetrachorda, quorum illud, quod ad gravem partem a paramese incipit, quidem diatessaron symphoniam excedit, illic enim tres toni se sequuntur continui. Rursus ut ait in eodem tropo sunt distinctiones quinque secundum se, quia eodem modo distinguitur cantilena, 132.0929D| quo et sententia: quippe tenor spiritus humani per cola et commata discurrendo requiescit. Verum cantilenae corpus arsi et thesi, id est, elevatione tonorum et positione completur, donec periodo, id est, clausula sive circuitu suis membris distincta terminetur. Verbi gratia: Alleluia, quod est justus germinabit sicut lilium: habet distinctionem in lichanos hypaton: Et florebit in aeternum similiter. De symphoniis, quomodo in hoc tropo VIII. sint, videat, cui facultas est intelligendi. ALIA MUSICA. De harmonica consideratione Boetius ita disseruit: 132.0930A| quia neque solum in terminis speculationem proportionis habet, neque solum in differentiis; sed in utrisque communiter. Quaerit enim, ut quemadmodum sunt ad se extremi termini, sic majoris ad medium differentia contineat differentiam medietatis ad ultimum. Ipsarum quoque musicarum consonantiarum, quas symphonias nominant, proportiones in hac pene sola medietate frequenter invenies. Namque symphonia diatessaron, quae princeps est, et quodammodo vim obtinet elementi, in ejusmodi harmonicis medietatibus invenitur. Ut sunt VI. ad VIII. sint ergo hujusmodi medietatis termini, quorum extremi sint dupli, et alii, quorum extremi tripli sint ita. 132.0930B| Duodenarius igitur ad senarium duplus est; et in alia dispositione XII. ad IIII. triplus est. Horum si differentias colligamus, et ad se invicem comparemus, epitrita proportio, id est, diatessaron symphonia colligitur. Inter VI. enim et XII. senarius est, et inter IIII. et XII. octonarius: quia scilicet octonarius ad senarium sesquitertiam efficit proportionem. In eadem quoque medietate et diapente symphonia componitur. In duplici videlicet XII. ad VIII. et in triplici VI. ad IIII. sesquialtera est. Post hunc autem diapason consonantia est, ut VI. ad XII. In triplici quoque dispositione simul diapente et diapason symphonia componitur: ut sunt VI. VIIII. XVIII. Et quoniam triplus duas continet consonantias, diapente scilicet ac diapason, in differentiis 132.0930C| ejusdem triplicis eumdem triplum reperiemus. Nam inter VI. et VIIII. ternarius differentia est, et inter VIIII. et XVIII. novenarius, qui ad ternarium triplus est. In dupla vero dispositione major terminus ad medii termini contra se differentiam triplus est. Et rursus minor terminus ad differentiam sui et medii termini triplus est. Nam inter VIII. et XII. quaternarius est, qui ad eundem duodenarium triplus est, et inter VI. et VIII. binarius, qui rursus ad eumdem senarium triplus est. Illa autem maxima symphonia, quae vocatur bisdiapason, velut bis duplum, ex duplici proportione colligitur. Quoniam medius terminus ad minoris suique differentiam quadruplus invenitur, ut inter VI. et VIII. binarius, qui ad eundem octonarium quadruplus invenitur. In triplicibus 132.0930D| quoque extremitatibus major differentia ad minorem differentia quadrupla est. Siquidem inter VI. et XVIII. duodenarius est, extremorum scilicet differentia; et inter IIII. et VI. ternarius, qui ad duodenarium est quadruplus. In duplici etiam dispositione, qua medius terminus ad minorem resonat diatessaron, ad majorem vero diapente, si extremitates in unum redigantur, et a medietate multiplicentur, duplus erit ab eo numero, quem solae extremitates multiplicatae perfecerint, ut VI. VIII. XII. Hinc junctae extremitates VI. et XII. conficiunt X. VIII. qui per octonarium multiplicati in CXLIIII. 132.0931A| excrescunt, cujus summae medietas est LXXII. qui conficiuntur ex multiplicatis in se VI. et XII. Hanc quoque habet naturam talis dispositio, ut medius alia sua parte minorem praecedat, et alia sua parte ad majorem praecedatur; eadem autem parte minoris minorem superet, qua parte majoris a majore superatur. Si vero dupli dispositio talis sit, ut medius ad minorem resonet diapente, ad majorem diatessaron, ut sunt VI. VIIII. XII. quoniam differentiae eaedem sunt, proportiones vero non eaedem, arithmetica potius medietas dicenda est, quam harmonica. Illa est enim vere harmonica medietas, quae cubi determinatione colligitur. Omnis enim cubus habet latera XII. angulos VIII. superficies VI. qui disponantur ita || VI. || VIII. || XII. 132.0931B| His praemissis ad VIII. troporum, quos Latini modos nuncupant, dispositionem veniamus. Primoque sciendum, quod tropus de Graeco in Latinum conversio dicitur idcirco quod excepta sua proprietate alter in alterum convertitur. Toni vero ideo dicuntur, quod exceptis semitoniis ipsi omnium troporum communis mensura sint. Modi etiam dicti sunt, eo quod unusquisque troporum proprium modum teneat, nec mensuram excedat. Siquidem facta una constitutione, quae intexatur duplis, triplis, quadruplis, sesquialteris ac sesquitertiis cum XV. nervorum vocibus interjectis hos VIII. tropos vel modos designari necesse est. Erit ergo primus modus omnium gravissimus hypodorius ex prima specie diapason, et terminatur 132.0931C| eo, qui meses dicitur, medio nervo. Secundum modum hypophrygium secunda species diapason efficit, quae in paramesen finit. Tertium modum hypolydium tertia species diapason determinat in eum, quem vocant triten diezeugmenon nervum. Quartum modum Dorium quarta species diapason reddit, quae finit in paranete diezeugmenon. Quintus modus Phrygius quinta specie diapason finitur, cui nete diezeugmenon nervus est ultimus. Sextum nihilominus modum Lydium sexta species diapason exerit, cui trite hyperbolaeon est finis. Septimum quoque modum mixolydium septima species diapason informat; eum paranete hyperbolaeon determinat. Verum, quia unus duplus, hoc est, una diapason octo vocibus pollens, plures species non recipit; quandoquidem 132.0931D| omnis symphonia unam vocem pluresque species admittit: octavum modum hypermixolydium Ptolomaeus adjecit, quem secundi ac tertii modi proprietatibus informavit. Est enim diatessaron IIII. chordarum, et trium specierum. Diapente quoque V. chordarum et IIII. specierum. Quapropter et diapason VIII. chordarum et VII. specierum. Denique prima species diatessaron tertio loco habet semitonium; secunda species secundo; tertia species primo, semperque sive per disjunctum, sive per conjunctum tetrachordum quartis locis eadem species redit quintis locis: non tamen semper diapente sibi invicem succedit. Unde constat quod tres species diatessaron tres primas species diapente uno tono 132.0932A| adjecto constituunt. Quarta vero species semitonio terminatur, et prima a nete diezeugmenon sumit initium. Restat ut proprietates specierum diapason investigemus. Prima itaque species tertio et sexto loco utitur semitonio: secunda quarto et septimo: tertia primo et quinto: quarta secundo et sexto: quinta tertio et septimo: sexta primo et quarto: septima secundo et quinto: octava sicut et prima tertio et sexto. Caeterum ut ad ipsas species diapason redeamus, quoniam lichanos hypaton hypodorii est, proslambanomenos dorii, meses dorii, quae est paranete diezeugmenon hypodorii, integra consonantia diatessaron acutior est a mese ejusdem hypodorii. Similiter 132.0932B| differentia est inter Phrygium et hypophrygium, Lydium quoque et hypolydium. Nam mixolydius ab hypermixolydio tantum distat tono. Nunc de cubicis numeris, qui harmonicam considerationem suggerunt, qualiter praedictas octo modorum species differre faciant, paululum est disserendum. Praelibato tamen, quod diatessaron per VII. id est per III. et IIII. diapente vero per V. id est, per II. et III. in harmonica regula mensuratur. Nam et ex minoribus numeris majores, et ex majoribus minores in eadem proportione numeros cognoscimus. Atque hoc est, quod ait Boetius in libro 2. cap. 9: si duos numeros eorum differentia integre fuerit permensa, in eadem sunt proportione numeri, quos sua differentia mensa est, in qua erunt proportione et 132.0932C| numeri, secundum quos eos sua mensa est differentia: ut inter VI. et VIII. binarius est, qui senarium ter, octonarium quater metitur. Similiter inter VIIII. et XII. est ternarius, qui novenarium ter, duodenarium quater metitur. Sicque fit, ut in quantiscumque numeris, licet magnis, proportio sesquitertia incurrat, eam ternarius, et quaternarius non relinquant, qui primi et quasi radices sunt sesquitertiae proportionis. Eodem modo in sesquialtera proportione inter VI. et VIIII. est ternarius, qui senarium bis, novenarium ter metitur. Quae omnia in harmonica regula fiunt circino notiora; siquidem eo instrumento omnis duplus in aequa parte partitur: et propositis ad duplum faciendum quibuslibet numeris, semper medius invenitur, qui aequis 132.0932D| differentiis ab utrisque extremis segregetur: ut inter II. et IIII. ternarius, qui ab utroque extremo singulis differt unitatibus. Inter IIII. et VIII. senarius eodem modo est medius: Inter VI. et XII. novenarius; et inter XII. ac XXIIII. sunt XVIII. et utrique dupli distant a medio, ille quidem ternario, hic vero senario. Sunt enim praedicti numeri aliqualiter sibi incommensurabiles, quia binarium, quo mensurantur VI. VIII. XII. novenarius respuit, et contra ternarium, quo mensurantur VI. VIIII. XII. octonarius non recipit. Quaternarius octonarii et duodenarii, est mensura communis: et ob id juxta quosdam triplus hypodorii a quaternario incipit, et in duodenarium desinit. 132.0933A| Itaque melodia primi tropi, quae est NONANOEANE. VIII. et XII. videntur claudere: sed eidem clausulae, quae constat diapente, quidam addunt tonum, ut prius in eadem melodia resonet prima species diatessaron; deinde secunda, ut postmodum intendatur tertia: ad extremum ex ordine remittatur ab VIII. ad XII. prima species diapente. Hic incipit melodia secundi tropi, quae est NOEAGIS, et non ad VIII. sed ad VIIII, pertingit, sicut omnes cantilenae ejusdem tropi. Clauduntur enim duabus diatessaron consonantiis. De reliquo senarius, qui simplex est in Dorio, triplicatus in hypodorio et Phrygio, quadruplicatur in Phrygio et Lydio. In quibus vero senarius ad Dorium triplicatur, octonarius ad eundem dupliciter habetur. Et rursus in 132.0933B| quibus ille quadruplicatur, iste triplicatione repetitur. Tandem novenarius, qui in Dorio est simpliciter, in reliquis est dupliciter, excepto Lydio, qui ejus quadruplicatione et duodenarii triplicitate gaudet. Hypophrygius duodenarii repetitione laetatur, sicut et hypolydius. Contra quam repetitionem hypolydii senarius sexies, octonarius ter, novenarius quater respondet. Mixolydius duodenarium et novenarium semel uno tenore repetit, senarium et octonarium triplicare contendit. Altero autem tenore duodenarium et octonarium triplicat, senarium et novenarium quadruplicat, sua vero propria consonantia duodenarium quater exhibet, senarium octies, octonarium sexies. Ad extremum hypermixolydius una serie duodenarium et novenarium semel repetit, 132.0933C| senarium et octonarium triplicatos exponit. Altera vero serie duodenarium et octonarium triplicat; senarium quoque et novenarium quadruplicat. Denique sciendum, quod post symphonias ex arbitrio musici propositas, id est, diapason, diapente ac diatessaron, aliquando unus tonus ad gravem vel acutam partem additur, qui emmeles, ( ἐμμελης) id est, aptus melo vocatur. Sane in illa constitutione, uhi XV. nervos dicimus, serie proportionaliter dispositos, diapason, id est, bis sex, vel bis VIII. vel bis XII. Tandem in cujusdam expositionem, de praefatis tropis vel modis veniamus, ut eidem expositioni, Deo juvante, aliquid lucis infundamus. Omnis, inquit, primus tonus, quem Dorium dicimus, aut ter sex 132.0933D| habebit in dupla proportione, id est, diapason: ut est: Rorate coeli desuper: aut quater V. quod est XX. id est, II. de VIII. et III. de XII. In sesquialtera proportione faciens diapente; ut est, Et nubes pluant justum: aperiatur: aut ter VII. quod est XXI. id est, III. de VIIII. ad IIII. de XII. qui in sesquitertio faciunt diatessaron: ut est: terra, et germinet Salvatorem. Quam gradalem antiphonam per singulas incisiones singulis symphoniis subditam, hoc modo pandimus. Inter VI. et XII. qui faciunt XVIII. senarius est differentia, quia melodia primae incisionis 132.0934A| ascendendo totam percurrit, a lichanos hypaton videlicet in paraneten diezeugmenon, praemisso ad gravem partem tono, qui emmeles dicitur, id est, melo aptus. Denique eamdem differentiam ternarius in aequa partitur, et ita a senario in novenarium diapente terminatur. Quae symphonia quoniam constat diatessaron et tono, secundam incisionem antiphonae excurrit omnino, ita ut ibi sint II. de VIII. et III. de XII. quia octonarius senarium binario excedit, ut sesquitertia proportio esse possit. Novenarius vero senarium ternario praeterit, qui medietas est ejusdem senarii, et ob id quarta pars duodenarii. Tres ergo de VIIII. aequales sunt ad IIII. de XII, dum illius pars tertia sit hujus quarta, et sic fiat inter eos diatessaron consonantia, quae a novenario in duodenarium 132.0934B| concludat, tertiae antiphonae incisiunculam sequetur. Illae antiphonae gradales eodem modo currunt: Gaudete in Domino. et inclina Domine, et justus es Domine. Similiter autem antiphonae nocturnales: Posuerunt super caput. Jesus autem cum jejunasset. Traditor autem. Et hoc videndum, quod saepe evenit, ut bis aut ter, aut totum etiam in antiphonis, aut in quocumque cantu primi toni sit; aut per VI. et XII. quod est diapason; aut per V. et X. quod est diapente: aut per VI. et VIII. totum, quod est diatessaron, decurrit. Quod, ait, bis diapente respicit. Dum enim duorum quorumlibet numerorum ad se invicem sesquialtera ratione comparatorum alter, id est, minor nunquam medietate careat; certum est, quod minor in duo aequalia dividitur, 132.0934C| cujus medietate a majore superatur. Unde fit, ut sicut ille binario, ita semper iste partiatur ternario. Et hoc est, quod ait, diapente fieri per quinque et X. quia II. et III. reddunt quinarium, et duplicati denarium. Nam IIII. et VI. perficiunt X. Per VII. quoque, qui constant ex III. et IIII. partiri omnem sesquitertiam proportionem jubet, quoniam duorum quorumlibet numerorum ejusdem proportionis alter, id est, minor in III. aequis partibus, alter, id est, major in IIII. distribuitur. Quo fit, ut quia hypophrygius consonantia diatessaron totus explicari perhibetur, per septenarium dimensus esse credatur. In hypodorio vero vel Lydio contingit denaria demensio, porro Dorius decurrit, Alleluia, quod est Fulgebunt justi, a XII. in VI. per diapason. Alleluia 132.0934D| idem sicut et fulgebunt justi, et tanquam scintillae, per diapente a XII. in VIII. in arundineto discurrent in aeternum. ab VIII. vel potius a VIIII. in VI. Nec abest ab hoc tropo responsorium gradale, quod est: posuisti Domine. ITEM CUJUSDAM DE EADEM RE NOVA EXPOSITIO. A prima quoque specie diapason, quae est mese, id est O. inchoatur primus tropus: finiturque in diapente remissum, quod est E. et haec est forma NOANNOEANE. habet enim V. differentias et VIIII. 132.0935A| loca in nocturnis. Est namque prima differentia in O. quae habet duo, primum in se: Veniet Dominus. secundum in I. enarmonico remisso: apertis thesauris suis. Secunda vero differentia in M. lichanos meson, quae habet tria loca in se: canite tuba. Diatessaron remissum in E. ecce nomen Domini. diapente remissum in C. Intempesta nocte. Tertia differentia in I. quae habet unum locum in se, diatessaron scilicet remissum in C. O beatum pontificem. Quarta differentia est in H. quae habet unum locum in se: inclinans se Jesus. Quinta differentia est in C. quae habet duo loca in se: euge serve bone. sesquioctavum remissum in E. Sint lumbi vestri. Concluditurque hujus tropi forma intra integrum diapente: et singulae chordae singulas differentias, et prima differentia 132.0935B| duo habet loca, secunda tria, tertia unum, quarta unum, quinta duo: unde constat ut hic tropus quinque habeat differentias, et novem loca in nocturnis. In diurnis autem hic tropus tres habet differentias: primam in I. quae habet unum locum in C. ut: inclina. Secunda H. quae habet locum in P. Statuit. Tertia in C. quae habet locum in se: Gaudete. Unde apparet, ut singulae in diurnis differentiae singula habeant loca. Propter admirabilem igitur hujus tropi differentiarum naturam a quibusdam in symphonia ejus C. non additur; quia ea nulla differentia insignitur. Hujus enim in nocturnis sic currit versus. Gloria Patri, etc. In diurnis sic currit versus: Gloria, etc. DE SECUNDO TONO. 132.0935C| Sequitur in eadem expositione troporum modus secundus, ter VI. id est XVIII. ad XII. qui faciunt simul XXX. per sesquialteram proportionem reddunt diapente. Ad VI. autem de primo tono isti ter VI. de secundo tripla proportio est, quia triplicatus eum superat. Item bis VIII. ad XII. sunt XXVIII. id est, quater VII. et faciunt per sesquitertiam proportionem diatessaron. Ipsa ergo proportio numeri, id est, bis VIII. ad VIII. de primo tono, duplum est, et ideo in diapason cadit XXIIII. id est, quater sex, et bis XII. Item bis VIIII. qui sunt XVIII. ad XII. faciunt diapente, ut supra. Omnis enim melodiae secundi toni, aut per diapente denarium numerabis totum, ut est Ant. Ecce advenit. in quo sunt V. vel X. aut per diatessaron totum, id est, per VII. ut est Ant. Veni 132.0935D| et ostende. Item ant. diapentica: Omnipotens sermo tuus. et diatessaron, ut est: Dominus Deus auxiliator meus. Si autem in diapason venerit proportio secundi toni, id est, XII. ad VI. et bis VIIII. ad VIIII. et bis VIII. ad VIII. primum tonum efficit: quoniam singuli modi suam propriam habent constitutionem: semper se gemini e latere respiciunt, ut aliquando fraterna concordia alter in alterum segregatus reclinet, alter in alterum ascendendo se exaltet. Nam hypodorius in Dorium transit, si suam diapason 132.0936A| excesserit. Et hoc est, quod ait, si XII. ad VI. pervenerint: quandoquidem hypodorius ad illum comparatus triplo gravior existit. Si enim in hac plaga nete hyperbolaeon ascribantur VI. meses habebit XII. lichanos hypaton XVIII. proslambanomenon XXIIII. et erit XII. differentia inter XII. et XXIIII. Hanc igitur differentiam vix excedit hujus plagae melodia ad acutam partem in antiphonis, sed inferius, sive diatessaron per VII. sive diapente per X. numerabis. Est autem integra diatessaron consonantia inter utrumque modum: dum lichanos hypaton hypodorii sit, proslambanomenos dorii. Siquidem ex duplo et triplo hanc consonantiam procreari Boetius ita dicit. Sint hujusmodi medietatis termini, quorum extremi sint dupli, et alii, quorum extremi sint tripli ita 132.0936B| VI. Duodenarius igitur ad senarium duplus est, et in alia dispositione XII. ad IIII. triplus est. Horum si differentias colligamus, et ad se invicem comparemus, epitrita proportio, id est, diatessaron symphonia colligitur, et reliqua. Cum haec ita sint, certum est, quod paranete diezeugmenon hypodorii, cui adscribuntur sex, sit meses dorii. Ad quam mesen dorii si pervenerit cantus secundi tropi, jam potius dicetur dorii, quam hypodorii, ut est in responsorio gradali: universi, qui te expectant. Quod responsorium per differentiam, quae est XII. passim excurrit inter bis XII. et XII. cujus versus habens in primodio intensum diapente, a XVIII. videlicet in XII. percurrit VIIII. qui sunt in differentia a bis VIIII. in VIIII. 132.0936C| Responsorium quoque nocturnale, quod est Circumdederunt me, cum suo versu unum tonum ultra differentiam, quam diximus constare inter XXIIII. et XII. acuendo peragit. ITEM DE SECUNDO TONO NOVA CUJUSDAM EXPOSITIO. A quarta specie diapason, quae est in C. ubi finitur primus tropus, inchoatur et secundus; ibique finitur, ubi et inchoatur. Concluditur autem ejus forma intra diapente, quod est ab M. ad C. Hujus enim haec est forma NOEAGIS. Habet hic tropus differentiam unam in e. quae habet tria loca: Diatessaron remissum in A. ut laetentur coeli; sesqui octavum remissum in C. ut juste et pie. Unde constat, ut hic tropus unam habeat differentiam in nocturnis, 132.0936D| et tria loca. In diurnis hic tropus ipsam habet differentiam et ipsa loca: diatessaron remissum in A. ut: ecce advenit. Tonum remissum in C. sitientes. Servite. de necessitatibus. Hujus tropi in nocturnis sic currit versus Gloria Patri, etc. In diurnis autem sic currit versus: Gloria Patri, etc. DE TERTIO TONO. Tertius tonus duo A habet, unum propter mensuram autenti deuteri, alterum propter plagam ejus, in cujus diapason suum semitonium explicat, 132.0937A| et alterum semitonium in diapason secundi tropi, propter triplam, ut dictum est, et quadruplam, propter quater VI. ad unam III. de primo. Quater enim VI. ad quater III. de XII. quater IX. sunt, qui sunt XXXVI, diapason, id est sexies sex. et III. XII. similiter ter VIII. ad XII, quia duplae proportiones sunt. Bis VIIII. ad XII. sesquialtera proportio est, id est, diapente in XXX. Unde iste tertius tonus aut diapason erit, aut diapente: ut sunt gradales antiphonae: Confessio et pulchritudo. Dispersit dedit. et Cognovi Domine. Nocturnales antiphonae: qui de terra est. Quando natus es. Malos male perdet. Tonus, inquit, tertius duo O habet, id est bis XII. O enim pro XII. accipitur. Unum, inquit, 132.0937B| propter mensuram autenti deuteri, id est phrygii, et alterum propter plagam ejus, id est hypophrygium. Nam meses phrygii, id est XII. est nete diezeugmenon hypodorii, ubi quinta species diapason incipit, et idcirco hujus hypate meson est illius proslambanomenos. Porro hypate meson phrygii est meses hypophrygii: atque ob hoc ait: in cujus diapason suum semitonium explicat; quia meses uniuscujusque constitutionis diapason perficit, et ab eodem hypate meson hic vel illic semper incipit melodia quarti tropi. Siquidem hujus initium est melodiae tertii, extremum, quandoquidem mollitiem chromatici generis imitatur, in quo frequentius per totam diapason diapente recipitur. Nam paramese incipiens quarto loco suam diapason, suumque 132.0937C| semitonium explicat. Sed euphoniae causa eidem diapason tonum adjicit, sicut in melodia primi tropi, ut a mese diatessaron remissa, cum tono, quod est diapente, esse possit. Quod vero ait: suum semitonium; certum est quod unaquaeque species diapason secundo suis semitoniis insignitur, quae si loco mota fuerint, totam qualitatem tropi transmutant, suo loco servata conservant. Ad id quoque multum soni prosunt, quos dicunt protum et deuterum, et reliqua. 132.0938A| Propter triplum et quadruplum, quod ait: sciendum est quod secundus tropus ter VI. in lichanos hypaton consumat; tertius vero quater VI. in proslambanomenon determinat, qui superiori nervo una sesquioctava brevior constat. Subjungit, quod quater VI. ad quater III. de XII. diapason sit, quia primus duodenarius, id est bis sex, ad suam mesen pervenit, cujus quartam partem, id est III. frequentius percurrunt mela ejusdem tropi, descenduntque per quartam partem de bis XII. ut ita diapason compleri possint. Hoc quoque senties canendo AIANEOANE. Siquidem a paramese, peracta quarta specie diapente, ad lichanos hypaton descendit, et ad lichanos meson per singulas chordas ascendendo diapente intendit: rursusque ad trite 132.0938B| diezeugmenon gravando remittit: ad extremum in sua finali, hoc est, hypatemeson desinit. Quam finalem primam tangit gradalis antiphona, quae est: Confessio et pulchritudo, et sic usque ad III. de XII. ascendit: ac deinde ad finalem suam redit. Quo etiam incipit semitonio intenso antiphona Cognovi Domine. et Dum clamarem ad Dominum. Nocturnales quoque antiphonae vel responsoria eodem modo currunt malos male perdet. et Peccavi super numerum. Alleluia. et Spiritus Domini. et Offertorium: Deus tu convertens. Sic in eodem tropo non tantum per diapason XXXVI. vel diapente infra XXX. sed etiam per diatessaron, frequentius intensam vel remissam canitur. DE QUARTO TONO. 132.0938C| Aristoxenus musicus non voces ipsas, ut Pythagoras, dimetiens, sed inter voces differentiarum mensuras colligens, singula tetrachorda tribus numeris distinxit, qui nec LX. excederent, nec infra subsisterent. Nam in quatuor tetrachordis inter primam et secundam chordam, secundamque ac tertiam eundem numerum posuit: inter tertiam vero et quartam, quod residuum erat de LX. superadjecit ita: 132.0937| VI. VI. XLVIII. || VIII. VIII. XLIII. || VIII. VIIII. XLII. || XII. XII. XXXVI. 132.0937C| Restant duo tetrachorda, quorum alterum habet || XII. XVIII. XXX. || alterum || XII. XXIV. et XXIV || Est autem eorumdem numerorum haec ratio: quod 132.0937D| XXIV. pro tono posuit, XII. pro semitonio, VIII. pro tertia parte toni, VI. pro quarta, quod est diesis; IX. vero ex quarta parte toni, quod est VI. et octava, quod est III. constituit. Et primum quidem tetrachordum dixit enarmonii, secundum chromatici mollis, tertiam chromatici emolii, quartum chromatici tonici, quintum diatonici mollis, sextum diatonici incitati. Major autem in omnibus tetrachordis extremus numerus est, quam duo reliqui, nisi in duobus ultimis, quae sunt diatonici 132.0938C| generis. Igitur secundum majorem extremitatem tetrachordorum est commensuratio symphoniarum, quoniam XLVIII. sunt bis XXIIII. id est bis diapason, 132.0938D| quod est quidem quater VI et ter VIII. et octies VI. Similiter bis XII. hoc est bis diapason, sunt XXIIII. quod est quater VI. et ter VIII. Bis autem VIII. ad quater VI. quod est diatessaron, XLII. sunt, et bis VI. ad bis IX. quod diapente, XXX. sunt. Ad ultimum bis VI. ad quater VI. quod est diapason, sunt XXXVI. Quapropter praemissus expositor adjecit. Tonus quartus, quem nos hypophrygium dicimus, habet bis XII. ad bis VIIII. et ter VIII. ad ter VI. in una 132.0939A| consonantia numerorum; est enim bis diatessaron. In diapason vero VI. ad XII. id est XVIII. conveniunt. Idcirco ter VI. non ad bis XII. comparatur, quoniam per ter non dividitur, sed, ut dictum est, ter VIII. ad ter VI; et bis XII. ad bis VIIII. ad sesquitertiam proportionem, qui sunt XLII. Nam totus iste tonus erit per diatessaron semper. Consonantiam autem diapason, id est VI. ad XII. faciunt ter VI. et bis VIIII. et ter VIII. et bis XII. quorum proportio, id est comparatio majoris ad minorem et minoris ad majorem, diatessaron habens, semper septenario mensurabitur, ut in gradalibus antiphonis: Resurrexi. Misericordiae Domini. et In voluntate tua Domine. In nocturnalibus quoque: Rubum quem viderat. Turba multa. Tria sunt munera. 132.0939B| In hac expositione hoc tantum quaerendum videtur, quod ait: ter VI. non ad bis XII. comparari, quoniam per ter non dividitur: ac si bis XII. id est XXIIII. per tertiam partem metiri impossibile sit. Dum autem XXIIII. et per binarium et per ternarium metiri possit, certum est, quod binarium binario, ternarium ternario in eadem consonantia respondere voluit, ubi ternarium binario respondere contradixit. Quod vero adjecit, VI. ad XII. diapason fieri, cum jam posuisset bis XII. recolendum est, quod non solum in vocibus, sed etiam inter voces differentiarum mensura colligenda sit. Nam quia bis XII. dixit VI. ad bis XII. quadruplum constituit, atque idcirco inter VI. et XII. senarius differentiam facit. Rursus inter XII. ac bis XII. duodenarii differentia existit. Quas tandem 132.0939C| differentias ad se invicem comparatas, diapason reddere nullus ignorat. Et hoc est, quod ait, consonantiam diapason, id est VI. ad XII. faciunt ter sex, et reliqua. Differentia ista, quae est XII, utramque consonantiam, id est bis diatessaron retinet, nec eam in minoribus antiphonis excedit. Quod si fecerit, jam vim phrygii obtinebit. Caeterum ejus melodia, quae est NOEAGIS ab hypate meson, hoc est, a semitonio intenso incipit, et in eadem, finale transcurso, diapente desinit. Quomodo autem omnis diatessaron septenario mensuretur per IIII. et III. supra relatum est. Hic vero in bis XII et ter VIII. sunt quater VI. et in bis IX. sunt ter VI. Sequuntur gradales antiphonae, quarum prima est Resurrexi. Cujus est initium lichanos hypaton, medium et finis hypate 132.0939D| meson, acuminis summitas mese. Gradale quoque responsorium Haec dies. Nocturnale Rex noster, quod acuendo paramesen praeterit. Alleluia etiam Pascha nostrum in hoc tropo consistit, quod pene ad suum diapason pervenit. DE TERTIO ET QUARTO TONO NOVA CUJUSDAM EXPOSITIO. A prima specie diapason et primus, propter qnamdam naturam, inchoatur, et tertius tropus, finiturque in diatessaron: in hoc scilicet concluditur ejus forma intra diapente O ad e et diatessaron O. 132.0940A| ad cc. Hujus enim tropi talis est forma NOEOEANE. Habet enim hic tropus in nocturnis differentias tres, unam in M. quae habet unum locum, scilicet qui odit animam. Alteram in O. quae habet unum locum, diatessaron remissum in hoc: qui de terra est. Tertiam in X. quae habet enarmonicum remissum in M. Et respicientes. In diurnis enim hic tropus easdem habet differentias, et eadem loca M. ut Ego autem. cum O. differentia, et hunc locum: Dum sanctificatus. Hujus autem tropi in nocturnis sic currit versus: Gloria Patri, etc. In diurnis enim sic currit versus Gloria Patri, etc. DE QUARTO. A quinta specie diapason, ubi finitur tertius tropus, inchoatur et quartus, ab H. scilicet et finitur 132.0940B| in eadem H. Concluditur haec ejus forma intra diapente, quod est ab O. ad e. addito sesquioctavo remisso c. ad e. Hujus enim tropi haec est forma NOEAGIS. Habet enim hic tropus in nocturnis differentias II. Primam in h, quae habet quatuor loca in c. O quam clarus est, id est, Jerusalem; sesquioctavum remissum in C. Rubum quem viderat. Secunda differentia est in c. quae habet unum locum in C. Betleem non es minima. Unde constat, ut hic tropus duas habet differentias et dedicata loca in nocturnis. In diurnis enim hic tropus unam habet differentiam in M. ut Resurrexi. Hujus enim in nocturnis sic currit versus: Gloria Patri, etc. In diurnis sic: Gloria Patri, etc. ITEM DE QUINTO. 132.0940C| Tonus quintus, quem nobis Lydium dicimus, totus per denarium, semper est diapenticus: quia ter VIII. ad c. XII. et quater VI. ad quater VIIII. per sesquialteram proportionem in diapente cadunt, quorum consonantia diapason est in XII. Nam quater VIIII. et ter XII. ad quater VI, et ter VIII faciunt LX. In quibus sunt gradales antiphonae Domine refugium, et ant. Circumdederunt me. Et Domine in tua misericordia. et nocturnales. ant. Solvite templum hoc, Et Salve crux. Et Exultet Spiritus meus. Hic nihil aliud quaerendum video, nisi quod ait, numeri ad bis diapente faciendum propositi, faciunt consonantiam diapason ad XII. Duo enim tantum, id est, quater VI. et ter VIII. ad eundem numerum diapason faciunt. Nam quis intelligat, quod 132.0940D| qnater VIIII. et ter XII. in praedicta proportione sint? Unde intelligendum est quod ex duodenario oriatur diapason ad numerum bis XII. qui ad XLVIII, alteram diapason perficit, in quorum medio hic tropus suam proprietatem requirit, quandoquidem illa consonantia, quae est ter XII. ad ter VIII. hinc XII. illinc ad XLVIII, respicit, et ad ter VIII. uterque numerus diapason facit. Porro ter XII. ad partem gravem observat metas ejusdem tropi, quoniam a trite diezeugmenon, sub tertia specie diatessaron, inchoans, 132.0941A| tertiam speciem diapente deorsum in sua melodia, quae est NOEOEANE, peragit usque in parypate meson, quae est sua finalis. Gradalis enim antiphona Domine refugium ad eamdem chordam bis redit, et sicut Circumdederunt incipit, ita et offertorium: Immittit angelus. Nocturnale quoque responsorium obsecro Domine a mese enarmonico remisso inchoat, ut statim chromaticum intensum se ingerat. Secunda species enim diapason, quae a paramese incipit in eo est singularis, quod tres tonos deorsum absque semitonio una serie directim digerit, nec in eadem diapason inter VI. et XII. octonarius incurrit, atque idcirco ibidem adjuvat plurimum synemmenon tetrachordum. Alleluia etiam Beatus Vir a finali chorda ejusdem tropi, ad octavam sursum 132.0941B| versus, totam quintam speciem diapason percurrit. In praedictis vero numeris consonantia diapente sub mensura quinaria cadit: quoniam ter VIII. et quater VI. ad bis XII. rediguntur. Quater vero VIIII ad ter XII. ut binarius et ternarius qui faciunt V. conservent suum diapente. DE QUINTO TONO NOVA CUJUSDAM EXPOSITIO. A tertia specie diapason, quae (est) Y. inchoatur quintus tropus, finiturque in diapente, quod est l. concluditur enim ejus forma diapente, quod est l. ad DD. Hujus enim tropi haec est forma NOEOEANE. Habet enim hic tropus duas differentias in nocturnis, unam in O. quae habet duo loca, scilicet ant. Obsecro Domine, enarmonicum remissum in I. Vox clamantis. Alteram differentiam in Y. quae 132.0941C| habet unum locum, scilicet Hodie nobis. In diurnis enim hic tropus quatuor habet differentias et tria loca, scilicet Exaudi Deus. Alteram in M. quae habet unum locum in I. Circumdederunt me. Tertiam in Y. Justus Dominus. Hujus tropi in nocturnis sic currit versus: Gloria Patri, etc. In diurnis sic currit versus: Gloria Patri, etc. ITEM DE SEXTO TONO Tonus sextus est species sexies VI, ad sexies IIII, de bis XII. et quater VIIII. ad quater VI. de bis XII. quia sesquialtera proportio in diapente cadit, et sexies IIII. de ter VIII. sicut sexies IIII. de bis XII. in consonantia diapason, id est. ad XII. perveniunt per bis XII. et ter VIII. qui sunt XLVIII. sicut sexies VI. et quater VIIII. sunt LXXII. 132.0941D| Totus enim iste tonus aut per diapason consonantiam, id est, VI. ad XII. aut per diapente, denario scilicet, mensurabitur, ut in gradalibus ant. Os justi. Omnes gentes. Quasi modo geniti. In nocturnalibus quoque ant. O admirabile. Vade Satana. Virgo hodie fidelis. O quam gloriosum est. Quia sunt octo tropi, quorum quatuor dicuntur autentici vel principales; reliqui plagii vel subjugales. Sciendum 132.0942A| est, quod a se invicem, hoc est, principalis a suo subjugali non discrepet, aut ratione numerorum, aut natura symphoniarum. Quapropter hujusmodi mensurae et numeri magis lydio principali competunt, quam subjugali: quoniam ille sextam partem de bis XII. quod est IIII. et quartam, quod es VI. frequentius percurrit: iste vero in quibusdam antiphonis more subjugalium vix ab bis XII. pertingit. Denique quod bis XII. id est XXIIII. sexta parte vel quarta metiri praecepit: hoc est, quod post modum ait ejusdem tropi consonantiam, quod est diapente, denario mensurari: quandoquidem VI et IIII denarii mensurae competit. Quod vero sexies VI. ad sexies IIII. quod est LX. comparari voluit, idem valet, ac si diceret, XXXVI. ad XXIIII. per diapente 132.0942B| consonantiam comparari. Deinde ter VIII. et bis XII. in consonantia dixit diapason fieri per VI. ad XII. quod nihil est aliud, nisi quia ter VIII. et bis XII. idem valent ad XII. quod praedicta diapason in minoribus numeris, hoc est VI ad XII. Nam a sua finali, quae est parypate meson, diapente superius et diatessaron inferius currit. Ex quibus utrisque consonantiis semper diapason existit, sicut animadvertere potes in ant. quae est: Omnes gentes. Quandoquidem et ad parypate hypaton descendit, et ad trite diezeugmenon, ut dictum est, diapason existit. Eodem modo ascendit et descendit offertorium: Stetit angelus. Nocturnale quoque responsorium cum suo versu, quod est Aspiciebam, et Esto nobis: ad nete hyperbolaeon videntur ascendere. Alleluia 132.0942C| Etiam Omnes gentes. ejusdem tropi melodia, quae est AANNES. intonando retinet. Siquidem ipsa melodia ascendendo mesen tangit, ac postea tertiam speciem diatessaron descendendo remittit. ITEM DE SEXTO TONO NOVA CUJUSDAM EXPOSITIO. A sexta specie diapason, ubi finitur quintus tropus, inchoatur sextus, ab I. videlicet. Concluditur tamen ejus forma diapente, quod est O. ad E. addita sesquioctava proportione ad gravem partem scilicet E. ad C. hujus enim tropi haec est forma NOEAGIS. Habet enim hic tropus in nocturnis differentiam unam, quae habet tria loca, scilicet Aspiciebam. Enarmonicum intensum in O. Modo veniet. Diatessaron remissum in C. Per memetipsum. Itaque hic tropus una differentia cum tribus insignitur locis. 132.0942D| In diurnis enim ipsa differentia duo habet loca, scilicet Os justi. Diatessaron remissum in C. Qui manducat. Hujus tropi in nocturnis sic currit versus: Gloria Patri, etc. In diurnis sic: Gloria Patri, etc. DE SEPTIMO TONO. Tonus septimus, quem nos mixolydion dicimus; in proportione quarti toni habet totum diatessaron, in proportione quinti toni totum diapente, et in 132.0943A| proportione propria habet quater XII. quod est diapason. Quod ait, ex quarti et quinti toni proportionibus mixolydium fieri, qui idcirco dictus est, eo quod ex Lydio mixtus sit, scire oportet, quod in quarto tono bis VIIII. ad bis XII, et ter VI. ad ter VIII, per XLII. diatessaron consistit. In quinto vero sexies VI. ad sexies IIII. de bis XII. et quater VIIII. ad quater VI. de bis XII. per LX. diapente producit. in proportione autem propria habet dapason, quod est quater VI. ad quater XII. et sexies quatuor de bis XII. ad sexies VIII. qui numeri simul juncti faciunt XLVIII. siquidem a paranete diezeugmenon melodia hujus tropi inchoans, in lichanos meson, quae est sua finalis, desinit per diatessaron et tonum, faciens primitus diapente remissum: tum deinde 132.0943B| tertiam speciem ipsius diapente infra eam consonantiam videatur consistere: et quia sursum versus a sua finali hic septimus tropus septimam speciem diapason exsequitur, sicut quartus diatessaron septenario, et sicut quintus diapente denario mensurabitur. Hujus enim speciei paranete hyperbolaeon est ad acutam partem finis. Ubi autem melodia hujus tropi, quae est NOEOEANE desinit, melodia octavi tropi, quae est NOEAGIS, per diatessaron intensum incipit: quod statim remittit, nec a suo principali propter hanc differentiam discrepat quod suo nomine hypermixolydius designat; hypermixolydius sane dicitur, quod mixolydium transcendit, qui juxta Ptolomaeum octavam speciem diapason, omnibus reliquis acutiorem, percurrit, constans 132.0943C| quarti et quinti toni proprietatibus, sicut myxolydius. Cantatur autem mixolydius in gradalibus ant. Puer natus est nobis. et Audivit Dominus. Et nocturnalia responsoria eodem modo incipiunt R\. Iste est frater vester. et Dixit Judas fratribus suis. Caeterum prima antiphona. Puer natus est diapente ad paranete diezeugmenon intendit, ubi melodia hujus tropi tale habet initium, quale et responsorium: Ecce dies veniunt. R\. Nascetur nobis. de hoc tropo eodem modo incipit. Porro cantilenae octavi tropi more subjugalium infra quartam speciem diapason decurrunt: sunt enim a mese superius quatuor chordae, quae synemmenae sunt proximae, et e latere intimae, quae dant ab excellentiori parte exordium quatuor primis speciebus diapason, atque 132.0943D| melodiis quatuor troporum. Quorum videlicet troporum sive etiam sonorum, primus Graeca lingua dicitur Protus; secundus Deuterus; tertius Tritus; quartus Tetrardus; qui singuli a suis finalibus deorsum pentachordo, quod est diapente, differunt. Superius vero tetrachordum, quod est diatessaron requirunt, ut unusquisque suam speciem diapason teneat, per quam evagando, sursum ac deorsum libere currat. Cui scilicet diapason plerumque exterius additur, qui emmelis, id est, aptus melo vocatur. 132.0944A| Sciendum quoque, quod Dorius maxime proto regitur, similiter Phrygius deutero, Lydius trito, mixolydius tetrardo. Quos sonos in quibusdam cantilenis suae plagae quodammodo tangendo libant, ut plaga proti tangat protum, deuteri deuterum, triti tritum, tetrardi tetrardum. Et id fas est experiri in gradalibus antiphonis. In responsoriis namque nocturnis vel diurnis, seu quibuslibet ecclesiasticis cantilenis, ipsae plagae eorum sonorum limites ad placidum transcendunt, ac species diapason, quas a graviore parte inchoaverant, prout libuerit, percurrunt: quippe singulae chordae finales singulas adoriuntur species. Quarum videlicet specierum metas principalium troporum superius et inferius observantium prima Dorii est, secunda Phrygii, tertia 132.0944B| Lydii, quarta mixolydii; siquidem omnes species diapason et superius et inferius inchoari possunt, v. g. prima ab O in A vel ab A. in O. Secunda ab x. in b. vel a b. in x. Tertia ab y in c. vel a c in y. Quarta a cc. in e. vel ab e in cc. Quinta a dd in h. vel ab h in dd. Sexta ab ff in i. vel ab i in ff. Septima ab nn in m. vel ab m in nn. Sunt igitur quatuor superiores, id est, O. X. y. cc. et tres inferiores H. i. M. Et superiores quidem excellentiori parte fiunt: hypodorium, hypophrygium, hypolydium, hypermixolydium. Inferiores vero fiunt ex graviore parte, Dorium, Phrygium, Lydium, mixolydium, unde et finales dictae sunt. Quapropter modulatio cantilenae infra speciem hypodorii decurrens, sua est, superius ascendens, 132.0944C| Dorii est. Eodem modo infra speciem hypophrygii, sua est, superius ascendens Phrygii est. Infra quoque speciem hypolydii, sua est, superius ascendens, Lydii est. Et de hypermixolydio similiter intelligendum est. Ergo modulationem cantilenae Dorii ad excellentiorem partem finit CC. modulationem Phrygii finit dd. modulationem Lydii finit ff. modulationem mixolydii finit nn. unde fit, ut Dorius ab o. aut descendat in e. aut ascendat in cc. Similiter Phrygius ab X. aut descendat in h. aut ascendat in dd. Eodem modo Lydius ab y aut descendit in I. aut ascendit in ff. Mixolydius nihilominus ab cc. aut descendit in M. aut ascendit in nn. et semper unusquisque principalis tropus inferius habet diapente a media chorda, superius diatessaron; ac si VIII. sint 132.0944D| inter VI. et XII. subjugalis vero unusquisque tropus a finali chorda superius habet diapente, inferius vero diatessaron: ac si VIIII. sint inter VI. et XII. Quod si superius vel inferius alicui tropo extra speciem dupli tonus accesserit, non erit absurdum emmelim ponere, ut sit a praedictis medietatibus, ubicunque tetigerit hinc vel inde, diapente et tonus, vel diatessaron et tonus. Restat dicere de tribus directaneis tonis, quorum tenorem synemmenon tetrachordum recidit, dum 132.0945A| inter O. et X. trite synemmenon, id est, q. intervenit; vix tamen unquam ratio post paramesen sonare permittit: sed aut post O. aut post T. invenitur: post O. sicut in tertio sono hujus antiphonae: Justus es Domine. Tandem octavus tropus tenet eamdem speciem diapason, quam et primus, tamen eo differt, quod ille habet m. mediam chordam suae qualitatis custodem: hic vero O. sub proti nomine. Quam differentiam qui nescit, nunc in istum, nunc in illum vitiosus incurrit. Ut est in antiph. Urbs fortitudinis, quae a primo tono incipit, et in octavum desinit propter semitonium, quod chordae, quae est m. imprudens non suo loco subjunxit eo, ubi Aperite portas intulit. Caeterum in gradalibus antiphonis habet octavus tropus Ad te levavi. et Domine ne 132.0945B| longe. In nocturnis antiph. Repleti sunt omnes. et Lux de luce. Nocturnalia responsoria Montes Gelboe. et Dixit Ruben. Diurna responsoria Dilexisti. et Qui sedes. Offertorium Si ambulavero. ITEM DE SEPTIMO ET OCTAVO TONO NOVA CUJUSDAM EXPOSITIO. A quarta specie diapason, quae est supra mese, inchoatur septimus tropus, id est, cc. et finitur in diapente m. Concluditur ejus forma intra diapente, quod est cc ad m. addita sesquioctava proportione, quod est ab m. ad i. Hujus tropi haec est forma NOEOEAGIS. Habet enim in nocturnis differentias tres, unam in cc. quae habet unum locum, diapente remissum in m. ut Summae Trinitati. Alteram in y. quae habet duo loca in se. ut Dixit Judas. tonum 132.0945C| intensum in cc. ut Aspiciens. Tertia differentia est in O. quae habet duo loca in se. Attende Domine ad me. tonum remissum in m. ut Missus est Gabriel. Et de hac differentia sunt omnes antiphonae, quas vitio finis in quarto ponimus: ut Benedicta tu. In diurnis huic tropo una differentia in m. quae habet unum locum in se, scilicet Puer natus est. Sic enim in nocturnis currit versus: Gloria Patri, etc. In diurnis: Gloria Patri, etc. DE OCTAVO TONO. A septima specie diapason, quae est M. ubi finitur septimus, inchoatur octavus: ibi finitur, ubi inchoatur. Concluditur ejus forma intra diapente intensum m. ad cc. addita sesquioctava proportione, remissum m. ad i. Hujus tropi talis est forma 132.0945D| NOEAGIS. Habet hic tropus in nocturnis differentiam unam, quae habet quinque loca in se. Ecce dies veniunt. Sesquioctavum remissum in I. ut Doceam iniquos. Sesdquioctavum intensum in O. ut Quodcunque. Diatessaron remissum in y. Ecce ancilla Domini. Unde apparet quod hic tropus in nocturnis differentia cum quinque locis insignitur. In diurnis enim hic tropus unam habet differentiam, quae habet duo loca in se, ut In virtute tua. diatessaron remissum, ut Domine ne longe. Hujus tropi in nocturnis sic currit versus: Gloria Patri, etc. In diurnis autem taliter currit versus: Gloria Patri, etc. SEQUITUR PRAEMISSUS EXPOSITOR. 132.0946A| Ut Vitruvius dixit in libro de Architectura, secundum physicos non plus sunt, quam octo venti: principales quatuor, et subjecti quatuor. Quatuor vero, qui adduntur ut sint duodecim, sic sunt ut quatuor semitonia ad octo tonos. Nam in undis maris et fluminum semper magis sonat prima unda, quam septem sequentes. Nona vero octavae similis est. Similiter in tonitruis octo discrimina, a quibus Pythagoras philosophus has octo tonorum consonantias praefatas ad harmoniam coeli in Atlante monte, qui est proximus coelo, adinvenit, cujus proportiones instar quinque Zonarum coeli perfecit, quarum temperie mundus iste moderatur. Omnis enim musicae consonantia aut ad unum II. habet in 132.0946B| duplici, aut III. in triplici, aut IIII. in quadruplici, aut V. in sesquialtera, aut VII. in sesquitertia. Denique, ut supra dictum est, ex V. tonis et duobus semitoniis octavum perficitur diapason, qui est primus tonus: ut VI. XII. ad quem omnis musicae consonantia refertur. Quicunque enim numerus ad XII. patiri potest, ita ut ad ipsum duodenarium sive per ter et quater, sive quater et ter dividatur, musicus est, constans in supradictis proportionibus. Nam Pythagoras aptavit duplam in VI. sesquialteram in VIII. sesquitertiam in VIIII. ad XII. Unde ex quinque tonorum simplicium, id est, diapente, diatessaron, diapason; compositorum, ut diapason simul et diapente, ut tertius tonus et sextus; et diapason ac diatessaron in eodem quinto, et dupla 132.0946C| diapason in octavo tono, unacum duplo et triplo. Quod tonos ventis comparavit, congrua ratione factum est: quippe ad sonum eliciendum, aut plectrum aut statum necessarium esse constat. Quod quatuor semitonia eisdem tonis inesse proposuit, scire convenit, quia excepto illo, quod a mesen conjunctum est, quatuor sunt tantum directa tetrachorda, quae singulis semitoniis finetenus ad graviorem partem sunt insignita. De undis maris et fluminum, quomodo redeant, physicorum peritia pertractat. Siquidem et Hyginus de concordia annorum, dierum et mensium, aliquando post VII. annos, octavo videlicet recurrentium, aliquando post VII. dies, in Astrologia disputat propter excellentiam octonarii numeri, quo partitur sphaera coelestis, superius et 132.0946D| inferius in circulo aequinoctiali. De eadem etiam sphaera tunc temporis quatuor partes superius patent, quatuor inferius latent. Porro quod adjecit, nona unda octavae similis est, nihil mirum, cum et nona chorda octavae adeo similis sit, ut aequisona reddatur, si altera pro altera tangitur. Verbi gratia, in singulis speciebus diapason prima et octava chorda eodem sono, non loco, nec longitudinis aut brevitatis spatio; quippe in heptachordo absque ullo confusionis errore respondet prima pro octava, secunda pro nona, tertia pro decima; atque idcirco in octochordo erit prima pro nona, ut sit octava 132.0947A| eidem similis, nec non aequisona, et ob hoc nisi propter acumen superflua. De tonitruis sicut et de undis humanae philosophiae unam disputationem ponere supersedi. De quinque symphoniis et de quinque zonis non spernenda est comparatio, quoniam illic in relatione est speculatio totius musicae, hic vero evolutio coelestis sphaerae. Ponamus itaque senarium pro unitate, ad quem duo senarii habebuntur pro duplo infra XVIII. et VIII. Ad eumdem tres senarii pro triplo infra XXIIII. Ad eumdem quatuor senarii faciunt proportionem quadruplam infra XXX. Ad duos senarios tres senarii comparati erunt infra XXX. sesquialterae proportionis. Similiter tres senarii ad Quatuor proportionaliter constituti infra 132.0947B| XLII. respondent epitritae rationi. Quapropter primus tropus erit in dupla, secundus in tripla, tertius in quadrupla, quartus in epitrita, quintus in sesquialtera, sextus sicut tertius in diapason simul ac diapente: diapason quoque ac diatessaron in septimo: dupla diapason in octavo, unacum duplo triplo. Horum omnium rationem superius per unumquemque tropum singillatim complexus sum. Nunc duodenarii potentiam praeterire non debeo, ad quem omnis numerus, qui per ter et quater dividitur, musicis consonantiis aptatur. Nam duodenarii membra sive partes sunt sex, quarum prima est unitas, secunda senarius, tertia quaternarius, quarta ternarius, sexta binarius. Habet quoque hoc proprium, ut quia a primo impari surgit, 132.0947C| ejus, id est, senarius, medietas constat tribus membris, et est primus perfectus in numeris. Si ergo XII. duplicentur, qui ad VI. procul dubio pro duplo accipiuntur, id hac duplicatione colligitur, quod qui duplicantur per impares numeros se sequentes, sua membra, hoc est, suas partes sortiuntur. Verbi causa, a ternario duplicantur hi VI. XII. XXIIII. XLVIII. et horum primus tribus membris insignitur, secundus quinque, tertius septem, quartus novem. Si vero a quaternario duodenarius sumat initium, qui duplicantur, quaternario excrescunt. Nam in XXIIII. sunt VIII. qui producti sunt ex duplicato quaternario, et in XLVIII. adduntur ad eosdem VIII. sic quater XII. in XLVIII. Et hoc est, quod ait: musicos esse numeros, qui per ter et quater dividuntur, 132.0947D| comparati eidem duodenario. Nam VIII. qui per quater, et VIIII. qui per ter dividuntur, ad eumdem sub epitrita vel hemiolia proportione comparantur. Tandem quia dixit tonorum alios esse compositos, alios simplices, sciendum est quod eorum compositio talis sit qualis est apud grammaticos ex duabus partibus integris, ut est magister equitum. Dum enim primus tonus diapason consonantia nobilis sit, quintus autem diapente fiat singularis: secundus ex utraque consonantia componitur, cum tripla proportione dilatatur. Siquidem, ut dictum 132.0948A| est, gradale R\. Universi, qui te exspectant, totam speciem diapason hypodorii, et insuper diapente percurrit, quatenus quintus per triplum perficere possit; est enim triplus, quando comparatur major numerus ad minorem; subtriplus vero, quando minor ad majorem. Quapropter XXIIII. ad VIII. et XVIII. ad VI. triplus esse necesse est, quorum alterum perficit cum suo versu cantilena praefati responsorii. Simplices vero tropi sunt, qui una symphonia contenti sunt, quales sunt quartus et quintus: quartus quidem cum per VII. hoc est per III. et IIII. quod est diatessaron, decurrit. Quintus quoque per X. hoc est per IIII. et VI. quod est diapente, de quo Boetius, hic, inquit, est simplicior ac princeps, quem Lydium nuncupamus. Unde Plato praecepit 132.0948B| minime oportere pueros ad omnes modos erudiri, sed potius ad valentes et simplices. Cod. S. Emeram. 132.0948C| 132.0949A| Hic continentur proportiones octo tonorum, qui efficiuntur ex V. tonis, et duobus semitoniis, et 132.0950A| sex symphoniae speciebus, et quinque proportionibus XII. a VI. c VIII. B VIIII. d Primus tonus est in XVIII. diapason, VI. ad XII. et XX. diapente, VIII. ad XII. et in XXI. diatessaron, VIIII. ad XII. Secundus tonus est XII. a VI. c VI. c VI. c VIII. b VIII. b VIIII. d VIIII. d et in XXX. per ter VI. ad XII. et per bis VIIII. ad XII. in quibus est diapente. et in XXVIII. diatessaron per bis VIII. ad XII. Tertius tonus est XII. a VI. c VI. c VI. c VI. c VIII. b VIII. b VIII. b VIIII. d VIIII, d In XXXVI. diapason, per quater VI. ad XII. aut in XXX. diapente per bis VIIII. 132.0950B| ad XII. Quartus tonus est XII. a XII. a VI. c VI. c VI. c VIII. b VIII. b VIII. b VIIII. d VIIII. d Diatessaron per ter VI. ad ter VIII. et per bis VIIII. ad bis XII. qui sunt XLII. Quintus tonus est XII. a XII. a XII. a VI. c VI. c VI. c VIII. b VIII. b VIII. b VIIII. d VIIII. d et est diapenticus per ter VIII. ad ter XII. qui sunt XXXVI. et quater VI. ad quater VIIII. qui sunt LX. Sextus tonus est XII. a XII. a VI. c VI. c VI. c VI. c VI. c VI. c VIII. b VIII. b VIII. b VIIII. d VIIII. d VIIII. d et est diapason per sexies VI. ad 132.0950C| bis XII. qui sunt LX. et per ter VIII. ad bis XII. qui sunt XLVIII. aut diapente per quater VIIII. ad bis XII. qui suut LX. Septimus tonus est XII. a XII. a VI. c VI. c VI. c VIII. b VIII. b VIII. b VIIII. d VIIII. d Item XII. a XII. a XII. a VI. c VI. c VI. c VI. c VIII. b VIII. b VIII. b VIIII. d VIIII. d VIIII. d VIIII. d Item propria. XII. a XII. a XII. a XII. a VI. c VI. c VI. c VI. c VI. c VI. c VI. c VI. c VIII. b VIII. b VIII. b VIII. b VIII. b VIII. b et constat ex quarti toni et quinti, et sua proportione. Diatessaron per XLII. sicut quartus, aut diapente per LX. sicut quintus 132.0950D| aut in propria diapason, ut duodecies XII. qui sunt CXLIIII. quod est octies VI. et sexies VIII. ad quater XII. Octavus tonus est, qui constat ex supradictis quarti et quinti toni diatessaron et diapente XII. a XII. a VI. c VI. c VI. c VIII. b VIII. b VIII. b VIIII. VIIII. qui faciunt VI. ad ter VIII. et bis VIIII. ad bis XII. in septenario 132.0951A| diatessaron. Item XII. a XII. a XII. a VI. c VI. c VI. c VI. c VIII. b VIII. b VIII. b VIIII. d VIIII. d VIIII. d VIIII. d qui faciunt quater VIIII. ad quater VI. et ter VIII. ad ter XII. in sesquitertia proportione denarii numeri. Octavus tonus aut sicut quartus per XLII. diatessaron constat: aut sicut quintus per LX. et LX. habens CXX. in numero. Tonus primus VI. ad XII. id est XVIII. qui sunt ter VI. quae proportio diapason dicitur. EXPOSITIO EORUMDEM TONORUM. Item VIII. ad XII. sunt XX. quae proportio sesquialtera dicitur ad XII. ideo, quia XII. habet in se VIII. et alteram ejus partem, id est, IIII. et facit diapente. Item VIIII. ad XII. XXI. sunt, quae proportio 132.0951B| sesquitertia dicitur, quia XII. habet VIIII. et ejus tertiam partem, id est, III. et fit diatessaron, id est ter septem, qui sunt XXI. Omnis igitur primus tonus aut ter VI. habebit in dupla proportione, id est, diapason; ut est Rorate coeli desuper, aut quater V. id est ter, de VIII. et III. de XII. in sesquialtera proportione faciunt diapente, quod est XX. ut est: Et nubes pluant justum. aperiatur. Aut ter VII. id est, III. de VIIII, et ad IIII. de XII. in sesquitertia, qui faciunt diatessaron, ut est: Terra, et germinet Salvatorem. Item introitum: Gaudete in Domino, etc. et Inclina Domine. et Justus es Domine. Antiph. Urbs fortitudinis. Jesus autem. Traditor autem. Et hoc videndum, quod saepe evenit, ut bis aut ter aut totum etiam in antiphonis, aut in quocumque cantu 132.0951C| primi toni sit, aut per VI. et XII. quod est diapason, aut per V. et X. quod est diapente, aut per VII. totum, quod est diatessaron, decurrit: ut urbs fortitudinis. et Joannes autem. Tonus secundus per ter VI. id est XVIII. ad XII. per sesquialteram proportionem fiunt XXX. reddunt diapente. Ad VI. de primo tono ad ter VI, de secundo tripla proportio est, quia triplicatus eum superat. Item bis VIII. ad XII. per sesquitertiam proportionem XXVIII. fiunt, id est, quater VII. quod est diatessaron. Sit ergo ipsa proportio numeri, id est, bis VIII. ad VIII. de primo tono duplum est, et ideo in diapason cadit XXIIII. quod est quater VI. et bis XII. Item bis IX. qui sunt ter VI. id est, XVIII. per sesquialteram proportionem fiunt XXX. ut supra 132.0951D| diapente. Omnis enim melodia secundi toni aut per diapente denarium numerabit totum, ut est Ant. Ecce advenit in qua sunt LXV.. aut diatessaron totum, vel ter VII. ut est: Veni et ostende. Item antiphona diapentica Omnipotens sermo tuus Domine. et diatessaron: ut Dominus Deus auxiliator meus. Si autem in diapason venerit proportio secundi toni, vel VI. ad XII. ad primum est ut ter VI. 132.0952A| ad VI. primi, et bis VIII. ad VIII. primi toni efficit. Tonus tertius est, qui duo A. habet propter primam mensuram autenti deuteri, et secundum A. propter plagam autenti deuteri, in cujus diapason suum semitonium explicat, et secundi toni, qui ambo sunt semitonia, propter triplam, ut dictum est, et quadruplam, propter quater VI. ad unum VI. de primo. Quater enim VI. ad quater III. de XII. quater octo sunt, qui sunt XXXVI. diapason, id est, sexies VI. et ter XII. Similiter VI. ad XII. quia duplae proportiones sunt: bis VIIII. ad XII. quia sesquialtera proportio est XXX. diapente fiunt. Unde iste tertius tonus aut diapason erit per VI. ad XII. aut diapente, id est XXX. ut in Introitibus: Confessio 132.0952B| et pulchritudo. et Dispersit dedit. et Cognovi Domine. et Antiph. Qui de terra est. et Quando natus es. et Malos male perdet. et Homo quidam fecit. Tonus quartus bis XII. ad ter VIII. et ad ter VI. bis VIII. una consonantia numerorum in diapason VI. ad XII. id est XXIIII, conveniunt. Idcirco ter VI. non ad bis XII. comparatur, quoniam per ter non dividitur. sed ter VIII. ad ter VI. comparatur; et bis VIIII. ad bis XII. per sesquitertiam proportionem. Totus iste tonus erit diatessaron semper, consonantia autem diapason, id est, sex VI. ad XII. ter VI. et bis VIIII. et ter VIII. et bis XII. faciunt. Quorum proportio, id est, comparatio majoris ad minorem, et minoris ad majorem semper diatessaron, id est, septenario mensurabitur: ut introitus. Resurrexi. 132.0952C| et Misericordia Domini. et In voluntate tua. et Antiph. Rubum quem viderat. et Turba multa. Tria sunt munera. Tonus quintus totus semper diapenticus per denarium est, quia ter VIIII. ad ter XII. et quater VI. ad quater VIII. id est, per sesquialteram proportionem in diapente cadunt, quorum consonantia diapason est, id est, in duodenarium quater VIIII. et ter XII. et quater VI. et ter VIII. ut Introitus: Domine refugium. Circumdederunt me. et Domine in tua misericordia. Et antiph. Solvite templum hoc. Salve Crux. Exultet spiritus meus. Et similia. Tonus sextus est sexies VI. ad sexies IIII. de bis XII. et quater VIIII. ad quater VI. de bis XII. quia sesquialtera proportio in diapente cadit, et sexies 132.0952D| IIII. de ter VIII. et sexies IIII. de bis XII. in consonantia diapason, id est, VI. et XII. veniunt per VIII, qui sunt XLVIII. sicut sexies VI. et quater VIIII. in LXXII. Totus enim iste tonus aut per diapason consonantiam, id est, VI. et XII. aut per diapente, id est, denarium mensurabitur. Ut introitus: Os justi. Omnes gentes. Et Quasi modo geniti. Et Antiph. O Admirabile. et Virgo hodie fidelis. 132.0953A| Tonus septimus ut in proportione quarti toni habet totum diatessaron, et in proportione quinti toni habet totum diapente, et in proportione propria habet duodecies XII. diapason, qui sunt CXLIIII. Tonum octavum require ut supra.. DE MENSURIS ORGANICARUM FISTULARUM. Prima habeat octies suum diametrum. Secunda habeat primam et ejus octavam, et diametri octavam. Tertia secundam et ejus octavam et diametri octavam. Quarta primam et ejus tertiam et diametri tertiam. Quinta primam et ejus mediam, et diametri mediam; vel quartam et ejus octavam, et diametri octavam. Sexta habeat quintam in se, et ejus octavam, et diametri octavam. Octava primam habeat duplam in se. 132.0953B| Item unde supra aliter. Prima per octavam metiatur E T. Secunda sesquioctava sit primae D. T. Tertia sesquioctava secundae C. S. Quarta sesquitertia primae B. T. Quinta vel sesquialtera primae, vel sesquitertia secundae, vel sesquioctava quartae A. T. Sexta sesquioctava quintae, vel sesquitertia tertiae, vel sesquialtera secundae G. S. Septima sesquioctava sextae, vel sesquitertia quartae, vel sesquialtera tertiae F. Octava sesquioctava septimae, vel sesquitertia quintae, vel sesquialtera quartae, vel dupla primae E. Nona sesquioctava octavae, vel sesquitertia sextae, vel sesquialtera quintae, vel dupla secundae. Item. 132.0953C| Prima quantaecumque quantitatis. Secunda sesquioctava primae. Tertia sesquioctava secundae. Quarta sesquioctava tertiae. Quinta sesquitertia secundae. Sexta sesquioctava quintae. Septima sesquioctava sextae. His itaque dispositis, in secundo loco una inferenda est, quae sub sesquitertia sit illi, quae prius quarta fuit. Item inde. Data igitur primae vel minori fistulae qualibet longitudine; sed melius videtur, si latitudo foraminis diametri fuerit longitudini octies data: ubicumque deinceps tonus faciendus, major habeat minorem totam et diametrum, et diametri ejus octavam. In diatessaron major minorem, et ejus tertiam, et insuper 132.0953D| diametri tertiam. In diapente major minorem et ejus mediam, insuper et diametri mediam. In diapason major minorem duplo, et totum insuper diametrum. Caeterae vero facile per numeros occurrent. Est autem diametrum, vol quae est in foramine ea amplior parte medietas, vel foraminis transversitas ex diductiori parte, qua inspiratur fistula, et cui subjacet foraminis via. Aliter. Si tonum quaeris, major fistula minorem habeat, et ejus octavam, et ipsius octavae octavam. Si diatessaron, 132.0954A| major minorem, et ejus tertiam et tertiae undecimam, et undecimae sextam. Si diapente, major minorem et ejus mediam, et medietatis octavam, et octavae octavam. Si diapason, major minorem duplo, et insuper ejus unam octavam, et octavae octavam. Si diapason et diapente, major minorem triplo, et ejus duas octavas, id est, quartam. Si bis diapason, major minorem quadruplo, et insuper ejus tres octavas. Item. Si fistulae aequalis grossitudinis fuerint, et major minorem in sua longitudine bis habuerit, et insuper concavitatis ejus diametrum: diapason consonantiam invicem resonabunt. Si fistula major fistulae minoris longitudinem 132.0954B| quater in se habuerit, et insuper diametri, quod in cavo est, ter mensuram contineat: bis diapason consonantiam resonabunt. Si fistula major minorem in se totam habeat, et insuper ejus tertiam partem, nec non et diametri, quod in cavo est, diatessaron consonantiam resonabunt. Si fistula major minorem in se habuerit, et insuper ejus longitudinis medietatem, simul cum medietate diametri, quod in cavo est, diapente consonantiam resonabunt. Si fistula major fistulam minorem in se totam habuerit, et insuper longitudinis partem XVI. cum diametri sextadecima: haec consonantia semitonium 132.0954C| erit. Sed melius per diatessaron sumitur semitonium. DE CYMBALORUM PONDERIBUS. Primum quanticumque ponderis. Secundum sesquioctavum primi. Tertium sesquioctavum secundi. Quartum sesquitertium primi. Quintum sesquioctavum quarti. Sextum sesquioctavum quinti. Septimum sesquitertium quarti. De Modis Autentus auctoralis, et auctoritate plenus. Protus, id est, primus: deuterus secundus: tritus tertius: tetrardus quartus. Quibus ordinatim supponuntur quatuor laterales, quos vocant plagis proti, plagis deuteri, plagis triti, plagis tetrardi. Item in Graeco 132.0954D| ANNANEANE. NANANEAGIES. AGIANNEAGIES. NENOTEANES. NOEAGIS. Item parapteres NENOTENEAGIS. Ant. mea nox. Ant. o mors. Ant. miserere mei Deus. ANAIETANENAGIS AIANNEAGIES. Ant. Nos qui vivimus. Item parapteres, qui supra scripti sunt, necesse est, ut teneamus, qui in antiphonis minutis comprobantur, maxime de psalmis, qui non finiuntur ita ut inchoant. Parapteres, dicti, eo quod iter praeparant versibus descendendi in antiphonis. NENOTENARSIS Parapter primus contingit tonum secundum, et intrat in versum, 132.0955A| ut tonus secundus, et finit sicut tonus primus, ut est illud: Miserere mei Deus. Et A delicto. Et aliae plures. ANOS Parapter secundus contingit tonum quartum, et ibi finit. Hae sunt antiph. Quia mirabilia. Sede a dextris. Speret Israel. Omnis terra. Et aliae plures. ANAGETANENAGIS Parapter tertius contingit tonum septimum, et finit in tono quarto. Sunt vero multae antiphonae, quae ibi descendunt, quas nobis dinumerare longum est. Sed in aliquantulum dicamus, Ant. Benedicta. Rorate. Erit etiam AIANNEAGIES. Parapter vero quartus contingit tonum octavum, sed non ascendit in alteram vocem, et mediocris in ipsam finitur, et parumper inveniuntur, nisi quatuor aut quinque antiphonae: Nos qui vivimus. In ecclesiis. Martyres Domini. Angeli Domini. 132.0955B| Virgines Domini. DE QUINQUE SYMPHONIIS, TRIBUS SIMPLICIBUS, ET TRIBUS COMPOSITIS. Diapason symphonia est, quae fit duplo, ut est hoc. Diapente vero est, quae his numeris constat. Diatessaron vero est, quae in hac proportione consistit. Tonus vero sesquioctava proportione concluditur VIII. Diapason et diapente tripla comparatione colligitur 132.0955C| hoc modo. Bis diapason quadrupla collatione perficitur. Diatessaron ac diapente unum perficiunt diapason hoc modo. De Consonantiis tribus. 132.0955D| Symphonia h g f e dicta h f aeolice e f g h diatessaron h g h g f tono f e constat f g tonoque g g g cum h copula h h h semitonii h g h g f taliter f f f aptam f e ratam f g dulcemque g g g melodiam g f h e resonans. e e e Haec g secunda f c d forma d e modulatur f g g d tono e d ac d hemitonio f c f c d tonoque g f e pulchre f g sonans. g d Tertia f e d quae c symphonia e c d e hujus d f semitionii e d c d d tono f f tono f f species d f f constat. f e 132.0956A| Consonantia h g f e d dicta h d sequialtera e f e h diapente h d e d prima h g species h g f tono f e constat f g tonoque g g g cum h copula h h h semitonii. h g h g f addito f f f quoque f e tono f g amplius g g g tota g f diatessaron h e f d d pulchre f e distinguens h g f d carmina. h f d Diapente h gh h d h g f e dd e f g hh d - - - - et diatessaron d d e symphoniae de dc dd et c intense d e f et g remisse f e d pariter c d d consonantiam d e f gh diapason hg h h - - - g f e dc ba cd modulatione e f ghhd consona g f ed reddunt. ed d 132.0956B| Si ejusdem, inquit, proportionis, id est, sesquiseptimae, decimae, alium numerum, quae sesquiseptima decima intelligitur in XVIII. numeri XVIImª parte, quae est unitas; et decima septima pars unitatis, XVIIm i numeri VIIIvª pars duo, et octava pars unitatis, quo duo, et VIIIvª pars unius si addatur ad XVII. XVIII. fient XVIII. et octava pars unius, qui numerus est sesquioctavus ad XVII. id est, tonus. Nam XVII. et XVIII. sesquiseptimam decimam proportionem inter se habent, quia sesquiseptima decima in sola unitate intelligitur. Si iterum alteram sesquiseptimam decimam proportionem l. addidero, erunt duo, et si duo addam 132.0956C| super XXIIdªm, id est, bis sesquiseptimam decimam, erunt XVIIII, quae XVIIII. non faciunt sesquiociavam proportionem ad XVII. Nam deest octava pars unitatis, et ex hoc intelligitur, quia faciunt duae sesquiseptimae decimae tonum integrum. Si vis scire XVImªm partem in XVII. collige numerum, qui perveniat ad XVII. de quibus unum subtrahe, et remanebunt XVI. unitates. Ex quibus XVI. unitatibus recipe XVIªm unitatem, et divide in XVI. partes. Ex quibus XVI. partibus XVImª pars est unitatis, diviso VIIm i numeri, quem prius tulisti de XVI. antequam illum divideres in XVIc i m partes. Beatus Augustinus perhibet quia poenaliter peccat, quem in divinis canticis altitudo vocis magis quam 132.0956D| sensus (verborum) delectat; quia ideo non voce, sed corde canendum est. Ad hoc enim usus psallendi constitutus est; ut sicut David in citharizando nequam spiritum in Saule compescebat: ita cantores modulando vel jubilando, quaelibet diabolica desideria de cordibus audientium expellant, et coelestibus harmoniis interesse persuadeant. Quapropter satagendum est, ne usum canendi deseramus, et per vocis exaltationem ne delinquamus. Hinc David: Beatus populus, qui scit jubilationem. Cognitum esse debet omni musicam scientiam habere cupienti, quod omnes musicae consonantiae aut 132.0957A| in duplici: ut II. ad IIII. aut in triplici: ut II ad VI. aut in quadrupla: ut sunt II. ad VIII. aut in sesquialtera: ut III. ad II. aut in sesquitertia: ut IIII ad III. proportione consistunt. Quae enim in arithmetica dicitur sesquitertia, diatessaron vocatur in musica; quae in numeris sesquialtera, diapente appellatur in melodia. Quae vero dupla est in proportionibus, diapason in consonantiis. Tripla vero diapente ac diapason; quadrupla vero bis diapason. Consonantia, quae omnem musicae modulationem regit, propter sonum fieri nequit. Sonus vero propter quemdam pulsum percussionemque non redditur; pulsus vero atque percussio nequaquam esse potest, nisi praecesserit motus; et haec species climax dicitur. Simplicem legimus principio fuisse musicam, 132.0957B| adeo, ut quatuor nervis tota constaret, et hoc usque ad Orpheum permansit, ut primus quidem nervus et quartus diapason consonantiam resonarent, medii ad se invicem atque ad extremos diapente ac diatessaron, ut nihil in his esset inconsonum ad mutationem mundanae scilicet musicae. quae ex IIII. constat elementis; cujus quadrichordi Mercurius dicitur inventor. Fertur a quibusdam, tempore quodam Nilum multipliciter redundasse, ita ut terrae circa ejus littus operirentur, post cujus recessum pisces innumerabiles absque aqua per campos relictos periisse, acciditque 132.0958A| eo tempore Mercurium (cochleam) invenisse, quam cochleam Mercurius accipiens nihil praeter nervos quatuor ejus piscis, qui in ea fuerat, invenisse dicitur: quos singillatim tangens hoc tetrachordum primus reperisse narratur. Sed omnis hujus artis summa, sicut nobis videtur in regularis monochordi divisione patescit. In qua divisione majus spatium chordae, et major multitudo numeri sonos graviores efficiet. At si fuerit nervi longitudo contractior, vel paucioribus signata numeris, tanto gravior sonus, vel acutior invenitur, ubi chordarum spatia sonosque metimur; naturam rerum insequi necesse est, majorique chordarum longitudini ex istis ampliores, minori vero, ex qua vocis acumen nascitur, dare breviores. Proslambanomenos 132.0958B| ad G. B. quae est hypatemeson, diapente consonantiam facit. Rursus A. B. proslambanomenos ad C. B. hychanos hypaton diatonicam habet consonantiam diatessaron. Sicque in numeris chordarum rationabiliter digestarum peritus musicae lector tonos legitimos invenire gaudebit. Tam difficillimum opus nequit explicari, quod vel nunquam in longo tractatu minus peritis aperte patescit. Hinc liquet, quosdam non inconvenienter contendisse: musicam cum Boetio coelum veraciter ascendisse. Explicit Musica Ubaldi. |
Appendix. ADdes nominibus proprijs hæc alphabetico ordine in his tabulis contenta : nam in his cum omnibus deriuatis, "s," exprimes in medio. Quare si vel legendo, vel loquendo hæsitaueris vtrum in medio debeas exprimere, "s," vel supprimere, statim ad has columnas alphabeticas recurrito : tum si hìc inuenias vel dictionem ipsam, vel thema vocabuli de quo ambigis, sine hæsitatione, "s," proferto : sin minùs, relinquito. Non hìc apposui latinam explicationem, eo quòd ex nostro gallico-anglico dictionario facilè poteris depromere. V.. ESt & compendiosor via, quæ quidem hoc negotium tractari potest : vt si dicas gallica omnia vocabula à latinis promanantia, in medio ante consonantem retinere, "s" : vt, esprit, contrister, distinctement, quæ à "spiritus, contristor, -âris, distinctè," proueniunt. Sunt & nonnulla quæ excipiuntur, quorum numerum alphabetico ordine recensere valerem : vt, h͓os͓te, es͓tablir, dégas͓tement, ab " hospes, stabilio, deuastatio" &c. quibus addere posses natiua quædam Gallica : vt, escarpins, masque, estoc : & pauca alia : verùm hæc, quam sum sequutus, est (meo iudicio) lectori certior faciliorque, & si paulo longior. |
1243-1254 – SS Innocentius IV – Inter Personas Alias AD 1250-06-06 http://www.procasp.org.br/ Inter personas alias (1250) Venerabili Fratri Ostiensi Episcopo salutem, et Apostolicam benedictionem. 1 Inter personas alias sub religione Domino famulantes, Abbatissas et pauperes Moniales Ordinis Sancti Damiani speciali prosequentes gratia et favore, salubrem ipsarum statum affectione multa diligimus, ac ne possit modis aliquibus perturbari, libenter opportunum, ut convenit, studium adhibemus, ut eaedem per assumptam jam dudum viam rectis gressibus incedentes valeant ad id, quod totis anhelant desideriis, duce Domino, pervenire. Hinc est quod cum eisdem Abbatissis et Monialibus novam vivendi regulam, seu formulam tradidisse, vel antiquam immutasse dicamur. 2 Nos volentes ut sub illius observantia regulae, Altissimo famulentur, per quam possint aeternae vitae gaudia facilius promereri, Fraternitati tuae per Apostolica scripta mandamus, quatenus cum te velimus solitam curam gerere de praedictis Abbatissis et Monialibus, et Monasteriis earumdem, ipsis ad susceptionem et observantiam praedictae novae formulae, seu antiqua. taliter immutatae, nisi videris quod saluti earum expediat, ipsam suscipere et observare cogi aliquatenus non permittas, sed antiquam ab eis, quam in institutione sui Ordinis susceperunt, si per eam melius suarum procuratur utilitas animarum, facias inviolabiliter observari. 3 Non obstantibus quibuslibet privilegiis vel indulgentiis seu litteris Apostolicis impetratis hactenus, vel in posterum impetrandis. Contradictores per censuram Ecclesiasticam, appellatione postposita, compescendo. Datum Lugduni VIII, Idus Junii Pontificatus nostri Anno Septimo.I |
INSTITUTIO SSMI D. N. LEONIS XIII DE LICAEO MAGNO QUEBECENSI* Iamdudum pars ea Canadensis regionis, quae gallica et inferior dicitur, Romanorum Pontificum curas ad se convertit eo intentas, ut illic res catholica ad privatam communemque prosperitatem floreret. — Sane ex quo primum iteratae ex Europa migrationes largius illuc humanitatis lumen adduxere, Clemens X Episcopalem Sedem Quebeci statuit, quae quasi parens habetur Dioecesium, quae ex gallicis colonis ortum habuere in Americae plagis, quae spectant ad septentriones. — Huic subinde Pius VII, anno huius saeculi undevicesimo, Archiepiscopalis Sedis nomen tribuit ac dignitatem; cui congruens accessit iurisdictio post annos quinque et viginti, quum Gregorius XVI ecclesiasticam provinciam Quebecensem constituit. — Quin etiam Nos amplius aliquid praestare curavimus; augescente enim fidelium numero e re catholica fore censuimus, si ea provincia diduceretur in duas; adeoque non ita pridem Sedi Marianopolitanae, seu Montis Regii, archiepiscopales concessimus honores et iura, suasque illi, uti par erat, suffraganeas Sedes adsignavimus. Neque his finibus contenta fuit provida Apostolicae Sedis sollicitudo erga fideles illius regionis. — Nam, quum primum per tempora licuit, animum appulit ad rectam solidamque iuvenum institutionem. Nimirum Pius IX inclytae recordationis praedecessor Noster, rogantibus Quebecensis Provinciae Episcopis, libens dedit operam ut Catholica Universitas studiorum conderetur Quebeci. Cui quidem Universitatis ius omne legitimum largitus est per Litteras Apostolicas datas Idibus Maiis anno MDCCCLXXVI: eiusdem patronum esse iussit Cardinalem praefectum pro tempore sacro Consilio Christiano nomini propagando, et Cancellarium Archiepiscopum Quebecensem. Per easdem Litteras huic Athenaeo (quod a nomine Antistitis nientissimi Lavallense est appellatum) facultatem fecit creandi doctores, ceterosque gradus academicos in singulis disciplinis conferendi: rogati excitique sunt Episcopi Provinciae, ut sua illi aggregarent Seminaria et Collegia; iisdemque Praesulibus demandata cura advigilandi cavendique ne quid a fide alienum vel pravum in doctrinas morumve disciplinam Universitatis irreperet. Eodem anno, quo commodius et uberius sanae doctrinae late ad plures fluerent, simulque ut Monti Regio, civitati illustri, peculiaris haberetur honos, placuit S. Congregationi Christiano nomini propagando (cuius scitum Praedecessori Nostro probatum fuit) ut, subsidiariis scholis Monte Regio constitutis, Lavallense Athenaeum etiam ibi in succursali quam vacant sede magisterio fungeretur. — Decretum deinde est, ut illic omnes traderentur disciplinae, quas docentur Quebecenses alumni ea tamen lege, ut eae scholae subessent Summo Consilio a quo Lavallensis Academia administratur ac regitur, et vigilantiae Episcoporum Canadae interioris, praeeunte Quebeci Archiepiscopo. Denique Vice-Cancellarii munus Archiepiscopo Marianopolitano a Nobis creditum est. — Ex quo fructus haud mediocris ad pleniorem iuvenum institutionem est consequutus. Obeunt enim ibi docendi munus viri lectissimi, quorum plures in Archigymnasio Gregoriano, in Romano Seminario Nostro et in Urbano Collegio edocti sunt, eorumque ope dorent illic scientiarum studia, praesertim Theologiae et Philosophiae, revocata ad doctrinam S. Thomae Aquinatis, quam in omnibus ephebeis scholisque Catholicis restituendam curavimus. — At vero ut assolet in rebus humanis, ex varietate studiorum ac sententiarum dissidia quaedam orta sunt et concitationes; quae nisi protinus huius S. Sedis auctoritate fuerint consopitae, salutaris instituti firmitatem in grave possunt discrimen adducere, metumque iniicere ne optati speratique fructus exarescant. Nonnullos enim cupido incessit plures seiunctasque Academias habendi; ipsique iuvenum animi a cura discendi avocati, distrahi ceperunt in contraria studia et opiniones dissidentes. Quamvis autem haec vario agitentur sermone, comperimus tamen libenter Lavallense Athenaeum Quebeci florere adhuc et laeta prosperitate frui; simulque scholas Montis Regii sic esse constitutas, ut nihil in iis desit ad plenam iuvenum institutionem, qui scientia velint imbui rerum divinarum, iuris, medicinae et artium. Plane ob eam rem facere non possumus, quin gratulemur magnopere Venerabilibus Fratribus Archiepiscopis et Episcopis Canadae inferioris, aliisque ecclesiasticis viris et laicis fidelibus, qui ad excitandum ornandumque opus tam utile, industriam contulerunt opesve suas, et iis qui hortationibus huius Sanctae Sedis obsequuti, huic Athenaeo aggregari curaverunt alia Collegia et Grymnasia, quae in utriusque provinciae finibus continentur. Id namque eo valet ut par apud omnes sit docendae instituendaeque iuventutis ratio, atque ita firmiora arctioraque vincula fiant , quae iungunt invicem istius regionis fideles. Quum vero Nobis nihil sit antiquius, quam ut haec animorum coniunctio solidetur in dies, adeoque in votis sit ut immotum maneat Athenaeum istud, cuius tanta vis est et utilitas ad eam fovendam, imprimis hortamur etiam atque etiam Venerabiles Fratres sacrorum Antistites regionis Canadensis Grallicae, ut eo quo praestant pastorali zelo adiuvare pergant vigilantia sua Archiepiscopum Quebecensem, prospicientes ne quid noxium integritati fidei et morum honestissimum illud scientiarum domicilium inficiat. Insuper quaecumque ab hac Apostolica Sede eiusve auctoritate accedente acta, gesta decreta sunt circa studiorum Universitatem Lavallensem rata habemus et confirmamus; imprimisque declaramus unam hanc a Nobis agnosci et haberi Catholicam Universitatem Canadae inferioris, satis aptam et instructam praesidiis queis opus est, ut rectae ac plenae iuvenum institutioni consulatur, neque Nos passuros aliam Catholicam Universitatem ab ea seiunctam in ea regione extare, cui ius sit gradus academicos conferendi. Quod autem Monte Regio est succursale Athenaeum, hoc servari volumus, quasi sedem alteram Universitatis eiusdem, ac loco haberi Lavallensis Universitatis Monte Regio magisterio fungentis. Huius Pro-Rector designandus erit ab Episcopis provinciae Marianopolitanae, qui eum Consilio exhibebunt quod regendae Universitati praeest ; quemque respuere nequeat nisi ex causis quas iidem Episcopi probaverint. Consilium Universitatis Lavallensis iara sua sive in sede Quebecensi, sive in sede Montis Regii exercebit iuxta ea quae in Regia Charta eidem Consilio conceduntur. Ut tamen paci ac concordiae inter idem Consilium eosque qui Montis Regii succursalem administrant plenius consulatur, haec quae sequuntur edicimus; quae idem Consilium pro sua erga Apostolicam Sedem devotione fideliter esse servaturum minime dubitamus. In succursali Marianopolitana professores et decani eo ritu eligentur, qui nunc servari solet in singulis facultatibus, et a Consilio praedicto agnoscentur ac recipientur, extra quam si Archiepiscopus Montis Regii intercesserit, quominus admittantur. Semel autem admissi gradu moveri a Consilio poterunt, approbatis tamen ab eodem Archiepiscopo remotionis causis. In ea facultate quae artium dicitur, quaeque literarum studia continet, scientias naturales, earumque doctrinas variis industriae artificiis accommodatas, ius potestasque esto professores eligendi, sive ex utroque Clero, saeculari et regulari, sive ex laicis viris, prout usus fuerit ac res postulaverit. In adornandis tabulis quae programmata dicuntur, quibus nempe praescripta ratio est experimentis habendis ab iis qui in facultate Artium baccalaureatum petunt, consuetudinem in praesens servatam retineri optimum ducimus, ut scilicet in sede Montis Regii proponantur consentientibus iis, qui collegiorum aggregatorum rationes curant. Cui consuetudini consentaneum est ea non posseimmutari nisi immutatio placuerit Collegiorum eorumdem Delegatis, iisve qui horumce vices obierint. Aliorum programmatum conficiendorum ius et cura penes Doctores singularum facultatum esto, quae cum Quebeci tum Monte Regio traduntur, servatis regulis et praescriptionibus quae continentur in Statutis: quae pariter programmata, posthabita voluntate Doctorum facultatum ad quos ea pertinent, eorumve quibus potestas est illorum nomine agendi immutari nequeant. Quoniam vero Collegium extat Monte Regio a S. Maria appellatum, quod regitur a religiosis sodalibus e Societate Iesu et clarescit eximia praeceptorum doctrina et auditorum frequentia, Nos ne specialibus privilegiis quae eidem Societati iamdiu ab Apostolica Sede concessa sunt omnino derogetur, benigne indulgemus ut sodales ipsi examine instituto alumnorum suorum experimentum capiant, iisque quos probaverint scriptum, testimonium praebeant, quo digni declarentur iis honoris gradibus, qui iuvenibus pari peritia praeditis conferuntur ab Universitate Lavallensi in Collegiis eidem aggregatis. Quo exhibito testimonio, a Consilio, quod Universitati regendae praeest, diploma tradetur, quo eiusdem Universitatis alumni gradum illum adepti, honestantur. Episcopi utriusque provinciae Quebecensis ac Marianopolitana quotannis una conveniant ut de Athenaei doctrina ac disciplina cognoscant; iidemque omnia, quae eadem super re ratione temporis statuere necesse sit, communi consensu decernant. Profecto eorum prudentia factum iri confidimus, ut quaecumque deinceps se prodiderint dissidii germina confestim evellantur, et Universitas novis semper floreat laudum incrementis. Insuper quum ab exordiis salutaris huius Instituti potentissima Angliae Regina illud muniverit auctoritate et patrocinio teserit suo, certa spe nitiniur validum hoc praesidium ei non defuturam in posterum, pariterque confidimus praesto eidem semper fore favorem et studia illustrium virorum qui foederatarum Canadae civitatum, quique Quebeci gubernationi praesunt. Imprimis vero persuasum Nobis est, Catholicos Canadenses, semotis dissensionibus, viribusque collatis, constantem daturos operam ut insigne hoc Athenaeum quam maxime diuturnum permaneat, rebusque in dies magis prosperis ac secundis utatur. Id ut feliciter ex sententia contingat, haec quae supra scripta sunt statuimus, praecipimus atque mandamus, decernentes praesentes Nostras Litteras firmas, validas et efficaces existere ac fore suosque plenarios et integros effectus sortiri et obtinere, ac illis ad quos spectat in omnibus et per omnia plenissime suffragari; sicque in praemissis per quoscumque Iudices ordinarios et delegatos, etiam causarum, Palatii Apostolici Auditores, iudicari ac definiri debere, ac irritum et inane si secus super his a quoquam quavis auctoritate fungente scienter vel ignoranter contigerit attentari. Non obstantibus, quatenus opus sit, Nostra et Cancellariae Apostolicae regula de iure quaesito non tollendo, nec non Apostolicis Constitutionibus et Ordinationibus aliisque speciali licet atque individua mentione dignis in contrarium facientibus quibuscumque. Datum Romae apud S. Petrum sub Annulo Piscatoris die 2 Februarii Anno 1889, Pontificatus Nostri Undecimo. |
1. Post hunc Maximinus ex corpore militari primus ad imperium accessit sola militum voluntate, cum nulla senatus intercessisset auctoritas neque ipse senator esset. Is bello adversus Germanos feliciter gesto cum a militibus imperator esset appellatus, a Pupieno Aquileiae occisus est deserentibus eum militibus suis cum filio adhuc puero, cum quo imperaverat triennio et paucis diebus. 2. Postea tres simul Augusti fuerunt, Pupienus, Balbinus, Gordianus, duo superiores obscurissimo genere, Gordianus nobilis, quippe cuius pater, senior Gordianus, consensu militum, cum proconsulatum Africae gereret, Maximino imperante princeps fuisset electus. Itaque cum Romam venissent, Balbinus et Pupienus in Palatio interfecti sunt, soli Gordiano imperium reservatum. Gordianus admodum puer cum Tranquillinam Romae duxisset uxorem, Ianum Geminum aperuit et ad Orientem profectus Parthis bellum intulit, qui iam moliebantur erumpere. Quod quidem feliciter gessit proeliisque ingentibus Persas adflixit. Rediens haud longe a Romanis finibus interfectus est fraude Philippi, qui post eum imperavit. Miles ei tumulum vicesimo miliario a Circesio, quod castrum nunc Romanorum est Euphratae inminens, aedificavit, exequias Romam revexit, ipsum Divum appellavit. 3. Philippi duo, filius ac pater, Gordiano occiso imperium invaserunt atque exercitu incolumi reducto ad Italiam ex Syria profecti sunt. His imperantibus millesimus annus Romae urbis ingenti ludorum apparatu spectaculorumque celebratus est. Ambo deinde ab exercitu interfecti sunt, senior Philippus Veronae, Romae iunior. Annis quinque imperaverunt; inter Divos tamen relati sunt. 4. Post hos Decius e Pannonia inferiore Budaliae natus imperium sumpsit. Bellum civile, quod in Gallia motum, fuerat oppressit. Filium suum Caesarem fecit. Romae lavacrum aedificavit. Cum imperassent biennio ipse et filius, uterque in Barbarico interfecti sunt. Senior meruit inter Divos referri. 5. Mox imperatores creati sunt Gallus Hostilianus et Galli filius Volusianus. Sub his Aemilianus in Moesia res novas molitus est; ad quem opprimendum cum ambo profecti essent, Interamnae interfecti sunt non conpleto biennio. Nihil omnino clarum gesserunt. Sola pestilentia et morbis atque aegritudinibus notus eorum principatus fuit. 6. Aemilianus obscurissime natus obscurius imperavit ac tertio mense extinctus est. 7. Hinc Licinius Valerianus in Raetia et Norico agens ab exercitu imperator et mox Augustus est factus. Gallienus quoque Romae a senatu Caesar est appellatus. Horum imperium Romano nomini perniciosum et paene exitiabile fuit vel infelicitate principum vel ignavia. Germani Ravennam usque venerunt. Valerianus in Mesopotamia bellum gerens a Sapore, Persarum rege, superatus est, mox etiam captus apud Parthos ignobili servitute consenuit. 8. Gallienus, cum adulescens factus esset Augustus, imperium primum feliciter, mox commode, ad ultimum perniciose gessit. Nam iuvenis in Gallia et Illyrico multa strenue fecit occiso apud Mursam Ingenuo, qui purpuram sumpserat, et Trebelliano. Diu placidus et quietus, mox in omnem lasciviam dissolutus, tenendae rei publicae habenas probrosa ignavia et desperatione laxavit. Alamanni vastatis Galliis in Italiam penetraverunt. Dacia, quae a Traiano ultra Danubium fuerat adiecta, tum amissa, Graecia, Macedonia, Pontus, Asia vastata est per Gothos, Pannonia a Sarmatis Quadisque populata est, Germani usque ad Hispanias penetraverunt et civitatem nobilem Tarraconem expugnaverunt, Parthi Mesopotamia occupata Syriam sibi coeperant vindicare. 9. Iam desperatis rebus et deleto paene imperio Romano Postumus in Gallia, obscurissime natus, purpuram sumpsit et per annos decem ita imperavit, ut consumptas paene provincias ingenti virtute et moderatione reparaverit. Qui seditione militum interfectus est, quod Mogontiacum civitatem, quae adversus eum rebellaverat Laeliano res novas moliente, diripiendam militibus tradere noluisset. Post eum Marius, vilissimus opifex, purpuram accepit et secundo die interfectus est. Victorinus postea Galliarum accepit imperium, vir strenuissimus, sed cum nimiae libidinis esset et matrimonia aliena corrumperet, Agrippinae occisus est actuario quodam dolum machinante, imperii sui anno secundo. 10. Huic successit Tetricus senator, qui Aquitaniam honore praesidis administrans absens a militibus imperator electus est et apud Burdigalam purpuram sumpsit. Seditiones multas militum pertulit. Sed dum haec in Gallia geruntur, in Oriente per Odenathum Persae victi sunt. Defensa Syria, recepta Mesopotamia usque ad Ctesiphontem Odenathus penetravit. 11. Ita Gallieno rem publicam deserente Romanum imperium in Occidente per Postumum, per Odenathum in Oriente servatum est. Gallienus interea Mediolani cum Valeriano fratre occisus est imperii anno nono Claudiusque ei successit a militibus electus, a senatu appellatus Augustus. Hic Gothos Illyricum Macedoniamque vastantes ingenti proelio vicit. Parcus vir ac modestus et iusti tenax ac rei publicae gerendae idoneus, qui tamen intra imperii biennium morbo interiit. Divus appellatus est. Senatus eum ingenti honore decoravit, scilicet ut in curia clipeus ipsi aureus, item in Capitolio statua aurea poneretur. 12. Quintillus post eum, Claudii frater, consensu militum imperator electus est, unicae moderationis vir et civilitatis, aequandus fratri vel praeponendus. Consensu senatus appellatus Augustus septimo decimo imperii die occisus est. 13. Post eum Aurelianus suscepit imperium, Dacia Ripensi oriundus, vir in bello potens, animi tamen inmodici et ad crudelitatem propensioris. Is quoque Gothos strenuissime vicit. Romanam dicionem ad fines pristinos varia bellorum felicitate revocavit. Superavit in Gallia Tetricum apud Catalaunos ipso Tetrico prodente exercitum suum, cuius adsiduas seditiones ferre non poterat. Quin etiam per litteras occultas Aurelianum ita fuerat deprecatus, ut inter alia versu Vergiliano uteretur: "Eripe me his, invicte, malis". Zenobiam quoque, quae occiso Odenatho marito Orientem tenebat, haud longe ab Antiochia sine gravi proelio cepit, ingressusque Romam nobilem triumphum quasi receptor Orientis Occidentisque egit praecedentibus currum Tetrico et Zenobia. Qui quidem Tetricus corrector Lucaniae postea fuit ac privatus diutissime vixit; Zenobia autem posteros, qui adhuc manent, Romae reliquit. 14. Hoc imperante etiam in urbe monetarii rebellaverunt vitiatis pecuniis et Felicissimo rationali interfecto. Quos Aurelianus victos ultima crudelitate conpescuit. Plurimos nobiles capite damnavit. Saevus et sanguinarius ac necessarius magis in quibusdam quam in ullo amabilis imperator. Trux omni tempore, etiam filii sororis interfector, disciplinae tamen militaris et morum dissolutorum magna ex parte corrector. 15. Urbem Romam muris firmioribus cinxit. Templum Soli aedificavit, in quo infinitum auri gemmarumque constituit. Provinciam Daciam, quam Traianus ultra Danubium fecerat, intermisit, vastato omni Illyrico et Moesia, desperans eam posse retinere, abductosque Romanos ex urbibus et agris Daciae in media Moesia collocavit appellavitque eam Daciam, quae nunc duas Moesias dividit et est in dextra Danubio in mare fluenti, cum antea fuerit in laeva. Occiditur servi sui fraude, qui ad quosdam militares viros, amicos ipsius, nomina pertulit adnotata, falso manum eius imitatus, tamquam Aurelianus ipsos pararet occidere; itaque ut praeveniretur, ab isdem interfectus est in itineris medio, quod inter Constantinopolim et Heracleam est stratae veteris; locus Caenophrurium appellatur. Mors tamen eius inulta non fuit. Meruit quoque inter Divos referri. 16. Tacitus post hunc suscepit imperium, vir egregie moratus et rei publicae gerendae idoneus. Nihil tamen clarum potuit ostendere intra sextum mensem imperii morte praeventus. Florianus, qui Tacito successerat, duobus mensibus et diebus XX in imperio fuit neque quicquam dignum memoria egit. 17. Post hunc Probus, vir inlustris gloria militari, ad administrationem rei publicae accessit. Gallias a barbaris occupatas ingenti proeliorum felicitate restituit. Quosdam imperium usurpare conatos, scilicet Saturninum in Oriente, Proculum et Bonosum Agrippinae, certaminibus oppressit. Vineas Gallos et Pannonios habere permisit, opere militari Almam montem apud Sirmium et Aureum apud Moesiam superiorem vineis conseruit et provincialibus colendos dedit. Hic cum bella innumera gessisset, pace parata dixit brevi milites necessarios non futuros. Vir acer, strenuus, iustus et qui Aurelianum aequaret gloria militari, morum autem civilitate superaret. Interfectus tamen est Sirmii tumultu militari in turri ferrata. 18. Post hunc Carus est factus Augustus, Narbone natus in Gallia. Is confestim Carinum et Numerianum filios Caesares fecit. Sed dum bellum adversus Sarmatas gerit, nuntiato Persarum tumultu ad Orientem profectus res contra Persas nobiles gessit. Ipsos proelio fudit, Cochen et Ctesiphontem, urbes nobilissimas, cepit. Et cum castra super Tigridem haberet, vi divini fulminis periit. Numerianus quoque, filius eius, quem secum Caesarem ad Persas duxerat, adulescens egregiae indolis, cum oculorum dolore correptus in lecticula veheretur, inpulsore Apro, qui socer eius erat, per insidias occisus est. Et cum dolo occultaretur ipsius mors, quousque Aper invadere posset imperium, foetore cadaveris prodita est. Milites enim, qui eum sequebantur, putore commoti deductis lecticulae palliis post aliquot dies mortem eius notam habere potuerunt. 19. Interea Carinus, quem Caesarem ad Parthos proficiscens Carus in Illyrico, Gallia, Italia reliquerat, omnibus se sceleribus inquinavit. Plurimos innoxios fictis criminibus occidit, matrimonia nobilia corrupit, condiscipulis quoque, qui eum in auditorio vel levi fatigatione taxaverant, perniciosus fuit. Ob quae omnibus hominibus invisus non multo post poenas dedit. Nam de Perside victor exercitus rediens, cum Carum Augustum fulmine, Numerianum Caesarem insidiis perdidisset, Diocletianum imperatorem creavit, Dalmatia oriundum, virum obscurissime natum, adeo ut a plerisque scribae filius, a nonnullis Anullini senatoris libertinus fuisse credatur. 20. Is prima militum contione iuravit Numerianum nullo suo dolo interfectum, et cum iuxta eum Aper, qui Numeriano insidias fecerat, constitisset, in conspectu exercitus manu Diocletiani percussus est. Postea Carinum omnium odio et detestatione viventem apud Margum ingenti proelio vicit, proditum ab exercitu suo, quem fortiorem habebat, aut certe desertum, inter Viminacium atque Aureum montem. Ita rerum Romanarum potitus cum tumultum rusticani in Gallia concitassent et factioni suae Bacaudarum nomen inponerent, duces autem haberent Amandum et Aelianum, ad subigendos eos Maximianum Herculium Caesarem misit, qui levibus proeliis agrestes domuit et pacem Galliae reformavit. 21. Per haec tempora etiam Carausius qui vilissime natus strenuae militiae ordine famam egregiam fuerat consecutus, cum apud Bononiam per tractum Belgicae et Armorici pacandum mare accepisset, quod Franci et Saxones infestabant. Multis barbaris saepe captis nec praeda integra aut provincialibus reddita aut imperatoribus missa cum suspicio esse coepisset consulto ab eo admitti barbaros, ut transeuntes cum praeda exciperet atque hac se occasione ditaret, a Maximiano iussus occidi purpuram sumpsit et Britannias occupavit. 22. Ita cum per omnem orbem terrarum res turbatae essent, Carausius in Britanniis rebellaret, Achilleus in Aegypto, Africam Quinquegentiani infestarent, Narseus Orienti bellum inferret, Diocletianus Maximianum Herculium ex Caesare fecit Augustum, Constantium et Maximianum Caesares, quorum Constantius per filiam nepos Claudii traditur, Maximianus Galerius in Dacia haud longe a Serdica natus. Atque ut eos etiam adfinitate coniungeret, Constantius privignam Herculii Theodoram accepit, ex qua postea sex liberos, Constantini fratres, habuit, Galerius filiam Diocletiani Valeriam, ambo uxores, quas habuerant, repudiare conpulsi. Cum Carausio tamen, cum bella frustra temptata essent contra virum rei militaris peritissimum, ad postremum pax convenit. Eum post septennium Allectus, socius eius, occidit atque ipse post eum Britannias triennio tenuit. Qui ductu Asclepiodoti, praefecti praetorio, oppressus est. Ita Britanniae decimo anno receptae. 23. Per idem tempus a Constantio Caesare in Gallia bene pugnatum est. Circa Lingonas die una adversam et secundam fortunam expertus est. Nam cum repente barbaris ingruentibus intra civitatem esset coactus tam praecipiti necessitate, ut clausis portis in murum funibus tolleretur, vix quinque horis mediis adventante exercitu sexaginta fere milia Alamannorum cecidit. Maximianus quoque Augustus bellum in Africa profligavit domitis Quinquegentianis et ad pacem redactis. Diocletianus obsessum Alexandriae Achilleum octavo fere mense superavit eumque interfecit. Victoria acerbe usus est; totam Aegyptum gravibus proscriptionibus caedibusque foedavit. Ea tamen occasione ordinavit provide multa et disposuit, quae ad nostram aetatem manent. 24. Galerius Maximianus primum adversus Narseum proelium insecundum habuit inter Callinicum Carrasque congressus, cum inconsulte magis quam ignave dimicasset; admodum enim parva manu cum copiosissimo hoste commisit. Pulsus igitur et ad Diocletianum profectus cum ei in itinere occurrisset, tanta insolentia a Diocletiano fertur exceptus, ut per aliquot passuum milia purpuratus tradatur ad vehiculum cucurrisse. 25. Mox tamen per Illyricum Moesiamque contractis copiis rursus cum Narseo, Hormisdae et Saporis avo, in Armenia maiore pugnavit successu ingenti nec minore consilio, simul fortitudine, quippe qui etiam speculatoris munus cum altero aut tertio equite susceperit. Pulso Narseo castra eius diripuit; uxores, sorores, liberos cepit, infinitam extrinsecus Persarum nobilitatem, gazam Persicam copiosissimam. Ipsum in ultimas regni solitudines egit. Quare a Diocletiano in Mesopotamia cum praesidiis tum morante ovans regressus ingenti honore susceptus est. Varia deinceps et simul et viritim bella gesserunt Carpis et Basternis subactis, Sarmatis victis, quarum nationum ingentes captivorum copias in Romanis finibus locaverunt. 26. Diocletianus moratus callide fuit, sagax praeterea et admodum subtilis ingenii, et qui severitatem suam aliena invidia vellet explere. Diligentissimus tamen et sollertissimus princeps et qui imperio Romano primus regiae consuetudinis formam magis quam Romanae libertatis invexerit adorarique se iussit, cum ante eum cuncti salutarentur. Ornamenta gemmarum vestibus calciamentisque indidit. Nam prius imperii insigne in chlamyde purpurea tantum erat, reliqua communia. 27. Herculius autem propalam ferus et incivilis ingenii, asperitatem suam etiam vultus horrore significans. Hic naturae suae indulgens Diocletiano in omnibus est saevioribus consiliis obsecutus. Cum tamen ingravescente aevo parum se idoneum Diocletianus moderando imperio esse sentiret, auctor Herculio fuit, ut in vitam privatam concederent et stationem tuendae rei publicae viridioribus iunioribusque mandarent. Cui aegre collega obtemperavit. Tamen uterque uno die privato habitu imperii insigne mutavit, Nicomediae Diocletianus, Herculius Mediolani, post triumphum inclitum, quem Romae ex numerosis gentibus egerant, pompa ferculorum inlustri, qua Narsei coniuges sororesque et liberi ante currum ducti sunt. Concesserunt tamen Salonas unus, alter in Lucaniam. 28. Diocletianus privatus in villa, quae haud procul a Salonis est, praeclaro otio consenuit, inusitata virtute usus, ut solus omnium post conditum Romanum imperium ex tanto fastigio sponte ad privatae vitae statum civilitatemque remearet. Contigit igitur ei, quod nulli post natos homines, ut cum privatus obisset, inter Divos tamen referretur. |
Migne "Patrologia Latina Tomus 138" Capitula diversa (Ludovicus II Germaniae), J. P. Migne cc_id: cps_2.LuIiGe.CapDiv, cc_idno: 9719 Incipit capitula secundum Lodoici imperatoris, filius Lothari imperatoris. 138.0753C| 1. De incestis conjunctionibus hic praecipimus, ut nullus deinceps propinquam, nec quam propincus abuit, uxorem ducat. 2. Ut omnimodis diligentissima examinatione secundum scriptam legem, quam diutissime fieri possit justo judicio, omnibus usus juramenti proibeatur, ut Deo donante, consuetudo pessima perjurii a christiano populo auferatur. Tamen omnino fiant, universi nullathenus hoc consentire volumus. Sed si quis in perjurio fuerit comprobatus, aut manum dexteram perdat, aut eam secundum scriptam legem redimat, et numquam amplius in nullo judicio ad sacramentum venire permittatur. 138.0753D| 3. Comperimus, quod ab his qui secundum mundanam legem viduarum et orfanorum tutelam sibi vendicant, non solum negliguntur, sed etiam aliquotiens opprimuntur; quibus ecclesiastica sollicitudine succurrendum esse censemus. Et si hujusmodi oppressores ad episcopalem admonitionem corrigi voluerint, 138.0754C| gratulandum his est. Sin autem in obstinationis impietate duraverint, suggerendum clementissimo imperatori, quatenus ipse efficacem tutorem eis tribuat; ut et illi remuneratio reddatur a Deo, et de inutili silentio sacerdotalis ordo non damnetur. 4. Ut nullus ecclesiasticus femina secum habere praesummat. Si presbyter fuerit, aut diaconus, aut episcopus, ab ordine deponatur. Si clericus, nudus ad palum vapuletur; et femina quae eum consensit, similiter vapuletur et capud tondantur; quia sic dicit Scriptura Dei: membra Christi noli tangere meretricis. 5. De episcopis, presbyteris, diaconibus vel ceteris 138.0754D| interdixit per omnia magnum sinodum, ut nulli presbytero atque diacono sive clerico introductam non licead abere mulierem, simul nec ancillam, nec aliam, quae in opinionem adulterii manent aut difamantur, nisi forte matrem, aut sororem, aut amitam. Simul nec et in ipsa casa, ubi ipsas manent, esse non debent. Et qui oc facere 138.0755A| ausus fuerit, bannum nostrum a parte nostra componat. 6. Ut unusquisque presbyter res suas quas post diem consecracionis adquisierint, propriae ecclesiae relinquant. 7. Homo de statu suo pulsatus, si is qui eum pulsat, ad vincendum illum procinctos habuerit, adhibeat sibi octo legitimos juratores ex ea parte unde pulsatur, sive illa paterna sive materna sit, et quatuor aliunde non minus legitimos; et jurando vindicet libertatem suam. Quod si procincti defuerint, assumat undecumque 12 liberos homines, et jurando ingenuitatem suam defendat. 8. Placuit nobis ut ec capitula quae excerpsimus de capitulare avii nostri Karoli, 138.0755B| ed domni genitori nostri Ludovici imperatoris, his omnibus et fidelibus nostris et sanctae ecclesiae in regno Italiae consistentibus per legem teneantur et serventur. Et quicumque horum capitulorum contemtor extiterit, 60 solidos componat. 9. Dictum est nobis, ut in quibusdam locis episcopus et comes ab incestuosis et ab his qui decimas non dant, guadias accipiant, et a presbyteris quibusdam negligentibus, et inter se pecunias dividant; quod penitus abolendum decernimus, ne forte avaritiae locus detur. Et constituimus, ut incestuosus juxta canonicam sententiam poenitentia mulctetur. Qui vero decimam post tres ammonitiones et praedicationem sacerdotum dare neglexerit, excommunicetur. Juramento vero eum 138.0755C| constringi nolumus, propter periculum perjurii. 10. Statuimus de decimis, unde jam inter episcopo seu reliquis sacerdotibus, et comitibus et vassis et reliquis fidelibus nostris multas audivimus intentiones: set si edem sive in sua proprietate habeat, sicut in capitulare constitutum est, ipsa decima de suo domo coltile rebus in eadem ecclesia concedimus: ipse sacerdos qui ibi ordinatus fuerit, ipsa decima dispenset pro luminaria, sive elemosinis distribuad. Statuimus de suos manentes, qui in eadem parochia commanentes sunt, ipsa decima a plebe donetur. Et si contradixerint ea, publice distringantur, sicut in capitulare nostro constituimus. 11. De propincuas non accipiendas in conjugio 138.0755D| , quod uxoris parentella sit viro sicut et propria parentella. 12. Ut episcopi in rebus ecclesiae circa propinquos 138.0756A| suos expedendi reprehensionem caveant et discretionis modum teneant. Quoniam multi episcoporum amore propinquorum suorum de rebus sibi commendatis suo aut quolibet amicorum nomine praedia et mancipia emunt, et ut in suorum propinquorum jus conducantur statuunt. Et ob hoc jura ecclesiastica convelluntur et ministerium sacerdotale fuscatur, imo ab subditis detrahitur et contemnitur. Placuit itaque nobis omnibus, ut deinceps hoc avaritiae genus caveatur; fixumque abhinc et in perpetuum mansurum esse decrevimus, ut episcopus de rebus sui juris, quas ante episcopatum aut certe in episcopatu hereditaria successione adquisivit, secundum auctoritatem canonicam quidquid vult faciat, et cui vult conferat. Postquam autem episcopus 138.0756B| factus est, quascumque res de ecclesiae facultatibus aut suo aut alterius nomine qualibet conditione comparaverit, decrevimus ut non in propinquorum suorum, sed in ecclesiae cui praeest jura deveniant. Similiter de presbyteris vel diaconibus, qui de ecclesiarum rebus quibus praesunt praedia et mancipia eo modo emunt, faciendum statuimus; quoniam multos presbyteros occasione taliter emtarum rerum ecclesias quibus praesunt disparasse et offendisse et spoliasse, et suum ministerium multis modis exorbitasse, et diabolo se mancipasse, et hac occasione multos laicorum in scandalum damnationis et perditionis deperisse, comperimus. Et ideo non debemus ante tempus per suspectionem judicari, sed patienter expectari, donec ipsa veritas 138.0756C| manifesta fiat, utrum magis audiendi an improbandi simus. 13. Consobrinam, neptem, novercam, fratris uxorem, vel etiam de propria cognatione, aut quam cognatus habuerit, nullus audeat in conjugio copulare. 14. Si quis huic tali nefario conjugio se conjunxerit, et in eo permanserit, sciat se episcopali auctoritate anathematis vinculo esse innodatum, ut nullus sacerdos ei tribuat communionem. 15. Si vero conversus divisusque fuerit ab illicita copulatione, dignae poenitentiae submittatur, ut sacerdos loci consideraverit. 16. Ecclesiae vel qualibet pia loca destructa jacencia, praecipimus ex his quae suscipere solent, reformata constitucione proprio dispendio restaurentur 138.0756D| ; nec sufficiente vero necessario, a populo plebis auxilientur, ut domus onorifice videatur existere. 138.0757A| 17. Nulli episcoporum licead res immobiles de subjectis plebibus vel aliis quibuslibet locis in proprio usu abere, ne majores locuplectentur, et minores tali facto pauperiores factae inveniantur. Contra agens canonica auctoritate coartatus desistat. 18. Femina vero quae habitum religiosum aut velamen obtentu religiositatis susceperit, cum esset vero potentes viros sociare non permittantur, set elegentes monasterio regulariter vivant, aut in domibus susceptum abitum observent. Contra autem turpes inventae, providencia episcopi emendetur. 19. Res litigosa nullathenus potest dare neque vendere, antequam elitigetur. 20. Quicumque homo alteri debitor fuerit, 138.0757B| ipsum debito negare voluerit, et postea convictus fuerit, ipsum debitum in dublum persolvad. 21. Similiter et ille homo qui res vendiderit et exinde cartam fecerit, si minus dederit quam ipsa carta scriptum fuerit, in dublo ei qui acceperit restituad. 22. Ut postquam oc capitulo notare jussimus, et per regnum nostrum usquam de nostra jussione commandatum fuerit, et alio modo fecerit nisi quod nobis et nostris fidelibus placitum est, quicumque nostra jussione in dispectione abuerit, bannum nostrum a parte nostra componat, et postea ipse reus apparead in sanctam sinodum, et secundum canones judicetur. 138.0757C| 23. Constat enim omnis homo observare, ut die dominico nullus audead operaciones mercacionesque peragere, praeter in cibalibus rebus pro itaerantibus, ita ut vivere possint. Et debent dominico die, secundum possibilitatem, omnes ad ecclesiam concurrere, et in sola omnipotenti Dei oracione vacare, ut qui christiano vocabulo nuncupantur, opera peragere videantur. 24. De monasterio vel oratorio quod a proprio domino soli edificatum est, monemus ut constructum a domino constructori invito non auferatur; liceadque illo presbitero cui voluerit pro sacro officio--qui illius diocesis et bonae auctoritatis dimissoriae cum consensu episcopi sui nec 138.0757D| malus existat--commendare, ita ut placita justicia ipsius episcopi obedienter sacerdos requirad. 25. Si quispiam invasor comprobatus, dicad pro 138.0758A| parte ecclesiae egisse, de privato sibi re pertinente ab ipso suoque erede resolvatur invasio. Sacerdos denique pro tali culpa reus perinventus, a proprio canonice judicetur episcopo, ut non ecclesia sibi commissa damnum sustinead. 26. In sacris canonibus praefixum est ut decimae justa episcopi disposicione distribuantur. Quidam autem laici, qui vel in propriis vel in beneficiis suis abent basilicas, contempta episcopi disposicionem, non ad ecclesiam ubi baptismum et praedicacionem manus inposicionem et alia Christi sacramenta percipiunt, decimas suas dant, sed propriis basilicis vel suis clericis pro suo libitum tribuunt; quod omnismodis divinae legis et sacris canonibus constat esse contrarium. Unde 138.0758B| vestram potestatem, ut eos corrigatis, exspetimus. 27. Quamquam sacerdotis testimonium credibile habeatur, tamen ipsi in secularibus negotiis pro testimonio aut conficiendis instrumentis non rogentur, quia eos in talibus rebus esse non convenit. 28. Si autem causa eventus aliquid audierint aut viderint, ubi nullae idoneae seculares personae inveniantur, ne veritas occultetur et malum in bonum aestimetur, in providentia episcopi proprii sit, ita ut coram se aut competentibus judicibus aut aliter veritatem honorifice tollant. 29. Quia sunt in plerisque locis parricidae et ceteri homicidae, vel reliquis criminibus implicati, qui penitentiam publicam agere contemnunt, qui 138.0758C| utique rei publicae utilitatibus inutiles sunt; super quibus necesse est, ut vestra celsitudo comitibus praecipiad, quatenus episcopis adjutorium ferant, ut eos canonicae poenitentiae subdere valeand. 30. De justiciis ecclesiarum Dei, viduarum, et orfanorum, pupillorum, ut in publicis judiciis non dispiciantur clamantes, set diligenter audiantur. 31. De homicidas et ceteris malefactoribus qui legibus morire debeant, nemo eis ad exscusacione in ecclesia sua introire permittat. Si absque voluntate patroni ibidem introierit, tunc ipse cujus ecclesia fuerit, nullum victum eum donet nec alii dare permittat. 32. Ut nemo praesumat alterius servum ministrum ecclesiae constituere vel benedicere, antequam 138.0758D| a domino suo tradatur in manu pontificis in libertate integra persistendum omnibus diebus; nec possit dominus post illum diem ullum dominacionis 138.0759A| jus in eum exercere; et tunc, sicut domini et voluntas, ad sacrum ordinem accedat. 33. Ut episcopi, abbates et presbiteri res ecclesiae sibi commissae, inter parentes et proximos suos non amplius quam canonica sancxit licencia dividant, ut acceptae plebi vel eis qui res suas ibidem offerunt, murmur vel detraccio auferantur. 34. Ut liberi omines nullum opsequium comitibus faciant, nec vicariis, neque in prato neque in messe, neque in aratura aut in vinea, et quongestum illum vel residium non solvant, excepto aribannatoribus, vel missatico qui legacionem ducunt. 35. Statuimus de presbiteris et diaconibus ecclesiastico onore privatis, ut redigantur penitenciae, 138.0759B| sicut canones praecipiunt. Et si episcopus aut abbas in sua parrochia abuerit monasteria, ibi mittantur; tunc praecipiad ipsi episcopus, ut ibi tales incident ipsam plebem unde sint, ut si res propria abuerint, eligantur sibi tali patrono qui de ipsis rebus victum et vestimentum eis ministret; ita tamen, ut nulla abeant licencia vagandi aut discurrendi, sive per placita sive ad palatium seu ad ipsas quas proprias ante abuerint, sine licencia sui episcopi; et in eodem loco ubi constitutum est, sua penitencia jugiter agatur. Quod si hoc non conservaverit, primum verberibus coerceatur; quod si nec sic se castigaverint, tunc in tali loco deducatur. . . . 138.0759C| 36. De viduis et pupillis et orfanis, et coecis et claudis, tuicionem atque amminiculum habere imperciamus juxta possibilitatem nostram vel vires, sicut in praecepto domni regis continetur. 37. Volumus, ut omnis inquisitio de rebus ecclesiasticis vel ad jus fisci nostri pertinentibus quae facienda est, non per testes qui producti fuerint, sed qui in eo comitatu meliores et veraciores esse cognoscuntur, per illorum testimonium inquisitio fiat, et juxta quod illi testificati fuerint, vel contineantur vel reddandur ipsae res. 38. Placuit nobis de orfanis et pauperibus qui debite vel indebite dicuntur amisisse ereditatem paterni vel materni juris ad se pertinentibus, si alicubi inventi fuerint, quos patres vel matres propter 138.0760A| tradiciones illorum exeredes fecerint, aliorum silicet suasionibus aut peticionibus vel aliquo ingenio, omnino volumus atque decrevimus emendari quantum ad nos vel ad nostram pertinet potestatem juxta voluntatem Dei et nostram voluntatem, sancta amonicione et consideracione, ut si forte extra officium nostrum alicubi inventum fuerit, ammonere nostra clemencia audeamus ut emendetur. 39. Sancitum est, ut nullus quislibet ecclesiasticus ab his personis res deinceps accipere praesumat, quarum liberi aut propinqui haec inconsulta oblatione rerum propriarum exheredari possent. Quod si aliquis deinceps hoc facere tentaverit, ex hac re a synodali et imperiali sententia omnimodis feriatur, 138.0760B| et res ad exheredatos redeant. 40. Si liber homo de furtum accusatus fuerit, et res proprias abuerit, in mallo in praesencia comitis se arramiet. Et si res non abuerit, fidemjussore donet, qui eum arramire, et in placidum adduci faciat. Et liceat ei prima vice per sacramentum se secundum legem idoneare, si potuerit. Et si alia vice duo vel tres eum de furto accusaverint, licead ei contra unum ex eis cum scuto et fuste in campo contendere. Quod si servus de furto accusatus fuerit, dominus ejus pro eo emendet, aut eum cum sacramenta excuset, nisi tale furtum perpetratum abead propter quod ad supplicium tradi debead. 138.0760C| 41. Statutum est, ut nullus canonica aut regulare institucione constitutus, aliquem consecrare propter res adipiscendas deinceps persuadeat. Et qui hoc facere tentaverit, sinodalis vel imperiali sentencia modis omnibus feriantur. 42. Si de una causa plures fidejussores dati fuerint, et unus ex ipsis fidejussoribus mortuus fuerit, ut proinde causam suam non perdat, set pro eo qui de illis fidejussoribus vivi sunt, solvatur quod promisit. 43. Sancitum est de villis novis ecclesiis in eis noviter constitutis, ut decimas de ipsis villis ad easdem ecclesias conferantur. |
Migne "Patrologia Latina" Tomus 101 Carmina (Alcuinus), J. P. Migne 203 PRECES NOCTURNAE. I. |
DEUS EST CUIUS COMPARATIONE SUBSTANTIA EST ACCIDENS, ET ACCIDENS NIHIL. Haec definitio datur sub relatione. Subiectum quoque accidentis propria substantia est cum aliena. Quae aliena si recedit, perit accidens, id est proprietas agens. Relatione ergo ad primam causam omnis substantia accidens est, et accidens nihil, et substat nihil substantiae ut alienum: substantia divina est ut substantia propria quae non fluit. |